HDPS 4103 Perancangan Dan Pengajaran Afektif OUM

Fakulti Pendidikan dan Bahasa
HDPS4103
Perancangan dan Pengajaran Afektif
Copyright © Open University Malaysia (OUM)

HDPS4103
PERANCANGAN DAN
PENGAJARAN
AFEKTIF
Halimatul Saadiah Abd Hamid
Nur Diyana Saat
Nur Shafiqa Mohtar
Syarah Atiqah Sudarma
Marhamah Abu Zahar

Pengarah Projek: Prof Dato’ Dr Mansor Fadzil
Assoc Prof Dr Chung Han Tek
Open University Malaysia
Penulis Modul: Halimatul Saadiah Abd Hamid
Nur Diyana Saat

Nur Shafiqa Mohtar
Syarah Atiqah Sudarma
Marhamah Abu Zahar
Kolej Uniti, Port Dickson
Penyederhana: Mahani Abdul Malik

Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Edisi Pertama, April 2014
Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), April 2014, HDPS4103

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada bahan ini boleh disalin semula dalam mana-mana
cara tanpa kebenaran secara bertulis daripada Presiden Open University Malaysia (OUM).

Isi Kandungan
Panduan Kursus xiăxvii
Topik 1 Pengenalan 1
1.1 Afek 3
1.1.1 Apakah itu Afek? 3
1.1.2 Teori-Teori yang Menjelaskan Afek, Rangsangan
dan Emosi 4
1.1.3 Bagaimanakah Sistem Saraf Mengawal dan Afek
Emosi? 8
1.1.4 Bagaimanakah Cara untuk Melahirkan
Kanak-Kanak yang Mempunyai Ketahanan Diri? 13
1.2 Pembawaan dan Personaliti 15
1.2.1 Apakah Pembawaan? 15
1.2.2 Pembentukan Personaliti 22
1.3 Konsep Kendiri 32
1.3.1 Pembentukan Kendiri 33
1.3.2 Teori Konsep Kendiri 36
Rumusan 49
Kata Kunci 50
Rujukan 50
Topik 2 Perkembangan Afektif 52

2.1 Perkembangan Afektif pada bayi 53
2.1.1 Interaksi Bayi ă Dewasa 54
2.1.2 Pertautan dengan Bayi (Infant Attachment) 59
2.1.3 Perkembangan Emosi Bayi 72
2.2 Perkembangan Afektif Kanak-Kanak yang Bertatih 77
2.2.1 Hubungan Sosial Kanak-kanak Bertatih 77
2.2.2 Bermain dan Interaksi Kanak-Kanak Bertatih 78
2.2.3 Kepelikan Kanak-kanak Bertatih 82
2.3 Perkembangan Afektif di Prasekolah 86
2.3.1 Emosi 87
2.3.2 Hubungan Sosial 89
2.3.3 Harga Diri 95
Rumusan 100
Kata Kunci 101
Rujukan 101

iv  ISI KANDUNGAN
Topik 3 Pendekatan dan Kurikulum 103

3.1 Kurikulum 104
3.2 Objektif dan Falsafah 105
3.3 Model Program 106
3.3.1 Model Montessori 106
3.3.2 Model Waldorf 112
3.3.3 Model Reggio Emilia 116
3.3.4 Model Projek 120
3.3.5 Model High/Scope 123
3.4 Amalan yang Sesuai dengan Perkembangan 127
3.5 Pendekatan Pengajaran Perkembangan Afektif 134
3.5.1 Individu 135
3.5.2 Kumpulan Kecil 136
3.5.3 Kelas 138
3.6 Pengajaran dan Pembelajaran 141
3.6.1 Konsep Pengajaran 141
3.6.2 Konsep Pembelajaran 144
Rumusan 149
Kata Kunci 149
Rujukan 150
Topik 4 Pengurusan 151

4.1 Panduan Pengurusan Kelas 152
4.1.1 Perbezaan antara Disiplin dan Hukuman 152
4.1.2 Acara dan Jadual Harian 161
4.1.3 Jantina 165
4.1.4 Nisbah Guru-Murid 166
4.1.5 Kanak-kanak Berkeperluan Khas 169
4.2 Bahan dan Peralatan 172
4.2.1 Pemilihan 172
4.2.2 Kesesuaian 174
4.3 Mendirikan Persekitaran 177
4.3.1 Keselamatan Kanak-Kanak 177
4.3.2 Ruang 181
4.3.3 Fizikal 182
Rumusan 186
Kata Kunci 187
Rujukan 187

ISI KANDUNGAN  v
Topik 5 Sosio-Dramatik 188

5.1 Pantomim 189
5.1.1 Ruang 191
5.1.2 Bahan dan Peralatan 192
5.1.3 Perancangan 192
5.2 Drama Kreatif 195
5.2.1 Ruang 199
5.3 Main Peranan 207
5.3.1 Ruang 211
Rumusan 215
Kata Kunci 217
Rujukan 217
Topik 6 Bermain 218

6.1 Jenis Bermain 219
6.1.1 Aspek Sosial dalam Bermain 226
6.1.2 Tahap Perkembangan dalam Bermain 227
6.1.3 Corak Permainan 230
6.2 Lahir Sehingga Dua Tahun (Bayi) 233
6.2.1 Bermain dan Penerokaan 234
6.2.2 Peralatan dan Bahan-bahan 234
6.2.3 Perancangan Aktiviti 236
6.3 Dua hingga Lima Tahun (Prasekolah) 240
6.3.1 Ciri-ciri Umur 241
6.3.2 Bahan-bahan dan Peralatan 242
6.3.3 Perancangan Aktiviti 244
6.4 Faktor yang Mempengaruhi Kanak-kanak Bermain 246
Rumusan 252
Kata Kunci 253
Rujukan 254

vi  ISI KANDUNGAN
Topik 7 Buku dan Media 255

7.1 Buku 256
7.1.1 Jenis-Jenis Buku 258
7.1.2 Kandungan Buku 261
7.1.3 Nilai-nilai 265
7.1.4 Belajar Membaca 266
7.2 Media Elektronik 271
7.2.1 Jenis-Jenis Media Elektronik 273
7.2.2 Pemilihan Bahan-bahan dan Peralatan 276
7.2.3 Pengurusan 282
Rumusan 286
Kata Kunci 287
Rujukan 287
Topik 8 Emosi dan Kelakuan 288

8.1 Masalah Emosi dan Perlakuan Kanak-kanak 289
8.1.1 Jenis-Jenis Masalah Emosi Kanak-Kanak 291
8.1.2 Peranan Guru 300
8.1.3 Penyelesaian Masalah 301
8.2 Rancangan Pengurusan Tingkah Laku dalam
Mengendalikan Tingkah Laku Emosi Kanak-kanak 310
8.2.1 Membentuk Tingkah Laku dan Motivasi 312
8.2.2 Model 316
8.2.3 Terapi Tingkah Laku Kognitif 316
8.2.4 Mengurus Tingkah Laku Kanak-Kanak Melalui
Perancangan Aktiviti 318
Rumusan 322
Kata Kunci 322
Rujukan 323
Topik 9 Keluarga dan Masyarakat 324

9.1 Keluarga dan Perkembangan Afektif 325
9.1.1 Motivasi 332
9.1.2 Tanggungjawab dan Kerjasama 334
9.1.3 Pendidikan 336
9.2 Masyarakat dan Perkembangan Afektif 339
9.2.1 Sumbangan 342
9.2.2 Kerjasama 345
Rumusan 354
Kata Kunci 354
Rujukan 355

ISI KANDUNGAN  vii
Topik 10 Persekitaran dan Budaya 356

10.1 Persekitaran 357
10.1.1 Latar Belakang Kanak-Kanak 357
10.1.2 Menyediakan Persekitaran yang Kondusif 359
10.2 Budaya 371
10.2.1 Latar Belakang Pelbagai Budaya 371
10.2.2 Integrasi Budaya 373
10.2.3 Kebudayaan dan Perkembangan Afektif 374
Rumusan 378
Kata Kunci 379
Rujukan 379

viii  ISI KANDUNGAN

PANDUAN KURSUS

PANDUAN KURSUS  xi
DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

Anda perlu membaca Panduan Kursus dengan berhati-hati dari awal sehingga
akhir. Ia menyatakan kandungan kursus dengan ringkas dan bertujuan
membantu anda memahami kandungan kursus. Ia juga mencadangkan jumlah
tempoh masa untuk anda habiskan bagi melengkapkan kursus ini dengan
sepenuhnya. Sentiasalah rujuk Panduan Kursus secara berterusan semasa anda
membaca kandungan kursus kerana ia dapat membantu dalam menjelaskan
komponen-komponen pembelajaran penting yang mungkin anda terlepas
pandang.
PENGENALAN
HDPS4103 Perancangan dan Pengajaran Afektif adalah salah satu kursus yang
ditawarkan oleh Fakulti Pendidikan dan Bahasa di Open University Malaysia
(OUM). Kursus ini melibatkan tiga jam kredit dan harus dijalankan dalam
tempoh masa 15 minggu.
KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Kursus ini ditawarkan kepada semua pelajar yang mengambil program Diploma
Pendidikan Awal Kanak-Kanak. Modul ini bertujuan memberi perspektif
dan pandangan daripada ilmuan tersohor dalam bidang intelektual dan
perkembangan kanak-kanak.
Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya fasih dengan keperluan

pembelajaran kendiri dan mampu mengoptimumkan kaedah pembelajaran dan
persekitaran yang sedia ada. Sebelum anda memulakan kursus ini, sila pastikan
anda maklum dengan bahan kursus, kelayakan kursus dan bagaimana kursus ini
dikendalikan.
PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Berdasarkan piawaian OUM, seseorang pelajar itu perlu memperuntukkan 40
jam pembelajaran bagi setiap jam kredit. Selaras dengan piawaian ini, kursus
yang bernilai tiga jam kredit memerlukan masa selama 120 jam pembelajaran.
Anggaran masa pembelajaran ialah seperti yang ditunjukkan di dalam Jadual 1.

xii  PANDUAN KURSUS
Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran

Aktiviti Pembelajaran Jam Pembelajaran
Membaca kandungan kursus dan mengambil bahagian dalam
3
perbincangan awal
Membaca modul 60
Menghadiri 3 hingga 5 sesi tutorial 10
Perbincangan atas talian 12
Ulang kaji 15
Menyiapkan tugasan, Ujian dan Peperiksaan 20
JUMLAH MASA PEMBELAJARAN 120
OBJEKTIF KURSUS
Setelah mengikuti kursus ini, anda seharusnya dapat:
1. Menerangkan konsep asas perkembangan afektif;
2. Menjelaskan peringkat-peringkat perkembangan afektif;
3. Membincangkan pendekatan dan teknik dalam menangani afek;
4. Merancang aktiviti bagi perkembangan afektif; dan
5. Menilai aktiviti yang sesuai untuk perkembangan afektif.
SINOPSIS KURSUS
Kursus ini terbahagi kepada 10 topik. Sinopsis setiap topik adalah seperti
berikut:
Topik 1 membincangkan afek, perangai, personaliti dan konsep kendiri. Ia

membandingkan antara afek, rangsangan, mood dan emosi dan membincangkan
bagaimana kanak-kanak berkembang dengan penuh daya tahan. Ia juga
membezakan antara perangai dan personaliti dan membincangkan apa itu
konsep kendiri dan bagaimana ia terbentuk.

PANDUAN KURSUS  xiii
Topik 2 menerangkan pembangunan afektif dari bayi sehingga umur prasekolah.

Ia membincangkan model interaksi orang dewasa-bayi daripada Brazelton dan
Als, teori melekap John Bowlby, secara umum bayi yang melekap dan
perkembangan emosi bayi. Ia juga menerangkan anak kecil bermain dan
keganjilan anak kecil. Emosi prasekolah, interaksi sosial dan juga pembangunan
prasekolah. keyakinan diri dan harga diri dalam kalangan prasekolah juga
dijelaskan.
Topik 3 menerangkan falsafah, objektif, elemen dan kandungan kurikulum

keseimbangan dalam Pendidikan Awal dan Penjagaan Kanak-kanak. Di dalam
setiap model, alam sekitar, bahan-bahan dan aktiviti pengajaran dan
pembelajaran akan dibincangkan. Amalan Perkembangan Sesuai, yang telah
dirangka berdasarkan teori-teori perkembangan kanak-kanak dan yang
ditakrifkan oleh Persatuan Kebangsaan bagi Pendidikan Kanak-Kanak (2004)
dari segi kesesuaian umur dan kesesuaian individu juga dibincangkan. Ia
menerangkan kepentingan menjalankan aktiviti-aktiviti dalam pelbagai variasi
individu, kumpulan kecil dan besar (kelas) sebagai pendekatan dalam
pengajaran dan pembelajaran dan membincangkan konsep pengajaran
pembangunan afektif sebagai satu cara untuk meningkatkan proses
pembelajaran dalam kalangan kanak-kanak.
Topik 4 membincangkan unsur-unsur pengurusan kelas yang kritikal dalam

memudahkan pembangunan afektif kanak-kanak. Menguruskan kelas yang
bermakna dengan menyediakan apa yang diperlukan oleh kanak-kanak untuk
belajar dengan betul. Ini termasuk bahan-bahan, peralatan, ruang dan
pengawasan kanak-kanak di persekitaran sekolah. Acara dan jadual harian perlu
pelbagai untuk disesuaikan dengan falsafah sekolah dan keperluan kanak-kanak.
Jumlah kanak-kanak bagi setiap orang dewasa dan jumlah saiz kumpulan adalah
dua faktor penting yang menunjukkan kualiti pengurusan kelas dan keselamatan
persekitaran penjagaan kanak-kanak. Kepentingan dalam menubuhkan
persekitaran fizikal berkaitan dengan peringkat umur dan keperluan kanak-
kanak juga dibincangkan dalam topik ini.
Topik 5 menerangkan tiga bentuk permainan sosiodramatik, iaitu pantomim,

drama kreatif dan main peranan. Ruang, bahan dan peralatan yang diperlukan
dan proses merancang bentuk-bentuk permainan sosiodramatik dibincangkan.

xiv  PANDUAN KURSUS
Topik 6 membentangkan pelbagai pandangan bermain dalam teori-teori

pendidikan seperti yang dibincangkan oleh Locke, Kant, Froebel, Dewey dan
Groos. Pelbagai jenis permainan berdasarkan teori Piaget, Erikson dan Partern
juga dibincangkan. Penerokaan dan permainan dalam kalangan bayi dan juga
peralatan, bahan-bahan dan prinsip-prinsip perancangan aktiviti permainan
untuk bayi dibincangkan. Topik ini juga membincangkan ciri-ciri permainan
kanak-kanak prasekolah mengikut umur, peralatan dan aktiviti bermain kanak-
kanak prasekolah dan juga menerangkan faktor-faktor yang memberi kesan pada
permainan kanak-kanak.
Topik 7 menerangkan pelbagai jenis buku yang sesuai dengan perkembangan

mengikut umur kanak-kanak, jenis kandungan dalam buku-buku kanak-kanak
yang memudahkan pembangunan afektif dan nilai-nilai yang kanak-kanak
peroleh melalui buku-buku. Ia membincangkan pelbagai jenis media elektronik
yang mendedahkan kanak-kanak kepada nilai-nilai positif serta moral dan
budaya negatif. Topik ini juga membincangkan pemilihan bahan dan peralatan
bagi media kanak-kanak dan bagaimana media kanak-kanak diurus dengan baik
untuk mengoptimumkan faedah dan meminimumkan bahayanya.
Topik 8 menerangkan perbezaan antara masalah emosi dan tingkah laku kanak-
kanak yang normal. Ia mengenal pasti pelbagai jenis masalah emosi kanak-kanak
dan membincangkan peranan guru dalam mengendalikan tingkah laku kanak-
kanak dan juga strategi dalam pelbagai jenis penyelesaian masalah. Tindakan
susulan dalam mengendalikan masalah emosi kanak-kanak juga dibincangkan.
Kursus ini juga membincangkan pelan pengurusan tingkah laku dalam
mengendalikan tingkah laku emosi kanak-kanak, membentuk tingkah laku dan
motivasi kanak-kanak dan juga peranan model dalam pembangunan emosi serta
strategi dalam menguruskan tingkah laku kanak-kanak melalui perancangan
aktiviti.
Topik 9 menerangkan impak keluarga kepada pembangunan afektif kanak-

kanak dan juga motivasi kanak-kanak. Ia juga mengkaji tanggungjawab
keluarga, kerjasama dan pendidikan. Pengaruh masyarakat dan peranan kepada
pembangunan afektif kanak-kanak, dari segi tanggungjawab masyarakat,
kerjasama dan pendidikan juga dibincangkan.
Topik 10 membincangkan kemungkinan kesan alam sekitar dan pengaruh

budaya dan latar belakang pelbagai budaya kanak-kanak kepada pembangunan
afektif mereka. Ia membincangkan hubungan antara latar belakang kanak-kanak
dan pembangunan afektif serta kepentingan dalam menyediakan persekitaran
yang kondusif untuk pembangunan afektif kanak-kanak. Ia juga mengkaji
hubungan antara budaya, gaya penjagaan anak (childrearing) dan pembangunan
afektif kanak-kanak.

PANDUAN KURSUS  xv
PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Sebelum anda membaca modul ini, adalah penting sekiranya anda mengambil
tahu akan susun atur teks modul. Memahami susun atur teks akan membantu
anda untuk merencana pembelajaran kursus supaya lebih objektif dan berkesan.
Amnya, susun atur teks bagi setiap topik adalah seperti berikut:
Hasil Pembelajaran: Ia merupakan apa yang anda harus dapat lakukan atau
capai setelah selesai membaca sesuatu topik. Setelah selesai membaca setiap
topik anda digalakkan merujuk kepada senarai hasil pembelajaran berkenaan
untuk memastikan sama ada anda dapat atau tidak mencapainya. Amalan
seperti ini akan dapat mengukur dan mempertingkatkan penguasaan
kandungan sesuatu topik.
Semak Kendiri: Soalan-soalan diselitkan pada bahagian-bahagian tertentu dalam

sesuatu topik. Soalan-soalan ini menguji kefahaman tentang maklumat yang
anda telah baca. Jawapan untuk soalan-soalan ini biasanya terdapat dalam
perenggan-perenggan yang sebelumnya. Anda digalakkan menjawab soalan-
soalan semak kendiri ini untuk menguji dan memastikan sama ada anda telah
memahami kandungan sesuatu topik dan seterusnya menyediakan anda
menghadapi ujian dan peperiksaan kelak. Kebanyakan jawapan kepada soalan-
soalan yang ditanya terdapat di dalam modul itu sendiri.
Aktiviti: Aktiviti-aktiviti juga diselitkan pada bahagian-bahagian tertentu dalam

sesuatu topik dengan tujuan menggalakkan anda mengaplikasi konsep dan
prinsip yang anda telah pelajari kepada situasi sebenar. Aktiviti-aktiviti ini juga
memperluaskan kefahaman kandungan yang dipelajari dengan menggalakkan
anda melakukan sesuatu seperti berfikir secara mendalam, memberi pendapat,
berbincang bersama rakan dalam kelas, merujuk kepada laman web, membaca
artikel jurnal dan seumpamanya.
Rumusan: Pada akhir sesuatu topik, isi-isi penting topik tersebut disenaraikan.
Komponen ini membantu anda untuk mengingat dan mengimbas semula
keseluruhan topik. Anda haruslah memastikan bahawa anda memahami setiap
pernyataan yang disenaraikan. Jika tidak, sila kembali membaca topik
berkenaan.
Kata Kunci: Pada akhir topik disenaraikan beberapa perkataan dan frasa penting
yang digunakan di dalam topik berkenaan. Anda mesti dapat menjelaskan setiap
perkataan dan frasa ini. Jika tidak, sila kembali membaca topik berkenaan.

xvi  PANDUAN KURSUS
Rujukan: Rujukan adalah bahagian di mana senarai buku teks, jurnal, artikel,
kandungan elektronik atau sumber-sumber yang boleh ditemui yang berkaitan
dan berguna dalam melalui modul atau kursus. Senarai ini boleh dilihat di dalam
beberapa bahagian seperti di dalam Panduan Kursus (di bahagian Rujukan),
pada akhir setiap topik atau pada akhir modul. Anda digalakkan membaca
bahagian-bahagian yang berkaitan dalam senarai rujukan tersebut untuk
mendapatkan maklumat lanjut dan memperkukuhkan kefahaman anda.
PENGETAHUAN ASAS
Pelajar tidak perlu mempunyai pengetahuan asas tertentu sebelum mengambil
subjek ini.
KAEDAH PENILAIAN
Sila rujuk myINSPIRE.
RUJUKAN
Gimpel, G. A. (2003). Emotional and behavioral problems of young children.
New York: The Guilford Press.
Daly, M. C., & Daly, M. (2004). Developing the whole child. New York: Edwin
Mellen Press.
Elias, M. J. (2000). Promoting social and emotional learning. NJ: Association for
Supervision & Curriculum Development.
Gartrell, D. (2003). A guidance approach for the encouraging classroom (3rd Ed.).
New York: Allyn & Bacon.
Gartrell, D. (2004). The power of guidance: Teaching social-emotional skill in

early childhood classroom. New York: Thomson Delmar Learning.

PANDUAN KURSUS  xvii
PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI

DR ABDULLAH SANUSI (TSDAS)
Perpustakaan Digital TSDAS mempunyai pelbagai sumber bercetak dan atas
talian untuk kegunaan pelajar. Perpustakaan digital komprehensif ini, yang
boleh dicapai melalui portal OUM, menyediakan akses kepada lebih daripada
30 pangkalan data yang meliputi jurnal, tesis dan buku dalam format elektronik
serta banyak lagi. Contoh pangkalan data yang ada ialah EBSCOhost, ProQuest,
SpringerLink, Books247, InfoSci Books, Emerald Management Plus dan Ebrary
Electronic Books. Sebagai pelajar OUM, anda digalakkan untuk menggunakan
sepenuhnya sumber-sumber yang terdapat di perpustakaan ini.

xviii  PANDUAN KURSUS

Topik  Pengenalan
1
HASIL PEMBELAJARAN
Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat:
1. Menjelaskan afek;
2. Menerangkan afek, rangsangan dan emosi menggunakan teori-
teori yang diberikan;
3. Membezakan antara perangai dan personaliti;
4. Menghuraikan perangai dan personaliti menggunakan teori-teori
yang diberikan;
5. Mengenal pasti konsep kendiri; dan
6. Membincangkan perkembangan konsep kendiri menggunakan
teori-teori yang diberikan.
 PENGENALAN
Melia berusia tujuh tahun. Setiap kali dia melawat tempat baru, dia akan
merengek , „Saya tidak boleh tidur. Ali terlalu bising. Tempat tidur saya berbau.
Cahaya itu terlalu terang....‰
Pernahkah anda merasa kecewa apabila menjaga kanak-kanak yang sukar?

Apakah yang boleh dilakukan pada kanak-kanak yang mengamuk, apabila dia
tidak mendapat apa yang diingini? Atau kanak-kanak yang menjadi sangat
teruja apabila rakannya datang ke rumah?

2  TOPIK 1 PENGENALAN
Sesetengah kanak-kanak mempunyai perwatakan yang sangat menyenangkan.

Ramai antara kita menginginkan kanak-kanak seperti ini, bukankah begitu? Kita
akan iri hati dengan ibu bapa yang mempunyai anak-anak yang baik belaka.
Dari hari mereka dilahirkan, anda boleh meramal dengan tepat apabila mereka
merasa lapar atau bila mereka bangun setiap hari. Mereka minum setiap dua
jam. Mereka merasa gembira sepanjang masa. Mereka juga bermain sepanjang
hari, dan tidak pula merengek. Apabila mereka merasa bosan, mereka boleh
tidur di mana sahaja; walaupun di atas lantai simen yang sejuk! Apabila mereka
pergi ke sekolah, anda tidak perlu memantau kerja sekolah mereka. Mereka
melakukannya tanpa anda perlu bertanya dan meletakkannya di atas meja
setelah selesai untuk diperiksa. Adalah mudah untuk menjadi ibu bapa yang
sempurna, sekiranya mempunyai kanak-kanak seperti itu.
Kanak-kanak yang sukar akan membuat anda merasa tidak cekap setiap masa.
Mereka mengadu tentang segala-galanya, sukar untuk memenuhi keinginannya
dan cepat marah. Menjaga mereka adalah sangat memenatkan. Walaupun ketika
anda mempunyai mood yang baik, anda masih boleh hilang sabar dengan
perangai mereka.
Bagaimanakah kanak-kanak menjadi mudah atau sukar? Adakah mereka

dilahirkan sebegitu? Adakah ia sesuatu yang kita makan atau lakukan semasa
mengandung yang menyebabkan mereka menjadi begitu? Adakah kanak-kanak
yang sukar akan kekal begitu selama-lamanya? Bagaimana pula kanak-kanak
yang baik belaka yang mendengar kata dari saat mereka dilahirkan? Wujudkah
formula bagi melahirkan kanak-kanak yang „taat, bertatasusila, rajin,
bersemangat waja, bertanggungjawab‰ dan segala-gala yang anda inginkan pada
kanak-kanak yang sempurna?
Bukti penyelidikan memberitahu kita bahawa mungkin tidak banyak yang anda
boleh lakukan untuk mengubah kecenderungan kanak-kanak untuk bertindak
balas secara semula jadi. Walau bagaimanapun, ada cara yang anda boleh
lakukan dalam membantu kanak-kanak mengurus impuls mereka dengan lebih
baik. Dengan cara sedemikian, anda dapat mengurangkan kekecewaan anda.
Topik ini membincangkan tentang personaliti, pembentukan konsep kendiri dan

afek kepada kanak-kanak. Ia akan membincangkan hubungan antara kesan,
emosi dan rangsangan. Ia juga akan menerangkan teori-teori mengenai
bagaimana personaliti dan konsep kendiri terbentuk.

TOPIK 1 PENGENALAN  3
1.1 AFEK
Kita sering mendengar perkataan „afek‰ emosi, rangsangan dan „mood‰.
Adakah mereka mempunyai makna yang sama? Adakah ia merujuk kepada
perkara yang sama seperti perasaan kita? Mari kita lihat.
1.1.1 Apakah itu Afek?
Afek merujuk kepada pengalaman perasaan atau emosi. Afek mencerminkan

reaksi pertama kita terhadap rangsangan, yang berlaku sebelum kita mula
berfikir secara kognitif dan membentuk emosi yang lebih kompleks.
Reaksi afektif boleh berlaku tanpa persepsi yang luas dan pemprosesan kognitif
dan boleh dibuat lebih awal dan dengan lebih tepat daripada penilaian kognitif
(Zajonc, 1980).
(a) Afek dan Emosi

Tindak balas afektif adalah lebih asas dan mungkin kurang bermasalah dari
segi taksiran.
Emosi pula, adalah rantaian fisiologi dan perasaan psikologi dicetuskan

oleh rangsangan tertentu.
Kita tidak boleh benar-benar menggambarkan emosi, tetapi ia

meningkatkan motivasi pemikiran dan tindakan kita.Lisan melaporkan
perasaan kita dan ia sering kali tidak tepat kerana kita tidak boleh tahu apa
yang kita rasa , atau kita mungkin merasa beberapa emosi yang berbeza
pada masa yang sama. Emosi digunakan untuk bertindak balas terhadap
keperluan dan matlamat .
(b) Afek dan Rangsangan

Rangsangan adalah tindak balas fisiologi asas sesorang untuk
menyampaikan rangsangan.
Apabila kita terangsang, proses afektif kita bertindak balas sama ada
melalui:
(i) Mobilisasi; atau
(ii) Pelumpuhan tindakan.

Dalam otak kita, amygdala (bahagian otak kita yang mengawal rangsangan
reaksi) mengawal tindak balas naluri yang memulakan satu proses
rangsangan, sama ada menahan atau tindakan kita atau mempercepatkan
tindakan kita.
(c) Kesan dan Mood

Mood, seperti emosi, adalah sebuah keadaan afektif. Walau bagaimanapun,
emosi cenderung untuk mempunyai fokus yang jelas (dengan erti kata lain,
puncanya adalah jelas), manakala mood cenderung untuk kurang fokus
dan mudah disebarkan. Mood melibatkan nada dan intensiti dan ia juga
adalah suatu kepercayaan yang tersusun tentang jangkaan pengalaman
masa depan secara umumnya, keseronokan atau kesakitan, atau kesan
positif atau negatif (Shaw & Oleson, 1992).
Mood adalah konstruk abstrak, yang mewakili keadaan emosi seorang

individu.
Afek berkait rapat dengan interaksi sosial dan aktiviti. Kajian menunjukkan
bahawa sokongan sosial yang lebih tinggi berkait rapat dengan afek positif
yang lebih tinggi. Proses di mana sokongan sosial dikaitkan memberi kesan
positif masih tidak jelas. Ia dikatakan lahir daripada interaksi sosial biasa
dalam aktiviti di masa lapang (di mana tumpuannya santai) atau dari
keseronokan melakukan aktiviti bersama.
1.1.2 Teori-Teori yang Menjelaskan Afek,

Rangsangan dan Emosi
Pelbagai teori cuba untuk menerangkan afek, rangsangan dan emosi. Perbezaan
antara teori-teori ini terletak pada apa yang kita memproses sebelum kita
mengalami emosi. Berdasarkan teori-teori berikut kecuali teori Cannon-Bard,
adakah ia masuk akal mengapa bayi menunjukkan rangsangan semata-mata dan
menunjukkan tindakbalas emosi yang terhad terhadap peristiwa-peristiwa yang
berlaku di sekeliling mereka?

AKTIVITI 1.1
1. Perhatikan isyarat fisiologi anak-anak anda (contohnya, warna

pada wajah) dan meneka emosi yang akan berlaku.
2. Perasan perasaan fizikal anda sendiri. Bagaimanakah mereka

memberi kesan kepada anda? Bagaimana ia membawa kepada
emosi? Bila dan mengapa anda mengalami iri hati? Teori manakah
yang dapat menerangkan secara terbaik bagaimana anda
mengalami emosi sekiranya anda boleh berehat dengan sengaja,
anda akan berasa lebih baik?
(a) James-Lange Theory

Teori mengenai asal usul dan sifat emosi ini telah dicadangkan pada tahun
1884. Ia telah dilahirkan secara bebas oleh dua sarjana abad ke-19, William
James dan Carl Lange. Menurut teori ini, kita melalui pengalaman-
pengalaman yang akan mewujudkan perubahan fisiologi seperti
ketegangan otot, peningkatan kadar jantung, peluh, kekeringan mulut dan
lain-lain. Emosi adalah perasaan yang berlaku akibat daripada perubahan
fisiologi ini, dan bukan punca sebaliknya.
Contoh: Anda berjalan di lorong yang gelap pada lewat malam. Anda
terdengar jejak langkah di belakang anda. Anda merasa gementar.
Pernafasan anda menjadi lebih berat. Adakah anda dalam bahaya? Anda
panik dan berlari.
Urutan ini ditunjukkan dalam Rajah 1.1.
Rajah 1.1: Teori James-Lange
(b) Reaksi Melawan-atau-Beredar (Fight-or-Flight Reaction)

Apabila kita melihat ancaman, maka badan kita bersedia sama ada untuk
bertarung sehingga mati atau terdesak untuk beredar dari sumber
ancaman. Berikut adalah sensasi badan bagi menyediakan kita untuk
tindakan, seperti dalam reaksi Melawan-atau-Beredar (Fight-or-Flight
Reaction) dalam Rajah 1.2.

Rajah 1.2: Reaksi Melawan-atau-Beredar (Fight-or Flight Reaction)
(c) Teori Cannon-Bard

Teori Cannon-Bard berpendapat yang kita mengalami rangsangan dan
emosi pada masa yang sama, tetapi tidak memberikan sebarang perhatian
kepada peranan pemikiran atau tingkah laku luar.
Contohnya: Anda berjalan di lorong yang gelap lewat malam. Anda

terdengar jejak langkah di belakang anda. Anda gementar. Jantung anda
berdegup lebih cepat. Pernafasan anda menjadi lebih berat. Pada masa
yang sama, kerana berlakunya perubahan fisiologi, anda juga merasakan
emosi ketakutan.

Urutan ini ditunjukkan di dalam Rajah 1.3.
Rajah 1.3: Teori Cannon-Bard
(d) Teori Schachter-Singer

Menurut teori ini, peristiwa yang menyebabkan anda merasa rangsangan
dahulu. Anda kemudiannya mesti mengenal pasti sebab untuk rangsangan
ini. Sebab yang anda berikan akan menyebabkan anda melalui pengalaman
dan melabelkan emosi.
Contohnya: Anda berjalan di lorong yang gelap lewat malam. Anda

mendengar jejak langkah di belakang anda. Anda gementar. Jantung anda
berdegup lebih cepat. Pernafasan anda menjadi lebih berat. Kemudian anda
sedar bahawa rangsangan ini hanyalah disebabkan kerana anda sedang
berjalan di lorong gelap semata-mata. Kelakuan ini adalah merbahaya.
Oleh itu, anda mula merasa takut. Urutan itu ditunjukkan dalam Rajah 1.4.
Rajah 1.4: Teori Schachter-Singer
(e) Teori Lazarus

Teori Lazarus mencadangkan bahawa pemikiran mesti datang sebelum
apa-apa emosi atau rangsangan fisiologi. Dalam erti kata lain, anda perlu
berfikir tentang keadaan anda sebelum anda boleh mengalami emosi.
Contoh: Anda berjalan di lorong yang gelap lewat malam. Anda terdengar
jejak langkah di belakang anda. Adakah ia seorang perompak atau
pembunuh? Anda berasa gementar. Jantung anda berdegup dengan lebih
cepat. Pernafasan anda menjadi lebih berat. Anda merasa takut.

Urutan ditunjukkan dalam Rajah 1.5.
Rajah 1.5: Teori Lazarus
SEMAK KENDIRI 1.1
Nyatakan sama ada pernyataan berikut adalah Benar (B) atau Palsu (F).
1. Teori emosi Canon-Bard mencadangkan bahawa apabila kita

berdepan dengan sesebuah situasi atau peristiwa, kita akan
mengalami rangsangan sebelum kita merasa emosi.
2. Menurut teori emosi Lazarus, pemikiran akan sentiasa

mendahului emosi.
3. Teori Schachter-Singer mencadangkan bahawa tanpa mengenal

pasti sebab bagi perubahan fisiologi, kita tidak boleh mengalami
emosi.
1.1.3 Bagaimanakah Sistem Saraf Mengawal dan

Afek Emosi?
Dua bahagian sistem saraf adalah sangat penting bagi mengawal afek dan emosi
kita: sistem limbik dan sistem saraf autonomik. Mari kita bincangkan dengan
lebih lanjut tentang sistem saraf.
(a) Sistem Limbik

Sistem limbik adalah satu set struktur kompleks yang merangkumi:
(i) Hipotalamus;
(ii) Hippokampus;
(iii) Amygdala; dan
(iv) Kawasan-kawasan lain yang berkaitan.

Sistem limbik bertanggungjawab ke atas afek dan emosi kita. Ia banyak

berkaitan dengan pembentukan kenangan. Dalam Rajah 1.6, antara
bahagian sistem limbik yang ditunjukkan adalah hipotalamus, kelenjar
pituitari, hippokampus dan amygdala.
Rajah 1.6: Sistem limbik
Sekarang, mari kita lihat setiap struktur secara terperinci.
(i) Hipotalamus
Hipotalamus adalah bahagian yang sangat kecil di dalam otak anda.
Namun, ia adalah salah satu daripada bahagian yang paling sibuk di
dalam otak, disebabkan oleh homeostasis. Homeostasis berfungsi
seperti termostat. Ia adalah proses di mana fungsi badan anda
kembali ke beberapa „titik tetap‰.
Hipotalamus bertanggungjawab untuk mengawal rasa lapar, dahaga,

tindak balas terhadap kesakitan, tahap keseronokan, kepuasan
seksual, kemarahan dan tingkah laku agresif, dan banyak lagi. Ia juga
mengawal selia nadi anda, tekanan darah, pernafasan dan
rangsangan tindak balas terhadap keadaan emosi.
Hipotalamus menerima input daripada beberapa sumber. Sebagai

contoh, daripada pembentukan reticular dalam batang otak, ia
mendapat maklumat mengenai suhu kulit. Dari bahagian-bahagian
lain sistem limbik dan saraf olfactori (bau), ia menerima maklumat
yang membantu mengawal makan dan keinginan seksual.
Hipotalamus juga mempunyai beberapa reseptor sendiri, yang
memberi maklumat tentang keseimbangan ion dan suhu darah.

Hipotalamus menghantar arahan ke seluruh badan dengan dua cara:

sistem saraf autonomik dan kelenjar pituitari. Hubungannya dengan
sistem saraf autonomik membolehkan hipotalamus mempunyai kuasa
sepenuhnya bagi mengawal perkara-perkara seperti tekanan darah,
kadar jantung, pernafasan, penghadaman, berpeluh termasuklah
fungsi simpati dan parasimpatetik .
(ii) Kelenjar Pituitari

Cara lain hipotalamus mengawal badan adalah melalui kelenjar
pituitari. Kelenjar pituitari, yang juga dikenali sebagai „tuan segala
kelenjar‰ di dalam badan anda, mengepam hormon dipanggil faktor
perembesan ke dalam aliran darah. Hormon ini pada dasarnya
penting dalam mengawal selia pertumbuhan dan metabolisme.
(iii) Hippokampus
Hippokampus ini sangat penting bagi menukar maklumat yang
sedang berada „dalam fikiran anda‰ (dalam ingatan jangka pendek)
ke dalam apa yang anda akan ingat untuk masa yang panjang
(ingatan jangka panjang). Sekiranya hippokampus rosak, seseorang
itu tidak boleh membina kenangan baru, dan sebaliknya berada di
dunia yang asing di mana segala-galanya yang mereka alami hilang
walaupun kenangan lama sebelum kerosakan itu masih ada!
(iv) Amygdala
Apabila amygdala dirangsang elektrik, haiwan akan bertindak balas
dengan agresif. Sebaliknya jika amygdala dikeluarkan, haiwan
menjadi sangat jinak dan tidak lagi bertindak balas terhadap perkara-
perkara yang telah membangkitkan kemarahannya sebelum ini.
Walau bagaimanapun, fungsinya lebih daripada sekadar marah.
Apabila dikeluarkan, haiwan boleh menjadi acuh tak acuh terhadap
rangsangan yang akan sebaliknya menyebabkannya merasa takut
termasuklah terhadap tindak balas seksual.
(v) Kawasan-kawasan Lain yang Berkaitan

Selain daripada hipotalamus, hippokampus dan amygdala, kawasan-
kawasan lain yang berhampiran sistem limbik juga terlibat dalam
memberi afek dan emosi seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 1.1.

Jadual 1.1: Kawasan-Kawasan Berhampiran Sistem Limbik
Kawasan Penjelasan
Cyngulate Gyrus  Menyediakan laluan dari thalamus ke
hippokampus.
 Ia seolah-olah bertanggungjawab untuk
menumpukan perhatian pada emosi untuk
peristiwa penting dan untuk mengaitkan
kenangan pada bau dan kesakitan.
Ventral Tegmental  Terdiri daripada laluan dopamin, yang
bertanggungjawab untuk menimbulkan
keseronokan.
 Orang yang mempunyai kerosakan di sini
cenderung menghadapi kesukaran untuk
mencapai kepuasan dalam kehidupannya dan
mudah beralih kepada alkohol, ubat-ubatan,
manisan dan judi.
Basal Ganglia  Bertanggungjawab ke atas tingkah laku yang
berulang, memberi ganjaran kepada
pengalaman dan menumpukan perhatian.
Prefrontal Cortex  Sebahagian daripada lobus frontal, berkait
rapat dengan sistem limbik.
 Selain terlibat dalam pemikiran tentang masa
depan, membuat rancangan dan mengambil
tindakan, ia juga muncul untuk terlibat dalam
laluan dopamin sama seperti kawasan ventral
tegmental, dan memainkan peranan dalam
keseronokan dan ketagihan.
(b) Sistem Saraf Otonomi

Bahagian kedua sistem saraf yang mempunyai peranan besar dalam
kehidupan emosi kita adalah sistem saraf autonomik. Sistem saraf
autonomi terdiri daripada dua bahagian, dan fungsi mereka bertentangan
antara satu sama lain:
(i) Sistem Saraf Simpatetik

Sistem ini bermula pada saraf tunjang dan bergerak ke pelbagai
kawasan lain di dalam badan kita. Fungsinya adalah untuk
menyediakan badan bagi aktiviti lasak yang berkaitan dengan
„Melawan-atau-Beredar,‰ iaitu dengan berjalan dari bahaya atau
persediaan untuk menghadapi keganasan.

Pengaktifan sistem saraf simpatik mempunyai kesan-kesan berikut:
 Mengembangkan anak mata;
 Membuka kelopak mata;
 Merangsang kelenjar peluh;
 Mengembangkan saluran darah di dalam otot besar;
 Mengecutkan saluran darah ke seluruh badan;
 Meningkatkan kadar jantung;
 Membuka tiub bronkial paru-paru; dan
 Menghalang rembesan dalam sistem pencernaan.
Salah satu kesan penting adalah ia menyebabkan kelenjar adrenal

untuk melepaskan adrenalin ke dalam aliran darah. Adrenalin adalah
hormon yang berkuasa yang menyebabkan pelbagai bahagian badan
bertindak balas sama seperti sistem saraf simpatetik. Apabila ia
berada di dalam aliran darah, kesannya mengambil masa yang agak
lama untuk berhenti. Itulah sebabnya, apabila anda marah, ia
mengambil masa yang agak lama untuk reda!
Sistem saraf simpatetik juga menerima maklumat, kebanyakannya

mengenai kesakitan dari organ-organ dalaman. Oleh sebab saraf yang
membawa maklumat tentang kesakitan organ sering melakukan
perjalanan di laluan yang sama dengan laluan yang membawa
maklumat tentang sakit dari kawasan permukaan di badan,
maklumat ini kadangkala menjadi kelam-kabut. Ini dipanggil
kesakitan yang dirujuk. Contoh yang paling terkenal adalah kesakitan
yang dirasa oleh sesetengah orang pada bahu dan lengan apabila
mereka mengalami serangan jantung.
(ii) Sistem Saraf Parasimpatetik

Bahagian yang lain dalam sistem saraf autonomik dipanggil sistem
saraf parasimpatetik. Ia mempunyai akar dalam batang otak dan di
dalam bahagian bawah saraf tunjang. Fungsinya adalah untuk
membawa badan kembali dari status darurat yang diletakkan oleh
sistem saraf simpatetik.

Antara butiran rangsangan parasimpatetik adalah:
 Anak mata menyempit;
 Pengaktifan kelenjar air liur;
 Merangsang rembesan perut;
 Merangsang aktiviti usus;
 Merangsang rembesan dalam paru-paru;
 Mengecutkan tiub bronkial; dan
 Pengurangan kadar jantung.
Sistem saraf parasimpatetik juga mempunyai beberapa kebolehan

deria. Ia menerima maklumat mengenai tekanan darah, tahap karbon
dioksida dalam darah dan sebagainya.
Sebenarnya terdapat satu bahagian lagi daripada sistem saraf

autonomik yang kita jarang sebut iaitu sistem saraf perut (enteric
nervous system). Ia terdiri daripada saraf yang kompleks yang
mengawal perut. Kadang-kadang, anda rasa sakit di dalam perut
anda apabila anda merasa gementar kerana sistem saraf perut anda
sedang bekerja.
1.1.4 Bagaimanakah Cara untuk Melahirkan Kanak-

Kanak yang Mempunyai Ketahanan Diri?
Emosi kita dilorekkan dalam bentuk rangsangan positif dan negatif. Kita
mempunyai tiga kumpulan rangsangan positif, iaitu yang rendah, optimum dan
tinggi. Sila rujuk kepada Rajah 1.7.
Dalam keadaan rangsangan yang rendah, kita hanya berdiam diri, tidak
melakukan apa-apa yang menarik dan kadang-kadang merasa bosan. Kita
biasanya berada pada tahap rangsangan yang rendah apabila baru sahaja
bangun dari tidur.

Di tahap yang optimum, kita akan melakukan aktiviti yang merangsang minat
kita. Kita merasa positif, bertenaga dan melibatkan diri sepenuhnya dalam apa
yang kita lakukan. Kita merasa seronok dan mungkin juga mempelajari sesuatu
yang baru. Semakin lama kita melibatkan diri atau melakukan aktiviti tersebut,
kita merasa semakin teruja. Kita mula bergerak ke tahap rangsangan yang lebih
tinggi.
Semakin jauh kita bergerak ke tahap rangsangan yang lebih tinggi kita mula
berasa letih dan menguap. Kita menggosok mata, mengelip-ngelipkan mata dan
mengalih pandangan (untuk mengurangkan rangsangan buat seketika).
Dengan berhenti seketika daripada sumber rangsangan kita akan mengurangkan

kesan dan mengekalkan rangsangan pada tahap optimum. Mengekalkan
rangsangan yang tinggi pada kadar stabil akan menyebabkan kesan bertukar ke
keadaan rangsangan negatif. Ketika itulah kita mula menjadi gelisah atau cepat
marah. Kanak-kanak di tahap rangsangan negatif mudah memukul kanak-kanak
lain, bergaduh, menjerit atau menangis. Itu adalah salah satu daripada sebab-
sebab mengapa kanak-kanak yang tidak mempunyai rehat antara aktiviti atau
tidur tengah hari akan cenderung untuk menjadi panas baran, tertekan dan cepat
marah.
Rajah 1.7: Tahap rangsangan
Bayi yang baru lahir mempunyai jalur rangsangan optimum yang rendah.
Mereka menghabiskan sebahagian besar masa mereka dengan tidur. Apabila
mereka bangun, mereka berada dalam keadaan rangsangan yang rendah.
Keadaan ini akan menjadi lebih teruk dengan kelaparan, lampin basah atau
kesakitan. Setelah sumber negatif yang memberi kesan itu telah dihapuskan,
mereka akan kembali ke tahap rangsangan yang rendah. Jalur rangsangan
rendah dan tinggi mereka adalah lebih luas daripada jalur rangsangan optimum.
Matlamatnya adalah untuk mengurangkan tahap rangsangan rendah dan
memperkembangkan tahap rangsangan optimum.

Bagi mencapai daya ketahanan emosi, strategi yang digunakan adalah dengan
membantu kanak-kanak memperkembangkan tahap rangsangan optimum dari
tahap yang rendah ke tahap rangsangan optimum. Untuk berbuat demikian, kita
perlu mendedahkan mereka secara berperingkat-peringkat kepada lebih banyak
rangsangan, sambil mengawasi isyarat yang menunjukkan bahawa mereka
sedang bergerak ke tahap rangsangan yang tinggi. Apabila isyarat mereka
mencadangkan bahawa mereka menuju ke arah sempadan tahap rangsangan
negatif, kita harus membantu mereka kembali ke tahap yang optimum dengan
menenangkan mereka atau menyuruh mereka berehat.
Dalam sesetengah budaya seperti Malaysia, kita lebih suka mengekalkan kanak-
kanak di tahap rangsangan yang rendah. Apabila mereka bangun dari tidur, kita
membersihkan mereka dan memberi mereka makan. Kemudian, kita mendodoi
mereka untuk tidur semula. Apabila seorang kanak-kanak dikekalkan pada
tahap rangsangan yang rendah sepanjang masa, dia tidak dapat mengalami
rangsangan optimum.
Jalur rangsangan optimum akan mencerut lagi. Ini bermakna bahawa anak akan
sentiasa bergerak dari rangsangan rendah ke tinggi dengan cepat, mengalami
hanya detik-detik rangsangan optimum. Kanak-kanak sebegitu akhirnya, akan
mempunyai corak daya ketahanan rendah terhadap cabaran emosi.
1.2 PEMBAWAAN DAN PERSONALITI

Personaliti ditentukan oleh interaksi ciri-ciri pembawaan dengan persekitaran.
Kanak-kanak tidak dibentuk melalui personaliti mereka, tetapi mereka
dilahirkan dengan pembawaan mereka sendiri yang unik. Setiap ciri-ciri
pembawaan atau sifat telah diprogramkan secara genetik. Bagaimana kanak-
kanak diprogramkan akan menentukan sama ada dia dibesarkan dengan mudah
atau sukar. Sejauh mana perangai mereka sesuai dengan alam sekitar dan
bagaimana mereka diterima oleh orang-orang di persekitaran akan menentukan
personaliti utama mereka.
1.2.1 Apakah Pembawaan?

Pembawaan boleh dilihat sebagai cara utama bayi atau cara kanak-kanak
bertindak balas terhadap persekitaran. Ia adalah satu set ciri-ciri kelahiran yang
mengelolakan pendekatan kanak-kanak kepada dunia. Ciri-ciri ini juga
menentukan bagaimana kanak-kanak berinteraksi dengan dunia di sekelilingnya.

Ketika dilahirkan, bayi mempunyai perangai yang hanya mencorakkan mood

dan sifat responsif. Bayi yang mudah banyak menunjukkan kesan positif. Bayi
yang sukar, secara umumnya berada dalam keadaan mood yang negatif, senang
gelisah dan emosinya tidak menentu. Semakin kanak-kanak membesar, mereka
akan akhirnya membentuk personaliti diri.
(a) Penyelidikan Perangai Thomas dan Chess

Thomas dan Chess telah mengenal pasti sembilan sifat-sifat emosi. Mereka
adalah:
(i) Tahap Aktiviti

Aktiviti motor asas adalah semasa makan, bermain atau mandi.
Berapa aktifkah kanak-kanak secara umum? Adakah bayi bergerak
aktif atau duduk diam semasa anda menukarkan lampinnya? Adakah
anak itu sentiasa melompat-lompat? Atau, adakah anak itu lebih suka
aktiviti yang tidak aktif, seperti menyelesaikan teka-teki atau
menonton tv?
(ii) Mudah Terganggu

Tahap penumpuan dipaparkan apabila kanak-kanak terlibat dengan
aktiviti. Adakah bayi mudah terganggu oleh bunyi atau pemandangan
ketika minum susu? Adakah penumpuan anak mudah dialihkan,
apabila melakukan sesebuah aktiviti? Tahap mudah terganggu yang
tinggi boleh dilihat sebagai sesuatu yang positif apabila mudah untuk
mengalihkan kanak-kanak dari satu tingkah laku yang tidak diingini.
Walau bagaimanapun, ia dilihat sebagai sesuatu yang negatif apabila
ia menghalang kanak-kanak daripada menyelesaikan tugas.
(iii) Intensiti
Tahap tenaga tindak balas boleh menjadi positif atau negatif. Adakah
bayi bertindak balas dengan kuat dan bersemangat dalam segala-
galanya, walaupun terhadap peristiwa-peristiwa kecil? Adakah
kanak-kanak itu menunjukkan keseronokan atau kesusahan secara
dramatik? Atau adakah kanak-kanak itu menyendiri dan menjadi
tenang apabila marah? Kanak-kanak yang bersemangat mempunyai
kecenderungan lebih untuk keperluannya dipenuhi, tetapi
kecenderungan itu juga akan memenatkan bagi yang membesarkan
mereka.

(iv) Kekerapan
Sifat ini merujuk kepada ramalan fungsi biologi seperti selera makan
dan tidur. Adakah anak menjadi lapar atau letih kira-kira pada masa
yang sama setiap hari? Sebagai orang dewasa, individu yang tidak
teratur boleh menyesuaikan diri dengan keadaan lebih baik daripada
orang lain semasa melancong dan mudah juga untuk menyesuaikan
diri dengan jenis pekerjaan yang di luar waktu pejabat.
(v) Ambang Deria

Ambang deria ialah tahap rangsangan yang diperlukan untuk
mendapatkan tindak balas. Apakah jumlah rangsangan (bunyi, rasa,
sentuhan, perubahan suhu) yang diperlukan untuk menghasilkan
tindak balas dalam kanak-kanak? Adakah kanak-kanak bertindak
balas secara positif atau negatif kepada bunyi? Adakah mereka
mudah terkejut dengan bunyi yang kuat? Adakah kanak-kanak
bertindak balas secara negatif terhadap pakaian yang tertentu?
Individu yang sangat sensitif lebih cenderung untuk menjadi artistik
dan kreatif.
(vi) Pendekatan/Pengunduran
Ini ialah tahap positif kepada reaksi negatif terhadap rangsangan/
situasi baru. Apakah tindak balas biasa kanak-kanak kepada situasi
baru, perkara atau orang asing? Adakah kanak-kanak itu tidak sabar
mendekati situasi baru? Atau, adakah kanak-kanak itu kelihatan
teragak-agak atau mengawal dirinya apabila berhadapan dengan
orang baru? Kanak-kanak yang lambat mesra cenderung untuk
berfikir secara mendalam sebelum bertindak. Mereka kurang untuk
bertindak mengikut gerak hati mereka semasa remaja.
(vii) Penyesuaian
Ini merujuk kepada kemudahan kanak-kanak dalam mengubah
tingkah laku. Adakah mudah untuk kanak-kanak melakukan perkara
bagi menyesuaikan diri dengan peralihan dan perubahan? Adakah
kanak-kanak bersedia untuk bertukar melakukan perubahan dalam
rutin, atau transit dari satu aktiviti yang lain? Adakah kanak-kanak
itu akan mengambil masa yang lama untuk menjadi selesa dengan
situasi baru? Seorang kanak-kanak yang lambat menerima perubahan
atau menyesuaikan dirinya dengan situasi baru kurang cenderung
untuk tergesa-gesa ke dalam situasi berbahaya dan mungkin kurang
dipengaruhi oleh tekanan rakan sebaya.

(viii) Kegigihan
Kegigihan menunjukkan sejauh manakah bayi cuba untuk terus
melakukan sesuatu aktiviti. Adakah kanak-kanak akan mengambil
masa yang lama untuk terus melakukan aktiviti-aktiviti walaupun
menghadapi halangan? Adakah kanak-kanak akan bersabar
melakukan puzzle walaupun berhadapan dengan kesukaran, atau
adakah dia akan beralih ke aktiviti yang lain? Seorang kanak-kanak
yang sangat gigih lebih cenderung untuk maju dan mencapai
matlamatnya. Kanak-kanak dengan kegigihan rendah boleh
mengasah kemahiran sosial yang kuat kerana dia menemui orang
lain yang boleh membantu.
(ix) Mood
Ini adalah tindak balas yang baik dan tidak baik. Apakah
kecenderungan kanak-kanak untuk bertindak balas terhadap dunia
kebanyakannya positif atau negatif? Adakah kanak-kanak secara
umumnya berada dalam suasana gembira dan optimistik? Atau,
adakah mereka lebih cenderung untuk memberi tumpuan kepada
aspek-aspek negatif kehidupan seperti makanan yang terlalu masin
atau hari terlalu panas?
Ciri-ciri ini kelihatan agak stabil sejak lahir. Mereka adalah ciri-ciri
yang bukanlah „baik‰ mahupun „buruk‰. Sesetengah kanak-kanak
lebih bising daripada yang lain. Ada yang lebih penyayang
daripada yang lain. Ada yang mempunyai corak tidur biasa,
manakala kanak-kanak lain pula tidak dapat diduga.
Apabila ibu bapa memahami bagaimana anak mereka bertindak balas

terhadap keadaan tertentu, mereka boleh belajar untuk menjangka
kesukaran yang akan dihadapi oleh anak mereka. Mereka boleh
menyediakan kanak-kanak untuk keadaan tersebut. Ibu bapa juga boleh
menyesuaikan strategi keibubapaan mereka untuk mengubah ciri-ciri sikap
mereka.
Perangai adalah gaya tingkah laku semula jadi individu yang seolah-olah
ditentukan secara biologi. Apabila permintaan dan harapan orang di
persekitaran kanak-kanak serasi dengan perangai kanak-kanak, terdapat
„Kebaikan-keserasian‰ antara kedua-duanya. Mengetahui perangai kanak-
kanak dapat menentukan sama ada kita akan membesarkan kanak-kanak
yang gembira atau kanak-kanak yang bermasalah. Ibu bapa boleh
menguruskan kanak-kanak berdasarkan ciri-ciri perangai mereka dan
bukanlah sebaliknya. Ia juga boleh membezakan antara ibu bapa yang
menerima dan mereka yang mudah kecewa. Ibu bapa yang memahami
perangai anak boleh melaksanakan strategi keibubapaan yang berkesan.
Salah satu pekerjaan yang paling penting bagi ibu bapa ialah membantu
kanak-kanak meningkatkan harga diri. Ini memerlukan keseimbangan
antara membantu kanak-kanak meningkatkan rasa positif diri, tanpa
menaikkan ego secara berlebihan, melalui kesedaran tentang kekuatan/
kelemahannya. Memahami perangai kanak-kanak adalah langkah pertama
ke arah meningkatkan harga diri beliau.
AKTIVITI 1.2
1. Matlamat aktiviti ini adalah untuk membantu anda mengkaji

peranan „Kebaikan-Keserasian‰ dalam hidup anda. Untuk aktiviti
ini, anda perlu mempertimbangkan keserasian antara perangai
anda dalam dua keadaan: sekolah dan di tempat kerja.
2. Untuk mencapai ini, anda perlu:
(a) Mengelaskan diri anda ă adakah anda „mudah‰, „sukar‰

ataupun „lambat-untuk-ramah‰? Senaraikan tingkah laku
atau tindak balas yang membawa anda untuk membuat
klasifikasi ini.
(b) Huraikan potensi kebaikan-keserasian di sekolah dan di

tempat kerja dengan mengenal pasti sekurang-kurangnya
tiga ciri-ciri „tidak serasi‰ di tempat kerja dan sekurang-
kurangnya tiga ciri-ciri „baik-serasi‰ yang patut dicontohi.
Antaranya ialah waktu kerja, berurusan dengan orang ramai
dan gaji.
(c) Lengkapkan tugasan yang sama seperti di atas bagi

persekitaran sekolah.
(d) Bagaimanakah situasi yang berbeza ini serasi dengan ciri

perangai anda?
(b) Pendekatan Menilai Perangai Rothbart

Mary Rothbart telah menghasilkan satu siri alat-alat pengukuran untuk
menilai perangai dari bayi ke alam dewasa. Penilaian mudah ini hanya
memerlukan seseorang itu melengkapkan soal selidik. Salah satu daripada
contoh ujian Rothbart adalah „Soal Selidik Kelakuan Bayi‰ (Infant Baby
Questionnaire (IBQ)).

Ujian IBQ digunakan untuk menilai perangai bayi antara tiga sehingga 12
bulan. Peranti yang asal terdiri daripada 96 item yang dijawab oleh ibu
bapa. Setiap item adalah contoh tingkah laku khusus (contohnya, „Pada
minggu yang lalu, semasa membuka pakaian bayi, adakah bayi anda
senyum atau ketawa?‰). Ibu bapa diminta untuk memberi respon terhadap
setiap item menggunakan skala 6-mata bermula dengan „sentiasa‰
sehingga ke „jarang‰. Berdasarkan jawapan ibu bapa, bayi diberi markah
berdasarkan pada enam dimensi perangai yang berikut:
(i) Tahap aktiviti;
(ii) Senyum dan ketawa;
(iii) Takut;
(iv) Kekecewaan;
(v) Tenangkan; dan
(vi) Tempoh orientasi.
Satu lagi alat penilaian Rothbart adalah „Soal Jawab Kelakuan Kanak-
Kanak‰ (Children Behaviour Questionnaire (CBQ)). CBQ digunakan pada
kanak-kanak antara umur tiga dan tujuh tahun dan ia bergantung pada
jawapan daripada ibu bapa. Tiga perkara asas perangai yang dinilai
menggunakan peranti ini termasuklah:
(i) Surgency (tahap aktiviti dan sensasi mencari);

(ii) Negative affectivity (emosi seperti kesedihan, ketakutan, dan
kemarahan); dan
(iii) Effortful Control (pengurusan perhatian dan perencatan).
(c) Teori Kagan Mengenai Pembawaan dan Perasaan Malu

Salah satu ciri yang disertakan pada semua penilaian perangai bayi adalah
kereaktifan terhadap rangsangan. Jerome Kagan mencadangkan bahawa
ciri-ciri ini menjadi asas malu. Kajian beliau menunjukkan bahawa bayi
yang respon secara berlebihan terhadap rangsangan yang tidak dikenali
(iaitu, menangis atau menunjukkan keresahan terhadap suara yang tidak
dikenali ) kelihatan berisiko untuk mendapat sosial fobia (iaitu, ketakutan
situasi sosial yang melampau dan tidak rasional) di kemudian hari.

Bayi lebih-reaktif dilahirkan dengan satu sistem yang mempunyai ambang

rangsangan yang sangat rendah. Ini akan membawa kepada masalah
apabila mereka semakin tua. Mereka cenderung untuk merasa tertekan dan
resah dalam situasi sosial. Sebagai contoh, kehadiran orang asing boleh
membawa kepada kerisauan yang tinggi. Hasilnya ialah kanak-kanak
berkembang menjadi kanak-kanak dan remaja yang akan mengelak
daripada hubungan sosial (iaitu, pemalu, fobia sosial).
Bayi yang mempunyai tahap rangsangan yang luar biasa tingginya (iaitu,
tidak responsif terhadap rangsangan) mungkin berisiko menghadapi
masalah jangka panjang yang sangat berbeza. Kanak-kanak tersebut
tidak akan mengelak daripada mencari sesuatu yang membangkitkan
rangsangannya dan sebaliknya akan mencari rangsangan yang berpotensi
untuk membahayakan dirinya.
SEMAK KENDIRI 1.2
1. Antara berikut, yang manakah merupakan contoh yang paling

sesuai dengan pembawaan kanak-kanak?
(a) Ibu bapa Connie membantunya untuk menyelesaikan kerja

rumah matematiknya.
(b) Traci tidak mempunyai koordinasi yang baik, oleh kerana

itu ibu bapanya mendaftar beliau untuk menyertai kelas
tarian bagi membantu dalam koordinasinya.
(c) Rakan-rakan Lyn mengusiknya kerana memakai pakaian

yang sudah lapuk gayanya.
(d) Guru Allen memberi tugasan membaca buku dan memberi

ucapan mengenai haiwan.
2. Agar „kebaikan-keserasian‰ dapat berlaku, ciri-ciri kanak-kanak

dan ibu bapa
(a) mesti sepadan.
(b) mesti menjadi pelengkap.
(c) boleh sama ada sepadan atau menjadi pelengkap.
(d) mestilah secara genetik yang sama.

3. Dalam menilai perangai, Thomas dan Chess menggunakan

________, manakala Rothbart menggunakan ________.
(a) soal selidik tingkah laku; pemerhatian naturalistik
(b) pemerhatian naturalistik; temu bual berstruktur
(c) uji kaji; tinjauan
(d) wawancara berstruktur; soal selidik tingkah laku
1.2.2 Pembentukan Personaliti

Personaliti kita ditentukan oleh kesesuaian pembawaan kita dengan persekitaran
dan interaksi dengan orang-orang di sekeliling kita. Ciri-ciri personaliti datang
secara bertentangan. Kita mungkin diri kita sebagai seorang yang yakin atau
pesimis, bebas atau bergantung kepada orang lain, beremosi atau kurang sensitif
pada emosi, mencabar atau berhati-hati, pemimpin atau pengikut, atau pasif.
Kebanyakannya adalah pembawaan semula jadi tetapi ciri-ciri lain, seperti

perasaan berwibawa atau rendah diri, adalah ciri-ciri yang dipelajari, Ia lahir
berdasarkan cabaran dan sokongan yang kita terima ketika membesar. Terdapat
beberapa teori bagi menjelaskan pembentukan personaliti. Terdapat banyak teori
yang akan dibincangkan termasuklah teori-teori daripada Sigmund Freud, Erik
Erikson dan Carl Rogers.
(a) Teori Pembentukan Personaliti Sigmund Freud

Menurut Freud, perkembangan personaliti kanak-kanak melibatkan sedar,
minda prasedar dan tidak sedar.
Minda sedar adalah apa yang anda sedar pada suatu waktu tertentu-
persepsi kini, kenangan, fikiran, fantasi dan perasaan. Bekerja rapat dengan
minda sedar, Freud gelarkan memori prasedar, atau „memori yang boleh
didapati‰: yang dengan mudahnya boleh menjadi sedar.

Bahagian terbesar minda adalah bahagian tidak sedar. Ia termasuklah

semua perkara yang tidak mudah didapati untuk disedari, termasuklah
kenangan kita, perkara yang memacukan kita, naluri serta emosi trauma.
Tidak sedar adalah sumber motivasi kita, sama ada mereka adalah
keinginan mudah untuk makan, keinginan seksual, neurotik compulsions,
atau motif seorang artis atau ahli sains. Namun, kita sering didorong untuk
menentang atau menafikan motif ini, dan ia ada tetapi dalam penyamaran.
Rajah 1.8: Minda sedar, prasedar dan tidak sedar
(i) Id, Ego dan Superego

Semasa kelahiran, sistem saraf adalah lebih sedikit daripada haiwan
lain, iaitu „it‰ atau id. Sistem saraf, sebagai id, menterjemahkan
keperluan bayi sebagai pemacu motivasi yang dipanggil naluri. Kerja-
kerja id selaras dengan prinsip kepuasan, yang boleh difahami
sebagai permintaan untuk memenuhi keperluan dengan segera. Cuba
bayangkan seorang bayi yang menjerit kelaparan. Ia tidak „tahu‰ apa
yang ia mahu. Ia hanya tahu bahawa ia mahukannya dan ia
mahukannya sekarang! Bayi, dalam pandangan Freud, adalah „id‰
yang tulen.

Malangnya, hasrat untuk makan, seperti imej susu, tidak mencukupi

untuk memenuhi kemahuan kanak-kanak. Kemahuan itu akan
bertambah-tambah dan keinginannya hanya akan menjadi lebih
kukuh. Anda mungkin sedar apabila anda tidak memenuhi suatu
kemahuannya, ia mula meminta lebih perhatian daripada kamu,
sehingga berlaku satu tahap di mana anda tidak boleh berfikir apa-
apa lagi. Hasrat itu telah masuk ke minda sedar.
Nasib baik untuk kanak-kanak, terdapat sebahagian kecil daripada

sedar yang disambungkan kepada dunia melalui deria. Pada tahun
pertama kehidupan kanak-kanak, beberapa „id‰ menjadi „Saya‰ atau
ego. Ego, berbanding dengan „id‰, berfungsi melalui prinsip realiti
yang berkata „uruskan kemahuan sebaik sahaja objek yang sesuai
dijumpai‰. Ia mewakili realiti dan sebab.
Walau bagaimanapun, semakin lama ego cuba puaskan id, ia akan

bertembung dengan pelbagai cabaran. Ia juga akan selalu bertemu
dengan sesuatu yang membantunya mencapai matlamatnya. Ego
menyimpan rekod ganjaran dan hukuman, terutamanya yang
dijatuhkan oleh objek yang paling berpengaruh dalam dunia kanak-
kanak ă ibu bapa.
Rekod perkara untuk dielakkan dan strategi untuk diambil akhirnya

membentuk superego. Ia hanya selesai dibentuk sepenuhnya pada
kira-kira umur tujuh tahun. Pada sesetengah orang, ia tidak pernah
selesai.
Terdapat dua aspek untuk superego:
 Hati nurani, yang merupakan satu penghayatan hukuman dan

amaran; serta
 Ego yang ideal, yang berasal dari ganjaran dan model positif
disampaikan kepada kanak-kanak.
Perasaan hati dan ego yang ideal, berkomunikasi keperluan mereka

kepada ego dengan perasaan seperti bangga, rasa malu dan rasa
bersalah.

Ia seolah-olah kita telah memperolehi set keperluan dan kehendak

yang disertakan dalam proses pembesaran. Keperluan baru ini adalah
sosial, dan bukan berunsur biologi. Malangnya, keperluan baru ini
mungkin bercanggah dengan id, manakala superego mewakili
pandangan masyarakat.
(ii) Naluri Kehidupan dan Naluri Kematian

Freud melihat semua tingkah laku manusia sebagai didorong oleh
pemacu atau naluri, yang seterusnya adalah perwakilan saraf
keperluan fizikal.
Naluri kehidupan ini mengatakan:
 Kehidupan individu, memotivasinya untuk mendapatkan

makanan dan air; dan
 Kehidupan spesies, memotivasikan jantan dan betina untuk

mengadakan hubungan seks.
Tenaga motivasi naluri kehidupan dipanggil nafsu (libido) untuk

„saya berkeinginan‰. Libido adalah satu perkara yang meriah; prinsip
kepuasan yang menyebabkan kita sentiasa bergerak.
Freud juga percaya bahawa „di sebelah‰ naluri kehidupan adalah

naluri kematian. Tiap-tiap orang mempunyai hasrat di luar sedar
untuk mati. Bukti naluri mati dari sehari ke sehari ada dalam hasrat
kita, contohnya, keinginan kita untuk mengalami rangsangan terbang,
khayal semasa membaca buku atau menonoton filem, keinginan
untuk berehat dan tidur dan tarikan kita kepada alkohol dan dadah.
Kadang-kadang ia memperlihatkan dirinya secara terbuka sebagai
keinginan untuk dibunuh dan hasrat membunuh diri. Kadang-
kadang juga, ia boleh merosakkan dan kita melepaskan ia dalam
bentuk keganasan, kekejaman dan pembunuhan.
(iii) Kebimbangan
Ego ă „Saya‰ atau realiti ă terletak di antara superego atau
masyarakat dan id atau pemacu biologi. Kedua-duanya membuat
tuntutan yang bercanggah terhadap ego, memenuhinya dengan
perasaan kebimbangan. Kebimbangan berfungsi sebagai isyarat
kepada ego bahawa kewujudan dan keseluruhan hidup kanak-kanak
itu berisiko.

Terdapat tiga jenis kebimbangan seperti yang tertera dalam

Jadual 1.2:
Jadual 1.2: Jenis-Jenis Kebimbangan
Jenis
Penjelasan
Kebimbangan
Kebimbangan Juga dikenali sebagai ketakutan. Ia muncul apabila
Realistik ancaman itu tidak datang dari dunia fizikal luar. Jika
saya membuang anda ke dalam lubang ular berbisa,
anda mungkin mengalami kebimbangan realistik.
Kebimbangan Perasaan seperti malu dan rasa bersalah dan takut pada
Moral hukuman. Ini adalah apa yang kita rasa apabila ancaman
datang dari dunia sosial yang terpendam daripada
superego.
Kebimbangan Takut dibanjiri oleh impuls daripada id ă sekiranya anda
Neurotik berasa seperti anda akan hilang kawalan, kesabaran
anda, rasional atau fikiran anda, anda mengalami
kebimbangan neurotik. Perasaan jenis ini biasanya
dinamakan „gemuruh‰ (anxiety).
(iv) Mekanisme Pertahanan

Ego itu berhadapan dengan tuntutan realiti, id dan superego dengan
sebaik mungkin. Tetapi, apabila kebimbangan menjadi ancaman, ego
mesti mempertahankan dirinya. Ia berbuat demikian secara tidak
sedar dan memesongkan mereka ke dalam bentuk yang boleh
diterima dan dalam bentuk yang kurang ancamannya. Teknik ini
dikenali sebagai mekanisme pertahanan ego:
 Penafian melibatkan penyekatan peristiwa luar dari kesedaran.

Sekiranya keadaan menjadi keterlaluan untuk dihadapi oleh
seseorang, orang itu akan enggan mengalami atau melaluinya.
Contoh penafian adalah apabila seorang kanak-kanak
berimaginasi bahawa bapanya yang kejam adalah anak patung
Teddy Bear yang penyayang atau dirinya yang tidak berdaya
menjadi seorang superhero berkuasa.

 Penindasan adalah satu bentuk „lupa bermotivasi‰ di mana kita

tidak boleh mengingati semula situasi ancaman, orang atau
peristiwa. Contohnya apabila seseorang itu hampir lemas semasa
kanak-kanak, dia tidak mengingati peristiwa tersebut walaupun
ramai orang cuba untuk mengingatkannya ă tetapi dia
mempunyai perasaan takut terhadap air laut!
 Pertapaan atau menafikan diri akan sesuatu kemahuan. Orang

dewasa yang merasa malu akan keinginan seksual mereka, secara
tidak sedar akan cuba untuk melindungi diri mereka dengan
menafikan bukan sahaja nafsu mereka, tetapi semua keinginan.
Seorang gadis muda yang telah ditolak cintanya mungkin akan
menolak perkara-perkara feminin dan menjadi seorang intelek
yang feminis, ataupun seorang budak lelaki yang takut bahawa
dia mungkin dimalukan oleh pasukan bola sepak sekolahnya
boleh cemerlang dalam puisi.
 Pengasingan (kadang-kadang dipanggil intellectualisation)

melibatkan pengelakkan emosi dari memori sukar atau impuls
ancaman. Doktor dan jururawat melucutkan diri mereka daripada
merasa tindak balas semula jadi terhadap darah, luka, jarum dan
perasaan risau akan komplikasi pembedahan, sambil merawat
pesakit dengan cara pemisahan, supaya dapat menjalankan
pembedahan.
 Perpindahan adalah memindahkan impuls ke pengganti sasaran.

Apabila seseorang yang anda ingin mengarahkan impuls itu
terlalu mengancam, anda memindahkannya kepada seseorang
atau sesuatu yang boleh menjadi pengganti simbolik. Seseorang
yang kecewa dengan bosnya mungkin pulang ke rumah dan
menendang anjingnya, atau memukul anggota keluarganya.
 Penggambaran adalah kecenderungan untuk melihat keinginan

anda yang tidak boleh diterima pada orang lain. Dalam erti kata
lain, keinginan itu tetap ada, tetapi ia bukan lagi keinginan diri
anda. Contohnya, seorang suami yang mendapati dirinya terlalu
tertarik kepada jirannya yang merupakan seorang wanita yang
cantik, menjadi semakin cemburu kepada isterinya dan sentiasa
bimbang tentang kesetiaannya.

 Pembentukan reaksi atau „mempercayai sebaliknya‰, adalah

perubahan satu gerak hati yang tidak boleh diterima kepada
lawannya. Seorang kanak-kanak yang sedang marah pada ibunya,
boleh menjadi terlalu bimbang dengan beliau dan akan
meluahkan kasih sayangnya secara dramatik. Atau, seorang
kanak-kanak yang didera masih lagi boleh menerima dan mahu
bersama ibu bapanya. Begitu juga, kanak-kanak lelaki berumur
tujuh hingga sebelas tahun yang memberitahu anda kanak-kanak
perempuan adalah menjijikkan dan kanak-kanak perempuan
pada umur yang sama juga akan memberitahu anda bagaimana
kanak-kanak lelaki adalah kasar serta menjijikkan.
 Pengenalan melibatkan pengambilan ciri-ciri perwatakan dan

menjadikannya sebahagian daripada personaliti anda kerana
dengan melakukan sedemikian anda dapat menyelesaikan sedikit
pergelutan emosi yang dialami. Contohnya, kanak-kanak yang
sentiasa ditinggalkan ibu bapanya akan menjadi „ibu‰ untuk
mengurangkan kebimbangannya. Anda kadang-kadang boleh
melihat mereka memberitahu anak patung mereka untuk tidak
takut. Kanak-kanak yang lebih tua akan meniru selebriti
kegemaran, ahli muzik atau wira sukan dalam usaha untuk
mewujudkan identiti diri.
 Pengenalan dengan penyerang adalah versi yang memberi

tumpuan kepada pengambilan, bukan dari sifat-sifat umum atau
positif, tetapi sifat-sifat negatif atau takut. Sekiranya anda takut
pada seseorang, anda boleh mengatasi ketakutan ini dengan
menjadi lebih seperti mereka. Sebagai contoh, Patty Hearst, yang
telah ditangkap oleh Kumpulan Pembebasan, disimpan di dalam
almari, dizalimi dan dirogol. Namun, beliau menyertai mereka,
membuat video propaganda untuk mereka dan juga terlibat
secara aktif dalam rompakan bank bersenjata. Ketika dibicarakan
di mahkamah, ahli psikologi dengan tegasnya mencadangkan
bahawa beliau adalah mangsa dan bukan penjenayah.

 Regresi ă Apabila kita berhadapan dengan tekanan, kita berundur

ke masa di dalam kehidupan ketika kita berasa selamat dan
terjamin. Apabila kita bermasalah atau takut, tingkah laku kita
sering menjadi lebih primitif atau kebudak-budakan. Seorang
kanak-kanak boleh mula menghisap ibu jari mereka lagi atau
terkencing di katil apabila mereka perlu berada buat masa yang
lama di hospital.
 Rasionalisasi adalah gangguan kognitif „fakta‰ menjadikan suatu

kejadian atau impuls kurang terancam. Kami kerap melakukannya
pada tahap sedar apabila kita memberikan diri kita alasan.
Namun bagi kebanyakan orang yang berego sensitif, memberi
alasan datang dengan begitu mudah sehingga mereka benar-
benar tidak menyedarinya. Dalam erti kata lain, ramai antara kita
yang bersedia untuk mempercayai pembohongan kita sendiri.
 Sublimasi adalah dengan mengubah impuls yang tidak boleh

diterima, seperti seks, kemarahan, ketakutan atau apa sahaja,
diterima secara sosial, walaupun berbentuk produktif. Seseorang
yang mengalami banyak kebencian boleh menjadi pemburu,
penjual daging, pemain bola sepak atau tentera upahan.
Seseorang dengan kebimbangan yang tinggi dalam dunia yang
mengelirukan boleh menjadi penganjur yang menakjubkan, ahli
perniagaan atau seorang ahli sains. Seorang yang mempunyai
nafsu yang kuat boleh menjadi artis berbakat, jurugambar, penulis
novel dan sebagainya.
(v) Peringkat Perkembangan Personaliti

Bagi Freud, nafsu seks adalah daya motivasi yang paling penting
bukan sahaja untuk orang dewasa tetapi untuk kanak-kanak dan juga
bayi. Seksualiti bukan sahaja bermakna hubungan, tetapi semua rasa
menyeronokkan daripada sensasi sentuhan. Adalah jelas, walaupun
dalam kalangan kita yang paling pemalu, bayi dan kanak-kanak
menikmati pengalaman sentuhan seperti pelukan, ciuman dan
sebagainya. Freud menyatakan bahawa pada waktu yang berlainan
dalam kehidupan kita, terdapat bahagian-bahagian kulit yang boleh
memberikan kita kepuasan. Sekarang, mari kita melihat peringkat-
peringkat perkembangan personaliti dalam Rajah 1.9.

Rajah 1.9: Peringkat-peringkat perkembangan personaliti

(vi) Krisis, Penetapan dan Pembentukan Personaliti

Pengalaman anda semasa anda membesar menyumbang kepada
personaliti anda sebagai orang dewasa. Freud berpendapat bahawa
pengalaman traumatik mempunyai kesan yang kuat. Setiap peringkat
mempunyai tugas sukar tertentu yang berkaitan dengannya di mana
masalah lebih mungkin akan timbul. Pada peringkat oral, ia adalah
bercerai susu. Pada peringkat anal, ia adalah latihan ke tandas. Pada
peringkat phallic pula, ia adalah krisis oedipal atau identiti seksual.
Jika anda mempunyai masalah dalam mana-mana tugas yang

berkaitan dengan peringkat-peringkat ini, anda lebih cenderung
untuk mengekalkan tabiat bayi atau kebudak-budakan yang tertentu.
Ini dipanggil penetapan. Penetapan memberikan kesan jangka
panjang untuk setiap masalah di setiap peringkat dari segi personaliti
atau watak seseorang.
Sekiranya dalam tempoh lapan bulan pertama kehidupan anda sering

kecewa kerana tidak dapat memenuhi keperluan untuk menghisap
susu ibu, mungkin kerana ibu anda merasa kurang selesa atau kasar
dengan anda, atau cuba untuk memberhentikan penyusuan terlalu
awal, maka anda boleh membentuk perwatakan oral-pasif. Oral-pasif
adalah personaliti yang menjadikan seseorang itu cenderung untuk
bergantung kepada orang lain. Anda akan sering memenuhi
„kepuasan oral‰ iaitu makan, minum dan merokok.
Apabila anda berada di antara lima dan lapan bulan, anda mula
tumbuh gigi. Satu perkara yang memuaskan untuk dilakukan ketika
anda tumbuh gigi adalah untuk menggigit sesuatu, seperti puting ibu.
Sekiranya ini menyebabkan banyak kegusaran dan gangguan, anda
boleh membentuk personaliti oral-agresif. Seseorang yang oral-agresif
mempunyai keinginan jangka panjang untuk menggigit sesuatu,
seperti pensel, gam dan orang lain pada setiap masa. Mereka juga
mempunyai kecenderungan untuk menjadi agresif secara lisan,
bertengkar dan menyindir.
Pada peringkat anal, anda terpesona dengan „fungsi badan anda‰.

Sekiranya ibu bapa asyik dalam proses latihan tandas anda dengan
memujuk dan menunjukkan kegembiraan apabila anda melakukannya
dengan betul, mereka menjadi amat sedih apabila anda tidak
melakukannya dengan betul. Kanak-kanak ini akan membesar
dengan berperwatakan anal expulsive seperti selekeh, tidak teratur
dan cenderung untuk melakukan kesalahan. Mereka juga boleh
menjadi kejam, suka merosakkan harta benda dan cenderung untuk
melakukan vandalisme serta melukis grafiti.
Sekiranya ibu bapa anda menggunakan hukuman atau penghinaan

semasa latihan tandas, anda boleh sembelit, sedaya upaya untuk
menahannya di setiap masa dan akan membesar berperwatakan anal
retentive. Orang-orang seperti ini cenderung untuk menjadi
pembersih, seorang yang mahukan kesempurnaan dalam setiap
perkara, diktator, sangat degil dan kedekut. Dalam erti kata lain,
seseorang yang mempunyai personaliti anal retentive adalah ketat
dalam semua cara.
Terdapat juga dua personaliti phallic, walaupun tiada nama spesifik

yang diberikan untuk personaliti-personaliti ini. Sekiranya seorang
budak lelaki itu ditolak oleh ibunya dan diancam oleh bapa yang
maskulin, ia boleh membangkitkan rasa seksual diri yang rendah. Dia
boleh menangani ini sama ada dengan menarik diri daripada
interaksi heteroseksual, atau mungkin menjadi seorang ulat buku.
Atau, dia boleh menjadi seorang lelaki macho dan menjadi seorang
penggoda wanita. Anak perempuan yang tidak diterima oleh
bapanya dan diancam oleh ibunya yang feminin akan merasa dirinya
kekurangan dari segala segi, dan ini boleh membentuknya menjadi
seorang wall-flower atau hyper-feminine „belle‰. Sekiranya ibu pula
menyayangi dan melebihkan anak lelaki berbanding ayahnya, anak
lelaki akan berperangai agak lembut. Lagipun, dia tidak mempunyai
sebab untuk menyerupai ayahnya.
Sama juga untuk kanak-kanak perempuan, sekiranya si ayah melayan

mereka seperti puteri dan mereka juga dianggap sebagai rakan baik
dan peranan ibu disamakan dengan orang suruhan, si anak akan
menjadi seorang yang mementingkan diri dan rupanya atau menjadi
maskulin mengikut ayahnya.
1.3 KONSEP KENDIRI
Konsep kendiri boleh ditakrifkan sebagai perwakilan seseorang yang

berasingan daripada orang lain, yakni segala pemikiran dan kandungan
tentang dirinya sendiri.

Konsep kendiri adalah tentang bagaimana anda melihat diri sendiri. Ia adalah
perasaan subjektif tentang diri anda dan campuran kompleks pemikiran tidak
sedar dan sedar, serta sikap dan persepsi. Konsep kendiri menyediakan rangka
rujukan yang memberi kesan kepada bagaimana semua akan diuruskan dan
hubungan dengan orang lain.
Konsep kendiri, atau bagaimana anda berfikir tentang diri anda, secara langsung
memberi kesan pada harga diri anda, atau bagaimana anda rasa tentang diri
anda. Walaupun kedua-dua istilah sering digunakan silih berganti, adalah
penting untuk membezakan kedua-duanya untuk menilai kanak-kanak dengan
betul dan membentuk pelan pemulihan individu berdasarkan keperluan.
1.3.1 Pembentukan Kendiri

Langkah pertama bagi pembentukan kendiri ialah kesedaran bahawa diri adalah
individu yang unik. Kebanyakan ahli psikologi percaya bahawa bayi kekurangan
keupayaan ini ketika dilahirkan dan mencadangkan bahawa ia mula
berkembang dalam beberapa bulan pertama selepas kelahiran. Proses ini
bermula apabila kanak-kanak menetapkan „model bekerja‰ kendiri. Kerumitan
model ini meningkat mengikut peningkatan kemahiran kognitif dan mereka
mempunyai lebih interaksi dengan individu dan tugas-tugas dalam persekitaran
mereka.
Konsep kendiri adalah sesuatu yang dibentuk bayi di dalam tahun kedua
kehidupan mereka. Pada akhir tahun pertama, bayi telah mula memperoleh asas
rasa perwakilan diri. Banyak ahli teori mencadangkan bahawa proses kesedaran
diri bermula di peringkat fizikal, apabila bayi sedar bahawa badan dirinya
adalah berasingan daripada badan-badan orang lain.
Bermula semasa lahir, pertama bayi akan mengalami sensasi sentuhan

(contohnya, disentuh atau dicucuk) apabila mereka menerima rangsangan
(contohnya, pelukan ibu mereka). Tidak lama kemudian, mereka mula perasan
apabila orang lain di persekitaran disentuh (contohnya, adik-beradik memeluk),
kanak-kanak tidak merasa apa-apa sensasi sentuhan. Satu-satunya cara untuk ini
berlaku adalah sekiranya objek (orang) yang disentuh adalah tidak sebahagian
daripada mereka. Oleh itu, kanak-kanak mempelajari kefahaman asas bahawa
tubuh mereka berbeza daripada orang lain.

Tidak lama selepas itu, bayi membuat penemuan yang lain. Mereka mula
menyedari bahawa emosi yang mereka alami juga berbeza daripada orang lain.
Ini berlaku apabila mereka melihat bahawa keadaan emosi pada ketika itu tidak
sepadan dengan emosi yang dipaparkan oleh orang lain (contohnya, mereka
menangis apabila mereka berasa lapar, tetapi tidak ada orang lain di sekeliling
mereka menangis). Bayi kemudian tahu bahawa sensasi fizikal dan emosi
berbeza daripada orang lain.
Pemerolehan terakhir melibatkan rasa „personal agency‰ yang ditakrifkan

sebagai kefahaman bahawa tingkah laku dan emosi anda boleh menjejaskan
orang lain. Contohnya, seorang bayi yang baring di tempat tidurnya mempunyai
hubungan visual dengan botol dan cuba untuk mendapatkannya. Apabila bapa
bayi menyedari perkara ini, beliau mengambil botol dan menghantarnya kepada
bayi. Bayi menyedari bahawa tindakan mereka telah membawa kepada tindak
balas yang lain.
Pada umur setahun, kebanyakan bayi membentuk rasa awal „diri saya‰.
Bagaimanakah kita boleh tahu bahawa bayi telah membentuk rasa mereka „diri
saya‰? Dalam dua ujian yang berbeza yang telah dijalankan ke atas kanak-kanak
berusia 18 bulan, mereka mengenali imej mereka sendiri di cermin dan
menyentuh bahagian badan mereka yang boleh dilihat di dalam cermin. Sebuah
lagi ujian kajian dijalankan dengan meletakkan bayi di hadapan cermin dengan
titik rouge dicat pada hidung mereka dan direkodkan berapa kali mereka cuba
menyentuh hidung mereka.
Ada yang berpendapat bahawa rasa kendiri bayi tidak bermula sehingga umur
mereka kira-kira dua tahun, dan ada juga yang tidak bersetuju. Mereka
mengatakan bahawa rasa kendiri seseorang mula membentuk seawal selepas
kelahiran sehingga umur dua bulan. Dari sana, „diri‰ terus berkembang ke
peringkat lain bagi memperkembangkan rasa diri.
Erikson percaya bahawa sifat berdikari adalah „tema utama‰ dalam kehidupan
anak kecil. Pada ketika ini, kanak-kanak bukan sahaja berjalan, mereka telah
mahir dalam pelbagai kemahiran motor seperti memanjat, berlari, melompat,
membuka, menutup, menolak dan menarik. Kanak-kanak itu berasa kebal dan
merasa bangga dengan kebolehan mereka. Ibu bapa perlu mengiktiraf ini dan
mengiktiraf motivasi kanak-kanak untuk melakukan perkara-perkara sendiri dan
pada tahap yang mereka sendiri rasa selesa. Menurut Erikson, apabila ibu bapa
dan penjaga merasa tidak pasti dan tidak sabar dengan anak kecil, terdapat
kemungkinan kanak-kanak membentuk rasa malu dan ragu-ragu. Perhatian

lebih perlu diberikan untuk memastikan bahawa kanak-kanak tidak akan

dikritik kerana berkelakuan hanya sebagai kanak-kanak kecil. Apabila ibu bapa
atau penjaga terlalu mengawal, kanak-kanak itu boleh menjadi sangat malu dan
merasa bersalah tentang diri mereka serta keupayaan mereka untuk mengawal
diri mereka di dalam dunia ini.
Apabila kanak-kanak mula merangka idea-idea tentang diri mereka, mereka

mula rasa representasi diri (dikenali sebagai konsep kendiri). Pada ketika ini
kanak-kanak boleh mula menggambarkan diri mereka di seluruh domain yang
berbeza. Contohnya, saya seorang pelari yang pantas (domain fizikal), saya
seorang yang tampan (domain daya tarikan fizikal) dan saya tidak pandai dalam
subjek matematik (domain intelek).
Pada mulanya, kanak-kanak hanya menyenaraikan ciri-ciri mereka. Tidak lama

kemudian, mereka mula membandingkan ciri-ciri mereka dengan orang
lain. Proses ini menyebabkan penilaian kendiri. Walaupun penilaian kendiri
merentasi pelbagai ciri-ciri, kanak-kanak cenderung untuk membentuk „profil
penilaian diri‰. Profil ini terdiri daripada kekuatan keupayaan, daripada positif
kepada negatif bagi setiap ciri.
Kanak-kanak tidak pula cuba untuk menilai diri mereka dari segi „konsep diri
tunggal‰. Seperti yang disebut, penilaian diri melibatkan seseorang itu untuk
menilai dirinya dari pelbagai ciri-ciri. Hasil penilaian (contohnya, positif atau
negatif) akan menimbulkan harga diri seseorang, iaitu, didefinisikan sebagai
emosi yang dirasakan oleh seorang individu tentang diri mereka sendiri.
Apabila kanak-kanak kurang dari umur lima tahun, perbandingan utama yang
dilakukan oleh mereka adalah dengan diri mereka di ketika itu dan diri mereka
ketika lebih muda (contohnya, „saya boleh mengira sehingga 100, semasa saya
kecil saya hanya boleh mengira sehingga 10‰). Apabila mereka membandingkan
diri mereka kepada orang lain, ia biasanya dari segi kesaksamaan (contohnya,
„Yunus mendapat sandwic ikan yang lebih besar daripada saya‰).
Apabila mereka mencapai tahun 1, kanak-kanak mula membuat lebih

perbandingan sosial yang canggih kini mula membentuk kehidupan mereka.
Perbandingan ini melibatkan penilaian kebolehan seseorang berbanding
kebolehan orang lain (contohnya, „Saya cepat, tetapi Judy adalah lebih cepat.‰)
Jenis-jenis penilaian boleh menjadi elemen penting dalam pembentukan konsep
kendiri dan kebolehan kecekapan diri di zaman awal dan pertengahan kanak-
kanak.

1.3.2 Teori Konsep Kendiri

Mari kita lihat pula teori konsep kendiri.
(a) Teori Diri William James

Salah satu perbezaan kritikal teori James adalah antara apa yang dipanggil
„Diri-saya‰ dan „Saya-sendiri‰ (lihat Rajah 1.10).
Rajah 1.10: Teori diri
Apa yang menarik adalah, bayi kekurangan „Saya-sendiri‰ dan „Diri-saya‰

selepas dilahirkan.
(b) Teori Pembentukan Identiti Erik Erikson

Teori Erikson berpendapat bahawa seorang individu akan melalui lima
peringkat perkembangan psikososial yang akhirnya akan membentuk
identiti diri mereka. Bagi Erikson, „kehidupan adalah sebuah perjuangan
pencarian identiti diri‰ dan bukanlah pula untuk mencari kepuasan seks.
Resolusi bagi setiap peringkat menonjolkan kepentingan untuk pelbagai
nilai seperti kepercayaan, kecekapan dan rasa diri. Peringkat-peringkatnya
adalah seperti berikut:

Rajah 1.11: Teori pembentukan identity
Perkembangan kami di setiap peringkat sebahagiannya ditentukan oleh

kejayaan kita, atau kegagalan kita di semua peringkat sebelumnya. Setiap
peringkat melibatkan tugasan perkembangan tertentu yang berdasarkan
psikososial alam semula jadi. Ia juga mempunyai masa optimum tertentu
dan krisis sendiri. Tidak ada gunanya untuk menggesa kanak-kanak untuk
ke alam dewasa, seperti yang sering terjadi di kalangan orang-orang yang
taksub dengan kejayaan. Kita tidak mungkin boleh memperlahankan masa
atau untuk cuba melindungi anak-anak kita daripada tuntutan kehidupan.
Ada masanya bagi setiap tugas.
Pelbagai tugas disebut oleh dua yang bertentangan. Tugas bayi, contohnya,
dipanggil „kepercayaan-ketidakpercayaan‰. Pada mulanya, ia mungkin
kelihatan jelas bahawa bayi perlu belajar kepercayaan dan tidak
ketidakpercayaan. Namun, Erikson menegaskan bahawa kita mesti belajar
keseimbangan. Terlalu sedikit amanah akan menjadikan kita lebih
mencurigakan, manakala terlalu banyak amanah akan menjadikan kita
orang yang mudah tertipu!
Sekiranya peringkat diurus dengan baik, kita akan mencapai kuasa tertentu
atau kekuatan psikososial, yang akan membantu kita melalui seluruh
peringkat dalam hidup kita. Walau bagaimanapun, jika ia diurus dengan
teruk, kita boleh berkembang dengan maladaptations atau dengan
malignan dan juga menjejaskan semua perkembangan masa depan kita.

Suatu malignan adalah lebih teruk daripada kedua-duanya, dan

melibatkan terlalu sedikit aspek positif dan terlalu banyak aspek negatif
tugas, seperti seseorang yang tidak boleh mempercayai orang lain. Suatu
maladaptation melibatkan terlalu banyak yang positif dan juga sedikit
negatif, seperti seseorang yang terlalu amanah.
Walaupun Erikson bersetuju dengan Freud bahawa ibu bapa mempengaruhi

perkembangan kanak-kanak yang dramatik, beliau juga berpendapat
bahawa kanak-kanak juga mempengaruhi perkembangan ibu bapa.
Contohnya, kedatangan kanak-kanak ke dalam kehidupan setiap pasangan
membawa banyak perubahan dalam kehidupan mereka. Kami juga boleh
mendapat penjelasan daripada satu pertiga generasi (dan dalam beberapa
kes, generasi keempat) untuk mendapat penjelasan yang lebih. Ramai
antara kita telah dipengaruhi oleh datuk nenek kita, dan mereka oleh kita.
Cara-cara bagaimana kehidupan kita berjalin memang sangat kompleks.
Namun mengabaikan mereka adalah pengabaian sesuatu yang penting
mengenai perkembangan ego dan personaliti kita. Peringkat yang kanak-
kanak akan lalui dijelaskan lagi di sini.
(i) Usia Bayi: Lahir ke 18 Bulan

Hasil Perkembangan Ego: Kepercayaan vs. Ketidakpercayaan
Kekuatan Asas: Usaha dan Harapan
Pada tahun pertama kehidupan bayi, tugas ini adalah untuk

memperkembangkan kepercayaan tanpa menghapuskan sepenuhnya
keupayaan ketidakpercayaan. Jika ibu bapa boleh memberi bayi yang
baru lahir tahap konsistensi dan kesinambungan, mereka akan
membangkitkan perasaan bahawa dunia ă terutama dunia sosial ă
adalah selamat untuk diduduki. Semua orang boleh dipercayai dan
penyayang.
Sekiranya ibu bapa itu tidak lengkap, tidak menerima atau berbahaya
kepada bayi, atau jika kepentingan lain menyebabkan kedua-dua ibu
bapa untuk berpaling dari memenuhi keperluan bayi, maka bayi itu
akan berkembang dengan ketidakpercayaan. Bayi akan menjadi cepat
khuatir dan mencurigakan di sekitar orang.
Sekiranya keseimbangan dapat dicapai, kanak-kanak akan mempunyai

sifat yang baik, penuh harapan serta kepercayaan yang kuat bahawa
walaupun keadaan tidak baik sekarang semuanya akan berakhir
dengan baik akhirnya.

Salah satu tanda-tanda bahawa kanak-kanak berjaya dengan baik di

peringkat pertama adalah apabila mereka tidak menjadi terlalu
kecewa apabila keperluan mereka tidak dipenuhi dengan segera. Ibu
atau ayah tidak perlu menjadi sempurna, saya mempercayai mereka
cukup untuk mempercayai bahawa, jika mereka tidak boleh berada di
sini serta-merta, mereka akan tiba juga di sini tidak lama lagi.
Ini adalah keupayaan yang sama iaitu, di kemudian hari, kita dapat
melalui kekecewaan dalam cinta, kerjaya kita dan banyak domain
kehidupan yang lain. Secara kebetulan, banyak kajian daripada kes
bunuh diri dan cubaan membunuh diri menunjukkan kepentingan
tahun-tahun awal dalam membangunkan kepercayaan asas bahawa
dunia boleh dipercayai dan bahawa setiap individu mempunyai hak
untuk berada di sini.
(ii) Kanak-kanak Bertatih: 18 bulan hingga Tiga Tahun

Hasil Perkembangan Ego: Autonomi vs. Malu
Kekuatan Asas: Kawalan diri, Keberanian dan Kehendak
Kira-kira lapan belas bulan sehingga tiga atau empat tahun,

tugas kanak-kanak bertatih adalah untuk mencapai tahap autonomi
dan meminimumkan rasa malu dan ragu-ragu.
Sekiranya ibu bapa (dan penjaga yang lain) membenarkan kanak-

kanak untuk meneroka dan memanipulasi persekitaran mereka,
mereka akan memperkembangkan rasa autonomi atau kemerdekaan.
Ibu bapa seharusnya menggalakkan anak-anak mereka, tetapi
mereka pula tidak seharusnya mendesak. Ia perlulah seimbang. Bagi
memperkembangkan kawalan diri dan harga diri, kita perlu „tegas‰
tetapi toleran pada peringkat ini.
Selain itu, ia adalah mudah untuk kanak-kanak melahirkan rasa malu

dan ragu-ragu. Jika ibu bapa terlalu tegas ke atas kanak-kanak yang
cuba untuk berdikari, mereka akan cepat putus asa dan mempercayai
bahawa mereka tidak boleh dan tidak perlu bertindak atas diri
mereka sendiri. Kita harus ingat bahawa walaupun sesuatu yang
remeh seperti mentertawakan usaha mereka boleh menyebabkan
kanak-kanak merasa amat malu dan ragu-ragu akan kebolehan
mereka.

Ada cara lain untuk menyebabkan kanak-kanak rasa malu dan ragu-
ragu. Sekiranya kita memberi mereka kebebasan dan tanpa ada rasa
had, atau jika kita cuba membantu kanak-kanak melakukan apa yang
mereka perlu belajar untuk dilakukan untuk diri mereka sendiri, kami
akan juga memberikan mereka gambaran bahawa mereka tidak
cukup baik. Jika kita tidak mempunyai kesabaran untuk menunggu
untuk kanak-kanak untuk mengikat sendiri tali kasut mereka, mereka
tidak akan belajar untuk berbuat demikian. Di samping itu, mereka
akan berfikir bahawa ia sukar untuk dipelajari!
Keseimbangan autonomi dan rasa ragu-ragu akan membangunkan

kuasa tekad atau penentuan pada kanak-kanak. Salah satu perkara
yang paling terpuji, serta perkara yang menjengkelkan bagi kanak-
kanak berusia kira-kira dua dan tiga tahun adalah sifat kuat berusaha.
„Saya boleh melakukannya‰ adalah moto mereka. Jika kita dapat
mengekalkan amalan sikap „boleh melakukan‰ (dengan kadar rasa
rendah diri yang sesuai) dalam kanak-kanak ini, mereka boleh
berkembang menjadi seorang dewasa yang sangat berjaya.
(iii) Umur Prasekolah: Tiga hingga Lima Tahun

Hasil Perkembangan Ego: Inisiatif vs. Rasa bersalah
Kekuatan Asas: Tujuan
Daripada tiga atau empat sehingga lima atau enam tahun, tugas yang
mereka harus berdepan di prasekolah adalah untuk belajar inisiatif,
tanpa terlalu banyak rasa bersalah. Inisiatif bermakna tindak balas
positif kepada cabaran di dunia, mengambil tanggungjawab, belajar
kemahiran baru dengan rasa penuh makna. Ibu bapa boleh
menggalakkan inisiatif dengan menggalakkan kanak-kanak untuk
mencuba idea-idea mereka. Kita harus menerima dan menggalakkan
fantasi dan rasa ingin tahu dan imaginasi. Ini adalah masa untuk
bermain, bukan untuk pendidikan formal. Kanak-kanak kini mampu
membayangkan keadaan masa depan, sesuatu yang bukanlah realiti
lagi. Inisiatif adalah cubaan untuk menjadikan sesuatu yang bukan
realiti menjadi kenyataan.

Tetapi sekiranya anak-anak boleh membayangkan masa depan, jika

mereka boleh merancang, maka mereka juga harus bertanggungjawab
dan juga rasa bersalah atas tindakan atau perkara yang mereka
lakukan. Sekiranya seorang kanak-kanak berusia lima tahun
membuang jam tangan anda ke dalam lubang tandas, dia harus tahu
apa yang akan berlaku kepada jam tangan tadi, kemarahan anda dan
apa yang akan berlaku kepadanya! Dia boleh diputuskan bersalah
atas perbuatan itu dan boleh mula berasa bersalah juga.
Satu keseimbangan yang baik membawa kepada kekuatan psikososial

tujuan. Rasa tujuan adalah sesuatu yang kita inginkan dalam
kehidupan kita, namun ramai daripada kita tidak sedar bahawa kita
membuat tujuan kita sendiri, melalui imaginasi dan inisiatif.
(c) Teori Aktualisasi Diri Carl Rogers

Keseluruhan teori Rogers dibina atas kecenderungan merealisasikan, yang
boleh ditakrifkan sebagai motivasi terbentuk yang hadir di setiap
kehidupan bagi membangunkan potensi setakat mana yang mungkin (lihat
Rajah 1.12). Ia adalah cara alam semula jadi kita sebagai benda-benda
hidup untuk melakukan yang terbaik mungkin!
Rajah 1.12: Teori aktualisasi diri

Rogers memberitahu kita bahawa organisma tahu apa yang baik untuk
mereka. Evolusi menyediakan kita dengan deria, rasa dan diskriminasi
yang kita perlukan. Apabila kita lapar, kita mencari makanan ă bukan apa-
apa sahaja tetapi makanan yang enak rasanya. Makanan yang rasa tidak
baik mungkin telah rosak, busuk dan tidak sihat. Ini dipanggil
penghargaan organismik.
Antara perkara yang kita hargai adalah mengambil kira yang positif,
termasuklah cinta, kasih sayang, perhatian, pupukan dan sebagainya.
Adalah jelas bahawa bayi memerlukan kasih sayang dan perhatian. Tanpa
kasih sayang, mereka pasti gagal untuk berkembang maju dan akhirnya
mati tanpanya.
Satu lagi perkara yang kita nilai adalah mengambil kira kendiri yang
positif, serta harga diri dan imej diri yang positif. Kita mencapai positif
kendiri ini dengan melalui perkara yang positif yang ditunjukkan kepada
kita sepanjang beberapa tahun ketika membesar. Tanpa positif kendiri, kita
akan merasa kecil dan tidak berdaya dan sekali lagi kita gagal untuk
menjadi apa yang boleh kita capai!
Masyarakat kita juga menyesatkan kita dengan syarat harga diri. Sedang
kita membesar, ibu bapa kita, guru-guru, rakan sebaya, media dan lain-lain,
hanya memberikan kita apa yang kita perlukan apabila kita menunjukkan
kita „layak‰, bukan kerana kita memerlukannya. Kita mendapat minuman
apabila kita selesai makanan kita. Kita mendapat kasih sayang sekiranya
dan hanya jika kita „berkelakuan baik!‰
Mendapat perkara positif „dengan syarat‰ dipanggil perkara positif

bersyarat oleh Rogers. Kerana kita perlu mengambil kira positif , keadaan
ini adalah sangat berkuasa.
Kita membentukkan diri kita mengikut bentuk yang ditentukan oleh

masyarakat walaupun ia tidak memberikan sebarang kepentingan atau
perkara yang terbaik buat kita. Seorang „budak lelaki atau perempuan
yang baik‰ mungkin bukan seorang budak lelaki atau perempuan yang
gembira!

Lama-kelamaan, pengkondisian atau „conditioning‰ menjadikan kita

seorang positif kendiri bersyarat juga. Kita hanya akan menyukai diri kita
sekiranya kita menepati standard yang telah ditetapkan oleh orang lain,
dan bukan apabila kita benar-benar merealisasikan potensi kita. Oleh sebab
piawaian ini telah dicipta tanpa mempertimbangkan perbezaan individu
kita, kita lebih kerap mendapati diri kita tidak dapat menepatinya.
Akibatnya, kita tidak dapat mengekalkan rasa harga diri.
(i) Ketidakselarasan (Incongruity)

Aspek kehidupan anda yang ditubuhkan bagi merealisasikan
kecenderungan, mengikut penghargaan organismik, keperluan dan
menerima pengambilkiraan yang positif dan tanggapan kendiri,
Rogers memanggilnya diri sebenar. Ia adalah „anda‰ dan sekiranya
berjalan lancar, akan menjadi anda (lihat Rajah 1.13).
Rajah 1.13: Teori aktualisasi diri

Sebaliknya, setakat mana masyarakat kita tidak selaras dengan

merealisasikan kecenderungan, dan kita terpaksa hidup dengan
syarat nilai yang keluar daripada langkah dengan nilai organismik,
dan menerima pula positif kendiri bersyarat dan tanggapan kendiri,
kami membentuk seorang diri yang ideal. Dengan erti kata ideal,
Rogers mencadangkan sesuatu yang tidak benar, sesuatu yang
sentiasa di luar jangkauan, standard yang kita tidak boleh kecapi.
Jurang antara diri sebenar dan diri yang ideal, „Saya‰ dan „Saya
harus‰ dipanggil ketidakselarasan. Semakin besar jurang semakin
besar lah ketidakselarasan. Lebih banyak ketidakselarasan, lebih
banyak penderitaan. Malah, ketidakselarasan asasnya dinamakan
neurosis oleh Rogers yang bermakna „Tidak selaras dengan diri
sendiri‰.
(ii) Pembelaan
Apabila anda berada dalam situasi di mana terdapat ketidakselarasan
antara imej anda dengan diri sendiri dan pengalaman terdekat anda
(iaitu antara yang ideal dan diri sebenar), anda berada dalam keadaan
terancam. Sebagai contoh, jika anda telah diajar untuk berasa tidak
layak jika anda tidak mendapat A dalam semua ujian anda, tetapi
anda tahu bahawa anda bukanlah benar-benar seorang pelajar yang
hebat. Kemudian, timbulnya situasi seperti ujian anda akan
menyerlahkan ketidakselarasan ideal dan diri sebenar anda. Oleh itu,
ujian akan sangat mengancam imej diri anda.
Apabila anda menjangkakan keadaan ancaman, anda akan merasa

bimbang. Kebimbangan adalah isyarat menunjukkan bahaya sedang
menghampiri dan anda perlu mengelak dari keadaan ini! Oleh kerana
anda tidak dapat lari daripada keadaan ini secara fizikal, anda
melarikan diri dari segi psikologi, dengan menggunakan pembelaan.
Idea pembelaan Roger hampir sama dengan Freud, kecuali Roger

menganggap segala-galanya termasuk pendapat, kenangan dan
impuls sebagai persepsi. Kita bernasib baik kerana dia hanya
mempunyai dua prinsip pembelaan: penafian dan herotan persepsi
(perceptual distortion).

 Penafian
Ini bermakna sama seperti dalam sistem Freud. Anda sekali gus
menghalang keadaan terancam. Contohnya, seperti orang yang
tidak pernah mengambil keputusan ujian atau bertanya tentang
keputusan ujiannya, maka dia tidak perlu menghadapi markah
atau gred yang rendah (sekurang-kurangnya untuk sekarang).
Penafian bagi Rogers sama juga seperti ciri yang dipanggil
penindasan oleh Freud. Jika penyimpanan memori atau dorongan
daripada kesedaran anda ă enggan menyedarinya ă (sekali lagi,
buat masa ini) anda mungkin boleh mengelakkan keadaan
terancam.
 Herotan Persepsi
Ia adalah satu perkara yang mentafsirkan semula keadaan supaya
ia kelihatan kurang terancam. Ia hampir sama dengan rasionalisasi
Freud. Pelajar yang diancam oleh ujian dan gred boleh, sebagai
contoh, menyalahkan profesor kerana pengajarannya yang lemah,
soalan helah, sikap buruk atau apa sahaja. Hakikat bahawa
kadang-kadang profesor adalah guru yang lemah, menulis soalan
helah dan mempunyai sikap yang buruk hanya menjadikan
herotan itu lebih baik dan boleh dipercayai. Jika ia boleh menjadi
benar, maka mungkin ia sememangnya adalah benar! Ia juga
boleh menjadi persepsi yang lebih jelas, seperti apabila orang
yang salah anggapan bahawa gred atau markahnya lebih baik
walaupun sebaliknya.
Malangnya bagi neurotik rendah (sebenarnya, kebanyakan

daripada kita menghidapi masalah ini), setiap masa dia akan
menggunakan pembelaan; mereka meletakkan jarak yang lebih
besar di antara perkara sebenar dan yang ideal. Mereka menjadi
semakin tidak selaras, dan mendapati diri dalam keadaan yang
lebih terancam, tahap kebimbangannya semakin membesar dan
seterusnya mereka menggunakan lebih banyak pertahanan.... Ia
menjadi kitaran ganas yang akhirnya mereka sendiri tidak boleh
keluar daripadanya.

Rogers juga mempunyai separa penjelasan untuk psikosis.

Psikosis berlaku apabila rasa pertahanan anda ditembusi dan diri
anda menjadi „berkecai‰. Tingkah laku anda menjadi tidak
konsisten. Anda mungkin mengalami „kelakuan psikotik‰
(pyschotic break) iaitu episod tingkah laku pelik. Kata-kata anda
tidak masuk akal. Emosi anda mungkin tidak sesuai. Anda
mungkin kehilangan keupayaan untuk membezakan diri dan
bukan diri, dan menjadi keliru dan pasif.
(iii) Orang yang Berfungsi Sepenuhnya

Rogers turut berminat dalam menerangkan orang yang sihat.
Istilahnya adalah „berfungsi sepenuhnya‰ dan melibatkan ciri-ciri
dalam Jadual 1.3.
Jadual 1.3: Orang yang Berfungsi Sepenuhnya
Kualiti Penjelasan
Keterbukaan  Ia adalah bertentangan dengan pembelaan. Ia adalah
terhadap persepsi tepat pengalaman seseorang tentang dunia;
pengalaman  Ia juga bermaksud dapat menerima realiti,
termasuklah perasaan seseorang;
 Perasaan adalah bahagian yang penting dalam
keterbukaan. Sekiranya anda tidak boleh terbuka
dengan perasaan anda, maka anda tidak boleh
terbuka dengan aktualisasi; dan
 Bahagian yang paling sukar adalah membezakan
perasaan sebenar daripada kebimbangan yang
dibawa oleh keadaan yang bernilai.
Kewujudan  Ini adalah ‰kehidupan kini-dan-sekarang‰. Dalam
hidup usaha memahami realiti, kita tidak seharusnya
hidup di masa lampau atau di masa hadapan ă masa
lampau sudah berlalu dan masa hadapan belum lagi
terbentuk;
 Kini adalah realiti yang wujud sekarang. Ini bukan
bermakna kita tidak seharusnya belajar daripada
pengalaman lampau; dan
 Ini tidak pula bermaksud yang kita tidak perlu
merancang untuk masa hadapan. Hanya kenal dan
memahami ia untuk keadaanya sendiri, sekadar
memori dan angan-angan atau impian.

Kepercayaan  Kita seharusnya percaya pada diri kita sendiri dan

Organismik lakukan perkara yang betul dan yang mudah bagi
kita;
 Ini adalah perkara utama yang ditegaskan oleh
Roger dalam teorinya. Adakah melakukan perkara
yang datang secara mudah bagi anda termasuk
menyakiti orang sekiranya anda seorang sadis dan
melukakan diri anda sendiri sekiranya anda seorang
masokis (masochist)?
 Sama juga seperti dadah dan alkohol sekiranya ia
menggembirakan anda, ambilnya sahaja dan
sekiranya anda menjadi murung, bunuhlah sahaja
diri anda ... Ini bukanlah nasihat yang baik. Apa
yang dimaksudkan oleh Roger adalah untuk
mempercayai diri anda sendiri. Anda akan
mengetahui apa yang terbaik buat anda sekiranya
anda terbuka melalui pengalaman dan hidup di
masa kini! Dengan erti kata lain, percaya bermakna
anda berhubung dengan kecenderungan aktualisasi.
Kebebasan  Roger berpendapat bahawa ia tidak penting
berpengalaman sekiranya kita mempunyai atau tidak mempunyai
kehendak bebas;
 Kita sentiasa menyangka yang kita ada bebas tetapi
kita dikelilingi oleh ketentuan alam semesta. Tidak
kira berapa kuat saya menghayun tangan saya
seperti burung saya bukanlah seperti Superman
yang boleh terbang; dan
 Selain itu kita bebas memilih apabila pilihan
diberikan pada kita. Roger mengatakan lagi orang
yang berfungsi sepenuhnya menerima kebebasannya
dan mengambil tanggungjawab sepenuhnya atas
segala pilihan yang dibuatnya.
Kreativiti  Sekiranya anda adalah seorang yang bebas dan
bertanggungjawab, anda akan bertindak sewajarnya
dan menyumbang kembali kepada dunia;
 Seorang yang berfungsi sepenuhnya akan merasa
bertanggungjawab untuk menyumbang kepada
aktualisasi yang lain, termasuklah kepada
kehidupan itu sendiri;
 Ia boleh melalui kreativiti dalam seni atau sains,
melalui penglibatan sosial dan kasih sayang ibu
bapa, atau hanya dengan melakukan yang terbaik di
tempat kerja anda; dan
 Konsep kreativiti Roger adalah sama dengan Erikson
amnya.

SEMAK KENDIRI 1.3
1. Menurut William James, kedua-dua aspek asas diri adalah
(a) „Diri-Saya‰ dan „Saya-Sendiri‰.
(b) id dan ego.
(c) agensi peribadi dan harga diri.
(d) representasi diri dan konsep diri.
2. Rose yang berusia enam tahun akan memberitahu anda bahawa

dia adalah seorang perempuan, bahawa dia pergi ke sekolah, dan
rakan baiknya ialah Zara. Aspek-aspek diri adalah sebahagian
daripada _______ Rose.
(a) profil penilaian diri
(b) konsep kendiri.
(c) melihat diri melalui-kaca
(d) persepsi intermodal
3. „Saya sendiri‰ biasanya muncul _______________________.
(a) dalam tempoh dua bulan pertama kehidupan
(b) di antara tahun pertama dan kedua
(c) pada kira-kira umur tiga tahun
(d) apabila kanak-kanak boleh makan sendiri.

 Topik ini membincangkan afek, perangai, personaliti dan konsep kendiri .
 Ia membandingkan persamaan dan perbezaan antara afek, rangsangan,

mood dan emosi. Teori telah cuba untuk menjelaskan afek, rangsangan dan
emosi. Teori yang dibincangkan termasuk:
ă Teori James- Lange;
ă Teori Cannon-Bard;
ă Teori Schachter-Singer;
ă Teori Lazarus; dan
ă Teori Sistem Limbik.
 Ia juga membincangkan bagaimana terbentuknya daya ketahanan kanak-

kanak.
 Ia membezakan antara perangai, yang merupakan satu set sifat-sifat

kelahiran yang mengatur pendekatan kanak-kanak kepada dunia dan
personaliti, yang ditentukan oleh interaksi ciri-ciri perangai dengan alam
sekitar. Teori yang dibincangkan termasuklah pandangan mengenai perangai
oleh Thomas dan Chess, Rothbart dan juga Kagan.
 Ia juga membincangkan apa itu konsep kendiri dan bagaimana ia terbentuk.

Teori yang digunakan untuk menerangkan diri terdiri daripada:
ă Teori Sendiri William James;
ă Teori Pembentukan Identiti Erik Erickson; dan
ă Teori Aktualisasi Diri Carl Rogers.

Afek Penafian
Ambang deria Pendekatan/Pengeluaran
Anjakan Penetapan
Ego Pengasingan
Gangguan Penindasan
Herotan persepsi Penyesuaian
Id Pertapaan
Intensiti Psikosis
Kegigihan Rangsangan
Kekerapan Rasionalisasi
Konsep kendiri Regresi
Libido Sublimasi
Mood Superego
Neurosis Tahap aktiviti
Pembentukan reaksi Unjuran
Batson, C. D., Shaw, L. L., & Oleson, K. C. (1992). Differentiating affect, mood,
and emotion: Toward functionally-based conceptual distinctions. Newbury
Park, CA: Sage.
Greener, S. H. (2000). Peer assessment of childrenÊs prosocial behaviour. Journal

of Moral Education, 29(1), 47ă60.
Lease, A. M., & Axelrod, J. L. (2001). Position in the peer groupÊs perceived
organisational structure: Relation to social status and friendship. Journal of
Early Adolescence, 21(4), 377ă405.

Lewis, M., & Haviland-Jones, J. M. (2000). Handbook of emotions (2nd ed.).

New York: Guilford Press.
Pruett, K. D. (1999). Me, myself and I: How children build their sense of self: 18 to
36 months. New York: Goddard Press.
Zajonc, R. B. (1980). Feeling and Thinking: Preferences Need No Inferences.

American Psychologist, 35, 151ă175.

Topik  Perkembangan
2 Afektif
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menjelaskan interaksi dewasa-bayi;
2. Membincangkan pertautan antara bayi;
3. Menerangkan perkembangan emosi bayi;
4. Menerangkan aktiviti bermain bayi;
5. Menghuraikan keganjilan bayi;
6. Membincangkan perkembangan emosi kanak-kanak prasekolah;
7. Mengenal pasti interaksi sosial kanak-kanak prasekolah; dan
8. Menjelaskan perkembangan harga diri dalam kalangan kanak-
kanak prasekolah.
 PENGENALAN
Topik ini meliputi perkembangan afektif kanak-kanak dari peringkat awal
sehingga umur prasekolah. Usia bayi biasanya dianggap dua tahun pertama
dalam kehidupan kanak-kanak. Perkembangan afektif dibincangkan semasa
peringkat awal meliputi interaksi ibu bapa dan anak, pertautan dengan bayi dan
kesannya terhadap perkembangan serta perkembangan emosi. Tugas psikologi
bayi yang paling penting dipanggil pertautan, bermakna penubuhan suatu
pertautan dengan ibu bapa dan lain-lain orang yang penting. Pertautan yang
selamat adalah salah satu elemen paling kritikal dalam mencapai perkembangan
bayi yang optimum.

TOPIK 2 PERKEMBANGAN AFEKTIF  53
Dari 15 hingga 30 bulan, kita gelarkan bayi anak kecil, dari cara mereka berjalan.
Mereka mendapat kawalan ke atas kedua-dua otot halus dan otot besar dan
belajar untuk bercakap. Pada masa yang sama, mereka sedang membentuk rasa
berdikari, sudah pandai untuk berkata „suka‰ dan „tidak suka‰ serta kebolehan
untuk berkata „tidak‰ kepada ibu bapa. Di sinilah anda mendapat tanggapan,
„the terrible twos. The ÂthreesÊ are just as ÂterribleÊ ‰. Kanak-kanak mempunyai
keinginan untuk meneroka persekitaran mereka, mencapai dan bermain dengan
objek dan menjadi lebih berdikari. Pada masa yang sama, mereka mempunyai
kawalan diri yang terhad dan memerlukan penjaga mereka untuk menetapkan
batasan dan memberi bimbingan. Interaksi ini yang melibatkan banyak
penerokaan dan pengujian kanak-kanak serta menyediakan limitasi dan
keselamatan oleh ibu bapa adalah penubuhan kawalan diri dalam diri kanak-
kanak.
2.1 PERKEMBANGAN AFEKTIF PADA BAYI

Zaman bayi melihat pertumbuhan yang pesat. Perubahan perkembangan fizikal,
sosioemosi dan kognitif bayi sangat jelas kelihatan semasa peringkat awal ini.
Walaupun terdapat variasi dalam kadar perkembangan individu, kebanyakan
bayi mengikuti corak perkembangan yang sama. Satu tahap perkembangan besar
ini ditentukan oleh kematangan genetik. Walau bagaimanapun, persekitaran
bayi adalah pengaruh kritikal dalam merealisasikan potensinya.
Bayi memerlukan interaksi yang berkualiti tinggi, kelembutan dan sentuhan,

rangsangan, pemakanan dan kesihatan, untuk memaksimumkan potensi mereka.
Apabila ibu bapa sayang dan baik kepada bayi, mereka sudah mempunyai
permulaan yang sangat baik untuk seumur hidup mereka. Perkembangan bayi
adalah asas perkembangan individu.
Pertautan adalah hubungan pertama dibentuk oleh manusia. Mereka cenderung

ditubuhkan pada peringkat awal dan amat dipengaruhi oleh interaksi antara
bayi dan penjaga utama mereka. Perkembangan emosi melibatkan kesedaran
emosi seseorang. Bayi mudah menunjukkan perasaan selepas kelahiran dan
memperkembangkan emosi kepada yang lebih rumit di sepanjang zaman kanak-
kanaknya.

54  TOPIK 2 PERKEMBANGAN AFEKTIF
2.1.1 Interaksi Bayi – Dewasa

Brazelton dan Als menerangkan empat peringkat dalam interaksi dewasa-bayi
yang diterangkan seperti berikut.
(a) Kawalan Homeostatik

Tugas pertama untuk bayi adalah untuk mengawal keadaan dan sistem
fisiologi mereka. Mereka mesti berupaya untuk menerima dan juga
menolak rangsangan. Dalam usaha untuk menumpukan perhatian kepada
orang lain, bayi mesti mengawal aktiviti motor, keadaan sedar dan tindak
balas autonomi. Perhatian harus diberikan kepada rangsangan daripada
orang lain yang masuk. Kemasukan rangsangan daripada orang lain
memerlukan kawalan ke atas semua syarat-syarat ini.
Untuk mencapai keadaan perhatian, bayi mesti belajar prasyarat yang

membawa kepadanya, dan juga syarat-syarat yang mengelilingi tindak
balas tingkah laku apabila mereka mencapainya. Ini berlaku pada bayi
normal pada minggu pertama. Ibu bapa atau penjaga harus belajar
bagaimana untuk mengekalkan keadaan bayi, untuk mengurangkan
rangsangan mereka sendiri supaya tidak mengatasi bayi dan menandingi
rangsangan mereka kepada ambang unik setiap bayi.
(b) Memanjangkan Perhatian

Apabila bayi telah mencapai beberapa tahap kawalan , mereka boleh mula
menangani dan menggunakan isyarat sosial untuk memanjangkan syarat-
syarat perhatian mereka. Dalam peringkat ini, bayi mula aktif
memanjangkan interaksi penting dengan orang dewasa. Oleh sebab mereka
mengawal motor dan sistem autonomi untuk mendapatkan perhatian,
mereka menyedari keupayaan mereka untuk menguasai proses ini. Mereka
belajar untuk menggunakan isyarat daripada orang dewasa untuk
mengekalkan kewaspadaan. Mereka juga menggunakan kapasiti yang
mereka miliki yang semakin meningkat seperti senyuman, bervokal dan
mimik muka, isyarat motor penerimaan dan untuk menghasilkan
jawapannya. Mereka belajar bagaimana untuk menyesuaikan diri dengan
hubungan serentak berirama memberi-dan-mengambil. Proses ini berlaku
dalam tempoh satu hingga lapan minggu, memuncak dengan senyuman
sosial dan bervokal pada akhir bulan kedua bayi. Pada masa itu, setiap ahli
pasangan ini telah belajar bahan-bahan yang diperlukan untuk
mendapatkan interaksi berpanjangan dan yang saling memuaskan.

(c) Had Ujian

Dengan adanya kemungkinan berlaku interaksi yang berpanjangan, kedua-
dua orang dewasa dan bayi mula menguji dan mengetahui had bayi,
berhubung dengan:
(i) Kapasiti bayi untuk menerima dan memberi respon kepada

maklumat; dan
(ii) Keupayaan bayi untuk menarik balik dan pulih dalam sistem
homeostatik.
Pada bulan ketiga dan keempat, orang dewasa yang sensitif menguji bayi
hanya untuk menyedari mereka mempunyai kebolehan bersepadu yang
meningkat ke dalam himpunan kebolehan mereka sendiri. Orang dewasa
telah belajar peranan mereka, dan bayi kini boleh mencuba.
Dalam pendamaian mereka antara satu sama lain, orang dewasa dan bayi
boleh memainkan beberapa siri permainan termasuk senyum, bervokal dan
menyentuh. Stern (1985) telah menerangkan permainan ini, di mana kedua-
dua orang dewasa dan bayi belajar untuk memadankan kontur intensiti,
rentak duniawi, ritma, durasi dan paparan tingkah laku berirama masing-
masing. Dalam proses tersebut setiap pemain mempelajari tentang diri
masing-masing dan juga ganjaran dalam berinteraksi antara satu sama lain.
„Permainan‰ menjadi satu cara untuk bayi menemui kawalan dalaman dan
keupayaan untuk menyesuaikan diri pada orang lain. Bagi penjaga, ia
menjadi ikrar keupayaannya untuk memahami anaknya dan
menggalakkan perkembangannya. Bagi orang dewasa, mereka juga dapat
memperkembangkan kawalan ă bukan sahaja terhadap respon yang
diberikan bayi tetapi juga respon yang diberikan oleh dirinya sendiri dan
tahap kesabaran serta keperluannya untuk melarikan diri ke dunia dewasa.
Perasaan bahawa diri tidak cukup sempurna mula hilang semasa bermain.
Sekiranya interaksi tidak mendapat ganjaran semasa bulan ketiga dan

keempat, dan jika tiada ujian dilakukan dan tidak pula bermain, kesihatan
hubungan ibu bapa-bayi akan terjejas dan menghadapi risiko yang tinggi.
Keseronokan yang dirasai sewaktu bermain menunjukkan hubungan ibu
bapa-bayi adalah baik. Setakat ini, ibu bapa telah pun belajar bagaimana
hendak „mengawal‰ dan mendapatkan tindak balas daripada bayi. Mereka
telah cuba pelbagai teknik ă mungkin ada juga yang telah dipelajari
daripada kesilapan dahulu, serta juga daripada cubaan-cubaan baru.

Apabila mereka bersama bayi dan dapat pula memanjangkan keadaan atau
mood baik bayi, itulah ganjaran yang terbaik bagi setiap ibu bapa. Apabila
si ibu dapat membuat bayinya senyum dan „berkata-kata‰ padanya, si ibu
akan merasa seperti seorang ibu yang mesra. Walaupun bayi meragam dan
menangis, ibu merasa dirinya mampu untuk membantu bayi. Dalam masa
empat bulan pertama, perangai bayi adalah kritikal kepada rasa kendiri ibu
sebagai seorang ibu yang penyayang.
(d) Kewujudan Autonomi

Tahap keempat hubungan ibu bapa-bayi mengambil masa selama empat
hingga lima bulan, selepas bermain dengan bersungguh-sungguh pada
bulan ketiga dan keempat. Apabila orang dewasa boleh membenarkan
untuk menjadi ketua dan pemberi isyarat, bayi sudah mencapai tahap
penting dalam perkembangannya.
Pada umur empat hingga lima bulan bayi menjadi sangat peka terhadap
setiap bunyi dan sentuhan; malah, penglihatannya juga menjadi tajam. Bayi
mula menyedari setiap kehadiran orang dewasa dan juga dapat rasa ketika
mereka mahu meninggalkan bilik dengan mengenal isyarat yang diberikan
oleh orang dewasa. Si bayi akan menangis meminta „perhatian‰. Objek
kekal baru bermula dan bayi akan melihat dengan teliti di mana objek itu
berada sebelum ia lesap. Peningkatan sensitiviti terhadap dunia di
sekeliling mereka membuatkan bayi merasakan kepentingan ibu bapanya
atau penjaganya. Dengan mengawal perhatian mereka, bayi dapat
berjauhan daripada ibu bapanya untuk menjadi berdikari.
Sehingga ke tahap ini, penjaga yang selalu memulakan interaksi.

Kebanyakan daripada „permainan‰ direka oleh ibu bapa mengikut
perangai yang ditunjukkan oleh bayi. Apabila orang dewasa dapat
mengenal dan menggalakan bayi mencari dengan sendirinya untuk
mendapat atau sebagai tindak balas terhadap isyarat persekitaran dan
sosial, kawalan dan pemahaman bayi atas persekitarannya diperkuatkan.
Petunjuk perkembangan ini dapat dilihat dalam kanak-kanak normal
berusia empat hingga lima bulan semasa makan, apabila mereka berhenti
untuk melihat dan melakukan kerja mengikut persekitarannya. Apabila
seorang dewasa boleh memupuk dan membenarkannya berlaku, dia
menggalakkan autonomi bayi yang baru muncul.

Ibu bapa yang tidak boleh bertolak ansur dengan autonomi akan
mengabaikan perkembangan baik ini dalam perkembangan bayi. Penjaga
yang mempunyai masalah dalam hidupnya sendiri akan mempunyai
kesukaran mengenal peringkat perkembangan ini dan akan memerlukan
bantuan untuk memupuknya. Ini juga merupakan umur di mana mereka
mempunyai kesedaran terhadap orang asing serta mempunyai keinginan
berpaut kepada yang menjaganya apabila dihampiri oleh orang yang tidak
dikenali. Jika orang yang tidak dicam muncul dan merenung mata bayi, dia
akan menangis.
Kesemua kapasiti kognitif, afektif dan motor memaksa bayi menuju ke arah
tahap pelarasan yang baru. Pelarasan, bagaimanapun, bergantung pada
asas kukuh yang disemai oleh ibu bapa atau penjaga. Walaupun orang
dewasa akan merasa disisih oleh bayi dengan wujudnya autonomi, mereka
juga akan rasa lebih diperlukan. Dewasa perlu menyediakan pengalaman
baru dan mengasahkan kecekapan bayi dengan mengukuhkan dengan
pengiktirafan dan keseronokan.
(e) Bagaimana Berinteraksi dengan Bayi
(i) Melibatkan diri dalam perkembangan bayi sebanyak mungkin.

Aktiviti-aktiviti seperti menukar lampin, memberi makan dan
menidurkan bayi adalah peluang interaksi yang tidak ternilai.
Pastikan anda melakukan kebanyakan daripada aktiviti-aktiviti ini
sendiri termasuklah menidurkan bayi.
(ii) Jadikan waktu mandi suatu yang menyeronokkan. Mandi melibatkan

sentuhan, termasuklah bermain dengan air serta melihat dan
mendengar benda yang baru, terutamanya permainan mandi.
Bercakap dan bermain dengan bayi sambil anda membersihkannya.
(iii) Bercakap dengan bayi anda setiap kali anda bersamanya. Tanya bayi
soalan dan jelaskan apa yang anda lakukan, walaupun anda tahu dia
tidak boleh bertindak balas lagi. Anda memberi pendedahan bunyi,
nada dan perbendaharaan kata.
(iv) Lakukan aktiviti fizikal. Berjalan-jalan menggunakan kereta bayi, atau

mengambil selimut ke belakang rumah atau lantai ruang tamu untuk
masa bermain yang khas. Pergi ke kedai-kedai, taman dan tempat-
tempat lain di mana bayi boleh melihat orang dan belajar perkara
baru.

(v) Berikan bayi perhatian anda yang sepenuhnya. Cari perkara-

perkara kecil yang membuatnya ketawa dan senyum. ini akan
melahirkan bayi yang gembira dan boleh bersosial dan suka dengan
kehadiran orang lain di sekelilingnya. Mengetahui perkara ini dapat
mengeratkan hubungan anda dengan bayi.
(vi) Tumpukan perhatian anda kepada bayi sebanyak yang mungkin

apabila bercakap atau bermain dengannya. Aspek bahasa badan ini
membolehkan mereka mengetahui perhatian anda tertumpu kepada
mereka.
(vii) Bercakap dengan bayi tentang perkara-perkara harian yang

dilaluinya, seperti menukar lampin, memberi makan dan waktu
tidur petang, supaya dia akan mula menjangka aktiviti harian ini
dan bekerjasama dengan anda.
(viii) Apabila anda bercakap dengan bayi, gunakan gaya bercakap dan
nada suara semula jadi anda sendiri. Dengan cara ketulusan ini
akan turut membawa ke aspek kehidupan yang lain.
(ix) Beritahu pada bayi sebelum anda melakukan apa-apa perkara

dengannya atau mendukungnya:
„Saya akan menukar lampin anda sekarang‰ atau, „Inilah masanya

untuk minum susu.‰ Dengan cara ini, dia boleh mula menjangka
apa yang akan berlaku seterusnya. Dengan menjangka peristiwa
hariannya, bayi dapat merasa adanya kawalan dan rasa selamat.
(x) Berbincang dengannya tentang perkara-perkara yang akan berlaku

kepadanya sebagaimana seorang doktor atau doktor gigi lakukan
dengan pesakit. Ini akan menambah dan mengukuhkan rasa
selamat.
(xi) Beritahu bayi harapan anda. Minta kerjasama ketika anda

melakukan perkara-perkara dengannya, seperti memandikan dia
atau menukar lampin: „Bolehkah anda mengangkat bahagian
bawah anda?‰ Walaupun dia tidak benar-benar memahami atau
mempunyai keupayaan untuk mematuhi arahan, anda libatkannya
dalam tugasan anda dan menjemputnya untuk bekerjasama.

(xii) Beritahu bayi apabila anda meninggalkan bilik. Walaupun ia akan

diikuti dengan tangisan, bayi akhirnya akan belajar untuk
menerima hakikat bahawa anda meninggalkannya buat seketika.
Kejujuran ini adalah lebih baik untuk kanak-kanak daripada
mempunyai seorang dewasa yang selalu menghilangkan diri.
Menghilang diri melemahkan kepercayaan asas bayi yang anda
cuba pupuk.
2.1.2 Pertautan dengan Bayi (Infant Attachment)

Mari kita pelajari pula pertautan dengan bayi.
(a) Apakah Pertautan?

Pertautan adalah hubungan emosi mendalam yang terbentuk antara kanak-
kanak dengan satu atau lebih orang dewasa yang menyatukan kanak-
kanak dengan penjaga. Pertautan adalah perhubangan yang mendalam dan
berkekalan yang wujud antara kanak-kanak dan penjaga (penjaga, ahli
keluarga atau anggota masyarakat) dalam tahun-tahun awal kehidupan,
terutamanya di antara kelahiran dan usia lima tahun. Pertautan adalah
hubungan bersama di mana naluri kanak-kanak menjurus kepada
penjaganya untuk mendapatkan perlindungan dan keselamatan, manakala
naluri penjaga pula adalah sentiasa ingin memupuk dan melindungi
kanak-kanak di bawah jagaannya. Responsif bersama ini, di mana penjaga
memberi respon terhadap keperluan kanak-kanak dan kanak-kanak pula
respon terhadap jagaan penjaga, mewujudkan asas yang selamat untuk
perkembangan awal mereka.
(b) Apakah Tingkah Laku Pertautan?
Tingkah laku pertautan adalah tingkah laku yang digunakan kanak-

kanak untuk mendapatkan respon dan mengukuhkan hubungan yang
rapat dengan penjaganya.
Tingkah laku ini termasuklah menangis, menggenggam, berpaut,

mencapai, merangkak, tersenyum dan bervokal. Tingkah laku ini
menggalakkan keselamatan fizikal dan memastikan kanak-kanak terus
hidup.

(c) Apakah Amalan Pertautan?
Amalan Pertautan adalah amalan yang digunakan oleh penjaga untuk

memperkembangkan hubungan yang mendalam dan berkekalan
dengan anaknya dengan cara memberi respon terhadap tingkah laku
pertautan kanak-kanak.
Perkembangan pertautan emosi atau pertautan ini melibatkan ibu bapa

memberikan kasih sayang, pupukan, kepercayaan, keselamatan dan
menghormati anak-anak mereka, serta sensitif terhadap keperluan mereka.
(d) Bagaimanakah Pertautan Memberi Kesan pada Perkembangan Bayi?

Kepentingan asas keperluan pertautan seorang bayi digambarkan secara
dramatik dalam kajian bayi yang diinstitusikan tidak mempunyai penjaga
utama yang biasa. Sebilangan bayi gagal untuk berkembang maju dan
meninggal dunia, walaupun penjagaan fizikal yang baik.
Pertautan menyumbang kepada kesan-kesan jangka panjang terhadap

perkembangan kanak-kanak. Ia mempengaruhi perkembangan awal otak,
yang memberi kesan ke atas kebolehan sepanjang hayat kanak-kanak
seperti mengawal pemikiran, perasaan dan tingkah laku. Ia menyediakan
ruang rasa selamat untuk kanak-kanak dan membolehkan mereka untuk
meneroka alam sekitar mereka, kembali ke orang dewasa ketika berada
dalam kesusahan. Kesan awal pertautan telah terbukti memberi kesan
seumur hidup.
Peratusan tinggi bayi yang menghabiskan banyak masa pada peringkat

awal. Terdapat kehidupan mereka dalam institusi menjadi sama ada acuh
tidak acuh secara sosial atau mendapat „ketagihan kasih sayang‰, tidak
pernah puas untuk mendapatkan perhatian dan kasih sayang daripada
sumber-sumber yang berleluasa. Kedua-dua kumpulan tidak mampu
untuk membentuk pertautan yang bermakna terhadap penjaga atau rakan-
rakan. Sebagai remaja, mereka cenderung untuk menjadi agresif dan
impulsif dan melibatkan diri dalam tingkah laku anti-sosial.
(e) Teori Pertautan

John Bowlby memperkenalkan teori pertautan di penghujung 1950-an.
Dalam dua dekad akan datang, banyak penyelidik lain telah menghuraikan
teori ini. Penyelidik mengintegrasikan pandangan daripada psikoanalisis,
kognitif psikologi, sistem teori dan etologi (kajian tingkah laku haiwan).
Teori pertautan menyentuh beberapa elemen kritikal kehidupan emosi
individu, yang termasuk:

(i) Kecenderungan untuk membentuk pertautan:
(ii) Peranan penjaga;
(iii) Kebimbangan dan kemarahan akibat pemisahan dan kehilangan; dan
(iv) Sifat bersedih atas kehilangan pertautan.
Teori ini mengkategorikan sifat pertautan pertama kanak-kanak sama ada

selamat atau gelisah dan cuba untuk menggambarkan kesan daripada
corak pada tingkah laku dan hubungan berikutnya. Bowlby mentakrifkan
„pertautan‰ sebagai pertautan emosi dicirikan oleh kecenderungan untuk
menjalinkan dan mengekalkan keakraban dengan penjaga, terutamanya
sewaktu keadaan tertekan. Teori Bowlby mengatakan bahawa hubungan
pertama anak dengan penjaga akan mempunyai kesan yang mendalam
terhadap perkembangan sepanjang hayat bayi. Keakraban kepada penjaga
memberikan kanak-kanak keselamatan secara psikologi.
Seorang penjaga yang sentiasa ada dan memberi respon terhadap

keperluan bayi memberi asas kepada pertautan selamat. Hubungan
pertautan adalah asas dalam pembentukan hubungan selamat yang lain,
untuk mendapatkan sokongan apabila diperlukan, dan mendapat kekuatan
daripada sokongan yang diberikan. Ia memberi asas yang baik bagi
kecekapan dalam meneroka persekitaran dan membentuk perhubungan
yang lain, serta untuk membentuk harga diri.
Berdasarkan pengalaman awal dalam perhubungan pertama, perwakilan

mental diri dan orang lain terbentuk. Perwakilan mental ini menjadi asas
bagi interaksi dengan orang lain. Perwakilan mental ini mempunyai hasil
jangka panjang dalam pembentukan personaliti, mengatur tingkah laku
dan menambah perhubungan pada masa akan datang.
Pengubahsuaian tingkah laku pertautan dan representasi mental boleh

berpunca dari perubahan perkembangan dan/atau perubahan dalam
pengalaman, terutama dengan seorang lagi penjaga yang lain. Perubahan
dalam pertautan kanak-kanak juga boleh berpunca daripada perubahan
dalam tingkah laku ibu bapa disebabkan oleh kejadian di dalam keluarga
seperti kelahiran adik baru, kematian, penceraian atau perkahwinan atau
kemasukan kanak-kanak ke taska atau sekolah.

(f) Penyelidikan Awal Pertautan Bayi

Dalam tahun 1960-an, Mary Ainsworth, salah seorang rakan sekerja
Bowlby, menggambarkan tiga kategori utama pertautan:
(i) Rasa selamat;
(ii) Cemas/mengelak; dan
(iii) Cemas/berbelah bahagi.
Pertautan meningkat pada kira-kira bulan keenam atau ketujuh selepas

kelahirannya. Pertautan adalah pengikat emosi yang merapatkan
hubungan antara bayi dan penjaga. Seorang bayi juga boleh terikat kepada
selimut khas atau patung mainan. Orang atau objek ini boleh membuatkan
bayi rasa selesa dan selamat.
Menurut Mary Ainsworth, terdapat pelbagai peringkat pertautan.
(i) Jenis A (cemas-mengelak): Bayi ini merasa pertautan yang tidak

selamat. Bayi dengan jenis pertautan ini boleh mengelak atau tidak
pedulikan penjaga mereka;
(ii) Jenis B (selamat): Bayi ini merasa pertautan yang selamat. Kanak-
kanak ini merasa cukup selamat untuk ditinggalkan penjaga dan
untuk melakukan penerokaan mereka sendiri;
(iii) Jenis C (cemas/tentangan): Bayi ini merasa pertautan yang tidak

selamat. Kanak-kanak ini ditemui berpaut kepada penjaga mereka
dan tidak mahu ditinggalkan penjaga.
Setelah bertahun-tahun penyelidik-penyelidik melakukan kajian tambahan,

Mary Main dan Judith Solomon pada tahun 1986 mengenal pasti corak
keempat iaitu cemas/tidak teratur/keliru. Keempat-empat corak utama
pertautan menggambarkan set tingkah laku yang unik .
(g) Apakah Pertautan Selamat?
(i) Kanak-kanak yang merasa pertautan selamat:
 Mahu berdekatan dengan penjaga mereka;
 Perlu hubungan fizikal dengan penjaga mereka;
 Terus berinteraksi dengan penjaga mereka;

 Akan cuba untuk melibatkan diri dengan penjaga mereka dari

jauh jika mereka tidak mendapat keakraban dan sentuhan fizikal;
 Dapat menenangkan diri dengan cepat apabila penjaga itu hadir

dan menyambung semula penerokaan mereka
(ii) Pertautan yang selamat akan berlaku apabila kanak-kanak

mempunyai penjaga yang:
 Sentiasa ada;
 Memahami keperluan mereka;
 Penyayang;
 Menunjukkan keseronokan dalam interaksi mereka dengan

kanak-kanak; dan
 Mampu untuk menghibur anak-anak mereka yang merasa

tertekan.
(iii) Bagaimanakah kelakuan bayi yang mempunyai pertautan selamat?

Bayi yang merasa pertautan selamat boleh menggunakan penjaga
sebagai asas selamat yang berkesan sesuai untuk meneroka dunia.
Apabila adanya kejadian tekanan sederhana seperti berpisah seketika
di persekitaran yang tidak dikenali berlaku, bayi yang merasa
pertautan yang selamat akan mendekati penjaga di perjumpaan dan
mendapat belaian yang mencukupi untuk menamatkan keresahan
mereka. Mereka mencapai ini dengan perasaan marah yang kurang
dan tidak lama kemudian akan kembali meneroka atau bermain.
(h) Apakah pertautan yang tidak selamat?
(i) Pertautan yang tidak selamat berlaku apabila:
 Penjaga tidak boleh didapati;
 Penjaga tidak memahami keperluan kanak-kanak;
 Penjaga tidak penyayang dan tidak dapat menunjukkan

kegembiraan mereka sewaktu berinteraksi dengan kanak-kanak;
dan
 Penjaga tidak dapat menenangkan kanak-kanak yang tertekan.

(ii) Bagaimanakah kelakuan bayi yang mempunyai pertautan yang tidak

selamat?
Pertautan tidak selamat mengambil bentuk yang berbeza bergantung
pada sejauh mana penjaga utama mengabaikan tanggunjawab untuk
respon terhadap anak-anak mereka.
Terdapat tiga bentuk pertautan tidak selamat:
 Pertautan Bimbang/Berbelah bahagi berlaku apabila penjaga

utama tidak menentu dan tidak konsisten. Ada masanya mereka
memberi respon kepada keperluan bayi mereka dan ada masanya
pula mereka tidak memberikan respon langsung. Kanak-kanak
akan merasa kurang yakin bahawa penjaga mereka akan ada
untuk mereka walaupun mereka terlalu menginginkan keakraban
itu.
Ini menyebabkan bayi menjadi tertekan apabila dipisahkan

daripada penjaga mereka, tetapi tidak mudah ditenangkan
apabila mereka kembali. Bayi pula bimbang untuk meninggalkan
penjaga mereka untuk meneroka persekitaran mereka, dan
dengan itu tidak berkembang untuk menjadi berdikari.
Bayi dengan pertautan cemas/berbelah bahagi menunjukkan

kedua-dua rasa bimbang dan perasaan yang bercampur-baur
tentang penjaganya. Apabila berjumpa selepas berpisah seketika
di persekitaran yang tidak dikenali, tingkah laku mereka adalah
gabungan marah dan resah.
 Pertautan Mengelak berlaku apabila penjaga tidak menerimanya

dan tiada di sekitarnya. Mereka tidak respon langsung terhadap
keperluan anak mereka ataupun bertindak balas dalam cara acuh
tak acuh dan dengan kemarahan. Ini menyebabkan kanak-kanak
menidakkan keperluan mereka sendiri dan mengelak berinteraksi
dengan penjaga mereka. Kanak-kanak mungkin kelihatan
berdikari tetapi ini adalah berdasarkan kepercayaan bahawa
mereka perlu berdikari kerana tidak boleh bergantung kepada
penjaga mereka.

Bayi dengan pertautan mengelak secara diam merasa bimbang

tentang respon yang akan diberikan oleh penjaga mereka. Oleh
itu, mereka mempunyai strategi pertahanan untuk menguruskan
rasa kebimbangan mereka. Setelah penjaga kembali selepas
keadaan agak tegang yang sama, bayi yang berada dalam
pertautan mengelak akan menunjukkan tingkah laku
„pengasingan‰ seperti tidak mempeduli kehadiran serta usikan
penjaga dan bertindak seolah-olah dia kurang penting.
 Tidak Terkawal/Tidak Menentu berlaku apabila adanya

pengabaian yang melampau dan penderaan. Ini menyebabkan
bayi memaparkan kedua-dua jenis pertautan mengelak dan
berbelah bahagi. Mereka sangat berhati-hati kerana takut didera,
kelihatan bingung, terganggu dan keliru di lain masa. Mereka
sama ada menyisihkan penjaga mereka atau cuba untuk puaskan
hati mereka dan kadang-kadang kedua-dua tingkah laku ini
diselang-seli.
Bayi yang dikelaskan di dalam kumpulan ini tidak mempunyai

strategi yang konsisten untuk menguruskan pemisahan dan
perjumpaan dengan penjaga mereka. Sesetengah kelihatan
tertekan secara klinikal. Ada pula yang menonjolkan tingkah laku
yang bercampur aduk: mengelak, marah dan terikat. Namun ada
juga yang menunjukkan sikap pelik, seperti sering kali
menunjukkan tingkah laku yang tidak selesa dan mengganggu
orang lain. Bayi ini berada dalam kategori berisiko tinggi, dilayan
dengan teruk, tertekan atau sangat terganggu tetapi ada juga bayi
yang muncul dalam golongan pertengahan.
AKTIVITI 2.1
Anda boleh melawat taska/pusat jagaan harian. Perhatikan tingkah

laku sosial yang dipilih oleh kanak-kanak dan kenal pasti kategori
pertautan mereka. Berikan sebab mengapa anda memilih kategori
tersebut.

(i) Bagaimanakah Pertautan Berkembang?

Pertautan berlaku mengikut tiga fasa:
(i) Respon Tidak Mendiskriminasi (0ă3 bulan)

Otak bayi yang baru lahir mula berfungsi dengan menyusun dan
mengawal keadaan fisiologi dan tingkah lakunya. Cara bayi
berkomunikasi keperluannya untuk mendapatkan respon daripada
penjaga adalah dengan tingkah laku seperti menghisap,
menggenggam, menangis dan respon autonomi yang lain. Penjaga
boleh membantu otak bayi mengawal badannya dengan bertindak
balas kepada isyarat badan ini dengan cara yang selesa dan sesuai.
Malah, ia adalah kritikal bagi kehidupan bayi agar penjaga mendapat
isyarat dan menyediakan keperluannya. Interaksi bersama pada awal
hayat bayi merupakan asas kepada pembentukan pertautan.
(ii) Kelakuan yang Mendiskriminasi (3ă6 bulan)

Bayi mula memberi tumpuan kepada penjaga pilihan, biasanya
penjaga utamanya. Interaksi antara bayi dan penjaga menjadi lebih
terbentuk. Jadi, masing-masing akan mula belajar tentang satu sama
lain. Penjaga menjadi lebih biasa dengan keperluan bayi dan lebih
mengenali respon yang diberikan oleh bayi. Bayi ini telah mendapat
beberapa penguasaan atas keperluan biologi dan keupayaannya
untuk menyampaikan kepada penjaga dalam persekitarannya.
Perasaan pertautan meningkat kerana bayi mengaitkan keperluannya
yang dipenuhi dengan kehadiran penjaganya.
(iii) Pembentukan Pangkalan Selamat (6ă24 bulan)

Bayi ini mempunyai dua keperluan iaitu perlu berhampiran dan juga
perlu keintiman bersama penjaga pilihannya. Di samping itu
keperluan autonomi juga semakin meningkat. Bayi sudah mengetahui
untuk memberi isyarat keperluannya kepada penjaga pilihannya,
yang sensitif terhadap kehendaknya dan memberi respon yang
sewajarnya. Semakin bayi mengasah keupayaan untuk merangkak, ia
mula meneroka persekitarannya tetapi menggunakan penjaga sebagai
pangkalan selamat. Dalam usaha bayi untuk bergerak jauh dari
pangkalan selamat ini, dia perlu tahu bahawa penjaganya sentiasa
bersedia untuk memberi perlindungan dan keselamatan apabila
diperlukan. Pada peringkat ini, bayi juga akan menunjukkan
kehendaknya terhadap penjaga pilihannya. Dia akan membantah
apabila dipisahkan. Pemisahan berpanjangan mempunyai kesan yang
buruk di tahap awal sebegini.

(j) Setakat Mana Pertautan Mempengaruhi Perkembangan Tingkah Laku di

Kemudian Hari?
Sukar untuk membezakan antara hasil akibat daripada corak awal
pertautan dan daripada aspek yang berkaitan dengan pengalaman masa
kini. Walau bagaimanapun, ia telah diperhatikan bahawa kanak-kanak
berinteraksi dengan kedua-dua orang biasa dan baru atas dasar
penyesuaian mereka yang lepas, dengan itu mengekalkan tingkah laku
adaptif atau maladaptif .
Semakin kanak-kanak dan penjaga pilihan berinteraksi dari semasa ke

semasa, kanak-kanak mula menghayati secara mendalam hubungan antara
dia dan penjaga dan membentuk model kerja dalaman. Model kerja
dalaman termasuk persepsi kanak-kanak mengenai dirinya dan penjaga. Ia
memberi kesan bagaimana kanak-kanak menafsirkan peristiwa,
menyimpan maklumat di dalam memori dan menerima situasi sosial.
Model kerja dalaman bertindak sebagai templat di dalam otak untuk
hubungan masa hadapan.
(i) Pertautan Selamat

Model kerja dalaman bagi bayi yang dalam pertautan selamat adalah:
 Penjaga boleh dipercayai dan boleh diharap;
 Saya berbaloi dan disayangi;
 Dunia saya selamat dan menawarkan keseronokan; dan
 Saya berhak untuk mendapatkan keperluan saya dipenuhi.
Kanak-kanak yang terikat dengan selamat kepada penjaga mereka di

peringkat awal akan lebih cenderung dalam mempunyai kelebihan
sebagai kanak-kanak kecil, kanak-kanak taska dan prasekolah. Mereka
melaksanakan tugas kognitif sama baik dengan kanak-kanak dalam
pertautan bimbang, tetapi mereka cenderung untuk menjadi lebih
gigih dan bersemangat dalam cara mereka meneruskan tugas. Kanak-
kanak yang merasa selamat secara umumnya lebih suka bergaul,
berkerjasama, cekap dan lebih ego-berdaya tahan. Guru-guru dan
rakan-rakan lebih sukakan mereka daripada kanak-kanak dengan
pertautan bimbang.

(ii) Pertautan Tidak Selamat

Model kerja dalaman yang sesuai dengan pelbagai jenis pertautan
tidak selamat adalah seperti berikut:
 Pertautan berbelah bahagi
 Penjaga tidak boleh diramal. Mereka boleh mengasuh dan

melindungi, atau membenci dan menolak;
 Saya tidak pernah tahu apa yang boleh saya harapkan dan
saya sentiasa cemas dan marah;
 Saya tidak boleh meninggal pengasuh dan menjadi autonomi.

Saya mungkin terlepas masa untuk diasuh; jika saya berbuat
demikian; dan
 Sekiranya saya boleh memikirkan bagaimana untuk

mendapatkan ibu bapa saya berada dalam mood yang baik
saya akan diasuh dan dilindungi.
 Pertautan Mengelak
 Penjaga tidak menerima saya dan suka menghukum;
 Saya perlu berwaspada untuk melindungi diri saya;
 Jika saya menafikan keperluan saya untuk diasuh dan ingin

mendekatkan diri maka saya tidak akan disakiti dan ditolak;
 Jika saya mematuhi keperluan dan permintaan penjaga saya,

saya tidak akan dihukum dan ditolak; dan
 Jika saya menafikan keperluan saya dan menjaga penjaga

saya, saya akan disayangi.
 Pertautan Tidak Teratur
 Penjaga mengabaikan saya serta mendera saya secara fizikal

dan seksual;
 Saya tidak tahu bagaimana untuk mendapatkan keperluan

saya dituruti pada bila-bila masa dan merasa hilang harapan.
Saya perlu melindungi diri saya tetapi tidak tahu bagaimana
untuk melakukannya; dan

 Saya perlu bijak untuk mencari strategi untuk melindungi diri

atau melarikan diri daripada realiti.
Pertautan bimbang/mengelak adalah perkara biasa. Kebanyakan kanak-

kanak yang mempunyai pertautan bimbang tidak berkembang secara
psikopatologi, tetapi mereka lebih besar berisiko untuk mendapatkannya
berbanding dengan kanak-kanak yang selamat. Tingkah laku mereka
mempunyai ciri-ciri sikap acuh tak acuh, tidak memberi tindak balas,
menopengkan perasaan dan sukar dalam menyatakan emosi negatif. Postur
pertahanan mereka, merupakan reaksi terhadap penjagaan yang tidak
sensitif ketika bayi dibawa ke dalam situasi yang mereka akan hadapi di
masa akan datang. Oleh kerana mereka kurang kepercayaan bahawa
orang-orang di sekelilingnya akan bertindak balas secara positif, kanak-
kanak mengelak tidak akan mendapatkan bantuan praktikal atau sokongan
emosi. Kanak-kanak pertautan mengelak sering bermain dengan objek dan
mempunyai fantasi bermain yang terhad.
Bayi yang pertautan bimbang/berbelah bahagi sering kurang gigih, kurang

bersemangat dan kurang mematuhi sebagai kanak-kanak kecil daripada
yang diklasifikasikan sebagai selamat, dan meluahkan lebih kemarahan
dan kekecewaan. Kanak-kanak bimbang/berbelah bahagi di tahap
prasekolah didapati menjadi mangsa eksploitasi dalam interaksi dengan
rakan-rakan. Mereka mungkin mendapatkan maklum balas yang
bercampur-campur daripada rakan-rakan yang mengekalkan perasaan
berbelah bahagi dan harapan tentang sesebuah hubungan.
Bayi dengan pertautan bimbang/tidak teratur berisiko untuk menunjukkan

tingkah laku bermusuhan/agresif seawal usia lima tahun.
(k) Bagaimana Model Bekerja Dalaman Memberi Kesan ke atas Hubungan

Kanak-Kanak Sepanjang Hayatnya?
Sebuah model bekerja dalaman beroperasi sebagai satu sistem kepercayaan

teras mengenai dunia. Sistem kepercayaan adalah tegar, tetap dan
beroperasi di luar kesedaran sedar. Model kerja dalaman diunjurkan ke
semua hubungan lain, termasuk mereka yang mempunyai guru-guru,
pekerja kanak-kanak, ahli terapi, ibu bapa angkat, adik-beradik dan rakan-
rakan. Oleh sebab model beroperasi di luar kesedaran, ia adalah amat sukar
untuk mengubah suainya.

Walaupun kualiti pertautan di peringkat awal tidak meramalkan

keseluruhan tingkah laku seseorang, pertautan yang pertama meletakkan
asas bagi mengendalikan fasa perkembangan berikutnya.
(i) Kanak-kanak dengan pertautan yang selamat mempunyai

kepercayaan asas yang lebih daripada yang mempunyai pertautan
bimbang. Mereka mempunyai daya ketahanan ego lebih di zaman
awal kanak-kanak dan pertengahan, melainkan mereka mengalami
perubahan negatif yang penting. Mereka juga menghadapi rintangan
dengan lebih baik dan pulih dengan lebih cepat. Kanak-kanak dengan
pertautan selamat mempunyai lebih fleksibiliti memproses maklumat
semasa dan bertindak balas dengan sewajarnya dalam situasi dan
hubungan baru.
(ii) Kanak-kanak bimbang/mengelak membawa kemarahan dan

kebimbangan secara tidak sedar dan membina pertahanan terhadap
tanggapan atau menyampaikan sesetengah jenis maklumat emosi.
Mereka menonjolkan keganasan yang mengganggu dan lebih
ketidakpatuhan daripada kumpulan lain. Walau bagaimanapun,
mereka menunjukkan prestasi yang baik pada ujian perkembangan
dan tugasan-tugasan yang menguji kemahiran kognitif.
(iii) Kanak-kanak bimbang/berbelah bahagi mempunyai kesukaran

mengawal ekspresi emosi negatif dan asyik dengan perihal pertautan
sehingga ke tahap yang mengganggu fungsi harian. Di dalam sampel
yang berisiko tinggi, kanak-kanak bimbang/tidak teratur
berkemungkinan besar mengalami masalah tingkah laku.
Ramai antara kanak-kanak pertautan bimbang berfungsi agak normal. Walau

bagaimanapun, kanak-kanak pertautan selamat cenderung untuk menjadi lebih
baik berbanding kanak-kanak pertautan bimbang dari aspek ciri-ciri, tingkah
laku sosial dan menangani cabaran kognitif. Penyelidik telah mengenal pasti
sifat-sifat seperti daya ketahanan, ketabahan dan kerjasama sebagai faktor utama
dalam kejayaan mereka. Kesabaran yang dikaitkan dengan kanak-kanak
pertautan selamat turut membuahkan hasil positif yang luar biasa.

SEMAK KENDIRI 2.1
1. Tidak kira di mana mereka berada atau berapa lama mereka

berpisah, Trista dan Ryan mempunyai hubungan emosi yang
rapat antara satu sama lain. Penyelidik memanggil hubungan ini
_____.
A. Cinta
B. Satu pengikat selari
C. Pertautan
D. Kesepaduan
2. Dalam satu kajian menggunakan prosedur Situasi Pelik

Ainsworth, bayi Mira pergi terus kepada wanita asing apabila
memasuki bilik. Di samping itu, Mira tidak sama sekali merasa
tertekan apabila ibunya meninggalkan bilik itu dan dia tidak
menyambut ibunya apabila beliau pulang. Mira mungkin boleh
diklasifikasikan sebagai mempunyai gaya pertautan _________.
A. Selamat
B. Tidak selamat-mengelak
C. Tidak selamat-menahan
D. Tidak selamat-bingung
3. Kanak-kanak tidak selamat-menahan sering memperbesar-

besarkan ______.
A. Kebimbangan asing
B. Kebimbangan pemisahan
C. Perlu untuk berdekatan dengan ibu bapa
D. Semua di atas

2.1.3 Perkembangan Emosi Bayi

Apakah emosi bagi seorang bayi? Adakah mereka berasa sedih apabila
ditinggalkan ibu bapa di dalam bilik, merasa marah apabila susu di dalam botol
habis atau gembira apabila mendapat mainan yang baru? Emosi adalah perasaan
atau kesan daripada campuran rangsangan fisiologi (denyutan jantung cepat)
dan tingkah laku secara terang-terangan (contohnya, senyuman).
Emosi pada bayi dinyatakan oleh reaksi wajah. Sebahagian daripada ekspresi
emosi asas yang terdapat pada bayi ialah: minat, menangis, tersenyum,
kesusahan, jijik, marah, terkejut, sedih dan ketakutan. Pola wajah merupakan
petunjuk emosi yang boleh dipercayai pada bayi berbanding orang dewasa, yang
boleh menyamar perasaan mereka yang sebenar. Antara banyak ekspresi emosi
yang terdapat pada bayi, menangis dan senyum adalah antara kaedah yang
paling penting bagi bayi yang baru lahir untuk berkomunikasi.
Terdapat banyak cara anda boleh mengklasifikasikan emosi bayi. Kadang-

kadang ia boleh mengelirukan untuk mengenal pasti jenis senyuman yang
diberikan bayi atau mengapa bayi benar-benar menangis. Dalam kedua-dua kes
ini, bayi boleh menunjukkan emosi sama ada positif atau negatif:
(a) Kesan positif merujuk kepada pelbagai emosi positif daripada yang
bertenaga, bersemangat, keseronokan, kegembiraan dan kebahagiaan
sehingga kepada ketenangan dan keamanan. Ketawa adalah hasil kesan
positif; dan
(b) Kesan negatif merujuk kepada emosi yang bertona negatif, seperti
kebimbangan, kemarahan, rasa bersalah dan kesedihan.
Penyelidik telah memerhatikan bahawa emosi bayi cenderung pada corak yang
tetap. Emosi yang awal seperti keresahan, kegembiraan, minat, kejutan dan rasa
tidak suka terdapat di dalam enam bulan pertama. Respon kepuasan awal
datang dalam bentuk senyuman dan kelihatan dicetuskan oleh keseronokan
fisiologi (contohnya, dibuai dan kenyang selepas makan).

Kira-kira pada umur satu bulan, senyuman bayi dicetuskan oleh rangsangan
visual tertentu (contohnya, objek bergerak dengan cepat di hadapan medan
penglihatan mereka). Dalam hanya beberapa bulan, emosi kemarahan,
ketakutan, kesedihan, kegembiraan dan terkejut dipaparkan. Pada usia kira-kira
enam minggu, bayi mula memberi „senyuman sosial‰ mereka yang pertama.
Senyuman sosial adalah senyuman yang disebabkan oleh interaksi dengan orang
lain (terutama penjaga). Emosi keseronokan atau kepuasan akhirnya dipaparkan
melalui ketawa (pada usia kira-kira 14 minggu).
Emosi kegembiraan (keseronokan/kepuasan diri) nampaknya paling biasa

dicungkil oleh bayi apabila mereka sedar bahawa mereka dapat mengawal objek.
Contohnya, bayi tidak sengaja menjatuhkan botolnya dan mendapati ini lucu.
Bayi kemudian akan sengaja mula menjatuhkan botol dan akan tersenyum atau
ketawa setiap kali botol itu jatuh.
Emosi kejutan juga memberikan kefahaman tentang kemahiran kognitif bayi.

Sebagai contoh, kajian telah menunjukkan bahawa bayi sering bertindak balas
secara terperanjat terhadap perkara yang mustahil berlaku dari segi fizikal.
Perkara-perkara ini termasuklah apabila bayi melihat bola jatuh dari belakang
skrin yang kukuh. Apabila bola jatuh, ia bergerak di dalam ruang penglihatan
bayi buat masa sesaat sebelum keluar dari ruang penglihatannya di belakang
skrin. Dengan sangat cepat bola muncul menuju ke bahagian bawah skrin.
Dalam keadaan tertentu, bola itu sebenarnya jatuh ke dalam bakul yang tidak
dapat dilihat di bahagian belakang skrin dan dengan itu tidak muncul di
bahagian bawah skrin. Penyelidik menunjukkan bahawa dalam beberapa bulan,
bayi mula membuat ekspresi muka menunjukkan emosi terkejut apabila bola
gagal dijatuhkan.
Marah dan sedih juga bermula awal di peringkat awal. Dalam enam bulan
kedua, kemarahan, ketakutan dan kesedihan muncul. Tindak balas awal
marah/sedih biasanya dicungkil oleh rasa fisiologi tidak selesa (contohnya, lapar
dan sakit). Mereka boleh memaparkan marah/sedih sebagai tindak balas kepada
situasi sosial (contohnya, mengambil mainan dari bayi yang sedang bermain).
Paparan utama emosi negatif melibatkan menangis dan ketidakselesaan yang
dikaitkan dengan kebimbangan orang asing yang pertama sekali dilihat pada
kira-kira tujuh bulan.

Jadual 2.1 meringkaskan perkembangan ekspresi emosi semasa bayi.
Jadual 2.1: Perkembangan Ekspresi Emosi Semasa Bayi
Umur Peralihan Emosi Semasa Bayi

Kelahiran  Kesan positif
 Kesan negatif
1ă2 bulan  Senyuman sosial
 Bervokal (berdekut)
 Kurang cerewet
 Bertentangan mata
7ă9 bulan  Bukti hubungan antara emosi dan tingkah laku
 Memaparkan jangkaan emosi
 Kebimbangan terhadap orang asing
1 tahun  Peningkatan kesan positif (ketawa)
 Rujukan sosial
 Menggunakan ekspresi emosi untuk mengecapi matlamat
 Tingkah laku membangkang, seperti kata „tidak‰
 Meradang
(a) Mengapa Bayi Menangis?

Daripada semua emosi bayi, menangis dianggap bentuk yang paling
penting dalam komunikasi. Melalui jenis tangisan, bayi mampu
menyampaikan keperluan mereka. Terdapat sekurang-kurangnya tiga jenis
tangisan (lihat Jadual 2.2), setiap tangisan berbeza dalam corak dan
kepentingannya:
Jadual 2.2: Jenis Tangisan
Jenis Tangisan Penjelasan

Tangisan Asas Satu corak irama dibentuk oleh rengekan, kemudian diam
seketika, selepas itu laungan pendek yang nyaring daripada
laungan utama, rehat sekali lagi buat seketika sebelum tangisan
seterusnya.
Tangisan Marah Variasi daripada tangisan asas, dengan lebih banyak udara
memasuki ruang peti suara
Tangisan Kesakitan Berbeza daripada tangisan yang lain dan dirangsang oleh
rangsangan intensiti tinggi. Ciri-ciri tangisan adalah tangisan
yang kuat secara mengejut tanpa meraung dan tangisan awal
yang panjang diikuti dengan tempoh bernafas.

(b) Perkembangan Emosi Bayi Berumur Satu Hingga Tiga Bulan

Bayi yang berumur satu hingga tiga bulan akan mula:
(i) Mempercayai bahawa keperluan pemakanan, keselesaan dan

keakraban akan dipenuhi;
(ii) Menenangkan diri dengan menghisap;
(iii) Senyum apabila melihat wajah seseorang, dengan senyuman khas

diberi untuk wajah-wajah yang biasa dilihatnya;
(iv) Memaparkan mood mereka melalui ekspresi wajah dan menangis;

dan
(v) Meniru ekspresi atau pergerakan wajah orang lain. Mereka juga akan
memberi respon terhadap interaksi sosial dengan memaparkan
pergerakan teruja, dan bunyi atau ekspresi muka.
(c) Pencapaian Emosi Bayi Empat Hingga Tujuh Bulan

Bayi yang berumur empat hingga tujuh bulan akan mula:
(i) Ketawa, tidak lama kemudian akan diikuti dengan ketawa kecil
apabila teruja;
(ii) Kurang menangis daripada sebelum ini, kerana mereka telah

menemui cara lain untuk menyampaikan kehendak dan keperluan
mereka;
(iii) Cerewet dan menjadi sukar sekiranya mereka merasakan keperluan

mereka tidak dipenuhi;
(iv) Memekik dan menggoyang-goyang teruja apabila mereka dirangsang

oleh penjaga atau sesuatu yang mereka suka;
(v) Senyum pada bayi lain;
(vi) Senyum pada diri mereka sendiri apabila mereka melihat di cermin;
dan
(vii) Meregangkan tangan mereka apabila mereka mahu diambil atau

berpelukan.

(d) Pencapaian Emosi Bayi Lapan Hingga Dua Belas Bulan

Bayi yang berumur lapan hingga dua belas bulan akan mula:
(i) Menunjukkan ketakutan pada individu yang mereka tidak biasa;
(ii) Menangis dan kelihatan takut apabila ibu bapa meninggalkan mereka
dengan penjaga yang lain;
(iii) Ketawa lebih kerap dan menunjukkan keinginan untuk membuat ibu
bapa gembira;
(iv) Menahan tidur dan menunjuk kemarahan mereka apabila mereka

tidak berpuas hati;
(v) Menangis apabila dimarahi; dan
(vi) Mengulangi tindakan atau perlakuan penjaga semasa bermain.
(e) Pencapaian Emosi Bayi Satu Tahun

Bayi yang berumur satu tahun akan mula:
(i) Menangis apabila mereka merasakan ibu bapa atau penjaga lain tidak
berpuas hati dengan mereka;
(ii) Menunjukkan minat melihat orang dewasa atau kanak-kanak yang

lebih tua menulis dan mungkin akan suka sekiranya dapat krayon
besar dan kertas untuk menconteng;
(iii) Memaparkan kasih sayang kepada orang-orang disukai dan boleh

memberi pelukan dan ciuman apabila diminta;
(iv) Memaparkan perasaan takut atau marah pada objek atau individu;
(v) Memaparkan pertautannya pada objek keselamatan; dan
(vi) Merasa lebih selamat apabila diri adalah sebahagian daripada jadual
harian atau mempunyai rutin.

2.2 PERKEMBANGAN AFEKTIF KANAK-

KANAK YANG BERTATIH
Zaman bertatih adalah suatu yang janggal. Kanak-kanak sedang menjalani
peralihan bahawa mereka bukan lagi seorang bayi. Mereka mahu menjadi bebas.
Namun, kadang-kadang mereka masih mahu dilayan seperti bayi. Ini
mewujudkan banyak kekeliruan. Anda tidak boleh terus memberitahu kanak-
kanak untuk berkelakuan baik, tetapi anda boleh cuba untuk memahami
mengapa mereka bertindak sedemikian.
Kanak-kanak adalah seperti span dan mereka belajar sesuatu perkara setiap hari.
Ibu bapa dan penjaga kadang-kadang tidak perasan. Jika ibu bapa
menanggalkan kasut mereka hanya untuk meletakkan sarung kaki mereka di
dalam, kanak-kanak kecil akan melakukannya dan mereka akan melakukannya
setiap hari sehingga mereka melihat sesuatu perbezaan. Kanak-kanak juga
belajar bahawa ibu dan ayah berus gigi mereka setiap pagi dan mereka memakai
tali pinggang keledar sebelum mereka memandu.
2.2.1 Hubungan Sosial Kanak-kanak Bertatih

Apabila kanak-kanak mula bermain dengan seorang kanak-kanak yang lain, dia
mula bergaul dan menyesuaikan diri dengan berkongsi, menunggu giliran,
untuk jadi yang „pertama‰ atau yang „terakhir.‰ Ini adalah jalan yang penuh
cabaran, penuh dengan kekecewaan dan ibu bapa/penjaga yang bijak akan
tetapkan hati apabila rakan sepermainan Ali pulang ke rumahnya dengan
perasaan marah atau apabila Ali berada di depan muka pintu sambil menangis.
„Saya benci Omar. Saya harap dia mati. Saya tidak akan bermain dengannya
lagi!‰ Sudah tentu, dalam semua kemungkinan, Ali dan Omar akan bermain
bersama-sama dalam masa sejam.
Kanak-kanak perlu mempunyai rakan-rakan. Mereka harus dapat pengalaman

bermain dengan rakan-rakan, persekitaran dan situasi yang lain. Ibu bapa
biasanya berkerut apabila harus menghantar anak-anak mereka untuk bermain
dalam kumpulan kerana kanak-kanak mungkin menjerit, menendang, menggigit
atau hanya bermain secara kasar. Adalah penting bagi kanak-kanak mendapat
pengalaman bermain dengan kanak-kanak lain untuk melihat apa tindak
balasnya.

Bermain dalam kalangan kanak-kanak kecil harus dihadkan kepada beberapa

jam. Semasa bermain, pergelutan antara kanak-kanak adalah dijangkakan.
Kanak-kanak belum membentuk kemahiran sosial mereka. Melalui bermain dan
berada bersama kanak-kanak lain, mereka akan belajar bagaimana untuk
menyelesaikan masalah dan cara menghadapi kekecewaan.
Untuk mengurangkan pergaduhan antara kanak-kanak kecil, penjaga perlu

menyediakan mainan yang serupa apabila boleh, dan menyediakan pelbagai alat
permainan dan aktiviti untuk mereka pilih. Kanak-kanak perlu diberi peluang
untuk menyelesaikan konflik dengan rakan-rakan mereka sendiri. Walau
bagaimanapun, penjaga perlu campur tangan jika seorang anak kecil
mencederakan yang lain secara fizikal atau menjadi terlalu agresif.
2.2.2 Bermain dan Interaksi Kanak-Kanak Bertatih

Berikut adalah bagaimana kanak-kanak bertatih bermain dan berinteraksi.
(a) Kanak-Kanak Bertatih Bermain

Kanak-kanak suka bermain. Kanak-kanak menghabiskan banyak daripada
masa mereka dengan bermain. Melalui bermain mereka mengukuhkan dan
mengembangkan kemahiran motor mereka, belajar bagaimana untuk
berinteraksi dengan orang lain dan mencari tempat mereka di dunia.
Bermain secara interaktif adalah bentuk bermain yang terbaik untuk kanak-
kanak. Melantun bola, bercakap mengenai bentuk, warna, tekstur, berat
dan bagaimana lantunan bola adalah cara yang baik untuk mendapatkan
perhatian, walaupun ia kelihatan mudah. Memberitahu anak kecil bahawa
tayar pada kereta adalah bulat dan dunia ini adalah bulat seperti wajah
kecil mereka yang bulat mungkin kelihatan sedikit kompleks tetapi kanak-
kanak akan mendengar.
Bermain meneroka, main sorok-sorok, permainan yang mengasah

koordinasi tangan dan mata, dan permainan yang ada nyanyian dan
lompatan serta membina sesuatu adalah apa yang disukai oleh kanak-
kanak kecil. Menjalankan ujian dengan aktiviti dan permainan adalah perlu
kerana walaupun mereka kecil, mereka mempunyai keunikan masing-
masing. Pada dasarnya, untuk kanak-kanak bertatih, bermain adalah
belajar dan bermain jan juga senaman. Melangkah ke luar untuk jangka
masa yang pendek hanya untuk mengejar rakan untuk meletakkan topi
yang besar di atas kepalanya adalah aktiviti yang mengujakan dan
meriangkan kanak-kanak bertatih.

Kanak-kanak suka banyak aksi dan membiarkan mereka aktif pada usia ini
akan memastikan bahawa kanak-kanak kecil akan mengekalkan tabiat itu
dan meneruskannya. Kanak-kanak cenderung untuk berada dekat dengan
penjaga mereka. Walau bagaimanapun, sesetengah kanak-kanak boleh
bermain dengan puas seorang diri sehingga satu jam. Mereka boleh duduk
dan bermain bersendirian di hadapan penjaga mereka dan hanya
merenung mereka. Kanak-kanak lain mungkin lebih suka interaksi
daripada orang dewasa.
Penjaga boleh menolak kereta mainan dan trak, membantu kanak-kanak

dengan mainan menyusun bentuk (shape sorter), teka-teki atau mainan
lain. Kanak-kanak suka orang membaca kepada mereka, dan mereka
menjadi leka membelek muka surat dalam buku bergambar. Kanak-kanak
suka berpura-pura seperti mereka menyajikan makanan di dapur mainan
atau membuat menara dengan menyusun blok.
Selain itu, kanak-kanak suka meniru penjaga. Salah satu cara untuk
menjaga kanak-kanak kecil yang sibuk dan ingin terlibat adalah dengan
membiarkan anak kecil merasa seolah-olah mereka membantu di sekitar
rumah atau nurseri. Kanak-kanak boleh mempunyai penyapu mereka
sendiri yang bersaiz kanak-kanak atau mengelap habuk dengan kain
buruk. Mereka juga boleh diberikan baldi, penyodok dan bermain tolak
mesin rumput. Kanak-kanak suka pujian dan merasa bahawa mereka
sedang membantu.
Pastikan kawasan yang mereka bermain adalah selamat. Bilik mereka

biasanya adalah tempat yang baik sebagai permulaan. Sediakan pintu khas
untuk kanak-kanak. Bawa anak kecil ke bilik mereka dan berikan mereka
beberapa blok untuk bermain atau mana-mana mainan kegemaran mereka.
Secara senyap dan perlahan-lahan berikan mereka ruang sendiri buat
beberapa saat. Sekiranya mereka mahu mengikuti anda, kembali dan
mulakannya semula. Ia mungkin akan memerlukan beberapa cubaan
sebelum anda boleh keluar meninggalkan mereka. Apabila mereka asyik
bermain, tutuplah pintu tadi dengan perlahan. Kanak-kanak tidak akan
perasan kerana asyik dengan mainan. Sekiranya mereka perasan dan
menjadi marah, bukalah pintu dan berdiri di hadapannya sehingga mereka
mengalihkan perhatian dan anda boleh cuba lagi. Langkah ini akan
memakan masa tetapi ia memberikan kanak-kanak peluang untuk
meneroka dan belajar. Pada mulanya, periksa kanak-kanak kecil selang
setiap lima minit. Kanak-kanak kecil tidak sepatutnya ditinggalkan
bersendirian di bilik mereka untuk lebih daripada sepuluh minit sehingga
mereka berumur tiga atau empat tahun.

Bermain di luar adalah sedikit berbeza, kerana anak-anak sentiasa keluar

dari sempadan. Ini adalah di mana anda mula mengajar kanak-kanak kecil
tentang keselamatan di luar, seperti mana mereka tidak dibenarkan pergi
dan di mana mereka boleh bermain. Tetapkan sempadan di mana mereka
boleh dan tidak boleh pergi. Awasi anak-anak dan pastikan sempadan
yang anda tetapkan berjaya dikuatkuasakan. Anda harus bermula dengan
hanya membiarkan kanak-kanak kecil bermain beberapa kaki jauh
sementara anda perhatikan mereka. Setelah kanak-kanak kecil sedar yang
mereka masih diperhatikan, bergerak untuk beberapa kaki lagi sehingga
anda dapat perhatikan anak anda daripada anjung.
Apabila anak-anak anda mencapai umur sekolah, ini adalah masa bagi
mereka untuk bermain bersendirian di luar. Bukalah tingkap rumah anda
supaya mudah untuk perhatikan mereka. Sentiasa pastikan bahawa
sempadan yang anda tetapkan itu segar dalam ingatan mereka dengan
selalu mengingatkan mereka dan perhatikan dari jauh untuk memastikan
bahawa anak anda bermain mengikut peraturan. Jika anda masih rasa tidak
selesa mulakan hobi luar di mana anda boleh perhatikan anak bermain di
samping menurut serta dalam permainan tersebut.
(b) Interaksi Kanak-Kanak Bertatih

Pada usia dua tahun, kanak-kanak sudah mula melibatkan diri dalam
tiruan selaras. Semasa tiruan selaras, kanak-kanak mula bergilir-gilir
meniru antara satu sama lain (misalnya, seorang kanak-kanak
melemparkan pasir ke dalam udara, dan yang lain mengikut sama, dan
kanak-kanak yang pertama akan mengulangi perbuatan itu, dan
seterusnya).
Permainan ini bukan berbentuk kerjasama. Sebaliknya, ia boleh dicirikan

sebagai suatu siri tindakan egosentrik dan bebas. Tema pengulangan dalam
interaksi akan diteruskan sehingga kanak-kanak kecil matang. Kebanyakan
permainan pertama di mana kanak-kanak bermain antara satu sama lain
melibatkan tindakan pengulangan/urutan. Contoh aktiviti biasa
termasuklah menyusun/menjatuhkan blok, berjalan/main kejar-kejar dan
membaling/menangkap. Aktiviti bermain jenis ini mempunyai fungsi
penting kerana ia mengajar kanak-kanak kecil asas kemahiran interaksi
sosial (contohnya, menunggu giliran dan memastikan bahawa orang yang
bermain dengannya turut terlibat dan merasa seronok).

Waktu kanak-kanak bertatih sering dicirikan sebagai waktu interaksi rakan

sebaya yang ketara. Ramalan terbaik siapa kanak-kanak kecil akan pilih
sebagai rakan sepermainan bergantung pada faktor kesenangan bagi
kanak-kanak itu, biasanya ditakrifkan oleh jarak (iaitu, „Saya akan bermain
dengan sesiapa yang berdekatan‰). Walaupun mereka memilih rakan
sepermainan mengikut kesenangan, kanak-kanak kecil juga sangat muda
untuk menunjukkan beberapa pilihan mengenai rakan sepermainannya.
Keutamaan awal ini memberikan kita sedikit pemahaman tentang proses
pembentukan persahabatan. Kanak-kanak yang mempunyai kemahiran
sosial yang kurang sering ditolak oleh rakan-rakan dan akan masuk ke
alam kanak-kanak tanpa ramai rakan.
Waktu ini juga dicirikan sebagai waktu konflik besar. Konflik fizikal antara
dua kanak-kanak kecil yang tidak dikenali adalah perkara biasa. Ia
biasanya dicetuskan oleh seorang kanak-kanak yang cuba untuk
mengambil mainan kanak-kanak yang lain. Corak umum adalah:
(i) Bantahan (kanak-kanak yang pertama menunjukkan kemarahan

mereka ke atas cubaan menyingkirkan objek);
(ii) Tentangan (kanak-kanak yang pertama cuba untuk memegang erat

objek yang sedang dirampas);
(iii) Pembalasan (kanak-kanak yang pertama berhadapan dengan kanak-

kanak yang mengambil objek itu secara fizikal).
Apabila orang dewasa campur tangan dalam situasi sebegini, ramai yang
cuba menggunakan penaakulan moral dalam bentuk ceramah untuk
menghentikan konflik (misalnya, memberitahu seorang anak mengambil
mainan adalah satu perkara yang nakal yang hanya kanak-kanak yang
nakal melakukannya). Strategi ini selalunya tidak berkesan kerana kognitif
kanak-kanak kecil tidak cukup maju untuk memahami konsep-konsep
seperti „nakal‰ dan „jahat‰). Strategi yang lebih berkesan adalah dengan
mengalihkan tumpuan (iaitu, „Biarkan Bobby bermain dengan mainan itu,
di sini ada satu lagi mainan untuk anda bermain.‰) Setelah anak kecil ini
memberi tumpuan kepada objek yang baru, mereka biasanya lupa
kebimbangan mereka pada objek pertama dan keadaan akan kembali baik
semula.

2.2.3 Kepelikan Kanak-kanak Bertatih

Kekecewaan boleh timbul dalam kalangan kanak-kanak kecil apabila mereka
berusaha untuk berdikari demi menentang keperluan pengawasan secara
berterusan. Kawalan impuls tidak maju sepenuhnya dalam kanak-kanak berusia
dua atau tiga tahun. Kanak-kanak kecil juga masih belum berupaya untuk
memaklumkan keinginan dan perasaan mereka sepenuhnya. Ini menyebabkan
kanak-kanak berkelakuan pelik seperti tunjuk ragam dan menggigit. Tingkah
laku pelik sebegini begitu biasa di kalangan kanak-kanak kecil sehingga mereka
dipanggil „teribble twos‰. Tingkah laku ini adalah satu tanda bahawa mereka
tidak boleh lagi menanganinya. Sebaik sahaja anak kecil belajar untuk bercakap,
kepelikan mereka akan hilang.
(a) Meragam
Meragam boleh bermula lebih awal daripada dua tahun dan berterusan
sehingga umur persekolahan sekiranya tidak ditangani dengan betul.
Kanak-kanak berumur dua atau tiga tahun mungkin meragam kerana
mereka merasakan tidak mempunyai kebolehan yang mencukupi untuk
menguasai aktiviti atau permainan baru. Mereka juga mungkin akan
meragam apabila tidak dibenarkan memakai pakaian yang mereka suka,
atau makan dan minum apa yang mereka mahu.
Perkara-perkara lain yang boleh mencetuskan ragam termasuklah:
(i) Terlebih rangsangan;
(ii) Dikurung di tempat duduk kereta atau kereta sorong kanak-kanak

untuk tempoh masa yang lama;
(iii) Permintaannya dinafikan;
(iv) Dipisahkan daripada sesuatu atau seseorang yang mereka suka; dan
(v) Perubahan dalam rutin.
Kekecewaan, keletihan dan kelaparan juga antara sebab kanak-kanak

meragam. Kanak-kanak mahukan perhatian anda dan akan menjerit untuk
mendapatkannya. Jika kanak-kanak itu merasa bimbang dan tidak selamat,
kemungkinan besar semakin kerap dia akan meragam. Ingatlah bahawa
anak-anak kecil masih lagi sangat terikat kepada anda. Anda adalah
sumber utama keselamatannya dan apa-apa jua yang menarik perhatian
anda daripadanya akan membimbangkan anak kecil itu.

Dunia anak kecil adalah amat kecil dan bilangan orang yang mereka berasa
selamat juga adalah terhad. Apa-apa perubahan besar dalam kehidupan
mereka seperti adik-beradik baru, berpindah rumah atau mendapat
penjaga baru, mempunyai kesan yang besar pada kanak-kanak itu. Dia
mungkin akan respon seperti raksasa tetapi dia masih memerlukan kasih
sayang dan sokongan.
Kanak-kanak perlu diajar bagaimana untuk menangani emosi mereka dan

bagaimana untuk memberitahu anda apa yang mereka mahu. Menurut
kata kanak-kanak bertatih yang meragam hanya akan merosakkan
kesihatan emosinya. Anda mengajar anak kecil anda bahawa beliau akan
mendapat apa sahaja yang dimahukannya apabila dia meragam. Menurut
kata mereka juga akan memanjangkan lagi tempoh ragam sehingga selepas
umur tiga tahun.
Apabila kanak-kanak kecil tunjuk ragam pertama mereka, penjaga boleh

cuba untuk menenangkan anak kecil. Sekiranya anak kecil itu bertindak
balas terhadap cubaan anda untuk menenangkan mereka, penjaga perlu
mengabaikan ragam itu. Walaupun penjaga tidak seharusnya melayan
ragam kanak-kanak, mereka masih perlu diawasi dengan teliti semasa
mereka menunjuk ragam tanpa disedari. Ini adalah untuk memastikan
kanak-kanak itu tidak menyakitkan dirinya.
Apabila tunjuk ragam berlaku:
(i) Jangan cuba untuk menasihati anak anda. Memberikan perhatian

sebegini akan lebih cenderung membuatnya mengamuk lebih lama;
(ii) Jangan tanya apa yang membuatnya meragam atau merasa marah.
Ketika marah, anak kecil anda tidak akan tahu untuk mengatakan apa
yang mengganggunya, oleh itu biarkannya sahaja; dan
(iii) Jangan mewajarkan tentang mengapa anda tidak boleh menurut

permintaannya.
Penjaga tidak boleh melibatkan diri dalam tunjuk ragam dengan menjerit
atau cuba untuk menghalang kanak-kanak itu daripada mengamuk.
Apabila anak kecil kita menyedari bahawa dirinya tidak diendahkan
semasa meragam, biasanya ragam itu akan reda. Setiap kali selepas ia reda,
anak kecil itu perlukan pelukan lebih daripada penjaganya.

Sekiranya kanak-kanak itu meradang dan tunjuk ragam di khalayak ramai,

dia harus dikeluarkan dari tempat itu dengan segera. Tinggalkan sahaja
bakul sorong membeli-belah dan bawa kanak-kanak itu ke kereta. Jika anda
berada di di rumah orang lain, minta maaf kepada tuan rumah anda dan
bawa anak kecil anda pulang.
Menunjuk ragam adalah satu cara semula jadi untuk kanak-kanak kecil
bereksperimen dengan perasaannya serta mengawal fungsi badannya.
Walau bagaimanapun, terdapat beberapa perkara yang orang dewasa boleh
lakukan untuk mengelakkan tunjuk ragam dan membantu anak kecil
belajar untuk mengawal emosi.
Tunjukkan contoh yang baik. Jika anda bertindak agresif apabila anda
kecewa atau marah, adalah wajar bagi kanak-kanak untuk bertindak balas
dengan cara yang sama apabila mereka rasa kecewa atau marah. Cuba
bertenang dan neutral dalam postur badan dan nada suara apabila
berurusan dengan tunjuk ragam atau situasi lain yang mengecewakan.
Ingatkan kanak-kanak kecil dengan suara yang mesra dan tidak
mengkritik, apakah tindak balas yang sesuai.
Sediakan waktu tenang dan waktu aktif untuk kanak-kanak. Jika anda
perasan kanak-kanak bermain-main secara aktif di sekitar rumah, ajaknya
untuk duduk diam dan membaca buku cerita atau membina blok.
Sekiranya mereka telah luangkan masa terlalu lama di dalam rumah,
mainlah permainan yang aktif di dalam rumah seperti melantun bola atau
melakukan aktiviti di luar.
Beri amaran kepada kanak-kanak kecil apabila ada perubahan dalam

aktiviti. Berikan mereka amaran tiga hingga lima minit sebelum anda
menyuruh mereka berhenti bermain dan mengemaskan mainan. Katakan
sesuatu seperti, „Kita harus mengemas dalam masa lima minit .... Kita akan
menyimpan semula blok dalam dua minit. Selepas itu, kita akan makan
snek.‰
Kurangkan permintaan daripada kanak-kanak. Hadkan sekatan anda pada

aktiviti kanak-kanak kecil. Kemarahan dan tentangan adalah reaksi semula
jadi terhadap sekatan pada kreativiti atau pergerakan anak kecil.
(b) Mengapakah Kanak-Kanak Bertatih Menggigit?

Menggigit adalah perkara biasa dalam kalangan kanak-kanak. Ia berlaku
atas sebab-sebab yang berbeza dengan kanak-kanak kecil yang berbeza dan
di dalam keadaan yang berlainan. Langkah pertama dalam belajar untuk
mengawalnya adalah untuk melihat mengapa ia boleh berlaku.

(i) Punca dan kesan ă Sekitar umur 12 bulan, bayi berminat untuk
mengetahui apa yang berlaku apabila mereka melakukan sesuatu.
Apabila mereka menghentakkan sudu di atas meja, mereka
mendapati bahawa ia menghasilkan bunyi yang kuat. Apabila mereka
menjatuhkan mainan dari tempat tidur mereka, mereka mendapati
bahawa ia boleh jatuh. Mereka juga mungkin mendapati bahawa
apabila mereka menggigit seseorang, mereka akan mendapat jeritan
protes yang kuat!
(ii) Perhatian ă Kanak-kanak yang lebih tua kadang-kadang mungkin

menggigit untuk mendapatkan perhatian. Apabila kanak-kanak kecil
tidak menerima cukup interaksi dan perhatian positif, mereka sering
mencari jalan untuk mendapatkan perhatian. Menggigit adalah cara
yang cepat untuk menarik perhatian semua orang ă walaupun ia
adalah satu cara yang negatif.
(iii) Meniru ă Kanak-kanak kecil suka meniru orang lain. Kadang-kadang

kanak-kanak melihat orang lain menggigit dan membuat keputusan
untuk mencubanya sendiri. Apabila orang dewasa menggigit anak
kecil itu untuk menghukumnya, secara amnya dia bukan mengajar
anak kecil itu supaya berhenti menggigit; sebaliknya mengesahkan
pada mereka bahawa menggigit adalah tidak salah dan dibenarkan.
(iv) Berdikari ă Kanak-kanak rasa begitu sukar untuk berdikari. Mereka

belajar untuk melakukan perkara-perkara sendiri dan cuba mengawal
sesuatu keadaan. Menggigit adalah cara yang mudah untuk
mengawal orang lain. Jika anda inginkan mainan atau mahu rakan
sepermainan untuk memberi anda sedikit ruang atau meninggalkan
anda sendirian, ia adalah satu cara yang cepat untuk mendapatkan
apa yang anda mahu.
(v) Kekecewaan ă Kanak-kanak mengalami banyak kekecewaan atau

frustration. Membesar adalah suatu pergelutan. Kanak-kanak tidak
mempunyai kawalan yang baik atas badan mereka sendiri. Sentuhan
kadang-kadang bertukar menjadi tolakan. Kanak-kanak juga masih
tidak pandai untuk bercakap. Mereka menghadapi masalah meminta
sesuatu. Mereka tidak belajar bagaimana untuk bermain dengan
orang lain lagi. Ada masanya, apabila mereka tidak dapat mencari
perkataan untuk meluahkan perasaan mereka, mereka mengambil
jalan keluar dengan memukul, menolak atau menggigit.

(vi ) Tekanan ă Dunia kanak-kanak bertatih juga boleh memberi tekanan.

Kekurangan rutin harian, perkara yang menarik untuk dilakukan dan
interaksi dengan orang dewasa merupakan antara keadaan yang
menjadikan kanak-kanak kecil merasa tertekan. Kanak-kanak juga
mengalami tekanan apabila berpindah ke rumah atau nurseri baru.
Menggigit adalah salah satu cara untuk meluahkan perasaan dan
melegakan tekanan yang mereka alami.
2.3 PERKEMBANGAN AFEKTIF DI

PRASEKOLAH
Kanak-kanak prasekolah umumnya bersemangat untuk belajar dan menyatakan
rasa ingin tahu tentang persekitaran. Mereka mahu menyentuh, merasa,
menghidu, mendengar dan memeriksa objek di sekeliling mereka. Mereka
belajar melalui pengalaman belajar dan memperkembangkan kemahiran mereka
dengan melakukan aktiviti.
Kanak-kanak prasekolah lebih bebas daripada kanak-kanak kecil. Mereka boleh

menyatakan keperluan mereka kerana mereka mempunyai penguasaan bahasa
yang lebih. Walau bagaimanapun, perasaan takut, bermula di peringkat awal
dan berterusan ke umur prasekolah. Mereka secara aktif bergelut untuk
mendapat kawalan dalaman. Kanak-kanak prasekolah mahu mewujudkan diri
mereka sebagai entiti berasingan daripada ibu bapa mereka. Namun, mereka
takut pada yang tidak dikenali, apabila ibu bapa mereka tidak berada di samping
untuk menjaga mereka.
Kanak-kanak prasekolah menguji kesabaran anda berulang-ulang kali dengan

menggunakan kata-kata kesat dan perkataan-perkataan lain yang dilarang dan
bertindak bodoh. Kanak-kanak prasekolah masih mungkin mempunyai masalah
untuk bergaul dan berkongsi sesuatu bersama-sama dengan kanak-kanak lain.
Oleh kerana imaginasi mereka sedang berkembang dan kehidupan dipenuhi
fantasi, mereka mungkin mempunyai masalah untuk membezakan antara fantasi
dan realiti. Mereka juga boleh bercakap tentang kawan-kawan khayalan.
Kanak-kanak prasekolah perlu peraturan yang jelas dan mudah supaya mereka
tahu sempadan tingkah laku yang boleh diterima. Semua kanak-kanak
prasekolah adalah berbeza dan mencapai pelbagai peringkat pada masa yang
berlainan. Memahami pertumbuhan dan perkembangan mereka akan membantu
anda membimbing mereka melalui tahun-tahun prasekolah.

2.3.1 Emosi
Emosi yang lebih sofistikated iaitu malu, rasa bersalah dan bangga
diklasifikasikan sebagai emosi „kompleks‰ atau „sekunder‰. Kemunculan emosi
ini pada tahun-tahun prasekolah kelihatan terikat kepada perkembangan
kesedaran dan penilaian kendiri. Apabila kanak-kanak mengenal siapa diri
mereka, mereka mula mengambil berat tentang bagaimana orang lain melihat
diri mereka, dan mampu untuk menilai tahap keupayaan mereka. Dari golongan
lemah ke cemerlang, emosi kompleks bersedia untuk muncul.
Ramai kanak-kanak mula memaparkan perasaan malu dan bangga di sekitar

tempoh kanak-kanak bertatih. Contohnya, gagal melakukan sesuatu tugasan
yang mereka percaya bahawa mereka boleh lakukan dengan baik boleh
membawa kepada paparan malu (contohnya, menyusutkan bahu dan mencebik
bibir). Kejayaan tugasan yang „sukar‰ boleh membawa kepada paparan bangga
(contohnya, senyuman dan perbincangan kejayaan ).
Malu sering dipaparkan apabila seseorang itu ditangkap melakukan sesuatu

yang mereka anggap orang lain melihat sebagai salah. Sebagai contoh, apabila
mereka tidak sengaja memanggil guru mereka „ibu‰, muka mereka berubah
menjadi merah padam dan mengelak dari tatapan mata.
Emosi awal kanak-kanak yang terakhir untuk muncul adalah iri hati dan rasa
bersalah. Emosi ini muncul kira-kira pada umur tiga tahun. Emosi bersalah
hanya boleh dipaparkan selepas kanak-kanak boleh membezakan antara betul
dan salah. Apabila mereka lakukan sesuatu yang „salah‰ dan ditangkap
melakukan perbuatan itu (contohnya, kanak-kanak mengambil wang daripada
sampul derma). Emosi kanak-kanak prasekolah biasanya melampau dan tidak
kekal lama. Mereka perlu digalakkan untuk meluahkan perasaan mereka dengan
kata-kata. Mereka perlu berasa penting dan dihargai. Mereka perlu diberikan
peluang untuk berasa lebih bebas dan berdikari.
Mereka menghargai pujian untuk pencapaian mereka. Pada akhir tahun

prasekolah mereka, perubahan mood kanak-kanak lebih stabil kerana mereka
telah menyesuaikan diri dalam zaman kanak-kanak dan menjadi selesa dengan
siapa diri mereka. Kanak-kanak prasekolah kini boleh melakukan perkara-
perkara sendiri, seperti mandi, berdandan dan memberus gigi. Dia mempunyai
keupayaan untuk memahami apabila telah melakukan sesuatu yang salah dan
bahawa dia mungkin perlu dihukum.

Ketakutan adalah penting dalam perkembangan kanak-kanak prasekolah.

Ketakutan juga menyediakan seseorang itu untuk berhati-hati dan melindungi
diri. Ketakutan biasa termasuk tempat-tempat yang pelik, gelap dan juga
berpisah daripada ibu bapa. Sebuah bilik gelap boleh menjadi tempat yang
berbahaya. Menunjukkan ketakutan adalah tanda kemajuan dalam
perkembangan kognitif. Ketakutan yang diketahui memerlukan pemprosesan
maklumat dan daya ingatan. Sekiranya mereka takut dengan pakar kanak-kanak,
mereka perlu ingat lawatan yang terakhir.
Kanak-kanak berkembang maju dengan rutin, pengulangan dan perkara yang

boleh diramal. Ketakutan yang tidak diketahui adalah menakutkan kepada
kanak-kanak kerana ia tidak dapat diduga. Ketakutan yang tidak diketahui juga
boleh terbit daripada salah faham. Kanak-kanak prasekolah boleh menimbulkan
ketakutan untuk ke tandas atau tab mandi kerana dia mungkin takut „disedut‰
bersama dengan air.
Ambil serius dengan ketakutan kanak-kanak prasekolah kerana ia nyata bagi

mereka. Lihat dari sudut pandangan mereka. Katakan seorang kanak-kanak
takut dengan mainan yang berjalan dan bercakap. Beliau tidak sedar mainan itu
sebenarnya tidak hidup. Lagipun, mainan itu memang boleh bergerak dan
bercakap. Kanak-kanak tidak memahami antara yang hidup dan mekanikal
sehingga mereka di lewat tahun prasekolah.
Yakinkan kanak-kanak tersebut, „Saya tahu anda takut guruh. Ia adalah sangat
kuat. Tetapi ia tidak boleh mencederakan anda. Ia hanya bunyi.‰ Pegang dan
legakan anak anda semasa menggunakan kata-kata yang meyakinkan. Bersabar
dengan kanak-kanak. Jangan cuba untuk memaksanya untuk melakukan sesuatu
yang menakutkannya. Jika dia takut pada anjing, memaksanya untuk mengusap
haiwan itu tidak akan menghilangkan ketakutannya. Sebaliknya ia boleh
meningkatkannya. Perlahan-lahan memperkenalkannya dan memperkenalkan
semula kepada situasi takut. Pastikan anda memberi jaminan kepadanya dan
membuatnya rasa selesa dan berikan zon keselamatan jika boleh.
Jangan cuba untuk mencelanya kerana dia takut dengan berkata „anda tidak
takut.‰ Beliau memang takut! Dengan berkata sedemikian tidak akan
mengurangkan ketakutannya tetapi boleh membuatnya rasa buruk tentang
dirinya.

AKTIVITI 2.2
Lawati www.ai.mit.edu/projects/sociable/emotions.html. Lihat

bagaimana penyelidikan mengenai perkembangan emosi manusia
diaplikasikan dalam bidang artificial intelligence (AI). Bertemu dan
berinteraksi dengan Kismet, robot yang memaparkan emosi yang
berbeza dan memberi tindak balas kepada interaksi sosial dengan cara
yang menyerupai manusia.
2.3.2 Hubungan Sosial

Di prasekolah, kumpulan sosial kanak-kanak telah berkembang lebih besar
kepada tiga atau empat orang kanak-kanak. Kanak-kanak mampu untuk
menyertai dan menikmati pengalaman dan membentuk kumpulan yang terdiri
daripada rakan-rakan. Ramalan yang terbaik dengan siapa kanak-kanak akan
berkawan di prasekolah banyak bergantung pada faktor peluang dan
persamaan. Sebagai seorang kanak-kanak bertatih, kemudahan dalam bentuk
jarak memainkan peranan utama dalam menentukan siapa kanak-kanak kecil
pilih sebagai kawan. Trend yang sama diteruskan di prasekolah dan di sekolah
rendah.
Sebuah persahabatan banyak ditentukan dengan peluang dan akses (contohnya,

kanak-kanak yang berada dalam persekitarannya berkemungkinan besar untuk
diklasifikasikan sebagai rakan-rakan). Salah satu tema adalah persamaan, rakan-
rakan anak-anak anda cenderung untuk mempunyai umur, bangsa, jantina dan
gaya bermain yang sama. Apabila diminta menyenaraikan rakan-rakan mereka,
kanak-kanak prasekolah mungkin menyenaraikan nama hampir setiap kanak-
kanak di dalam kelas mereka.
Pada akhir sekolah rendah, kanak-kanak mula membezakan antara rakan kasual
dan sahabat. Bila ditanya mengenai „kawan baik‰ kanak-kanak cenderung untuk
memilih seorang yang mereka boleh berkongsi aktiviti bersama (contohnya,
„Mira dan saya berkawan baik kerana kami bermain permainan bersama-sama‰).
Apabila tiba di sekolah menengah, persahabatan terbentuk berdasarkan
kesetiaan, penerimaan dan memiliki beberapa ciri terpuji (contohnya, „Ali
adalah kawan saya yang terbaik kerana dia begitu pintar‰).

Berikut adalah ciri-ciri hubungan sosial dan populariti.
(a) Kanak-Kanak Popular selalunya mesra, pandai bergaul, bekerjasama dan

peka terhadap keperluan orang lain. Kanak-kanak ini juga sangat baik
dalam menyertai aktiviti-aktiviti dengan cara yang tidak memusnahkan.
Kemahiran ini adalah hasil daripada keupayaan mereka untuk membaca
isyarat sosial yang dihantar oleh orang lain secara berkesan. Mereka
mengetahui bila untuk berundur ketika orang lain kelihatan tersinggung
dan untuk masuk semula apabila pembukaan sosial diberikan. Kanak-
kanak popular cenderung untuk diberi peranan kepimpinan oleh rakan-
rakan mereka.
Terdapat dua jenis kanak-kanak yang ditolak. Jenis yang pertama dipanggil
kanak-kanak „ditolak-agresif‰. Kanak-kanak ini cenderung untuk
berkelakuan kasar secara fizikal dan bertutur dengan kesat kepada rakan-
rakan dan orang lain. Mereka juga mendapat kuasa melalui ancaman,
ugutan dan penghinaan. Kanak-kanak lelaki ditolak-agresif cenderung
untuk menggunakan serangan secara langsung manakala kanak-kanak
perempuan ditolak-agresif cenderung untuk menggunakan lebih
„hubungan-agresif‰ yang memberi tumpuan kepada pengunduran
persahabatan atau ancaman hubungan sosial (contohnya, „Jika kamu tidak
mahu bermain permainan saya, kamu bukan kawan saya lagi‰).
Kanak-kanak jenis pertama ini diklasifikasikan sebagai „ditolak-

bersendirian‰. Kanak-kanak „ditolak-bersendirian‰ ini mempunyai banyak
perbezaan dengan rakan-rakan mereka yang ditolak-agresif. Mereka sangat
pemalu, suka bersendirian dan tidak suka konfrontasi. Namun, mereka
masih dihina dan tidak disukai oleh orang lain. Mereka mungkin dihina
disebabkan cara mereka berpakaian, bertingkah laku ganjil atau enggan
bekerjasama dengan orang lain.
(b) Kanak-kanak kontroversi disukai oleh ramai dan juga dibenci oleh ramai
yang lain. Kanak-kanak ini mendapat tanda positif untuk kerjasama dan
kepimpinan mereka dan tanda negatif jika mereka bersikap mengganggu
dan agresif. Secara purata mereka cenderung untuk mempunyai kemahiran
sosial yang baik, tetapi mereka juga cenderung menjadi sama ada lebih
agresif atau menjauhi daripada kanak-kanak yang popular.
(c) Kanak-kanak terabai adalah „halimunan‰ dan diabaikan oleh rakan-rakan

mereka. Mereka cenderung untuk kurang bergaul dan kurang agresif
berbanding kanak-kanak yang lain. Mereka juga tidak memaparkan
ketakutan sosial (sifat hati-hati) yang ditunjukkan oleh kanak-kanak lain,
yang biasanya dipaparkan oleh sesetengah kanak-kanak yang ditolak.

Walau bagaimanapun, ramai kanak-kanak yang diklasifikasikan sebagai

diabaikan pada satu masa boleh ke kategori satu lagi di masa akan datang.
(d) Akibat Penolakan Rakan Sebaya

Penyelidikan telah menunjukkan bahawa penolakan rakan sebaya boleh
mempunyai kesan yang ketara dan impak jangka panjang terhadap
perkembangan kanak-kanak. Kanak-kanak ditolak telah didapati berisiko
untuk beberapa kesan negatif termasuk:
(i) Berhenti sekolah;
(ii) Melakukan perbuatan juvana (contohnya, vandalisme);
(iii) Menyalahgunakan dadah;
(iv) Mengalami kemurungan; dan
(v) Berasa sunyi.
Di samping itu, terdapat peningkatan risiko untuk kelakuan ganas.

Malangnya, dalam tempoh dua dekad yang lalu, beberapa kes keganasan
yang berprofil tinggi di sekolah-sekolah yang melibatkan remaja telah
dikaitkan dengan penolakan rakan sebaya. Sama ada penolakan
sebenarnya memainkan peranan, kes-kes ini telah menumpukan banyak
perhatian untuk mencari jalan bagi mengurangkan penolakan dan
mengajar kanak-kanak ditolak cara respon yang lebih sesuai. Penyelidikan
telah menunjukkan bahawa latihan kemahiran sosial boleh membantu
menghapuskan sebahagian daripada hasil negatif penolakan.
Kanak-kanak ditolak boleh mendapat manfaat daripada campur tangan

seperti:
(i) Latihan menyelesaikan masalah (contohnya, mengajar anak-anak

untuk menjadi lebih berjaya dalam tugasan yang mereka lakukan);
(ii) Kaunseling individu (contohnya, menggunakan perbincangan, seni

dan permainan terapi untuk meningkatkan kesihatan mental kanak-
kanak dan menghapuskan tingkah laku yang tidak diingini);
(iii) Penglibatan dalam aktiviti kerjasama (contohnya, menggalakkan anak

untuk terlibat dengan tugasan berkumpulan di mana mereka dapat
menyumbang secara positif);
(iv) Terapi berpasangan (contohnya, gandingkan kanak-kanak dengan

kanak-kanak yang cekap kemahiran sosial agar boleh dijadikan
model);

(v) Tingkatkan aktiviti ko-kurikulum (dapat menggalakkan kanak-kanak

untuk terlibat dalam aktiviti berkumpulan di luar bilik darjah); dan
(vi) Sokongan mentor (contohnya, gandingkan anak dengan seorang

mentor dewasa yang boleh membantu meningkatkan harga diri
kanak-kanak itu).
(e) Belajar Berkongsi

Di prasekolah, kanak-kanak telah mula belajar untuk berkongsi. Mereka
belajar konsep menunggu giliran, berkongsi dan apa yang dianggap adil.
Sesetengah kanak-kanak prasekolah berkongsi tanpa diminta dan tanpa
diajar. Walau bagaimanapun, belajar untuk berkongsi adalah sukar bagi
kebanyakan kanak-kanak. Kanak-kanak kecil hanya memikirkan tentang
diri mereka dan apa yang mereka mahu atau perlukan. Berfikir tentang
keperluan orang lain adalah permulaan pembelajaran untuk berkongsi.
Kanak-kanak berusia dua atau tiga tahun tidak boleh dijangka untuk
berkongsi. Mereka masih lagi mahu memenuhi keperluan mereka sendiri.
Pada usia empat tahun, kebanyakan kanak-kanak akan mula berkongsi
beberapa benda kepunyaan mereka. Pada usia enam atau tujuh tahun,
kanak-kanak mula memahami bagaimana untuk bekerjasama dengan
kanak-kanak yang lain.
Bermain dalam kumpulan memberi kanak-kanak peluang untuk belajar

tentang berkongsi dan menunggu giliran. Di pusat anda, anda boleh
membuat keputusan bahawa kesemua mainan dan permainan adalah milik
kumpulan, bukan milik seorang kanak-kanak. Anda perlu menjelaskannya
kepada kanak-kanak. Kemudian, tunjukkan kepada mereka apa yang anda
maksudkan.
Contohnya, apabila seorang kanak-kanak telah selesai bermain dengan

mainan kumpulan dan seorang lagi kanak-kanak mengambilnya, katakan
dengan kuat bahawa mainan itu milik kanak-kanak itu sekarang. Apabila
dia selesai bermain, ia akan menjadi milik kanak-kanak seterusnya.
Jelaskan kepada kanak-kanak di dalam kelas bahawa ini dipanggil
„berkongsi‰. Jika mereka mahukan mainan itu semula, mereka perlu
menunggu giliran.
Kanak-kanak belajar bagaimana untuk bermain dengan rakan-rakan.

Mereka perlu mengetahui peraturan yang konsisten dan jelas dan apakah
akibatnya sekiranya mereka tidak mengikutinya. Terangkan kepada kanak-
kanak peraturan dengan cara yang mereka faham. Anda boleh berkata,
„Pertama, anda turun gelongsor, kemudian John dan kemudian Sandy‰. Ini
adalah lebih jelas kepada kanak-kanak daripada berkata, „Kamu semua
mesti menunggu giliran‰.

(f) Membendung Tingkah Laku Agresif

Apabila kanak-kanak bermain dalam kumpulan, seolah-olah terdapat
kemungkinan berlakunya perselisihan yang besar berbanding hanya dua
orang yang bermain bersama-sama. Kanak-kanak cenderung untuk
membentuk „geng‰ dan berpihak. Namun ini boleh dielakkan, sekiranya
orang dewasa kreatif dan inovatif. Helah yang sangat berkesan adalah
mengubah subjek perbualan dengan kreatif dan cepat. „Siapa mahu
membantu saya membuat biskut?‰ atau „Siapa yang tahu bagaimana untuk
mencuci kereta?‰ boleh membantu dengan mudah sekali.
Menolak, menghimpit, memukul atau melakukan helah (prank) secara

terang-terangan adalah tidak sesuai dan perlu ditangani di tempat
kejadian. „Saya letakkan awak di dalam bilik kerana menolak Tommy‰
mungkin sudah mencukupi. Jangan bersyarah atau bertanya mengapa
mereka melakukannya. Ia akan hanya memburukkan lagi keadaan dan
mengalihkannya daripada memperbetulkan tindakannya. Sudah tentu,
akan ada masanya apabila kanak-kanak terpaksa melindungi diri mereka.
Anda boleh mengatasi situasi ini dengan mengehadkan interaksi beliau
dengan kanak-kanak tertentu yang sedang mengambil kesempatan
daripada kelemahannya.
Buli adalah satu masalah yang lebih serius yang boleh berlaku di sebarang
usia. Anda perlu membantu kedua-duanya, mereka yang dibuli dan diri
pembuli itu sendiri. Mengapa kanak-kanak membuli adalah sama dengan
mengapa mereka mengejek ă kerana harga diri yang rendah. Buli juga
boleh menjadi satu lagi cara untuk kanak-kanak menarik perhatian kepada
diri mereka sendiri.
Anda harus menjelaskan bahawa ada cara yang lebih baik untuk
mendapatkan perhatian dan buli adalah cara yang salah, orang mungkin
tidak akan suka pada mereka dan mereka jarang sekali akan dapat apa
yang mereka inginkan dengan cara ini.
Pada orang-orang yang dibuli, dengan hanya mendengar atau mempunyai

komunikasi terbuka dengan kanak-kanak lain boleh menjadi cara yang baik
untuk membendung gejala buli. Soal mengenai hubungan mereka dengan
anak-anak lain. Jika pembuli dikenal pasti, dengar sahaja dengan tenang.
Anda harus mendengar apa yang kanak-kanak itu berkata dan berfikir.
Walaupun anda mahu melindungi kanak-kanak ini, anda tidak perlu
mengambil tindakan yang keterlaluan. Campur tangan daripada orang luar
boleh membuat pembuli itu membuli dengan lebih teruk.

Jangan menampar atau mencubit kanak-kanak jika anda mahukannya

belajar untuk tidak menjadi agresif. Apabila dia memukul kanak-kanak
lain, dengan tenang tetapi pantas keluarkannya dari tempat kejadian.
Katakan padanya „Tidak boleh memukul!‰ atau „Tidak boleh menggigit!„
dalam suara yang tegas dan dengan muka yang serius. Beritahu kanak-
kanak itu bahawa anda tidak suka apabila dia memukul atau menggigit
tetapi jangan melabelkan dia seorang pembuli. Perkukuhkan tingkah
lakunya yang baik dengan memujinya apabila dia memberi kerjasama
semasa bermain.
Kanak-kanak sering mengambil jalan keluar dengan tingkah laku agresif

apabila mereka berasa tidak selamat. Mereka mungkin memukul kanak-
kanak lain kerana merasa marah dan mahu mendapatkan perhatian anda.
Tunjukkan kepada mereka bagaimana untuk bermain antara satu sama lain
dengan menyertai mereka bermain.
Kanak-kanak masih tidak berupaya untuk merancang sifat yang agresif.

Mereka membuat perangai hanya dalam keadaan yang tertentu. Untuk
menghentikannya daripada menjadi kebiasaan, alihkan perhatian mereka
sekiranya mereka kelihatan tegang. Jika mereka cuba mendapatkan
perhatian anda dengan menjadi nakal, abaikan mereka. Jika mereka
mencederakan kanak-kanak lain, keluarkan mereka dari tempat kejadian
tanpa bercakap dengan mereka dan dengan ekspresi yang tegas.
AKTIVITI 2.3
Dalam satu kumpulan, senaraikan beberapa tingkah laku buruk yang

kanak-kanak boleh lakukan sama ada di dalam kelas atau di taman
permainan. Bagi setiap masalah yang dikenal pasti, bincangkan sama
ada akibat semula jadi boleh digunakan. Jika akibat semula jadi
tersebut boleh masuk akal, cadangkan satu atau dua alternatif yang
boleh digunakan.

2.3.3 Harga Diri

Harga diri adalah rasa keseluruhan diri atau penilaian emosi konsep kendiri. Ia
adalah penilaian kendiri yang paling asas atau kesimpulan asas yang anda
pegang mengenai diri anda kerana ia mewakili penilaian keseluruhan nilai diri
seseorang.
Harga diri adalah positif apabila seseorang berasa mampu, bermanfaat dan
cekap (Rosenberg, 1965). Harga diri yang tinggi adalah apabila anda berfikir
bahawa anda adalah bijak, cekap dan boleh menyesuaikan diri. Jika anda melihat
diri anda sebagai tidak bijak, tidak cekap dan tidak boleh menyesuaikan diri,
maka harga diri anda dikatakan rendah.
Ahli psikologi telah mengenal pasti beberapa faktor pengaruh harga diri. Faktor
yang pertama adalah jenis pertautan bayi-penjaga. Pertautan selamat melibatkan
rasa kepercayaan antara bayi dan penjaga. Kepercayaan awal ini menetapkan
asas yang positif untuk penilaian positif diri. Sebaliknya, kanak-kanak yang tidak
mempunyai pertautan selamat cenderung untuk rasa lebih negatif terhadap diri
sendiri. Ini mungkin hasil daripada mendalami interaksi negatif dengan penjaga
mereka.
Apabila kanak-kanak mencapai umur sekolah rendah, berlakunya permulaan

proses pencarian „diri sebenar‰ (contohnya, „Siapakah saya?‰). Mereka
kemudian mempunyai keinginan untuk mencari „diri ideal‰ (iaitu, „Siapa yang
ingin saya jadi?‰). Sampai ketikanya, mereka kemudian mula membandingkan
antara kedua-duanya. Jika perbezaan antara mereka adalah kecil, kesan terhadap
diri adalah minimum. Sekiranya perbezaannya adalah besar, isu-isu penilaian
diri yang penting mungkin akan timbul.
Sebagai contoh, seorang yang berusia enam tahun baru sahaja menyedari
bahawa dia tidak mempunyai suara yang merdu (satu contoh diri sebenar).
Sekiranya „diri ideal‰ kanak-kanak itu adalah untuk menjadi seorang pemain
bola sepak maka dia mungkin membuat kesimpulan bahawa dia tidak perlu
suara yang merdu untuk menjadi pemain bola sepak yang hebat. Dalam kes ini,
kualiti vokal beliau tidak akan menjejaskan kedudukan harga dirinya. Namun,
sekiranya dia mula mempercayai bahawa hubungan sosialnya bergantung pada
keupayaannya untuk menyanyi (contohnya, tiada sesiapa yang mahu
mengajaknya menyertai kumpulan muzik apabila mereka mendengar suaranya).
Perbezaan antara diri sebenar dan diri yang ideal boleh membawa kepada
turunnya harga diri.

Faktor ketiga yang penting terhadap harga diri adalah penampilan fizikal.
Terdapat hubungan yang tinggi antara penampilan fizikal yang dilihat menarik
dan penilaian diri secara keseluruhan. Hubungan ini juga merentas pelbagai
populasi (contohnya, kanak-kanak, orang dewasa dan budaya). Malangnya,
terdapat satu kumpulan yang kelihatan berisiko untuk rasa tidak puas hati
dengan penampilan fizikal. Kumpulan ini adalah golongan perempuan di
peringkat usia hujung tahun persekolahan rendah sehingga ke alam dewasa.
Menurut Eric Erikson, kanak-kanak mula merasa berguna atau perlu bekerja
keras dengan belajar untuk bertindak atas inisiatif sendiri. Harga diri seorang
kanak-kanak adalah berkaitan dengan keberkesanan penilaiannya terhadap
dirinya di sekolah, dalam keluarga dan dalam persekitaran sosial.
Penilaian orang lain juga mungkin mempunyai pengaruh yang mendalam

terhadap harga diri kanak-kanak. Sokongan sosial berkaitan dengan harga diri
positif dan kesejahteraan di awal remaja. Setelah dikukuhkan, perasaan asas
mengenai diri cenderung untuk berterusan, walaupun ia mungkin akan turun
naik. Keadaan krisis, misalnya, boleh menjejaskan harga diri seseorang buat
seketika.
Hampir setiap kanak-kanak mengalami rasa rendah diri dari semasa ke semasa.
Mereka mungkin merasakan bahawa rakan sekelas yang lain adalah lebih tinggi,
lebih cepat atau lebih bijak daripada mereka. Rendah diri boleh datang daripada
ibu bapa atau guru-guru yang memberi tumpuan terlalu banyak pada
kesempurnaan. Sesetengah ibu bapa yang terlalu mengawal mungkin menyakiti
harga diri kanak-kanak dengan tidak membenarkan mereka gagal semasa di
rumah. Akibatnya apabila mereka berada di luar secara bersendirian, mereka
tidak mungkin dapat menangani tekanan sekiranya mereka bukan yang terbaik.
Satu lagi faktor rendah harga diri adalah ejekan. Kanak-kanak kadang-kadang
boleh menjadi jahat dan suka mengejek. Sekiranya ejekan tidak dihentikan, ia
boleh memberikan kesan jangka panjang pada kanak-kanak yang menjadi
mangsa ejekan atau cacian. Kanak-kanak sering mengejek apabila mereka
menyedari perbezaan pada orang lain.
Kadangkala, mereka ingin tahu dan mempunyai keinginan yang meluap-luap

untuk bertanya mengapa seseorang itu adalah berbeza. Mereka mungkin
bertanya, „Mengapa kamu begitu pendek?‰ atau „Mengapa kulit awak gelap?‰

Ada masanya mereka mengalah pada tekanan rakan sebaya. Kanak-kanak

mempunyai keinginan untuk menjadi seperti orang lain dan mungkin mengejek
kanak-kanak lain kerana itulah yang dilakukan oleh orang lain. Sekiranya diri
mereka berbeza daripada orang lain, mereka mungkin akan terdedah kepada
buli atau ejekan.
Orang dewasa perlu sentiasa campur tangan dan menghentikan tingkah laku
seperti ini. Terdapat beberapa cara untuk mengurangkan ejekan dan
meningkatkan harga diri. Cara terbaik adalah untuk berbincang dengan kanak-
kanak tersebut.
Kanak-kanak mungkin mengejek seseorang yang memakai cermin mata atau

pelekap gigi. Dalam kes ini hanya jelaskan mengapa mereka memerlukannya. Ini
boleh mengurangkan ejekan itu. Semasa kumpulan di dalam bulatan, guru boleh
memperkenalkan perbezaan masing-masing membenarkan kanak-kanak
bertanya soalan sehingga mendapat pemahaman yang lebih baik tentang
perbezaan itu.
(a) Perkembangan Harga Diri yang Positif

Perkembangan harga diri yang positif bermula dengan membangkitkan
keyakinan diri kanak-kanak. Membina keyakinan diri boleh bermula awal.
Apabila bayi yang belajar untuk menukar muka surat buku atau kanak-
kanak kecil belajar berjalan, mereka berpendapat „Saya boleh
melakukannya!‰ Dengan setiap kemahiran baru dan peristiwa penting,
kanak-kanak boleh terus meningkatkan keyakinannya. Apabila kanak-
kanak berjaya melakukan sesuatu, sama ada memberus gigi mereka sendiri
atau menunggang basikal, mereka dapat merasakan diri mereka sebagai
mampu dan berkebolehan.
Ibu bapa boleh membantu anak-anak dengan memberi banyak peluang

untuk berlatih dan menguasai kemahiran mereka. Biarkan anak-anak
melakukan kesilapan dan berada di sisi mereka untuk meningkatkan
semangat mereka agar mereka terus mencuba. Bertindak balas dengan
penuh minat dan keseronokan apabila kanak-kanak menunjukkan
kemahiran baru, dan beri ganjaran kepada mereka dengan memberi pujian
apabila mereka mencapai matlamat atau membuat usaha yang baik.
Dengan memberi mereka banyak peluang dan arahan yang baik, ditambah
pula dengan banyak kesabaran daripada pihak ibu bapa, anak-anak boleh
menguasai kemahiran asas seperti mengikat tali kasut mereka dan
menyiapkan katil. Kemudian, apabila menghadapi cabaran penting yang
lain, kanak-kanak berani mendekati mereka setelah mengetahui bahawa
mereka telah pun berjaya dalam cabaran-cabaran lain.

Apabila kanak-kanak menjadi yakin dengan diri mereka sendiri, mereka

mula melihat diri mereka sebagai layak untuk disayangi dan untuk
mengasihi orang lain, layak untuk dijaga dan untuk menjaga orang lain,
layak untuk dipupuk dan untuk memupuk orang lain, layak untuk
disentuh dan disokong dan menyentuh dan menyokong orang lain, layak
untuk menjadi pendengar dan mendengar orang lain, layak untuk diiktiraf
dan mengiktiraf orang lain, layak digalakkan dan untuk menggalakkan
orang lain, dan layak untuk diperkukuhkan sebagai orang „baik‰ dan
untuk mengenali orang lain sebagai orang „baik‰.
(b) Kesan Harga Diri yang Positif dan Negatif

Harga diri mempunyai potensi untuk memberi kesan terhadap kedua-dua
tingkah laku dan emosi yang dipamerkan oleh kanak-kanak. Kanak-kanak
yang mempercayai bahawa mereka boleh lakukan suatu tugasan dengan
baik lebih cenderung untuk melibatkan diri dalam tugasan itu. Seorang
kanak-kanak yang percaya mereka tidak berkebolehan untuk melakukan
tugasan itu akan mengelak daripada melakukan dengan apa jua cara
sekalipun.
Tahap kemahiran sebenar seorang kanak-kanak bukanlah menjadi elemen

yang kritikal. Apa yang penting ialah sejauh mana mereka fikir mereka
boleh melakukannya (contohnya, keupayaan dari persepsi diri sendiri).
Perbezaan ini membantu menjelaskan mengapa kanak-kanak yang lebih
cekap mungkin lebih lemah dalam tugasannya berbanding seorang kanak-
kanak yang tidak cekap.
Selain itu, perbezaan antara diri „sebenar‰ dan „ideal‰ juga boleh
memainkan peranan. Jika diri kanak-kanak ideal adalah untuk menjadi
bijak dalam mata pelajaran matematik, tetapi persepsi sebenar diri mereka
adalah bahawa mereka sangat lemah dalam mata pelajaran ini, ia akan
memberikan kesan yang negatif atas tingkah laku dan tahap motivasinya.

SEMAK KENDIRI 2.2
1. Malu, rasa bersalah, bangga dan rasa malu adalah contoh
A. Jenis pertautan
B. Rujukan sosial
C. Penularan emosi
D. Peka emosi
2. Agar orang ramai mengalami emosi sedar diri, mereka mesti
A. Mempunyai keupayaan untuk berfikir tentang bagaimana

mereka harus berkelakuan .
B. Mempunyai pertautan selamat dengan ibu bapa mereka

atau penjaga utama lain.
C. Dapat membezakan secara visual emosi orang lain.
D. Dapat mentafsirkan ekspresi emosi orang lain secara lisan.
3. Bilakah emosi peka mula muncul?

A. Pada kelahiran.
B. Dalam peringkat bayi.
C. Dalam tempoh bertatih.
D. Pada kira-kira umur empat tahun.

 Pertautan adalah hubungan pertama dibentuk oleh manusia. Ia lazimnya

terbentuk di peringkat awal bayi dan amat dipengaruhi oleh interaksi antara
bayi dan penjaga utama.
 Peringkat keempat interaksi ibu bapa-bayi berlaku pada kira-kira empat

hingga lima bulan, selepas permainan sengit di bulan ketiga dan keempat.
Pada ketika itu, orang dewasa boleh membenarkan bayi untuk menjadi
pemimpin atau pemberi isyarat, suatu pencapaian yang kritikal.
 Pertautan adalah hubungan emosi yang mendalam, terbentuk antara kanak-

kanak dan satu atau lebih orang dewasa yang menyatukan kanak-kanak
dengan penjaganya.
 Tingkah laku pertautan adalah tingkah laku yang digunakan kanak-kanak

untuk mendapatkan tindak balas dan mengekalkan keakraban diri kepada
penjaga mereka.
 Dalam tahun 1960-an, Mary Ainsworth, salah seorang rakan sekerja Bowlby,
menggambarkan tiga kategori utama pertautan:
ă Selamat;
ă Bimbang/mengelak; dan
ă Bimbang/berbelah bahagi.
 Emosi pada bayi dinyatakan oleh reaksi wajah. Sebahagian daripada ekspresi
asas emosi yang terdapat pada bayi ialah minat, menangis, tersenyum,
tertekan, jijik, marah, terkejut, sedih dan takut.
 Daripada semua emosi bayi, menangis dianggap bentuk yang paling penting
dalam komunikasi. Melalui jenis tangisan, bayi mampu menyampaikan
keperluan mereka.
 Melalui bermain mereka mengukuhkan dan mengembangkan kemahiran

motor bertatih, belajar bagaimana untuk berinteraksi dengan orang lain dan
mencari tempat mereka di dunia.

Anak kontroversi Kesan positif

Bantahan Mendiskriminasi tingkah laku
Ditolak-agresif Meragam
Ditolak-menyendiri Model kerja dalaman
Harga diri Pembentukan pangkalan selamat
Harga diri positif Respon tidak wajar
Pertautan bimbang/berbelah bahagi Rintangan
Pertautan selamat Tentangan
Kawalan homeostatik Tingkah laku bimbang-mengelak
Keganjilan anak kecil Tingkah laku bimbang/teratur/keliru
Kesan negatif
Denham, S., & Kochanoff, A. T. (2002). Parental contributions to preschoolersÊ

understanding of emotion. Marriage & Family Review, 34 (3/4), 311ă343.
Emde, R., & Sameroff, A. (1998). Relationship disturbances. New York: Basic
Books.
Kerns, K. A., & Tomich, P. L. (2000). Attachment-based assessments of parent

child relationships in middle childhood. Developmental Psychology, 36(5),
614ă626.
Lease, A. M., & Axelrod, J. L. (2001). Position in the peer groupÊs perceived
organisational structure: Relation to social status and friendship. Journal of
Early Adolescence, 21(4), 377ă405.
Lewis, M, & Haviland-Jones, J.M. (2000). Handbook of emotions (2nd ed.). New
York, NY: Guilford Press.
Rosenberg, S. L., & McKeen, L. M. (1999). Positive peer groups reclaim rejected
kids. Education Digest, 65(4), 22ă27.

Stern, D. (1985). The interpersonal world of the infant. New York: Basic Books.
Vaughn, B. E., Vollenweider, M., & Bost, K. K. (2003). Negative interactions and
social competence for preschool children in two samples: Reconsidering the
interpretation of aggressive behavior for young children. Merrill-Palmer
Quarterly, 49(3), July. Special Issue: Aggression and Adaptive Functioning:
The bright side to bad behavior, 245ă278.
Weinfield, N. S., Sroufe, L. A., & Egeland, B. (2000). Attachment from infancy to
young adulthood in a high-risk sample: Continuity, discontinuity and their
correlates. Child Development, 71(3), 695ă702.
Yugar, J. M., & Shapiro, E. S. (2001). Elementary children's school friendship: A

comparison of peer assessment methodologies. School Psychology Review,
30(4), 568ă585.

Topik  Pendekatan dan
3 Kurikulum
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menjelaskan kurikulum yang seimbang;
2. Membincangkan falsafah dan objektif kurikulum yang seimbang;
3. Menghuraikan lima model dalam pengajaran perkembangan
afektif;
4. Menerangkan perkembangan dan pendekatan yang bersesuaian
dalam mengajar kanak-kanak;
5. Membincangkan pendekatan yang berbeza dalam mengajar
perkembangan afektif; dan
6. Mengenal pasti konsep pengajaran dan pembelajaran dalam
perkembangan afektif.
 PENGENALAN
Terdapat beberapa pendekatan yang berkesan dalam mengajar perkembangan
afektif di dalam bilik darjah. Antaranya ialah pendekatan keselarasan dan
pendekatan penyesuaian. Pendekatan keselarasan adalah pendekatan yang
paling mudah. Guru yang menggunakan pendekatan keselarasan adalah mereka
yang menyampaikan kurikulum tanpa membuat sebarang perubahan terhadap
kurikulum. Manakala, guru yang menggunakan pendekatan penyesuaian adalah
mereka yang bukan sahaja menyampaikan kurikulum tetapi juga mereka yang
menggubal kurikulum mengikut kesesuaian dan keadaan.

104  TOPIK 3 PENDEKATAN DAN KURIKULUM
Pendekatan yang dipilih boleh memberi kesan terhadap perkembangan kognitif

kanak-kanak seperti perkembangan pendengaran, percakapan, pembacaan dan
penulisan dan juga memberi kesan kepada perubahan afektif seperti perubahan
terhadap motivasi diri. Walaupun Persatuan Pendidikan Kanak-Kanak
Kebangsaan telah memberi bimbingan bagaimana mahu mengajar kanak-kanak,
namun mereka tidak menekankan tentang apa yang harus diajar kepada kanak-
kanak. Sebelum memilih dan menggunakan pendekatan yang sesuai, guru
haruslah mengambil kira apa yang mahu diajar, bila mahu mengajarnya dan
juga cara untuk menilai keberkesanan pendekatan selepas sesi pengajaran dan
pembelajaran.
Topik ini akan membincangkan perbezaan beberapa model kurikulum dan

bagaimana model-model ini memberi kesan terhadap perkembangan afektif
kanak-kanak.
3.1 KURIKULUM
Kurikulum yang seimbang harus mempunyai aktiviti membaca, matematik,
sains, muzik, seni, drama dan juga aktiviti fizikal, sosial dan aktiviti afektif.
Kesemua aktiviti ini dapat membantu kanak-kanak memperolehi ilmu
pengetahuan dan seterusnya menggunakan ilmu pengetahuan yang diperoleh
dengan sebaiknya.
Elemen-elemen di bawah adalah elemen yang harus diambil kira dalam

perkembangan kurikulum:
(a) Sesi pengajaran dan pembelajaran akan menjadi lebih berkesan sekiranya
kanak-kanak melibatkan diri secara aktif sewaktu sesi pengajaran dan
pembelajaran berlangsung;
(b) Konsep utama dalam setiap domain prasekolah hendaklah selari dengan
maklumat yang ingin disampaikan; dan
(c) Perkembangan kemahiran metakognitif membolehkan kanak-kanak

mengetahui sesuatu perkara dengan lebih lanjut. Ia melibatkan kurikulum
yang menggalakkan kanak-kanak untuk bertindak balas, meramal,
bertanya, membuat hipotesis dan seterusnya menjadikan sesi pengajaran
dan pembelajaran berjalan dengan lancar.

TOPIK 3 PENDEKATAN DAN KURIKULUM  105
Perkembangan kurikulum perlu mengambil kira sumber-sumber berikut:
(a) Pengetahuan tentang perkembangan kanak-kanak;
(b) Ciri-ciri individu seseorang kanak-kanak;
(c) Pengetahuan mengenai disiplin yang pelbagai;
(d) Nilai-nilai budaya;
(e) Kemahuan ibu bapa; dan
(f) Pengetahuan yang kanak-kanak perlukan untuk bergaul dengan

masyarakat.
Tidak semua ibu bapa dan masyarakat bersetuju dengan semua matlamat
kurikulum yang sedia ada. Maklumat hasil daripada penyelidikan juga
mempengaruhi keputusan matlamat yang difikir sesuai untuk kanak-kanak.
Kadangkala, keputusan kurikulum mewakili kesepakatan antara keinginan ibu
bapa dan masyarakat dan juga penglibatan kepakaran profesional dalam
menentukan bagaimana dan apa yang sesuai untuk diajar kepada kanak-kanak.
Sesetengah penggubal kurikulum mengabaikan kepentingan perkembangan

afektif dan terlalu fokus kepada perkembangan kognitif. Akibatnya, kanak-
kanak tidak gemar ke sekolah kerana kurangnya keprihatinan guru terhadap
murid. Sesetengah kanak-kanak juga merasakan adalah lebih baik belajar di
rumah daripada di sekolah. Oleh yang demikian, perkembangan afektif tidak
boleh diabaikan dalam menggubal kurikulum.
3.2 OBJEKTIF DAN FALSAFAH

Kurikulum yang baik meliputi semua aspek pembelajaran. Kurikulum perlu
seimbang antara perubahan kognitif dan afektif. Perubahan afektif adalah
perkembangan yang positif pada motivasi dan minat kanak-kanak. Peranan
penggubal kurikulum adalah untuk meningkatkan motivasi kanak-kanak. Ini
boleh dilakukan dengan mengetahui keperluan, kemahuan dan minat kanak-
kanak.

Keperluan asas adalah keperluan yang diperlukan seseorang. Orang tidak boleh
hidup tanpa keperluan asas. Keperluan asas bagi seseorang pelajar adalah
kemahiran membaca, menulis dan mengira. Apabila seseorang guru
mengabaikan keperluan asas yang diperlukan pelajar, sesi pengajaran dan
pembelajaran adalah sia-sia dan pelajar akan hilang minat untuk belajar.
Sebaliknya, keperluan juga berkaitan dengan kemahuan seseorang. Sebagai

contoh, sesetengah pelajar tidak gemar subjek Matematik tetapi mereka
memerlukannya. Keperluan ini boleh diabaikan tanpa mengganggu sesi
pembelajaran.
Walau bagaimanapun, untuk meningkatkan motivasi pelajar, kurikulum

haruslah digubal berdasarkan minat pelajar. Minat memerlukan kesediaan dan
kecenderungan pelajar dalam pembelajaran. Sebagai contoh, pelajar yang minat
muzik, boleh diajar menggunakan lagu.
Memupuk minat pelajar adalah kunci utama dalam pembelajaran yang berkesan.
Guru harus mengembangkan kurikulum yang membolehkan pelajar secara
sukarela melibatkan diri dengan aktif sewaktu sesi pengajaran dan pembelajaran.
Penggubal kurikulum harus merangka program yang dapat memenuhi

keperluan pelajar. Mereka perlu mengambil apa yang telah diberikan kepada
mereka dan mengubah mengikut tindak balas pelajar. Guru perlu mengenal
pasti dan membuat laporan mengenai kelemahan kurikulum pada setiap
peringkat penilaian seseorang guru.
3.3 MODEL PROGRAM

Dalam bahagian ini, kita akan membuat kajian tentang kualiti program
pendidikan awal kanak-kanak. Setiap model mempunyai kelebihan dalam
mengajar perkembangan afektif.
3.3.1 Model Montessori

Berdasarkan model Montessori, matlamat pendidikan adalah untuk
menormalkan kanak-kanak. Terdapat empat ciri-ciri yang menunjukkan proses
menormalkan kanak-kanak sedang berlaku. Ia dapat dilihat di dalam Rajah 3.1.

Rajah 3.1: Proses menormalkan mengikut model Montessori

Sekarang, mari kita lihat kepada proses penyisihan.
Proses penyisihan adalah pertahanan yang terbina apabila perkembangan

tidak dapat berlaku secara normal.
Semua kanak-kanak mengalami proses penyisihan. Jika mereka tidak dibetulkan,

ia akan menjadi lebih membimbangkan. Montessori percaya kekurangan yang
berlaku kepada orang dewasa boleh diatasi sekiranya dapat dikesan dari kecil
lagi.
Kanak-kanak perlukan bantuan selain daripada penjagaan fizikal. Kanak-kanak

perlukan orang dewasa rendah diri dan penuh dengan kesabaran. Namun,
kelemahan biasa orang dewasa adalah maruah diri dan kemarahan. Orang
dewasa mudah merasa marah apabila berada bersama kanak-kanak. Mereka
tidak menyedari bahawa kanak-kanak perlukan masa untuk membesar. Mereka
mahukan kanak-kanak melakukan apa yang disuruh. Seorang pendidik harus
menghilangkan rasa marah terhadap kanak-kanak dahulu sebelum
menyempurnakan kemahuan kanak-kanak. Seorang pendidik haruslah:
(a) Mengenali diri sendiri;
(b) Mendidik dirinya dalam kerjaya; dan
(c) Memberi bantuan yang betul.
Kaedah Montessori adalah kaedah yang popular dalam tetapan prasekolah dan
sekolah rendah yang memberi penekanan kepada aktiviti yang diarahkan sendiri
oleh kanak-kanak. Peranan guru adalah untuk memerhati pembelajaran
langsung kanak-kanak dan bukannya untuk mengarah.
Model Montessori dalam pengajaran dan pembelajaran adalah berdasarkan

prinsip-prinsip berikut:
(a) Kanak-kanak adalah bersikap berdaya saing dan mampu untuk

pembelajaran kendiri;
(b) Kanak-kanak belajar dengan cara yang jelas berbeza daripada orang
dewasa;
(c) Pemerhatian atas kanak-kanak berinteraksi dengan persekitaran sebagai

asas untuk pembangunan kurikulum yang berterusan adalah penting;

(d) Pengasingan ketika tempoh perkembangan yang sensitif, iaitu sewaktu

minda kanak-kanak sedang terbuka untuk mempelajari sesuatu ilmu dan
kemahiran yang baru, termasuk perkembangan bahasa, uji kaji sensori dan
penghalusan, dan pelbagai peringkat interaksi sosial;
(e) Kanak-kanak sedari lahir sehingga umur enam tahun mempunyai motivasi
yang tidak terbatas untuk belajar melalui persekitaran mereka dan
menyempurnakan kemahiran dan pemahaman mereka;
(f) Kanak-kanak adalah tuan kepada persekitaran mereka. Disediakan khusus

untuk mereka tempat akademik yang selesa dan ia membenarkan mereka
berdikari semaksimum mungkin; dan
(g) Kanak-kanak belajar melalui penemuan; di mana alat didaktik

(pembelajaran sendiri) pembetulan sendiri digunakan sebanyak mungkin.
Montessori menggalakkan kanak-kanak untuk melakukan kerja sendiri dalam

pembelajaran mereka. Kemahiran pemerhatian berkembang dengan melakukan
aktiviti yang terdiri daripada:
(a) Penggunaan kelima-lima deria;
(b) Pergerakan kinetik;
(c) Penghalusan spatial;
(d) Kemahiran koordinasi motor besar dan kecil; dan
(e) Pengetahuan konkrit yang membawa kepada abstraksi.
Seterusnya, mari kita lihat kepada beberapa aspek di dalam model Montessori,
seperti keadaan persekitaran, bahan-bahan dan aktiviti.
(a) Keadaan Persekitaran

Satu kelas yang ideal akan menyediakan persekitaran yang menyenangkan
dan kondusif untuk kanak-kanak belajar dan berinteraksi dengan orang
lain. Perkembangan sosial adalah seperti kehidupan yang sebenar kerana
kanak-kanak tidak diletakkan di dalam kumpulan yang sama umur, tetapi
diletakkan di dalam kumpulan lingkungan umur tiga hingga enam tahun
(contohnya, 3ă6, 6ă12 dan 12ă15).
Di dalam pembelajaran, perlu ada persekitaran sosial dan pembelajaran

yang interaktif. Guru memberi pelajaran secara individu untuk seorang
kanak-kanak pada satu masa. Kanak-kanak diberi peluang untuk membuat
keputusan tentang apa yang perlu dipelajari dan apa yang perlu dilakukan

pada bila-bila masa. Ini dilakukan dengan panduan hanya apabila perlu
oleh guru. Kanak-kanak yang lebih tua akan menjadi guru dengan
berkongsi apa yang mereka telah belajar dengan rakan sekelas yang kurang
berpengalaman. Selalunya, pengajaran oleh rakan sebaya akan berlaku.
Persekitaran fizikal haruslah mempunyai alat pembelajaran bersaiz kanak-

kanak dengan bahan-bahan pembelajaran yang direka dengan berhati-hati
dan disusun mengikut tahap kesukaran yang digredkan. Persekitaran
pembelajaran kanak-kanak akan berubah mengikut berapa pantas dan
cekap mereka belajar konsep akademik yang penting dan kemahiran
praktikal.
Peralatan autodidaktik (pembetulan diri) bantu memperkenalkan pelbagai

konsep. Falsafah ini adalah berdasarkan idea bahawa kanak-kanak
berkembang dan berfikir secara berbeza daripada orang dewasa. Paras
kreativiti yang tinggi dicapai berdasarkan daripada pengalaman dunia
sebenar kanak-kanak dengan penggunaan bahan-bahan sebenar. Kanak-
kanak mempelajari teknik yang tepat bagi kebanyakan bahan-bahan yang
sebenar.
Ia tidak menggalakkan ukuran tradisional seperti pencapaian gred atau

ujian. Sebaliknya, ia menggunakan senarai kemahiran, aktiviti dan titik
kritikal dan pemerhatian kepada pencapaian kanak-kanak, kekuatan dan
kelemahan, memberi penekanan kepada peningkatan kelemahan-
kelemahan.
Kanak-kanak juga perlu diberikan akses ke luar supaya dapat merasakan

dunia semula jadi. Jika ianya tidak mungkin dapat dilakukan, guru-guru
perlu menghiaskan kelas dengan haiwan kecil atau tumbuh-tumbuhan
hidup.
(b) Bahan-bahan
Alam sekitar perlulah kemas, bersih, menarik dan sebaik-baiknya
diperbuat daripada bahan semula jadi seperti kaca atau kayu, dan bukan
plastik. Bahan-bahan ini haruslah sangat khusus dalam reka bentuk dan
setiap aktiviti direka untuk memberi tumpuan kepada satu kemahiran,
konsep atau latihan.

Alatan pembersihan (span dan penyapu) perlu disediakan dan kejadian

yang tidak diingini (contohnya, barangan kaca pecah) tidak dihukum tetapi
sebaliknya dianggap sebagai satu peluang untuk kanak-kanak
menunjukkan rasa tanggungjawab dengan membersihkannya sendiri.
Alatan untuk menyokong kemahiran hidup adalah seperti menjahit,
menanam dan membasuh pinggan.
(c) Aktiviti
Kebanyakan aktiviti, bagaimanapun, adalah dilakukan secara individu
bukan dalam kumpulan. Aktiviti bermatlamat adalah penting di dalam
bilik darjah. Semua aktiviti di dalam bilik darjah haruslah serba lengkap
dan boleh dibetulkan sendiri.
Kanak-kanak tidak akan memulakan aktiviti sehingga guru atau pelajar

lain menunjukkan penggunaan bahan yang betul dan kanak-kanak boleh
menggunakan bahan mengikut kehendak mereka dan berdasarkan
imaginasi sendiri. Kesemua aktiviti membawa kepada tahap pembelajaran
atau konsep yang baru.
Pilihan dan penumpuan kanak-kanak haruslah dihormati dan dilindungi

daripada gangguan orang lain. Kanak-kanak juga dibenarkan untuk
mengulangi aktiviti sebanyak mungkin kerana pengulangan adalah
bahagian yang penting dalam pembelajaran. Apabila kanak-kanak sudah
merasa bosan dengan aktiviti tersebut, bermakna kanak-kanak tersebut
sudah bersedia untuk ke tahap pembelajaran yang seterusnya. Tahap
akademik yang tinggi adalah sesuatu yang bukan mustahil kerana ia
berdasarkan kepada seberapa dalam tahap konsentrasi seseorang kanak-
kanak yang boleh dicapai ketika melakukan aktiviti. Ini disebabkan kanak-
kanak belajar awal untuk membuat penyelidikan dan belajar di luar apa
yang diajar oleh guru.
Fantasi dan imaginasi adalah sebahagian daripada proses kreatif. Walau

bagaimanapun, oleh kerana dunia sebenar dilihat sebagai indah, kanak-
kanak diperkenalkan kepada dunia sebenar dalam semua variasi pada
enam tahun yang pertama. Mereka kemudian menggunakan pengalaman
yang mereka ada sepanjang hayat mereka. Perkataan „kerja‰ digunakan
untuk menggambarkan aktiviti kanak-kanak dan bukannya „bermain‰
kerana mereka lebih menghormati aktiviti yang produktif.

3.3.2 Model Waldorf

Sekarang, kita akan membincangkan pula model Waldorf.
(a) Kurikulum
Dibangunkan oleh Rudolf Steiner pada tahun 1919, model Waldorf adalah
berdasarkan kepada kefahaman yang mendalam tentang perkembangan
manusia untuk menangani keperluan kanak-kanak yang membesar. Steiner
mereka kurikulum yang responsif kepada fasa perkembangan kanak-kanak
dan membina imaginasi kanak-kanak dalam persekitaran sekolah. Guru
bersama-sama dengan sekumpulan kanak-kanak selama tiga tahun untuk
membentuk dan memupuk hubungan dengan mereka.
Steiner berpendapat bahawa sekolah harus memenuhi keperluan kanak-

kanak dan bukan daripada permintaan kerajaan atau kuasa-kuasa
ekonomi. Jadi, beliau membangunkan sekolah-sekolah yang menggalakkan
kreativiti dan pemikiran bebas. Pengajaran beliau adalah bertujuan untuk
mengenali keperibadian kanak-kanak melalui pendidikan yang seimbang,
supaya mereka boleh menempuh kehidupan di dunia ini dengan penuh
keyakinan.
Pendidik Steiner percaya bahawa kanak-kanak tidak sepatutnya membesar

dengan tergesa-gesa dan cepat. Sebaliknya, mereka harus dibenarkan
untuk menikmati zaman kanak-kanak mereka. Tugas-tugas kita sebagai
guru dan ibu bapa adalah untuk membantu anak-anak muda untuk belajar,
tahu dan sukakan dunia kanak-kanak, untuk mula membina pertimbangan
yang baik ketika remaja dan bebas mengambil tanggungjawab dalam
perjalanan kehidupan mereka di alam dewasa.
Steiner menekankan kepada guru bahawa cara terbaik untuk menyediakan

sokongan yang bermakna kepada kanak-kanak adalah untuk memahami
sepenuhnya fasa ini dan untuk membawa „umur yang bersesuaian‰
dengan pertumbuhan kanak-kanak yang sihat. Sekolah Waldorf dibina
untuk menggalakkan pembelajaran di mana kanak-kanak boleh
mengaitkan apa yang mereka pelajari dengan pengalaman yang mereka
lalui. Mereka akan berminat dan akan terlibat dengan aktifnya dalam
proses pembelajaran mereka.
Dalam tempoh tujuh tahun pertama kanak-kanak, fizikal kanak-kanak akan

membesar dan hidup mereka dipenuhi dengan imaginasi yang sangat
tinggi. Permainan yang kreatif dan bebas dianggap sebagai persediaan
terbaik untuk kesedaran kendiri sewaktu kehidupan dewasa.

Guru Waldorf berusaha untuk mengubah pendidikan kepada pendidikan

seni yang dapat mendidik keseluhuran kanak-kanak ă badan, pemikiran
dan semangat. Bermain dipandang sebagai kerja kepada kanak-kanak dan
magik adalah fantasi yang hidup dalam diri kanak-kanak; ia adalah salah
satu bahagian penting bagaimana guru bekerjasama dengan pelajar.
Guru menggabungkan teknik bercerita dengan fantasi di dalam kurikulum.

Kanak-kanak boleh menggunakan mana-mana bahagian di dalam bahan
dalam apa cara sekalipun. Kurikulum mengandungi segmen bercerita,
pupet, aktiviti seni, bermain dengan imaginasi dan kerja praktikal
(contohnya, mengait, membakar roti dan berkebun).
Subjek akademik diketepikan daripada kanak-kanak di sekolah Waldorf

sehingga umur yang ditetapkan. Ia dianggap sesuatu yang penting, tetapi
tidak semestinya menyeronokkan dan ditangguhkan dahulu. Harinya diisi
dengan berangan-angan, cerita dongeng, seni, muzik dan seni yang umum;
manakala membaca, menulis dan matematik diketepikan sehingga
berumur tujuh tahun atau lebih.
Bagi pelajar Waldorf, muzik, tarian dan teater, menulis, sastera, lagenda
dan misteri bukan hanya untuk dibaca, dihadam dan diuji; ia adalah satu
yang perlu dialami. Melalui pengalaman-pengalaman ini, pelajar-pelajar
Waldorf dapat memupuk cinta sepanjang hayat kepada pembelajaran di
samping membina kapasiti intelektual, emosi, fizikal dan rohani yang
diperlukan untuk menjadi individu, yang tahu hala tuju hidupnya dan
berkhidmat untuk dunia.
(b) Persekitaran
Dari lahir sehingga berumur enam atau tujuh tahun, kanak-kanak
didedahkan dengan dunia dan belajar melalui aktiviti fizikal dan kesan
daripada rangsangan fizikal. Oleh itu, keadaan persekitaran tadika Waldorf
adalah kondusif terhadap pembelajaran melalui penerokaan dan bermain.
Pengalaman sensori motor yang sihat dan bermain dengan kreatif di awal
umur kanak-kanak adalah asas kepada tugasan akademik nanti.
Persekitaran boleh dicirikan dengan ciri-ciri suasana seperti di rumah

sendiri, warna-warna yang lembut, bahan-bahan semula jadi dan bahan
pengajaran yang mudah. Dinding-dinding selalunya diwarnakan dengan
warna-warna yang kelihatan hidup dan dihiasi dengan hasil kerja pelajar.
Perhatian yang banyak harus diberi kepada nilai-nilai estetika kanak-
kanak. Bukti aktiviti kanak-kanak boleh dilihat di mana-mana.

Guru-guru di sekolah Waldorf berdedikasi untuk menjana semangat

pembelajaran dari dalam diri setiap kanak-kanak. Mereka mencapainya
dengan pelbagai cara. Subjek akademik diajar dalam bentuk gambar dan
dinamik. Ini dapat menghapuskan ujian, pengelasan akademik dan
ganjaran kebaikan tingkah laku untuk meningkatkan semangat
pembelajaran. Ia dapat meningkatkan semangat dan membina
pembelajaran yang menyeronokkan secara berpanjangan.
Guru berdedikasi untuk membina semangat cintakan pembelajaran secara

semula jadi dalam diri setiap kanak-kanak. Denganmenggunakan seni,
kraf, muzik dan bahasa secara bebas ketika mengajar, sesi pembelajaran
menjadi hidup dan proses kreatif berlangsung. Guru ini berminat dengan
pelajar secara individu. Dia berminat dengan soalan-soalan berikut:
(i) Bagaimana meningkatkan kecemerlangan akademik setiap kanak-

kanak?
(ii) Bagaimana membina semangat untuk belajar dan bekerja, kesedaran

diri, minat dan mengambil berat sesama manusia, dan menghormati
alam sekitar?
(iii) Bagaimana boleh membantu manusia dalam mencari erti hidup

dalam kehidupan?
(c) Aktiviti
Program yang dibimbing oleh guru perlulah bersifat lembut dan berirama.
Guru bercakap dengan lembut tetapi haruslah tegas, dan pergerakan
menenangkan seperti mana seseorang yang harus ditiru. Aktiviti dirancang
pada waktu yang sama setiap hari, tetapi diulang mengikut minggu.
Elemen berirama ini memastikan deria konsentrasi yang kuat, mengikut

urutan dan keselamatan di mana ia amat penting dalam perkembangan
kesihatan kanak-kanak. Segala yang dilakukan di dalam kelas mestilah
mempunyai tujuan, menanamkan rasa seronok dan menjaga setiap tugas.
Suasana mestilah seperti berada di rumah dan fokus utama adalah
bermain.

Irama tetap menjadi aktiviti yang bertenaga kepada mereka yang pendiam,
memberi bimbingan struktur setiap hari. Turutan yang diikut setiap hari
dan corak yang konsisten setiap minggu, memberi kanak-kanak merasa
selamat dan menjaga tingkah laku. Irama dan mood yang meriah di tadika
menggembirakan kanak-kanak dan menyebabkan kanak-kanak membesar
dari semua aspek.
Ruang di tadika direka untuk bermain dengan pelbagai aktiviti, secara

individu atau dalam kumpulan. Aktiviti mingguan tadika merangkumi
seni dan kraf, boneka, pergerakan, bertukang, melukis, bercerita, memasak,
membuat kek, menyanyi sambil bermain, aktiviti luar yang sihat dan
aktiviti bersosial.
Aktiviti bermain di luar dijadualkan setiap hari, walaupun cuaca hujan.

Pada waktu pagi kanak-kanak mempunyai peluang yang mencukupi untuk
menggerakkan badan mereka di mana mereka berlari, melompat,
memanjat dan melibatkan diri dalam aktiviti di dalam bulatan. Sewaktu
aktiviti menghayati alam semula jadi dan aktiviti bermain di luar, kanak-
kanak mengalami rasa ingin tahu dan cintakan alam semula jadi.
Peluang untuk melihat sambutan perayaan pelbagai budaya dan etnik

dapat dilihat oleh kanak-kanak setiap tahun di Malaysia. Kesemua
perayaan seperti Hari Raya, Tahun Baru Cina dan Deepavali dijadikan
irama prasekolah.
Pada permulaan setiap minggu, guru menyediakan cerita yang mudah,

disertai dengan irama, lagu dan boneka, di mana kanak-kanak akan duduk
dan mendengar. Tujuan asasnya adalah untuk memupuk imaginasi kanak-
kanak dan menguatkan daya ingatan dan berkembang di dalam tadika
Waldorf.
SEMAK KENDIRI 3.1
1. Apa yang perlu ada di dalam kurikulum?
2. Terangkan bagaimana model Montessori dan Waldorf

menyokong perkembangan afektif.
3. Apakah teori-teori yang digunakan dalam merumuskan amalan

perkembangan yang sesuai?

3.3.3 Model Reggio Emilia

Pada tahun 1963, rakyat Reggio Emilia di Itali, mahu memastikan anak mereka
hadir ke sekolah yang mempunyai sistem yang dapat memberi mereka kejayaan
di dunia. Rakyat Reggio Emilia memandang kanak-kanak sebagai seorang yang
kuat, berpotensi, berkuasa, berdaya saing, bermaklumat, bersikap ingin tahu dan
penuh dengan kasih sayang. Mereka melihat kanak-kanak mempunyai
keinginan yang besar untuk belajar dan berkeupayaan untuk membina
pembelajaran sendiri.
Kanak-kanak di dalam Reggio Emilia adalah penyelidik dan dibenarkan untuk

mengambil alih sesi pembelajaran. Kanak-kanak digalakkan untuk bertanya,
meneliti dan membina hubungan baru yang membenarkan mereka untuk
mencapai tahap baru di dalam pemahaman dan perkembangan mereka. Model
Reggio selalunya dikaitkan dengan „pembelajaran berdasarkan perhubungan‰.
Memandangkan komuniti Reggio percaya bahawa kanak-kanak mempunyai
kebolehan yang sesuai, mereka mencipta program yang penuh dengan
pemerhatian, pembelajaran, pertimbangan, komunikasi dan refleksi di dalam
persekitaran pergaulan.
Pendidikan kanak-kanak adalah berdasarkan perhubungan dan saling

berhubungan antara guru, kanak-kanak dan ibu bapa. Keadaan persekitaran
dilihat sebagai guru ketiga. Kurikulum wujud daripada sikap ingin tahu kanak-
kanak, interaksi sosial dan minat. Ibu bapa, guru dan kanak-kanak mempunyai
rangkaian komunikasi yang kukuh. Mereka beri tumpuan kepada setiap kanak-
kanak dalam perhubungan dengan kanak-kanak yang lain, keluarga, guru,
keadaan persekitaran sekolah dan komuniti dan juga hubungan kanak-kanak di
dalam komuniti yang besar.
Kurikulum Reggio adalah berasaskan kepada projek. Ia amat spontan dan

berkisar tentang projek yang bermula dan berakhir berdasarkan interaksi antara
kanak-kanak dan guru. Projek dibina berdasarkan daripada minat kanak-kanak.
Ia adalah tidak dirancang, tetapi dibina berdasarkan pengalaman berterusan
kanak-kanak dalam membina pengetahuan.
Projek boleh jadi dalam jangka masa pendek, berterusan beberapa hari ataupun
jangka masa yang panjang, berterusan beberapa bulan sehingga beberapa tahun.
Projek biasanya memerlukan sedikit wang tetapi fantasi yang banyak. Lazimnya
lebih daripada satu projek berlaku dalam satu-satu masa, jadi setiap projek tidak
dilakukan setiap hari. Kanak-kanak sering mengkaji semula dan menghalusi
setiap projek, sentiasa bergerak dari teori ke praktikal sehingga pengetahuan
dalaman mereka tercapai.

Seni adalah keutamaan di dalam setiap projek. Di dalam prasekolah Reggio

Emilia, seni bukan sahaja dianggap sebagai „seni‰ tetapi lebih kepada luahan
simbolik. Luahan ini dipanggil „seratus bahasa kanak-kanak‰, di mana mereka
berfikir, bermain, bercakap, mendengar, mengagumi dan mencintai. Di samping
itu, mereka mempunyai seratus keseronokan dalam menyanyi dan memahami
dan juga seratus dunia untuk dijelajahi, dibina dan diimpikan.
Satu lagi elemen penting di dalam model Reggio Emilia adalah dokumentasi.
Hasil kerja kanak-kanak haruslah didokumentasikan melalui perbualan yang
disalin dan perbincangan dengan rakan sebaya dan guru di mana diletakkan
bersebelahan dengan gambar, arca dan lukisan. Dokumentasi dianggap
sebahagian daripada kurikulum dan mempunyai beberapa fungsi. Ibu bapa akan
sedar akan pengalaman yang anak mereka alami dan seterusnya akan terlibat
dalam proses pembelajaran anak mereka.
Reggio Emilia boleh digambarkan dengan lapan prinsip.
(a) Kanak-kanak sebagai protagonist (kanak-kanak berkemampuan untuk

membina pembelajaran, berunding dengan persekitaran mereka);
(b) Kanak-kanak sebagai kolaborator (kanak-kanak membina diri sendiri

dengan berinteraksi dengan orang lain; memberi penekanan kepada
kumpulan yang kecil);
(c) Kanak-kanak sebagai penghubung (kanak-kanak boleh meluahkan apa

yang mereka tahu, faham, ingin tahu, soal, rasa dan imaginasi melalui seni
visual);
(d) Keadaan persekitaran sebagai guru ketiga (setiap ruang mempunyai

identiti yang tersendiri dan kegunaannya serta menggalakkan kanak-kanak
untuk kekal berhubung dan berkomunikasi);
(e) Guru sebagai rakan kongsi, pengasuh dan panduan (guru mesti mendengar
dan memerhati kanak-kanak dengan lebih dekat untuk meneliti idea,
hipotesis dan teori kanak-kanak);
(f) Guru sebagai penyelidik (guru bertukar pendapat dan maklumat sesama
guru);
(g) Dokumentasi sebagai komunikasi (guru merekodkan kelakuan kanak-

kanak untuk lebih memahami kanak-kanak); dan
(h) Ibu bapa sebagai rakan-rakan (ibu bapa memainkan peranan yang aktif
dalam proses pembelajaran kanak-kanak).

Model Reggio Emilia adalah berdasarkan prinsip-prinsip yang telah ditetapkan

seperti berikut:
(a) Kanak-kanak mesti mempunyai kawalan terhadap arah pembelajaran

mereka;
(b) Kanak-kanak mesti boleh belajar melalui pengalaman menyentuh,

bergerak, mendengar dan melihat;
(c) Kanak-kanak mempunyai hubungan dengan kanak-kanak yang lain dan

dengan alat di dalam dunia dan kanak-kanak mesti dibenarkan untuk
meneroka; dan
(d) Kanak-kanak mesti mempunyai cara dan peluang yang berterusan untuk
menyerlahkan diri mereka.
Dua komponen yang penting di dalam model Reggio Emilia adalah

perkembangan secara semula jadi oleh kanak-kanak dan hubungan yang rapat
dengan alam sekitar. Kanak-kanak mesti dikawal melalui aktiviti harian mereka
dan pembelajaran haruslah berdasarkan pendapat mereka sendiri.
Ibu bapa dianggap sebagai guru pertama oleh kanak-kanak dan haruslah
mengambil bahagian dalam setiap aspek di dalam kurikulum. Pembelajaran
tidak berakhir di dalam kelas. Ibu bapa harus menyambung dengan
menggunakan falsafah Reggio Emilia di rumah. Kanak-kanak seharusnya tidak
mempunyai masalah apabila bertukar sekolah kepada bukan Reggio Emilia
kerana mereka masih boleh menggunakan kemahiran yang ada.
Sewaktu kelas, guru akan memerhatikan, mencatat dan merekod setiap

perbualan antara kanak-kanak. Pemerhatian ini adalah perkongsian antara guru.
Terdapat seorang guru yang dipanggil Atelierista yang menggalakkan idea dan
projek yang berterusan oleh kanak-kanak. Hasil kerja atelierista di dalam studio
atelier menggalakkan kanak-kanak untuk meluahkan perasaan mereka menerusi
karya seni. Di sesetengah sekolah, ibu bapa dan guru kerap bekerjasama untuk
memperbaiki kurikulum.
Ciri-ciri kurikulum termasuk:
(a) Menyelesaikan masalah berdasarkan situasi yang sebenar dalam kalangan

rakan sebaya, memberikan banyak peluang untuk berfikir secara kreatif
dan meneroka; dan

(b) Guru membuat projek-projek bersama dengan kumpulan kanak-kanak

yang kecil, membenarkan sebahagian lagi kanak-kanak untuk memilih
aktiviti mereka sendiri.
Persekitaran dan aktiviti Reggio Emilia adalah seperti berikut:
(a) Persekitaran
Keadaan persekitaran termasuklah studio seni atau atelier; ruang yang
besar untuk berhimpun. Kesemua bangunan dari lantai hingga ke siling,
tingkap dan cermin adalah jenis lutsinar. Sinaran cahaya semula jadi
memain peranan penting dalam persekitarannya.
Alat seni yang berkualiti mestilah disusun dengan cantik dan hasil kerja
mestilah dibimbing oleh guru seni yang terlatih atau atelierista.
Prasekolah kebiasaannya dipenuhi dengan tumbuhan-tumbuhan tertutup

dan tumbuhan menjalar (diingatkan bahawa tumbuhan menjalar adalah
tidak melambangkan rakyat Malaysia. Jika model ini diikut oleh guru
prasekolah Malaysia, contoh haruslah diberi dengan melambangkan
kerakyatan Malaysia seperti menggunakan pokok duit-duit yang menjalar)
dan selalunya didedahkan dengan cahaya semula jadi. Bilik darjah adalah
sangat terbuka dan selalunya mempunyai ciri-ciri berikut:
(i) Kawasan untuk mengemaskan pakaian;
(ii) Dapur yang terbuka dan boleh dilihat;
(iii) Akses kepada masyarakat sekeliling melalui tingkap, halaman dan

pintu keluar di setiap bilik darjah;
(iv) Pintu masuk dan hiasan bilik darjah mestilah mempunyaicermin (di
dinding, lantai dan siling), gambar-gambar dan hasil kerja kanak-
kanak disertai dengan transkripsi perbincangan mereka;
(v) Ruang studio di mana mempunyai atelier besar dan kecil untuk
aktiviti berkumpulan;
(vi) Bilik darjah mempunyai sambungan telefon, laluan atau tingkap; dan
(vii) Ruang makan dan bilik air yang direka untuk menggalakkan
komunikasi.

Selain daripada itu, terdapat beberapa ruang yang disusun untuk menarik
perhatian.
(b) Aktiviti
Topik projek selalunya berdasarkan minat dan kemahuan kanak-kanak,
guru dan ibu bapa bertanggungjawab untuk menarik minat kanak-kanak
terhadap topik tersebut. Walau apa pun, topik mestilah cukup menarik
supaya kanak-kanak boleh menggunakan kemahiran pemikiran kreatif dan
daya menyelesaikan masalah mereka.
Memandangkan kurikulum adalah berdasarkan minat kanak-kanak,

kumpulan kecil kanak-kanak (termasuk kanak-kanak istimewa) selalunya
akan bekerjasama terhadap projek yang telah diberi mengikut minat
masing-masing.
Projek ini selalunya bermula dengan guru memerhatikan dan bertanya

kepada murid mengenai topik yang mereka minati. Berdasarkan respon
yang diberi, guru akan menunjukkan bahan-bahan, bertanya dan memberi
peluang yang menggalakkan kanak-kanak untuk mengetahui lebih lanjut
lagi tentang topik yang akan diajar.
Kanak-kanak digalakkan untuk melukis, membuat arca, berlakon dan

menulis untuk menunjukkan pemahaman mereka mengenai topik yang
diajar. Guru memberi peluang kepada kanak-kanak untuk mengulang
aktiviti dan menggubah untuk lebih memahami.
3.3.4 Model Projek

Projek adalah siasatan terperinci mengenai topik yang dipelajari. Projek adalah
mengenai penyelidikan atau mencari jawapan kepada soalan mengenai topik
yang ditimbulkan oleh kanak-kanak, guru atau kerjasama antara guru dan
kanak-kanak. Keseluruhan kelas, sama ada dalam kumpulan kecil atau secara
individu boleh melakukan projek.
Terdapat empat jenis matlamat pembelajaran dalam model projek. Matlamat-

matlamat ini terdiri daripada pengetahuan, kemahiran, pembawaan dan
perasaan. Sila rujuk Rajah 3.1.

Rajah 3.1: Jenis-Jenis Matlamat Pembelajaran Dalam Model Projek
No. Jenis-jenis Matlamat Penerangan

Pembelajaran
1. Pengetahuan Kanak-kanak boleh belajar banyak konsep sosial dan
saintifik yang penting dalam kehidupan melalui
buku teks. Walau bagaimanapun, pengetahuan yang
berharga datang daripada pengalaman seseorang
dan juga ilmu dan perspektif daripada kepelbagaian
budaya, anekdot, cerita, dongeng, lagu, puisi dan
hasil kerja seni yang lain.
2. Kemahiran Kemahiran adalah kecil, jelas, diperhatikan daripada
gerak geri dan tingkah laku. Selain daripada ilmu
kemahiran yang asas, kanak-kanak juga perlu belajar
kemahiran bersosial dan kemahiran kendiri seperti
menghargai, berpendirian tegas, berkongsi,
bekerjasama, berbincang, berdebat, berunding dan
kerjasama dalam kumpulan. Persekitaran
pembelajaran perlulah mempunyai peluang untuk
mengaplikasikan kemahiran untuk bekerjasama,
berunding, kepimpinan dan kerjasama dalam
kumpulan.
3. Pembawaan Pembawaan adalah tabiat daripada tingkah laku dari
minda. Kanak-kanak perlu membina sedikit
pembawaan untuk membolehkan mereka menjadi
pelajar yang berkesan di dalam kelas. Pembawaan
yang memudahkan pembelajaran termasuklah
mencari cabaran, berterusan, reflektif dan bersikap
terbuka terhadap kerja. Pembawaan yang berfungsi
dalam pembelajaran termasuk tingkah laku yang
agresif atau berputus asa ketika mendapat kerja yang
lebih sukar.
4. Perasaan Perasaan kanak-kanak terhadap kerja yang diberi
amat penting untuk pencapaian. Di dalam kerja
projek, cabaran dalam pembelajaran boleh
menimbulkan perasaan seronok atau kecewa apabila
kanak-kanak melakukan tugasan. Apabila kanak-
kanak melakukan tugasan bersendirian mereka juga
perlu belajar untuk memberi tindak balas emosi
bersesuaian dengan kejayaan atau kegagalan dalam
diri mereka dan orang lain.

Perbezaan utama antara model projek dan model Reggio Emilia adalah guru
kelas mempunyai lebih tanggungjawab. Perbezaan kedua adalah projek yang
lebih terurus.
Terdapat tiga fasa projek.
(a) Memilih projek ă apabila topik telah dipilih oleh guru, projek boleh
dirancang;
(b) Mengkaji projek ă apabila tempat/kelas untuk melakukan projek telah

ditetapkan, kanak-kanak digalakkan untuk membuat kajian dan bertanya
soalan; dan
(c) Berkongsi keputusan ă hasil kerja kanak-kanak dipamerkan, dan ibu bapa,
pelajar daripada kelas lain dan guru mengambil bahagian dalam
projek/acara.
Lima strategi untuk dokumentasi kemajuan kanak-kanak adalah seperti dalam

Rajah 3.2.
Rajah 3.2: Strategi dokumentasi kemajuan kanak-kanak

Terdapat beberapa sebab mengapa dokumentasi sesuai dalam model projek:
(a) Dokumentasi adalah sesuatu yang berharga sebagai panduan untuk guru
melihat kemajuan sesuatu projek;
(b) Ia menjadi bukti untuk semua domain perkembangan dan juga sebagai
rangka kerja untuk guru merancang pemerhatian dan merekod kemajuan
perkembangan;
(c) Ia menunjukkan bagaimana kanak-kanak belajar daripada perhubungan

yang aktif di dalam aktiviti dan bahan yang bersesuaian;
(d) Dokumentasi boleh menunjukkan bagaimana pengalaman pembelajaran

bersepadu dalam kerja projek dapat memberi pemahaman mendalam
tentang pembelajaran kanak-kanak.
AKTIVITI 3.1
1. Apakah yang dapat anda lihat sebagai kekuatan apabila

menggunakan pendekatan projek?
2. Adakah terdapat masalah yang mungkin akan berlaku?
3. Kenal pasti projek yang sesuai untuk kanak-kanak prasekolah.
4. Bolehkah pendekatan projek digunakan untuk pelajar Tahun 2

sekolah rendah?
3.3.5 Model High/Scope

Model High/Scope adalah rangka kerja terbuka dalam idea dan amalan
pendidikan berdasarkan prinsip-prinsip perkembangan kanak-kanak. Model
High/Scope telah dibina oleh David Weikart pada tahun 1960-an. Kurikulumnya
adalah kaedah yang digunakan di dalam prasekolah, tadika atau sekolah rendah
di mana kanak-kanak perlu terlibat dengan aktif dalam sesi pembelajaran.

High/Scope dan Head Start berkongsi sejarah bersama untuk menyediakan

perkhidmatan berkualiti kepada kanak-kanak yang berisiko tinggi. High/Scope
membantu menyokong penciptaan Head Start dengan menjalankan penyelidikan
terhadap aktiviti perkembangan. Kepentingan khas dari model ini adalah
perkembangan kanak-kanak dalam literasi dan penyelesaian konflik. Ia telah
membantu kanak-kanak mencapai kejayaan yang cemerlang di sekolah dan
mengelakkan mereka daripada melakukan jenayah apabila mereka dewasa.
Menurut Jean Piaget, model High/Scope memandang kanak-kanak sebagai

pelajar yang aktif, di mana mereka belajar melalui aktiviti yang mereka rancang,
lakukan dan membuat refleksi. Peranan orang dewasa adalah untuk merancang
aktiviti berdasarkan minat kanak-kanak, mengawal pembelajaran mereka dan
berhubung secara positif dengan berinteraksi dengan orang dewasa. Konsep
pembelajaran yang aktif lahir daripada kepercayaan bahawa kanak-kanak belajar
daripada berinteraksi dengan idea, pengalaman daripada objek fizikal dan
mengaplikasikan fikiran logik daripada pengalaman.
Komponen untuk pembelajaran aktif adalah manipulasi, pilihan, bahasa kanak-

kanak dan sokongan daripada orang dewasa. Bahan-bahan yang biasanya
dijumpai di prasekolah High/Scope adalah dimanipulasi oleh kanak-kanak
secara pendekatan melakukan sendiri (hands-on approach), bukan pendekatan
arahan guru. Apabila kanak-kanak terlibat secara aktif dengan bahan, sokongan
daripada orang dewasa membantu kanak-kanak untuk meluahkan apa yang
mereka mahu lakukan dan membina serta membetulkan bahasa dan kemahiran
kognitif kanak-kanak. Model High/Scope menyokong pembelajaran aktif
melalui aktiviti harian sebahagian besarnya terdiri daripada kitaran pelan kajian,
sebagai tambahan kepada aktiviti-aktiviti lain yang dinyatakan.
Sewaktu proses merancang, kanak-kanak menggunakan bahasa untuk membuat

pilihan tentang bahan yang akan mereka gunakan, di mana ia membenarkan
mereka untuk membuat pilihan, membina minat dan mengenal diri mereka
sebagai individu yang membuat keputusan. Waktu kerja membenarkan kanak-
kanak untuk membuat rancangan dengan sokongan orang dewasa untuk
menggalakkan, mengembangkan idea dan menyediakan peluang untuk
menyelesaikan masalah. Waktu pembersihan adalah bersepadu secara semula
jadi dalam kitaran pelan pembuatan di akhir waktu kerja. Pada waktu ini, kanak-
kanak mengembalikan bahan-bahan pada rak yang telah dilabelkan.

Elemen lain dalam rutin harian High/Scope adalah waktu di dalam kumpulan
kecil dan di dalam bulatan. Kumpulan kecil digunakan untuk membina
hubungan yang lebih rapat antara guru dan kanak-kanak di mana guru
merancang bahan untuk kumpulan kecil dan memulakan sesi, tetapi
kemudiannya membiarkan kanak-kanak untuk meneroka bahan dengan gaya
yang pelbagai. Sewaktu di dalam bulatan, keseluruhan kumpulan akan bersama-
sama dengan orang dewasa selama 10 hingga 15 minit untuk bermain
permainan, menyanyi atau melakukan aktiviti pergerakan.
Kanak-kanak belajar dengan bahan yang dibuat sendiri dan dibenarkan untuk
memilih projek sendiri. Tugas guru adalah sebagai pemudah cara dan bukan
penyelia. Guru dan ibu bapa memainkan peranan memberi sokongan bagi
pengembangan emosi, intelektual, sosial dan kemahiran serta kebolehan fizikal.
Pembina High/Scope telah menubuhkan empat kriteria seperti berikut:
(a) Teori yang tersusun mengenai pengajaran dan pembelajaran mesti

membantu perkembangan kurikulum;
(b) Teori dan amalan kurikulum mesti menyokong kapasiti setiap kanak-kanak
untuk membina kebolehan dan bakat sendiri berdasarkan peluang yang
berterusan untuk pembelajaran aktif;
(c) Guru, penyelidik dan pentadbir mesti bekerjasama sebagai pasukan dalam
semua aspek pengembangan kurikulum untuk memastikan teori dan
amalan adalah seimbang; dan
(d) Tugas guru adalah untuk membina persekitaran dan menyokong kanak-
kanak dalam meneroka dan belajar daripadanya.
Persekitaran dan aktiviti model High/Scope adalah seperti berikut:
(a) Persekitaran
Persekitaran pembelajaran direka supaya kanak-kanak boleh berinteraksi
dengan sukarela. Ini membenarkan kanak-kanak untuk belajar sendiri dan
meminta sedikit pertolongan daripada orang dewasa.
Bahan dan apa yang berlaku sewaktu proses pembelajaran mentakrifkan

kurikulum. Persekitaran dibina untuk membolehkan kanak-kanak untuk
memanipulasi secara aktif dan membuat kajian dengan bahan, dan
kemudian menzahirkan pengetahuan mereka.

Menurut model High/Scope, perbezaan kawasan di dalam bilik darjah

adalah untuk aktiviti yang berbeza (membaca, seni, menulis, permainan
drama dan sebagainya). Kanak-kanak akan dapat mengakses semua
kemudahan secara bebas dan bertanggungjawab terhadap penggunaan
kawasan-kawasan ini.
(b) Aktiviti
Aktiviti harian adalah berdasarkan kepada proses pelan kajian,
membenarkan kanak-kanak untuk memilih rutin dan melakukannya
dengan sendiri. Orang dewasa terlibat dalam aktiviti kumpulan kecil dan
besar berdasarkan pengalaman mereka.
Kanak-kanak melibatkan diri dalam tiga langkah proses pelan kajian.

Turutan pelan kajian termasuk:
(i) Merancang ă Kanak-kanak merancang bahan yang ingin digunakan

dan apa yang hendak dilakukan;
(ii) Melakukan ă Setelah merancang, mereka boleh melakukannya; dan
(iii) Mengkaji ă Selepas ini, kanak-kanak berbincang apa yang telah

mereka lakukan dan adakah ia berjaya.
Guru atau ibu bapa akan berbincang dengan kanak-kanak tentang apa
yang telah mereka lakukan. Daripada interaksi tersebut, kanak-kanak akan
lebih faham apa yang dipelajari. Pengalaman utama termasuk:
(i) Kreatif, interaksi berpanjangan dengan orang; dan
(ii) Bahan dan idea yang menggalakkan pertumbuhan mental, emosi,

sosial dan fizikal.
Melalui lawatan rumah, guru memberi idea tentang pembelajaran dan

perkembangan kanak-kanak kepada ibu bapa mengajar secara langsung
sama ada kanak-kanak atau ibu bapa.

3.4 AMALAN YANG SESUAI DENGAN

PERKEMBANGAN
Amalan perkembangan yang sesuai mempengaruhi perkembangan model
High/Scope, projek Reggio Emilia dan model Wardolf. Amalan perkembangan
yang sesuai ditakrifkan dari dua dimensi: kesesuaian umur dan kesesuaian
kendiri.
Persekitaran pembelajaran awal kanak-kanak dan pengalaman adalah umur

yang bersesuaian apabila mereka selaras dengan pengetahuan tentang
bagaimana kanak-kanak dengan umur yang tertentu berkembang. Mereka secara
individu akan memberi tindak balas yang bersesuaian dengan cara yang unik
mengikut cara dan masa pertumbuhan, begitu juga dengan personaliti individu,
cara pembelajaran dan latar belakang keluarga setiap kanak-kanak di dalam
kumpulan.
Amalan perkembangan yang sesuai adalah berdasarkan pembolehubah berikut:
(a) Teori perkembangan kanak-kanak
(i) Umur berkait rapat dengan karakter seseorang yang membenarkan

guru untuk menjangka kebolehan kanak-kanak; dan
(ii) Bahan/interaksi/pengalaman yang selamat, sihat, menarik, tercapai

dan juga mencabar untuk kanak-kanak.
(b) Kelemahan dan kekuatan setiap kanak-kanak sebagai individu terbongkar

melalui penilaian autentik.
(c) Latar belakang budaya kanak-kanak seperti ditakrifkan komuniti, sejarah

keluarga dan salasilah keluarga untuk memastikan pengalaman
pembelajaran adalah bermakna, relevan dan menghormati kanak-kanak.

Garis panduan teori asas mengakibatkan andaian berikut mengenai pengajaran

dan pembelajaran yang interaktif:
(a) Kanak-kanak belajar dengan lebih baik apabila keperluan fizikal dipenuhi
dan merasa selamat secara psikologi;
(b) Kanak-kanak membina pengetahuan;
(c) Kanak-kanak belajar melalui interaksi sosial dengan orang dewasa dan
kanak-kanak lain;
(d) Pembelajaran kanak-kanak memberi kesan kepada kitaran berulang yang

bermula dengan kesedaran dan beralih kepada penerokaan, untuk
penyiasatan dan akhirnya untuk digunakan;
(e) Kanak-kanak belajar melalui bermain;
(f) Minat dan sikap ingin tahu kanak-kanak memberi motivasi terhadap
pembelajaran; dan
(g) Perkembangan dan pembelajaran manusia adalah dicirikan mengikut

perubahan seseorang.
Contoh amalan yang sesuai dengan perkembangan mengikut kumpulan umur

diterangkan dalam Rajah 3.3 seperti berikut.

Rajah 3.3: Contoh amalan sesuai dengan perkembangaan mengikut umur

Amalan perkembangan sesuai mentakrifkan kurikulum yang bermakna sebagai:
(a) Bagaimana kanak-kanak belajar dan menangani keseluruhan kitaran

pembelajaran;
(b) Menuntut kembali keseluruhan kanak-kanak dan mentakrifkan semula

pemusatan kanak-kanak;
(c) Menyediakan kedalaman kefahaman dan menggalakkan pembangunan

konsep melalui integrasi pengalaman;
(d) Kesesuaian individu yang bermakna adalah berdasarkaan kepada

keperluan dan kepentingan kanak-kanak;
(e) Memperolehinya berasaskan pengetahuan kepada disiplin dan mempunyai

integriti intelektual; dan
(f) Akibat daripada pembelajaran interaktif.
Menurut Persatuan Kebangsaan bagi Pendidikan Kanak-kanak (2004),

kurikulum yang berdasarkan amalan perkembangan sesuai termasuklah 20 ciri-
ciri berikut:
(a) Ia adalah berdasarkan pengetahuan yang ada semasa pembangunan dan

pembelajaran kanak-kanak;
(b) Ia menangani pembangunan dan pembelajaran kanak-kanak secara

keseluruhan, termasuk matlamat sosial, emosi, fizikal dan kognitif;
(c) Ia menangani pembangunan pengetahuan dan kefahaman, proses dan

kemahiran, pembawaan dan sikap;
(d) Ia menangani pelbagai kandungan yang relevan, menarik dan bermakna

kepada kanak-kanak;
(e) Matlamatnya adalah realistik dan boleh dicapai bagi kebanyakan kanak-
kanak dalam usia yang ditetapkan yang mana telah direka untuk mereka;
(f) Kandungan mencerminkan dan dihasilkan oleh keperluan dan kepentingan

diri kanak-kanak di dalam kumpulan. Kurikulum menggabungkan
pelbagai pengalaman pembelajaran, bahan dan peralatan dan strategi
pengajaran untuk menampung pelbagai perbezaan individu kanak-kanak
dengan pengalaman mereka sebelumnya, kadar kematangan, gaya
pembelajaran, keperluan dan minat;

(g) Menghormati dan menyokong kepelbagaian individu, budaya dan bahasa.

Ia menyokong dan menggalakkan hubungan positif dengan keluarga
kanak-kanak;
(h) Ia membina kepada pengetahuan yang sudah diketahui oleh kanak-kanak

dan mampu melakukannya (mengaktifkan pengetahuan terlebih dahulu)
untuk menyatukan pembelajaran dan memupuk pemerolehan konsep dan
kemahiran baru;
(i) Ia menyediakan konsep rangka kerja bagi kanak-kanak supaya mental

pembinaan mereka berasaskan pengetahuan dan pengalaman sebelum
menjadi kompleks dari semasa ke semasa;
(j) Ia membolehkan fokus kepada satu topik atau kandungan tertentu

manakala membenarkan integrasi subjek tradisional dengan merancang
tema dan/atau pengalaman pembelajaran yang menyediakan peluang
untuk memperkayakan konsep pembangunan. Sebagai contoh, kanak-
kanak membaca dan menulis mengenai eksperimen sains yang telah
mereka lakukan atau mengukur dan menganggarkan bilangan blok yang
diperlukan untuk membina kedai;
(k) Kandungan mempunyai integriti intelek, di mana kandungan memenuhi

piawaian yang diiktiraf disiplin yang berkaitan. Sebagai contoh, kurikulum
sains berdasarkan fakta dan tidak menggalakkan pemikiran berfantasi
pada kanak-kanak; namun kanak-kanak perlu juga didedahkan dengan
sastera, puisi dan karya-karya seni dan muzik yang diiktiraf kualitinya;
(l) Kandungannya berbaloi untuk diketahui, kurikulumnya menghormati

kecerdasaan kanak-kanak dan tidak membuang masa mereka;
(m) Ia melibatkan kanak-kanak secara aktif bukan pasif dalam proses

pembelajaran. Kanak-kanak mempunyai peluang membuat pilihan yang
bermakna. Sebagai contoh, kanak-kanak harus mempunyai peluang untuk
memberikan idea mereka sendiri secara bertulis dan membaca buku pilihan
mereka dan juga keseluruhan kumpulan untuk ditangani.
(n) Menghargai kesilapan membina kanak-kanak dan tidak terlalu awal

mengehadkan penerokaan dan percubaan demi memastikan jawapan yang
„betul‰;

(o) Menekankan pembangunan pemikiran kanak-kanak, penaakulan,

keputusan dan menyelesaikan penyelesaian masalah. Kemahiran yang
diajar dalam konteks aktiviti adalah bermakna kepada kanak-kanak, dan
bukannya kemahiran mengajar secara berasingan;
(p) Menekankan nilai interaksi sosial untuk pembelajaran dalam semua bidang
dan menyediakan peluang untuk belajar daripada rakan-rakan. Interaksi
sosial dengan rakan-rakan dan orang dewasa adalah penting untuk kanak-
kanak bagi membangunkan pemahaman sebenar. Interaksi sosial juga
memberi peluang kepada kanak-kanak untuk belajar bekerjasama dan
tingkah laku sosial lain yang positif. Kumpulan mengikut umur adalah
salah satu strategi untuk menggalakkan interaksi sosial dalam kalangan
kanak-kanak dan individu mereka yang lebih mampu, cara yang berkesan
untuk menambah kecekapan bahasa dan secara amnya membantu
kemajuan kanak-kanak ke tahap pembangunan dan pemahaman;
(q) Menyokong keperluan fisiologi kanak-kanak untuk aktiviti, rangsangan

deria, udara segar, rehat, kebersihan dan penyegaran/penyisihan;
(r) Melindungi keselamatan psikologi kanak-kanak iaitu kanak-kanak berasa

gembira, tenang dan selesa dan bukannya takut, bimbang atau tertekan.
Keputusan mengenai kurikulum harus menghormati keselamatan
psikologi kanak-kanak. Sebagai contoh, kandungan itu sendiri tidak perlu
menjana perasaan takut atau keliru, dan harapan pramatang penguasaan
kemahiran tidak seharusnya menjana tekanan;
(s) Menguatkan rasa kecekapan dan keseronokan kanak-kanak untuk belajar

dengan menyediakan pengalaman untuk kanak-kanak berjaya dari sudut
pandangan mereka. Kadang-kadang guru menggunakan „kanak-kanak
memang suka‰ sebagai kriteria utama untuk mereka memilih kurikulum.
Menikmati kurikulum adalah kriteria penting tetapi tidak mencukupi
untuk memilih kurikulum. Kurikulum yang berbaloi tidak perlu melayan
kanak-kanak, sebaliknya keseronokan kanak-kanak berasal daripada
perasaan yang positif mengenai diri dan pembelajaran bermakna kerana
mereka menyedari kemajuan mereka sendiri dan kecekapan yang semakin
meningkat; dan
(t) Ia adalah fleksibel supaya guru boleh menyesuaikan diri dengan individu
atau kumpulan kanak-kanak tersebut.

Amalan perkembangan sesuai adalah berdasarkan kepada prinsip kitaran

pembelajaran yang ditunjukkan dalam Rajah 3.4. Kanak-kanak belajar maklumat
baru dan memilih untuk mengetahui lebih lanjut mengenai subjek dan kemudian
boleh menggunakan apa yang telah dipelajari.
Rajah 3.4: Kitaran pembelajaran amalan perkembangan sesuai
Guru bertanggungjawab untuk merancang bagi memenuhi keperluan dan

kepentingan individu kanak-kanak. Guru kemudian mengajar sama ada dengan
cara menunjuk atau memberi arahan secara langsung. Amalan perkembangan
sesuai memerlukaan guru untuk berinteraksi dengan kanak-kanak dan
menggalakkan penyertaan yang aktif.
SEMAK KENDIRI 3.2
1. Hari biasa di dalam kelas High/Scope mengikut tiga proses yang

dikenali sebagai ‰pelan-buat-kajian‰. Guru membiarkan kanak-
kanak mengetahui pelajaran yang dirancang untuk hari itu,
memudahkan mereka menyiapkan tugasan dan mengkaji semula
apa yang dipelajari pada akhir tempoh kerja masing-masing.
A. Benar
B. Palsu
2. Program bersesuaian dengan perkembangan berdasarkan kepada
A. Apa yang pendidik awal kanak-kanak telah kenal pasti

sebagai penting untuk kanak-kanak memahami dan dapat
melakukannya.
B. Apa yang diketahui tentang bagaimana kanak-kanak

berkembang dan belajar, perbezaan individu antara kanak-
kanak dan keluarga mereka dan sifat serta budaya mereka.
C. Teori serta mendalami secara menyeluruh dalam menangani

semua bidang perkembangan kanak-kanak.

3. Pendekatan Reggio dikenali untuk menggalakkan perkembangan

kanak-kanak melalui perwakilan simbolik. Kanak-kanak di
sekolah digalakkan untuk
B. Membangunkan deria mereka dan meneroka konsep melalui

penggunaan bahan-bahan didaktik.
C. Mengambil bahagian dalam ‰pengalaman utama‰ untuk

membantu mereka memperoleh konsep matematik.
D. Terlibat dalam banyak mod untuk menyatakan kefahaman

mereka melalui ‰seratus bahasa kanak-kanak‰.
3.5 PENDEKATAN PENGAJARAN

PERKEMBANGAN AFEKTIF
Kanak-kanak yang bersedia untuk pengalaman akan bergantung pada dua
faktor. Faktor yang paling penting ialah persediaan yang telah diberikan oleh
keluarga mereka sendiri. Kedua ialah sifat kumpulan yang dimasuki olehnya
dan bantuan yang didapati olehnya dalam membuat penyelarasan.
Kanak-kanak boleh mendapat manfaat daripada pelbagai kumpulan seperti yang

digunakan dalam program awal kanak-kanak yang dibincangkan sebelumnya.
Bahagian-bahagian yang dijadualkan termasuklah yang berikut:
(a) Kumpulan kecil masa;
(b) Kumpulan besar;
(c) Kelas; dan
(d) Masa peralihan.

Masa kumpulan boleh digunakan untuk memperkenalkan:
(a) Bahan;
(b) Aktiviti; dan
(c) Konsep.
Kumpulan kecil/besar untuk kanak-kanak prasekolah cenderung untuk

bertahan selama 15 minit. Orang dewasa akan menggunakan masa ini untuk
memperkenalkan kanak-kanak kepada bahan baru, idea dan kegiatan dan
kanak-kanak akan terus mengetahui lebih lanjut mengenainya semasa waktu
kerja.
Peralihan adalah masa antara aktiviti lain. Aktiviti harus dirancang untuk
menyediakan peluang kepada kanak-kanak untuk membuat pilihan, bergerak
dengan cara yang berbeza dan belajar konsep-konsep penting.
3.5.1 Individu
Guru perlu sentiasa ingat bahawa setiap kanak-kanak adalah berbeza. Ini adalah
kunci kepada konsep pendekatan individu.
Guru perlu melibatkan kanak-kanak dalam perbualan pada masa yang berlainan
pada setiap hari (makan tengah hari, masa rehat dan masa arahan rasmi). Semasa
perbualan, guru harus menggunakan perbendaharaan kata yang banyak,
menghuraikan banyak bahasa dan struktur bahasa yang lebih kompleks
daripada kanak-kanak yang biasa menggunakannya.
Sentiasa menggalakkan kanak-kanak untuk meluahkan idea dan menerangkan

apa yang telah mereka pelajari. Kadang-kadang arahan khas diperlukan
berdasarkan bagaimana maju atau perlahannya kanak-kanak tersebut.
Pelajar yang maju mampu belajar dengan lebih cepat dan mungkin mahu belajar
lebih awal daripada rakan sekelas mereka, untuk menghalang mereka daripada
mudah bosan. Pembelajaran tambahan perlu disediakan (seperti buku
tambahan) untuk membenarkan mereka belajar dengan sendiri.
Guru harus cuba untuk menghabiskan lebih banyak masa dengan mereka yang
mengambil lebih lama untuk memahami sesuatu konsep.

3.5.2 Kumpulan Kecil

Pembelajaran aktif perlu diaplikasikan dalam aktiviti kumpulan. Ia sepatutnya
berasaskan minat yang tinggi, menggalakkan mereka untuk membuat pilihan
tentang bahan yang akan digunakan. Pada masa yang sama, guru harus selalu
bercakap dengan kanak-kanak tentang apa yang mereka buat dan belajar.
Aktiviti prasekolah yang digunakan guru untuk meningkatkan pertumbuhan

kanak-kanak adalah bahasa, logik, membaca dan kemahiran yang berterusan.
Aktiviti ini mudah dibina dalam rancangan pembelajaran yang memberi
pembelajaran aktif pengalaman untuk kanak-kanak prasekolah dan kurikulum
pendidikan awal kanak-kanak.
Masa berkumpulan selalunya adalah masa yang sesuai untuk kanak-kanak

bersosial dengan orang lain. Aktiviti berkumpulan memberi peluang untuk
kanak-kanak berbual dengan rakan sebaya dan membantu rakan untuk meniru
perbualan. Tiada tekanan untuk kanak-kanak bersosial. Ini membenarkan kanak-
kanak yang pemalu atau gemar bersendirian menjadi lebih selesa ketika
berinteraksi dengan orang lain.
Masa berkumpulan harus dirancang dengan baik oleh guru. Guru harus
melakukan pemerhatian harian tentang minat kanak-kanak dan bagaimana
mereka boleh meneroka dengan lebih jauh. Masa berkumpulan haruslah
sistematik di mana kanak-kanak harus boleh belajar kemahiran spesifik dan
konsep.

Lukisan Kooperatif
Lukisan kooperatif adalah menyediakan tugasan sebagai kumpulan untuk
membina lukisan berimaginasi. Bahan yang terlibat dan deskripsi adalah
seperti berikut:
(a) Bahan:
(i) Pen Marker;
(ii) Kertas; dan
(iii) Jam.
(b) Deskripsi:
(i) Bermula dengan menyuruh kanak-kanak duduk mengelilingi meja

atau bulatan kecil di atas lantai. Suruh mereka menulis nama di atas
kertas dan terbalikkan kertas, jadi belah kertas yang kosong berada
di atas. Arahkan pelajar untuk mulakan lukisan dengan melukis apa
sahaja mengikut imaginasi mereka. Selepas 30 saat (lebih atau
kurang), arahkan kanak-kanak untuk menyerahkan kertas kepada
bahagian kiri.
(ii) Sekarang arahkan kanak-kanak untuk melukis lagi. Selepas 30 saat

serahkan lukisan kepada bahagian kiri lagi. Sambung membuat
demikian sehingga mereka dapat kertas mereka sendiri. Benarkan
lukisan sesi terakhir lebih daripada dua minit.
(iii) Kongsikan lukisan dengan rakan kumpulan. Bercerita mengenai apa

yang mereka lukiskan dan bayangkan dalam setiap kertas.
Kongsikan pendapat tentang lukisan tersebut.

3.5.3 Kelas
Aktiviti di dalam bulatan memberikan peluang kepada pelajar sewaktu hari
persekolahan untuk bersama di dalam kumpulan. Ia adalah cara untuk mengajar
mereka berkongsi, menonjolkan diri dan hormat orang lain. Rancang aktiviti di
dalam bulatan anda supaya ia menjadi mudah dan berjaya.
Kumpulan besar dan aktiviti di dalam bulatan adalah aktiviti prasekolah yang
menggalakkan kanak-kanak terlibat secara aktif di dalam sesi pembelajaran.
Aktiviti-aktiviti ini meningkatkan perkembangan dan pertumbuhan kanak-
kanak prasekolah.
Adakah anda tahu bagaimana aktiviti ini dijalankan? Mari kita lihat contoh.
Arahkan kanak-kanak untuk duduk bersama-sama di dalam bulatan di atas
lantai. Jangan memaksa kanak-kanak untuk menyertai, tetapi cuba untuk
menggalakkan penyertaan. Ini merupakan masa yang sesuai untuk menyanyi,
membuat permainan jari, berkongsi cerita atau memperkenalkan bahan yang
anda mahu kanak-kanak pelajari; seperti burung, katak, rama-rama dan
sebagainya.
Jika anda mahu mengajar kanak-kanak tentang burung minggu ini, ini
merupakan masa yang sesuai untuk menyanyi berkenaan dengan burung
bersama kanak-kanak atau tunjukkan gambar burung, sarang burung, telur, bulu
atau apa sahaja yang berkaitan dengan burung.
Ia merupakan masa yang sesuai untuk kanak-kanak bersama-sama untuk saling

kenal mengenali antara satu sama lain, belajar untuk mendengar orang lain, dan
belajar dengan seronok, menyanyi, bermain permainan dan sebagainya.
Sediakan rancangan berdasarkan umur dan tahap perhatian kanak-kanak.
Untuk kanak-kanak, 15 hingga 20 minit adalah masa yang cukup. Pastikan masa
boleh diramal. Buat aktiviti yang sama dan mengikut turutan yang sama setiap
hari, seperti melakukan aktiviti senyap dan aktif. Ia termasuk permainan, muzik,
pergerakan, bercerita dan boneka. Aktiviti boleh disepadankan mengikut tahun,
cuti atau topik yang anda ingin ajar. Lihat reaksi kanak-kanak dan jika mereka
kelihatan bosan, ketepikan dan fikirkan aktiviti yang lain.

AKTIVITI 3.2
En. Hansen, Ketua Guru, mempunyai seorang pembantu bilik darjah.

Semasa masa berkumpulan, apakah perkara terbaik yang pembantu
boleh lakukan?
(i) Menyediakan bahan-bahan untuk aktiviti yang seterusnya.
(ii) Menolong semasa masa berkumpulan dengan duduk di dalam

bulatan bersama kanak-kanak.
(iii) Menolong semasa waktu berkumpulan dengan duduk jauh

daripada kumpulan, tetapi sambil memerhatikan kanak-kanak
yang menghadapi masalah untuk menyertai kumpulan.
(iv) Mengetahui semasa waktu kumpulan, sementara En. Hansen

duduk di dalam bulatan menyertai kanak-kanak.
A. (i)
B. (ii)
C. (i) atau (iii)
D. (ii) dan (iv)
Jawapan: B
Aktiviti Bulatan
Seperti yang kita tahu, waktu dalam bulatan dapat menyediakan peluang
kepada kanak-kanak untuk berkumpul bersama-sama. Daripada aktiviti ini
kanak-kanak akan belajar untuk berkongsi, mengekspresikan diri dan
menghormati orang lain. Jadi, kita sebagai guru perlu merancang aktiviti di
dalam bulatan dengan lebih awal.
Sentiasa fleksibel semasa menjalankan aktiviti di dalam bulatan. Ikut petunjuk

daripada kanak-kanak. Jika kanak-kanak bertanyakan soalan yang anda tidak
tahu jawapannya, pergi ke perpustakaan dan pinjam buku untuk mengajar
mereka. Jika boleh melayari Intenet, cari jawapan di Internet untuk mendapatkan
jawapan.

Aktiviti bulatan adalah satu masa yang bagus untuk kanak-kanak berkumpul
bersama dan belajar mengenai beberapa perkara seperti:
(a) Mengenali sesama mereka;
(b) Belajar untuk mendengar pendapat orang lain; dan
(c) Seronok semasa belajar melalui menyanyi dan bermain permainan.
Langkah-langkah lain juga boleh diambil, seperti:
Langkah 1
Susun jadual mengikut tahap umur dan jangka masa tumpuan kanak-kanak (15
hingga 20 minit untuk kanak-kanak).
Langkah 2
Bersedia untuk aktiviti dalam bulatan pada malam sebelumnya. Baca aktiviti dan
berlatih lagu atau rima. Kumpulkan buku yang akan dibaca. Tuliskan arahan
untuk aktiviti.
Langkah 3
Aktiviti senyap silih berganti dengan aktif (bermain, muzik, pergerakan dan
bercerita). Jika kanak-kanak kelihatian bosan, akhirkan aktiviti dan teruskan
kepada aktiviti yang seterusnya.
Langkah 4
Sediakan kawasan untuk aktiviti dalam bulatan lebih awal. Gunakan bulatan
terbuka menggunakan kerusi atau duduk di atas lantai beralaskan bantal atau di
atas permaidani yang besar.
Langkah 5
Bergerak mengelilingi bilik dan beri peluang kepada kanak-kanak untuk
bercakap. Berikan satu barang untuk mereka pegang semasa giliran mereka.
Gunakan tema seperti apa yang mereka suka dan tidak suka, perkara kesukaan
seperti warna dan makanan dan perasaan. Sekali-sekala biarkan kanak-kanak
yang mengetuai perbincangan.

3.6 PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

Memahami konsep pengajaran dan pembelajaran boleh menambah baik proses
pembelajaran dalam bilik darjah jika digunakan dengan cara yang betul oleh
guru.
3.6.1 Konsep Pengajaran

Konsep pengajaran merangkumi penentuan matlamat, penilaian dan
penggredan.
(a) Menentukan Matlamat

Objektif sering membantu dalam mereka bentuk kedua-dua kurikulum dan
ujian pencapaian. Selain daripada memberi fokus kepada isi kandungan,
guru seharusnya memasukkan konsep dan kemahiran yang mereka hendak
kanak-kanak pelajari.
Kanak-kanak bersifat ingin tahu dan akan tertarik untuk mengetahui apa
yang mereka perlu pelajari dan mengapa. Dengan adanya objektif, kanak-
kanak berhak untuk belajar berbanding hanya menghafal fakta.
Proses pengajaran melibatkan lima tugas utama:
(i) Memilih objektif (kandungan dan persembahan);
(ii) Memahami karakter pelajar;
(iii) Memahami dan menggunakan idea mengenai pembelajaran semula

jadi dan motivasi;
(iv) Memilih dan menggunakan cara-cara untuk mengajar (kaedah dan

amalan); dan
(v) Menilai pembelajaran pelajar.

Terdapat juga garis panduan untuk menentukan kandungan kurikulum

yang bersesuaian. Ini dinyatakan seperti berikut:
(i) Kesukaran yang bersesuaian berdasarkan kebolehan pelajar,

kematangan dan tahap latar belakang pengetahuan. Oleh itu, guru
tidak meminta lebih atau kurang daripada tahap kebolehan mereka.
(ii) Proses pembelajaran yang bersesuaian di mana guru perlu

menggunakan pelbagai cara di mana pembelajaran boleh diambil alih
mengikut kebolehan pelajar.
(iii) Motivasi pelajar yang bersesuaian (minat, penghargaan, aspirasi dan

cita-cita) akan membantu keputusan pemilihan kandungan.
(iv) Alat mengajar yang bersesuaian di mana beberapa jenis kandungan

adalah lebih baik diajar berdasarkan situasi pelajar (arahan,
pembelajaran kooperatif atau aktiviti yang dilakukan sendiri).
(v) Penilaian yang bersesuaian di mana pilihan kandungan tidak

dipengaruhi dengan psikologi pembelajaran tentang cara untuk
menilai pencapaian pelajar.
Seterusnya, mari kita lihat lebih lanjut bagaimana untuk mengelaskan

objektif.
Pengkelasan objektif membantu guru menyusun objektif mereka. Ianya

juga membantu mengajar dan menilai pencapaian.
(i) Objektif Kognitif (mengetahui, menerima, mengenal pasti, memikir,

menilai dan memberi sebab). Contohnya, apabila guru mengambil
berat tentang ketidakbolehan Ahmad untuk mengeja dengan betul,
beliau akan merujuk kembali kepada objektif utama kognitif.
(ii) Objektif Afektif atau perasaan (suka dan tidak suka, emosi, sikap,
penghargaan, minat, nilai dan apa yang mereka suka). Contohnya,
apabila guru bimbang mengenai kebosanan Ahmad di dalam
membaca, beliau akan menghadapinya dengan domain efektif.
(iii) Objektif Psikomotor (kemahiran untuk bergerak; seperti menulis dan

menari).
Walaupun ketiga-tiga jenis prestasi ini berkaitan antara satu sama lain,
adalah lebih baik untuk fokus kepada satu benda sahaja.

(b) Penilaian
Penilaian dalam bilik darjah melibatkan dua aktiviti utama, iaitu
pengukuran dan penilaian. Ianya adalah seperti berikut:
(i) Pengukuran ă mengutip maklumat tentang sebanyak mana ilmu

pengetahuan dan kemahiran yang pelajar dapat.
(ii) Penilaian ă membuat pertimbangan mengenai kecukupan atau

kebolehterimaan tahap pembelajaran setiap pelajar.
Empat sebab untuk penilaian adalah:
(i) Untuk menyediakan ringkasan pembelajaran (untuk meringkaskan

bagaimana pelajar dapat melakukan pelbagai tugas);
(ii) Untuk menyediakan maklumat tentang kemajuan pembelajaran (guru

mahu tahu sama ada pelajar memahami bahan yang telah
digunakan);
(iii) Untuk menilai kekuatan dan kelemahan dalam pembelajaran

seseorang, terutama untuk pelajar yang prestasinya difasa perlahan
atau laju daripada biasa, anda boleh menggunakan arahan tambahan
atau pemulihan; dan
(iv) Untuk motivasi pembelajaran seterusnya.
Sekarang, mari kita lihat cara untuk mengukur pembelajaran pelajar.
Pengukuran kemajuan pelajar adalah berdasarkan objektif yang telah

ditetapkan. Ia boleh dikelaskan di dalam dua kategori besar, iaitu:
(i) Mengetahui tentang sesuatu; dan
(ii) Mengetahui tentang bagaimana untuk melakukan sesuatu.
Kemajuan boleh diukur dengan beberapa elemen seperti di bawah:
Ujian pengukuran bertulis tentang sebanyak mana kanak-kanak tahu

tentang sesuatu subjek. Ia termasuk:
 Pilihan jawapan (pilihan jawapan pelbagai, betul-salah dan

padankan);
 Jawapan pendek; dan
 Karangan.

Ujian prestasi menilai bagaimana pelajar menggunakan asas

pengetahuan untuk melaksanakan tugas-tugas yang kompleks di
bawah syarat yang lebih kurang realistik.
 Penilaian menulis secara langsung (menulis mengenai topik

tertentu di bawah syarat standard);
 Portfolio (mungkin mengandungi lebih daripada satu helai kerja

murid; contohnya melukis);
 Pameran (hasil mewarna, lukisan atau tulisan yang dilakukan

oleh murid); dan
 Demonstrasi (murid dikehendaki menunjukkan sejauh mana

mereka boleh menggunakan pengetahuan mereka atau
melaksanakan tugas; contohnya membaca buku).
(c) Penggredan
Secara umumnya, terdapat dua jenis penggredan. Ia adalah:
(i) Penggredan Norm-referenced ă diketahui sebagai penggredan yang

melengkung (berdasarkan lengkung loceng atau taburan normal
pelajar), ia adalah berdasarkan kepada apa yang dilakukan oleh
kanak-kanak lain; dan
(ii) Penggredan Criterion-referenced ă penggredan adalah ditentukan

oleh sama ada mereka telah mencapai satu-satu pendirian tertentu
(atau kriteria) pencapaian atau prestasi.
3.6.2 Konsep Pembelajaran

Strategi pembelajaran merupakan satu rancangan yang direka untuk mencapai
matlamat akademik yang tinggi (contohnya, memperolehi A dalam
peperiksaan). Taktik pembelajaran adalah teknik yang digunakan untuk
memahami objektif terdekat (memahami konsep).
Kebanyakan strategi pembelajaran boleh diletakkan dalam satu daripada dua

kategori berdasarkan setiap strategi yang mempunyai tujuan.

(a) Motivasi
Motivasi ditakrifkan sebagai satu sebab bahawa seseorang individu
berkelakuan seperti mana yang dia ingin lakukan. Motivasi adalah satu alat
pengajaran yang penting kerana ia dapat menggalakkan kanak-kanak
untuk belajar tanpa dipaksa untuk berbuat demikian. Apabila kanak-kanak
mendapat motivasi, mereka menjadi lebih fokus dan pembelajaran menjadi
lebih mudah.
(b) Teori Pembelajaran Sosial dan Pelaziman Operan
(i) Pelaziman Operan

Murid-murid cenderung untuk mengulangi langkah yang
dikukuhkan dan tingkahlaku dibentuk melalui pengukuhan.
Contohnya, jika murid menjawab jawapan yang betul, dia akan

diberikan ganjaran, yang akan memotivasikan dia untuk menjawab
lebih banyak soalan.
(ii) Teori Pembelajaran Sosial

Pemerhatian, peniruan dan pengukuhan membawa kepada sesuatu
yang penting dalam pembelajaran.
Contohnya, murid yang mengenal pasti dan mengkagumi seseorang

guru akan bekerja keras untuk mendapatkan kepercayaan daripada
guru dan cuba menjadi seperti guru tersebut.
(c) Pandangan Kognitif dalam Motivasi

Tingkah laku manusia dipengaruhi oleh cara seseorang individu berfikir
tentang diri mereka dan persekitaran mereka. Ia dipengaruhi oleh pelbagai
faktor seterusnya:
(i) Keperluan yang wujud untuk membina pengetahuan yang logik,

konsisten dan tersusun;
(ii) Jangkaan seseorang kerana berjaya menyiapkan satu tugas;
(iii) Faktor-faktor yang dipercayai untuk memberi kejayaan atau

kegagalan; dan
(iv) Kepercayaan seseorang tentang sifat keupayaan kognitif.

(d) Keperluan dalam Pencapaian

Menurut teori John Atkinson, perbezaan dalam tingkah laku pencapaian
adalah disebabkan oleh perbezaan dalam keperluan untuk pencapaian.
Individu yang mempunyai keperluan yang tinggi dalam pencapaian
mempunyai jangkaan yang lebih kukuh untuk berjaya berbanding mereka
yang takut untuk gagal dalam kebanyakan tugas. Oleh itu, individu
perlulah rasa berbangga dalam setiap pencapaian.
Contohnya, kanak-kanak yang mempunyai keperluan yang kukuh untuk

pencapaian akan mencuba sedaya upaya atau mencari lebih banyak tugas
yang mencabar untuk diselesaikan daripada kanak-kanak yang tidak
mempunyai keperluan yang kukuh dalam pencapaian.
(e) Pandangan Humanistik dalam Motivasi

Maslow menerangkan keperluan kognitif dan keperluan estetik. Kedua-
dua kelas keperluan ini memainkan peranan yang kritikal dalam
memuaskan keperluan asas. Maslow menegaskan bahawa apa-apa syarat
kebebasan untuk menyiasat dan belajar, keadilan, kejujuran dan peraturan
dalam hubungan interpersonal adalah kritikal kerana ketiadaan mereka
adalah mustahil untuk mendapatkan kepuasan daripada lima keperluan
asas.
(f) Pembelajaran Kooperatif

Keberkesanan pembelajaran kooperatif adalah berdasarkan kepada
beberapa perkara:
(i) Kepelbagaian Kumpulan: Saiz bagi kumpulan pembelajaran

kooperatif adalah kecil (4 hingga 5) dan mungkin bercampur
(pelbagai);
(ii) Matlamat Kumpulan/Saling Bergantungan Secara Positif: Matlamat

khusus, seperti gred atau sijil pengiktirafan, dikenal pasti oleh
pencapaian daripada kumpulan;
(iii) Interaksi Promotif: Ia melibatkan episod pengajaran rakan sebaya,

bantuan sementara, pertukaran maklumat dan bahan, mencabar
hujah masing-masing, maklum balas dan galakan antara satu sama
lain untuk meningkatkan motivasi diri;
(iv) Kebolehan Seseorang: Setiap ahli kumpulan membuat sumbangan

yang bermakna untuk mencapai matlamat kumpulan; dan

(v) Kemahiran Interpersonal: Saling bergantungan yang positif dan

penggalakan interaksi tidak wujud sekiranya pelajar tidak tahu
bagaimana untuk berinteraksi secara bersemuka.
Seterusnya, kita akan melihat kesan pembelajaran kooperatif terhadap

hubungan sosial.
Dalam kebanyakan kajian, pelajar yang terlibat dalam pembelajaran

kooperatif adalah pelajar yang mempunyai rakan sekelas yang berbeza
bangsa, etnik atau kelas sosial sebagai rakan atau mengelaskan mereka
sebagai „baik‰ atau „pandai‰.
Persahabatan yang terbina dianggap sebagai kukuh. Pelajar pembelajaran

kooperatif adalah pelajar yang menggunakan sikap kooperatif yang diajar
apabila mereka bekerja bersama rakan kelas baru.
Di sini terdapat beberapa sebab mengapa pembelajaran kooperatif

berkesan:
(i) Kesan Motivasi

Pembelajaran dilihat sebagai kewajipan dan aktiviti yang ternilai
kerana kejayaan kumpulan adalah berdasarkan kepadanya dan setiap
ahli kumpulan akan diberi penghargaan.
(ii) Kesan Perkembangan Kognitif

Menurut Lev Vygotsky, kerjasama menggalakkan perkembangan
kognitif kerana pelajar adalah contoh untuk masing-masing berfikiran
lebih jauh ke hadapan daripada melakukannya secara individu.
Menurut Jean Piaget, kerjasama antara rakan sebaya mempercepatkan

penurunan egosentrisme dan membenarkan perkembangan berlaku
dengan cara yang lebih cepat apabila memahami dan berhadapan
dengan dunia.
(iii) Kesan Penjelasan Kognitif

Maksud penjelasan yang paling berkesan adalah menjelaskan sesuatu
kepada orang lain.

AKTIVITI 3.3
1. Jelaskan kepentingan pendekatan pengajaran yang berbeza.

2. Pilih dua jenis pendekatan kurikulum awal kanak-kanak.
Kemudian jawab soalan-soalan berikut:
(a) Adakah ia menggalakkan perkembangan perasaan yang
positif dan diperuntukkan dalam pembelajaran sewaktu
memperoleh pengetahuan dan kemahiran?
(b) Adakah ia bermakna kepada kanak-kanak? Adakah ia
berkaitan dengan kehidupan kanak-kanak?
(c) Adakah ia sensitif dan menghormati kepelbagaian budaya
dan bahasa? Adakah ia menjangka, membenarkan dan
menghargai perbezaan individu? Adakah ia menggalakkan
hubungan positif dengan keluarga?
(d) Adakah ia memberi dan menggalakkan interaksi sosial
dalam kalangan kanak-kanak dan orang dewasa?
(e) Adakah ia berkaitan dengan mengaitkan kepada
pengalaman kanak-kanak yang telah dilalui atau bolehkah ia
mendapatkan pengalaman daripadanya?
(f) Adakah kandungan dan strategi pengajaran yang digunakan
menarik kepada kanak-kanak dan guru?
(g) Adakah ia memupuk penerokaan kanak-kanak dan
menggalakkan mereka bertanya, bukan setakat memberi
jawapan yang „betul‰ atau cara yang „betul‰ untuk
menyiapkan tugasan?
(h) Adakah ia menghormati keperluan psikologi kanak-kanak
dalam aktiviti, merangsang deria, udara yang segar, rehat
dan penyegaran/penyisihan?
(i) Adakah ia mencetuskan perasaan selamat dan rasa
kepunyaan?
(j) Adakah ia menyediakan pengalaman yang memberi
perasaan kejayaan, persaingan dan keseronokan
pembelajaran?
(k) Adakah ia memberi keselesaan kepada guru dan kanak-
kanak?

 Model dalam pengajaran perkembangan afektif termasuk model Montessori,

Waldorf, Reggio Emilia, Projek dan High/Scope. Dalam semua model,
persekitaran, bahan dan aktiviti untuk pengajaran dan pembelajaran
diterangkan.
Ć Amalan perkembangan yang sesuai dalam mengajar kanak-kanak, di mana

dipengaruhi oleh perkembangan High/Scope, Projek Reggio Emilia dan
Model Waldorf juga dibincangkan.
Ć Amalan perkembangan yang sesuai, di mana telah dirumuskan berdasarkan

teori perkembangan kanak-kanak ditakrifkan dari segi kesesuaian umur dan
kesesuaian individu.
Ć Terdapat 20 ciri-ciri dalam amalan perkembangan yang sesuai berdasarkan

kurikulum yang ditakrifkan oleh Persatuan Kebangsaan Pendidikan Kanak-
Kanak (2004).
 Menjalankan aktiviti dalam pelbagai cara secara individu, kumpulan kecil

dan besar (kelas) sebagai pendekatan dalam pengajaran dan pembelajaran
akan memberi perkembangan afektif kanak-kanak.
 Memahami konsep pengajaran perkembangan afektif boleh meningkatkan

proses pembelajaran kanak-kanak.
Amalan perkembangan yang sesuai Model Reggio Emilia

Kolaborator Model Waldorf
Model High/Scope Motivasi
Model Montessori Protagonis
Model Projek

Brededamp, S. (1987). Developmentally appropriate practice in early childhood

programs serving children from birth through age 8. Washington, D.C.:
NAEYC.
Copple, C., & Bredekamp, S. (2006). Basics of developmentally appropriate

practice: An introduction for teachers of children 3 to 6. Washington, D.C.:
NAEYC.
Elliott, M. (1998). Great moments of learning in project work. Young Children,

53(4), 55ă59.
Edwards, C., Gandini L., & Forman, G. (1998). The hundred languages of
children. Connecticut: Ablex Publishing Corporation.
Friend, M. (2005). Special education: Contemporary perspectives for school

professionals. Boston: Pearson Education, Inc.
Hendrick, J. (2004). Next steps toward teaching the Reggio way (2nd ed.). Upper
Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Wortham, S. M. (2006). Early childhood curriculum: Developmental bases for

learning and teaching (4th ed.). New Jersey: Pearson Education.

Topik  Pengurusan
4
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan tiga elemen pengurusan kelas;
2. Membezakan antara disiplin dan hukuman;
3. Membezakan antara acara dan jadual harian;
4. Menghuraikan kepentingan disiplin dan hukuman yang konsisten
dalam pengurusan kelas untuk kedua-dua jantina;
5. Menjelaskan kepentingan nisbah guru-murid dalam pengurusan
kelas;
6. Memilih bahan-bahan dan peralatan kepada pengurusan kelas
yang efektif; dan
7. Membincangkan kepentingan mewujudkan persekitaran fizikal
berhubung dengan peringkat umur dan keperluan kanak-kanak.
 PENGENALAN
Pengurusan kelas adalah mengetahui bagaimana untuk menguruskan bilik
darjah supaya dapat mengoptimumkan perkembangan kanak-kanak. Mengurus
kelas bermaksud menyediakan semua yang diperlukan oleh kanak-kanak untuk
belajar dengan baik. Ini termasuklah bahan-bahan, peralatan, ruang dan
penyeliaan kanak-kanak dalam persekitaran sekolah.

152  TOPIK 4 PENGURUSAN
4.1 PANDUAN PENGURUSAN KELAS

Beberapa elemen penting seperti ruang, jantina dan nisbah guru-murid perlu
diambil kira. Beberapa peraturan asas mesti dipatuhi dalam memudahkan
penerokaan kanak-kanak dan menghalang tingkah laku bermasalah yang besar
daripada berlaku.
Kanak-kanak mungkin tidak selalunya saling bersetuju. Akan ada keadaan di

mana disiplin adalah perlu. Kadangkala, ia sangat sukar untuk menentukan cara
terbaik untuk mendisiplinkan kanak-kanak. Dalam apa jua keadaan, anda perlu
sentiasa berfikiran waras, lemah lembut dan tegas.
Apabila kanak-kanak menghadapi masalah, mencari jalan penyelesaian tidak

semestinya pilihan terbaik. Keyakinan diri meningkat daripada rasa kecekapan.
Mereka dapat meningkatkan keyakinan bukan kerana ibu bapa memuji mereka
hebat, tetapi atas pencapaian diri mereka sendiri, sama ada besar mahupun kecil.
Walaupun anda perlu sentiasa berada di sisi untuk membantu dan membimbing
kanak-kanak, mereka sewajarnya dibiarkan untuk menyelesaikan masalah
sendiri. Dengan cara ini ia dapat membina keyakinan kecekapan diri mereka.
Biarkan mereka membuat kesilapan kecil dan mengalami sedikit kekecewaan. Ia

adalah sebahagian daripada pengalaman pembelajaran mereka. Walau
bagaimanapun, sebelum anda membiarkan mereka menyelesaikan sendiri
masalah mereka, anda perlu:
(a) Ajar kanak-kanak bagaimana mereka boleh menyelesaikan masalah ini;
(b) Lihat mereka menyelesaikan masalah ini; dan
(c) Berada dekat dengan mereka, sekiranya mereka memerlukan bantuan.
4.1.1 Perbezaan antara Disiplin dan Hukuman

Ia adalah sangat penting untuk membezakan antara disiplin dan hukuman.
Disiplin adalah untuk membantu kanak-kanak berubah daripada tingkah laku
impulsif kepada tingkah laku yang berguna. Hukuman pula memberi penekanan
kepada tingkah laku yang tidak perlu diulangi oleh kanak-kanak. Ia jarang dapat
membantu kanak-kanak dalam memanfaatkan tenaga yang diperlukan dalam
tingkah laku yang produktif. Ia mungkin juga mengganggu proses pembelajaran
kerana perasaan takut dan benci akan terhasil. Perbezaan ini adalah seperti
dalam Jadual 4.1.

TOPIK 4 PENGURUSAN  153
Apa yang diperlukan oleh kanak-kanak adalah panduan ke arah kelakuan apa
yang diharapkan oleh mereka.
Jadual 4.1: Ringkasan Perbezaan antara Disiplin dan Hukuman
Disiplin Hukuman
 Membantu kanak-kanak berubah  Menekankan apa yang tidak perlu
daripada tingkah laku impulsif kepada diulangi.
tingkah laku yang berguna.  Jarang membantu kanak-kanak
memanfaatkan tenaga yang diperlukan
dalam tingkah laku yang produktif.
 Boleh juga mengganggu proses
pembelajaran kerana wujud perasaan
takut dan benci.
(a) Menunjukkan Contoh yang Baik

Jelaskan tentang apa yang kita harapkan daripada mereka. Untuk
membimbing kanak-kanak ke arah tingkah laku yang boleh diterima, kita
perlu menunjukkan contoh tingkah laku yang baik. Mereka cenderung
untuk mengikut tingkah laku model yang mereka suka dan hormati.
(b) Menghormati Diri adalah Perlu untuk Kawalan Diri

Perasaan kanak-kanak mengenai diri mereka sendiri sangat penting.
Kanak-kanak yang melihat diri mereka sebagai tidak bernilai tidak akan
terdorong untuk melakukan perkara yang diterima ramai. Mereka perlu
menghormati diri mereka sendiri untuk menghormati orang lain.
Dalam mendisiplinkan kanak-kanak, kita perlu berhati-hati supaya tidak

memalukan kanak-kanak dan merendahkan harga diri mereka. Kita juga
perlu mengelakkan daripada melabel atau mengancam mereka. Kita harus
menjangkakan yang terbaik daripada mereka, agar mereka mendapat
inspirasi untuk menjadi yang terbaik.
(c) Bertimbang Rasa

Langkah pertama untuk menjadi bertimbang rasa adalah berhenti menjadi
begitu sempurna. Kanak-kanak akan melihat anda sebagai contoh dan
meniru anda. Jadilah contoh yang terbaik dan buatlah perkara baik
sepertimana yang anda ingin mereka lakukan.
Di samping itu, sentiasa tunjukkan kepada kanak-kanak yang anda

mengambil berat tentang mereka. Anggaplah hukuman sebagai jalan yang
terakhir. Jika perlu menghukum mereka sekali pun, pilih hukuman yang
sesuai. Pastikan mereka faham kenapa mereka dihukum. Biarkan mereka
tahu apa tingkah laku yang boleh diterima.
Hukuman perlu sentiasa konsisten dan berkesan. Anda perlu juga belajar
untuk membezakan antara pelanggaran peraturan yang tidak disengajakan
dengan yang disengajakan. Seseorang mengambil masa untuk berubah.
Oleh itu, jangan mengharapkan kanak-kanak dapat berubah dalam tempoh
semalaman. Sekiranya anda mengharapkan demikian anda hanya
menyeksa mereka dan membuatkan mereka tertekan. Untuk menjadi
bertimbang rasa, anda perlu bergantung pada akal fikiran dan perasaan
anda.
Rajah 4.1 menunjukkan cara untuk menyatakan batasan kepada kanak-

kanak.
Rajah 4.1: Bagaimana menyatakan batasan kepada kanak-kanak

(d) Lembut dan Tegas

Kanak-kanak belajar dengan lebih baik apabila mereka ingin belajar.
Pastikan mereka memberi tumpuan, aktif dan yang paling penting,
seronok. Menjadi teratur tidak bermakna anda tidak boleh bergembira.
Anda perlu tahu perbezaan antara bersikap tegas dan kejam. Guru yang
tegas dapat mendisiplinkan murid-murid mereka secara berkesan. Ia
membenarkan kanak-kanak untuk mendengar kerana perasaan hormat.
Sebaliknya, guru yang bersikap kejam akan mencalar emosi kanak-kanak.
Mereka membuat kanak-kanak berasa geram dan menjejaskan motivasi
mereka untuk terus belajar.
Sentiasa menyedari bagaimana anda melayan kanak-kanak apabila anda

marahkan mereka. Cuba cara di bawah:
(i) Tarik nafas dan bertenang sebelum anda mula memberitahu mereka
kenapa anda tidak suka dengan tingkah laku mereka;
(ii) Ingatkan diri anda bahawa anda tidak perlu lihat atau berkelakuan
seperti orang yang marah untuk mendapat hasil yang baik.
Anda juga boleh menggunakan jenaka untuk mendisiplinkan kanak-kanak.

Ia boleh meleraikan ketegangan dan ia adalah cara yang baik untuk
mengawal tekanan. Walau bagaimanapun, jangan terlalu mengusik atau
menyindir. Kebanyakan kanak-kanak tidak memahami sindiran dan
mereka mungkin tidak tahu apa yang mereka lakukan adalah salah. Lebih
buruk lagi, anda hanya mungkin menyakiti perasaan mereka, bukan
mengajar mereka untuk berdisiplin.
Anda tidak perlu terlalu tegas dengan kanak-kanak. Menjadi terlalu tegas
boleh mendatangkan keburukan. Kanak-kanak akan menganggap anda
sebagai seorang yang garang dan kejam. Akibatnya, mereka tidak akan
mengendahkan anda dan tidak memandang serius nasihat yang anda
diberikan.

Rajah 4.2 menunjukkan garis panduan untuk hukuman yang berkesan.
Jadual 4.2: Garis panduan untuk hukuman yang berkesan
(e) Penggunaan Insentif yang Berkesan dan Tidak Berkesan

Insentif adalah ganjaran yang diberikan kepada kanak-kanak yang
berkelakuan baik. Bahagian yang sukar adalah untuk mengetahui berapa
kerap untuk memberi ganjaran kepada mereka dan apa jenis ganjaran yang
bersesuaian. Jika tidak dilakukan dengan betul, kanak-kanak hanya akan
berkelakuan baik untuk mendapatkan ganjaran.
Beberapa contoh biasa dalam memberi insentif yang tidak berkesan ialah:
(i) Menunggu terlalu lama untuk memberi ganjaran kepada kanak-

kanak;
(ii) Menjanjikan sesuatu yang sukar ditepati atau mahal;

(iii) Menarik balik ganjaran untuk tingkah laku yang tidak baik sebelum
ganjaran diberikan; dan
(iv) Memberi sesuatu ganjaran yang mudah didapati oleh kanak-kanak

atau sesuatu yang sudah dimiliki oleh mereka.
Menggunakan insentif yang berkesan bukan sesuatu yang mudah.

Memotivasikan kanak- kanak untuk berkelakuan baik sangat mencabar.
Daripada mengharapkan kanak-kanak untuk menjadi sempurna selepas
diberi hukuman dan ganjaran beberapa kali, sebaliknya anda perlu
memberi tumpuan kepada satu atau dua tingkah laku kritikal yang anda
mahu ubah.
Kadang-kadang, masalah yang lebih serius seperti tingkah laku fizikal atau
lisan perlu dihukum dan masalah yang kurang serius seperti tidak
melakukan kerja sekolah boleh dimaafkan. Apabila tingkah laku mereka
bertambah baik anda boleh meningkatkan harapan anda. Jadi, mereka
mesti lakukan lebih baik untuk mendapatkan ganjaran.
(f) Time-out
Time-out adalah satu bentuk hukuman yang meletakkan jarak antara
kanak-kanak dan tingkah laku yang tidak baik untuk tempoh masa
tertentu. Time-out membenarkan kanak-kanak untuk bersendirian untuk
memikirkan tentang kesalahan yang telah mereka lakukan. Time-out perlu
dilakukan di dalam kawasan yang sunyi tanpa akses kepada televisyen
atau komputer. Ia boleh dilakukan di atas lantai, kerusi atau di dalam bilik
yang berasingan.
Masa untuk time-out perlulah mengikut umur kanak-kanak. Time-out yang

paling singkat untuk kanak-kanak yang berumur lima tahun ialah lima
minit. Masa yang paling panjang bagi time-out pula ialah selama sepuluh
minit. Panjang sesuatu masa juga bergantung pada sejauhmana mereka
memberi kerjasama (masa yang singkat jika mereka memberikan
kerjasama, masa yang lebih lama untuk mereka yang tidak memberikan
kerjasama). Time-out hanya boleh dimulakan apabila kanak-kanak tenang
(menangis adalah perkara biasa). Rujuk Rajah 4.3 untuk garis panduan bagi
time-out.

Jadual 4.3: Garis Panduan Time-out
Jika kanak-kanak masih tidak mahu bekerjasama, letak mereka di dalam

bilik berasingan dan ambil sesuatu yang mereka suka (mainan yang
disukai). Pulangkan semula hanya apabila time-out dilaksanakan atau
tambah masa bagi time-out dalam 24 jam (atau masa tambahan yang
sesuai).
Apabila kanak-kanak telah selesai time-out, anda boleh lakukan sama ada:
(i) Mulakan yang baru. Mulakan yang baru jika tingkah laku yang buruk
sudah berakhir (tiada hukuman tambahan); atau
(ii) Kanak-kanak masih perlu buat apa yang disuruh (jika mereka enggan
penuhi permintaan, mereka perlu diberi time-out).

Perubahan mengambil masa untuk berlaku. Hanya kerana mereka tidak

mahu berubah serta-merta, ia tidak bermaksud time-out itu tidak berkesan.
Apabila time-out tidak berfungsi, ia mungkin kerana ibu bapa dan guru
tidak bersabar. Kanak-kanak tahu jika mereka degil, orang dewasa akan
menghukum mereka.
Untuk time-out berfungsi:
(i) Perlu konsisten dan berterusan (sentiasa buat, jangan tertinggal);
(ii) Bertenang dan tidak bertindak dalam keadaan marah (sesetengah

kanak-kanak berkelakuan buruk untuk membuat anda marah,
hukuman perlu setanding dengan ganjaran);
(iii) Jangan terlalu memberi perhatian kepada kanak-kanak apabila anda

membuat time-out dan jangan biarkan ia mengalih perhatian anda
daripada kanak-kanak lain atau tanggungjawab lain; dan
(iv) Sentiasa positif terhadap tingkah laku yang baik (time-out tidak
berfungsi dengan sendiri, ia adalah sebahagian daripada
perancangan).
AKTIVITI 4.1
1. Apakah perbezaan antara disiplin dan hukuman?
2. Adakah anda nampak perbezaan ini sebagai sesuatu yang

penting? Beri alasan dari perspektif anda.
(g) Apa yang Akan Anda Lakukan Apabila Kanak-Kanak Melawan Cakap
Sesetengah kanak-kanak belajar bagaimana untuk melawan cakap guru-
guru mereka, terutamanya apabila mereka diminta melakukan sesuatu atau
mereka ingin dihukum. Tingkah laku ini membuatkan kita sukar untuk
berkomunikasi dengan mereka jika tidak dapat dikawal.
Cuba cari di mana mereka mendapat tingkah laku tersebut. Kanak-kanak

boleh belajar untuk meniru tingkah laku model yang diperhatikan dengan
begitu cepat. Ketahui jenis percakapan yang berlaku di sekeliling mereka.
Berapa banyak sindiran, pergaduhan dan cakap belakang yang terdedah
kepada mereka? Dalam masalah ini, mengubah persekitaran adalah cara
yang terbaik.

Anda juga perlu mengenal pasti harga diri dan keselesaan kanak-kanak.
Cuba kenal pasti jika mereka berasa lemah atau tidak didengari. Mungkin
juga cakap belakang berlaku kerana kanak-kanak mendapati ia adalah satu
cara yang terbaik untuk mendapat perhatian. Jika ini berlaku, cuba
selesaikan masalah tentang harga diri mereka dan beritahu mereka ada
cara lain yang lebih baik untuk mendapatkan perhatian.
Berikut adalah beberapa teknik untuk menangani masalah bercakap di

belakang.
(i) Beritahu kanak-kanak apa tingkah laku yang anda harapkan dan
kekalkannya. Anda boleh beritahu, „Bercakap begitu tidak
dibenarkan‰. Beritahu secara jelas dan tegas.
(ii) Mengajar kanak-kanak yang bercakap dengan sedemikian, bahawa

mereka tidak akan mendapatkan apa yang mereka mahukan. Anda
boleh beritahu, „Saya tidak mahu bercakap atau mendengar awak
selagi awak bercakap dengan nada seperti ini kepada saya. Apabila
awak berubah cara awak bercakap, baru saya akan mendengar apa
yang awak cakap‰.
(iii) Mengajar kanak-kanak cara untuk berkomunikasi yang baik.

Sesetengah kanak-kanak tidak mengetahui bagaimana perlu bertanya
atau berkomunikasi untuk mendapatkan sesuatu. Cari waktu dan
tempat yang sesuai (tidak apabila kanak-kanak hanya mencabar oleh
orang dewasa dengan bercakap belakang) dan dengan tenang
jelaskan kepada kanak-kanak bagaimana untuk berkomunikasi
dengan baik.
(iv) Pastikan bahawa mereka faham. Walau bagaimanapun, meminta

mereka hormat masih tidak memberi kesan bahawa mereka dapat
menunjukkan perubahan seperti yang diharapkan. Jika tidak, kanak-
kanak akan mengakhirinya sebagai anak nakal/manja.
(v) Mula mengajar kanak-kanak bagaimana untuk mengawal

kekecewaan sesuai dengan umur masing-masing. Beritahu mereka
bagaimana untuk mengawal atau beritahu orang dewasa tentang
kekecewaan atau kesedihan yang mereka lalui tanpa bercakap
belakang orang dewasa.

(vi) Anda boleh melakonkan senario dengan kanak-kanak dan

menyediakan peluang kepada mereka untuk melatih tingkah laku
yang sesuai. Beritahu mereka bahawa reaksi atau tingkah laku yang
tidak sesuai perlu sentiasa diikuti dengan meminta maaf dan mereka
perlu mencuba kembali kaedah yang lebih baik.
(vii) Puji tingkah laku yang baik dan tindakan/reaksi yang baik. Ia
bukanlah sesuatu yang mudah untuk menangani kekecewaan hidup,
dan cara yang betul perlu sentiasa dipelajari.
AKTIVITI 4.2
1. Apakah yang dimaksudkan dengan tenang apabila anda bekerja

dengan kanak-kanak?
2. Adakah perlu untuk menunjukkan emosi dalam sesetengah

keadaan? Beri beberapa contoh.
4.1.2 Acara dan Jadual Harian

Kanak-kanak sentiasa memerlukan keselamatan yang boleh diramalkan dalam
rutin seharian. Mereka merasa selesa apabila mereka tahu apa yang akan berlaku
sepanjang hari tersebut.
Jadual harian yang berlainan adalah untuk disesuaikan dengan falsafah sekolah
dan keperluan kanak-kanak. Ia bergantung pada tujuan sekolah, peringkat umur
dan keperluan kanak-kanak, susunan fizikal dan apa yang berkemungkinan. Ia
mungkin juga bergantung pada bilangan staf yang ada, pengalaman dan pilihan
mereka.
Kanak-kanak memerlukan beberapa peraturan dalam kehidupan mereka di

sekolah. Jadual harian memberi kanak-kanak keyakinan kerana mereka tahu apa
yang akan berlaku. Namun, ini tidak bermaksud ia tidak boleh fleksibel. Ia boleh
diubah, apabila perlu. Sepanjang hari, kanak-kanak perlu diberi kebebasan
membuat pilihan dalam struktur jadual.

Jadual harian perlu membuka peluang untuk kanak-kanak dalam merancang

dan melaksanakan projek-projek atau aktiviti-aktiviti pembelajaran dan
permainan yang lain. Guru boleh menjalankan kedua-dua aktiviti kumpulan
kecil atau kumpulan besar. Apabila merancang jadual harian, guru perlu
mewujudkan keseimbangan antara aktiviti yang dimulakan oleh kanak-kanak
dan aktiviti yang diarahkan oleh guru.
Jadual harian boleh dibahagikan kepada:
(a) Waktu Kumpulan Besar

Beri kanak-kanak peluang untuk terlibat dalam aktiviti-aktiviti sebagai satu
kumpulan yang besar. Ia boleh berlaku beberapa kali sepanjang hari
(misalnya pada awal hari atau selepas selesai aktiviti/pembelajaran).
Masa ini diperlukan untuk berkongsi pengalaman, bincang rancangan
untuk hari tersebut, mengkaji konsep yang sudah dipelajari, persembahan
muzik dan pergerakan, bercerita, mengkaji apa yang telah dicapai dan
peralihan antara aktiviti.
(b) Waktu Pusat Pembelajaran

Beri peluang kepada kanak-kanak untuk bekerja di pusat-pusat
pembelajaran. Ia adalah selepas tempoh perancangan (kanak-kanak
menentukan apa yang mereka mahu lakukan). Guru berinteraksi dan
membantu kanak-kanak mengoptimumkan aktiviti-aktiviti mereka. Selepas
waktu pusat pembelajaran, terdapat tempoh masa untuk membersihkan
dan meletakkan bahan-bahan di pusat pembelajaran di tempat yang betul.
(c) Waktu Kumpulan Kecil

Membolehkan guru-guru untuk membimbing aktiviti pembelajaran atau
terlibat dalam arahan yang jelas. Bekerja dengan lima orang kanak-kanak
pada satu-satu masa, guru menerangkan konsep, tema topik, menjalankan
aktiviti dan mengajar sesuatu topik. Masa kumpulan kecil juga boleh
dijalankan semasa masa di pusat pembelajaran.
(d) Waktu Luar

Membenarkan kanak-kanak untuk bekerja atau bermain di luar. Sesetengah
waktu luar boleh digunakan sebagai masa bagi aktiviti bebas untuk
kumpulan kecil atau kumpulan besar. Aktiviti fizikal adalah dirancang
untuk waktu luar (lawatan, jalan kaki di kawasan kejiranan dan aktiviti
kurikulum yang berkaitan).

Rutin lain yang dibina dalam jadual harian termasuklah:
(a) Ketibaan
Kanak-kanak ingin tahu apa yang diharapkan apabila mereka tiba di
sekolah. Mereka suka bila tahu anda berada di sana untuk menyambut
mereka dan mengharapkan mereka untuk menyambut anda dan
meneruskan dengan permainan bebas atau rutin lain.
(b) Snek/Waktu Makan

Waktu makan pagi/tengah hari untuk kumpulan pagi/tengah hari. Mereka
juga perlu menepati masa untuk makan apabila dihidangkan, didahului ke
tandas untuk membasuh tangan dan kaki , apabila perlu.
(c) Rehat/Waktu Tidur

Rehat yang singkat atau masa lapang sebelum makan tengah hari atau
selepas snek. Masa rehat yang panjang selepas makan tengah hari adalah
perlu dalam program sepanjang hari. Kanak-kanak menjadi sedikit marah
dan suka bertengkar apabila mereka penat. Masa rehat/tidur
membenarkan mereka untuk bertenang, kekal ceria dan memulihkan
keupayaan untuk menyerap lebih banyak pembelajaran.
Apabila rutin biasa berubah kepada lawatan, meraikan hari jadi dan lain-lain
majlis khas, kanak-kanak lazimnya bertindak balas dengan kegembiraan dan
tingkah laku mereka mungkin di luar kawalan. Jika perubahan tidak dapat
dielakkan, kanak-kanak akan bertindak balas dengan lebih positif jika mereka
bersedia untuk perubahan jadual yang lebih awal.
Kanak-kanak memerlukan jadual yang sudah diramalkan supaya mereka tahu

bagaimana untuk bertingkah laku yang baik. Apabila kanak-kanak memahami
jenis tingkah laku yang boleh diterima untuk bilik darjah yang berbeza dan
aktiviti-aktiviti luar, mereka lebih suka untuk bekerjasama dan menunjukkan
kemahiran sosial yang sesuai.
Guru perlu sentiasa menerangkan kepada mereka tentang peraturan kelas dan
respon kepada mereka apabila mereka mengikutinya dengan baik. Selain itu,
guru perlu menerangkan kepada mereka jika mereka melakukan sesuatu yang
salah.

Merancang Aktiviti dan Projek Pelajaran

Di sini terdapat beberapa perkara setiap guru perlu mengambil kira apabila
merancang aktiviti atau projek pelajaran.
(a) Guru perlu mengambil kira semua prosedur dan bahan yang diperlukan
untuk setiap aktiviti dan projek.
(b) Mereka juga perlu menentukan bila dan bagaimana aktiviti akan
dimuatkan ke dalam jadual.
(c) Dalam unit-unit projek, guru perlu mengambil kira berapa banyak masa
yang diambil dan bagaimana kanak-kanak boleh memilih untuk terlibat
dalam perancangan dan melakukan projek.
(d) Aktiviti hendaklah dihuraikan supaya kanak-kanak faham apa yang perlu
dilakukan dan apa yang mereka akan belajar.
Prosedur Pelajaran
(a) Pengenalan kepada pelajaran
(i) Aktiviti yang difokuskan: Apa yang boleh dilakukan untuk mendapat
perhatian kanak-kanak.
(ii) Objektif: Bincangkan dengan kanak-kanak apa yang mereka tahu atau
apa yang mereka perlu lakukan pada akhir pelajaran.
(iii) Mengaitkan pelajaran sebelumnya: Bagaimana pelajaran boleh

dikaitkan kepada pelajaran sebelumnya atau unit aktiviti yang lain.
(b) Perkembangan dalam pelajaran
(i) Penerangan: Model, definisi, contoh, langkah-langkah dalam proses.
(ii) Panduan latihan: Aktiviti manipulatif atau aktiviti hands-on, latihan

menulis
(iii) Aktiviti yang mencabar: Aktiviti yang membenarkan kanak-kanak

mengaplikasikan maklumat atau kemahiran yang dipelajari (boleh
dilakukan bersendirian, berpasangan atau dalam kumpulan).

(iv) Adaptasi: Modifikasi yang boleh dibuat dalam pelajaran untuk

meningkatkan pembelajaran kanak-kanak dengan keperluan atau
kebolehan yang berbeza atau peringkat perkembangan dalam bilik
darjah.
(v) Aktiviti mengajar semula: Jika perlu.
(c) Ringkasan
Penutupan: Bagaimana pelajaran dapat disimpulkan supaya ia dapat
masuk dalam fikiran kanak-kanak. Ini mungkin dalam bentuk
perbincangan dengan para pelajar.
4.1.3 Jantina
Walaupun tidak mungkin untuk mengkategorikan kanak-kanak mengikut
jantina, namun lelaki dan perempuan mempunyai kecenderungan untuk
bertindak dengan cara yang berlainan. Golongan lelaki dianggap lebih mudah
bergerak ke merata tempat dan aktif. Namun, ini tidak bermaksud perempuan
adalah pasif. Lelaki juga diketahui lebih sukar untuk dikawal, berbanding
perempuan yang biasanya mengelakkan diri daripada mendapat masalah.
Kanak-kanak lelaki dan perempuan juga mungkin berbeza dalam persekitaran

pembelajaran. Sebagai contoh, lebih kanak-kanak lelaki daripada kanak-kanak
perempuan didiagnos dengan masalah pembelajaran di sekolah rendah dan
sekolah menengah. Kanak-kanak perempuan nyata lebih baik dalam bahasa dan
kanak-kanak lelaki cenderung dalam matematik dan kebolehan ruang.
Walaupun kanak-kanak lelaki dan perempuan mungkin berbeza, cara anda

melayan mereka harus sama. Berikan jumlah perhatian yang sama kepada
kedua-dua jantina dan galakkan mereka untuk meneruskan minat mereka
walaupun ia tidak mengikut jantina yang stereotaip (seperti kanak-kanak
perempuan menjadi juruterbang atau kanak-kanak lelaki menjadi jururawat).
Cara terbaik adalah bahawa setiap bilik darjah mempunyai jumlah yang sama
antara kanak-kanak lelaki dan perempuan. Sentiasa galakkan mereka untuk
berinteraksi secara positif antara satu sama lain. Walaupun anda boleh
menjelaskan perbezaan antara lelaki dan perempuan, cuba elakkan stereotaip
jantina. Galakkan kanak-kanak lelaki bermain dengan anak patung atau rumah
mainan dan kanak-kanak perempuan pula dapat melakukan aktiviti sukan
(melompat, berjalan) atau bermain dengan lori dan kereta.

Apabila tiba ke soalan disiplin, sentiasa letakkan peraturan dan hukuman yang
sama, sama ada lelaki atau perempuan. Ia tidak boleh diterima untuk kanak-
kanak lelaki yang berkelakuan secara agresif (menolak) daripada kanak-kanak
perempuan. Begitu juga, jangan lepaskan kanak-kanak perempuan daripada
dihukum dengan mudah kerana anda menganggap mereka golongan yang lebih
lemah.
Hukuman bagi setiap jenis tingkah laku harus konsisten untuk kedua-dua
jantina. Berat sebelah kepada jantina yang berbeza boleh memberi kesan
bagaimana kanak-kanak melayan orang lain mengikut jantina.
4.1.4 Nisbah Guru-Murid

Setiap orang dewasa yang menjaga kanak-kanak tahu betapa susahnya untuk
mengawal mereka. Jika ibu bapa merasa cukup susah untuk mengurus seorang
kanak-kanak, cuba bayangkan kesukaran guru mengurus satu kelas. Inilah
sebabnya terdapat nisbah guru-murid.
Ia biasanya berdasarkan:
(a) Umur kanak-kanak;
(b) Jenis aktiviti program;
(c) Kemasukan kanak-kanak istimewa;
(d) Masa dalam sehari; dan
(e) Faktor-faktor lain (penjaga tidak berpengalaman mungkin lebih suka

mengendalikan bilangan kanak-kanak yang sedikit).
Bilangan setiap kanak-kanak dan orang dewasa dan jumlah saiz kumpulan
adalah dua faktor yang berbeza yang menunjukkan kualiti dan keselamatan
tentang penjagaan kanak-kanak. Garis panduan yang dicadangkan bagi setiap
faktor adalah berbeza mengikut umur. Jabatan Kesihatan dan Perkhidmatan
Manusia U.S. (2002) dan Perbadanan Nasional bagi Pendidikan Awal Kanak-
Kanak (2004) mencadangkan kriteria-kriteria (rujuk Jadual 4.2) untuk
menentukan bilangan pekerja dalam program awal kanak-kanak mencukupi.
Kedua-dua saiz kumpulan dan nisbah pekerja dengan kanak-kanak adalah
ditentukan berdasarkan nombor dan umur kanak-kanak yang telah didaftarkan.

Mendapatkan nisbah guru dengan kanak-kanak adalah penting supaya penjaga

dapat:
(a) Menyediakan hubungan personal yang kerap;
(b) Mengetuai aktiviti pembelajaran yang bermakna;
(c) Memantau kanak-kanak secara berterusan; dan
(d) Menyediakan penjagaan segera jika diperlukan (terutamanya semasa

terdapat kemalangan dan kecemasan).
Jadual 4.2: Cadangan Nisbah Pekerja-Kanak-Kanak Dalam Saiz Kumpulan
Umur kanak-kanak 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 28
Pengiktirafan hubungan 1:3 1:4
bayi
(lahir hingga 15 bulan)
Pengiktirafan hubungan 1:3 1:4 1:4 1:4
kanak-kanak
kanak-kanak (12 hingga 28
bulan)
Dua tahun 1:4 1:5 1:6
(21 hingga 36 bulan)
2ó tahun 1:5 1:6 1:7
Pengiktirafan Hubungan 1:7 1:8 1:9 1:10
Kanak-kanak Prasekolah
Tiga tahun
Empat tahun 1:8 1:9 1:10
Lima tahun 1:8 1:9 1:10
Pengiktirafan hubungan 1:10 1:11 1:12
kanak-kanak Tadika
Enam hingga lapan tahun
Nota:
1. Termasuk guru, pembantu guru/penolong guru.
2. Had umur anggaran dan tentatif pertimbangan lebih lanjut oleh NAEYC Program Akademi
bagi Pengiktirafan Awal Kanak-kanak.
3. Saiz 10 kumpulan untuk kumpulan ini memerlukan penambahan orang dewasa.

Ini sepatutnya dapat menyediakan pemantauan orang dewasa untuk kanak-

kanak sepanjang masa. Seharusnya sentiasa terdapat lebih ramai orang dewasa
kerana jika seseorang dewasa ingin berehat atau terdapat kecemasan, terdapat
orang lain yang dapat menggantikannya.
Meletakkan kanak-kanak berbeza umur dalam satu kumpulah adalah amat

digalakkan. Apabila kumpulan yang mempunyai dua kategori umur kanak-
kanak bergabung, nisbah bagi keseluruhan kumpulan mestilah selari dengan
nisbah yang diperlukan untuk majoriti kanak-kanak jika tiada bayi atau kanak-
kanak yang lebih kecil terdapat dalam kumpulan bercampur peringkat umur.
Apabila bayi dan kanak-kanak kecil diletakkan di dalam satu kumpulan, nisbah
pekerja dengan kanak-kanak dan saiz kumpulan bagi bayi dan kanak-kanak
perlu dikekalkan. Pertukaran bagi bayi dan kanak-kanak perlulah biasa dengan
kanak-kanak dan perlu tahu jadual kanak-kanak dan perbezaan individual
sebelum memberi tugasan.
Jika terdapat sukarelawan digunakan untuk memenuhi nisbah guru dengan

kanak-kanak, mereka perlu memeuhi kelayakan pekerja kecuali mereka ialah ibu
bapa atau penjaga kepada kanak-kanak tersebut. Sukarelawan mestilah
melengkapkan pratugasan orientasi dan harus mempunyai latihan yang
berterusan.
Saiz kumpulan dan nisbah antara guru dengan kanak-kanak ditentukan

berdasarkan bilangan dan umur kanak-kanak di dalam kelas. Walau
bagaimanapun, apabila saiz kumpulan lebih kecil dan nisbah rendah, kanak-
kanak akan lebih cenderung untuk mematuhi dan bertindak lebih positif
terhadap guru. Terdapat juga had yang lebih rendah berdasarkan betapa
mudanya usia kanak-kanak tersebut.
Nisbah dikurangkan apabila terdapat satu atau lebih kanak-kanak yang

memerlukan bimbingan tambahan daripada pembantu guru disebabkan oleh:
(a) Perkembangan umur atau tahap;
(b) Kelancaran bahasa; atau
(c) Tahap kemampuan.

Terdapat beberapa variasi dalam saiz dan nisbah kumpulah jika berikut
merupakan kriteria yang baik:
(a) Kurikulum;
(b) Kelayakan kakitangan;
(c) Kesihatan dan keselamatan; dan
(d) Persekitaran fizikal.
4.1.5 Kanak-kanak Berkeperluan Khas

Terdapat kemungkinan kanak-kanak berhadapan dengan kanak-kanak
berkeperluan khas. Ia boleh berlaku di sekolah atau semasa aktiviti kurikulum.
Sesetengah kanak-kanak mungkin ingin tahu dan boleh menunjukkan perbezaan
(mengapa dia berkerusi roda).
Mengabaikan mereka atau memberitahu mereka untuk senyap boleh memberi

kesan yang negatif terhadap kanak-kanak itu. Mereka mungkin mendapat mesej
yang salah dan berfikir bahawa ada sesuatu yang salah dengan orang tersebut.
Daripada anda mengelak soalan-soaan mereka, sebaiknya anda jawab dengan

nada yang bersahaja. Jawapan yang anda berikan perlu membawa kefahaman
dan keselesaan dan bukannya rasa gelisah atau keliru.
Biarkan kanak-kanak berinteraksi dengan kanak-kanak berkeperluan khas.

Kebanyakan kanak-kanak tidak bermaksud menghina dan hanya ingin tahu
tentang mengapa mereka berbeza. Seorang kanak-kanak yang bertanya
mengenai perbezaan akan memulakan perbualan yang boleh membawa kepada
persahabatan.
Guru dan ibu bapa juga perlu sedar, bahawa tidak mengapa jika kanak-kanak
berkeperluan khas tidak mahu bercakap atau sekurang-kurangnya bercakap
tentang perbezaan atau jika kanak-kanak itu tidak mahu memulakan perbualan.
Kanak-kanak boleh menjadi pemalu atau tidak mahu berkawan dengan rakan-
rakan. Lama-kelamaan mereka akan faham dan belajar untuk membentuk
persahabatan.

Kebanyakan persahabatan adalah berdasarkan kepentingan bersama dan

bukannya perbezaan. Kanak-kanak digalakkan untuk berbincang tentang
perkara yang mereka suka (warna kegemaran, makanan kegemaran) atau
perkara-perkara yang mereka suka lakukan (melukis, bermain bola). Ini akan
membantu kanak-kanak memberi tumpuan kepada persamaan dan bukannya
perbezaan.
Kanak-kanak boleh belajar dengan lebih lanjut tentang perbezaan jika mereka
alaminya dengan sendiri. Cuba bermain peranan tertentu dan galakkan kanak-
kanak lain untuk pertimbangkan apa yang mungkin mereka rasa. Jika di dalam
kelas terdapat kanak-kanak yang buta, anda menggalakkan kanak-kanak yang
lain menutup mata dan cuba mencari objek atau berjalan ke bahagian-bahagian
tertentu di dalam bilik.
Selepas itu, anda boleh bercakap mengenai beberapa cabaran bagi kanak-kanak
yang berbeza keupayaannya dan alat bantuan kanak-kanak yang mungkin
digunakan untuk membantu mengatasinya. Jika kanak-kanak berkeperluan khas
menjelaskan dengan orang dewasa, kanak-kanak lain bukan sahaja memahami
ketidakupayaan dengan lebih baik, malah sering kali kagum tentang semua
perkara yang mereka lakukan.
Apabila kanak-kanak telah berpuas hati dengan rasa ingin tahu, anda perlu
melayan kanak-kanak dengan berkeperluan khas sama seperti kanak-kanak
biasa yang sama umur dengannya. Galakkan mereka untuk saling bersahabat
dan hormat menghormati dengan sama rata. Beritahu mereka bahawa setiap
kanak-kanak adalah unik dan sama, tetapi kita semua adalah lebih sama
daripada berbeza.
SEMAK KENDIRI 4.1
1. Pendidikan awal kanak-kanak berkongsi kepercayaan bahawa

cara untuk memastikan anak-anak berkelakuan sewajarnya
adalah untuk:
A. Mewujudkan hubungan berkasih sayang yang penuh

sokongan.
B. Mewujudkan peraturan kelas yang jelas dan

menguatkuasakannya secara konsisten.
C. Kerap memuji kanak-kanak apabila mereka berkelakuan

sewajarnya.

2. Strategi komunikasi yang manakah menyumbang ke arah

memupuk hubungan yang hangat dan berkembang dengan
kanak-kanak?
A. Kerap memuji kanak-kanak dengan berkata „kerja yang

baik‰ dan mengingatkan mereka untuk „selalu gunakan
perkataan sendiri‰ apabila membantu mereka
menyelesaikan konflik.
B. Melibatkan diri dalam perbualan yang membolehkan

mereka berkongsi tentang minat dan pengalaman.
C. Merancang mengadakan kumpulan yang besar supaya

kanak-kanak boleh menggunakannya bagi melibatkan diri
dan mendengar apa yang diperkatakan oleh orang lain.
3. Time-out:
B. Dianggap hukuman yang tetap untuk mereka yang
bertingkah laku anti-sosial dan mengajar kanak-kanak apa
yang perlu dilakukan untuk bergaul dalam kumpulan.
C. Adalah salah satu cara yang berkesan dan kanak-kanak yang

sensitif akan mengukukan tingkah laku sosial mereka.
D. Menyediakan tempat yang jauh tetapi selamat dari kanak-

kanak yang dapat membantu mereka, di mana kanak-kanak
boleh kembali tenang. Ia tidak semestinya bertujuan
menghukum dan membenarkan kanak-kanak untuk
mengawal diri apabila mereka sedia untuk menyertai
semula kumpulan.
Jawapan: 1. (A) 2. (B) 3. (C)

4.2 BAHAN DAN PERALATAN

Bahan dan peralatan merupakan bahagian yang amat penting di mana-mana
kelas. Mereka perlu selamat, banyak mengikut kesesuaian umur dan berkeadaan
baik. Keselamatan adalah amat penting apabila memilih barang permainan.
Berikut merupakan garis panduannya:
(a) Untuk mengetahui jika ia adalah sesuai untuk kegunaan kanak-kanak,

rujuk label umur dan baca semua arahan keselamatan pada bungkusan;
(b) Kanak-kanak yang berumur di bawah tiga tahun mempunyai risiko yang
tinggi untuk menelan atau menyedut bahagian-bahagian kecil permainan.
Simpan barang mainan seperti bola kecil, belon yang tidak melambung dan
mainan yang mempunyai bahagian tepi yang tajam aatau kasar jauh dari
kanak-kanak;
(c) Pastikan bahawa mainan adalah besar supaya tidak dapat dimasukkan
sepenuhnya ke dalam mulut kanak-kanak yang sudah bergigi; dan
(d) Haiwan dan anak patung kain haruslah mempunya jahitan yang baik dan
kukuh. Apa-apa hiasan pada mainan perlu selamat dan tidak mudah
ditarik atau digigit.
4.2.1 Pemilihan
Pilih bahan-bahan berdasarkan pusat-pusat yang berbeza untuk diberikan
kepada kanak-kanak untuk belajar dan bermain.
(a) Pusat Seni

Pusat seni termasuklah penyangga lukisan dan pelbagai bahan yang biasa
digunakan untuk aktiviti melukis. Bekalan lukisan, krayon, pen marker dan
kertas perlulah sentiasa ada manakala aktiviti tertentu yang memerlukan
bekalan dan bahan tertentu perlu diletakkan di tengah-tengah apabila
diperlukan untuk beberapa hari.

(b) Pusat Muzik dan Pergerakan

Pusat muzik dan pergerakan mungkin berkongsi dengan ruang di kawasan
kelas untuk melakukan aktiviti dalam kumpulan yang besar. Rekod, kaset
atau pemain cakera, alat muzik dan prop lain perlulah diletakkan
bersebelahan dengan kawasan dengan banyak ruang bagi aktiviti fizikal.
(c) Pusat Mainan Dramatik

Pusat ini termasukkan peralatan rumah tangga, sebuah kawasan dengan
blok, lori dan peralatan untuk wayang dan drama. Tujuannya adalah untuk
menyediakan peluang untuk kanak-kanak melakonkan drama sosial. Kotak
alat props untuk menukar tema serta barang-barang lain yang berkaitan
haruslah disediakan dan ditempatkan di tempat yang kekal.
(d) Pusat Bahasa

Lokasi ini adalah untuk perkembangan kebolehan bahasa dan menulis
kanak-kanak. Ia boleh termasuk perpustakaan, pusat mendengar, bahan-
bahan untuk menulis dan mungkin juga sebagai pusat komputer. Carta
pengalaman bahasa, papan menulis untuk individu dan mungkin pelbagai
jenis saiz kertas adalah antara bahan yang terdapat di pusat bahasa.
(e) Pusat Sains dan Matematik

Pusat sains dan matematik pula mempunyai peralatan termasuk peralatan
untuk aktiviti pasir dan air, haiwan dan tumbuh-tumbuhan, bahan-bahan
untuk mengira dan yang berkaitan dengan tajuk bagi sesuatu mata
pelajaran. Ia juga boleh mengandungi kawasan manipulasi untuk bahan-
bahan seperti teka-teki dan bahan binaan bagi motor halus.

4.2.2 Kesesuaian
Bahan dan peralatan yang disediakan perlulah bersesuaian dengan tahap umur
kanak-kanak di dalam kelas masing-masing. Anda harus mengambil kira aspek-
aspek berikut :
(a) Kukuh, Tahan Lama dan Selamat

Kriteria yang paling asas sudah tentunya memastikan permainan adalah
selamat. Setiap satu mainan yang disayangi oleh kanak-kanak akan
mengalami kehausan dan kelusuhan. Bahagian mainan yang longgar, tajam
dan reput tidak selamat untuk bermain.
(b) Pelbagai Guna

Mainan yang terbaik adalah mainan yang boleh digunakan oleh kanak-
kanak dalam pelbagai cara. Istilah permainan yang terbuka sering
digunakan untuk menggambarkan ciri-ciri pelbagai guna. Mainan biasanya
membolehkan kanak-kanak menggunakannya untuk kreativiti dan
imaginasi. Sebagai contoh, fikirkan semua cara kanak-kanak akan lakukan
dengan anak patung, gerabak atau satu set blok.
(c) Penglibatan yang Menarik

Kanak-kanak didorong untuk meneroka, menguji dan mengetahui. Mainan
yang baik akan membenarkan kanak-kanak untuk melibatkan diri dan
menjadi peserta yang aktif dan bukan hanya dilayan.
Kebanyakan mainan (selalunya yang menggunakan bateri) semata-mata

memerlukan kanak-kanak hanya untuk menekan satu butang atau tombol
putar, duduk dan menonton sahaja. Walaupun sering menangkap minat
kanak-kanak pada mulanya dengan bunyi loceng dan wisel, lampu dan
mungkin pergerakan, minat ini akan cepat pudar. Selain itu, mainan begini
selalunya mahal dan menarik pada pandangan orang dewasa. Pada
umunya, lebih banyak mainan itu membolehkan seorang kanak-kanak
melakukan sesuatu adalah lebih baik.

(d) Nilai Tambahan

Kebanyakan mainan yang dibeli adalah semata-mata bagi menggantikan
barangan yang berada di rumah. Sebahagiannya adalah tiruan (contohnya
beg tangan, set makan malam, ayak dan peralatan dapur yang lain). Lain-
lain barangan adalah yang boleh menggantikan objek di dalam isi rumah
dengan baik (contohnya bekas, bekas longgokan, tiub, khemah kecil dan
rak). Mainan yang baik akan menambah kepelbagaian dan lebih peluang
baik dan kemungkinan untuk meneroka daripada apa yang telah
ditawarkan oleh objek yang sebenar. Kanak-kanak lebih suka
menggunakan objek yang sebenar; jadi sebaiknya jangan berikan mereka
versi mainan.
(e) Menggalakkan Kerjasamana dan Komunikasi

Mainan dan bahan-bahan permainan yang lain membantu kanak-kanak
belajar cara untuk berinteraksi dengan kanak-kanak yang lain secara sihat
dan untuk membentuk hubungan yang baik antara mereka. Mereka juga
belajar untuk selesa dengan diri mereka sendiri, menikmati teman mereka
sendiri dan tidak bergantung kepada orang lain. Adalah penting untuk
mengambil kira kepentingan memberi peluang kepada kanak-kanak untuk
terlibat dengan diri mereka sendiri serta bekerja dengan orang lain apabila
memilih bahan-bahan dan peralatan untuk bermain.
(f) Kepelbagaian Pengetahuan

Kanak-kanak boleh belajar bagaimana untuk menghargai kepelbagaian
pada usia yang muda. Memberikan mainan kepada kanak-kanak daripada
pelbagai budaya dengan memperkayakan pengalaman kanak-kanak boleh
menguatkan pemahaman yang berbeza.
(g) Estetika yang Menyenangkan

Pilih bahan dan peralatan yang dapat memupuk minat kanak-kanak
kepada kecantikan. Kanak-kanak boleh belajar untuk menghargai
kehalusan kayu, keindahan warna semula jadi atau merasa kain yang licin
dan lembut. Beberapa mainan terbaik yang memenuhi kriteria ialah blok
(kayu, plastik, lembut dan keras, besar dan kecil), pembinaan dan
manipulasi alat permainan (Lego, Duplo dan jenis-jenis lain) membolehkan
pemasangan bersama-sama dan prop untuk lakonan dramatik dan
berpura-pura bermain seperti kenderaan, haiwan, anak patung dan lawan
pedang.

Rajah 4.4 menunjukkan penilaian pengurusan bahan di dalam kelas.
Rajah 4.4: Penilaian pengurusan bahan di dalam kelas

4.3 MENDIRIKAN PERSEKITARAN

Persekitaran yang sesuai penting untuk pembangunan kanak-kanak. Anda perlu
sentiasa mempertimbangkan sekiranya persekitaran direka untuk kanak-kanak.
Beberapa perkara yang perlu dipertimbangkan ialah:
(a) Keselamatan;
(b) Kesesuaian umur;
(c) Daya tarikan (terang, berwarna-warni dan menarik); dan
(d) Ruang.
4.3.1 Keselamatan Kanak-Kanak

Keselamatan adalah bahagian yang terpenting dalam mana-mana kelas. Kanak-
kanak dengan mudah boleh terlibat dengan kemalangan, terutamannya bagi
mereka yang hiperaktif dan mudah teruja. Keselamatan persekitaran perlulah
lebih selesa, dan hanya ada sedikit sahaja risiko untuk kanak-kanak merasa letih
atau sakit disebabkan oleh persekitaran.
Guru perlu sentiasa melihat keadaan sekeliling yang berkaitan dengan

kebersihan. Anda perlu sentiasa mengambil kira tahap keselesaan dalam
kebersihan dan protokol keselamatan secara menyeluruh. Berikut adalah
beberapa perkara yang perlu dipertimbangkan:
(a) Nisbah penyeliaan;
(b) Sama ada daftar masuk dan daftar keluar keselamatan telah siap
disediakan dan jika ia dikuatkuasakan;
(c) Sama ada pengudaraan adalah baik, terang dan pada suhu yang selesa;
(d) Sama ada mainan dibersihkan secara berkala;
(e) Sama ada terdapat monitor kamera; dan
(f) Sama ada peralatan bermain di luar dipasang dengan betul.

Kanak-kanak seolah-olah tertarik dengan objek berbahaya dan berpotensi untuk

bermain permainan berbahaya. Jika anda toleh pandangan anda walaupun
sejenak, kanak-kanak mungkin akan terlibat dengan kemalangan. Mereka boleh
memeriksa soket elektrik, menelan bahagian mainan yang kecil atau bermain
dengan benda tajam.
Potensi bahaya keselamatan dalam persekitaran luar termasuklah:
(a) Kekurangan pagar keselamatan atau sempadan;
(b) Tumbuhan beracun dan bahan kimia;
(c) Gelungsur yang menarik baju kanak-kanak dan mengakibatkannya

tercekik;
(d) Permukaan yang tidak menyerap impak kanak-kanak yang terjatuh;
(e) Peralatan berkebun;
(f) Persekitaran yang terlalu panas kerana kurangnya teduhan atau terlalu
banyak terdedah kepada haba;
(g) Penyeliaan taman permainan yang tidak mencukupi; dan
(h) Barang-barang yang pecah seperti tangga permainan yang sudah pecah,
atau struktur permainan yang berkarat dan berbucu tajam.
Mana-mana pusat pembelajaran perlu mempunyai senarai atau sekurang-

kurangnya dapat menyediakan penjelasan secara terperinci mengenai langkah-
langkah keselamatan dan prosedur. Perlu juga ada protokol keselamatan bagi
penghantaran dan pengambilan kanak-kanak.
Terdapat beberapa cara untuk mengelakkan kemalangan daripada berlaku

kepada kanak-kanak.
(a) Childproofing
Terdapat langkah berjaga-jaga yang mudah yang boleh diambil bagi
mengelakkan kanak-kanak daripada mengalami kemalangan dan
mencederakan diri sendiri.

(i) Selak keselamatan dan kunci ă Pastikan bahawa mana-mana pintu,

kabin dan laci yang anda tidak mahu kanak-kanak membukanya
mempunyai selak dan kunci. Walaupun anda sedar dengan keliling
anda, kanak-kanak akan sentiasa mencari jalan untuk menyelongkar
benda-benda di dalam laci anda.
(ii) Pintu keselamatan ă Keselamatan adalah amat berguna bagi mereka

yang mengambil penjagaan bayi dan kanak-kanak. Jika anda mahu
mereka untuk berada jauh dari tangga atau keluar dari kawasan
halaman, pintu keselamatan mestilah ada.
(iii) Penjuru dan tepi bampar ă Jika anda mempunyai tepi perabot yang
tajam, anda harus mempertimbangkan penggunaan tepi bampar. Ia
biasanya diperbuat daripada plastik dan menambah pelindungan
bagi tepi yang tajam yang diperbuat daripada kayu, kaca atau batu
bata.
(iv) Penutup soket elektrik ă Soket elektrik adalah sumber biasa

kecederaan yang terjadi kepada kanak-kanak. Penutup soket elektrik
adalah sesuatu yang murah dalam penyelesaian childproofing.
(v) Pengesan asap ă Kebakaran boleh berlaku pada bila-bila masa dan di
mana-mana tempat. Pengesan asap akan memberikan anda amaran
yang mencukupi untuk keselamatan kanak-kanak. Ingat untuk
menggantikan bateri setiap tahun.
(b) Menghalakan Tenaga

Kadangkala kanak-kanak memerlukan satu cara untuk menghalakan
tenaga mereka. Anda boleh menyuruh kanak-kanak berhenti melakukan
sesuatu yang tidak selamat atau tidak boleh diterima dengan menyediakan
alternatif yang selamat. Sebagai contoh:
(i) Jika kanak-kanak memungut objek pecah dan mula untuk membuang
atau menjatuhkannya, tawarkan benda lain kepada dia. Anda boleh
berkata, „Adakah anda mahu bermain menangkap bola?‰ dan
tawarkan kepada mereka bola yang lembut atau sesuatu yang selamat
untuk dibaling dan ambillah objek yang lebih rapuh dan berbahaya
itu.
(ii) Jika kanak-kanak memanjat di atas meja atau di atas rak paparan,
anda boleh berkata, „Itu tidak boleh didaki; gelungsur adalah tempat
untuk mendaki‰. Kemudian segera bawa mereka ke papan gelungsur
plastik untuk menarik minat mereka.

Selepas itu, anda boleh menerangkan kepada mereka mengapa tingkah

laku yang dilakukan tidak selamat. Beritahu bahawa mendaki meja
merbahaya dan mereka boleh terluka. Beritahu mereka apa yang betul dan
tingkah laku yang selamat dan galakkan mereka melakukannya.
(c) Mengalih Perhatian

Kanak-kanak biasanya mempunyai daya tumpuan yang singkat. Jadi jika
mereka bermain dengan melakukan sesuatu yang bahaya, anda boleh
mengalih perhatian mereka dan mengelakkan mereka daripada melakukan
tingkah laku yang tidak selamat atau tidak boleh diterima. Anda mungkin
boleh menarik minat mereka untuk melakukan sesuatu dan tidak lama
kemudian mereka akan lupa pada perkara yang ingin dilakukan sebelum
itu.
(d) Keselamatan Peribadi

Selain keselamatan fizikal, perkara lain yang penting untuk
dipertimbangkan dalam perhubungan dengan kanak-kanak bagi
pembangunan afektif adalah keselamatan peribadi mereka. Kanak-kanak
terdedah kepada ancaman keselamatan peribadi seperti fizikal atau
penderaan psikologi oleh orang dewasa. Ia adalah mustahil bagi mereka
untuk melindungi diri daripada penganiayaan. Mereka tidak boleh belajar
untuk menentang dan mengelakkan penderaan kanak-kanak dengan
mendapatkan „inokulasi‰ mengenai cara untuk menghentikan dan
mengelakkan penderaan.
Kanak-kanak boleh mengambil bahagian dalam amalan pembelajaran yang

selamat apabila amalan yang menghalang penyalahgunaan tertanam dalam
program berterusan di mana kanak-kanak dihormati dan dihargai. Strategi
untuk memastikan keselamatan diri mesti teermasuklah pengajaran mengenai
sentuhan yang baik dan sentuhan buruk dan bahaya terhadap orang yang tidak
dikenali bagi mengelirukan kanak-kanak yang agak lemah terhadap orang
dewasa. Dalam konteks itu mereka adalah:
(a) Terdedah kepada orang dewasa yang menghormati dan menghargai

perasaan kanak-kanak dan keluarga;
(b) Digalakkan untuk menentang pencerobohan fizikal dan perasaan mereka,

keperluan dan keinginan; dan
(c) Digalakkan untuk memberitahu seseorang seperti ibu bapa, guru atau
orang dewasa jika mereka telah disakiti oleh orang dewasa yang lain.

4.3.2 Ruang
Kanak-kanak memerlukan ruang yang mencukupi untuk belajar, bermain dan
berinteraksi dengan kanak-kanak yang lain dan orang dewasa. Organisasi yang
sesuai dapat membantu dan memenuhi keperluan kumpulan yang berbeza. Ia
boleh mengurangkan titik di mana aktiviti mungkin menjadi tidak produktif
atau penuh konflik. Ia juga membolehkan anda memberi lebih banyak masa
untuk memerhati dan bekerja dengan individu dan kumpulan kecil.
Ruang yang teratur hendaklah :
(a) Mempunyai ruang kosong yang mencukupi;
(b) Mudah dilihat untuk guru bagi mengawasi semua kanak-kanak dari mana-
mana sudut. Pembahagi bilik yang rendah yang memisahkan pusat aktiviti
dapat melaksanakan tugas ini;
(c) Membolehkan penyeliaan yang mudah; dan
(d) Tempat simpanan yang cekap.
Ruang kosong hendaklah menjadi serba boleh untuk kegunaan yang berbeza
seperti ruang simpanan, ruang untuk membina permainan atau pergerakan
kreatif. Mereka harus mempunyai banyak ruang untuk bermain yang bertenaga
aktif, ruang untuk bermain benda yang bersepah dan juga ruang yang tidak
terganggu. Ruang boleh menjadi sangat penting kepada kanak-kanak yang
datang dari kawasan rumah dan kejiranan yang sesak.
Kanak-kanak seolah-olah menghargai ruang yang luas dan terbuka. Jika kanak-
kanak diberi pilihan, mereka lebih suka jika tiada meja dan kerusi dan lebih suka
bekerja di atas lantai. Mereka akan meninggalkan bilik kosong dan terbuka.
Anda perlu menyediakan ruang yang mencukupi untuk kanak-kanak berlari di

dalam dan di luar. Sebuah pusat pengemasan yang luas menggalakkan lebih
banyak kanak-kanak bermain dan mengurangkan jumlah konflik. Sebuah bilik
kecil dan berkuap mungkin membuat kanak-kanak resah dan baran.
Perlu ada kedua-dua ruang terbuka dan tertutup. Satu keseimbangan antara
ruang terbuka (yang memberikan kebebasan untuk kanak-kanak bergerak) dan
ruang tertutup (yang menyediakan keselamatan dan privasi) perlu ada di dalam
mana-mana susunan kelas. Tidak kurang daripada satu pertiga dan tidak lebih
daripada separuh daripada ruang bermain sepatutnya kosong.

Ruang simpanan yang mudah dan teratur adalah penting. Ruang penyimpanan
di mana kanak-kanak boleh mencapai bahan-bahan dan menyimpannya selepas
menggunakan bahan permainan dan membolehkan kanak-kanak menjadi bebas
dan mampu berdikari.
Perlu ada ruang yang mencukupi untuk koleksi, bahan kitar semula yang
mungkin berguna pada masa akan datang, perkara-pekara yang boleh diambil
selain untuk diperiksa dan bahan-bahan mentah yang boleh digunakan untuk
membina sesuatu.
Elakkan meletakkan terlalu ramai kanak-kanak di dalam satu bilik walaupun

anda mempunyai banyak penjaga. Ia adalah lebih sukar untuk mengawasi
mereka dan ia adalah lebih mudah bagi mereka untuk mendapat masalah.
AKTIVITI 4.3
Lawati pusat jagaan atau tadika. Lukis gambar rajah ruang di

dalamnya.
(a) Apakah semua kawasan boleh dilihat oleh anda?
(b) Adakah mudah untuk penyeliaan semua kanak-kanak dari mana

anda sedang duduk?
(c) Bagaimanakah ruang dianjurkan? Adakah cukup tetapi tidak

terlalu banyak ruang kosong?
(d) Komen kepada penggunaan ruang. Adakah kanak-kanak

kelihatan gembira atau marah apabila mereka bermain?
4.3.3 Fizikal
(a) Bayi-anak Kecil
Persekitaran fizikal dalam program bayi-anak kecil perlu disusun untuk
keperluan unik dalam pembangunan mereka. Kanak-kanak perlukan
persekitaran yang membolehkan mereka meneroka bahan dan bergerak
bebas. Persekitaran juga perlu menyediakan rasa selamat dan pada masa
yang sama menyediakan pelbagai bahan untuk bermain.

Komponen asas persekitaran bayi-anak kecil termasuklah tempat untuk:
(i) Lampin;
(ii) Makanan;
(iii) Tidur; dan
(iv) Bermain.
Permaidani untuk lantai adalah penting (untuk keselamatan), begitu juga

di kawasan terbuka di mana pelbagai aktiviti dijalankan. Persekitaran
boleh dibahagikan kepada kawasan yang berasingan yang menggunakan
rak rendah atau pemisah. Penjaga haruslah dapat melihat kanak-kanak
pada setiap masa.
(b) Pusat Pembelajaran

Satu kelas prasekolah perlu disusun kepada pusat pembelajaran atau
aktiviti atau kawasan. Bidang pembelajaran perlu membenarkan kanak-
kanak untuk menentukan apa yang mahu dilakukan dan
melaksanakannya. Bahan dalam setiap bidang harus tersusun untuk
menyokong kurikulum. Kanak-kanak akan dapat memutuskan apa yang
mereka mahu utuk belajar secara bebas.
Aktiviti pembelajaran boleh digambarkan dari segi individu dan

kumpulan. Bilik ini boleh diatur untuk mengadakan peruntukan bagi
projek-projek yang besar yang dijalankan untuk mencapai tiga jenis
aktiviti:
(i) Aktiviti pembinaan;
(ii) Aktiviti penyiasatan; dan
(iii) Permainan dramatik.
Terdapat banyak cara untuk mengatur kelas di dalam pusat atau kawasan.
Model yang diterangkan menggunakan:
(i) Pusat permainan dramatik;
(ii) Pusat bahasa;
(iii) Pusat sains dan matematik;
(iv) Pusat seni; dan
(v) Pusat muzik dan pergerakan.

Susunan bilik perlu tersusun dan boleh diubah. Bagi sesetengah aktiviti,
kawasan tertentu perlu berkembang manakala yang lain dapat dikurangkan atau
dihapuskan sehingga hujung aktiviti.
Guru perlu melihat bagaimana kanak-kanak menggunakan pusat pembelajaran

dan memutuskan sama ada untuk menyusun semula kawasan jika digunakan
berbeza dengan apa yang dijangka. Persekitaran perlu membenarkan kanak-
kanak untuk memilih apa yang mereka ingin lakukan dan bukannya memaksa
mereka untuk melakukan sesuatu aktiviti tertentu. Susunan bilik harus
menggalakkan pembelajaran yang aktif dengan menyediakan bahan-bahan
untuk kanak-kanak bekerja dengannya. Laman ini akan menggalakkan kanak-
kanak untuk memilih apa yang mereka mahu belajar.
Kerjasama (kerjasama pasukan) dan sokongan integrasi adalah penting bagi

kanak-kanak untuk belajar perkara baru. Kanak-kanak belajar dengan baik
dalam persekitaran sosial. Guru perlu menyusun persekitaran dengan cara yang
menggalakkan rakan sebaya menyelesaikan masalah. Ini mungkin termasuk
tutor dalam kalangan rakan sebaya, pembelajaran kooperatif dan kumpulan
bermain.
Persekitaran bilik darjah prasekolah perlu menarik minat kanak-kanak. Ia

disususn mengikut pembelajaran atau aktiviti sesuatu kawasan untuk permainan
yang kreatif, membina, dramatik dan boleh dimanipulasi.
Sebaik-baiknya, pelbagai saiz jadual menggantikan meja individu yang kerap

kita lihat dalam kebanyakan bilik darjah sekolah rendah. Pelajar boleh bekerja
dalam pelbagai jadual pada siang hari dan menyimpan buku dan bahan mereka
dalam rak individu.
AKTIVITI 4.4
Bayangkan anda mempunyai semua sumber yang diperlukan untuk

mereka bentuk persekitaran pembelajaran kanak-kanak yang berkualiti
tinggi. Pilih kumpulan umur dan bilangan kanak-kanak dan kemudian
wujudkan pembelajaran dalaman dan luaran untuk kumpulan itu,
sambil selaraskan dengan prinsip-prinsip dalam topik ini. Anda boleh
tunjukkan idea-idea anda dengan melukis pelan untuk kedua-dua
ruang atau mewujudkan satu model tiga dimensi. Persekitaran
hendaklah menunjukkan anda menggunakan ruang, peralatan dan
hiasan dan bahan-bahan yang menyokong rutin harian kanak-kanak
(contohnya, tandas dan makanan) dan juga perkembangan kanak-
kanak dalam pelbagai pusat pembelajaran atau zon.

SEMAK KENDIRI 4.2
1. Bahaya yang biasa dialami oleh bayi dan kanak-kanak yang

biasanya tidak menjadi kebimbangan kepada kanak-kanak yang
lebih tua adalah ______________.
A. Jatuh
B. Tercekik dan keracunan
C. Lemas
D. Terbakar
2. Jatuh adalah punca utama kecederaan di taman permainan.

Antara berikut, yang manakah permukaan menyerap impak jatuh
yang patut diletakkan di bawah peralatan taman permainan?
A. Rumput
B. Permaidani
C. Serpihan kayu atau gentian kayu
D. Lapisan tanah sebelah atas yang berumput
3. Antara yang berikut, yang manakah bukan salah satu cara kanak-
kanak belajar untuk mengambil bahagian dalam melindungi diri
mereka sendiri?
A. Menghafal amaran keselamatan tentang apa yang anda tidak

tahu mereka lakukan (contohnya, tidak berlari di jalan dan
jangan sentuh mancis yang menyala).
B. Belajar mengenali bahaya dan aktiviti bahaya seperti ubat-

ubatan, minuman panas atau lubang yang tidak ditutup.
C. Prosedur amalan kecemasan untuk diikuti jika berlaku

kebakaran atau bencana.

Ć Mengurus kelas bermakna menyediakan semua keperluan kanak-kanak

untuk belajar dengan betul. Ini termasuklah bahan-bahan, peralatan, ruang
dan pengawasan kanak-kanak di dalam persekitaran sekolah.
Ć Beberapa peraturan asas perlu diikuti untuk memudahkan penerokaan

kanak-kanak dan mengelakkan sebarang masalah tingkah laku yang utama.
Ć Perbezaan dibuat antara disiplin dan hukuman dan juga hukuman yang
berkesan dan tidak berkesan. Garis panduan bagaimana untuk menjalankan
time-out dibincangkan, begitu juga dengan strategi hukuman.
Ć Acara dan jadual harian perlu berbeza untuk disesuaikan dengan falsafah
keperluan sekolah dan kanak-kanak.
Ć Pengurusan kelas dan hukuman bagi setiap jenis salah laku harus konsisten
untuk kedua-dua jantina. Tindakan berat sebelah terhadap salah satu jantina
boleh memberi kesan terhadap cara kanak-kanak melayan mereka yang
berlainan jantina.
Ć Bilangan kanak-kanak bagi setiap orang dewasa dan jumlah saiz kumpulan
adalah dua faktor penting yang menunjukkan kualiti pengurusan kelas dan
keselamatan suasana persekitaran kanak-kanak.
Ć Bahan dan peralatan perlu selamat, banyak, mengikut kesesuaian umur dan
dalam keadaan baik.
Ć Pemilihan bahan dan peralatan boleh digunakan berdasarkan pusat

berlainan seperti seni, muzik dan pergerakan, lakonan dramatik, bahasa,
sains dan matematik.
Ć Persekitaran yang sesuai, dari segi keselamatan (persekitaran fizikal dan

keselamatan peribadi kanak-kanak), kesesuaian umur dan daya tarikan
ruang adalah penting untuk pembangunan kanak-kanak.
Ć Keselamatan adalah bahagian yang penting dalam mana-mana persekitaran

untuk kanak-kanak.
Ć Persekitaran yang selamat dan bersih, bebas daripada objek dan permainan
yang bahaya serta peralatan yang pecah dapat mengurangkan penyeliaan
dan kawalan yang diperlukan dalam pengurusan kelas.

Ć Kanak-kanak memerlukan ruang yang mencukupi untuk belajar, bermain

dan berinteraksi dengan rakan yang lain dan orang dewasa. Satu ruang yang
tersusun yang memenuhi keperluan kumpulan yang berbeza dengan kanak-
kanak dengan lebih berkesan adalah sangat penting.
Ć Kepentingan mewujudkan persekitaran fizikal berhubung dengan peringkat

umur dan keperluan kanak-kanak juga dibincangkan di dalam topik ini.
Bahan permainan terbuka Mengalihkan perhatian

Cakap belakang Menghalakan tenaga
Childproof Panduan
Disiplin Pengurusan kelas
Hukuman Time-out
Hearron, P., & Hildebrand, V. (2009). Guiding young children (8th ed.). Upper
Saddle River, N.J.:Merrill/Prentice Hall.
Marion, M. (2007). Guidance of young children (7th ed.). Upper Saddle River,
N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Miller, D. (2004). Positive child guidance (4th ed.). Albany, N.Y.: Delmar Miller.
National Association for the Education of Young Children. (2004). Teacher-child

ratios within group size. Dicapai dari http://www.naeyc.org/
accreditation/naeyc_accred/draft_standards/defs/groupsize.html

U.S. Department of Health and Human Services. (2002). 13 indicators of quality

child care: Research update. Dicapai dari http://aspe.hhs.gov/hsp/
ccquality-ind02.

Topik  Sosio-Dramatik
5
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan pantomim;
2. Merancang pantomim menggunakan ruang, bahan dan peralatan;
3. Menjelaskan drama kreatif;
4. Merancang drama kreatif menggunakan ruang, bahan dan
peralatan;
5. Menghuraikan main peranan; dan
6. Merancang main peranan menggunakan ruang, bahan dan
peralatan.
 PENGENALAN
Permainan sosio-dramatik mempunyai pengaruh besar dalam kebolehan
seseorang kanak-kanak, sama seperti kartun. Ia membantu dalam perkembangan
bahasa dan kemahiran menyelesaikan masalah. Jelasnya, ia boleh memperbaiki
kemahiran emosi sosial kanak-kanak dengan baik.
Semua bentuk permainan sosio-dramatik memerlukan imaginasi dan kreativiti

kanak-kanak. Kanak-kanak boleh mencipta pelbagai senario dan menjadi sesiapa
sahaja yang mereka mahu semasa bentuk permainan sebegini. Ia boleh
digunakan sebagai cara untuk ekspresi kreatif dan langkah untuk kanak-kanak
berkomunikasi dengan orang lain. Oleh yang demikian, ia adalah langkah
terbaik untuk kanak-kanak mempelajari konsep sosial dan empati.

TOPIK 5 SOSIO-DRAMATIK  189
Menurut Smilansky dan Shefatya (1990), permainan sosio-dramatik dibahagikan

kepada komponen-komponen berikut:
(a) Kanak-kanak mempunyai masa, ruang dan objek timbul;
(b) Ia adalah satu usaha kerjasama;
(c) Ia adalah disifatkan oleh kebebasan peribadi;
(d) Ia diperkembangkan mengikut tema pra-penjelasan;
(e) Ia adalah dunia kepura-puraan tetapi membatasi realiti; dan
(f) Pemain harus memahami pemain lain supaya dapat meneruskan

kesinambungan.
Dalam topik ini, anda akan mengenali tiga jenis permainan sosio-dramatik ă
pantomim, drama kreatif dan main peranan. Kita akan melihat pada setiap jenis
permainan tersebut dalam aspek ruang, bahan dan peralatan, dan cara untuk
merancang ketiga-tiganya. Ia menyeronokkan!
5.1 PANTOMIM
Pelajaran pertama kita dalam topik ini adalah pantomim. Adakah anda
mengetahui apa itu pantomim?
Pantomim ialah cara untuk menyampaikan sebuah cerita yang mempunyai

perkataan dengan menggunakan gerakan badan, tanda isyarat dan juga riak
wajah.
Boleh anda fikirkan satu contoh pantomim? Permainan, tarian atau lain-lain
bentuk persembahan teater adalah contoh pantomim.

190  TOPIK 5 SOSIO-DRAMATIK
Secara asasnya, pantomim digunakan untuk menghiburkan kanak-kanak.

Penceritaan semula cerita dongeng adalah satu kebiasaan; ia mungkin diselit
dengan lagu, tarian dan jenaka. Bolehkah anda fikirkan beberapa tajuk yang
terkenal? Beberapa tajuk yang terkenal ditunjukkan dalam Rajah 5.1.
Rajah 5.1: Tajuk cerita dongeng yang terkenal
Pantomim boleh diceritakan oleh seorang pencerita semasa pelakon beraksi. Jika
tidak, plot terbentang dengan sendiri tanpa bantuan daripada seorang pencerita
di mana penonton mungkin melihat cerita berbanding mendengarnya.
Apakah kelebihan pantomim? Pantomin adalah satu alat visual yang kuat,
pendengaran dan lisan dengan elemen kinetik yang boleh digunakan untuk
mengajar kanak-kanak melalui penceritaan cerita. Bagaimanakah pula faedahnya
kepada kanak-kanak? Kanak-kanak boleh mendapat faedah daripada pantomim
dalam beberapa cara. Antaranya ialah:
(a) Mereka pelajari bahawa anda boleh berkomunikasi tanpa ucapan (dan juga
cara untuk kekal senyap);
(b) Mereka pelajari semua jenis kemahiran komunikasi seperti penceritaan,

pendengaran dan cara untuk memahami serta penggunaan pergerakan
untuk meluahkan perasaan mereka; dan
(c) Kanak-kanak pelajari pengawalan diri dan fokus ketika mereka terlibat dan
memerhatikan pantomim.

Oleh yang demikian, kanak-kanak mingkin akan mampu untuk mengaitkan

watak dalam cerita yang mengajar mereka cara untuk menyatakan kemahuan
dan keperluan mereka dalam watak. Watak tersebut juga boleh menjadi sangat
berbeza daripada diri mereka sendiri. Ini akan membenarkan mereka untuk
melihat sesuatu perkara melalui kaca mata orang lain dan memahami sebab
mereka bertindak sama seperti mereka lakukan. Ini adalah lebih baik jika watak
berada dalam waktu yang berbeza atau peristiwa yang mana kanak-kanak tidak
pernah alami.
Pantomim juga memerlukan kanak-kanak lebih fokus dan mendengar,

berbanding permainan sosio-dramatik yang lain. Kanak-kanak belajar untuk
membaca lebih banyak sikap manusia yang kompleks seperti tujuan dan minat
melalui bahasa badan orang lain. Seseorang kanak-kanak mungkin memerhati
bahawa satu-satu watak inginkan objek yang tertentu menerusi persepsinya
yang tersendiri.
Kemudian, kanak-kanak membentuk satu penghargaan bagi persembahan

drama. Mereka memahami kepentingan memerhati sesuatu dengan fokus dan
cara untuk menyelami diri mereka dalam dunia bersifat fiksyen. Mereka juga
memahami kepentingan tentang persekitaran dan respon penonton.
Seterusnya, kita akan melihat pada tiga apek penting dalam pantomim. Ia adalah
ruang, bahan dan peralatan dan perancangan.
5.1.1 Ruang
Ruang adalah penting dalam pantomim. Ruang seharusnya cukup bagi kanak-
kanak untuk bergerak (atau berlari) dan mempersembahkan (pentas). Kanak-
kanak juga harus mampu untuk memenuhi kawasan dan memerhati kanak-
kanak yang lain yang sedang pantomim.
Jika boleh, terdapat ruang tambahan bagi pelakon untuk memasuki pentas dari
tepi atau bahagian yang berbeza dengan penonton untuk memperbaiki
pengalaman dan menambah satu elemen kejutan dalam persembahan. Watak
jahat mungkin akan masuk dari arah kiri dan watak baik boleh masuk dari
kanan. Ini membantu kanak-kanak memahami simbolisme atau bagaimana
sesuatu perkara mewakili perkara yang lain.
Kebiasaannya, bagi prasekolah yang mempunyai pusat pembelajaran yang

berbeza, ini akan berlangsung dalam pusat sosio-dramatik. Ia masih lagi tidak
terhad kepada dalaman sahaja, bahkan, kanak-kanak juga boleh menjalankan
persembahan di luar serta menggunakan alam semula jadi dan elemen sebagai
latar belakang cerita mereka.

5.1.2 Bahan dan Peralatan

Apakah bahan yang kita gunakan dalam pantomim? Bahan yang digunakan
semasa pantomim adalah sama seperti yang digunakan dalam bermain. Alatan
pentas merupakan bahagian asas pantomim supaya mereka boleh lebih terlibat
dalam peranan dan kanak-kanak akan menjumpai watak yang boleh dipercayai.
Alatan pentas tersebut tidak perlu kelihatan sama seperti apa mereka
gambarkan. Ianya lebih baik jika kanak-kanak boleh menggunakan bahan-bahan
biasa yang lain (payung boleh melambangkan pedang). Beberapa alatan pentas
yang asas boleh terdiri daripada:
(a) Pakaian dan aksesori (topi dan barang kemas); dan
(b) Alat dan peralatan (pinggan, pemutar skru dan tukul).
Anda mungkin ingin untuk memperbanyakkan pengalaman dengan bermain

permainan meneka. Oleh itu, anda perlu menambah bekas, kertas dan pensil
atau pen untuk sebarang peralatan yang anda telah gunakan.
Jika anda mahu perincikannya lagi, anda boleh bekerja dengan kanak-kanak
untuk membuat pemandangan bagi pentas mereka. Hanya sediakan kanak-
kanak dengan kertas tebal, styrofoam, kertas, pen marker, berus dan bahan seni
yang lain dan biarkan mereka menjadi kreatif.
Anda boleh membantu mereka menyusun alatan latar belakang tersebut dan
menyiapkan pentas untuk persembahan. Set latar belakang akan menjadikan
keseluruhan situasi nampak lebih realistik. Kanak-kanak boleh duduk di
sekeliling pentas dan boleh memperoleh pengalaman pertama mereka dalam
produksi teater.
5.1.3 Perancangan
Bagaimana kita memulakan pantomim? Anda mungkin memulakan dengan
menjelaskan pergerakan dan bahasa badan kepada kanak-kanak semasa
kumpulan besar atau perbualan. Kanak-kanak suka ketika anda menunjukkan
contoh dan mereka akan bertindak secara automatik dengan pergerakan dan
bahasa badan dengan sendirinya.

Anda mungkin ingin menunjukkan kepada mereka beberapa wayang gambar

atau pertunjukan tanpa suara dan bertanya jika mereka memahami apa yang
berlaku tanpa dialog. Wayang gambar atau pertunjukan tanpa suara tidak
memerlukan kesenyapan sepenuhnya. Rancangan komedi Mr. Bean ialah satu
contoh di mana watak utama boleh menceritakan jalan cerita tanpa berkata apa-
apa.
Apabila mereka sudah mempunyai pemahaman tentang pergerakan dan bahasa

badan, anda boleh bergerak kepada penceritaan. Pilih beberapa orang kanak-
kanak untuk memainkan watak secara individu dan beritahu pada mereka untuk
melakonkan cerita semasa anda bercerita.
Pada mulanya, mereka mungkin memerlukan sedikit latihan. Anda boleh

bertanya kepada mereka bagaimana perasaan mereka jika mereka berada dalam
situasi sebegitu dan meluahkan perasaan mereka. Contoh, anda boleh bertanya,
„Bagaimana perasaan kamu apabila kamu bangun daripada tidur dan melihat
tiga ekor beruang di hadapan kamu?‰ Kanak-kanak mungkin mengatakan
mereka berasa takut. Kemudian, mereka menunjukkan ketakutan melalui bahasa
badan dan ekspresi muka masing-masing.
Seterusnya, anda boleh berikan mereka situasi dan berlakon tanpa penceritaan.
Akhirnya, kanak-kanak akan belajar bahawa mereka boleh melakonkan sebarang
situasi yang mereka mahu dan lama-kelamaan, mampu untuk mencipta cerita
mereka sendiri melalui pantomim.
Langkah terbaik bagi menggalakkan kanak-kanak supaya menyertai aktiviti ini

adalah anda harus lakukannya juga. Jangan berasa takut untuk menyertainya.
Biarkan kanak-kanak bercerita dan beritahu anda apa yang perlu dilakukan.
Yakinkan diri dan ambillah hati mereka. Dengan itu, ia akan menjadikan anda
sebagai model peranan yang baik. Tunjukkan pada kanak-kanak yang mereka
tidak perlu berasa takut untuk kelihatan „bodoh‰ atau meluahkan emosi mereka
di hadapan orang lain.
Setelah kanak-kanak memahami bagaimana pantomim dilaksanakan, anda boleh

mula merancang sesi kumpulan besar atau kecil di mana mereka melakonkan
watak atau idea asal mereka sendiri.
Anda perlu memulakan sesi dengan memikirkan topik yang mungkin anda ingin
lakonkan. Idea tersebut boleh jadi satu situasi harian yang mudah, yang
kemudiannya membentuk sesuatu yang lebih terperinci berdasarkan kreativiti
kanak-kanak.

Adakah anda mempunyai sebarang idea berkaitan ini? Berikut merupakan

beberapa idea bagus bagi situasi untuk dilakonkan:
(a) Membeli kasut, topi, makanan dan kereta;
(b) Membuat panggilan telefon;
(c) Meluangkan masa seharian di pantai. Bandingkan hari yang panas dengan
hari sejuk atau hujan;
(d) Membantu individu buta;
(e) Lawatan ke zoo;
(f) Mengesan bau asap dan mengenal pasti kebakaran;
(g) Berubah kepada robot; dan
(h) Meneroka tanah baru.
Mereka juga boleh melakonkan babak dalam buku cerita atau rancangan
kesukaan mereka. Anda tidak perlu meniru secara langsung cerita atau aksi
dalam cerita yang tertentu. Hakikatnya, anda boleh menyesuaikan mengikut
versi anda sendiri yang mana boleh menggalakkan kanak-kanak untuk
mengubah beberapa jalan cerita supaya menjadi lebih menyeronokkan. Ini
bermaksud berlakunya beberapa perubahan dalam watak, persekitaran atau
plot.
Ingatkan kanak-kanak bahawa pantomim tidak menggunakan suara; mereka

harus menggunakan badan mereka untuk menunjukkan bagaimana perasaan
mereka dan apa yang mereka fikirkan. Walau bagaimanapun, anda harus ingat
bahawa anda bekerja dengan kanak-kanak yang sangat muda. Bertindak terlalu
tegas bukanlah cara yang terbaik. Kanak-kanak mungkin ingin menambah kesan
suara untuk memperkayakan pengalaman. Sambil anda menggalakkan kanak-
kanak untuk berkomunikasi tanpa suara, harus ingat bahawa tujuan utama
adalah untuk mereka mengekspresikan diri mereka sendiri.

Berikut adalah satu aktiviti yang anda boleh lakukan. Bahan yang diperlukan
ialah sebuah bekas, beberapa kertas dan sebatang pensel.
(a) Membantu kanak-kanak memikirkan aktiviti (membeli barang runcit) atau

emosi (gembira, sedih, marah);
(b) Tuliskan semua aktiviti atau emosi tersebut pada beberapa kepingan kertas
(jika terdapat kanak-kanak yang tidak mampu membaca, cuba lukiskan
lakaran mudah) dan letakkannya di dalam bekas;
(c) Minta kanak-kanak mengambil giliran untuk memilih sekeping kertas dari
bekas dan melakukan pantomim berdasarkan aktiviti atau perasaan yang
ditulis pada kertas tersebut; dan
(d) Jika dilaksanakan di dalam kumpulan, setiap aktiviti atau emosi

memerlukan pemain pantomim, manakala baki daripada kumpulan akan
cuba untuk menekanya. Pastikan setiap orang mendapat peluang untuk
melakukan pantomim tersebut.
5.2 DRAMA KREATIF

Sekarang, kita beralih ke drama kreatif. Adakah anda tahu bahawa drama kreatif
adalah satu bentuk ekspresi kreatif dan intelektual bagi kanak-kanak? Mereka
boleh menyertai atau membuat persembahan dalam permainan dramatik, iaitu
satu bentuk yang lebih berstruktur dalam permainan berlakon. Drama kreatif
termasuk:
(a) Lakonan dramatik;
(b) Perlakonan cerita;
(c) Kembara imaginasi;
(d) Teater;
(e) Muzik; dan
(f) Tarian.

Apakah kekuatan dalam drama kreatif? Drama kreatif boleh membantu

menggalakkan pertumbuhan personaliti dan pembelajaran, lebih kurang dengan
melatih pelakon di pentas. Penglibatan dalam usaha kreatif boleh membantu
membangunkan beberapa kemahiran dan konsep seperti:
(a) Kebolehan bahasa dan komunikasi;
(b) Kemahiran menyelesaikan masalah dan kreativiti;
(c) Imaginasi dan keyakinan;
(d) Menghasilkan konsep kendiri yang positif, kesedaran sosial dan empati;
(e) Menjelaskan nilai dan sikap (apa yang betul atau salah); dan
(f) Pemahaman tentang seni teater.
Kanak-kanak mempelajari untuk mengenal dan membanding diri mereka sendiri

dengan seseorang yang memiliki personaliti yang sama atau dalam situasi yang
sama walaupun mereka berbeza budaya.
Kanak-kanak juga akan melihat perbezaan dan persamaan antara watak

stereotaip (penjahat dan pahlawan) daripada semua jenis budaya dan tempoh
masa bersejarah.
Oleh sebab ia bergantung pada naluri dan impuls manusia serta kebolehan
kanak-kanak untuk berlakon bagaimana mereka melihat dunia, drama kreatif
memerlukan pemikiran logikal yang membenarkan kanak-kanak untuk
memperibadikan pengetahuan mereka dan ini juga menyeronokkan. Drama
kreatif boleh mempengaruhi banyak kemahiran secara spesifik. Jadual 5.1
menjelaskan faedah drama kreatif terhadap kemahiran sosial, pertumbuhan dan
perkembangan individu.

Jadual 5.1: Faedah Drama Kreatif terhadap Kemahiran Sosial, Pertumbuhan dan
Perkembangan Individu
Aspek Faedah
Kemahiran Sosial  Kanak-kanak akan seronok apabila mereka diberi ganjaran untuk
idea yang bagus dan asli. Apa sahaja kritikan dipastikan
membina dan tidak menyakitkan hati. Kanak-kanak
kemudiannya mendapat keyakinan dalam diri sendiri dan
menyedari bahawa pendapat mereka juga penting.
 Kanak-kanak memperoleh lebih kesedaran sosial. Ketika mereka
bekerja dengan orang lain dan berpura-pura menjadi orang lain,
mereka mempelajari untuk memahami diri mereka sendiri dan
orang lain. Mereka melihat bagaimana interaksi dan aksi mereka
boleh mempengaruhi orang lain.
 Apabila kanak-kanak bekerja di dalam satu kumpulan yang
menuju ke matlamat yang sama, ini membuka satu peluang bagi
kanak-kanak untuk mempelajari mengenai kerjasama di samping
kemahiran kepimpinan, persahabatan dan perbincangan.
 Kanak-kanak kemudiannya pelajari cara untuk menyelesaikan
masalah menggunakan kreativiti mereka dan langkah untuk
menjadi bijak. Mereka memikirkan bagaimana mereka boleh
menggunakan barang yang mereka sudah gunakan bagi tujuan
yang lain.
 Kanak-kanak mempelajari untuk meningkatkan komunikasi
mereka sebagaimana mereka mengekspresikan diri mereka
menggunakan suara, tangan, muka dan badan.
Perkembangan dan  Kanak-kanak memperoleh deria kesedaran sebagaimana mereka
Pertumbuhan belajar untuk menjadi tenang dan mendengar, melihat, merasa
Individu dan menghidu persekitaran mereka ketika mereka
memerhatikan persekitaran mereka. Ini boleh memberi mereka
satu penghargaan besar dalam kehidupan.
 Pelaksanaan membantu mereka membangunkan kemahiran
motor dan koordinasi.
 Kanak-kanak mempelajari bahawa imaginasi dan pemikiran
bebas adalah penting ketika mereka ditanya tentang
kepelbagaian langkah untuk mencapai matlamat yang sama.
 Kanak-kanak bermotivasi untuk pelajari sesuatu setelah mereka
menyedari bagaimana seronoknya sesuatu itu. Mereka akan
lebih berkemungkinan memandang ke hadapan untuk
menghadiri kelas pada setiap hari kerana mereka mengetahui
mereka akan berasa seronok.
 Kanak-kanak sentiasa memiliki banyak tenaga. Satu cara sihat
untuk mengeluarkan tenaga tersebut adalah dengan melakonkan
bahagian atau pertunjukan yang berlainan.
 Kanak-kanak kemudiannya membentuk satu perhargaan yang
lebih besar bagi drama formal selepas melihat drama formal.

(a) Permainan Drama

Apakah itu permainan drama? Permainan drama ialah permainan dan
aktiviti yang menggunakan drama untuk membantu memperkembangkan
kanak-kanak sebagai individu dan merapatkan mereka dan membina
kepercayaan antara kumpulan. Ia tertakluk kepada gaya pembelajaran
yang berbeza (penglihatan, pendengaran dan kinestetik) pada setiap masa.
(b) Hasil Kepercayaan

Bagaimana hasil kepercayaan dapat membantu kanak-kanak? Hasil
kepercayaan membantu kanak-kanak mempelajari untuk mempercayai
satu sama lain sebagai matlamat utama bagi membina sebuah kumpulan
atau komuniti. Permainan menggalakkan kanak-kanak untuk mengenali
satu sama lain di mana ia menuju kepada kepercayaan.
(c) Hasil Tenaga dan Fokus

Hasil tenaga dan fokus melibatkan komponen berikut:
(i) Hasil berhubung: Ini boleh mengambil kira perbincangan, pendapat

dan isu yang berkaitan dengan perbualan dan pelakonan semula.
(ii) Improvisasi: Lakukannya sebagaimana yang anda inginkan. Ini boleh

menguatkan kemampuan kanak-kanak untuk bertindak dengan baik
terhadap sesuatu situasi secara cepat. Ketika berlakunya kejadian
penggubahan, setiap kanak-kanak perlu bertindak kepada aksi dan
perbualan orang lain serta membiarkan kejadian tersebut terus
berlaku. Ini membenarkan kanak-kanak untuk menjadi kreatif.
Biarkan mereka lakukan apa sahaja yang mereka mahu selagi semua
orang menikmati lakonan mereka.
(iii) Bahan aktif: Ini adalah berdasarkan senario yang sebenar, sebagai
matlamat bagi mendidik kanak-kanak bagaimana untuk berhenti
daripada menjadi mangsa buli atau penindasan. Pasti akan ada watak
baik dan jahat. Mereka seharusnya mempunyai konfrontasi sementara
kanak-kanak di dalam kelas boleh memberikan pendapat sebagai cara
untuk mengatasi penindasan ini. Orang baik harus kerap ditukar dan
kanak-kanak perlu mampu untuk mengeluarkan pendapat mereka.
Babak penggiatan perlu memiliki ciri-ciri ini:
Ć Situasi kebolehpercayaan;
Ć Babak berstruktur (tiada skrip, tetapi ia dirancang);
Ć Detik keputusan, masa yang jelas untuk memutuskan apa perlu

dilakukan;

Ć Hubungan, niat dan keadaan yang jelas;
Ć Konflik yang jelas;
Ć Watak utama yang penonton/kelas boleh kenal pasti;
Ć Antagonis yang realistik dengan kekurangan yang jelas (bukan

penjahat yang kelakar);
Ć Antagonis yang tidak berubah;
Ć Idea yang jelas tentang apa kedua-dua pihak inginkan; dan
Ć Idea yang jelas bahawa watak utama mempunyai pertimbangan/

suara dalaman.
5.2.1 Ruang
Kawasan untuk drama kreatif seharusnya cukup luas untuk kanak-kanak
bergerak dan membuat persembahan (berlakon dan menari). Sepatutnya juga
terdapat ruang yang cukup untuk kanak-kanak duduk dengan selesa semasa
memerhatikan persembahan.
Aktiviti ini boleh dijalankan di dalam atau di luar bangunan. Jika prasekolah
mempunyai pusat sosio-dramatik, kanak-kanak boleh menggunakan kawasan
tersebut untuk drama kreatif mereka. Tempat ini akan sentiasa dibekalkan
dengan pelbagai peralatan dan alatan pentas yang sesuai serta mempunyai
kawasan khas untuk persembahan. Bagi aktiviti luar, biarkan kanak-kanak
menjadi kreatif dan benarkan mereka untuk menggunakan persekitaran sebagai
latar belakang atau alatan pentas bagi pertunjukan mereka.

Sekali lagi, bahan yang terlibat dalam drama kreatif adalah sama dengan apa
yang boleh dijumpai di dalam sebarang permainan. Meskipun bahan-bahan ini
tidak semestinya ada, alatan pentas boleh memperbaiki realisme dan membantu
penonton memahami jalan cerita. Semestinya, kanak-kanak adalah digalakkan
untuk menjadi kreatif dan menggunakan imaginasi mereka bagi item yang
mereka ingin gunakan sebagai alatan pentas. Alatan pentas yang biasanya
digunakan adalah:
(a) Pakaian atau aksesori (topi dan barang kemas); dan
(b) Perkakas dan peralatan (pinggan, pemutar skru dan tukul).

Bagi latar belakang, anda boleh menggalakkan kanak-kanak untuk menciptanya

sendiri. Bekalan seni seperti kadbod, styrofoam, kertas, pen marker dan berus
lukisan boleh digunakan untuk menghasilkan alatan pentas yang menarik.
Pastikan kanak-kanak mengurus latar belakang tersebut selagi mereka

melihatnya bersesuaian. Semua ini akan memotivasikan kanak-kanak untuk
berikan persembahan yang terbaik selepas mereka melihat anda memandang
mereka secara serius. Sentiasa ingat untuk tidak terlalu memberi perhatian
terhadap alatan pentas dan latar belakang. Ini hanya tambahan untuk
memberikan persekitaran yang lebih baik; fokus yang utama adalah terhadap
persembahan kanak-kanak.
5.2.3 Perancangan
Ketahui bahawa drama kreatif adalah spontan dan penuh dengan improvisasi.
Berbeza dengan drama lain yang berdasarkan skrip atau pelan tertentu, drama
kreatif ini dibimbing oleh seorang ketua. Guru boleh mengambil seberapa
banyak masa yang mereka mahukan. Dis sini proses kreatif adalah lebih penting
berbanding hasilnya.
Jika seorang kanak-kanak tidak mahu terlibat kerana mereka terlalu malu atau
takut, benarkan mereka untuk menonton. Sebenarnya, apabila mereka merasa
selamat dalam lingkungan persekitaran serta selesa dengan rakan sekelas dan
guru mereka, mereka akan menjadi lebih teruja untuk turut serta. Lama-
kelamaan mereka akan tergerak untuk melakukan persembahahan.
Kanak-kanak yang terlalu bersungguh-sungguh dan berkemahiran dalam

aktiviti dramatik perlu digalakkan untuk mengetuai persembahan yang tertentu.
Sebaliknya, guru boleh menjadi peserta dan mengikut kanak-kanak tersebut.
Adakah anda tahu bahawa perkara terbaik tentang drama kreatif adalah tiada
cara yang salah dalam melakukan persembahan? Ketika berlakon, apa sahaja
boleh terjadi. Haiwan mampu untuk bercakap, kewujudan ciptaan yang magik
dan kanak-kanak boleh mengembara ke tempat yang jauh seperti hutan dan
ruang angkasa.
Bagaimanapun, drama kreatif boleh menjadi sangat rumit untuk dilakukan.

Anda harus mengetahui apa yang kanak-kanak minati bagi memastikan mereka
sentiasa terlibat dan senang diurus.

Pada permulaannya, ia boleh menjadi agak sukar dan kalut tetapi selepas
beberapa kali berlatih, ia boleh menjadi lebih senang untuk diuruskan. Anda
harus sentiasa bertenaga, menjadi pendengar yang baik, berusaha untuk tidak
menilai terlalu kasar, tunjukkan kepada kanak-kanak bahawa anda menhargai
pendapat mereka dan berusaha untuk menggerakkan proses ke hadapan.
Beringat supaya tidak memaksa sesiapa untuk mengambil bahagian.
Di sini terdapat beberapa panduan yang anda boleh gunakan ketika berusaha
untuk menguruskan aktiviti drama kreatif.
Panduan untuk Mengurus Drama Kreatif
 Mengatakan „jangan bergerak‰. Ketika anda mengatakan „jangan

bergerak‰, sepatutnya semua orang berhenti daripada melakukan apa-apa.
Gunakan peluang ini untuk melihat apa yang salah dan menguruskannya.
 Semasa dalam keadaan „tidak bergerak‰, anda boleh meminta kanak-kanak

untuk menyatakan fikiran mereka dan beritahu apa yang mereka fikirkan
tentang situasi tersebut. Anda dan kelas boleh mendapat idea tentang apa
yang berlaku dalam pemikiran kanak-kanak lain.
 Sebelum, semasa dan selepas, anda boleh bertanya kepada kanak-kanak

untuk menjadi watak mereka secara fizikal.
 Anda harus bertanya kepada kanak-kanak untuk memberikan pendapat

mereka untuk watak utama (orang baik) tentang apa yang perlu dilakukan
bagi membantu mereka menghadapi situasi yang sukar.
 Biarkan kanak-kanak menjalankan temu bual atau bertanya soalan tentang

kedua-dua watak baik dan jahat supaya mereka boleh memperoleh
pemahaman yang lebih baik berkaitan perspektif kedua-duanya.
Bagaimana anda merangsang kanak-kanak dan mendapatkan mereka untuk

menyatakan emosi mereka? Anda boleh sentiasa melakukan ini:
(a) Ketika mereka melakonkan sesuatu watak, cuba untuk memperoleh

personaliti dan gaya percakapan mereka;

(b) Dengan meminta mereka memakai kostum. Bertindak dan bercakap

sebagaimana anda fikirkan orang yang memakai kostum tersebut akan
bertindak. Cuba untuk berfikir seperti orang tersebut akan berfikir.
Contohnya adalah kain selimut (atau jubah), topi, sepasang but yang besar,
helmet, sepasang cermin mata, hidung palsu, topeng haiwan, janggut dan
rambut palsu;
(c) Tunjukkan gambar, dan kemudiannya minta mereka untuk berlakon

mengikut apa yang ditunjukkan. Beritahu mereka untuk berlakon seperti
watak di dalam gambar;
(d) Biarkan mereka mendengar irama dan membentuk „tarian‰ berdasarkan

irama tersebut; dan
(e) Biarkan mereka mendengar muzik dan bergerak mengikut muzik (jika
melodinya lembut, bergerak secara lembut, jika ia adalah kasar, lakukan
pergerakan secara kasar).
Di sini terdapat beberapa aktiviti drama kreatif yang menyeronokkan yang anda
boleh laksanakan. Sentiasa beringat untuk menggalakkan kanak-kanak menjadi
kreatif dan gunakan diri anda sebagai contoh jika perlu.
Aktiviti Drama yang Menyeronokkan untuk Dicuba
 Lakukan perbualan bersama orang lain dengan hanya menggunakan nama

orang lain dan tiada perkataan yang lain. Ini akan menunjukkan pada
mereka betapa bermaknanya berkomunikasi melalui ton suara, ekspresi
muka dan isyarat badan seseorang.
 Pilih seorang atau dua orang kanak-kanak untuk meninggalkan bilik,

sementara kanak-kanak yang lain akan berdiri di dalam satu bulatan. Pilih
seorang ketua yang akan memulakan dan mengubah semua pergerakan.
Setiap orang perlu mengetahui siapa ketua dan apa yang mereka lakukan
tetapi mereka tidak melihat secara terus kepadanya. Baki kumpulan yang
lain harus mengikut apa yang ketua lakukan. Setelah kumpulan
memperoleh idea yang baik tentang apa perlu dibuat, mereka akan
memanggil kanak-kanak yang lain semula. Minta mereka untuk berdiri di
tengah dan berusaha untuk mencari seorang ketua.

 Kanak-kanak berada dalam pasangan. Biarkan mereka duduk secara

membelakangi satu sama lain di atas lantai, kaki diluruskan di hadapan
dan rapatkan kedua belah lengan. Minta mereka berusaha untuk berdiri
bersama-sama sebagai satu unit dengan menolak belakang masing-masing
secara bertentangan.
 Minta kanak-kanak untuk duduk di dalam satu bulatan. Pilih seorang

konduktor (atau ketua) seperti di dalam orkestra. Setiap orang perlu
mencipta satu bunyi dan irama menggunakan tangan, kaki, suara atau lain-
lain berdasarkan kepada arahan konduktor tersebut.
 Suruh mereka bersalaman antara satu sama lain untuk menunjukkan

pergerakan dan emosi yang berbeza (secara cepat, lambat, santun, marah,
sedih dan lembut).
 Benarkan kanak-kanak bermain Artist and Blob. Seorang kanak-kanak

berlakon untuk menjadi seorang pelukis dan membentuk pasangannya
kepada patung. Tompok atau blob (kanak-kanak yang lain) bertenang
sebanyak mungkin sehingga patung dibentuk, kemudian mencuba untuk
mempertahankan gaya tersebut. Kemudian, pelukis berjalan di sekeliling
dan memerhatikan arca yang lain dan memberikan cadangan atau
pemerhatian tentang apa mereka fikirkan arca itu sedang lakukan.
 Meminta kanak-kanak berada di dalam sebuah bulatan. Seorang akan

memulakan satu bunyi. Orang yang seterusnya mendengar dan
mengulanginya serta kemudian bunyi tersebut akan bergerak di dalam
bulatan dan menjadi satu gelombang bunyi. Setiap orang perlu menerima
dan menghantarnya secepat yang mungkin. Selepas ia kembali semula
kepada orang yang pertama, kanak-kanak yang lain akan mengubahnya
kepada bunyi yang lain.
 Kanak-kanak membentuk satu rantaian yang panjang dengan memegang

tangan. Pilih seorang ketua yang akan masuk, berada di sekitar dan bawah,
menarik semua orang bersamanya sehingga satu ikatan manusia dapat
dibentuk. Selepas itu, ketua mencari punca langkahnya dan meleraikan
ikatan tersebut.

 Minta seorang kanak-kanak memulakan satu pergerakan secara mekanikal.

Kanak-kanak yang seterusnya menyertai pengerakan tersebut dan
menambah satu pergerakan. Teruskan dengan menambah lagi kanak-
kanak ke dalam pergerakan ini sambil menggunakan bunyi dan bergerak
melalui ruang.
 Libatkan seorang kanak-kanak untuk pergi ke hadapan dan memulakan

satu akiviti secara tidak verbal. Kanak-kanak yang lain akan masuk setelah
mereka mengetahui apa yang dilakukan oleh orang pertama dan mereka
akan bertindak terhadap perbuatan tersebut. Membentuk satu babak tanpa
perkataan dan biarkan mereka bermain secara sendirinya.
 Benarkan kanak-kanak membina satu rumah dengan menggunakan

anggota badan mereka sendiri. Beberapa orang akan menjadi perabot,
telefon dan meja. Yang lain akan tinggal di dalam rumah. Akhirnya, anda
menghembus dan merobohkan rumah tersebut.
 Ambil satu objek (bantal) dan libatkan dua orang kanak-kanak untuk
berkongsi. Biarkan mereka mencuba dengan cara yang berbeza dalam
proses memberi dan mengambil objek. Ini boleh menjadi sesuatu yang
berharga dan bernilai, sesuatu yang sukar atau senang atau anda boleh
pura-pura ia adalah bom atau haiwan yang tercedera.
 Libatkan kanak-kanak untuk melakonkan pergerakan atau persembahan

yang tertentu. Jangan beritahu kanak-kanak lain apa yang sedang berlaku.
Sebaliknya, minta mereka menjelaskan secara tepat apa terjadi secara
bertulis dengan memberikan maklumat seperinci yang mungkin.
Kemudian, bandingkan penjelasan tersebut. Lihat jika mereka berbeza dan
minta kanak-kanak menjelaskan sebab mereka berlainan.
 Benarkan kanak-kanak berpura-pura bergaduh atau bergerak dalam

pergerakan perlahan. Beritahu mereka untuk membayangkan bahawa
mereka sedang berada di dalam air atau di ruang angkasa. Mungkin
mereka sedang memakai perisai yang berat. Beritahu mereka
membayangkan mereka menggunakan pedang yang panjang. Biarkan
mereka menambah kesan suara dan perbualan mereka sendiri.

Tahukah anda bahawa kadangkala, anda boleh menggunakan drama kreatif

untuk membantu menyelesaikan beberapa masalah serius seperti membuli? Di
sini adalah cara untuk melakukannya:
(a) Bincangkan apa yang berada dalam fikiran kanak-kanak apabila mereka
dibuli. Kemudian, bincangkan beberapa kemungkinan penyebab
berlakunya pembulian atau kenapa seseorang akan membuli orang lain.
Akhir sekali, bincangkan apa tindakan yang dianggap sebagai pembulian
(memukul, memeras ugut wang atau menarik rambut).
(b) Kemudiannya, kanak-kanak boleh melakonkan bagaimana interaksi

pembuli dengan watak lain (ibu bapa, rakan, guru dan adik-beradik).
Setiap babak harus berakhir dalam lima minit. Pertama, mereka perlu
menunjukkan pembuli mengancam sasaran mereka dan seterusnya,
interaksi mereka dengan watak lain.
(c) Seterusnya, kanak-kanak boleh berbincang apa yang mereka fikirkan

tentang persembahan dan apa yang mereka pelajari tentang watak
pembuli.
(d) Anda mungkin boleh menimbang untuk memilih (atau biarkan mereka
menawarkan diri) seorang pelajar untuk memainkan watak pembuli.
Berikan kanak-kanak lain peluang menanya soalan, seperti „Kenapa kamu
menyakiti dia?‰ atau „Bagaimana keadaan rumah kamu?‰. Bincangkan apa
mereka telah pelajari daripada temu bual tersebut.
(e) Kemudian, anda mungkin bertanya kepada kanak-kanak untuk memilih

daripada babak yang lebih awal dan minta mereka berfikir langkah yang
boleh berlaku bagi menghentikan pembulian. Anda boleh mendapatkan
beberapa orang kanak-kanak untuk melakonkan keadaan tersebut.

Jika idea-idea ini tidak mencukupi, anda boleh mendapatkan beberapa contoh
dari sudut yang berbeza, sebagaimana yang dijelaskan dalam Jadual 5.2.
Jadual 5.2: Contoh Drama Kreatif
Drama Kreatif Penjelasan

Cerita Dongeng/ Terdapat banyak buku tentang cerita sebegini yang mana anda
Rakyat/Sesuatu yang boleh mendapatkannya di perpustakaan bilik darjah. Cerita
Sukar Dipercayai dan tersebut mungkin tentang negeri, kumpulan etnik atau subjek
Mitos yang berbeza (haiwan dan alam).
Ketika memilih yang mana satu akan digunakan di dalam
kelas, berusaha untuk mencari sesuatu yang mempunyai plot
mudah, watak yang pelbagai dan mesej yang jelas. Ia adalah
terbaik bagi anda untuk mengetahui cerita tersebut sebelum
anda meminta kanak-kanak melakonkannya, mengubahnya
berdasarkan kepada apa yang anda fikirkan adalah
bersesuaian. Kanak-kanak sering memilih untuk melakonkan
cerita yang mengandungi situasi atau watak yang kelakar dan
sanggup untuk memainkan objek tidak bernyawa yang
berkaitan dengan cerita.
Jangan berasa takut untuk menyelit watak tambahan supaya
setiap kanak-kanak di dalam kelas mempunyai peranan untuk
dilakonkan. Kanak-kanak mungkin sudah mengenali cerita
seperti Cinderella dan Aladdin dan ia adalah lebih senang
untuk mengubah beberapa elemen seperti persekitaran atau
anda mungkin ingin menggabungkan watak berbeza daripada
cerita berbeza ke dalam satu cerita.
Puisi Karangan yang berbentuk puisi adalah menarik untuk
dilakonkan kerana maksudnya sering bersimbol. Ia kerap
melibatkan seseorang dan menyediakan mereka peluang
untuk meluahkan emosi di dalam puisi.
Lihat puisi daripada semua jenis gaya, tetapi bahasa harus
cukup jelas bagi kanak-kanak untuk memahami maksudnya.
Kanak-kanak menyukai puisi yang ringan atau kelakar dan
akan menjadi seronok apabila dilakonkan.
Buku Kanak-kanak Anda boleh memulakan dengan mengadakan aktiviti atau
permainan berdasarkan tema buku. Cari buku yang boleh
memberi banyak idea yang mengujakan. Biarkan kanak-kanak
membantu anda dalam pemilihan buku dengan memberikan
mereka cadangan jenis buku untuk digunakan dan undi yang
mana akan dipilih.

SEMAK KENDIRI 5.1

1. Apakah elemen dalam permainan sosio-dramatik?
2. Apakah persamaan dan perbezaan antara pantomim dan

permainan kreatif?
3. Apakah strategi-strategi yang akan menyokong permainan kreatif

kanak-kanak?
5.3 MAIN PERANAN

Sekarang, mari kita beralih ke main peranan. Adakah anda mengetahui bahawa
main peranan adalah salah satu bentuk permainan sosio-dramatik yang paling
mudah dan tidak berstruktur? Ia boleh dilaksanakan pada setiap waktu dan di
mana sahaja. Kanak-kanak mungkin menentukan setiap peranan yang lain ketika
bermain dengan anak patung atau barang permainan atau juga ketika permainan
yang lebih fizikal seperti polis dan pencuri. Secara asasnya, ini adalah tentang
berolok-olok menjadi orang lain.
Oleh kerana kanak-kanak menganggap peranan berbeza semasa permainan

lakonan, mereka meneroka dunia sosial mereka dan memupuk kemahiran sosial
yang penting dalam perspektif mereka. Tambahan, mereka juga membangunkan
kemahiran pengawalan gerak hati yang penting. Dengan melakukan peranan
lain, kanak-kanak bertindak bertentangan dengan impuls segera untuk bertindak
balas dengan sesuatu situasi. Melalui main peranan, mereka berlatih pengurusan
tingkah laku dan merancang setiap tindakan dengan pemikiran yang teliti .
Main peranan menggalakkan kanak-kanak untuk berinteraksi dengan kanak-

kanak lain dalam kumpulan mereka. Sebagaimana ia menyeronokkan seperti
bercakap dengan anak patung, ia juga menyeronokkan untuk bermain dengan
kanak-kanak lain yang boleh membentuk peranan mereka sendiri. Main peranan
boleh memperbaiki kemahiran sosial kanak-kanak, menambah populariti dan
merupakan aktiviti sosial yang positif.
Melalui proses sosial ini, mereka menjadi kurang risau tentang diri mereka
sendiri dan menjadi lebih prihatin tentang orang lain. Oleh itu, kanak-kanak
mempelajari tentang tekanan rakan sebaya atau bagaimana untuk bertindak
secara betul dalam situasi sosial dan kesan sosial yang negatif dalam
permusuhan.

Kanak-kanak mempelajari cara untuk menyelesaikan konflik mereka sendiri

dengan memerhatikan orang lain. Mereka mungkin menjalankan peranan yang
berbeza (ibu, ayah, adik-beradik dan rakan) dan menyatakan bagaimana orang-
orang ini akan menyelesaikan sesuatu masalah. Lama-kelamaan mereka belajar
cara untuk mengetuai dan menurut.
Ketahui bahawa memainkan peranan adalah langkah terbaik bagi kanak-kanak

untuk meluahkan perasaan mereka. Kanak-kanak prasekolah sering menghadapi
masalah untuk meluahkan dalam perkataan apa yang mereka rasai. Melalui
permainan sebegini, kanak-kanak mampu untuk menyatakan kedua-dua
perasaan positif (kegembiraan) dan negatif (kekasaran).
Kanak-kanak yang pernah melalui pengalaman dahsyat (kebakaran, banjir dan

perceraian) boleh menggunakan main peranan untuk membuat semula kejadian
tersebut sehingga mereka tidak lagi melihat pengalaman tersebut sebagai
traumatik. Anda perlu sentiasa berada di sana untuk menyokong kanak-kanak
agar tidak menjadi terlalu terganggu. Walau bagaimanapun, anda jangan
memaksa mereka kerana untuk kembali pulih daripada trauma boleh menjadi
suatu proses yang panjang. Tambahan pula, kanak-kanak boleh menyatakan
perasaan negatif mereka dan kekerasan sehingga mereka tidak lagi memiliki
desakan yang sama.
Kanak-kanak mungkin menganggap situasi ini lebih serius berbanding dengan

menjawab soalan semasa peperiksaan. Ia adalah masalah kehidupan sebenar
yang memerlukan penyelesaian. Mereka boleh bekerja bersama-sama untuk
mencari jawapan yang berbeza bagi masalah tersebut, di mana mereka mendapat
pandangan yang berbeza.
Dalam aspek kreatif, main peranan adalah lebih seronok bagi kanak-kanak,
berbanding dengan arahan bilik darjah yang biasa. Ini adalah langkah terbaik
untuk memotivasikan pelajar yang sering berasa bosan dengan pelajaran.
Main peranan boleh mengajar kemahiran yang anda boleh pelajari di luar bilik
darjah, dan bagaimana untuk menggunakan semua kemahiran bagi
melengkapkan pengetahuan yang anda pelajari daripada buku. Ia memerlukan
imaginasi, beberapa pengetahuan tentang watak yang akan dimainkan dan
kemahiran komunikasi.

Main peranan boleh digunakan untuk menghubungkaitkan dengan apa yang

mereka telah pelajari di dalam kelas (Sains dan Matematik) ke dalam situasi
dunia yang sebenar. Ketika kanak-kanak mempelajari konsep sainstifik seperti
tenggelam dan timbul, mereka boleh berlakon menjadi seorang kapten atau anak
kapal. Anda boleh memegang kapal mini dan letakkannya di dalam air.
Kemudian, mereka boleh berbincang jenis objek yang berbeza yang mana boleh
tenggelam atau timbul.
Anda juga boleh menunjukkan bagaimana kejadian atau item yang tertentu
boleh mempengaruhi individu yang berbeza di tempat dan kedudukan yang
berbeza. Ia juga boleh digunakan untuk menunjukkan suatu proses, bagaimana
sesuatu itu diperbuat. Mereka boleh menunjukkan cara roti sandwic dihasilkan.
Kanak-kanak yang berbeza memainkan peranan individu yang berbeza dalam
menghasilkan bahan-bahan. Mereka boleh menjadi pekebun, penjual roti,
penjual daging atau tukang masak. Ini memberi jawapan kepada soalan, „kenapa
kita memerlukan orang-orang sebegini atau apakah peranan yang mereka
mainkan?‰
Anda boleh tunjukkan kepada kanak-kanak bagaimana manusia tinggal di

negara yang berbeza. Tunjukkan iklim yang berbeza dan jenis pengetahuan yang
mereka perlu ketahui untuk terus hidup. Orang Eskimo di Greenland perlu
melakukan perkara berbeza untuk kekal hidup berbanding orang Mongol di
Mongolia. Gunakan buku yang mudah sebagai rujukan dan benarkan kanak-
kanak untuk melakukan aktiviti harian manusia daripada pelbagai tempat
berbeza di seluruh dunia.
Kanak-kanak boleh belajar untuk mengamalkan kemahiran kerjasama dan

keyakinan semasa persembahan ini. Mereka boleh mengetahui bahawa menjadi
baik dan beradab (menggunakan perkataan „tolong‰ dan „terima kasih‰) adalah
cara baik bagi mereka untuk mendapatkan apa yang mereka mahu. Kanak-kanak
yang kurang sopan atau mendesak akan pelajari bahawa terdapat cara yang
lebih baik untuk melakukan sesuatu.
Sekarang, mari kita lihat beberapa cabaran dengan latihan interaktif. Kita perlu
menyedari bahawa setiap aktiviti mempunyai cabarannya tersendiri. Jika
cabaran terlalu banyak bagi kanak-kanak, mereka mungkin menganggap
peranan tersebut terlalu serius atau secara peribadi mereka mungkin tidak
mempunyai kemahiran sosial yang tepat untuk menjalankan aktiviti secara betul.

Jadual 5.3 menjelaskan lebih banyak contoh cabaran yang mungkin anda hadapi
dan cara untuk mengatasinya.
Jadual 5.3: Contoh Cabaran dan Cara untuk Mengatasinya
Cabaran Penjelasan
Kelas Besar Anda perlu membahagikan kumpulan kepada peserta dan
penonton. Pastikan bahawa setiap kanak-kanak boleh
menyuarakan pendapat mereka, semasa sesi memberi idea di mana
semua orang berpeluang untuk bercakap.
Baik Lawan Jahat Ketika pelajar berlakon menjadi watak yang tertentu, mereka
cenderung untuk berasa simpati dan empati dengan watak mereka.
Berusaha untuk memastikan mereka tidak menjadi terlalu kejam
atau jahat; sebaliknya mereka boleh menjadi watak jahat yang
berubah menjadi baik yang menyesal dengan semua perkara buruk
yang pernah mereka lakukan.
Realisme Elakkan menggunakan situasi yang buruk, aktiviti ini seharusnya
menjadi seronok dan tidak menyedihkan. Berusaha menggunakan
jawapan yang mudah atau jelas terhadap situasi; ia adalah
dibenarkan untuk sekali-sekala mencabar mereka. Melainkan anda
mempunyai pemahaman yang baik tentang watak atau latar
belakangnya, ia adalah lebih elok untuk menggunakan rekaan.
Sentiasa elakkan isu yang terlalu serius seperti politik dan bangsa,
ini akan mendorong kepada masalah.
Tidak Sentiasa mengingatkan bahawa usah menganggap situasi ini
Melepaskan terlalu serius, jadikannya sebagai pelajaran. Latihan terbuka dalam
Pergi penyelesaian masalah adalah lebih seronok ketika kanak-kanak,
dalam watak, memutuskan apa hasil yang ingin diperolehinya. Ia
tiada penamat yang tepat, jangan mendesak kanak-kanak unuk
memainkan peranan dengan cara yang anda mahukan.
Kekurangan Sesetengah kanak-kanak secara asalnya merupakan pelakon yang
Kemahiran Sosial lebih baik dan lebih menarik untuk dilihat. Masalahnya adalah
mereka mungkin melebihi atau menenggelamkan mereka yang
lebih pendiam. Biarkan mereka ketahui bahawa semua peranan
adalah penting dan mereka perlu berasa bangga kerana mereka
terlibat bersama. Jangan abaikan pelajar yang lebih lantang;
sebaliknya berikan mereka semua perhatian yang sama rata.
Disiplin Jika seorang kanak-kanak melanggar peraturan yang anda telah
bina bagi main peranan (jangan mencarut atau memukul), anda
perlu mengeluarkan mereka daripada aktiviti dengan segera. Didik
kanak-kanak bahawa menjadi sopan dan tenang sebenarnya
menggalakkan orang lain untuk mendengar mereka. Menjadi
marah dan menjerit boleh menyebabkan orang lain tidak
memandang mereka secara serius.

5.3.1 Ruang
Bagaimana pula ruang bagi main peranan? Mari kita pelajarinya dalam bahagian
ini. Kebanyakan prasekolah mempunyai pusat yang direka untuk permainan
sosio-dramatik. Pastikan kawasan tersebut dipenuhi dengan semua bahan yang
kanak-kanak perlukan dalam main peranan. Sekali lagi, ruang yang disediakan
seharusnya mencukupi bagi kanak-kanak untuk bergerak dan berinteraksi
dengan satu sama lain.
Kawasan yang dipilih bagi main peranan harus menggalakkan kanak-kanak

untuk menjadi kreatif. Tampalkan banyak seni (sesetengahnya dihasilkan oleh
kanak-kanak) pada dinding. Tempat tersebut juga perlu pencahayaan yang
cukup dan berwarna-warni untuk menggalakkan kanak-kanak menggunakan
imaginasi mereka. Beberapa perhiasan seperti tumbuhan atau haiwan peliharaan
boleh digunakan oleh kanak-kanak dalam main peranan mereka. Mereka boleh
berpura-pura berada di dalam hutan atau menjadi haiwan yang boleh bercakap.

Ketahuikah anda bahawa terdapat banyak peralatan yang boleh digunakan
semasa main peranan? Sesetengah mungkin disediakan oleh anda dan
sesetengah mungkin dihasilkan oleh kanak-kanak. Melalui cara tersebut, ia
menggalakkan kanak-kanak untuk menjadi lebih kreatif dan menganggap
peranan mereka dengan lebih serius.
Kebiasaannya, terdapat kotak alatan pentas yang penuh dengan barang yang
boleh membantu mereka gunakan dalam peranan yang berbeza dan
menjadikannya lebih realistik. Ini adalah dipenuhi dengan pakaian dan aksesori
(jaket, cermin mata dan jam) atau item dan peralatan rumah (cawan, perkakas
dapur dan tukul).
Kanak-kanak juga boleh menghasilkan alatan pentas mereka sendiri sama ada
menyesuaikan alatan yang sedia ada (menjadikan selimut sebagai pakaian) atau
mencipta mereka daripada bahan lain. Bahan-bahan ini adalah biasa digunakan
yang mana anda boleh dapati di mana-mana pusat seni. Ini boleh termasuk
kertas, kadbod, pen marker, pensel atau berus lukisan.
Ia juga sangat penting untuk anda pastikan pusat tersebut disediakan dengan
sebaiknya. Sentiasa memiliki bahan lebih untuk alatan yang sama dan pastikan
bahawa bahan adalah mencukupi untuk semua orang. Perkara terakhir yang
anda inginkan adalah untuk kanak-kanak berbalah tentang siapa yang boleh
menggunakan satu-satunya pemutar skru di dalam kelas. Anda tidak perlu
terlebih menyimpan, kanak-kanak biasanya cukup patuh untuk berkongsi.
5.3.3 Perancangan
Akhir sekali, mari kita lihat bagaimana untuk merancang bagi main peranan.
Adakah anda tahu bahawa main peranan kebanyakannya adalah tidak
berstruktur? Kanak-kanak boleh menggunakan masa lapang mereka untuk main
peranan secara perseorangan (menggunakan anak patung atau barang
permainan) atau dengan kanak-kanak yang lain. Waktu perbualan pagi atau
kumpulan besar/kecil adalah terbaik untuk memainkan peranan. Sebarang
situasi boleh diubah kepada main peranan. Mereka mungkin mempelajari
konsep baru di dalam kelas atau berusaha untuk mencari jawapan bagi masalah
peribadi. Dalam kebanyakan situasi, memainkan peranan adalah langkah yang
menyeronokan untuk menyelesaikan sesuatu.
Main peranan mungkin kelihatan mudah tetapi ia adalah cara terbaik untuk
mengurangkan ketakutan atau tekanan semasa situasi sosial yang penuh dengan
tekanan. Anda boleh menggalakkan kanak-kanak untuk main peranan situasi
yang menakutkan mereka.
Misalnya, jika seorang kanak-kanak berasa takut untuk berjumpa dengan doktor
gigi, anda atau kanak-kanak lain boleh memainkan peranan sebagai doktor gigi
dan tunjukkan pada kanak-kanak bahawa tiada apa yang perlu ditakutkan.
Jadikan situasi tersebut menyeronokkan tetapi nampak realistik dengan
menggunakan alatan yang sebenar; selain itu, ubah persekitaran dalam bentuk
yang kelihatan benar dan selesa. Kanak-kanak mempelajari bahawa tiada apa
perlu ditakutkan ketika situasi yang dianggap menakutkan dan kadangkala ia
sebenarnya boleh menjadi satu keseronokan.
Ketakutan yang biasa seperti bercakap dalam khalayak ramai boleh dikurangkan
melalui proses memainkan peranan. Anda hanya perlu menyediakan
persekitaran yang selesa bagi mereka untuk bercakap dan menggalakkan kanak-
kanak lain untuk menjadi penyokong. Lama-kelamaan, kanak-kanak belajar
bahawa tiada apa yang perlu ditakutkan dan boleh berasa seronok ketika
meluahkan fikiran mereka.
Sekali-sekala berikan kanak-kanak peluang memainkan watak yang mereka

tidak biasa lakukan. Mereka yang sering memainkan peranan utama mungkin
boleh dipertimbangkan untuk menjadi alatan pentas atau prop yang bernyawa.
Mereka yang selalu memainkan peranan tertentu (orang baik, orang jahat, doktor
dan penjual roti) mungkin dipertimbangkan peranan yang bukan hanya berbeza,
tetapi adalah bertentangan dengan watak yang mereka sering mainkan.

Memainkan peranan juga adalah langkah yang bagus untuk mengajar kanak-
kanak bagaimana untuk berhadapan dengan situasi yang berbahaya. Anda boleh
mengarahkan mereka apa perlu dilakukan jika berlakunya kebakaran atau jika
orang yang tidak dikenali menghampiri mereka. Kemudian, anda boleh
membenarkan mereka bertindak dan memperbetulkan mereka jika mereka
berlakon dengan cara yang salah. Jika mereka melakukannya dengan baik, beri
pujian kepada mereka. Lakonkan senario yang sama berulang kali dan
tambahkan beberapa perubahan untuk menjadikannya lebih menarik.
SEMAK KENDIRI 5.1

1. Alatan pentas unuk permainan sosio-dramatik perlu
mengandungi ___________.
A. Item yang berkait secara langsung dengan budaya dan
kehidupan seharian kanak-kanak dalam kumpulan.
B. Hanya item yang mencerminkan kehidupan kediaman yang
biasa seperti dapur dan singki.
C. Item yang menyerapkan kanak-kanak ke dalam simbol, adat
dan artifak arus perdana masyarakat Malaysia.
2. Apabila pendidik awal kanak-kanak terlibat dalam episod

permainan sosio-dramatik, mereka mempunyai peluang untuk
mendidik konsep dan kosa kata yang penting. Contohnya, anda
boleh bertanya soalan tentang ciri-ciri kepelbagaian alatan
permainan untuk dipelajari yang kanak-kanak fahami seperti
„Apakah warna yang awak lihat pada apron Maimon?‰ atau
„Apakah bentuk oren ini?‰
A. Betul
B. Salah
3. Kanak-kanak yang terlibat di dalam kebanyakan permainan

berdasarkan rancangan televisyen yang ganas boleh menghalang
perkembangan keperluan imaginasi dan kreativiti bagi lebih
pengembangan dalam kemahiran permainan sosio-dramatik yang
menyokong perkembangan.
A. Betul
B. Salah

4. Antara berikut, kanak-kanak yang manakah terikat dalam

permainan berlakon paling kompleks?
A. Arina membuat topi jururawat supaya dia boleh memainkan

watak jururawat dengan kanak-kanak lain sebagai pesakit.
B. Rani bercakap secara perlahan kepada dirinya sendiri seperti

dia sedang mengemudi kapal ketika melukiskan cat air biru.
C. Kamal menyediakan bunyi bagi trak yang digerakkannya di

atas lantai ă „rummmm, rummmm.‰
D. Wong Han sedang ‰memasak‰ ketika bermain berseorangan

di kawasan rumah.
5. Antara berikut, yang manakah adalah penjelasan terbaik bahawa

bahan adalah bebas daripada idea yang ia gambarkan?
A. Kanak-kanak mempunyai kemahiran yang diperlukan

untuk menggunakan bahan secara bebas.
B. Bahan digunakan sebagai sumber dan mungkin tidak

berkait dalam apa-apa maksud yang kanak-kanak tetapkan
kepada produk yang terakhir.
C. Apa yang kanak-kanak gambarkan dengan bahan yang

spesifik adalah berganting pada petunjuk yang dicadangkan
oleh bahan mereka sendiri.
D. Kesukaran teknikal yang kanak-kanak alami ketika

menggunakan bahan tertentu boleh mempengaruhi maksud
produk yang terakhir.

Ć Topik ini menerangkan tiga bentuk permainan sosio-dramatik ă pantomim,

drama kreatif dan main peranan. Ruang, bahan dan peralatan diperlukan
dan proses perancangan bagi ketiga-tiga bentuk permainan sosio-dramatik
ini dibincangkan.
Ć Sosio-dramatik memainkan peranan penting dalam perkembangan bahasa

kanak-kanak, penyelesaian masalah dan kemahiran sosio-emosi kanak-
kanak.
Ć Dalam kebanyakan bentuk permainan sosio-dramatik, kanak-kanak boleh

mencipta sebarang senario yang mereka mahukan dan menjadi sesiapa yang
mereka mahu ketika bentuk permainan ini. Ianya adalah kedua-dua maksud
ekspresi kreatif dan langkah bagi kanak-kanak untuk berkomunikasi dengan
orang lain. Sesungguhnya, ia adalah langkah terbaik bagi kanak-kanak
mempelajari konsep sosial dan empati.
Ć Pantomim membenarkan kanak-kanak untuk belajar memahami lebih

banyak ciri-ciri manusia yang kompleks seperti niat dan penjelasan
intelektual bagi kanak-kanak. Mereka boleh lakukan sama ada di dalam atau
di luar bangunan. Mereka memerlukan ruang yang mencukupi bagi kanak-
kanak untuk bergerak dan membuat persembahan (lakon dan tarian) dan
ruang yang cukup bagi kanak-kanak yang lain untuk duduk secara selesa
semasa melihat persembahan.
Ć Main peranan adalah salah satu bentuk permainan sosio-dramatik yang

mudah dan tidak berstruktur. Dalam main peranan, kanak-kanak
menyatakan perasaan mereka melalui peranan yang mereka tentukan (ibu,
bapa, adik-beradik dan rakan) ketika bermain dengan anak patung atau
barang permainan atau semasa satu permainan seperti polis dan pencuri. Ia
juga menggalakkan kanak-kanak untu berinteraksi dengan kanak-kanank
yang lain dalam kumpulan mereka dan meningkatkan kemahiran sosial,
populariti dan aktiviti sosial positif kanak-kanak.

Ć Ruang yang diperlukan dalam permainan sosio-dramatik perlulah

mempunyai pencahayaan yang baik, dengan ruang yang mencukupi untuk
kanak-kanak bergerak dan berinteraksi antara satu sama lain, dinding
berwarna-warni yang dihias dengan seni (sesetengah dihasilkan oleh kanak-
kanak) untuk menggalakkan kanak-kanak untuk menggunakan imaginasi
mereka. Sesetengah hiasan seperti tumbuhan atau haiwan peliharaan boleh
digunakan oleh kanak-kanak untuk berpura-pura seperti berada di dalam
hutan atau haiwan yang boleh bercakap.
Ć Bahan yang terlibat dalam permainan sosio-dramatik boleh terdiri daripada

pakaian atau aksesori (topi, barang kemas, cermin mata dan jam tangan),
perkakas dan peralatan (barang dapur, cawan, pinggan, pemutar skru dan
tukul) dan bekalan seni seperti kadbod, styrofoam, kertas, pen marker, pensel
dan berus lukisan.
Ć Perancangan sesebuah pantomim termasuk menjelaskan pergerakan dan

bahasa badan kepada kanak-kanak semasa kumpulan besar atau perbualan
pagi untuk menunjukkan mereka beberapa rancangan atau tayangan senyap,
dapatkan beberapa orang kanak-kanak untuk memainkan bahagian
perseorangan dan beritahu mereka untuk melakonkan cerita ketika anda
bercerita. Anda boleh memberi mereka situasi dan melakonkan cerita tanpa
penceritaan, berkongsi idea bagi topik yang kanak-kanak mahu lakonkan
dan lakonkan peranan berdasarkan idea asal mereka.
Ć Perancangan drama kreatif adalah spontan dan penuh improvisasi,

berbanding mengikut skrip atau rancangan tertentu, mereka dibimbing oleh
seorang ketua.
Ć Perancangan permainan peranan adalah paling tidak berstruktur. Kanak-

kanak boleh menggunakan masa terluang mereka untuk memainkan peranan
secara perseorangan (menggunakan anak patung atau barang permainan)
atau bersama-sama dengan kanak-kanak lain. Waktu perbualan pagi atau
kumpulan besar/kecil adalah terbaik bagi main peranan. Sebarang situasi
boleh diubah menjadi main peranan. Mereka boleh mempelajari konsep baru
di dalam kelas (seperti bagaimana untuk berhadapan dengan situasi yang
berbahaya) atau berusaha untuk mencari jawapan kepada masalah peribadi.
Dalam kebanyakan situasi, main peranan adalah cara yang menyeronokkan
untuk menyelesaikan sesuatu perkara.

Bahan dan peralatan Perancangan

Drama kreatif Permainan sosio-dramatik
Main peranan Ruang
Pantomim
Berk, L. E., Mann, T. D., & Ogan, A. T. (2006). Make-believe play: Wellspring for
development of self-regulation In Singer, D. G., Golinkoff, R. M., & Hirsh-
Pasek, K. (Eds.) Play = learning: How play motivates and enhances
childrenÊs cognitive and social-emotional growth. New York, NY: Oxford
University Press.
Calabrese, N. M. (2003). Developing quality socio-dramatic play for young

children. Education, 123(3), 606ă608.
Elias, C. L., & Berk, L. E. (2002). Self-regulation in young children: Is there a role
for socio-dramatic play? Early Childhood Research Quarterly, 17, 1ă17.
Frost, J. L., Wortham, S. M., & Reifel, S. (2005). Play and child development (2nd
ed.). New Jersey: Pearson Education.
Smilansky, S., & Shefatya, L. (1990). Facilitating play. Gaithersburg, Maryland:

Psychosocial and Educational Publications.


Topik  Bermain
6
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membincangkan aspek-aspek sosial dalam bermain;
2. Menggambarkan corak bermain dalam kalangan kanak-kanak;
3. Menerangkan pelbagai jenis bermain;
4. Membincangkan penerokaan dan bermain dalam kalangan bayi;
5. Menerangkan peralatan dan bahan-bahan untuk permainan bayi
dan kanak-kanak;
6. Menjelaskan prinsip-prinsip dalam perancangan aktiviti bermain
untuk bayi;
7. Mengenal pasti ciri-ciri bermain dalam kalangan kanak-kanak
mengikut umur; dan
8. Membincangkan prinsip-prinsip dalam perancangan aktiviti
bermain untuk kanak-kanak.
 PENGENALAN
Apakah bermain? Kebanyakan ibu bapa dan penjaga melihat aktiviti bermain
sebagai suatu aktiviti yang tidak berfaedah berbanding dengan aktiviti
pengajaran dan pembelajaran yang berstruktur. Kebanyakannya tidak
menyedari bahawa bermain boleh menjadi alat pembelajaran yang terbaik bagi
kanak-kanak.

TOPIK 6 BERMAIN  219
Kanak-kanak suka mengangkat, membuang, menuangkan, mengembalikan,

menyembunyikan, membina dan merobohkan pelbagai barang-barang di
persekitaran mereka. Aspek fizikal bermain adalah jelas. Ini tidak bermakna ia
tidak membawa sebarang kesan kepada kemahiran intelektual dan sosio-emosi
kanak-kanak. Bermain memberi peluang kepada kanak-kanak untuk
memperkembangkan potensi mereka secara menyeluruh merangkumi potensi
intelektual, sosial, moral, fizikal dan emosi, kerana mereka belajar untuk
berunding melalui perkembangan deria mereka dengan tuntutan dalam
kumpulan.
Teori-teori pendidikan membantu kita untuk melihat bermain sebagai satu cara
bagi kanak-kanak menyesuaikan diri mereka kepada pelbagai fungsi dalam
masyarakat. John Locke melihat bermain sebagai asas bagi pemikiran rasional
dan perkembangan bagi aspek dalaman atau rohani kanak-kanak. Ia
menyumbang kepada kesejahteraan, kesihatan dan semangat kanak-kanak, yang
membantu dalam perkembangan pemikiran yang rasional. Bermain membawa
kepada sikap dan juga kesihatan fizikal yang lebih baik.
6.1 JENIS BERMAIN

Menurut teori Piaget, bayi berada di peringkat perkembangan sensorimotor dan
kanak-kanak pula sedang berkembang ke peringkat perkembangan praoperasi.
Oleh itu, adalah sesuai dan menarik untuk membincangkan peranan bermain
dari segi perkembangan fizikal, perkembangan sosial dan perkembangan
kognitif.
(a) Permainan Motor/Fizikal

Permainan fizikal menyediakan peluang kepada kanak-kanak untuk
memperkembangkan kemahiran motor kasar dan motor halus serta
integrasi bagi fungsi otot, saraf dan otak. Menjadi aktif dan mudah
bergerak akan membuat kanak-kanak lebih gemar terhadap permainan
fizikal.
Permainan fizikal bermula sejak kelahiran, apabila bayi yang baru lahir
belajar untuk menggunakan pergerakan yang terhad. Mereka mungkin
mula bermain dengan mulut mereka seperti membuat buih menggunakan
air liur dan menggigit puting. Orang dewasa juga boleh menyumbang
kepada pengalaman dalam permainan fizikal bayi apabila mereka
menggoncang dan membuai mereka.

220  TOPIK 6 BERMAIN
Lambat laun, mereka memperkembangkan lebih banyak kawalan atas

anggota badan mereka dan menggunakan tangan, kaki dan bahagian-
bahagian badan mereka yang lain untuk permainan fizikal. Sebaik sahaja
mereka telah mencapai kawalan yang lebih baik atas tangan mereka,
mereka belajar bagaimana untuk menggenggam mainan. Sekarang,
bermain diperluaskan kepada penggunaan objek di dalam persekitaran.
Untuk mengetahui lebih lanjut mengenai mainan, bayi akan memasukkan

mainan ke dalam mulut dan meneliti mainan secara visual. Mereka akan
memusingkan mainan supaya dapat melihat keseluruhan bahagian
mainan. Sebaik sahaja mereka dapat menguasai dalam memahami apa
yang perlu dilakukan dengan mainan, mereka dapat menggunakan mainan
tersebut dalam bermain.
Pada umur enam bulan, bayi telah belajar untuk menggunakan aksi skema,
seperti menolak dan menggenggam, untuk membuat sesuatu yang menarik
berlaku. Bayi akan menolak bola dan membuat ia berpusing untuk
mengalami sensasi dan keseronokan dalam pergerakan.
Pada umur sembilan bulan, mereka mula melakukan perkara yang sama
untuk semua objek dan melihat bagaimana objek tersebut bertindak balas.
Dengan menolak pelbagai objek, bayi mengetahui bahawa bola yang
berpusing akan bergolek dan mainan kerincing akan menghasilkan bunyi.
Pada umur 12 bulan, bayi akan membaling atau menendang bola, tetapi
turut menggoncang mainan kerincing mereka.
Apabila mereka semakin membesar, kemampuan dan pergerakan mereka

semakin meningkat. Oleh itu, mereka lebih mudah untuk meneroka
persekitaran mereka. Bayi akan mula belajar untuk berjalan dan berlari
serta memperkembangkan koordinasi mata dan tangan. Melalui ulangan
dan latihan dalam permainan fizikal, mereka akan dapat meningkatkan
kemahiran motor kasar dan motor halus dengan sepenuhnya.
Permainan fizikal termasuklah:
(i) Seni dan kraf (kemahiran motor halus);
(ii) Basikal dan kenderaan lain (kemahiran motor kasar);
(iii) Aktiviti luar seperti berlari dan melompat (kemahiran motor kasar);
dan
(iv) Sukan (kemahiran motor kasar).

(b) Permainan Sosial

Tiga peringkat dalam perkembangan sosial Erikson:
(i) Peringkat Autocosmic ă Apabila permainan bayi memberi tumpuan

kepada tubuhnya sendiri;
(ii) Peringkat Microspheric ă Kanak-kanak meneruskan bermain dengan

menggunakan mainan dan objek, serta berinteraksi dengan kanak-
kanak lain atau orang dewasa di persekitaran; dan
(iii) Peringkat Macrospheric ă Kanak-kanak boleh melibatkan diri dalam

permainan dengan orang lain dan belajar menggunakan mainan yang
menggalakkan perkongsian serta interaksi sosial seperti kotak pasir
dan gelungsur.
Kanak-kanak dan bayi mempunyai dunia sosial mereka tersendiri yang

dapat mempengaruhi mereka untuk melibatkan diri dalam permainan
sosial. Permainan sosial bayi yang pertama melibatkan interaksi dengan
orang dewasa. Ibu bapa atau penjaga boleh bermain sembunyi (peek-a-boo)
atau bermain geletek.
Akhirnya, bayi akan belajar bagaimana untuk berinteraksi secara bergilir-

gilir dan berkomunikasi melalui penglibatan atau memberi respon kepada
permainan sosial. Bayi belajar untuk menunggu giliran dan memberi
respon semasa pengalaman mengambil dan memberi. Permainan sosial
melibatkan:
(i) Beraksi;
(ii) Anak patung;
(iii) Main olok-olok dan berdandan;
(iv) Mainan haiwan; dan
(v) Bermain set permainan.
Bayi menggunakan kemahiran sosial mereka untuk memulakan sosialisasi

dengan orang lain. Senyuman dan suara digunakan untuk menarik
perhatian dan interaksi dengan orang lain. Mereka belajar tentang jenis
interaksi yang sesuai dalam mendapatkan jawapan yang terbaik dan
membina semula interaksi apabila mereka memerlukan sesuatu yang
khusus.

Akhirnya kanak-kanak belajar untuk berinteraksi dengan orang lain dalam

persekitaran mereka. Permainan sosial adalah satu cara yang terbaik dalam
perkembangan bayi melalui peringkat sosial yang berbeza. Apabila kanak-
kanak bermain dengan orang lain (lihat Rajah 6.1), mereka belajar
peraturan sosial yang asas seperti:
(i) Memberi dan menerima;
(ii) Kesalingan;
(iii) Kerjasama; dan
(iv) Berkongsi.
Rajah 6.1: Bayi bermain
Melalui interaksi dengan kanak-kanak daripada peringkat sosial yang

berbeza, kanak-kanak belajar menggunakan penaakulan moral untuk
meningkatkan nilai-nilai kematangan deria dan apa yang boleh diterima
oleh masyarakat. Penglibatan dalam situasi sosial dapat menyediakan
kanak-kanak untuk berfungsi secara efektif dalam dunia orang dewasa.
Akhirnya, mereka belajar bagaimana untuk terlibat dalam permainan
simbolik yang membolehkan mereka bermain dengan kanak-kanak lain.
(c) Permainan Konstruktif/Membina

Permainan konstruktif membolehkan kanak-kanak berinteraksi dan
memanipulasi persekitaran mereka serta membina sesuatu yang baru.
Kanak-kanak mungkin dapat membina bangunan dan bandar
menggunakan blok, bermain pasir, menyusun objek baru daripada blok
Lego, dan juga melukis mural menggunakan kapur di kaki lima.

Kanak-kanak belajar untuk bereksperimen dengan objek baru melalui

permainan membina, mengetahui bagaimana untuk menggabungkan
sesuatu objek, belajar asas-asas menyusun, melukis, membuat muzik dan
membina.
Permainan membina dengan tema simbolik sangat popular dalam kalangan

kanak-kanak prasekolah, yang menggunakan blok dan kereta serta orang
kecil untuk mewujudkan suasana watak yang berkaitan dengan
pengalaman mereka. Permainan membina termasuklah:
(i) Blok-blok dan mainan-mainan binaan;
(ii) Model-model;
(iii) Teka-teki;
(iv) Seni dan kraf; dan
(v) Hobi seperti mengumpul setem.
Kanak-kanak dapat merasa pencapaian dan ia memberi mereka kawalan

perasaan dalam persekitaran mereka. Apabila kanak-kanak merasa selesa
dalam memanipulasi objek dan bahan-bahan, mereka akan pandai dalam
memanipulasi kata-kata, idea serta konsep.
(d) Permainan Fantasi

Permainan fantasi adalah apabila kanak-kanak belajar main peranan
sesuatu watak baru dan juga mungkin situasi yang baru (lihat Rajah 6.2).
Apabila seseorang bayi cuba untuk memanipulasi objek serta cuba untuk
meniru orang lain, bermain secara simbolik dan pura-pura akan muncul.
Rajah 6.2: Kanak-kanak prasekolah melibatkan diri dalam permainan fantasi

Permainan fantasi menjadi satu aktiviti yang disukai oleh kanak-kanak

kerana ia dapat memperkembangkan keupayaan mereka melalui
pengalaman simbolik. Permainan fantasi termasuklah:
(i) Beraksi;
(ii) Bermain anak patung;
(iii) Main olok-olok dan berdandan;
(iv) Mainan haiwan; dan
(v) Bermain set permainan.
Kanak-kanak belajar menggunakan satu objek untuk mewakili sesuatu

yang lain. Semasa bermain olok-olok, kanak-kanak akan berpura-pura
dengan menjadikan anak patung sebagai bayi dan berpura-pura
menyuapnya dengan cawan atau pinggan yang kosong. Dalam jenis
permainan yang kompleks ini, kanak-kanak membuat rancangan,
mengambil peranan dan mengubah objek yang sedia ada mengikut idea
dan perasaan mereka mengikut dunia sosial atau persekitaran mereka.
Peranan adalah identiti yang dianggap oleh kanak-kanak dalam permainan

fantasi. Sesetengah peranan berfungsi dan perlu bagi tema tertentu.
Contohnya, berjalan menaiki kenderaan akan melibatkan penumpang dan
pemandu. Watak keluarga seperti ibu, bapa dan bayi adalah sangat
popular. Kanak-kanak juga membuat watak stereotaip yang diambil
daripada budaya yang lebih besar, seperti jururawat, serta watak fiksyen
yang diambil daripada buku-buku dan televisyen, seperti He-Man.
Bermain dengan watak seperti ini lebih mudah diramalkan dan terhad
daripada bermain melalui pengalaman seperti kehidupan keluarga.
Kanak-kanak ini belajar untuk menjadi lebih kreatif menggunakan fikiran

dan imaginasi mereka untuk melihat sesuatu perkara di luar dengan lebih
jelas. Mereka belajar untuk bereksperimen dengan bahasa dan emosi serta
membina sebuah dunia baru. Mereka menggunakan beberapa perkataan
baru dan menggabungkan perkataan, tetapi tanpa risiko yang sama seperti
yang digunakan dalam keadaan yang sebenar. Mereka menggunakan
nombor dan perkataan untuk menyatakan idea, konsep, impian dan
sejarah.
(e) Permainan dengan Peraturan

Kanak-kanak akhirnya akan mengetahui bahawa dunia adalah untuk
semua orang di sekeliling mereka, bukan hanya untuk mereka sendiri
sahaja. Kanak-kanak akan merasa teruja dalam permainan yang formal

dengan rakan-rakan sebaya yang berumur lima tahun atau yang lebih
muda. Kanak-kanak yang lebih tua boleh berfikir secara lebih logik dan
cara berfikir mereka lebih sosial, membolehkan mereka bermain sesuatu
permainan bersama-sama.
Permainan dengan peraturan ini adalah jenis permainan yang paling

terkenal untuk kanak-kanak pertengahan (Piaget, 1962). Dalam permainan
ini, elemen utama terdiri daripada kaedah-kaedah yang jelas yang dapat
membimbing tingkah laku kumpulan kanak-kanak. Daripada kaedah ini,
mereka belajar tentang kepentingan kontrak sosial dan peraturan.
Permainan seperti Simon Says, besbol dan bola sepak mengajar kanak-
kanak bahawa permainan tidak boleh berjalan dengan baik jika semua
orang tidak bermain mengikut peraturan yang ditetapkan. Dengan
mempelajari bagaimana untuk mematuhi peraturan yang mudah, mereka
dapat memahami peraturan dalam kehidupan sebenar yang lebih penting
yang juga dikenali sebagai undang-undang.
Permainan dengan peraturan adalah sangat digalakkan berbanding

permainan yang lain. Biasanya permainan melibatkan dua atau lebih
pasukan, ada elemen persaingan dan kriteria pemenang yang dipersetujui
oleh semua yang bermain. Kanak-kanak menggunakan permainan secara
fleksibel untuk memenuhi keperluan sosial dan kehendak mereka. Sebagai
contoh, memilih pihak dalam satu kumpulan boleh mengeratkan
persahabatan dan semangat dalam kumpulan.
Permainan menyediakan aktiviti berkongsi dan matlamat untuk kanak-

kanak. Kanak-kanak sering berunding tentang peraturan untuk membina
permainan yang mereka inginkan. Mereka boleh belajar strategi dan
kemahiran penaakulan daripada strategi permainan seperti dam. Melalui
permainan ini, kanak-kanak perlu mengambil kira kedua-dua alternatif
serangan dan keperluan untuk pertahanan pada masa yang sama. Banyak
permainan kad dapat menggalakkan kesedaran matematik dan psikologi
pihak lawan. Permainan sedemikian boleh meningkatkan motivasi
intelektual kanak-kanak di peringkat prasekolah dan juga kurikulum
sekolah rendah.
(f) Permainan Luar

Luar adalah tempat di mana kanak-kanak dapat bermain secara bebas dan
dapat berkembang dengan baik. Bermain di luar adalah cara terbaik bagi
kanak-kanak untuk memulakan interaksi sosial dengan kanak-kanak lain.
Taman permainan di luar yang baik mempunyai ruang yang cukup besar
dan direka supaya kanak-kanak dapat menggunakannya sepenuhnya, di
mana mereka dapat bergerak secara bebas, berlari, melompat dan
menyorok, dan boleh menjerit dan menerokai alam semula jadi.
Lori, kotak kadbod dan struktur rumah permainan boleh meningkatkan

permainan fantasi mereka. Kanak-kanak belajar untuk menjadi lebih kreatif
semasa bermain dengan pasir dan air dan juga lain-lain pengalaman seni di
luar.
Pelbagai faktor menentukan kualiti taman permainan untuk awal kanak-

kanak dari usia bayi sehingga umur lapan tahun. Ini termasuklah reka
bentuk kawasan permainan, isu keselamatan, peralatan permainan,
kemudahan dan pengawasan orang dewasa. Penekanan perlu diberikan
kepada bagaimana taman permainan boleh menggalakkan semua bentuk
permainan. Ia adalah keperluan yang kritikal untuk meningkatkan
penyusunan aktiviti fizikal di luar bagi kanak-kanak. Bermain di luar tidak
sepatutnya menjadi terlalu akademik dan dikawal oleh guru.
AKTIVITI 6.1
Apa perasaan anda mengenai bermain sebagai strategi utama kepada
pembelajaran dalam kelas awal kanak-kanak? Luangkan sedikit masa
memerhatikan kelas awal kanak-kanak yang dapat menggalakkan
kanak-kanak untuk bermain. Fokus utama adalah dengan memberi
tumpuan kepada jenis pembelajaran yang digunakan sebagai
permainan kanak-kanak.
6.1.1 Aspek Sosial dalam Bermain

Kebanyakan daripada kemahiran sosial dan emosi kanak-kanak yang diperlukan
untuk berjaya di sekolah adalah semasa mereka belajar sesuatu apabila mereka
bermain.
Melalui bermain, mereka belajar untuk mengawal emosi dan ransangan mereka.
Semasa permainan fantasi, mereka menetapkan peranan untuk diri mereka
sendiri dan main peranan sebagai apa yang sesuai dengan watak yang telah
ditetapkan. Ia dapat memberikan kawalan diri yang tinggi kepada mereka.
Apabila kanak-kanak bermain dengan rakan sebaya mahupun orang dewasa,

mereka belajar bahawa mereka adalah orang yang disayangi dan seronok untuk
bermain bersamanya. Mereka akan belajar untuk mempunyai harga diri dan
keyakinan diri apabila mereka faham betapa pentingnya mereka kepada orang
lain. Apabila mereka semakin besar, mereka belajar untuk membina perasaan
kasih sayang dan memberi sokongan dalam sesuatu perhubungan melalui
kehidupan mereka.

Apabila kanak-kanak bermain bersama-sama, mereka belajar bagaimana untuk

menyelesaikan masalah bersama-sama dan tahu bagaimana untuk rapat dengan
orang lain. Permainan sosial yang positif ini boleh meningkatkan kreativiti
mereka dan membantu mereka dalam memperkembangkan kemahiran
kepimpinan serta personaliti yang sihat.
Kadang-kadang apabila kanak-kanak bermain bersama-sama, ia akan berakhir

dengan konflik atau perselisihan faham. Ia bukan sesuatu yang mudah bagi
kanak-kanak untuk memahami bahawa tindakan mereka akan memberi kesan
kepada orang lain juga. Akibat daripada terdedah kepada keganasan melalui
media, kanak-kanak belajar untuk bertindak agresif untuk menyelesaikan
sesuatu konflik. Inilah sebabnya mengapa ia adalah perlu bagi penjaga untuk
mengawal konflik dan menjelaskan kepada kanak-kanak cara yang sesuai dan
betul untuk menyelesaikan masalah mereka.
Jika kanak-kanak belajar untuk menjadi cekap dari segi sosial, ia dapat
meningkatkan kemungkinan mereka akan berjaya di alam persekolahan. Kajian
menunjukkan bahawa sesiapa yang mempunyai pembelajaran sosial dan emosi
lebih awal dalam kehidupan mereka bukan sahaja mudah untuk rapat dengan
orang lain, tetapi dapat juga belajar dengan lebih berkesan serta memperoleh
gred yang lebih tinggi di sekolah.
6.1.2 Tahap Perkembangan dalam Bermain

Kajian Parten mendapati kanak-kanak dalam situasi permainan sosial
mempunyai corak permainan yang berbeza-beza semakin mereka berkembang
dan meningkat dewasa. Terdapat perkembangan dalam permainan sosial, di
mana kanak-kanak bergerak daripada mudah kepada sukar, dan bermain secara
individu kepada bermain dalam kumpulan.
Parten mengkategorikan bermain dalam enam peringkat, bersama-sama dengan

perkembangan daripada minimum kepada maksimum dalam penglibatan sosial.
Mereka ialah:
(a) Perlakuan tidak menentu (unoccupied) ă bergerak tiada tujuan tanpa betul-
betul bermain;
(b) Bermain secara memerhati ă memerhati orang lain bermain tanpa ikut
sama bermain;
(c) Bermain secara berseorangan atau solitary ă bermain seorang diri

walaupun orang lain ada berdekatan dengannya;

(d) Bermain secara selari ă bermain bersebelahan dengan orang lain dan
seronok melihat orang lain bermain, tetapi memberi tumpuan kepada
mainan sendiri serta berinteraksi secara minimum sahaja;
(e) Bermain secara asosiatif ă bermain bersama-sama orang lain dan berkongsi
bahan, tetapi tidak fokus ke arah matlamat yang dikongsi bersama atau
bekerjasama dengan orang lain; dan
(f) Bermain secara koperatif ă berusaha bersama-sama ke arah matlamat yang

dikongsi bersama, berbincang tentang idea-idea bersama, penggunaan
bahan bersama dan bagaimana permainan itu boleh diteruskan.
Bermain, menurut Parten, menjadi lebih kompleks apabila kanak-kanak

bertambah matang dan berkembang. Kanak-kanak yang lebih matang memilih
untuk bermain mengikut perasaan mereka sendiri pada sesuatu masa atau
permainan yang mereka lebih suka.
(a) Perlakuan Tidak Menentu (Unoccupied)

Kanak-kanak tidak bermain dengan tetap dan memerhatikan semua benda
yang berlaku tanpa rasa minat pada masa ini. Apabila tiada apa-apa yang
dapat menarik hati mereka, mereka bermain secara bersendirian, bangun
dan duduk dari kerusi, hanya berdiri di sekeliling, mengikut pergerakan
guru atau duduk pada satu tempat.
(b) Bermain Secara Memerhati

Kanak-kanak akan meluangkan masa untuk memerhatikan orang lain
bermain. Mereka akan berbual dengan kanak-kanak lain yang sedang
bermain, mungkin bertanya soalan ataupun memberi pendapat, tetapi
mereka tidak betul-betul mahu bermain. Ia mungkin berubah kepada
perlakuan tidak menentu (unoccupied) bergantung pada perkara menarik
yang mungkin berlaku. Kanak-kanak biasanya berdiri atau duduk dalam
lingkungan jarak di mana mereka boleh mendengar perbualan kanak-
kanak yang diperhatikan.
(c) Bermain Secara Berseorangan

Bayi biasanya gembira bermain dengan dirinya sendiri. Mereka seronok
mendengar bunyi suara mereka sendiri dan akan melihat tangan mereka
bergerak dari satu arah ke arah yang lain. Mereka mahu melihat,
menangkap, menghisap dan menggoncang semua objek yang dilihat.

Kanak-kanak juga seronok bermain dengan sendiri. Mereka akan

menghabiskan beberapa jam membuat cerita dan beraksi mengikut situasi
menggunakan aksi mereka sendiri atau anak patung. Mereka seronok
membina, melukis, mewarna dan meneroka dengan sendiri. Sesetengah
mungkin suka membaca dan menulis dengan sendiri.
(d) Bermain Secara Selari

Apabila kanak-kanak mencapai umur dua hingga tiga tahun, mereka
belajar untuk bermain bersebelahan antara satu sama lain walaupun masih
belum bermain bersama dengan sepenuhnya. Mereka mungkin membuat
sesuatu yang sama atau mungkin juga sesuatu yang berbeza.
Mereka hanya seronok berada berhampiran rakan-rakan yang sebaya

dengan mereka. Mereka seolah-olah tidak mengambil berat antara satu
sama lain, tetapi jika anda cuba memisahkan mereka, anda akan melihat
betapa pentingnya hubungan ini.
(e) Bermain Secara Asosiatif

Apabila kanak-kanak berumur tiga tahun, mereka sudah bersedia untuk ke
prasekolah. Mereka tahu bagaimana untuk menggunakan tandas dan tahu
untuk berkomunikasi dan bersosial dengan orang lain. Mereka tahu
bagaimana untuk berkongsi dan menunggu giliran.
Kanak-kanak dapat melibatkan diri dalam tingkah laku yang sama apabila tiada
aktiviti yang melibatkan bahan, matlamat atau produk di sekitarnya (lihat
Rajah 6.3).
Rajah 6.3: Kanak-kanak mengambil bahagian dalam bermain secara asosiatif

SEMAK KENDIRI 6.1

1. Permainan asosiatif adalah kategori yang paling kompleks
daripada permainan sosial yang dinyatakan oleh Parten dalam
perkembangan permainan sosial.
A. Betul
B. Salah
2. Tiga peringkat dalam perkembangan bermain menurut Piaget

adalah ____________ .
A. Berseorangan, selari dan kumpulan
B. Latihan, asosiatif dan koperatif
C. Fizikal, fantasi dan permainan dengan peraturan
3. Parten prihatin dengan kajian dari aspek bermain yang mana?
A. Emosi
B. Kognitif
C. Fizikal
D. Sosial
Jawapan: 1. (B) 2. (C) 3. (D)
6.1.3 Corak Permainan

Di sini kita akan teruskan pembelajaran kita dengan corak permainan.
(a) Permainan Hubungan Biasa

Permainan hubungan biasa adalah bagaimana bayi berhubung dengan
ibunya. Apabila mereka bertentang mata ia membawa kebahagiaan. Bayi
akan memberi respon dengan senyuman dan ibu juga akan membalas
dengan senyumannya sendiri sambil bercakap dengan bayi. Ini adalah
corak permulaan dalam permainan yang menggalakkan perkembangan
emosi kanak-kanak.

(b) Permainan dan Pergerakan Badan

Permainan dan pergerakan badan adalah salah satu corak permainan. Ia
berlaku hanya apabila anda bergerak dan memanipulasi badan anda untuk
melakukan perkara-perkara yang anda suka. Ia termasuklah pergerakan
motor kasar seperti berlari atau melompat atau mungkin juga pergerakan
motor halus seperti melukis dan membina.
Selepas membuat sedikit latihan, badan akan dapat menguasai beberapa

pergerakan tertentu yang menjadikannya lebih fleksibel, menyesuaikan diri
dan lebih berdaya tahan. Ini menyediakan otak untuk bertindak balas
kepada apa-apa yang tidak diduga atau luar biasa.
(c) Permainan Objek

Objek adalah sesuatu yang menyeronokkan untuk digerakkan dan
dimanipulasikan. Seperti yang telah dijelaskan sebelum ini, apabila kanak-
kanak telah meluaskan kebolehan mereka untuk bermain dan mula
bermain dengan objek, mereka telah meningkatkan jarak dan kepelbagaian
dalam bermain. Bukan sahaja ia dapat meningkatkan kemampuan kanak-
kanak untuk memanipulasi objek, tetapi ia juga dapat meningkatkan
kreativiti dan kemahiran menyelesaikan masalah.
Sesuatu yang mudah seperti menggoncang alat kerincing boleh

menyediakan kanak-kanak kepada tugas yang lebih kompleks seperti
melukis lukisan atau membina menara. Ini adalah asas bagi memanipulasi
objek seperti membaiki kereta.
(d) Permainan Sosial

Permainan sosial boleh jadi macam-macam daripada permainan ibu bapa
dengan bayi kepada komunikasi antara kumpulan rakan-rakan. Apa yang
penting ialah memperbaiki kecekapan sosial kanak-kanak dan pemahaman
konsep sosial sambil meningkatkan hubungan mereka dengan orang-orang
di sekeliling mereka. Terdapat beberapa jenis permainan sosial:
(i) Bermain dan Rasa Kekitaan

Kanak-kanak sering bermain dengan orang lain bukan hanya kerana
ia seronok, tetapi kerana mempunyai keinginan untuk diterima oleh
orang lain dan ingin melibatkan diri dalam kumpulan. Kanak-kanak
mungkin bermula dengan bermain secara selari (tanpa berkomunikasi
dengan rakan sepermainan mereka) dan apabila mereka makin
berkembang, mereka akan mula berkawan dengan orang lain. Mereka
akhirnya belajar tentang empati (merasa apa yang orang lain rasa)
yang menyebabkan mereka bermain bersama.

(ii) Bermain Secara Kasar dan Jatuh

Bermain secara kasar dan jatuh adalah biasa dalam kalangan kanak-
kanak lelaki. Ia mungkin berupa permainan gusti, tetapi matlamatnya
bukan untuk menyakitkan satu sama lain. Ia sebenarnya boleh
membantu kanak-kanak dalam meningkatkan dan mengekalkan
kesedaran sosial, kerjasama dan juga keadilan. Apabila kanak-kanak
semakin membesar, minat dalam cara main ini akan semakin
berkurang. Ia akan beralih kepada corak permainan yang lain atau
bersukan. Akhirnya, ia dapat membantu mereka memahami konsep
memberi dan menerima serta dapat meningkatkan kawalan diri
terhadap keganasan.
(iii) Permainan Celebratory

Permainan celebratory berlaku untuk meraikan sesuatu peristiwa
tertentu atau kemenangan. Ia adalah biasa kepada kanak-kanak untuk
merasa gembira dan berlari-lari dalam parti hari jadi.
(e) Imaginasi dan Berpura-pura Bermain

Imaginasi dan berpura-pura bermain adalah contoh terbaik bagaimana
kanak-kanak boleh menyatakan imaginasi dan kreativiti mereka.
Peranannya adalah penting untuk kanak-kanak bagi perkembangan sosial.
Ia memainkan peranan penting dalam mengajar kanak-kanak untuk
memahami dan mempercayai orang lain serta dapat mengajar mereka
bagaimana untuk mengatasi emosi mereka.
(f) Permainan Naratif

Permainan naratif atau bercerita ialah satu cara yang paling diminati oleh
kanak-kanak. Ia dapat membantu mereka untuk memahami dunia di
sekeliling mereka. Kanak-kanak mungkin mendengar cerita daripada guru
atau ibu bapa dan juga watak-watak dalam televisyen.
Kanak-kanak bukan sahaja seronok mendengar cerita, tetapi mereka juga

seronok memberikan pendapat atau menyatakan perasaan mereka. Ia
mungkin juga dapat membuat penceritaan semula atas sesuatu yang
diberitahu oleh ibu bapa mereka atau mereka seronok menceritakan
tentang bagaimana mereka menghabiskan cuti mereka kepada orang lain.

Kanak-kanak belajar untuk menghayati cerita-cerita seperti belajar

bagaimana untuk mengaitkan watak-watak dalam cerita dengan emosi
mereka. Ini boleh mengajar kanak-kanak tentang empati dan meningkatkan
kefahaman mereka tentang kenapa orang lain bertindak dengan cara yang
mereka lakukan.
6.2 LAHIR SEHINGGA DUA TAHUN (BAYI)

Kajian menunjukkan bahawa 75% daripada perkembangan otak berlaku sebaik
sahaja selepas kelahiran. Apabila kanak-kanak bermain, mereka dapat
merangsang dan mempengaruhi cara otak mereka berkembang. Ini dapat
mempengaruhi perkembangan dalam kemahiran motor kasar dan motor halus,
bahasa, sosialisasi, kesedaran diri, kesejahteraan emosi, kreativiti, kemahiran
menyelesaikan masalah dan keupayaan pembelajaran.
Aktiviti pertama bermain juga dikenali sebagai „reaksi sekeliling‰. Ia berlaku

apabila bayi berulang kali menendang-nendang di dalam katil mereka untuk
mencapai sesuatu, atau membaling mainan keluar dari katil mereka berulang
kali, hanya untuk mengetahui apa yang berlaku kemudiannya.
Kemudian, apabila mereka membesar sebagai seorang kanak-kanak, mereka

beralih kepada „permainan fantasi‰ yang juga dikenali sebagai pura-pura
bermain. Mereka menceritakan semula pengalaman sendiri menggunakan
mainan atau anak patung. Mereka mungkin berpura-pura bahawa anak patung
mewakili watak-watak daripada kartun kegemaran mereka dan mungkin
mengadakan perbualan antara mereka.
Kanak-kanak tidak memikirkan bahawa bermain adalah satu matlamat atau

objektif, ganjaran datang daripada tindakannya. Mereka bermain kerana ia
sesuatu yang menyeronokkan. Akhirnya, pengulangan tindakan telah membawa
kepada penguasaan kemahiran tertentu. Ini adalah bagaimana sesuatu proses
pembelajaran itu berfungsi.

6.2.1 Bermain dan Penerokaan

Dari segi lain, bermain boleh dilihat sebagai satu cara untuk kanak-kanak
melalui pengalaman dalam persekitarannya. Bermain juga boleh dilihat sebagai
satu cara yang tidak formal untuk belajar duduk secara senyap dan membaca
buku. Apabila kanak-kanak meneroka persekitaran mereka, mereka dapat belajar
mengenainya.
Melalui bermain, kanak-kanak dapat belajar bagaimana badan mereka bekerja

dan bagaimana mereka boleh menggunakannya untuk berinteraksi dengan
persekitaran. Terdapat beberapa konsep bahawa semua bayi boleh belajar
dengan meneroka dan memanipulasi persekitaran dan apa-apa sahaja yang
mereka boleh peroleh dalam persekitaran mereka:
(a) Apabila mereka menyentuh dan memanipulasi apa-apa sahaja dalam

persekitaran, mereka belajar tentang lembut dan keras, sejuk dan panas,
kasar dan licin dan sebagainya;
(b) Apabila mereka mengambil dan membaling, mereka belajar tentang berat
dan ringan;
(c) Apabila dengan mulut, mereka belajar menghisap atau merasa, dan juga
masam, manis dan pahit;
(d) Apabila mereka menjerit dan menggosok dan juga menumbuk, mereka
belajar tentang sunyi dan bising; dan
(e) Apabila mereka menarik dan menolak, membina dan merobohkan, mereka
belajar apakah yang berfungsi dan tidak berfungsi.
6.2.2 Peralatan dan Bahan-bahan

Bayi bergantung terutamanya pada deria mereka untuk meneroka dan belajar
tentang persekitaran mereka dan dunia di sekeliling mereka. Oleh itu, apabila
mainan dan bahan-bahan disediakan kepada mereka, anda perlu memerhatikan
adakah ia boleh merangsang deria kanak-kanak. Mereka perlu diberikan warna,
bentuk dan tekstur yang berlainan, menggalakkan mereka untuk meluaskan
pengalaman mereka dan pemahaman mereka tentang dunia.

Apabila bayi baru dilahirkan, penglihatan mereka belum berkembang

sepenuhnya. Oleh itu, mainan yang mempunyai warna yang ketara boleh
diperkenalkan seperti warna hitam, merah dan putih. Warna-warna ini bukan
sahaja mudah dilihat oleh bayi, tetapi juga dapat menarik minat dan perhatian
kanak-kanak.
Bayi seronok meneroka objek dengan melihat, mendengar, menendang,

menghantuk, mengunyah, memasuk dalam mulut, menyusun, memicit,
menggenggam dan menggoncang mainan mereka. Ini adalah cara bagaimana
mereka dapat mengetahui hubungan antara diri dengan objek di sekeliling
mereka.
Berikut adalah perkara yang asas:
(a) Katil mudah alih;
(b) Gambar-gambar muka;
(c) Cermin yang tidak pecah;
(d) Mainan muzikal dan CD;
(e) Mainan kerincing;
(f) Mainan gigitan;
(g) Bola dan blok yang lembut;
(h) Alas permainan;
(i) Aktiviti gim;
(j) Mainan haiwan;
(k) Bola;
(l) Blok; dan
(m) Buku bod/kain

6.2.3 Perancangan Aktiviti

Bayi dan kanak-kanak perlu melibatkan diri dalam aktiviti-aktiviti yang
membantu mereka dalam memperkembangkan kecekapan sosial dan konsep diri
yang positif. Seorang kanak-kanak bukan sahaja perlu melihat diri mereka
sebagai seorang individu tetapi juga perlu bersosial dengan orang lain. Terdapat
beberapa langkah mudah yang boleh diambil untuk menyediakan persekitaran
yang positif kepada kanak-kanak dalam permainan:
(a) Menyediakan kawasan permainan kanak-kanak yang berpusatkan dengan:
(i) Memastikan ia selamat dan bersih. Pastikan juga tiada bucu yang
tajam dan runcing, tiada lantai yang basah dan berhabuk;
(ii) Mengelakkan rangsangan yang berlebihan, terutamanya kepada bayi.

Warna berbeza dan terlalu banyak serta mainan yang terlalu banyak
membuatkan kanak-kanak terlebih teruja;
(iii) Membenarkan kanak-kanak untuk meninggalkan pembinaan untuk

sementara waktu supaya mereka dapat melibatkan diri dalam dunia
penerokaan baru yang dicipta oleh mereka sendiri; dan
(iv) Menyimpan barang-barang permainan dengan selamat tetapi

pastikan ia mudah untuk diambil semula oleh kanak-kanak. Simpan
alatan mainan di rak yang rendah atau kotak mainan.
(b) Menyediakan mainan dengan nilai permainan yang:
(i) Boleh digunakan dalam pelbagai cara. Kanak-kanak boleh

menggunakan imaginasi mereka;
(ii) Membolehkan kanak-kanak menentukan permainan. Jangan letakkan

terlalu banyak peraturan dalam permainan kerana ia boleh menyekat
kreativiti mereka;
(iii) Menarik minat kanak-kanak yang melebihi satu umur atau tahap
perkembangan. Mainan seperti membina blok menyediakan banyak
kemungkinan dalam bermain bergantung pada perkembangan
kanak-kanak;

(iv) Boleh digunakan dengan mainan lain untuk permainanan yang baru
dan lebih lengkap;
(v) Bukan sahaja akan bertahan lama tetapi terus menjadi sebahagian
daripada langkah dalam bermain melalui perkembangan minat dan
kemahiran yang baru; dan
(vi) Membantu kanak-kanak meningkatkan kemahiran penting untuk

pembelajaran yang akan datang dan penguasaan deria. Mereka dapat
meningkatkan kemahiran sosial, fizikal atau kognitif melalui bermain.
(c) Menggalakkan keseimbangan dalam aktiviti bermain:
(i) Menghapuskan atau mengurangkan waktu tapisan (maksimum satu

atau dua sehari);
(ii) Menggalakkan permainan luar yang menggunakan motor kasar

(berlari, melompat dan memanjat);
(iii) Mengurangkan jumlah masa yang digunakan dalam aktiviti-aktiviti

yang dibimbing oleh orang dewasa dan tidak melebihi masa. Biarkan
kanak-kanak membuat keputusan tentang apa yang ingin mereka
lakukan;
(iv) Buat kanak-kanak yang hanya fokus kepada satu bentuk permainan
(contohnya, fizikal), galakkan aktiviti yang baru (seni, muzik,
membina atau sains). Peranan anda hanyalah memperkenalkan
kepada mereka dan biarkan mereka membuat keputusan sendiri
sama ada mahu melibatkan diri dalam permainan tersebut. Anda
hanya memberi pengenalan, dan biarkan mereka melakukan yang
selebihnya (tidak mengapa jika mereka tidak mahu terlibat).
Sebagai penjaga, anda mesti memupuk perkembangan sosial dan emosi kanak-
kanak melalui interaksi yang positif. Orang dewasa bukan sahaja perlu
menyediakan persekitaran yang selamat, tetapi juga menggalakkan mereka
untuk mempunyai interaksi sosial yang positif dengan orang di di sekeliling
mereka. Terdapat beberapa cara untuk mencapainya:
(a) Bantu kanak-kanak menjadi biasa dengan persekitaran mereka dan orang-
orang di sekitarnya;

(b) Kekalkan kumpulan sosial dan persahabatan;
(c) Menyediakan pelbagai bilangan dan jenis mainan yang boleh digunakan
oleh kanak-kanak pada satu-satu masa;
(d) Kawal bilangan kanak-kanak bermain dalam ruang-ruang yang tertentu;

dan
(e) Mengenal pasti tingkah laku yang positif dan jadikan mereka sebagai
contoh.
Bermain adalah satu perkara yang penting bagi kanak-kanak, di mana mereka
dapat belajar, membesar dan memahami dunia. Peranan panjaga adalah
menetapkan persekitaran yang baik dan sesuai supaya kanak-kanak dapat
merasainya sebagai sesuatu yang bernilai, merangsang dan mendapat
pengalaman yang berharga.
Penjaga perlu membenarkan sedikit masa bersosial yang tidak berstruktur

dengan rakan sepermainannya. Anda perlu:
(a) Memastikan bahawa kanak-kanak mendapat sekurang-kurangnya satu jam

waktu bermain setiap hari;
(b) Menunjukkan bahawa anda berminat. Kanak-kanak cenderung untuk

bermain dalam tempoh yang lebih lama apabila orang dewasa terlibat;
(c) Hormati setiap peraturan atau matlamat permainan. Ini membolehkan

kanak-kanak tahu bahawa bermain adalah penting dan begitu juga
mematuhi peraturan;
(d) Membiarkan kanak-kanak meluahkan perasaan mereka melalui bermain

yang mungkin mereka tidak boleh lakukan dalam dunia sebenar.
Kebanyakan kanak-kanak menggunakan permainan untuk menunjukkan
perasaan seperti gembira dan kecewa; dan
(e) Membiarkan kanak-kanak meneruskan apa yang dibuat walaupun ia

kelihatan dramatik atau negatif selagi mereka tidak mencederakan diri
mereka sendiri dan orang lain. Ini adalah satu cara bagi mereka untuk
meningkatkan emosi mereka.

Bermain adalah cara terbaik untuk kanak-kanak meningkatkan imaginasi dan

kreativiti mereka. Kanak-kanak mungkin mencuba peranan orang dewasa (ibu
bapa, anggota polis ahli bomba) untuk belajar bagaimana untuk menghadapi
dunia di sekeliling mereka. Anda boleh membantu mereka untuk meningkatkan
imaginasi mereka melalui:
(a) Tanya soalan terbuka (Bagaimana anda akan menangkap penjenayah itu?);
(b) Mempunyai kotak mainan yang penuh dengan prop (pinggan mangkuk,
barang kemas, alatan dan topi) untuk bermain fantasi yang sentiasa ada
untuk kanak-kanak; dan
(c) Menyediakan bahan mentah seperti warna, krayon dan lain-lain sebagai
bekalan kepada kanak-kanak dalam meluahkan idea kreatif mereka.
Apabila kanak-kanak aktif dan mudah bergerak, mereka belajar untuk

meningkatkan kedua-dua kemahiran motor kasar dan motor halus, begitu juga
koordinasi mata dan tangan mereka. Bagi kanak-kanak, bermain adalah sesuatu
yang mudah dan menyeronokkan untuk mendapatkan pengalaman melalui
persekitaran mereka. Berikut adalah beberapa cara untuk anda menggalakkan
kanak-kanak untuk melibatkan diri dalam bermain secara aktif:
(a) Melengkapkan teka-teki, bermain permainan papan atau mewarna gambar.

Ini adalah permainan dalaman yang sangat baik dalam membantu
perkembangan motor kanak-kanak;
(b) Membina rumah atau bangunan bersama kanak-kanak. Kanak-kanak dapat

belajar banyak perkara dengan melihat dan meniru orang lain; dan
(c) Biarkan kanak-kanak menghabiskan tenaga mereka dengan membina

koordinasi dan keyakinan mereka di luar atau gim aktiviti.

6.3 DUA HINGGA LIMA TAHUN

(PRASEKOLAH)
Apabila kanak-kanak sudah masuk ke prasekolah, mereka berada dalam
perkembangan pada tahap yang baru. Permainan mereka lebih kompleks dan
canggih. Bukan sahaja mereka dapat memperkembangkan motor dengan baik,
tetapi juga kemahiran intelek yang membolehkan mereka bermain permainan
yang lebih sukar, dan mereka juga dapat meningkatkan kemahiran sosial untuk
bermain dengan kanak-kanak lain di persekitaran mereka.
Namun, peranan bermain adalah penting kerana ia sentiasa ada. Bermain dapat
menggalakkan kanak-kanak menjadi aktif, membuat pilihan sendiri dan sentiasa
mengamalkan latihan yang akhirnya membawa kepada penguasaan. Mereka
perlu didedahkan kepada pelbagai kandungan seperti seni, muzik, sains,
matematik dan hubungan sosial.
Menurut Montessori, dimensi penting dalam bermain adalah:
(a) Sukarela, menyeronokkan, penuh makna dan spontan;
(b) Kreativiti berkembang menggunakan kemahiran menyelesaikan masalah,

kemahiran sosial, kemahiran bahasa dan kemahiran fizikal;
(c) Membantu meluaskan idea-idea baru;
(d) Membantu kanak-kanak untuk menyesuaikan diri dari segi sosial; dan
(e) Membantu untuk menghalang masalah emosi.
Pengalaman bermain yang positif akan membantu dalam membangunkan emosi

kesejahteraan yang positif.
(a) Melalui bermain dan berimaginasi, kanak-kanak dapat memenuhi

kehendak mereka dan mengatasi pengalaman yang tidak menyenangkan;
(b) Bermain membantu kanak-kanak untuk menguasai persekitaran mereka.

Kanak-kanak perlu rasa dilindungi, selamat, berjaya dan mampu supaya
mereka mempunyai emosi yang sihat; dan
(c) Pengalaman berkongsi permainan dengan kanak-kanak dapat membina

ikatan yang kuat antara kanak-kanak dengan ibu bapa, penjaga dan rakan-
rakan.

6.3.1 Ciri-ciri Umur

Mari kita lihat pula ciri-ciri umur.
(a) Lapan Belas Bulan Sehingga Tiga Tahun

Pada umur ini, ketumpatan otak kanak-kanak bertambah dua kali ganda
daripada orang dewasa. Ia menjadikan otak kanak-kanak dua kali ganda
lebih aktif daripada orang dewasa. Ia berlaku apabila struktur otak yang
digunakan dalam perkembangan bahasa dan sosioemosi bertindak balas.
Perkembangan motor berterusan dengan kadar yang cepat.
Kanak-kanak suka menjadi aktif, ia termasuklah berlari, melompat,

memanjat dan menunggang. Mainan yang ditunggang seperti basikal roda
tiga atau kenderaan lantaiăke-lantai adalah yang terbaik bagi kanak-kanak
di peringkat umur ini. Memanjat mainan yang rendah, bola besar dan item-
item luar seperti kotak pasir adalah cara yang baik untuk meningkatkan
kemahiran motor kasar mereka.
Pada usia ini, kanak-kanak mempunyai sifat ingin tahu. Bermain, membaca
buku pop-up dan menyelesaikan teka-teki yang mudah dapat membantu
kanak-kanak menunjukkan hasil kerja di samping memperkukuhkan
koordinasi mata dan tangan mereka serta pemahaman ruang, sebab dan
kesan kepada mereka. Contoh yang terbaik adalah membina blok atau set
blok Lego. Ia bukan sahaja dibuat untuk kanak-kanak bagi semua peringkat
umur, ia turut menyediakan pelbagai jenis kemungkinan bagi kanak-kanak
untuk meneroka dan belajar sambil membina dan mengambil bahagian.
Kanak-kanak sangat responsif terhadap bunyi dan muzik. Sediakan

xylophone, noisemaker dan tamborine kepada kanak-kanak supaya mereka
dapat meluaskan kreativiti dan membuat lagu muzik mereka sendiri.
Kanak-kanak pada usia ini masih lagi memasukkan mainan ke dalam

mulut, jadi pastikan bahawa mainan diperbuat daripada bahan bukan
toksik. Ia juga seharusnya tidak mempunyai bucu atau tepi yang tajam atau
bahagian-bahagian kecil yang boleh dikeluarkan atau mudah putus.
(b) Tiga Sehingga Enam Tahun

Pada usia ini, otak berkembang dengan pantas. Ia bermaksud mereka mula
berfikir dengan pantas, mempunyai ingatan yang baik dan kemahiran
menyelesaikan masalah yang baik. Pada umur enam tahun, otak mereka
sudah mencecah 90% berat otak orang dewasa.

Imaginasi dan interaksi mula memainkan peranan yang lebih besar semasa
bermain. Kanak-kanak menggunakan mainan untuk mengambil peranan
dan berpura-pura berada dalam situasi yang berbeza dengan rakan
sepermainan mereka. Mereka menggunakan pengalaman mereka untuk
membuat permainan fantasi menjadi lebih bermakna.
Bahan tidak semestinya berstruktur dan generik, bukannya mainan satu

fungsi yang berjenama. Telefon mainan, alat dan perkakas dapur, set alat
menukang dan kit perubatan adalah contoh yang terbaik. Kanak-kanak
boleh membuat kegunaan mereka sendiri bagi mana-mana mainan.
Sediakan kenderaan, pakaian dan anak patung kepada mereka untuk
membolehkan mereka mewujudkan lebih banyak senario. Boneka jari dan
tangan dapat membantu mereka lakonkan semula pengalaman seharian
mereka.
Melalui pengalaman, mereka belajar untuk melatih bahasa dan kemahiran

sosial mereka. Permainan dengan peraturan (permainan papan) dapat
membantu mereka untuk memahami konsep menunggu giliran dan
berkongsi dengan orang lain.
Permainan mengecam huruf/perkataan/nombor atau teka-teki membantu

kanak-kanak meningkatkan kemahiran matematik dan bahasa mereka.
Buku juga adalah salah satu bahan pembelajaran yang menarik, selagi anda
dapat mencari topik yang diminati oleh kanak-kanak.
Bahan-bahan seni seperti krayon, tanah liat dan warna merupakan

kegemaran kreatif untuk kanak-kanak dalam peringkat umur ini. Kanak-
kanak juga dapat beralih kepada aktiviti fizikal yang lebih sukar seperti
lompat tali dan menunggang basikal roda tiga yang besar atau basikal.
6.3.2 Bahan-bahan dan Peralatan

Kanak-kanak prasekolah seronok berinteraksi dengan objek dalam persekitaran
mereka, ia biasanya termasuk bahan-bahan seni dan mainan. Apabila memilih
mainan, terdapat beberapa perkara yang perlu dipertimbangkan:
(a) Mainan perlulah mengikut minat kanak-kanak dan ia perlu disesuaikan,

jadi kanak-kanak dapat menggunakannya untuk apa-apa sahaja yang
mereka suka;

(b) Mainan perlu mencetus rasa ingin tahu kanak-kanak dan menggalakkan
kanak-kanak meneroka dan terlibat dengannya;
(c) Mainan tidak perlu berstruktur, di mana tiada cara yang salah dan tiada
cara yang betul semasa bermain dengannya, kemungkinannya tiada
kesudahan; dan
(d) Mainan mestilah mencabar kebolehan dan minat kanak-kanak tetapi masih
sesuai untuk peringkat umur dan tahap perkembangan mereka. Ia tidak
perlu membosankan atau mengecewakan.
Berikut adalah contoh-contoh bahan dan peralatan.
(a) Permainan Motor Kasar
(i) Blok besar;
(ii) Mainan kenderaan;
(iii) Peralatan mendaki;
(iv) Basikal roda tiga, gerabak atau wagon dan kenderaan mainan yang
lain; dan
(v) Peralatan dan bahan pertukangan (tukul atau pemutar skru).
(b) Permainan Motor Halus
(i) Tanah liat atau bermain doh;
(ii) Puzzle;
(iii) Bekalan seni (jari dan cat air, berus, marker dan krayon); dan
(iv) Bahan-bahan pembinaan (blok dan Lego blok).
(c) Literasi dan Bahasa
(i) Buku;
(ii) Bahan-bahan menulis (kertas, kapur, pen dan pensel); dan
(iii) Prop mengikut tema (boneka untuk bercerita).

(d) Permainan Kognitif
(i) Bahan-bahan untuk bermain air;
(ii) Permainan papan/permainan kad;
(iii) Bahan-bahan untuk eksperimen sains; dan
(iv) Objek dengan alam semula jadi.
(e) Permainan Sosiodrama
(i) Anak patung, bentuk aksi dan mainan haiwan;
(ii) Prop untuk mainan dramatik (topi, barang kemas dan cermin mata);
dan
(iii) Peralatan mengemas rumah (pinggan mangkuk, cawan, meja dan

kerusi).
6.3.3 Perancangan Aktiviti

Seorang guru boleh mengambil beberapa peranan dalam menyokong permainan
kanak-kanak. Ia termasuklah:
(a) Pengurus pentas ă menganjurkan dan menyediakan ruang, bahan-bahan,

perabot dan peralatan untuk mencadangkan peluang bermain yang
bermakna.
(b) Pemerhati ă memerhati dan menilai secara sistematik tentang kualiti

permainan kanak-kanak mengikut teori dan kajian bermain dan
menggunakan maklumat ini sebagai asas bagi membuat keputusan
mengenai bagaimana untuk meningkatkan permainan kanak-kanak.
(c) Pelindung dan Pengantara ă menjaga kanak-kanak daripada bahaya

melalui pengantara apabila terdapat konflik supaya kanak-kanak boleh
belajar untuk membincangkan masalah serta melibatkan diri dalam
permainan serta menghormati orang lain.

(d) Peserta ă menyertai permainan kanak-kanak untuk memperluaskan dan

memperkayakannya manakala kanak-kanak membiarkan pengekalan
kawalan dalam permainan.
(e) Tutor ă campur tangan semasa kanak-kanak bermain melalui demonstrasi,

model atau membantu kanak-kanak belajar kemahiran baru dalam konteks
bermain.
Terdapat beberapa perkara yang anda boleh lakukan untuk memperkayakan

pengalaman bermain mereka:
(a) Bincang dengan kanak-kanak tentang peranan yang berbeza yang

dimainkan oleh orang lain dan bagaimana peranan ini berkaitan antara
satu sama lain. Di restoran, ada tukang masak, pelayan, juruwang dan
sebagainya. Benarkan kanak-kanak menjadi sukarela dalam main peranan
atau membantu mereka dengan memberikan galakan kepada mereka.
(b) Membantu kanak-kanak merancang permainan mereka. Jangan sekali-kali

memberi arahan atau mengarah mereka, tetapi minta mereka lakukan
peranan yang mereka suka dan di mana mereka mahu bermain. Beri
galakan kepada mereka untuk berbincang tentang sesuatu perkara antara
satu sama lain.
(c) Jika kanak-kanak mula bergaduh, cuba pisahkan mereka dan fokus kepada
permainan yang membuatkan mereka dapat beralih kepada permainan
tersebut.
(d) Menyediakan persekitaran yang selamat bukan hanya tentang persekitaran

dan bahan-bahan. Wujudkan peraturan untuk bermain yang boleh
memastikan keselamatan dan mengelakkan kecederaan (tidak menolak
atau memukul).
(e) Menggalakkan kanak-kanak untuk berimaginasi dan kreatif, bukan sekadar

meniru. Biarkan kanak-kanak beri tumpuan kepada tindakan yang ganas
dalam skop yang sangat kecil, jadi mereka dapat meluahkan perasaan
mereka dan bekerja dalam mengatasi masalah mereka. Usaha untuk
menghalang keganasan tidak dapat bertahan lama.

6.4 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI

KANAK-KANAK BERMAIN
Terdapat beberapa perkara yang boleh mempengaruhi bagaimana kanak-kanak
bermain dan jenis permainan yang mereka terlibat. Faktor ini juga boleh
mempengaruhi bagaimana kanak-kanak bertindak balas dengan orang lain dan
bagaimana mereka berkomunikasi secara sosial.
(a) Mewujudkan Rasa Selamat

Kanak-kanak merasa selamat jika mereka mempunyai hubungan yang baik
dengan ibu bapa atau penjaga. Kanak-kanak ini akan lebih berkeyakinan
dan lebih mesra oleh sebab perhatian yang diberikan oleh ibu bapa kepada
mereka. Perasaan selamat kanak-kanak adalah seperti:
(i) Meneroka persekitaran fizikal;
(ii) Menerokai ciri-ciri objek;
(iii) Menggunakan objek dalam cara yang sesuai;
(iv) Melibatkan diri dalam permainan membina dan menyelesaikan

masalah;
(v) Melibatkan diri dalam permainan fantasi dengan objek; dan
(vi) Lebih bersosial dan melibatkan diri dalam permainan kanak-kanak.
(b) Tekanan Keluarga

Kanak-kanak sangat sensitif kepada sebarang tekanan yang berlaku dalam
keluarga walaupun masalah tersebut tidak melibatkan kanak-kanak. Ibu
bapa yang bercerai dan berpisah, bergaduh secara terang-terangan antara
satu sama lain akan memberi kesan yang buruk kepada emosi dan
personaliti kanak-kanak. Kanak-kanak daripada keluarga yang bercerai
akan:
(i) Kurang minat untuk bermain;
(ii) Kurang minat untuk terlibat dalam permainan dramatik;
(iii) Kurang fleksibel dalam tema yang dipilih;
(iv) Lebih bergantung pada prop dalam permainan fantasi; dan
(v) Lebih suka melibatkan diri dalam permainan solitary dan parallel.

(c) Umur Rakan Sebaya

Kanak-kanak akan menunjukkan reaksi yang berbeza mengikut umur
mereka. Apabila peranan mereka berubah (sebagai rakan, kanak-kanak
yang lebih muda atau lebih matang), tingkah laku mereka juga turut
berubah. Ini berdasarkan bagaimana mereka melihat diri mereka
berbanding rakan sebaya mereka.
Mungkin ada lebih banyak peniruan apabila bermain dengan kanak-kanak

lain, dan dengan kanak-kanak yang lebih muda apabila peranan mereka
adalah sebaliknya.
Apabila bermain dengan kanak-kanak yang sebaya, akan terdapat:
(i) Lebih kesan yang positif;
(ii) Lebih interaksi verbal; dan
(iii) Lebih bekerjasama dalam permainan dramatik.
Apabila bermain dengan kanak-kanak yang lebih tua, akan terdapat:
(i) Banyak peniruan;
(ii) Banyak kerjasama dalam permainan membina; dan
(iii) Melibatkan interaksi sosial.
Apabila bermain dengan kanak-kanak yang lebih muda, akan terdapat

banyak peluang dalam kepimpinan.
(d) Keluarga dan Rakan Sebaya

Kanak-kanak boleh mendapat kebiasaan dengan rakan sebaya hanya
dengan menghabiskan lebih banyak masa dengan mereka dan bermain
dengan mereka. Kanak-kanak yang meluangkan masa dengan orang lain
belajar bagaimana untuk berkawan yang menyebabkan kemahiran sosial
dan emosi lebih baik. Melalui interaksi yang tetap dan konsisten dengan
rakan sebaya boleh menyebabkan:
(i) Kecekapan sosial yang baik;
(ii) Penerimaan rakan sebaya yang baik;
(iii) Permainan kooperatif yang lebih matang;
(iv) Permainan dramatik yang lebih sukar;

(v) Organisasi sosial yang baik;
(vi) Kerjasama, tumpuan dan semangat yang baik; dan
(vii) Kurang rasa takut pada sekolah di tadika.
(e) Jantina Rakan Sebaya

Kanak-kanak sudah cukup matang untuk mengetahui bahawa lelaki dan
perempuan adalah berlainan. Kanak-kanak akan meluangkan lebih banyak
masa dengan rakan-rakan yang sama jantina.
Dengan jantina yang sama, kanak-kanak akan:
(i) Lebih suka untuk meneroka bahan-bahan permainan yang baru;
(ii) Kurang suka untuk menumpu kepada permainan yang sama atau
biasa; dan
(iii) Lebih suka untuk melibatkan diri dalam „stereotaip jantina‰ dalam
bermain (lelaki lebih suka bermain secara kasar dan permainan fizikal
seperti kejar-kejar dan perempuan suka melibatkan diri dalam main
peranan).
(f) Bahan-bahan Permainan yang Spesifik/Khusus

Bahan-bahan permainan akan memberi kesan yang hebat dan meluaskan
apa yang dilakukan oleh kanak-kanak semasa bermain. Jenis mainan yang
digunakan, kepelbagaiannya dan kesesuaiannya boleh menentukan
bagaimana kanak-kanak berinteraksi dengan mainan dan rakan sebaya
mereka. Di sini terdapat beberapa contoh:
(i) Bahan-bahan kreatif yang tidak menarik membawa kepada

permainan dramatik yang kurang menyerlah;
(ii) Bahan-bahan seni pembinaan membawa kepada permainan membina

tetapi bukan permainan sosial;
(iii) Prop pakaian dan mainan-mainan kecil menghasilkan permainan

dramatik;
(iv) Bahan-bahan yang berbeza menghasilkan permainan kreatif;

(v) Mainan yang tidak berstruktur menghasilkan permainan yang lebih

pelbagai dan lebih berdaya cipta; dan
(vi) Terlalu banyak mainan boleh mengurangkan interaksi sosial (kanak-

kanak melibatkan diri dalam permainan bersendirian atau solitary).
(g) Nutrisi/Pemakanan
Oleh kerana pemakanan dapat mempengaruhi bagaimana kanak-kanak
dapat berfungsi secara menyeluruh, lantas ia juga boleh memberi kesan
kepada bagaimana kanak-kanak bermain. Ia akan memberi kesan kepada
bagaimana kanak-kanak aktif di samping mereka mendapat kemahiran
menyelesaikan masalah dan kemahiran berfikir. Kekurangan zat makanan
boleh menyebabkan:
(i) Tahap yang rendah dalam aktiviti di sekolah;
(ii) Kesukaran untuk melakukan tugasan yang meningkat;
(iii) Penglibatan sosial berkurangan;
(iv) Pencapaian prestasi ujian lemah;
(v) Jumlah bermain sangat kurang; dan
(vi) Kesan yang negatif terutamanya dalam bermain.
(h) Persekitaran Fizikal

Kanak-kanak sangat prihatin tentang apa yang berlaku di sekeliling
mereka. Tidak hairanlah kenapa persekitaran boleh memberi kesan kepada
bagaimana kanak-kanak bermain. Jenis-jenis peralatan dan ruang yang
berbeza juga boleh memberi impak kepada kanak-kanak.
Kanak-kanak mungkin menghabiskan banyak masa mereka di luar iaitu di

taman permainan. Taman permainan mestilah berpagar ă dalam kawasan
yang berturap dengan peralatan yang sesuai seperti gelungsur, gim rimba
dan jongkang-jongket.
Baru-baru ini lebih banyak permainan yang ditambah untuk meningkatkan

pengalaman dan menggalakkan interaksi sosial. Peralatan seperti tiub,
terowong dan kurungan seperti rumah atau „kubu‰ telah menjadi lebih
popular di taman permainan pada masa kini.

Kanak-kanak yang bermain dalam taman permainan tradisional lebih

cenderung untuk melibatkan diri dalam:
(i) Kebanyakan permainan fizikal;
(ii) Permainan fantasi yang sedikit:
 Permainan dramatik tidak pernah diperhatikan di atas buaian;

dan
 Permainan dramatik meliputi kira-kira 5% dalam bermain

gelungsur, kotak pasir dan gim rimba;
(iii) Mengurangkan bilangan dalam permainan sosial:
 Kurang daripada 20% yang bermain di buaian boleh dikenali

sebagai „sosial‰.
Di taman permainan bukan tradisional:
(i) Lebih daripada separuh daripada permainan melibatkan interaksi

sosial;
(ii) Satu dalam empat episod bermain termasuklah tema fantasi sosial;
dan
(iii) Kanak-kanak dibawa bersama-sama dan galakkan mereka untuk

gunakan kreativiti dan imaginasi mereka.
Pokok dan tumbuh-tumbuhan hijau juga boleh memberi kesan kepada

kanak-kanak dalam bermain.
(i) Dua kali ganda bilangan kanak-kanak suka bermain di kawasan yang
mempunyai banyak pokok berbanding kawasan yang mempunyai
kurang pokok;
(ii) Permainan simbolik lebih cenderung kepada permainan motor yang

memberi kesan kepada tumbuhan-tumbuhan hijau; dan
(iii) Kanak-kanak dalam kawasan yang hijau mempunyai akses yang lebih
kerap dan lebih dekat dengan orang dewasa.

SEMAK KENDIRI 6.2

1. Antara yang berikut, yang manakah yang dipanggil bermain?
A. Membaca buku
B. Merenung awan
C. Membina kapal mainan dengan dua orang kawan baik di

dalam kawasan blok
D. Semua di atas
2. Seorang bayi dalam kumpulan anda sentiasa memukul

mainannya di atas meja dan menjatuhkannya ke atas lantai dan
mula membuat bising supaya anda dapatkan mainannya kembali.
Pendidik awal kanak-kanak yang berpengetahuan mestilah
____________
A. Mengenal pastinya sebagai tingkah laku mendapatkan

perhatian, dan ia boleh dikawal melalui pengabaian
B. Memahami tingkah laku ini sesuai untuk perkembangan

bayi, bertolak ansur dengannya dan bantu mereka untuk
mendapatkannya kembali
C. Alihkan mainan perlahan-lahan apabila kanak-kanak mula

menjatuhkan dan memukul mainan untuk mengelakkan
tingkah laku tersebut berlaku

3. Kanak-kanak sangat tertarik dengan permainan yang ganas.

Beberapa strategi untuk menangani permainan yang ganas
daripada berlaku ialah
A. Perhatikan dan tanya soalan tentang permainan tersebut,

iaitu kenapa ia berlaku dan guna peluang tersebut untuk
meningkatkan empati
B. Mengambil peranan sebagai polis atau pihak berkuasa,

masuk dalam permainan tersebut dan rampas apa-apa
mainan atau prop yang dijadikan senjata oleh kanak-kanak
C. Menghentikan permainan yang ganas dengan segera,

sebelum kanak-kanak mengalami kecederaan
D. Membenarkan permainan diteruskan supaya kanak-kanak

boleh bertindak melalui keperluan untuk proses perasaan
dan pemikiran yang mengelirukan yang berkaitan dalam
kehidupan mereka.
Jawapan: 1. (D) 2. (B) 3. (A)
Ć Topik ini membentangkan pelbagai pandangan bermain dalam teori-teori

pendidikan yang dibincangkan oleh Locke, Kant, Froebel, Dewey dan Groos.
Ć Terdapat pelbagai jenis permainan, ternasuklah permainan motor atau fizikal

berasaskan teori Piaget, permainan sosial Erikson, permainan konstruktif
atau membina, permainan fantasi, permainan dengan peraturan dan
permainan luar.
Ć Bentuk permainan terdiri daripada bermain hubungan yang biasa,

pergerakan badan, bermain objek, permainan sosial, imaginasi dan pura-pura
bermain dan juga permainan naratif.

Ć Aspek-aspek sosial bermain dan enam peringkat bermain oleh Parten, adalah
tingkah laku bersendirian, memerhati, permainan solitary, permainan
parallel, permainan asosiatif dan permainan kooperatif.
Ć Penerokaan dan permainan dalam kalangan bayi, peralatan serta bahan-

bahan dan prinsip-prinsip dalam merancang aktiviti bermain untuk kanak-
kanak juga dibincangkan dalam topik ini.
Ć Penerangan mengenai ciri-ciri kanak-kanak prasekolah bermain mengikut

umur dan juga peralatan dan bahan-bahan serta prinsip-prinsip perancangan
dalam aktiviti bermain untuk kanak-kanak prasekolah dan juga faktor-faktor
yang memberi kesan kepada kanak-kanak turut dibincangkan dalam topik
ini.
Bermain objek Permainan solitari

Peringkat Autocosmic Permainan parallel
Peringkat Macrospheric Permainan kasar dan jatuh
Peringkat Microspheric Permainan kognitif
Permainan asosiatif Permainan konstruktif
Permainan celebratory Permainan naratif
Permainan dengan peraturan Permainan sosial
Permainan fantasi Permainan kooperatif
Permainan fizikal Permainan motor halus
Permainan hubungan biasa Permainan motor kasar
Tingkah laku bersendirian Permainan sosiodramatik
(unoccupied)
Tingkah laku pemerhati

Catron, C. E. & Allen, J. (2008). Early childhood curriculum: A creative play

Model (4th ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
Fromberg, D. P. (2002). Play and meaning in early childhood education. Upper

Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Frost, J. L., Wortham, S. C., & Reifel, S. (2008). Play and child development
(3rd ed.). Upper Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Hirsh, R. A. (2004) Early childhood curriculum: Incorporating multiple

intelligences, developmentally appropriate practices, and play. Upper
Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
Johnson, J. E., Christie, J. F., & Wardle, F. (2005). Play, development and early
education. Upper Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Kieff, J. E., & Casbergue, R. M. (2000). Playful learning and teaching: Integrating
play into preschool and primary programs. Upper Saddle River, N.J.:
Merrill/Prentice Hall.
Van Hoorn, J., Nourot, P. M., Scales, B., & Alward, K. R. (2007). Play at the center
of the Curriculum (4th ed.). Upper Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.
Wolfgang, C. H. (2004). Child guidance through play: Teaching positive social

behaviours (ages 2ă7). Upper Saddle River, N.J.: Merrill/Prentice Hall.

Topik  Buku dan
7 Media
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan jenis-jenis buku yang bersesuaian dengan peringkat
umur kanak-kanak;
2. Membincangkan isi kandungan dalam buku kanak-kanak yang
dapat membantu perkembangan yang afektif;
3. Menghuraikan nilai-nilai yang disampaikan melalui buku;
4. Menerangkan kemahiran-kemahiran yang kanak-kanak perlukan
untuk belajar membaca;
5. Menyatakan jenis-jenis media elektronik yang telah didedahkan
kepada kanak-kanak;
6. Membincangkan cara pemilihan bahan dan peralatan bagi media
kanak-kanak; dan
7. Mengenal pasti bagaimana untuk menguruskan penggunaan
media kanak-kanak ke tahap yang optimum.
 PENGENALAN
Media adalah salah satu bentuk komunikasi. Ia adalah salah satu cara untuk
seseorng individu atau satu kumpulan individu untuk mendapatkan maklumat
di serata dunia. Tidak hairanlah jika terdapat pelbagai jenis bentuk media;
kebiasaannya dalam bentuk yang bercetak (buku, surat khabar dan majalah) dan
penyiaran (radio dan televisyen). Dalam beberapa tahun kebelakangan ini,
Internet merupakan satu media yang telah menguasai bidang komunikasi yang
telah membolehkan orang ramai berhubung dalam skala yanglebih besar.

256  TOPIK 7 BUKU DAN MEDIA
Media juga memberikan kesan yang besar kepada kita, lebih-lebih lagi kepada
kanak-kanak. Kanak-kanak berada diperingkat dimana mereka mudah
menyerap maklumat dan tidak berfikir dan menapis maklumat tersebut.
Pendedahan kepada media boleh mengakibatkan kesan-kesan baik mahupun
yang buruk.
Kanak-kanak sering menggunakannya sebagai alat pembelajaran. Apa yang

penting bukanlah sejauh mana keberkesanannya tetapi jenis maklumat yang
mereka perolehi. Walaupun media menggalakkan kanak-kanak untuk bercita-
cita tinggi dan mengikut impian mereka, gambaran kanak-kanak di media
seringkali tidak realistik.
Kanak-kanak seharusnya dibenarkan untuk berimaginasi dan percaya kepada

perkara-perkara yang mungkin tidak benar. Walau bagaimanapun, apabila
kepercayaan ini menjadi bahaya kepada kanak-kanak dalam bentuk fizikal
(seperti percaya mereka boleh terbang) atau secara mental (seperti mempercayai
maklumat palsu), ini boleh memberi impak yang besar kepada perkembangan
kanak-kanak.
Dalam topik ini, kita akan mengkaji dengan lebih mendalam tentang kesan-
kesan media dan bagaimana jika ia digunakan dengan cara yang betul menjadi
satu kaedah pendidikan yang sangat berkesan.
7.1 BUKU
Buku mungkin adalah salah satu bentuk media yang terawal yang kita kenali.
Bukan sahaja buku mengandungi pelbagai pengetahuan, ia juga merupakan
sumber yang terbaik dalam hiburan.
Buku bersifat lebih peribadi berbanding dengan bentuk media yang lain. Buku
membolehkan kanak-kanak untuk berimaginasi tentang bagaimana proses cerita
itu berlaku. Seorang kanak-kanak mungkin akan melihat buku tersebut dari
sudut berbeza daripada kanak-kanak yang lain. Buku memberikan kanak-kanak
satu dunia yang baru untuk diterokai. Buku dapat mendedahkan kanak-kanak
kepada perbezaan pelbagai budaya, tempat malah juga dunia yang berbeza.
Kanak-kanak seringkali berfantasi untuk menjadi watak-watak dalam buku
terutamannya watak yang mencabar dan melakonkannya dalam permainan
fantasi mereka.

TOPIK 7 BUKU DAN MEDIA  257
Lebih jelas lagi, ia memberi impak yang positif kepada kebolehan bahasa dan
kebolehan intelektual. Buku juga menyediakan informasi dan konsep-konsep
yang boleh mengembangkan pemikiran kanak-kanak dan cara mereka melihat
dunia. Mereka dapat mengetahui bagaimana pembakar roti berfungsi,
bagaimana beluncas bertukar menjadi rama-rama dan mengapa manusia perlu
makan. Kebanyakan perkara yang orang dewasa tidak faham terdapat dalam
buku kanak-kanak. Tidak hairan lagi kerana kanak-kanak prasekolah
sememangnya lebih bersemangat dan bersifat ingin tahu lebih daripada orang
dewasa dan kanak-kanak yang lebih tua.
Buku juga bertindak sebagai „role model‰ kepada kanak-kanak. Terdapat

pelbagai jenis buku tentang keibubapaan dan betapa luar biasanya mereka dan
pelbagai perkara-perkara yang menarik dalam pelbagai jenis pekerjaan yang
mereka boleh lakukan.
Kanak-kanak juga belajar kemahiran penyelesaian masalah dan menggunakan

watak-watak yang terdapat dalam buku sebagai contoh. Kanak-kanak sering
merujuk kepada buku-buku yang mereka boleh kaitkan, buku yang terdapat
kanak-kanak sebagai watak utama di mana kanak-kanak tersebut juga melalui
perkara yang sama yang mereka lalui. Masalah boleh menjadi mudah (seperti
bagaimana menyiapkan diri di waktu pagi) atau boleh menjadi masalah yang
lebih sukar (seperti bagaimana untuk mengatasi masalah buli di sekolah atau
penceraian ibu bapa mereka).
Waktu membaca seharusnya menjadi waktu yang istimewa kepada kanak-

kanak. Ini memberi peluang kepada ibu bapa dan penjaga untuk menghabiskan
masa yang berkualiti dan mengeratkan lagi hubungan sesama mereka. Waktu
membaca ini membuatkan kanak-kanak berasa disayangi dan istimewa kerana
ibu bapa sedia meluang sedikit waktu mereka untuk memberikan perhatian
terhadap anak-anak.
Bayi sentiasa didukung dan dipegang dan di situ terdapat banyak hubungan
peribadi yang berlaku antara bayi dan penjaga ketika melakukan bacaan. Para
ibu sepatutnya sudah mula membacakan buku atau bahan bacaan yang lain
walaupun bayi tersebut baru lahir. Ini kerana mereka dapat belajar mengenal
suara ibu mereka dan selesa mendengarnya.

7.1.1 Jenis-Jenis Buku

Prasekolah yang mempunyai pusat bacaan seharusnya dilengkapkan dengan
sempurna dan dalam keadaan yang teratur. Pusat bacaan ini harus menyediakan
bahan-bahan bacaan (dalam perpustakaan) dan peralatan-peralatan seni supaya
kanak-kanak boleh menghasilkan buku mereka sendiri. Bahan-bahan yang
disediakan mestilah membolehkan kanak-kanak mengekspresikan diri mereka
melalui aktiviti-aktiviti seni dan bahan-bahan bertulis.
Bahan-bahan bacaan yang perlu ada dalam perpustakaan mungkin berbeza-beza

mengikut tahap umur kanak-kanak dan minat mereka.
(a) Bayi 0 hingga 6 Bulan
(i) Buku dengan gambar-gambar yang mudah, gambar yang besar atau
reka bentuk buku dengan warna-warna yang terang;
(ii) Kad bod yang tebal, buku yang berat atau buku-buku yang boleh
dilipat dan boleh didirikan di dalam katil bayi; dan
(iii) Buku daripada kain dan kulit buku yang lembut yang mempunyai
gambar-gambar mudah atau objek-objek yang biasa dilihat yang
boleh dibawa ketika mandi atau boleh dicuci.
(b) Bayi 6 hingga 12 Bulan
(i) Buku keras yang mempunyai gambar-gambar ketika mereka bayi;
(ii) Buku berkulit keras yang mempunyai warna-warna yang terang dan
boleh disentuh dan dirasa;
(iii) Buku yang mempunyai gambar-gambar yang biasa dilihat seperti

bola dan botol;
(iv) Buku-buku yang boleh didirikan dan mempunyai muka surat yang
kukuh dan boleh disepah-sepahkan di dalam katil bayi atau di atas
selimut;
(v) Buku-buku yang diperbuat daripada plastik yang boleh dibawa

ketika mandi;

(vi) Buku-buku daripada kain yang boleh dicuci untuk dipeluk dan untuk
digigit; dan
(vii) Album kecil plastik yang mempunyai gambar keluarga dan kawan-
kawan.
(c) Awal Kanak-Kanak 12 hingga 24 Bulan
(i) Buku berkulit keras yang mereka boleh bawa ke mana-mana;
(ii) Buku yang mempunyai gambar-gambar yang biasa dilihat seperti

kanak-kanak sedang bermain atau sedang tidur;
(iii) Buku cerita untuk dibaca sebelum tidur;
(iv) Buku tentang cara mengucapkan „selamat tinggal‰ dan „hello‰;
(v) Buku yang mempunyai jumlah perkataan yang sedikit dalam satu
muka surat;
(vi) Buku yang mempunyai cerita-cerita yang mudah dan teks yang boleh
dijangka; dan
(vii) Buku-buku haiwan yang mempunyai pelbagai saiz dan bentuk.
(d) Kanak-Kanak 2 hingga 3 Tahun
(i) Buku yang mempunyai jalan cerita yang mudah;
(ii) Buku yang mudah untuk mereka hafal;
(iii) Buku untuk tidur;
(iv) Buku mengenai pengiraan, abjad-abjad, bentuk atau saiz;
(v) Buku haiwan, buku kenderaan dan buku mengenai masa bermain;
(vi) Buku yang mempunyai watak-watak kegemaran mereka di

televisyen; dan
(vii) Buku mengenai cara untuk mengucapkan „selamat tinggal‰ dan

„hello‰.

(e) Prasekolah 3 hingga 5 Tahun
(i) Buku mengenai kanak-kanak yang menjalani kehidupan seperti

mereka;
(ii) Buku pengiraan atau buku-buku konsep yang lain seperti saiz atau
masa;
(iii) Buku sains yang mudah tentang pelbagai benda dan bagaimana ia
berfungsi ă seperti lori sampah, bunga atau peralatan-peralatan yang
lain;
(iv) Buku yang menjurus kepada minat-minat yang tertentu, seperti buku
masakan, kereta api atau haiwan sahaja;
(v) Buku tentang bagaimana untuk berkawan;
(vi) Buku tentang pergi ke sekolah atau pergi berjumpa doktor;
(vii) Buku tentang mempunyai adik-beradik; dan
(viii) Buku yang mempunyai teks yang mudah untuk dibaca dan diingat.
Buku-buku bergambar adalah buku yang sangat baik bagi bayi dan untuk semua
peringkat umur kanak-kanak prasekolah. Buku-buku bergambar bukan sahaja
menarik untuk dilihat malah ia memudahkan kanak-kanak untuk memahami
apa yang cuba disampaikan oleh teks atau cerita tersebut. Gambar-gambar
tersebut perlulah jelas dan berwarna-warni dan boleh menarik perhatian kanak-
kanak untuk membaca.
Bayi berasa seronok bermain dengan buku-buku. Ini termasuklah menggigit dan
mengoyak. Daripada seringkali perlu ditukar ganti, dari segi bahan, adalah lebih
baik jika mencari buku-buku yang lebih sesuai dengan umur kanak-kanak di
peringkat ini.
Buku yang paling sesuai untuk bayi adalah buku-buku yang tahan lasak yang
diperbuat daripada kain, „vinyl‰ ataupun daripada kadbod tebal, dan juga
mampu bertahan jika buku tersebut dihentak, dijilat dan dilenturkan, yang
lazimnya bayi suka lakukan. Buku berkulit keras adalah buku yang paling sesuai
untuk bayi kerana mempunyai gambar-gambar yang boleh disentuh di setiap
muka surat di mana bayi boleh berinteraksi dengan buku tersebut.

Bagi kanak-kanak yang lebih tua, buku-buku yang mempunyai bahagian-

bahagian yang boleh diceraikan, gambar-gambar yang timbul, helaian buku
yang menarik atau jalan cerita yang lebih sukar sudah boleh diperkenalkan.
Bagi rujukan kanak-kanak, kamus bergambar yang berwarna-warni dan juga

ensiklopedia seharusnya disediakan untuk kanak-kanak. Ajar kanak-kanak
untuk menggunakan kamus tersebut untuk mencari perkataan-perkataan yang
mereka tidak faham. Jika mereka tidak menjumpai perkataan yang dicari atau
masih tidak faham sepenuhnya tentang perkataan tersebut, kanak-kanak boleh
merujuk kepada anda.
Kebanyakan ensiklopedia kini telah dibuat khas untuk kanak-kanak. Mereka

menyediakan penjelasan dan penerangan yang mudah mengenai pelbagai topik
(terutamanya bidang sains). Apa yang paling menarik perhatian kanak-kanak
ialah gambar yang berwarna-warni. Apabila memilih siri buku untuk diletakkan
di dalam perpustakaan, cari buku yang mempunyai penjelasan dan penerangan
yang paling mudah dan mempunyai gambar-gambar yang menarik (lihat
Rajah 7.1).
Rajah 7.1: Literatur pelbagai budaya di dalam kelas
7.1.2 Kandungan Buku

Buku-buku yang sesuai untuk kanak-kanak selalunya mempunyai isi kandungan
yang telah diringkaskan dan mudah untuk difahami. Ia kebiasaannya melibatkan
konsep-konsep yang kanak-kanak belajar di dalam kelas. Ia dapat mengajar
kanak-kanak tentang matematik, sains, geografi dan bagaimana untuk
melibatkan diri bersama-sama dengan orang lain.
Bagaimana anda menentukan jika buku itu bersesuaian dengan umur kanak-
kanak?. Anda perlu melihat kepada perbendaharaan kata dan semudah mana
struktur ayat yang digunakan. Bagi buku bayi, biasanya terdapat hanya
beberapa perkataan dalam satu ayat.

Bagi bayi, perkataan hendaklah ditulis atau dicetak dalam cetakan yang besar.
Bayi sepatutnya dapat menunjukkan setiap huruf menggunakan jari mereka.
Buku tersebut biasanya menpunyai perkataan yang menggunakan satu atau dua
suku kata sahaja seperti „on‰ atau „moo‰.
Apabila kanak-kanak sudah menunjukkan peningkatan, dedahkan mereka

kepada buku-buku yang lebih mencabar tetapi masih lagi membuatkan mereka
tertarik untuk membaca. Kanak-kanak ini harus juga dapat menulis dengan baik
dan pada masa yang sama dapat mencetuskan lagi daya imaginasi mereka.
Semasa membacakan buku kepada kanak-kanak, cuba untuk mencari buku yang
tidak akan membosankan anda apabila perlu membacanya berulang-ulang kali.
Pilih buku yang seronok untuk dibacakan dan dikongsikan bersama-sama
kanak-kanak. Apabila kita bersemangat kanak-kanak akan turut merasainya.
Jadi, sentiasalah membaca buku sebelum anda memperkenalkan kepada kanak-
kanak.
Buku seharusnya mempunyai watak-watak yang berkembang dengan baik yang

mana anda tidak kisah jika kanak-kanak meniru atau melakonkan semula watak
tersebut. Watak-watak ini akan mempengaruhi kanak-kanak dan mempengaruhi
kelakuan mereka samada baik atau tidak.
Pastikan perpustakaan anda mempunyai pelbagai jenis topik dan subjek yang
dapat memenuhi kehendak kanak-kanak lelaki dan perempuan. Kanak-kanak
perempuan selalunya akan lebih berminat kepada cerita-cerita tentang anak
patung, anak kuda, bunga atau main peranan sebagai doktor atau guru, masak-
masak dan menjaga keluarga. Kanak-kanak lelaki pula lebih berminat kepada
buku berbentuk penjelajahan, lanun, penerokaan dan juga cerita-cerita aksi.
Kanak-kanak lebih meminat buku di mana wataknya berkaitan dengan mereka
atau sama jantina dengan mereka.
Walau bagaimanapun, kebanyakan cerita pada masa kini menggabungkan

watak-watak utama dari kedua-dua jantina. Ini memudahkan kanak-kanak
untuk mengaitkannya dan mempunyai jalan cerita yang melibatkan kedua-dua
jantina tertarik untuk membacanya seperti cerita magik dan raksasa.
Buku bergambar biasanya mempunyai gambar-gambar atau perkara-perkara

yang tidak pernah dilihat oleh kanak-kanak. Kanak-kanak akan tertarik untuk
mengetahui dengan lebih lanjut tentang perkara tersebut seperti haiwan-haiwan
eksotik atau tempat-tempat seperti kebun atau hutan. Pastikan mereka seronok
dan memenuhi perpustakaan dengan menyediakan mereka lebih banyak
pengetahuan tentang perkara-perkara tersebut. Dapatkan juga buku-buku yang
berfokus kepada sesuatu perkara yang mereka minat seperti gunung berapi,
aisberg, zirafah atau ikan paus.

Sebagai ibu bapa, penjaga dan juga guru, terdapat pelbagai jenis buku yang
mungkin anda mahu perkenalkan kepada kanak-kanak. Terdapat beberapa jenis
buku yang bagus dalam menekankan kepentingan tema sosioemosi dalam
kehidupan kanak-kanak dan menyokong perkembangan afektif seperti:
(a) A Kiss For Little Bear (E. H. Minerik; Harper Publishing)

Ciuman daripada seorang nenek dalam kisah klasik ini, kisah yang
menarik yang berakhir dengan kasih sayang dan memberi keselesaan
kepada semua.
(b) Angry Arthur (H. Oram; Strauss & Giroux Publishing)

Seorang kanak-kanak bernama Arthur sering mengamuk. Dia selalu marah
atas semua perkara. Namun sesuatu telah berlaku dan dia tidak lagi marah
selepas itu!
(c) Are You My Mother? (P.D. Eastman; Random House)

Seekor burung yang baru lahir telah terjatuh dari sarangnya dan dia mesti
mencari ibunya. Setelah lama mencari, akhirnya berjumpa jua.
(d) Baby Says (J. Steptoe; Harper Collins Children's Books)

Cerita ini menggunakan perkataan yang mudah untuk menerangkan
hubungan adik kecil yang penyayang dengan abangnya semasa mereka
memikirkan cara untuk serasi bersama.
(e) Baby Sister For Francis (R. Hoban; Harper Publishing)

Selepas mendapat adik baru, Francis memutuskan untuk melarikan diri
tetapi tidak jauh.
(f) Bear Snores On (Karma Wilson; Margaret K. McElderry Publishing)

Cerita ini mempunyai ritma yang menarik tentang binatang hutan yang
sedang mencari tempat untuk bermalam. Bunyi-bunyi di sekeliling telah
membuatkan Bear asyik terjaga dan dia menyedari satu pesta sedang
berlangsung. Pada awalnya, dia agak pemarah tetapi lama-kelamaan dia
belajar untuk menyertai mereka.
(g) Blue Moo (Sandra Boynton & Michael Ford; Workman Publishing)
Blue Moo ini didatangkan dengan CD yang mengandungi koleksi lagu dari
tahun 1950-an dan 1960-an. Lagu-lagu ini telah dinyanyikan oleh penyanyi
popular era tersebut. Kanak-kanak yang suka muzik akan menyukai lagu-
lagu ini.

(h) Clown (Q. Blake; Henry Holt & Co., Inc.)

Sebuah cerita yang mudah, cerita tanpa perkataan di mana sebuah patung
badut ini telah dibuang ke dalam tong sampah dan berakhir di sebuah
rumah yang bahagia.
(i) Guess How Much I Love You (Sam McBratney; Candlewick Press)
Sebuah buku yang ingin menunjukkan betapa banyak anda sayang
seseorang.
(j) Hi New Baby (R. H. Harris; Candlewick Press)

Sebuah cerita tentang seorang kanak-kanak yang baru bertemu dengan
adik lelakinya, dan perasaan anak yang baru ini, yang bercampur baur,
perasaan yang kuat, empati dan kasih sayang yang diceritakan oleh ayah
kanak-kanak tersebut.
(k) LillyÊs Purple Plastic Purse (K. H. Morrow; Williams & Co.)
Lilly berkelakuan nakal di dalam kelas dan mencari cara untuk
memulihkan keadaan seperti sedia kala.
(l) Mama, Do You Love Me? (B. M. Joosse; Chronicle Books)

Sebuah cerita tentang seorang ibu yang meyakinkan anak perempuannya
bahawa dia sentiasa disayangi tidak kira apa yang dia lakukan.
(m) No, David! (D. Shannon; Blue Sky/Scholastic)

Sebuah buku yang menggunakan perkataan yang paling digemari oleh
kanak-kanak iaitu „Tidak!‰. Ia sebuah buku yang bagus dan terdapat juga
set untuk kanak-kanak yang lebih muda.
(n) Noisy Nora (R. Wells; Viking Publishing)

Nora selalu membuat bising kerana merasa dirinya terabai dan tidak
mendapat perhatian ibu bapanya. Akhirnya, dengan berdiam diri Nora
telah berjaya menarik perhatian ibu bapanya.
(o) When Sophie Gets Angry ă Really, Really Angry... (M. Bang; Scholastic Inc.)
Sophie akan lari dan menangis dan memanjat pokok kegemarannya apabila
dia sedang marah. Hembusan angin dan pemandangan sekeliling
membuatkan dia berasa tenang dan bersedia untuk pulang ke rumah
semula. Semua orang berasa gembira apabila Sophie pulang ke rumah.

Buku kanak-kanak seperti ini mengetengahkan tema-tema yang amat penting

seperti pemisahan daripada ibu bapa, hubungan dengan adik beradik dan
mengenal pasti perasaan seperti kasih sayang, kemarahan, kesedihan,
kegembiraan, cemburu, kekecewaan dan ketakutan. Cerita-cerita dalam buku ini
menggambarkan dan mengaitkan bagaimana dan mengapa perasaan yang kuat
itu adalah sesuatu yang sihat dan normal. Mereka dapat membantu kanak-kanak
yang lebih kecil dan penjaga mereka tahu tentang perasaan yang dirasai ini
adalah sesuatu yang penting dan normal. Terdapat pelbagai jenis buku
kegemaran anda yang lain, selain daripada buku-buku yang telah disenaraikan
dan boleh dikongsikan bersama-sama rakan.
7.1.3 Nilai-nilai
Nilai pada dasarnya ialah perkara yang baik atau perkara yang betul untuk
dilakukan. Buku telah menjadi satu kaedah yang telah lama digunakan oleh
orang ramai dalam menyampaikan nilai-nilai kepada kanak-kanak. Kisah-kisah
dongeng dan kisah berkisar tentang keagamaan digunakan dalam menanamkan
nilai-nilai murni dalam diri kanak-kanak tanpa mereka sedari.
Ia menunjukkan perlakuan yang baik kanak-kanak dan bagaimana mereka telah

menerima ganjaran akibat perbuatan mereka, dan in akan memberi mereka
sebab mengapa mereka perlu mencontohi kanak-kanak tersebut. Buku-buku
memaparkan nilai-nilai negatif dan agresif dan bagaimana kanak-kanak boleh
menanganinya. Kanak-kanak biasanya akan mengaitkan diri mereka dengan
watak-watak utama dan menjadikan watak tersebut sebagai „role model‰.
Kanak-kanak daripada budaya dan etnik yang berbeza mungkin mempunyai

nilai-nilai yang berlainan. Pastikan anda mempunyai pelbagai jenis pilihan buku
yang boleh mendekatkan lagi kanak-kanak ini dengan salasilah diri mereka.
Buku-buku tentang cara-cara menangani masalah mempunyai kualiti literasi

yang penting kerana kanak-kanak dapat mengenal pasti watak-watak dan
pengalaman mereka. Buku-buku seperti ini berkait rapat dengan masalah yang
dihadapi oleh kanak-kanak seperti persaingan antara adik-beradik atau takut ke
sekolah.
Tidak kira dalam apa jua budaya, kanak-kanak seharusnya didedahkan dengan
pelbagai jenis nilai-nilai murni yang sesuai diguna pakai oleh semua orang. Ini
termasuklah tanggungjawab, kerjasama, kebaikan, pemurah, jujur dan
sebagainya. Nilai-nilai ini biasa dilihat dalam cerita-cerita dongeng dan tradisi.

Nilai juga termasuklah perkara-perkara yang berkaitan dengan undang-undang,

peraturan dan kebiasaan. Adalah tidak terlalu awal jika kita memperkenalkan
undang-undang yang mudah kepada kanak-kanak seperti undang-undang trafik
(seperti perlu memakai tali pinggang keledar dan jangan melakukan sesuatu
yang mengganggu orang ketika sedang memandu). Kanak-kanak juga
seharusnya tahu bahawa mencuri dan menyakiti orang lain juga melanggar
undang-undang. Mengetahui perkara-perkara ini dapat membantu kanak-kanak
melindungi diri mereka dan mengetahui hak-hak mereka sendiri.
7.1.4 Belajar Membaca

Bagi kanak-kanak, belajar membaca adalah salah satu langkah untuk menjadi
lebih dewasa. Kebanyakan kanak-kanak yang sudah boleh membaca di
peringkat awal dan lebih mudah boleh mempunyai seseorang untuk
membacakan buku kepada mereka dan menjawab persoalan mereka. Ibu bapa
dan penjaga boleh memberikan impak yang besar dalam kebolehan membaca
kanak-kanak.
Ia tidak terlalu awal untuk memulakan bacaan kepada bayi dan ini sebenarnya
dapat menggalakkan lagi mereka untuk menanamkan minat terhadap buku dan
bahasa. Sebelum mereka belajar untuk memahami atau bertutur, mereka belajar
memerhatikan ton, pic, intonasi dan emosi dalam bahasa pertuturan. Bacaan
untuk kanak-kanak yang masih belum lahir sebenarnya dapat memberikan
kecenderungan yang lebih terhadap bahasa.
Ia menjadi kebiasaan bagi bayi meminta anda untuk mengulang bunyi-bunyi

tertentu, gambar atau rangkap-rangkap dalam buku-buku tertentu. Kanak-kanak
belajar melalui pengulangan, jadi setiap kali anda mengulangi sesuatu, mereka
meningkatkan lagi pengetahuan pada maklumat-maklumat tertentu.
Penjaga perlu selalu membacakan secara kuat kepada kanak-kanak. Selain

daripada aktiviti sosial yang dapat meningkatkan hubungan sosial antara kanak-
kanak dan pembaca, ia juga adalah cara terbaik dalam meningkatkan kefahaman
mendengar kanak-kanak. Lama-kelamaan kanak-kanak akan cuba untuk meniru
pelakuan ini dan belajar untuk membaca dengan sendiri.
Jika kanak-kanak berasa bosan atau sedih, anda seharusnya berhenti membaca
seketika. Ia adalah lebih baik memberikan mereka waktu rehat untuk beberapa
minit daripada membiarkan mereka berasa tidak seronok sepanjang bacaan.

Apa yang penting ialah pastikan bahan bacaan sentiasa tersedia untuk kanak-
kanak. Dapatkan buku-buku yang baru dan lebih mencabar sebaik sahaja buku-
buku yang sedia ada sudah habis dibaca. Sentiasa bersedia menjawab persoalan-
persoalan dan menerangkan maksud perkataan-perkataan dan plot cerita
tersebut. Jika anda ragu-ragu, rujuk semula kepada buku tersebut.
Kemahiran pra-membaca adalah kemahiran yang perlu ada sebelum mereka

mula membaca. Biasanya kanak-kanak hanya belajar untuk mengenal perkataan
(bayi) atau belajar untuk bercakap (kanak-kanak). Berikut adalah enam
kemahiran pra-membaca yang perlu kanak-kanak tahu dan beberapa petua
untuk mempertingkatkannya lagi.
(a) Perbendaharaan Kata

Perbendaharaan kata ialah apabila kanak-kanak mengenali sesuatu
perkataan dan maksudnya. Kajian menunjukkan kanak-kanak yang
mempunyai perbendaharaan kata yang lebih banyak mempunyai
kemahiran membaca yang lebih baik. Ini kerana apabila mereka
mengetahui lebih banyak perkataan, mereka akan mudah mengecam
perkataan yang ditulis dan memahami apa yang mereka baca.
(i) Bercakaplah dan ceritakanlah kepada kanak-kanak tentang apa yang

berlaku di sekeliling mereka dan apabila mereka memberikan
jawapan atau respon, dengar apa yang mereka perkatakan;
(ii) Tanya kanak-kanak pelbagai soalan. Walaupun mereka tidak tahu

perkataan untuk menjawab persoalan tersebut, mereka akan belajar
melalui soalan tersebut untuk mencari jawapan;
(iii) Ingatlah supaya bercakap dengan jelas dan gunakan ayat-ayat

pendek. Ulang semula jika kanak-kanak itu kelihatan berminat untuk
mendengar;
(iv) Bercakap menggunakan bahasa yang anda rasa selesa. Kanak-kanak

cepat belajar. Mereka belajar perkataan melalui bunyi perkataan itu
dibacakan; dan
(v) Baca bersama kanak-kanak sekerap mungkin. Sesetengah buku

mempunyai gambar yang biasa kanak-kanak lihat. Sebut nama
gambar ketika anda menunjukkan gambar tersebut. Ini membantu
kanak-kanak mempelajari perkataan baru.

(b) Motivasi Cetakan

Motivasi cetakan ialah apabila kanak-kanak berminat dan seronok
terhadap buku-buku. Kanak-kanak yang seronok membaca buku secara
tidak langsung mendapat motivasi untuk terus membaca sehingga mereka
dewasa. Kanak-kanak akan sentiasa berasa gembira apabila dibacakan
buku dan mereka sendiri ingin membacakan buku tersebut.
(i) Mula membaca kepada kanak-kanak seawal mungkin, walaupun

mereka baru lahir;
(ii) Jadikan masa berkongsi cerita masa yang istimewa; dan
(iii) Biarkan kanak-kanak atau bayi melihat anda sering membaca buku.
(c) Kesedaran Bahan Cetakan

Kesedaran bahan cetakan ialah apabila kanak-kanak mula mengecam
cetakan seperti perkataan atau nombor. Ini juga, di mana kanak-kanak
sudah tahu untuk mengendalikan buku dan mengetahui bagaimana untuk
mengikut perkataan yang terdapat pada muka surat. Kanak-kanak yang
sudah biasa dengan bahasa cetakan berasa lebih selesa dengan buku dan
memahami bahawa cetakan itu sesuatu yang berguna. Untuk
menggalakkan kesedaran pada bahan cetakan kepada kanak-kanak,
(i) Gunakan buku board kain dan berikan kepada kanak-kanak untuk
dipegang;
(ii) Tunjukkan setiap perkataan yang disebut jika terdapat hanya

beberapa perkataan sahaja pada muka surat tersebut; dan
(iii) Bacakan secara kuat sepanjang masa. Ini termasuklah cetakan label,
tanda-tanda atau menu. Biarkan kanak-kanak sedar cetakan berada di
mana-mana.
(d) Kemahiran Naratif

Kemahiran naratif ialah kebolehan kanak-kanak menghuraikan sesuatu
perkara atau peristiwa. Apabila mereka telah berkembang ke tahap ini
mereka sudah boleh bercerita. Bercakap dengan kanak-kanak
meningkatkan kemahiran pemahaman mereka dan membantu mereka
dalam memahami apa yang telah dipelajari. Untuk meningkatkan
kemahiran naratif,
(i) Bercakaplah dengan kanak-kanak tentang apa yang sedang anda

lakukan seperti sedang mengemas, mengajar dan ketika bermain
dengan mereka;

(ii) Berceritalah kepada mereka sekerap mungkin;
(iii) Galakkan kanak-kanak untuk bercerita kepada anda. Dengar dengan

sabar semasa mereka bercakap dan tanyakan soalan bagi
menunjukkan anda berminat dengan cerita tersebut; dan
(iv) Bacakan buku kegemaran mereka berulang-ulang kali.
(e) Kesedaran Fonologi

Kesedaran fonologi ialah kebolehan kanak-kanak untuk mendengar dan
bermain dengan bunyi-bunyi kecil dalam perkataan. Apabila kanak-kanak
sudah mampu mengecam bunyi-bunyi perkataan, ini membantu kanak-
kanak membunyikan perkataan bertulis apabila mereka mula untuk
membaca. Untuk membantu kesedaran fonologi:
(i) Sebutkan perkataan yang beritma supaya kanak-kanak mendengar

perkataan tersebut. Diingatkan supaya menekankan pada perkataan
yang beritma tersebut;
(ii) Lakukan pergerakan ketika menyanyikan lagu atau ketika membaca

sajak. Ini membantu kanak-kanak untuk mencerakinkan cerita kepada
perkataan yang berasingan;
(iii) Gubah pantun-pantun yang kelakar dan spontan; dan
(iv) Bacakan ritma dan nyanyikan lagu menggunakan bahasa yang

mudah dan selesa bagi anda.
(f) Pengetahuan Huruf

Ini adalah apabila kanak-kanak dapat membezakan setiap huruf,
mengetahui nama huruf dan bunyi huruf dan dapat mengecam huruf tidak
kira di mana-mana sahaja. Untuk membantu dalam pengetahuan huruf:
(i) Bantu kanak-kanak melihat dan merasa pelbagai jenis objek yang
berbeza semasa mereka bermain;
(ii) Baca buku abjad;
(iii) Tunjukkan huruf yang ada pada permainan, kotak makanan dan
objek-objek lain yang berada di sekeliling; dan
(iv) Bercakap dengan kanak-kanak tentang persamaan dan perbezaan

antara dua objek.

SEMAK KENDIRI 7.1

1. Manakah antara berikut perkara yang paling penting dalam buku
bergambar tanpa perkataan?
A. Buku adalah yang sama seperti buku bergambar tradisional.
B. Buku mestilah menggambarkan situasi atau peristiwa
sesebuah cerita.
C. Ilustrasi mestilah menggunakan warna-warna yang terang.
D. Ilustrasi mestilah bersaiz kecil.
2. Mengapakah sesetengah cerita menimbulkan kontroversi?

A. Ada unsur keganasan.
B. Terdapat watak-watak yang licik dan tersembunyi yang
tidak sesuai untuk kanak-kanak.
C. Kedua-dua A dan B.
3. Mengapa pelajar harus membaca buku tentang kanak-kanak yang

menghadapi cabaran seperti kehidupan sebenar?
A. Supaya mereka dapat belajar tentang masalah yang dihadapi
oleh kanak-kanak itu.
B. Supaya mereka akan tahu tentang masalah yang mereka
boleh lakukan pada masa akan datang.
C. Supaya mereka dapat mengelakkan diri daripada masalah
yang sama.
D. Semua di atas.

4. Apabila memilih literatur tentang kanak-kanak dengan cabaran

dalam kehidupan sebenar, apakah faktor-faktor yang perlu
dipertimbangkan?
A. Plot cerita perlulah realistik.
B. Watak harus memaparkan apa yang mereka boleh lakukan.
C. Watak yang mengharungi cabaran tidaklah digambarkan

sebagai terlalu berani atau sebagai mangsa.
D. Semua di atas.
Jawapan: 1. (B) 2. (B) 3. (A) 4. (D)
7.2 MEDIA ELEKTRONIK

Media merupakan satu alat komunikasi yang sangat berkuasa. Ia bukan sahaja
mencerminkan budaya, ia juga mampu mengubah cara kita berfikir. Media
elektronik ialah media dalam bentuk elektronik iaitu televisyen, radio, komputer
dan Internet.
Media penyiaran seperti televisyen dan radio mempunyai pengaruh yang kuat
disebabkan penggunaannya yang sangat meluas. Ia merujuk kepada dua jenis
deria yang penting iaitu penglihatan dan pendengaran. Bayi dan kanak-kanak
yang masih belum pandai membaca juga dapat menyerap apa yang mereka lihat
di televisyen dan apa yang mereka dengar di radio.
Media penyiaran yang disiarkan di televisyen dan radio tidak terhad kepada
stesen-stesen pengaturcaraan. Iklan-iklan membentuk sebahagian daripada apa
yang kanak-kanak ini lihat dan dengar. Lama-kelamaan kanak-kanak akan
membesar mengikut apa yang mereka lihat di televisyen.

Isu utama di sini ialah sama ada perkara ini merupakan perkara terbaik untuk
kanak-kanak. Amalan gaya hidup yang tidak sihat seperti makan makanan
ringan, merokok dan banyak menghabiskan masa dengan bermain permainan
video atau perlakuan ganas, dapat dikaitkan dengan pendedahan mereka
dengan media elektronik.
Walau bagaimanapun, jika media ini boleh dikawal oleh ibu bapa (seperti
kawalan jangka masa menonton dan jenis program yang boleh ditonton), media
boleh memberikan kesan yang positif kepada kanak-kanak. Penjaga seharusnya
memberi perhatian dan mempunyai hubungan sosial bersama kanak-kanak bagi
mengimbangi masa yang telah digunakan untuk menghabiskan masa menonton
televisyen.
Jika media ini dapat digunakan dengan betul, ia boleh menjadi alat yang sangat
bagus bagi kanak-kanak. Kanak-kanak yang kurang upaya dari segi fizikal dan
mempunyai masalah pembelajaran dan berisiko boleh mendapat manfaat
daripada bentuk pembelajaran yang baru. Terdapat beberapa program yang
telah direka khas untuk kanak-kanak kurang upaya ini.
Program interaktif biasanya berfokus kepada pergerakan dan aksi. Ini telah
terbukti bahawa pergerakan dapat membantu kanak-kanak yang lemah dalam
membaca serta mengingati sebanyak mungkin perkataan seiring dengan kanak-
kanak yang sudah boleh membaca. Kesan bunyi, objek yang berpusing-pusing
dan warna yang terang adalah lebih menarik daripada muka surat yang statik.
Kanak-kanak autistik yang tidak suka berhubungan secara bersemuka berasa
kurang terancam apabila mereka berhadapan dengan komputer.
Komputer boleh membantu kanak-kanak kurang upaya dengan:
(a) Memberikan peluang kepada mereka untuk berintekasi secara sosial

dengan kanak-kanak lain;
(b) Memberikan peluang kepada mereka bekerjasama dengan kanak-kanak

lain;
(c) Membenarkan kanak-kanak untuk memperoleh keyakinan diri;
(d) Mengawal persekitaran kanak-kanak; dan
(e) Meningkatkan kemahiran bahasa dan komunikasi kanak-kanak.

7.2.1 Jenis-Jenis Media Elektronik

Mari kita lihat pula jenis-jenis media elektronik:
(a) Televisyen
Kebiasaannya, kanak-kanak banyak terdedah kepada televisyen
berbanding dengan media elektronik yang lain. Secara purata, kanak-kanak
prasekolah di Amerika menghabiskan masa sekurang-kurangnya 28 jam
menonton televisyen, lebih enam jam dalam sehari. Jika kanak-kanak yang
datang daripada keluarga yang kurang berpendidikan, mereka akan lebih
cenderung menghabiskan masa di depan televisyen.
Sudah menjadi persoalan berapa lamakah kanak-kanak menonton

televisyen dan apakah jenis program yang terdedah kepada kanak-kanak.
Menghabiskan masa dengan menonton rancangan Sesame Street dapat
membantu meningkatkan pengetahuan kanak-kanak dan kemahiran sosial
mereka. Sebaliknya rancangan seperti Tom and Jerry boleh menyebabkan
kanak-kanak menjadi agresif.
Masa yang diambil untuk menonton televisyen telah mengganggu masa

untuk aktiviti yang lain. Ini tidak cukup untuk mereka menghabiskan masa
dengan melakukan perkara-perkara seperti hobi mereka, membaca,
bermain, bersukan, meluangkan masa bersama keluarga dan bergaul
dengan rakan-rakan. Keluarga mungkin dapat menghabiskan masa
bersama-sama menonton televisyen, namun berapa banyak masakah yang
diluangkan untuk berkomunikasi? Biasanya apabila ibu bapa duduk dan
menonton televisyen, mereka ingin berehat dan kadangkala mengabaikan
anak-anak mereka apabila mereka cuba untuk berkomunikasi dengan ibu
bapa.
Mereka banyak menghabiskan masa di dalam rumah di depan televisyen

dan menjauhkan diri daripada sebarang aktiviti fizikal atau aktiviti sosial
yang digemari ibu bapa mereka ketika mereka kecil dahulu. Apabila
kanak-kanak kurang melakukan aktiviti sosial, secara automatik mereka
kurang menghabiskan masa bersama rakan-rakan. Kepentingan dan
konsep-konsep kemahiran sosial tidak dapat dibangunkan dengan baik dan
hubungan yang begitu bernilai kepada mereka semasa mereka membesar
juga tidak akan wujud.

Jean Piaget mendapati bahawa pemikiran kanak-kanak berbeza daripada

orang dewasa. Mereka percaya bahawa setiap benda yang bergerak itu
hidup dan mimpi ia datang melalui tingkap ketika mereka tidur. Kanak-
kanak prasekolah cenderung untuk mempercayai bahawa watak-watak
kartun dan orang sebenar yang mereka lihat di televisyen adalah benar dan
benar-benar hidup dalam set pengambaran televisyen. Kanak-kanak juga
percaya bahawa iklan-iklan yang ditayangkan juga perkara yang benar
seperti watak-watak kartun tadi.
Apabila tertipu dengan apa yang disiarkan, kanak-kanak berisiko untuk

meniru apa yang dilihat di dalam televisyen. Kebanyakan kanak-kanak
cuba untuk meniru aksi-aksi yang ditunjukkan oleh adi wira atau super
hero kegemaran mereka seperti boleh terbang, memecahkan dinding
menggunakan tangan dan ini akan berakhir dengan kecederaan. Malah,
iklan-iklan juga boleh mengundang kemalangan maut. Contohnya, kanak-
kanak mempercayai dengan makan vitamin boleh menjadikannya kuat dan
laju. Akhirnya dia masuk ke hospital akibat menelan 40 biji pil vitamin.
Televisyen juga mungkin menyiarkan idea-idea palsu tentang bagaimana

dunia berfungsi. Keganasan adalah perkara biasa dan sering dipandang
ringan dalam televisyen. Kanak-kanak mungkin berfikir tidak mengapa jika
menyakiti orang lain dan menggunakan segala tindakan agresif terhadap
orang lain. Ini telah terbukti bahawa kanak-kanak yang meniru pelakuan
kartun, adi wira dan aksi detektif, lebih cenderung untuk menjadi agresif.
Selain itu, sesetengah kanak-kanak lain yang menonton televisyen

cenderung untuk menjadi curiga dan kurang mempercayai orang lain dan
mereka mungkin berfikir terdapat lebih banyak keganasan yang berlaku di
luar sana daripada apa yang mereka tahu. Kanak-kanak belajar untuk
menerima perlakuan yang agresif daripada kanak-kanak lain selepas
mereka melihat sendiri adegan-adegan ganas.
Televisyen sering menggambarkan nilai-nilai yang kurang jelas atau nilai-

nilai yang bertentangan yang telah meyakinkan kanak-kanak bahawa
melakukan perkara yang salah adalah lebih baik daripada berbuat baik.
Sebagai contoh:
(i) Nilai-nilai anti-interpersonal: Seorang wanita mengahwini lelaki

untuk wangnya, kemudian membunuhnya untuk insurans; dan
(ii) Nilai anti-demokratik: Watak utama ialah penjenayah yang berjaya

melanggar undang-undang (mencuri dan merompak).

Rancangan televisyen boleh menjadi sangat tidak kreatif. Stereotaip tentang

masyarakat dalam sesetengah bangsa, jantina, umur dan pekerjaan masih
menjadi kebiasaan. Wanita digambarkan sebagai isteri yang suka berleter
dan anak perempuan yang taat. Masyarakat dari sesetengah bangsa dilabel
sebagai orang yang tidak boleh dipercayai dan malas. Orang tua pula
digambarkan seperti tidak berdikari dan lemah. Kanak-kanak mudah
menyerap konsep-konsep ini dan menggunakannya dalam kehidupan.
Kanak-kanak melihat gambaran ini dan ini dapat mengubah pemikiran

mereka dalam melihat orang lain. Mereka mungkin tidak percaya dan
hilang rasa hormat kepada segelintir masyarakat disebabkan apa yang
mereka lihat di dalam televisyen.
Standard kecantikan yang digambarkan di media juga berat sebelah.

Wanita yang cantik selalunya mempunyai rambut yang panjang dan kulit
yang licin. Kanak-kanak akan melihat orang lain atau diri mereka sendiri
sebagai hodoh jika tidak sama seperti standard yang digambarkan. Ini akan
mengundang kepada rasa rendah diri dalam kalangan kanak-kanak yang
malu dengan rupa paras mereka.
Tidak semua rancangan televisyen mempunyai nilai-nilai yang negatif.

Kanak-kanak selalunya melihat orang dewasa sebagai „role model‰ dan
bagaimana harus bertindak dan menyelesaikan masalah mereka.
Dengan memerhatikan tingkah laku orang yang baik hati dan pemurah,
kanak-kanak akan mengambil maklumat ini dan akan menjadi seperti
watak tersebut.
Rancangan yang berorientasikan pendidikan seperti Sesame Street dan

Dora the Explorer menjadi popular dalam kalangan kanak-kanak.
Sesetengah rangkaian (Playhouse Disney) ditujukan khas untuk bayi dan
program-program prasekolah.
(b) Radio
Radio tidak terlalu memberi kesan terhadap perkembangan kanak-kanak
seperti mana televisyen atau buku. Ini kerana, radio kurang popular tidak
seperti media-media yang lain dan dianggap tidak begitu menarik dan
kurang digunakan. Walau bagaimanapun, radio masih dapat memberikan
kesan kepada kanak-kanak dalam pengiklanan dan melalui lagu-lagu
popular.

Apa yang menarik perhatian ibu bapa dan pendidik tentang muzik popular
ialah kandungan lirik lagu tersebut. Lagu-lagu rap selalunya mempunyai
perkataan-perkataan yang tidak ditapis dan kanak-kanak pula tidak
memahami lirik tersebut. Malangnya kanak-kanak lebih cepat menerima
daripada orang dewasa apabila mereka sudah menghafal setiap perkataan
lirik (biasanya berunsur lucah dan ganas).
Walau bagaimanapun, kanak-kanak yang terdedah dengan muzik

memperolehi kesan-kesan yang positif. Muzik biasanya berkaitan dengan
kreativiti dan ekspresi. Kanak-kanak yang sentiasa didedahkan kepada
muzik dilihat mempunyai IQ yang lebih tinggi.
(c) Internet dan Komputer

Penggunaan Internet boleh dikatakan masih baru berbanding bentuk
media yang lain seperti buku dan televisyen. Namun, impaknya sangat
besar.
Terdapat pelbagai kemungkinan yang tidak terhad dan mempunyai

maklumat yang banyak yang mudah didapati di Internet. Malangnya,
terdapat beberapa informasi yang mempunyai kesan negatif terhadap
kanak-kanak, selalunya disebabkan kurang ditapis.
The Alliance of Children telah menerbitkan satu laporan bertajuk FoolÊs

Gold: A Critical Look at Computer In Childhood (2000). Mereka
menyatakan bahawa komputer mengganggu kanak-kanak berinteraksi
dalam dunia sebenar dan pembelajaran secara mendalam yang datang
daripada permainan yang boleh dimain berulang kali dan juga aktiviti asas
yang lain. Mereka juga percaya bahawa teknologi interaktif boleh
mendedahkan kanak-kanak kepada bahaya tertentu.
7.2.2 Pemilihan Bahan-bahan dan Peralatan

Terdapat banyak media yang boleh digunakan untuk mengajar kanak-kanak.
Kebiasaannya terdapat kesan dan juga nilai-nilai budaya yang positif mahupun
negatif, kandungan pendidikan seperti sains dan matematk dan juga implikasi
sosial.
Adakan perpustakaan media di dalam kelas anda. Perpustakaan media ini

bolehlah mengandungi pita rakaman, CD atau siri DVD televisyen, filem, lagu
dan permainan yang sesuai untuk bayi dan kanak-kanak prasekolah.

Media interaktif boleh memberi manfaat kepada kanak-kanak dalam

memberikan suasana pembelajaran yang berbeza. Ia memberikan satu kaedah
baru untuk mereka terokai dan memahami bahan-bahan dan untuk
mendemonstrasikan apa yang mereka belajar. Kebanyakan perisian terdapat ciri-
ciri yang dapat membantu kanak-kanak belajar tidak kira dari segi visual, lisan,
auditori atau secara sentuhan.
(a) Elemen Motivasi

Kanak-kanak seronok menggunakan media interaktif yang menggalakkan
kanak-kanak untuk bermain dengannya. Ia sepatutnya menyeronokkan
dan melibatkan kanak-kanak, yang mendorong mereka untuk belajar.
Berikut adalah beberapa elemen motivasi yang boleh dipertimbangkan
apabila memilih media interaktif:
(i) Kawal ă Kanak-kanak terutamanya lelaki mahu mengawal

persekitaran pembelajaran mereka jika boleh. Sediakan permainan
yang boleh menunjukkan mereka bagaimana tindakan boleh
mempengaruhi keputusan. Sebaik-baiknya, permainan tersebut
menyediakan pelbagai kaedah penyelesaian pada satu-satu masalah,
supaya kanak-kanak dapat melihat pelbagai keputusan akibat
tindakan-tindakan yang diambil.
(ii) Tindakan ă Kanak-kanak akan sentiasa berminat pada tindakan dan

pergerakan. Ia juga lebih mudah untuk memahami sesuatu apabila
kita dapat melihat bagaimana ia berfungsi. Terdapat kajian yang
menunjukkan bahawa tindakan dapat mengurangkan kanak-kanak
untuk menghafal apa yang diajar. Untuk itu, cari permainan yang
membolehkan kanak-kanak mengulangi tindakan mereka sebanyak
mungkin supaya mereka benar-benar memahami dan mengingati
perkara tersebut.
(iii) Boleh ditekan ă Kanak-kanak gemar mencari sesuatu pada skrin

komputer dengan menggunakan tetikus dan menekan sesuatu yang
boleh menghasilkan bunyi atau animasi. Ini adalah ciri-ciri umum
yang terdapat dalam permainan. Jadi cuba cari permainan yang
menghasilkan pelbagai jenis bunyi apabila ditekan.
(iv) Kelakar ă Kanak-kanak akan memberikan respon yang baik kepada

pengisian yang lucu, menghiburkan dan berwarna-warni. Ini
membuatkan pembelajaran menjadi lebih seronok.

(v) Perbezaan jantina ă Kanak-kanak lelaki dan perempuan mempunyai

minat yang berbeza. Kebanyakan kanak-kanak perempuan lebih
gemar menulis, mewarna dan melukis, manakala kanak-kanak lelaki
lebih gemar melakukan pelbagai aksi. Jika tidak dapat menyediakan
program yang seimbang dengan elemen ini, dapatkan pelbagai jenis
permainan dan biarkan kanak-kanak memilih sendiri berdasarkan
minat mereka.
(b) Permainan
Pendidik perlu melihat lebih daripada sebuah bungkusan. Kebanyakan
beranggapan bahawa produk tersebut perlu berunsur pendidikan atau
peralatan pembelajaran yang baik, akan tetapi ini tidak dapat dibuktikan
melalui kajian saintifik. Jadi, daripada hanya melihat kepada bungkusan
sahaja, adalah lebih baik jika kita cuba dahulu permainan tersebut untuk
mengetahui keberkesanannya. Berikut adalah beberapa kaedah untuk
mengetahui jika media interaktif ini berguna untuk tujuan pendidikan atau
berkualiti:
(i) Pastikan ia bersesuaian dengan umur, perkembangan dan budaya

semua pelajar di dalam kelas. Ambil kira kognitif, fizikal dan
keupayaan teknologi. Program ini juga sepatutnya boleh memberikan
bantuan kepada kanak-kanak yang kurang upaya.
(ii) Program ini seharusnya lebih terbuka yang membolehkan kanak-

kanak untuk mengawal tindakan mereka, untuk meneroka dan
membuat keputusan tanpa perlu risau dalam melakukan kesalahan.
Sediakan program yang membolehkan kanak-kanak melatih
kemahiran mereka.
(iii) Program tersebut perlu berkaitan dengan kurikulum bilik darjah dan
mempunyai tujuan sebenar. Ia harus memperkayakan kandungan
kurikulum. Kanak-kanak seharusnya dapat meningkatkan
pengetahuan mereka dan mengukuhkan lagi apa yang mereka sudah
tahu.
(iv) Fokus utama program ini ialah pendidikan. Selain daripada

sebahagian daripada plot, kanak-kanak seharusnya hanya dapat
menggunakan sebaik mungkin dalam mengakses maklumat tentang
pelajaran. Konsep pendidikan ini harus jelas dan kanak-kanak
mampu untuk mengulanginya supaya mereka mudah untuk
mengingati.

(v) Program haruslah seronok dan menarik untuk kanak-kanak.

Masukkan unsur jenaka, visual yang menarik, lagu-lagu atau suara.
(vi) Ini sepatutnya menjadi salah satu penilaian bagi melihat sejauh mana
kanak-kanak telah belajar dan melihat perkembangan prestasi
mereka.
(vii) Program sepatutnya bebas daripada stereotaip dan keganasan.

Sebaliknya ia harus melibatkan kesedaran tentang isu-isu kesihatan
dan keselamatan.
Sesetengah syarikat seperti Jump Start telah membuat permainan khusus

untuk kanak-kanak pada setiap peringkat umur. Cari permainan yang
direka khas untuk bayi dan kanak-kanak prasekolah.
Apabila kanak-kanak sudah mula bosan dengan permainan yang sedia ada,
dapatkan permainan yang lebih mencabar. Permainan ini sangat menarik
dan membolehkan kanak-kanak meneroka dan berinteraksi dengan apa-
apa sahaja. Mereka tidak akan berasa kecewa jika gagal melakukannya
kerana tiada istilah gagal dan tidak kira sebaik mana pun mereka dapat
lakukan, mereka tetap akan diberi penghargaan berdasarkan tindakan yang
dilakukan.
(c) Siri Televisyen atau Filem

Kanak-kanak akan tertarik kepada perkara-perkara berbentuk visual.
Mereka suka menonton watak kegemaran mereka bergerak dan
berinteraksi dengan dunia khayalan mereka. Apabila mencari sebuah siri
televisyen atau filem yang bagus, cari yang paling disukai dan watak-
watak yang berkaitan dengan kanak-kanak supaya mereka seronok
menontonnya.
Beri perhatian kepada rancangan kanak-kanak yang mengajar tentang nilai-

nilai murni dan tingkah laku yang baik. Pastikan rancangan tersebut cukup
meghiburkan. Jika kanak-kanak tidak berminat, mereka tidak akan dapat
belajar apa-apa daripadannya.
Kartun dan rangkaian kanak-kanak memudahkan penjaga untuk

menyediakan hiburan kepada kanak-kanak. Saluran seperti Nick Jr. dan
Playhouse Disney dapat memenuhi keperluan, khususnya kepada bayi dan
kanak-kanak prasekolah. Kebanyakan program daripada rangkaian ini
telah dipilih khas bagi menggalakkan pelbagai perkembangan kanak-
kanak.

Kanak-kanak dan kanak-kanak prasekolah berada dalam peringkat untuk

mepercayai. Terdapat banyak rancangan yang menghiburkan dan
menggembirakan kanak-kanak. Pada masa yang sama, ia dapat
memberikan nilai pendidikan dan mengajar kanak-kanak tentang pelbagai
jenis topik. Berikut adalah contoh yang paling popular:
(i) Dora the Explorer ă Ia berlatarbelakangkan dunia fiksyen yang

meliputi gunung berlumpur, geiser yang berlendir dan hutan berduri.
Dora mempunyai kawan baik, iaitu seekor monyet yang bernama
Boots dan dalam pengembaraan mereka, mereka cuba untuk
menghalau Swiper the Fox yang datang untuk mengambil barang-
barang mereka. Kanak-kanak dibawa mengembara dari titik A ke B
sambil belajar mengira, bermuzik dan sedikit bahasa Sepanyol.
Mereka juga dapat belajar nilai-nilai lain seperti mengambil barang
orang lain tanpa kebenaran adalah satu perbuatan yang tidak baik.
(ii) Go Diego Go ă Diego ialah penyelamat haiwan dan sepupu kepada

Dora. Diego dan adiknya Alicia menggunakan video pada jam tangan
mereka untuk berkomunikasi dengan penonton dalam rancangan ini.
Go Diego Go membantu kanak-kanak belajar mengenai haiwan dan
habitatnya.
(iii) Wonder Pets ă Wonder Pets terdiri daripada kura-kura, itik dan
hamster yang tinggal di dalam sebuah kelas. Mereka menjadi haiwan
penyelamat apabila kelas berakhir. Telefon akan berbunyi dan akan
melaporkan haiwan yang dalam kesusahan. Mereka akan pergi
menyelamatkan haiwan tersebut. Wonder Pets menggalakkan kanak-
kanak untuk bekerjasama dan mengajar kanak-kanak untuk saling
bantu-membantu antara satu sama lain.
(iv) Thomas the Tank Engine ă berasaskan sebuah Pulau Sodor yang ajaib,
di mana Sir Topham Hat menjalankan perusahaan stesen kereta api.
Grumphy Gordon, dan jurulatihnya Annie dan Clarabel masing-
masing mempunyai personaliti yang tersendiri. Mereka saling tolong-
menolong untuk menyelesaikan masalah yang berkaitan dengan
kerjasama dan kerja berpasukan.

(v) DisneyÊs Little Einsteins ă Sekumpulan kanak-kanak prasekolah telah

membawa roket ke sebuah tempat yang jauh untuk membantu orang
yang memerlukan. Big Jet mengekori mereka dan ingin menghalang
mereka daripada sampai ke destinasi dan mencuri barang-barang
yang mereka perlukan. Rancangan ini menggalakkan kemahiran
menyelesaikan masalah dan mengajar konsep-konsep muzikal.
(vi) Higglytown Heroes ă Ia berlatarbelakangkan tanah rekaan Bandar

Higgly. Sekumpulan kanak-kanak dan seekor tupai, apabila
berhadapan dengan masalah, berhubungan dengan orang tempatan
untuk menolong mereka. Cerita ini mengajar kanak-kanak betapa
pentingnya orang di sekeliling dan bagaimana orang yang bekerja
boleh menyelamatkan hari mereka.
(d) Muzik
Hampir semua kanak-kanak bertindak balas terhadap muzik. Kanak-kanak
mampu untuk menghargai hampir apa jua bentuk muzik. Ini termasuklah
lagu-lagu yang merepek atau lagu kanak-kanak hinggalah kepada lagu-
lagu klasik seperti Mozart dan Beethoven.
Sesetengah VCD, DVD atau kaset mengandungi karaoke yang boleh

dinyanyikan bersama-sama dan berserta pergerakan menari. Kanak-kanak
akan bertindak balas secara spontan dengan cuba untuk menyanyi
bersama-sama dan melakukan tarian atau pergerakan mereka sendiri.
Sesetengah buku didatangkan dengan CD lagu untuk memperkayakan lagi

pengalaman. Mereka juga mungkin memasukkan lirik, di mana kanak-
kanak boleh lihat dan menyanyi bersama-sama. Semasa memainkan lagu,
anda boleh melakukan aksi untuk setiap perkataan. Kanak-kanak bukan
sahaja berasa terhibur, malah mereka dapat memahami lagu tersebut
dengan lebih baik.

7.2.3 Pengurusan
Media boleh menyediakan pelbagai manfaat kepada kanak-kanak, hanya jika ia
diuruskan dengan betul dan dapat dikawal. Jika tidak, ia boleh menjadi bahaya
kepada sosioemosi kanak-kanak, fizikal, moral dan juga kesejahteraan kognitif.
Belajar untuk meletakkan had dan berhati-hati dengan kandungan yang tidak
sepatutnya boleh diakses oleh kanak-kanak.
(a) Mengurus Tontonan Televisyen

Berikut terdapat beberapa strategi dalam tontonan televisyen dan
bagaimana untuk mengembangkan kemahiran menonton yang positif
dalam diri kanak-kanak.
(i) Tahu Apa yang Mereka Tonton dan Bila

Sentiasa mengetahui berapa lama mereka habiskan masa menonton
televisyen dan jika ia memainkan peranan yang terlalu besar dalam
kehidupan mereka. Perhatikan kandungan cerita dan juga iklan-iklan
dan lihat bagaimana ia mempengaruhi tingkah laku kanak-kanak.
(ii) Pilih Apa yang Mereka Yonton

Pastikan rancangan tersebut bersesuaian dengan peringkat umur
kanak-kanak dan mengandungi unsur-unsur yang positif. Apabila
pilihan anda tiada, tutup televisyen tersebut.
(iii) Tetapkan Had

Tentukan beberapa garis panduan tentang bila mereka boleh
menonton televisyen. Salah satu kawalan ialah dengan menyekat
kanak-kanak daripada menonton televisyen, sekiranya mereka
berkelakuan nakal atau enggan melakukan apa-apa selain daripada
menonton televisyen. Pilih aktiviti untuk mereka apabila televisyen
telah ditutup seperti membaca, melukis atau bermain permainan.
(iv) Apabila Berkesempatan, Tonton Bersama Kanak-kanak

Beritahu kepada mereka mana yang nyata dan mana yang fantasi.
Jika terdapat sesuatu yang mencurigakan, suarakan pandangan anda.
Begitu juga jika terdapat nilai-nilai yang baik untuk dicontohi.
Sebagai contoh:
 Berbincang tentang situasi konflik dan bagaimana untuk

menyelesaikan masalah tanpa menggunakan kekerasan;

 Berbincang tentang situasi yang melibatkan nilai positif seperti

bekerjasama dan kebaikan dan tekankan tingkah laku yang perlu
kanak-kanak contohi;
 Nyatakan watak-watak yang mewakili kepelbagaian kumpulan

etnik;
 Nyatakan lelaki atau perempuan yang mewakili pelbagai jenis

pekerjaaan;
 Berbincang mengenai iklan-iklan makanan dari segi makanan

sihat dan berkhasiat (seperti roti dan susu) dan makanan yang
tidak sihat (seperti makanan segera); dan
 Berbincang tentang iklan-iklan mainan yang boleh dimain,

selamat dan sesuai dengan peringkat umur. Anda juga boleh
menjelaskan jika mainan tersebut tidak tahan lama atau
berbahaya.
(v) Gunakan masa yang ada semasa menonton televisyen untuk

memberitahu kebaikan yang ada
 Televisyen boleh menjadi sumber perkembangan bahasa dan

perbendaharaan kata. Jelaskan perkataan yang tidak difahami
oleh kanak-kanak dan beritahu mereka perkataan apa sesuai
digunakan dan tidak sesuai seperti perkataan carut;
 Televisyen adalah cara terbaik untuk mengembangkan lagi

pengetahuan kanak-kanak tentang dunia. Bercakap mengenai
tempat-tempat lain di dunia, budaya dan pengalaman baru yang
dipaparkan di televisyen; dan
 Program televisyen boleh menggalakkan kanak-kanak untuk

membaca dan belajar. Kebanyakan program kanak-kanak
mengajar kanak-kanak untuk membaca, mengira dan
meningkatkan pelbagai kemahiran.

(b) Mengurus Komputer dalam Bilik Darjah

Terdapat banyak prasekolah yang menyediakan komputer kepada kanak-
kanak dan akses kepada Internet. Hasilnya agak mengagumkan. Kanak-
kanak lebih gemar menggunakan media interaktif bagi tujuan
pembelajaran berbanding kanak-kanak yang lebih tua. Berikut adalah
beberapa garis panduan untuk memastikan komputer digunakan dengan
betul:
(i) Komputer haruslah diletakkan di dalam bilik darjah daripada

diletakkan di dalam makmal komputer. Ia harus menjadi sebahagian
daripada proses pembelajaran bersama bahan-bahan dan peralatan
yang lain;
(ii) Media interaktif aktiviti seharusnya menjadi sebahagian daripada

kurikulum bilik darjah. Gunakan ia sebagai salah satu pilihan dari
kebanyakan aktiviti dan sebagai peralatan pembelajaran yang
disediakan untuk pelajar;
(iii) Komputer dan interaktif media yang lain perlu disusun dalam cara
yang dapat menggalakkan kanak-kanak untuk bekerja dengan
seseorang atau secara berpasangan bagi menggalakkan mereka
berkomunikasi, bekerjasama dan mengambil giliran. Susun kerusi
tambahan hampir dengan sebuah komputer tetapi sediakan ruang
yang selesa supaya mereka tidak terlalu sempit;
(iv) Selalu pantau dan awasi kanak-kanak semasa mereka menggunakan

media. Lihat jika kanak-kanak menghadapi masalah atau
menggunakan media dengan cara yang salah; dan
(v) Pastikan semua kanak-kanak dapat menggunakan dan mengakses

media dengan sama rata tidak kira bangsa, jantina mahupun tahap
pencapaian mereka. Kanak-kanak berkeperluan khas (kurang upaya)
seharusnya dapat mengakses lebih jika ia membantu.
AKTIVITI 7.1
1. Pada pendapat anda, bagaimanakah televisyen mempengaruhi

kehidupan anda semasa anda kanak-kanak?
2. Adakah anda masih ingat apa yang anda pelajari daripada

televisyen?

SEMAK KENDIRI 7.2
1. Antara berikut yang manakah tidak benar mengenai televisyen?
A. Televisyen gagal sebagai bahan sosial kerana tidak

memberikan kanak-kanak latihan dalam melatih kemahiran
sosial.
B. Tanpa pengawasan rapi, kanak-kanak belajar perkara-

perkara yang tidak elok daripada televisyen.
C. Tayangan iklan-iklan mewujudkan keperluan palsu kepada

kanak-kanak.
D. Keganasan di televisyen telah merosot secara drastik sejak

penguatkuasaannya memberikan kesan.
2. Untuk menjadikan televisyen satu peralatan pembelajaran yang

bermanfaat, apakah yang harus dilakukan?
A. Kanak-kanak harus digalakkan untuk menonton televisyen

lebih banyak daripada biasa.
B. Kempen kerajaan haruslah dimulakan bagi memastikan

terdapat televisyen di setiap rumah.
C. Orang dewasa mesti mengawasi waktu tontonan dan

program yang bersesuaian.
D. Kanak-kanak sepatutnya didedahkan kepada program-

program orang dewasa.
3. Buku kanak-kanak kini telah mencapai satu tahap di mana ia

tidak lagi dapat memberikan apa-apa tetapi mesej tentang
keadilan pada jantina untuk disampaikan kepada pembaca muda.
A. Betul
B. Salah

4. Kanak-kanak yang melihat masyarakat stereotaip dalam media

perlukan orang dewasa dalam kehidupan mereka yang dapat
mengatasi mesej-mesej yang negatif dalam membantu kanak-
kanak memperkembangkan sifat kendiri mereka.
A. Betul
B. Salah
5. Iklan permainan yang ditayangkan di televisyen memainkan

peranan penting dalam menentukan peranan jantina.
A. Betul
B. Salah
Jawapan: 1. (D) 2. (C) 3. (B) 4. (A) 5. (A)
Ć Topik ini menjelaskan tentang beberapa jenis buku yang bersesuaian dengan
perkembangan kanak-kanak berdasarkan peringkat umur kanak-kanak, jenis
isi kandungan dalam buku kanak-kanak yang membantu perkembangan
secara afektif dan nilai-nilai yang kanak-kanak perolehi daripada buku.
Ć Kemahiran tertentu seperti kemahiran pra-membaca, perbendaharaan kata,

motivasi cetakan, kesedaran bahan cetakan, kemahiran naratif, kesedaran
fonologi dan kesedaran huruf diperlukan untuk belajar membaca buku.
Ć Pelbagai jenis media elektronik seperti televisyen, radio, komputer dan

Internet kini sudah tersedia. Ia mendedahkan kanak-kanak kepada nilai-nilai
positif begitu juga moral negatif, nilai-nilai budaya, kandungan pendidikan
(sains dan matematik) dan implikasi sosial.

Ć Pemilihan bahan-bahan dan peralatan untuk media kanak-kanak

termasuklah elemen motivasi seperti mengikut umur, perkembangan dan
bersesuaian dengan budaya, menyeronokkan, penglibatan, menghiburkan
dan berwarna-warni, bebas daripada stereotaip atau keganasan,
membolehkan kanak-kanak meningkatkan pengetahuan mereka,
mengukuhkan apa yang telah mereka tahu, mengawal tindakan mereka,
meneroka, membuat keputusan tanpa perlu risau dalam membuat kesalahan
dan membenarkan kanak-kanak mengulangi perbuatan mereka sebanyak
mungkin supaya benar-benar faham dan mengingati sesuatu perkara.
Ć Media kanak-kanak mestilah diuruskan dengan baik dalam mengoptimakan

kebaikannya dan meminimumkan bahayanya.
Buku bergambar Buku rujukan kanak-kanak

Buku kain Buku vinyl
Buku keras Media
Berns, M. R. (2006). Child, family, community: Socialization and support. USA:

Holt, Rineheart and Winston, Inc.
Roberts, P. L. (2000). Family values in realistic fiction for children in grades K-3.
Lanham, MD: Scarecrow Press.
Stoodt-Hill, B. D., & Amspaugh-Corson, L. B. (2009). Children's literature:

Discovery for a lifetime (4th ed.). Boston, MS: Allyn & Bacon.


Topik  Emosi dan
8 Kelakuan
HASIL PEMBELAJARAN
1. Membezakan antara masalah emosi dan tingkah laku kanak-kanak
biasa;
2. Menerangkan peranan guru dalam mengendalikan tingkah laku
kanak-kanak;
3. Membincangkan tindakan susulan dalam mengendalikan masalah
emosi kanak-kanak;
4. Menjelaskan pelan pengurusan tingkah laku dalam mengendalikan
tingkah laku emosi kanak-kanak;
5. Membincangkan pembentukan tingkah laku kanak-kanak dan
motivasi;
6. Menyenaraikan peranan model dalam pembangunan emosi; dan
7. Mengenal pasti strategi dalam menguruskan tingkah laku kanak-
kanak melalui perancangan aktiviti.

TOPIK 8 EMOSI DAN KELAKUAN  289
 PENGENALAN
Sebagai seorang dewasa yang berkerja dengan kanak-kanak, anda perlu tahu
bagaimana kelakuan biasa kanak-kanak. Anda akan dapat membezakan antara
fasa atau rasa ingin tahu yang mudah dan masalah yang serius.
Kanak-kanak perlu melalui pelbagai rintangan semasa mereka meningkat

remaja. Apabila mereka masih muda mereka masih mempelajari bagaimana
untuk menangani emosi mereka dan biasanya mempunyai masalah untuk
mengawalnya. Berlakon membuat perangai mungkin satu cara kanak-kanak
menyatakan masalah emosi mendalam yang dialami oleh mereka.
Kanak-kanak boleh kecewa (terganggu) dengan pelbagai masalah termasuk

persaingan adik-beradik kepada sesuatu yang lebih serius seperti penceraian.
Kanak-kanak yang berbeza berurusan dengan cara yang berbeza, kadangkala
menanganinya dengan membincangkan dengan ibu bapa mereka atau
menyatakan melalui bermain. Orang lain mungkin menggunakan cara yang
lebih sihat dengan meragam secara tiba-tiba atau mendiamkan diri dan
menyimpan perasaan sakit hati dalam hati.
8.1 MASALAH EMOSI DAN PERLAKUAN

KANAK-KANAK
Gangguan emosi dan tingkah laku adalah jauh lebih serius daripada sekadar
enggan berkongsi atau meragam apabila mereka tidak mendapat apa yang
mereka mahu. Ia boleh memberi kesan atas keupayaan kanak-kanak untuk
belajar dan juga memberi kesan ke atas kecekapan sosial mereka secara serius.
Adalah penting bagi penjaga untuk membezakan tingkah laku normal dan tidak
normal. Walau bagaimanapun, ini boleh menjadi agak sukar kerana ia
bergantung pada kebanyakan perangai kanak-kanak, pembangunan dan tingkah
laku. Apa yang menjadi kebiasaan bagi seorang kanak-kanak mungkin tidak
untuk kanak-kanak yang lain. Kanak-kanak juga diketahui mempunyai ledakan
yang pelik secara tiba-tiba.

290  TOPIK 8 EMOSI DAN KELAKUAN
Apa yang normal bagi seorang kanak-kanak adalah:
(a) Umur atau tahap pembangunan kanak-kanak ă Kanak-kanak berusia dua

hingga tiga tahun boleh membuat pelbagai gangguan. Ini adalah kerana
selalunya mereka bersifat terlalu ingin tahu dan berazam untuk melakukan
segala-galanya;
(b) Konteks di mana ia berlaku ă Kanak-kanak tidak biasa untuk

mengendalikan perubahan dalam kehidupan mereka. Ia adalah perkara
biasa bagi mereka untuk membuat perangai jika mereka berasa kecewa
apabila seseorang yang rapat telah meninggal dunia atau jika mereka perlu
berpindah ke sebuah bandar baru;
(c) Tempoh tingkah laku bermasalah ă Sesetengah kanak-kanak melalui fasa

agresif atau menimbulkan gangguan. Namun penjaga harus melihat tanda-
tanda bahawa kanak-kanak itu akan menjadi lebih matang dan
meninggalkan sifat kekanak-kanakannya;
(d) Keamatan tingkah laku ă Penjaga perlu mencari tingkah laku tertentu
seperti perasaan putus asa, kurang berminat bergaul dengan rakan-rakan
dan keluarga atau pihak sekolah atau tingkah laku yang boleh
membahayakan kanak-kanak atau orang lain;
(e) Nilai-nilai keluarga kanak-kanak dan harapan; dan
(f) Latar belakang budaya dan sosial.
Tingkah laku yang tidak normal termasuklah yang berikut:
(a) Tindakan fizikal, emosi dan sosial yang boleh memudaratkan kesejahteraan
kanak-kanak, ahli keluarga atau orang lain;
(b) Kelakuan yang mengganggu keupayaan kanak-kanak untuk belajar;
(c) Kelakuan yang bertentangan dengan undang-undang, etika dan agama;

dan
(d) Tingkah laku agresif atau merosakkan.

Kanak-kanak membuat perangai di atas sebab-sebab yang berbeza. Kanak-kanak

biasanya menjadi nakal demi mendapatkan perhatian ibu bapa atau penjaga
mereka. Mereka dengan mudah mengambil tingkah laku yang boleh menarik
perhatian orang ramai dan biasanya mengulanginya apabila mereka mahukan
perhatian. Tingkah laku ini boleh menjadi baik atau buruk. Beberapa faktor yang
menyebabkan kanak-kanak menjadi nakal adalah:
(a) Jangkaan yang tidak realistik daripada ibu bapa (menjangkakan kanak-
kanak menjadi sempurna, sentiasa mendapat gred yang baik atau adalah
pendiam dan suka berkelakuan baik);
(b) Perangai kanak-kanak (kanak-kanak yang kuat, hiperaktif dan agresif);
(c) Masalah sekolah (buli dan kurang pemahaman apa yang diajar);
(d) Tekanan keluarga (ibu bapa atau adik beradik menggunakan kata-kata
kesat, kurang mendapat perhatian daripada ibu bapa); dan
(e) Konflik antara ibu bapa (menyatakan tidak setuju di hadapan kanak-kanak,
perpisahan atau perceraian).
8.1.1 Jenis-Jenis Masalah Emosi Kanak-Kanak

Jenis-jenis masalah emosi kanak-kanak adalah seperti berikut.
(a) Tekanan Kanak-Kanak

Orang dewasa mungkin beranggapan kanak-kanak tidak mengalami
tekanan kerana kanak-kanak tidak mempunyai „tanggungjawab‰. Namun,
hanya kerana mereka tidak mempunyai tahap tekanan yang sama tidak
bermakna mereka tidak merasa tertekan. Tekanan adalah apa yang berlaku
apabila kanak-kanak mempunyai sesuatu untuk dilakukan atau dicapai
(berkawan atau menjawab ujian) dan mereka cuba untuk melakukannya
dengan terbaik.
Tekanan mempunyai banyak kaitan dengan jangkaan; ia mungkin daripada

keluarga, rakan-rakan atau guru-guru, malah ia juga boleh datang daripada
kanak-kanak itu sendiri. Jika kanak-kanak tidak dapat menepati jangkaan
ini mereka akhirnya akan berasa tertekan dan tiada keyakinan dalam diri
mereka sendiri.

Jangkaan terhadap kanak-kanak terutamanya daripada ibu bapa boleh

berlebih-lebih terutamanya kerana kanak-kanak tidak dapat memikirkan
perasaan mereka. Ramai kanak-kanak pada hari ini terlalu sibuk untuk
bermain secara kreatif atau berehat. Ibu bapa terlalu menjadualkan masa
mereka dengan aktiviti-aktiviti kokurikulum dan tuisyen. Ini semua adalah
tambahan beban kepada apa yang mereka biasanya lalui dan memberikan
tekanan kepada kanak-kanak.
Kanak-kanak juga boleh merasa tertekan dengan apa yang berlaku dalam
keluarga mereka. Mereka mungkin bimbang tentang penyakit yang
dihidapi oleh ahli keluarga atau kecewa dengan ibu bapa yang sentiasa
bergaduh. Mereka boleh menjadi sangat sensitif, walaupun perkara itu
berlaku di luar negara. Apabila mereka melihat imej di televisyen atau
mendengar tentang bencana alam, perang dan keganasan, mereka akan
mula bimbang tentang keselamatan mereka sendiri dan orang-orang yang
mereka sayangi.
Ia mungkin tidak mudah untuk mengenali apabila kanak-kanak tertekan

tetapi gejala-gejala berikut boleh disiasat:
(i) Perubahan tingkah laku jangka pendek (perubahan mood, membuat

perangai, perubahan dalam tidur atau kencing malam);
(ii) Kesan fizikal (sakit perut atau sakit kepala);
(iii) Masalah memberi tumpuan di sekolah atau menyiapkan kerja-kerja

sekolah atau perubahan dalam prestasi akademik;
(iv) Senyap atau suka menghabiskan masa bersendirian;
(v) Mimpi ngeri;
(vi) Kesukaran dipisahkan daripada ibu bapa; dan
(vii) Reaksinya berlebihan apabila berhadapan dengan masalah-masalah

yang kecil.

Keupayaan kanak-kanak menghadapi tekanan bergantung pada:
(i) Kebiasaan kanak-kanak dengan keadaan tersebut; dan
(ii) Tahap kebolehan kanak-kanak dalam strategi tindakan yang berjaya

pada masa lalu.
Keluarga atau sekolah membantu kanak-kanak membina daya tahan

kepada tekanan dengan:
(i) Membangunkan hubungan penyayang dengan kanak-kanak;
(ii) Menetapkan harapan yang tinggi tetapi realistik bagi mereka; dan
(iii) Memberikan mereka peluang untuk mengambil bahagian dalam

pelbagai aktiviti.
(b) Gangguan Emosi yang Serius

Dalam kalangan kanak-kanak, gangguan emosi yang serius dianggap
sebagai satu keadaan yang menunjukkan satu atau lebih daripada yang
berikut dalam tempoh masa yang panjang. Jika berada pada tahap yang
serius, ia boleh memberi kesan negatif terhadap pembelajaran kanak-
kanak:
(i) Ketidakmampuan untuk belajar yang tidak dapat dijelaskan oleh

intelek, deria atau faktor kesihatan;
(ii) Ketidakmampuan untuk membina dan mengekalkan hubungan

interpersonal yang memuaskan dengan rakan-rakan dan guru-guru;
(iii) Jenis tingkah laku yang tidak sesuai atau perasaan di bawah keadaan
biasa;
(iv) Perasaan rasa tidak puas hati atau kemurungan; dan
(v) Kecenderungan untuk membentuk gejala fizikal atau kebimbangan

berkaitan dengan masalah peribadi atau sekolah.
Gangguan emosi yang serius mungkin termasuk kanak-kanak yang

didiagnos dengan skizofrenia dengan mereka yang tidak dapat
menyesuaikan diri dari segi sosial.

SEMAK KENDIRI 8.1

1. Bagaimana kanak-kanak mengatasi masalah tekanan bergantung
pada sama ada kanak-kanak _______________ .
A. biasa dengan keadaan
B. berjaya dalam menjana strategi menangani ketegangan pada

masa lalu
C. berkeupayaan untuk berfikir secara abstrak
D. A dan B
E. B dan C
2. Sebuah keluarga atau sekolah membantu kanak-kanak untuk

membina daya melakukan semua di bawah kecuali ___________ .
A. menetapkan harapan yang tinggi tetapi realistik untuk

kanak-kanak
B. membangunkan hubungan penyayang dengan kanak-kanak
C. menengking mereka untuk menjadi kuat
D. memberi kanak-kanak peluang untuk mengambil bahagian

dalam pelbagai aktiviti
3. Kanak-kanak ____________ .
A. tidak dapat memikirkan perasaan mereka secara sedar
B. dapat memikirkan perasaan mereka secara sedar
C. boleh memikirkan tentang beberapa perkara pada satu masa
D. memahami bagaimana reaksi mereka mengurangkan

tekanan yang menjejaskan keadaan
Jawapan: 1. (D) 2. (C) 3. (A)

(c) Gangguan Tingkah Laku

Kanak-kanak yang mengalami gangguan tingkah laku biasanya terlibat
dalam tingkah laku anti-sosial atau kelakuan sosial yang tidak boleh
diterima. Walaupun bukan semua masalah tingkah laku mempunyai
masalah akademik, tetapi ia berkait rapat. Kanak-kanak dengan gangguan
tingkah laku cenderung untuk menunjukkan corak yang sama. Ia boleh
dibahagikan kepada dua jenis:
(i) Externalisers ă kanak-kanak agresif, mengganggu dan membuang

perangai: dan
(ii) Internalisers ă kanak-kanak menjauhkan diri, cemas dan tertekan.
Gangguan juga boleh dibahagikan kepada beberapa kategori:
(i) Gangguan kelakuan ă kanak-kanak yang agresif, tidak taat dan cepat
marah;
(ii) Gangguan personaliti ă kanak-kanak yang kelihatan risau, cemas dan

mempunyai banyak aduan fizikal;
(iii) Belum matang ă kanak-kanak ini pasif, lemah dalam kemahiran

menangani masalah dan lebih suka rakan sepermainan yang muda;
(iv) Kenakalan sosial ă kanak-kanak terlibat dalam buli dan kumpulan;
(v) Gangguan perkembangan yang merebak ă kanak-kanak yang

mengalami autisme dan skizofrenia pada zaman kanak-kanak; dan
(vi) Gangguan pembelajaran ă kanak-kanak yang mengalami gangguan

pemusatan perhatian dan juga hiperaktif.
(d) Keresahan, Kebimbangan dan Fobia

Kebimbangan adalah apabila kanak-kanak bimbang tanpa sebab yang jelas
atau realistik. Mungkin tiada ancaman sebenar namun kanak-kanak
merasakan bahawa keselamatan atau kesejahteraan mereka adalah dalam
bahaya.

Kanak-kanak yang mempunyai ketakutan dan kebimbangan mengenai

perkara-perkara tertentu boleh memastikan keselamatannya. Takut pada
api mungkin akan mengelak kanak-kanak daripada mendekati pemetik api
atau mancis; dan takut pada ketinggian mungkin akan menghalang mereka
daripada cuba untuk keluar tingkap. Kebimbangan dan ketakutan dan
bagaimana kanak-kanak bertindak balas terhadapnya akan berubah apabila
kanak-kanak ini semakin membesar.
(i) Bayi mungkin berpaut kepada ibu bapa mereka apabila bertemu
orang yang mereka tidak kenal;
(ii) Kanak-kanak (berumur 10 hingga 18 bulan) mungkin mengalami

kebimbangan terhadap perpisahan, menjadi terlalu marah atau
bimbang apabila salah sorang atau kedua-dua ibu bapa
meninggalkannya; dan
(iii) Kanak-kanak berusia empat hingga enam tahun mungkin bimbang

tentang perkara-perkara yang biasa berdasarkan realiti seperti raksasa
dan hantu.
Semakin kanak-kanak membesar, ketakutan mereka mungkin hilang dan

digantikan dengan yang lain. Kebanyakan kanak-kanak takut pada sesuatu
pada satu titik dalam kehidupan mereka. Mereka akan takut pada objek
atau keadaaan tertentu selepas melalui pengalaman yang tidak
menyenangkan seperti kemalangan. Ular, kegelapan dan ketinggian adalah
semua kebimbangan yang sama tetapi mereka biasanya tidak kekal lama
dan kanak-kanak belajar untuk mengatasinya.
Ketakutan adalah sebahagian daripada proses membesar dan tidak kekal

lama. Kebimbangan terhadap perpisahan adalah perkara biasa apabila
kanak-kanak mula bersekolah atau dihantar ke pusat jagaan kanak-kanak.
Kebimbangan adalah perkara biasa apabila bertemu dengan orang baru
atau bercakap di hadapan penonton yang ramai.
Walau bagaimanapun, jika perasaan cemas tidak hilang untuk tempoh

masa yang panjang, ia mungkin akan mengganggu pembangunan kanak-
kanak tersebut. Kebanyakan kebimbangan orang dewasa adalah hasil
daripada pengalaman yang traumatik semasa zaman kanak-kanak. Ibu
bapa dan penjaga perlu menyedari dan mengenal pasti tanda-tanda dan
gejala kebimbangan kanak-kanak supaya ia tidak mengganggu kehidupan
seharian mereka.

Tanda-tanda bahawa kanak-kanak mungkin bimbang tentang sesuatu

adalah:
(i) Melekap, impulsif atau terganggu;
(ii) Pergerakan gelisah seperti menyentak dengan sementara;
(iii) Masalah mendapatkan tidur atau tidur lebih lama daripada biasa;
(iv) Tangan berpeluh;
(v) Kadar jantung dan pernafasan cepat;
(vi) Loya;
(vii) Sakit kepala; dan
(viii) Sakit perut.
(e) Fobia
Apabila keresahan dan kebimbangan berterusan, ia boleh berkembang
menjadi fobia. Fobia boleh menjadi sukar untuk dikendalikan oleh kanak-
kanak terutamanya jika apa yang menyebabkan kebimbangan adalah
sesuatu yang sukar dielak (contohnya, anjing, kucing dan air).
Jika fobia ini tidak mengganggu aktiviti harian mereka atau keupayaan
untuk berfungsi, kanak-kanak kadang-kadang tidak akan memerlukan
rawatan oleh seorang profesional. Sebaliknya, fobia itu akan hilang dengan
sendirinya. Berikut adalah beberapa perkara yang perlu dilihat bagi
mengenal pasti keseriusan masalah:
(i) Sekiranya ketakutan dan tingkah laku kanak-kanak adalah biasa bagi
kanak-kanak pada umur tersebut. Ketakutan boleh dilihat sebagai
perkara biasa dan sebahagian daripada proses membesar. Bagi kanak-
kanak yang takut gelap, mereka mungkin bertambah baik dengan
adanya lampu malam dan semakin kurang takut pada kegelapan
apabila membesar;
(ii) Sekiranya tanda-tanda ketakutan menjejaskan peribadi kanak-kanak,

sosial dan fungsi akademik; dan
(iii) Sekiranya ketakutan kanak-kanak seolah-olah tidak munasabah

berbanding dengan keadaan sebenar, ia adalah salah satu tanda yang
serius

(f) Gangguan Kebimbangan

Kanak-kanak yang mempunyai kebimbangan yang melampau dan tidak
realistik (contohnya, mereka mungkin diserang oleh ular di dalam bilik
darjah) yang mengganggu kehidupan berkemungkinan mempunyai
gangguan kebimbangan. Tidak seperti fobia, ketakutan tidak spesifik dan
punca takut kepada rotan dikaitkan dengan apa-apa objek atau situasi
tertentu.
Kanak-kanak dengan gangguan kebimbangan mempunyai perasaan

kebimbangan yang berlebihan tentang aktiviti-aktiviti biasa seperti pergi ke
sekolah, berkawan atau berpisah dengan ibu bapa mereka. Kanak-kanak ini
terlalu tegang, sedar diri dan memerlukan banyak keyakinan diri. Mereka
akan mengadu sakit perut dan sakit kepala yang kerap, dan berpeluh,
menggeletar dan berdebar-debar.
(g) Kebimbangan Terhadap Perpisahan

Lazimnya kanak-kanak akan menangis dan meluahkan kemarahan apabila
ibu bapa mereka meninggalkan mereka. Selepas mereka berusia satu tahun,
kanak-kanak mungkin merasa kebimbangan terhadap perpisahan atau
separation anxiety di mana mereka meragam apabila ibu bapa cuba untuk
meninggalkan mereka dengan orang lain.
Apabila kanak-kanak berusia empat hingga tujuh bulan, bayi mula

mengenali kewujudan orang dan benda walaupun mereka tidak dapat
melihat mereka. Bayi akan menyedari bahawa anda hanya ada seorang
sahaja. Apabila bayi tidak lagi boleh melihat anda, anda telah pergi. Walau
bagaimanapun, mereka masih tidak memahami konsep masa dan tidak
tahu jika atau apabila anda akan kembali. Jadi walaupun anda pergi ke
bilik sebelah, bayi akan berfikir anda telah hilang dan akan melakukan apa
sahaja untuk mengelakkan ini daripada berlaku.
Apabila kanak-kanak berusia di antara 8 hingga 12 bulan, mereka akan

lebih berdikari, tetapi masih takut untuk ditinggalkan. Ini dapat dilihat
apabila kanak-kanak marah setiap kali anda mungkin cuba untuk
meninggalkannya. Kanak-kanak mungkin menangis atau berpaut kepada
ibu bapa mereka dan tidak menghirau perhatian daripada orang lain.

Sesetengah kanak-kanak mungkin mengalaminya di kemudian hari, di

antara usia 18 bulan hingga dua tahun. Sesetengahnya tidak pernah
mengalaminya. Kanak-kanak mula mengalami kebimbangan terhadap
perpisahan ini selepas ia dicetuskan oleh peristiwa yang membuat mereka
bimbang ditinggalkan oleh ibu bapa. Ini mungkin termasuk:
(i) Keadaan penjagaan atau penjaga kanak-kanak yang baru
(ii) Adik-beradik baru
(iii) Pindah ke tempat baru
(iv) Ketegangan di rumah
Dalam beberapa kes, kebimbangan terhadap perpisahan boleh bertahan

dari peringkat awal hingga ke sekolah rendah. Jika kebimbangan ini
bermula tiba-tiba di kemudian hari, ia mungkin berkait dengan masalah
lain yang dihadapi kanak-kanak seperti buli atau penderaan.
Kebimbangan terhadap perpisahan biasanya adalah fasa yang akan berlalu.

Kanak-kanak yang tidak biasa dijaga oleh orang lain selain daripada ibu
bapa mereka secara semula jadi akan menjadi pemalu. Walau
bagaimanapun, ini akan hilang juga kemudiannya.
Namun jika kanak-kanak tidak mahu untuk pergi ke pengasuh atau pusat
penjagaan harian tertentu atau menunjukkan tanda-tanda ketegangan
seperti masalah tidur atau hilang selera makan, kanak-kanak mungkin ada
masalah dengan keadaan penjaga mereka.
Masalah ini akan jadi serius jika kebimbangan ini berterusan sehingga
masuk prasekolah, sekolah rendah atau di luar dan mengganggu aktiviti
harian anda. Kanak-kanak yang mempunyai kebimbangan terhadap
perpisahan sering takut kehilangan ahli keluarga mereka dan yakin
bahawa sesuatu yang buruk akan berlaku jika mereka terpisah. Berikut
adalah sebahagian daripada tanda-tanda yang lebih serius:
(i) Gejala panik (seperti loya, muntah atau sesak nafas) atau serangan
kebimbangan sebelum ditinggalkan oleh ibu bapa;
(ii) Mimpi buruk mengenai pemisahan;

(iii) Takut tidur sendirian; dan
(iv) Kebimbangan yang berlebihan jika hilang atau diculik atau pergi ke
tempat-tempat lain tanpa ibu bapa.
Dalam kes ini, yang terbaik adalah untuk menghubungi seorang doktor
atau pakar kesihatan mental. Kanak-kanak mungkin mempunyai ketakutan
yang berbeza yang menyebabkan kebimbangan perpisahan. Walau
bagaimanapun kebanyakan kanak-kanak biasanya dapat mengatasi
masalah ini dengan sendiri.
(h) Penilaian
Jika ibu bapa atau penjaga telah memutuskan bahawa kanak-kanak
mempunyai tingkah laku yang tidak normal atau sekurang-kurangnya
perlu dilihat oleh pakar kesihatan mental, mereka terbuka kepada beberapa
pilihan.
Doktor keluarga boleh menolak apa-apa isu kesihatan fizikal dan merujuk
anda kepada pakar psikologi kanak-kanak atau psikiatri yang sesuai.
Banyak hospital dan pusat kesihatan komuniti menawarkan diagnosis dan
penilaian rancangan untuk kanak-kanak.
8.1.2 Peranan Guru

Guru memainkan peranan penting dalam kehidupan kanak-kanak, bukan sahaja
untuk mendidik mereka tetapi juga untuk menyokong dan meyakinkan mereka.
Guru perlu perhatikan sebarang tingkah laku yang tidak normal yang boleh
menjadi petanda masalah emosi yang lebih mendalam. Jika tingkah laku kanak-
kanak ini merisaukan, guru perlu memberitahu ibu bapa dan membincangkan
apa cara terbaik untuk mengambil tindakan.
Sesetengah guru dilatih khas untuk menangani masalah-masalah tertentu yang

serius dan gangguan yang mungkin dihadapi oleh kanak-kanak. Mereka
biasanya memilih untuk mengajar kelas kanak-kanak istimewa atau sebahagian
daripada program untuk membantu kanak-kanak yang memerlukan perhatian
khusus.

AKTIVITI 8.1
1. Namakan sekurang-kurangnya dua perkara yang anda boleh

lakukan, sebagai seorang guru, untuk membantu kanak-kanak
berehat dan menikmati aktiviti-aktiviti kelas mereka.
2. Cadangkan bagaimana seorang guru boleh menggalakkan pula

pengambilan dan perkongsian dalam interaksi sosial sebagai
sebahagian daripada latihan kanak-kanak dalam kecekapan
kemahiran.
3. Terangkan mengapa episod-episod cabaran tingkah laku

merupakan „kawasan panas‰ di dalam kelas. Senaraikan dua
daripada punca tingkah laku yang mencabar dan jelaskan
peranan guru dalam meredakannya.
4. Huraikan satu contoh di mana seorang guru membantu anda

mempelajari bagaimana untuk melakukan sesuatu dengan bekerja
dalam „zon perkembangan‰, dan sekali gus menghapuskan fobia
di sekolah anda atau kebimbangan terhadap sekolah.
8.1.3 Penyelesaian Masalah

Penyelesaian masalah adalah asas pembelajaran kanak-kanak dan
perkembangan. Peluang untuk menyelesaikan masalah akan muncul dalam
konteks kehidupan setiap hari kanak-kanak. Dengan memerhatikan kanak-kanak
itu dengan teliti, guru boleh menggunakan pengalaman sosial dan emosi kanak-
kanak untuk memudahkan penyelesaian masalah dan menggalakkan strategi
yang berguna dalam proses pembelajaran sepanjang hayat.
Menjadi penyelesai masalah dimodelkan oleh guru dan diikuti kanak-kanak.

Guru mempunyai dua peranan:
(a) Menghargai proses pembelajaran dan bersedia untuk mempercayai kanak-

kanak; dan
(b) Mewujudkan dan mengekalkan persekitaran awal kanak-kanak yang

menggalakkan penyelesaian masalah.

Ia adalah sikap guru yang perlu diubah dahulu. Nilai-nilai dan matlamat mesti
jelas untuk memasukkan kurikulum berteraskan kanak-kanak, pembangunan
kemahiran komunikasi, promosi pembelajaran koperatif dan kemasukan
pelbagai idea.
Guru perlu bersedia untuk menjadi seorang pelajar juga. Dengan sifat ingin tahu,
memerhati, mendengar dan mempersoalkan, guru berkongsi dan menjadi model
kualiti yang dinilai dan dipromosikan oleh proses penyelesaian masalah.
Penyelesaian masalah adalah kemahiran yang boleh dipelajari dan perlu

diamalkan. Ia dikendalikan oleh jadual yang memperuntukkan pembelajaran
bersepadu dalam blok masa yang besar, ruang untuk projek kumpulan yang
berterusan dan banyak bahan yang terbuka. Guru memberi masa, ruang dan
bahan-bahan yang diperlukan untuk proses pembelajaran yang bermakna:
(a) Masa
Guru boleh memperuntukan masa bagi penyelesaian masalah dengan
membesarkan blok masa pembelajaran di siang hari. Proses membuat
pilihan, membincangkan keputusan dan menilai kesilapan mengambil
masa; oleh itu blok masa yang besar adalah paling sesuai dengan proses
penyelesaian masalah. Adalah penting anak-anak tahu mereka mempunyai
masa untuk mengenal pasti dan menyelesaikan masalah.
(b) Ruang
Menggerakkan meja bersama-sama memudahkan komunikasi dan
kerjasama di dalam kelas. Perhatikan corak aliran trafik. Peralatan boleh
dipindahkan atau dikecualikan untuk menggalakkan penyelesaian masalah
dan interaksi yang positif.
(c) Bahan
Bahan-bahan terbuka yang diperlukan untuk pembinaan dan penyelesaian
masalah yang konkrit perlu selamat, tahan lama dan pelbagai. Bahan perlu
tersedia untuk penerokaan dan manipulasi yang berterusan. Unit simpanan
yang bertanda seharusnya mudah untuk dicapai oleh kanak-kanak. Akses
kepada pelbagai bahan menggalakkan kanak-kanak untuk menggunakan
bahan-bahan dengan cara yang baru, membina dan pelbagai. Kebebasan ini
menggalakkan penyelesaian masalah dan pengawalseliaan sendiri.

(i) Penyelesaian Tekanan Kanak-Kanak

Ia mungkin tidak mustahil untuk mengelakkan kanak-kanak
daripada merasa kecewa, sedih atau marah. Sebaliknya anda boleh
membantu mereka menangani emosi dan membuat mereka berasa
lebih baik. Berikut adalah beberapa perkara yang boleh anda lakukan
untuk membantu kanak-kanak menghadapi masalah mereka:
 Perhatikan bagaimana seorang kanak-kanak berperasaan.

Beritahu kanak-kanak itu yang anda perasan apa yang dia
mungkin rasa. Jangan berbunyi seperti menuduh atau meletakkan
kanak-kanak di tempat bersalah. Sebaliknya, ia harus bunyi
seperti pemerhatian kasual. Tunjukkan anda berminat dalam
mendengar lebih lanjut mengenai apa yang dia mungkin perlu
nyatakan.
 Mendengar kanak-kanak. Minta mereka menyatakan masalah.

Dengar dengan teliti dan tenang. Elakkan daripada menghakimi,
menyalahkan, memberi syarahan atau memberitahu mereka apa
yang perlu dilakukan. Galakkan mereka untuk bercerita tentang
keseluruhan cerita dan berikan mereka masa untuk bercerita.
 Komen secara ringkas. Semasa anda mendengar, buat ulasan

ringkas mengenai apa yang anda fikirkan dia sedang alami.
Tunjukkan kepadanya yang anda memahami apa yang dia lalui,
mengapa dia merasa tertekan dan bahawa anda mengambil berat.
Kanak-kanak perlu berasa difahami agar dapat berhubung
dengan orang lain.
 Melabelkan perasaan mereka. Kebanyakan kanak-kanak tidak

mampu untuk berkomunikasi tentang perasaan mereka kerana
mereka tidak tahu bagaimana untuk menggambarkannya.
Pelabelan perasaan mereka menjadikan ia lebih mudah bagi
mereka untuk membincangkan perkara itu dan meluahkan emosi
mereka.

 Mengetahui punca masalah. Ketahui apa yang menjadi punca

masalah itu dan bantu kanak-kanak berfikir perkara yang perlu
dilakukan. Cadangkan apa yang boleh dilakukan kepada kanak-
kanak untuk berasa lebih baik dan selesaikan apa jua masalah
yang mungkin dialami oleh mereka. Pastikan kanak-kanak
mengambil bahagian dalam memikirkan jalan penyelesaian untuk
membina keyakinan mereka. Kadang-kadang apa yang mereka
perlu lakukan hanyalah untuk meluahkan perasaan mereka dan
mereka akan berasa lebih baik. Jangan menambah-nambah lagi
masalah itu.
 Bersedia untuk mendengar. Kadang-kadang kanak-kanak tidak

merasa seperti ingin berbincang tentang apa yang mengganggu
mereka. Jangan memaksa mereka untuk bercakap. Sebaliknya,
beri mereka ruang dan pastikan mereka tahu anda sedia
mendengar sekiranya mereka ingin bercakap. Jika mereka masih
berasa tertekan, luangkan lebih masa dengan mereka. Bawa
mereka berjalan-jalan atau menonton filem. Mereka mungkin
akan mula bercakap apabila merasa lebih selesa.
 Bersabar. Kadang-kadang ia bukan pilihan yang terbaik untuk

datang dan menyelesaikan semua masalah kanak-kanak.
Sebaliknya, bantu mereka belajar untuk menyelesaikan masalah
mereka sendiri. Beritahu mereka, mereka mungkin tidak dapat
menyelesaikan setiap masalah yang datang tetapi mereka akan
dapat menangani dan menguruskan segala tekanan pada masa
hadapan.
 Menghabiskan masa dengan kanak-kanak. Kanak-kanak perlu

tahu mereka mempunyai seseorang untuk bergantung dan
bercakap dengan mereka. Sentiasa tunjukkan minat dalam aktiviti
kanak-kanak dan tunjukkan kepada mereka bahawa mereka
adalah penting kepada anda.
 Berikan mereka persediaan. Sediakan mereka untuk apa-apa

situasi yang mungkin akan memberi mereka tekanan. Melawat
doktor, pengucapan awam atau bersendirian dengan orang yang
tidak dikenali mungkin memberi tekanan kepada kanak-kanak.
Beritahu mereka apa yang perlu dijangka dan yakinkan mereka
bahawa mereka akan selamat.

(ii) Penyelesaian Gangguan Tingkah Laku

Langkah pertama untuk merawat gangguan tingkah laku adalah
untuk mendapatkan diagnosis mereka. Anda perlu dapat tahu anda
sedang berurusan dengan apa. Ketahui sama ada ia adalah gangguan
sebenar atau jika ia merupakan fasa pada zaman kanak-kanak sahaja.
Ibu bapa seharusnya jujur apabila menerangkan tingkah laku kanak-
kanak mereka kepada psikologi kanak-kanak atau psikiatri. Pakar
profesional harus dapat membuat diagnosis dan berkerja dengan
keluarga untuk membuat keputusan apa yang perlu dilakukan
seterusnya.
Kanak-kanak sering memerlukan struktur belajar untuk mengawal

tingkah laku mereka. Sediakan mereka dengan persekitaran struktur
yang baik dan jadual yang konsisten. Kanak-kanak ini sering berasa
cemas dan sebagainya, jadi ia adalah penting untuk menyediakan
mereka persekitaran yang stabil dan selamat.
Kebanyakan kanak-kanak yang mengalami masalah emosi yang

serius boleh mendapat manfaat daripada rawatan sokongan khas di
dalam bilik darjah. Kanak-kanak yang lain pula mungkin akan
lakukan dengan baik di dalam kelas khas, sekolah atau program
sekurang-kurangnya sehingga mereka dapat bersosial seperti biasa.
Program-program khas seperti ini menyediakan persekitaran yang

berstruktur. Peraturan dan rutin boleh diamalkan dan kanak-kanak
secara akan menerima ganjaran secara konsisten jika bertingkah laku
dengan baik. Ini termasuklah teknik pengurusan tingkah laku seperti
pengukuhan positif, token ekonomi, kontrak dan masa keluar (time
out). Keberkesanan teknik pengurusan tingkah laku adalah
berdasarkan kepada pengukuran langsung dan pemantauan
perubahan tingkah laku kanak-kanak.
Kanak-kanak diajar kemahiran bersosial yang sesuai melalui

pemodelan, perbincangan dan latihan. Kanak-kanak akhirnya akan
belajar untuk meningkatkan kawalan ke atas tingkah laku mereka dan
dapat memperbaiki hubungan mereka dengan orang lain. Terapi
sokongan mungkin termasuk musik, seni, senaman dan teknik relaks.
Pendidikan afektif, kaunseling individu dan berkelompok juga
digunakan untuk memperbaiki kefahaman diri, harga diri dan
kawalan diri kanak-kanak.

Walau bagaimanapun, kanak-kanak yang dididik bersama-sama

dengan rakan mereka yang normal akan mendapat manfaat daripada
peningkatan hubungan sosial yang menggalakkan mereka untuk
menjadi sebahagian daripada sistem sekolah.
Kanak-kanak yang mempunyai masalah tingkah laku mungkin sukar

dikawal oleh guru, terutamanya jika guru perlu memberi perhatian
yang sama rata kepada semua di dalam kelas. Oleh itu, ibu bapa
kanak-kanak dengan masalah tingkah laku disyorkan untuk
memantau rancangan rawatan kanak-kanak mereka, dan memastikan
bahawa anak mereka boleh mendapat manfaat dari masa mereka di
sekolah.
Kadang-kadang kanak-kanak dengan masalah tingkah laku

mempunyai masalah memberi tumpuan pada tugas untuk tempoh
masa yang panjang. Ini boleh menjejaskan kemahiran akademik
mereka. Kanak-kanak dengan masalah tingkah laku tidak kurang
bijaknya. Mereka hanya bermasalah menerima arahan dan memberi
tumpuan. Ibu bapa harus cuba berkerja dengan mereka selepas
sekolah atau menghantar mereka untuk program-program khas
untuk menghalang mereka daripada ketinggalan jauh ke belakang.
(iii) Penyelesaian Kebimbangan Terhadap Perpisahan

Berikut adalah beberapa strategi yang boleh digunakan untuk
membantu kanak-kanak menangani kebimbangan perpisahan dan
memudahkan mereka untuk mengucapkan selamat tinggal:
 Cuba untuk tidak memulakan penjagaan kanak-kanak di antara

umur 8 hingga 12 bulan dengan orang yang tidak dikenali;
 Cuba untuk tidak meninggalkan kanak-kanak apabila dia lapar,

letih atau resah. Jika boleh, anda tinggalkannya selepas tidur dan
waktu makan;
 Cuba belajar berpisah antara satu sama lain, perkenalkan mereka

kepada orang dan tempat baru secara perlahan-lahan;

 Jika anda bercadang untuk meninggalkan anak-anak dengan

pengasuh, saudara atau orang baru, jemputlah dia ke rumah anda
terlebih dahulu. Biarkan kanak-kanak menghabiskan masa
dengan orang-orang yang baru bersama anda di dalam rumah
supaya perlahan-lahan dia menjadi lebih selesa dengan pengasuh,
saudara atau orang baru dan mengukuhkan kepercayaannya;
 Belajar meninggalkan anak dengan pengasuh yang baru untuk

jangka-jangka masa yang sekejap supaya anak-anak boleh berlatih
apabila berjauhan dengan anda;
 Sediakan cara mengucapkan selamat tinggal yang menyenangkan,

penuh kasih sayang dan tegas. Bertenang dan tunjukkan
keyakinan anda terhadap anak anda. Berinya jaminan bahawa
anda akan kembali dan beritahu padanya bila anda akan kembali
dengan menggunakan konsep kanak-kanak (selepas makan
tengah hari atau masa tidur). Beri sepenuh perhatian apabila anda
mengucapkan selamat tinggal. Jangan patah balik atau
membatalkan rancangan anda selepas anda mengucapkan selamat
tinggal. Kanak-kanak mungkin berfikir bahawa itu adalah cara
untuk berkelakuan jika mereka tidak mahu ditinggalkan; dan
 Jika anda berjanji dengan kanak-kanak untuk kembali dalam masa

yang tertentu, pastikan anda memenuhi janji tersebut. Jika anda
tidak kembali kanak-kanak akan sukar untuk mempercayai anda
dan mempunyai masalah untuk menangani kebimbangan
perpisahan.
Jika anda sedang menjaga seseorang kanak-kanak dan mereka

mengalami kebimbangan ini, cuba untuk mengalihkan perhatiannya
dengan aktiviti lain atau permainan. Bawa dia keluar atau mainkan
lagu-lagu, permainan atau apa sahaja yang boleh dilakukan. Sentiasa
alihkan perhatiannya sehinggalah dia berpuas hati.
Elakkan menyebut ibu atau ayah kanak-kanak tersebut. Jika kanak-

kanak menyoal mengenai ibu bapanya, jawab dengan jawapan yang
ringkas dan mudah. Kanak-kanak biasanya bertenang selepas 15
hingga 20 minit selepas ibu bapa meninggalkannya dan terlalu sibuk
bermain untuk merasa bimbang.

(iv) Penyelesaian Gangguan Kebimbangan Lain

Jika masalah tingkah laku masih berterusan sehingga menjadi serius,
mungkin kita memerlukan pakar profesional. Seorang doktor boleh
menentukan jika gejala-gejala tersebut disebabkan oleh gangguan
kebimbangan atau keadaan yang lain.
Apabila diagnosis telah dilakukan, pelan rawatan menyeluruh akan

dibangunkan dengan keluarga. Kanak-kanak juga perlu terlibat
dalam membuat keputusan tentang rawatan. Rawatan mungkin
termasuk gabungan yang berikut.
 Terapi individu atau keluarga;
 Rawatan kelakuan;
 Ubat; dan
 Berunding dengan pihak sekolah.
Beringat untuk bertenang dan memahami apabila berinteraksi dengan

kanak-kanak. Ibu bapa dan penjaga boleh membantu anak-anak
mengembangkan kemahiran dan keyakinan untuk mengatasi masalah
ketakutan dan kebimbangan untuk menghalang masalah tersebut
menjadi fobia.
Anda boleh membantu kanak-kanak mengatasi kebimbangan dengan:
 Menyedari bahawa ketakutan itu adalah benar. Kebimbangan

mereka mungkin kelihatan tidak realistik pada anda tetapi ia
benar-benar dirasai oleh kanak-kanak sehingga menjadikan
mereka takut dan cemas. Bincangkan ketakutan yang dialami
mereka. Lama-kelamaan mereka mungkin menyedari bahawa ia
tidak begitu teruk dan akan mengatasi kebimbangan tersebut;
 Jangan memperkecilkan ketakutan mereka untuk membantu

mereka mengatasinya. Ingatlah bahawa kanak-kanak sebenarnya
takut. Jika anda memperlekehkan perasaan mereka, ini tidak akan
membuatkan mereka berasa lebih baik;
 Jangan sengaja mengelakkan ketakutan yang tidak realistik. Ini

boleh membuktikan kepada mereka bahawa apa yang mereka
takutkan patut ditakuti dan dielakkan. Beri sokongan dan
berlemah lembutlah dalam menghampiri objek atau keadaan yang
ditakuti.Terangkan kepada mereka bahawa ia adalah selamat; dan
 Mengajar kanak-kanak strategi menghadapinya:
 Minta kanak-kanak tersebut mendekati perkara yang

ditakutinya dan beritahu mereka boleh berlari kembali kepada
anda jika mereka berasa takut;
 Ajar mereka beberapa kenyataan diri yang positif („saya boleh

melakukannya‰ dan „saya akan OK‰) dengan menyatakan
kepada diri mereka sendiri apabila mereka cemas; dan
 Teknik bertenang seperti pembayangan (berpura-pura mereka

berada di tempat yang selamat) dan pengawalan pernafasan
boleh membantu mereka melalui keadaan tertekan.
(v) Tindakan Susulan

Hanya kerana tanda-tanda masalah seorang kanak-kanak sudah
tiada, ini tidak bermakna mereka baik. Untuk masalah atau gangguan
menjadi serius, ia tentunya disebabkan oleh sesuatu yang mendalam.
Kanak-kanak masih perlu diberi galakan untuk pergi ke kaunseling
sekali-sekala bagi memastikan mereka berurusan dengan masalah
mereka dengan cara yang betul.
Sekurang-kurangnya kanak-kanak harus mempunyai seseorang

untuk berbincang perihal masalah mereka. Ibu bapa atau penjaga
perlu ada dan memastikan kanak-kanak tahu bahawa mereka
mengambil berat. Perhatikan sebarang tanda-tanda kehampaan,
kemarahan atau kekecewaan. Kanak-kanak yang mempunyai
masalah emosi yang serius tidak tahu bagaimana untuk menangani
masalah mereka atau tidak dapat berkomunikasi atau meluahkan
perasaan mereka.
Jika kanak-kanak kembali ke tingkah laku mereka yang lama,

mengulangi rawatan yang lalu mungkin tidak begitu berkesan
kepada mereka. Elakkan merawat mereka dengan mana-mana ubat.
Ini boleh membawa mereka kepada masalah yang lebih serius seperti
bergantung pada dadah. Kanak-kanak perlu belajar untuk menangani
masalah mereka. Cuba cari terapi alternatif atau kaunseling.
Apabila kanak-kanak meningkat dewasa mereka mampu menjaga

diri mereka sendiri dan menguruskan kehidupan mereka sendiri.
Kanak-kanak dengan masalah tingkah laku mempunyai keperluan
yang sama. Ia mungkin sukar untuk kanak-kanak diberi kawalan
kerana mereka bimbang bahawa mereka mungkin belum bersedia.

Semakin mereka bertambah baik, perlahan-lahan berikan mereka

lebih kebebasan. Mereka akan belajar untuk membina kebolehan
sebenar mereka, di samping keyakinan dan harga diri. Biarkan
mereka membuat keputusan kecil dan mengambil tanggungjawab
untuk diri mereka sendiri. Kanak-kanak boleh belajar untuk
mengikuti rawatan tanpa diingatkan oleh orang lain.
SEMAK KENDIRI 8.2
1. Bagaimanakah guru boleh membantu kanak-kanak dalam

menyelesaikan masalah emosi mereka?
2. Bagaimana strategi dalam menyelesaikan masalah berbeza-beza,

bergantung pada jenis masalah yang dihadapi oleh kanak-kanak?
8.2 RANCANGAN PENGURUSAN TINGKAH

LAKU DALAM MENGENDALIKAN
TINGKAH LAKU EMOSI KANAK-KANAK
Adalah menjadi kebiasaan bagi kanak-kanak untuk sekali sekala berperangai
nakal. Kadang-kadang mereka membuat perangai untuk mendapatkan
perhatian. Walau bagaimanapun, ia adalah perkara biasa untuk anak-anak muda
menjadi keliru tentang peraturan dan cara untuk berperangai baik.
Terdapat sesetengah kanak-kanak yang nakal dan terdapat juga yang

berkelakuan sangat baik. Walaupun mereka berkelakuan baik, ini tidak
semestinya sesuatu yang elok. Ia bergantung pada mengapa kanak-kanak itu
berkelakuan baik.
(a) Ada yang terlampau ingin mengambil hati orang lain. Kanak-kanak ini
sangat inginkan perhatian dan kasih sayang dan sering takut kepada
penolakan;
(b) Sesetengah berfikir bahawa mereka mempertahankan atau melindungi ibu

bapa dengan berkelakuan baik; dan
(c) Ada pula yang terlalu berhati-hati, sangat malu atau terlalu dilindungi.
Mereka mungkin secara diam-diam berasa tidak selamat kerana mereka
ada ibu bapa yang melakukan segala-galanya untuk mereka.

Kanak-kanak yang berkelakuan baik kerana tujuan yang salah mungkin gagal
mencapai objektif sebenar disiplin. Kanak-kanak yang benar-benar berdisiplin
tidak perlu orang lain untuk menguatkuasakan peraturan. Mereka berkelakuan
baik kerana ia adalah perkara yang betul untuk dilakukan.
Disiplin adalah bagaimana kanak-kanak belajar cara yang betul untuk bertindak.
Sesetengah ibu bapa mungkin menjerit kepada kanak-kanak tanpa mendapat
hasil. Hukuman tidak selalunya berkesan tetapi disiplin berkesan. Disiplin
menggalakkan tingkah laku yang baik dan tidak menggalakkan tingkah laku
yang buruk. Jadual 8.1 menunjukkan perbezaan antara disiplin dan hukuman.
Jadual 8.1: Perbezaan Antara Disiplin dan Hukuman
Disiplin Hukuman
 Pujian dan arahan kepada anak-anak  Hukuman adalah negatif;
bagaimana untuk mengawal tingkah  Sesuatu yang tidak menyenangkan
laku mereka; yang akan berlaku kepada kanak-
 Menunjukkan alternatif positif untuk kanak yang nakal;
kanak-kanak dan peluang untuk  Hanya mengajar kanak-kanak perkara
mereka melihat bagaimana tindakan yang tidak boleh dilakukan (sekurang-
mereka memberi kesan kepada orang kurangnya di hadapan orang lain); dan
lain;
 Kawal kanak-kanak melalui ketakutan
 Mengajar kanak-kanak untuk berkongsi dan ancaman.
dan bekerjasama, mengatasi kemarahan
dan mengawal diri mereka;
 Mengajar kanak-kanak cara menjadi
selamat dan bergaul dengan orang lain;
dan
 Dipupuk sepanjang masa dan bukan
sahaja apabila anak-anak berkelakuan
nakal.
Bagi ibu bapa yang memulakan program pengurusan tingkah laku boleh
mendapatkan bantuan daripada guru-guru atau pakar psikologi kanak-kanak.
Guru dapat membantu ibu bapa mengawal anak-anak apabila mereka tidak
berada di sekelilingnya. Mereka mungkin agak sedar tentang tingkah laku
bermasalah. Kanak-kanak yang mudah terganggu, tidak dapat mematuhi
peraturan atau mengganggu bilik darjah dapat dilihat oleh guru dengan mudah.
Kanak-kanak dengan masalah tingkah laku tertentu atau gangguan perlu

didiagnos supaya mendapat rawatan yang betul. Lebih cepat lebih baik, kerana
kanak-kanak memerlukan campur tangan awal sebelum masalah menjadi
semakin lebih serius.

8.2.1 Membentuk Tingkah Laku dan Motivasi

Membentuk tingkah laku kanak-kanak secara beransur-ansur mengajar mereka
tingkah laku baru melalui penggunaan peneguhan sehingga tingkah laku
sasaran dicapai. Dalam usaha untuk membentuknya adalah penting untuk
menentukan dengan jelas objektif tingkah laku dan tingkah laku sasaran yang
ingin dicapai. Supaya tingkah laku sasaran dicapai, guru perlu tahu bila untuk
menyampaikan atau menahan pengukuhan.
Kanak-kanak tidak dilahirkan untuk mengetahui cara yang betul untuk

bertindak. Mereka belajar melalui arahan dan tiruan. Ibu bapa dan penjaga
mempunyai keupayaan untuk membentuk bagaimana kanak-kanak harus
berkelakuan melalui motivasi. Kanak-kanak tidak bertindak dengan cara tertentu
tanpa sebab. Mereka membuat perkara-perkara yang mereka rasakan akan
memberikan mereka ganjaran atau kepuasan. Kanak-kanak yang membuat
perangai mungkin merasakan bahawa mereka diberi ganjaran dengan cara yang
berbeza (seperti mendapat perhatian).
Banyak tingkah laku diajar melalui pembentukan. Sebagai contoh, ibu bapa
menggunakannya dengan memuji apabila mereka memuji anak kecil yang
dengan terujanya berpakaian sendiri untuk pertama kali, walaupun telah
membuat beberapa kesilapan. Tujuannya adalah untuk memberi motivasi
kepada kanak-kanak untuk mengulangi percubaan beliau untuk melakukan
sesuatu untuk diri sendiri secara berdikari. Kemudiannya, mereka hanya akan
memuji kanak-kanak itu, jika dia telah berpakaian dengan sempurna.
(a) Pengubahsuaian Tingkah Laku
Pengubahsuaian tingkah laku ialah program yang direka untuk

mengubah tingkah laku dengan memberi pengukuhan positif untuk
kelakuan yang baik manakala akibat negatif jika tidak berkelakuan baik.
Pengubahsuaian tingkah laku melatih kanak-kanak untuk mengharapkan

reaksi yang positif atau pengukuhan untuk tingkah laku yang baik dan
didisplin bagi tingkah laku yang tidak baik. Penjaga perlu meletakkan
semua tumpuan kepada tingkah laku dan tidak kepada kanak-kanak.
Kanak-kanak mesti tahu bahawa mereka tidak secara semula jadi baik atau
sebaliknya.

Pengubahsuaian tingkah laku berkesan kerana kanak-kanak secara semula

jadi suka diberi ganjaran untuk dihukum. Kanak-kanak sukakan perhatian
positif dan cuba untuk menggembirakan dewasa dengan berkelakuan baik.
Kebanyakan kanak-kanak tidak suka hukuman atau diabaikan dan belajar
untuk mengelak tindakan yang membawa kepada ini.
Kelakuan seperti menghisap ibu jari, kencing malam dan kemarahan secara
tiba-tiba biasanya bertambah baik melalui pengubahsuaian tingkah laku.
Tingkah laku tersebut hanya boleh ditangani jika ia tidak sesuai mengikut
umur kanak-kanak atau peringkat pembangunan dan hanya satu tingkah
laku perlu ditangani pada satu-satu masa. Apabila satu tingkah laku yang
disasarkan bertambah baik maka tingkah laku lain pula boleh diubah suai.
Selain ibu bapa, penjaga adalah mereka yang mempunyai kesan terhadap
pembangunan dan tingkah laku kanak-kanak kerana mereka sentiasa
bersama mereka. Ibu bapa perlu kerap berbincang kaedah penjagaan
kanak-kanak dengan orang-orang penting terutamanya aspek disiplin,
galakan dan rawatan untuk gangguan tingkah laku.
Berikut adalah beberapa panduan mudah untuk program pengurusan

tingkah laku:
(i) Jadual yang boleh diramal ă Ibu bapa mesti konsisten supaya
program ini berkesan. Kanak-kanak dengan masalah tingkah laku
sering mudah kecewa dan beremosi. Mempunyai jadual yang boleh
diramalkan membantu kanak-kanak menumpukan perhatian mereka
dan berasa selesa kerana mereka tahu apa yang akan berlaku;
(ii) Aktiviti ditubuhkan supaya kanak-kanak mempunyai pilihan ă

Biarkan kanak-kanak memilih daripada beberapa aktiviti. Kanak-
kanak sering membuat perangai apabila mereka kecewa atau bosan;
(iii) Ruang yang terkawal ă Ruang harus cukup besar untuk kanak-kanak
bermain tetapi cukup kecil supaya anda boleh memantau mereka;
(iv) Peraturan yang jelas ă Beritahu kanak-kanak dengan jelas apa yang
perlu dilakukan, apa yang tidak perlu dilakukan dan apa yang akan
berlaku apabila mereka melakukannya. Berikan penekanan yang lebih
kepada tingkah laku yang baik. Pastikan kanak-kanak memahami
peraturan-peraturan ini supaya mereka tahu cara yang betul untuk
bertindak;

(v) Aktiviti yang dirancang dengan jelas ă Pelankan sebahagian besar

butir-butir aktiviti. Pastikan semua bahan dan peralatan disediakan
dan kanak-kanak tahu bagaimana untuk menggunakannya. Duduk
dekat dengan kanak-kanak sekiranya mereka memerlukan apa-apa
bantuan dan arahan.
(vi) Contoh yang baik dari orang dewasa ă Bagi kanak-kanak, orang
dewasa mencerminkan bagaimana mereka sendiri harus bertindak.
Pastikan bahawa ssemua orang dewasa yang terdedah kepada
kanak-kanak (ibu bapa, penjaga dan guru-guru) berkelakuan baik
dan menjadi teladan yang baik;
(vii) Menunjukkan kepada kanak-kanak atau memerhatikan orang lain ă

Tunjukkan kepada kanak-kanak apa yang perlu dilakukan. Kadang-
kadang kanak-kanak keliru tentang arahan anda. Jika anda inginkan
kanak-kanak untuk memakan sayur-sayuran, tunjukkan di hadapan
mereka. Anda juga boleh menunjukkan pada orang lain yang
berkelakuan seperti yang patut dilakukan oleh kanak-kanak;
(viii) Pastikan kanak-kanak berjaya melakukan tugas ă Apabila anda

telah menjelaskan dan menunjukkan cara yang betul untuk
bertindak, pastikan mereka dapat berbuat demikian dengan sendiri.
(ix) Masa diberi untuk berlatih ă Jangan mengharapkan kanak-kanak

untuk berubah dalam tempoh yang singkat. Mereka mengambil
masa untuk berubah dan berkelakuan lain daripada apa yang
mereka biasakan. Bantu mereka dengan perlahan untuk
memperbaiki tingkah laku mereka dan berada di sisi mereka di
setiap langkah perjalanan;
(x) „Tangkap mereka melakukan sesuatu yang baik‰ ă Sentiasa

memerhatikan kanak-kanak dan beritahu padanya setiap kali
mereka berkelakuan baik. Berikan pujian dan ganjaran kepada
mereka supaya mereka tahu jenis tingkah laku yang digalakkan;
(xi) Alihkan perhatian kanak-kanak ă Apabila kanak-kanak berkelakuan

tidak baik (marah, menangis dan menjerit) alihkan perhatian
mereka dengan sesuatu yang mungkin mereka nikmati. Mereka
sering melakukan perkara-perkara begini untuk menarik perhatian
dan akan berpuas hati apabila dapat melakukan sesuatu;

(xii) Tunjukkan kebimbangan untuk kanak-kanak ă Ingatkan kanak-

kanak yang anda mendisiplinkan mereka kerana anda mengambil
berat dan mahu mereka menjadi baik;
(xiii) Libatkan anak-anak dalam perancangan ă Apabila anda merancang

jadual dan aktiviti mintalah pandangan daripada kanak-kanak.
Tanya kepada mereka bila mereka fikir mereka perlu melakukan
aktiviti-aktiviti tertentu dan apakah aktiviti yang mereka lebih suka
dan nikmati;
(xiv) Pengukuhan positif ă Pengukuhan positif adalah ganjaran apabila

kanak-kanak berkelakuan baik. Ia boleh dalam bentuk senyuman,
pujian lisan, pelukan atau perhatian tambahan. Lain-lain ganjaran
mungkin dalam bentuk pelekat atau bintang yang boleh dikumpul
untuk ganjaran yang lebih besar. Beri ganjaran kepada kanak-kanak
dengan perkara fizikal supaya mereka menikmatinya dan
mengaitkannya dengaan tingkah laku yang baik. Bagaimanapun,
elakkan apa-apa yang tidak baik untuk kanak-kanak seperti soda
dan gula-gula;
(xv) Akibat negatif mungkin merupakan tempoh mengabaikan tingkah

laku kanak-kanak (dan juga kanak-kanak) atau sejenis disiplin.
Masa keluar atau time out (memisahkan atau mengasingkan kanak-
kanak) dan mengambil hak istimewa adalah bentuk biasa disiplin.
Dengan tegas katakan „tidak‰ kepada kanak-kanak jika mereka
masih berkeras mahukan sesuatu.
(b) Motivasi
Ibu bapa dan penjaga perlu belajar membezakan antara menggalakkan dan
memberi ganjaran kepada kanak-kanak dan hanya memberi rasuah kepada
mereka. Ibu bapa perlu berbincang dengan penjaga bagaimana kanak-
kanak perlu diberi ganjaran dan pastikan ia konsisten. Anda tidak mahu
kanak-kanak hanya berkelakuan baik dalam kalangan orang-orang tertentu
sahaja kerana ganjaran mereka adalah lebih baik. Beritahu penjaga jenis-
jenis aktiviti yang menggalakkan dan apa ganjaran yang sepatutnya.
Pemberian pelekat, carta bintang atau elaun ialah cara mudah untuk
memberi ganjaran kepada kanak-kanak untuk tingkah laku yang baik. Ibu
bapa perlu tegas tentang jenis ganjaran yang tidak baik diberikan kepada
kanak-kanak. Makanan ringan atau minuman yang tidak sihat adalah tidak
sesuai untuk kanak-kanak. Sebaliknya, DVD atau permainan video baru
mungkin boleh diterima sebagai ganjaran.

8.2.2 Model
Syarahan dan perbincangan mungkin kelihatan seperti cara yang baik bagi
mendisiplin kanak-kanak tetapi tiada apa yang lebih berkesan selain daripada
memberikan mereka contoh yang baik. Ibu bapa boleh mendapat kehormatan
daripada anak-anak mereka dengan mengambil tanggungjawab ke atas tindakan
mereka sendiri. Ibu bapa perlu memberikan tauladan yang baik supaya anak-
anak mereka dapat membuat keputusan yang baik.
Selain daripada ibu bapa, kanak-kanak dipengaruhi kuat oleh media. Malangnya
atlet dan penghibur jarang menunjukkan contoh yang baik dan ini menyukarkan
kanak-kanak untuk belajar bahawa tingkah laku yang baik boleh dijadikan
ganjaran. Namun ibu bapa masih merupakan pengaruh yang lebih kuat terhadap
kanak-kanak. Beritahu kanak-kanak tingkah laku mana yang anda fikir adalah
sesuai dan mereka perlu meniru. Beritahu juga kepada mereka apa yang mereka
harus elakkan daripada media.
8.2.3 Terapi Tingkah Laku Kognitif
Terapi tingkah laku kongnitif adalah satu teknik yang boleh membantu ibu
bapa dan penjaga membentuk tingkah laku kanak-kanak.
Ia biasanya digunakan dalam perasaan, kebimbangan dan gangguan tingkah

laku. Pelan rawatan yang direka khas adalah untuk membantu kanak-kanak
mempelajari kemahiran menyelesaikan masalah baru dan meningkatkan
keyakinan dan rasa harga diri pada masa yang sama.
Terapi tingkah laku kognitif mengubah cara kanak-kanak berfikir. Sebagai

contoh, kebanyakan kanak-kanak yang fobia sosial mempercayai bahawa orang
lain tidak suka mereka atau akan ketawakan mereka jika mereka membuat
kesilapan. Terapi tingkah laku kognitif mengajar kanak-kanak bahawa hanya
kerana mereka fikirkannya, tidak semestinya menjadikan ia benar. Ia kemudian
membuka kemungkinan bahawa mereka boleh diterima oleh rakan-rakan
mereka dan memberikan mereka keyakinan untuk masuk ke dalam keadaan
sosial yang dielakkan oleh mereka.

Terapi tingkah laku kognitif membantu kanak-kanak mengubah dengan

menguasai kemahiran sosial yang perlu. Mereka belajar meninggalkan tingkah
laku yang buruk dan belajar tingkah laku yang baru yang sesuai dengannya.
Dengan mengamalkan kemahiran ini mereka dapat menguasainya. Ahli terapi
atau pakar psikologi hanyalah memberi panduan untuk kanak-kanak. Seorang
kanak-kanak hanya boleh mengubah dengan sendiri dan dengan sokongan
daripada keluarga mereka sendiri. Bercakap sahaja mungkin tidak mencukupi.
Kanak-kanak perlu mengubah cara mereka berfikir dan meletakkan idea-idea
baru dalam tindakan.
Kanak-kanak dengan gangguan tingkah laku sering rasa terbeban dengan

masalah mereka dan masalah itu mungkin kelihatan terlalu besar untuk mereka
atasi. Sediakan mereka dengan alat-alat dan jadikan pemulihan langkah-langkah
mereka dan boleh diuruskan. Galakkan mereka untuk menyatakan kebimbangan
mereka dan dengar dengan teliti apa yang dilakukan oleh mereka. Biasanya
mereka menyedari bahawa kebanyakan kebimbangan mereka adalah tidak
berasas. Apabila mereka mula berfikir positif mereka sering mula berkelakuan
positif.
AKTIVITI 8.2
Senarai di bawah adalah beberapa strategi panduan yang praktikal

diambil daripada teori-teori yang lepas. Gunakan strategi ini untuk
renungkan dan selesaikan masalah tersebut dengan Nellie, yang
memerlukan bantuan dalam memahami bahawa kanak-kanak lain
mempunyai hak untuk bermain dengan benda-benda tanpa merebut
barangan daripada mereka.
(a) Bagaimanakah anda akan meminta Nellie untuk melibatkan diri

dalam penyelesaian masalah?
(b) Bagaimanakah anda akan menanya soalan yang akan

mendapatkan penyelesaian daripada kanak-kanak?
(c) Beri Nellie beberapa contoh strategi.
(d) Bagaimanakah anda akan bentukkan kemahiran anda?
(e) Sediakan bilik darjah untuk menggalakkan pergerakan, kerjasama

dan rehat yang sekerapnya.

8.2.4 Mengurus Tingkah Laku Kanak-Kanak Melalui

Perancangan Aktiviti
Menguruskan tingkah laku kanak-kanak mungkin kelihatan sukar pada
mulanya. Sebab itu, adalah penting untuk mempunyai pelan pengurusan
tingkah laku. Bukan sekadar menghukum kanak-kanak, disiplin boleh menjadi
pengalaman hidup yang mengubah yang akan memberi kesan dalam kehidupan
kanak-kanak.
Perancangan aktiviti adalah rahsia tingkah laku yang baik. Masalah tingkah laku
kebanyakan kanak-kanak berlaku semasa zaman peralihan. Perubahan berlaku
pada zaman peralihan ini. Sifatnya dari zaman kanak-kanak adalah satu proses
peralihan yang berterusan dan perubahan kepada pembangunan yang pesat, ia
adalah mudah untuk melihat bahawa kelakuan buruk adalah tindak balas
semula jadi yang menjadi cabaran kepada kanak-kanak bagi mencapai
kemahiran.
Perancangan aktiviti melibatkan pengetahuan kanak-kanak, perangai dan

kemahiran mereka dan mengetahui cabaran persekitaran mereka. Berikan arahan
langsung, bimbingan dan peluang bagi mengamalkan dan mengajar kemahiran
yang mereka perlukan bagi menghadapi cabaran-cabaran baru dalam perjalanan
zaman kanak-kanak:
(a) Tentukan Masalah Tingkah Laku

Fikirkan jenis tingkah laku yang tidak boleh diterima dan bukan sekadar
melalui fasa kanak-kanak. Ia boleh merupakan sesuatu yang kecil
(menghisap ibu jari), memalukan (kencing malam) atau berbahaya
(menyakiti orang lain). Sesetengah kanak-kanak mungkin mempunyai
beberapa masalah tingkah laku pada masa yang sama.

(b) Perhatikan Masalah Tingkah Laku

Memerhatikan kanak-kanak akan membantu penjaga mengapa dan bila
masalah ini berlaku. Kadang-kadang mereka hanya membuat perangai
dalam keadaan tertentu sahaja (apabila mereka bersendirian) atau di
tempat-tempat tertentu (dalam khalayak ramai). Memahami punca masalah
mungkin dapat membantu ibu bapa mensasarkan dan mengubah suai
tingkah laku anak-anak mereka.
(c) Tetapkan Matlamat

Apabila tingkah laku dikenal pasti dan difahami, penjaga boleh
menetapkan matlamat untuk menguruskan pelan pengurusan tingkah
laku. Ia sepatutnya mempunyai kedua-dua matlamat jangka pendek
(harian, mingguan atau bulanan) dan jangka panjang (paling lama
setahun).
(d) Tentukan Laluan

Jika kanak-kanak mempunyai lebih daripada satu masalah tingkah laku,
buat keputusan yang mana paling serius. Ketahui jenis disiplin yang harus
digunakan dan berapa lama mereka harus digunakan.
(e) Permulaan
Terangkan keputusan kepada kanak-kanak. Pastikan bahawa mereka tahu
tingkah laku yang tidak boleh diterima dan apa yang akan berlaku
sekiranya mereka masih nakal. Setiap bulan atau tahun kanak-kanak yang
berkelakuan baik boleh diraikan seperti perayaan ulang tahun. Rajah 8.1
menunjukkan strategi untuk membantu kanak-kanak supaya berkelakuan
baik.

Rajah 8.1: Strategi untuk membantu kanak-kanak berkelakuan baik

SEMAK KENDIRI 8.3
1. Tidak kira di mana mereka berada atau berapa lama mereka

berpisah, Trista dan Ryan mempunyai hubungan emosi yang
rapat antara satu sama lain. Penyelidk akan memanggil hubungan
ini _________ .
(a) Cinta
(b) Satu ikatan yang selari
(c) Lampiran
(d) Perpaduan
a) Dalam satu kajian menggunakan prosedur situasi pelik

AinsworthÊs, bayi Mira terus pergi kepada wanita asing apabila
memasuki bilik. Di samping itu, Mira tidak sama sekali merasa
derita apabila ibunya meninggalkan bilik dan tidak menyambut
ibunya apabila dia kembali. Mira mungkin akan diklasifikasikan
sebagai lampiran Selamat
(a) Tidak selamat ă mengelakkan
(b) Tidak selamat ă menentang
(c) Tidak selamat ă keliru
2. Kanak-kanak tidak selamat sering menunjukkan ....................
(a) Kebimbangan terhadap orang asing
(b) Kebimbangan terhadap perpisahan
(c) Perlu tinggal berdekatan dengan ibu bapa
(d) Semua di atas
Jawapan: 1. (c) 2. (b) 3. (d)

 Topik ini menjelaskan perbezaan antara masalah emosi dan tingkah laku
normal kanak-kanak.
 Topik ini menjelaskan beberapa jenis masalah emosi kanak-kanak, seperti

tekanan, gangguan emosi yang serius, gangguan tingkah laku, keresahan,
ketakutan dan fobia, gangguan kebimbangan am dan juga kebimbangan
terhadap perpisahan.
 Ia menjelaskan peranan guru dalam menangani tingkah laku kanak-kanak

serta strategi untuk pelbagai jenis penyelesaian masalah. Tindakan susulan
dalam mengendalikan masalah emosi kanak-kanak juga dibincangkan.
 Topik ini juga membincangkan pelan pengurusan tingkah laku dalam

mengendalikan tingkah laku emosi kanak-kanak.
 Turut dibincangkan ialah pembentukan tingkah laku dan motivasi kanak-

kanak dan juga peranan model dalam pembangunan emosi.
 Ia juga membincangkan strategi dalam menguruskan tingkah laku kanak-

kanak melalui perancangan aktiviti.
Fobia Kelakuan terapi kognitif

Gangguan emosi yang serius Keresahan
Gangguan kebimbangan am Membentuk
Gangguan tingkah laku Permodelan
Kebimbangan terhadap perpisahan Tingkah laku pengubahsuaian

Borba, M. (2003). No more misbehavinÊ: 38 difficult behaviors and how to stop

them. New York, NY: Jossey-BassÊ Wiley.
Essa, E. (2003). A practical guide to solving preschool behaviour problems

(5th ed.). Albany, NY: Delmar.
Gartrell, D. (2004). The power of guidance: Teaching social-emotional skill in

early childhood classroom. NY: Tomson Delmar Learning.
Gimpel, G.A. (2003). Emotional and behavioral problems of young children. CT:
The Guilford Press.
Hearron, P., & Hildebrand, V. (2009). Guiding young children (8th ed.). Upper
Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
Marion, M. (2007). Guidance of young children (7th ed.). Upper Saddle River, NJ:
Merrill/Prentice Hall.
Miller, D. (2004). Positive child guidance (4th ed.). Albany, NY: Delmar. Miller.
Munger, R. L. (2005). Changing childrenÊs behavior by changing the people,

places, and activities in their lives. Boys Town, NE: Boys Town Press.

Topik  Keluarga dan
9 Masyarakat
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan kesan keluarga terhadap perkembangan afektif
kanak-kanak;
2. Membincangkan tanggungjawab keluarga, kerjasama dan
pendidikan terhadap perkembangan afektif;
3. Menjelaskan kesan masyarakat terhadap perkembangan afektif
kanak-kanak; dan
4. Membincangkan tanggungjawab masyarakat, kerjasama dan
pendidikan yang berhubung kait dengan penjagaan kanak-kanak,
prasekolah dan pengaruh rakan sebaya.
 PENGENALAN
Kanak-kanak banyak mempelajari dengan memerhatikan persekitaran mereka
dan orang-orang yang berada dalam persekitaran tersebut. Mereka mudah
meniru persekitaran mereka dan pengaruh terbesar mereka adalah manusia di
sekeliling mereka. Kumpulan manusia tersebut boleh dibahagikan kepada
keluarga dan masyarakat. Setiap manusia mempunyai nilai yang berbeza dan ini
akan menentukan apa yang difikirkan betul atau salah oleh seorang kanak-
kanak. Hal ini jelas menunjukkan bahawa keluarga dan masyarakat adalah
komponen penting untuk perkembangan sosial kanak-kanak. Bahan bacaan
dalam penjagaan berhubung kait dengan perkembangan kanak-kanak secara
optimum dan maklumat kanak-kanak yang kuat, berdaya tahan atau yang
mempunyai tingkah laku positif menyediakan penjelasan secara semula jadi

TOPIK 9 KELUARGA DAN MASYARAKAT  325
tentang keadaan yang melindungi kanak-kanak daripada kesan buruk

persekitaran yang lemah. Dalam topik ini, kita akan pelajari tentang bagaimana
keluarga dan masyarakat boleh mempengaruhi perkembangan afektif kanak-
kanak.
9.1 KELUARGA DAN PERKEMBANGAN

AFEKTIF
Keluarga adalah penting. Kedua-dua jumlah dan kualiti interaksi keluarga
adalah berkait dengan perkembangan kanak-kanak. Kekerapan aktiviti keluarga
membantu pembentukan rutin keluarga dan meningkatkan identiti keluarga.
Ibu bapa boleh membentuk hubungan yang baik dalam meningkatkan
perkembangan afektif kanak-kanak dengan meluangkan masa bersama anak-
anak mereka.
Kanak-kanak yang menyerlah dari segi akademik dan perkembangan emosi

yang baik adalah hasil daripada masa yang diluangkan bersama keluarga dan
daripada penjagaan ibu bapa yang ditentukan oleh kasih sayang serta penetapan
peraturan. Di samping itu, rutin dan amalan keluarga yang dialami ketika
kehidupan kanak-kanak membantu menentukan cara seseorang itu menyusun
atur kehidupan keluarga mereka sendiri ketika dewasa kelak.
Secara asasnya, sebuah keluarga terdiri daripada seorang ibu, seorang ayah dan
seorang atau lebih anak. Walau bagaimanapun, terdapat juga keluarga yang
tidak terhad kepada itu sahaja. Anak boleh diambil sebagai anak angkat, penjaga
mungkin terdiri daripada datuk, nenek, bapa saudara atau ibu saudara.
Penjelasan yang lebih tepat mengenai sebuah keluarga ialah sekumpulan
manusia yang hidup bersama dalam suasana kehidupan yang penyayang.
Kebanyakan saiz dan skop sesebuah keluarga adalah berdasarkan kepada

budaya. Terdapat budaya yang tidak menganggap orang yang tidak berkahwin
tetapi memiliki anak sebagai sebuah keluarga. Budaya yang lain pula
menganggap keluarga sebagai sekumpulan manusia yang hidup bersama di
dalam sebuah suku atau masyarakat kecil. Saiz sesebuah keluarga tidak
dianggap penting kecuali anggota keluarga tersebut terlibat dalam mendidik dan
menjaga kanak-kanak.
Dalam asuhan biasa, seorang kanak-kanak akan meluangkan kebanyakan masa

mereka bersama keluarga mereka sehingga remaja di mana mereka mungkin
lebih banyak meluangkan masa bersama kawan-kawan. Ini bukanlah suatu
kehairanan kenapa keluarga mampu memberi kesan yang besar dalam
kehidupan anak-anak.

326  TOPIK 9 KELUARGA DAN MASYARAKAT
(a) Fungsi Keluarga

Satu langkah terbaik untuk memahami kepentingan keluarga adalah
dengan melihat fungsi-fungsinya. Secara umumnya, fungsi keluarga adalah
untuk menjaga anggotanya tetapi ianya tidak hanya terhad kepada itu
sahaja.
(i) Pembiakan
Keluarga harus memastikan bahawa populasi masyarakat dikekalkan.
Jumlah bilangan anak-anak yang akan dilahirkan dan dijaga adalah
mencukupi untuk menggantikan mereka yang telah mati.
(ii) Sosialisme/Pendidikan
Keluarga harus memastikan bahawa nilai, kepercayaan, sikap,
pengetahuan, kemahiran dan teknik hidup bermasyarakat akan diajar
kepada kanak-kanak.
(iii) Tugas Peranan Masyarakat

Keluarga perlu menyediakan satu identiti untuk anak-anaknya
(peranan bangsa, etnik, agama, sosioekonomi dan jantina) dan identiti
tersebut melibatkan kelakuan dan pekerjaan. Contohnya, orang Islam
mesti menunaikan solat sebanyak lima kali sehari dan tidak
dibenarkan untuk memakan daging khinzir. Orang Cina memakan
dengan menggunakan penyepit. Seseorang yang berasal dari
persekitaran sosioekonomi yang tinggi mungkin dijangkakan akan
berkahwin dengan seseorang yang memiliki latar belakang yang
sama. Sesetengah wanita dianggap akan menjaga anak-anak
manakala lelaki akan mencari nafkah untuk keluarga.
(iv) Sokongan Ekonomi

Keluarga menyediakan keperluan hidup, tempat berteduh, makanan
dan perlindungan kepada anggotanya. Dalam sesetengah keluarga,
semua anggotanya kecuali kanak-kanak akan menyumbang kepada
ekonomi keluarga dengan memberi barang atau wang ringgit.
(v) Sokongan Emosi

Keluarga harus menyediakan pengalaman pertama kanak-kanak
dalam interaksi sosial. Interaksi adalah rapat, dipupuk dan
dikekalkan di mana ia menyediakan jaminan emosi kepada kanak-
kanak. Keluarga perlu menjaga baik anggotanya ketika mereka sakit,
cedera atau uzur.

(b) Gaya Ibu Bapa Membesarkan Anak

Gaya ibu bapa membesarkan seorang anak boleh menentukan dengan baik
bagaimana seorang anak berkelakuan dan bagaimana mereka memberi
respon kepada interaksi sosial dan autoriti. Gaya ini boleh ditentukan oleh
beberapa faktor fungsi keluarga:
(i) Kemesraan dan didikan;
(ii) Bagaimana jelas dan konsisten sesuatu peraturan;
(iii) Tahap jangkaan (keperluan kematangan); dan
(iv) Komunikasi antara ibu bapa dan anak-anak.
Gaya ibu bapa membesarkan seorang anak boleh dibahagikan kepada

empat jenis utama:
(i) Autoritatif
Ibu bapa yang menggunakan gaya ini adalah mengawal tetapi pada
masa yang sama bertimbang rasa. Mereka mesra dan rasional serta
kerap memberi perhatian kepada anak-anak dan menimbang
pendapat mereka tetapi tahu bagaimana untuk menetapkan garisan
sempadan. Disiplin adalah dianggap penting, begitu juga berdikari
dan keunikan. Hasilnya, anak-anak akan lebih berdikari, terkawal
diri, meneroka dan berpuas hati.
(ii) Autoritarian
Kebiasaannya, ibu bapa autoritarian adalah sangat tegas dan
mungkin menggunakan denda yang keras sekiranya anak-anak tidak
mendengar kata. Tahap ukuran mereka bagaimana seorang kanak-
kanak harus berkelakuan adalah sangat ketat. Mereka menilai
ketaatan, menghormati kuasa dan tradisi melebihi perasaan anak-
anak itu sendiri. Akibatnya, anak-anak sering tidak berpuas hati,
terasing dan tiada kepercayaan.
(iii) Permisif
Ibu bapa permisif adalah tidak mengawal dan mendesak, mereka juga
tidak mengharap lebih daripada seorang anak dan tidak mencuba
untuk mengawal tingkah laku mereka. Mereka menerima desakan
anak dan berunding tentang peraturan yang sering mendorong anak-
anak menjadi manja dan tidak matang. Hasilnya, anak-anak adalah
kurang berdikari, kurang meneroka dan kurang pengawalan diri.

(iv) Tiada Penglibatan

Gaya ini merupakan gaya membesarkan anak-anak yang paling teruk
di mana ibu bapa yang tidak terbabit kebiasaannya akan
mengabaikan anak-anak. Si ibu mungkin tertekan atau mungkin
dipengaruhi oleh masalah yang lain dalam kehidupannya dan
menyebabkannya tiada hubungan perasaan yang mendalam dengan
anak-anak. Akibatnya, kanak-kanak lebih bersifat mendesak dan anti-
sosial, kurang cekap bersama rakan sebaya dan kurang pencapaian di
sekolah.
Kanak-kanak yang mempunyai ibu bapa autoritatif kebiasaannya pandai

menyesuaikan diri dan mampu untuk berkomunikasi dengan baik bersama
orang di sekeliling mereka. Mesti ada keseimbangan antara disiplin dan
ketaatan. Menjadi terlalu tegas akan menyebabkan kanak-kanak menjadi jauh
atau menjadikan mereka berifat pemarah. Menjadi terlalu lembut hati akan
meyakinkan kanak-kanak bahawa mereka boleh membuat apa sahaja dan
akhirnya mengambil kesempatan atas ibu bapa mereka.
AKTIVITI 9.1
Temu bual ibu bapa kepada seorang anak yang berusia bawah lapan
tahun berkaitan tanggapan mereka tentang anak dan perasaan mereka.
Soalan anda harus meliputi:
(a) Adakah terdapat sebarang peraturan keluarga berkenaan bila

perlu mandi atau makan, kelakuan ketika ada tetamu di dalam
rumah dan sebagainya?
(b) Bagaimanakah ibu bapa tersebut mengawal kemarahan,

ketakutan dan kesedihan anak?
(c) Jika seorang kanak-kanak tidak mampu mengawal ketakutan atau

kemarahannya, apakah yang perlu dilakukan oleh orang dewasa
untuk membantu mereka?
Gabungkan jawapan anda. Bincangkan hasil temu duga anda bersama

rakan sekelas anda.

(c) Perceraian
Perceraian sering menjadi trauma bagi kanak-kanak. Perceraian boleh
membawa kepada semua jenis masalah untuk seorang anak. Mereka perlu
menanggung perbalahan ibu bapa mereka berkaitan wang ringgit dan
siapa akan memiliki hak penjagaan ke atas mereka. Ini boleh menyebabkan
perubahan dramatik dalam jadual mereka atau mungkin perlu berpindah
ke sebuah tempat yang baru. Mereka tidak akan mampu meluangkan lebih
banyak masa bersama ibu atau bapa berbanding semasa ibu bapa mereka
masih bersama. Kebiasaannya, kanak-kanak akan berasa sedikit
bertanggungjawab atas perceraian ibu bapa mereka.
Dalam beberapa tahun pertama selepas berlakunya perceraian, kanak-

kanak adalah lebih kerap:
(i) Agresif;
(ii) Melawan;
(iii) Negatif; dan
(iv) Tertekan.
Cara kehidupan akan berubah selepas perceraian. Banyak kajian

menunjukkan bahawa anak lelaki menjadi lebih matang dan pandai
menyesuaikan diri jika mereka tinggal bersama ayah mereka. Ini juga boleh
diguna pakai atas anak perempuan yang tinggal bersama ibu mereka. Jika
seorang anak lelaki tinggal bersama ibu mereka atau anak perempuan
bersama ayah mereka, mereka cenderung untuk menjadi lebih suka
melawan dan kurang mengambil peduli.
Jika perceraian tidak dapat dielakkan, terdapat beberapa perkara yang

boleh dilakukan untuk mengurangkan kesannya:
(i) Berusaha memastikan seorang anak tidak perlu menghadapi terlalu

banyak perubahan pada masa yang sama. Biarkan mereka berada di
tempat asuhan atau prasekolah yang sama dan tinggal di rumah yang
biasa didiami;
(ii) Pertimbangkan untuk anak-anak tinggal bersama ibu bapa yang sama
jantina;

(iii) Ibu atau bapa yang memiliki hak penjagaan ke atas anak harus saling
berhubung dengan satu sama lain. Pastikan bahawa kedua-dua ibu
bapa sentiasa berhubung dengan anak-anak, membuat panggilan dan
berjumpa mereka secara kerap serta menghadiri majlis sekolah;
(iv) Jangan memburukkan bekas suami atau isteri anda kepada anak-
anak. Mereka tidak perlu masuk campur dalam konflik antara ibu
bapa mereka;
(v) Jangan bergaduh di hadapan anak-anak. Mereka sudah cukup

tertekan dengan perpisahan ibu bapa mereka dan perbalahan di
hadapan mereka akan hanya memburukkan keadaan mereka; dan
(vi) Jangan harapkan sokongan emosi daripada anak anda. Ibu bapa
sepatutnya memiliki rangkaian sokongan sendiri (rakan, keluarga dan
kumpulan sokongan) daripada bergantung kepada anak-anak.
(d) Persaingan Adik-beradik

Ibu bapa yang memiliki lebih daripada seorang anak sudah biasa dengan
anak-anak yang bergaduh sesama sendiri, menjerit serta berlaga dan
berlawan menggunakan permainan. Kebanyakan anak-anak tidak suka
berkongsi perhatian terutamanya jika melibatkan seseorang yang rapat
seperti ibu bapa mereka.
Ibu bapa boleh menggunakan keadaan tersebut untuk mengajar anak-anak

mereka perihal kemahiran sosial dan emosi yang sangat berharga. Anak-
anak mampu untuk mempelajari bagaimana menjadi serasi dengan orang
lain, mengawal dan meluahkan perasaan mereka serta berkongsi dan
bekerjasama di rumah mereka sendiri.
Persaingan adik-beradik bukanlah satu masalah yang serius tetapi ia masih

boleh meninggalkan kesan positif dan negatif yang berpanjangan dalam
hubungan tersebut. Anda boleh menjadikan keadaan lebih mudah dengan
mengenali anak-anak anda yang berkemungkinan merasa sesuatu atau
melakukan beberapa perkara.
Anak-anak akan lebih rasa terancam atau cemburu apabila anak baru
dilahirkan. Mereka mungkin tidak menyedari kehadiran bayi tersebut dan
tidak mampu untuk meluahkan perasaan dalam bentuk perkataan pada
awalnya. Anak-anak ingin memastikan bahawa mereka disayangi dan
keperluan mereka dipenuhi.

Tahap tindak balas adalah berdasarkan umur mereka. Bagaimana mereka

serasi dan mengawal perselisihan faham bergantung pada cara keluarga
menyelesaikan konflik. Gaya membesarkan anak-anak dan corak keluarga
memainkan peranan dalam menentukan cara anak-anak akan berhubung
antara satu sama lain.
Berikut merupakan beberapa cadangan untuk membantu adik-beradik

mempunyai hubungan yang lebih sihat:
(i) Kanak-kanak tidak melihat sesuatu perkara seperti orang dewasa.

Mereka mungkin tidak memahami bahawa bayi memerlukan lebih
banyak perhatian. Anda perlu mempunyai waktu khas untuk
diluangkan bersama mereka juga;
(ii) Beri peluang kepada kanak-kanak untuk memberitahu anda apa yang
mereka rasa. Mereka seharusnya mampu untuk meluahkan rasa
kecewa, marah atau cemburu. Bantu mereka untuk menghapuskan
perasaan tersebut dan yakinkan mereka bahawa semuanya akan
menjadi baik;
(iii) Apabila kanak-kanak semakin membesar, mereka akan mula

meneroka dan mungkin akan terlanggar atau terjatuhkan barang
kepunyaan anak anda yang lebih tua tanpa sengaja. Bantu kanak-
kanak membentuk sikap sabar dengan adik-beradik mereka yang
lebih muda dan minta mereka untuk menyimpan barang-barang
penting mereka di tempat yang selamat.
(iv) Ajar kanak-kanak cara untuk menyelesaikan masalah antara mereka

semakin mereka membesar dan minta mereka untuk bertolak ansur.
Jangan benarkan sebarang bentuk penindasan (mengejek, memukul
atau berkelakuan kasar) berlaku;
(v) Berhati-hati dengan anak-anak kecil yang berhampiran dengan bayi.

Sesetengah antara mereka tidak mengetahui mana yang baik dan
mungkin akan memukul bayi tanpa sebarang amaran. Jika perkara
tersebut berlaku, beritahu mereka ia adalah salah dan jangan
lakukannya lagi;
(vi) Ketahuilah bahawa kanak-kanak yang penat, lapar atau tidak aktif
adalah lebih berkemungkinan untuk memulakan pergaduhan atau
menjadi lebih sukar;

(vii) Biarkan kanak-kanak yang lebih tua membantu menjaga bayi ketika
anda berada di sekitarnya. Berikan mereka satu peranan khas (seperti
menyuap makanan atau bermain);
(viii) Jangan membandingkan anak-anak anda kerana ini boleh memberi

kesan terhadap harga diri mereka. Elakkan mereka daripada berada
dalam pertandingan yang sama (seperti pertandingan sukan) yang
mungkin boleh membuatkan mereka terlalu bersaing;
(ix) Suruhlah anak yang lebih tua mengajar adik-beradik yang kecil satu
permainan baru atau tunjukkan kepada mereka bagaimana untuk
melakukan sesuatu perkara; dan
(x) Sentiasa berikan perhatian yang sama kepada semua anak anda.
Kanak-kanak cenderung untuk berbalah apabila mereka tidak
mendapat perhatian yang mencukupi. Jika anak-anak bergaduh,
dengar luahan hati kedua-dua belah pihak.
9.1.1 Motivasi
Ibu bapa perlu menyediakan keperluan emosi asas mereka. Menyediakan
keperluan ini akan menjadikan seorang kanak-kanak berasa selamat dan mereka
mampu untuk berkembang ke arah alam dewasa yang sihat. Melakukan yang
sebaliknya pula iaitu jika ibu bapa mengabaikan atau menyisihkan kanak-kanak,
mereka akan rasa keperluan mereka tidak dipenuhi apabila dewasa.
Ibu bapa seharusnya menjadi mesra. Mereka perlu:
(a) Menjadi lebih komited terhadap kebajikan anak-anak;
(b) Bertanggungjawab atas keperluan anak-anak,;
(c) Sanggup untuk meluangkan masa bersama mereka;
(d) Bersedia untuk menunjukkan minat terhadap kejayaan anak-anak dan

kebaikan mereka; dan
(e) Menjadi sensitif kepada perasaan anak-anak.

Jika semua keperluan tersebut dipenuhi, anak-anak:
(a) Akan terikat dengan ibu bapa. Mereka merasa satu hubungan dengan ibu
bapa mereka dan besar kemungkinan untuk meminta nasihat atau bantuan
daripada mereka. Anak-anak sebegini cenderung untuk menjadi lebih
positif ketika berhadapan dengan masalah dan berkemungkinan untuk
mendengar arahan daripada orang dewasa;
(b) Mempunyai harga diri yang tinggi dan berjaya dalam sekolah dan
menerima had ke atas tingkah laku mereka. Kanak-kanak ini merasa ibu
bapa mereka menerima, penyayang dan menjaga perasaan mereka. Mereka
lebih senang memberitahu ibu bapa mereka jika mereka mempunyai
masalah atau jika mereka melakukan kesalahan kerana mereka percaya
bahawa ibu bapa mereka boleh diajak berunding; dan
(c) Menjadi lebih bertimbang rasa dengan orang lain. Mereka lebih
berkemungkinan untuk melakukan perkara-perkara yang baik kerana
mereka percaya ia adalah perkara betul untuk dilakukan dan bukannya
kerana mereka takut untuk dihukum. Mereka cenderung untuk
mempunyai deria empati yang lebih baik dan membentuk lebih kata hati.
Kanak-kanak adalah lebih mudah menunjukkan rasa puas dengan meluangkan

masa yang mencukupi bersama mereka dan memberikan mereka perhatian
boleh membuat seorang anak berasa puas hati dan gembira. Ibu bapa sepatutnya
memiliki daya pemerhatian yang tajam dalam perubahan keperluan seorang
anak. Peningkatan umur menyebabkan mereka akan menginginkan barang
permainan dan teman yang berbeza. Ibu bapa perlu memerhati mereka bermain
dan berada bersama ketika mereka perlukan sesuatu.
Kanak-kanak perlu berasa bahawa mereka disayangi. Ibu bapa harus

menunjukkan bahawa mereka gembira dengan kehadiran anak-anak dan
sentiasa berminat dalam apa jua yang mereka ingin katakan. Bertanya kepada
mereka apa yang mereka ingin lakukan apabila dewasa atau apa yang
disukainya. Berikan perhatian ketika mereka ingin berbual tentang masalah
mereka dan tawarkan jalan penyelesaian atau hulurkan bantuan.
Kanak-kanak adalah lebih sensitif, oleh itu, berusahalah untuk tidak memarahi
mereka ketika mereka sedang marah. Sebaliknya, jika mereka telah melakukan
sesuatu kesalahan, bertindak secara tenang. Hukum mereka kerana anda
sayangkan dan anda inginkan mereka perbaiki mana yang salah, bukan kerana
mereka menjengkelkan atau menyakitkan hati anda.

Ibu bapa adalah bertanggungjawab terhadap keyakinan diri dan kebebasan

seorang anak. Seberapa banyak seorang anak percaya pada diri sendiri adalah
ditentukan oleh berapa banyak ibu bapa mereka menggalakkan atau memuji
mereka. Jika seorang anak digalakkan untuk melakukan sesuatu, mereka
cenderung untuk mengulanginya dan inilah cara mereka membentuk tabiat. Ini
boleh menjadi mudah seperti mengucapkan terima kasih kepada mereka kerana
membantu anda membersihkan pinggan mangkuk.
9.1.2 Tanggungjawab dan Kerjasama

Kanak-kanak akan belajar banyak tentang tanggungjawab dan kerjasama
daripada anggota keluarga mereka. Sebuah keluarga yang berfungsi sering
bertanggungjawab dan bekerjasama serta menjadikannya sebagai satu bahagian
dalam kehidupan seharian mereka. Malah, ia lebih mudah dilihat jika sebuah
keluarga itu kurang memiliki rasa tanggungjawab daan kerjasama.
(a) Tanggungjawab
Kanak-kanak sering kali mencari maklumat tentang orang dewasa yang
memiliki persamaan dengan mereka (kanak-kanak lelaki berkait dengan
ayah atau abang mereka) dan terpuji dan berkuasa (memiliki sesuatu yang
mereka inginkan seperti kepunyaan atau pengetahuan). Orang yang
sebegitu adalah model kepada kanak-kanak. Apabila orang dewasa
tersebut bertanggungjawab secara sosial, kanak-kanak percaya mereka
perlu mengikut contoh mereka supaya mereka mampu menjadi sepertinya.
Ketika mendidik kanak-kanak untuk menjadi bertanggungjawab, anda

perlu mempunyai peraturan yang tegas. Jika kanak-kanak melakukan
sesuatu yang bertanggungjawab secara sosial mereka haruslah diberi
ganjaran. Sebaliknya, perkara yang tidak boleh diterima secara sosial harus
dihukum. Peraturan sebegini patut diterangkan kepada kanak-kanak dan
beritahu pada mereka mengapa ianya salah untuk berkelakuan sebegitu
(contohnya, adalah salah untuk memukul seseorang kerana mereka boleh
tercedera). Sentiasa tegas dan berterusan dalam usaha menguatkuasakan
peraturan ini.
Ibu bapa mesti membenarkan kanak-kanak berfikir bagi diri mereka

sendiri. Sediakan mereka dengan apa yang mereka perlu tahu tentang
dunia dan biarkan mereka memikirkan perkara yang baik untuk dilakukan.
Jika seorang kanak-kanak inginkan sesuatu yang anda mungkin tidak akan
izinkan, dengar alasan mereka kenapa mereka mahukannya. Jika ia wajar,
cuba pertimbangkannya. Contohnya, berjaga lewat untuk menonton
dokumentari yang tiada ulangan.

Beri peluang kepada kanak-kanak untuk bertanggungjawab. Biarkan

mereka menjaga haiwan peliharaan, menyiram pokok bunga, menolong
anda di dapur atau mengajar adik-beradik yang lebih muda. Perhatikan
tingkah laku mereka dan berikan pujian apabila mereka melakukannya
dengan baik. Anda juga harus sentiasa mengingati tanggungjawab anda
sendiri kerana anda merupakan model mereka yang utama.
(b) Kerjasama
Kanak-kanak sering kali pandai menyesuaikan diri jika ahli keluarga
seronok menghabiskan masa bersama dan mampu untuk serasi antara satu
sama lain. Mereka berkongsi kerja harian dan tanggungjawab, barang-
barang dan kerap bergembira bersama (bermain permainan, bersukan atau
berkelah).
Kanak-kanak yang mempunyai adik-beradik memiliki kelebihan

berbanding mereka yang tiada adik-beradik. Mereka mempunyai seseorang
untuk mengajar mereka cara untuk bekerjasama dan menyelesaikan
perbezaan mereka dengan orang lain. Akhirnya, mereka akan memahami
bahawa mereka masih akan mendapat memenuhi keperluan mereka dan
masih disayangi, tidak kira berapa jumlah anak dalam keluarga.
Sebuah keluarga seharusnya mampu untuk bekerja bersama-sama apabila

wujudnya masalah. Perjumpaan keluarga merupakan langkah terbaik
untuk mencari jalan penyelesaian kepada masalah yang dihadapi oleh ahli
keluarga. Melalui pengalaman ini, kanak-kanak mempelajari tentang
kerjasama, kerja berpasukan dan mereka boleh mengharapkan keluarga
mereka jika mereka memerlukan bantuan.
Perjumpaan keluarga juga adalah masa yang terbaik untuk anggota

keluarga berdepan antara satu sama lain jika mereka tidak gembira atau
ambil berat dengan sikap mereka. Ini akan menghalang dari bertambahnya
sebarang ketegangan antara anggota keluarga dan memastikan keluarga
akan terus bersama.
Kerjasama akan lebih kerap berlaku apabila seorang anak suka dan mahu
membantu. Semua anggota keluarga harus terlibat ketika melakukan kerja
harian di rumah dan jadikannya sebagai satu aktiviti yang menyeronokkan.
Ibu bapa boleh menggalakkan anak-anak kecil mereka untuk membantu
ketika memasak. Berikan mereka tugas yang mudah seperti mengaul bahan
untuk membuat salad. Biarkan keadaan menjadi sedikit kotor dan mereka
juga boleh membantu untuk membersihkannya.

9.1.3 Pendidikan
Peranan ibu bapa dalam mendidik seorang anak tidak begitu kuat seperti dulu.
Ibu bapa bukanlah pembekal pendidikan yang tunggal kerana kanak-kanak
sekarang dihantar ke pusat asuhan dan prasekolah. Walau bagaimanapun, ibu
bapa masih lagi menjadi pengaruh terbesar terhadap apa yang diketahui oleh
kanak-kanak dan kemampuan untuk melakukan sesuatu. Ibu bapa adalah model
dan guru bagi anak-anak mereka.
Kanak-kanak mempelajari moral dan nilai mereka melalui ibu bapa mereka.
Bagaimana mereka berkelakuan dan berinteraksi dengan orang lain
berkemungkinan merupakan bayangan ibu bapa mereka secara langsung. Ibu
bapa yang baik menggalakkan nilai-nilai murni seperti kebaikan, kejujuran dan
kerjasama.
Walaupun demikian, memberi nasihat tidak akan memberi sebarang kebaikan

jika anda bertindak sebaliknya. Kanak-kanak akan menyedari sikap ibu bapa
mereka dan dengan mudah mengikut sikap tersebut kerana mereka merasakan
ia adalah cara yang terbaik untuk bertindak. Jangan terkejut jika anda
mendengar anak anda memburukkan jiran anda atau meminum susu terus
daripada kotak jika ibu bapa melakukan perkara yang sama.
Kanak-kanak kerap memperoleh kemahiran menyelesaikan masalah daripada

ibu bapa mereka. Ini mungkin wujud dalam bentuk arahan atau peniruan.
Kanak-kanak sering tertarik dengan bagaimana perkara di sekeliling mereka
berfungsi. Sekiranya ibu bapa berinteraksi dengan sesuatu objek di persekitaran
mereka, anak-anak akan selalu bersemangat untuk memerhatikannya. Kanak-
kanak mudah meniru melalui pemerhatian ke atas tugas yang mudah
(mengepam bilik air) hingga tahap yang lebih rumit (membuka pintu).
Sikap mempelajari kanak-kanak adalah sering dipengaruhi oleh ibu bapa

mereka. Sesetengah ibu bapa memberitahu kanak-kanak apa yang perlu
dipelajari dan bila untuk mempelajarinya. Mereka sudah mempunyai jadual
yang sedia ada untuk kanak-kanak dan sesuai untuk memberi arahan kepada
mereka. Terdapat ibu bapa yang mempunyai cara yang kurang formal dalam
pengajaran iaitu melalui penyediaan bahan pembelajaran yang sesuai dan
menjawab sebarang persoalan jika ditanya oleh kanak-kanak.
Langkah biasa untuk kanak-kanak peroleh semua tabiat belajar adalah dengan
memerhati ibu bapa atau adik-beradik mereka. Melihat anggota keluarga yang
lain membaca atau melakukan kerja rumah akan menggalakkan mereka untuk
melakukan benda yang sama. Bagi seorang kanak-kanak, jika orang yang mereka
sayangi dan minati melakukan sesuatu, ia mesti amat berbaloi untuk dilakukan.

Sesetengah ibu bapa mungkin mengalami masalah apabila melibatkan

pendidikan. Mereka menghantar anak-anak mereka ke sekolah pada usia yang
muda dan mengharapkan mereka untuk memperoleh kecemerlangan dalam
setiap mata pelajaran. Apabila mereka gagal untuk melakukannya, mereka akan
dimarah dan diarahkan untuk berusaha lebih kuat. Memberi galakan kepada
seorang anak untuk berjaya adalah satu perkara baik, namun, mendesak mereka
secara keras boleh mendatangkan masalah dalam keyakinan diri mereka.
Kanak-kanak akan kerap berasa seperti tidak cukup bagus di mata ibu bapa
mereka. Mereka mungkin merasa mereka tidak layak untuk kasih sayang ibu
bapa kecuali mereka melakukan yang terbaik di sekolah. Jika mereka berjaya,
mereka tidak mampu untuk menjadi gembira kerana mereka berasa tertekan
untuk melakukan apa yang baik atau menjadi lebih baik pada masa akan datang.
Sebaliknya, ibu bapa harus membiarkan anak-anak mengetahui bahawa mereka

tetap menyayangi mereka dalam apa jua yang mereka lakukan. Jika mereka
berjaya, ibu bapa akan berasa bangga dan jika mereka tidak mampu, ibu bapa
akan tetap menyokong mereka untuk melakukan yang lebih baik. Berikan
mereka masa untuk berehat dan bermain permainan atau sukan. Kadang kala
mereka perlukan masa untuk berimaginasi dan berkhayal.
Keseluruhannya, ibu bapa adalah satu bahagian yang penting dalam pendidikan
anak-anak. Kajian telah membuktikan bahawa pendapat berikut adalah tepat:
(a) Keluargalah yang seharusnya menyediakan persekitaran bersifat

pendidikan yang utama, bukannya pihak sekolah;
(b) Apabila ibu bapa terlibat dalam pendidikan anak mereka, mereka
cenderung untuk mencapai lebih banyak kejayaan;
(c) Melibatkan ibu bapa dalam pendidikan anak mereka sendiri di rumah
adalah tidak mencukupi. Ibu bapa perlu terlibat dalam semua peringkat di
sekolah untuk memastikan kualiti sekolah sebagai institusi khidmat
masyarakat; dan
(d) Kanak-kanak yang berasal daripada keluarga berpendapatan rendah dan

minoriti etnik mendapat lebih manfaat apabila ibu bapa melibatkan diri di
sekolah.

SEMAK KENDIRI 9.1
1. Antara berikut, yang manakah BUKAN bentuk sosialisasi seorang

kanak-kanak yang kebiasaannya dijumpai dalam budaya yang
dominan?
A. Autoritatif
B. Optimistik
C. Permisif
D. Autoritarian
2. Ibu bapa autoritatif:
A. Mengarahkan aktiviti anak-anak mereka dengan cara yang

tidak rasional.
B. Menahan diri daripada menunjukkan kawalan tegas.
C. Mengenal pasti kepentingan individu dan keunikan

personaliti anak-anak mereka.
D. Tidak memberi kemesraan dan sokongan kepada anak-anak

mereka.
3. Kanak-kanak kepada ibu bapa _________ memiliki tahap tertinggi

dalam perkembangan afektif berbanding kanak-kanak kepada ibu
bapa yang mengguna pakai gaya sosialisasi kanak-kanak yang
lain.
A. Autoritarian
B. Autoritatif
C. Permisif
D. Terlalu menurut kehendak

4. Kanak-kanak yang memiliki ibu bapa autoritarian:
A. Berkemungkinan memperoleh pencapaian yang tinggi.
B. Cenderung untuk bekerjasama dengan rakan sebaya, adik-

beradik dan orang dewasa.
C. Kurang untuk mempamerkan masalah tingkah laku.
D. Cenderung untuk bergantung, pasif dan menurut.
Jawapan: 1. (B) 2. (C) 3. (B) 4. (D)
9.2 MASYARAKAT DAN PERKEMBANGAN

AFEKTIF
Anggota keluarga bukanlah satu-satunya pengaruh bagaimana kanak-kanak
membesar. Dalam beberapa kejadian pengabaian atau kurangnya ibu bapa
dalam pembesaran anak-anak, ia merupakan masyarakat yang membesarkan
kanak-kanak. Bagaimanapun, dalam kebanyakan kes, masyarakat adalah ibu
bapa yang kedua kepada kanak-kanak. Hal ini adalah sama ada masyarakat
mengajar nilai yang baru atau menguatkan lagi apa yang mereka sudah ketahui.
Kanak-kanak yang dijaga baik adalah lebih bekerjasama, terlibat dalam aktiviti,
peramah dan kreatif. Walaupun ia bukan keperluan bagi ibu bapa untuk
memerhati anak-anak mereka 24 jam dalam sehari, mereka sepatutnya
memastikan bahawa anak-anak mereka mempunyai penjagaan yang berkualiti
untuk membesar sebagai orang dewasa yang sihat. Dalam pemeliharaan anak,
kebiasaannya, masyarakat dirujuk kepada penjagaan anak, sekolah, rakan sebaya
dan media.
(a) Penjagaan Anak

Penjagaan anak merujuk kepada penjagaan yang diberikan kepada seorang
anak oleh individu selain ibu bapa semasa ketiadaan ibu bapa. Ini
merangkumi para pengasuh, jiran tetangga, rakan atau saudara mara.
Dalam beberapa kes, ibu bapa mungkin meletakkan anak-anak mereka di
pusat jagaan harian atau nurseri pada waktu pagi ketika mereka pergi ke
tempat kerja.

Penjagaan anak dalam keluarga adalah apabila penjagaan anak disediakan

di sebuah rumah persendirian. Penjaga tersebut menjaga beberapa orang
kanak-kanak dan rumah telah disesuaikan supaya ia selesa untuk kanak-
kanak yang pergi ke sana pada setiap hari.
Pusat yang berasaskan kanak-kanak ditubuhkan khas untuk satu

kumpulan besar kanak-kanak yang mana dibahagikan mengikut kumpulan
umur. Mereka ditetapkan mengikut bilik darjah berdasarkan umur mereka.
Bilik darjah tersebut dilengkapi dengan peralatan dan bahan yang sesuai
bagi tahap perkembangan kanak-kanak.
Tidak kira apa jenis hubungan dengan kanak-kanak, seorang penjaga yang
baik adalah orang yang menyediakan:
(i) Penjagaan yang mesra dan penuh kasih sayang serta panduan kepada
kanak-kanak dan bekerja dengan keluarga untuk memastikan kanak-
kanak berkembang dalam cara yang terbaik;
(ii) Susun atur yang menjamin perlindungan, keselamatan dan kesihatan;

dan
(iii) Aktiviti yang membantu kanak-kanak berkembang secara emosi,

sosial, mental dan fizikial.
Kualiti sikap penjaga terhadap anak-anak boleh meramalkan

perkembangan kognitif, linguistik dan sosial. Bagaimanapun, pada setiap
peringkat umur, hubungan kekeluargaan kanak-kanak adalah pengaruh
terpenting dalam perkembangan mereka.
(b) Prasekolah
Prasekolah adalah tempat di mana kebanyakan kanak-kanak pelajari
tentang kemahiran yang diperlukan untuk menjalani peringkat sekolah
rendah dengan baik. Kebiasaannya, prasekolah disediakan untuk kanak-
kanak yang berusia empat hingga enam tahun manakala kanak-kanak yang
lebih kecil dihantar ke pusat jagaan harian.
Di sekolah, para guru merupakan pengaruh paling kuat atas kanak-kanak.

Merekalah yang menyediakan persekitaran pembelajaran untuk kanak-
kanak. Mereka memahami keperluan, kepentingan dan kebolehan kanak-
kanak serta boleh memahami ketakutan kanak-kanak dalam kegagalan.

Seorang guru yang baik mampu untuk memberi galakan kepada kanak-
kanak untuk meneroka dan memenuhi rasa ingin tahu mereka. Semua ini
akan memberi rasa cinta kanak-kanak untuk belajar. Guru turut mendidik
kanak-kanak cara untuk berurusan dengan pihak berkuasa, bekerjasama
dengan orang lain, mengendalikan masalah dan menjadi cekap bersosial.
Guru bertanggungjawab untuk menyediakan bahan yang sesuai bagi

kanak-kanak supaya dapat belajar, menguruskan bilik darjah dan
berinteraksi dengan setiap kanak-kanak secara individu. Ketika guru
berinteraksi dengan pelajar, mereka berhubung sikap mereka tentang
pembelajaran dan tingkah laku sepertimana mereka berasa tentang orang-
orang tertentu.
Guru yang baik merupakan seseorang yang kanak-kanak hormati, akur,

belajar daripada, diperhatikan dan ditiru. Oleh disebabkan kanak-kanak
prasekolah menghabiskan banyak masa mereka di sekolah, tidak hairanlah
jika guru dianggap sebagai „ibu bapa‰ kedua kanak-kanak.
(c) Rakan Sebaya

Rakan sebaya ialah kanak-kanak yang mempunyai umur yang sama
dengan kanak-kanak yang lain. Mereka sering bertemu rakan sebaya
mereka ketika bermain di kawasan awam (seperti taman rekreasi dan
padang permainan), di pusat asuhan harian atau prasekolah, di
perkumpulan sosial (seperti berkelah dan bola sepak) atau aktiviti
keagamaan (seperti di masjid, gereja atau kuil). Terdapat segelintir kanak-
kanak yang mengambil kesempatan ini untuk membuat kawan tetapi
terdapat juga yang menyedari kehadiran mereka tetapi memilih untuk
bersendiri.
Sekitar umur dua hingga enam tahun, hubungan rakan sebaya menjadi
lebih penting. Mereka lebih banyak merujuk rakan sebaya mereka untuk
perhatian dan kurang kepada penjaganya. Kanak-kanak perlu berada
berhampiran rakan sebaya mereka dan berasa seperti mereka
berkepunyaan. Interaksi antara rakan sebaya mengajar kanak-kanak
bagaimana untuk bersama dengan yang lain, membentuk moral dan nilai
serta kesesuaian peranan sosiobudaya.
Kanak-kanak membentuk kebanyakan moral tersebut ketika sedang

bermain (kebiasaannya permainan drama sosio) dan ketika membina
hubungan persahabatan. Tingkah laku baik seseorang itu adalah
bergantung kepada jenis rakan yang dia miliki.

Kanak-kanak tidak terlalu muda untuk mengalami tekanan rakan sebaya.

Kanak-kanak mungkin mengubah sikap mereka, hanya untuk serasi dan
menjadi sebahagian daripada kumpulan. Perubahan boleh menjadi positif
(suka berkawan dan berkongsi) kepada negatif (agresif, menolak atau
memukul ketika bermain).
Walaupun interaksi antara rakan sebaya mempunyai kesan negatif

tersendiri, namun, ia adalah lebih teruk jika tidak mempunyai hubungan
yang baik antara rakan sebaya. Kanak-kanak yang mempunyai interaksi
rakan sebaya yang lemah mengalami kemahiran sosial yang teruk serta
berkemungkinan untuk menjadi anti-sosial di kemudian hari.
9.2.1 Sumbangan
Seterusnya kita akan membincangkan sumbangan dalam penjagaan kanak-
kanak.
(a) Penjagaan Kanak-Kanak

Kemasukan seorang kanak-kanak ke dalam pusat jagaan harian sebelum
berumur dua tahun adalah tidak disarankan. Pada umur ini, kanak-kanak
seharusnya meluangkan masa bersama ibu bapa, terutamanya ibu. Kanak-
kanak yang tidak berpeluang untuk melakukannya berisiko untuk merasa
tidak selamat.
Dalam kes kanak-kanak yang berasal daripada keluarga miskin, peluang

untuk ke pusat jagaan harian boleh membantu mereka membentuk
kemahiran belajar dan bahasa dengan lebih baik. Walau bagaimanapun,
dalam beberapa insiden di mana menghantar anak ke pusat jagaan akan
menyebabkan mereka menjadi lebih agresif, kurang bertindak balas
terhadap autoriti dan pencapaian rendah di sekolah berbanding mereka
yang dibesarkan sepenuhnya di rumah.
Ini banyak bergantung pada kualiti penjagaan dan bagaimana keadaan

kanak-kanak di pusat harian dikawal berbanding di rumah. Mereka yang
berasal daripada keluarga pecah-belah atau terabai mungkin akan menjadi
lebih baik di pusat jagaan kerana mereka mempunyai lebih perhatian dan
banyak aktiviti yang dijalankan.

Program jagaan yang berkualiti boleh menghasilkan pembelajaran dan

kemahiran sosial yang lebih baik. Ini adalah lebih baik bagi kanak-kanak
pada usia yang lebih muda (bayi) untuk diluangkan lebih banyak masa
dengan ibu bapa mereka. Namun, mereka yang menghabiskan masa
selama sepuluh jam di pusat jagaan harian boleh menderita akibat daripada
kurang berhubung dengan ibu bapa mereka.
(b) Prasekolah
Sebagaimana yang telah dijelaskan, para guru merupakan pengaruh sosial
utama di sekolah. Setiap kanak-kanak melihat seorang guru dengan cara
berbeza kerana mereka berinteraksi dengan guru yang berbeza. Guru boleh
menyediakan fungsi sosial berikut untuk kanak-kanak:
(i) Menyediakan empati ă Dengarlah luahan seorang kanak-kanak dan

fahamilah perasaan mereka. „Cikgu tahu apa yang awak rasa.
Memang salah untuk dia mengambil barang awak tanpa meminta
kebenaran.‰
(ii) Menggalakkan atau mengurangkan kebebasan ă „Boleh awak

tunjukkan pada saya bagaimana untuk menyelesaikan masalah ini?‰
menggalakkan kebebasan. „Biar saya jelaskan jawapannya,‰
mengurangkan kebebasan.
(iii) Menghasilkan atau mengurangkan penghargaan diri ă „Itu satu idea

yang bagus,‰ menghasilkan penghargaan diri. „Saya tidak rasa idea
itu akan berhasil,‰ mengurangkan penghargaan diri.
(iv) Mendengar ă Beri perhatian kepada apa yang kanak-kanak ingin

katakan dan ambil tahu apa yang mereka maksudkan. „Saya tidak
suka bermain di luar‰ boleh memberi maksud „Saya tidak suka
bermain di luar kerana saya dibuli.‰
Guru juga bertanggungjawab untuk menyediakan persekitaran yang

mampu menghasilkan tingkah laku sosial dan permainan sosio-dramatik
yang lebih sesuai. Berdasarkan jumlah kanak-kanak yang perlu dijaga,
guru seharusnya mengetahui cara untuk mengurus dan mengawal kanak-
kanak. Ini boleh dilaksanakan dengan memastikan mereka menyertai
aktiviti dan sediakan peralatan dan bahan untuk mereka bermain.

Guru harus memerhatikan kanak-kanak hampir sepanjang masa. Mereka

perlu dipastikan bersikap dengan baik dan tahu cara bertindak jika seorang
kanak-kanak telah melakukan kesalahan. Berikut merupakan beberapa
langkah mudah dalam menguruskan kanak-kanak jika mereka berkelakuan
nakal:
(i) Mengingatkan kanak-kanak tentang peraturan dan kesannya jika

mereka melanggarnya;
(ii) Alih perhatian mereka dengan lebih banyak aktiviti perseorangan;

dan
(iii) Setelah kanak-kanak berseorangan, tanya pada mereka jika mereka

bersedia untuk kembali semula ke aktiviti yang mereka lakukan
sebelum itu tetapi kali ini dia haruslah mengikut peraturan. Atau
anda boleh bantu dia memilih aktiviti yang lain.
Kanak-kanak seharusnya mengetahui akibatnya apabila mereka melanggar

peraturan. Mereka seharusnya menjadi yakin bahawa guru akan
mengambil langkah untuk memastikan mereka berkelakuan baik.
Kadang-kadang mereka mungkin berkelakuan sebaliknya kerana mereka

tidak mengetahui cara untuk bertindak. Mereka tidak mengetahui cara
yang betul untuk berinteraksi secara sosial dengan kanak-kanak yang lain.
Guru perlu memberi pendapat secara terus kepada kanak-kanak ini dengan
menggunakan tingkah laku yang sesuai. Kanak-kanak boleh diajar untuk
berkongsi dan mengucapkan „tolong‰ atau „minta maaf‰ apabila mereka
melakukan kesalahan. Guru hanya perlu memberi kebenaran ketika
tingkah laku positif digunakan dan abaikan jika sebaliknya.
(c) Rakan Sebaya

Kanak-kanak belajar untuk membuat kawan ketika mereka bermain dan
berinteraksi dengan kanak-kanak yang lain. Kanak-kanak prasekolah yang
lebih tua dan lebih sosial lebih cenderung untuk membuat lebih ramai
kawan. Kanak-kanak yang memilik banyak kebolehan juga cenderung
untuk membuat lebih ramai kawan. Kanak-kanak yang mampu
membentuk hubungan persahabatan adalah lebih berjaya dalam
penyesuaian diri di prasekolah.
Rakan sebaya juga boleh mempengaruhi identiti jantina seseorang itu.

Rakan yang sama umur berkemungkinan untuk mengurangkan tingkah
laku silang jantina kanak-kanak, terutamanya kanak-kanak lelaki. Mereka
mungkin mengusik seorang kanak-kanak lelaki yang bermain dengan
barang permainan kanak-kanak perempuan (patung dan peralatan rumah)

dan melabel mereka sebagai perempuan. Kanak-kanak perempuan yang

bermain permainan kanak-kanak lelaki (kereta dan lori mainan) mungkin
akan diganggu oleh rakan sebaya, „Itu semua adalah untuk lelaki, bukan
perempuan.‰
Rakan sebaya boleh mempengaruhi tingkah laku kanak-kanak secara

terang. Kumpulan rakan seorang kanak-kanak boleh mencerminkan
personaliti dan tingkah laku mereka dengan mudah. Kadangkala pengaruh
tersebut bukanlah sentiasa positif.
Kanak-kanak, terutamanya kanak-kanak lelaki mempunyai kecenderungan

untuk menjadi agresif. Kebiasaannya, kanak-kanak yang ditempatkan
dalam sebuah persekitaran bersama kanak-kanak agresif akan menjadi
agresif dengan sendirinya. Mereka mungkin melihatnya sebagai satu
bentuk permainan. Mereka selalu meniru apa yang mereka lihat dalam
rancangan televisyen dan mengubahnya menjadi permainan bersama
rakan-rakannya.
9.2.2 Kerjasama
Seterusnya kita akan membincangkan kerjasama masyarakat dalam
pembangunan kanak-kanak.
(a) Prasekolah
Kanak-kanak sering melihat guru mereka sebagai ketua. Mereka mesti
mendengar kata guru dan buat seperti yang disuruh. Walau
bagaimanapun, tidak semua akan memberi respon dengan baik terhadap
ketua, sebahagian mungkin memberontak dan segelintir pula mungkin
mengabaikan mereka. Bagaimana kanak-kanak berinteraksi dan serasi
bersama orang lain adalah sangat bergantung kepada guru mereka.
Inilah sebab kenapa gaya kepimpinan adalah sangat penting. Gaya

kepimpinan merupakan cara guru mengarah dan mengetuai kanak-kanak.
Ia mempengaruhi bagaimana seorang guru memberi arahan, menilai
kanak-kanak dan kesanggupan mereka untuk terlibat.
Gaya kepimpinan yang tegas atau lembut berkemungkinan memberi kesan

terhadap bagaimana kanak-kanak bertindak balas.
Berikut merupakan beberapa contoh gaya kepimpinan dan cara mereka

mengendalikan sesuatu aktiviti.

(i) Autoritarian ă Guru
 Menetapkan polisi kumpulan;
 Memberikan arahan langkah demi langkah;
 Memberitahu setiap kanak-kanak apa yang perlu dilakukan dan

menentukan kumpulan kanak-kanak;
 Subjektif dalam memuji hasil kerja kanak-kanak; dan
 Tidak mengambil bahagian.
(ii) Demokratik ă Guru
 Membenarkan kanak-kanak lelaki terlibat dalam penetapan polisi

kumpulan;
 Memberi pendapat umum tentang apa yang perlu dilakukan dan

mencadangkan cara lain dalam melakukan sesuatu;
 Membenarkan kanak-kanak untuk bekerja dengan siapa sahaja

yang mereka mahu;
 Menilai mereka dengan adil; dan
 Berusaha untuk menjadi anggota dalam kumpulan.
(iii) Permisif ă Guru
 Memberi kebebasan yang sepenuhnya kepada kumpulan untuk

melakukan apa yang mereka inginkan;
 Membekalkan bahan atau maklumat hanya apabila diminta; dan
 Sukar memberi ulasan atas sesuatu perkara.
Satu kajian telah dijalankan berdasarkan ketiga-tiga gaya kepimpinan

tersebut. Bagi menentukan gaya kepimpinan yang mana paling sesuai,
mereka menggunakan tiga orang guru untuk menentukan gaya
kepimpinan tersebut. Kanak-kanak dibahagikan kepada tiga kumpulan
dengan gaya kepimpinan yang berbeza.

Kumpulan kanak-kanak yang bersama guru autoritarian adalah lebih

agresif antara satu sama lain dan tidak gembira berbanding mereka yang
bersama guru demokratik. Bagaimanapun, mereka menghasilkan hasil
kerja yang terbaik berbanding kumpulan yang lain.
Kebiasaannya, guru autoritarian memberi lebih perhatian terhadap prestasi

pencapaian daripada melihat kegembiraan kanak-kanak. Mereka adalah
jenis individu yang lebih suka kanak-kanak duduk dan diam serta
melakukan kerja mereka, bukannya berlari dan bermain.
Kanak-kanak yang berada di dalam kumpulan demokratik adalah lebih

mesra dan seronok. Mereka terus bekerja walaupun selepas guru
meninggalkan bilik darjah yang mana tidak berlaku dalam dua kumpulan
yang lain.
Guru demokratik menghargai pendapat kanak-kanak serta menggalakkan

pemikiran kreatif dan bebas. Guru tersebut memberi asas tentang sesuatu
dan membiarkan kanak-kanak melakukan apa yang dirasakan adalah
terbaik.
Kumpulan permisif adalah yang paling kurang mahir. Kanak-kanak kerap

berasa bosan dan mencari cara untuk menghiburkan mereka sendiri yang
tidak melibatkan guru atau aktiviti yang telah ditetapkan.
Guru permisif boleh menilai kreativiti dan kebebasan seperti guru

demokratik tetapi tidak menyediakan kelengkapan cukup untuk kanak-
kanak. Hal ini tidak bermaksud mereka tidak mengambil tahu tentang
kanak-kanak, bahkan mereka tidak mahu mengawal mereka dan
membiarkan mereka melakukan apa sahaja yang diinginkan.
Keseluruhannya, pengajaran demokratik terhadap kanak-kanak dipercayai

adalah paling berkesan dan hasilnya, ia digunakan dalam kebanyakan
program prasekolah. Kanak-kanak digalakkan untuk merancang aktiviti
mereka bersama guru dan dibenarkan untuk menyertai dalam aktiviti
mereka sendiri. Walaupun mereka tidak campur tangan dalam aktiviti
kanak-kanak, guru tersebut mungkin akan menawarkan cadangan atau
bantuan jika diperlukan.

(b) Rakan Sebaya

Kanak-kanak mudah dipengaruhi oleh rakan sebaya mereka. Kebanyakan
kanak-kanak bertindak sebegitu supaya kanak-kanak yang lain menyukai
atau menerima mereka sebagai sebahagian daripada kumpulan. Mereka
boleh mempelajari tingkah laku negatif seperti berkelakuan agresif tetapi
mereka juga berkemampuan dalam tingkah laku pro-sosial yang tidak
mementingkan diri.
Tingkah laku tidak mementingkan diri diperhatikan dalam kalangan

kanak-kanak ketika berusia dua atau tiga tahun. Ia berlaku pada masa yang
sama mereka mula berminat untuk bermain dengan kanak-kanak yang
lain. Mereka mungkin menawarkan bantuan kepada kanak-kanak yang
tercedera, berkongsi barang permainan atau mencuba untuk
menyenangkan seseorang yang kecewa. Kanak-kanak pada usia tersebut
sudah mula memahami perasaan dan berusaha untuk memberi respon
dengan menggunakan cara sokongan atau simpati.
Semakin kanak-kanak membesar, mereka belajar untuk membentuk lebih

banyak tingkah laku pro-sosial yang kompleks seperti tolong-menolong
dan menunggu giliran. Kanak-kanak yang lebih tua juga berkemungkinan
lebih suka memberi berbanding yang muda. Memberi keselesaan kepada
kanak-kanak yang lain adalah perkara biasa semasa prasekolah daripada
ketika mereka memasuki sekolah rendah.
Kanak-kanak kecil sering memiliki lebih sikap empati dan tidak

mementingkan diri serta mampu untuk mengawal emosi mereka dengan
baik. Kanak-kanak sebegini adalah lebih popular dalam kalangan rakan
sebaya mereka. Lama-kelamaan, mereka mempelajari bahawa jika mereka
mahu orang lain menyukai mereka, mereka harus berlaku baik dengan
mereka. Sebaik-baiknya, kanak-kanak belajar mematuhi budaya sosial
tanpa memberi menjejaskan hak kepentingan individu atau sikap
ketegasan mereka sendiri.
Ketika berinteraksi dengan rakan sebaya, kanak-kanak kerap mempelajari

tentang hal berkaitan dengan kuasa, sifat suka menurut, kerjasama dan
konflik. Hal-hal tersebut menjadikan kanak-kanak lebih bebas dan
membangunkan kebolehan untuk berunding. Seorang kanak-kanak
mungkin akan menyimpan sepotong roti sandwic untuk dirinya sendiri
kerana ia adalah haknya berbanding memberikan roti tersebut kepada
kanak-kanak yang meminta daripadanya. Kanak-kanak mungkin
menawarkan permainan yang sedang dipegang (anak patung) untuk
mendapat sesuatu yang sedang dimain oleh kanak-kanak lain (basikal tiga
roda).

AKTIVITI 9.2
Jalankan pemerhatian ke atas sebuah program asuhan pendidikan awal

kanak-kanak dan kenal pasti tingkah laku yang sesuai dan tidak sesuai
ditunjukkan oleh pengasuh. Cari „maksud‰ bagi setiap tingkah laku
yang anda perhatikan:
(a) Apakah contoh tingkah laku orang dewasa yang memberi

tekanan kepada kanak-kanak untuk dipatuhi?
(b) Apakah contoh tingkah laku orang dewasa yang memberi

kemudahan?
(c) Apakah kesan daripada tingkah laku tersebut dalam

perkembangan afektif kanak-kanak?
9.2.3 Pendidikan
Pendidikan adalah penting dalam pembangunan dan perkembangan kanak-
kanak yang afektif. Mari kita bincangkannya.
(a) Penjagaan Kanak-kanak

Bagi sesetengah pusat jagaan harian, ia dilihat sebagai satu tempat untuk
kanak-kanak mendapatkan pendidikan awal mereka. Semua kursus dalam
pusat jagaan ini adalah bergantung pada jenis perkhidmatan yang
ditawarkan, persekitaran dan kualiti pekerja. Persekitaran yang baik boleh
menggalakkan kanak-kanak untuk belajar bermain dan bersosialisasi
dengan yang lain.
Segelintir pusat jagaan harian hanya menyediakan penyeliaan ke atas

kanak-kanak atau tempat untuk ibu bapa meninggalkan anak-anak mereka
ketika mereka sedang sibuk. Ini mungkin termasuk keperluan asas
kehidupan kanak-kanak iaitu makanan, sumber air, pakaian bersih dan
tempat tidur. Kanak-kanak yang berada dalam pusat jagaan sebegini perlu
melayan diri mereka sendiri. Lama-kelamaan, kanak-kanak menjadi bosan
dan tidak cukup rehat serta berkemungkinan menjadi agresif. Hasilnya,
kanak-kanak kurang memperoleh kemahiran sosial dan pembelajaran.

Terdapat juga pusat yang menyediakan kanak-kanak dengan permainan

dan buku yang mampu merangsang pemikiran mereka. Mereka akan
menjalani aktiviti yang boleh menggalakkan mereka untuk pelajari
kemahiran yang baru. Pengasuh bukan hanya memerhatikan kanak-kanak,
bahkan, mereka membacakan buku cerita dan bermain bersama mereka.
Kanak-kanak akan sentiasa dilayan dan berasa seronok berada di sana.
Kanak-kanak tersebut akan mengalami kesan positif dalam kebolehan
sosial dan pembelajaran.
(b) Prasekolah
Guru merupakan individu yang mendidik orang lain. Mereka harus
mampu mengetahui cara menggunakan persekitaran untuk menggalakan
proses pembelajaran. Mereka merupakan orang yang bertanggungjawab
untuk merancang aktiviti yang boleh mengajar dan memperbaiki
kemahiran kanak-kanak serta melaksanakannya. Berikut merupakan
beberapa tanggungjawab guru ketika sedang mengajar:
(i) Memberi maklumat ă Menjelaskan sesuatu benda dan bagaimana

sesuatu itu berfungsi. Contohnya, „Ini adalah zirafah, ia mempunyai
leher yang panjang supaya ia boleh makan daun-daun di atas pokok
yang tinggi.‰
(ii) Demonstrasi ă Menunjukkan pada kanak-kanak cara untuk

melakukan sesuatu atau bagaimana sesuatu itu berfungsi. Contohnya,
„Lihat apa yang berlaku apabila cikgu campurkan warna biru dan
hijau.‰
(iii) Merangsang pemikiran ă Menggalakkan kanak-kanak untuk berfikir

untuk dirinya sendiri dan menawarkan pendapat. Contohnya,
„Kenapa pokok ini lebih kecil daripada pokok itu, sedangkan kita
menanamnya pada waktu yang sama?‰
(iv) Menilai ă Menilai perkembangan kanak-kanak berdasarkan

perkembangan umur mereka dan membantu mereka untuk
perbaikinya. Contohnya, „Ini adalah gambar yang sangat cantik dan
kita patut menampalnya di dinding.‰
Dalam kebanyakan persekitaran pengajaran, guru bertanggungjawab atas

apa yang dipelajari oleh kanak-kanak. Namun, guru masih diperlukan
untuk membimbing mereka. Daripada memberitahu kanak-kanak apa yang
akan dipelajari, mereka boleh memberikan cadangan.

Guru hanya perlu menyediakan bahan dan maklumat yang kanak-kanak

perlukan dan bersesuaian untuk membantu kanak-kanak yang tersekat
atau keliru. Guru mesti membenarkan kanak-kanak untuk menjadi kreatif
dan memikirkan jalan penyelesaian mereka sendiri. Kanak-kanak adalah
berkemungkinan untuk mengingati sesi pembelajaran jika mereka
menyelesaikan masalah mengikut cara mereka sendiri.
Seterusnya, kanak-kanak mampu untuk menentukan apa yang mereka

ingin pelajari. Akhirnya, mereka mula belajar dengan sendirinya tanpa
ditanya atau disuruh. Mereka berasa seronok dengan proses pembelajaran
dan pengetahuan yang mereka perolehi. Ini boleh menjadi lebih berharga
daripada sebarang pengajaran yang guru boleh ajari.
AKTIVITI 9.3
Temu bual ibu bapa yang mempunyai seorang anak di peringkat awal
pendidikan.
(a) Apakah yang dilihat oleh ibu bapa tersebut sebagai kesusahan
utama dalam kehidupan berkeluarga?
(b) Apakah sumber masyarakat yang boleh didapati untuk

membantu ibu bapa menangani masalah yang dihadapi?
(c) Bagaimanakah perasaan ibu bapa tentang sekolah anaknya?
(d) Adakah ibu bapa terlibat dengan sekolah anak?
(e) Fikirkan beberapa soalan temu bual yang tertentu dan lihat
maklum balas yang anda peroleh.
(c) Rakan Sebaya

Kanak-kanak sentiasa dipengaruhi oleh kehadiran orang lain. Bagaimana
mereka bertindak balas bergantung pada cara mereka mahu orang lain
fikirkan tentang mereka. Sesetengah mahukan perhatian dan disukai oleh
yang lain. Kanak-kanak yang lain ingin menjadi sebahagian daripada
kumpulan dan menjadi seperti orang lain.

Rakan sebaya boleh mempengaruhi kemahiran pembelajaran kanak-kanak

dalam beberapa cara. Ini adalah termasuk pertandingan dan peniruan.
Kanak-kanak akan selalu berasa ingin bertanding, sama ada bersama adik-
beradik mereka atau rakan sebaya. Pertandingan yang sihat mestilah selalu
digalakkan kerana sebahagian kanak-kanak menganggapnya sebagai satu
keseronokan.
„Permainan‰ yang boleh memperbaiki kemahiran kognitif dan fizikal

kanak-kanak adalah satu kebiasaan. Kanak-kanak berasa seronok bermain
„cari dan sembunyi‰, permainan meneka dan mengeja serta perlumbaan
pendek. Mereka mungkin bersaing di dalam kelas untuk melihat siapa
yang paling cepat mengangkat tangan dan menjawab soalan dengan betul.
Dalam kejadian sebegini, kanak-kanak kurang menyimpan dendam. Bagi
mereka, orang yang terbaik adalah pemenang dan keseronokan adalah
dalam permainan itu sendiri.
Pertandingan hanya menjadi buruk apabila kanak-kanak menganggapnya

sebagai terlalu serius. Sesetengan mungkin marah atau terdorong ke arah
keganasan jika mereka „kalah‰. Yang lain berasa kecewa dan merasakan
yang mereka tidak cukup bagus di mana ia menjejas harga diri mereka. Ia
adalah penting untuk kanak-kanak mengetahui bahawa mereka adalah
istimewa dan berbakat dalam cara mereka yang tersendiri. Hanya kerana
mereka tidak menang dalam sesuatu masa, bukan bermaksud mereka tidak
boleh tetapi mereka hanya perlu berusaha lebih kuat.
Peniruan juga adalah satu kebiasaan dalam kalangan kanak-kanak. Kanak-

kanak ingin mampu melakukan apa yang orang lain buat. Mereka mungkin
melihat orang lain membaca atau melakukan sesuatu dan mereka berfikir
„Saya harap saya juga mampu melakukannya.‰ Oleh itu, mereka mencuba
untuk melakukannya dengan sendiri. Peniruan boleh menjadi positif selagi
mereka tidak menganggapnya terlalu serius dan menyakiti orang lain atau
diri mereka sendiri.
Peniruan juga berisiko untuk melampaui batasan. Lazimnya kanak-kanak

meniru tingkah laku agresif, terutamanya kanak-kanak lelaki. Kanak-kanak
juga berkemungkinan untuk menilai orang lain yang berbeza dan
melakukan sesuatu secara berbeza daripada mereka. Guru perlu campur
tangan dengan tingkah laku negatif sebegitu untuk mengelak mereka
daripada melakukannya. Jelaskan pada kanak-kanak cara yang betul untuk
bertindak dan sentiasa menjadi model yang bagus.

SEMAK KENDIRI 9.2
1. Faktor yang paling penting dalam penyediaan penjagaan bagi

bayi dan kanak-kanak yang ibu bapa perlu teliti ketika memilih
pusat jagaan kanak ialah:
A. Ibu bapa yang kurang memberi perhatian mengundang

risiko terbesar untuk mengganggu pertalian ibu dan bayi
berbanding kualiti penjagaan kanak-kanak yang lemah.
B. Staf pekerja terlatih lebih berkemampuan untuk menjaga

keperluan perkembangan bayi berbanding kebanyakan ibu
bapa.
C. Ibu bapa seharusnya tidak teragak-agak untuk menukar

pengurusan penjagaan kanak-kanak jika mereka rasa ia
tidak sesuai mengikut jadual mereka.
D. Pengurus penjagaan kanak-kanak yang bercakap

menggunakan bahasa yang berbeza daripada di rumah akan
menggalakkan perkembangan dwi-bahasa dalam diri kanak-
kanak.
2. Seorang guru yang meletak nilai tertinggi pada kanak-kanak

perlu pelajari bagaimana untuk serasi antara satu sama lain
adalah paling didorong oleh nilai yang menitikberatkan
A. Estetika
B. Kejayaan akademik
C. Kepentingan individu
D. Sosialisasi

4. Apakah sumber bagi nilai yang dipegang kanak-kanak?
A. Keluarga
B. Rakan
C. Masyarakat
D. Semua di atas
Jawapan: 1. (A) 2. (D) 3. (D)
 Topik ini menjelaskan kesan keluarga, berhubungan dengan fungsi keluarga,

gaya ibu bapa membesarkan anak-anak, perceraian dan persaingan adik-
beradik, terhadap perkembangan afektif kanak-kanak.
 Kesan keluarga atas motivasi kanak-kanak turut dibincangkan. Ia juga

mengukur tanggungjawab keluarga, kerjasama dan pendidikan.
 Topik ini juga membincangkan pengaruh masyarakat dalam perkembangan

afektif kanak-kanak yang berhubungan dengan penjagaan kanak-kanak,
prasekolah dan pengaruh rakan sebaya.
 Peranan masyarakat dalam perkembangan afektif kanak-kanak turut diukur

mengikut tanggungjawab masyarakat, kerjasama dan pendidikan.
Keibubapaan autoritarian Motivasi

Keibubapaan autoritatif Pendidikan
Keibubapaan permisif Tanggungjawab
Kerjasama

Achenbach T. M., & Rescorla L. A. (2006). Multicultural understanding of child

and adolescent psychopathology. Guilford Press.
Berns, M. R. (2007). Child, family, community: Socialisation and support

(7th ed.). USA: Holt, Rineheart and Winston, Inc.
Boyd, D., & Bee, H. (2006). Lifespan development (4th ed.). USA: Allyn & Bacon.
Empson, J.M., & Nabuzoka, D. (2004). A typical child development in context.

New York: Palgrave Macmillan.
Gartrell, D. (2003). A guidance approach for the encouraging classroom (3rd ed.).
NY: Allyn & Bacon
Munger, R. L. (2005). Changing childrenÊs behaviour by changing the people,

paces, and activities in their lives. Boys Town, NE: Boys Town Press.

Topik  Persekitaran
10 dan Budaya
HASIL PEMBELAJARAN
1. Menerangkan jenis-jenis buku yang bersesuaian dengan peringkat
umur kanak-kanak;
2. Membincangkan isi kandungan dalam buku kanak-kanak yang
dapat membantu perkembangan yang afektif;
3. Menjelaskan penyediaan persekitaran yang kondusif untuk
perkembangan afektif kanak-kanak;
4. Membincangkan impak persekitaran kepada pendidikan kanak-
kanak;
5. Menghuraikan kesan-kesan budaya terhadap perkembangan
afektif kanak-kanak; dan
6. Mengenal pasti kaitan antara latar belakang pelbagai budaya
kanak-kanak.
 PENGENALAN
Persekitaran dan budaya memainkan peranan yang besar dalam mempengaruhi
bagaimana tingkah laku kanak-kanak. Persekitaran sangat berkait rapat dengan
fizikal dan persekitaran psikologi, di mana ianya mencerminkan dan
memberikan kesan kepada pemikiran dan tindakan kanak-kanak. Persekitaran
lebih bersifat luaran manakala budaya lebih bersifat dalaman. Kanak-kanak akan
memberikan respon kepada keadaan yang berlaku di sekeliling mereka. Reaksi
kanak-kanak bergantung pada pengalaman mereka.

TOPIK 10 PERSEKITARAN DAN BUDAYA  357
Budaya dapat ditakrifkan sebagai pemahaman, sikap dan perlakuan sekumpulan

masyarakat yang menerima, berkongsi dan memaparkannya. Biasanya, ia
merujuk kepada corak aktiviti manusia dan struktur simbolik sesebuah
masyarakat pada waktu dan tempat tertentu yang menjadikan aktiviti tersebut
bermakna dan penting. Budaya juga boleh ditakrifkan sebagai satu cara hidup
termasuklah kesenian, kepercayaan dan institusi masyarakat yang diwarisi dari
generasi ke generasi. Budaya juga dipanggil sebagai „cara hidup masyarakat
secara keseluruhan‰. Ini termasuklah adab-adab, ritual, sikap dan norma-norma
tingkah lalu seperti undang-undang dan moral serta sistem kepercayaan mereka.
Oleh itu, budaya mempengaruhi tingkah laku keibubapaan dan sikap terhadap
latihan penjagaan kanak-kanak dan membentuk pembanggunan afektif kanak-
kanak.
10.1 PERSEKITARAN
Persekitaran termasuklah apa jua yang berada di sekeliling kanak-kanak. Kanak-
kanak sangat sensitif terhadap apa yang berlaku di sekeliling mereka. Oleh itu
menyediakan persekitaran yang kondusif untuk kanak-kanak berkembang
adalah amat penting.
Kanak-kanak banyak menghabiskan di dalam persekitaran keluarga di rumah.

Masa ini digunakan bagi meluangkan masa bersama ibu bapa, adik-beradik dan
ahli keluarga yang lain. Sepanjang proses ini, kanak-kanak dapat mempelajari
kemahiran belajar, personaliti dan persaingan sosial. Persekitaran di rumahlah
yang akan membentuk diri kanak-kanak tersebut.
Selain daripada rumah, kanak-kanak juga banyak menghabiskan masa mereka di

prasekolah atau taska. Di sinilah mereka meningkatkan lagi kemahiran-
kemahiran yang mereka telah pelajari di rumah dan mempelajari kemahiran
yang baru. Guru-guru, penjaga dan rakan-rakan adalah orang yang
mempengaruhi kanak-kanak dalam persekitaran ini.
10.1.1 Latar Belakang Kanak-Kanak

Kanak-kanak datang daripada pelbagai latar belakang keluarga dan ditentukan
oleh persekitaran rumah kanak-kanak. Mereka mungkin datang daripada
keluarga yang berbeza dari segi sosioekonomi, pendidikan, bangsa atau etnik.
Kanak-kanak yang berasal dari semua jenis kelompok sosioekonomik boleh

datang dari persekitaran rumah yang tertekan. Walau bagaimanapun, kanak-
kanak yang miskin menghadapi lebih banyak tekanan. Kanak-kanak ini akan
mendapat lebih banyak manfaat daripada prasekolah atau taska jika tempat ini

358  TOPIK 10 PERSEKITARAN DAN BUDAYA
dapat menyediakan suasana persekitaran yang lebih kondusif daripada di

rumah. Sekiranya dibimbing dan dijaga dengan betul, kanak-kanak ini dapat
menpelajari banyak kemahiran sosial dan intelektual yang dapat membantu
mereka pada masa akan datang.
Kanak-kanak yang hidup dalam kemiskinan mungkin akan menghadapi

masalah dari segi fizikal, kognitif dan perkembangan sosioemosi. Sebagai
contoh:
(a) Kekurangan nutrisi dan penjagaan kesihatan;
(b) Tempat tinggal yang serba kekurangan;
(c) Terdapat jurang dalam latar belakang pengetahuan;
(d) Kemungkinan yang boleh memudaratkan keadaan;
(e) Tekanan emosi;
(f) Sekolah-sekolah yang berkualiti rendah; dan
(g) Disalahanggap oleh masyarakat.
Kemiskinan boleh mengehadkan pilihan ibu bapa. Ibu bapa mungkin tidak
mampu untuk menampung perbelanjaan seperti penjagaan prenatal dan lebih
cenderung untuk melahirkan anak dengan kecacatan. Kanak-kanak yang miskin
ini akan menghabiskan masa yang kurang berkualiti dan tidak konsisten apabila
terdapat seseorang yang menjaga mereka. Kanak-kanak ini tidak akan
mempunyai rakan-rakan sepermainan yang stabil. Kanak-kanak yang tinggal di
kawasan kejiranan yang miskin akan lebih terdedah kepada keganasan dan
pengaruh-pengaruh negatif yang lain. Mereka akan terdedah kepada samseng
jalanan dan keganasan dan pengedar dadah. Kanak-kanak juga tinggal di rumah
yang terlalu ramai dan sesak dan mempunyai kemungkinan yang tinggi untuk
menjadi mangsa penderaan.
Kanak-kanak ini akan menunjukkan beberapa simptom post-traumatik termasuk

gangguan tidur, cepat marah, kurang tumpuan, kemarahan yang melampau dan
terlalu berwaspada. Kanak-kanak ini tidak mendapat sokongan daripada
keluarga atau tidak mendapat rangsangan intelektual yang secukupnya di
sekolah dan biasanya kanak-kanak ini akan menghadapi masalah tingkah laku.

Ibu bapa yang mempunyai tahap pendidikan yang rendah, kurang menyediakan
anak-anak mereka dengan pengetahuan dan kurang responsif. Ini mungkin
disebabkan oleh tekanan hidup dalam kemiskinan. Secara keseluruhannya,
persekitaran miskin ini lebih ganas dan hura-hara dan kelurga yang hidup dalam
kemiskinan pula, lebih tertekan dengan kurangnya sumber psikologi dan sosial.
Kanak-kanak yang mempunyai tahap yang tinggi dalam sosioekonomik dan dari
kalangan keluarga yang berpendidikan, cenderung menjadi lebih maju
berbanding kanak-kanak lain. Ini bergantung kepada penglibatan ibu bapa.
Kanak-kanak lain pula lebih mudah untuk menerima pelajaran dan mendapat
perhatian daripada penjaga atau guru mereka.
Latar belakang bangsa dan etnik juga menentukan bagaimana kanak-kanak ini
berkembang. Etnik merujuk kepada ciri-ciri sosial dan budaya dan bangsa pula
lebih tertumpu kepada ciri-ciri fizikal dan biologi. Sesetengah kumpulan etnik
berfokus kepada keseluruhan kelompok manakala sesetengah etnik berfokus
kepada individual. Perbezaan dalam etnik ini menjadikan kanak-kanak ini
mempunyai nilai-nilai yang berbeza dan berkembang mengikut cara mereka
berfikir dan cara mereka bertingkah laku.
Kanak-kanak akan perasan perbezaan jika seseorang itu berbeza daripadanya.

Perbezaan seperti ekonomi atau tahap pendidikan tidak dapat dilihat dengan
jelas oleh mereka, tetapi perbezaan fizikal seperti perbezaan bangsa dapat diihat.
Kanak-kanak ini akan mula diusik atau dibuli kerana perbezaan tersebut. Inilah
sebabnyaia adalah penting untuk menjelaskan secara awal kepada kanak-kanak
bahawa mereka ini tidak berbeza dan boleh menjadi kawan. Budaya akan
dibincangkan kemudian dengan lebih lanjut dalam bab ini.
10.1.2 Menyediakan Persekitaran yang Kondusif

Kanak-kanak seharusnya berada dalam persekitaran yang selesa dan selamat.
Masa dan ruang adalah penting untuk kanak-kanak berinteraksi secara positif.
Alat permainan haruslah mempunyai pelbagai cabaran yang berterusan dan
menarik. Berikut merupakan antara beberapa faktor yang mungkin
menyebabkan tingkah laku negatif dan tingkah laku sosial yang tidak
bersesuaian.
(a) Aktiviti dan peralatan yang terlalu sedikit;
(b) Aktiviti dan alat yang tidak bersesuaian dengan tahap perkembangan
kanak-kanak;

(c) Bilik yang telalu luas atau terlalu sempit untuk berlari;
(d) Kawasan aktiviti yang kurang jelas fungsinya;
(e) Bilik darjah yang direka hanya untuk aktiviti yang melibatkan keseluruhan
kanak-kanak berbanding secara individu atau aktiviti dalam kumpulan
yang kecil;
(f) Tidak mempunyai permainan yang sama atau bahan yang sama (kurang
mainan yang popular); dan
(g) Tidak menukarkan permainan, bahan dan buku-buku yang lama.
Walau bagaimanapun, apabila bilik darjah ini telah disusun atur ke tahap
penglibatan aktif yang maksimum dalam aktiviti-aktiviti yang mencabar, kanak-
kanak diharapkan dapat menunjukkan tingkah laku yang sewajarnya, dan
kanak-kanak prasekolah akan memberikan respon yang lebih positif terhadap
perkembangan mereka.
Pastikan kanak-kanak mempunyai ruang untuk bergerak dan bermain. kanak-

kanak akan berasa gelisah dalam persekitaran yang kecil, tetapi elakkan ruang
yang terlalu besar, kerana akan menyukarkan anda memantau kanak-kanak.
Malahan, tempat permainan solitary juga boleh dapat dilihat oleh penjaga.
Penjaga harus mengetahui di mana kanak-kanak berada sepanjang masa.
Untuk memastikan persekitaran yang selamat, ia mestilah bersih dan kemas.

Kanak-kanak tidak sepatutnya terjatuh atau tergelincir akibat lantai yang basah
atau permainan yang berselerak di atas lantai. Keadaan persekitaran mestilah
sihat dan bebas daripada habuk. Kanak-kanak yang mempunyai asma
terutamanya sangat sensitif dan boleh jatuh sakit.
Jika kanak-kanak terjatuh, pastikan mereka tidak tercedera dengan memasang

permaidani. Kanak-kanak seharusnya berasa selesa untuk tidur di mana-mana
bahagian di dalam bilik darjah.
Peralatan dan bahan-bahan yang disediakan perlulah bersesuaian dengan tahap

perkembangan dan umur kanak-kanak. Anda mestilah tidak mahu kanak-kanak
ini bermain dengan peralatan yang boleh mencederakan mereka. Peralatan-
peralatan yang lebih kompleks dan berbahaya perlulah dikawal oleh orang
dewasa. Walau bagaimanapun, terdapat sesetengah bahan dan peralatan boleh
digunakan oleh kanak-kanak jika dipantau oleh orang dewasa.

Beberapa penyelidikan telah menghasilkan langkah-langkah untuk menilai

proses kualiti persekitaran untuk peringkat awal kanak-kanak atau kumpulan
penjagaan kanak-kanak sekolah. Dalam penilaian tersebut, yang telah
diguanakan secara meluas di AS ialah Harms, Clifford dan CryerÊs Early
Childhood Environment Rating Scales (ECERS). ECERS telah menilai proses
kualiti dalam persekitaran awal kanak-kanak. Proses kualiti mengandungi
pelbagai interaksi yang berlaku di dalam bilik darjah antara pekerja dan kanak-
kanak, pekerja dan ibu bapa, antara orang dewasa, dalam kalangan kanak-kanak
sendiri, dan interaksi kanak-kanak dengan bahan-bahan sekeliling dan dengan
aktiviti persekitaran termasuklah ruang, jadual dan bahan-bahan yang
membolehkan interaksi ini berlaku.
Proses kualiti ini dinilai berdasarkan pemerhatian dan lebih kepada hasil yang
boleh dijangkakan berbanding pengukuran berstruktur seperti nisbah pekerja
dan kanak-kanak, saiz kumpulan, kos penjagaan dan juga jenis-jenis penjagaan,
sebagai contoh, pusat penjagaan kanak-kanak atau penjagaan kanak-kanak di
rumah. Dalam menyediakan penjagaan dan pendidikan yang membolehkan
kanak-kanak merasai kualiti hidup yang tinggi di samping membantu
meningkatkan kebolehan mereka, program yang berkualiti mestilah
menyediakan tiga keperluan asas yang diperlukan oleh kanak-kanak:
(a) Perlindungan kesihatan dan keselamatan mereka;
(b) Membina hubungan positif; dan
(c) Berpeluang untuk menerima rangsangan dan pembelajaran melalui

pengalaman.
Tiada satu komponen yang lebih penting daripada yang lain, begitu juga
menggantikannya dengan yang lain. Ia memerlukan ketiga-tiga komponen ini
untuk membuat kualiti penjagaan. Setiap ketiga-tiga komponen asas dalam
kualiti penjagaan ini diterangkan dengan jelas dalam program persekitaran,
kurikulum, jadual, pemantauan dan interaksi dan juga yang boleh diperhatikan.
Ini adalah kunci aspek kepada proses kualiti yang terdapat dalam skala
persekitaran kita.
Skala ini menakrifkan persekitaran yang luas dan membimbing pemerhati untuk
menilai penyusunan ruang dalaman dan luaran, bahan-bahan dan aktiviti-
aktiviti yang ditawarkan kepada kanak-kanak, pemantauan dan interaksi
(termasuk bahasa) yang terdapat di dalam bilik darjah, dan jadual waktu
termasuk rutin dan aktiviti. Sokongan daripada ibu bapa dan pekerja juga
diambil kira. ECERS merangkumkan 43 item yang disusun kepada tujuh sub-
skala, seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 10.1.

Rajah 10.1: Persekitaran kondusif

10.1.3 Pendidikan
Seperti yang telah dibincangkan sebelum ini, prasekolah dapat berjalan lancar
dengan adanya pusat pembelajaran. Pusat ini dipenuhi oleh bahan-bahan yang
membenarkan kanak-kanak menjalankan projek, mengekpresikan diri mereka
melalui aktiviti seni dan bahan-bahan penulisan, berpura-pura bermain atau
main peranan.
Kebanyakan aktiviti yang berada dalam pusat pembelajaran adalah dirancang

dan dipilih oleh kanak-kanak sendiri. Guru merancang aktiviti yang lain. Guru
mungkin hanya melibatkan diri dalam memberikan arahan dan panduan atau
hanya menasihati dan memerhati.
Bilik darjah seharusnya merangkumii aspek-aspek fizikal dan sosial. Aspek

fizikal merangkumi penyusunan dan ruang bahan-bahan. Aspek persekitaran
sosial merangkumi guru, yang berperanan sebagai pengantara dan menjadi
tempat menyatakan emosi dan juga sebagai penghubung secara lisan dan bukan
lisan di antara kanak-kanak.
(a) Pusat Bahasa

Terdapat empat langkah dalam menyediakan persekitaran yang akan
merangsang bahasa:
(i) Menjadikan bahasa sebahagian daripada rutin kanak-kanak;
(ii) Menyediakan aktiviti dan bahan-bahan yang menarik;
(iii) Menyediakan orang dewasa dan rakan-rakan yang boleh

menggalakkan kanak-kanak untuk menggunakan bahasa dan
memberikan respon apabila kanak-kanak cuba untuk melakukannya;
dan
(iv) Membina perhubungan antara bahan-bahan dan pembantu dan

penggunaan bahasa tersebut (bertanya kepada guru untuk
mengambilkan bahan yang tidak boleh dicapai atau bertanya
bagaimana untuk menggunakan bahan).

Penuhkan persekitaran dengan bahan cetakan, sama ada dalam bentuk

label, senarai, tanda, carta dan poster. Bahan cetakan perlu ada di setiap
pusat pembelajaran bagi menggalakkan kanak-kanak membaca, labelkan
setiap bahan-bahan atau peralatan di dalam bilik darjah. Pusat permainan
dramatik perlu merangkumi bahan-bahan literasi (buku dan pen) mengikut
tema mainan. Pusat seni perlu ada alat-alat tulis untuk menulis atau cerita
yang jelas mengenai gambar atau hasil seni yang lain.
Perpustakaan atau pusat bahasa adalah tempat utama bagi perkembangan

bahasa dan literasi. Terdapat bahan-bahan bagi keseluruhan komponen
kurikulum bahasa, termasuklah pendengaran, percakapan, penulisan dan
pembacaan. Rak sudut bacaan dipenuhi dengan rak buku yang rendah
yang dipenuhi oleh:
(i) Gambar dan buku konsep;
(ii) Buku bergambar mudah dibaca;
(iii) Buku mitos/lagenda dan kisah dongeng;
(iv) Buku tanpa perkataan; dan
(v) Buku puisi.
Pastikan rak buku dan buku-buku menghadap ke hadapan. Kanak-kanak

biasannya akan mudah tertarik kepada buku yang mempunyai muka
depan yang menarik. Terdapat sekurang-kurangnya satu rak buku yang
dikhususkan untuk tema yang sedang dipelajari.
Sebahagian daripada pusat bahasa ini ialah pusat pendengaran yang

mempunyai kaset atau CD buku yang direkod dan salinan buku yang
direkod. Pusat ini seharusnya dilengkapi dengan alat pendengar, kerusi,
bantal, permaidani dan susunan lain yang cukup selesa untuk kanak-kanak
duduk dan baca.
Terdapat carta abjad-abjad untuk kanak-kanak yang baru belajar untuk

mengenal dan menggunakan huruf. Papan-papan kenyataan perlulah
digantung selari dengan aras mata kanak-kanak dan mempunyai
maklumat-maklumat ringkas mengenai sekolah.

Guru perlu ada untuk membacakan buku kepada kanak-kanak, melibatkan

mereka dalam perbualan, melibatkan mereka dalam menetapkan
sumbangan buku, berbincang dan berkongsi buku dan cerita dan
menggunakan puisi dan permainan jari bersama-sama kanak-kanak.
Kanak-kanak boleh menulis setiap hari, mendengar cerita, terlibat dalam
permainan dramatik dan main peranan, menentukan jalan cerita dan
berbincang mengenai kerja dan bermain aktiviti.
(b) Pusat Sains dan Matematik

Bilik darjah perlu dapat menggalakkan kanak-kanak untuk menerokai
konsep-konsep Sains dan Matematik. Persekitaran awal kanak-kanak
peerlu merangkumi bahan-bahan Sains, Matematik dan teknologi. Berikut
adalah kepentingannya:
(i) Ruang dipenuhi bahan-bahan yang boleh digunakan oleh kanak-

kanak untuk meneroka dan bereksperimen dengan konsep Sains dan
Matematik;
(ii) Jelas menunjukkan perpustakaan/pusat sumber kaya dengan

maklumat-maklumat tentang Sains, Matematik dan teknologi dan
literasi;
(iii) Kehidupan tumbuhan-tumbuhan dan haiwan;
(iv) Bahan-bahan binaan mestilah boleh digunakan oleh kanak-kanak dan

dalam kuantiti yang mencukupi (cip kayu, cebisan fabrik, kotak, cat
dan gam);
(v) Komputer, kalkulator, mikroskop, kanta pembesar dan multimedia

boleh digunakan sepanjang hari;
(vi) Projek, ciptaan dan mempamerkan bahan binaan para pelajar; dan
(vii) Paip air, sinki dan sumber elektrikal yang mencukupi.

Pusat Sains boleh dipenuhi oleh pelbagai jenis hidupan (haiwan kecil dan
tumbuh-tumbuhan) dan sumber-sumber yang lain. Sumber tambahan yang
bagus boleh diletakkan di dalam bilik darjah:
(i) Sangkar serangga dan sangkar haiwan kecil;
(ii) Kanta pembesar dan mikroskop;
(iii) Terarium dan akuaria;
(iv) Koleksi batu-batuan dan mineral;
(v) Tumbuh-tumbuhan;
Bahan-bahan ini boleh diubah suai mengikut tema dalam kurikulum.

Kanak-kanak boleh menerokai bhan fizikal yang biasa dilihat seperti air,
pasir dan bahan yang boleh berguling dan blok-blok. Berikut adalah bahan-
bahan matematik:
(i) Konkrit manipulatif (blok, alat mengira, blok asas 10, blok bercorak,
mengkategorikan blok, pengiraan dua warna, patung plastik dan
pelbagai jenis bekas, bahan-bahan ukuran dan permainan cantuman);
(ii) Bahan-bahan simbolik (dadu, domino, garis nombor, graf, program

komputer yang khusus dan model visual yang lain); dan
(iii) Perwakilan yang lebih abstrak (nombor-nombor plastik, carta 100,

tanda harga barangan, senarai barang runcit, pelan bangunan,
kalkulator, komputer dan buku telefon).
Pusat Matematik seharusnya dipenuhi dengan pelbagai objek-objek yang

biasa dilihat yang berfungsi sebagai nombor. Butang, tutup botol, kacang
hijau, kacang dan cengkerang ialah sumber-sumber yang bagus untuk
pusat Matematik ini.
Kadangkala guru perlu membawa kanak-kanak keluar kelas untuk melihat

bahawa Sains dan Matematik adalah sebahagian daripada alam semula
jadi. Kanak-kanak boleh mempelajari pelbagai elemen cuaca seperti angin,
hujan dan awan.

Guru perlu sentiasa ada untuk membimbing kanak-kanak dalam

penerokaan mereka terhadap persekitaran. Mereka dapat menerangkan
konsep timbul dan tenggelam menggunakan bahan-bahan harian. Biarkan
kanak-kanak memerhatikan apa yang sedang berlaku dan terangkan
dengan lebih lanjut kepada mereka.
(c) Pusat Sosiodramatik

Ruang dan bahan-bahan untuk sosiodramatik mestilah boleh dilakukan
oleh kanak-kanak sama ada di dalam kelas dan di luar kelas. Pusat
dramatik ini merupakan pusat yang paling banyak berlakunya permainan
fantasi berbanding dengan pusat seni dan pusat binaan. Kanak-kanak
seronok melakonkan peranan yang biasa mereka lihat di rumah (seperti ibu
atau ayah) dan kebiasaanya akan menggunakan rumah mainan atau taman
permainan untuk aktiviti ini.
Cara bilik darjah ini disusun boleh memberi kesan kepada perkembangan
dan kemahiran sosial. Kelas yang disusun dengan baik membenarkan
kanak-kanak untuk berkomunikasi semasa bermain.
Tingkah laku yang positif seperti bekerjasama dan berbudi bahasa boleh
digalakkan melalui interaksi sosial ini.
AKTIVITI 10.1
1. Mengapakah penting bagi pengusaha permainan persekitaran

mempunyai pengetahuan bekerja dalam perkembangan kanak-
kanak?
2. Kenal pasti perbezaan utama dalam taman permainan yang bagus

bagi kumpulan kanak-kanak yang berbeza peringkat umur ă
bayi/kanak-kanak, kanak-kanak prasekolah dan kanak-kanak
yang sudah bersekolah.
Cari taman permainan di kejiranan anda yang disediakan untuk

kanak-kanak. Nilai merit dan bahaya yang berkaitan di taman
permainan yang dipilih.

(d) Permainan Fizikal

Kualiti persekitaran boleh memberi kesan kepada permainan fizikal.
Perkara yang paling penting ialah sama ada kawasan permainan itu
selamat. Ini bermakna, reka bentuk perlulah bersesuaian dan binannya
cukup kukuh untuk menampung kanak-kanak yang bermain secara
berterusan. Selain daripada keselamaan, berikut boleh memberi kesan
kepada aktiviti bermain kanak-kanak:
(i) Di mana tempat bermain berlangsung;
(ii) Bahan-bahan yang mudah diperoleh; dan
(iii) Cara penyusunan ruang bermain.
Persekitaran luar menggalakkan kanak-kanak untuk berlari dan melompat

dengan bebas. Struktur tempat pendakian yang kompleks adalah tempat
yang paling banyak kanak-kanak melibakan diri dalam latihan fizikal. Ia
mengandungi dek-dek dan peralatan yang bersambungan termasuklah
gelongsor, tiang bomba, tangga, jambatan gantung, tempat bergayut dan
tanjakan. Ruang untuk bermain kenderaan yang ditunggang atau ditolak
juga perlu disediakan.
Taman permainan dan taman adalah tempat yang paling tidak selamat
untuk kanak-kanak kecil bermain. Taman permainan biasanya mempunyai
alat permainan yang sudah lama, kurang dipantau dan jarang diselenggara.
Tren taman permainan yang baru ialah taman permainan mencabar.
Diilhamkan oleh pengusaha taman permainan dari Scandinavia dan
British, ia memberikan perspektif yang berorientasikan kanak-kanak dalam
permainan luar kelas. Walaupun terdapat bahaya, tetapi bahaya ini boleh
diselia dan membolehkan kanak-kanak mengambil risiko untuk
menggalakkan tahap perkembangan mereka. Elemen penting dalam taman
permainan mencabar ini ialah ruang d imana kanak-kanak bebas untuk
bermain dan menjadikan orang dewasa sebagai pemerhati dan interaksi
kanak-kanak dengan bahan-bahan terbuang, haiwan dan juga kebun.
Taman permainan ini lebih berselerak daripada taman permainan yang
tradisional, tetapi mempunyai kelebihan dalam pemantauan. Kelebihan
dan manfaat taman permainan ini sangat jelas dan seharusnya digunapakai
di serata tempat di setiap negara.

Cara kanak-kanak bermain berbeza di dalam dan di luar kelas. Di luar

kelas kanak-kanak mempunyai ruang yang lebih luas dan mempunyai
peralatan yang membenarkan mereka melakukan pergerakan yang besar,
bercakap secara kuat dan melakukan pergerakan secara aktif. Taman
permainan juga menggalakan budaya berkawan dan berpeluang
mendedahkan kanak-kanak berinteraksi dengan alam semulajadi. Suasana
di dalam dan di luar kelas boleh dikembangkan lagi dengan menjadi
ruang perantaraan antara dua persekitaran, yang membolehkan guru
menjalankan aktiviti tradisional di luar kelas seperti permainan pasir dan
air.
Permainan motor kasar kebanyakannya berlaku di luar kelas kerana

berdasarkan ruang dan jenis peralatan yang ada. Permainan binaan
menggunakan blok-blok binaan, bahan-bahan manipulatif, dan aktiviti seni
dan penulisan biasanya berlaku di dalam kelas. Kanak-kanak lelaki lebih
gemar bermain aktiviti luar kelas berbanding kanak-kanak perempuan dan
bermain permainan seperti menjadi polis dan perompak. Kanak-kanak
perempuan pula lebih gemar bermain di dalam kelas yang melibatkan diri
dalam permainan dramatik dan menggunakan kemahiran motor halus.
Pencipta permainan di persekitaran haruslah tahu perubahan mengikut

tahap umur kanak-kanak, masa, aktiviti yang bagaimana dapat menarik
minat kanak-kanak dari pelbagai peringkat umur dan keupayaan fizikal
dan mental kanak-kanak yang meningkat dan berkembang. Taman
permainan perlulah ada had pergerakan fizikal tetapi masih lagi mencabar
untuk kanak-kanak. bayi atau kanak-kanak kecil memerlukan taman
permainan yang lebih kecil, bersih dan tidak terlalu menekankan
pengunaan bahan-bahan yang besar dan lebih menekan kepada bahan-
bahan ransangan. Kanak-kanak prasekolah memerlukan taman permainan
untuk menggalakkan permainan dramatik dan binaan selain meningkatkan
cabaran dalam kemahiran fizikal. Taman permainan peringkat sekolah
memerlukan ruang untuk menjalankan permainan dan juga ruang yng
senyap untuk kanak-kanak berkumpul bersama-sama rakan mereka.

SEMAK KENDIRI 10.1
1. Kurikulum formal merujuk kepada ___________________.
A. Kurikulum yang dirancang dan jelas
B. Matlamat, objektif dan pengisian yang perlu diajar
C. Satu siri peristiwa yang dirancang untuk mendapatkan

kesan daripada pembelajaran
D. Semua di atas
2. Kurikulum tersembunyi ialah _______________________.
A. Diajar secara langsung
B. Disampaikan melalui apa yang berlaku sepanjang hari di

sekolah
C. Disampaikan melalui pesanan kepada pelajar apa yang

perlu dilakukan, apa yang penting dan bagaimana mereka
harus berfikir
D. Semua di atas
3. Pembelajaran yang terhasil dalam kalangan pelajar daripada

pelbagai bahasa, budaya, etnik dan latar belakang ekonomi
dipanggil______________________.
(A) Kurikulum senyap
(B) Kurikulum kosong
(C) Kurikulum dalaman
(D) Kurikulum tersembunyi
Jawapan: 1. (D) 2. (D) 3. (C)

10.2 BUDAYA
Budaya ialah sebahagian daripada kehidupan kanak-kanak. Budaya juga
menjadikan gaya hidup sesebuah keluarga dan bagaimana kanak-kanak melihat
diri mereka. Ia juga menentukan bagaimana tingkah laku kanak-kanak dan
kepercayaan mereka, dan apa yang boleh dan tidak boleh mereka lakukan.
Amalan biasa datang daripada kepercayaan yang dikongsi tentang apa yang
benar, sihat, sesuai dan rasional.
Budaya juga meliputi amalan masa makan (apa, bagaimana dan dengan siapa
mereka makan), pembahagian tanggungjawab dalam keluarga (siapa yang
membuat keputusan mengenai kewangan dalam pembelian, siapa yang
ditugaskan untuk mendisiplinkan anak-anak, siapa yang menyediakan makan
malam dan menjaga rumah) dan amalan sosial ( bagaimana dan dengan siapa
ibu bapa dan kanak-kanak berinteraksi).
Budaya boleh menentukan bagaimana maklumat ini diturunkan kepada anak-

anak muda. Sesetengahnya lebih gemar menggunakan pengajaran interaktif
yang berbentuk lisan untuk mengajar informasi dan kemahiran-kemahiran yang
lain. Kanak-kanak diminta untuk mendengar dan memerhati orang dewasa
semasa mereka bercerita.
Kanak-kanak yang datang daripada kumpulan minoriti atau budaya yang

berbeza mungkin tidak biasa dengan budaya arus perdana. Masalah yang biasa
timbul dalam kalangan kanak-kanak ialah kesukaran mempelajari bahasa kedua,
menangani gejala diskriminasi dan mempelajari bagaimana untuk menyesuaikan
diri dengan budaya lain di samping mengekalkan budaya sendiri.
10.2.1 Latar Belakang Pelbagai Budaya

Negara seperti Malaysia mempunyai latar belakang pelbagai budaya.
Kebanyakan sekolah mempunyai sekurang-kurangnya tiga bangsa yang utama
iaitu Melayu, Cina dan India. Kanak-kanak sudah cukup dewasa untuk
memahami bangsa mereka dan asal usul mereka dan juga setiap orang adalah
berbeza.
Penjaga haruslah sensitif terhadap keperluan kanak-kanak daripada kumpulan

minoriti yang datang dari budaya dan etnik yang berbeza. Beri kanak-kanak
peluang untuk mengekspresikan budaya mereka, dan pada masa yang sama
menghormati apa-apa juga kepercayaan mereka.

(a) Fikirkan tentang kepercayaan sesebuah budaya dan mengamalkan amalan

tersebut kepada kanak-kanak. Jangan meminta kanak-kanak untuk
melakukan sesuatu yang bertentangan dengan budaya mereka. Sesetengah
budaya tidak percaya tentang sikap menonjolkan diri dan kanak-kanak ini
mungkin tidak terlalu bersemangat untuk menceritakan tentang diri
mereka.
(b) Gunakan latar belakang kanak-kanak. Biarkan mereka menggunakan

sebarang keupayaan atau kelebihan yang mereka belajar daripada budaya
masing-masing dan menggunakannya di dalam bilik darjah. Kanak-kanak
dwibahasa akan dapat mengajar beberapa perkataan mudah atau nombor
kepada kanak-kanak lain.
(c) Gunakan bahan-bahan yang boleh mewakili kesemua kumpulan etnik

dalam bentuk yang positif dan bersesuaian. Elakkan bahan-bahan yang
menunjukkan stereotaip sesebuah kumpulan etnik. Peruntukkan jenis-jenis
buku yang lebih meluas yang mempunyai watak-watak atau cerita dari
pelbagai budaya.
(d) Sediakan peluang untuk kanak-kanak dari pelbagai budaya untuk

mengenali antara satu sama lain dengan lebih rapat lagi. Pastikan kanak-
kanak tidak memulaukan sesetengah kanak-kanak dan galakkan mereka
untuk bermain bersama-sama dengan semua kanak-kanak yang berada di
dalam kelas. Adakan aktiviti yang membolehkan kanak-kanak berinteraksi
sesama mereka.
(e) Dedahkan kanak-kanak kepada contoh role model yang berjaya daripada
pelbagai latar belakang etnik. Kanak-kanak perlu tahu bahawa perbezaan
etnik tidak menentukan sama ada mereka berjaya atau tidak. Semua orang
boleh mencapai apa yang dingini jika mereka berusaha bersungguh-
sungguh.
(f) Cari keutamaan dalam sesebuah budaya. Jika penjaga keliru atau ingin
mengetahui lebih lanjut tentang sesebuah budaya, mereka perlu merujuk
kepada seseorang yang benar-benar memahaminya. Malah, ibu bapa
kanak-kanak juga boleh menjadi sumber rujukan kepada sesetengah
budaya.
(g) Lindungi kanak-kanak daripada diskriminasi. Jangan sesekali

membenarkan kanak-kanak mendiskriminasi kanak-kanak lain dan tidak
menunjukkan sebarang keutamaan kepada kanak-kanak tertentu. Kanak-
kanak harus tahu bahawa setiap orang perlu dilayan secara sama rata tidak
kira etnik dan bangsa.

(h) Terima bahawa terdapat pandangan budaya yang berbeza daripada

budaya sendiri. Ibu bapalah yang perlu menentukan apa yang perlu kanak-
kanak percaya dan bukannya penjaga. Jangan memaksa kepercayaan anda
kepada kanak-kanak atau mengatakan kepercayaan mereka itu salah.
(i) Dapat menerima bahawa kanak-kanak mungkin akan mengikut beberapa

amalan budaya lain. Kanak-kanak imigran atau yang baru berpindah
biasanya akan menyesuaikan diri dengan budaya baru dalam komuniti
tersebut.
Penjaga juga mempunyai kesedaran tentang perbezaan agama dalam kalangan

kanak-kanak. Ketahuilah waktu bercuti setiap agama dan memahami jika ibu
bapa tidak dapat hadir dalam perjumpaan atau kanak-kanak tidak dapat hadir
ke sekolah kerana memenuhi kehendak agama. Apa yang paling penting ialah,
penjaga tidak seharusnya menunjukkan keutamaan kepada kanak-kanak yang
mempunyai agama yang sama dengan mereka.
Galakkan kanak-kanak dan orang dewasa untuk bersikap toleransi terhadap

perbezaan agama. Pastikan tidak terdapat unsur-unsur buli atau memanggil
nama berdasarkan kepercayaan agama dan amalan mereka.
Mana-mana kurikulum yang menentang kepercayaan beragama atau terlalu

kontroversi, penjaga perlulah mengadakan perbincangan dengan yang keluarga
yang terlibat. Cuba untuk selesaikan isu tersebut sehingga mendapat persetujuan
dari semua pihak.
10.2.2 Integrasi Budaya

Integrasi budaya boleh dilaksanakan jika kanak-kanak boleh menghormati
budaya masing-masing. Pendekatan yang terbaik ialah belajar untuk
menghormati dan memahami budaya lain.
Kanak-kanak perlu tahu bahawa apabila budaya seseorang itu berlainan dengan
mereka, tidak menjadikan mereka ini salah. Setiap budaya mempunyai nilai-nilai
dan moral yang tersendiri dan kebanyakannya bersifat universal. Nilai-nilai
yang biasa terdapat dalam sesebuah budaya ialah kejujuran, kemanusiaan, rajin,
bekerjasama dan sebagainya.

Fokus utama kurikulum pelbagai budaya telah dikaji berdasarkan perbezaan

budaya dari serata dunia. Kurikulum yang dibuat mestilah berasaskan bangsa
yang terdapat dalam kelas. Sebagai contoh, jika kanak-kanak dalam kelas terdiri
daripada Melayu, Cina dan India, sesi pengajaran mestilah merangkumi ketiga-
tiga bangsa ini. Jika topik berkenaan dengan makanan, anda boleh
mencadangkan kepada kanak-kanak untuk membawa resepi keluarga atau
makanan etnik masing-masing dan anda boleh menyediakan makanan yang
mewakili semua bangsa.
Penuhkan perpustakaan dengan buku-buku mengenai budaya yang berlainan

sama ada buku fiksyen atau bukan fiksyen. Buku fiksyen termasuklah buku-
buku kisah dongeng dan lagenda. Buku bukan fiksyen menyediakan informasi
tentang asal usul budaya, adat resam dan sambutan mereka.
Cuba untuk meraikan setiap perayaan utama setiap budaya. Hias bilik darjah
mengikut tema setiap perayaan yang disambut. Sediakan makanan yang biasa
dihidangkan semasa perayaan dan sensitif kepada sesetengah makanan yang
boleh dan tidak boleh dimakan oleh kanak-kanak. Perlulah diingatkan bahawa
sambutan perayaan setiap budaya ini adalah untuk menyatukan antara satu
sama lain dan bukannya bersifat keagamaan.
10.2.3 Kebudayaan dan Perkembangan Afektif

Budaya mempengaruhi nilai-nilai yang ibu bapa, keluarga dan komuniti
letakkan pada diri kanak-kanak dan juga peranannya sebagai penjaga. Dalam
kebanyakan budaya komuniti, kanak-kanak mempunyai nilai-nilai yang tinggi
hasil daripada bimbingan penjaga. Disebabkan itu, terdapat banyak persamaan
dalam amalan yang merentasi budaya yang dilakukan oleh kanak-kanak. Ini
mungkin satu perbezaan budaya dalam jangka masa panjang yang ibu bapa,
keluarga dan komuniti telah terapkan dalam perkembangan kanak-kanak.
Perbezaan budaya ini mempengaruhi tanggapan kanak-kanak di setiap
peringkat perkembangan mereka. Perbezaan budaya juga mempengaruhi sikap
dan tingkah laku penjaga, secara tidak langsung ini memberi kesan tentang
bagaimana mereka membesarkan dan mengaitkannya dengan kanak-kanak.
Budaya mempengaruhi latihan penjagaan anak-anak (child rearing) dan cara ibu
bapa dan orang dewasa berinteraksi dengan kanak-kanak dalam bentuk lisan
atau bukan lisan. Kajian baru-baru ini telah menunjukkan bahawa amalan
penjagaan anak-anak (child rearing) ini membantu kanak-kanak membentuk dan
membina satu sudut pandangan mereka sendiri dan bagaimana mereka boleh
menyesuaikan diri dalam kehidupan. Perbezaan budaya dalam penjagaan anak-
anak (child rearing) kadangkala dilihat sebagai sesuatu yang ganjil atau di luar
kebiasaan bagi sesiapa yang datang daripada budaya yang berlainan, tetapi

perbezaan tersebut biasannya boleh diterima pakai dengan konteks persekitaran

di mana mereka membesar. Untuk menjadikannya berkesan kepada keluarga
dan anak-anak mereka, adalah perlu untuk menjadi sensitif kepada keperluan
dan kehendak mereka. Untuk memahami dan mengambil berat tentang ibu
bapa, kita perlu mengambil kira sudut pandangan mereka dan menunjukkan
penghargaan dari mana budaya mereka datang.
Kanak-kanak boleh menunjukkan perbezaan tingkah laku yang afektif, mengikut

apa yang dianggap sesuai dengan budaya dalam masyarakat tertentu. Walaupun
terdapat komponen intuitif yang kuat dalam hubungan antara penjaga dan
kanak-kanak, kanak-kanak belajar untuk berkelakuan dengan apa yang mereka
perlukan. Sebagai contoh, dalam membina perhubungan dalam tingkah laku,
kanak-kanak akan menggunakan tingkah laku yang berbeza untuk memberi
isyarat perasaan tidak puas hati, berdasarkan daripada apa yang telah mereka
belajar dan menunjukkan respon terhadap apa yang mereka kehendaki. Bayi
juga menunjukkan rasa selamat dalam cara yang berbeza bergantung pada
jangkaan yang diletakkan kepada mereka dan memahami rasa selamat dalam
kelompok budaya tertentu.
Kajian dari serata dunia menyokong bahawa semua bayi akan membina ikatan
perhubungan, rasa selamat atau tidak selamat, bersama dengan penjaga
utamanya. Kadar kanak-kanak yang membina rasa selamat atau ikatan ini
mempunyai persamaan merentasi semua budaya. Budaya Afrika, China, Israel,
Jepun, Eropah Barat dan Amerika, kira-kira dua per tiga kanak-kanak yang
berada dalam keadaan yang selamat bersama penjaganya. Kadar kanak-kanak
yang tidak selamat dan terabai atau tidak selamat dan berbelah bagi, walau
bagaimanapun berbeza-beza merentasi budaya. Di Jepun, kadar yang
diklasifikasikan sebagai berpecah-belah adalah tinggi dan kadar yang rendah,
kanak-kanak yang diklasifikasikan sebagai diabaikan berbanding budaya Eropah
Barat dan Amerika. Bayi-bayi Jepun lebih cenderung berasa sedih apabila
terpaksa berpisah dengan penjaga dan kurang untuk meneroka persekitaran
berbanding bayi-bayi Amerika.
Tambahan pula, ibu bapa menggunakan latihan penjagaan anak-anak yang

berbeza untuk membina hubungan dan tindakbalas terhadap anak-anak mereka.
Walaupun komponen intuitif dan universal membina ikatan perhubungan, ibu
dan keluarga berinteraksi dan memberi respon kepada anak-anak mereka dalam
cara yang berbeza, berdasarkan kepercayaan dan nilai-nilai dan apa yang dapat
dijangkakan sesuai dalam persekitaran budaya mereka. Kebanyakan amalan ini
telah diturunkan dari generasi ke generasi kerana dapat memberikan keputusan
yang positif dalam ikatan perhubungan antara anak dan ibu dan keluarga dan
kerana mereka memberi respon yang secukupnya kepada keperluan anak-anak.

AKTIVITI 10.2
Buat senarai tingkah laku yang anda mahu galakkan dalam diri kanak-
kanak.
1. Pilih tiga hingga lima nilai yang disenaraikan di bawah yang anda
rasa paling penting dan tiga nilai yang anda rasakan kurang
penting. Bolehkah anda memikirkan cara-cara di mana budaya
kita telah membentuk tingkah laku yang boleh dijangka oleh
kanak-kanak?
2. Bandingkan nilai-nilai yang penting dan tidak penting dengan

rakan-rakan atau jiran tetangga yang sama dan berlainan bangsa
dengan anda. Sejauh mana persamaan dan perbezaan nilai-nilai
yang anda pilih dengan mereka?
3. Apakah yang mendorong anda untuk menghargai tiga nilai

utama anda dan sebaliknya terhadap tiga nilai yang kurang
penting?
4. Bandingkan nilai-nilai ini dengan ibu bapa yang berasal daripada

Amerika atau England. Apakah persamaan atau perbezaan antara
nilai-nilai yang anda pilih itu dengan nilai-ilai nilai mereka?
Pemikiran waras Tegas Pemimpin yang baik

Kelayakan mendapat Tekun Cintakan kemanusiaan
biasiswa Beragama Setia
Kebijaksanaan Bebas Berkemahiran
Mempunyai sifat Terbuka Menghormati orang
jenaka lain
Mudah menyesuaikan
Patriotik diri Menghormati diri
Seronok belajar Sabar sendiri
Kebolehan Gembira Rendah diri
menyelesaikan Nilai kawan sebenar
Mempunyai inisiatif
masalah Penyayang
Bertanggungjawab
Nilai moral yang tinggi Boleh berkomunikasi
Jujur
Boleh dijangka Popular
Boleh dipercayai
Persaingan fizikal Menghormati hak
Baik
Menyebut secara lisan
Kreatif
Pencapaian yang tinggi

SEMAK KENDIRI 10.2
1. _________ budaya boleh memberikan manfaat yang besar kepada

pembangunan identiti kanak-kanak dan menyokong hubungan
rapat bersama keluarga.
A. Kesinambungan
B. Perkembangan
C. Kualiti
D. Perhubungan
2. Antara yang berikut, yang manakah betul mengenai konsep

kendiri?
A. Asas budaya
B. Perkara yang sama dalam semua budaya
C. Hanya berkaitan dengan kanak-kanak yang melihat dirinya

sebagai seorang individu
D. Tiada di atas
3. Rangsangan persekitaran budaya meliputi keseluruhan perkara di

bawah kecuali:
A. Menerima nilai-nilai pelajar
B. Menggalakkan pelajar menggunakan bahasa ibunda
C. Menerima tingkah laku bukan lisan dalam semua budaya
D. Memenuhi keperluan akademik pelajar dengan arahan yang

sedia ada.
4. Perhubungan atau ikatan adalah sesuatu yang universal dan

kelihatan sama tidak kira budaya atau keadaan sesebuah keluarga
itu.
A. Betul
B. Salah

5. Sesebuah budaya menentukan perasaan untuk situasi yang

berbeza.
A. Betul
B. Salah
6. Semua budaya menangani perasaan marah dalam cara yang sama.
A. Betul
B. Salah
7. Konsep kendiri tidak dipengaruhi oleh budaya.
A. Betul
B. Salah
Jawapan: 1. (A) 2. (A) 3. (C) 4. Salah
5. Betul 6. Salah 7. Salah
 Topik ini membincangkan sebarang kemungkinan kesan persekitaran

terhadap perkembangan afektif kanak-kanak.
 Topik ini juga membincangkan mengenai hubungan antara latar belakang

kanak-kanak dan perkembangan afektif dan kepentingan menyediakan
persekitaran yang kondusif untuk perkembangan afektif kanak-kanak.
 Ukuran terhadap kualiti persekitaran yang kondusif untuk pendidikan awal

kanak-kanak dan juga impak persekitaran dan pembelajaran terhadap
perkembangan kanak-kanak turut dibincangkan.

 Topik ini juga membincangkan tentang pengaruh budaya dan latar belakang
pelbagai budaya kanak-kanak terhadap perkembangan afektif.
 Memeriksa hubungan antara budaya, cara penjagaan keibubapaan dan

perkembangan afektif kanak-kanak.
Budaya Proses kualiti

Integrasi budaya Pusat bahasa
Latar belakang pelbagai budaya Pusat Sains dan Matematik
Persekitaran Pusat Sosiodramatik
Persekitaran kondusif
Achenbach, T. M., & Rescorla L. A. (2007). Multicultural understanding of child

and adolescent psychopathology. New York: Guilford Press.
Berns, M. R. (2007). Child, family, community: Socialization and support

(7th ed.).USA: Holt, Rineheart and Winston, Inc.
Daly, M. C., & Daly, M. (2004). Developing the whole child. New York: Edwin
Mellen Press.
Friend, M. (2005). Special education: Contemporary perspectives for school

professionals. Boston:Pearson Education, Inc.
Munger, R. L. (2005). Changing children's behaviour by changing the people,

places, and activities in their lives. Boys Town, Nebraska: Boys Town Press.

MODULE FEEDBACK
MAKLUM BALAS MODUL
If you have any comment or feedback, you are welcome to:
1. E-mail your comment or feedback to modulefeedback@oum.edu.my
OR
2. Fill in the Print Module online evaluation form available on myINSPIRE.
Thank you.
Centre for Instructional Design and Technology

(Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi )
Tel No.: 03-27732578
Fax No.: 03-26978702


HDPS 4103 Perancangan Dan Pengajaran Afektif OUM

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HDPS 4103 Perancangan Dan Pengajaran Afektif OUM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fakulti Pendidikan dan Bahasa

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Penulis Modul: Halimatul Saadiah Abd Hamid

Nur Diyana Saat

Penyederhana: Mahani Abdul Malik

Dibangunkan oleh: Pusat Reka Bentuk Pengajaran dan Teknologi

Edisi Pertama, April 2014

Hak Cipta © Open University Malaysia (OUM), April 2014, HDPS4103

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 2 Perkembangan Afektif 52

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 3 Pendekatan dan Kurikulum 103

Topik 4 Pengurusan 151

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 5 Sosio-Dramatik 188

Topik 6 Bermain 218

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 7 Buku dan Media 255

Topik 8 Emosi dan Kelakuan 288

Topik 9 Keluarga dan Masyarakat 324

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 10 Persekitaran dan Budaya 356

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

DESKRIPSI PANDUAN KURSUS

KEPADA SIAPA KURSUS INI DITAWARKAN

Sebagai pelajar jarak jauh, anda seharusnya fasih dengan keperluan

PERUNTUKAN MASA PEMBELAJARAN

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Jadual 1: Anggaran Masa Pembelajaran

1. Menerangkan konsep asas perkembangan afektif;

2. Menjelaskan peringkat-peringkat perkembangan afektif;

3. Membincangkan pendekatan dan teknik dalam menangani afek;

4. Merancang aktiviti bagi perkembangan afektif; dan

5. Menilai aktiviti yang sesuai untuk perkembangan afektif.

Topik 1 membincangkan afek, perangai, personaliti dan konsep kendiri. Ia

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 2 menerangkan pembangunan afektif dari bayi sehingga umur prasekolah.

Topik 3 menerangkan falsafah, objektif, elemen dan kandungan kurikulum

Topik 4 membincangkan unsur-unsur pengurusan kelas yang kritikal dalam

Topik 5 menerangkan tiga bentuk permainan sosiodramatik, iaitu pantomim,

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Topik 6 membentangkan pelbagai pandangan bermain dalam teori-teori

Topik 7 menerangkan pelbagai jenis buku yang sesuai dengan perkembangan

Topik 9 menerangkan impak keluarga kepada pembangunan afektif kanak-

Topik 10 membincangkan kemungkinan kesan alam sekitar dan pengaruh

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

PANDUAN SUSUN ATUR TEKS

Semak Kendiri: Soalan-soalan diselitkan pada bahagian-bahagian tertentu dalam

Aktiviti: Aktiviti-aktiviti juga diselitkan pada bahagian-bahagian tertentu dalam

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Gartrell, D. (2004). The power of guidance: Teaching social-emotional skill in

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

PERPUSTAKAAN DIGITAL TAN SRI

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Pernahkah anda merasa kecewa apabila menjaga kanak-kanak yang sukar?

Copyright © Open University Malaysia (OUM)

Sesetengah kanak-kanak mempunyai perwatakan yang sangat menyenangkan.

Bagaimanakah kanak-kanak menjadi mudah atau sukar? Adakah mereka

Topik ini membincangkan tentang personaliti, pembentukan konsep kendiri dan