Πηγή: Ιωσιφίδης Θ (2008). Ποιοτικές μέθοδοι Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες.

Αθήνα:
Κριτική

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΟΙ ΠΟΙΟΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 21)

«Οι ποιοτικές μέθοδοι εφαρμόζονται σε ερευνητικά εγχειρήματα και προσεγγίσεις που

έχουν ως βασικό στόχο τη διερεύνηση των νοημάτων και των αναπαραστάσεων που
αποδίδουν τα υποκείμενα σε κοινωνικά φαινόμενα και διαδικασίες. Επίσης, έχουν στόχο
την αποκάλυψη σχέσεων ή συσχετίσεων ανάμεσα σε κοινωνικά υποκείμενα και κοινωνικές
ομάδες, την περιγραφή, ανάλυση και κατανόηση κοινωνικών διαδικασιών, τη διατύπωση ή
αναδιατύπωση υποθέσεων και θεωρητικών θέσεων για το κοινωνικό γίγνεσθαι και τη
διακρίβωση κοινωνικών σχέσεων, θέσεων και ρόλων. Η ποιοτική έρευνα στοχεύει στην
περιγραφή, ανάλυση, ερμηνεία και κατανόηση κοινωνικών φαινομένων, καταστάσεων και
χαρακτηριστικών κοινωνικών ομάδων απαντώντας κυρίως στα ερωτήματα <πως> και
<γιατί> (Ιωσηφίδης, 2001)

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 22)

Κλασσικές διαφορές ποιοτικής και ποσοτικής έρευνας (*)

Ποιοτική Έρευνα Ποσοτική Έρευνα
- Φαινομενολογική - Θετικιστική
- Επαγαγωγική - Υποθετικο- παραγωγική
- Ολιστική - Μερική
- Υποκειμενική - Αντικειμενική
- Σχετική αδυναμία ελέγχου - Στοχεύει σε μετρήσιμα αποτελέσματα
- Στόχευση στην κατανόηση - Στοχεύει στον έλεγχο των μεταβλητών
- Ερμηνευτική - Επιβεβαιωτική
- Διερευνητική
Πηγή: Μερικώς από http://don.ratcliff.net.qual/expq1.html, σελ 1-2
( )
* Σημείωση συγγραφέα: Τα χαρακτηριστικά αυτά δε θα πρέπει να εκλαμβάνονται απόλυτα
αλλά ως κυρίαρχες τάσεις των δυο μεγάλων μεθοδολογικών παραδειγμάτων. Για
παράδειγμα, όλες οι ποσοτικές έρευνες δεν επηρεάζονται σε καμία περίπτωση από το
ρεύμα του θετικισμού.
2. Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα της ποιοτικής έρευνας (*)
Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα
-Διερεύνηση που χαρακτηρίζεται από - Συνήθως αφορά σε μικρά δείγματα
λεπτομέρεια και βάθος - Χαρακτηρίζεται από σχετικά
-Είναι δυνατόν να οδηγήσει στη διερεύνηση περιορισμένες δυνατότητες γενίκευσης
φαινομένων, διαδικασιών και συμπεριφορών που και σύγκρισης.
δεν είχαν προβλεφθεί από πριν. - Εξαρτάται αρκετά από τις προσωπικές
- Διερεύνηση της εμπειρίας των κοινωνικών αντιλήψεις του ερευνητή και από τα
υποκειμένων. Ο ερευνητής <βλέπει> και κατανοεί επικοινωνιακά του προσόντα.
τον κόσμο μέσα από τα μάτια και την αντίληψη -Η συμμετοχή ή η εμπλοκή του
των κοινωνικών υποκειμένων. ερευνητή μεταβάλλει τα
- Γίνεται προσπάθεια για την αποφυγή a priori χαρακτηριστικά του υπό μελέτη
κρίσεων. κοινωνικού φαινομένου ή διαδικασίας
Πηγή: Μερικώς από http://don.ratcliff.net.qual/expq1.html, σελ 4
( )
* Σημείωση Συγγραφέα: Πολλά ή σχεδόν όλα τα υποτιθέμενα μειονεκτήματα της
ποιοτικής κοινωνικής έρευνας που αναφέρονται στον παραπάνω πίνακα είναι στην
πραγματικότητα ή μπορεί, κάτω από τις κατάλληλης προϋποθέσεις, να αποτελέσουν
πλεονεκτήματα.

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 22)

.................................................................................................................................................

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ- ΕΡΕΥΝΑ ΣΕ ΒΑΘΟΣ

«Η αμεσότητα και η προσωπική εμπλοκή του ερμηνευτή. Στις ποιοτικές μεθόδους

κοινωνικές έρευνας ο/η ερευνητής/τρια εμπλέκονται ενεργά στην κοινωνική ζωή των
υποκειμένων με τα οποία έρχονται σε επαφή, πολλές φορές συνδιαμορφώνοντας με αυτά
τόσο τη συνολική ερευνητική ατζέντα όσο και τα ίδια τα ερευνητικά ευρήματα. Τα άτομα
και οι ομάδες που συμμετέχουν στην ερευνητική διαδικασία δεν γίνονται αντιληπτά ως
<αντικείμενα> από τα οποία με τις κατάλληλες τεχνικές <αντλούμε> χρήσιμες πληροφορίες,
αλλά ως ερευνητικοί συνεργάτες με τους οποίους δημιουργούμε επαρκή ερευνητικά και
κοινωνικο- πολιτισμικά πλαίσια επικοινωνίας και παραγωγής νοημάτων και
αναπαραστάσεων» (Mason 2003, Mishler 1996) - (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 24)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

«Το βάθος: Εξαιτίας της αυξημένης αμεσότητας και της εμπλοκής του/της ερευνητή/τριας
σε πτυχές της κοινωνικής ζωής των συμμετεχόντων στην ερευνητική διαδικασία, οι
ποιοτικές μέθοδοι έρευνας δίνουν έμφαση στο βάθος της περιγραφής όσο και της
ανάλυσης κοινωνικών φαινομένων και διαδικασιών. Βάθος σημαίνει έμφαση στη
λεπτομέρεια, ολιστική οπτική και πολυδιάστατη προσέγγιση. Σημαίνει, δηλαδή, τη
σταδιακή απόκτηση μιας αίσθησης συν-βίωσης στο υπό μελέτη φαινόμενο, κοινωνικό
πλαίσιο ή διαδικασία, αποφεύγοντας την αφαιρετική του αναγωγή σε μια σειρά από
μεταβλητές. Η εντατική (δηλαδή σε βάθος) ποιοτική κοινωνική έρευνα στοχεύει κυρίως στη
διερεύνηση των μηχανισμών και των διαδικασιών παραγωγής συγκεκριμένων νοηματικών
και κοινωνικο- πολιτισμικών πλαισίων δράσης. Έτσι η ποιοτική κοινωνική έρευνα διερευνά
σε βάθος συγκεκριμένες περιπτώσεις (cases) περιγράφοντας, κατανοώντας και αναλύοντας
τους μηχανισμούς και τις διαδικασίες νοηματοδότησης της κοινωνικής δράσης,
αποφεύγοντας την απομόνωση ορισμένων μόνο παραγόντων (μεταβλητών), οι οποίοι
υποτίθεται ότι εξηγούν την κοινωνική πραγματικότητα» ….. (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ
24-25)

ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΕΡΕΥΝΑ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΕ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ

«Ο ποσοτικό ερευνητής, δηλαδή, δουλεύει με μια σειρά από μεταβλητές και μέσα από τους
συνδυασμούς των μεταβλητών αυτών προσπαθεί να εξηγήσει την κοινωνική
πραγματικότητα. Αντίθετα, ένας ερευνητής που θα υιοθετούσε μια ποιοτική μεθοδολογική
προσέγγιση για το ίδιο ζήτημα, θα δούλευε με συγκεκριμένες περιπτώσεις (cases)» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 25-26)

………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΗ ΒΙΩΜΕΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ

«Η έμφαση στις διαδικασίες, στη βιωμένη εμπειρία, στα νοήματα και στις αναπαραστάσεις.
Ήδη λοιπόν από τα παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι οι ποιοτικές μέθοδοι έρευνας δίνουν
έμφαση στις μη μετρήσιμες διαστάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας υποθέτοντας ότι ο
κοινωνικός κόσμος δεν αποτελείται από μια σειρά αντικειμενικών εξωτερικών γεγονότων
(social facts) τα οποία είναι δυνατόν να προσδιοριστούν επακριβώς και να εξηγηθούν μέσα
από την ανακάλυψη σταθερών κανονικοτήτων (regularities) αλλά από ένα πυκνό και
πολλαπλό πλέγμα νοηματικών και ερευνητικών οριζόντων το οποίο θα πρέπει να
κατανοηθεί από τα μέσα…..» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 27)

……………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

«Οι ποιοτικές μέθοδοι κοινωνικής έρευνας απαντούν σε διαφορετικού τύπου ερωτήματα

από τις ποσοτικές. Απαντούν κυρίως στα ερωτήματα τι (τι ακριβώς συμβαίνει εδώ;) και πώς
(πώς νοηματοδοτούνται συγκεκριμένες κοινωνικές δράσεις και πρακτικές, ποιες είναι οι
διαφορετικές ερμηνείες των ίδιων διαδικασιών, φαινομένων ή πράξεων και πως
παράγονται, μορφοποιούνται και μεταλλάσσονται, πώς παράγονται τα διαφορετικά
κοινωνικά νοήματα και οι επιπτώσεις τους στην κοινωνική δράση και ποιες είναι οι
επιπτώσεις τους στην κοινωνική δράση, πώς κατανοείται, ερμηνεύεται και κατασκευάζεται
ο κοινωνικός κόσμος μέσα σε διαφορετικά κοινωνικο-πολιτισμικά, πώς συνδέονται οι
διάφορες ερμηνείες και νοηματοδοτήσεις με ευρύτερες κοινωνικές διαδικασίες και
δομικούς- διαρθρωτικούς παράγοντες κ.τ.λ). Για να απαντηθούν τέτοιου τύπου ερωτήματα,
οι ποιοτικοί ερευνητές μελετούν σε βάθος κοινωνικές διαδικασίες (processes) και
επιδιώκουν να αποκτήσουν κάποιου τύπου άμεση ή έμμεση πρόσβαση στη βιωμένη
εμπειρία των κοινωνικών υποκειμένων, δίνοντας προνομιακή έμφαση στα κοινωνικά
παραγόμενα νοήματα και αναπαραστάσεις, στους τρόπους σχηματισμού τους και στις
ποικίλες επιπτώσεις τους στην κοινωνική ζωή (Ιωσηφίδης 2003, Ιωσηφίδης και Σπυριδάκης
2006α)
 Ο Σχεδιασμός της ποιοτικής κοινωνικές έρευνας

«Τα κεντρικά ζητήματα σχεδιασμού που αντιμετωπίζει κάθε ερευνητής που υιοθετεί την
ποιοτική προσέγγιση είναι τα παρακάτω:

- Η επιλογή της γενικής ερευνητικής περιοχής και οι στόχοι της έρευνας

- Το θεωρητικό υπόβαθρο και η επιλογή της θεωρητικής στρατηγικής
- Η συγκεκριμενοποίηση του ερευνητικού προβλήματος και η διατύπωση των
ερευνητικών ερωτήσεων
- Η επιλογή της κατάλληλης ερευνητικής μεθόδου/ων και ο σχηματισμός των
ερευνητικών «εργαλείων»
- Η δειγματοληψία
- Η διεξαγωγή της έρευνας: μεθοδολογικά και πρακτικά ζητήματα
- Το είδος των ποιοτικών δεδομένων που παράγονται
- Η ανάλυση των δεδομένων
- Ο αναστοχασμός και η ποιότητα της ερευνητικής διαδικασίας
- Η δημοσιοποίηση των ερευνητικών ευρημάτων

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 37)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

«Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες επιλογής αυτής της γενικής διάστασης ή πλευράς της
κοινωνικής πραγματικότητας από τον ερευνητή;

 Η προσωπική εμπειρία του ερευνητή/ τριας ή των ερευνητών/τριών.

«Κάθε ερευνητής/τρια είναι αναγκαστικά ενταγμένος/η σε συγκεκριμένα κοινωνικά και

πολιτισμικά πλαίσια τα οποία καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό το εύρος, την ποικιλία και το
είδος των καθημερινών του/της εμπειριών καθώς και το πλέγμα αξιών, ιδεών και
αντιλήψεών του/της. Στην ουσία κάθε έμπειρος/η ποιοτικός/ή ερευνητής-τρια ποτυ έρχεται
σε επαφή με διάφορες πλευρές, όψεις ή διαστάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας ή
μετέχει σε διάφορες δραστηριότητες κοινωνικών ομάδων ή παρατηρεί διάφορα κοινωνικά
φαινόμενα είναι δυνατόν να σχηματίσει αρχικές ιδέες που θα τον/την οδηγήσουν ή
κατευθύνουν στην ανάληψη ερευνητικής προσπάθειας» (Berg 2007)

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 38-39)

 Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα.

«Η διαμόρφωση των ερευνητικών ενδιαφερόντων…ένας από τους σημαντικότερους

παράγοντες που περιορίζουν το εύρος των πιθανών ερευνητικών επιλογών» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 38)

 Η μελέτη της επιστημονικής βιβλιογραφίας

…ο εντοπισμός κενών στη βιβλιογραφία για διάφορα ζητήματα ή προβλήματα ….» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 40- 41)
Συγκεκριμενοποίηση του ερευνητικού προβλήματος και διατύπωση ερευνητικών
ερωτήσεων

«Η διατύπωση των ερευνητικών ερωτήσεων στην ποιοτική έρευνα έχει να κάνει κυρίως με
ερωτήσεις του τύπου <τι>, <πως>, και <γιατί>» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 45)

«Ορισμένα γενικά πλαίσια ερευνητικών ερωτημάτων είναι για παράδειγμα τα ακόλουθα:

- Τι συμβαίνει εδώ (σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικο- πολιτισμικό πλαίσιο, σ’ έναν

συγκεκριμένο οργανισμό κτλ)
- Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες ρουτίνες και πως αυτές αλλάζουν ή
διαταράσσονται;
- Πως τα κοινωνικά υποκείμενα νοηματοδοτούν τον κοινωνικό τους κόσμο;
- Πως συνδέονται κρίσιμα γεγονότα της κοινωνικής ζωής με συγκεκριμένες
κοινωνικές αναπαραστάσεις και δράσεις;
- Πώς εξελίσσεται μια συγκριμένη κοινωνική αλληλεπίδραση;
- Πώς διαμορφώνονται συγκεκριμένες αξίες, αντιλήψεις και ιδέες;
- Ποια είναι τα πολιτισμικά πλαίσια της κοινωνικής δράσης;

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 45- 46)

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Θεωρητικό υπόβαθρο και η επιλογή της θεωρητικής στρατηγικής

«Το θεωρητικό υπόβαθρο φανερώνει τις οντολογικές (ερωτήματα σχετικά με το χαρακτήρα

της κοινωνικής πραγματικότητας, επιστημολογικές (ερωτήματα σχετικά με το είδος της
γνώσης που είναι δυνατόν να αποκτηθεί για την κοινωνική πραγματικότητα), και
μεθοδολογικές (ερωτήματα σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης της κοινωνικής
πραγματικότητας) παραδοχές και τροχιές οι οποίες επηρεάζουν τη συνολική ερευνητική
διαδικασία (Mason 2003). Συνήθως το θεωρητικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από δυο
διαστάσεις:

Η πρώτη διάσταση αφορά στις θεωρητικές θέσεις σχετικά με το εκάστοτε αντικείμενο της
έρευνας …οι υπάρχουσες θεωρίες μπορεί να αποτελέσουν το έναυσμα για την έρευνα ή να
γίνουν αντικείμενο σύγκρισης με τις θεωρητικοποιήσεις που προκύπτουν από την
ερευνητική διαδικασία…(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 43-44)

Η δεύτερη διάσταση αφορά στη θεωρητική στρατηγική και στο πλαίσιο στο οποίο βασίζεται
η ίδια η ποιοτική ερευνητική πρακτική….Από ….γίνεται εύκολα κατανοητό πως οι
θεωρητικές επιλογές και παραδοχές επηρεάζουν και κατευθύνουν τη συνολική ερευνητική
διαδικασία»(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 44-45)
Η επιλογή της κατάλληλης ερευνητικής μεθόδου/ων και ο σχηματισμός των ερευνητικών
«εργαλείων»

«….τη συνέντευξη με τη συμμετοχική παρατήρηση …μέθοδος επιτρέπει την άμεση

παρατήρηση και τη συμμετοχή των ερευνητών σε φαινόμενα και διαδικασίες στη <φυσική>
τους μορφή, δηλαδή όπως αυτά λαμβάνουν χώρα στην πραγματικότητα» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 47)

«Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ρωτάμε τα εξής:

- Ποια ή ποιες είναι οι καταλληλότερες μέθοδοι για την απάντηση των ερευνητικών
ερωτημάτων; Υπάρχει δηλαδή συνοχή μεταξύ μεθόδου και είδους ερευνητικών
ερωτημάτων;
- Πώς οι μέθοδοι συνάδουν και συνδέονται με τις θεωρητικές προϋποθέσεις της
έρευνας;
- Ποια είναι τα πρακτικά προβλήματα που υπάρχουν ή μπορεί να υπάρξουν από την
εφαρμογή της μεθόδου;

……………………………………………………………………………………………………………………………………..

ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ

Δειγματοληψία χιονοστιβάδας (snowball sampling)

«….αφορά στην επιλογή συμμετεχόντων από ομάδες πληθυσμού με ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά, στις οποίες η πρόσβαση είναι δύσκολη ή εξαιρετικά περιορισμένη. Σε
αυτές τις περιπτώσεις οι ίδιοι οι ερευνώμενοι οδηγούν τους ερευνητές στον εντοπισμό και
άλλων υποψηφίων συμμετεχόντων στην ερευνητική διαδικασία, αξιοποιώντας τα
κοινωνικά τους δίκτυα και τις σχέσεις τους. Οι ερευνητές αρχίζουν με κάποιες αρχικές
επαφές με υποψήφιους συμμετέχοντες από τους οποίους ζητούν να τους συστήσουν ε
άλλους υποψήφιους συμμετέχοντες που πληρούν τα κριτήρια τα οποία θέτει η συνολική
ερευνητική διαδικασία» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 61)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Δειγματοληψία ποσόστωσης (quota sampling)

«…περιλαμβάνει την επιλογή συμμετεχόντων στην ερευνητική διαδικασία με βάση κάποια

ήδη γνωστά χαρακτηριστικά του συνολικού πληθυσμού από τον οποίο προέρχονται οι
συμμετέχοντες, για παράδειγμα το φύλο, η ηλικία, το επάγγελμα κ.τ.λ. Ιδανικά, το τελικό
δείγμα θα περιλαμβάνει συμμετέχοντες με την ίδια αναλογία σε χαρακτηριστικά όπως και
αυτή του συνολικού πληθυσμού» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 62)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
 Σκόπιμη δειγματοληψία (purposive sampling)

«…γίνεται αξιοποίηση της πρότερης γνώσης των ερευνητών και κυρίως επιλέγονται οι
συμμετέχοντες, ώστε να εξυπηρετούν τους γενικούς κα ειδικούς σκοπούς της ερευνητικής
διαδικασίας. Δηλαδή επιλέγονται οι συμμετέχοντες οι οποίοι να πληρούν κάποιο ή κάποια
κεντρικά χαρακτηριστικά που συνάδουν με το σκοπό και το χαρακτήρα της εκάστοτε
ποιοτικής έρευνας» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 64)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Θεωρητική δειγματοληψία (theoretical sampling)

«….εμπλέκεται και λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα με τη συλλογή των ποιοτικών δεδομένων.

…η επιλογή των συμμετεχόντων ή των περιπτώσεων γίνεται κατά τη διάρκεια της ανάλυσης
των ποιοτικών δεδομένων. Τα αποτελέσματα και οι θεωρητικοποιήσεις που προκύπτουν
από την ανάλυση των αρχικών δεδομένων, οδηγούν και κατευθύνουν τους ερευνητές στην
επιλογή πρόσθετων συμμετεχόντων ή περιπτώσεων για να ελέγξουν, τροποποιήσουν,
επιβεβαιώσουν, εμπλουτίσουν ή επεκτείνουν τις θεωρητικές τους κατασκευές» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 64)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΕΡΕΥΝΑΣ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

«Κατά τη διαδικασία αυτή ανακύπτουν μια σειρά από σοβαρά ….ζητήματα…αναφέρουμε

κάποια από αυτά περιγραμματικά:

- Ζητήματα πρόσβασης σε υποψήφιους συμμετέχοντες και εισόδου στο πεδίο

- Συστήματα ανάπτυξης σχέσεων εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας με τους
συμμετέχοντες
- Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας κατά τη διάρκεια και μετά την ολοκλήρωση της
ερευνητικής διαδικασίας
- Ζητήματα χρονικών περιορισμών
- Ζητήματα κόστους της ερευνητικής διαδικασίας
- Ζητήματα αναπάντεχων και απρόβλεπτων περιστατικών που χρήζουν προσεκτικής
διαχείρισης και αντιμετώπισης
- Ζητήματα χρήσης πολλαπλών πηγών, δεδομένων και πολλών μεθόδων
συμπεριλαμβανομένων και των ποσοτικών»
(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 65)

……………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΤΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΙ

«Η σύγχρονη ποιοτική- κοινωνική έρευνα παράγει δεδομένα που χαρακτηρίζονται από

αυξημένη ετερογένεια. Τα ποιοτικά δεδομένα συνήθως έχουν ανεπτυγμένη μορφή,
δηλαδή δεν περιορίζονται σε μια σειρά από μεταβλητές, όπως αυτό συμβαίνει στις
 ποσοτικές μεθόδους. Αν και αρκετές φορές είναι δυνατόν να ποσοτικοοποιηθούν, σε
κάποιο βαθμό συνήθως η ποσοτικοποίησή τους δεν είναι επιθυμητή, διότι με αυτόν τον
τρόπο αδυνατίζει σε σημαντικό βαθμό το συνολικό πλαίσιο της παραγωγής τους καθώς
και ο πλούτος των διαφορετικών, πολλαπλών νοημάτων που περιέχουν. Άλλωστε,
επειδή ένας από τους βασικότερους στόχους της ποιοτικής έρευνας είναι η διερεύνηση
των κοινωνικών νοημάτων μέσα από τις εμπειρίες των ίδιων των κοινωνικών
υποκειμένων, τα δεδομένα που παράγονται από αυτή είναι συνήθως αναλυτικά και
λεπτομερή. Τα δεδομένα αυτά παίρνουν συνήθως τις εξής μορφές:

- Κείμενα

…..παράγονται από διάφορες μορφές λόγου που προέρχεται από την ερευνητική
διαδικασία (π.χ από συνεντεύξεις σε βάθος, ομάδες εστίασης κ.τ.λ) ή από άλλες μορφές
φυσικού λόγου (π.χ ηχογραφημένοι διάλογοι που χρησιμοποιούνται ως δεομένα στην
ανάλυση συνομιλίας- conversational analysis) (Silverman 2006). Επίσης, τα κείμενα
μπορούν να δημιουργούνται από τους ερευνητές και να παίρνουν τη μορφή
σημειώσεων πεδίου (field notes) …από ερευνητές συστηματικής παρατήρησης,
συμμετοχικής παρατήρησης ή ερευνητικού αναστοχασμού. …τα κείμενα είναι δυνατόν
να προκύπτουν από δευτερογενείς πηγές (π.χ ημερήσιος και περιοδικός τύπος,
αρχεία)…και να αξιοποιούνται στο πλαίσιο ερευνών που υιοθετούν προσεγγίσεις όπως
η ανάλυση περιεχομένου (content analysis) ή ανάλυση λόγου (discourse analysis)»
(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 66)

- Οπτικό-ακουστικό υλικό

«…μπορεί να είναι φωτογραφίες…οι απεικονίσεις των φωτογραφιών μπορούν να

αποτελέσουν πλούσιες πηγές δεδομένων για τους ποιοτικούς ερευνητές καθώς
αναδεικνύουν ή υποκρύπτουν μια σειρά από ερμηνείες και αναπαραστάσεις για την
κοινωνικά πραγματικότητα που οδηγούν σε συγκεκριμένες πρακτικές απεικόνισης…το
φωτογραφικό υλικό μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για ουσιαστική και σε βάθος ποιοτική
κοινωνική έρευνα…ο αναστοχασμός των κοινωνικών υποκειμένων …είναι

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 65)

………………………………………………………………………………………………………………….

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΟΙΟΤΙΚΗΣ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

Ποιοτική Συνέντευξη (συνέντευξη σε βάθος)

«Η συνέντευξη ως ερευνητικό εργαλείο παίρνει πολλές μορφές: μπορεί να είναι αυστηρά

δομημένη (structured interview), δηλαδή βασισμένη σε ένα δομημένο σχέδιο συνέντευξης
με τη μορφή κλειστού ερωτηματολογίου, μπορεί να είναι συνέντευξη πρόσωπο με
πρόσωπο (face to face interview), τηλεφωνική συνέντευξη κ.τ.λ
Στην ποιοτική κοινωνική έρευνα χρησιμοποιείται ευρέως η συνέντευξη σε βάθος (in depth
interview). Σ’ αυτό τον τύπο συνέντευξης ο ερευνητής κατευθύνει τον ερωτώμενο σε
βασικά θέματα, αλλά ο ερωτώμενος αναπτύσσει τις σκέψεις και τις απόψεις του ελεύθερα
και σε βάθος. Ο σκοπός της συνέντευξης αυτού του τύπου είναι η παραγωγή/ συλλογή όσο
το δυνατόν πλουσιότερων δεδομένων για τις εμπειρίες, τις απόψεις, τις στάσεις και τις
αναπαραστάσεις των συμμετεχόντων στην ερευνητική διαδικασία. Η μέθοδος της
συνέντευξης και ιδιαίτερα της συνέντευξης σε βάθος προϋποθέτει σημαντικές ατομικές και
επικοινωνιακές δυνατότητες από την πλευρά του ερευνητή και αναγνώρισης των
πολλαπλών κινδύνων που πολλές φορές καταλήγουν στη διαστρέβλωση των δεδομένων
(απόκρυψη πλευρών της πραγματικότητας από τους ερωτώμενους, σχέση δυσπιστίας
μεταξύ των ερωτώμενων και του ερευνητή, έμμεση καθοδήγηση των ερωτώμενων από τον
ερευνητή κτλ)» (Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 111-112)

ΤΥΠΟΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ

«…διακρίνουμε τρία είδη: τη δομημένη συνέντευξη (structured interview), την ημι-

δομημένη (semi- structured) και τη μη δομημένη (unstructured interview).

Η δομημένη βασίζεται σε αυστηρά προκαθορισμένο σύνολο ερωτήσεων το οποίο τίθεται

με τον ίδιο ενιαίο τρόπο σε όλους τους ερωτώμενους. Οι ερωτήσεις είναι προκαθορισμένες
τόσο ως προς το περιεχόμενό τους, όσο και ως προς τη σειρά με την οποία ακολουθεί η μία
την άλλη (Dunn 2000)

Η ημιδομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο προκαθορισμένων ερωτήσεων

αλλά παρουσιάζει πολύ περισσότερη ευελιξία ως προς τη σειρά των ερωτήσεων, ως προς
την τροποποίηση του περιεχομένου των ερωτήσεων ανάλογα με τον ερωτώμενο και ως
προς την προσθαφαίρεση ερωτήσεων και θεμάτων για συζήτηση.

Η μη δομημένη συνέντευξη χαρακτηρίζεται από την απουσία προκαθορισμένων

ερωτήσεων και βασίζεται σε θεματικές περιοχές πάνω στις οποίες αναπτύσσεται η
αλληλεπίδραση μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου (Robson 2002)» (Πηγή:
Ιωσηφίδης, 2008, σελ 112-113)

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ

«Η μέθοδος της συνέντευξης παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα αλλά και

μειονεκτήματα….Συνοπτικά τα βασικότερα πλεονεκτήματα της συνέντευξης ως
μεθοδολογίας άντλησης πληροφορίας και δεδομένων είναι:

- Η συνέντευξη επιτρέπει στον ερευνητή να αντλήσει πληροφορία σε βάθος ιδιαίτερα

όταν πρόκειται για τη διερεύνηση πολύπλοκων κοινωνικών διαδικασιών,
συμπεριφορών, στάσεων, αξιών και αντιλήψεων
- Η συνέντευξη προϋποθέτει την αμεσότητα της σχέσης μεταξύ του ερευνητή και του
ερωτώμενου και μπορεί να οδηγήσει στη διερεύνηση θεμάτων που δεν είχαν
προκαθοριστεί από πριν, μεταβάλλοντας ή τροποποιώντας πολλές φορές ακόμη και
το ίδιο το αρχικό ερευνητικό πλαίσιο.
 - Η συνέντευξη επιτρέπει στον ερευνητή να κατανοήσει κοινωνικές συμπεριφορές,
στάσεις και αντιλήψεις των ερωτώμενων, δηλαδή να δει τον κοινωνικό κόσμο και
τα κοινωνικά φαινόμενα μέσα από τις εμπειρίες και τα «μάτια» των κοινωνικών
υποκειμένων

…..μειονεκτήματα της συνέντευξης …..(Stewart & Cash 1991, Kvale 1996)

- H συνέντευξη είναι μια μέθοδος που είναι εξαιρετικά χρονοβόρα όχι μόνο ως προς
την υλοποίησή της αλλά και ως προς τη φάση σχεδιασμού και της απόκτησης
πρόσβασης στους ερωτώμενους.
- Η μέθοδος προϋποθέτει αυξημένα επικοινωνιακά προσόντα από την πλευρά του
ερευνητή, ευαισθησία, γνήσιο ενδιαφέρον και ευελιξία.
- Πολλές φορές ένα σημαντικό τμήμα της πληροφορίας που προκύπτει μέσα από τις
συνεντεύξεις δεν είναι απαραίτητο ή τελικά δεν γίνεται αντικείμενο ανάλυσης.
- Σε πολλές περιπτώσεις το υποκειμενικό στοιχείο είναι κυρίαρχο. Το γεγονός αυτό
δημιουργεί προβλήματα στην αξιοπιστία των αποτελεσμάτων.

(Πηγή: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 113- 114)

Η ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

«Η μέθοδος της συνέντευξης είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται:

1. Όταν η έρευνα εστιάζεται σε υποκειμενικό νόημα μιας κοινωνικής κατάστασης ή

φαινομένου
2. Όταν η έρευνα εστιάζεται στη διερεύνηση προσωπικών ή κοινωνικών εμπειριών,
στάσεων, αντιλήψεων, ιδεών και συμπεριφορών.
3. Όταν η έρευνα εστιάζεται στη διερεύνηση προσωπικών αντιλήψεων σε σχέση με
κοινωνικές διαδικασίες.
4. Όταν χρειάζεται να συμπληρωθούν και να ολοκληρωθούν έρευνες που έχουν
ποσοτικό κυρίως χαρακτήρα.

Η μέθοδος της συνέντευξης θα πρέπει να αποφεύγεται ….

1. Όταν ο διαθέσιμος χρόνος για έρευνα είναι περιορισμένος

2. Όταν ο στόχος της έρευνας είναι η πρόβλεψη συμπεριφοράς μεγάλων κοινωνικών
ομάδων
3. Όταν το δείγμα της έρευνας είναι εκτεταμένο
4. Όταν άλλες μέθοδοι π.χ αποστολή ερωτηματολογίων. Είναι καταλληλότερες και
ικανοποιούν πιο αποτελεσματικά το ερευνητικό πλαίσιο.

(Πηγή: Kvale:1996 104 και Robson 2002: 271

(Πηγή βιβλίο: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 114)

 ΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

 Βασικές Ερωτήσεις

«Οι βασικές ερωτήσεις σε μια συνέντευξη σε βάθος συνήθως ενέχουν έναν ορισμένο
βαθμό σχεδιασμού πριν από τη διεξαγωγή της έρευνας και αποσκοπούν στην παραγωγή
εκείνων των δεδομένων που θα αποτελέσουν τη βάση για την απάντηση των ερευνητικών
ερωτημάτων. …Η διαδικασία διεξαγωγής της συνέντευξης σε βάθος συνήθως είναι
εύπλαστη και ευέλικτη…Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας είναι δυνατόν να
ανακύψουν ζητήματα που τροποποιούν τις αρχικές ερευνητικές ερωτήσεις ή προσθέτουν
νέες….» (Πηγή βιβλίο: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 115)

Κλειστές Ερωτήσεις (closed questions): Σ’ αυτό τον τύπο όλες οι πιθανές απαντήσεις του
ερωτούμενου προβλέπονται από την ερευνητή. Ο τύπος αυτός ερωτήσεων
χρησιμοποιούνται συνήθως στις αυστηρά δομημένες συνεντεύξεις…η χρήση τέτοιου τύπου
ερωτήσεων είναι εξαιρετικά περιορισμένη και συνήθως γίνεται για την καταγραφή
ατομικών χαρακτηριστικών, όπως είναι το φύλο, η ηλικία, το εισόδημα, το μορφωτικό
επίπεδο κ.τ.λ.

Ανοικτές Ερωτήσεις (οpen questions): Είναι οι ερωτήσεις οι οποίες αφήνουν τον

ερωτώμενο ελεύθερο να αναπτύξει την απάντησή του δίχως προκαθορισμούς. Το είδος
αυτών των ερωτήσεων χρησιμοποιείται κυρίως στις μη δομημένες και στις δομημένες
ποιοτικές συνεντεύξεις.

Μικτές Ερωτήσεις (mixed questions): Είναι ερωτήσεις που συνδυάζουν τα χαρακτηριστικά

των δυο προηγούμενων τύπων. Η χρήση μικτών ερωτήσεων στην ποιοτική συνέντευξη είναι
περιορισμένη. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν να ζητηθεί αρχικά από τους συμμετέχοντες
να δηλώσουν το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας τους σε μια πρόταση και στη συνέχεια να
διερευνηθούν σε βάθος όλες οι διαστάσεις της συγκεκριμένης θέσης.

Περιγραφικές Ερωτήσεις (descriptive questions): Είναι οι ερωτήσεις που στοχεύουν στην

άντληση συγκεκριμένων πληροφοριών από τον ερωτώμενο και συνδέονται με
συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και γνώσεις π.χ φύλο, ηλίκία, ημερομηνία γέννησης,
μορφωτικό επίπεδο, ύψος εισοδήματος κ.τ.λ

Ερωτήσεις Γνώμης (opinion questions): Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στη διερεύνηση
των στάσεων και των αντιλήψεων των ερωτώμενων για διάφορα κοινωνικά φαινόμενα και
διαδικασίες.

Δομικές Ερωτήσεις (structural questions): Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην εύρεση
αιτιοτήτων και αιτιωδών μηχανισμών π.χ πως απέκτησες αυτή τη γνώμη;

Υποθετικές Ερωτήσεις (hypothetical questions): Είναι ερωτήσεις που στοχεύουν στην

άντληση πληροφορίας από τον ερωτώμενο γα υποθετικές καταστάσεις ή για καταστάσεις
και φαινόμενα που μπορεί να λάβουν χώρα στο μέλλον π.χ ποια θα ήταν η γνώμη σου αν …
ή τι θα έκανες αν…κτλ
Εισαγωγικές και συμπερασματικές υποθέσεις (introductory and conclusive questions):
Είναι ερωτήσεις που εισάγουν τον ερωτώμενο στο κύριο θέμα της συνέντευξης και
κλείνουν τη συνέντευξη αντίστοιχα

Ερωτήσεις- γέφυρα (bridge questions): Είναι ερωτήσεις που οδηγούν από το ένα θέμα της
συνέντευξης στο άλλο.

Τύποι ερωτήσεων που θα πρέπει να αποφεύγονται

Καθοδηγητικές ερωτήσεις (leading questions): είναι ερωτήσεις που καθοδηγούν έμμεσα

τον ερωτώμενο να ανταποκριθεί με τρόπο τέτοιο που να συμφωνεί με την άποψη του
ερευνητή….αποφεύγονται γιατί διαστρεβλώνουν τις πραγματικές σκέψεις των ερευνητικών
υποκειμένων και τα ερευνητικά αποτελέσματα.

Ερωτήσεις προκατάληψης (biased questions): Είναι ερωτήσεις που προσβάλλουν ή θίγουν

των ερωτώμενο και δείχνουν έλλειψη ευαισθησίας και γνήσιου ενδιαφέροντος από την
πλευρά του ερευνητή. Οι ερωτήσεις αυτές θα πρέπει να αποφεύγονται για δεοντολογικές
λόγους αλλά και διότι είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ακύρωση της ερευνητικής
διαδικασίας.

(Πηγή βιβλίο: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 115-116)

……………………………………………………………………………………………………………………..

Ερωτήσεις Εμβάθυνσης (probes) (Πηγή βιβλίο: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 117-119)

«Ο στόχος των ερωτήσεων εμβάθυνσης είναι η διαχείριση της συνέντευξης κατά τη

διάρκεια της διεξαγωγής τη, έτσι ώστε να ρυθμίζονται θέματα διάρκειας των απαντήσεων,
έμφασης στο εκάστοτε ζήτημα, διευκρινήσεων καθώς και διερεύνησης νέων
διαστάσεων…Οι Rubin και Rubin (2005: 164-171) αναφέρονται σε μια σειρά από τέτοιες
ερωτήσεις :

Ερωτήσεις Συνέχειας (continuation probes): Οι ερωτήσεις αυτές ή γενικά οι μη γλωσσικές

εκφράσεις, στάσεις και συμπεριφορές των ερευνητών στοχεύουν στη συνέχιση του λόγου
των ερευνώμενων στοχεύουν στη συνέχιση του λόγου των ερευνώμενων για το εκάστοτε
ζήτημα

Ερωτήσεις Επεξεργασίας (elaboration probes): …στόχος ο εμπλουτισμός του λόγου των

ερευνώμενων με περισσότερες λεπτομέρειες καθώς και με βαθύτερες και πιο
ολοκληρωμένες ερμηνείες για βασικά ζητήματα που προκύπτουν κάθε φορά.

Ερωτήσεις προσοχής (attention probes): ….αποδίδουν έμφαση και ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε

διάφορα σημεία του λόγου των ερευνώμενων με σκοπό να προκαλέσουν περαιτέρω
επεξεργασία και εμβάθυνση.

Ερωτήσεις αποσαφήνισης (clarification probes): ....στοχεύουν στην αποσαφήνιση σημείων

των λόγων των ερευνώμενων έτσι ώστε να γίνουν περισσότερο κατανοητά και σαφέστερα.
Ερωτήσεις κατεύθυνσης (steering probes): Οι ερωτήσεις αυτές κατευθύνουν των
ερωτώμενο σε βασικά ζητήματα τα οποία αποτελούν ή αντιστοιχούν στους γενικότερους
ερευνητικούς στόχους και χρησιμοποιούνται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες οι
ερωτώμενοι μιλούν για ζητήματα που είναι έξω από τον ερευνητικό ορίζοντα.

Ερωτήσεις αλληλουχίας (sequence probes): …μας ενδιαφέρει η διαδοχή ή ακολουθία

γεγονότων, δράσεων ή συμπεριφορών. Για παράδειγμα ….η αλληλουχία των θέσεων
εργασίας που κατέλαβαν οι ερευνώμενοι….

Ερωτήσεις απόδειξης (evidence probes): …στοχεύουν στην αιτιολόγηση των απόψεων, των
αντιλήψεων και των ερμηνειών των ερωτώμενων από τους ίδιους.

Ερωτήσεις πρίσματος (slant probes): Οι ερωτήσεις αυτές στοχεύουν στην αποσαφήνιση ή

την περαιτέρω διερεύνηση της οπτικής γωνίας ή του πρίσματος μέσα από το οποίο οι
ερευνώμενοι ερμηνεύουν το κοινωνικό κόσμο.

Ερωτήσεις συνέχισης- ολοκλήρωσης (follow up questions)

…στοχεύουν στην περαιτέρω επεξεργασία ζητημάτων που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της
συνέντευξης, τα οποία κρίνονται ως σημαντικά και κρίσιμα… Οι Rubin και Rubin (2005: 164-
176-180) αναφέρονται σε ερωτήσεις που αφορούν ιδέες και έννοιες, θέματα και ζητήματα
που χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας και εμβάθυνσης και σε ερωτήσεις ολοκλήρωσης μιας
σειράς ζητημάτων ή επεξήγησης και ορισμού όρων, ιδεών, ερμηνειών και
αναπαραστάσεων.

…………………………………………………………………………………………………………………………..

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΜΕ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ (Πηγή βιβλίο: Ιωσηφίδης, 2008, σελ 118-125)

«Τα στάδια αυτά είναι τα εξής:

Ερευνητικό πρόβλημα ή ερευνητική περιοχή ενδιαφέροντος (the matizing): Στο στάδιο αυτό
διατυπώνεται το ερευνητικό πρόβλημα, σχηματίζονται οι ερευνητικές ερωτήσεις ή πιο
σπάνια, οι υποθέσεις που θα πρέπει να επιβεβαιωθούν ή να διαψευστούν από την έρευνα
πεδίου. Το κρίσιμο σημείο του σταδίου αυτού είναι η τεκμηρίωση της καταλληλότητας της
εφαρμογής της μεθοδολογίας της συνέντευξης για το εκάστοτε ερευνητικό εγχείρημα.

Σχεδιασμός (designing): …Κρίσιμο στοιχείο κατά το στάδιο αυτό είναι ο σχεδιασμός ενός
λειτουργικού οδηγού συνέντευξης (interview guide). Ο οδηγός περιλαμβάνει μια σειρά από
θεματικές περιοχές που θα πρέπει να καλυφθούν κατά τη διάρκεια της συνέντευξης. Είναι
δυνατόν να περιλαμβάνει συγκεκριμένες ερωτήσεις, ιδιαίτερα στην περίπτωση των
ημιδομημένων συνεντεύξεων, η να περιλαμβάνει μόνο θεματικές περιοχές ή λέξεις κλειδιά
όπως συνήθως συμβαίνει στην περίπτωση των ημιδομημένων συνεντεύξεων.

Διεξαγωγή συνεντεύξεων (interviewing): Είναι το στάδιο υλοποίησης των συνεντεύξεων ,

άμεσης αλληλεπίδρασης ερευνητή και ερευνώμενου και άντλησης της πληροφορίας των
δεδομένων. Το στάδιο αυτό προϋποθέτει ανάπτυξη ενός κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ
του ερευνητή και του ερευνώμενου, ώστε τα δεδομένα που θα προκύψουν να είναι αληθή,
πλούσια και αν ικανοποιούν τον γενικότερο σχεδιασμό.
Απομαγνητοφώνηση ή προετοιμασία του υλικού για ανάλυση (transcribing) Το στάδιο αυτό
περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες και τις ενέργειες μετατροπής του προφορικού λόγου σε
γραπτό κείμενο.

Ανάλυση (analyzing): …αφορά την απόδοση νοήματος στα εμπειρικά ποιοτικά δεδομένα
που έχουν συγκεντρωθεί μέσω των συνεντεύξεων. Απόδοση νοήματος μπορεί να σημαίνει
ομαδοποίηση, κατηγοριοποίηση και θεωρητικοποίηση των δεδομένων με στόχο την
απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων που είτε είχαν διατυπωθεί από πριν είτε
προέκυψαν από τα δεδομένα κατά τη διάρκεια της ερευνητικής προσπάθειας.

Έλεγχος (verifying): Στο στάδιο αυτό περιλαμβάνονται όλες οι μέθοδοι και οι τεχνικές που
στοχεύουν στον έλεγχο της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας των αποτελεσμάτων της
έρευνας.

Δημοσιοποίηση (reporting): …αφορά στην όσο το δυνατόν ευρύτερη γνωστοποίηση των

αποτελεσμάτων της έρευνας στην επιστημονική κοινότητα και κατά περίπτωση στο ευρύ
κοινό και σε φορείς του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα.

Η σχέση ερευνητή και συνεντευξιαζόμενου

«Η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του ερευνητή και του ερωτώμενου κατά τη διάρκεια
της συνέντευξης είναι κρίσιμος παράγοντας για την ποιότητά της και για το εύρος των
αποτελεσμάτων που παράγει. Η σχέση αυτή, από τη μια μεριά, προϋποθέτει υψηλές
επιστημονικές και επικοινωνιακές δεξιότητες του ερευνητή, και από την άλλη εγείρει
σημαντικά ζητήματα ηθικής δεοντολογίας.

Ο ερευνητής θα πρέπει να γνωρίζει σε βάθος το αντικείμενο της έρευνας, να έχει

ικανότητες δόμησης της διαδικασίας και της πορείας τα συνέντευξης, να είναι ξεκάθαρος,
ευγενικός, ευαίσθητος αλλά παρ’ όλα αυτά κριτικός. Επίσης, θα πρέπει να προχωρά σε
ερμηνείες (interpretations) των απόψεων και των στάσεων του ερωτώμενου κατά τη
διάρκεια της συνέντευξης, τις οποίες να προσπαθεί να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει πριν
από την ολοκλήρωσή της. Ο ερευνητής θα πρέπει να παρέχει όλες τις απαραίτητες
πληροφορίες για το αντικείμενο και τους σκοπούς της έρευνας στον ερευνώμενο,
εξασφαλίζοντας τη συναίνεσή του για τη συμμετοχή του τελευταίου στην ερευνητική
διαδικασία. Επίσης, θα πρέπει να εγγυάται την ανωνυμία και την εμπιστευτικότητα καθώς
και να προσπαθεί να μειώνει τυχόν αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η συμμετοχή
στην ερευνητική διαδικασία (Kvale 1996, Weinberg 2002).
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ (focus group)

Βιβλιογραφία

Ιωσηφίδης, Θ και Σπυριδάκης Μ (2006α). (επιμ) Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα:

Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις και Ανάλυση Δεδομένων. Αθήνα: Κριτική- Επιστημονική
Βιβλιοθήκη.

Ιωσηφίσης, Θ (2003). Ανάλυση Ποιοτικών Δεδομένων στις Κοινωνικές Επιστήμες, 1η Έκδοση.

Αθήνα: Κριτική- Επιστημονική Βιβλιοθήκη.

Ιωσηφίδης, Θ (2001). Η Μέθοδος των Focus Groups στην Κοινωνική Έρευνα: Η Περίπτωση
του Ερευνητικού Προγράμματος MEDACTION. Εισήγηση στο Διεθνές Επιστημονικό
Συνέδριο: Κοινωνικές Εξελίξεις στη Σύγχρονη Ελλάδα και Ευρώπη, Εθνικό Κέντρο
Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), Σύλλογος Ελλήνων Κοινωνιολόγων (ΣΕΚ). Αθήνα, Πάντειο
Πανεπιστήμιο, 24- 26 Μαϊου.

Berg B.L (2007). Qualitative Research Methods for the Social Sciences. Sixth Edition. Boston:
Pearson

Dunn K 2000. Interviewing, στο Hay I (επιμ), Qualitative Research Methods in Human
Geography. South MelbourneQ Oxford University Press.

Kvale, S (1996). Interviews, An Introduction to Qualitative Research Interviewing. Thousand

Oaks: Sage Publications.

Robson,C (2002). Real World Research, second Edition. Oxford: Blackwell.

Rubin, H. και J Rubin I.S (2005). Qualitative Interviewing. The Art of Hearing Data. Second
Edition. Thousand Oaks: Sage.

Silverman D (2006). Interpreting Qualitaive Data, Third Edition. London: Sage.

Stewart, C J & Cash, B W (1991). Interviewing, Principles and Practices. Dubuque: Wm.
C.Brown Publishers.

Weinberg, D (2002). (επιμ). Qualitative Research Methods. Oxford: Blackwell.