TG - Ekonomiks 10 - Q4 PDF

EKONOMIKS
PY
Araling Panlipunan
Gabay sa Pagtuturo O
C
E D
EP
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo,
D
at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa

larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi
sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EKONOMIKS
Araling Panlipunan – Gabay sa Pagtuturo
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring

magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan
na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng
nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit
sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang
kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot
PY
sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong
nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Gabay sa
O
Pagtuturo. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya,
makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email
sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
C
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, Ph.D.
D
Mga Bumuo ng Gabay sa Pagtuturo
Konsultant: Dr.Jose V. Camacho, Jr., Amella L. Bello,
E
Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Mga Manunulat: Bernard R. Balitao, Martiniano D. Buising, Edward D.J. Garcia,
EP
Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao, Jr.,

Alex P. Mateo, at Irene J. Mondejar
Kontibutor: Ninian Alcasid, Romela M. Cruz, Larissa Nano, at Jeannith Sabela
llustrator: Eric S. de Guia, Ivan Slash Calilung, Gab Ferrera, Marc Neil Vincent
D
Marasigan, Erich Garcia

Layout Artist: Ronwaldo Victor Ma. A. Pagulayan, Donna Pamella G. Romero
Management Team: Dir. Joyce DR. Andaya, Dr. Jose D. Tuguinayo,Jr,
Dr. Rosalie B. Masilang, Dr. Enrique S. Palacio, at
Mr. Edward D. J. Garcia
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor Mabini Bldg, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
ii
Paunang Salita
Pangunahing layunin ng K-12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang

makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo,
makakalikasan, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
Ang gabay na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang suliranin ng

kakapusan ay binigyang diin at ang kaugnayan nito sa matalinong pagdedesisyon
upang matugunan ang maraming pangangailangan at kagustuhan ng tao.
Inaasahan na ang mga kaalaman at mga gawain sa dokumentong ito ay
makatutulong upang higit na maipaunawa ang mga pangunahing kaisipan
at napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid din
PY
na malilinang ang kasanayan ng mga mag-aaral sa pagsisiyasat, pagsusuri
ng datos, pagbuo, at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik,
mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon, at pag-unawa sa mga
nangyayari sa kapaligiran na kanilang ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga
estratehiya sa pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang
O
kasanayan para sa magtatapos ng araling ito.
Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aaral ng ekonomiks, ang

C
mga nagsulat ng gabay na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong
datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan,
ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto
at aralin. Ang ilang mga terminolohiya ay hindi isinalin sa Filipino upang hindi
D
mabago ang kahulugan at lubos itong maunawaan ng mga mag-aaral. Sinikap
ding ipaliwanag ang mga konsepto sa paraang madaling mauunawaan ng mga
E
mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit ay kalimitang hinango sa karanasan

ng mga mag-aaral sa araw-araw upang higit na maging kapana-panabik ang
pagtuklas sa mga teorya at konseptong may kaugnayan sa ekonomiks.
EP
Binubuo ng apat na yunit ang gabay na ito. Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing
Konsepto ng Ekonomiks. Ang Yunit 2 ay nakatuon sa Maykroekonomiks. Ang
Yunit 3 ay nakatuon sa Makroekonomiks. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Mga
D
Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya.
Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y

maging instrumento ka sa pagsulong at pag-unlad ng ating bansa.
iii
Talaan ng Nilalaman
Yunit IV: Mga Sektor ng Ekonomiya at mga Patakarang Pang-

Ekonomiya Nito
Panimula at Gabay na Tanong..........................................................224
Mga Aralin at Saklaw ng Yunit...........................................................225
Panimulang Pagtataya........................................................................227
Aralin 1: Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran

Alamin....................................................................................................234
Paunlarin................................................................................................237
PY
Pagnilayan.............................................................................................247
Aralin 2: Sektor ng Agrikultura

Alamin....................................................................................................253
Paunlarin...............................................................................................255
O
Pagnilayan.............................................................................................261

Aralin 3: Sektor ng Industriya
C
Alamin....................................................................................................266
Paunlarin................................................................................................268
Pagnilayan.............................................................................................272
D
Aralin 4: Sektor ng Paglilingkod
Alamin....................................................................................................277
E
Paunlarin................................................................................................279
Pagnilayan.............................................................................................286
EP
Aralin 5: Impormal na Sektor

Alamin....................................................................................................291
Paunlarin...............................................................................................294
Pagnilayan.............................................................................................301
D
Aralin 6: Kalakalang Panlabas

Alamin....................................................................................................304
Paunlarin................................................................................................308
Pagnilayan.............................................................................................314
Isabuhay.................................................................................................318
Pangwakas na Pagtataya...................................................................320
vii
PY
O
C
E D
EP
D
viii
PY
O
C
E D
EP
D
ix
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM
BALANGKAS NG ARALING PANLIPUNAN
Deskripsyon
Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan (AP) Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at
ang K-12 Philippine Basic Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangan sa
siglo 21 upang makalinang ng “functionally literate and developed Filipino.” Kaya naman, tiniyak na ang mga binuong nilalaman, pamantayang
D
pangnilalaman at pamantayan sa pagganap sa bawat baitang ay makapag-aambag sa pagtatamo ng nasabing mithiin. Sa pag-abot ng nasabing
mithiin, tunguhin (goal) ng K-12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang makahubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan,
produktibo, makakalikasan, makabansa at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usaping pangka-
saysayan at panlipunan.
EP
Katuwang sa pagkamit ng layuning ito ay ang pagsunod sa teorya sa pagkatuto na kontruktibismo, magkatuwang na pagkatuto (col-
laborative learning), at pagkatutong pangkaranasan at pangkonteksto at ang paggamit ng mga pamaraang tematiko-kronolohikal at paksain/
konseptuwal, pagsisiyat, intregratibo, interdesiplinaryo at multisiplinaryo. Sa pagkamit ng nasabing adhikain, mithi ng kurikulum na mahubog
E
ang pag-iisip (thinking), perpekstibo at pagpapahalagang pangkasaysayan at sa iba pang disiplina ng araling panlipunan sa pamamagitan ng
magkasabay na paglinang sa kanilang kaalaman at kasanayang pang-disiplina.
x

D
Mula sa unang baitang hanggang ika-labindalawang baitang, naka-angkla (anchor) ang mga paksain at pamantayang pang-nilalaman
at pamantayan sa pagganap ng bawat yunit sa pitong tema: I) tao, kapaligiran at lipunan 2)panahon, pagpapatuloy at pagbabago, 3) kultura,
pananagutan at pagkabansa, 4) karapatan, pananagutan at pagkamamamayan 5) kapangyarihan, awtoridad at pamamahala, 6)produksyon,
distibusyon at pagkonsumo 7) at ungnayang pangrehiyon at pangmundo Samantala, ang kasanayan sa iba’t-ibang disiplina ng araling panlipu-
C
nan tulad pagkamalikhain, mapanuring pag-iisip at matalinong pagpapasya , pagsasaliksik/ pagsisiyasat, kasanayang pangkasaysayan at Araling
Panlipunan, at pakikipagtalastasan at pagpapalawak ng pandaigdigan pananaw, ay kasabay na nalilinang ayon sa kinakailangang pag-unawa
at pagkatuto ng mag-aaral sa paraang expanding.

O
Sa ibang salita, layunin ng pagtuturo ng K-12 Araling Panlipunan na malinang sa mag-aaral ang pag-unawa sa mga pangunahing
kaisipan at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pampulitika, ekonomiks at kaugnay na disiplinang panlipunan upang siya ay makaalam,
makagawa, maging ganap at makipamuhay (Pillars of Learning). Binibigyang diin sa kurikulum ang pag-unawa at hindi pagsasaulo ng mga
konsepto at terminolohiya. Bilang pagpapatunay ng malalim na pag-unawa, ang mag-aaral ay kinakailangang makabuo ng sariling kahulugan
at pagpapakahulugan sa bawat paksang pinag-aaralan at ang pagsasalin nito sa ibang konteksto lalo na ang aplikasyon nito sa buhay na may
kabuluhan mismo sa kanya at sa lipunang kanyang ginagalawan.
PY
Batayan ng K to 12 Araling Panlipunan Kurikulum
Naging batayan ng K-12 Araling Panlipunan Kurikulum ang mithiin ng “Edukasyon para sa Lahat 2015” (Education for All 2015) at ang K-12 Philip-
pine Basic Education Curriculum Framework. Layon ng mga ito na magkaroon ng mga kakayahang kinakailangang sa siglo 21 upang makalinang
ng “functionally literate and developed Filipino.” Nilalayon din ng batayang edukasyon ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na
D
pag-aaral (lifelong learning). Ang istratehiya sa pagkamit ng mga pangkalahatang layuning ito ay alinsunod sa ilang teorya sa pagkatuto na kon-
struktibismo, magkatuwang na pagkatuto (collaborative learning), at pagkatutong pangkaranasan at pangkonteksto.
Ang sakop at daloy ng AP Kurikulum ay nakabatay sa kahulugan nito:
Ang Araling Panlipunan ay pag-aaral ng mga tao at grupo, komunidad at lipunan, kung paano sila namuhay at namumuhay, ang kanilang ugnayan
EP
at interaksyon sa kapaligiran at sa isa’t isa, ang kanilang mga paniniwala at kultura, upang makabuo ng pagkakakilanlan bilang Pilipino, tao at
miyembro ng lipunan at mundo at maunawaan ang sariling lipunan at ang daigidig, gamit ang mga kasanayan sa pagsasaliksik, pagsisiyasat,
mapanuri at malikhaing pag-iisip, matalinong pagpapasya, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, at mabisang komunikasyon. Layunin
E
ng Araling Panlipunan ang paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo, makakalikasan, makabansa, at makatao,
na may pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan at kasalukuyan, tungo sa pagpanday ng
xi
kinabukasan.
D
Layunin ng AP Kurikulum
Nilalayon ng AP Kurikulum na makalinang ng kabataan na may tiyak na pagkakakilanlan at papel bilang Pilipinong lumalahok sa buhay ng lipunan,
C
bansa at daigdig. Kasabay sa paglinang ng identidad at kakayanang pansibiko ay ang pag-unawa sa nakaraan at kasalukuyan at sa ugnayan sa loob
ng lipunan, sa pagitan ng lipunan at kalikasan, at sa mundo, kung paano nagbago at nagbabago ang mga ito, upang makahubog ng indibiduwal
at kolektibong kinabukasan. Upang makamit ang mga layuning ito, mahalagang bigyang diin ang mga magkakaugnay na kakayahan sa
O
Araling Panlipunan: (i) pagsisiyasat; (ii) pagsusuri at interpretasyon ng impormasyon; (iii) pananaliksik; (iv) komunikasyon, lalo na ang pagsulat
ng sanaysay; at (v) pagtupad sa mga pamantayang pang-etika.

Tema ng AP Kurikulum
Upang tuhugin ang napakalawak at napakaraming mga paksa na nakapaloob sa Araling Panlipunan, ito ang magkakaugnay na temang gagabay sa
PY
buong AP kurikulum, na hango sa mga temang binuo ng National Council for Social Studies (Estados Unidos).1 Hindi inaasahan na lahat ng tema
ay gagamitin sa bawat baitang ng edukasyon dahil ilan sa mga ito, katulad, halimbawa, ng ika-anim na tema, Produksyon, Distribusyon at Pag-
konsumo, ay mas angkop sa partikular na kurso (Ekonomiks) kaysa sa iba. Bagamat tatalakayin din ang ilang mga konsepto nito sa kasaysayan ng
Pilipinas, ng Asya at ng mundo. Iaangkop ang bawat tema sa bawat baitang ngunit sa kabuuan, nasasakop ng kurikulum ang lahat ng mga tema.
1. Tao, Lipunan at Kapaligiran
Ang ugnayan ng tao sa lipunan at kapaligiran ay pundamental na konsepto sa Araling Panlipunan. Binibigyang diin ng temang ito ang pagiging bahagi
ng tao hindi lamang sa kanyang kinabibilangang komunidad at kapaligiran kundi sa mas malawak na lipunan at sa kalikasan. Sa ganitong paraan, mauu-
nawaan ng mag-aaral ang mga sumusunod:
1.1 Ang mga batayang konsepto ng heograpiya, gamit ang mapa, atlas at simpleng teknolohikal na instrumento, upang mailugar niya ang kanyang sarili
at ang kinabibilangan niyang komunidad;
1.2 Ang impluwensiya ng pisikal na kapaligiran sa tao at lipunan at ang epekto ng mga gawaing pantao sa kalikasan;
1.3 Ang mobilidad (pag-usad) ng tao at populasyon, at mga dahilan at epekto ng mobilidad na ito; at
1.4 Ang pananagutan ng indibidwal bilang miyembro ng lipunan at taga-pangalaga ng kapaligiran at tapagpanatili ng likas kayang pag-unlad
D
2. Panahon, Pagpapatuloy at Pagbabago
Mahalagang makita ng mag-aaral ang pag-unlad ng lipunan mula sa sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan upang lalo maunawaan ang kanyang
sarili at bansa at sa ganoong paraan ay makapagbuo ng identidad (pagkakakilanlan) bilang indibiduwal at miyembro ng lipunan, bansa at mundo. Sentral
sa pag-aaral ng tao, lipunan at kapaligiran ang konsepto ng panahon (time), na nagsisilbing batayang konteksto at pundasyon ng pag-uunawa ng mga
pagbabago sa buhay ng bawat isa, ng lipunang kanyang kinabibilangan, at ng kanyang kapaligiran. Ang kaisipang kronolohikal ay hindi nangangahulugan
EP
ng pagsasaulo ng mga petsa o pangalan ng tao at lugar, bagamat mayroong mga mahahalagang historikal fact ( katotohan/ impormasyon) na dapat
matutunan ng mag-aaral, kundi ang pagkilala sa pagkakaiba ng nakaraan sa kasalukuyan, ang pagpapatuloy ng mga paniniwala, istruktura
at iba pa sa paglipas ng panahon, ang pag-unawa ng konsepto ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpahalaga sa konstekto ng
E
pangyayari sa nakaraan man o sa kasalukuyan, at ang mga kaugnay na kakayahan upang maunawaan nang buo ang naganap at nagaganap.
xii
3. Kultura, Pagkakakilanlan at Pagkabansa
D
Kaugnay sa dalawang naunang tema ang konsepto ng kultura, na tumutukoy sa kabuuan ng mga paniniwala, pagpapahalaga, tradisyon, at
paraan ng pamumuhay ng isang grupo o lipunan, kasama ang mga produkto nito katulad ng wika, sining, at iba pa. Nakaangkla sa kultura ang identidad
ng grupo at ng mga miyembro nito, na sa bansang Pilipinas at sa ibang bahagi ng mundo ay napakarami at iba-iba. May mga aspeto ng kultura na nag-
babago samantala ang iba naman ay patuloy na umiiral sa kasalukuyan. Sa pag-aaral ng temang ito, inaasahan na makabubuo ang mag-aaral ng
C
sariing pagkakakilanlan bilang kabataan, indibidwal at Pilipino, at maunawaan at mabigyang galang ang iba’t ibang kultura sa Pilipinas. Ang pagkakak-
ilanlan bilang Pilipino ay magiging basehan ng makabansang pananaw, na siya namang tutulong sa pagbuo ng mas malawak na pananaw ukol sa mundo.
O
4. Karapatan, Pananagutan at Pagkamamamayan
Nakabatay ang kakayahang pansibiko sa pag-unawa sa papel na ginagampanan ng bawat isa bilang mamamayan at kasapi ng lipunan at sa pagkilala
at pagtupad ng mga karapatan at tungkulin bilang tao at mamamayan. Pananagutan ng mamamayan na igalang ang karapatan ng iba, anuman ang
kanilang pananampalataya, paniniwalang pampulitika, kultural, kasarian, etnisidad, kulay ng balat, pananamit at personal na pagpili. Kasama rito ang
paggalang sa opinyon ng iba kahit hindi ito sang-ayon o katulad ng sariling pag-iisip, at respeto sa pagkatao ng sinuman sa bansa at mundo. Ang pag-
unawa sa karapatang pantao at ang pananagutang kaakibat dito ay mahalagang bahagi ng AP kurikulum upang makalahok ang magaaral nang ganap at
PY
sa makabuluhang paraan sa buhay ng komunidad, bansa at mundo.
5. Kapangyarihan, Awtoridad at Pamamahala
Bahagi ng pagkamamamayan ay ang pag-unawa sa konsepto ng kapangyarihan, ang paggamit nito sa bansa at sa pang-araw-araw na buhay, ang
kahulugan at kahalagahan ng demokratikong pamamalakad, at ang uri ng pamahalaan sa Pilipinas. Sakop din ng temang ito ang Saligang Batas, na
D
nagsasaad ng mga karapatan at pananagutan ng mamamayan at ng sambayanang Pilipino. Ang pag-unawa sa konsepto ng awtoridad at liderato sa
iba-ibang antas at aspeto ng pamahalaan, kasama ang mabigat na tungkulin sa pagiging isang lider, ay tatalakayin sa AP kurikulum. Ang karanasan
din ng mga bansa sa Asya at sa ibang bahagi ng daigidig ngayon at sa nakaraan ay pinagmulan ng maraming halimbawa at aralin ukol sa temang ito.
6. Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo

Paano gagastusin ang sariling allowance o kita ng magulang? Paano palalaguin ang naipong pondo ng pamilya? Ang sagot sa mga simpleng tanong
EP
na ito ay may kinalaman sa batayang konsepto ng pagpili (choice), pangangailangan, paggastos (expenditure), halaga at pakinabang (cost and
benefit) na sakop unang-una ng Ekonomiks, ngunit ginagamit din sa pag-aaral ng kasaysayan ng Pilipinas at mga lipunan sa rehiyon ng Asya at daigidig.
Sa pag-aaral ng temang Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo, magagamit ng mag-aaral ang mga konseptong ito sa sariilng buhay at mauunawaan
E
ang ibang konsepto katulad ng inflation, GDP, deficit, na karaniwang nababasa sa dyaryo o naririnig sa balita sa radyo. Mahalaga ring maunawaan ng
mag-aaral ang panlipunang epekto ng desisyon ng indibidwal na konsyumer at ng mga kumpanya, katulad ng epekto ng kanilang pagpapasya sa presyo
xiii
ng bilihin o ang epekto ng patakaran ng pamahalaan sa pagdebelop ng ekonomiya, gamit ang pamamaraang matematikal. (Consumer Ed. Financial
Literacy, Pag-iimpok)
D
7. Ugnayang Panrehiyon at Pangmundo
Sinusuportahan ng temang ito ang layunin ng AP kurikulum na makabuo ang mag-aaral ng pambansa at pandaigdigang pananaw at pagpa-
C
pahalaga sa mga pangunahing usapin sa lipunan at mundo. Araling Asyano sa baitang 7, Kasaysayan ng Daigdig sa baitang 8, Ekonomiks sa baitang
9 at Mga Kontemporaryong Isyu sa baitang 10. Makatutulong ang kaalaman tungkol sa ibang bansa sa pag-unawa ng lugar at papel ng Pilipinas sa
rehiyon at mundo, at kung paano maaaring kumilos ang Pilipino at ang bansa sa paglutas ng mga suliranin bilang kasapi ng pandaigdigang komunidad.
O
Inaasahan na sa ika-11 at ika-12 na baitang ay magkakaroon ng mga elektib na kursong tatalakay sa iba’t ibang isyu (lokal, pambansa, panrehiyon, at
pandaigidig) upang lumawak ang kaalaman ng mga mag-aaral at malinang ang kanilang mga mapanuring kakayahan. Sa ganitong paraan din ay lalong
mahahasa ang pagkakadalubhasa ng bawat AP na guro sa pagdisenyo ng nilalaman ng kurso at sa istratehiya ng pagturo nito alinsunod sa pangkala-
hatang balangkas ng AP. Ilang halimbawa ng mga paksa ng elektib na kurso ay:
PY
1. Mga panganib sa kapaligiran at kalikasan, ang pangangalaga nito at mga hakbang na maaaring gawin ng mga mag-aaral at ng komunidad
upang matugunan ang mga panganib na ito;
2. Ang layunin at pilosopiya ng isang batas o patakarang opisyal, ang epekto nito sa tao at lipunan (at kalikasan), ang mga problema sa imple-
mentasyon at posibleng solusyon sa problema
3. Ang ugnayan ng kultura sa pagsulong ng lipunan (komunidad, bansa) at mga isyung kaugnay sa kaunlaran ng lipunan
4. Mga pandaigdigang problema sa klima, kalamidad (natural at likha ng tao), at ang paglutas ng mga suliraning ito

Mga Kakayahan
Ang mga kakayahan ng bagong AP kurikulum ay nakaugat sa mga layunin ng batayang edukasyon: ang kapaki- pakinabang (functional) na literasi
ng lahat; ang paglinang ng “functionally literate and developed Filipino;” at ang pangmatagalang pagkatuto pagkatapos ng pormal na pag-aaral
(lifelong learning). Makikita ang mga pangkalahatang layuning ito sa mga partikular na kakayahan ng AP katulad halimbawa, ng pagsisiyasat at pag-
susuri. Samakatuwid, ang AP kurikulum ay di lamang base sa nilalaman (content-based) kundi rin sa mga kakayahan (competence-based). Sadyang
inisa-isa ang mga kakayahan ng AP upang: (a) ipakita ang ugnayan nito sa mga layunin ng batayang edukasyon, at (b) bigyang diin ang mga mapanur-
ing kakayahan na hindi malilinang sa pamamagitan ng pagsasaulo ng impormasyon.
Sa ibaba ang kabuuan ng mga pangkalahatang kakayahan sa AP kurikulum at sa bawat kakayahan, ang mga partikular na kasanayan. Magkakaugnay
D
ang mga kakayahan at kapwa nagpapatibay ang mga ito sa isa’t isa. Nilalayong linangin ang mga kakahayan sa debelopmental na pamamaraan na
angkop sa bawat antas ng batayang edukasyon at sa proseso ng scaffolding, upang maitatag ang pundasyon ng mga kasanayan para sa mas malalim
(at mas komplex) na kakayahan.
Kakayahan Partikular na Kasanayan
1. Natutukoy ang mga sanggunian o pinagmulan ng impormasyon
EP
Pagsisiyasat 2. Nakagagamit ng mapa at atlas upang matukoy ang iba’t ibang lugar, lokasyon at ibang impormasyong pangheograpiya
3. Nakagagamit ng mga kasangkapang teknolohikal upang makakita o makahanap ng mga sangguniang impormasyon
1. Nakababasa ng istatistikal na datos
Pagsusuri at
E
2. Nakagagamit ng pamamaraang istatistikal o matematikal sa pagsuri ng kwantitatibong impormasyon at ng datos penomenong
interpretasyon pang-ekonomiya
xiv
ng datos
D
3. Nakababasa sa mapanuring pamamaraan upang maunawaan ang historikal na konteksto ng sanggunian at ang motibo
at pananaw ng may-akda
1. Nakauunawa ng kahulugan, uri at kahalagahan ng primaryang sanggunian at ang kaibahan nito sa sekundaryang sanggunian
2. Nakabubuo ng kamalayan sa mga pagpapahalaga, gawi at kaugalian ng panahon at nakikilala ang impormasyon pagkakaiba
at/o pagkakatulad ng mga iyon sa kasalukuyan
C
3. Nakikilala ang historikal na perspektibo ng awtor o manlilikha
4. Natutukoy ang pagkakaiba ng opinyon at fact
Pagsusuri at
interpretasyon
O
5. Nakatataya ng impormasyon sa pamamagitan ng pagkilala sa bias o punto de bista ng awtor/manlilikha
6. Nakakukuha ng datos mula sa iba’t ibang primaryang sanggunian
ng
7. Nakahihinuha mula sa datos o ebidensya
impormasyon
8. Nakapag-aayos at nakagagawa ng buod ng impormasyon—pangunahing katotohanan at ideya sa sariling salita
9. Nakauunawa ng ugnayang sanhi at epekto (cause and effect)
10. Nakapaghahambing ng impormasyon mula sa mga magkaugnay na sanggunian at nakikilala ang mga punto ng pagkakasundo
at di pagkakasundo
PY
11. Nakabubuo ng interpretasyon tungkol sa magkaiba at posibleng magkasalungat na paliwanag ng isang pangyayari
Kakayahan Partikular na Kasanayan
12. Nakapagbibigay ng historikal na kahalagahan sa mga tao, grupo, pangyayari, proseso o kilusan at institusyon
13. Napag-iisipan ang sariling ideya o pagtingin tungkol sa pinag-uusapan at mga natutuhan mula sa sanggunian
14. Nakapaghahambing ng sariling kaisipan sa kaisipan ng awtor/manlilikha at naipaliliwanag kung saan at bakit sumasang-
D
ayon o hindi ang dalawang kaisipan
15. Nakauunawa ng mobilidad at migrasyon ng populasyon, ang distribusyon nito, dahilan at epekto
16. Nakauunawa ng papel at epekto ng heograpiya sa pagbabagong panlipunan at pangkalikasan
17. Nakagagamit ng pamamaraang matematikal sa pag-unawa ng mga batayang konsepto ng Ekonomiks at sa pagsusuri ng
kwantitatibong datos
18. Nakabubuo ng konklusyon base sa interpretasyon ng impormasyon
EP
1. Nakasasagot ng tanong base sa angkop at sapat na ebidensya
2. Nakapag-aayos ang resulta ng pagsasaliksik sa lohikal na paraan
Pagsasaliksik
3. Nakagagamit ng teknolohikal na instrumento sa pagsasaliksik, pagsusuri ng datos, pagsulat ng sanaysay o papel, at
E
paghanda ng presentasyon ng pananaliksik
1. Nakapag-uugnay ng sari-saring impormasyon mula sa mga angkop na sanggunian
xv
D
2. Naipakikilala ang sipi mula sa sanggunian at nagagamit ito nang tama
3. Naipararating sa malinaw at maayos na paraan ang sariling kaisipan tungkol sa kaganapan o isyung pinag-aaralan na
Komunikasyon pinatitibay ng nararapat na ebidensya o datos
4. Nakabubuo ng maikli ngunit malinaw na introduksyon at konklusyon kapag nagpapaliwanag
C
5. Nakasusulat ng sanaysay (na may habang 3-5 pahina sa mataas na baitang) na nagpapaliwanag ng isang pangyayari, isyu
o penomeno, gamit ang nararapat at sapat na impormasyon o ebidensiya sa angkop na pamamaraan
1. Nakauunawa ng karapatan at tungkulin bilang mamamayan upang makalahok sa makabuluhang paraan sa buhay ng
pamayanan, bansa at dagidig
O
2. Naigagalang at nabibigyang kahalagahan ang pagkakaiba ng mga tao, komunidad, kultura, at paniniwala, at ang
Pagtupad sa kanilang karapatang pantao
pamantayang 3. Nagiging maingat sa sariling naisin, paniniwala, punto de bista o posisyon
pang-etika 4. Nakapagpapakita ng pantay na pakikitungo at paggalang sa mga may ibang pag-iisip kahit hindi ito sumasang-ayon sa
sariling ideya, posisyon o pagtingin
PY
5. Natutukoy ang sangguniang ginamit sa papel (reaksyon, maikling sanaysay) bilang pagkilala sa karapatan sa pag-
aaring intelektuwal ng awtor/manlilikha
Pamantayan sa Programa (Core learning Area Standard):
Naipamamalas ang pag-unawa sa mga konsepto at isyung pangkasaysayan, pangheograpiya, pang-ekonomiya, pangkultura, pampamahalaan, pansibiko,
at panlipunan gamit ang mga kasanayang nalinang sa pag-aaral ng iba’t ibang disiplina at larangan ng araling panlipunan kabilang ang pananaliksik, pag-
sisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman, pakikipagta-
lastasan at pagpapalawak ng pandaigdigang pananaw upang maging isang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, produktibo, makakalikasan, makabansa
at makatao na papanday sa kinabukasan ng mamamayan ng bansa at daigdig.
Pangunahing Pamantayan ng Bawat Yugto (Key Stage Standards):
K–3 4–6 7 – 10
Naipamamalas ang panimulang Naipamamalas ang mga kakayahan Naipamamalas ang mga kakayahan
pag-unawa at pagpapahalaga sa sarili, bilang batang produktibo, mapanagutan bilang kabataang mamamayang Pilipino
pamilya, paaralan, at komunidad, at sa mga at makabansang mamamayang Pilipino na mapanuri, mapagnilay, malikhain, may
batayang konsepto ng pagpapatuloy at gamit ang kasanayan sa pagsasaliksik, matalinong pagpapasya at aktibong pakikilahok,
pagbabago, distansya at direksyon gamit ang pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, makakalikasan, mapanagutan,produktibo,
mga kasanayan tungo sa malalim ng pag- matalinong pagpapasya, pagkamalikhain, makatao at makabansa, na may pandaigdigang
unawa tungkol sa sarili at kapaligirang pisikal pakikipagkapwa, likas-kayang pananaw gamit ang mga kasanayan sa
at sosyo-kultural , bilang kasapi ng sariling paggamit ng pinagkukunang-yaman at pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t
D
komunidad at ng mas malawak na lipunan. pakikipagtalastasan at pag-unawa sa ibang sanggunian, pagsasaliksik, mabisang
mga batayang konsepto ng heograpiya, komunikasyon at pag-unawa sa mga batayang
kasaysayan, ekonomiya, pamamahala, konsepto ng heograpiya, kasaysayan, ekonomiya,
sibika at kultura tungo sa pagpapanday ng politika at kultura tungo sa pagpapanday ng
maunlad na kinabukasan para sa bansa. maunlad na kinabukasan para sa bansa.
EP
Pamantayan sa Bawat Baitang/ Antas (Grade Level Standards):
E
Baitang Pamantayan sa Pagkatuto
xvi
K Naipamamalas ang panimulang pag-unawa sa pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang
ng kamalayan sa kapaligirang sosyal.
D
1 Naipamamalas ang kamalayan at pag-unawa sa sarili bilang kasapi ng pamilya at paaralan at pagpapahalaga sa kapaligirang
pisikal gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, distansya at direksyon tungo sa pagkakakilanlan bilang
indibidwal at kasapi ng pangkat ng lipunan, komunidad.
C
2 Naipamamalas ang kamalayan, pag-unawa at pagpapahalaga sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit
ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago,kapangyarihan, pamumuno at pananagutan, pangangailangan at kagustuhan,
O
pagkakilanlan, mga simpleng konseptong heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang-yaman at ng mga saksi ng kasaysayan
tulad ng tradisyong oral at mga labi ng kasaysayan.
3 Naipamamalas ang malawak na pag-unawa at pagpapahalaga ng mga komunidad ng Pilipinas bilang bahagi ng mga lalawigan
at rehiyon ng bansa batay sa (a) katangiang pisikal (b) kultura; (c) kabuhayan; at (d) pulitikal, gamit ang malalim na konsepto
ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal.
PY
Baitang Pamantayan sa Pagkatuto
4 Naipagmamalaki ang pagka- Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturang
Pilipino batay sa paggamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at
pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
5
D
Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang
sa mga malalaking pagbabagong pang-ekonomiya at ang implikasyon nito sa lipunan sa simula ng ika-labing siyam na siglo,
gamit ang batayang konsepto katulad ng kahalagahang pangkasaysayan (historical significance), pagpapatuloy at pagbabago,
ugnayang sanhi at epekto tungo sa paglinang ng isang batang mamamayang mapanuri, mapagmuni, responsable, produktibo,
makakalikasan, makatao at makabansa at may pagpapahalaga sa mga usapin sa lipunan sa nakaraan at kasalukuyan tungo sa
pagpanday ng maunlad na kinabukasan para sa bansa.
EP
6 Naipamamalas ang patuloy na pag-unawa at pagpapahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas mula sa ika-20 siglo hanggang sa
kasalukuyan, tungo sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlan bilang Pilipino at mamamayan ng Pilipinas; Naipamamalas ang
E
malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng Pilipinas base sa pagsusuri ng sipi ng mga piling primaryang sangguniang nakasulat,
pasalita, awdyo-biswal at kumbinasyon ng mga ito, mula sa iba-ibang panahon, tungo sa pagbuo ng makabansang
xvii
D
kaisipan na siyang magsisilbing basehan ng mas malawak na pananaw tungkol sa mundo
7 Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipunan,
pamahalaan at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagkakakilanlang Asyano at magkakatuwang na
pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng Asya
C
8 Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdigang
hamon sa sangkatauhan sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya, kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at
O
ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapayapa, maunlad at matatag na kinabukasan
9 Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks
gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng mamamayang mapanuri ,
mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig
10 Naipamamalas ang malalim na pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomiya,
PY
pangkalikasan, pampolitika, karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang sibiko at pagkamamamayan sa kinakaharap
ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang
sanggunian, pagsasaliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong pagpapasya
Saklaw at Daloy ng Kurikulum
Naipamamalas ang kamalayan bilang batang Pilipino sa katangian at bahaging ginagampanan ng tahanan, paaralan at pamayanan tungo sa
paghubog ng isang mamamayang mapanagutan, may pagmamahal sa bansa at pagmamalasakit sa kapaligiran at kapwa.
Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema

Ako at ang Aking Pagkilala sa sarili at pakikipag-ugnayan sa kapwa bilang pundasyon sa paglinang ng kama-
K 1-2
kapwa
D layan sa kapaligirang sosyal
Ang sarili bilang kabahagi ng pamilya at paaralan tungo sa pagkakakilanlan bilang indi-
Ako, ang Aking
1 bidwal at kasapi ng komunidad, gamit ang konsepto ng pagpapatuloy at pagbabago, inter- 1-3
Pamilya at Paaralan
aksyon distansya at direksyon at ang pagpapahalaga sa kapaligirang pisikal at paaralan
Pag-unawa sa kasalukuyan at nakaraan ng kinabibilangang komunidad, gamit ang konsepto
Ang Aking Komundad, ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon, pagkakasunod-sunod ng pangyayari, mga
EP
2 1-5
Ngayon at Noon simpleng konseptong heograpikal tulad ng lokasyon at pinagkukunang yaman, at konsepto
ng mga saksi ng kasaysayan tulad ng tradisyon oral at mga labi ng kasaysayan
Ang Mga Lalawigan sa

E
Pag-unawa sa pinagmulan at pag-unlad ng sariling lalawigan at rehiyon kasama ang aspe-
3 ktong pangkultura, pampulitika, panlipunan at pangkabuhayan gamit ang malalim na kon- 1-6
Aking Rehiyon
septo ng pagpapatuloy at pagbabago, interaksyon ng tao at kapaligirang pisikal at sosyal
xviii
D
Pagpapahalaga sa pambansang pagkakakilanlan at ang mga kontribusyon ng bawat rehi-
yon sa paghubog ng kulturang Pilipino at pambansang pag-unlad gamit ng mga kasanayan
4 Ang Bansang Pilipinas 1-6
sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpa-
pahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
C
Pagkakabuo ng kapuluan ng Pilipinas at mga sinaunang lipunan hanggang sa simula ng
Pagbuo ng Pilipinas
5 ika-20 siglo gamit ang batayang konseptong katulad ng kahalagahang pangkasaysayan 1-6
bilang Nasyon
(historical significance), pagbabago, pag-unlad at pagpapatuloy.
O
Ang Pilipinas sa harap ng mga hamon at tugon ng ika-20 siglo hanggang sa kasalukuyan
Mga Hamon at Tugon
6 tungo sa pagbuo ng tiyak na pagkakakilanlang Pilipino at matatag na pagkabansa (strong 1-6
sa Pagkabansa
nationhood)
Pag-unawa at pagpapahalaga sa kamalayan sa heograpiya , kasaysayan, kultura, lipu-
7 Araling Asyano nan, pamahalaan at ekonomiya ng mga bansa sa rehiyon tungo sa pagbubuo ng pagka- 1-7
PY
kakilanlang Asyano at magkakatuwang na pag-unlad at pagharap sa mga hamon ng Asya
Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema
Pag-unawa at pagpapahalaga sa sama-samang pagkilos at pagtugon sa mga pandaigdi-
gang hamon sa sangkatauhan sa kabila ng malawak na pagkakaiba-iba ng heograpiya,
8 Kasaysayan ng Daigdig 1-7
kasaysayan, kultura, lipunan, pamahalaan at ekonomiya tungo sa pagkakaroon ng mapay-
D apa, maunlad at matatag na kinabukasan.
Pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks gamit ang
mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa paghubog ng
9 Ekonomiks 1-7
mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makata-
rungan, at makataong mamamayan ng bansa at daigdig
Pag-unawa at pagpapahalaga sa mga kontemporaryong isyu at hamong pang-ekonomi-
EP
ya, pangkalikasan, pampolitika, karapatang pantao, pang-edukasyon at pananagutang
Mga Kontemporaryong
10 sibiko at pagkamamamayan sa kinakaharap ng mga bansa sa kasalukuyang panahon gamit 1-7
Isyu
E
ang mga kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos at iba’t ibang sanggunian, pagsa-
saliksik, mapanuring pag-iisip, mabisang komunikasyon at matalinong pagpapasya
xix
D
BILANG NG ORAS SA PAGTUTURO: 10 weeks/quarter; 4 quarters/year
Grade Time Allotment

1-2 30 min/day x 5 days
C
3-6 O 40 min/day x 5 days
7-10 3 hrs/week
PY
BAITANG 9
EKONOMIKS
Pamantayang Pangnilalaman: Naipamamalas ang malalim na pag-unawa sa mga pangunahing kaisipan at napapanahong isyu sa ekonomiks at
pambansang pag-unlad gamit ang mga kasanayan at pagpapahalaga ng mga disiplinang panlipunan tungo sa
paghubog ng mamamayang mapanuri, mapagnilay, mapanagutan, makakalikasan, produktibo, makatarungan, at
makataong mamamayan ng bansa at daigdig.
PAMANTAYANG PAMANTAYAN
NILALAMAN
D PANGNILALAMAN SA PAGGANAP
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
CODE
(Content) (Learning Competencies)
(Content Standard) (Performance Standard)
UNANG MARKAHAN - Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks: Batayan ng Matalinong Paggamit ng Pinagkukunang Yaman tungo
sa Pagkamit ng Kaunlaran
A. Kahulugan ng Ekonomiks Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay: Ang mga mag-aaral ay
EP
may pag-unawa:
1. Nailalapat ang kahulugan ng
sa mga pangunahing naisasabuhay ang ekonomiks sa pang-araw-araw AP9MKE-Ia-1
E konsepto ng Ekonomiks pag-unawa sa mga na pamumuhay bilang isang
bilang batayan ng pangunahing konsepto mag-aaral, at kasapi ng pamilya
xx
matalino at maunlad ng Ekonomiks bilang at lipunan.
D
na pang-araw-araw na batayan ng matalino at 2. Natataya ang kahalagahan
pamumuhay maunlad na pang-araw- ng ekonomiks sa pang-araw-
araw na pamumuhay AP9MKE-Ia-2
araw na pamumuhay ng bawat
C pamilya at ng lipunan.
B. Kakapusan 3. Naipakikita ang ugnayan ng
1. Konsepto ng Kakapusan at ang kakapusan sa pang-araw- araw AP9MKE-Ia-3
Kaugnayan nito sa Pang- araw-
O na pamumuhay.
araw na Pamumuhay 4. Natutukoy ang mga palatandaan
2. Palatandaan ng Kakapusan sa ng kakapusan sa pang-araw- AP9MKE-Ib-4
Pang- araw- araw na Buhay araw na buhay.
3. Kakapusan Bilang Pangunahing
Suliranin sa Pang- araw-araw na 5. Nakakabuo ang konklusyon
na ang kakapusan ay isang
PY
Pamumuhay AP9MKE-Ib-5
4. Mga Paraan upang Malabanan ang pangunahing suliraning
Kakapusan sa Pang- araw- araw na panlipunan.
Pamumuhay 6. Nakapagmumungkahi ng mga
paraan upang malabanan ang AP9MKE-Ic-6
kakapusan
NILALAMAN PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
PANGNILALAMAN SA PAGGANAP CODE
C. Pangangailangan at Kagustuhan 7. Nasusuri ang kaibahan ng
D
1. Pagkakaiba ng Pangangailangan kagustuhan (wants) sa
at Kagustuhan pangangailangan (needs) AP9MKE-Ic-7
2. Ang Kaugnayan ng Personal na bilang batayan sa pagbuo ng
Kagustuhan at Pangangailangan matalinong desisyon
sa Suliranin ngKakapusan 8. Naipakikita ang ugnayan ng
3. Hirarkiya ng Pangangailangan personal na kagustuhan at
EP
4. Batayan ng Personal na AP9MKE-Id-8
pangangailangan sa suliranin ng
Pangangailangan at Kagustuhan kakapusan
5. Salik na nakakaimpluwensiya sa
Pangangailangan at Kagustuhan
E 9. Nasusuri ang hirarkiya ng
pangangailangan.
AP9MKE-Id-9
xxi
10. Nakabubuo ng sariling
D pamantayan sa pagpili ng mga
AP9MKE-Ie-10
pangangailangan batay sa mga
hirarkiya ng pangangailangan
11. Nasusuri ang mga salik na
C nakakaimpluwensiya sa AP9MKE-Ie-11
pangangailangan at kagustuhan
D. Alokasyon 12. Nasusuri ang kaugnayan ng
1. Kaugnayan ng Konsepto ng
O alokasyon sa kakapusan at AP9MKE-If-12
Alokasyon sa Kakapusan at pangangailangan at kagustuhan
Pangangailangan at Kagustuhan 13. Napahahalagahan ang
2. Kahalagahan ng Paggawa paggawa ng tamang desisyon
ng Tamang Desisyon Upang AP9MKE-If-13
upang matugunan ang
Matugunan ang Pangangailangan
PY
pangangailangan
3. Iba’t- Ibang Sistemang Pang-
ekonomiya 14. Nasusuri ang mekanismo
ng alokasyon sa iba’t-ibang
AP9MKE-Ig-14
sistemang pang-ekonomiya
bilang sagot sa kakapusan
E. Pagkonsumo 15. Naipaliliwanag ang konsepto ng
AP9MKE-Ig-15
1. Konsepto ng Pagkonsumo pagkonsumo
2. Salik sa Pagkonsumo 16. Nasusuri ang mga salik na
3. Pamantayan sa Matalinong AP9MKE-Ih-16
nakakaapekto sa pagkonsumo.
Pamimili
D
4. Karapatan at Tungkulin Bilang 17. Naipamamalas ang talino sa
Isang Mamimili pagkonsumo sa pamamagitan
AP9MKE-Ih-17
ng paggamit ng pamantayan sa
pamimili
18. Naipagtatanggol ang mga
EP
karapatan at nagagampanan
AP9MKE-Ih-18
ang mga tungkulin bilang isang
mamimili
F. Produksyon
E 19. Naibibigay ang kahulugan ng
AP9MKE-Ii-19
1. Kahulugan at Proseso ng produksyon
xxii
Produksyon at ang Pagtugon nito 21. Napahahalagahan ang mga
sa Pang- araw araw na Pamumuhay
D salik ng produksyon at ang
2. Salik (Factors) ng Produksyon at AP9MKE-Ii-19
implikasyon nito sa pang- araw-
ang Implikasyon nito sa Pang- araw na pamumuhay
araw araw na Pamumuhay
3. Mga Organisasyon ng Negosyo
C 22. Nasusuri ang mga tungkulin ng
iba’t- ibang organisasyon ng AP9MKE-Ij-20
negosyo
IKALAWANG MARKAHAN - Maykroekonomiks
O
A. Demand Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nailalapat ang kahulugan ng
may pag-unawa demand sa pang araw-araw na AP9MYK-IIa-1
1. Kahulugan ng ”Demand” kritikal na pamumuhay ng bawat pamilya
2. Mga Salik na Nakakapekto sa sa mga pangunahing nakapagsusuri sa mga 2. Nasusuri ang mga salik na
Demand kaalaman sa ugnayan pangunahing kaalaman AP9MYK-IIa-2
nakaaapekto sa demand
PY
3. Elastisidad ng Demand ng pwersa ng demand sa ugnayan ng pwersa
at suplay, at sa sistema ng demand at suplay, at 3. Matalinong nakapagpapasya sa
ng pamilihan bilang sistema ng pamilihan pagtugon sa mga pagbabago ng AP9MYK-IIb-3
salik na
batayan ng matalinong bilang batayan 4. Naiuugnay ang elastisidad ng
D pagdedesisyon ng ng matalinong demand sa presyo ng kalakal at AP9MYK-IIb-4
sambahayan at bahay- pagdedesisyon ng paglilingkod
B. Supply” (Suplay) sambahayan at bahay- 5. Nailalapat ang kahulugan ng
suplay batay sa pang-araw-
AP9MYK-IIc-5
1. Kahulugan ng Suplay araw na pamumuhay ng bawat
2. Mga Salik ng Nakakapekto pamilya
EP
sa Suplay 6. Nasusuri ang mga salik na
3. Elastisidad ng Suplay AP9MYK-IIc-6
nakaaapekto sa suplay
E 7. Matalinong nakapagpapasya sa
pagtugon sa mga pagbabago ng AP9MYK-IId-7
salik na nakaaapekto sa suplay
xxiii
C. Interaksyon ng Demand at Suplay
D 8. Naiuugnay ang elastisidad ng
1. Interaksyon ng demand at suplay demand at suplay sa presyo ng AP9MYK-IId-8
sa kalagayan ng presyo at ng kalakal at paglilingkod
pamilihan 9. Naipapaliwanag ang interaksyon
2. ”Shortage” at ”Surplus”
C ng demand at suplay sa
3. Mga Paraan ng pagtugon/ AP9MYK-IIe-9
kalagayan ng presyo at ng
kalutasan sa mga suliraning dulot pamilihan
ng kakulangan at kalabisan sa
O 10. Nasusuri ang mga epekto ng
pamilihan
shortage at surplus sa presyo at
AP9MYK-IIf-9
dami ng kalakal at paglilingkod
sa pamilihan
11. Naimumungkahi ang paraan
PY
ng pagtugon/kalutasan sa mga
AP9MYK-IIg-10
suliraning dulot ng kakulangan at
kalabisan
D. Pamilihan 12. Napapaliwanag ang kahulugan
AP9MYK-IIh-11
1. Konsepto ng Pamilihan ng pamilihan
2. Iba’t ibang Istraktura ng Pamilihan 13. Nasusuri ang iba’t ibang
3. Gampanin ng Pamahalaan sa mga AP9MYK-IIi-12
Istraktura ng Pamilihan
D
Gawaing Pangkabuhayan sa Iba’t
14. Napangangatwiranan ang
Ibang Istraktura ng Pamilihan
kinakailangang pakikialam at
regulasyon ng pamahalaan sa
mga gawaing pangkabuhayan
AP9MYK-IIj-13
sa iba’t ibang istraktura ng
pamilihan upang matugunan
EP
ang pangangailangan ng mga
mamamayan
IKATLONG MARKAHAN - Makroekonomiks
E
Paikot na Daloy ng Ekonomiya Naipamamalas ng mag- Ang mag-aaral ay 1. Nailalalarawan ang paikot na
AP9MAK-IIIa-1
xxiv
1. Bahaging ginagampanan ng mga aaral ang pag-unawa nakapagmumungkahi ng daloy ng ekonomiya
bumubuo sa paikot na daloy ng
D
sa mga pangunahing mga pamamaraan kung 2. Natataya ang bahaging
ekonomiya kaalaman tungkol sa paano ang pangunahing ginagampanan ng mga
2. Ang kaugnayan sa isa’t isa ng pambansang ekonomiya kaalaman tungkol sa AP9MAK-IIIa-2
bumubuo sa paikot na daloy ng
mga bahaging bumubuo sa paikot bilang kabahagi pambansang ekonomiya ekonomiya
na daloy ng ekonomiya sa pagpapabuti ng
C
ay nakapagpapabuti sa
pamumuhay ng kapwa pamumuhay ng kapwa 2. Nasusuri ang ugnayan sa isa’t isa
mamamayan tungo sa mamamayan tungo sa ng mga bahaging bumubuo sa AP9MAK-IIIa-3
pambansang kaunlaran
O
pambansang kaunlaran paikot na daloy ng ekonomiya
B. Pambansang Kita 3. Nasusuri ang pambansang
1. Pambansang produkto (Gross produkto (Gross National
National Product- Gross Domestic Product-Gross Domestic Product) AP9MAK-IIIb-4
Product) bilang panukat ng bilang panukat ng kakayahan ng
kakayahan ng isang ekonomiya isang ekonomiya
PY
2. Mga pamamaraan sa pagsukat ng 4. Nakikilala ang mga pamamaraan
pambansang produkto sa pagsukat ng pambansang AP9MAK-IIIb-5
produkto
3. Kahalagahan ng pagsukat 5. Nasusuri ang kahalagahan ng
D
ng pambansang kita sa ekonomiya pagsukat ng pambansang kita sa AP9MAK-IIIc-6
ekonomiya
C. Ugnayan ng Kita, Pag-iimpok, at 6. Naipapahayag ang kaugnayan
Pagkonsumo ng kita sa pagkonsumo at pag- AP9MAK-IIIc-6
1. Kaugnayan ng kita sa iimpok
pagkonsumo at pag-iimpok 7. Nasusuri ang katuturan ng
EP
2. Katuturan ng consumption at consumption at savings sa pag- AP9MAK-IIIc-7
savings sa pag-iimpok iimpok
D. Implasyon
E 8. Nasusuri ang konsepto at
AP9MAK-IIId-8
1. Konsepto ng Implasyo palatandaan ng Implasyon
2. Mga Dahilan ng Implasyon
xxv
9. Natataya ang mga dahilan sa
3. Mga Epekto ng Implasyon
D pagkaroon ng implasyon
AP9MAK-IIId-9
4. Paraan ng Paglutas ng
Implasyon 10. Nasusuri ang iba’t ibang epekto
AP9MAK-IIIe-10
ng implasyon
C 11. Napapahalagahan ang mga
AP9MAK-IIIe-11
paraan ng paglutas ng implasyon
12. Aktibong nakikilahok sa paglutas
O ng mga suliraning kaugnay ng AP9MAK-IIIf-12
implasyon
A. Patakarang Piskal 13. Naipaliliwanag ang layunin ng
AP9MAK-IIIf-13
1. Layunin ng Patakarang Piskal patakarang piskal
2. Kahalagahan ng Papel na 14. Napahahalagahan ang papel na
Ginagampanan ng Pamahalaan
PY
ginagampanan ng pamahalaan
kaugnay ng mga Patakarang AP9MAK-IIIg-14
kaugnay ng mga patakarang
Piskal na Ipinapatupad nito piskal na ipinatutupad nito
3. Patakaran sa Pambansang Badyet
at ang Kalakaran ng Paggasta ng 15. Nasusuri ang badyet at ang
kalakaran ng paggasta ng AP9MAK-IIIg-15
Pamahalaan
pamahalaan
Halimbawa: 16. Nakababalikat ng pananagutan
- Policy on Priority Assistance bilang mamamayan sa wastong AP9MAK-IIIg-16
Development Fund pagbabayad ng buwis
- Policy on the Privatization of GOCCs 17. Naiuuugnay ang mga epekto ng
D
- Policy on Conditional Cash Transfer patakarang piskal sa katatagan
- Patakaran sa Wastong Pagbabayad ng pambansang ekonomiya
ng Buwis (VAT EVAT/ RVAT)
4. Mga Epekto ng Patakarang AP9MAK-IIIh-17
Piskal sa Katatagan ng
Pambansang Ekonomiya
EP
F. Patakarang Pananalapi (Monetary 18. Naipaliliwanag ang layunin ng
AP9MAK-IIIh-18
Policy) patakarang pananalapi
E 19. Naipahahayag ang kahalagahan
1. Layunin ng Patakarang Pananalapi ng pag-iimpok at pamumuhunan AP9MAK-IIIi-19
xxvi
2. Kahalagahan ng Pag-iimpok at
Pamumuhunan bilang isang salik
D bilang isang salik ng ekonomiya
sa Ekonomiya 20. Natataya ang bumubuo ng

AP9MAK-IIIi-20
3. Mga Bumubuo sa Sektor ng sektor ng pananalapi
Pananalapi 21. Nasusuri ang mga patakarang
4. Ang Papel na Ginagampan ng
C pang-ekonomiya na
Bawat Sektor ng Pananalapi nakakatulong sa patakarang AP9MSP-IVj-21
5. Mga Paraan at Patakaran ng panlabas ng bansa sa buhay ng
Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP)
O nakararaming Pilipino
upang mapatatag ang halaga ng 22. Natitimbang ang epekto ng mga
salapi patakaran pang-ekonomiya na
- Money Laundering nakakatulong sa patakarang AP9MSP-IVj-22
- Easy and Tight panlabas ng bansa sa buhay ng
Monetary Policy nakararaming Pilipino
PY
IKAAPAT NA MARKAHAN - Mga Sektor Pang-ekonomiya at Mga Patakarang Pang-Ekonomiya
A. Konsepto at Palatandaan
D Ang mga mag-aaral ay Ang mga mag-aaral ay 1. Nakapagbibigay ng sariling
ng Pambansang Kaunlaran may pag-unawa aktibong nakikibahagi pakahulugan sa pambansang AP9MSP-IVa-1
1. Pambansang Kaunluran sa mga sektor ng sa maayos na kaunlaran
2. Mga palatandaan ng ekonomiya at mga pagpapatupad at 2. Nasisiyasat ang mga
Pambansang kaunlaran patakarang pang- pagpapabuti ng mga palatandaan ng pambansang AP9MSP-IVa-2
3. Iba’t ibang gampanin ng ekonomiya nito sa sektor ng ekonomiya kaunlaran
EP
mamamayang Pilipino upang harap ng mga hamon at mga patakarang
makatulong sa pambansang at pwersa tungo sa pang-ekonomiya nito 3. Natutukoy ang iba’t ibang
kaunlaran pambansang pagsulong tungo sa pambansang gampanin ng mamamayang
AP9MSP-IVb-3
4. Sama-sama Pagkilos para sa
E at pag-unlad pagsulong at pag-unlad Pilipino upang makatulong sa
Pambansang Kaunlaran pambansang kaunlaran
xxvii
4. Napahahalagahan ang
D sama-samang pagkilos ng
AP9MSP-IVb-4
mamamayang Pilipino para sa
5. Nakapagsasagawa ng isang
C pagpaplano kung paano
makapag-ambag bilang AP9MSP-IVc-5
mamamayan sa pag-unlad ng
O bansa
B. Sektor ng Agrikultura 6. Nasusuri ang bahaging
1. Ang bahaging ginagampanan ginagampanan ng agrikultura,
AP9MSP-IVc-6
ng agrikultura, pangingisda at pangingisda, at paggugubat sa
paggugubat sa ekonomiya at sa ekonomiya at sa bansa
PY
bansa 7. Nasusuri ang mga dahilan at
2. Mga dahilan at epekto ng
epekto ng suliranin ng sektor
suliranin ng sektor ng agrikultura, AP9MSP-IVd-7
ng agrikultura, pangingisda, at
pangingisda, at paggugubat sa paggugubat sa bawat Pilipino
bawat Pilipino
3. Mga patakarang pang Ekonomiya 8. Nabibigyang-halaga ang mga
nakatutulong sa sektor ng patakarang pang-ekonomiya
AP9MSP-IVd-8
agrikultura nakatutulong sa sektor ng
agrikultura
(industriya ng agrikultura, pangingisda, (industriya ng agrikultura,
at paggugubat) pangingisda, at paggugubat)
Halimbawa:
- Comprehensive Agrarian Reform Law
- Policy on Importation of Rice
- Policy on Drug Prevention
C. Sektor ng Industriya 9. Nasusuri ang bahaging
D
1. Bahaging ginampanan ng sektor ginagampanan ng sektor ng
ng industriya, tulad ng pagmimina, industriya, tulad ng pagmimina, AP9MSP-IVe-9
tungo sa isang masiglang tungo sa isang masiglang
ekonomiya ekonomiya
2. Ang pagkakaugnay ng sektor 10. Nasusuri ang pagkakaugnay
EP
agrikultural at industriya tungo sa ng sektor agrikultural at
pag-unlad ng kabuhayan AP9MSP-IVe-10
industriya tungo sa pag-unlad ng
3. Mga patakarang pang-ekonomiya kabuhayan
nakatutulong sa sektor industriya
- Filipino First Policy
E 11. Nabibigyang-halaga ang mga
- Oil Deregulation Law patakarang pang-ekonomiyang
nakatutulong sa sektor ng AP9MSP-IVe-11
xxviii
- Policy on Microfinancing
D industriya
- Policy on Online Businesses
D. Sektor ng Paglilingkod 12. Nasusuri ang bahaging
1. Ang bahaging ginagampanan ginagampanan ng sektor ng AP9MSP-IVf-12
ng sektor ng paglilingkod sa
C paglilingkod
pambansang ekonomiya 13. Napapahalagahan ang mga
2. Mga patakarang pang-ekonomiya patakarang pang-ekonomiya
na nakakatulong sa sektor ng
O na nakakatulong sa sektor ng
AP9MSP-IVf-13
paglilingkod paglilingkod
3. Batas na Nagbibigay Proteksyon at
Nangangalaga sa mga Karapatan 14. Nakapagbibigay ng sariling
ng Mangggawa pakahulugan sa konsepto ng
- Contractualization and Labor impormal na sektor AP9MSP-IVg-14
PY
Outsourcing
- Salary Standardization Law
E. Impormal na Sektor 15. Nasusuri ang mga dahilan ng
D pagkakaroon ng impormal na AP9MSP-IVg-15
1. Mga Dahilan at Anyo ng Impormal sector
na Sektor ng Ekonomiya 16. Natataya ang mga epekto
2. Mga epekto ng impormal na ng impormal na sector ng AP9MSP-IVh-16
sektor ng ekonomiya ekonomiya
3. Mga Patakang Pang-
17. Napapahalagahan ang mga
EP
ekonomiya na may
kaugnayan patakarang pang-ekonomiya
sa Impormal na Sektor na nakakatulong sa sektor ng
AP9MSP-IVh-17
- Counterfeiting
E paglilingkod
- Black Market
xxix
F. Kalakalang Panlabas
D 18. Natataya ang kalakaran ng
AP9MSP-IVi-18
kalakalang panlabas ng bansa
1. Ang Kalakaran sa Kalakalang 19. Nasusuri ang ugnayan ng
Panlabas ng Pilipinas
2. Ang ugnayan ng Pilipinas para
C Pilipinas para sa kalakalang
panlabas nito sa mga
sa kalakalang panlabas nito sa samahan tulad ng World Trade
mga samahan ng tulad ng World AP9MSP-IVi-19
Trade Organization at Asia Pacific
O Organization at Asia-Pacific
Economic Cooperation tungo sa
Economic Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
patas na kapakinabangan ng mga mga mamamayan ng daigdig
mamamayan ng daigdig
20. Napahahalagahan ang
kontribusyon ng kalakalang
AP9MSP-IVi-20
PY
panlabas sa pag-unlad
ekonomiya ng bansa
3. Mga Kontribusyon ng Kalakalang 21. Nasusuri ang mga patakarang
Panlabas sa Pag-unlad ng pang-ekonomiya na
Ekonomiya ng Pilipinas nakakatulong sa patakarang
4. Mga patakaran pang-ekonomiya panlabas ng bansa sa buhay ng
AP9MSP-IVj-21
D
na nakakatulong sa patakarang nakararaming Pilipino
panlabas ng bansa sa buhay ng
nakararaming Pilipino
-Policy on ASEAN Economic Community
2015 22. natitimbang ang epekto ng mga
-Policy on Trade Liberalization patakaran pang-ekonomiya na
EP
nakakatulong sa patakarang AP9MSP-IVj-22
panlabas ng bansa sa buhay ng
nakararaming Pilipino
E
xxx
D
C
O
PY
CODE BOOK LEGEND
Sample: AP5KPK-IIIf-5
LEGEND SAMPLE
D
First Entry Learning Area and Strand/ Sub- Araling Panlipunan AP5
ject or Specialization
Grade Level Baitang 5
Uppercase Letter/s Domain/Content/ Component/ Pagbabagong Kultural sa Pama- KPK
Topic mahalang Kolonyal ng mga
EP
Espanyol
-
Roman Numeral
E Quarter Ikatlong Markahan III
*Zero if no specific quarter
xxxi
Lowercase Letter/s
*Put a hyphen (-) in between
D
Week Ika-anim na linggo f
letters to indicate more than a
specific week
C -
Arabic Number Competency Nakapagbibigay ng sariling pan- 5
anaw tungkol sa naging epekto
O
ng kolonyalismo sa lipunan ng
sinaunang Pilipino
PY
DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE DOMAIN/ COMPONENT CODE
Heograpiya at Mga Sinaunang Kabihasnan sa
Ako ay Natatangi NAT Ang Pinagmulan ng Lahing Pilipino PLP HSK
Daigdig
Ang Aking Pamilya PAM Pamunuang Kolonyal ng Espanya PKE Ang Daigdig sa Klasiko at Transisyonal na Panahon DKT
Pagbabagong Kultural sa Pamamahalang
Ang Aking Paaralan PAA KPK Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig PMD
Kolonyal ng mga Espanyol
Ako at ang Aking Kapaligiran

D KAP
Mga Pagbabago sa Kolonya at Pag-usbong
ng Pakikibaka ng Bayan
PKB Ang Kontemporanyong Daigdig AKD
Kinalalagyan Ng Pilipinas At Ang Malayang

Ang Aking Komunidad KOM PMK Mga Pangunahing Konsepto ng Ekonomiks MKE
Kaisipan Sa Mundo
Pagpupunyagi sa Panahon ng
Ang Aking Komunidad Ngayon at
KNN Kolonyalismong Amerikano at Ikalawang KDP Maykroekonomiks MYK
Noon
EP
Digmaang Pandaigdig
Pagtugon sa mga Suliranin, Isyu at Hamon
Pamumuhay sa Komunidad PSK SHK Makroekonomiks MAK
sa Kasarinlan ng Bansa
E Tungo sa Pagkamit ng Tunay na Mga Sektor Pang-Ekonomiya at Mga Patakarang
Pagiging Kabahagi ng Komunidad PKK TDK MSP
Demokrasya at Kaunlaran Pang-Ekonomiya Nito
xxxii
Ang Mga Lalawigan Sa Aking
Rehiyon
LAR
D
Heograpiya ng Asya HAS Mga Isyung Pangkapaligiran at Pang-ekonomiya IPE
Ang Mga Kwento Ng Mga

KLR Sinaunang Kabihasnan sa AsyaHanggang KSA Mga Isyung Politikal at Pangkapayapaan IPP
Lalawigan Sa Sariling Rehiyon
Ang Pagkakakilanlang Kultural Ng
Kinabibilangang Rehiyon
PKR
C
Ang Timog at Kanlurang Asya sa
Transisyonal at Makabagong Panahon
TKA Mga Isyu sa Karapang Pantao at Gender IKP
Ang Silangan at Timog-Silangang Asya sa Mga Isyung Pang-Edukasyon at Pansibiko at

Ekonomiya At Pamamahala EAP KIS
O
Transisyonal at Makabagong Panahon Pagkamamamayan (Civics and Citizenship)
Ang Aking Bansa AAB
Lipunan, Kultura at Ekonomiya
LKE
ng Aking Bansa
Ang Pamamahala Sa Aking Bansa PAB
Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng
PY
KPB
Aking Bansa
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG-EKONOMIYA AT
MGA PATAKARANG PANG-EKONOMIYA NITO
PANIMULA AT GABAY NA TANONG
Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa Ekonomiks

nararapat din na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor
na tinalakay sa mga nakaraang aralin ay may kinalaman sa mga sektor ng
pananalapi. Ang daloy ng pananalapi sa ekonomiya ang pinakapangunahing
pokus ng naging talakayan. Samantala ang mga sektor pang-ekonomiya ay
PY
nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo at ang kaugnayan nito sa
kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa loob at labas ng mga
sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga indikasyon ng
isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, ang
bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
O
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita
ay maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na
pamumuhay.

C
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang
kaunlaran. Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may
napakahalagang papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na
D
takbo at daloy ng ekonomiya ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na
nagsisikap ang pamahalaan na matugunan ang mga pangangailangan ng
bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga programa at batas na isinusulong
E
ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-

ekonomiya? Ano-ano ba ang mga kinakaharap na hamon ng bawat sektor?
EP
Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa

kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran?
Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na
makaranas ng kaunlaran, hayaang matuklasan at masuri ng mga mag-aaral
kung paano hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo
D
sa pambansang pagsulong at pag-unlad.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag- Ang mga mag-aaral ay aktibong
unawa sa mga sektor ng ekonomiya at nakibabahagi sa maayos na pagpa-
mga patakarang ekonomiya nito sa harap patupad at pagpapabuti ng mga sektor
ng mga hamon at puwersa tungo sa ng ekonomiya at mga patakarang
pambansang pagsulong at pag-unlad. ekonomiya nito tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad.
224
Sa araling ito, inaasahang matutuhan ng mag-aaral ang sumusunod:
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang
ARALIN 1: kaunlaran
KONSEPTO NG • Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang
PALATANDAAN Pilipino upang makatulong sa pambansang kaunlaran
NG • Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos ng
PAMBANSANG mamamayang Pilipino para sa pambansang kaunlaran
KAUNLARAN • Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung paano
makapag-ambag bilang mamamayan sa pag-unlad ng
bansa
PY
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng agrikultura,
pangingisda, at paggugubat sa ekonomiya at sa bansa
ARALIN 2: • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng
SEKTOR NG sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
O
AGRIKULTURA bawat Pilipino
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura
C
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya
D
ARALIN 3: • Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural at
SEKTOR NG industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan
INDUSTRIYA • Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
E
ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya

EP
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng

paglilingkod
ARALIN 4: • Napapahalagahan ang mga patakarang pang-
SEKTOR NG ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng paglilingkod:
Batas na nagbibigay proteksiyon at nangangalaga sa
D
PAGLILINGKOD
mga karapatan ng manggagawa
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto

ng impormal na sektor
• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng impormal
ARALIN 5: na sektor
IMPORMAL NA • Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor ng
SEKTOR ekonomiya
• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga patakarang
pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng pambansang
kaunlaran
225
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng
World Trade Organization at Asia-Pacific Economic
Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
ARALIN 6: mga mamamayan ng daigdig
KALAKALANG • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan ng
PANLABAS pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal na
ipinatutupad nito
• Nasusuri ang mga patakaran pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino
PY
GRAPIKONG PANTULONG
O
PAGLILINGKOD
C IMPORMAL NA
INDUSTRIYA
SEKTOR
E D
KALAKALANG
EP
KAUNLARAN
AGRIKULTURA PANLABAS
D
226
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.

(K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa
pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa:
A. likas na yaman
B. yamang-tao
C. teknolohiya
D. kalakalan
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong
sa ibaba nito.
PY
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan
nang marinig ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa
sa magandang ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social
O
Weather Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang
walang trabaho, maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan
na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging
C
sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa.
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
(U) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na

D
inilalahad sa balita na:
A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan
ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
E
B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang

masabing ganap na maunlad ang bansa.
EP
C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang

Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat.
D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na
panukat gaya ng GDP.
D
(U) 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng

paglago ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi
naniniwala rito. Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsiyon.
Paano kumikilos ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang
matuldukan ang napakatagal na problemang ito?
A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan
at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng
gobyerno.
B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang
mga hinaing ukol sa talamak na korapsiyon sa pamahalaan.
C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon, maliit
227
man o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang
tama at nararapat.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang
mga maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at

ang mithiing kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may
obligasyon ka ring dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa
kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong
gawin upang makatulong sa bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
PY
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa
O
mga probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa
sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
A. pagmimina
B. pangingisda
C
C. paggugubat
D. paghahayupan
D
(P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura
ay ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o
E
produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito?

A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
EP
B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan

C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-
market road)
D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
D
(U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian

Reform Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t
ibang samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang
hilingin sa pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang
implementasyon nito. Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo
ng pamahalaan para sa mga magsasaka?
A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka.
B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng
sektor ng agrikultura.
C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan
ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-
228
imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.
D. Lahat ng nabanggit
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa

ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
PY
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-
uusapan ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating
mga anyong-tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-
O
pansin sa mga datos sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may
pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng bansa mula 2005-2010.
Ano ang nais ipahiwatig nito?
C
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa
agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at
D
serbisyo.
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating
E
nasa sector ng agrikultura.

EP
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. Agrikultura
B. Industriya
C. Paglilingkod
D
D. Impormal na sektor
(P) 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya

samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang
sektor. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor
na ito sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na
pahayag ang nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng
dalawang sektor?
A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng
agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
229
B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura
samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng
industriya.
C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng
agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya
upang gawing panibagong uri ng produkto.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang
ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng
pagsasaka.
(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng

kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang
PY
ang kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging
agrikultural patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring
limitasyon ang industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag
ang HINDI nagpapatotoo rito?
O
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa
pa ng mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto
ng mga tao.
C
B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga
makinarya ay nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para
sa mga manggagawa.
D
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga
E
na rin ng mataas na pambansang kita.

EP
(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng pormal na industriya

tulad ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang
pakyawan at pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon,
at mga serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
D
B. industriya
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng

paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming
kompanya ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang
magtrabaho sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin
sa sumusunod na pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin
ang contractualization sa kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga
manggagawa?
230
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang
kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya.
C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring
tumanggi sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak
season kahit na lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa
sa batas.
14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang
PY
(U) pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang
ekonomiya ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na
ginagampanan ng sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman,
at serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
O
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon
ng trabaho sa isang bansa.
C
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan,

D
(K) hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng
negosyo, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na
inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
E
A. agrikultura
B. industriya
EP
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang

(P) sa “isang kahig, isang tuka.” Ano naman ang positibong epekto ng
D
paglaganap ng impormal na sektor?

A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino
upang tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang

(P) paglaganap ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap
ang pamimirata sa halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong
kapuluan. Ang patuloy na paglaganap ng pamimirata sa bansa ay
231
maaaring bunga ng sumusunod maliban sa isa.
A. Kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at
edukasyon sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. Kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na
laban sa pamimirata
C. Kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa
illegal na pamamaraan
18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto

(K) ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila
makikinabang?
PY
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
O
19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang
(U) bansa lalo na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na
pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng
C
mga bansa sa daigdig lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa
pangangailangan ng lokal na ekonomiya.
D
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring
gayahin
E
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang

pamilihan.
EP
20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng

(P) lipunan at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-
uugnayan ng mga bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming
mga bansang papaunlad pa lamang ang nakararanas ng masamang
D
epekto nito. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita

ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang
naapektuhan ng globalisasyon?
A. Ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
transnasyonal
B. Ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga
pamilihan
C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga
bansa
D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan
232
SAGOT:
1. D
2. A
3. C
4. B
5. A
6. C
7. D
8. D
PY
9. B
10. C
11. C
12. C
O
13. D
14. A
15. D
C
16. D
17. C
D
18. B
19. A
E
20. B
EP
D
233
PANIMULA
Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya
bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapuwa mamamayan
tungo sa pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat
sa atin, lubhang mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng
ekonomiya upang ganap na matamo ang tunguhing ito.
Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin
ng impormal na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel
na ginagampanan upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang
kaunlaran. Higit sa lahat, ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino
ay may mga tungkuling dapat gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa
mo para sa bayan sa ngalan ng kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok
PY
ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at pagsusulong nito. Kung kaya’t
ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto at palatandaan ng
pambansang kaunlaran. Pag-aaralan mo rin kung ano ang iba’t ibang tungkulin
ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama-samang pagkilos
O
para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mga mag-aaral
ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong
C
gawain na sadyang pupukaw ng kanilang interes at magbibigay sa kanila ng
kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang
makapagbibigay ng sariling pakahulugan sa pambansang kaunlaran at
D
masiyasat ang mga palatandaan nito. Inaasahan ding matutukoy nila ang iba’t
ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo sa sama-samang pagkilos at
E
pagplano kung paano makapag-aambag sa mithiing ito.
ARALIN 1
EP
KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN
ALAMIN
D
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa kaalaman ng mga

mag-aaral tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran
at kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang
mabuting mamamayan nito.
Gawain 1: INSTA-SAGOT
Ipakita sa mga mag-aaral ang mga larawan. Atasan silang suriing mabuti
ang kalagayan sa bawat larawan. Hayaan sila na bigyan ng angkop at mala-
234
teleseryeng pamagat ang mga ito batay sa kanilang pagsusuri. Gamitin ang
mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain.
PY
O
C
E D
EP
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw
ng iyong pansin? Bakit?
D
2. Alin sa mala-teleseryeng pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang

ninais mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa?
Ipaliwanag.
Gawain 2: ANG SA AMIN LANG
Mula sa Gawain 1, atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad.

Bigyan sila ng sapat na oras upang magkaroon ng isang maliit na pangkatang
talakayan tungkol sa mga nakita nila sa larawan. Ipatukoy ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon.
235
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
PY
Sa susunod na bahagi ay ipasagutan sa mga mag-aaral ang isang
tsart upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa konsepto
at palatandaan ng pambansang kaunlaran.
Gawain 3: EVOLUTION OF IDEAS
O
C
Muling balikan ang mga konseptong nakuha ng mga mag-aaral mula sa
Gawain 1 at 2.
- Ipasulat sa unang kahon kung ano lamang ang kanilang nalalaman sa
D
paksa.
- Ipasulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na
E
nais pa nilang matutuhan.

- Ang huling kahon naman ay sasagutin lamang ng mga mag-aaral kung
EP
tapos na ang pagtalakay sa paksa.

D
Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman

tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda sila
para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan ang
konsepto ng kaunlaran.
236
PAUNLARIN
Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol

sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin ang mga
kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na
sadyang inihanda upang maging sanggunian nila ng impormasyon.
Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang
mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran.
Inaasahan na ang mga inihandang gawain at teksto ay gagabay sa kanila
upang masagot kung papaano sila makapag-aambag sa pag-unlad ng
PY
bansa bilang mabuting mamamayan nito. Halina’t paumpisahan ang
bahaging ito sa pamamagitan ng unang gawain na nasa ibaba.
O
Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa
konsepto ng kaunlaran. Hikayatin ang mga mag-aaral na itala sa kanilang ku-
waderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang lubos nilang
maunawaan ang mga nilalaman nito.
C
Gawain 4: POWER OF TWO
D
Atasan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang mga nilalaman ng
dayagram na “Power Thinking.” Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, ipasagot
E
ang mga tanong sa bawat kahon. Dito sinusubok ang kanilang kakayahan na
balangkasin ang mga impormasyon/konseptong kanilang nabasa. Maaaring
dagdagan ang mga power box ayon sa pagkaunawa ng mga mag-aaral sa
EP
tekstong binasa.
Konsepto ng Pag-unlad
D
Kahulugan ayon Kahulugan ayon kay Kahulugan ayon kina Kahulugan ayon
sa Diksyunaryo Feliciano Fajardo Todaro at Smith kay Sen
Kailan Kailan Kailan Kailan

masasabing may masasabing may masasabing may masasabing may
pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad?
Kailan Kailan Kailan Kailan

masasabing may masasabing may masasabing may masasabing may
pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad? pag-unlad?
237
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
Ipasagot sa mga mag-aaral ang sumusunod na tanong batay sa kanilang
binasang teksto.
1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag.
2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa?
3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at
makabagong pananaw nito?
4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat
na kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang
panlipunan? Pangatwiranan.
5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin.
PY
Gawain 6: OO O HINDI?
Bago dumako sa susunod na aralin, ipasagot muna ang sumusunod na
tanong na may kinalaman sa pag-unlad sa pamamagitan ng paglalagay ng tsek
(√) sa kolum na kanilang sinasang-ayunan. Gamitin ang mga pamprosesong
O
tanong sa pagtalakay sa gawain.
PAHAYAG OO HINDI
1.
C
May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at
naglalakihang kalsada.
2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang
bansa.
D
3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya
at makinarya.
E
4. May pag-unlad kung may demokrasya.

5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
EP
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.

7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang
mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
D
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.

10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy
ng pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• Kultural
• Sosyal (lipunan)
• Politikal
238
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER

Ipatala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng
bansa gamit ang concept mapping chart sa ibaba. Ipaliliwanag naman sa text
box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng ekonomiya
nito.
PY
?
Pagsulong ng
? Ekonomiya ?
O
C ?
E D
Gawain 8: PAGKAKAMUKHA AT PAGKAKAIBA
Sa tulong ng isa nilang kamag-aral, hayaan ang mga mag-aaral na

EP
ilahad ang pagkakamukha at pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad gamit

ang Venn diagram sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang mga pamprosesong
tanong bilang gabay sa talakayan.
D
PAGSULONG PAG-UNLAD
239
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?

2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad?
Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin,
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER

Ipabuo ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa
isinasaad ng tekstong kanilang nabasa. Upang higit na maunawaan ay gamitin
ang mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.
PY
PANUKAT NG ASPEKTO
INDICATOR
PAG-UNLAD NG HDI
O
C
D
E
1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index?

EP
2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga aspekto at pananda ng HDI

upang ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa?
Patunayan.
3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t
ibang bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI?
D
Gawain 10: JUMBLED LETTERS
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, ipatukoy ang mga konsepto at

salitang inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Ipasulat ang nabuong salita
sa kahon sa ibaba.
1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human

development sa mga kasaping bansa nito
PNDU
240
2. Ang nagpasimula ng Human Development Report.
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa

OTA
4. Nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang
dapat na pangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang
bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang
PY
kasapi ng UN.
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER
DIXNE
O
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
Ang mga tao ang Ang layunin ng pag-unlad ay Ang pag-unlad ay tunay
tunay na kayamanan
C
makalikha ng kapaligirang na nasusukat lamang sa
pamamagitan ng epekto nito
ng isang bansa nagbibigay ng pagkakataon
sa mga tao na magtamasa ng sa pamumuhay ng mga tao.
matagal, malusog, at maayos na
_______________
D
pamumuhay
_______________ __________________
_______________ _____________________ __________________
E
_______________ _____________________ __________________

_______________ _____________________ __________________
EP
Hayaan ang mga mag-aaral na basahin at suriin ang sumusunod na

pahayag. Atasan silang ipaliwanag ang kanilang pagkaunawa sa mga pahayag
D
na ito.
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development

Programme (Human Development Report 2014). Dito makikita ang
kasalukuyang estado ng mga bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng
pag-unlad na ginagamit ng United Nation. Bigyan ng sapat na oras ang mga
mag-aaral upang suriing mabuti ang nilalaman ng tsart. Talakayin ang sagot ng
mga mag-aaral sa tulong ng mga pamprosesong tanong.
241
Very high
High human Medium human Low human
human
development development development
development
1 Norway 50 Uruguay 103 Maldives 145 Nepal
2 Australia 51 Bahamas 104 Mongolia 146 Pakistan
3 Switzerland 52 Montenegro 105 Turkmenistan 147 Kenya
4 Netherlands 53 Belarus 106 Samoa 148 Swaziland
5 United States 54 Romania 107 Palestine, State of 149 Angola
6 Germany 55 Libya 108 Indonesia 150 Myanmar
7 New Zealand 56 Oman 109 Botswana 151 Rwanda
8 Canada 57 Russian Federation 110 Egypt 152 Cameroon
9 Singapore 58 Bulgaria 111 Paraguay 153 Nigeria
10 Denmark 59 Barbados 112 Gabon 154 Yemen
PY
11 Ireland 60 Palau 113 Bolivia 155 Madagascar
12 Sweden 61 Antigua and Barbuda (Plurinational State of) 156 Zimbabwe
13 Iceland 62 Malaysia 114 Moldova 157 Papua New
14 United Kingdom 63 Mauritius (Republic of) Guinea
15 Hong Kong, 64 Trinidad and Tobago 115 El Salvador 158 Solomon
O
China (SAR) 65 Lebanon 116 Uzbekistan Islands
16 Korea (Republic 66 Panama 117 Philippines 159 Comoros
of) 67 Venezuela (Bolivarian 118 South Africa 160 Tanzania
17 Japan Republic of) 119 Syrian Arab (United
18 Liechtenstein 68 Costa Rica
C Republic Republic of)
19 Israel 69 Turkey 120 Iraq 161 Mauritania
20 France 70 Kazakhstan 121 Guyana 162 Lesotho
21 Austria 71 Mexico 122 Vietnam 163 Senegal
D
22 Belgium 72 Seychelles 123 Cape Verde 164 Uganda
23 Luxembourg 73 Saint Kitts and Nevis 124 Micronesia 165 Benin
24 Finland 74 Sri Lanka (Federated States 166 Sudan
E
25 Slovenia 75 Iran (Islamic Republic of) 166 Togo

26 Italy of) 125 Guatemala 168 Haiti
27 Spain 76 Azerbaijan 126 Kyrgyzstan 169 Afghanistan
EP
28 Czech Republic 77 Jordan 127 Namibia 170 Djibouti

29 Greece 78 Serbia 128 Timor-Leste 171 Côte d’Ivoire
30 Brunei 79 Brazil 129 Honduras 172 Gambia
Darussalam 80 Georgia 130 Morocco 173 Ethiopia
31 Qatar 81 Grenada 131 Vanuatu 174 Malawi
D
32 Cyprus 82 Peru 132 Nicaragua 175 Liberia

33 Estonia 83 Ukraine 133 Kiribati 176 Mali
34 Saudi Arabia 84 Belize 134 Tajikistan 177 Guinea-
35 Lithuania 85 The former Yugoslav 135 India Bissau
36 Poland Republic of 136 Bhutan 178 Mozambique
37 Andorra Macedonia 137 Cambodia 179 Guinea
38 Slovakia 86 Bosnia and 138 Ghana 180 Burundi
39 Malta Herzegovina 139 Lao People’s 181 Burkina Faso
40 United Arab 87 Armenia Democratic 182 Eritrea
Emirates 88 Fiji Republic 183 Sierra Leone
89 Thailand 140 Congo 184 Chad
141 Zambia
142 Bangladesh
242
Very high
High human Medium human Low human
human
development development development
development
41 Chile 90 Tunisia 143 Sao Tome and 185 Central
42 Portugal 91 China Principe African
43 Hungary 92 Saint Vincent and the 144 Equatorial Guinea Republic
44 Bahrain Grenadines 186 Congo
45 Cuba 93 Algeria (Democratic
46 Kuwait 94 Dominica Republic of
47 Croatia 95 Albania the)
48 Latvia 96 Jamaica 187 Niger
49 Argentina 97 Saint Lucia
98 Colombia
99 Ecuador
PY
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican Republic
O
1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong
2014?
2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang
maunlad?
C
3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talang inilabas ng United Nations
Development Programme (Human Development Report 2014)?
D
Paano inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng
bansa?
4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan
E
upang matamo ang pambansang kaunlaran?

5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang
EP
kaunlaran?
Gawain 13: SURIIN NATIN!

D
Atasan ang mga mag-aaral na bumuo ng isang triad. Muling balikan

ang mga palatandaan ng pag-unlad. Hayaan sila na kumuha ng mga datos
mula sa kanilang lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya upang lubos
na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspeto ng kalusugan, edukasyon,
at pamantayan ng pamumuhay ng kanilang komunidad at ganap na matukoy
ang antas ng kaunlaran nito.
243
Palatandaan Paliwanag
Ipabasa at ipasuring mabuti sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa

sama-samang pagkilos tungo sa pambansang kaunlaran. Hikayatin sila na itala
sa kanilang kuwaderno ang mahahalagang salita na kanilang makikita upang
lubos nilang maunawaan ang mga nilalaman nito. Magagamit itong takdang-
aralin o kaya ay gawain sa klase.
PY
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Ipasagot ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong kanilang

natutuhan mula sa binasang teksto.
O
1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsiyon,
patuloy pa rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang
mapanagutang mag-aaral, paano ka makatutulong upang masugpo
ito?
C
2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan
upang magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina
D
Lucio Tan, Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-
aaral, paano ka makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa
maliit na pamamaraan?
E
3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang

EP
iyong pagiging makabansa?

4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa.
Hindi natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang
makilahok ang bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang
D
isang mag-aaral, paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa

pagpili ng mga pinuno at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at
pampamayanan?
Gawain 15: KAPIT- BISIG!
Hatiin ang klase sa apat na pangkat:

• Unang Pangkat - Mapanagutan
• Ikalawang Pangkat - Maabilidad
• Ikatlong Pangkat - Makabansa
• Ikaapat na Pangkat - Maalam
244
Balikan muli ang tekstong binasa. Atasan ang bawat pangkat na
magsagawa ng brainstorming upang masuri nang mabuti ang paksa. Ipakikita
sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga estratehiya ng makatutulong
sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
• role playing - para sa unang pangkat
• jingle - para sa ikalawang pangkat
• interpretative dance - ikatlong pangkat
• pantomime - ikaapat na pangkat
Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain

14. Gawin ding batayan ang rubrik sa ibaba.
PY
RUBRIK PARA SA MGA PAGTATANGHAL
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Naipakita sa pamamagitan ng
O
ginawang pagtatanghal ang
Nilalaman pagsusulong sa sama-samang 30
pagkilos para sa pambansang
C
kaunlaran.
Ang mga konsepto at simbolismong
ginamit ay naging makabuluhan
upang lubos na maipakita ang
D
Pagkamalikhain 20
sama-samang pagkilos sa aktibong
pakikisangkot tungo sa pambansang
kaunlaran
E
Ang mensahe ng ginawang 20

pagtatanghal ay direktang nakatugon
EP
Mensahe
sa mga stratehiyang inilahad sa
aralin.
Naipaloob ng wasto ang konsepto 15
ng sama- samang pagkilos tungo sa
Pamagat
pambansang kaunlaran sa pamagat
D
ng ginawang pagtatanghal.
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo 15
Pakikisangkot sa
ang mga iniatang na gawain para sa
Grupo
ikagaganda ng pagtatanghal.
Kabuuang Puntos 100
245
Gawain 16: ANG PANATA KO
Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming

bansa sa daigdig. Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto.
Sa mga gampaning inisa-isa mula sa tekstong binasa ng mga mag-aaral,
papiliin sila ng isang gampanin. Atasan silang gumawa ng isang panata ukol
dito. Ipasulat ito sa loob ng status box sa ibaba. Matapos ito ay gamitin ang
mga pamprosesong tanong bilang gabay sa talakayan.
PY
___________________________________________________
___________________________________________________
O
___________________________________________________
C
___________________________________________________
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
D
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang
E
mapagkakatiwalaang, maabilidad, makabansa, at maalam na

mamamayan ng Pilipinas sa hinaharap?
EP
Gawain 17: EVOLUTION OF IDEAS
Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga

D
gawain, inaasahang makukumpleto na ang huling kahon sa gawain. Ipasulat

ang mahahalagang pang-unawa na natutuhan ng mga mag-aaral sa kanilang
aralin sa loob ng titik L.
246
PY
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa
paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mga mag-
aaral. Inaasahan din na ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit
upang higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal
O
sa isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa
susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan
ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging
ito.
C
PAGNILAYAN
E D
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo,

EP
bilang mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at

palatandaan ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim
na pagtalakay sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda
ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
D
Gawain 18: MAGSURI!
Ipabasa ang hinalaw na editoryal sa mga mag-aaral. Gamit ang mga

pamprosesong tanong, bibigyang puna nila ang nilalaman ng artikulo.
247
EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless
(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014
PY
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
O
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
C
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma
sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang ekonomiya ng bansa. Noong 2012,
D
umangat daw ng 6.6 percent ang ekonomiya. Tuwang-tuwa ang pamahalaan sapagkat
ngayon lamang umigpaw nang malaki ang ekonomiya ng bansa. Sabi, ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
E
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos

EP
na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy
ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad
D
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.

Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha
ng mga trabaho. Sa sektor na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless.
Retrieved on November 15, 2014
248
1. Ano ang nilalaman ng editoryal?
2. Sa iyong palagay, ano ano ang mga posibleng dahilan kung bakit
maraming Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing
pag-angat ng ekonomiya ng bansa?
3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa
bansa? Ipaliwanag ang sagot.
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo
PY
ng bansa ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na
minsan ay makaahon ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng
maayos na pamumuhay. Ngunit bago ito mangyari, kinakailangang magising
tayo sa katotohanang may obligasyon o responsibilidad tayong dapat gawin.
Upang matamo ang pambansang kaunlaran, napakahalaga na magtulungan
O
tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan tungo sa pag-abot nito.
Sa gawaing ito, ipasuri ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon.
Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaraan upang matawag tayong
C
“Mabuting Pilipino.” Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw- araw
ay maaring makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating
kaunlaran.Bawat isa sa atin - kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay
D
may magagawa upang maabot ang mithiing ito.
Ipagamit na gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga
kahon sa pag-unawa at pagninilay sa aralin.
E
Maaaring panoorin ang video sa

Ako’y Isang Mabuting Pilipino
EP
Youtube upang masundan ang himig ng

Noel Cabangon awit.
Ako’y isang mabuting Pilipino

Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga
D
tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga
alituntunin
http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO
uCzJl78
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at ‘di nakikipag-unahan
At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan
249
Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang
Sumasakay at sakayan (Nagbababa ako sa tamang
bumababa ka ba babaan)
sa tamang sakayan ‘di nakahambalang parang walang
at babaan? pakialam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa
kalsada
Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula
Ano- anong mga
Ano-anong
tuntunin at [chorus]
PY
alituntunin sa ‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino
paaralan ang Minamahal ko ang bayan ko
sinusunod
sinusunod mo? Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
O ‘Di ako nangongotong o nagbibigay

C ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
Paano ka ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
makatutulong sa
D
At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
pangangalaga ng
ating kapaligiran? ‘Di ako nagkakalat ng basura sa
E
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
EP
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
D
Gaano kahalaga [repeat chorus]

ang pag-aaral
pag- aaral
Lagi akong nakikinig sa aking mga
sa iyo?
magulang
Pangatwiranan. Kaya’t pag-aaral ay aking
pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot
O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
250
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
‘pagkat ito lamang ang tangi kong
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
Bakit mahalaga ang
[repeat chorus] pagkakaloob ng
tapat na serbisyo
Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng sa mga tao?
bayan
Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
PY
‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang

Pilipino
Mga karapatan nila’y kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa-tao
O
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
[repeat chorus twice]

C
D
1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay
ito sa pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag.
2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang
E
implikasyon nito sa pambansang kaunlaran?

3. Paano ka makatutulong sa pag- unlad ng bansa bilang isang
EP
mabuting Pilipino? Pagtibayin.
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!

Itanong sa mga mag- aaral kung papaano sila makapag-aambag sa
D
pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan? Ipalahad ang kanilang

kasagutan gamit ang isang campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa
susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
251
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN SLOGAN
NAKUHANG
PUNTOS
Ang ginawang campaign slogan ay
Nilalaman mabisang nakapanghihikayat sa mga 20
makababasa nito
Ang paggamit ng mga angkop at malalalim
na salita (matalinghaga) ay akma sa mga
Pagkamalikhain 15
disenyo at biswal na presentasyon upang
maging mas maganda ang slogan.
Kaangkupan sa
Angkop sa tema ang ginawang slogan. 10
Tema
PY
Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng slogan. 5
Kabuuang Puntos 50
MAHUSAY! Natapos mo na ang paggabay sa mga mag-aaral upang
O
maisakatuparan nila ang mga gawain!
C
Transisyon sa Susunod na Aralin
D
Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang
kaunlaran. Natalakay din ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino
at sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang
E
kaunlaran. Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na

makiisa at aktibong makisangkot sa mga gawain at tungkulin ang bawat
EP
mamamayan upang makapag- ambag tayo sa pag-unlad ng bansa.
Sa mga susunod na aralin, tutuklasin at aalamin ng mga mag-aaral

ang iba’t ibang sektor ng ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-
ekonomiya na maaaring makatulong sa bawat sektor.
D
Ngayon ay may sapat na silang kaalaman tungkol sa konsepto at

palatandaan ng kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawa na
kanilang natutunan sa araling ito, magiging madali na lamang ang mga
susunod pang aralin! Napagtagumpayan na ng mga mag-aaral ang unang
aralin kaya mas paghusayan pa nila sa iyong paggabay ang susunod pang
mga gawain!
252
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan at palatandaan ng

kaunlaran. Ipinaunawa ang kahulugan at mahahalagang impormasyon na
dapat makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang
iba’t ibang elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa
pamumuhay ng mga tao. Kaugnay nito, inaasahang malalaman ng mga mag-
aaral ang kalagayan ng mga sektor ng ekonomiya gayundin ang kontribusyon
ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran.
Sa araling ito ay sisimulan ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura.
Susuriin kung ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na
buhay ng mga Pilipino. Iisa- isahin din ang mga suliraning kinakaharap nito at
ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng pamahalaan upang
PY
mapalakas ang sektor. Inaasahan na mauunawaan ang papel ng agrikultura at
ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng bawat
mamamayan.
Bago tuluyang magsimula sa mga talakayan ang mga mag-aaral, aalamin
O
muna ang kanilang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya umpisahan na!
C
ARALIN 2:
SEKTOR NG AGRIKULTURA
D
ALAMIN
E

EP
mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging

ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO!

D
Isulat ng guro ang awiting “Magtanim ay Di Biro” sa pisara o sa manila

paper. Ipaaawit sa mga mag-aaral ang nasabing kantahing bayan. Maaaring
patayuin ang mga mag-aaral o manatili silang nakaupo habang umaawit.
Matapos ito, itanong sa mga mag-aaral kung ano ang limang bagay na
pumapasok sa kanilang isipan kapag binabasa, naririnig, o inaawit ang kantang
bayan.
Layunin ng gawain na matukoy ang sektor agrikultura. Hindi dapat

maikintal sa isipan ng mga mag-aaral na mahirap ang gawain sa bukid bagkus
ay dapat na maipaunawa na ang lahat ng gawain ay dapat na maisagawa nang
tama.
253
Magtanim ay di biro Kay-pagkasawing-palad Halina, halina, mga
Maghapong nakayuko Ng inianak sa hirap, kaliyag,
Di naman makatayo Ang bisig kung di iunat, Tayo’y magsipag-unat-
Di naman makaupo Di kumita ng pilak unat.
Magpanibago tayo ng
Bisig ko’y namamanhid Sa umagang lakas
Baywang ko’y pagkagising Para sa araw ng
nangangawit. Lahat ay iisipin bukas
Binti ko’y namimintig Kung saan may patanim
Sa pagkababad sa tubig. May masarap na (Braso ko’y
pagkain. namamanhid
Baywang ko’y
PY
nangangawit.
Binti ko’y namimintig
Sa pagkababad sa
tubig.)
Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13,
O
2015
Matapos ibigay ang tanong tungkol sa naisip ng mag-aaral, isusunod

na ibibigay isa-isa ang mga pamprosesong tanong.
C
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting
D
“Magtanim Ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang
“Magtanim ay Di Biro”?
E
3. Anong sektor ng ekonomiya ang nabibilang ang tema ng awitin?

Ipaliwanag.
EP
Gawain 2 : KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO!
Muling babalikan ang awiting “Magtanim Ay Di Biro.” Magpakuha sa

D
mga mag-aaral ng isang bagay sa loob ng silid-aralan na sa palagay nila ay

maglalarawan o maaaring nagmula sa sektor ng agrikultura. Atasan sila na
humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang kaugnayan nito
sa sektor. Matapos ito, tatalakayin ang gawain gamit ang mga pamprosesong
tanong.
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
254
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
Ipahalintulad sa mag-aaral ang kanilang sarili sa isang puno na nasa

larawan. Ipasukat ang kanilang kaalaman katulad sa lalim ng ugat ng nasabing
puno. Ipaunawa na kung mas malalim ang ugat, ganoon din kalalim ang
kaalaman ng mag-aaral tungkol sa sektor ng agrikultura. Ipasagot sa mag-
aaral ang tanong na nasa ibaba.
Ano ang alam ko sa

sektor ng agrikultura?
PY
O
C
Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang
mga mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol
sa sektor ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan
upang ang pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay
D
bilang paghahanda na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod
na bahagi ng aralin.
E
EP
PAUNLARIN
D
Matapos maipamalas ng mag-aaral ang kanilang kaalaman

sa aralin, asahan na ito ay higit pang malilinang sa pamamagitan ng
mga babasahin at mga gawain na makatutulong sa pagpapaunlad
ng kanilang kakayahan. Mahalaga ang aktibong partisipasyon
nila sa mga gawain at mga talakayan para sa kanilang lubos na
pagkatuto. Simulan ang pagpapaunlad sa kanilang kaalaman.
255
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
Atasan ang mag-aaral na bumuo ng Concept Definition Map gamit ang

modelo sa ibaba. Hayaan na tukuyin nila at bigyan ng kahulugan kung ano ang
sektor ng agrikultura, ano ang bumubuo rito, at ipaisa-isa ang mga kahalagahan
nito. Maaari itong ipagawa nang dalawahan, tatluhan, o pangkatin ang mag-
aaral depende sa laki ng klase. Ipalagay ang kasagutan sa bawat kahon.
Ipaalam sa mag-aaral na ang mga impormasyon sa paggawa ng
Concept Definition Map ay makukuha mula sa teksto na tumatalakay tungkol
sa sektor ng agrikultura. Matapos ang gawain, ipatalakay ang output ng mga
mag-aaral. Sunod na isagawa ang pamprosesong tanong upang malinaw na
maipaliwanag ang kabuuan ng nasabing gawain.
PY
Ano ang mga Ano ito? Ano ang mga
kahalagahan nito? bumubuo rito?
O
C
E D
EP
Sektor ng
Agrikultura
D
1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura?
2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang
sektor ng agrikultura? Ipaliwanag.
256
GAWAIN 5: LARAWAN! KILALANIN!
Sa gawaing ito, muling balikan ang mga impormasyon mula sa binasang

teksto. May apat na larawan na kumakatawan sa bawat sekundaryang sektor ng
agrikultura. Mula rito, ipasulat sa mga mag-aaral ang bahaging ginagampanan
ng bawat sekundaryang sektor at ambag ng mga ito sa kabuuan ng sektor
agrikultura.
Hayaang maibahagi ng mga mag-aaral ang kanilang output. Matapos
ito, gamit ang pamprosesong tanong bilang gabay, talakayin ang nilalaman ng
gawain.
PY
A
G GAWAIN
_________________
R ____
O
I
K GAWAIN
C _________________
U
____
L
D
T GAWAIN
E
_________________
U
____
R
EP
A
GAWAIN
_________________
____
D
1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura?
2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa
komunidad?
3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng
agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit?
4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran
ng bansa.
257
Gawain 6: CONCEPT WEB
Gamit ang modelong Concept Web bilang gabay, papunan sa mag-

aaral ang kahon ng mga salita na may kaugnayan sa mga suliranin ng sektor.
Ipaalam na ang mahahalagang impormasyon ay makukuha mula sa babasahin
nilang teksto tungkol sa suliranin sa sektor ng agrikultura.
Ipaalala rin sa mag-aaral na ang talakayan ay umiikot sa bawat
sekundaryang sektor ng agrikultura upang mabigyan sila ng mas malinaw
na ideya tungkol sa mga isyu. Ang ganap na pag-unawa ay kinakailangan
upang maibigay ang mga wastong impormasyon sa gawain. Gamitin ang
pamprosesong tanong upang lubos na matalakay ang layunin ng gawain.
PY
O
SULIRANIN NG
AGRIKULTURA
C
D
E
1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat,

paghahayupan, at pangingisda?
2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga
EP
magsasaka, at mga nasa pribadong sektor?

3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga
hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura?
4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon
D
sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura?
Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN!

Gamit ang istratehiyang Venn Diagram, ipaisa-isa ang pagkakaiba at
pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura. Atasan ang mga
mag-aaral na gamiting huwaran ang dayagram sa susunod na pahina bilang
tugon sa gawain. Siguraduhin na mauunawaan ng mga mag-aaral na ang mga
patakaran at programa ay ipinatupad ayon sa kaunlaran na nais nitong matamo.
Ipaunawa sa mga mag-aaral na mahalagang maunawaan ang nilalaman
ng teksto upang makatugon sa gawain. Ipasagot ang mga pamprosesong
tanong upang matamo ang kabuuang layunin ng gawain.
258
Inaasahan sa gawaing ito na ilan sa mga kasagutan ay maaaring
livelihood program para sa pamilya ng mga magsasaka, scholarship para sa
mga anak ng mangingisda at mga batas para sa kapakanan ng mga nabibilang
sa sektor ng magsasaka.
Pagsasaka
PY
Pangisdaan
Pagtotroso
O
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
C
pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
D
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
E
Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE

EP
Batay sa layunin na maipakita ang kasanayan sa paghinuha, hayaan ang

mga mag-aaral na punan ang hanay ng inaasahang epekto at ang ahensiya
ng pamahalaan na nangangasiwa ayon sa mga patakaran o programa ng
pamahalaan. Maaaring pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa laki ng klase
D
bilang tugon sa gawaing Ripples of Knowledge.

Tiyakin na maunawaan ng mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga
patakaran at programa ng pamahalaan upang makapagbigay ng angkop at
kritikal na mga kasagutan. Sundan ang mga pamprosesong tanong upang
matamo ang layunin sa gawaing ito.
259
Mga Patakaran/ Inaasahang
Sitwasyon Programang Ahensiya ng Magiging
Pang- Pamahalaan Epekto
ekonomiya
Pagpapatayo
ng sistema ng
patubig, daan, at
post harvest
facilities
Hamon sa
globalisasyon
PY
Pagbibigay ng
lupang sakahan
O
1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa
pagpapaunlad ng sektor ng agrikultura?
2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga
inaasahang magiging epekto nito? Bakit?
C
3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang
nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa?
D
Gawain 9: IDEYA - KONEK!

E
Bilang pagpapatuloy, hayaan na suriin ng mga mag-aaral ang naidagdag

EP
na kaalaman mula sa pagtatapos ng bahaging ito. Upang malaman ang lalim

ng kaalaman, muli itong tayain sa pamamagitan ng paghahalintulad sa isang
puno na patuloy ang paglago at pagkalat ng mga ugat sa lupa. Gamitin ang
katanungan na nasa ibaba bilang pamaraan sa pagsukat.
D
Ano ang alam ko sa sektor ng

agrikultura?
260
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan
tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahan na nagkaroon ng mga
karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. Inaasahan din na
ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim
ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng
Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi
ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at
kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.
PAGNILAYAN

PY
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ng
mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura
upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
O
Gawain 10: KASO-LUTASIN!
C
Ipangkat ang mga mag-aaral na may limang miyembro bawat grupo.
Bigyan ang bawat pangkat ng kopya ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala
D
ng bigas.” Ipasuri ito sa mga mag-aaral gamit ang mga pamprosesong tanong
at ipaulat sa klase ang mga naging kasagutan.
E
Gamitin ang pamantayan sa pagmamarka sa gagawing pag-uulat ng

mga mag-aaral.
EP
EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas

D
Hindi nagkakatugma ang sinasabi ng Department of Agriculture (DA) at

National Food Authority (NFA) ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi malaman ng
taumbayan kung sino ang paniniwalaan.
261
Ayon sa NFA, tinatayang 120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin ng
Pilipinas sa Thailand at Vietnam ngayong 2012. Darating ang mga bigas sa
Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam, posible raw umangkat din ng bigas sa
Cambodia. Mag-uusap pa umano ang NFA at Cambodia para maisara ang
usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag
ng NFA sa pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi
pa natatagalan nang ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa
susunod na taon ay hindi na aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano
ay maaaring ang Pilipinas na ang mag-export ng bigas. Sa halip na bumili
ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas na ang magluluwas katulad
noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice exporter sa Asia.
Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat pauunlarin
ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan ng
PY
makinarya at binhi ang mga local na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay
ang mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay
tutugunan.
Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga
sinabi ni Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala
O
nang maraming bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging
supplier. Ano ang totoo?
Kung positibo ang Department of Agriculture na magiging masagana
C
ang ani, bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang
aangkatin na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya
ng nangyari sa administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa
D
taumbayan.
Pinagkunan: http://www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas Retrieved on November 5, 2014
E
1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal?
EP
2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang binibigyang-diin sa binasa?

3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng
kaunlaran ng bansa?
4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang
dapat na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang
D
sektor ng agrikultura?
5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga
batas o programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para
mapaunlad ito?
262
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
Pamantayan Puntos Natamong

Puntos
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5
Organisado at malikhain na paglalahad ng 5
ideya ayon sa paksa ng araling inilahad
Kagamitang ginamit sa paglalahad 5
Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5
Kabuuang Puntos 20
PY
Katumbas na Interpretasyon:

Magaling 5
Lubhang kasiya-siya 4
Kasiya-siya 3
O
Hindi gaanong kasiya-siya 2
Dapat pang linangin 1 C
Gawain 11: Mangampanya Tayo!
D
Magpagawa ng isang advocacy campaign bilang mag-aaral at
mamamayan ng kanilang pamayanan at ng bansa. Siguruhin na nakatutok ang
E
nasabing kampanya sa pagpapalakas ng agrikultura at paghikayat sa kapuwa

kabataan na makapag-ambag ng mga gawain na magpapalakas sa sektor na
EP
ito.
Ilang halimbawa na maaaring gawin ay paggawa ng mga shout out na

makaka-inspire sa mga mambabasa tungkol sa kabutihan ng sektor. Maaari
ding gumawa ng mga artikulo o magbasa ng mga artikulo mula sa mga website
D
at blog na may impormasyon tungkol sa agrikultura. Ang pagrekomenda ng

mga palabas sa telebisyon, programa sa radyo, o mga dokumentaryo ay
maaari ding maging bahagi ng kampanyang ito.
Maaaring i-upload sa Facebook, blogs, o iba pa ang mga materyal na

maaaring gamitin bilang kampanya.
263
MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN
KAILANGAN
HINDI
NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
INDIKADOR PAUNLARIN
4 3 2 1
Malinaw na Hindi Hindi Walang
nagpapahi- gaanong malinaw pagpapa-
watig ng malinaw ang ipinahi- halaga sa
pagpapa- ang hiwatig na sektor ng
halaga sa ipinapahi- pagpapa- agrikultura
PY
Nilalaman sektor ng watig na halaga sa
agrikultura pagpapa- sektor ng
tungo sa halaga sa agrikultura
pamban- sektor ng
sang agrikultura
O
pagsulong at
pag-unlad
Ang likha ay Ang likha Ang likha Ang likha ay
orihinal. ay orihinal
C ay hindi hindi orihinal
Pagka- subalit orihinal at at walang
malikhain kulang sa kulang sa tunguhin.
kaayusan. kaayusan.
D
Nakahi- Nakahi- Nakahi- Nakahi-

E
hikayat na hikayat hikayat hikayat

maging ngunit ngunit hindi ngunit hindi
kabahagi sa walang handang handang
EP
pagpapala- panahon maging maging

kas ng kung paano kabahagi sa kabahagi sa
sektor ng maging pagpapa- pagpapa-
agrikultura kabahagi sa lakas ng lakas ng
pagpapa- sektor ng sektor ng
D
lakas ng agrikultura agrikultura

sektor ng
agrikultura
Ang lahat ng Tatlo Isa lang na Walang

miyembro ay lamang na miyembro nagsagawa
Kooperasyon nagsagawa miyembro ang sa mga
ng grupo ng mga ang nagsagawa gawain.
gawain. nagsagawa sa gawain.
sa mga
gawain.
264
Gawain 12: IDEYA-KONEK
Sa bahaging ito ay muling tatayain ng mga mag-aaral ang antas

ng kanilang kaalaman. Gamit ang larawan sa ibaba at paghahalintulad ng
natamong kaalaman sa lalim ng mga ugat ng isang puno, ipasagot ang kata-
nungan sa ibaba.
Bilang isang mag-aaral, paano ako

makatutulong sa pagpapatupad ng
mga patakarang pang-ekonomiya
tungo sa pambansang pagsulong at
pag-unlad?
PY
O
C
E D

EP
Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo

ng paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat
isa ay may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa.
Nakasalalay rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan
ng tao at ng buong bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito
D
ay mga hamon upang tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan

para mapaunlad ang nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang
ahensya ng pamahalaan ay nagbabalangkas ng mga batas at programa
tulad ng CARP para mapaunlad ang antas ng produktibidad nito.
Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor

ng industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang
kahalagahan at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng
bansa.
265
PANIMULA
Sa nakaraang aralin ay tinalakay ang sektor ng agrikultura. Sinuri ang

kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa din ang
mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit
ng mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi
rin nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiya na itinataguyod ng
pamahalaan upang masiguro na patuloy ang pagpapalakas sa sektor.
Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na
tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Ipauunawa sa mga mag-aaral ang
papel ng industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na
pamumuhay ng bawat mamamayan. Susuriin din ang kahalagahan at ang
PY
kasalukuyang kalagayan nito, maging ang mga balakin ng pamahalaan upang
masiguro ang kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa.
Kaya’t muling gabayan ang mga mag-aaral na patuloy na makiisa upang
ganap nilang maunawaan ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan
nito sa buhay bilang mga Pilipino. Bago tuluyang tumungo sa mga talakayan,
O
alamin muna ang mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya imbitahin na sila
upang umpisahan na!
ARALIN 3:
SEKTOR NG INDUSTRIYA
C
ALAMIN
E D

mag-aaral tungkol sa sektor ng industriya at kung ano ang bahaging
EP
ginagampanan ng sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1. PRIMARYA – SEKUNDARYA HALA!

D
Atasan ang mag-aaral na tingnan at pag-aralan ang bawat larawan.

Ipaugnay ang larawan sa kanan at sa kaliwa.
266
2
SARDINAS
PY
O
1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha?
2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas, at furniture o
muwebles? Ipaliwanag.
C
3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang
transpormasyon ng mga produkto?
D
Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO!

E
Atasan ang mga mag- aaral na maglista ng limang gamit na nasa

EP
kanilang bag o nasa loob ng silid-aralan at sabihin kung anong produktong

primarya ang pinagmulan nito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa
pagtalakay sa gawain.
D
1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto?

2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay,
bakit mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong
pangangailangan?
Sa susunod na bahagi ay ipasasagot mo sa mga mag-aaral ang

isang target ring upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman
tungkol sa sektor ng industriya.
267
Gawain 3: ARROW IN ACTION
Tanungin ang mag-aaral kung saan sa “target ring” aabot ang kaalaman
nila? Upang matukoy ang antas ng kanilang kaalaman, ipasagot ang arrow
question sa ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya.
Pambansang pag-unlad
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
PY
Ano ang alam ko sa
Sektor ng Industriya?
O
Pinagkunan:
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv= 2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa
=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&im
C
gdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-
ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
D
Matapos maorganisa ng mag-aaral ang mga paunang kaalaman
tungkol sa sektor ng industriya, ihanda sila para sa susunod na bahagi ng
aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng sektor na ito.
E
EP
PAUNLARIN
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang

D
impormasyon tungkol sa aralin, ngayon naman ay kanilang lilinangin

ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na
inihanda upang maging batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak
na layunin ng bahaging ito ay matutuhan nila bilang mag-aaral ang
mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng industriya. Mula
sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito upang
masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng industriya
sa ekonomiya ng bansa. Mag-umpisa sa pamamagitan ng gawain sa
susunod na pahina.
268
Gawain 4: CONCEPT MAP!
Batay sa binasang teksto tungkol sa sektor ng industriya, atasan ang
mag-aaral na punan ang concept map na nasa ibaba. Ipatukoy ang iba’t ibang
industriya sa loob ng mga sekundaryang sektor at katangian ng mga ito. Gamitin
ang mga pamprosesong tanong sa gagawing talakayan.
Pagmimina Pagmamanupaktura
PY
Sektor ng Industriya
O
Konstruksyon Utilities
C
Gawain 5: DATOS… DATOS…
Pangkatin ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang
D
Talahanayan 6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan
ang bawat pangkat na gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhin
na ang bawat pangkat ay may takdang graph na gagawin na hindi katulad ng
E
ibang grupo.
EP
1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging
dahilan ng nasabing trend?
2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin
ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya
D
bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO?

Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil
sa kaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga
ekonomista, ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto
sa kapaligiran. Kaugnay nito, magkaroon ng debate ang mag-aaral. Ipangkat
ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat panig ayon sa benepisyo at masamang
epekto ng industriyalisasyon. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong
sa pagtalakay ng gawain.
269
1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate?
2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit?
3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat
sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o
ang epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan.
Gawain 7: VENN DIAGRAM
Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya.

Kinakailangan ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga
sandigan ng ekonomiya. Mula sa binasang teksto, papunan ang Venn diagram
PY
ng mga hinihinging impormasyon.
Agrikultura Industriya
C
Ugnayan: _____________________________________________________
D
Pagkakaiba: ___________________________________________________
E
1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura?
2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga
EP
pangangailangan ng tao? bansa?

3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad
ng sektor ng industriya?
D
Gawain 8: ECO-SIGNS
Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil

sa layunin nito na mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang
teksto, hayaan ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs
na hango sa konsepto ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO,
at CAUTION. Ang STOP ay ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran
ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy, at CAUTION kung itutuloy nang may pag-
iingat.
270
Ipasuri at ipagawa sa mag-aaral ang gawain sa ibaba ayon sa panuntunan
ng Eco-Signs.
Hindi
Hindi dapat
dapat Dapat
Dapat Hinay-hinay sa
Hinay-hinay sa
ipatupad
ipatupad ipatupad
ipatupad pagpapatupad
pagpapatupad
PY
BATAS ECO-SIGNS DAHILAN
• Pagsusog (amendments) sa
Executive Order (EO) No. 226 o
ang Omnibus Investment Code
of 1987
O
• Pagpapatibay sa Anti-Trust/
Competition Law
• Pagsusog sa Export
Development Act
C
• Pagpapabuti sa industriya ng
Aviation
D
• Pagsusog sa Tariff and Customs
Code ng Pilipinas
• Pagsusog sa Local Government
E
Code
EP
1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng
industriya? Ipaliwanag.
2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng
pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor
D
ng industriya? Patunayan.
3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa
pagkamit ng kaunlaran ng bansa?
Gawain 9: ARROW IN ACTION!
Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow

question.
271
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
Ano natutuhan ko sa
Sektor ng Industriya?
PY
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm
=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5D KGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bi
h=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
O

Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan sa
C
paksa, inaasahan na nagkaroon ng karadagang kaalaman ang mag-aaral.
Inaasahan din na ang mga nalalamang ito ay kanilang magagamit upang
higit pang mapalalim ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa
D
isang mag-aaral ng Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa
susunod na bahagi ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan
ng pagsusuri at kasanayan upang maisabuhay ang natutunan sa bahaging
E
ito.
EP
PAGNILAYAN
D
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin ng

mag-aaral ang mga nabuong kaalaman ukol sa sektor ng industriya.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya
upang maihanda sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
272
Gawain 10: KNOWLEDGE! POWER!
Ipabasa ang hinalaw na teksto sa mag-aaral. Ipasuri ang mga ideya at

ang nakapaloob na paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong
tanong bilang gabay sa pagtalakay ng gawain.
Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers

– mga nangarap ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit
saan. Noong araw, nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit
ang Pilipinas ay hindi naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at
paanong ang technology and know-how ng agriculture natin, several centuries
behind – kompara sa ibang agricultural countries. Ang consensus namin
noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas ng land reform, totoong land reform
PY
na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the land, gaya ng ginawa sa US at
Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat gawin – para paramihin
at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang may purchasing
powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in favor ng
O
mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami
sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa
gobyerno at alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin
ang mga kalakaran at bagay-bagay…
C
\
Pinagkunan: http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/Retrieved
on October 15, 2014
D
1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto?
E
2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat?

3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging
EP
pangwakas niya?
Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2

Batay sa naging Gawain 2, pabalikan sa mag-aaral ang kanilang
naging listahan ng mga bagay na kanilang napili. Batay sa listahan,
D
ipasaliksik sa kanila kung ano ang estado ng mga sekundaryang sektor ng

industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 2010 (isang dekada).
1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na
sinaliksik?
2. Bakit ganoon ang naging kalagayan?
3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging
pagtingin sa mga datos?
4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling
malakas ang mga ito?
273
Gawain 12: PRESYO NG LANGIS, PARANG SPAGHETTI BA NA TATAAS
O BABABA?
Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng
Php9.50 at Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat
11-kilong cylinder na karaniwang ginagamit sa mga bahay.
Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy,

ang price range ng gasolina ay Php47.55-Php48.89 bawat litro, samantalang
ang diesel ay Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito
naman ay Php686.00-Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit
400 porsiyentong pagtaas sa presyo ng gasolina, diesel, at LPG sa loob ng
15 taon!
PY
Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://
pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box?
O
2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito?
3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na
labinlimang taon? Ipaliwanag.
C
Gawain 13: Pag-aralan Mo ang Presyo ng Langis!
Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina
D
sa pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012
at 2013. Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik
E
na datos at tandaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo.

Kasama rin na ipasaliksik ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na
pamumuhay ng mga negosyante, pamilya, simbahan, guro, at ng mga tindero/
EP
tindera. Gumawa ng pag-uulat sa isinagawang pagsasaliksik.
1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago?
D
2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan?

3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga
pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan.
GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA?

Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang
makibabahagi sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na
magpabubuti sa sektor ng industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang
mga pangkat ay magsasagawa ng sarbey upang alamin ang mga industriya
na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, isaliksik din ang mga polisiya
na sumusuporta sa mga industriya na ito. Gumawa ng isang balangkas sa
274
kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng mga makikitang
polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa:
• Kalagayan ng mga industriya
• Kakayahan na mapalago ang mga industriya
• Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng
industriya
• Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan
MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN

KAILANGAN
HINDI
INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
PAUNLARIN
PY
4 3 2 1
Panahon na Hindi umabot Umabot sa Umabot sa Umabot
Iginugol sa sa limang pitong (7) siyam (9) ng higit sa
Gawain (5) araw ng araw ng na araw ng sampung
pagsasagawa pagsasagawa pagsasagawa araw (10+) ng
O
pagsasagawa
Kooperasyon Ang lahat ng Kalahati Isa lang na Walang
ng Grupo miyembro ay lamang na miyembro nagsagawa
nagsagawa
ng mga
C
miyembro ang
nagsagawa
ang
nagsagawa
ng mga
gawain.
gawain. ng mga ng mga
gawain. gawain.
D
Gawain 16: ARROW IN ACTION
E
Sagutin ang tanong sa bahaging ito.

EP
Napagtanto
Natutuhan
Ang alam ko
D
Paano ako makatutulong sa

mga patakarang industriyal
tungo sa pambansang
pagsulong at pag-unlad?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa
=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&
i m g d i i = _ & i m g r c = Z Y 1 Q L 6 c w 3 x l M i M % 2 5 3 A % 3 B H n t z d V 7 Q p r y U Y M % 3 B h t t p % 2 5 3 A % 2 5 2 F % 2 5 2 F w w w. c l i p a r t b e s t .
275
Transisyon sa Sususnod na Aralin
Naunawaan ng mga mag-aaral ang kalagayan at kahalagahan ng

sektor ng industriya sa ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na
ito bilang isang industriya. Maaari itong maging sandigan ng bansa upang
masiguro na ang mamamayan ay magkaroon ng hanapbuhay at madama
ang tunay na epekto ng industriyalisasyon.
PY
Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na
malaki pa ang potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa
kabilang banda, ang kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor
ay malaking tulong upang higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahan
na makabuo ng mga produkto upang higit na mapalaki ang kita ng iba pang
O
sektor ay isang makabuluhang inisyatibo para sa ekonomiya. Kaakibat nito
ang kakayahan naman na mapagbuti at magamit ng iba pang sektor ang
produktong mula sa sektor ng industriya.
C
Upang lubos na maunawaan ang buong ekonomiya, susunod na
pagaaralan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at
D
kakayahan nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Aalamin ng
mga mag-aaral kung ano ang kaugnayan nito sa sektor ng industriya at
kung paano ito gumagalaw sa loob ng ekonomiya.
E
EP
D
276
PANIMULA
Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangan na dapat matugunan.

Kabilang dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi
kayang ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din ng mga serbisyo
kagaya ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon.
Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay
nagmumula sa sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangang tulad ng
damit ay nagmumula naman sa sektor ng industriya. Subalit sa anong sektor
naman ng ekonomiya ang nagkakaloob ng mga pangangailangang tulad
ng transportasyon, komunikasyon, at edukasyon? Sa ganitong aspekto
pumapasok ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod. Kung
PY
kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang bahaging ginagampanan
ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong
dito.
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ang mag-aaral
ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong
O
gawain na sadyang pupukaw ng kaniyang interes at magdudulot sa kaniya ng
kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ang mag-aaral ay
C
makapagsusuri ng bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at
mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na nakatutulong dito.
D
ARALIN 4:
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
E
EP
ALAMIN

mag-aaral tungkol sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging
D
ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa.
Gawain 1: ON THE JOB!
Ipasuri sa mga mag- aaral ang mga larawan sa susunod na pahina.

Ipatukoy kung ano ang trabaho ng mga makikitang tao sa larawan? Hayaan
silang ipaliwanag ang batayan ng kanilang sagot.
277
1 2 3
PY
4 5 6
O
C
E D
Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mga mag-aaral ang isang

EP
callout upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa sektor

ng paglilingkod.
D
Gawain 2: CALLOUT
Ipasagot ang mga tanong sa una at pangalawang icon. Samantala, ang

panghuling icon ay sasagutin lamang pagkatapos ng aralin na ito.
278
Ang
aking gustong
malaman ay __________
______________________
____________________ Ang
Ang ______________ aking mga
aking paunang nalaman ay__
nalalaman ay________ _____________
_____________________ ____________
___________________ ________
____________
PY

O
Ang susunod na bahagi ng aralin ay magbibigay-daan upang ang mga
C
mag-aaral ay magabayan sa pagkatuto ng mga kaalaman tungkol sa sektor
ng agrikultura. Ang kabatiran sa mga impormasyong ito ay daan upang ang
pamantayang pangnilalaman ay matamo. Ang lahat ng ito ay bilang paghahanda
D
na rin sa mga kasanayan na lilinangin sa mga susunod na bahagi ng aralin.
E
PAUNLARIN
EP
Matapos malaman ang mga paunang impormasyon tungkol

sa aralin, ngayon naman ay lilinangin ang mga kaalamang ito sa
D
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging

batayan ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging
ito ay matutuhan ng mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto
tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng
mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan
na kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod
sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng
gawain na nasa ibaba.
279
Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH
Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod

na teksto tungkol sa sektor ng paglilingkod. Hikayatin sila na itala ang
mahahalagang bagay o konsepto na nakapaloob dito para sa susunod nilang
gawain. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng
aralin.
PY
O
1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod?
C
2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod.
3. Sumasang-ayon ka bang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod
D
sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya?
Pangatwiranan.
E
Gawain 4: TRI-QUESTION CHART

EP
Gamit ang tri-question chart bilang gabay, ipasagot sa mga mag-aaral

ang mga tanong sa loob ng tsart. Ipatala ang mga ito ayon sa mga hinihingi
ng bawat titik. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay
ng gawain.
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
D
Ano-anong gawaing pang- Paano nakatutulong

Ano-ano ang
ekonomiya ang nasasaklawan ang mga gawaing ito sa
halimbawa nito?
ng sektor ng paglilingkod? pambansang ekonomiya?
A.
B.
C.
D.
E.
F.
280
Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO
Atasan ang mga mag-aaral na paghambingin ang distribusyon ng mga

sektor ng ekonomiya. Ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang lubos
na maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya,
2005 – 2010 (In Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
PY
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
O
C
1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita
ng ekonomiya mula 2005 hanggang 2010?
2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa
D
nakalipas na mga taon?
3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor
ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa?
E
4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa

ekonomiya ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at industriya?
EP
Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK
Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross
D
Domestic Product by Industrial Origin, ipakompyut sa mga mag-aaral ang

antas ng kontribusyon ng bawat sub-sektor sa kabuuang Gross Value Added
ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 (Q1). Pagkatapos ay
ipatukoy kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.
281
GROSS VALUE ADDED in SERVICES
AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS
1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014
INDUSTRY/INDUSTRY Q1 2013 Q1 2014 Growth
GROUP Rate (%)
SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8
a. Transportation, 123,446 134,452 8.9
Storage, and
Communication
b. Trade and Repair 238,463 251,792 5.6
of Motor Vehicles,
Motorcycles, Personal
PY
and Household Goods
c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2
d. Real Estate, Renting & 165,317 180,536 9.2
Business Activity
O
e. Public Administration & 65,178 69,289 6.3
Defense; Compulsory
Social Security
f. Other Services 174,683
C
183,907 5.3
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board, May 2014
D
SEKTOR NG 2013 (Q1) 2014 (Q1) Tumaas o
PAGLILINGKOD (%) (%) Bumaba
E
a. Transportation,
Storage, and
EP
Communication
b. Trade and Repair
of Motor Vehicles,
Motorcycles, Personal
and Household Goods
D
c. Financial
Intermediation
d. Real Estate, Renting
& Business Activity
e. Public Administration
& Defense;
Compulsory Social
Security
f. Other Services
282
1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at
maliit na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014?
2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng
paglilingkod upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?
Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa mga katangian ng mga

manggagawang Pilipino. Pagkatapos ay ipakumpleto ang dayagram na nasa
ibaba. Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay.
PY
O
C
E D
EP
1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino

sa mundo?
D
2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang

kalagayan ng mga manggagawang Pilipino?
283
Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD
Mula sa nakalap na impormasyon mula sa pagsasaliksik, ipatala ang

mga nakalap na impormasyon sa dayagram sa ibaba tungkol sa mga ahensiya
ng pamahalaan na tumutulong sa mga manggagawang Pilipino. Pagkatapos
ay ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong.
Klasipikasyon Mga
ng Ahensiya Ahensiya ng
Pamahalaan
PY
Nangangalaga
sa kapakanan ?
ng mga
Mga Ahensiyang manggagawa
Tumutulong ?
O
sa Sektor ng
Paglilingkod
?
C
Humuhubog
sa kakayahan
?
ng mga
manggagawa
D
?
E
EP
1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang

bansa?
2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga
manggagawang Pilipino?
3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
D
Pilipino sa ibang bansa?
Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD
Ipabasa ang teksto na nasa ibaba. Ito ay naglalaman ng mga batas

na nangangalaga sa mga karapatan ng manggagawa. Pagkatapos mabasa at
masuri ay papunan ang graphic organizer na nasa ibaba. Gamiting gabay ang
mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng aralin.
284
Batas: Mahalagang Probisyon:
Batas na
nangangalaga
sa karapatan
ng mga
manggagawang
Pilipino
PY

O
Atasan ang mga mag-aaral na sagutan ang sumusunod na tanong.
Pagkatapos ay ipasuri sa tulong ng isa nilang kamag-aral ang naging kasagutan
ng bawat isa gamit ang Guide Question Sheet. Ipalagay sa ikalawang hanay
C
kung may pagkakatulad ang kanilang mga sagot o wala.
D
(May pagkakatulad) (Walang pagkakatulad)
E
TANONG
EP
1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing

mo na pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa?
Pangatwiranan.
2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga
D
napiling probisyon?
3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ay
nakaliligtaan o napababayaan ng kinauukulan?
Ipaliwanag.
4. Ano ang kontraktuwalisasyon? Ano ang epekto nito sa
mga manggagawang Pilipino?
5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa
palagay mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa?
Paano ito maaaring mapalakas o maipalaganap?
285
Matapos na maibigay ang mahahalagang konsepto at kaisipan
tungkol sa aralin na ito, ang mag-aaral ay inaasahang nagkaroon ng mga
karagdagang kaalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. Inaasahan din na
ang mga nilalamang ito ay kanilang magagamit upang higit pang mapalalim
ang kanilang kaalaman at kasanayan na kritikal sa isang mag-aaral ng
Araling Panlipunan. Ang mga gawaing inihanda sa susunod na bahagi
ay napapanahon, makatotohanan, at mangangailangan ng pagsusuri at
kasanayan na magamit ang mga natutuhan sa naunang bahagi.
PAGNILAYAN
PY
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin pa ang mga

nabuong kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa sektor ng paglilingkod at
kahalagahan nito sa pambansang ekonomiya. Kinakailangan ang mas
O
malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng sektor na ito upang maihanda
sila sa pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan. C
Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN
D
Ipatukoy ang nilalaman ng mga larawan at ipasulat sa kahon ang sa
palagay nilang dahilan ng mga ito. Gamiting gabay ang mga pamprosesong
E
tanong sa pagtalakay ng gawain.

.
EP
1
D
286
2
PY
3
O
C
D
E
1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa?

2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng
EP
edukasyon?
3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na
nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at
propesyonal?
4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang
D
bansa kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan

ang kapakanan ng mamamayan?
Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL
Pasulatin ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo

ng bansa ang mga mag-aaral ukol sa kanilang mga natutuhan, reyalisasyon,
at opinyon tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng
bansa. Hikayatin sila na magbigay ng mga mungkahing programa para sa
kagalingan ng mga manggagawang Pilipino. Gamiting gabay ang rubrik sa
susunod na pahina sa pagsasagawa ng gawain.
287
RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM
NAKUHANG
PUNTOS
Maliwanag na nailahad ang lahat ng
mga tanong, isyung nalutas at hindi
Pagkilala sa sarili nalutas, at nakagawa ng kongkreto 25
at akmang kongklusyon batay sa
pansariling pagtataya.
Paglalahad ng
Napakaliwanag ang paglalahad ng
sariling saloobin 25
saloobin sa paksa.
sa paksa
Pagpapahalagang Natukoy ang lahat ng mga
PY
natalakay sa pagpapahalagang natalakay sa 25
aralin paksa.
Pagsasabuhay
Makatotohanan ang binanggit na
ng mga
paraan ng pagsasabuhay ng mga
pagpapahalagang 25
pagpapahalagang natutuhan sa
O
natutuhan sa
paksa.
paksa
Kabuuang Puntos 100
C
Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT
D
Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay daragdagan pa ng mga mag- aaral
ang kanilang kaalaman kaugnay sa paksa na tinalakay.
E
Gabay sa Pagsasaliksik
1. Atasan ang mga mag-aaral na magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa
EP
mga Internet website ng ilang mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary
standardization law.
2. Pagawin sila ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa
kanilang pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang
sektor na ito.
D
3. Ipabahagi ang resulta ng ginawang pagsasaliksik sa klase.
288
RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK
NAKUHANG
PUNTOS
Kumpleto at kumprehensibo ang
nilalaman ng pagsasaliksik. Wasto ang
lahat ng impormasyon. Gumamit ng mga
primarya at sekondaryang sanggunian
Nilalaman upang mabuo ang nilalaman. May mga
karagdagang kaalaman na matututuhan
mula sa pagsasaliksik.
PY
Masusing sinuri at tinimbang ang
mga pananaw na inilahad. Nakabatay
sa moralidad, ebidensiya, at sariling
pagsusuri ang paglalahad ng pananaw.
Paglalahad ng
Hindi nagpakita ng pagpanig sa sino mang
Pananaw
personalidad o pangkat.
O
C
Malinaw na naipabatid ang mensahe
ng pagsasaliksik. Naimulat ang mga
manonood sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng pagsasaliksik.
D
Mensahe Nakabatay ang mensahe sa mga nilalaman
ng sangguniang ginamit. Nahikayat
ang mga manonood na kumilos ayon sa
E
mensahe ng pagsasaliksik.
Organisado, malinaw, simple, at may

EP
tamang pagkakasunod-sunod ang

presentasyon ng mga pangyayari at ideya
sa pagsasaliksik. Malinaw ang daloy ng
Presentasyon istorya at organisado ang paglalahad ng
mga argumento at kaisipan.
D
Malikhain, malinis, at kumprehensibo

ang nabuong pagsasaliksik. Gumamit ng
iba pang midya o teknolohiya bukod sa
hinihingi ng gawain upang mas maging
Pagkamalikhain kaaya-ayang panoorin ang ginawang
pagsasaliksik. Nakatulong ang mga
ginamit na midya o teknolohiya upang
makakuha ng karagdagang impormasyon
na nagpayaman sa pagsasaliksik.
Kabuuang Puntos 100
289
Gawain 13: CALLOUT
Muling pabalikan ang kanilang inilagay sa una at pangalawang icon.
Atasan silang kompletuhin na ang callout icon na ito sa pamamagitan ng
paglalagay ng kanilang mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Ipasulat mo ito
sa ikatlong icon.
Ang
aking gustong
malaman ay __________
______________________
____________________ Ang
Ang ______________ aking mga
PY
aking paunang nalaman ay__
nalalaman ay________ _____________
_____________________ ____________
___________________ ________
____________
O
C
D
E

EP
Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan,

at kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya.
Natalakay rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na
D
kabilang sa sektor na ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning

kinakaharap nila. Sa gitna ng mga hamon na ito, ang pamahalaan ay
nagpatupad ng mga programa para sa kanilang kapakanan sa tulong ng
mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at mga batas na kumikilala sa
kanilang karapatan.
Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pang-

ekonomiya na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na
Sektor. Tatalakayin sa aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung
paano pahahalagahan ang sektor na ito.
290
PANIMULA
Ang pagkamit ng pambansang kaunlaran ay hinahangad ng bawat

mamamayan. Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng
bumubuo sa sektor ng ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan.
Sa nakaraang mga aralin, naunawaan ng mga mag-aaral ang bahaging
ginagampanan ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod
upang matugunan ang mga pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang
pambansang kaunlaran. Subalit, hindi masasabing komprehensibo ang pag-
aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi natin maibibilang ang pagsusuri
ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat maraming mga mamamayan
ang kabilang dito.
PY
Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal
na sektor ng ekonomiya. Upang higit na maunawaan ng mga mag-aaral
ang mga konseptong nakapaloob sa paksang ito, sila ay haharap sa mga
impormatibong teksto na siyang magbibigay sa kanila ng mga impormasyon at
mga mapanghamong gawain na pupukaw sa kanilang interes at magdudulot
O
ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na sila ay makapagsuri ng mga
dahilan at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at
C
mapahalagahan ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
impormal na sektor.
D
ARALIN 5:
ANG IMPORMAL NA SEKTOR:
MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
E
ALAMIN
EP
Matapos matutuhan ng mag-aaral ang mga konsepto at kung paano

nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa
ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay tutuklasin niya ang tungkol
D
sa impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang magiging

paglalakbay sa paksang ito, halina’t simulan munang maglaro at sagutin
ang susunod na mga gawain.
Gawain 1: SHAPE TEXT BOX
Ipaayos sa mga mag-aaral ang sumusunod na titik na nasa loob ng

shape box upang mabuo ang salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang
gawain o hanapbuhay. Atasan silang isulat ang kanilang sagot sa kanilang
kuwaderno at pagkatapos ay kanilang sagutin ang mga pamprosesong tanong.
291
ABULT
EODRNV
EARLANBDA
ATHO
EVNDOR

ABCEPID KLWAIDES
REVIDR NVORDE

PY
1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay?
2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan?
O
Bakit?
3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng
bansa? Bakit?
C
Gawain 2: PHOTO-BUCKET
D
Atasan ang mga mag-aaral na suriin ang photo-bucket na nasa ibaba
at sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba. Ang mga larawang
E
ito ay maaaring ilahad sa pamamagitan ng powerpoint presentation, pagguhit

sa kartolina, o paggupit ng ibang larawan mula sa mga dyaryo o magasin na
katulad ng mga hanapbuhay na ipinapakita ng mga larawang nasa ibaba.
EP
D
Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-economy.jpg
Retrieved on November 7, 2014
292
1. Patungkol saan ang mga larawan?
2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon?
3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at
pamumuhay ng mga tao?
Sa susunod na bahagi ay gabayan ang mga mag-aaral upang

masagutan ang chart at inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol
sa impormal na sektor.
Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran ng
PY
mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa bahaging ito ng aralin, ang sasagutan lamang
ng mga mag-aaral ay ang pinakaibabang bahagi ng pyramid of knowledge
chart upang masukat ang inisyal nilang kaalaman mula sa katanungan.
Ipaliwanag sa kanila na ang gitnang bahagi ay pupunan lamang pagkatapos
O
ng bahagi ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pagkatapos ng gawain
sa PAGNILAYAN. Ipaunawa sa mga mag-aaral na dapat nilang ingatan ang
kanilang pyramid of knowledge chart. Maaari nila itong ilagay sa portfolio o
C
kuwaderno dahil ito ay kanilang kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng
modyul na ito.
E D
EP
D
Ano-ano ang dahilan at epekto ng

pag-iral ng impormal na sektor ng
ekonomiya?
Matapos maorganisa ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral

tungkol sa paksang impormal na sektor, ihanda silang muli para sa susunod
na bahagi ng aralin upang higit na maunawaan ang konsepto ng impormal
na sektor.
293
PAUNLARIN
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mga paunang

impormasyon tungkol sa paksang-aralin, ngayon naman ay kanilang
lilinangin ang mga kaisipan/kaalamang ito sa tulong ng mga teksto
at mga gawaing sadyang inihanda upang maging batayan nila ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan
ng mga mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa
impormal na sektor. Inaasahang magagabayan sila ng mga inihandang
gawain at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang
PY
dahilan at epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya.
Halina’t mag-umpisa sa pamamagitan ng unang babasahin na inihanda
para sa mga mag-aaral.
O
Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET & DRAW)
C
PAKSA: Ang Impormal na Sektor: Isang Pagpapaliwanag
D
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na matatagpuan sa kanilang mga
Learner’s Module. Layunin ng gawaing ito na ang mga mag-aaral ay magkaroon
E
ng kaalaman at pang-unawa sa paksang-aralin.

Ipaunawa sa mga mag-aaral na sa nakatakdang Gawain, hindi lamang
pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang pagsusuri ng mga
EP
mahahalagang salita na siyang bubuo sa pangunahing konsepto ukol sa

impormal na sektor ng ekonomiya. Mula sa kanilang malalim na pagsusuri
ay makukuha ang mga pangunahing salita/ideya na bubuo ng mahahalagang
konsepto na siyang sasagot sa mga pamprosesong tanong na matatagpuan
sa ibaba ng teksto. Pagkatapos nito ay ipaguhit at papunan ang dayagram at
D
ipasulat sa itinalagang tri-linear model chart na nasa ibaba.
1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto?
2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng
teksto? Bakit?
3. Mula sa datos na nakalap sa teksto, iguhit at punan ng kasagutan sa
kuwaderno o papel ang dayagram na nasa susunod na pahina.
294
TRI-LINEAR MODEL
PY
O
Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo!
C
Layunin ng gawain na ito na mabigyang-diin ng mga mag-aaral sa
pamamagitan ng pagsulat sa kahon ng mahahalagang konseptong sinabi ng
ilang piling tao o organisasyon tungkol sa impormal na sektor mula sa tekstong
kanilang nabasa.
D
1
E
2
EP
4
D
295
Gawain 6: TEKSTO-SURI
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang teksto na nasa ibaba. Layunin

ng gawaing ito na magkaroon ng kaalaman at pang-unawa ang mga mag-aaral
tungkol sa mga kadahilanan ng pagkakaroon at epekto ng impormal na sektor
sa kabuuan ng ekonomiya. Ipaliwanag sa mga mag-aaral na sa nakatakdang
Gawain, hindi lamang pagbabasa ang kanilang isasakatuparan kundi pati ang
pagsusuri ng mahahalagang salita na siyang magbibigay daan upang kanilang
masagot ang mga pamprosesong tanong na matatagpuan pagkatapos ng
teksto.
PY
1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto?
2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o
lumalaganap ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa
radial cycle na nasa ibaba.
O
C
E D
EP
D
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit

pumapasok ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit?
4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto
ng impormal na sektor.
296
PY
O

C
Matapos maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto ng impormal
na sektor, mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon
naman ay ihanda sila upang maipaunawa at mapahalagahan ang mga
D
patakarang pang-ekonomiyang may kinalaman dito.
E
Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS!

EP
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto na naglalaman ng

mga programa at patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal
na sektor. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa
ibaba ng teksto na susukat sa antas ng kanilang kaalaman at pang-unawa.
D
1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan
upang mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang
nasa impormal na sektor?
2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang
mga batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan
sa impormal na sektor.
297
Mga batas na may kaugnayan sa Mga programa, proyekto, o patakarang
impormal na sektor pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
impormal na sektor
PY
O
C
D
Mahusay, ngayong natapos na magabayan ang mga mag-aaral
upang maunawaan nila ang konsepto ng impormal na sektor, sa punto
namang ito ay susukatin ang antas ng kanilang natutuhan sa pamamagitan
E
ng maiksing pagsusulit bilang kasunod na gawain.

EP
Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL: TAMA o MALI: Sagutin Mo!
Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawain ang sumusunod

na pahayag at tukuyin kung tama o mali ang mensahe ayon sa mga salitang
nakasalungguhit. Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at
D
IMPORMAL kung ito ay MALI.
1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na

sektor” ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973.
2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng

pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor.
3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng

mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na itinakdang
kapital at pamantayan ng produksiyon ayon sa batas.
298
4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5
milyon ang kabilang sa impormal na sektor.
5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at

pamantayan ng pamahalaan.
6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral

tungkol sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig.
7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay

nakapag-ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product
(GDP) ng ating bansa.
PY
8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang
binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka.”
9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi
O
nakarehistro, hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa
legal at pormal na balangkas ng pamahalaan.
C
10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden
economy.
D
Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS!
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang sumusunod na pahayag o

E
katanungan at tukuyin sa pamamagitan ng pagsasaayos ng mga titik upang

mabuo ang hinihinging kasagutan sa bawat bilang.
EP
1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng

produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan
sa pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET
2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipag-

D
transaksiyon sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP
3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan

upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW
4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili

laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta
sa kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC
5. Ito ay tumutukoy sa illegal o walang permisong pangongopya ng mga

pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW
IRYCAP
299
6. Ang programa ng pamahalaan ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425
na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa
impormal na sektor. ALCISO FROERM GENADA
7. Batay sa pag-aaral at survey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng

kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA
8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga

manggagawa.
ENILIPPHP OBLRA OCDE
9. Ang ahensiya ng pamahalaan na itinatag upang makapagbigay ng

edukasyong teknikal at kasanayan ng mga Pilipino. EDTSA
PY
10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan,
serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH
PGRMAOR
Sa puntong ito, maaari mo ng pasagutan sa mga mag-aaral ang
O
gitnang bahagi ng Pyramid of Knowledge Chart mula sa kanilang kaalaman
na natutuhan mula sa nabasang teksto. Ipasagot sa mga mag-aaral ang
gitnang bahagi ng chart.
C
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan mo bilang guro ang baitang

D
ng kaunlaran ng mga mag-aaral sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan
nila ang gitnang bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman
E
na nakuha mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay

papupunan lamang sa mga mag-aaral pagkatapos ng gawain sa PAGNILAYAN.
Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang pyramid of knowledge chart.
EP
Maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o kuwaderno dahil ito ay kanilang
kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito.
D

ekonomiya?
300

Matapos mong matulungan ang mga mag-aaral na maorganisa ang
kanilang mga paunang kaalaman tungkol sa impormal na sektor kaugnay
ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may kinalaman dito, sa puntong
ito naman ay ihanda mo sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo ang
PY
mga kaalamang nabuo ng mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor,
mga dahilan at epekto nito sa ekonomiya, mga batas, programa, at
patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa paksa upang maihanda ang mga
mag-aaral para maisabuhay nila ang kanilang mga natutuhan.
O
Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO!
C
Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang natutuhan ng iyong
mga mag-aaral ukol sa impormal na sektor at sanayin sila sa sistematikong
D
pangangatwiran. Atasan silang gumawa ng katulad na pigura ng discussion
web chart na nasa ibaba upang kanilang mapangatwiranan kung nakabubuti
ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag-iral ng impormal na sektor.
E
Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong upang mas

maging kongkreto ang kanilang kaalaman ukol sa impormal na sektor.
EP
DAHILAN / DAHILAN /
PALIWANAG PALIWANAG
NAKAKABUTI
BA O
D
NAKASASAMA
SA EKONOMIYA
ANG PAG-IRAL NG
IMPORMAL NA
SEKTOR
KONGKLUSYON
301
1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan
at hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa
ekonomiya? Ipaliwanag.
2. Sa anong panig ka nahirapan maglahad ng mga kadahilanan? Bakit?
3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo
tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng
bansa? Pangatwiranan ang iyong kasagutan.
Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART!

Basahin at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balita na matatagpuan sa
kanilang Learner’s Module. Pagkatapos nito ay ipasagot ang mga pamprosesong
PY
tanong at papunan ng mahahalagang datos ang story map chart na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang balita?
2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa ibaba, isulat mo sa loob
ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye ng balita.
O
C
E D
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit?
Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE

EP
Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan ay aatasan ang mga mag-
aaral na gumawa ng isang socio-political caricature na nagpapakita ng mukha ng
impormal na sektor. Ipaunawa na ito ay dapat na naglalaman ng mga elemento
ng impormal na sektor sa aspektong kadahilanan, epekto, at mga batas o
D
patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang maisagawa nang maayos ang

presentasyon, ipasaalang-alang ang sumusunod na pamprosesong tanong at
ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos gamit ang rubrik sa
susunod na pahina.
1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong
ipinakita sa caricature?
2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para
ilahad ang mensahe ng caricature.
3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang
konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot.
302
RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE
Pamantayan Indikador Puntos Natamong
Puntos
Akma ang kabuuang
Kaangkupan caricature sa hinihinging
10
sa Tema mensahe at tema para sa
impormal na sektor
Mahusay na nailahad ang
Paglalahad
pananaw/kaisipan gamit
ng Pananaw/ 10
ang mga elemento o
Kaisipan
simbolismo.
PY
Masining na ipinakita ang
Presentasyong
ideya batay sa kabuuang 10
Biswal
larawan
Kabuuang Puntos 30 puntos
Sa puntong ito, na may sapat nang kaalaman ang mga mag-aaral
O
tungkol sa impormal na sektor at mga konseptong may kaugnayan sa mga
kadahilanan, epekto, mga batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya
C
ay pasagutan na sa kanila ang huling baitang o ang pinakamataas na bahagi
ng Pyramid of Knowledge Chart. Paalalahanan sila na dapat nila itong
ingatan sapagkat ito ay kanilang proyekto.
D
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng kaunlaran sa
pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pupunan nila ang pinakataas
E
na bahagi ng pyramid of knowledge chart batay sa mga kaalaman na nakuha

mula sa pagbabasa ng mga teksto. Ipaliwanag sa kanila na dapat ingatan ang
EP
pyramid of knowledge chart, maaari nila itong ilagay sa kanilang portfolio o

kuwaderno dahil ito ay magsisilbi nilang proyekto.
D

ekonomiya?
MAHUSAY! Napagtagumpayan mong ipagawa sa mga mag-aaral

ang mga gawain upang kanilang maunawaan ang impormal na sektor ng
ekonomiya.
303
PANIMULA
“No man is an island,” ito ay isang popular na kasabihan na nagsasaad

na walang tao sa mundo na maaaring mabuhay ng mag-isa. Nagpapatunay
ito na sa buhay ay kailangan ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay
hindi lamang akma sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga
bansa, ang kasabihang ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit
sa lahat sa pang-ekonomikong usaping masasalamin sa pamamagitan ng
pakikipagkalakalan.
Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran,
at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang
mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na makapagbibigay
PY
sa mga mag-aaral ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-
linaw kung ano ang kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng
Pilipinas at ibang bansa sa daigdig.
Sa pagtatapos ng araling ito inaasahan na ang mga mag-aaral ay
nakapagtataya ng kalakaran o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas,
O
napapahalagahan ang bahaging ginagampanan ng kalakalang panlabas sa
ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang ugnayan at mga patakarang
pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o organisasyong may
kinalaman sa kalakalang pandaigdig.
C
D
ARALIN: 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
E
ALAMIN
EP
Layunin ng bahaging ito na tukuyin ang schema o dati nang

alam ng mga mag-aaral tungkol sa paksang-aralin na kalakalang
D
panlabas ng Pilipinas sa tulong ng sumusunod na gawain na pupukaw

sa kanilang interes.
Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT
Ipaayos sa mga mag-aaral ang mga titik na nasa loob ng kahon sa

HANAY A upang mabuo ang pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay
piliin ang titik ng katumbas na watawat nito sa HANAY B.
304
HANAY A HANAY B
PY
O
C
E D
EP
D
305
PY
O
C
E D
Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.htm
EP
D
1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali/mahirap sa iyong
hanapin? Bakit?
2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at
kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat
bilang?
3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan
ang mga bansang ito sa Pilipinas?
306
Gawain 2: HANAP-SALITA
Ipahanap sa mga mag-aaral ang sumusunod na salita sa word box. Ang

mga ito ay maaaring nasa anyo ng pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad.
BARTER BATAS BIGAS DOLYAR ELECTRONICS

EXPORT GALLEON GINTO IMPORT KALAKALAN
LANGIS PRUTAS TABAKO TARIPA QUOTA
E K O N O P R U T A S
S A W B A T O U Q E L
Q L G A L L E O N S A
PY
W A R R W D X E A C N
A K E T R O P M I I G
B A X E F D G O T N I
I L Z R O O T A T O S
O
G A L L L K E K A R L
A N Y L U X C E R T B
S A O D
C P A E D I C A
R P O O T N I G P E T
A R R N M E U L A L A
D
P T A B A K O D A E S
E
1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit?
EP
2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa

bawat isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag.
Sa susunod na bahagi ay ipapasagot sa mag-aaral ang isang tower

D
of knowledge upang inisyal na masukat ang kanilang nalalaman tungkol sa

kalakalang panlabas.
Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE

ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay ipasagot
sa kanila ang katanungang nasa kahon at ipasulat sa bahaging SIMULA
bilang inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng GITNA at WAKAS ay
sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng paglalakbay sa araling ito.
307
PY
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa
O
ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging
ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa?
C

Matapos mong maorganisa ang mga paunang kaalaman ng iyong mga
mag-aaral tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ihanda mo naman
sila para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit nilang maunawaan
D
nang mas malalim ang paksang ito.
E
PAUNLARIN
EP
Pagkatapos balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga

D
kaalaman tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ipabasa sa

kanila ang mga teksto na nasa kanilang Learner’s Module kaugnay
ng paksa na nasa Gawain 4. Layunin ng gawaing ito na mapalawak
pang lalo ang kanilang kaalaman sa aralin. Bilang guro, maaaring
ibigay sa kanila bilang takdang-aralin ang ilang konsepto tungkol sa
kalakalang panlabas ng Pilipinas nang sa gayon ay maging madali
para sa kanilang maunawaan ang nilalaman ng mga babasahin o
teksto.
308
Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST
Pagkatapos basahin at unawain ng mga mag-aaral ang teksto na nasa

kanilang Learner’s Module (LM), ipasagot sa kanila ang mga pamprosesong
tanong gamit ang graphic organizer na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa?
3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng Ekonomiks ang
kaisipan tungkol sa kalakalang panlabas?
PY
O
C
E D
Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE

EP
Sa pamamagitan ng t-tsart, paghahambingin ng mga mag-aaral ang

dalawang batayan o kalakaran ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay
sa tekstong nabasa.
A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo:

D
309
B. Batay sa Pakinabang sa Kalakalan:
PY
Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO!
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa kalakalang

panlabas ng Pilipinas sa kanilang Learner’s Module. Layunin ng gawaing
O
ito na masuri ng mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon
tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay ipasagot ang mga
pamprosesong tanong at papunan ang sa pagkatuto Venn diagram.
C
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?

D
2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at
import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang
E
impormasyon.
EP
D
IMPORT EXPORT
310
Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin

Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa pakikipag-
ugnayan ng ating bansa sa iba’t ibang samahan o organisasyong pang-
ekonomiko na nasa Learner’s Module. Layunin ng gawain na ito na masuri ng
mga mag-aaral ang mahahalagang datos o impormasyon tungkol sa gampanin
ng iba’t ibang samahan o organisasyong pang-ekonomiko sa mga patakaran
o programa ng ating bansa tungkol sa kalakalang panlabas. Pagkatapos ay
ipasagot ang mga pamprosesong tanong at papunan ng mga impormasyon
ang dayagram na nasa ibaba.

1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto?
PY
2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga
samahang pandaigdig?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang
impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang
pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig.
Layunin ng
O Pangunahing
Pagkakatatag ng
C
Mga Samahang Pang- Tulong na Naidulot
ekonomiko sa Ekonomiya ng
Samahan
Pilipinas
E D
EP
D
311
Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART
Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto na pinamagatang “Kalakalang

Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran, at Programa”. Layunin
ng gawain na ito na magabayan ang mga mag-aaral upang mapaghusay pa
ang kanilang kakayahan sa pagsuri ng mga impormasyon. Pagkatapos ay
kanilang sasagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba at papunan
ang data retrieval chart ng mahahalagang datos at impormasyon.
1. Ano ang ipinapahayag ng teksto?
2. Batay sa iyong binasa bakit kinakailangang ang pamahalaan ay
PY
magpatupad ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan
sa kalakalang panlabas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data
retrieval chart na nasa ibaba.
O
Batas o Programang may
Isinasaad o
Kaugnayan sa Kalakalang Kahalagahan
Nilalaman
Panlabas
C
D
Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ

E
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga kaalamang hinihingi batay sa mga

natutuhan mula sa mga tekstong binasa. Ipasagot ang sumusunod na pahayag
EP
o katanungang nasa ibaba.
1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng

mga bansa sa daigdig
D
2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat.

3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang
produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa
halaga ng produksiyon ng ibang bansa.
4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing
pang-ekonomiya
5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti
sa bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang
prinsipyo ng opportunity cost
312
6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang
bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig
7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa
daigdig
8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa
9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang

bansa.
10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan

sa pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang
PY
dito
11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas
ayon sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014
O
12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na
pagluluwas ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo.
C
13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang
malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig.
14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin

D
ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pag-iibayo
ng kalakalan.
E
15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing

komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community,
EP
Economic Community at Socio-Cultural Community na siyang magiging

batayan ng ugnayan ng mga kasaping bansa.

D

ng kaunlaran sa pagkatuto ng iyong mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay
pasagutan mo sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isulat
sa bahaging GITNA bilang kanilang kasagutan. Samantalang ang bahagi ng
WAKAS ay sasagutan lamang nila sa iba pang bahagi ng kanilang paglalakbay
sa araling ito.
313
PY
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang
bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan
nito sa ekonomiya ng bansa?
O
Matapos mong gabayan ang iyong mga mag-aaral upang mapalalim
ang kanilang kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas, ngayon
C
naman ay gabayan mo sila sa susunod na bahagi ng modyul.
PAGNILAYAN
D
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin

E
mo bilang guro ang mga nabuong kaalaman ng mag-aaral ukol sa

kalakalang panlabas ng Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim
EP
na pagtalakay sa naturang paksa upang maihanda mo sila para sa

pagsasabuhay ng kanilang mga natutuhan.
D
Gawain 11: BALITA-NALYSIS
Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang balitang pinamagatang

“Pinas, obligadong umangkat ng bigas” na nasa Learners Module at pagkatapos
ay ipasagot ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba.
1. Tungkol saan ang balita?
2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit?
3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag
ng pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang
panlabas.
314
Gawain 12: BRAND B-ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY
Sa tulong ng kanilang mga kagrupo, atasan ang mga mag-aaral na

magsagawa ng isang survey sa 10 katao gamit ang isang checklist na sasagutan
ng mga respondents (kapuwa mag-aaral, kamag-anak, kaibigan, o kapitbahay)
na naglalayong malaman at masukat ang kanilang mga preference o mga nais
bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Ipakita sa mga mag-aaral ang
halimbawa ng checklist form na nasa ibaba upang maging gabay. Pagkatapos
ng gawain, ipasagot sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong tanong.
Sa Kinauukulan:
Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili
pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit.
PY
Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin?
Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang
sumusunod na aytem. Anumang impormasyon o datos ay mananatilng confidential.
BATAYANG IMPORMASYON
Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________
Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________
O
Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala
PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang
pumili ng higit sa isa.
C
 BRAND NG DAMIT
_________Bench ________Giordano
_________Dickies ________Polo Sport
D
 BRAND NG SAPATOS
__________Nike _________gawang Marikina ________Swatch
E
__________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel
 BRAND NG TSINELAS/SANDALS
__________Bantex _________Havianas ________Spartan
EP
__________Adidas _________Happy Feet ________Crocs
 BRAND NG CHOCOLATE
__________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9
__________Goya _________Toblerone _________Snickers
D
1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents?

2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o
banyaga ang iyong isasama sa checklist?
3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit
kaya maraming pumili nito?
4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami ang pumili, gawang
banyaga o gawang lokal?
315
Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON
Ito ay isang pangkatang gawain na kung saan sa pamamagitan ng grupong

kinabibilangan ng mga mag-aaral ay magsasaliksik sila tungkol sa kalagayan
ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na
kanilang makukuha, sila ay bubuo ng mahahalagang impormasyon o detalye
upang makagawa ng sariling balitang editoryal at cartoon. Ipaliwanag sa mga
mag-aaral na kinakailangang ang mabubuo nilang balita ay naglalaman ng
maayos na panimula kung saan ipinaaalam nila sa mambabasa ang paksa,
ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwanag ng paksa, at ang wakas kung
saan mababasa ang kanilang mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa.
Ipaliwanag sa mga mag-aaral na ang kanilang output ay mamarkahan gamit
ang sumusunod na rubrik.
PY
RUBRIK PARA SA EDITORIAL
Natamong
Pamantayan Indikador Puntos
O
Puntos
Ang pagkakasulat ng
balita ay nagpapahayag
C
ng malinaw na kaisipan at
Kalinawan 20
impormasyon tungkol sa
kalagayan ng kalakalang
D
panlabas ng Pilipinas.
Ang mga datos at
E
impormasyon na
nakapaloob tungkol sa
Katiyakan kalagayan ng kalakalang 20
EP
panlabas ng Pilipinas ay
tama, may basehan, at
angkop sa paksa.
Maayos at may kahusayan
D
sa pagpapaliwanag
Istilo ang kabuuang balita at 10
nagpamalas ito ng angking
pagkamalikhain ng grupo.
316
RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON
Pamantayan Indikador Puntos Natamong
Puntos
Naipakita at
naipaliwanag nang
mahusay ang
kaangkupan editorial
Nilalaman cartoon batay sa 20
inilahad na balita
tungkol sa kalagayan ng
kalakalang panlabas ng
PY
Pilipinas.
Maliwanag at angkop
ang mensahe sa
paglalarawan ng
O
Pagkamalikhain at
konsepto kung kalian 20
Pagkamasining
at bakit nakikialam
ang pamahalaan sa
Cpamilihan.
D
Kabuuang Malinis, maayos at

E
Presentasyon at may kahusayan sa

10
Kahusayan sa pagpapaliwanag ang
Pagpapaliwanag kabuuang larawan.
EP
D
1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng

impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas?
2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita?
3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuo ninyong editorial cartoon?
4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial
cartoon?
5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon
tungkol sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
317
ng kaunlaran sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Sa aspektong ito ay pasasagutan
sa kanila ang katanungang nasa kahon at kanila itong isusulat sa bahaging
WAKAS bilang kasagutan. Ipaalala sa mga mag-aaral na dapat nila itong itago
sa kanilang portfolio o kuwaderno bilang kanilang proyekto.
PY
O
C
Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang
bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan
D
nito sa ekonomiya ng bansa?
E
MAHUSAY! Napagtagumpayan mo na gabayan ang mga mag-aaral

EP
upang kanilang maisagawa ang mga iniatang na gawain.
ISABUHAY
D
Ngayong lubos na ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa

kalakalang panlabas ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay gagabayan
mo sila upang mailapat nila ang mga natutuhan sa kanilang pang-araw-
araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang pinag-
aralan sa kanilang buhay bilang isang mamamayang Pilipino na bahagi
sa pagkamit ng pambansang kaunlaran? Upang mabigyan ng kasagutan
ang katanungan, isasakatuparan nila ang isang gawain upang maging
kapaki-pakinabang ang mga aral na kanilang natutuhan.
318
Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN
Sa pamamagitan ng isang pangkatang gawain ay aatasan ang mga

mag-aaral na bumuo ng isang “panata” na nagsasaad kung papaano sila
magiging mabuting kabahagi ng bansa upang mapaunlad ang ekonomiya ng
ating bansa. Upang maging maayos at makabuluhan ang kanilang gagawin,
gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P.
Makagawa ng isang panata na naglalaman ng

inyong commitment o pangako kung paano
Goal
magiging mabuting kabahagi para sa kaunlaran ng
ekonomiya ng ating bansa
PY
Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag
ng panata o pangako upang maging mabuting
Role
mamamayan na magiging kabahagi para sa pag-
unlad ng ekonomiya ng bansa
Audience
O
Mga kapuwa mag-aaral at guro
C
Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng
D
Situation pangkatang panata at bibigkasin ito sa harap ng
inyong mga kamag-aral
E
Product/ Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng

EP
Performance Ekonomiya

Ipaunawa sa mga mag-aaral na marapat nilang bigyang-tuon ang
sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan.
D
a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung

paano magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa
b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging
kabahagi upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa
c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging
matalinong mamimili at mapanagutang negosyante
319
Binabati Kita! Napagtagumpayan mo na isagawa bilang guro ang
lahat ng gawain sa bahagi ng modyul na ito ukol sa kalakalang panlabas ng
Pilipinas.
Ngayon ay ihanda mo na sila para sa pangwakas na pagtataya.
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel
PY
(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa
upang umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:
A. teknolohiya
O
B. kalakalan
C. yamang-tao
D. likas na yaman
C
(U) 2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng
kaunlaran?
D
A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-
unlad ng bansa.
B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa.
E
C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan din

ng pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
EP
D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na

panukat gaya ng GDP.
(U) 3. Isa ang korapsiyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa.

Paano kumikilos ang mga Pilipino upang labanan ang hamong dulot
D
nito?
A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsiyon kaya’t
ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat.
B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan
at ang mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng
gobyerno.
C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang
mga saloobin ukol sa talamak na korapsiyon sa bansa.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang
mga maling nagaganap sa ating bansa.
320
(U) 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon din tayong
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang
isang mag-aaral, ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino.

B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan.
C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran
sa paaralan at sa komunidad.
D. Wala sa nabanggit.
(K) 5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
PY
A. pangingisda
B. paggugubat
C. paghahayupan
D. pagmimina
(P)
O
6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agrikultural ang isa sa
mga pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura.
Ano ang dahilan nito?
C
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
D
B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan
C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-
E
market road)
EP
(U) 7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa

mga magsasaka?
A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan

ng maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-
D
imprastruktura, redistribusyon ng lupa, at iba pa.

B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka.
C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng
sektor ng agrikultura.
321
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa
ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
PY
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
O
(P) 8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang
pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang
sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya
C
ng bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng

D
agrikultura.
B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya
at serbisyo.
E
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang

Pilipino.
EP
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

mga hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
D
A. paglilingkod
B. impormal na sektor
C. agrikultura
D. industriya
322
(P) 10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura
at industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod
na pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng
dalawang sektor?
A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng

agrikultura ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya
upang gawing panibagong uri ng produkto.
B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng
agrikultura samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura
samantalang ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng
PY
industriya.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang
ang agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng
pagsasaka.
O
(P) 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng
industriyalisasyon? C
A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga
makinarya ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para
sa mga manggagawa.
D
B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa
ng mas maraming produkto at serbisyo.
C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga
E
na rin ng mataas na pambansang kita.

D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at
EP
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
(K) 12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa:

A. kalakalang pakyawan at pagtitingi
D
B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal

C. sektor sa pananalapi
D. pagmimina
(U) 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy
pa ring problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa

ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
323
B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga
manggagawang kontraktuwal.
C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal
sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season.
(U) 14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng

paglilingkod?
A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.

B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman,
at serbisyo.
PY
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon
ng trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
O
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal
na balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
C
A. agrikultura
B. impormal na sector
C. industriya
D
D. paglilingkod
E
(P) 16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong

epekto ng paglaganap ng impormal na sektor?
EP
A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang

tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay.
B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
D
D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
(P) 17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng

pamimirata sa bansa maliban sa:
A. Kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa

masasamang bunga nito
B. Kakulangan ng trabaho sa bansa
C. Kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na
laban sa pamimirata
324
D. Pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa
illegal na pamamaraan
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto
ng comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila
makikinabang?
A. kasunduang multilateral
B. trade embargo at quota
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
PY
(U) 19. Alin sa sumusunod na pangungusap ang pinakaakmang dahilan ng
pakikipagkalakalan ng mga bansa sa daigdig?
O
A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan
B. Upang dumami ang mga produktong imported na maaaring
gayahin o kopyahin
C
C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa
pangangailangan ng lokal na ekonomiya
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang
D
pamilihan
E
(P) 20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng

kalakalang lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng
EP
globalisasyon?
A. Ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan

B. Ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal
D
C. Ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga

bansa
D. Ang pagbabago sa kabuuang pamumuhay ng mamamayan
325
SAGOT:
1. B
2. C
3. A
4. C
5. D
6. D
PY
7. D
8. D
9. D
O
10. A
11. D
12. D
C
13. D
D
14. B
15. B
E
16. A
EP
17. B
18. A
19. C
D
20. A
326

TG - Ekonomiks 10 - Q4 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

TG - Ekonomiks 10 - Q4 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

EKONOMIKS

Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga

at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa

Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.

Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring

Niño Alejandro Q. Manalo, at Rodger Valientes

Apollo D. De Guzman, Juanito L. Lumibao, Jr.,

Marasigan, Erich Garcia

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Pangunahing layunin ng K-12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang

Ang gabay na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng Ekonomiks. Ang suliranin ng

Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aaral ng ekonomiks, ang

mag-aaral. Ang mga halimbawang ginamit ay kalimitang hinango sa karanasan

Sektor Pang-ekonomiya at mga Patakarang Pang-ekonomiya.

Halina at maligayang paglalakbay sa daigdig ng Ekonomiks at nawa’y

Yunit IV: Mga Sektor ng Ekonomiya at mga Patakarang Pang-

Aralin 1: Konsepto at Palatandaan ng Pambansang Kaunlaran

Aralin 2: Sektor ng Agrikultura

Aralin 5: Impormal na Sektor

Aralin 6: Kalakalang Panlabas

BALANGKAS NG ARALING PANLIPUNAN

Ang sakop at daloy ng AP Kurikulum ay nakabatay sa kahulugan nito:

6. Produksyon, Distribusyon at Pagkonsumo

Grado Daloy ng Paksa Deskripsyon Tema

Ang Mga Lalawigan sa

Grade Time Allotment

sa Ekonomiya 20. Natataya ang bumubuo ng

Ako at ang Aking Kapaligiran

Kinalalagyan Ng Pilipinas At Ang Malayang

Ang Mga Kwento Ng Mga

Ang Silangan at Timog-Silangang Asya sa Mga Isyung Pang-Edukasyon at Pansibiko at

PANIMULA AT GABAY NA TANONG

Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa Ekonomiks

ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga nasabing sektor pang-

Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa

sa pambansang pagsulong at pag-unlad.

ekonomiyang nakatutulong sa sektor ng industriya

• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor ng

• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa konsepto

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.

(U) 2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na

B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang

C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang

(U) 3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng

(U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at

(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa

produktong agrikultural. Bakit nangyayari ito?

B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan

(U) 7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa

nasa sector ng agrikultura.

(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng

(P) 10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya

(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng

na rin ng mataas na pambansang kita.

(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng pormal na industriya

(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng

14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang

15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan,

16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang

paglaganap ng impormal na sektor?

17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto

_____ _ ________