Motoryka mała i duża - co kryje się pod

tymi nazwami?
Mówiąc „motoryka” mamy na myśli ogólną sprawność fizyczną człowieka i jego zdolność do
wykonywania wszelkich działalności związanych z ruchem. Motoryka mała to sprawność
dłoni i palców, zaś motoryka duża to sprawność fizyczna całego ciała.

Dla zobrazowania podam kilka przykładów aktywności ruchowych charakterystycznych dla

motoryki małej i dużej:

 MOTORYKA MAŁA: rysowanie, lepienie z plasteliny, chwytanie przedmiotów,

zawiązywanie butów, zapinanie guzików, pisanie- rozwój manualny, rozwój chwytu.
 MOTORYKA DUŻA: bieganie, skakanie, pokonywanie przeszkód, gra w klasy, gra
w piłkę, zabawy równoważne, w których ważna jest koordynacja wzrokowo-ruchowa,
związane z rzutem, celowaniem

Motoryka - rozwój

Rozwój motoryki jest bardzo istotny dla prawidłowej sprawności fizycznej, a także ogólnego
funkcjonowania dziecka. Jeśli przebiega bez zakłóceń jest doskonalą podstawą do nauki
pisania i czytania, koncentracji, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej.

Motoryka nie jest dana nam z urodzeniem. Musimy ją wykształcać poprzez nieustanny,
swobodny ruch i działania sterowane, dzięki którym poprawia się sprawność ruchowa ciała.

Aby prawidłowo stymulować rozwój ruchowy dziecka należy pamiętać, że

na priorytetem jest motoryka duża, czyli rozwijania ogólnej
sprawności ruchowej, aby później przejść do rozwoju motoryki małej.
Nie możemy zatem wymagać od dziecka, które nie potrafi przejść po
wąskiej kładce lub złapać piłki, aby zgrabnym ruchem narysowało
szlaczek lub napisało swoje imię.

Czym jest grafomotoryka?

Mówiąc o motoryce nie sposób ominąć terminu „grafomotoryka”, czyli najprościej mówiąc
umiejętność rysowania i pisania. Do 3. roku życia dziecko znajduje się w okresie tzw.
„bazgroł”, kiedy na kartce nie zauważymy jeszcze nic konkretnego:) . W drugim roku życia
dziecko stawia kropki stukając kredką w kartkę i wykonuje nieregularne ruchy koliste,
dopiero później rysuje linie poziome i pionowe. W wieku 3 lat rysuje zamknięty schemat na
kształt koła, krzyżuje linie. W wieku 4 lat rysuje kwadrat, nie potrafi jednak jeszcze
zaplanować rysunku. Starsze dzieci odwzorowują przedmioty i litery, rysują na określony
temat, co nie oznacza, że tej umiejętności nie mogą posiąść już 4 latki.

Grafomotoryka na początku powinna być związana z prawidłową orientacją w

przestrzeni, później oswajanie z tablicą, na końcu z kartką, ważne jest, aby dziecko
„ćwiczyło” pisanie w płaszczyźnie pionowej już od pierwszego zetknięcia się z
przyborami do pisania, malowania i rysowania.

Rozwój motoryki małej u dzieci w wieku przedszkolnym

1.Trzylatek w zakresie motoryki małej powinien:

 Rysować proste linie pionowe i poziome oraz koło

 Budować z klocków wieże
 Posługiwać się łyżką, widelcem, kubkiem
 Samodzielnie wykonywać podstawowe czynności higieniczne (korzystać z toalety,
myć i wycierać ręce)
 Wkładać różnego kształtu klocki do właściwych otworów


2.Czterolatek w zakresie motoryki małej powinien:

 Odwzorowywać linię prostą, koło, kwadrat lub prostokąt i krzyżyk

 Rysować po prostym śladzie
 Usprawniać swoją samoobsługę
 Zamalowywać powierzchnię kartki lub jej wyznaczony fragment (bez precyzyjnego
trzymania się wyznaczonych krawędzi)

3.Pięciolatek i sześciolatek w zakresie motoryki małej powinien:

 Posiadać umiejętność pełnej samoobsługi

 Tworzyć rysunki tematyczne
 Mieć precyzyjne ruchy dłoni (nawlekać koraliki, zapinać i rozpinać guziki,
zamalowywać płaszczyzny trzymając się wyznaczonych krawędzi itp.)

Zaburzenia grafomotoryki

 Szlaczki nie mieszczą się w liniaturze, są niestaranne

 rysunki bardzo ubogie w szczegóły, schematyczne
 niska sprawność motoryczna ręki, szybka męczliwość
 małe doświadczenia w rysowaniu
  zaburzony rozwój funkcji percepcyjno-motorycznych zaangażowanych w
czynność rysowania
 zakłócenia funkcji wzrokowych
 duże napięcie palców, niewłaściwy chwyt narzędzia pisarskiego, niewłaściwy
nacisk

Przykłady ćwiczeń grafomotorycznych przygotowujących do nauki pisania oraz

stymulujących motorykę małą u dzieci w wieku przedszkolnym

 Wkładanie klocków o rożnych kształtach w odpowiednie otwory w pudełku

 Uzupełnianie obrazków tematycznych
 Lepienie z plasteliny/ciasta różnych kształtów, wałkowanie cienkich wałeczków,
ugniatanie na „placki”
 Zabawy klockami: ustawianie wieży, budowanie domów itp.
 Układanie puzzli
 Nawlekanie na sznurek koralików
 Zapinanie guzików
 Sznurowanie butów
 Rysowanie linii, krzyżyków, kół itp. Na kartonach, foliach, tablicach
 Kolorowanie wg ustalonych zasad
 Wycinanie po liniach, różnych kształtów
 Rysowanie po śladzie
 Odwzorowywanie szlaczków i wzorów

Metody i sposoby wspierania umiejętności grafomotorycznych

Metoda ćwiczeń grafomotorycznych Hanny Tymichowej. Mogą ją wykonywać zarówno

dzieci praworęczne, jak i leworęczne. Dzieci otrzymują wzór, rysunek, który odbijają,
powielają. Jest to doskonała zabawa graficzna, w której dzieci mogą rysować, malować, pisać
palcem po śladzie itp. Ćwiczenia te pomagają dziecku w osiągnięciu gotowości do nauki
czytania. Spełniają rolę usprawniającą i stymulującą, gdyż wpływają na rozwój motoryki rak i
koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wyrabiają pewność i płynność ruchów ręki oraz sprawność
manualną. Są wskazane dla tych dzieci, u których zaobserwowano:

 Wadliwą pozycje ciała podczas zajęć graficznych

 Nieprawidłowe ułożenie ręki lub palców
 Niewłaściwe napięcie mięśniowe ręki (nadmierne lub zbyt słabe), które powoduje
nieprawidłowy nacisk pióra lub ołówka
  Wolne tempo pisania i rysowania
 Szybkie męczenie się podczas pisania i rysowania
 Niski poziom graficzny rysunków, odpowiadający niższemu wiekowi życia

Sposoby usprawniania graomotoryki małej

1.Na rozwój manualny wpływa ogólny rozwój fizyczny dziecka. Nie zabraniajmy, więc mu
biegania, wspinania się, czołgania, czy jazdy rowerkiem, „bo się spocisz i zachorujesz”.
Bardzo ważnym elementem w nabieraniu płynności ruchów jest samoobsługa dziecka:
wiązanie butów, zapinanie guzików. Budowanie, lepienie, majsterkowanie, wycinanie to
również baza do usprawniania precyzji rąk.

W procesie przygotowania dzieci do nauki pisania pierwszoplanowe miejsce zajmują

metody czynne, polegające na własnym działaniu.

2. Gdy nie wystarczy normalne zachęcanie, gdy dziecko „nie chce słyszeć” o rysowaniu
jedynym wyjściem jest organizowanie „zabaw w rysowanie”.

Zaczynamy od najprostszych:

- rysowanie patykiem na piasku,

- mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze,

- odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp,

- obrysowywanie dłoni i stóp,

- „malowanki – niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko
pokrywa farbą kartkę,

- rysowanie wg szablonu.

Przy takich zajęciach dziecko rozluźnia mięśnie, pokonuje lęk i ma wrażenie, że się bawi, a
nie rysuje. Można też dziecku zaproponować rysowane wyliczanki lub rysowane wierszyki .

Rysowane wyliczanki i wierszyki powstają etapami: dorosły mówi i rysuje – dziecko patrzy i
słucha. Z czasem dziecko samo zaczyna włączać się do zabawy.

3. Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk

Naukę pisania i rysowania należy zacząć od prawidłowego trzymania ołówka, czy kredki.
Kolejnym problemem jest regulowanie napięcia mięśniowego. Jeśli dziecko zbyt mocno
przyciska ołówek, trzeba uczyć go zwalniać napięcie, kontrolować. Jeśli pokaz poprawnego
uchwytu i nacisku nie wystarcza można zrobić nasadkę z modeliny, odciskając palce na niej.

 W czasie ćwiczeń dziecko powinno przyjąć postawę stojącą, wtedy napięcie

mięśniowe zmniejsza się w sposób naturalny.

 4. Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania.
 Od początku wyrabiamy u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony.
Jak utrwalamy te nawyki? – „wskazujemy mu drogę”:
 - rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony,
 - kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej),
 - ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach.

 5. Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową.
 Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się
pod ścisłą kontrolą wzroku:
 - zamalowywanie obrazków
 - kalkowanie
 - łączenie kropek
 - rysowanie po śladzie
 - kończenie szlaczków
 - odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem

 6. Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe
 Tym ćwiczeniom towarzyszy muzyka ( piosenka śpiewana podczas rysowania)
np.

 „Wlazł kotek na płotek”

 7. Ćwiczenia rozwijające orientacje w schemacie ciała i przestrzeni:

 - nazywanie części ciała,
 - orientacja w schemacie ciała: daj lewą rękę, tupnij prawą nogą itp.,

- orientacja w przestrzeni: idź 2 kroki do przodu, do tyłu, na lewo, w prawo, - wyszukiwanie

w tekście liter,

- segregowanie obrazków z daną literą,

- łączenie litery z wyrazem,

- kojarzenie kształtu litery z nazwą obrazka,

- pisanie litery z komentarzem (piszę d jak dom),

- kalkowanie litery,

- pisanie mylonej litery przez dorosłego dziecku na plecach palcem (tak by czuło ją mocno).
Czynność powtarzamy 2, 3 razy następnie dziecko pisze mazakiem na kartce i komentuje.
 ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM

1. Zachowanie prawidłowej postawy przy siedzeniu.

2. Właściwe ułożenie kartki ( górny brzeg wysunięty w prawo – kartka przesunięta w prawo).

3. Prawidłowy sposób trzymania ołówka – tak jak prawą.

4. Światło ma padać z prawej strony.

5. Właściwe ułożenie nadgarstka ( tak jak praworęczne, żadnych kombinacji).

6. Zasada koordynacji obu rąk – pomaganie prawą ręką.

7. Zachowanie kierunku od lewej ku prawej. Najlepiej postawić kropkę, od której strony ma

zacząć.

8. Ma siedzieć najlepiej z brzegu, by nie stukało się z innym dzieckiem.

9. Powinno mieć odpowiednie narzędzie do pisania by nie zamazywało się.

10. Przy mocnym napięciu mięśniowym dziecko ma mieć miękki ołówek, cienkopis przy
słabym napięciu – twardsze ołówki.

PRZYKŁADY CWICZEŃ MOTORYKI DUŻEJ

Ruch jest naturalną potrzebą każdego dziecka w wieku przedszkolnym. Stanowi on istotny
czynnik w jego rozwoju fizycznym. Dziecko w tym wieku nie może długo skoncentrować się
na jednej czynności, co powoduje konieczność częstych zmian zabaw ruchowych i ćwiczeń
gimnastycznych.

Propozycje ćwiczeń i zabaw.

Zabawy ruchowe pogłębiają oddech, dzięki czemu przyśpiesza krążenie krwi, pobudzone jest
całe ciało. Po wysiłku fizycznym łatwiej uświadomić sobie, jak jesteśmy zbudowani, a co za
tym idzie – lepiej siebie poznać. Dziecko nabiera większego zaufania do siebie dzięki
umiejętności kontrolowania ciała, większej skuteczności własnych działań i koordynacji
wzrokowo-ruchowej. Naturalna dla dzieci potrzeba ruchu stanowić może także doskonały
pretekst do ćwiczeń odprężających i odpoczynkowych po wszystkich działaniach
stymulujących i rozwijających intelektualnie.

Ćwiczenia wdrażające do utrzymywania prawidłowej postawy ciała

Propozycje ćwiczeń wdrażających dzieci do utrzymywania prawidłowej postawy:

• Napinanie i rozluźnianie poszczególnych partii mięśni. Najlepiej wykorzystać opowieści

ruchowe, metaforę. Można zaproponować dzieciom:
– poruszanie się w lewo i prawo górną częścią tułowia przy zachowaniu równowagi, np.
zabawy: „Podróż samolotem”, „Drzewo poruszające gałęziami przez wiatr”,
– zwijanie się w pozycję płodową i rozwijanie, np. zabawy: „Wykluwanie się pisklęcia z
jajka”, „Rośnięcie kwiatka z cebulki”, „Zasypianie niedźwiadków i budzenie się do życia,
– stawanie na palcach i wyciąganie do góry ciała, np. wspinanie się na palcach i naśladowanie
zrywania owoców,
– rozluźnienie kręgosłupa, swobodne opadanie górnej części ciała: schylanie się z
wyprostowanymi nogami, naśladowanie zbierania owoców przez dotykanie palcami dłoni
podłogi czy łowienia pstrągów rękami lub szukania ładnego kamyczka w rzece,
– zabawa z szarfą trzymaną dwiema rękami na końcach: napinanie i rozluźnianie, skręt w
lewo i prawo, skłon do przodu, przechodzenie i przeskakiwanie obunóż.

• Koordynacja ruchów ciała przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych. Można

zaproponować dzieciom zabawę naśladowczą z elementami gimnastyki:
– „Zrób tak jak ja” – dotykanie dłonią poszczególnych części ciała, witanie się nosa z
kolanem itp.,
– „Orły na śniegu” – leżenie na podłodze, energiczne wymachy rąk i nóg, zwrócenie uwagi na
dotykanie podłogi całymi plecami, wyprostowanie kręgosłupa,
– pajacyki na stojąco – energiczne wymachy rąk i nóg z podskokami, zwrócenie uwagi na
prawidłową postawę ciała,
– skakanie na skakance,
– turlanie się po podłodze, turlanie kolegi po podłodze,
– „rowerek” w powietrzu, leżąc na plecach,
– „nożyczki” w powietrzu, leżąc na plecach,
– swobodne wymachy rąk do przodu, do tyłu,
– pełzanie na brzuchu np. „Wyścigi ślimaków”.

• Wyprostowanie postawy ciała, doskonalenie precyzji i kontrola ruchów ciała:

– chodzenie z woreczkami na głowie, na ramionach.

• Rozciąganie mięśni pleców:

– zabawy w parach na stojąco – dzieci trzymają się za ręce, stojąc na mocno rozstawionych
nogach, cofają się i opadają górną częścią ciała, plecy wyprostowane,
– czworakowanie – naśladowanie zwierzątek, wyginanie grzbietów jak kotki, omijanie
przeszkód, wchodzenie do tunelu, pokonywanie przeszkód.

• Zabawy w szeregu:
– odpychanie kolegi, dzieci dotykają się dłońmi, łopatki ściągnięte.

Ćwiczenia uczące regulowania napięcia mięśniowego

Propozycje ćwiczeń uczących dzieci regulować napięcie mięśniowe:

• „Start rakiety w kosmos” – wyskok, dzieci kucają mocno, opierając się na całych stopach,
na hasło start (można odliczać z dziećmi 10, 9, 8…) wyskakują do góry;
• „Wyciskanie pomarańczy” – ściskanie dłoni i rozluźnianie;
• spacer z piłeczką pingpongową na łyżeczce lub z dzwoneczkiem w ręce, tak by nie
zadzwonił,
• „Start samolotu” – dziecko kuca stabilnie na obu nogach, powoli podnosi się i zaczyna
naśladować lot.

Ćwiczenia zmierzające do wyczuwania własnego ciała

Propozycje ćwiczeń umożliwiających odczuwanie swojego ciała:
• „Leci, leci mucha…, gdzie usiadła?” – dziecko z zamkniętymi oczami koncentruje się na
wrażeniach płynących spoza swojego ciała;
• „Dyrygent” – dzieci dobierają się w pary, jedno ma zamknięte oczy i pozwala koledze
stojącemu za nim poruszać swoimi rękami w rytm muzyki;
• „Pisze pani na maszynie…” – masażyki są nie tylko wspaniałym przeżyciem dla
masowanego, ale także masujący rozwija precyzję ruchów.

Ćwiczenia zmierzające do poznania nóg

Proponowane ćwiczenia mające na celu poznanie nóg:

• marszczenie stopami chusteczki, chwytanie jej palcami i unoszenie, wyrzucanie
chusteczki do góry,
• uderzenie nogami rytmicznie w woreczki z grochem,
• „Jazda na hulajnodze” – jedna noga się odpycha, druga na chusteczce,
• odbijanie balonika nogami, kolanami, brzuchem,
• naśladowanie skoków małego ptaszka, ropuchy, zająca,
• przesuwanie nogami małych przedmiotów,
• stymulacja materiałami naturalnymi: w fasoli, w małych orzechach włoskich – toczenie,
układanie kompozycji z kolorowej fasoli,
• toczenie piłki nogą.

Ćwiczenia równowagi

Proponowane ćwiczenia równowagi:

• zabawy z wykorzystaniem metafory: wszyscy chodzimy jak kowboje, zawodnicy sumo,
modelki na wybiegu,
• „Idzie mama do pracy” – szybko,
• „Idzie babcia na spacer” – wolno,
• „Idzie małpka” – wesoło,
• „Idzie duży niedźwiedź” – ciężko,
• szybkie wstawanie i siadanie na podłodze,
• chodzenie po wyznaczonych trasach,
• chodzenie po kamieniach; duże kroki, małe kroki (do tworzenia trasy można wykorzystać
gazetę),
• chodzenie noga za nogą – po sznurku,
• chodzenie między kręglami – slalom,
• chodzenie i bieganie między rozrzuconymi woreczkami, np. „Patrz pod nogi”,
• „Omijanie kałuż” – np. omijanie rozrzuconych na podłodze szarf,
• swobodny marsz w miejscu,
• zabawy rytmiczne z szarfą przy muzyce, naśladowanie ruchów,
• przesuwanie stopą obręczy w lewo, w prawo, przed siebie, za siebie,
• kręcenie obręczą na ręce,
• „Raki” – chodzenie do tyłu, inna wersja – „Samochody” – cofanie,
• tańczą tylko nasze nogi, tylko nasza głowa, tylko nasze ręce itp.

Zabawy doskonalące koordynację ręka – oko

Propozycje ćwiczeń doskonalących koordynację ręka – oko:

• klaskanie rytmiczne w parach,
• zabawy z woreczkami: podrzucanie i łapanie,
• zbijanie piłką kręgli,
• wrzucanie do wiaderka np. kulek z gazet,
• toczenie piłeczki między kręglami z wykorzystaniem rakietki tenisowej, pałki,
• toczenie dużej piłki lewą i prawą ręką,
• rysowanie w powietrzu kółek (dużych i małych) wstążką lub chusteczką,
• przekraczanie środkowej osi ciała z wykorzystaniem propozycji P. Dennisona: rysowanie
leniwej ósemki ręką lewą i prawą, nogą lewą i prawą.

Zabawy orientacyjno-porządkowe, doskonalące procesy pobudzania i hamowania

Propozycje ćwiczeń doskonalących procesy pobudzania i hamowania:

• „Figurki lodowe” – zatrzymywanie się na sygnały umowne, utrzymywanie nieruchomej
postawy ciała,
• „Ptaszki do gniazd” – wskakiwanie do gniazdek lub siadanie, zwinne podnoszenie się,
• „Słońce świeci – pada deszcz” – naśladowanie chowania ciała pod parasol, wystawianie
twarzy do słońca,
• „Źrebaczki” – swobodne bieganie do muzyki, zmiana kierunku ruchu na sygnał dzwonka,
• „Morze – ląd” – przeskakiwanie przez linę obunóż (trudniejsza wersja) na hasło morze do
przodu, na hasło ląd do tyłu.

Ćwiczenie pamięci ruchowej

Proponowane ćwiczenia pamięci ruchowej:

• naśladowanie prostych układów ciała,
• zabawy w kole, dziecko w środku pokazuje ruch, a pozostali uczestnicy zabawy naśladują,
• zabawy prostymi rytmami typu: podskocz – klaśnij i kontynuowanie ich,
• wprowadzenie trzech (i więcej) rytmów i kontynuowanie ich,
• proste układy taneczne o powtarzających się elementach ruchowych

OPRACOWAŁA: BEATA CIURUŚ