CHARAKTERYSTYKA ŚREDNIEGO DZIECIŃSTWA

Rozwój procesów poznawczych - sprawności percepcyjne

-W średnim dzieciństwie następuje dalszy rozwój percepcyjny zapoczątkowany we wczesnym

dzieciństwie.

-Postępujące dojrzewanie mózgu sprzyja lepszej integracji sensomotorycznej - w efekcie starsze dzieci
przedszkolne (5-6. r.ż.) są w stanie np. śledzić wzrokiem poruszającą się piłkę i chwytać ją.

-Lepiej rozpoznają figury realistyczne niż figury geometryczne

-Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają rozpoznawać litery jako zbiory punktów. Już w 3.-4. r.ż.
potrafią odróżnić pismo od tego, co pismem nie jest (np. od bazgrot rysunków), choć jeszcze nie
potrafią identyfikować poszczególnych liter alfabetu.

-Ujmują więc pismo, podobnie jak inne obiekty - całościowo. W następnym etapie różnicują litery, a
największą trudność sprawiają im te, które mają podobne kształty np. E i F. M i W

-Dzieci przedszkolne nie ujmują jeszcze dokładnie wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części
składowych.

-Szczególną trudność sprawia dzieciom uchwycenie zależności między wielkością przedmiotu a

zmieniającą się odległością, w jakiej obiekt ten pozostaje w stosunku do spostrzegającego. Przejawem
tej trudności są rysunki nie uwzględniające perspektywicznego ujęcia przedmiotów.

Rozwój procesów poznawczych - sprawności percepcyjne

-W okresie średniego dzieciństwa wzrasta zdolność rozróżniania barw i odcieni barwnych.

-Wzrasta wrażliwość słuchowa dzieci i to zarówno w zakresie słuchu muzycznego, jak i

fonematycznego.

-Stopniowo u dziecka kształtuje się słuch fonematyczny przejawiający się w umiejętności

identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy (fonemów) i słów dzięki dostrzeganiu cech
odróżniających jedna głoskę od drugiej (np. bar - bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych
wymówień, i cech głoski (np. szeptem - głośno, niskim - wysokim głosem).

-Łatwe do wymawiania są dla dziecka słowa zlożone z występujących zamiennie po sobie spółgłosek i
samogłosek (tata, dom, Agata).

-Do 6 r.ż. dziecku może sprawiać trudność wymawianie wyrazów zawierających dwie spółgłoski
występujące jedna po drugiej, co prowadzi często do opuszczania jednej z nich (np. trawa - tawa).
Dopiero dzieci w 6. r.ż. zaczynają coraz lepiej wymawiać słowa zawierające zbitki trzech spółgłosek
(np. zgrzyt).

-Dzieci w wieku przedszkolnym mają jeszcze trudności z analizą i syntezą fonemową słów.

-Do opanowania sztuki czytania i pisania potrzebne są pewne zdolności percepcyjne. Ich rozwijaniu
służą rozmaite zabawy wymagające wizualnego różnicowania obiektów (np. według kształtu,
wielkości, koloru), co stanowi przygotowanie do różnicowania liter i słów. Niemałą rolę odgrywają też
dziecinne rymowanki - dzieci nie tylko je powtarzają ale także same tworzą. Rozwój umiejętności
rozumienia i poznawania świata u dzieci w wieku od urodzenia do 5. roku życia
https://www.youtube.com/watch?v=kJpx-Po7jOw
Rozwój procesów poznawczych - orientacja w czasie

-Zdaniem Piageta (1966) dziecko w wieku przedszkolnym ujmuje czas subiektywnie, czego przejawem
jest egocentryzm czasowy. Dziecko stawia w centrum zdarzenia rozgrywające się w teraźniejszości i
dotyczące jego samego (jego orientacja w czasie zależy więc od indywidualnych doświadczeń).

-Obiektywizacja czasu rozpoczyna się wraz z opanowaniem miar czasu. Dopiero około 12. r.ż. można,
zdaniem Piageta, mówić o racjonalnej orientacji w czasie dzięki opanowaniu jednostek miary czasu.

-Badania Szumana (l958) wykazały, że dziecko wcześniej zdobywa orientację w większych przedziałach
czasu. Najpierw orientuje się w porach dnia, roku, potem w dniach tygodnia, a wreszcie w godzinach.

- Zdobywanie orientacji w czasie odbywa się na zasadzie przeciwieństwa. Dziecko najpierw różnicuje:
dzień-noc: lato-zima; dzień powszedni-świąteczny. Dopiero później dostrzega różnice między
zbliżonymi do siebie okresami (np. wieczorem i nocą, wiosną i latem).

-Podstawą różnicowania są zdarzenia wypełniające poszczególne odcinki czasu. Orientacja w czasie

ujawnia się w uświadomieniu sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich
przewidywania, określaniu czasu trwania oraz w rozumieniu l używaniu słów do określenia relacji
czasowych.

Rozwój procesów poznawczych - orientacja w czasie

-Sześć stadiów w rozwoju umiejętności wyrażania relacji czasowych:

-Stadium I - dziecko zaczyna opisywać następstwo dwóch zdarzeń w czasie używając krótkiego,
prostego zdania na opisanie każdego z nich. Zdania podawane są w porządku chronologicznym, np.
(1) „Dziewczynka poszła do lasu”; (2) „Dziewczynka spotkała zajączka”.

-Stadium II - używa do opisywania relacji czasowych zdań złożonych współrzędnie: zaczyna łączyć
wypowiedzi za pomocą spójnika „i” oraz wyrażeń „a następnie, "więc", "najpierw". Nadal mówi o
wydarzeniach w takim porządku; „Dziewczynka poszła do lasu i zobaczyła zajączka”.

-Stadium III - dziecko zaczyna szukać alternatywnej konstrukcji do opisywania dwóch zdarzeń. Potrafi
na pierwszym miejscu postawić drugie zdarzenie czyniąc z niego temat wypowiedzi, zaś informację o
pierwszym zdarzeniu umieszcza w drugim zdaniu. „Dziewczynka spotkała zajączka jak poszła do lasu”

-Stadium IV dziecko opisując zdarzenia nie kieruje się porządkiem ich występowania w czasie. Stosuje
dwa rodzaje alternatywnych konstrukcji zdania współrzędnie ("Poszła do lasu i spotkała zajączka") i
podrzędnie ("Spotkała zajączka, kiedy poszła do lasu”) złożone.

-Stadium V - dziecko stosuje wiele różnych konstrukcji podrzędnych służących wyrażaniu następstwa
czasowego, takich jak: "po", ,,przed", "kiedy”, „gdy”, „dopóki”, „od”, "jeśli”, „ponieważ”. Zaczyna
wiązać relacje czasowe z relacjami przyczynowymi.

-Stadium VI szyk opisywania koresponduje z chronologicznym porządkiem wydarzeń.

Rozwój procesów poznawczych - orientacja w przestrzeni:

Orientacja w przestrzeni zależy od kilku sprawności, a mianowicie:

-koordynacji między zmysłami (bowiem przestrzeń nie jest odbierana jednym zmysłem);

-zdobycia poczucia stałości otaczających obiektów (bowiem przestrzeń wyznaczają relacje między
obiektami);
-rozwoju sprawności lokomocyjnych i manipulacyjnych (bowiem rozwój orientacji w przestrzeni
dokonuje się w działaniu); opanowania nazw służących opisywaniu relacji przestrzennych.

-W wieku przedszkolnym dziecko potrafi rozpoznawać wiele miejsc i opowiadać o nich. Poszczególne
miejsca wiąże z osobami, obiektami i zdarzeniami (np. krzesła, stół i lampę wiąże z kuchnią), a
trudności ma z odtwarzaniem miejsc z przypadkowo umieszczonymi obiektami.

-Dobrze opanowane są określenia przysłówkowo-skalarne („wysoko”, „daleko”), proste określenia

dotyczące płaszczyzny pionowej („góra”, „dół”), różne odmiany ogólnego określenia „obok”. Trudność
sprawiają dzieciom określenia związane z płaszczyzną poziomą („przód”, „tył”) oraz określenia
złożone, zwłaszcza służące oznaczaniu trójwymiarowego charakteru przestrzeni („wewnątrz”).

Rozwój procesów poznawczych - zmiany w pamięci

Zdolności pamięciowe dzieci znacznie się zmieniają w średnim dzieciństwie i dotyczą:

-wzrostu pojemności pamięci - dzieci potrafią utrzymać w umyśle coraz większą liczbę liter, cyfr czy
słów. Zakres pamięci rośnie od wczesnego dzieciństwa do adolescencji.

-Większość dzieci w 4-5 r.ż. może odtworzyć szereg złożony z 4 cyfr, a większość dzieci w 6 r.ż. jest
zdolna do odtworzenia szeregu złożonego z 6 cyfr.

-powiększania się wiedzy o przedmiotach, które próbuje się zapamiętać,

-pojawienia się skutecznych strategii zapamiętywania,

-strategia grupowania elementów do zapamiętania w sensowne kategorie (dzieci 7-8-letnie);

-zmienia się sposób porządkowania materiału; dzieci młodsze często kierują się dźwiękowym
podobieństwem wyrazów, skojarzeniami sytuacyjnymi, podczas gdy starsze stosują znane im
kategorie znaczeniowe (np. zwierzęta, pojazdy, pożywienie).

-pojawienia się zdolności do myślenia o własnych procesach pamięciowych.

-Już u dzieci 5-letnich można stwierdzić pewien stopień rozumienia procesu zapamiętywania, na co
wskazują ich wypowiedzi, iż:

-łatwiej zapamiętać krótką listę słów niż dłuższą,

-łatwiej nauczyć się znanego wiersza niż nowego, łatwiej przypomnieć sobie to, co było wczoraj niż to,
co działo się przed miesiącem.

Rozwój procesów poznawczych - czynności myślowe

-Szeregowanie – polega na zestawianiu obok siebie obiektów tej samej klasy, różniących się wyraźnie
pod jakimś względem, np. rozmiarem, mała piłeczka i duża piłka.

-szeregowanie empiryczne, charakterystyczna dla inteligencji przedoperacyjnej - dzieci próbują

losowo wybierać elementy z podanego zestawu (np. patyczków) i układać je według wzrastającej-
malejącej wielkości. Uwagą obejmują dwa sąsiadujące ze sobą elementy i między nimi ustalają relacje
większości albo mniejszości. Nie potrafią ujmować tej relacji w obu kierunkach równocześnie.

-szeregowaniem systematycznym, charakterystyczne dla inteligencji operacyjnej - to ujmowanie

relacji mniejszy-większy w obu kierunkach równocześnie.
Rozwój umiejętności szeregowania jest związany ze zdolnością do wyobrażenia sobie czynności przy
użyciu symboli. Rozwój umiejętności matematycznych u dzieci w wieku od urodzenia do 5. roku życia.
https://www.youtube.com/watch?v=SMncZkj6ox4

Rozwój procesów poznawczych - czynności myślowe

-Klasyfikowanie – polega na grupowaniu przedmiotów według ich równoważników. Wykrywanie

podobieństw między elementami zbioru jest czynnością umysłową trudniejszą od wynajdywania
różnic.

-Umiejętność tworzenia zbiorów figuratywnych pojawia się między okresem inteligencji

sensomotorycznej a inteligencji przedoperacyjnej. Świadczy ona o zdolności do tworzenia układów na
zasadzie użytku (z kwadratu i trójkąta można zbudować-domek), występowania w bliskości
przestrzennej (młotek i gwóźdź, talerz i łyżka). Klasyfikacja ma więc charakter obrazowy a nie
operacyjny.

-Późniejsze formy klasyfikowania uwalniają się od obrazowości i stają się abstrakcyjne. Tak powstają
"grupy przedmiotów czerwonych, lekkich, skórzanych.

Rozwój procesów poznawczych - czynności myślowe

-Umiejętność tworzenia zbiorów niefiguratywnych - dzieci potrafią wyodrębniać małe grupy, a

następnie łączyć je w większe stosując metodę wstępującą lub zstępującą, dzieląc duży zbiór na
podzbiory.

-Jednak na poziomie przedoperacyjnym dzieci nie są w stanie stosować tych metod równocześnie.
Podobnie nie potrafią stosować więcej niż jednego kryterium do tworzenia grup obiektów. Umieją
natomiast porównywać ilościowo podzbiory, choć nie potrafią ustalić relacji między zbiorem a
podzbiorem.

-Klasyfikowanie multiplikacyjne - polega na stosowaniu więcej niż jednego kryterium w ustalaniu

równorzędności elementów (np. kryterium kształtu i koloru).

-Klasyfikowanie hierarchiczne wiąże się ze swobodnym łączeniem metody wstępującej i zstępującej,

porównywaniem ilościowym podzbiorów ze zbiorem, a także kwantyfikacją inkluzji polegającą na
treściowym, logicznym porównywaniu zbiorów i podzbiorów (np. zwierząt jest więcej niż ptaków;
ptaków mniej niż nieptaków). Rozwój procesów poznawczych - czynności myślowe

-Dziecko przedszkolne jest zdolne do rozumowania przyczynowo-skutkowego, a znaczący postęp w

tym zakresie zachodzi między 3 a 4 r.ż.

-Najlepiej rozwiązuje problemy w sferze sensoryczno-motorycznej i percepcyjnowyobrażeniowej, zaś

problemy prezentowane w płaszczyźnie werbalnej sprawiają mu trudności.

W średnim dzieciństwie następuje rozkwit dziecięcych teorii umysłu.

-dziecko odróżnia przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości;

-odróżnia myślenie od innych form aktywności i wie, że jest ono aktywnością wewnętrzną;

-dostrzega, że przekonania poszczególnych osób dotyczące tego samego elementu rzeczywistości

mogą różnić się między sobą; rozumie kłamstwa, żartów i metafor.

Rozwój społeczny
Rozwój społeczny można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:

• jako integrowanie się dzieci w grupę społeczną, często określane mianem socjalizacji,

• jako kształtowanie się jednostki w grupie, czyli proces dochodzenia do unikatowych wzorów
przeżywania, myślenia i działania w różnych sytuacjach.

-Proces socjalizacji prowadzi do opanowania przez jednostkę wiedzy o swojej grupie oraz wiedzy o
rolach społecznych, a także do opanowania przyjętych w tej grupie standardów i wartości.

-Dla dziecka w wieku przedszkolnym dobrą szkołą społecznego uczenia się są zabawy.

-Zabawa dobrze służy zrozumieniu przez dziecko społecznych ról dorosłych. Dzieci przyjmują te role
zgodnie z płcią: dziewczynki zwykle odgrywają role kobiece, a chłopcy męskie.

-Zabawy stanowią także okazję do nawiązywania i rozwoju kontaktów społecznych z rówieśnikami.

Interakcje rówieśnicze dostarczają dziecku jedynych w swoim rodzaju doświadczeń.

-Młodsze dzieci bawią się samotnie nie przejawiając jeszcze aktywności społecznej i pozostając w
grupie w roli obserwatora, lub też naśladują zachowania rówieśnika w zabawie równoległej, nie
wpływając jednak na zachowanie innych dzieci.

-Starsze dzieci zdolne są już do zabawy zespołowej. Rozwój społeczny

-W wieku przedszkolnym dzieci rozumieją niezwykły charakter kontaktu społecznego jakim jest
przyjaźń. Przyjaciel jest wyróżniany jako partner zabawy; przyjaciele dzielą się zabawkami; do
przyjaciela częściej niż do innych kierowane są prośby, pozdrowienia; przyjaciele częściej przebywają
ze sobą, rozmawiają, patrzą na siebie.

-Wczesne przyjaźnie charakteryzuje tymczasowość. Dzieci biorą pod uwagę zewnętrzne, a nie
wewnętrzne przyczyny konfliktu i próbują go rozwiązać w płaszczyźnie fizycznej, np. przez wycofanie
się sytuacji konfliktowej i przejście do innej aktywności.

-W kolejnym stadium dzieci widzą konflikty jako wywołane przez jednego z partnerów. Uważają, że
przeprosiny lub odejście wystarczą do rozwiązania konfliktu.

-Dopiero dorastający uważają, że konflikt ma swe źródło w samej przyjaźni, oraz że obie strony muszą
zaakceptować wspólne rozwiązanie.

Rozwój społeczny

Zachowania prospołeczne to: empatia, udzielanie pomocy, dzielenie się i współdziałanie, które są
korzystne dla innych, a nie bezpośrednio dla osoby czyniącej dobro.

-W kształtowaniu prospołecznych zachowań dziecka ważną rolę odgrywają takie środki wychowawcze
jak:

• modelowanie, kiedy to dorośli zachowują się tak, jak chcieliby, aby zachowywały się ich dzieci,

• indukcja, polegająca na podawaniu wyjaśnień, odwołujących się do dziecięcej ambicji, chęci stania
się dorosłym i troski o innych.

-Negatywne zachowania dziecka to głównie agresja i brak posłuszeństwa

-agresja instrumentalna występuje w dążeniu do osiągania czegoś upragnionego: przedmiotu,
miejsca. W takim przypadku dziecko może popychać inne dziecko, uderzać. Zanika wraz z wiekiem, w
miarę jak dzieci uczą się zachowywać kompromisowo.

-agresja wroga, nazywana także „agresją zorientowaną na osobę” jest obliczona na sprawienie bólu
innej osobie, zarówno przez odwet, jak i sposób ustalania dominacji. Ten rodzaj agresji wzrasta
między 4. a 7. r.ż.

Dzieci obu płci wykazują w toku rozwoju podobne zachowania, jednak chłopcy są bardziej agresywni
niż dziewczynki. Rozwój personalny, społeczny i emocjonalny dzieci w wieku od urodzenia do 5. roku
życia https://www.youtube.com/watch?v=rsp_yT2Oryk Moralność dziecka

Początki moralnego rozwoju człowieka wiążą się z poznaniem reguł obowiązujących w grupie
społecznej, odróżnianiem dobra od zła oraz doświadczaniem poczucia winy i wstydu.

Rozwój moralny dziecka postępuje od dostosowania się do nakazów i zakazów do zachowania

zgodnego z normami społecznymi.

W wieku przedszkolnym dziecko pozostaje pod wpływem nakazów i zakazów dorosłych. Początkowo
respektuje nakazy dorosłych aby uniknąć kary; stara się być posłuszne osobom, które mają władzę.
Starsze dzieci traktują zachowanie zgodne z regułami jako instrument do uzyskania nagrody:
zadowolenia innych i zaspokojenia własnych dążeń.

Mamy tu do czynienia z przedkonwencjonalnym poziomem w rozwoju moralności – opartej na

posłuszeństwie. Osobowość dziecka

W średnim dzieciństwie ujawniają się takie charakterystyki osobowościowe jak: skąpstwo, uległość,
chęć podobania się innym. Rozwój osobowości dzieci postępuje równocześnie z ich rozwojem
społecznym, emocjonalnym i poznawczym.

Procesem, który odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu się osobowości jest socjalizujący proces
identyfikacji. To dzięki temu procesowi dziecko próbuje widzieć, czuć i działać jak znaczące osoby w
jego otoczeniu.

Proces ustalania tożsamości płciowej przypada właśnie na wiek przedszkolny. Przejawia się on w
różnicowaniu i integracji, obserwacji i naśladowaniu oraz poznaniu i kombinacji wymienionych
procesów.

Dziecko staje się zdolne do samokontroli – przejawia się to w powstrzymywaniu od

natychmiastowego działania i ujawniania emocji, planowania działań, dostosowywania do poleceń,
próśb i norm kulturowych.

Rozwija się obraz własnej osoby, w którym obok konkretnych sądów opisowych pojawia się
samoocena.