Pedagogika specjalna

• Jest nauką (teoretyczną i stosowaną) o kształceniu, wychowaniu, usprawnianiu osób

(w różnym wieku) odbiegających od normy.
• Norma – różnie definiowana, pojęcie relatywne uzależnione od różnych punktów
odniesienia, okresu historycznego, obszaru kulturowego, wyznaczników, tj. zdrowie,
choroba, niepełnosprawność.
• Norma w znaczeniu statystycznym to cechy spotykane u większości ludzi, odnoszące
się do właściwości biologicznych, psychofizycznych, fizjologicznych, morfologicznych,
i społecznych.
• Rozwój cywilizacyjno – kulturowy doprowadza do rozszerzenia granic normy.
Przedmiot pedagogiki specjalnej
Osoby z niepełnosprawnością, u których występują trudności w:
- rozwoju,
- poznawaniu świata,
- przystosowaniu do środowiska społecznego.
w wyniku:
- odchylenia od normy,
- ograniczenia rozwoju,
- zaburzeń psychofizycznych.
Osoby, które bez specjalnej pomocy nie mogą osiągnąć celów kształcenia i należytego stopnia
samodzielności w konsekwencji oddziaływań, metod i środków stosowanych w odniesieniu
do osób w normie.
wg. MARII GRZEGORZEWSKIEJ
• Przedmiotem pedagogiki specjalnej są osoby z odchyleniami od normy, które wskutek
większych lub mniejszych niepełnosprawności natury organicznej i funkcjonalnej mają
trudności w poznawaniu świata oraz w kontakcie z otoczeniem, wobec czego nie są
zdolne do samodzielnego przystosowania się do społeczeństwa.
Definicje
osoby z niepełnosprawnościami cd.
Definicje opracowane i przyjęte dla określonych celów:
- rehabilitacji zawodowej,
- zatrudnienia w warunkach pracy chronionej,
- szkolnictwie specjalnym,
- różnych świadczeń i uprawnień
Definicje
osoby z niepełnosprawnościami cd.
Definicje poszczególnych grup, wg. różnych kryteriów:
- Rodzaj niepełnosprawności:
• osoby z niepełnosprawnością sensoryczną (z dysfunkcją wzroku, słuchu),
• osoby z niepełnosprawnością fizyczną (motoryczną – uszkodzony narząd
ruchu; z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych – choroby
przewlekłe),
• osoby z niepełnosprawnością psychiczną (niepełnosprawność intelektualna;
choroby psychiczne z zaburzeniami osobowości i zachowania)
 • osoby z niepełnosprawnością złożoną.
- Okres życia:
• osoby z niepełnosprawnością od urodzenia lub bardzo wczesnego dzieciństwa,
• osoby z niepełnosprawnością nabytą spowodowaną:
 chorobami,
 chorobami zawodowymi i wypadkami w pracy,
 wypadkami, urazami pozazawodowymi,
 działaniami wojennymi,
 starzeniem się.
Problematyka pedagogiki specjalnej
• Etiologia – przyczyny,
• Fenomenologia – opis zjawiska (objawów) niepełnosprawności,
• PROFILAKTYKA – zapobieganie występowania lub pogłębiania się niepełnosprawności,
• REWALIDACJA – korekcja, kompensacja, usprawnianie, leczenie.
Cele pedagogiki specjalnej
• Wg. Aleksandra Hulka
- przystosowanie osób z niepełnosprawnością do samodzielnego radzenia sobie w
życiu, na miarę ich możliwości biopsychospolecznych. Cel ten można rozpatrywać w
kategoriach dychotomicznych – oddziaływanie na osobę z niepełnosprawnością i
oddziaływanie na otoczenie.
• Wg. MARII GRZEGORZEWSKIEJ
- Cel humanitarny – zapewnienie prawa do pomocy w uzyskaniu pełni rozwoju i
uznania w środowisku społecznym – „nie ma kaleki jest człowiek”,
- Cel dydaktyczno - wychowawczy – stworzyć warunki do wszechstronnego kształcenia,
- Cel ekonomiczny (utylitarny) – w miarę możliwości uniezależnić od pomocy stwarzając
warunki do pracy,
- Cel poznawczy – poznanie osoby z niepełnosprawnością,
- Cel rewalidacyjno - terapeutyczny
Zadania pedagogiki specjalnej
• Wszechstronne kształtowanie osobowości osób z niepełnosprawnością i przewlekle
chorych ze szczególnym zwróceniem uwagi na usuwanie lub zmniejszenie
konsekwencji odchyleń od normy.
• Działaniami objęta jest:
- sama osoba z niepełnosprawnością,
- najbliższe środowisko,
- szersze otoczenie społeczne (integracja, inkluzja)
• Obszary zadań pedagogiki specjalnej ze względu na :
- rozpiętość wiekową,
- rodzaj i stopień niepełnosprawności,
- formy pracy
Działy pedagogiki specjalnej cd.
• Wg. marii grzegorzewskIEJ
1. Tyflopedagogika.
2. Surdopedagogika.
 3. Oligofrenopedagogika.
4. Pedagogika terapeutyczna.
5. Pedagogika resocjalizacyjna.
• WG. JANA PAŃCZYKA
6. Logopedia.
7. Praca socjalna.
8. Pedagogika korekcyjna.
• WG. ZOFII DOROSZEWSKIEJ
1. Pedagogika rewalidacyjna (oligofrenopedagogika, tyflopedagogika, surdopedagogika,
pedagogika terapeutyczna).
2. Pedagogika resocjalizacyjna
Założenia pracy rewalidacyjnej
• Rewalidacja (łac. validus – silny, sprawny, re – powtórnie) to ciąg zabiegów
dydaktycznych, wychowawczych, leczniczych, których celem jest jak najlepsze
przystosowanie osoby niepełnosprawnej do życia społecznego. To zaspokajanie
potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych osoby, aby umożliwić jej
wszechstronny rozwój – na miarę jej możliwości.
• Rewalidację można więc ogólnie określić jako wychowanie specjalne osób z
niepełnosprawnością, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju. Pojęcie to oznacza
długotrwałą działalność terapeutyczno – pedagogiczną.
Cele rewalidacji
• W procesie rewalidacji realizowane są cele poznawcze, sprawnościowe i
wychowawcze. W obrębie celów poznawczych działalność terapeutyczna skupia się na
wyposażeniu wychowanków w wiedzę, umiejętności i nawyki, w zależności od
indywidualnych możliwości
1. Wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia na miarę jego
indywidualnych możliwości.
2. Wyrównywanie i kompensowania dysharmonii rozwojowych, korygowanie
zaburzonych funkcji.
3. Rozwijanie autonomii ucznia, jego personalizacja i socjalizacja.
4. Wspomaganie rozwoju mowy i umiejętności porozumiewania się, rozwijanie
kompetencji językowych w zakresie czynnym i biernym.
5. Oddziaływanie psychoterapeutyczne, psychoedukacyjne wpływające na rozwój
Zasady rewalidacji
• Wg. O. Lipkowskiego
• Zasada akceptacji,
• Zasada pomocy,
• Zasada indywidualizacji,
• Zasada terapii pedagogicznej,
• Zasada współpracy z rodziną
Zadania pracy rewalidacyjnej
• Wg. Grzegorzewskiej
- kompensacja,
- korekcja,
 - usprawnianie
Realizowanie zadań pracy rewalidacyjnej powinno być oparte na:
• Wszechstronnym poznaniu ucznia (warunki rozwoju, historia życia, funkcjonowanie
społeczne, cechy charakteru),
• Poznaniu stopnia stanu frustracji i sposobów reakcji na sytuacje trudne,
• Poznaniu wpływu środowiska na rozwój dziecka,
• Poznaniu metod motywowania dziecka,
• Tworzeniu odpowiednich warunków do rozwoju dziecka

Oligofrenopedagogika
Klasyfikacja NI:  W stopniu lekkim (69-50),  W stopniu umiarkowanym (49-35)  W stopniu
znacznym (34-20)  W stopniu głębokim (poniżej 20) 1. Ewolucja definicji niepełnosprawności
intelektualnej.  Definicje statyczne- stan zahamowania.: o ustawa z 1913- określa upośledzenie
umysłowe jako "stan zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu występujący przed 18 r.ż. o Doll-
1941- ustalił 6 istotnych kryteriów dla definicji niedorozwoju umysłowego. Są to: niedojrzałość
społeczna, spowodowana niską sprawnością umysłową, o charakterze rozwojowym, nieprzemijająca
w miarę dojrzewania, pochodzenia konstytucjonalnego, nieodwracalna.  Definicje dynamiczne- brak
zahamowania, rozwój: o Maria Grzegorzewska- dostrzega u osób niepełnosprawnych intelektualnie
potencjał rozwojowy, który może zostać wyzwolony na drodze rewalidacji i pozwolić im osiągnąć
maksimum umiejętności.  Definicje globalne na temat niepełnosprawności- ogólne spojrzenie na NI:
o Grossman- 1977- uznał że upośledzenie umysłowe odnosi się do istotnie niższego niż przeciętny
ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, występującego wraz z trudnościami w zakresie
przystosowania się i ujawniającego się w okresie rozwojowym. o Lucasson- 1992.  Definicje
akcentujące możliwości z NI- loockman i współpracownicy 2. Przyczyny niepełnosprawności
(endogenne, egzogenne).  Endogenne- wewnętrzne: zaburzenia w rozwoju embrionalnym,
zaburzenia okołoporodowe, czynniki genetyczne.  Egzogenne- zewnętrzne: schorzenia w okresie
dzieciństwa, czynniki środowiskowe. 3. Kryteria niepełnosprawności intelektualnej według R. Kijaka. 
Kryterium pedagogiczne- ustala możliwość wychowania i nauczania, które rozpatruje się przy
uwzględnieniu zasobu wiadomości i umiejętności przewiedzianych programem nauczania w tym
umiejętność rysowania, malowania, lepienia, liczenia, czytania i pisania. Bierze, również pod uwagę
charakterystyczne trudności w nauce szkolnej oraz tempo uczenia się.  Kryterium psychologiczne-
uwzględnia całą osobowość oraz procesy regulacyjne, do których zalicza się procesy orientacyjno-
poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli, a także procesy
wykonawcze. Zwraca uwagę na społeczne cechy osobowości. Uwzględnia pomiar stopnia rozwoju
inteligencji czyli swoisty wskaźnik niepełnosprawności intelektualnej.  Kryterium medyczne-
uwzględnia całokształt badań medycznych, bierze pod uwagę rodzaj czynników etiologicznych oraz
zespoły objawowe, leczenie i prognozę.  Kryterium ewolucyjne- polega na porównaniu poziomu
rozwoju czynności orientacyjno- poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych,
wykonawczych osoby niepełnosprawnej intelektualnie a poziomem wyżej wymienionych czynności
osoby pełnosprawnej intelektualnie. Można dodać, iż realizacje tego kryterium umożliwiają te
techniki, które pozwalają na obliczenie wieku rozwoju poszczególnych, mierzonych za ich pomocą
procesów. Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639  Kryteria
społeczne- bierze pod uwagę zaradność ogólną jednostki, jej zależność, samodzielność,
odpowiedzialność, uspołecznienie czyli zdolność radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych i
społecznych stosownie do wieku i środowiska społecznego, z którego ona pochodzi. 4. Modele
(perspektywy) ujmowania niepełnosprawności (medyczny, społeczny).  Model
medyczny(paradygmat biologiczny) - ujmuje niepełnosprawność jako problem osobisty, bezpośrednio
wywołany przez chorobę, uraz lub inny stan chorobowy, wymagający opieki medycznej w postaci
indywidualnego leczenia prowadzonego przez przygotowane do tego zawodowo osoby. Celem
postępowania w niepełnosprawności jest wyleczenie lub dostosowanie jednostki i zmiana jej
zachowania. Charakterystyka modelu medycznego: o Ujmuje niepełnosprawność jako problem
osobisty, bezpośrednio wywołany przez chorobę, uraz lub inny stan chorobowy, wymagający opieki
medycznej, o Niepełnosprawność jako tragedia osobista, o Opieka medyczna jest postrzegana jako
główne zagadnienie, o Problem jednostkowy, sprawdzony do indywidualnego ograniczenia
sprawności.  Model społeczny(paradygmat humanistyczny)- z kolei ujmuje to zagadnienie głównie
jako problem stworzony przez społeczeństwo i zasadniczo jako kwestie pełnej integracji społecznej
jednostek. Niepełnosprawność nie jest cechą jednostki, a raczej złożonym zbiorem stanów, z których
wiele jest tworem środowiska społecznego. Dlatego postępowanie wymaga działania społecznego.
Charakterystyka modelu społecznego: o Uwzględnia w odpowiednich proporcjach zarówno aspekt
biologiczny jak i społeczny w powstawaniu niepełnosprawności, o Uszkodzenie organizmu nie
oznacza, że jednostka staje się- może ono zwiększyć ryzyko stania się osobą niepełnosprawną, o
Poziom rozwoju i możliwości osoby niepełnosprawnej zależy nie tylko od stopnia i rodzaju
niepełnosprawności, ale też wielkości wymagań stawiających przez sytuacje życiowe, o Ujmuje
niepełnosprawność głównie jako problem stworzony przez społeczeństwo i zasadniczo jako kwestie
pełnej integracji społecznej jednostek, o Osoba niepełnosprawna sama decyduje o swoim życiu.
Możliwości dokonywania wyboru daje jej poczucie panowania nad sobą, o Osoba niepełnosprawna
jest konsumentem w takim samym stopniu jak inni ludzie. 5. Etapy patologizacji według M.
Kościelskiej. Autorka wyróżnia trzy zasadnicze etapy patologizacji rozwoju dziecka i jeden etap
wstępny:  Etap wstępny (predykatory zaburzeń), w którym kształtuje się zespół czynników
biologicznych, społecznych i psychologicznych jakie będą oddziaływać na dziecko.  Etap I (powstania
uszkodzenia), w którym zadziała czynnik uszkadzający – biologiczny, psychologiczny, społeczny lub
wszystkie jednocześnie.  Etap II (negatywnych sprzężeń zwrotnych) – czyli wg Kościelskiej zasadniczy
etap patologizacji w którym następuje ciąg interakcji między dzieckiem a otoczeniem, które w sposób
niekorzystny dla rozwoju dziecka reaguje na nie, co powoduje wytworzenie się patologicznych
wzorców zachowania u dziecka.  Etap III (usztywnienie procesów patologii), w którym zachodzi
proces usztywniania się patologii. W tym etapie, zdaniem autorki dochodzi się do sytuacji, w której
następuje nieodwracalność niepełnosprawności. 6. Rodzaje miłości rodzicielskiej według M.
Kościelskiej.  miłość symbiotyczna- symbioza matki i dziecka, brak usamodzielnienia.  miłość
poświęcająca się i rekompensująca- postrzeganie dziecka jako biedne, skrzywdzone, stałe czuwanie
przy dziecku żeby wynagrodzić mu krzywdy, dzieci są stale pod kontrolą.  miłość wstydliwa- kocham
ale się wstydzę, chowanie dzieci przed gośćmi.  miłość przebojowa- walczą o prawa swoich dzieci na
czele organizacji, nie wstydzą się ich, dzieci mają silny kontakt ze światem Pobrane przez Marta Wi?
niewska (martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639  miłość z oddali- Kochają ale nie utrzymują
bezpośredniego kontaktu z dzieckiem  miłość zracjonalizowana- uważanie że bóg wiedział co robi,
miłość jako obowiązek, rodzice niezmiernie poważnie podchodzą do zaleceń lekarskich  miłość nie
odwzajemniona- jest to miłość rodzica w stosunku do dziecka które nie potrafi przedstawiać swoich
uczuć i pozostaje w stosunku do rodzica obojętne.  miłość własna- pokrzywdzenie przez chore
dziecko które nie pasuje do naszego” ja”, koncentracja na własnych problemach, relacja nie łączy
rodzica z dzieckiem,  miłość rozumna- obdarzają swoje dziecko uczuciem równocześnie angażują w
to dziecko, starają się dostosować i zapewnić wszystkie potrzeby dla ich chorego dziecka,  miłość za
wszelką cenę dążąca do normalności- nie dopuszczają do wiadomości ze muszą z czego kolwiek
rezygnować przez chore dziecko, usiłują pokazać normalność,  miłość uszczęśliwiająca- rodzice
deklarujący szczęście, które przyniosło im dziecko- mają dziecko bez względu jakie jest, przeszli przez
wszystkie etapy przystosowania się. 7. Rodzaje postaw rodzicielskich wobec dziecka z
niepełnosprawnością intelektualna.  Postawa nadmiernej opieki – może wypływać z głębokiego
współczucia dla nieszczęśliwego dziecka albo też z przekonania rodziców o swoim nieszczęściu. Z
postawy tej wynika tendencja do zaspokajania wszystkich potrzeb dziecka,  Postawa nadmiernego
obciążenia- występuje, kiedy rodzice zachęcają swoje niepełnosprawne dziecko do normalnego życia i
osiągnięcia niezależności, minimalizując lub nawet odrzucając istnienie jego upośledzenia i skłaniając
je do fizycznego i umysłowego wysiłku przekraczającego jego możliwości,  Postawa odtrącenia-może
pojawić się w dwóch formach. Pierwsza występuje wówczas, gdy rodzice chłodno i bez skrupułów
zaniedbują swoje dziecko, nie okazują mu żadnego uczucia. Druga ma miejsce wówczas, kiedy rodzice
dążą do przełamania instynktowego odruchu niechęci do dziecka i podejmują próby podołania
problemom związanym z codzienną opieką nad nim,  Postawa akceptacji- występuje, gdy rodzice
przyjmują swoje upośledzone dziecko z uczuciem i pogodą od samego początku. 8. Oblicza męża i ojca
dziecka z Zespołem Downa według A. Żyta.  „Pan mama”- przejęcie większości obowiązków
domowych, opieki nad dziećmi z zespołem Downa. Jest to wspólna decyzja rodziców, ponieważ matki
lepiej zarabiały, wiec ojcowie rezygnują z kariery zawodowej.  Ojciec wspierający- pomaga w
zajęciach rehabilitacyjnych wozi na nie dziecko, biorą udział, wspólnie z natkami decydują o formie
kształcenia i wyborze zajęć. Jeżdżą na turnusy rehabilitacyjne i wakacje razem z rodziną. Partnerki
doceniają ich udział w życiu rodziny i uważają że mężowie dają im najwięcej wsparcia.  Ojcowie
niedzielni- główny ciężar opieki spoczywa na matkach, ojcowie stosunkowo mało czasu poświęcają
swoim niepełnosprawnym dzieciom. Nie wykonują żadnych działań pielęgnacyjnych, nie biorą udziału
w ćwiczeniach. Kontakt najczęściej jest w dni wolne od pracy.  Ojcowie obok- brak angażowania się w
życie rodzinne, brak kontaktu emocjonalnego z dzieckiem, brak chęci spędzania czasu wolnego razem,
czuje się odsunięty przez swoją żonę. 9. Charakterystyka psychologiczno funkcjonalna osoby z FAS.
Trudności rozwojowe dzieci z FAS-em wynikają z uszkodzeń OUN i należą do zaburzeń pierwotnych
(objawy fizyczne i umysłowe, z którymi dziecko przychodzi na świat), ale jeśli ich przyczyny nie zostaną
prawidłowo zrozumiane, odczytane przez opiekunów dziecka i będzie ono traktowane jako dziecko
zdrowe, od którego wymaga się prawidłowego funkcjonowania, pojawią się zaburzenia wtórne
(zaburzenia zachowania, zaburzenia społeczne). Zaburzeń wtórnych możemy uniknąć przez zrozumie
nie problemu i właściwą interwencję. Funkcjonowanie dziecka z FAS-em zależy od uszkodzeń
spowodowanych piciem przez matkę alkoholu w czasie ciąży, od okresu ciąży, od dawki i
towarzyszących temu czynników środowiskowych i osobniczych. W funkcjonowaniu dziecka z FAS-em
obserwujemy zaburzenia w rozwoju motoryki małej i dużej; zburzenia sensoryczne; zaburzenia
związane z uczeniem się; zaburzenia psychiczne; trudności społeczne; trudności językowe; trudności
w samo-dzielnym funkcjonowaniu. Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl)
lOMoARcPSD|25823639 10. Edukacja osób z niepełnosprawnością intelektualna (systemy). 
Segregacyjny- zaliczają szkoły specjalne i klasy specjalne w szkołach powszechnych.  Częściowo
segregacyjny- placówki podzielone, klasy integracyjne.  Niesegregacyjny- klasy ogólnodostępne i
klasy integracyjne. 11. Systemy rehabilitacyjne według S. Kowalika.  Charakterystyka otwartego
systemu rehabilitacji: o Umożliwia osobom niepełnosprawnym uzyskiwanie pomocy rehabilitacyjnej
bez opuszczania naturalnego środowiska życiowego, o Dąży do tego, żeby pracownicy tych instytucji
docierali bezpośrednio do miejsca zamieszkania osób niepełnosprawnych lub aby dostęp do placówek
był najłatwiejszy, o Ścisłe współdziała z osobami ze środowiska naturalnego, szczególnie z rodziną –
chodzi tutaj o jak największe wsparcie, o W Polsce system ten nie jest w pełni uformowany i
ustabilizowany. Instytucje nie współpracują ze sobą w wystarczającym stopniu – brakuje instytucji
koordynującej całość działań rehabilitacyjnych, o Placówki te nie są dostępne dla wszystkich osób.
Zbyt późno podejmuje się działania rehabilitacyjne do zaistniałego kalectwa, o Przygotowanie
pracowników socjalnych do współpracy z osobami niepełnosprawnymi jest ciągle niewystarczające.
Osłabieniu ulegają także spółdzielnie inwalidów, które dawały pracę osobom niepełnosprawnym, o Po
1989 nastąpiły duże zmiany – do szkół specjalnych wprowadza się coraz więcej innowacji, powstaję
coraz więcej szkół integracyjnych.  Charakterystyka zamkniętego systemu rehabilitacji: o Osoby
zmuszone do opuszczenia naturalnego środowiska i przejścia do szpitala lub jakiejś placówki pomocy
społecznej, o Instytucja przejmuje pełną kontrolę nad życiem takiej osoby, możliwa jest ona dzięki
całkowitej izolacji od otoczenia, o Przebywają oni w ograniczonej przestrzeni, kontaktują się z
określoną grupą ludzi, zmuszeni są do przestrzegania przepisów, skłaniani do udziału w odpowiednich
zabiegach leczniczych i rehabilitacyjnych, o System ten ma wiele zalet: możliwość uzyskania szybkiej
pomocy fachowej, istnienie wielu ułatwień fizycznych, które umożliwiają wykonywanie różnych
czynności przy zmniejszonym wysiłku oraz intensywność procesu usprawniania, o System ma też
wady: odseparowanie od środowiska naturalnego, brak osób bliskich od których mogą otrzymać
wsparcie psychiczne, warunki życia wydają się nienaturalne, rezygnacja z przyzwyczajeń itd., o W
placówkach tych jest nadmierna ilość osób, brak organizacji czasu wolnego, częste konflikty między
członkami systemu, o Niedostateczny rozwój otwartego systemu rehabilitacji uniemożliwia
opuszczenie systemu zamkniętego przez osoby niepełnosprawne, które ze względu na błędną
kwalifikację lub skuteczniej przeprowadzoną rehabilitację mogłyby żyć w naturalnym środowisku. 12.
Rodzaje rehabilitacji.  Rehabilitacja lecznicza - stosowanie naturalnych zasad wpływających na
człowieka z zaburzeniami funkcji organizmu celem poprawy ogólnego poziomu zdrowia i czynności
życiowych oraz przywrócenia funkcji narządów, Pobrane przez Marta Wi?niewska
(martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639  Rehabilitacja społeczna - polega na przywróceniu do
normalności i sprawności społecznej i przystosowaniu do życia w społeczeństwie. Rehabilitacja
społeczna może być realizowana przez: o wyrobienie poczucia zaradności oraz kształtowanie
aktywności społecznej, o naukę bycia samodzielnym i umiejętności radzenia sobie z codziennymi
problemami, o zlikwidowanie granic i przeszkód natury architektonicznej, urbanistycznej, technicznej,
transportowej oraz umożliwienie swobodnego komunikowania się i dostępu do informacji, o
wykształcenie właściwego zachowania, postaw społecznych oraz integracji społecznej,  Rehabilitacja
zawodowa - jej celem jest ułatwianie chorym uzyskiwania i utrzymania prawidłowego zatrudniania
odpowiedniego awansowania niepełnosprawnych dzięki systemowi motywacji, porad zawodowych,
szkoleń i pośredników pracy,  Rehabilitacja pedagogiczna - realizacja etapowego nauczania, które
musi być dostosowane do indywidualnych możliwości osób chorych,

TYFLOPEDAGOGIKA Czym jest tyflopedagogika? • Dział pedagogiki specjalnej; • Zajmuje się

wychowaniem i nauczaniem osób z wadą wzroku (niewidomych i niedowidzących) Kim się zajmuje? •
Osoby niewidome i niedowidzące od urodzenia • Osoby ociemniałe (osoby, które straciły wzrok)
Kryteria wg. Polskiego Związku Niewidomych Osoba niewidoma: o brak wzroku od urodzenia lub
wczesnego dzieciństwa, osoba nie pamięta, że kiedykolwiek widziała Osoba ociemniała: o osoba,
która utraciła wzrok po 5-tym roku życia pamięta, że kiedykolwiek widziała Osoba szczątkowo
widząca: o osoba, która utraciła wzrok nagle lub stopniowo i występują poważne ograniczenia
widzenia (widzenie zarysów postaci) Aspekt pedagogiczny: • Niewidomych o są to dzieci, które nic nie
widzą - cechuje je niemożność korzystania z wrażeń wzrokowych • Szczątkowo widzących o dzieci te
spostrzegają przedmioty, a właściwie zarysy ich kształtów oraz ruch; mogą mieć także możliwości
różnicowania barw oraz wzrokowej orientacji przestrzennej • Słabowidzących DEFINICJA
ZAWODOWA: Osoby niewidome: • Osoby, które w pracy zawodowej opierają się na pozostałych
zmysłach Osoby słabowidzące: • Osoby, które pomimo znacznego uszkodzenia czynności wzrokowych
wykorzystują je dla orientacji Cele rewalidacji niewidomych: 1. Pomoc osobom z wadami wzroku tak,
aby dać szansę na jak najlepsze funkcjonowanie. 2. Kształtowanie nawyków prozdrowotnych. 3.
Nauka czynności życia codziennego. 4. Nauka alfabetu Braille’a. Zadania tyflopedagogiki: o
Tyflopedagodzy adaptują programy szkolne o Wskazywanie specjalnych metod dydaktycznych
Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639 o Przygotowanie
nauczycieli, którzy będą pracować z dziećmi z uszkodzonym wzrokiem o Nauka orientacji i
samodzielnego poruszania się Przyczyny wad wzroku: Dziedziczne i wrodzone: o zniekształcenia o
niedorozwój Chorobowe: o bakteryjne o alergiczne o wirusowe Traumatyczne: o uszkodzenie organu
wzrokowego lub mózgu Czynniki powodujące dysfunkcję: • Wady wrodzone analizatora wzrokowego
• Choroby układowe • Urazy mechaniczne, termiczne, chemiczne • Awitaminoza • Używki stosowane
podczas ciąży przez matkę • Zmiany starcze • Uszkodzenia okołoporodowe • Czynniki genetyczne
Choroby oczu: • JASKRA: o Przyczyną jest podwyższone ciśnienie śródgałkowe działające uszkadzająco
na nerw wzrokowy i siatkówkę • ZAĆMA: o Choroba oczu prowadząca do częściowego lub
całkowitego zmętnienia soczewki • ZAPALENIA ROGÓWKI: o bakteryjne, wirusowe i grzybicze
wywołujące nacieki i owrzodzenia • ZESPÓŁ SUCHEGO OKA: o Polega na niedostatecznym wydzielaniu
łez lub na nieprawidłowym ich składzie • KRÓTKOWZROCZNOŚĆ: o wada polegająca na wyraźnym
widzeniu przedmiotów znajdujących się blisko, podczas gdy przedmioty znajdujące się w oddali
wydają się być zamazane • DALEKOWZROCZNOŚĆ: o niewyraźne widzenie przedmiotów znajdujących
się blisko, podczas gdy przedmioty odległe widzi się wyraźnie • ASTYGMATYZM: o nieostre widzenie
zarówno z bliska, jak i z daleka • DALTONIZM: o „ślepota barw” -zaburzona percepcja barw •
STARCZOWZROCZNOŚĆ-(prezpiobia) o cechuje się pogorszeniem widzenia na bliskie odległości •
RÓŻNOWZROCZNOŚĆ- (anizometropia) o każde z oczu ma inną wadę wzroku Zasady pracy z dzieckiem
niedowidzącym i niewidzącym (edukacja) Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl)
lOMoARcPSD|25823639 CEL- WYCHOWANIE UCZNIA ZDOLNEGO DO KIEROWANIA WŁASNYM ŻYCIE •
Standardowa podstawa programowa • Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego •
Uwarunkowania wynikające z diagnozy ucznia • Ocenianie • Zasady pracy • Dostosowanie otoczenia
Standardowa podstawa programowa: • Dostosowanie warunków kształcenia do możliwości
percepcyjnych ucznia oraz tempa uczenia się Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego: •
Diagnoza, zalecenia i uzasadnienie. • Informacje określające możliwości rozwojowe ucznia. • Stopień
wykorzystania przez dziecko wzroku, kompensacji percepcyjnej. Uwarunkowania wynikające z
diagnozy ucznia: • Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny o poznanie ucznia o obserwacja
ewentualnych trudności i opóźnień rozwojowych o znalezienie i określenie mocnych stron ucznia
Ocenianie: • Przystąpienie do sprawdzianu bądź egzaminu w warunkach i formie dostosowanych do
indywidualnych potrzeb ucznia • Ocena uwzględnia nie tylko efekt, ale także możliwości dziecka oraz
włożony przez niego trud • W uzasadnionych przypadkach nie należy brać pod uwagę strony
graficznej Zasady pracy: • Zasada zapewnienia bezpieczeństwa, życzliwości, akceptacji, tolerancji i
zaufania ucznia do nauczyciela • Zasada indywidualizacji • Zasada stopniowania trudności • Zasada
konkretności i poglądowości ucznia • Zasada korekcji i kompensacji polegająca na tworzeniu
mechanizmów kompensacyjnych • Zasada kształtowania u ucznia pozytywnej motywacji do nauki •
Zasada optymizmu pedagogicznego polegająca na wierze we własne możliwości ucznia Dostosowanie
otoczenia, rodzaj pomocy: • Zaopatrzenie w odpowiednie pomoce optyczne i poprawiające zdolność
widzenia • Zastosowanie właściwego oświetlenia ogólnego np. lampa z regulowanym natężeniem
światła • Usytuowanie ucznia w klasie (w pierwszej ławce) • Zapewnienie kontrastów barwnych na
stanowisku pracy ucznia • Boki stolika posiadać listwę ochronną • Wprowadzenie oznaczeń na
ciągach komunikacyjnych • Należy oznakować kanty, zakręty, schody • Zachowanie stałego porządku
w otoczeniu dziecka Trudności w rehabilitacji osób z problemami ze wzrokiem: • Rehabilitacja osób z
dysfunkcją narządu wzroku jest uzupełnieniem leczenia okulistycznego. • To nauka umiejętności
radzenia sobie w różnych sytuacjach życia codziennego metodami bezwzrokowymi lub z
wykorzystaniem resztek wzroku. Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl)
lOMoARcPSD|25823639 Rehabilitacja obejmuje: • Rehabilitację psychologiczną. • Usprawnianie
widzenia (terapia widzenia). • Naukę czynności życia codziennego. • Naukę orientacji przestrzennej,
samodzielnego, skutecznego i bezpiecznego poruszania się. • Naukę bezwzrokowych technik
komunikacji. Cel rehabilitacji: • przywrócenie osobie niewidomej lub słabowidzącej maksymalnej
sprawności w codziennym funkcjonowaniu i w pełnieniu dotychczasowych ról oraz aktywności
społecznej i zawodowej Kto powinien zgłosić się na rehabilitację? • Każdy u kogo występują: o
trudności w czytaniu, pisaniu, oglądaniu TV o problemy w odczytywaniu numerów i nazw ulic o
nadmierna wrażliwość na światło o ślepota zmierzchowa o zaburzenia widzenia barw o zaburzenia
adaptacji PROGRAM REHABILITACJI WZROKU 1. Psychologa 2. Tyflopedagoga- specjalistę rehabilitacji
osób niewidomych i słabowidzących 3. Instruktora orientacji przestrzennej TRUDNOŚCI W
REHABILITACJI o Komplementarność leczenia i rehabilitacji o Limit wizyt o Dostępność do rehabilitacji
WCZESNE WSPOMAGANIE ROZWOJU W ZAKRESIE TYFLOPEDAGOGIKI: • Do zespołów wczesnego
wspomagania rozwoju trafiają najczęściej dzieci z różnymi niepełnosprawnościami związanymi z
uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego, z których wynikają również zaburzenia widzenia. •
Dzieci te od pierwszych chwil życia mają ograniczone możliwości korzystania ze wzroku, co jest
niekorzystne na wiele funkcji rozwojowych. • Jednak w późniejszym okresie życia, dzięki
odpowiedniej stymulacji, funkcje te mogą rozwinąć się na tyle, że będą podstawą orientacji
przestrzennej, samodzielności, a nawet możliwości czytania i innych opartych na wzroku
umiejętności. Odpowiednia stymulacja funkcji wzrokowych: • Stymulacja, która jest właściwa do
możliwości fizjologicznego i psychicznego etapu rozwoju dziecka. • „Zwykłe” otoczenie, takie, w jakim
wychowują się jednostki normalnie widzące, może okazać się niewystarczające do pobudzenia
patrzenia i widzenia dziecka szczątkowo czy słabo widzącego. Istnieją pewne przesłanki, które
uzasadniają potrzebę bardzo wczesnej interwencji tyflopedagogicznej z uwagi na: • Rozwój
poszczególnych, najbardziej elementarnych umiejętności wzrokowych w niemowlęctwie i wczesnym
dzieciństwie • Istnienie tzw. okresów krytycznych • Zjawisko plastyczności kompensacyjnej mózgu,
które polega na możliwości zastąpienia uszkodzonych struktur centralnego układu nerwowego
Pobrane przez Marta Wi?niewska (martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639 Etapy wczesnego
wspomagania rozwoju widzenia: • Wykonanie diagnozy funkcjonalnej widzenia • Konkretna,
metodyczna stymulacja, która charakteryzuje się określoną kolejnością wprowadzania bodźców
stymulujących funkcje wzrokowe • Twarz ludzka, twarz matki. Kształtowanie rozpoznawania emocji
ludzkich, mimiki twarzy, informacji pozawerbalnych oraz rozwój mowy. • Funkcja motoryczna,
koordynacja wzrokowo-ruchowa • Poczucie świadomości własnego ciała i relacji przestrzennych
Ograniczenia osób niewidomych: • Orientacja przestrzenna i poruszanie się o Problem w
samodzielnym poruszaniu się Główne trudności z orientacją to: • problem ze znajomością kierunków
potrzebnych do sprawnego i skutecznego przemieszczania się • nieznajomość pojęć przestrzennych
(Późniejsze rozumienie i używanie określeń typu: pod, od, przed, nad, między, za przez) •
nieznajomość stosunków czasowo-przestrzennych • Wykonywanie czynności dnia codziennego o
Wsparcie ze strony instruktorów oraz nauczycieli o Profesjonalny trening Wyobrażenia surogatowe •
Substytuty psychiczne tych treści poglądowych, które ludziom niewidomym w zupełności lub
częściowo są niedostępne, a odgrywają ważną rolę w kształtowaniu ich świata, wyobrażeń i pojęć.
Poznawanie rzeczywistości i zjawisk • Zjawisko kompensacji, czyli zastępowanie uszkodzonych
zmysłów innymi sprawnie funkcjonującymi. Funkcjonowanie społeczne • Wypracowanie efektywnego
posługiwania się sprawnie funkcjonującymi zmysłami. Sfera emocjonalna: • Najczęstsze problemy w
sferze emocjonalnej dotyczą akceptacji niepełnosprawności, wstydzeniem się niepełnosprawności.
Możliwości rozwoju zawodowego osób z niepełnosprawnością wzroku: Wykonywanie pracy
zawodowej sprawia, że można czuć się jednostką: • Społecznie użyteczną • Wartościową • Potrzebną
innym • Zintegrowaną ze społeczeństwem • Ekonomicznie niezależną Postępowanie terapeutyczne
łączy: - rehabilitację psychologiczną - rehabilitację medyczną Pobrane przez Marta Wi?niewska
(martuss992@op.pl) lOMoARcPSD|25823639 - rehabilitację społeczną - rehabilitację zawodową
Zasada możliwości wykonywania wielu zawodów, jeśli występują odpowiednie cechy: • Zdolność •
Motywacja i determinacja • Kwalifikacje zawodowe • Warunki pracy zgodne z możliwościami i
potrzebami Formy zatrudnienia • Telepraca • Zakłady aktywizacji zawodowej • Projekt DIFFERENT •
Przedsięwzięcia oparte na idei ekonomii społecznej • Zatrudnienie wspomagane