Terapia dziecka

Spis treści

Terapia dziecka przewlekle chorego

Metody terapii w procesie leczenia dziecka przewlekle chorego
Rozwój ruchowy i manualny dziecka z dysfunkcją ruchu

2
 Terapia dziecka przewlekle chorego

Rewalidacja

Termin rewalidacja (validus - sprawny, mocny, silny, zdrowy)

wprowadzony i rozpowszechniony przez Marię Grzegorzewską oraz Janinę
i Witolda Doroszewskich funkcjonuje w Polsce od końca lat pięćdziesiątych
jako synonim określenia rehabilitacja (habilis - mocny, silny, sprawny).

Terminy te są używane zamiennie i łącznie, z tym, że termin rehabilitacja

odnoszony jest raczej do sytuacji, w których przeważają potrzeby działań
usprawniających psychicznie, fizycznie i społecznie, zmierzające do jak
najpełniejszego, możliwie wczesnego i trwałego rozwinięcia lub
przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności,
sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie.

Ważną rolę w każdym z wymienionych rodzajów oddziaływań

rehabilitacyjnych odgrywa rehabilitacja ruchowa - tzw. kinezyterapia (np.
hipoterapia, terapia przez sport, kulturoterapia, hydroterapia,
balneoterapia, elektroterapia) w zastosowaniu do różnych form zajęć
z osobami niepełnosprawnymi.

Natomiast termin rewalidacja określa długotrwałą działalność

terapeutyczno-wychowawczą, obejmującą wielostronną stymulację, opiekę,
nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji rzeczywistości,
czyli osób upośledzanych umysłowo, niewidomych i niesłyszących.

3
W obu definicjach, choć są one odmienne, chodzi w istocie rzeczy o to samo -
działanie kompleksowe i jednolite, jako cel zakładające powrót jednostki
poszkodowanej na zdrowiu do normalnego życia w możliwie maksymalnym
stopniu.

Cel ten realizowany jest zgodnie ze współczesnym rozumieniem procesu

rewalidacji poprzez:
• przywrócenie jednostkom niepełnosprawnym maksymalnej
sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej;
• przygotowanie do samodzielnego życia w społeczeństwie;
• tworzenie w środowisku cywilizacyjno-kulturowym odpowiednich
warunków do prawidłowego ich funkcjonowania.

Osiągnięcie tych celów jest możliwe, zdaniem M. Grzegorzewskiej, poprzez

oddziaływanie na jednostkę niepełnosprawną w kierunku:
• maksymalnego rozwijania i usprawniania tych sił biologicznych,
zadatków 1 cech, które są najmniej u danego osobnika uszkodzone,
a więc zasobu najsprawniej działających funkcji, bez uszkodzeń; bez
braków. Celem usprawniania jest poprawa lub utrzymanie na
zadowalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej,
a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku. Usprawnianie polega na
stosowaniu różnego rodzaju ćwiczeń dynamicznych obejmujących
różne grupy mięśniowe i ma na celu doprowadzenie do wyższego
poziomu czynności nieuszkodzonych lub też najmniej uszkodzonych.
U dzieci z dysfunkcjami intelektualnymi zwraca się uwagę na potrzebą
usprawniania mowy, czyli kształtowania sprawności słowno-
pojęciowych, które przyspieszają ich rozwój ogólny. Charakter i
natężenie ćwiczeń usprawniających powinny być dobrane do

4
 indywidualnego rodzaju upośledzeń, uszkodzeń czy braków. Dzięki
usprawnieniu można zapewnić jednostce poczucie większej wartości i
niezależności oraz społecznej użyteczności.
• kompensacji (wyrównywania) i substytucji (zastępowania)
zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby poznanie
zastępować w różny sposób, na innych pośrednich drogach. Polega ono
na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub
poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych
organizmu ludzkiego. Kompensacja polega też na rozwijaniu mocnych
stron osobowości dziecka lub jego środowiska. Możliwości
kompensacyjne zależą od: wieku, ogólnego stanu zdrowia, rozległości
uszkodzenia i jego przyczyn, możliwości leczenia, usprawniania. W
literaturze wyróżnia się kompensację: percepcyjną, poznawczą,
sensoryczną, werbalną i emocjonalną.
• korektury niesprawnie działających narządów upośledzonych,
wykorzystując leczenie, uczynnianie i uaktywnianie. Korektura odnosi
się do jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania określonych
narządów, układów, zmysłów, np. narządów artykulacyjnych, postawy
ciała, zaburzeń w pisaniu itp.

Oddziaływania rewalidacyjne obejmować powinny wszystkie sfery

i płaszczyzny funkcjonowania człowieka, a mianowicie:
• fizyczną - leczenie i usprawnianie fizyczne, które pozwoliłoby
osobom niepełnosprawnym wykonywać czynności związane z
życiem codziennym;
• psychiczną (oddziaływanie psychoterapeutyczne) - u jej podstaw
leży akceptacja niepełnosprawności i wyrobienie właściwego
stosunku do samego siebie, do środowiska społecznego i otoczenia

5
 fizycznego oraz do wszelkich przejawów działalności człowieka
zgodnie z normami moralnymi i społecznymi środowiska, w którym
jednostka niepełnosprawna żyje;
• społeczną - chodzi o pełne włączenie jednostek
niepełnosprawnych we wszystkie przejawy życia społecznego
poprzez udzielanie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań
życia społecznego i pracy zawodowej, usuwając jednocześnie
ekonomiczne i społeczne przeszkody utrudniające proces
rewalidacji;
• zawodową - przygotowanie do pracy.

Oddziaływania w poszczególnych płaszczyznach różnią się celem, zakresem,

metodami i środkami, ale ich działalność powinna być zintegrowana.

Istotnym warunkiem optymalnego przebiegu działalności rewalidacyjnej

wobec jednostek niepełnosprawnych jest nie tylko uświadomienie sobie celu
i zadań rewalidacji, ale również znajomość podstawowych norm
postępowania (zasad), które powinny być przestrzegane w stosunku do
każdej jednostki niepełnosprawnej, do jego swoistych potrzeb i możliwości.

Najważniejsze z nich według O. Lipkowskiego to:

• zasada akceptacji,
• zasada pomocy,
• zasada indywidualizacji,
• zasada terapii pedagogicznej,
• zasada współpracy z rodziną.

6
Zasada akceptacji jest pierwszym etapem pomocy jednostkom
niepełnosprawnym, jest zaaprobowaniem wartości człowieka takim jakim
on jest bez względu na istniejące, a raczej funkcjonujące standardy, bez
względu na jego osiągnięcia; polega na kształtowaniu stosunku
społeczeństwa do jednostek niepełnosprawnych jako jednostek
obarczanych większymi trudnościami rozwojowymi i mających z racji swego
specyficznego stanu dodatkowe - odmienne potrzeby oraz prawo do
szczególnej opieki i pomocy.

Zasada pomocy ukierunkowana jest na pomoc jednostce

w przezwyciężeniu wszelkich trudności wynikających z niepełnosprawności
oraz aktywizacji jej sił biologicznych, aby ją usamodzielnić i wytworzyć
odpowiednią atmosferę w środowisku, w którym egzystuje.

Zasada indywidualizacji zakładając konieczność dostosowania celu

kształcenia, treści kształcących, metod i środków nauczania do
indywidualnych możliwości psychofizycznych jednostki gwarantuje jej
optymalny rozwój. Indywidualizacja musi być także stosowana w toku zajęć
zespołowych; polega ona na kontrolowaniu przebiegu i wyników pracy
dziecka, pomaganiu mu w przezwyciężaniu trudności oraz stosowaniu
odpowiednich zabiegów wychowawczych i psychoterapeutycznych.

Zasada terapii pedagogicznej zakłada wszechstronne poznanie jednostki,

ustalenie na podstawie badań możliwie dokładnej diagnozy, oddziaływanie
modelujące na środowisko jednostki w celu korekty i polepszenia atmosfery,
w jakiej ona przebywa, aby stworzyć jej najlepsze warunki do pokonywania
trudności, wreszcie stosowanie środków terapeutycznych, w tym także
leczenia, psychoterapii i terapii pedagogicznej. Zasada współpracy z rodziną

7
zakłada ścisłe, uzgodnione współdziałanie szkoły i domu w celu
wspomagania każdego wysiłku dziecka na drodze ku usprawnieniu i
rozwojowi. Postęp w badaniach naukowych oraz przemiany, jakie zaszły we
współczesnym rozpatrywaniu procesu rewalidacji i wynikających z nich
poczynań pedagogicznych doprowadził do sformułowania nowych zasad
rewalidacji, a mianowicie:
• zasady wczesnego wykrywania i usuwania odchyleń od normy
rozwoju;
• zasady wieloaspektowego diagnozowania odchyleń od normy rozwoju
dzieci i kompleksowego podejścia w ich rewalidacji;
• zasady elastyczności w systemie rewalidacji;
• zasady integracji społecznej.

Realizowanie zadań pracy rewalidacyjnej, według M. Grzegorzewskiej,

należy oprzeć na:
1. poznaniu każdej jednostki i warunków jej rozwoju, historii jej życia, na
poznaniu charakteru i stopnia kalectwa (upośledzenia) oraz
związanych z tym czynników etiologicznych;
2. uwzględnieniu w metodzie pracy typu układu nerwowego jednostki;
3. poznaniu stopnia frustracji jednostki i jej typu reakcji negatywnej (ew.
postawy pozytywnej wobec sytuacji frustracyjnej), a więc
zorientowaniu się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach;
4. zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na daną
jednostkę upośledzoną;
5. zastosowaniu warunków, które kształtują nowe motywacje,
pozwalające przyjąć postawę pozytywną wobec frustracji;
6. dostosowaniu pracy do sił i możliwości jednostki;

8
 7. stosowaniu w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących,
usprawniających i dynamizujących;
8. przestrzeganiu praw podstawowych wyższych czynności nerwowych
i unikaniu bodźców wpływających niekorzystnie na ośrodkowy układ
nerwowy;
9. kształtowaniu warunków korzystnych dla procesów emocjonalnych;
10. tworzeniu odpowiednich warunków dla korzystnego rozwoju I
i II układu sygnałowego i prawidłowego ich działania;
11. uwzględnieniu w pracy rewalidacyjnej kształtowania się
i przekształcania stereotypów dynamicznych oraz usprawniania
procesów korowych;
12. uwzględnieniu konieczności racjonalnej selekcji
i odpowiedniego dostosowania do danych grup programu i metod
pracy;
13. uwzględnieniu swoistych właściwości każdej z grup
upośledzonych.

Zajęcia z zakresu rewalidacji indywidualnej mogą być realizowane w formie

pracy indywidualnej z uczniami wymagającymi specjalnych ćwiczeń
i zabiegów lub w zespołach. W tym ujęciu praca indywidualna w ramach
zajęć z zakresu rewalidacji indywidualnej rozumiana jest jako forma pracy
jednostkowej z poszczególnymi uczniami (przy bezpośredniej lub pośredniej
pomocy nauczyciela), bądź też zindywidualizowana forma pracy grupowej
(przy założeniu, że indywidualizacja może odbywać się z równym
powodzeniem w trakcie pracy z grupą), która opiera się na oddzielnym
programie terapeutycznym, konstruowanym dla każdego dziecka
w zależności od jego potrzeb i możliwości. Podmiotem rewalidacji
indywidualnej jest nauczyciel-terapeuta, wyposażony w odpowiednią

9
wiedzę i umiejętności oraz posiadający predyspozycja psychiczne potrzebne
w tego rodzaju pracy.

Przedmiotem oddziaływań rewalidacyjnych jest dziecko, jego

zaburzenia rozwojowe i trudności szkolne, określone przez specjalistyczną
diagnozę. Dziecko powinno być również traktowane jako podmiot
rewalidacji, ponieważ jego aktywność w procesie przezwyciężania trudności
rozwojowych i szkolnych jest niezbędnym warunkiem efektywności
podejmowanych działań. Zadaniem rewalidacji indywidualnej jest
wspomaganie pracy rewalidacyjnej prowadzonej w trakcie innych zajęć
dydaktycznych oraz poszerzanie jej o elementy niemożliwe do zrealizowania
w toku nauczania w klasie. Stąd też bezwzględnie konieczne jest stała
współpraca rewalidatora z nauczycielami uczącymi w danej klasie zarówno
przy ustalaniu programu, jak i w trakcie jego realizacji.

Program pracy rewalidacyjnej musi być zatem plastyczny, zmieniany

w zależności od przebiegu rewalidacji i od pojawienia się nowych trudności.
W programie tym muszą być uwzględnione ćwiczenia, których dziecko
szczególnie potrzebuje ze względu na zaburzenia i niedobory, jakie posiada,
ćwiczenia pobudzające rozwój wszystkich sfer osobowości dziecka, a także
ćwiczenia, które wykorzystują specjalne uzdolnienia dziecka. Połączenie ze
sobą tych wszystkich elementów pozwala na dużą różnorodność ćwiczeń,
skupia uwagę dziecka nie tylko na jego trudnościach, ale stwarza pole do
działań, które dziecko chętnie wykonuje i w których osiąga sukcesy.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze organizuje się dla uczniów ze

środowisk niewydolnych wychowawczo lub dla uczniów, którzy mają
znaczne opóźnienia w opanowaniu programów obowiązkowych

10
przedmiotów nauczania. Zajęcia te prowadzone są przez nauczyciela
właściwego przedmiotu obowiązkowego. Liczba uczestników powinna
wynosić od 4 do 8.

Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne organizuje się dla uczniów, u których

nieprawidłowości rozwojowe utrudniają opanowanie określonych
umiejętności. Celem ich jest usprawnianie funkcji poznawczych i ruchowych.
Szczególnie istotne w pracy korekcyjno-kompensacyjnej jest jednoczesne
realizowanie trzech rodzajów oddziaływań terapeutycznych, a mianowicie:
• usprawnianie zaburzonych funkcji istotnych w opanowaniu
umiejętności czytania i pisania;
• doskonalenie technik szkolnych;
• oddziaływanie psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające,
a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki.

11
Ponadto oddziaływanie rewalidacyjne powinno obejmować korekturę wad
wymowy, wad postawy oraz ogólnie wpływać na poprawę koordynacji
psychoruchowej. Usprawnianie technik szkolnych - reedukacja. Głównym
celem pracy reedukacyjnej jest usprawnianie zaburzonych funkcji
w zakresie pisania, czytania, liczenia. Dotyczy to przede wszystkim czynności
analityczno-syntetycznych analizatora wzrokowego, słuchowego,
kinestetyczno-ruchowego, lateralizacji, orientacji w schemacie ciała
i przestrzeni, koordynacji ruchowej, sprawności grafomotorycznych.

Czynniki ułatwiające funkcjonowanie chorego

dziecka w szkole

1. Przyjazna postawa i otwartość nauczyciela na potrzeby chorego

dziecka.
2. Wysokie kompetencje nauczyciela.
3. Dobra znajomość ucznia i jego aktualnej sytuacji oraz wiedza na temat
potrzeb ucznia, jego choroby i postępowania w sytuacji pogorszenia
stanu zdrowia.
4. Spokój, pewność i opanowanie nauczyciela, który bez lęku potrafi
udzielić dziecku pomocy i wsparcia.
5. Przyjazna atmosfera w klasie i grupie rówieśniczej, wysoki poziom
wzajemnego szacunku i akceptacji oraz zrozumienia problemów, z
jakimi spotyka się dziecko.
6. Poczucie bezpieczeństwa.
7. Dostosowanie sposobów i form nauczania do spowodowanych
chorobą i sposobem jej leczenia aktualnych trudności dziecka, takich
jak obniżenie koncentracji uwagi, męczliwość, wolne tempo pracy,

12
 zmienność nastroju, niecierpliwość, drażliwość oraz zmienność
zachowań i zainteresowań.
8. Zapewnienie zaplecza medycznego oraz opracowanie procedur
postępowania w sytuacji pogorszenia samopoczucia dziecka lub
zagrożenia życia.
9. Zapewnienie dziecku na terenie szkoły pomocy i odpowiednich
warunków do nauki i odpoczynku dostosowanych do aktualnych
potrzeb dziecka. Udzielenie pomocy w nauce oraz w nadrobieniu
zaległości spowodowanych nieobecnościami w szkole.
10. Elastyczne stosowanie norm i zasad obowiązujących w klasie i
dostosowanie ich do potrzeb chorego dziecka, na przykład zgoda na
jedzenie podczas lekcji, częste wietrzenie klasy, odpoczynek poprzez
zmianę pozycji z siedzącej na leżącą, a także w razie potrzeby zmiana
terminów sprawdzianów i egzaminów, dostosowanie zakresu i treści
nauczania do aktualnych możliwości dziecka i wiele innych.
11. Zapobieganie konfliktom i nieporozumieniom w klasie
spowodowanym brakiem akceptacji wyglądu chorego dziecka,
niezrozumieniem niektórych objawów chorobowych (np. duszności,
napad epilepsji) czy też niektórych zachowań chorego dziecka (np.
drapanie swędzących miejsc).
12. Poszukiwanie wraz z dzieckiem jego mocnych stron oraz takich
obszarów aktywności, które są dla niego dostępne i dozwolone
pomimo choroby. Wyrabianie w nim poczucia wpływu na zdarzenia,
pomoc w tworzeniu planów na przyszłość, rozwijaniu zainteresowań i
znajdowaniu możliwości ich realizacji.
13. Tworzenie warunków do ujawniania przez dziecko własnych
zdolności, kreatywności, aktywności i samodzielności. Proponowanie

13
 takich działań, z których dziecko może czerpać radość i satysfakcję
oraz poczucie dumy z siebie i własnych osiągnięć.
14. Pomoc w wyborze zawodu i dalszej drogi życiowej z chorobą
pomimo choroby.

Poznanie swojego ucznia

Każdy uczeń jest indywidualnością, przychodzi do szkoły z różnorodnym

bagażem przeżyć i doświadczeń życiowych. Ma swoje potrzeby,
zainteresowania, marzenia, sukcesy i niepowodzenia. Dla nauczyciela
przyjmującego pod opiekę dziecko, a dziecko przewlekle chore
w szczególności, bardzo istotne powinno być nawiązanie z nim bliskiego
i serdecznego kontaktu.

Dobrze jest, jeśli nauczyciel pozna swojego chorego ucznia, zanim spotkają
się w klasie, jeszcze przed rozpoczęciem roku szkolnego. Łatwiej im będzie
wówczas rozpocząć wspólnie nowy rok nauki. Podczas rozmowy z dzieckiem
nauczyciel może zwrócić uwagę na jego wygląd zewnętrzny, sposób
poruszania się, myślenia, mówienia oraz poznać stosunek dziecka do siebie i
swojej choroby. Może też dowiedzieć się, w jaki sposób dziecko radzi sobie
w trudnych sytuacjach i w czym trzeba mu pomóc. Tego rodzaju spotkanie
może być dla nauczyciela nieocenionym źródłem informacji o sytuacji
życiowej i rodzinnej dziecka, o jego potrzebach i ważnych wydarzeniach z
życia. Zdobyta wiedza z pewnością pomoże nauczycielowi w zrozumieniu
chorego ucznia i zbliżeniu się do niego. Ułatwi mu także stworzenie dla niego
w szkole odpowiednich i bezpiecznych warunków do nauki i rozwoju.

14
Znając trudności dziecka, nauczyciel będzie mógł lepiej wspierać je w
budowaniu dobrych relacji z innymi dziećmi, w realizacji celów i planów
życiowych. Po to, by poznać lepiej swojego ucznia, warto przyjrzeć się
różnorodnym obszarom jego życia oraz zapytać rodziców i dziecko o:
• istotę choroby, jej dotychczasowy przebieg i rokowanie,
• objawy choroby oraz sposoby radzenia sobie z nimi,
• zainteresowania i potrzeby dziecka,
• pragnienia i marzenia,
• radości i sukcesy,
• możliwości i mocne strony dziecka,
• niepowodzenia i sposób reagowania na nie przez dziecko,
• ważne przeżycia i wydarzenia z życia dziecka,
• stosunek dziecka do własnej osoby,
• doświadczenia społeczne,
• sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz uspokajania się i
relaksowania,
• ważne przeżycia i zdarzenia związane z dotychczasowym przebiegiem
choroby,
• stosunek dziecka do własnej choroby,
• skutki choroby dla rozwoju psychicznego, fizycznego i umysłowego
dziecka,
• problemy i trudności dziecka związane z chorowaniem i nie tylko
(trudności związane z nauką, koncentracją uwagi, pamięcią,
pobudliwością lub nastrojem),
• sposób radzenia sobie przez dziecko z nakazami, zakazami
• i ograniczeniami wynikającymi ze specyfiki choroby i sposobu jej
leczenia,
• sytuację rodzinną dziecka.

15
 Współpraca z rodzicami

Rodzice i nauczyciele są swego rodzaju ekspertami w sprawach dziecka

i dlatego powinni dzielić się ze sobą swoją wiedzą i doświadczeniem. Być dla
siebie partnerami w rozmowie oraz wspierać się wzajemnie w działaniach
podejmowanych na rzecz dziecka. Poznać rodziców chorego dziecka i podjąć
z nimi stałą współpracę to jedno z ważniejszych zadań nauczyciela
opiekującego się przewlekle chorym dzieckiem. Można to zrobić, aranżując
spotkanie z nimi jeszcze przed rozpoczęciem roku szkolnego.

Ważne jest, by nauczyciel podczas rozmowy z rodzicami potrafił zbudować

dobrą atmosferę takiego spotkania. Z uwagą, bez pośpiechu
i zniecierpliwienia wysłuchał rodziców, poznał ich niepokoje i oczekiwania
względem szkoły, a także wykazał zrozumienie dla ich problemów, z którymi
borykają się na co dzień i obaw związanych ze zdrowiem dziecka. Łatwiej
będzie wówczas zawrzeć z rodzicami porozumienie na temat sposobu
postępowania z dzieckiem, sposobu przepływu i wymiany informacji oraz
określić zasady współpracy pomiędzy szkołą lub przedszkolem a rodzicami
i zespołem leczącym dziecko.

Ponadto nauczyciel opiekujący się przewlekle chorym dzieckiem powinien

znać ustalone wcześniej procedury postępowania w sytuacji pogorszenia się
samopoczucia albo stanu zdrowia dziecka. Każda choroba przewlekła ma
swoją specyfikę, odmienny przebieg, skutki i rokowanie. Wpływa na rozwój
dziecka i jego funkcjonowanie w szkole i w domu.

Rodzice, lekarze i nauczyciele, stale współpracując ze sobą, mogą wymieniać

bieżące informacje na temat stanu zdrowia dziecka, jego samopoczucia oraz

16
czekających je zabiegów, a także na temat postępów w nauce, wychowaniu,
sukcesów i ewentualnych trudności dziecka w szkole i w domu. Dzięki temu
łatwiej jest im ustalić wspólny plan działania i pomocy dziecku oraz wspierać
się wzajemnie w jego realizacji.

Rodzice z większym zaufaniem powierzą szkole i nauczycielowi swoje

dziecko, a nauczyciel z większą pewnością i spokojem będzie mógł się nim
zająć i zaopiekować na terenie szkoły. Wzajemne kontakty pomiędzy
przedszkolem, szkołą i rodzicami powinny być stałe i systematyczne, oparte
na zaufaniu, spokojnej, wzajemnej wymianie informacji oraz współpracy i
zrozumieniu. Współpraca nauczyciela z rodzicami chorego dziecka jest nie
tylko ważna, ale i konieczna. Powinna trwać przez cały okres nauki dziecka
w szkole.

Główne sposoby pomocy przewlekle choremu

dziecku możliwe do zrealizowania na terenie
szkoły

1. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego oraz

zaufania do grupy i nauczyciela.
2. Pomoc w pokonywaniu trudności, uczenie samodzielności oraz
nowych umiejętności.
3. Budowanie dobrego klimatu i przyjaznych relacji w zespole klasowym,
zapobieganie konfliktom.
4. Przygotowanie dzieci zdrowych na spotkanie chorego kolegi, pomoc w
akceptacji ewentualnych odmienności. Poinstruowanie uczniów, jak
należy chronić chorego kolegę i w jaki sposób można mu pomagać.
Zawarcie na ten temat umowy z klasą.

17
5. Traktowanie chorego dziecka jako pełnoprawnego członka zespołu
klasowego, na równi z innymi dziećmi, z takimi samymi prawami i
obowiązkami.
6. Uwrażliwienie dzieci zdrowych na potrzeby i przeżycia dziecka
chorego.
7. Uwrażliwienie dziecka chorego na potrzeby i przeżycia innych dzieci.
8. Motywowanie do kontaktów i współdziałania z innymi dziećmi.
Wzmacnianie poczucia własnej wartości. Przydzielanie dziecku
choremu odpowiednich do jego możliwości zadań i ról społecznych w
zabawach i organizowanych zajęciach.
9. Rozwijanie zainteresowań, talentów i samodzielności dziecka.
10. Dostarczanie wielu różnorodnych możliwości do działania i
osiągania sukcesów.
11. Motywowanie do aktywności – dostarczanie dziecku wzmocnień
i gratyfikacji poprzez chwalenie, nagradzanie, akcentowanie sukcesów
i mocnych stron, a także eksponowanie tych dyspozycji dziecka, które
mogą zwiększyć jego atrakcyjność w grupie.
12. Umożliwianie dziecku przeżywania przyjemnych uczuć, takich
jak satysfakcja, poczucie dumy czy radości.
13. Zapewnienie dziecka o tym, że jest lubiane i dla nas ważne.
14. Pomoc w nadrabianiu zaległości szkolnych, dostosowanie
wymagań do aktualnych możliwości psychofizycznych dziecka.
15. Zachęcanie dziecka do tworzenia planów i myślenia o
przyszłości oraz pomaganie w ich realizacji. Ukazywanie atrakcyjności
nowych działań i zadań na ogół innych bądź alternatywnych wobec
dotychczasowych (aktualnie niedozwolonych).

18
 16. Wyrabianie w dziecku poczucia wpływu na zdarzenia poprzez
szukanie i wskazywanie mu takich sfer i obszarów aktywności, w
których jest to możliwe.
17. Wykazywanie zainteresowania sprawami dziecka – jego
samopoczuciem, terminem badań kontrolnych i wynikami badań,
nastrojem, sytuacją domową, a także sprawami niezwiązanymi
18. z chorobą. Tak, by dziecko czuło, że jest dla nas ważne i
wartościowe.
19. Uczenie dzieci rozmawiania o uczuciach i trudnych sprawach.
20. Uczenie relaksu i odprężenia.
21. Zapewnienie dziecku wsparcia i pomocy psychologiczno-
pedagogicznej, a w razie potrzeby pomocy socjalnej.
22. Stała współpraca z rodzicami, pielęgniarką, lekarzem,
nauczycielami oraz innymi osobami opiekującymi się dzieckiem.

Metody terapii w procesie leczenia

dziecka przewlekle chorego
Praca z dzieckiem chorym wymaga stałych poszukiwań różnych metod
i form terapii, które będą dostosowane do jego potrzeb, oczekiwań
i możliwości. Należy dobrać je tak, by wspomagały rozwój jednostki,
zachęcały do pokonywania trudności i umacniały wiarę we własne
możliwości. Wszystkie oddziaływania dydaktyczno - wychowawcze
powinny być dobrane indywidualnie, dokładnie opracowane, celowe i
zgodne z potrzebami dziecka.

19
Znaczenie mają także cechy osoby pomagającej w pokonywaniu trudności.
Oczekuje się, aby „terapeuta/nauczyciel, jak również rodzic był cierpliwy,
ciepły, wyrozumiały, współczujący, serdeczny, mobilizujący i przede
wszystkim, swoją postawą, zachęcający dziecko do nauki, wysiłku i
poszukiwania swoich pasji, priorytetów i wartości.

Zadania terapeutyczno-wychowawcze są zadaniami ogólno-

pedagogicznymi umożliwiającymi choremu dziecku taki rozwój na
poziomie umysłowym, uczuciowym i ruchowym, na jakim się ono znajduje,
oraz doprowadzenie do takiego etapu rozwoju, jaki jest dla dziecka pożądany
lub chociaż dostępny.

Istotnym jej elementem jest kontakt terapeutyczny. Nie tylko redukuje lęki,
zmniejsza negatywne napięcia i przygnębienia dziecka, lecz przede
wszystkim mobilizuje do współdziałania z terapeutą w procesie leczenia i
rehabilitacji oraz nauczycielem w procesie rewalidacji. Terapeuta w pracy z
dzieckiem za pomocą wszelkich metod dąży do wyeliminowania niektórych
jego właściwości psychicznych, np. negatywnych emocji czy niskiej
samooceny.

Gry i zabawy

Niezbędną formą pracy terapeutyczno-wychowawczej jest zabawa. Pobudza

ona do wspólnego, wartościowego przeżywania świata, umożliwia
wzajemne kontakty poprzez ruch, taniec, zakładanie masek, śpiew,
rozmowy. Zabawa pozwala rozwinąć w dziecku zachowania prospołeczne,
uwrażliwia na innego człowieka. Uczy uważnego słuchania i patrzenia na
siebie z różnych perspektyw. Stanowi okazję do projekcji własnych uczuć,

20
napięć, niepokojów, konfiktów i stresów. Rozwija uwagę i spostrzegawczość,
umożliwia dziecku wzrost wiary w siebie, zwiększa poczucie własnej
wartości.

Gry i zabawy uczą zasad zdrowej rywalizacji i niepoddawania się

przeciwnościom. Podczas gier dzieci ustalają wspólne reguły, przez co uczą
się współdziałania i radości z pracy prowadzącej do wspólnych efektów. Są
one zawsze źródłem spokoju i uśmiechu. Umiejętność dobrania
odpowiednich zabaw i gier dydaktycznych zaspokaja u chorego dziecka
potrzebę pozytywnych kontaktów z otoczeniem, uznania społecznego,
osiągnięć, pokonywania trudności, co w konsekwencji wpływa na poprawę
efektów nauczania.

Techniki ekspresyjne

A wśród nich terapia przez sztukę, również odgrywają dużą rolę w procesie
terapeutycznym dziecka przewlekle chorego. Pozwalają na wyrażanie uczuć
bez posługiwania się słowem. Poprzez ekspresję dziecko rozładowuje
napięcie, przeżywa radość z tworzenia, uświadamia sobie własne możliwości
twórcze, rozwija umysł, integruje emocje z działaniami. Kolejną formą jest
ekspresja plastyczna, która rozwija wrażliwość wzrokową i wyobraźnię
twórczą. Wyzwala motywację dziecka, kształtuje zdolność do wytrwałego
działania, redukuje lęk i napięcia. W pracy terapeutycznej często stosuje się
również techniki kukiełkowe, dramę/ pantomimę. Są one zalecane głównie
dla dzieci w wieku 9–12 lat, które przejawiają problemy w kontaktach
społecznych. Odgrywane przez nie sytuacje są okazją do rozmowy o
uczuciach, emocjach, motywach działania. Wyzwalają aktywność twórczą,
przełamują nieśmiałość i lęk.

21
 Literatura i bajki

Identyfikując się z bohaterami, przeżywa ich porażki i zwycięstwa.

Interioryzuje wartościowe wzorce zachowań, uczy się form zachowań
społecznie aprobowanych, bogatych w treści poznawcze i uczuciowe.
Literatura wzbogaca wiedzę dziecka o nowe normy, zasady i motywy
postępowania. Dzięki przeżyciom bohaterów z książek stopniowo uzyskuje
ono wgląd we własną osobowość. Z kolei poprzez baśń jest w stanie dostrzec
uroki życia, związki pomiędzy człowiekiem a otaczającą go przyrodą. W
wieku dziecięcym jesteśmy skłonni do twórczego fantazjowania i
emocjonalnego przeżywania kultury symbolicznej. Świat fantastyki służy
właściwemu odczytaniu aktualnych od wielu wieków przesłań, mądrości i
wierzeń ludowych.

Muzykoterapia

Jest ona uznawana za jedną z najstarszych form oddziaływania na psychikę

człowieka. Przez terapeutów traktowana jest jako metoda wspomagająca
proces leczenia, służąca przede wszystkim celom terapeutyczno-
wychowawczym.

Punktem wyjścia jest poprawa obrazu własnej osoby, aby korzystnie

wpłynąć na motywację dziecka do doskonalenia umiejętności słuchowych,
koordynacji ruchowej i zdolności porozumiewania się.

Zajęcia muzykoterapeutyczne dostarczają dziecku przyjemności, doznań

estetycznych, a także pozwalają na ekspresję pozytywnych oraz
negatywnych emocji, są formą wyrażania siebie. Marek Konopczyński

22
twierdzi, że „muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych
uczuć i popędów, dynamizujących i stymulujących, ożywiający fantazję,
zaprowadzający rytm, synchronizację i ład funkcji psychofizycznych,
ułatwiający ujawnienie własnego, ekspresyjnego zachowania się, wyrażanie
siebie.

Specyficzna rola muzyki polega na tym, iż posługuje się ona mową złożoną z
semantycznych symboli brzmieniowych, komunikując treści, jakich nie są w
stanie przekazać ani słowa, ani obrazy. Podstawą zajęć
muzykoterapeutycznych są śpiew i rytmika.

Warunki życia szpitalnego bądź dłuższy pobyt dziecka w domu ograniczają

jego możliwości właściwego rozwoju psychospołecznego, powodują
długotrwałe napięcie psychiczne, osłabiają odporność lub są przeszkodą w
odpowiednim jej ukształtowaniu.

Przeżywanie radości podczas zabaw, gier, rysowania, odgrywania ról,

czytania książek, bajek, baśni jest uznawane za lekarstwo dla zmęczonego
systemu nerwowego.

Dlatego dobór odpowiednich metod i technik pracy z dzieckiem przewlekle

chorym jest niezbędny, aby jego rozwój mógł przebiegać właściwie, aby
ograniczyć mu i tak bolesne doświadczenia, które są nieodłącznym
składnikiem każdej choroby przewlekłej.

Powyższe rozważania dowodzą, że wspomniane metody i techniki są bardzo

skutecznym lekarstwem dla psychiki młodego pacjenta.

23
 Rozwój ruchowy i manualny dziecka
z dysfunkcją ruchu

Podział wyników rozpoznania indywidualnych

potrzeb na sprzyjające i niesprzyjające
rozwojowi

Do cech korzystnych dla rozwoju dziecka z niepełnosprawnością ruchową

mogących sprzyjać osiąganiu celów edukacyjnych zaliczyć można między
innymi:
• duży zasób wiedzy ogólnej o otaczającym świecie i zachodzących
w nim zjawiskach,
• posiadanie przez dziecko zainteresowań i hobby,
• dużą liczbę posiadanych doświadczeń własnych,
• wysokie umiejętności w zakresie czytania i pisania, w tym
posługiwania się książką,
• wysoki poziom dojrzałości społecznej,
• odważne i badawcze podejście do otoczenia,
• łatwe i częste nawiązywanie kontaktów interpersonalnych,
• dążenie dziecka do samodzielności i podejmowanie działań w tym
zakresie,
• wysoką motywację wewnętrzną do uczenia się,
• optymistyczne (a przy tym racjonalne) podejście do życia i spraw
codziennych, współpracę ze strony rodziny,
• dobre warunki środowiskowe rodziny,
• sieć wsparcia w rodzinie, w środowisku rówieśniczym.

24
Te cechy będą mogły być wykorzystane przy realizacji Indywidualnego
Programu Edukacyjno-Terapeutycznego jako punkt oparcia oraz siła
napędowa funkcjonowania ucznia.

Wśród cech niekorzystnych dla rozwoju dziecka z niepełnosprawnością

ruchową, których istnienie utrudnia funkcjonowanie ucznia w sytuacji
edukacyjnej, wymienić można między innymi:
• niewielką aktywność własną i stałe oczekiwanie na pomoc,
• niewielki zasób wiedzy ogólnej o otaczającym świecie i zachodzących
w nim zjawiskach,
• małą ilość doświadczeń własnych,
• ubóstwo zainteresowań,
• niskie umiejętności w zakresie czytania i pisania,
• znacznie obniżoną dojrzałość społeczną,
• zaburzoną integrację procesów wzrokowo-ruchowych,
• wzmożoną męczliwość centralnego układu nerwowego,
• nadwrażliwość i labilność emocjonalną, podwyższony poziom lęku
społecznego (w szczególności wobec nowych osób i sytuacji),
• trudności w kontaktach interpersonalnych (w tym wymuszony
kontakt słowny),
• postawę roszczeniową wobec otoczenia i niecierpliwość,
• zachowania świadczące o wyuczonej bezradności,
• niską motywację do uczenia się,
• stale obniżony nastrój,
• nieumiejętność kontrolowania i wyrażania emocji w sposób
akceptowany społecznie,
• spostrzeganie siebie przez pryzmat swojej niepełnosprawności i
ograniczeń,

25
 • brak współpracy ze strony rodziny,
• trudne warunki środowiskowe rodziny i brak sieci wsparcia w
rodzinie.

Te cechy mogą utrudniać uczenie się i korzystanie z nowo nabytych

doświadczeń i umiejętności. Ważne jest, aby nauczyciel potrafił wykorzystać
informacje uzyskane w wyniku przeprowadzonego samodzielnie
rozpoznania z wykorzystaniem obserwacji, wywiadów, sprawdzianów.
Istotne jest, aby mocne strony ucznia stanowiły znaczącą bazę w procesie
kształcenia i terapii.

Dziecko z niepełnosprawnością ruchową wymaga wsparcia

w zakresie:
• dostosowania otoczenia w taki sposób, aby mogło się samodzielnie
poruszać,
• dostosowania i zmodyfikowania pomocy szkolnych tak, by mogło z
nich w pełni korzystać,
• dostosowania miejsca pracy tak, aby mogło przyjąć prawidłową
pozycję siedzącą, zwłaszcza przez dłuższy czas, bez zmęczenia,
• dostosowania podręczników i zeszytów ćwiczeń tak, by dziecko
mające trudności z czytaniem, kontrolowaniem wykonywanych
czynności oraz prowadzeniem obserwacji mogło dać sobie (w miarę
samodzielnie) radę,
• dostosowania celów edukacyjno-terapeutycznych tak, by odpowiadały
indywidualnym potrzebom i możliwościom dziecka,
• stosowania aktywizujących metod i form pracy dydaktycznej oraz
terapeutycznej,
• zapewnienia odpowiedniej rehabilitacji ruchowej,

26
 • umożliwienia dziecku pełnej komunikacji (zwłaszcza, gdy dziecko jest
niemówiące lub jego mowa jest znacznie zniekształcona),
• większego niż standardowe użycia w edukacji środków
informatycznych,
• rozwijania zainteresowań dziecka i zdobywania przez niego
doświadczeń,
• zachęcania dziecka do podejmowania częstych interakcji społecznych
i zawierania przyjaźni,
• rozbudzania chęci eksperymentowania w otoczeniu zewnętrznym,
• dawania okazji do wykazywania się samodzielnością,
• zwiększania (a niekiedy zmianie) motywacji do nauki i terapii,
• uczenia umiejętności właściwej regulacji emocjonalnej; wzmacniania
samooceny dziecka,
• zapewnienia dziecku dostępu do szerokiej sieci wsparcia społecznego
w szkole, środowisku domowym i rówieśniczym.

Realizacja zajęć edukacyjnych w pracy z uczniem

z niepełnosprawnością ruchową

Warto wspomnieć o niezbędnych adaptacjach metod kształcenia uczniów

z tym typem dysfunkcji. Wśród metod kształcenia dzieci
z niepełnosprawnością ruchową dostosowania wymaga metoda pracy
z tekstem. Ponieważ uczniowie ci mogą mieć duże trudności w posługiwaniu
się książką, np. przewracaniu kartek czy utrzymaniu książki, przydatne
wydaje się być zastosowanie stabilnych podpórek na książki.

W śledzeniu tekstu pomoże powiększony druk (wydrukowany na nowo lub

z użyciem lupy) oraz białe paski kartonu do zaznaczania właściwej linijki

27
tekstu, okienka do wyeksponowania sylab w danym wyrazie czy też do
odznaczenia wybranego fragmentu. Przy dużych trudnościach z czytaniem
dłuższych lektur można wykorzystać książkę mówioną (audiobook).
Dostosowania wymagać może również metoda gier dydaktycznych, a w
szczególności zabaw inscenizacyjnych i symulacyjnych, w których uczniowie
wcielają się w postaci i role.

Duże ograniczenia ruchowe mogą utrudnić dzieciom pełne uczestnictwo w

zajęciach, dlatego nauczyciel powinien zastanowić się nad takimi
możliwościami modyfikacji, aby udział dziecka z niepełnosprawnością
ruchową był jak najpełniejszy. Najwięcej dostosowań wymagają jednak
metody praktyczne, a w tym metody ćwiczebne oraz realizacji zadań
wytwórczych. Ponieważ ograniczenia ruchowe wpływają na jakość
wykonanych przez dziecko wytworów, nauczyciel powinien tak
zmodyfikować narzędzia, którymi posługuje się dziecko, aby ich
wykorzystanie umożliwiało osiągnięcie zamierzonego efektu. Jednocześnie
należy tak dostosować proces oceniania ucznia, aby oddawał on oszacowanie
wysiłku włożonego w wykonywanie pracy, a nie ocenę jedynie samego
efektu.

Przykłady wskazania nastawionych na niwelowanie trudności rozwojowych

i edukacyjnych uczniów z niepełnosprawnością ruchową:
• umieszczanie podręczników, kart pracy i pomocy dydaktycznych na
kontrastowym tle, co pozwala na lepszą koncentrację; korzystne jest,
by funkcję tę pełniła mata przeciwślizgowa, co jednocześnie stabilizuje
je i zabezpiecza przed niekontrolowanym przesuwaniem
spowodowanym ruchami mimowolnymi,

28
 • oferowanie dziecku na zajęciach lekcyjnych gotowych formatek
wykresów, tabel oraz modeli tak, aby mogło je ono same wypełnić, bez
konieczności rozrysowywania całego schematu,
• umieszczanie na mapach ściennych i atlasach jaskrawych etykiet z
nazwami kierunków głównych i pośrednich oraz widoczne oznaczenie
obszaru, który jest na bieżąco omawiany na lekcji,
• ograniczenie konieczności pamięciowego opanowywania wiedzy na
rzecz wykształcenia umiejętności biegłego posługiwania się zapiskami
w celu rozwiązania zadania,
• ograniczenie lub rezygnacja z odpowiedzi w formie ustnej przez
uczniów z problemami artykulacyjnymi lub niemówiących,
• dbanie o coraz bieglejsze posługiwanie się niewerbalnymi metodami
komunikowania przez uczniów, którzy nie mogą mówić.

Kinezyterapia

Leczenie ruchem, poprzez różne formy ćwiczeń takie jak;

• ćwiczenia ogólnorozwojowe- to ćwiczenia, które mają za zadanie
wzmocnić w harmonijny sposób wszystkie mięśnie naszego ciała. Są to
ćwiczenia kształtujące, wykonywane z przyborami, przy drabince, na
ławeczce lub ze współćwiczącym. Celem tych ćwiczeń jest:
o podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej
organizmu,
o kształtowanie prawidłowej postawy ciała,
o poprawa koordynacji ruchowej,
o nauka nawyku celowości i płynności ruchów,
o zachowanie pełnego zakresu ruchomości w stawach, długości,
elastyczności oraz siły i wytrzymałości mięśni,

29
 o wyrabianie aktywności i samodzielności przez czynnik
współzawodnictwa.
• ćwiczenia równoważne- umiejętność utrzymania pozycji ciała
w zróżnicowanych warunkach wykonywania różnorodnych ruchów
lub utrzymania pozycji statycznej. Równowagę dzielimy na statyczną
(utrzymanie ciała w miejscu) i dynamiczną (w trakcie wykonywania
różnych ćwiczeń, gdy ciało znajduje się w ruchu: marsz, biegi, skoki).

Elementy NDT Bobath

Metoda neurorozwojowa, pomaga we wszechstronnym rozwoju tak, aby
mogło ono stać się niezależne w życiu i na tyle wykorzystać swe możliwości,
na ile pozwala istniejące uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.

30
Główne zasady usprawniania według koncepcji NDT-Bobath obejmują:
• wpływanie na napięcie mięśni poprzez obniżanie napięcia
wzmożonego i podwyższanie obniżonego, co jest możliwe dzięki
zastosowaniu odpowiednich technik postępowania już od pierwszych
miesięcy życia,
• hamowanie nieprawidłowych odruchów – wyzwalanie ruchów
w formie najbardziej jak to jest tylko możliwe zbliżonej do
prawidłowych, co zostaje osiągnięte poprzez wspomaganie
i prowadzenie ruchu z punktów kluczowych, czyli punktów kontroli
ruchu, którymi są: głowa, obręcz barkowa, obręcz miedniczna i inne
części ciała,
• wykorzystywanie i utrwalanie zdobytych umiejętności ruchowych
w codziennych czynnościach. Każdy ruch jest odpowiednio
przygotowywany i połączony z przemieszczaniem ciężaru ciała
i środka ciężkości. Rodzaj, tempo i rytm ćwiczeń dobiera się
indywidualnie.

Elementy Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne

Rozwijanie przez ruch sprawności ruchowej, świadomości własnego ciała,
przestrzeni i działania w niej, a także dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi
i nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu i daje poczucie bezpieczeństwa,
budzi aktywność i inicjatywę dziecka. Metoda ta jest zalecana dla dzieci
i dorosłych z:
• zaburzeniami intelektualnymi, motorycznymi, emocjonalnymi
(apatyczne i nadpobudliwe),
• dzieci upośledzone umysłowo, autystyczne, z głębokimi i sprzężonymi
zaburzeniami, z MPD,
• głuche,

31
 • niewidome,
• jąkające się,
• dyslektycy,
• dzieci z niekorzystnych środowisk wychowawczych,
• prawidłowo rozwijające się.

Elementy Metody M. Ch. Knill

Opracowane programy pomagają dziecku doświadczyć jego ciała jako
jedności i wspomagają rozwój wyobrażenia ciała wtedy, gdy dziecko nie jest
zdolne do używania swojego ciała aktywnie. Dziecko uczy się łączyć słyszane
dźwięki z konkretnymi czynnościami, co daje nie tylko radość z prawidłowo
wykonywanych ćwiczeń, ale ponadto zapewnia mu odpowiedni poziom
bezpieczeństwa konieczny do nawiązania kontaktu.

W efekcie uzyskujemy zwiększoną koncentrację uwagi oraz pamięć, a także

usprawniamy koordynację pomiędzy układem nerwowym, a mięśniowym.

„Dotyk i Komunikacja” to pierwsze z dwu opracowanych przez Knillów

podejść. Polega na uświadomieniu sobie własnego ciała poprzez właściwy
odbiór bodźców płynących z rąk terapeuty w trakcie masowania
poszczególnych jego części. W trakcie każdego spotkania z metodą „Dotyku
i Komunikacji” niezwykle ważną rolę odgrywa specjalnie skomponowana
muzyka, która w zależności od czasu wystąpienia w sesji pełni zróżnicowane
funkcje.

Zadaniem drugiej części metody „Programy Aktywności, Świadomość

Ciała, Kontakt i Komunikacja” jest rozwój w zakresie naśladownictwa,
ruchu i zabawy, a także kontaktów z otoczeniem. Elementy Metody SI

32
(Sensory Integration) - to proces organizujący docierające do mózgu
informacje płynące z ciała i środowiska. W procesie tym mózg rozpoznaje,
segreguje, interpretuje i unifikuje te informacje tak by mogły być użyte
w reakcji na wymagania płynące z otoczenia w celowym działaniu. Układ
nerwowy człowieka odbiera informacje z receptorów wszystkich zmysłów
(dotyk, układ przedsionkowy odbierający ruch, czucie głębokie ciała, czyli
propriocepcja, węch, smak, wzrok, słuch), a następnie organizuje je
i interpretuje tak, aby mogły być wykorzystane w celowym i efektywnym
działaniu.

Założycielka metody wykazała praktyczne znaczenie trzech

podstawowych, najwcześniej dojrzewających systemów zmysłowych w
procesie prawidłowego rozwoju dziecka tj. system dotykowy, system czucia
głębokiego (propriocepcja) oraz układ przedsionkowy (zmysł równowagi).

Mózg w każdej chwili naszego życia odbiera, segreguje i przetwarza bodźce

zmysłowe, które docierają do niego z naszego ciała. Zmysły te współdziałają
ze sobą podczas wykonywania złożonych zadań i proces ten stanowi
podstawę ich integracji. Jeśli występują zaburzenia w odbiorze
i integrowaniu bodźców zmysłowych mogą się wówczas pojawiać dysfunkcje
w rozwoju poznawczym, motorycznym oraz w zachowaniu dziecka.

W zależności od rodzajów zaburzeń mogą one mieć negatywny wpływ na

proces nabywania umiejętności czytania i pisania, zdolności
samoobsługowe, poczucie równowagi, koordynację ruchową, wywoływać
trudności w zakresie motoryki małej i dużej.

33
Zaburzenia procesów Integracji Sensorycznej mogą być przyczyną
nadpobudliwości psychoruchowej, impulsywności, braku koncentracji
uwagi, nadwrażliwości dotykowej, słuchowej oraz niskiej samooceny.

Podsumowanie

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał zawarty
w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

Literatura uzupełniająca

 Doroszewska J., Nauczyciel-wychowawca w zakładzie

leczniczym. Warszawa 1963.
 Góralczyk E., Choroba dziecka w twoim życiu: o dzieciach
ciężko i przewlekle chorych i ich rodzicach. Warszawa 1996.
 Góralczyk E., Dziecko przewlekle chore. Psychologiczne aspekty
funkcjonowania dziecka w szkole i przedszkolu. Informacje dla
pedagogów i opiekunów. Warszawa 2009.
 Jachimczak B., Dydaktyczne i pozadydaktyczne
uwarunkowania efektów nauczania indywidualnego dzieci
przewlekle chorych. Kraków 2011.
 Janion E., Zaspokajanie potrzeb psychicznych dzieci przewlekle
chorych. „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, nr 1, 2000.
 Konopczyński M., Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody
pomocy dzieciom i młodzieży, Warszawa 1996.

34
 Maciarz A., Pedagogika terapeutyczna dzieci przewlekle
chorych. W: Dykcik W. (red.). Pedagogika specjalna. Poznań
1998.
 Obuchowska I., Krawczyński M., Chore dziecko, Warszawa
1991.
 Woynarowska B., Uczniowie z chorobami przewlekłymi. Jak
wspierać ich rozwój, zdrowie i edukację, Warszawa 2010.

35