Wika, Kultura, Panitikan: Bubuhayin o Lilimutin?

Mula sa persepsyon ng mga piling guro at mag-aaral sa Unibersidad ng

Makati

Chielo Mae Dagdag, Michelle Ann H. Espejo, Angielyn F. Gabitan

University of Makati, Makati City

angielyngabitan.2411@gmail.com

Abstrak. Ang pagkawala ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo ang

pinangangambahan ng kaguruan at mag-aaral na nagpapakadalubhasa sa asignaturang
Filipino. Ang pagkawala ng dalawang asignatura ay maaaring maging resulta ng
pagkawala ng pagkakilanlan sa bansang Pilipinas na magdudulot ng pagbabago sa
Globalisasayon. Gayunpaman, isinagawa ang pag-aaral na ito upang malaman ang
persepsyon ng mga piling guro at mag-aaral sa usaping pagtatanggal ng dalawang
asignatura sa kolehiyo. Ang pag-aaral na ito ay mayroong piling 50 respondente na mula
sa departamento ng College of Arts and Letters, College of Education, College of
Governance and Public Policy, College of Tourism and Hospital Management, at Higher
School ng Umak sa Unibersidad ng Makati. Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng
Descriptive Statistical Analysis na binuo ng mga talahanayan na nagpakita ng mga datos
na nakalap. Upang makuha ang porsyento ng mga resulta ay gumamit ng pormulang f/
n*100 na kung saan ang f ay bilang ng mga tumugon at ang n ay bilang ng respondente
sa bawat departamento. Matapos ang panggangalap at pag-aanalisa ng mga datos,
napag-alaman ng mga mananaliksik na marami ang hindi sumasang-ayon sa
napipintong pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo. Apat (4) sa
limang (5) piniling departamento ang tumutugon na hindi dapat tanggalin ang dalawang
asignatura sa kolehiyo kaysa sa sekondarya.

Susing-salita: wika; kultura; panitikan; globalisasyon; asignatura

Introduksyon

Sa pag-usad ng panahon, hindi lang wikang Filipino ang nagbago kundi pati na rin ang
mga nakagawiang kulturang Pilipino. Sa paglaganap ng modernisadong
panahon, onti-onting napalitan at naglaho ang mga nakagawiang kultura ng
bansang Pilipinas dahil ito sa pagtangkilik ng mga mamamayang Pilipino sa
ibang kultura ng ibang bansa. Dahil nga sa pagpasok ng globalisasyon sa
bansang Pilipinas ay nagkaroon ito ng epekto sa bansa. Isa sa hamon ngayon ng
globalisasyon ay nagaganap sa larangan ng edukasyon, kaya’t noong taong
2016 unang inumpisahan ang pagpapatupad ng K to 12 Kurikulum sa mga
pribado at pampublikong paaralan sa bansa. Ang pagbabagong ito ay ang
pagdaragdag ng dalawang taon sa sekondarya, kung kaya’t nagkaroon ng Grade
11 at 12. Pagkatapos dumaan ng mag-aaral sa anim na taon sa elementarya ay
kasunod nito ang anim pang taon sa sekondarya bago tuluyang makatungtong sa
tersyarya. Ang pangunahing layunin ng K to 12 Kurikulum ay maihanda ang mga
mag-aaral sa corporate world, kung kaya’t sa kanilang pagtatapos ng Grade 12
ay maaari na silang makapagtrabaho. Samantala, kung pinili naman ng mga
 mag-aaral na ipagpatuloy pa ang kanilang pag-aaral ay layunin din ng kurikulum
na ito na mabigyan ng sapat na panahon, kaalaman, at karanasan ang mga mag-
aaral patungkol sa kursong kanilang kukunin sa kolehiyo. Ang pagdaragdag ng
dalawang taon sa sekondarya ay maraming naidulot hindi lamang sa paaralan,
bagkus sa buong bansa. Kung kaya’t maraming mga guro, mag-aaral, at
institusyon ang bumatikos sa desisyong ginawa ng CHED. Ngunit sinasabi ng
CHED na ang kanilang layunin lamang sa ginawang pagtatanggal ay upang
maiwasan ang pag-uulit ng dalawang asignatura. Batay sa CHED itinuturo na sa
sekondarya, itinuturo pa sa kolehiyo na halos pareho lamang ang nilalaman ng
mga aralin. Sa nilabas na kadahilanan ng CHED ay marami pa rin ang umapela,
at ninanais na muling pag-aralan ang nasabing pagtatanggal. Ani nga ni Tanggol
Wika Spokesperson San Juan, D. (2019, ulat ni Babao, J., 2019), na may
negatibong epekto kung mawawala sa kolehiyo ang pag- aaral ng Filipino at
Panitikan. Sa kadahilanang sa kolehiyo mas pinapalawak ang iba’t ibang
konsepto at nilalaman ng dalawang asignatura. Halimbawa na rito ang pag-aaral
ng mga dulog ng wika. Sa sekondarya, tinatalakay lamang kung ano ang mga
kahulugan nito, ngunit sa tersyarya ay tinatalakay kung bakit at paano nagkaroon
ng mga ganitong uri ng mga dulog. Kung atin lamang pag-aralan at susuriin nang
mabuti magkaibang-magkaiba ang nilalaman ng mga pag-aaral sa sekondarya at
tersyarya sa asignaturang Filipino at Panitikan. Ngunit kung ito’y magpapatuloy
ay maaaring magdulot ito ng pagbabago hindi lamang sa Sistema ng ating
edukasyon bagkus maging sa ating kulturang Pilipino at sa globalisasyon. Kung
kaya naman nais ng mga mananaliksik na pag-aralan ang mga magiging
posibleng epekto sa kulturang Pilipino at globaslisasyon kung tuluyan ng
napasinayaan ang pagtatangal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa bansa.
Ang pag-aaral ay mula sa mga persepsyon ng mga piling guro at mag-aaral
(ikaapat na taon) sa College of Arts and Letters, College of Education, College of
Governance and Public Policy, College of Tourism and Hospitality Management,
at Grade 12 mula sa Higher School ng UMak sa Unibersidad ng Makati.

Mga Kaugnay na Literatura at Pag-aaral

Ang asignaturang Filipino ang nagbibigay kaalaman sa mga mag-aaral ukol sa ating
wika at panitikan. Nililinang nito ang apat na makrong kasanayan na humuhubog
sa ating kasanayang wika. Lumilinang ito sa kasanayan sa pakikinig, pagsasalita,
pagbasa, pagsulat at pag-iisip sa Filipino. Kasabay ng pag-usad ng panahon,
hindi lamang wikang Filipino ang nagbago kundi pati na rin mismo ang mga
nakagawiang kulturang Pilipino. Dahil dito, sa paglipas ng panahon, onti-onti ang
iba sa atin ay tila nakalimot na sa tunay na identidad ng ating bansa. Ngayon, isa
sa hamon ng mga pagbabagong nagaganap sa pag-usad ng panahon ay ang
ating edukasyon na kung saan ipinatanggal na nga sa antas ng kolehiyo ang
pag-aaral ng asignaturang Filipino at Panitikan. Kamakailan lamang ay ipinag-
utos ng Korte Suprema sa Commission on Higher Education (CHED) ang
pagtanggal ng mga asignaturang Wika at Panitikan sa kurikulum ng kolehiyo na
tinatawag na CHED Memorandum Order (CMO) No. 20 Series of 2013 (Paz, J.,
2019). Kung kaya’t kaakibat ng pagsabog ng balitang ito umani ito ng iba’t ibang
reaksyon at opinyon mula sa kabataan hanggang sa mga guro at ahensya ng
mga tanggol wika. Pahayag nga ni Ampil, R. (2018, sanaysay ni De la Cruz, J.,
2018), sa isang panayam sa Varsitarian, “Paano pa mapapahalagahan ng mga
bata kung ang mismong mga nakaupo sa gobyerno ang siyang nagtatanggal nito
at nagbabalewala?”. Ayon nga sa pahayag na ito, malaking hamon talaga ang
pagtatanggal ng Wika at Panitikan sa kolehiyo dahil paano nga naman tunay na
mapahahalagan ng mga bata ang sariling atin kung ang mismong sariling
gobyerno natin ang pumupuksa sa mga asignaturang ito sa edukasyon.
Samantala, ayon kina Constantino P. at Atienza M. (2017, sanaysay ni
Daypuyart, R., 2017), “Ang wika ay mahalagang kasangkapan sa pag-unlad ng
kapwa indibidwal at bansa.”, sa pahayag na ito, sinasabing kung ginagamit natin
ang ating iisang wika ay magkakaroon tayo ng kaunlaran sa ating sariling bansa
ngunit papaano natin mapapaunlad ang sariling atin kung tayo rin mismo ang
sumisira sa ganitong ideyolohiya. Sa kabilang banda, ayon sa CHED, (2019,
sanaysay ni Gatchalian, W., 2019), itinuturo naman na sa elementarya hanggang
senior high school ang mga nasabing asignatura kaya may kalayaang tanggalin
na ito sa kurikulum ng kolehiyo, dadagdag pa nga ni Vitriolo, J. (2017, sanaysay
ni Jap, A., 2017), punong tagapamahala ng komisyon sa mas mataas na
edukasyon, "Ang pag-aaral ng Filipino, nandoon na sa senior high school, kung
titingnan natin, kalahati ng general education, dinownload sa K-12.", base sa
pahayag, marahil isa nga sa mga rason kung bakit tuluyang tinatanggal ang pag-
aaral ng wikang Filipino at Panitikan sa kolehiyo ay dahil sa pagrebisa ng
kurikulum ng edukasyon na kung saan inililipat na ang mga asignaturang ito sa
mas mababang antas. Giit nga ni Geronimo, J. (2019, ulat ni De Dios, K., 2019),
bagama’t ipinauubaya ng CHED sa mga kolehiyo at unibersidad ang
pagpapatupad ng kautusan, malabo pa ring panatalihin ng mga ito ang nabanggit
na asignatura. Dahil nga sa nais makipagsabayan ng bansa sa nagaganap na
globalisasyon ay mas nabibigyang pansin ngayon ang ibang asignatura kumpara
sa asignaturang Filipino at Panitikan. Ngunit para kay Din, R. (2017, ulat nina
Gamalindo, A., & Sanchez, R., 2017), isang propesor sa kolehiyo na eksperto sa
wikang Filipino, ay hindi sumasang-ayon sa panukalang pagtanggal ng
asignatura sa kolehiyo. Aniya magkakaroon ito ng malaking epekto sa mag-aaral,
unang-una na ang hindi na malalaman ng mga mag-aaral ang wastong paggamit
ng wika at lalong lalala ang hindi nila pagkatuto nito. Pangalawa, sa pagtanggal
ng asignatura sa kolehiyo ay hindi na uunlad pa ang wikang Filipino sapagkat
ito’y nahinto na sa sekondarya pa lamang. Saad nga ni Ampil, R. (2018,
sanaysay ni De la Cruz, J., 2018), “Sa kolehiyo, pinag-uusapan ang
pagdidiskurso, pagbuo ng teorya. Inilalatag at tinuturuan natin ang bata ng
kamalayang maibabahagi niya sa lipunan”. Sa pahayag na ito masasalamin
talaga natin na may malaking dulot talaga ang pag-aaral ng Wika at Filipino sa
kolehiyo dahil sa antas na ito mas malalim ang mga maaaring matutuhan ng mga
estudyante na kung saan hindi naman napag-aaralan sa antas elementarya at
sekondarya. Sa katanuyan, sa akda ni Lucero, K. (2019), inilahad niya na ang
asignaturang Filipino at Panitikan ay importante para sa mga estudyanteng
elementarya, sekondarya, at maging sa kolehiyo dahil dikit ang mga ito sa ating
kultura kaya hindi ito makatarungan na tanggalin. Giit nga ni Gatchalian, W.
 (2018, ulat ni Mendez, I., 2018) sa Commission on Higher Education (CHED) na
ibalik ang pagtuturo ng Filipino at Panitikan sa kolehiyo dahil binibigyang halaga
ng mga asignaturang ito ang pagpapanatili sa ating wika at kasaysayan. Ngunit
ayon sa desisyon ng Korte Suprema (2019, ulat ni Bangcuyo, N.), layunin nilang
masigurado na ang kukuhaning asignatura ng mga estudyante sa kolehiyo ay
mailalaan sa iba pang larangan na konektado sa kanilang kursong kinuha. Ito rin
ay siyang magbibigay lunas upang hindi na maulit ang mga paksang naituro
noong Grade 1 to 10 hanggang Senior High School. Sa panayam ng Bombo
Radyo Dagupan kay Delima, P. (2019, ulat ni Llanillo, M.R., 2019), komisyoner
sa programa at proyekto ng Komisyon sa Wikang Filipino, sinabi nito na hindi
magandang ideya ang ginawa ng pamahalaan na pag alis ng asignaturang
Filipino sa kurikulum ng mga kolehiyo at unibersidad sa Pilipinas dagdag pa niya
dahil umano sa hakbang na ito, nanganganib ng bumaba ang kalidad ng wikang
pambansa lalo na sa mataas na antas ng edukasyon, giit niya pa na pati ang
mga guro sa kolehiyo ay labis na maaapektuhan sa pagbabagong ito dahil
hanggang senior high na lamang ituturo ang asignaturang ito. Inilahad ni Rizare,
M. (2016), sa paglabas nga ng CHED Memorandum Order No. 20, series of
2013, nagkaisa ang mga guro ng wika at manunulat ng saliksik at panitikang
Filipino na manindigan laban sa polisiya sapagkat isinantabi nito ang pagturo ng
Filipino bilang mahalagang asignatura sa kolehiyo. Sa ulat naman ni Fernandez,
A. (2014), tinutulan ng ilang guro ang desisyon ng Commission on Education
(CHED) na alisin na ang asignaturang Filipino sa kurikulum ng mga kolehiyo at
unibersidad sa Pilipinas dahil nga ayon sa grupong Tanggol Wika (2017, ulat ni
Jalandoni, A., 2017), “Higit 10,000 guro sa buong bansa ang maapektuhan kapag
nawala ang Filipino at Panitikan sa kolehiyo.” Maraming kaguruan ang maaaring
mawalan ng trabaho o hindi naman kaya’y sila ay malilipat ng pagtuturo sa mga
asignaturang hindi naman nila pinagkadalubhasaan na maaaring magdulot ng
ilang kalituhan, na hahantong sa hindi mabisang pagkatuto ng mga mag-aaral.

Sa paglipas ng panahon, onti-onti ang iba sa atin ay tila nakalimot na sa

pagkakakilanlan ng ating bansa. Ang dahilan nito ay ang pagpasok ng
globalisasyon sa bansang Pilipinas na nagkaroon ng epekto ating bansa. Sa pag-
aaral ni Mabaquiao, N. (2007), nabanggit niyang may kaginahawang dulot naman
ang globalisasyon subalit nangangamba pa rin ito sa posibleng hindi magandang
kahihinatnan nito sa bansa at isang pangunahing pangamba nito ay ang
identidad nga ng ating sariling kultura kasama ang ating sariling wika. Ayon nga
kay Tasic, J. (2016), ang kahalagahan ng asignaturang Filipino ay katulad ng
kahalagahan ng ating sarili. Repleksyon ng ating mga Pilipino ang ating wika
kaya hindi natin ito dapat balewalain bagkus ay mas pahalagahan natin ito dahil
ito ay magiging susi natin sa matibay at malinaw na komunikasyon sa bawat isa.
Komunikasyon na daan sa tagumpay ng bawat Pilipino.

Teoretikal na Balangkas

Ang pag-aaral na ito ay gumagamit ng teoryang realismo at formalismo. Ayon kay

Limbo D. (2015) ang teoryang realismo ay tumatalakay sa katotohanan sa
lipunan. Karaniwan nitong pinapaksa ay ang kalagayan na nangyayari sa
 lipunan. Layunin nito na ipakita ang mga karanasan at mga nasasaksihan sa
lipunan. Kung kaya’t sa pamamagitan ng dulog na ito ay maipapakita ang
nangyayari sa larangan ng edukasyon ngayon patungkol sa usapin ng
pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan. Ayon pa rin kay Limbo D.
(2015) ang teoryang formalismo ay may layuning maipabatid sa mga
mambabasa ang nais iparating ng may-akda. Kung kaya’t ang dulog na ito ang
tumutulong sa mga mananaliksik upang maipabatid sa mga mambabasa ang
nais maiparating patungkol sa magiging resulta ng pag-aaral.

Konseptwal na Balangkas

Ang konseptwal na balangkas ng pag-aaral na ito ay gumagamit ng input-process-

output model. Inilalahad sa balangkas ng paghahanda ang talatanungan na
nagbibigay ng iba’t ibang persepsyon ng mga respondente. Ang balangkas ng
proseso ay tumutukoy sa mga hakbanging ginagawa ng mga mananaliksik sa
pamamagitan ng pagsusuri at pag-aanalisa ng mga nakakalap na datos gamit
ang sarbey-kwestyuneyr. Ang balangkas ng kinalabasan ay sumasaklaw sa
implikasyon ng mga nakakalap na datos.

PAGHAHANDA PROSESO AWTPUT:

(INPUT): (PROCESS):

Mungkahing
programa:
• Sarbey- • Pagsusuri at
kwestyuner pag-aanalisa “Puso ko’y
ng mga Pilipino, kaya
• Persepsyon nakalap na Filipino’y
ng mga datos
respondente ibabahagi ko.”

Paglalahad ng Suliranin

Sa pagtatapos ng pag-aaral na ito ay masasagot ang mga katanungang:

1. Anong saklaw ng asignaturang Filipino at Panitikan ang mas binibigyang-

halaga ng mga respondente?
 2. Sumasang-ayon ba ang mga respondente mula sa College of Arts and Letters,
College of Governance and Public Policy, College of Education, College of
Tourism and Hospitality Management, at Higher School ng Umak ng Unibersidad
ng Makati sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan?

3. Batay sa persepsyon ng mga respondente ano-ano ang mga posibleng maging

epekto ng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo sa:

a. Globalisasyon

b. Kulturang Pilipino

Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay ginawa upang maipakita ang mga posibleng maging epekto sa
kulturang Pilipino at globalisasyon sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at
Panitikan. Ang makikinabang sa pag-aaral na ito ay una, mga mag-aaral dahil
lalawig ang kanilang kaisipan sa maaaring maging epekto ng nasabing
pagtanggal ng dalawang asignatura. Pangalawa, sa mga guro sa Filipino at
Panitikan, magkakaroon ng mga basehan sa maaaring maging epekto at
solusyon sa pagtanggal ng dalawang asignatura. Pangatlo, ang ahensiya ng
CHED at DepEd, mabubukas sa isipan at mababatid ang mga positibo at
negatibong epekto sa pagtanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan.

Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Ang saklaw ng pag-aaral na ito ay mga persepsyon lamang ng mga guro at mag-aaral
patungkol sa mga posibleng maging epekto ng pagtanggal ng asignaturang
Filipino at Panitikan sa kulturang Pilipino at globalisasyon. Ang mga respondente
ay nagmula sa ika-apat na taon sa College of Arts and Letters, College of
Education, College of Governance and Public Policy, College of Tourism and
Hospitality Management, at Grade 12 sa Higher School ng Umak sa Unibersidad
ng Makati. Ang mga mananaliksik ay pinili ang mga kolehiyong ito sa
kadahilanang ito ay may kinalaman sa kultura at lenggwahe.

Metodolohiya

Disenyo at Paraan ng Pananaliksik

Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng palarawang pamamaraan kung saan naipakita

ang mga posibleng maging epekto ng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at
Panitikan sa kulturang Pilipino at sa Globalisasyon. Ang gagawing pag-aaral ay
maaring maging daan upang makita ang mga magiging kahinaan ng gagawing
pagtatanggal ng dalawang asignatura. Ang mga mananaliksik ay gagamit ng
sarbey sa pamamagitan ng talatanungan upang malaman ang iba’t ibang
persespsyon patungkol sa magiging epekto ng pagtatanggal ng dalawang
asignatura na sasagutan ng mga piniling respondente na magbibigay ng mga
impormasyong kailangan upang makompleto ang pananaliksik. Ang mga
 respondente ay magmumula sa mga piling kolehiyo at antas mula sa
Unibersidad ng Makati.

Lokal

Ang pag-aaral ay isinagawa sa Unibersidad ng Makati o mas kilala bilang UMak. Ang
mga mananaliksik ay pinili ang unibersidad na ito sa kadahilanang ang UMak
ang kauna-unahang paaralan na nagpatupad ng K to 12 kurikulum sa bansa na
may kinalaman sa pag-aaral.

Respondente

Sa pag-aaral na ginawa, ang pagpili ng mga respondente ay ginamitan ng random

sampling. Ang mga respondente ay nagmula sa mga piling guro at ika-apat na
antas ng College of Arts and Letters, College of Governance and Public Policy,
College of Education, College of Tourism and Hospitality Management, at Grade
12 ng Higher School ng Umak sa Unibersidad ng Makati. Ang mga tumugon ay
binuo ng dalawamput lima (25) na mag-aaral at dalawamput lima (25) ring mga
kaguruan, na may kabuuang limampu (50) na respondente.

Instrumento ng Pananaliksik

Ang naging pinakaepektibong instrumento na ginamit sa pag-aaral ay ang paggamit ng

sarbey-kwestyuner kung saan nalaman ang mga pinakamahalagang saklaw ng
asignaturang Filipino at Panitikan sa piling departamento at ang mga posibleng
maging dulot o suliranin kapag tuluyang natanggal sa kolehiyo ang dalawang
asignatura. Ito ay sinagutan ng mga piling mag-aaral na nagmula sa ika-apat na
antas sa College of Arts and Letters, College of Education, College of
Governance and Public Policy, College of Tourism and Hospitality Management,
at Grade 12 ng Higher School ng UMak sa Unibersidad ng Makati.

Pamamaraan ng Pangangalap ng Datos

Ang mga mananaliksik ay gumawa ng sarbey-kwestyuner na sinagutan ng mga piling

guro at mag-aaral sa ikaapat na taon mula sa College of Arts and Letters,
College of Education, College of Governance and Public Policy, College of
Tourism and Hospitality Management, at Grade 12 Higher School ng Umak sa
Unibersidad ng Makati. Sa unang araw, Oktubre 7, 2019, parehong binigyan ng
sarbey-kwestyuner ang mga piling respondente mula sa departamento ng CAL at
COE. Sa pangalawang araw ng pagsasarbey, Oktubre 10, 2019, ang mga piling
respondente naman mula CTHM at HSU. Sa huling araw ng pagbibigay ng
sarbey-kwestyuner, Oktubre 12, 2019, ang mga piling guro at mag-aaral naman
mula sa CGPP ang kinaharap ng mga mananaliksik. Kasunod nito ang pag-tally
ng mga mananaliksik sa mga naging kasagutan ng mga respondente patungkol
sa posibleng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo. Sa
pangalawang araw ay gumawa ng pag-aanalisa ang mga mananaliksik gamit ang
Descriptive Statistical Analysis na tumulong sa pagtukoy ng kabuuang porsyento
ng mga nakalap na mga datos mula sa mga guro at mag-aaral.
Pamamaraan ng Pagsusuri ng Datos

Ang mga datos na nakalap ay inihanda at isinaayos upang maging madali ang
paglalapat ng kaukulang istatika. Ang mga mananaliksik ay gumamit ng
Descriptive Statistical Analysis na binuo ng mga talaan na nagpakita ng mga
datos na nakalap. Upang makuha ang porsyento ng mga resulta ay gumamit ng
pormulang f/n*100 na kung saan ang f ay ang bilang ng mga tumugon at ang n ay
ang bilang ng respondente sa bawat departamento.

Resulta

Naglalaman ang bahaging ito ng mga resulta ng mga nakalap na datos mula sa
persepsyon ng mga piling guro at mag-aaral na nagmula sa departamento ng
College of Arts and Letters (CAL), College of Education (COE), College of
Governance and Public Policy (CGPP), College of Tourism and Hotel
Management (CTHM) at Higher School ng Umak sa Unibersidad ng Makati.
Makikita rin sa bahaging ito ang pagkakaiba-iba ng persepsyon kung tuluyan
ngang mawawala ang asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo at ang
kahalagahan ng dalawang asignatura sa mga nabanggit na departamento o
kurso.

Talahanayan 1. Resulta ng persepsyon ng mga respondente sa kahalagahan ng mga

saklaw ng asignaturang Filipino at Panitikan

Saklaw ng asignaturang Filipino at CAL COE CGPP CTHM HSU

Panitikan

Apat na makrong kasanayan 100% 100% 30% 90% 80%

Balarila 80% 100% 20% 70% 70%
Iba’t ibang kultura sa loob at labas ng 100% 90% 10% 70% 80%
bansa 90% 90% 0 40% 70%
Iba’t ibang teoryang pinanggalingan ng 100% 100% 10% 60% 80%
wika 90% 100% 10% 40% 70%
Iba’t ibang uri ng panitikan 90% 100% 30% 40% 80%
Kasaysayan ng Panitikan 80% 100% 20% 40% 70%
Kasaysayan ng Wika 90% 100% 90% 90% 80%
Mga Obra Maestra 90% 90% 50% 80% 80%
Tayutay
Wikang Filipino/Uri ng komunikasyon

Ang bawat kurso ay mayroong iba’t ibang saklaw na asignatura. Ngunit halos lahat ay
dumaraan sa asigntaurang Filipino at Panitikan. Sa talahanayan 1 makikita ang
iba’t ibang saklaw ng asignaturang Filipino at Panitikan na mahalaga sa kani-
kanilang kurso. Sa College of Arts and Letters (CAL) ang apat na makrong
kasanayan at iba’t ibang kultura at panitikan sa loob at labas ng bansa ang
pinakamahalagang saklaw ng dalawang asignatura na kanilang magagamit sa
 kanilang kurso. Sa College of Governance and Public Policy (CGPP) naman,
hindi mahalaga ang iba’t ibang teoryang pinagmulan ng wika ngunit lubos nilang
magagamit ang mga tayutay. Sa College of Tourism and Hospitality Management
(CTHM) naman ay lubos na mahalaga ang apat na makrong kasanayan at ang
paggamit ng mga tayutay. Ngunit hindi ganoon kahalaga sa kanilang kurso ang
iba’t ibang teoryang pinagmulan ng wika, uri at kasaysayan ng panitikan, at
maging ang mga obra maestra. Samantala, sa Higher School ng Umak (HSU)
naman makikita na halos lahat ng saklaw ng dalawang asignatura ay nagagamit
at mahalaga, ngunit ang mga saklaw na ito ay na lubos na mahalaga sa College
of Education (COE) sa kadahilanang halos lahat ay nagagamit nila sa kanilang
kurso. Ang mga saklaw ng dalawang asignatura ay mahalaga sa CAL, COE,
CGPP, CTHM, at HSU ngunit sa iba’t ibang lebel at pamamaraan, depende sa uri
ng gamit na ibinibigay sa kurso.

Talahanayan 2. Porsyento ng sang-ayon at hindi sang-ayon sa pagtatanggal ng

asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo

Departamento Sang-ayon Hindi sang-ayon

CAL 46% 54%

COE 30% 70%
CGPP 36% 64%
CTHM 43% 57%
HSU 70% 30%

Ang posibleng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo ay isang

maingay na usapin sa kasalukuyan, mayroong mga nagsasabing ito ay hindi
tama at mayroon namang nagsasabing ito ay dapat lamang. Ang talahanayan 2
ay nagpapakita ng porsyento ng bawat departamento hinggil sa kanilang panig
sa posibleng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo.
Makikita sa talahanayan na ang departamento ng College of Arts and Letter
(CAL), College of Education (COE), College of Governance and Public Policy
(CGPP) at College of Tourism and Hospitality Management (CTHM) ay hindi
sumasang-ayon sa pagtatanggal ng dalawang asignatura sa kolehiyo. Ito ay sa
kadahilanang iba ang uri ng pagpapalawak ng dalawang asignatura sa kolehiyo
kaysa sa sekondarya. Nasasaklaw rin ng dalawang asignatura ang kultura’t wika
ng bansa at higit sa lahat nasasaad sa batas ang pagtuturo ng asignaturang
Filipino sa kolehiyo. Sa kabilang dako, lumalabas naman ang pagsang-ayon ng
departamento ng Higher School of Umak (HSU) sa posibleng pagtanggal ng
asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo. Ito ay sa kadahilanang
nagkakaroon nang paulit-ulit na pagtuturo ng dalawang asignatura. Kung kaya’t
 mas mabibigyang diin ang mga asignaturang may kinalaman sa kurso kung
babawasan ang minor subjects, ito nga ang asignaturang Filipino at Panitikan.
Mas magiging globally competitive din umano ang mga mag-aaral kung mas
bibigyang-pansin ang mga asignaturang may kinalaman sa business at
communication. Ang mga persepsyon na ito ay nagmula sa mga guro at mag-
aaral ng nasabing mga departamento.

Talahanayan 3. Posyento ng persepsyon ng mga respondente sa maaaring pagbabago

sa kulturang Pilipino sa salik ng kaugalian

Kaugalian
Departamento

CAL 0
COE 80%
CGPP 0
CTHM 10%
HSU 10%

Kaugalian ang isa sa salik ng ating pagkakakilanlan. Sa talahanayan 3 makikita na ang

may pinakamalaking porsyento na maaring may pagbabagong magaganap sa
kulturang Pilipino sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan ay ang
College of Education (COE) na mayroong 80% na bahagdan. Habang sa College
of Arts and Letters (CAL) at College of Governance and Public Policy (CGPP) ay
nakakuha ang mga departamentong ito ng pinakamababang porsyento. Base sa
talahanayan sa itaas, masasabing ayon sa persepsyon ng guro at mag-aaral,
hindi gaanong apektado sa pagbabago ang kaugalian sa pagtatanggal sa
asignaturang Filipino mas lamang ang mababang porsyento sa bawat
departamento ng kanilang kasagutan.

Talahanayan 4. Porsyento ng persepsyon ng mga respondente sa maaaring pagbabago

sa kulturang Pilipino sa salik ng komunikasyon

Departamento Komunikasyon
 CAL 30%
COE 90%
CGPP 40%
CTHM 60%
HSU 10%

Komunikasyon ang nagbibigay daan upang mipahayag natin ang ating saloobin o
opinyon. Sa talahanayan 4 makikita na ang may pinakamalaking porsyento na ay
ang College of Education (COE) na mayroong 90% na bahagdan sapagkat sa
kursong ito ay mahalaga ang pagpapalawig ng wikang Filipino para sa midyum
ng komunikasyon. Samantala, makikitang pagdating sa Higher School ng Umak
(HSU) ay nagkaroon lamang ito ng bahagdang 10%. Base sa talahanayan sa
itaas, masasabing ayon sa persepsyon ng guro at mag-aaral mula sa COE at
CTHM na may mataas na porsyento, isa ang komunikasyon sa pinakamaaaring
maapektuhan sa sa pagtatanggal sa asignaturang Filipino at Panitikan.

Talahanayan 5. Porsyento ng persepsyon ng mga respondente sa maaaring pagbabago

sa kulturang Pilipino sa salik ng kultura.

Kultura
Departamento

CAL 20%
COE 70%
CGPP 20%
CTHM 20%
HSU 30%
Kultura ang isa sa mga bagay na nagpapakilala sa atin bilang isang Pilipino. Sa
talahanayan 5 makikita na ang may pinakamalaking porsyento na maaring may
pagbabagong magaganap sa kulturang Pilipino ay mapapansin na mula sa
departamento ng College of Education (COE) nagkaroon ng bahagdan na 70% at
ito ay sinundan ng 30% mula sa Higher School of Umak habang ang
departamento mula sa College of Arts and Letters (CAL), College of Governance
and Public Policy at College of Tourism and Hospitality Management (CTHM) ay
nakakuha ng mababang pantay na resulta na may bahagdang 20%. Base sa
talahanayan sa itaas, masasabing ayon sa persepsyon ng guro at mag-aaral
mula sa COE lamang ang nagsasabing ang Kultura ang isa sa mga
maaapektuhan sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan.

Talahanayan 6. Porsyento ng persepsyon ng mga respondente sa maaaring pagbabago

sa kulturang Pilipino sa salik ng pagiging Makabayan/Makabansa

Pagiging Makabayan
Departamento

CAL 30%
COE 70%
CGPP 10%
CTHM 40%
HSU 0%

Pagiging Makabayan ay pagpapakita ng pagmamahal sa isang bansa. Sa talahanayan

6 makikita na ang may pinakamalaking porsyento na maaring may pagbabagong
magaganap sa kulturang Pilipino ay makikita mula sa departamento ng College
of Education (COE) na may bahagdan na 70%, ito ay sinundan ng College of
Tourism and Hospitality Management (CTHM) na may 40% at 30%. Habang
nakakuha naman ng 0% na bahagdan ang Higher School ng Umak (HSU).
Makikita sa talahanayan sa itaas, masasabing ayon sa persepsyon ng guro at
mag-aaral mula sa COE ang nagsasabing ang Pagiging Makabayan ang isa sa
mga maaapektuhan sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan.
Talahanayan 7. Posryento ng persepsyon ng mga respondente sa maaaring pagbabago
sa kulturang Pilipino sa salik ng tradisyon

Tradisyon
Departamento

CAL 0%
COE 70%
CGPP 10%
CTHM 10%
HSU 10%

Tradisyon ang isa sa mga salik bilang pagkakakilanlan sa atin bilang isang Pillipino. Sa
talahanayan 7 makikita na ang may pinakamalaking porsyento ay makikita mula
sa departamento ng College of Education (COE) na nagkaroon ng 70% na
bahagadan dahil sa kursong ito ay natatalakay ang iba’t ibang tradisyon kung
kaya’t makikita na malaki ang maaaring pagbabagong magaganap sa salik na ito.
Habang ang College of Governance and Public Policy (CGPP), College of
Tourism and Hospitality Management (CTHM) at Higher School of Umak (HSU)
ay nagkaroon ng pantay na resultang 10%. Samantala nakakuha naman ng
pinakamababang bahagadan na 0% ay ang College of Arts and Letters. Base sa
talahanayan sa itaas, makikitang mula sa 70% ay bumaba ito sa 10%.
Masasabing ayon sa persepsyon ng guro at mag-aaral mula sa COE ang
nagsasabing ang tradisyon ang isa sa maaring magbago sa pagtatanggal ng
asignaturang Filipino at Panitikan.

Talahanayan 8. Porsyento ng resulta sa persepsyon ng mga respondente sa maaaring

maging epekto ng pagtatanggal sa salik ng globalisasyon, ang ekonomiya

Departamento Ekonomiya

CAL 10%
COE 50%
 CGPP 10%
CTHM 0
HSU 10%

Makikita sa talahanayan 8 na ang departamento ng College of Education (COE) ang

mayroong pinakamalaking porsyento sa pagkakaroon ng epekto ng ekonomiya
sa bansa, sa kadahilanang sa departamentong ito napag-aaralan nang mas
malalim ang pagpasok ng globalisasyon sa bansang Pilipinas na kung saan ang
globalisasyon ay maaaring makapagdulot ng pagbagsak ng ating ekonomiya
dahil hindi na nga napahahalagahan ng taong-bayan ang sariling atin.
Samantala, mapapansin naman na ang nakakuha ng pinakamababang porsyento
ay ang departamento ng CTHM, marahil ang kanilang kurso ay madalas
makipagtalamitam sa mga banyaga.

Talahanayan 9. Porsyento ng resulta sa persepsyon ng mga respondente sa maaaring

maging epekto ng pagtatanggal sa salik ng globalisasyon, ang politika

Departamento Politika

CAL 0
COE 40%
CGPP 0
CTHM 10%
HSU 30%

Mapapansin sa talahanayan 9 na ang nakakuha ng mataas na porsyento ay ang

departamento ng College of Education (COE), dahil isa nga rin ang politika sa
salik ng globalisasyon at paano nga naman mapapahalagan ang sariling atin
kung ang sariling gobyerno o pamahalaan ng bansa ang tumutuligsa sa
asignaturang Filipino at Panitikan. Habang makikita naman na nagkaroon ng
pantay na resulta para sa pinakamababang porsyento ang departamento ng
College of Arts and Letters (CAL) at College of Governance and Public Policy
(CGPP), marahil ang politika ay wala namang kinalaman sa asignaturang
nabanggit.
Talahanayan 10. Porsyento ng resulta sa persepsyon ng mga respondente sa maaaring
maging epekto ng pagtatanggal sa salik ng globalisasyon, ang sistema ng
edukasyon

Departamento Sistema ng edukasyon

CAL 50%
COE 80%
CGPP 70%
CTHM 50%
HSU 30%

Sa talahanayan 10 mapapansin na nakakuha ang College of Education (COE) ng

pinakamataas ng porsyento para sa salik na ito. Dahil nga ang departamentong
ito ay humuhubog ng mga gurong magsasanay sa asignaturang ito. Nakakuha
naman ng pinakamababang resulta o porsyento ang departamento ng Higher
School ng Umak (HSU). Habang ang departamento ng College of arts and
Letters (CAL) at College of Governance and Public Policy (CGPP) ay pantay na
nakakuha ng porsyento.

Talahanayan 11. Porsyento ng resulta sa persepsyon ng mga respondente sa maaaring

maging epekto ng pagtatanggal sa salik ng globalisasyon, ang trabahao

Departamento Trabaho

CAL 40%
COE 70%
CGPP 0
CTHM 50%
HSU 20%
Makikita sa talahanayan 11 ang porsyento ng resulta sa maaaring maging epekto ng
trabaho sa globalisasyon sa pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan
sa kolehiyo na mula sa persepsyon ng mga piling departamento ng Unibersidad
ng Makati. Mapapansin na ang nakakuha ng mataas na porsyento ay ang
departamento ng College of Education (COE) sa kadahilanang kung tuluyan
ngang mawawala ang asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo ay labis
ngang maaapektuhan nito ang trabaho ng ilang kaguruan na nagsasanay sa
dalawang asignaturang ito. Habang nakakuha naman ng pinakamababang
resulta ay ang departamento ng College of Governance Public Policy.

Talahanayan 12. Porsyento ng resulta sa persepsyon ng mga respondente sa maaaring

maging epekto ng pagtatanggal sa salik ng globalisasyon, ang transaksyon

Departamento Transaksyon

CAL 30%
COE 70%
CGPP 10%
CTHM 40%
HSU 30%

Sa talahanayan 12 makikita na ang departamentong College of Education (COE) ay

nakakuha ng mataas na porsyento, dahil ang departamentong ito ay ang
naglilinang o naglalayon na ang wikang Filipino ay magamit bilang midyum ng
instruksyon at kung tuluyan nga itong mawawala, magkakaroon din ang
transaksyon ng epekto sa pagpasok ng globalisasyon. Nakakuha naman ng
pinakamababang resulta ay ang departamento ng College of Governance and
Public Policy.

Diskusyon

Mainit na usapin ngayon ang pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa

kolehiyo. May iba na labis ang pagkagulat sa paglabas ng balitang ito.
Nagkaroon ng iba’t ibang opinyon at hinaing hinggil sa isyung ito. Sa pag-aaral o
pananaliksik na ito, nalaman o nabuksan ang kaisipan ng mga mananaliksik ang
mga iba’t ibang persepsyon ng iba’t ibang departamento ng Unibersidad ng
Makati. Matapos ang panggangalap at pag-aanalisa ng mga datos, napag-
alaman ng mga mananaliksik na halos lahat ng saklaw ng asignaturang Filipino
at Panitikan ay mahalaga sa mga piling departamento. Sa CAL, lubos nilang
pinahahalagahan ang apat na makrong kasanayan at ang iba’t ibang kultura at
panitikan sa loob at labas ng bansa. Ito’y marahil sa palagian nilang paggamit ng
kasanayang pagsasalita at pagsusulat na kailangan sa kanilang kurso. Sa CGPP
naman, lubos na mahalaga para sa kanila ang paggamit ng tayutay. Ito’y marahil
sa kurso nila, kailangang gamitan ng mga matatalinghagang salita o parirala sa
pang-araw-araw nilang pakikipagtalamitam sa klase. Samantala sa departamento
ng COE at HSU naman ay lubos na mahalaga ang lahat ng saklaw ng dalawang
asignatura. Marahil, ito ay sa kadahilanang ang mga mag-aaral sa COE ay
kailangan malaman at matutuhan ang iba’t ibang saklaw ng dalawang asignatura
dahil ito ay lubos nilang magagamit kapag sila’y lumabas na ng unibersidad. Sa
HSU naman, binibigyang-halaga rin nila ang lahat ng saklaw ng dalawang
asignatura dahil sa ito ay tinatalakay pa nila sa kanilang programa. Kung kaya
naman makikita sa naging resulta ng pag-aaral na lahat ng saklaw ng
asignaturang Filipino at Panitikan ay mahalaga sa limang (5) departamento,
nagkakaiba-iba lamang sa lebel ng pagpapahalaga, depende sa uri ng
pangangailangan sa kanilang kurso o pragrama. Kaya lumalabas na hindi
sumasang-ayon ang departamento ng CAL, COE, CGPP at CTHM sa posibleng
pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo. Dahil ang mga
saklaw ng dalawang asignatura ay bahagi talaga ng kanilang kurso at ito ay lubos
na makatutulong sa kanila sa pagpasok sa corporate world. Samantala, kahit ang
lahat ng saklaw ng dalawang asignatura ay mahalaga sa departamento ng HSU,
lumalabas pa rin na sila ay sumasang-ayon sa posibleng pagtatanggal ng
dalawang asignatura sa kolehiyo sa kadahilanang pinag-aaralan na nila ang mga
saklaw ng dalawang asignatura ngayon at may posibilidad na mauulit na naman
ang mga ito kapag sila’y tumuntong na kolehiyo.

Halos lahat ng mga respondente ay hindi sumasang-ayon sa pagtatanggal

ng asignaturang Filipino at Panitikan dahil sa ito ay maaaring magdulot ng
pagbabago sa ating kulturang Pilipino at maging sa globalisasyon. Katulad nga
ng nabanggit ni Mabaquiao N. (2017), na may magandang dulot naman ang
globalisasyon sa ating bansa ngunit may hindi rin ito magandang dulot, katulad
na lamang ng onti-onting pagkawala ng ating mga nakagawiang kultura at
paggamit ng ating sariling wika, ang wikang Filipino. Batay sa persepsyon ng
mga respondente maaaring maapektuhan ang kaugalian at tradisyon ng mga
Pilipino dahil pagkatapos ng pag-aaral ng mga mag-aaral sa sekondarya ay
maaaring onti-onti na ring malimutan ng mga ito ang mga mahahalagang saklaw
na bahagi ng ating kultura at panitikan. Ito’y tugma sa sinabi ni Din, R. (2017) na
magkakaroon ng malaking epekto sa mga mag-aaral ang posibleng pagtatanggal
ng dalawang asignatura dahil hindi na malalaman at uunlad pa ang mga
kaalaman ng mga mag-aaral sa mga saklaw ng dalawang asignatura sapagkat
ito’y nahinto na sa sekondarya pa lamang. Karagdagan sa mga posibleng maging
epekto ng nasabing planong pagtatanggal ay maaari ding maapektuhan ang uri
ng ating komunikasyon sa kadahilanang magiging malaking bahagi na ng
midyum ng komunikasyon ang wikang Ingles at wala ng asignaturang magtutuon
sa wikang Filipino.
Konklusyon

Batay sa naging resulta ng pag-aaral, masasabi ng mananaliksik sa Unibersidad ng

Makati, Malaki ang porsyento na nagsasabi na imbes na tanggalin ang
asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo ay buhayin ito sa pamamagitan ng
pagbibigay halaga at pagpapanatili sa dalawang asignatura sa kolehiyo. Dahil iba
ang uri ng pagpapalawak ng mga saklaw ng dalawang asignatura sa kolehiyo
kaysa sa sekondarya. Mas angkop at hindi limitido ang mga ibinibigay na
impormasyon sa tersyarya sa kadahilanang sila’y mayroon ng sapat na
kaaalaman at moralidad sa mga bagay bagay na tinatalakay sa klase. Tunay na
hindi nararapat na tanggalin ang asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo
dahil sa ito ay maaaring mag-udyok sa unti-unting pagkalimot ng ating sariling
wika, kultura at panitikan na sumasalamin at nagbibigay pagkakakilanlan sa ating
bilang Pilipino.

Rekomendasyon

Sa usapin ng posibleng pagtatanggal ng asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo,

ang mga mananaliksik ay nag-isip ng mga pamamaraan sa pagpapanitili ng diwa
ng wikang Filipino at Panitikan kung tuluyan ngang matanggal ang dalawang
asignatura sa kolehiyo. Ang mungkahing programang ito ay pinamagatang “Puso
ko’y Pilipino, kaya Filipino’y ibabahagi ko.” Ito ay isang programa kung saan
pinamumunuan ng mga guro at mag-aaral sa tulong ng pamahalaan na buong
pusong ninanais palaganapin ang mga aral mula sa asignaturang Filipino at
Panitikan. Ito ay sa pamamaraan ng pagpapalabas o pagpa-flash ng iba’t ibang
trivia, aral, akda o mga kaugalian sa screen ng mga telebisyon sa mga paaralan,
kung wala namang telebisyon, maaari na ang paggamit ng mga bulletin boards
sa loob ng paaralan. Para sa mga mananaliksik, sa pamamagitan ng
pagpapatupad ng programang ito, isa hanggang tatlong beses sa buong taon ng
panuruan, ay makatutulong na kahit papaano upang hindi tuluyang mawala ang
diwa ng dalawang asignatura.

Mga Sanggunian

Babao, J. (2019, May 7). Pag-alis sa Filipino, panitikan sa kolehiyo muling iaapela.
Retrieved from https://news.abs-cbn.com/news/05/27/19/pag-alis-sa-filipino-
panitikan-sa-kolehiyo-muling-iaapela

Bangcuyo, N. (2019). Pagtanggal ng Korte Suprema sa Panitikan at Filipino sa kolehiyo

pinal na. Retrieved from https://thebenildean.org/2019/05/pagtanggal-ng-korte-
suprema-sa-panitikan-at-filipino-sa-kolehiyo-pinal-na/

Daypuyart, R. (2017). Konseptong Pangwika. Retrieved from https://

www.slideshare.net/ReyvherDaypuyart/konseptong-pangwika
De Dios, K. (2019, May 28). Isyu ng pagtanggal sa Filipino at Panitikan sa kolehiyo hindi
bibitawan. Retrieved from https://www.dwiz882am.com/index.php/isyu-ng-
pagtanggal-sa-filipino-at-panitikan-sa-kolehiyo-hindi-bibitawan/?
f b c l i d = I w A R 3 3 X I 6 9 C G -
Tsg_vHLqrPO7BDyKvBDgrK5upPQklGCXYUDo3aQsXoB32BPA
De la Cruz, J. (2018). Pagtanggal sa Filipino, Panitikan sa kolehiyo, mariing tinutulan.
Retrieved from https://varsitarian.net/filipino/20181128/laban-ng-mamamayan-
ang-pagkontra-sa-pagtanggal-ng-filipino-panitikan-sa-kolehiyo?
fbclid=IwAR3Qs7_6GwOjsNbLdXDm9Mhh9SWxHoj03r6y0GAyGTNCqjOzMZq
Dgwly5e4

Fernandez, A. (2014, June 2014). Dapat bang alisin na ang asignaturang Filipino sa
mga kolehiyo at unibersidad? Retrieved from https://www.gmanetwork.com/
news/news/ulatfilipino/367090/dapat-bang-alisin-na-ang-asignaturang-filipino-
sa-mga-kolehiyo-at-unibersidad/story/

Gamalindo, A.& Sanchez, R. (2017, August 27). Ang importansya ng Asignaturang

Filipino sa klasrum Retrieve from https://www.google.com/search?
q=letran+news+about+asignaturang+filipino&oq=letran+news+about+asignatur
ang+filipino&aqs=chrome..69i57.17895j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8

Gatchalian, W. (2019, June 2). Panatilihin ang Filipino subject sa kolehiyo. Retrieved
from https://www.abante.com.ph/panatilihin-ang-filipino-subject-sa-kolehiyo.htm

Jalandoni, A. (2017, August 30). Pagtanggal ng Filipino, panitikan sa kolehiyo,

pinangangambahan. Retrieve from https://news.abs-cbn.com/life/08/29/17/
pagtanggal-ng-filipino-panitikan-sa-kolehiyo-pinangangambahan

Jap, A. (2017). Asignaturang Filipino: Dapat na nga bang Alisin sa Kolehiyo? Retrieved
from https://www.launchora.com/story/asignaturang-filipino-dapat-na-nga-bang-
alisin-sa

Limbo, D. (2015). Ang teoryang realismo. Retrieved from https://

donamaylimbo.wordpress.com/2015/03/10/ang-teoryang-realismo/

Limbo, D. (2015). Teoryang pormalismo. Retrieved from https://

donamaylimbo.wordpress.com/2015/10/07/teoryang-pormalismo/

Llanillo, M.R. (2019, May 28). Tuluyang pagtanggal ng asignaturang Filipino at

Panitikan, ikinalungkot ng KWF. Retrieved from https://www.bomboradyo.com/
dagupan/tuluyang-pagtanggal-ng-asignaturang-filipino-at-panitikan-
ikinalungkot-ng-kwf/

Lucero, K. (2019). Bakit hindi dapat alisin ang asignaturang Filipino sa kolehiyo?
Retrieved from https://agiks1.wordpress.com/2019/01/13/bakit-hindi-dapat-
tanggalin-ang-asignaturang-filipino-sa-kolehiyo/
Mabaquiao, N. (2007). Globalisasyon, Kultura at Kamalayang Pilipino. Retrived from
h t t p s : / / w w w . a c a d e m i a . e d u / 3 4 2 0 1 2 6 /
Globalisasyon_Kultura_at_Kamalayang_Pilipino

Mendez, I. (2018, November 18). Filipino, Panitikan kailangan sa kolehiyo- Gatchalian.

Retrieved from https://tnt.abante.com.ph/filipino-panitikan-kailangan-sa-
kolehiyo-gatchalian/

Paz, J. (2019). Ukol sa Wika at Panitikan: búhay at buháy. Retrieved from http://
heraldofilipino.com/ukol-sa-wika-at-panitikan-buhay-at-buhay/

Rizare, M. (2016). Bakit hindi dapat alisin ang asignaturang Filipino sa kolehiyo?
Retrieved from https://usapangwika.wordpress.com/2016/11/14/bakit-hindi-
dapat-alisin-ang-asignaturang-filipino-sa-kolehiyo/

Silva, D. (2013). Mga paraan ng pananaliksik. Retrieved from https://prezi.com/

7nherp7aslum/mga-paraan-ng-pananaliksik/

Tasic, J. (2016). Ang Kahalagahan ng Asignaturang Filipino sa K to 12. Retrieved from

h t t p : / / u d y o n g . g o v . p h / i n d e x . p h p ?
option=com_content&view=article&id=7208:ang-kahalagahan-ng-asignaturang-
filipino-sa-k-to-12&catid=90&Itemid=1267