Professional Documents
Culture Documents
Mukavemet 2 Ders Notlar PDF
Mukavemet 2 Ders Notlar PDF
MUKAVEMET II
2012-2013 Bahar Dönemi
DERSİN AMACI : Kiriş, kolon, mil ve benzeri yapı elemanlarının dış yüklerin etkisi altında davranışlarının incelenmesi ve dış
yüklerin elemanda oluşturduğu gerilme ve şekil değiştirmelerin hesaplanması. Bir başka deyişle yapı elemanlarının dış
etkilere karşı dayanmalarının sağlanması için gerekli esas ve yöntemlerin hazırlanması. Bu yöntemleri kullanarak boyutları
belli olan bir elemanın analizinin yapılması (Analiz), yada işlevi belli olan bir yapı elemanının bu işlevi yerine getirebilmesi
için sahip olması gereken boyutların belirlenmesi (Design) için gerekli hesapların yapılması.
KONU BAŞLIKLARI
1-Eğilme: Tanım, kabuller, düz eğilme, eğik eğilme.
2-Bileşik Mukavemet Halleri: Kesmeli eğilme, Normal kuvvet ve eğilme
3-Elastik Stabiliteye Giriş: Elastik kolonların genel teorisi, Euler halleri.
4-Elastik Eğri: İntegrasyon yöntemi.
5-Enerji Yöntemeri: 3
DEĞERLENDİRME
I. Yarıyıl içi % Il. Yarıyıl içi % Ödev/Kısa sınav % Final % 30
(Sınavlar kapalı düzen olarak yapılacak, formül sayfası verilebilir)
TELAFİ SINAVI
Sözlü olarak yapılacaktır. (Öğrencinin hangi sınava katılmadığına bakılmaksızın tüm konular kapsanacaktır.)
DERS KİTABI
Dr A.C, UĞURAL, Mechanics of Materials , Mc.Graw-HiIl 1991
Dr. Mustafa İNAN Cisimlerin Mukavemeti, İTÜ Vakfı Yayını,1990
YARDIMCI KAYNAKLAR
1- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Cilt I ve Cilt II Birsen yayınevi, 2007
2- Dr. Mehmet H. OMURTAG, Mukavemet Çözümlü Problemleri, Birsen yayınevi, 2006
3- http://web.mst.edu/~mecmovie
4- Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
5- R.C.HIBBELER ,Mechanics of Materials, Prentice Hall International, Inc.1997
6- Dr.N. KADIOĞLU, Dr.H. ENGİN, Dr.M. BAKİOĞLU ,Mukavemet Problemleri CiltI, Cilt II, Beta Basım Yayım Dağıtım
A.~.1989
7- Dr.Uğur ERSOY & Dr.Tanvir WASTl, Introductory Mechanics of Deformable Bodies. METU1984
8- Dr. HiImi DEMİRAY, Mukavemet,Çağlayan Kitabevi, 1997
4
EĞİLME
Tanımlar
Kuvvetler düzlemi ile
Kuvvetler en kesitin arakesiti:
Şekilde düşey düzlem içinde ve tesir Düzlemi Kuvvetler çizgisi
çizgileri daima en kesitin alan y
merkezinden geçecek tarzda etkiyen dış
yüklere maruz bir kiriş parçası
görülmektedir. Alan merkezine
yapıştırılan eksen takımının x ekseni
çubuk ekseni ile çakıştırılmıştır. En kesit
düzleminde y ekseni yukarı z ekseni ise
sola yönlü alınmıştır. Bu durumda kirişi
Tarafsız
zorlayan kuvvet çiftlerinin içinde
bulunduğu xy düzlemi kuvvetler düzlemi Düzlem
olarak isimlendirilir. Kuvvetler düzlemi ile
en kesitin arakesitine (y ekseni) Elastik eğrinin Kuvvet çiftlerinin içinde
kuvvetler çizgisi denir. Şekil değiştirmiş içinde olduğu olduğu düzlem:
çubuk ekseninin içinde bulunduğu düzleme Kuvvetler Düzlemi
düzlem:
eğime düzlemi adı verilir. Bir eğilme
Eğilme Düzlemi
probleminde kuvvetler düzlemi ile eğilme
düzlemi aynı düzlemse bu eğilme BASİT
EĞİLME ya da DÜZ EĞİLME, aksi halde
Elastik Eğri
EĞİK EĞİLME olarak isimlendirilir. Yada
farklı bir ifadeyle kuvvetler çizgisinin en
kesidin asal eksenlerinden biri ile x
çakışması durumunda, eğilme basit eğilme Tarafsız
olacaktır. z
Eksen
5
University of Waterloo, Waterloo, Ontario, CANADA, tarafından CIV E 204 Mechanics of Solids dersi kapsamında
hazırlanan 10 ayrı videoyu birkaç kez izleyerek anlamaya çalışınız.
http://www.youtube.com/watch?v=9C9GFs5AK4c
BASİT EĞİLME
Günlük hayatta kesme kuvveti ve eğilme momenti hemen her zaman birlikte q q
bulunur. Bu iki kesit zoru arasında var olan türev bağıntı, bir kiriş parçası için
yazılan denge denklemleri yardımıyla daha önce çıkarılmıştı. Bu bölümde yalnızca
eğilme momenti etkisindeki bir kirişte oluşacak gerilme ile şekil değişimini ifade A B
eden bağıntıları çıkartmak istiyoruz. Yükleme durumu yanda gösterilen kirişin C
ve D noktaları arasındaki tek kesit zoru eğilme momentidir. Eğilme momenti
C D
etkisinde düşey eksene göre simetrik bir en keside sahip olduğu düşünülen
kirişten alınan küçük bir parçanın yapacağı şekil değişimi abartılarak kirişin alt
tarafında gösterilmiştir. Kirişin alt tarafındaki lifler uzarken üst tarafındaki
lifler kısalır. Eksendeki lifler ise aynı boyda kalır. O halde aşağıdaki lifler
uzadığına göre bu lifler çekme gerilmesine yukarıdaki lifler de kısaldığına göre O
basma gerilmelerine maruz kalmaktadır. Başlangıçta doğru olan çubuk ekseni
eğilmeden sonra bir eğri halini alır. Bu eğriye Elastik Eğri denir. Çubuk q
ekseninden geçen bir düzlem içindeki uzama ve kısalmaya katılmayan liflerin r
içinde bulunduğu xz düzlemine Tarafsız Düzlem, tarafsız düzlemle en kesit Mz Mz
düzleminin ara kesitine (z ekseni) Tarafsız Eksen denir.
a b
Eğilmeden önce çubuk eksenine dik bir düzlem kesit içinde bulunan noktalar
eğilmeden sonra gene çubuk eksenine (Elastik Eğri) dik bir düzlem içinde kalmak y
üzere en kesit düzlemi biraz döner. Yani eğilmeden önce paralel olan düzlemler
eğilme sonucu aralarında açı yaparlar. (Bu açı, alınan kiriş parçasının sol ve sağ
kenarından elastik eğriye çizilen teğetlerin arasında da oluşur. Birim uzunluktaki
yayı gören açıya eğrilik adı verilir.)
Eğilmede, şekil değişimiyle ilgili bu hipotezi Bernoulli bulmuş ve Navier de
düzenlemiştir. Bernoulli-Navier hipotezi iki bilim adamının ismi ile anılmaktadır.
dq ρ
Bu hipoteze göre: Çubuk eksenine dik düzlem kesitler eğilme neticesinde gene eğrilik
düzlem kalırlar. Çubuk eksenine dik kesitler şekil değiştirmeden sonra da şekil
değiştirmiş eksene dik kalırlar.
Dolayısıyla başlangıçta çubuk eksenine dik ve düzlem olan kesitlerin şekil
değiştirmeden sonra dik ve düzlemliği korunmaktadır. O halde en kesit
dq 1m
üzerinde kayma gerilmeleri sıfırdır. Denge denklemlerinin kayma gerilmeleri ile
ilgili olanları otomatik olarak sağlanır.
Eğrilik = 1/ρ
y
DENGE DENKLEMLERİ Mz
y
dA xdA
y
dA 0
x dA 0
xy
dA
z Mz x y dA M
x z dA 0
xz
z
y xdA
x
z dA 0x ( y z
xz xy )dA 0
Eğilmeden önce kiriş ekseni doğru olup en kesit sabittir. Basit eğilmeye Gerilmelerin hesabı için Hooke kanununu tatbik edersek,
zorlanan bir çubukta Bernoulli hipotezini göz önüne alarak liflerin uzama
ve kısalmasını hesaplayalım. y
Şekilde görüldüğü gibi yukarıdaki lifler kısalmış aşağıdaki lifler uzamış ve x E x x E
Tarafsız eksenden y uzaklığındaki bir lifin (ab lifinin) uzama oranı εx dir. r
r eğilmiş eksenin eğrilik yarıçapı olmak üzere birim boydaki uzama,
Pozitif Mz momenti z ekseninden y kadar yukarıda basma
gerilmesi oluşturmaktadır. Bu nedenle σxdA kuvveti de basma
kuvvetidir ve negatiftir. Gerilme için bulunan bu ifade denge
O Son Boy İlk boy denklemlerinde yazılırsa aşağıdaki denklemler elde edilir.
x
İlk boy
y E
r y q rq
r
E dA
r
y dA 0
r q x
rq y E
y E r dA r y dA M z
2
y y
a b x E
r r
z E dA
r
yz dA 0
y Görülüyor ki boylamasına
liflerin uzama ve kısalması Kesit, düşey eksene göre simetrik olduğundan çarpım atalet
yani boy değişmesi tarafsız momenti sıfırdır. Eksen takımı en kesidin alan merkezine
(eksenden) yüzeyden olan y yapıştırıldığından statik moment de sıfır olacaktır. Dolayısyla
uzaklığı ile doğru ve eğrilik birinci ve üçüncü denge denklemleri sağlanır. 8
yarıçapı ile ters orantılıdır.
İkinci denge denkleminden BOYUTLANDIRMA
r r r EI z Mz
A
eb yeb
Iz
elde edilmiş olur. Bu formül, eğilme momenti ile eğrilik yarıçapı
arasındaki bağıntıyı vermektedir. M büyüdükçe eğrilik büyümekte, formülünün esas alınacağı açıktır. Pratikte
(çubuğun eğriliği artmakta), EIz büyüdükçe eğrilik azalmaktadır. EIz
şekil değişimine karşı gösterilen direnci temsil ettiğinden Eğilme Iz
Iz
Rijitliği olarak isimlendirilir. Son olarak en kesit üzerindeki normal W
gerilmenin değişimi Hooke yasasından belirlenir.
y y
oranına Mukavemet momenti adı verilir.
y M Mz
x E x x E E z y y
r EI z I z Çekme ve basma emniyet gerilmeleri eşit simetrik en
kesite sahip kirişlerde
Mz
x y
Iz Iz ek M z M
Wz yeb z em
yeb eb Iz Wz
Bu ifadeden anlaşılacağı gibi eğilmeden dolayı oluşan gerilme y
değeri (tarafsız eksenden olan mesafe) arttıkça gerilmede lineer
olarak artmaktadır. Buna göre y’nin en büyük olduğu en alt ve en üst Eğer kullanılan çubuk malzemesinin, çekme ve basma emniyet
noktalarda en büyük gerilmeler ortaya çıkmaktadır. İşaretler göz gerilmelerinin birbirinden farklı olması ve/veya en kesitin z
önüne alınmaksızın şöyle ifade edilir. eksenine göre simetrik olmaması durumlarında çekme ve basma
için iki ayrı mukavemet momenti kullanılmalıdır.
Mz
eb
I Mz
yeb Wz z
ek basma
em
Iz y'
basma Wz
Iz Mz
Wz eb çekme
em
9
''
yçekme Wz
ÖRNEK 1 Dökme demirden yapılmış (E =175 GPa) dikdörtgen kesitli bir kiriş 5 kN/m’lik yayılı yük taşımaktadır.
a) Açıklık ortasındaki en büyük çekme ve en büyük basma gerilmesini,
b) A noktasındaki normal gerilme ile uzama oranını,
c) B kesitindeki eğrilik yarıçapını hesaplayınız.
y
q = 5 kN/m
D bh3 80 1203
I
12 12
B G T.E
x h = 120 mm
z
yA 11.52 106 mm 4
A A A
40 mm
E
I 11.52 106
1m 2m
W
h 60
4m 2
10 kN 10 kN
80 mm W 0.192 106 mm3
Q 10kN 10 106
max. 52.1 MPa
+ min. 0.192 106
- MA 7.5 106
A yA 20 13 MPa
10kN I 11.52 106
M A 13
A 74.3 106
+ E 175 103
A x 20mm
B
z T.E
3m 1m C
5 kN 10 kN
Q 7kN
60 mm
50 mm
+
- -
5kN 3
3 kNm 20 20 20
M
-
Ağırlık merkezinin bulunması,
12 12
M 3.125 106
ç y 50 114.9 MPa I z 136.104 mm4
I 1.36 106
Mesnette oluşacak en büyük gerilmeler,
10 mm
50000
Çubuğa etkiyen M momenti
ile en büyük uzama oranını
y 15
3 104
hesaplayınız E=70 GPa. r 50000
1m 1m 300
ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen kesite M=20 kNm lik eğilme momenti etkimektedir. Alt başlıkta taşınan toplam kuvveti
hesaplayınız.
Kesit tabanına göre statik moment alalım.
20 mm 120(40 20 20 100 20 170)
E y 77.50 mm.
y 120(20 20 40)
I z 41.22*106 mm4
120 mm
M 20 106
z C D y 77.5 37.6 MPa Üst başlıkta
I 41.22 106 taşınan kuvveti
M 20 106
37.5 18.2 MPa de siz hesaplayınız
20 mm D’
D y
D 40 mm I 41.22 106
37.6 18.2
120 mm alt başlık kuvveti 120 40 133920 N 12
2
ÖRNEK 5 Yükleme durumu ve boyutları verilen kirişin
a) dikdörtgen kesitli olması durumunda oluşacak en büyük eğilme gerilmesinin yerini ve değerini,
b) I kesitli olması durumunda kiriş ortasında, enkesit üzerindeki D ve E noktalarındaki eğilme
gerilmelerini hesaplayınız.
20 mm
6 kN/m E
y
120 mm
120 mm
A C B
z C
3m 2m 20 mm D’
80 D 40 mm
Qy [kN] 120 mm
5.4
+
x M 13.23 kNm
- I 11.52 106 mm4
12.6 M 13.23 106
maks y 60 68.91 MPa
x I 11.52 106
Mz
[kNm] +
M ( x 2.5m) 12.75 kNm
10.8 I 41.22 106 mm 4
13.23
M 12.75 106
E y 82.5 25.52 MPa
I 41.22 106
M 12.75 106
D y 77.5 23.97 MPa
I 41.22 106
13
EĞİK EĞİLME y
(ITE/KÇ=0)
y y
Kuvvetler dA
Çizgisi
My
e e
M (K.Ç.) M My
K.Ç.
z
y y
y
z z
C Mz C z
Mz C
Denge denklemleri;
dA 0
x
xy dA 0 z dA M
x y
Şekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan kiriş en
kesitine etkiyen Me eğilme momenti gösterilmiştir. Bu
moment, kuvvetler çizgisi doğrultusunda etkiyen dış
xz dA 0
y dA M
x z
14
(ITE/KÇ=0)
y
y
My
My
Tarafsız
Eksen.
T.E. mi
b n
m
ysinbzcosb=0 b in
z -
_
Mz C z
Mz C
sin b z +
tan b y sin b z cos b 0 +
cos b y Kirişin yan
m
görünüşü maks a ks
Şekil değiştirmeden önce çubuk eksenine dik ve düzlem
olan kesitlerin şekil değiştirmeden sonra elastik eğriye
dik ve düzlem kaldıkları “Bernoulli-Navier” hipotezi eğik
eğilme durumunda da geçerlidir. Basma ve çekme bölgelerinde tarafsız eksenden en uzak
Kesitin y ekseni ile β açısı yapan bir eksen etrafında noktalar belirlenip, tarafsız eksene paraleller çizilir. Çizilen bu
dönerek şekil değiştirdiğini düşünelim. Basit eğilme paralellere dik bir doğru yardımı ile normal birim şekil
konusundan da hatırlanacağı gibi uzama ve kısalmalar değiştirme ve bu şekil değiştirmelerin E katı ile gerilme
tarafsız eksenden olan mesafe ile artar. Tarafsız eksen diyagramları gösterilebilir.
üzerindeki liflerde uzama ya da kısalma söz konusu
değildir. Tarafsız eksen, kesiti basma ve çekme olmak
üzere iki bölgeye ayırır.
15
y (ITE/KÇ=0)
y’ y
y’
dA dA
My My
z
mi
z’ n mi
T.E. m z’ n
y’ y b in T.E. m
ysinbzcosb=0
_ ysinbzcosb=0 y’ b in
_ _
z _
Mz z
Mz C
+
y sin b z cos b +
y y sin b z cos b ma + Gerilmeyi yazarsak;
sin b cos b
2 2 ks
ma +
1 m 1 E
x E x E y y sin b z cos b ks
ax
r r m
ax
16
1 E
Gerilme; x E x E y y sin b z cos b
r r
E E
x sin b y cos b z
r r
a b
x ay bz
Buradaki a ve b katsayıları sabitlerdir. Meğer normal gerilme en kesit üzerindeki noktanın koordinatlarına bağlı olarak
değişmekteymiş. Şimdi gerilme ifadesini denge denklemlerinde yerine yazıp her terimin fiziksel anlamından hareketle a ve b
yi dış zorlamalar ve kesitin atalet momentleri cinsinden elde edebiliriz. İlk denklemdeki statik momentler, eksen takımı alan
merkezine bağlandığından otomatik olarak sıfırdır.
dA 0
x ay bz dA 0 a y dA b z dA 0 özdeş olarak sağlanır.
a I z I y I zy2 M z I y M y I zy
A A A A
x zdA M y
A
ay bz zdA M y
A
aI zy bI y M y
aI z bI zy M z b I z I y I zy2 M z I zy M y I z
x ydA M z
A
ay bz ydA M z
A
M I M y I zy M I M yIz x ay bz
a z y b z zy M z I y M y I zy y M z I zy M y I z z
I I I2 I I I2
z y zy z y zy x
I z I y I zy2
Son elde edilen bağıntı tekrar düzenlenirse eğik M z I zy z I y y M y I z z I zy y Gerilmenin
eğilme hali için gerilme formulü şöyle yazılabilir. x genel denklemi
I z I y I zy2
a ve b katsayılarının bölümünden tarafsız eksenin doğrultusunu diğer bir deyişle tarafsız eksenin y ekseni ile yaptığı
açıyı, a ve b nin karelerinin toplamından da eğik eğilme hali için şekil değişimi hesabında kullanılacak bağıntıları elde
ederiz.
E
sin b M z I y M y I zy b : T.E.nin y ekseni ile
a r M I M y I zy tan b
tan b z y M z I zy M y I z yaptığı açıdır.
b E
cos b M z I zy M y I z
r
2 2
E E E2 E2
a b sin b cos b 2 sin b cos b 2
2 2 2 2 2 2
r r r r
2 2
M z I y M y I zy M z I zy M y I z
a 2 b2
I I I 2 I I I 2
z y zy z y zy Eğik eğilme hali için şekil
2 M I M I 2 M I M I 2 değiştirme denklemi
E z y
y zy z zy y z
r I z I y I zy M I y M y I zy M z I zy M y I z
2 2 2 2 2
1
1 z
r I I I zy2
2
E
z y
18
EĞİK EĞİLME: TEMEL DENKLEMLER VE ÜÇ ÖZEL DURUM (ÖZET)
M z I zy z I y y M y I z z I zy y M z I y M y I zy M I y M y I zy M z I zy M y I z
2 2
x tan b 1
1 z
Iz I y I 2
zy M z I zy M y I z r E I I
z y I zy2
2
Mz Z EKSENİ T.E. 1 Mz
x y BASİT EĞİLME FORMÜLÜ tan b b 90
Iz ELDE EDİLDİ. OLUR. r EI z
I zy z I y y
2
M M Iy Mz 1 1 M z2 M y
x z y y z tan b 2 x Mz
Iz Iy Iz M y r E I z2 Iy I I I 2
z y zy
19
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen dikdörtgen kesit 120 kNm’ lik eğilme momenti etkisindedir. Köşelerdeki gerilmeleri ve
tarafsız eksenin doğrultusunu belirleyiniz.
I z 1066.67 106 mm4 I y 266.67 106 mm4
y
20
0 m
D(-100;200) M z 120 sin 2170 72.218 kNm M y 120 cos 2170 95.836 kNm
m
Özel durum 2 z,y asal eksenler.
Mz My M z I y M y I zy MzIy Iy
(100;200)E x y z tan b tany .
Iz Iy M z I zy M y I z M yIz Iz
mm
400
217 Me = 120 kNm T.E. Doğrultusu için;
z C(-100;-200) Iy 266.67
tan b tan 217 tan 217 b 10.67 0
Iz 1066.67
39
I y 10.61106 mm4
Me
2m 2m
Ç
30° I zy 0
at z 150°
C
ıD 140
üz P.L
le
m
i
Me
4 90
M z M e .sin150 0.5.P 106 Nmm.
0
Me 20
M y M e .cos150 0.866.P 10 Nmm.
0 6
30 90
M z I y M y I zy
M I 0.5 10.61
tan b z y
M z I zy M y I z M y I z 0.866 37.74 M z I zy z I y y M y I z z I zy y Mz M
b 9.2 0 x y y z
I z I y I zy2 Iz Iy
0.5 106 P 0.866 106 P
A 90 39 100 MPa. P 22.854 kN .
37.74 106 10.61106
+
52,7°
1
z 37,3° 16.579 106 r 60314 mm. 60.3 m.
37,3°
r
A2 (-18.1;-25.5) 22
T.E.
KOMPOZİT KİRİŞLER
1 y y
y 1 E1 x E1 2 E2 x E2
r r r 23
Denge denklemleri:
E2
E2 E1; Kabul edilirse, n olur E2 n E1
F x 0 dA 0
x x1 dA x 2 dA 0 E1
A A1 A2
y
x1 y dA x 2 y dA M z 1 E1
M z 0 x y dA M z
A1 A2
r
ifadesi yerine yazılırsa
A
y2 y2 E1 1 Mz
E1 dA nE1 dA M z I z y 2 dA olduğu hatırlanırsa I1 n I 2 M z r
E1 I t
A1
r A2
r A1 r
It
1 nolu malzemede meydana gelen gerilme 2 nolu malzemede meydana gelen gerilme
y Mz M y Mz M
x E1 E1 y z y x 2 E2 E2 y n z y n x1
1
r E1I t It r E1I t It
y 1 denkleminden T.E. yerini bulabilmek için eksen takımını kesitin alt yüzeyine taşıyalım.
dA
y y y
1
S 1z y A1 n S z2 n y A2 0
y E1 nE1
z Mz
r
A1
y dA
r y dA 0
A2
y’ S 1z n S z2
y’ y
y
2
y y dA n y y dA 0 A1 n A2
z’ A1 A2 24
ÖRNEK 1 50x110 mm’lik enkesite sahip ahşap kirişin alt yüzeyine 25x10 mm’lik çelik plak emniyetli bir şekilde
bağlanmıştır. Kompozit enkesit 3 kNm’lik eğilme momenti taşımaktadır. Malzemelerdeki en büyük
y gerilmeleri hesaplayınız. Ea=10 GPa, Eç=200 GPa
50 50
50x0.05
n
Eşdeğer Homojen
(ÇELİK) Kesit
Ahşap
Ahşap
83.57 E1 10
n 0.05
110 mm 110 mm E2 200
110 mm
n 1
z
36.43
10 mm 10 mm
10 mm
Çelik
25 25x20
n 25
50 1103 25 103
I I1 n I 2 50 110 65 36.43 20 25 10 31.432
2
t
z I zt 15.016 106 mm4
12 12
3 106 3 106
a
83.57 16.7 MPa 20
ç
36.43 145.56MPa
15.016 106 15.016 106
x x
50 1103 2 25 103
I 0.05
t
z 50 110 65 36.43 25 10 31.432 0.751106 mm4
12 12
3 106 3 106
ç
36.43 145.56MPa 0.05
a
83.57 16.7 MPa 25
0.751106 0.751106
x x
ÖRNEK 2 Genişliği 200 mm. Faydalı yüksekliği d=350 mm pas payı 50 mm olan bir betonarme kirişteki çelik donatı alanı
800 mm² dir. Eç/Eb=8, Eğilme momenti 50 kNm olduğuna göre malzemelerdeki gerilmeleri
hesaplayınız. Not: Betonun çekme gerilmesi taşımadığı kabul edilecektir.
y
TE göre homojenleştirilmiş kesidin
statik momenti sıfır olmalıdır.
x=121mm
z x
b.x n. Aç (d x) 0
d = 350 mm 2
d-x=229 mm 2n 2n
( x) 2 Aç ( x) Aç d 0
b b
16 16
50 ( x) 2 800( x) 800.350 0
200 200
200 800*8=6400 x 121 mm
200 1213
IT 200 121 60.52 0 8 800 2292 453.7 106 mm 4
12
50 106
b 121 13.3 MPa ÖDEV1
453.7 106 ÖDEV2: Ödev1 de ki problemde
Beton emniyet gerilmesi 20 MPa
beton ve çeliğin aynı anda emniyet
Çelik emniyet gerilmesi 140 MPa
gerilmesine ulaşabilmesi için
50 106 Çelik donatı alanı 1000 mm^2
gereken donatı miktarı ile taşına-
ç 8 (229) 201.9 MPa Olduğuna göre kesitin taşıya-
453.7 106 bilecek eğilme momentini bulunuz.
bileceği eğilme momenti nedir.
26
ÖRNEK 3 Uğural 7.83 : Şekilde, alüminyum ve çelik plakların kaynaklanması ile elde edilen kompozit bir kirişin kesiti
gösterilmiştir. Kesiti boyutlandırıp taşınabilecek en büyük eğilme momentini hesaplayınız. Her iki
malzemenin de aynı anda emniyet gerilmesine ulaşması durumunu düşününüz.
çe=240/210000
20 mm
Eçelik 210 GPa
x
çem 240 MPa
Çelik
80 240
Tan(a )
160 mm TE 70000 210000
Ealüm 70 GPa 180 x x
alem 80 MPa x 90 mm TE üst yüze uzaklığı
180-x
a
alüminyum 20 mm
b al=80/70000
TE göre basma bölgesinin statik momenti, eşdeğer homojen kesitin çekme bölgesinin aynı eksene göre statik
momentine eşit olmalıdır.
b
90 20 45 70 20 35 20 80
3
20 mm b 60 mm
90 mm 60 mm
20
20 1803
180 mm
TE
I 9.72 106 mm 4
12
70 mm M
ç 90 240 MPa M 25.92 KNm
9.72 106
20 mm 1 M
Gerçek eşdeğer Gerçek eşdeğer al (90) 80 MPa M 25.92 KNm
b/3
homojen çelik homojen 3 9.72 106
Eşdeğer homojen alüminyum kesit
kesit
çelik kesit 27
BİLEŞİK MUKAVEMET HALLERİ
Bundan önceki bölümlerde basit mukavemet halleri (eksenel kuvvet, kesme kuvveti, burulma momenti ve eğilme momenti) ayrı ayrı incelenerek
gerilme ve şekil değiştirme bağıntıları elde edildi. Yapı ve makine elemanları çoğunlukla birden fazla yükleme etkisi altındadır. Örneğin
burulma momenti aktaran bir şaft aynı zamanda kendi ağırlığından doğan eğilme momentleri etkisine maruzdur. Bu bölümde bileşik yükleme
halleri incelenecektir. Bileşik yükleme etkisinde gerilmelerin hesabında her bir yükten oluşan gerilmelerin ayrı ayrı hesaplanarak
süperpozisyonu yapılır. Bu tarz bir hesaplamada her bir yükten oluşan gerilme ve şekil değiştirmelerin diğer yüklerden oluşan gerilme ve şekil
değiştirmelere etkisinin olmadığı kabul edilir. Ayrıca süperpozisyon ilkesinin ancak malzemenin lineer elastik ve şekil değiştirmelerin küçük
olması durumunda geçerli olduğunu hatırlatmakta fayda vardır.
Basit mukavemet hallerinde gerilme ve şekil değiştirme bağıntıları;
YÜK ŞEKİL
Gerilme
Kuvvet
Şekil Değiştirme
Kuvvet GERİLME DEĞİŞTİRME
Kesit Modülü Rijitlik TİPİ
Eksenel
N N
Kuvvet x x
y Qy A EA
Bileşik Kesme Qy Qy
Mukavemet Kuvveti xy xy
x N
Halleri için A G A
z Qz
süperpozisyon Burulma T T
r
denklemleri Momenti J GJ
Eğilme M 1 Mz
x z
Momenti Wz r E Iz
y My
x T xy xy Q xy T
z Mz
y
x x N x M x M
z y
xz xz Q xz T
z 28
KESMELİ EĞİLME
Qy dM z
Qy
Qy x
+ dx
- Mz Kesme kuvveti hali incelenirken y eksenine göre
x y
Iz simetrik bir enkesit almış ve denge denklemlerini
yazmıştık. Ancak bu denklemlerde kayma
x x, y gerilmelerinin yayılışı hakkında herhangi bir bilgi
alınmamış yalnızca toplamlarının dış kesit
Mz + M z x tesirlerine eşit olması gereği anlaşılmıştı. Kayma
gerilmelerinin yayılışının bulunabilmesi için şekil
değiştirmenin yakından incelenerek bazı kabuller
yapılması gerekir. Şimdi xy kayma gerilmesinin
y
xz
Qz xz dA 0
xy xy y
A
z A
Bir kiriş en kesiti üzerindeki kayma gerilmesi
yayılışıyla o kesitte etkiyen kesme kuvveti
arasındaki bağıntının çıkarılmasında kiriş boyunca
oluşan kayma gerilmelerinin incelenmesi gerekir.
29
Üç ayrı düzgün yüzeyli ahşap parçasının yapıştırılmadan bir araya getirilmesi ile oluşan kirişe P kuvvetinin
uygulanması ile ahşap parçalar birbirine göre relatif bir kayma hareketi yaparlar ve kiriş şekilde gösterilen
biçimde şekil değiştirir.
Ahşap parçaların yapıştırılması durumunda, oluşacak boyuna doğrultudaki kayma gerilmeleri parçalar
arasındaki relatif kaymaya engel olur ve sonuç olarak kiriş yekpare bir davranış gösterir.
Şimdi y eksenine göre simetrik bir kesite sahip kirişten dx kalınlıklı bir parça çıkartıp eğilme momentinden
oluşacak gerilmeleri şekil üzerinde gösterelim.
30
y
y x(x) x(x+dx)
q
m n
h1
x z Mz y Mz Mz+dMz
dx
C x
Qy
Qy h2
+ m,n m n
H(x) H(x+dx)
- K,L K L
b(y) dx
Mz
+ )
b(y
dx kalınlıklı parçanın sağ yüzüne etkiyen momentin sol yüze etkiyen momente göre dMz kadar arttığını varsayalım.
Tarafsız eksenden y kadar yukarıda bulunan ve şekil üzerinde sarı olarak gösterilen kiriş parçasına etkiyen kuvvetler
toplamının sıfır olabilmesi için m-n düzlemindeki ζyx kayma gerilmelerinin de gözönüne alınması gerekir. Şekil üzerindeki
kuvvetler, etkidikleri gerçek yönde gösterildiğinden gerilmelerin işaretlerine dikkat edilmemiştir. Burada,
H x yx b y dx H x dx 0
h
h1
M dM z
h
1 1 dM z 1 Qy S z
b y y dx
1
M yx xy
z y dA yx b y dx z y dA 0 y dA
y
I z y
I z
Iz b y Iz
xy : Enkesit üzerinde T.E. Den y kadar aşağıda etkiyen kayma gerilmesi
Qy S z Qy : Enkesite etkiyen kesme kuvveti
xy
b y Iz
Sz : Kayma gerilmesinin bulunmak istenen noktanın altında/üstünde kalan alanın T.E. Göre statik momenti
Iz : T.E. Göre atalet momenti
b(y) : Kayma gerilmesi bulunmak istenen noktadaki kiriş genişliğidir.
y
y
BAŞLIK =0
Qy Qy
z z
h GÖVDE başlık
r
gövde
BAŞLIK =0
m
ak
s
r 2 4r
Qy
maks
Qy b h
2 h4 Q 3 maks
2 3 Q 4
I kesitteki kayma gerilmelerinin y ekseni
boyunca değişimi üstte diyagram şeklinde
b h3 r4 A3
b bh 2 2r gösterilmiştir. Diyagramda başlıkla gövdenin
12 ort 4 ort birleştiği boyun noktasındaki ani zıplamaya
dikkat ediniz.
3
maks ort 4
maks ort
2 3
32
ÖRNEK 1 Şekilde boyutları yükleme durumu ve en kesiti verilen kirişin yapıldığı malzemenin normal emniyet
gerilmesi 10 MPa, kayma emniyet gerilmesi 0.6 MPa olarak bilinmektedir. h kiriş yüksekliğini
hesaplayınız. ( b=150 mm )
6 kN/m
M enbüyük 13.23 kNm
B Qenbüyük 12.60 kN
A C
h
3m 2m M 13.23 106
maks 10 MPa ( em )
150 mm W 150 h 2
6
Qy [kN] h 230 mm
5.4
+ h2
x 12600 150*
- 8
maks 0.6 MPa ( em )
12.6 h3
150 150*
12
Mz x
h 210 mm
[kNm] +
10.8
13.23
h=230 mm
33
ÖRNEK 2 Geniş başlıklı I kesite ait boyutlar şekil üzerinde gösterilmiştir. Kesite etkiyen kesme kuvveti Q = 80 kN
ise,
a) Enkesit üzerinde kayma gerilmesinin yayılışını gösteriniz.
b) Gövdenin taşıdığı kesme kuvvetini hesaplayınız. 80 103 300 20 110
B 1.13MPa
y 20 1.13MPa 155.6 106 300
22.62 MPa
B B 80 103 300 20 110
B’ B’ B 22.62MPa
Iz = 155.5x106 mm4 155.6 106 15
z
C 200 25.19 MPa
Q = 80 kN
15 20
80 103 300 20 110 100 15 50
C 25.19MPa
155.6 106 15
300
120 y
b) Alt başlıkta taşınan kesme kuvvetini hesaplayalım. S z 120 y 300 y S z 216 104 150 y 2
(120-y) 2
80 103
y
155.6 10 300
6 216 104 150 y 2 3.7018 2.5707 104 y 2
y
y
h/3
z
h/6
z maks 3
h z maks maks ort
2
2h/3
35
I Kesitlerde Kayma Gerilmelerinin Yayılışı
y P
Daha önce ζxy kayma gerilmelerinin en kesit üzerindeki yayılışını
ifade eden bağıntı çıkarılmıştı. Şimdi ζxz kayma gerilmelerinin en x
kesit üzerindeki yayılışını ifade eden bağıntıyı çıkartmak istiyoruz. dx
Bu amaçla orta noktasında P tekil kuvveti ile yüklü I profilden
oluşturulmuş yanda gösterilen basit kirişi göz önüne alalım. Bu kirişin +
sağ yarısından alınan dx kalınlıklı küçük bir parçanın sağ yüzüne Qy
-
etkiyen eğilme momenti sol yüze etkiyen eğilme momentinden daha
küçük olacaktır. Şekil üzerinde “+” yüze etkiyen kesme kuvveti ve
eğilme momenti vektörlerle gösterilmiştir. Momentten oluşacak
Mz
normal gerilmelerin bileşkesi olan kuvvetler, üst ve alt başlıktan +
ayrılan her bir küçük parça üzerinde dx vektörleriyle temsil
edilmişlerdir. Başlıklardan ayrılan küçük kiriş parçalarına etkiyen
kuvvetler toplamının sıfır olabilmesi için kesim düzlemindeki ζzx
kayma gerilmelerinin oluşturacağı kuvvetin de gözönüne alınması
gerekir. Kiriş ekseni doğrultusunda yazılacak kuvvet denge dx
denkleminden aranan kayma gerilmesi ifadesi elde edilir. Şekil Kesim yüzeyi
üzerindeki kuvvetler, etkidikleri gerçek yönde gösterildiğinden
gerilmelerin işaretlerine dikkat edilmemiştir. A*
dx
y
A* İle gösterilen alana etkiyen kuvvet, kesim yüzeyindeki
kuvvete eşit olmalıdır.
Qy .
dM z dx T. E
xz t dx ydA Mz
A*
Iz Qy S * dx
zx xz z
z
t Iz x
dx
dx
- xz
+
zx xz
xy Qy S z
xy
b y Iz
- xz Qy S z*
+ xz
t Iz
37
Yandaki şekilde gösterilen y eksenine göre simetrik bir kiriş + xz
en kesitinde herhangi bir noktadaki z ekseni
doğrultusundaki kayma gerilmesini belirlemek istiyoruz. xz -
Tarafsız eksenden y kadar uzakta bir çizgi üzerinde 1, A, 2,
3 gibi noktalar işaretlensin. En kesit sınırlarında bulunan 1
ve 3 noktalarındaki kayma gerilmelerinin sınırlara teğet
Oy
doğrultuda olması gerekir. (Sınır şartı) Bu iki noktadan
sınırlarda çizilecek teğetler y ekseni üzerinde bulunan sabit
bir Oy noktasında kesişir. Yatay çizgi üzerinde bulunan diğer
noktalardaki kayma gerilmelerinin de bu sabit noktaya doğru
xy
yöneldiği kabul edilir. O halde kayma gerilmesinin düşey q
bileşenini ve q açısını bildiğimize göre en kesit üzerinde q
herhangi bir A noktasındaki kayma gerilmesi geometri
yardımı ile hesaplanabilir. Aşağıda, tarafsız eksenden y
uzaklıkta alınan çizgi üzerinde z ekseni doğrultusundaki 3 2 1
kayma gerilmelerinin hem yönü hem de şiddetindeki değişim
sembolik olarak gösterilmiştir.
A
y
xz A
z C
Qy S z
+ xz xz tan q xy xy
Iz b
z
xz - tan q
xz
xy
C
xz2 xy2
10
30
a) İşaretlenen kesitlerdeki kayma gerilmelerini, a a
b) En büyük kayma gerilmesini hesaplayınız.
80
70 10 45 60 10 5 20 15 17,5 39750 c
y 24.84mm
b b
25
700 600 300 1600
30 c 30
60 803 50 703
Iz 60 80 15,16
2
50 70 20.162
12 12
20 153
20 15 7,342 83.33 *104 mm 4 10
12 y
20000 40.16*300
a 28.92MPa
83.33 104 10
a a
55.16
20000 7.34*150
b 2.64MPa
80
83.33 104 10
z
20000 19.84*250 7.34*150 24.84 b b c
c 14.54MPa
83.33 104 10
8*106
maks 63.3 48.23MPa
10.5 106 40
KAYMA AKISI
Mühendislik uygulamalarında bazen elemanların yük taşıma kapasitelerini arttırmak için çeşitli parçalardan oluşan yapma elemanlar
kullanılır. Dış yüklerin etkisiyle eleman eğilmeye çalıştığında, birleşim araçlarından (çivi, cıvata, tutkal, kaynak vs) birleştirdiği parçalar
arasındaki relatif kaymaya engel olması ve yapı elemanının yekpare davranışını sağlaması beklenir. Birleşim araçları hesabında, eleman
boyunca taşınması gereken kesme kuvvetinin bilinmesi gerekir. Elemanın birim uzunluğuna etki eden kesme kuvvetine Kayma Akısı adını
veriyoruz. [N/m]
F+dF
A’
dF
dM z
dF
Iz y dA
A
F
Mz+dMz
Birim boydaki kesme kuvveti dF
Mz (kayma akısı)
q
dx
dF dM z S z Qy S z
q
dx dx dx I z Iz
Burada
q : Kirişin birim boyuna etkiyen kesme kuvveti
Sz : Birleşen parça enkesit alanının T.E. Göre statik momenti
Iz : Yapma kirişin enkesitinin tümünün T.E. Göre atalet momenti
100 s1 s1
20
a a
32.9
z
80 x
20
b s2 s2
15 30 15
12 12
20
Qy S z
q
Iz ÖDEV z
100
3000 25.100*37.5 Verilen kesit için
q
C
benzer hesapları
10.625 106 siz yapınız
q 26.47 N / mm
20
q 26.47 kN / m
50
25
25
43
ÖRNEK 9 Şekilde, iki parçanın kaynaklanması ile imal edilen bir kirişin en kesiti gösterilmiştir. Kaynakların her
birinin bir metre boyda 200 kN luk kesme kuvveti taşıdığı bilindiğine göre Kirişin taşıyabileceği en
büyük Qy kesme kuvveti nedir.
y
25 100 (75 12.5)
y 43.75mm
25 mm 2*25*100
81.25
25 1003
100 mm Iz 25 100 31, 252
12
z C 100 253
100 25 31.252 7.096 *106 mm4
Kaynak 12
43.75
dikişi
25 mm Qy S z kN N
q 200 200
100 mm Iz m mm
Qy 25.100*31.25
2* 200
7.096 106
Qy 36322 N
44
ÖRNEK 10 Şekildeki ahşap kirişin S düzlemindeki kesitte n-n yatayındaki normal gerilmenin mutlak değeri 10 MPa; m-m
yatayındaki kayma gerilmesinin mutlak değeri 0,4 MPa olduğuna L açıklığı ve P kuvvetinin değeri nedir?
80
P PL P
3
60 10 , 32 0.4
S 80 120 80 120
120 mm
m m 12
x
L
P 2560 N L 750 mm.
n n
Şekildeki bileşik kesit iki dikdörtgen parçanın 100 mm aralıklarla çivilenmesi yoluyla imal edilmiştir. Bir çivi 600
ÖRNEK 11 N’luk kuvvet taşımaktadır. Ahşabın em = 10MPa; em = 2MPa olduğuna göre bu kesitin emniyetle taşıyabileceği
Mz eğilme momenti ve Qy kesme kuvvetini hesaplayınız, hesaplanan değerler için kesitin kayma ve normal
gerilme diyagramlarını çiziniz.
y
y
E
y 60 mm E 10
40 mm I z 21.76 106 mm 4
120 mm
120 mm
z C
D
ahşap
maks
2 MPa Qy 8704 N z C 156.2
kPa
40
10 MPa
ahşap
maks
M z 2.176 kNm D
40
120 mm 6 MPa
20 mm
120 mm
6
45
Şekilde gösterilen dikdörtgen kesitli kiriş 12 kN’luk tekil kuvvet etkisindedir. Kiriş üzerinde
ÖRNEK 12 gösterilen A, B, C, D ve E noktalarındaki kayma ve eğilme gerilmelerini hesaplayıp bu noktalardaki
asal gerilmeleri ve doğrultularını birer eleman üzerinde gösteriniz.
12 kN
M 3 106
A
A y 60 50MPa
30
Mz(0.5) = 3 kNm I 3.6 106
B
30
Qy(0.5) = -6 kN A 0
120 C 120 A
30 50
D
30
[MPa]
E
25
0.5m
0.2
M 3 106 2 zy
B y 30 25MPa tan 2q p q pI 5.1o
I 3.6 106 x y 25.2 5.1o
25.2
2.25 [M Pa ]
6000 25 30 45 B
B 2.25MPa 25 25
3.6 106 25 [MPa] 0.2
2.25
3
3
45°
3
3 106 6000 25 60 30
C 0 0 C 3MPa C
3.6 106 3.6 106 25
]
Pa
[M
[MPa]
3
3
46
0.2
M 3 106
D y 30 25MPa 2.25 25.2
I 3.6 106 25 D 25 5.1 o
[MPa]
[MPa] 2 zy 25.2
6000 25 30 45 tan 2q p q pI 5.1o
D 2.25MPa x y
3.6 106 25 2.25 0.2
M 3 106 E
60 50MPa
50
E y
I 3.6 106 [MPa]
Şu ana kadar kiriş en kesiti üzerindeki herhangi bir noktada kesme kuvveti ile eğilme momentinden oluşan normal, ve kayma gerilmelerinin
hesaplanmasını gördük. Aşağıdaki şekilde Moment ve kesme kuvvetinden oluşan gerilmelerin yayılışı şematik olarak gösterilmiştir. Normal
gerilmenin en büyük olduğu noktada kayma gerilmeleri sıfırdır. Yine kayma gerilmesinin en büyük olduğu noktada normal gerilme sıfır
olmaktadır. O halde en büyük gerilmeler süperpoze edilerek daha da büyük gerilmeler oluşturmamaktadır. Bu durumda kesmeli eğilme
halinde ayrı ayrı hesaplanan en büyük normal ve kayma gerilmeleri emniyet gerilmelerini aşmıyorsa kirişe güvenlidir diyebilir miyiz?
y
min
Mz
Qy
Mz maks 3
ort
min Wz xy maks
x maks 2
maks em ; maks em
maks 47
ÖRNEK 13 M. İNAN sayfa 286 daki problem : Şekilde gösterilen kesitin kesmeli eğilme etkisinde güvenli olup
olmadığını araştırınız.
123kN 123kN y
B 13.1
A B B’
NPI 240
Q = 123 kN
Mz =49.2 kNm I z 42.5*106 mm 4
0.4 2m 0.4
z 213.8 Wz 0.354*106 mm3
123 C
Qy kN
S z 207 *103 mm3
+
8.7 em 140 MPa
- em 70 MPa
123 13.1
Mz
+ 106
49.2 kNm
123000*207000 123000*113.45*106*13.1
maks 68.9 MPa em B 52.4 MPa
42.5*106 *8.7 42.5*106 *8.7
123.75 123.752
boyun 52.42 143 MPa
Boyun noktasındaki asal 2 2 2
Herhangi bir enkesit için kayma gerilmelerinin bileşkesinin geçmesi gereken tek bir nokta belirlenebilir ki o noktaya kayma merkezi adı
verilir. Eğer dış kuvvet kayma merkezinden geçecek tarzda etkirse sadece eğilme oluşur. Aksi taktirde eğilmeye ek olarak burulma da
meydana gelir.
Enkesitin yalnızca bir simetri ekseni varsa K.M. Bu eksen üzerindedir. İki simetri ekseni olan kesitlerde K.M. Bu eksenlerin kesim noktası
olur. Genel kural olarak dolu ve içi boş kapalı kesitlerde K.M. Ağırlık merkezine yakındır.
Qy S z
xy
Qy
Iz b
z s C M C 0 M x Qy e
C
e
Mx
e
Qy
S
S
49
ÖRNEK 13 Şekilde gösterilen başlık genişliği b, yüksekliği h ve et kalınlığı t olarak y
verilen [ kesitte kayma gerilmelerinin yayılışını çiziniz, kayma
merkezinin yerini bulunuz.
t
Qy S z* Qy s t h / 2 Qy h t
xz s
t Iz Iz t 2 I z
b
Burada, parantez içine alınan terimler sabit olduğundan τ’nun şiddeti s ile artar. D
noktasında s yerine b yazıldığında en büyük kayma gerilmesi değerine ulaşılır.
Gövde üzerindeki herhangi bir noktadaki τxy kayma gerilmesi ise benzer şekilde yazılırsa, y
D
Qy S z Qy h h 1 h D
xy (b t ( y ) t ( ( y ) y )) E
b Iz t Iz 2 2 2 2 h
y S
2
Qy h h 1 h
xy (b ( y ) ( y )) y
Iz 2 2 2 2 S
z
Qy h2 C
xy (b h 2 y 2 )
2 Iz 2
τxy kayma gerilmesinin D noktasındaki değeri, y yerine h/2 yazılarak bulunur. Bulunan bu
değer, başlıkta z ekseni yönündeki kayma gerilmesine eşittir. Bu ifadelerden faydalanılarak B
en kesit üzerindeki kayma gerilmelerinin yayılışı gösterilmiştir. A
A
Qy h
xz maks xy
D
b
D
xz xz
A D
Simetriden dolayı
2 Iz 50
τxy kayma gerilmesinin en büyük değeri y yerine sıfır yazıldığında aşağıdaki biçimde
elde edilir. (C alan merkezi düzeyinde)
Qy h2
xy (b h 2 y 2 )
2 Iz 2
Qy h h
xy C (b )
2 Iz 4 FDE
FDA
Başlıkların uçlarında kayma gerilmeleri sıfırdan başlayıp gövdede en büyük
değerine ulaşacak şekilde (doğrusal olarak) artmaktadır. Ortalama gerilme ile
başlık alanı çarpılarak başlıklarda taşınan kesme kuvvetleri hesaplanabilir. Yaklaşık e
olarak gövdenin de y ekseni doğrultusundaki bütün zorlamayı taşımakta olduğu C
S
hatırlanırsa S kayma merkezine göre yazılacak moment denge denkleminden kayma
merkezinin yerini gösteren e değeri hesaplanır.
Qy b h b t Q y b 2 h t FBA
FDE FAB zx ort b t
2 Iz 2 4 Iz
M s 0 FAB h Qy e
Qy b 2 h 2 t b2 h2 t
Qy e e
4 Iz 4 Iz 51
EKSANTRİK NORMAL KUVVET HALİ
y y (ITE/KÇ=0) y
Kuvvetler
Çizgisi K.Ç.
My
e
e
My
M
M
(K.Ç.)
Bina kolonlarına üst katlardan
gelen eksenel kuvvet yanında y y
kolona bağlanan kirişlerden
aktarılan eğilme momentleri de
olur. Eksenel kuvvet artı iki z z z
eksene göre eğilme momenti N C Mz N C Mz N C
Şekilde, herhangi bir simetri ekseni bulunmayan çubuk en kesitine etkiyen Me eğilme momenti ile N eksenel normal kuvveti
gösterilmiştir. Me eğilme momentini z ve y eksenleri doğrultusundaki bileşenleri cinsinden gösterebiliriz.
e1
ysinbzcosb=0
T.E.
mi ma
ks
n
m m
b in a ks
-
_
z z
Mz C
N
+
+
+
Kirişin yan + Kirişin yan
ma m
görünüşü ks a ks görünüşü
Süperpozisyon kuralını kullanarak eksantrik normal kuvvet halini, Eksenel kuvvet halinde çubuk eksenine dik ve düzlem olan
biri iki eksene göre eğilme momentlerinin bulunduğu eğik eğilme kesitlerin çubuk ekseni doğrultusunda ötelendiğini ve
hali ile diğeri eksenel kuvvet hali olmak üzere ikiye ayırabiliriz. normal gerilmenin en kesit üzerinde düzgün yayılı olduğunu
Eğik eğilme halindeki şekil değişimi ve gerilme diyagramı şekil anımsayınız.
üzerinde hatırlatılmıştır.
M z I zy z I y y M y I z z I zy y N
x
I z I y I zy2 A
M z I y M y I zy
tan b
M z I zy M y I z 53
EKSANTRİK NORMALKUVVET HALİ : ÖZET
N
y x
A
My Mz Izy z I y y My Iz z Izy y
e
M
T.E. K.Ç. x
T.E.(
Iz I y Izy2
Me ) b
m
in
ysinbzcosb=0 y
_-
z
Mz _ m
N in
-
+
+
=
=
++
Süperpozisyon denklemi m
a ks
+
+
x N
x
Me
x
m
a ks
N M z I zy z I y y M y I z z I zy y
x
A I z I y I zy2
54
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen dikdörtgen blok köşesinden etkiyen 40 kN’luk kuvveti taşımaktadır. A, B, C, D noktasındaki
normal gerilmeleri hesaplayınız.
x
N 40000 N M z 1.6 106 Nmm M y 0.8 106 Nmm
40 40kN
y
I z 1.7067 106 mm4 iz2 533.33mm2
z ve y asal eksenlerdir.
I y 0.4267 10 mm
6 4
i 133.33mm
2
y
2
80 G
z
N Mz My y
x y z
A Iz Iy 40
C
C D
D
40000 1.6 106 0.8 106
x y z
80 40 1.7067 106 0.4267 106
80
A B 13.33
87
x A 12.5 0.9375 40 1.875 20 62.5MPa
.5
B
-
A
12
.5
z = 0 y = -13.33 T.E.
x D 12.5 0.9375 40 1.875 20 12.5MPa +
y = 0 z = 6.67
62
.5
T.E. Denklemi için x = 0 yazarsak; y 13.33 2 z 55
Şekilde boyutları verilen kesite A noktasından P basma kuvveti etkimektedir. Malzemede güvenlik gerilmesi em
ÖRNEK 2
= 60 ve em =-120 MPa olduğuna göre kesitin taşıyabileceği P kuvvetini hesaplayınız.
y
y
180 30 90 90 30 15 65mm z
180 30 15 90 30 75 35mm
180 30 90 30 180 30 90 30
30
25
A
30 1803 90 303
15 Iz 30 180 25
2
90 30 502 24.91106 mm4
12 12
180
35 mm 303 180 903 30
z Iy 30 180 20
2
90 30 402 8.708 106 mm4
12 12
65 mm
30 I zy 30 180 25 20 90 30 50 40 8.1106 mm4
y
120 mm
N M z I zy z I y y M y I z z I zy y
x C
A I z I y I zy2 A
ey
z My P Pey Pe
N Mz
x y z x y z z 0
A Iz Iy A Iz Iy
P ey ez Parantez ey ez Tarafsız
1 I y I z 0 içi sıfır 1 y z0 Eksen
A
s
iz2 iy2
ak
olmalı Denklemi
z y
m
y
A A
+ iy2 iz2
ey e
1 2 y 2z z 0 y 0 sz z 0 sy
ez ey
1)
iz iy
1;y
(z
A1
My
kolayca hesaplanabilir.
;y
A Iz Iy
E.
2
(z
T.
57
A2
Şekilde gösterilen kesit P çekme kuvvetinin etkisi altındadır. T.E.’nin A ve B noktalarından geçebilmesi için
ÖRNEK 3 P kuvvetinin uygulandığı E noktasının koordinatını hesaplayınız. em = 140 MPa olduğuna göre P’nin
alabileceği en büyük değer ne olmalıdır.
y
z iz2 4933.3mm2
120 Tarafsız ey ez
iy2 1183mm2 Eksen 1 2
y z0
P Denklemi i
z iy2
E A 16000mm 2
A
A ve B noktasının koordinatları T.E.
40 denkleminde yazılır ise
D
yp zp
x A 0 1 60 70 0
4933.3 1183 zp z 26.28mm
2 90 0 yp 45.68mm
yp zp 1183
x B 0 1 60 20 0
p
4933.3 1183
bölgesi elde edilir. Normal kuvvet bu bölge içerisinde etkirse kesit Yanda
tek işaretli gerilme etkisinde kalır. Aksi halde TE, kesitin içerisine gösterilen 40
girerek kesiti basma ve çekme olmak üzere iki farklı bölgeye kesitin z
ayırır. Bu husus özellikle tekil temellerin hesabında uygulama alanı çekirdeğini
120
C
bulur. Zemin, çekme gerilmeleri taşıyamadığından temel altında belirleyip en
tamamen basma gerilmeleri elde edebilmek için gerektiğinde temel kesit üzerinde
papucu bir doğrultuda uzatılarak eksantrik hale getirilir.
gösteriniz.
40
A B
59
Simetrik olmayan Tekil Sömeller (Temeller, ders notları Prof.Dr Halit DEMİR)
B
*
kolon ekseninin sömel O O
tabanını kestiği O* e
noktasına icra edilirse A1 A2
aynı değerde N kuvveti
ve
M ' M * h* H N e
momenti elde edilir. Buna göre
kuvvetin O*O =e= M’/N olmak A1 A2 e H
üzere O noktasına tek başına O O*
etkidiği düşünülebilir. Gerilme A2 A2 e
yayılışının üniform olması için O A1 A2
noktasının sömel tabanının ağırlık A1 A2 2e
merkezinde olması gerekir. Buna
göre dikdörtgen tabanlı sömeller
A1 A2 2e
60
için,
ÖRNEK 4.1 2 2 m lik simetrik bir sömel seçilirse
N 900 kN
Simetrik e 25cm 200 : 6 33cm sömelde çekme gerilmesi oluşmaz.
M * 150 kNm
H 75 kN Sömel 900000 225 106
eb hesaplanırsa, eb 1000
hesabı 2000 2000 200012
20003
1m
3 2 m lik simetrik bir sömel seçilirse
e 25cm 300 : 6 50cm sömelde çekme gerilmesi oluşmaz.
z 0.25 MPa verildiğine göre
900000 225 106
M ' M h H 150 1 75 225 kNm
* *
eb hesaplanırsa, eb 1500
3000 2000 200012
30003
M ' 225
e 0.25 m eb 0.225 MPa znet sömel alanı yeterlidir.
N 900
ek 0.075 MPa
Zeminin emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduğuna N
göre sömel ve üzerindeki toprak için 0.025 MPa M*
azaltma yaparsak (Sömel tabanının 1.25 m derinde H
olduğu kabul edilerek, ortalama birim hacim
ağırlığı 20 kN/m3 alınarak 1.25*20=25 kN/m2 h*
=0.025 MPa
kabulu yapılabilir.
2.00 m
N 900000
Alan net 4000000 mm 2
z 0.225
A B 4 106 2000 mm
ÖRNEK 4.2
N 900 kN
Eksantrik A B 2 m alınırsa
M * 150 kNm
H 75 kN
Sömel A1 A2 e 1 0.25 1.25 m
hesabı A2 A2 e 1 0.25 0.75 m
1m
bulunur. Sonra kritik kesitlerdeki kesit tesirleri
hesap edilerek kesit hesabı ve tahkikleri yapılır.
N
M* H
z 0.25 MPa verildiğine göre
M ' M * h* H 150 1 75 225 kNm
h*
M ' 225
e 0.25 m 0.25
N 900
O O*
Buna göre sömelin bir tarafa olan çıkması diğer tarafa
olan çıkmadan 2e=0.50 m fazla olacaktır. Zeminin 1.25 0.75
emniyet gerilmesi 0.25 MPa olduğuna göre sömel ve 2.00 m
üzerindeki toprak için 0.025 MPa azaltma yaparsak
(Sömel tabanının 1.25 m derinde olduğu kabul edilerek,
ortalama birim hacim ağırlığı 20 kN/m3 alınarak
1.25*20=25 kN/m2 =0.025 MPa
2m
Gerilme uniform olacağına göre sömelin taban alanı
N 900 103
A B 4 106 mm 2 4 m 2
znet 0.0225 62
ÖRNEK 5 Şekilde gösterilen sömelde oluşacak en büyük basma gerilmesini hesaplayınız. Zeminin çekme
gerilmesi taşımadığı kabul edilecektir.
x y
x P=100 kN
P=100 kN
m
67
M= 100 kNm y
0.
z
z
G A B
B
Gerilmelerden oluşan kuvvet 2.(3 s ) 100 kN
ve bu kuvvetin tarafsız 2 s 1.5 m, B 66.7 KPa (kN m2 )
eksene göre momenti, dış
kuvvet ve dış kuvvetin T.E.
B 2 s 1500 mm B 0.0667 MPa
2.(3 s ) . (3 s) 100(2.5 s )
göre momentine eşit olmalıdır. 2 3
63
KOLONLARIN BURKULMASI
64
KOLONLARIN BURKULMASI
P Yapı elemanlarının gerilme ve şekil değiştirme kriterlerine göre incelenerek boyutlandırılması bundan önceki bölümlerde
ele alındı. Bu bölümde yapı elemanlarının aldığı biçimi yük etkisi altında koruyup koruyamayacağı konusu araştırılacaktır.
Stabilite, yapının ani biçim değişimi yapmadan verilen bir yükü taşıma kabiliyeti olarak tanımlanabilir. Aşağıdaki şekilde,
üç farklı yüzey ve üzerindeki küre gösterilmiştir. Kürelere denge konumlarından küçük sapmalar verilip serbest
N=-P bırakıldıklarında nasıl davranacakları hususunu, üç ayrı denge konumunu açıklamakta kullanabiliriz.
M= Py
w w I
y
F w w w
M I II
w II F
N I N
II
N N N N
Kararlı Denge Kararsız Denge
N Farksız Denge
Eğer küre denge konumu I`den Küre denge konumu I`den hareket Küre, denge konumu I`den hareket
uzaklaştırılırsa, küreyi orijinal denge ettirilirse oluşan kuvvet küreyi denge ettirildiğinde orada kalır ve denge
konumuna döndürmeye zorlayan yeni bir konumundan daha da uzaklaştıracaktır. Bu konumu hiçbir zaman bozulmaz.
F kuvveti oluşur. Bu denge durumu denge durumuna KARARSIZ DENGE Bu şekil kararlı ve kararsız denge
KARARLI DENGE olarak adlandırılır. denir. Gerçek yapılardaki göçme olayına arasında bir durumu gösterir ve
benzetilebilir. FARKSIZ DENGE diye adlandırılır.
İki ucundan mafsallı eksenel basma kuvveti taşıyan bir çubuk düşünelim. Eksenel kuvvetin yavaş yavaş artması durumunda çubuk doğru
eksenli başlangıç durumunu koruma eğilimindedir. O halde çubuğun doğru eksenli denge konumu, kararlı denge konumudur diyebiliriz.
Eksenel kuvvetin belirli bir değerine ulaşıldığında çubuk, doğru eksenli denge konumunu bırakıp aniden eğri eksenli başka bir denge
konumuna geçer. Bu olaya burkulma adını veriyoruz. Çubuk burkulduktan sonra yüklemedeki küçük değişmelerle kendisine yine eğri eksenli
başka başka denge konumları bulur. Çubuğun eğri eksenli denge konumunu kolayca değiştirme eğiliminde olması sebebiyle bu denge
konumuna kararsız denge konumu adı verilir.
Burkulma, eksenel basma kuvveti taşıyan narin çubuklarda meydana gelir. En kesit alanı küçük, boyu büyük olan narin çubukların eksenel yük
taşıma kapasiteleri burkulma olayı nedeniyle azalır.
65
P P
EKSENEL YÜKLÜ KOLONLAR
Bu bölümde kolonların elastik burkulması ele alınacaktır. Burkulma probleminde amaç, doğru
eksenli denge konumuna sahip bir kolonun eksenel basma yükü altında, eğri eksenli başka bir
denge konumu olup olmadığını belirlemek ve varsa kolonu bu denge konumuna geçiren P yükünü
hesaplamaktır.
N (N + M)
İki ucu mafsallı bir kolon ele alalım ve aşağıdaki şartları sağladığını kabul edelim:
a) Kolon başlangıçta doğru eksenlidir.
b) Eğilme rijitliği EI, uzunluk boyunca sabittir.
c) Malzeme lineer elastik, homojen ve izotroptur.
d) Yük tam olarak ekseneldir.
e) Yerel burkulma meydana gelmez.
x
P P
P
DÜZ BURKULMUŞ
P N P cos q q tan q y
N=-PCosq y Q P sin q cos q 1
q M P y sin q q
M =-Py Q=PSinq
L
N P 1 v
r 1 v3/ 2
1/ 2
x Q P y
M P y
y
d2y M
P
P
dx 2 EI
66
d2y M Py d2y P Burkulmaya yol açan en küçük yüke kritik yük denir.
y0 Kritik yüke ulaşıldıktan sonra ikinci mertebe
dx 2
EI EI dx 2 EI momentler sebebiyle çubuktaki deformasyon hızla
artarak çubuğun tahrip olmasına yol açar.
P
2 olarak tanımlanırsa diferansiyel
EI denklem aşağıdaki gibi yazılır.
2 EI İki ucu mafsallı kolonlar
Pkritik için EULER denklemi
y 2 y 0 Bu diferansiyel denkleminin çözümü; L2
B0 y x A sin x
xL y L 0 y L A sin L 0
0
n n 1, 2,3,...
L n
L
P n2 2 P n 2 2 EI
2
2
2
Pn
EI L EI L2
67
n n = yarım sinüs
Deformasyon bağıntısı y x A sin x
L eğrisi sayısı
Basında bazen beton dökümü
sırasında kalıp çökmesi nedeniyle
meydana gelen yaralanma
P1 P2 P3 haberlerine rastlarız.
Betonarme bir binanın kalıbının
yapımında kiriş ve döşeme altlarına
50-75 cm aralıklarla yerleştirilen
L/3 dikmeler kullanılır. Bir dikmenin
L/2 burkulma açısından taşıyabileceği
eksenel kuvvet küçüktür. Dikmeler,
kuşak adı verilen ahşap elemanlar
L/3 yardımı ile ortalarından hareket
edemeyecek tarzda her iki yönde
birbirlerine bağlanırsa burkulma
L/2 yükü önceki yükün 4 katı olur. Eğer
L/3 dikmeler uzunluklarının üçte bir
noktalarından kuşaklarla bağlanmak
suretiyle hareket edemez hale
getirilirse burkulma yükü
başlangıçtaki yükün 9 katına çıkar.
P1 P2 P3 Dolayısıyla kalıp tamamlandıktan
sonra kuşakların dikkatlice kontrol
n=1 n=2 n=3 edilmesi kalıp çökmelerini büyük
ölçüde engellermiş.
2 3
y x A sin x y x A sin x y x A sin x
L L L
2 EI 4 2 EI 9 2 EI
P1 P2 4 P1 P3 9 P1
L2 L2 L2 68
Elastik eğrinin büküm noktaları P
arasındaki uzaklık, (Lb) burkulma P
boyu olarak tanımlanırsa, Euler
P P
kritik burkulma yükü formulünü
farklı mesnet koşullarına sahip
çubukların burkulma yüklerinin
hesaplanmasında kullanmak L
mümkündür.
Lb=0.707L
2 EI min L L/2 L
Pkritik 2
L Lb=2L
L b
P
69
KRİTİK GERİLME – NARİNLİK İLİŞKİSİ
Bir kolonda burkulmaya yol açan en küçül normal gerilme σkritik (σkr), Euler burkulma yükü bağıntısının alana bölünmesiyle elde edilebilir. İki ucu
mafsallı bir kolonda,
kr
Tetmajer eğrisi geçerli
p p burkulma elastik değil.
Tetmajer doğrusu
300
Euler hiperbolü geçerli
p p burkulma elastik bölgede.
200
p Euler hiperbolü
71
y
KOLONLARIN TASARIMI ÖRNEK 1
Şekilde boyutları verilen iki ucu mafsallı
1) Analiz (kontrol) : Lb, A, P bilinen büyüklükler. ahşaptan imal edilmiş kolonun z
100
y taşıyabileceği P basma kuvvetini, kolon
boyunun 4 ve 2 metre olması halinde
Lb ayrı ayrı hesaplayınız. (E = 10 GPa,)
z z (hesapla) 120
imin
p 100 kr 29.3 0.194
y
2E 120 1003
p Euler formülünü kullan kr 2 ; Pkr kr A Iz 1107 mm 4
12
I min 110 mm
7 4
D4 120
I 0.51775 5.21106 mm4 D 119.65mm 120mm t 10mm
64 12
1204
D A
4
1202 1002 3454mm2 I 0.51775 5267381mm4
64
3000
i
I
5267381
39.05mm 76.82 p 105
A 3454 39.05
222.4 3454
kr 310 1.14 kr 310 1.14 76.82 222.4MPa Pmax 256056 N 400kN
3
Kesit bu yükü taşıyamaz. Kesit büyütülür.
1m 1m
L a L T
Şekilde görülen BC çubuğu 90x180mm dik- 6 I r4 r2 r
ÖRNEK 4 dörtgen kesitli ahşaptan yapılmıştır. Çubuğun 0.0012 12 10 2 T i
A
4 r 2
4 2
fs=3 güvenlik ile taşıyabileceği q yükünü; L=3 m
olması halinde, hesaplayınız. E = 10 GPa, p = 100 T 50 C
74
ÖRNEK 6
C
TBC = 2P
TAB = 1.732P
38x38mm2
30,0°
B P
A
3m
P
3000 3000
273 kr 105
384 10.97
12 382
384
I 173761mm4
12
Pkr 2 EI
Pem 1.732 P
fs fs L2b
P
Yükleme sonrası bir eğri haline dönüşen (elastik eğri) çubuk
ekseninin denklemini integrasyon yöntemi ile belirlemek
istiyoruz. Eğriliğin matematik tanımı ile basit eğilme
konusunda elde edilen şekil değiştirme bağıntıları r
birleştirilirse aşağıdaki ifadeye ulaşılır. y,v Θ
dv
q M dx
Q
1 v 1 M M
v, v
r 1 v
2 3/ 2 r EI Q
x,u
d 2v M Elastik Eğri
2
, EI v M
dx EI
Bu bağıntı, moment fonksiyonunun iki kere integre edilmesi
yolu ile elastik eğri fonksiyonunun belirlenebileceğini ifade Amaç: Yalnızca Momentten oluşan eğim ve sehimin bulunması
etmektedir.
76
Sınır koşulları
V
EI v q a v a 0
x
q a 0
EI v q dx c1 Q
Ankestre uçta çökme ve
dönme yoktur.
EI v q dx dx c1 x c2 M
V
c1 x 2
EI v q dx dx dx c2 x c3 a v a 0
2
x M a 0
c1 x3 c2 x 2
EI v q dx dx dx dx c3 x c4 Mafsallı uçta çökme ve
6 2 moment yoktur.
EI v M
V
EI v M dx c1 a M a 0
x Q a 0
EI v M dx dx c1 x c2
Serbest uçta moment ve
S M S
kesme kuvveti yoktur.
M
N N
+
77
ÖRNEK 1 Şekilde gösterilen konsol kirişin elastik eğri denklemini ikinci, üçüncü ve dördüncü mertebeden diferansiyel
denklem kullanarak bulunuz. B noktasındaki eğim ve sehimi hesaplayınız.
y P
MA=-PL
A x EI v q
B
dM
L EI v Q
QA=-P dx EI v 0
EI v C1
EI v P
EI v C1 x C2
EI v Px C1
EI v M x2
EI v C1 C2 x C3
2
Px
EI v P( L x) Px PL EI v C1 x C2 2
2
Px 2 x3 x2
EI v PLx C1 Px3 x2 EI v C1 C2 C3 x C4
2 EI v C1 C2 x C3 6 2
6 2
Px3 x2
EI v PL C1 x C2 x 0 için v 0 C4 0
6 2 x 0 için v 0 C3 0
x 0 için v 0 C3 0
x 0 için v 0 C2 0
x 0 için v 0 C2 0 x 0 için Q P C1 P
x 0 için M PL C1 PL
x 0 için v 0 C1 0 x 0 için M PL C2 PL
P x2 PL2
P x v Lx q B P x2
EI 2
2 2
PL PL2
v Lx q B v q
EI 2 2 EI 2 EI
EI 2
Lx B
2 EI
P x3 Lx 2 PL3 P x3 Lx 2 PL3 P x3 Lx 2
v vB PL3
EI 6 2
v vB v vB
EI 6 2 3EI 3EI EI 6 2 3EI
78
ÖRNEK 2 Şekilde gösterilen basit kirişin elastik eğri denklemini bulunuz. C noktasındaki sehimi hesaplayınız.
y
y
P
A B x
A B x
Vc
C
P b
a b Pa qc
L L L
a < x < L bölgesi
Pa3b Pa3 Pa 4
v1 a v2 a c1a c3a c4
6L 2 6L
Pa 2b Pa3
v1 a v2 a c1 Pa
2
c3 79
2L 2L
pa3
c1
6L
L b ,
Pb 2 2
c2 0, c3
Pa
6L
2L a , c4 6
2 2
x L2 b 2 x 2 P x a
3
Pb
v1
6 LEI v2
Pb
6 LEI
L2
b 2
x 2
6EI
P x a
L2 b 2 3x 2
2
Pb
v1 v2
Pb
L2
b 2
3 x 2
2EI
6 LEI 6 LEI
vc
Pba 2
6 EIL
L a 2 b2
qC 0
PL3
v1 0 ya da v2 0 dan x vmaks
48EI
en büyük çokme hesaplanabilir.
80
ÖRNEK 3 Şekilde gösterilen konsol kirişin reaksiyon kuvvetlerini çift katlı integrasyon yolu ile hesaplayınız.
RA L3
M A L2
0 * 1 1 qL4
6 2 24 L2 RA L M A L
3 2
0
6 2 24 III
4 RA L 12M A qL2
16 2 7 2
4 2 8M A qL qL qL
2
7 2 13 19
RA L M A qL 9 9 MA qL , RA qL, RB qL 81
9 72 24 24
ÖRNEK 4 Şekilde görülen konsollu kirişin elastik eğri denklemini;
a) İkinci mertebeden diferansiyel denklem kullanarak,
b) Üçüncü mertebeden diferansiyel denklem kullanarak çıkartınız.
y P
A x
C
B
P/2 3P/2
L L/2
EI v M
P 3 3 L
0 x L M1 x Lx L M 2 P x
2 2 2
P 3PL
EI v1 x EI v2 Px
2 2
P 2 P 2 3PL
EI v1 x c1 EI v2 x x c3
4 2 2
P P 3 3PL 2
EI v1 x3 c1 x c2 EI v2 x x c3 x c4
12 6 4
v1 0 0 c2 0
v1 L v2 L
P PL2
v1 L 0 L3 c1L 0 c1 v2 L 0 82
12 12
P 2 P L2 P L2 3 P L2 5 P L2
v1 L v2 L L c3 c3
4 12 2 2 6
P L3
3
PL 3PL 5PL 3 2
c4
v2 L 0 c4 0 4
6 4 6
Konsol
3L PL3
v1
Px
12 EI
L2 x 2 v2
P
12 EI
3L2 10 L2 x 9 Lx 2 2 x3 Ucundaki
Çökme
v2
2 8EI
dM
EI v Q
dx
0 x L
P
Q1 Lx
3
L Q2 P
2
2
P
EIv1 EI v2 P
2
P
EI v1 x c1 EI v2 Px c4
2
P 2 P 2
EI v1 x c1 x c2 EI v2 x c4 x c5
4 2
P 3 x2 P 3 x2
EI v1 x c1 c2 x c3 EI v2 x c4 c5 x c6
12 2 6 2
83
ÖRNEK 5
ÖRNEK 6
y 35 kN
A y 10 kN
B
x
4
4m kNm A x B C
1m 2m
M 35 x 144, EIv 35 x 144
1
v' (17.5 x 2 144 x)
EI
1 0 x 1 m 1 x 3 m
v (5.833 x3 72 x 2 )
EI EIv1 0 EIv2 10 10 x
20 1
v '1 v '2 (5 x 2 10 x 15)
EI EI
1 1
v1 (20 x 46.667) v2 ( 53 x3 5 x 2 15 x 45)
EI EI
84
Üç boyutlu gerilme halinin Genelleştirilmiş Hooke Yasaları:
x
1
E
x y z y
1
E
y x z z
1
E
z x y
xy yz xz
xy yz xz
G G G
E E E
x 2G x y 2G y z 2G z
1 1 2 x y z 1 1 2 x y z 1 1 2 x y z
xy G xy yz G yz xz G xz
E
Düzlem gerilme halinde Genelleştirilmiş Hooke Yasaları: G
21
1 1 xy
x x y y y x xy
E E G
x
E
y
E
xy G xy
1 2 x y 1 2 y x 85
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
Enerji Yöntemleri
A.C.Uğural
SUNU DERS NOTLARI 2010
Hakan EROL Selim ŞENGEL Yunus ÖZÇELİKÖRS
ENERJİ YÖNTEMLERİ
Üç boyutlu gerilme durumunda normal ve kayma gerilmelerinin yaptıkları işler, (Enerji yoğunluğu)
u0
1
2
x x y y z z xy xy xz xz yz yz
uo
2E
1
2G
x y2 z2 2 x y x z y z xy2 xz2 yz2
1 2
bulunur. Asal eksen takımında bütün kayma gerilmeleri sıfır olacağından enerji yoğunluğu aşağıdaki biçimde
yazılabilir.
uo
1 2
2E
1 22 32 2 1 2 2 3 1 3
Elastik bir cisimde depolanan şekil değiştirme enerjisi (şde) integrasyon yoluyla.
U u0 dv u0 dx dy dz
hesaplanır. Bu ifade bileşik mukavemet hali etkisindeki bir elemanda depolanan şde hesabında kullanılır. ŞDE,
yüke/deformasyona 2. dereceden bir fonksiyonla bağlı olduğundan süperpozisyon ilkesi geçerli değildir.
ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİNİN BİLEŞENLERİ
2
m 2 m
1
m
1 m
3
m 1 2 3 3 m
m
3
u0 u0v u0 d
HACİM DEĞİŞTİRME ENERJİSİ
uo
1 2
2E
1 22 32 2 1 2 2 3 1 3
1 2 3 m yazılırsa 1 2 2
uov
2E
1 2
m m2 m2 2 m m m m m m
2E
3 m
1 2
uov 1 2 3
2
6E
1
uod 1 2 2 3 3 1
2 2 2
12G
Deneysel çalışmalar, hacim değişimi enerjisinin kırılmada etkisinin olmadığını, kırılmanın tamamen biçim değişimi
enerjisinden kaynaklandığını göstermektedir. Hacim ve biçim değişimine sebep olan gerilmeler ve bu
gerilmelerden oluşan şekil değişimleri malzemenin plastik davranışında önemli rol oynamaktadır.
Örnek Yumuşak çelikten yapılan bir çubuk eksenel çekme etkisindedir. Poisson oranı ¼ olduğuna
göre enerji yoğunluğunu ve bileşenlerini hesaplayınız.
2=0
2
uo 1 2 3 2 1 2 2 3 1 3
1 2 2 2
Çubuktan çıkarılan bir 2E 2E
elemanda gerilme
durumu gösterilirse
1
1 2 1 2 2 2
uov 1 2 3
2
3 =0
6E 6E 12 E
1 1 1 5
uod 1 2 2 3 3 1 ( 2 2 ) 2 2
2 2 2
u0 u0 v u0 d
2 2
5 2
2 E 12 E 12 E
Tek eksenli gerilme etkisindeki bir elemanın biçimini değiştirmek için gereken enerji, hacmini
değiştirmek için gereken enerjinin 5 katıdır.
EKSENEL YÜKLEME DURUMU İÇİN ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ
P x2 Px2
dV = Ax.dx x x u0 x x
1
2
Ax 2 E 2 EAx2
Px Px
Px2 Px2
U u0 dV u0 Ax dx 2
Ax dx dx
V L
2 EA x 2 EA x
x dx
Px2
U dx İfadesi çubuk boyunca
L
2 EA x integre edilmelidir.
P P N P Sabit P2 L
U
L
A sabit 2 AE
A B
P P2 L
x V AL U1
d
P A 2 EA
L
P 2 23 L P 2 13 L P 2 L 2 P L n 2
2 2
Un 1
A B 2 En 2 A 2 EA 6 EA n 2 2 EA 3n 2
C n 1 için U n U1
P
nd
1
d
n 1 için U n U1 n 2 olsa U n U1
2
11
n 3 olsa U n U1
2L/3 L/3
27
Her iki çubukta oluşan en büyük gerilme aynıdır. Verilen bir emniyet gerilmesi için çubuk hacminin
artması enerji yutma kapasitesini azaltır.
DAİRESEL KESİTLİ MİLLERDE ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ
Burulma momenti etkisindeki dairesel kesitli millerde sıfırdan farklı olan tek gerilme bileşeni Txy dir.
1 1 2 T 2r 2
u0 U u0 dv dv dv 2
dA dx
2 2 2G L A
2GJ
1 T2 2 T2
U 2
r dA dx dx
L
2G J A L
2GJ
ÖZEL DURUM: İki ucundan ters yönlerde T burulma momenti etki eden prizmatik çubuk hali
T T
T Sabit T 2L
U
L
A sabit 2GJ
GJ G J L2
T 2 L 2G 2 J 2 L 2GJ
U
2GJ 2GJL2 2L
ÖRNEK 2 Yapıldıkları malzeme, boyları ve burulma rijitlikleri aynı olan üç özdeş mil aşağıda gösterilen biçimde
T burulma momentlerine maruzdur. Her bir mildeki şde ni hesaplayınız.
A B A B A B
T T T
d
d
d
T
L L/3 2l/3 L/3 2L/3
a b c
T 2L T 2 13 L T 2 L T 2 23 L 4T 2 13 L T 2 L
Ua Ub Uc
2GJ 2GJ 6GJ 2GJ 2GJ GJ
U a Ub Uc
T 2L T 2L T 2L SÜPERPOZİSYON GEÇERLİ DEĞİL !!!!!!!!!!
2GJ 6GJ GJ
KİRİŞLERDE ŞEKİL DEĞİŞTİRME ENERJİSİ
x2 x2 M2 2
u0 U u0 dv dv 2
y dA dx
2E 2E L A
2 EI
1 M2 2 M2
U 2
y dA dx dx
L
2 E I A L
2 EI
1 2
Qy S z
u0 xy xy xy xy
2 2G b Iz
xy2 Qy2 S z2 Qy2 A S z2
U u0 dv dv 2 2
dA dx 2 2 dA dx
2G L A
2GI z b 2G A z
I b
Bu ifadedeki paranteziçi a olarak tariflenirse
A S z2
a 2 2 dA Kesme kuvveti için şekil faktörü
Iz b
a Qy 2
U dx
L
2GA
y1
A x B
h
z bh h bh
2
S Z y1 y1 y12
L
b 2 2 2 2 4
2
b2 h2 2
h/2
A bh 144 A Sz 2 144 36 6
I 2 b 2 h6 bh5
a 2
I b2 dA
bh5 h/ 2 b 2 4 4
y1
b dy1
30
5
144
Yalnızca eğilme momentinden kaynaklanan şde: Kesme kuvvetinden kaynaklanan şde:
2 L 2 2 2 3 a Qy 2 6 P2 3 P2 L
Ub
M
dx
P x
dx
P L Us dx dx
2 EI 2 EI 6 EI L
2GA L
5 2GA 5 GA
L 0
Çok sayıda yük etkisinde bulunan elastik bir cisimde depolanan şde, bu yük değerleri ve yükler
doğrultusundaki yer değiştirmeler cinsinden ifade edilebilir. Şekilde gösterilen yükler ile yer
değiştirmelerin son değerlerini Pk ve k (k=1,2,…….,m) ile gösterelim.
Kuvvet ve yer değiştirmelerin yavaş yavaş artarak son
P2 P3 değerlerine ulaştıklarını ve aralarında doğrusal bir ilişki
2 olduğunu kabul edelim. Yapılan toplam işi
3 1 m
W Pk k
P1 2 k 1
Diğer bir deyişle cisme etkiyen yüklerin yaptığı iş elastik şde dir. Bu ifadeyi üzerinde sadece bir tek
yük bulunan bir çubuk veya yapıda aşağıdaki biçimlerde yazabiliriz.
1 1 1
U P U Mq U T
2 2 2
Burada δ, θ, Φ nin her biri ilgili kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme, eğim yada dönme açısıdır. Bu
son bağıntılarla, şekil değiştirme enerjisi bilindiğinde deplasman değerleri kolayca hesaplanabilir. Bu
bağıntılarla deplasman hesabına iş-enerji yöntemi adı verilir. Daha sonra çok sayıdaki yük etkisinde
bulunan yapıların herhangi bir noktasındaki deplasmanın hesabı için genel bir yöntem üzerinde
duracağız.
ÖRNEK 4 Şekilde gösterilen iki çubuklu kafes sistemde B
ÖRNEK 5 düğümündeki düşey yer değiştirmeyi iş-enerji
P
Konsol bir kirişin yöntemiyle hesaplayınız. E=70 GPa
ucundaki sehimi x
eğilme ve kayma C
gerilmelerinin ikisini A B
de dikkate alarak
hesaplayınız. L
A=
0.
L= 0 02
2.
2m
5 m 2
m
UT U b U s
P 2 L3 3 P 2 L P 2 L3 18EI I bh3 h2 A=0.004 m2
UT 1 A
A 12bh 12 B
6 EI 5 GA 6 EI 5GAL2
L=1.5 m
P =40 kN
P L
2 3
3E h 2
1 2 3
P L 3E h
2
UT 1 2
W UT P vA 1 2
6 EI 10G L 2 6 EI 10G L FCB=50 kN
vA
PL3 3E h 2 F y 0 FBC 50 kN
1 FAB=30 kN
B
3EI 10G L2
h 1 3E h 2
PL3
için vA
1 2
W U (enerji kaybı yoksa)
L 10 3EI
10 G L
300002 1.5 500002 2.5
U 24.732 J
3 2 0.004 70 109 2 0.002 70 109
PL 3E 1 PL3
vA 1 1 0.0078 1 1
3EI 10 E 100 3EI W P B 24.732 40000 B 24.732
2(1 0.3) 2 2
B 1.24 103 m
0.0078 olup yüzde 1 den de küçüktür.
CASTIGLIANO TEOREMİ İLE YER DEĞİŞTİRME HESABI
Castigliano (1847-1884) nun 1879 yılında ortaya koyduğu teoremle doğrusal elastik davranış gösteren (süperpozisyon kuralının geçerli
olduğu) yapılarda yer değiştirme ve eğim hesapları kolayca yapılabilmektedir. Pk (k=1,2,…….,m) kuvvetleri etkisinde bulunan doğrusal
elastik bir cisimde depolanan şekil değiştirme enerjisi uygulanan kuvvetlerin yaptıkları işe eşittir.
1 m
U W Pk k
2 k 1
P2 P3
2 Şimdi yüklerden birinin (Pi) dPi gibi küçük bir miktar arttığını, bu sırada diğer
yüklerin değişmediğini düşünelim. ŞDE ki artış,
3
U Olur. Burada U şde nin Pi ye göre değişme hızıdır.
dU dPi Pi
P1 Pi Toplam enerji
1 U
U U dPi
m Pm
Pi
Olarak yazılabilir. Toplam şde ni yüklerin sırasını değiştirerek şöyle de yazmak
mümkündür. Önce dPi kuvveti etkisin daha sonra diğer bütün Pk yükleri. Bu
durumda dPi kuvvetinin etkimesiyle küçük bir dδi yer değiştirmesi ortaya çıkar.
1
2 dPi d i
işi ikinci mertebeden olduğu için ihmal edilebilir. Pk kuvvetlerinin etkimesi sırasında yapılan iş dPi kuvvetinin bulunmasından
etkilenmez. Bununla birlikte dPi kuvveti δi yolunu katederken iş yapar. δi: Pk kuvvetlerinden oluşan yer değiştirmedir. Yüklerin burada
sözü edilen sırayla uygulanmasıyla ortaya çıkan toplam şekil değiştirme enerjisi,
U U dPi i
U’ için bulunan iki ifade eşitlenerek Castigliano teoremi adı U
verilen bağıntı bulunur.
i
Pi
Castigliano teoremine göre lineer elastik davranışa sahip bir yapıda toplam şekil değiştirme enerjisinin yüklerden birine göre
türevi, yükün etkidiği noktada yük doğrultusundaki yer değiştirmeyi verir. Şekil değiştirme enerjisinin eğilme momentine göre
türevi eğimi verirken burulma momentine göre türevi dönme açısını vermektedir.
U U U
i qi i
Pi M i Ti
M2
Castigliano teoremi kullanılırken şde dış yükler cinsinden ifade edilmelidir. Örneğin bir U dx
kiriş probleminde L
2 EI
Pi kuvveti doğrultusundaki vi yer değiştirmesini hesaplamak için integral işareti altında türev almak genellikle çözümü basitleştirir.
Benzer bir bağıntı eğim için de yazılabilir.
U M M U M M
vi dx qi dx
Pi L EI Pi M i L EI M i
Normal kirişlerde kesme kuvvetinin yer değiştirmeye etkisi ihmal edilebilir.
Kafes kirişler: Eleman sayısı n, çubuk boyları Lj ve uzama rijitliği AjEj ve çubuk kuvvetleri Fj olan bir kafes kirişte depolanan şde si ile Pi
inci kuvvet doğrultusundaki yer değiştirme şöyle olur.
n F L F
n Fj2 L j U
U i
j j j
j 1 2 Aj E j Pi j 1 Aj E j Pi
Yük bulunmayan bir düğümdeki deplasman hesaplanmak istenirse, o düğüme deplasman istenilen doğrultuda hayali bir kuvvet etki ettirilir.
Şde yazıldıktan sonra hayali kuvvet sıfırlanır.
Şekilde gösterilen iki çubuklu kafes
ÖRNEK 6 ÖRNEK 7 Konsol kirişin ucundaki sehimi hesaplayınız.
sistemde B düğümündeki düşey ve yatay yer
değiştirmesini hesaplayınız. E=70 GPa
C q0
y x q0
FCB=1.25P L q0
x
B
x L
A=
FAB=
A
0.
A M
2m
L=
00
Q-0.75P Q=0 B
2
2.
P P
m
5
2
m
x
P=40 L
A A=0.004 m2
B
L=1.5 m
q0 x3 M
P =40 kN M Px x
6L P
L
1 2 q0 x 4
L
F L F F L F 1 Px3 q0 x 5
EI 0
D AB AB AB BC BC BC vA Px dx
EAAB P EABC P 6L EI 3 30 L 0
30000 1.5 50000 2.5 PL3 q0 L4
D ( 0.75) (1.25)
0.004 70 109 0.002 70 109 vA
3EI 30 EI
D 1.205 104 1.116 103 1.2365 103 m
dθ
R
θ
A B P
M
N
M PR sin q
Rsinθ
S
dx R dq θ
M M PR sin q
L L
PR 3
y dx R sin q Rdq sin 2 q dq
0
EI P 0
EI EI 0
1 q sin 2q PR3
0 2 (1 cos 2q ) dq 2 4 0
2 EI
ÖRNEK 9 Şekildeki basit kirişin D noktasındaki çökme ile A mesnedindeki eğimi hesaplayınız.
y
P A mesnedindeki eğimi hesaplamak için hayali bir kuvvet çifti
x1 x2 (C) etki ettirelim.
A B x
D y
a b Pa P
P b C
L x1 x2 x
L L A B
D
Pb M 1 b P b C Pa C
M1 x1 x1 0 x1 a
L
L P L L L L
Pa M 2 a
M2 x2 x2 0 x2 b
L P L Pb C M 1 x
M1 x1 C 1 1 0 x1 a
a
1 Pb 2 2
b
1 Pa 2 2 L L C L
EI 0 L2 EI 0 L2
vD x1 dx1 x2 dx2
Pa C M 2 x2
M2 x2 0 x2 b
1 Pa b 3 2
1 Pa b 1 Pa b2 3 2 2
L L C L
vD ( a b)
EI 3L2 EI 3L2 EI 3L2 P x1
a b
x2
Pa 2b 2
qA bx1 1 dx1 ax2 dx2
vD LEI 0 L 0
L
3EIL Pab
qA 2
(2a 2 3aL 2b 2 )
6 EIL
Pozitif işaret eğimin C hayali kuvveti ile aynı yönlü olduğunu
göstermektedir.
BİRİM YÜK YÖNTEMİ (VİRTÜEL İŞ YÖNTEMİ VEYA MAXWELL-MOHR YÖNTEMİ)
Bu kısımda yapılardaki yer değiştirme hesabında yaygın olarak kullanılan Birim Yük yöntemi
Castigliano teoreminden yararlanılarak türetilecektir. Bu yöntemle gerçek yüklerle birlikte ya bir
kuvvet ya da bir kuvvet çifti kullanılır. Bundan önceki kısımda Pi kuvveti doğrultusundaki deplasmanı
dış yükün oluşturduğu moment cinsinden şöyle elde etmiştik.
U M M U M M
vi dx qi dx
Pi L EI Pi M i L EI M i
Lineer elastik davranış gösteren yapılarda moment, dış yüklerle orantılıdır. O halde m bir sabiti
göstermek üzere momenti M=mP biçimde yazabiliriz.
Mm Mm
vi dx qi dx
L
EI L
EI
M
Bağıntıları kullanılır. Burada m
M i
Olup birim moment Mi den oluşan eğilme momenti M deki değişimdir. Son yazılan bağıntılar yalnızca
eğilme momentinden oluşan deplasmanların hesabında kullanılacak birim yük yöntemi bağıntılarıdır.
Bu denklemlerdeki M, ve m (ya da m’) kiriş boyunca değişeceğinden uygun fonksiyonlarla ifade
edilmelidir. Benzer türetme işlemleri Kesme kuvveti, Eksenel kuvvet ve burulma şekil değiştirmeleri
için de yapılabilir.
Bir Kafes kiriş probleminde, n fi Fj L j
i
j 1 Aj E j
Fj
Olarak yazılır. Burada fi Pi birim kuvvetinden oluşan eksenel kuvvetteki değişimi
Pi göstermektedir.
M1 0 0 xa
A x B M 2 P( x a) a x 2a
a a
m x 0 x 2a
a 2a 2a
1 P P x3 x2
EI 0 a ( x a) x dx EI 3 a 2
vB 0 x dx
1 kN EI a
5 Pa 3
vB
A x B 6 EI
2a
ÖRNEK 11 Düzgün yayılı yükle yüklenmiş kirişin sağ mesnedindeki eğimi hesaplayınız.
y y
q
1 kNm
A x x
A
C C
B B
4qL/9 8qL/9 1/L 1/L
L L/3 L L/3
4 q x
M1 qLx x 2 m1 0 x L
9 2 L
4 q 8 4L
M 2 qLx x 2 qL( x L) m2 0 Lx
9 2 9 3
4 q 2 x
L 4L /3
EIq B qLx x dx M 2 0 dx2
0
9 2 L L
4 L3 q L4 4 1
EIq B q qL3 qL3
9 3 2L 4 27 8
5 qL3
qB
216 EI
5 qL3
qB
216 EI
HİPERSTATİK YAPILAR
Castigliano teoremi ya da birim yük yöntemini hiperstatik yapıların mesnet reaksiyonlarının hesabında denge denklemlerine ilave
denklem(ler) yazmakta kullanabiliriz. Birinci dereceden hiperstatik bir yapı ele alalım. Reaksiyonlardan birini hiperstatik kuvvet ya da
bilinmeyen yük olarak seçelim ve R ile gösterelim. Bu kuvvetin etkidiği mesnedi kaldırırsak dış yüklerle reaksiyonlar bu mesnette yer
değiştirme oluşturur. Bu yer değiştirmenin gerçek mesnetteki yer değiştirmeye eşit olduğunu ifade eden ve adına uygunluk denklemi
denen ilave bir denklem yazılabilir. Bunun için şde dış yükler ve R kuvveti cinsinden ifade edilmelidir. Kaldırılan mesnet için
U
0
R
Bağıntısı yazılarak verilen yer değiştirmeye eşitlenir. Bu son denklemin çözümünden hiperstatik kuvvet belirlenir.
n. Dereceden hiperstatik bir yapı söz konusu olduğunda şde verilen yükler ve seçilen hiperstatik bilinmeyenler cinsinden ifade edilir.
Denge denklemleri ile
U
n 0 Denklemlerinin çözümünden bütün reaksiyonlar hesaplanır.
Rn
ÖRNEK 12 Şekilde gösterilen kirişin mesnet reaksiyonlarını hiperstatik bilinmeyeni a) A mesnedindeki Ra reaksiyonunu, b) B
mesnedindeki Mb momentini seçerek belirleyiniz.
L
y M 1 RA x 0 x Diğer
P 2 reaksiyonlar
x L L moment
A B M 2 RA x P ( x ) xL ifadelerinde
D 2 2
bulunmuyorlar. A
L
L/2 L
L/2 L/2 1 1 noktasındaki yer
vA RA x x dx R x P( x 2 ) x dx 0
A değiştirme sıfır
EI 0 EI L/2
olmalıdır.
y 5P
P RA
5P 11P
F
16
A B x Y 0 RB P RB
D
16 16
MB 5PL PL 3PL
RA L/2 L/2
RB M B 0 MB
16
2
0 MB
16
y
P
MB B
A x
D
RA L/2 L/2
RB
P M P M
RA B RB B
2 L 2 L
P M L
M1 B x 0 x
2 L 2
P M L L
M2 B x P x xL
2 L 2 2
P MB x P MB L x
L/2 L
1 1
qB
EI
0
2 L
x
L
dx
EI L / 2 2 L x P x
2 L
dx 0
3PL
MB
16
A B x
A B C B noktasındaki
reaksiyonu x RB
hiperstatik L
bilinmeyen olarak y (b)
0.8L
R
L seçelim. AD ve CD
F α F çubuk kuvvetlerini F
ile gösterelim. A B x
D D
x 1 kN
P P
L
(c )
0.8 L
F Y 0 2F
L
PR B deki mesnet qx 2
reaksiyonu bilinmeyen M RB x 0 xL
1 5 yük olarak alınıp bu 2
F ( P R) ( P R)
1.6 8 mesnet kaldırılsın mx 0 xL
n F L F
U
0 qx 2 x
j j j L
R i 1 A j E j R vB RB x dx 0
0
5 ( P R ) L 5 R 0.8 L
2 EI
2 (1) 0 3 4
8 AE 8 AE RB L qL
0
0.78125( R P ) 0.8 R 0 3 24
R 0.4941P 3
F 0.3162 P RB qL
8
ÇARPMA YÜKLERİ
Hareketli bir cismin bir yapıya çarpması halinde çarpma yükü denilen dinamik bir kuvvet aniden yapıya aktarılır. Bir çekiçle vurmak, iki
otomobilin çarpışması, dönen makinelerin oluşturacağı etki ve bir tren katarının bir köprü üzerinden hızla geçmesi bu duruma örnek
olarak verilebilir.
Çarpma yükleri, elastik cisimlerde tekrar denge oluşuncaya kadar titreşime sebep olur. Buradaki amaç çarpma yüklerinin oluşturacağı
en büyük gerilme ve deformasyonu hesaplamaktır. Çarpma analizinde enerjinin korunumlu olduğunu ifade eden aşağıdaki kabuller yapılır.
1- Statik ya da dinamik deplasmanlar yüklerle orantılıdır.
2- Malzeme elastiktir. Statik denge ile belirlenen σ-ε diyagramı çarpma sırasında da geçerlidir.
3- Çarpmaya karşı yapının göstereceği atalet ihmal edilir.
4- Çarpma bölgesi ile yapının diğer yerlerinde yerel deformasyonlar nedeni ile enerji kaybı olmamaktadır.
Çarpma etkisindeki elastik sisteme örnek olarak, h yüksekliğinden m kütleli bir cismin bir yay üzerine
düşmesini düşünelim. Cismin başlangıç hızı sıfırdır. Yaydaki dinamik boy değişiminin en büyük olduğu
mg anda (δmaks ) sistemdeki kinetik enerji sıfırdır. Toplam iş, m kütleli cisme etkiyen çekim kuvvetinin
yaptığı iş ile yaydaki karşı işten oluşmaktadır. Enerjinin korunumu ilkesi şöyle yazılabilir.
h
W (h maks ) 12 k maks
2
0
δmaks
Burada k, yay katsayısıdır. Ayrıca kütlenin çarpma sonrası yay üzerinde kaldığı kabul edilmektedir.
Statik haldeki yay kısalması
W
W k st st
k
Dinamik haldeki en büyük yay kısalmasını, statik haldeki İkinci dereceden denklemin en büyük kökünü arayalım.
kısalma cinsinden hesaplayalım.
mak
2
s 2 st maks 2 st h 0
W (h maks ) 12 k 2
maks 0 2 st 4 st2 4 2 st h
maks
W 2
(h maks ) 12 maks
2
0 maks st st2 2 st h
k
2h
2 st h 2 st maks mak
2
s 0
maks 1 1
st K st
st
mak
2
s 2 st maks 2 st h 0
K 1 1
2h
st
Burada K. Çarpma faktörü adını alır. Dinamik yükler, K ile çarpılarak eşdeğer statik yük olarak
Pmaks K W
şeklinde alınıp en büyük gerilme ile deplasmanı hesaplamak için statik yükleme bağıntıları kullanılabilirmiş. İki sınır durumu ele almak
ilgi çekicidir.
st h0
maks st st2 2 st h maks st st2 2 st h
maks 2 st h maks 2 st
m
Daha önce çıkarılan bağıntıya şu şekilde de ulaşmak mümkündür. V
hızı ile hareket eden m kütleli bir cisim elastik bir cisim tarafından
aniden durdurulsun. Kinetik enerji,
V L
mV 2 mgV 2 W V 2
terimi W (h maks ) terimi yerine gelmelidir.
2 2g 2g
Burada yatay W kuvvetinden oluşan statik deplasman δst dir. W
W (h maks ) k 1
2
2
maks 0 cisminin çarptığı çubuk eğer L boyunda EA uzama rijitliğine sahip ise
1
m V 2 12 k maks
2
0 mgL
2
st
V2 EA
mg k maks
2
0
g Olacağından En büyük yer değiştirme ile Statikçe eşdeğer yük
aşağıdaki gibi bulunur.
W V2
maks
2
0
k g V 2 st V 2 mgL mV 2 L
maks
g gEA EA
V2
st maks
2
0
g V 2g V 2 gEA mV 2 EA
Pmaks m m
st mgL L
stV 2 V2
maks st
g g st En büyük basma gerilmesi
Pmaks mV 2 E
V 2
maks
K olarak alınırsa A AL
g st
maks K st Olur. Bu bağıntıya göre gerilmeyi azaltmanın yolu ya hacmi arttırmak
ya da elastisite modülünü azaltmaktır.
V2
Pmaks K W mg
g st
V 2g
Pmaks m
st
ÖRNEK 15 W=50 N. Luk ağırlık konsol kirişin ucuna h yüksekliğinden bırakılıp düşürülüyor.
L=1.6 m., E=200 GPa, Kirişin enkesit boyutları b=40 mm. d=80 mm.
a) h=40 mm. için b) h=250 mm. İçin, en büyük deplasman ile gerilmeyi
hesaplayınız.
bd 3 1
I 0.04 0.083 1.7 106 m 4
W 12 12
WL3 50 1.63
vst 6
0.2 103 m. 0.2 mm
3EI 3 200 10 1.7 10
9
h
B
M 50 1.6 0.04
st y 1.9 MPa
A I 1.7 106
L Dinamik Yük Çarpanı
2 0.04
K 1 1 21
0.2 103
vmaks 21 0.2 103 4.2 103 m. 4.2 mm.
maks 211.9 39.9 MPa
b) Dinamik Yük Çarpanı
2 0.25
K 1 1 51 Bu sonuçlardan dinamik yüklerin deplasman ve
0.2 103
vmaks 51 0.2 103 10.2 103 m. 10.2 mm.
gerilmeyi oldukça arttırdığını görmekteyiz.
Gerçek değerler hesapla bulduğumuzdan -3 ve 4.
maks 511.9 96.9 MPa kabuller nedeniyle- biraz daha azdır.
115
UYGULAMA ve ÖDEV SORULARI 34- Dökme demirden yapılmış ve şekilde görülen kiriş
kesitine şekildeki gibi bir M momenti etki etmektedir.
32- Bir adam tramplenden atlarken şekilde görülen a)Kesitte en büyük çekme gerilmesi en büyük basma
tramplenin ucuna 2000 N’luk bir kuvvet etkimektedir. gerilmesinin üçte biri olması için b başlık genişliğini bulunuz
Tramplenin yapıldığı malzemede em = 12,5 MPa ve b) Kiriş bulunan b genişliğinde imal edildiğinde ve kirişin
tramplenin genişliği 0,30 m olduğuna göre sadece moment çekme ve basma emniyet gerilmeleri sırasıyla 250 MPa, 750
etkisini göz önüne alarak tramplenin h kalınlığını bulunuz. MPa olduğuna göre kirişin taşıyabileceği en büyük M
momentini bulunuz.
c) Bir önceki şıkta kirişin çekme ve basınç mukavemetleri
200 MPa, 800 MPa olduğuna göre taşıyabileceği en büyük M
momentini bulunuz.
b
y 20
M z 4000 Nm h 80 mm
z M
C
60
33-Kesiti daire olan bir çelik çubuğun eğrilik yarıçapı,
çapının 1000 katıdır. Buna göre oluşacak en büyük ve en 20
küçük gerilmeleri hesaplayınız (E = 200 GPa).
35- Enkesiti verilen kirişe 15 kNm’lik eğilme 36- Şekilde en kesiti verilen kirişin yapıldığı
momenti etkimektedir. A ve B noktalarında oluşacak malzemede em = +40 MPa em = -105 MPa olduğu
gerilmeleri hesaplayınız. bilindiğine göre taşınabilecek en büyük M momentini
bulunuz.
A 230 MPa
B 145.5 MPa
a
y a/8
2a y
z
C
39- Enkesiti şekilde 10
a/8 verilmiş olan kirişte, Mz = z
1500 Nm eğilme momentinin C
a/8 oluşturacağı en büyük ve en 50
1.5a küçük normal gerilmeyi
hesaplayınız.
10 80 10
tabana göre statik moment alınırsa 40- Şekilde gösterilen alüminyumdan yapılmış içi boş
dikdörtgen kesitli kirişin taşıyabileceği en büyük momenti, ve
y 1.007a buna karşılık oluşacak eğrilik yarıçapını bulunuz.
I y 0.045898437a 4 em = 100 MPa, E = 70 GPa
t 8 mm
118
80 mm
41- Dökme demirden yapılan makine parçası 3 kNm lik
moment etkisi altındadır. E = 165 GPa olduğu
bilindiğine göre,
a) En büyük çekme ve basma gerilmelerini hesaplayınız
b) Eğrilik yarıçapını hesaplayınız.
90
y 20
z
C
40 mm
M=3 kNm
30
119
42- em = 12,5 MPa olduğuna göre Şekilde verilen kesitin 43- Dikdörtgen kesitli ahşap bir kirişte b/h = 3/4 ‘dür. Bu
güvenlikle taşıyabileceği M momentini hesaplayınız. Tarafsız kirişte z ekseni ile 30o lik bir açı yapan M = 7 kNm
eksenin denklemini bulunuz. şiddetindeki bir eğilme momenti uygulanmaktadır. Ahşapta
güvenlik gerilmesi 12 MPa olduğuna göre kirişin b ve h
boyutlarını hesaplayınız.
y
b
20
z
C
y I z 0.0625* h 4 mm 4
20
100 mm z I y 0.0352* h 4 mm 4
h C
M 30 b 44.3 h 193 mm
M b 144.6 mm
20 160 20
120
44- M0 = 1,5 kNm eğilme momenti etkisi altındaki Z kesitli 60 mm
kirişte A noktasındaki gerilmeyi hesaplayınız, tarafsız 45- Şekilde boyutları
eksenin denklemini bulup çiziniz. verilen dikdörtgen kesitli y
çubuğun taşıyabileceği
eğilme momentini 100 mm
z
C
hesaplayınız.
tana =5/12 em = 10 α
M
MPa
y
Alan merkezi
120 tabandan 315.65mm ,
z C sağ kenardan 263.22mm
I z 4.18*10 mm6 4 380 I z 4243*106 mm 4
I y 9226*106 mm 4
I y 3.25*10 6
mm 4
550 mm 250 I z 3283*106 mm 4
I zy 2.87 *106 mm 4
b 70.41
b 48.53 ( A) 14 MPa
x 31.6 MPa
z 1.13 y x 35.3 MPa
121
47- Şekilde verilmiş olan kiriş iki adet [ kesitin birleşimiyle 49- Şekilde görülen kesite M = 10000 Nm değerinde
oluşmuş ve M eğilme momentinin etkisi altındadır. Kirişin bir eğilme momenti etkimektedir. Kesitteki en büyük
yapıldığı malzemenin çekmede 140 MPa, basmada 80 MPa normal ve en küçük gerilmeleri ve tarafsız eksenin
gerilme taşıyabilmektedir. denklemini bulunuz.
a) Kesitin taşıyabileceği M eğilme momentini hesaplayınız.
b) Tarafsız eksenin denklemini bularak çiziniz. Bulunan M y
momenti için normal gerilme diyagramını çiziniz.
y
20
100
I z 305.65*10 mm 6 4
M
z z C
30
C 260 mm I y 93.77 *10 mm 6 4
M b 28 20 mm
M 69.9 kNm
20 20 80 mm
80 80 mm
40 30 40
y
48- Şekildeki I kesitli kiriş,
yatay eksenle 60olik açı yapan D 5 I z 2.5*106 mm4
bir eğilme momenti etkisi M
I y 0.834*106 mm4
altındadır. Me = 2 kNm
olduğuna göre A, B ve D
60
90 mm b 11
C
noktalarındaki normal z
x ( D) 84.21 MPa
gerilmeleri hesaplayınız. 4 mm x ( A) 123.71 MPa
Tarafsız eksenin denklemini x ( B) 84.21 MPa
bularak şekil üzerinde A B 5
gösteriniz. Gerilme 100
diyagramını çiziniz. 122
50- Her iki malzemenin aynı anda emniyet gerilmesine 51- Çelik ve alüminyum borular şekildeki gibi güvenli bir
ulaşması koşuluyla şekilde verilen betonarme kiriş kesitine şekilde birleştirilmiştir. 1 kNm’lik eğilme momenti
konulması gereken donatı miktarını (Açelik) hesaplayıp, bu etkisi altında her iki malzemede oluşacak en büyük
kesitin taşıyabileceği en büyük eğilme momentini gerilmeyi, eğrilik yarıçapını hesaplayınız.
hesaplayınız. Not: Betonun çekme gerilmesi taşımadığı kabul
edilecektir. EA = 72 GPa, EÇ = 200 GPa
Beton em. Gerilmesi = 10 MPa
Çelik em. Gerilmesi = 140 MPa , Eç/Eb=8
Çelik
600 mm
56 mm
6.5 mm
y 100
2.5 mm
z
C
350
ALÜMİNYUM
çelik
50 Eşdeğer çelik kesite döndürülürse
300
I Ç 15.07 *104 mm 4 I AL 22.97 *104 mm 4
Tarafsız eksenin kesit üst yüzünden
IT (15.07 2.77778
1
22.97) *104 23.34*10 4 mm 4
uzaklığı y 163.6 mm
Ç 120 MPa, AL 39.3 MPa
I z 2.99*10 mm
9 4
Eç IT
r 46.7 m
Aç 3240 mm 2
Mz
M 183 kNm
123
52- Şekilde gösterilen alüminyum ve çelikten imal 53- 150X300 mm2 en kesitli ahşap kirişi [200 profili ile
edilmiş kirişe 20 kN’luk düşey kesme kuvveti etki güçlendirilmiştir. Ahşap için elastisite modülü 12 GPa,
etmektedir. Birleşim yüzeyinde oluşacak kayma çelik için ise 200 GPa’dır. Kirişe Mz= 50 kNm’lik eğilme
gerilmesini ve kesitte oluşacak en büyük kayma momenti etkidiğine göre ahşap ve çelikte oluşacak en
gerilmesini bulunuz. büyük gerilmeleri hesaplayınız.
EÇ = 200 GPa, EA = 70 GPa
Alan = 2181 mm2
y Iz = 5,49x105 mm4
Alüminyum
150 mm
Ölçüler mm’dir.
Çelik
14,5
9,9
5,6
30 0 mm
57
Mz = 50 kNm z z
z
203
b
h U 200 Profili
Tarafsız eksenin tabandan
uzaklığı y 24.47 mm
kesit eşdeğer alü min yuma döndürülürse
Tarafsız eksenin tabandan
I z 936.7 *103 mm 4
uzaklığı y 92.55 mm
arakesit 10.9 MPa
kesit eşdeğer çeliğe döndürülürse
enbüyük 18.26 MPa
I z 44.82*106 mm 4
ahşap 14.26 MPa
çelik 103.25 MPa
124
55- Şekilde görülen (T) çelik kirişe, iki y
54- İki pirinç ve iki alüminyum çubuk şekildeki gibi ahşap parça güvenli bir şekilde 200 A
birleştirilerek kompozit bir eleman elde edilmiştir. birleştirilmiştir. Ahşabın ve çeliğin 20
Taşınabilecek en büyük Mz momentini hesaplayınız. elastisite modülleri sırasıyla Ea =12,5
GPa, Eç =200 GPa’dır. Kompozit kirişe z
Alüminyum em ger=100 MPa, Pirinç em. ger.=160 MPa uygulanan eğilme momenti Mz = 50 kNm C
EA = 70 GPa, EP = 105 GPa olduğuna göre; 300
a) Ahşapta meydana gelen maksimum 20
gerilmeyi,
PİRİNÇ ALÜMİNYUM
b) Çeliğin A noktasındaki gerilmeyi
hesaplayınız. 75 75
10
y
kalınlığında çelik levha konulmuştur.
Kirişe Mz = 2kNm değerinde bir eğilme z
100
C
momenti etki ettiğinde kirişin en alt ve M
en üst noktalarında ve ara yüzeydeki
10
gerilmeleri bulunuz.
10 20 mm 10
Eç/Ea=20
5 mm
60 mm
mm genişliğinde ve 10 mm
I z 44.45*104 mm 4
200 mm
kalınlığında çelik ile
z
C
10 mm
50 mm
hesaplayınız.
Ea = 104 MPa, Eç = 2x105 125
MPa
58- Şekilde gösterilen U kesit Q=-10 kN luk kesme kuvveti etkisindedir. A noktasındaki yatay, B noktasındaki düşey kayma
gerilmelerini hesaplayınız. Kesit üzerinde kayma gerilmesi yayılışını çiziniz.
16 mm
250*16 2*60*12
z 76 I z 2.046 106 mm 4
B C
10000 (60*12* 27.94 50*16*10.06)
A 3.69 MPa
2.046 106 *16
A
57.94
50 mm 10000 (12*57.94* )
125 125 mm B 2 8.20 MPa
2.046 106 *12
Q=10 kN
- xy
+
- xz
126
59- Şekilde çıkmalı kiriş bir T profilinden yapılmış olup
em =140 MPa em = 70 MPa dır.
B mesnedinin hemen solundan alınmış olan a-a kesitindeki
D noktasında eğilme momenti ve kesme kuvvetinden
oluşan normal ve kayma gerilmelerini hesaplayınız a-a
kesiti üzerindeki D noktasında gerilme durumunu bir
eleman üzerinde gösteriniz, asal gerilmeleri bulunuz.
a 35 kN
120 kN/m
B
A E 180
2m 20
1m
y D
a z
137.5
+ G
- - 220
35 20
102.5
44 kNm
C
+
-
35
40
B
a a
150
x
100mm L 40
150
40
40
C’ C
80 mm B B’
150
I z 38.88*106 mm 4
Ahşap parçaların temas yüzeyinde 40
150
40
a a 0.72 MPa
bunun 0.5 MPa lık kısmını tutkal taşır. I z 96.4 106 mm 4
Çivinin taşıması gereken kayma gerilmesi Qy S z 400*(190* 40*75)
qB , B 2.365 N / mm
Iz 96.4 106
çivi 0.22 MPa
400*(110* 40*75)
0.22*80* s 1500 s 85 mm qC ,C 1.369 N / mm
96.4 106
B ve C deki kayma akıları hesaplanan değerlerin yarısıdır
sB 150
2.365/ 2 126.8 mm sC 1.369
150
/ 2 219.1 mm 128
62- Şekildeki yapma kiriş kalasların yapıştırılması ile imal 64- Üç ahşap parçası şekilde görüldüğü gibi çivilenerek
edilmiştir. Kirişin 5kN’luk kesme kuvveti etkisi altında olduğu birleştirilmiştir. Her bir çivinin emniyetle taşıyabileceği
bilindiğine göre yapıştırılan A yüzeyinde ve B yüzeyinde kesme kuvveti 400 N ve s çivi aralığı 75 mm olarak
oluşacak kayma gerilmelerini hesaplayınız. bilindiğine göre kesite uygulanabilecek en büyük kesme
kuvvetini bulunuz.
y
y
A B
20
60
80 mm
60 z
z C
I z 59.76 106 mm4
60
400 Qy S z
q Qy 738 N
20
40 120 mm 40 75 Iz
40 40
100
20 20
65-Açıklığı 6 m olan bir kiriş şekildeki gibi mesnetlenmiş olup
63- Dört ayrı ahşap parçasının tutkallanması ile şekilde üzerinde 350 N/m’lik yük bulunmaktadır. Kirişin kesiti iki farklı
gösterilen en kesite sahip kiriş imal edilmiştir. Kiriş Q = 850 şekilde yapıldığına göre çivi aralıklarını bulunuz (bir çivi 370 N
kN kesme kuvveti taşımaktadır. A ve B noktalarında tutkal değerinde yük taşıyabilmektedir).
tarafından karşılanacak kayma akısı nedir? 350 N/m
y
B
90 10
A
B 6m
A
10
z C
196.8 mm
120 120
200
30
30
30 30
150 mm
150 mm
52.5 52.5
125 mm
10 10
I z 87.52 10 mm4 6
30
30
q A 49.77 N / mm
A kesiti B kesiti 129
qB 1313.5 N / mm
66- Şekilde boyutları, yükleme durumu ve en kesiti 68- Şekilde gösterilen kiriş kesiti, dört ahşap parçanın her
gösterilen konsol kirişin yapıldığı malzemede 200 mm de bir 15 mm çapındaki cıvatalarla birleştirilmesiyle
em = 140 MPa ve em = 80 MPa olduğuna göre; imal edilmiştir. Ahşabın elastisite modülü 13 GPa, çeliğin ise
a) En büyük normal gerilme yönünden, 200 GPa’dır. 18 kN’luk düşey kesme kuvveti etkisi altında
b) En büyük kayma gerilmesi yönünden, cıvatalarda oluşacak kayma gerilmelerini, kesitin geometrik
c) Boyun noktasındaki asal gerilme bakımından merkezinde oluşacak kayma gerilmesini bulunuz.
kiriş kesitinin yeterli olup olmadığını ayrı ayrı
belirleyiniz.
120
130 kN
20
A B 10
180 mm
x
0.5 m
20
67- Şekilde görülen kiriş üç ayrı ahşap parçasının tutkalla
birleştirilmesi yoluyla imal edilmiştir. Tutkalın ve ahşabın
kayma emniyet gerilmeleri sırasıyla 0,8 MPa ve 4 MPa olduğu
bilindiğine göre P kuvvetinin alabileceği en büyük değeri ve Kesiti eşdeğer hom ogen çelik olarak düşüne lim
kuvvete karşılık gelen en büyük eğilme gerilmesini
bahşap / çelik 4.875 mm I z 48.125*106 mm 4
hesaplayınız.
c 7.247 MPa
P 4P P 18000 (9.75*100*100)
40
N
q 36.47
A B 100 mm 48.125 106 mm
200 q
40
P P
x z0
12 24000
x z 2000 mm.
y
P P
2m
P x ( A) (3000) 100
z G
1.5 m 12 24000
P 480 kN .
T.E.
Gerilme bloğu
s
Malzemenin hem çekme hem de basma
gerilmeleri taşıması durumu için bulunan P
kuvveti
em s 1.5 m, P 450 kN
Gerilme bloğunun bileşkesi P (6 s).2. P
kuvvetidir ve Tarafsız eksene 2
göre moment, em 2
(6 s).2. . (6 s) P(4.5 s)
2 3
Malzemenin çekme gerilmeleri taşımaması
durumu için bulunan P kuvveti 131
70- Eksantrik normal kuvvetle yüklü, enkesiti 60x180 mm2 olan çubukta em = 10 MPa ve em = -6 MPa olarak
bilindiğine göre çubuğun taşıyabileceği en büyük P kuvvetini hesaplayınız.
y
NP
z ve y asal eksenlerdir. I zy 0
60 mm M z P 90
min
My 0 bh3 h2
i
2
z
12bh 12
TE
N Mz My
x y
30 mm
z
z A Iz Iy
G
180 mm P 90 P P 90
x y 1 2 y
A Iz A iz
10 mm
P
P 90 12 P y
A maks x 1 y 1
A h 2
A 30
P 1080 P y
min 1 y 1 6 P 32400 N
60 180 32400 60 180 30 27 kN
Penbüyük min 27kN
P y 32.4 kN
maks 1 10 P 27000 N
60 180 30
132
71- Şekilde gösterilen tablalı kesitte tarafsız eksenin K ve L noktalarından geçebilmesi için eksantrik
normal kuvvetin etkimesi gereken noktanın koordinatlarını hesaplayınız.
y Alan merkezi
T.E.
120 tabandan 315.65mm ,
sağ kenardan 263.22mm
K z C I z 4243*106 mm 4
380 I y 9226*106 mm 4
I zy 3283*106 mm 4
L
550 mm 250
133
72- A noktasından P basma kuvveti uygulanan T 73- Şekilde boyutları verilen kesitte y
kesite haiz kirişin basma ve çekmedeki emniyet A noktasından P basma kuvveti
gerilmeleri sırasıyla -70 MPa 140 MPa’dır. P etkimektedir. Malzemede çekme
basma kuvvetinin alabileceği en büyük değeri emniyet gerilmesi 60 MPa basma
hesaplayınız. emniyet gerilmesi –120 MPa olduğuna
(Iz = 0,58x106 mm4 Iy = 0,39x106 mm4 A = 2000 göre kesitin taşıya-bileceği en büyük P 150 mm
mm2) kuvvetini hesaplayınız. Bulunan bu P
değeri için kesitte gerilme dağılımını z C
15 mm
çiziniz.
60 A 30
y B 20 30 90 mm
y
A
30
z
C D
40 I z 24.91*106 mm 4
35 mm
I y 8.708*106 mm 4
115
20 I zy 8.1*106 mm 4
180
z C M z 50*103 P Nmm
M y 0 Nmm
15 mm
65 mm
x P(0.5 0.00345 y 0.02564 z ) A 30 N 1000 P N
E
B ( z 30; y 22) 70 MPa 120 mm
P 52.04 kN
x P(0.123457 0.00268 z 0.00288 y)
E ( z 35; y 65) 120 MPa P 296.7 kN
D ( z 5; y 115) 60 MPa P 308.7 kN
P 296.7 kN
134
76- Şekilde gösterilen kesit y 180
74- P = 100 kN şiddetindeki ekseni üzerinde olan P çekme B
basma kuvveti şekilde görülen
100 mm
kuvvetinin etkisi altındadır. y 40
kesite A noktasından y A 20 Kesitin A noktasındaki normal
etkimektedir. En kesit üzerinde gerilmenin B noktasındakinin iki
gerilme diyagramını çizip B z
katı olduğu bilindiğine göre P C
kesitteki en büyük ve en küçük z kuvvetinin uygulandığı noktanın 180 mm
normal gerilmeyi hesaplayınız.
C
100 mm A noktasından uzaklığını
hesaplayınız. Iz = 63,96x106 40
Alan merkezi
20 mm4 A=14400 mm2 A
tabandan 80mm ,
a ) A ve B Noktalarında aynı işaretli gerilme olsun
I z 5.33*106 mm 4
Kuvvetin TE ' nin üst tarafında D (0; yD ) noktasında etkidiğini
I y 1.73*106 mm 4
kabul edelım. N P M z P yD M y 0 olur.
I zy 0 mm 4
N Mz M P P yD P y
M z 4 kNm M y 5 kNm x y y z y 1 2D y
A Iz Iy A Iz A iz
N 100 kN P kuvvetinin çekme ( A) 2* ( B) yD 15.06 mm
x 25 0.75 y 2.89 z olması halini siz
inceleyiniz AD 145 15.06 129.9 mm
( A) 199 MPa
( B) 104 MPa
b) A ve B Noktalarında farklı işaretli gerilme olsun
yD 2665 mm
77- Kesitin A
75- Düşey 4,8 kN luk noktasından P = 120
kuvvet etkisi altında ahşap kN şiddetinde çekme
kolonun A, B, C, D kuvveti etkimektedir. 100 mm
B 166 kPa
C 14 kPa
136
P 51.6 kN
Ferdinand P.BEER & E.Russel JOHNSTON, Mechanics of Materials, McGraw-Hill Book Comp.1981
81- Şekilde görülen sistemdeki AB ve BC elemanları 82- 2,5 m burkulma boyu olan kolonun kesiti
dış çap 120 mm, et kalınlığı 10 mm olan alüminyum şekildeki gibidir. Taşıyabileceği P yükü 350 kN
çubuklardır. Burkulma güvenliğini en büyük yapacak h olduğuna göre n güvenlik katsayısını hesaplayınız.
yüksekliğini bulunuz. mg = 75 kN olduğunda karşılık A = 3325 mm2; E = 200 GPa; Iy = 8,865x106 mm4;
gelen güvenlik katsayısını hesaplayınız. E=70 GPa Ix = 11,557x106 mm4)
mg
83- Şekildeki yükleme altında en büyük L değerini 84- Burkulma boyu L olan kolon dxd/3 boyutlarındaki
hesaplayınız. ahşap bloklardan şekildeki düzenlemelerde oluşturulmak
E = 200 GPa, kr = 290 MPa, A= 1452 mm2, iz = 41,6 mm, isteniyor. Burkulma açısından taşıyabilecekleri
i y = 14,75 mm fs = 1,92 kuvvetlerin (PA/PB) oranını hesaplayınız.
P = 60 kN
d
d/3
A B
P Akr I min
A
27
1.421
P B kr I min
B
19
2 EI min
Pkr Pem * fs ,
L2b
I min 14.752 *1452
L 2325 mm
60000*1.92
79 MPa kr
1452
138
85- Şekildeki kolona başlangıçta hiçbir kuvvet 87- AB ve AC çubuklarının çapı 15 mm, BC çubuğunun
etkimemektedir. Sıcaklık 40 C arttırıldığında burkulmanın
o çapı 21 mm’dir. Güvenilirliği en büyük yapacak a açısını
olduğu bilindiğine göre kolonun L boyunu bulunuz (E = 200 bulunuz. P = 7 kN olduğunda karşılık gelen güvenlik
GPa; a = 11,7x10-6/oC; d = 100 mm) katsayısını hesaplayınız (E = 200 GPa).
2 EI min α
Pkr P
L2b
B
RL
L a * L * T
EA
R Pkr 0.9 m
L 4190 mm A C
86- Uzunluğu L = 1.5 m olan, iki ucu mafsallı bir ahşap çubuk fs =
0.9 m
3 güvenlik katsayısı ile P = 60 kN değerindeki eksenel kuvvetini
taşıyacaktır. Çubuğun kesiti dikdörtgen ve bir kenarı diğerinin
iki katıdır. Buna göre kesiti boyutlandırınız. 88- İki ucu mafsallı 4 m uzunluğundaki çelik bir kolon
E = 10 GPa, p = 100 I260 profilinden yapılmıştır. fs = 2,5 güvenlik katsayısı
ile bu kolonun taşıyabileceği Pem yükünü hesaplayınız (A =
2 EI min 1500 53,3x102 mm2, Imin =288x104 mm4 imin = 23,2 mm, E =
Pkr 2
210 GPa )
L b
b
2 3
2
Pkr Lb 3*60000*15002 b 4
I min 2
E 2 *10000 6
b 71 mm; h 142 mm
73.8 p 100
b 76 mm; h 152 mm 139
91- Şekildeki dairesel kesitli BC çubuğunun n = 3 güvenliği ile
89- L uzunluğunda dikdörtgen kesitli
boyutlandırınız (E = 200 GPa). (BC çubuğunun boyu 5 m’dir)
alüminyum bir kolon ucundan ankastre
diğer ucundan şekilde görüldüğü gibi
mafsalıdır. 20 kN/m
Burkulma açısından en uygun a/b oranını
bulunuz. A
Kolonu L = 500 mm E = 70 GPa P = 20 kN B
için boyutlandırınız. n = 2,5 5m
4m 2m
90- Şekilde gösterilen kafes kiriş elemanları 15 ve 20 92- Her bir çubuk içi dolu dairesel kesitli çelikten imal
mm çapında dairesel kesitli çubuklardan yapılmıştır. n = edilmiştir. Birinci çubuğun çapı 20 mm olduğunda verilen yükleme
2,6 güvenlik katsayısı ile taşınabilecek Pmax yükünü altında burkulmanın olmaması için n güvenlik katsayısını bulunuz.
hesaplayınız (E = 200 GPa, em = 140 MPa) Aynı güvenlik katsayısına sahip diğer çubukların yine burkulmanın
P olmaması için en küçük çaplarını hesaplayınız (E = 200 GPa).
B
20
m
m
m
m 0.5 m
15
A 15 mm C
0.5 m 1.5 m
140
93- Her iki kolonun eşit ağırlığa sahip olması için d 95- Kare kesitli kolonun taşıyabileceği Pkritik yükünü
genişliğini hesaplayıp, her iki kolonda kritik P yükünü hesaplayınız. Aynı yükü taşıyabilecek daire kesitli
bulunuz. kolonun yarıçapını hesaplayınız. ( E = 200 GPa).
138.56
d 28.53 mm
r 14.27 mm
Çelik Alüminyum
E = 200 GPa E = 70 GPa
= 7860 = 2710
kg/m3 kg/m3 96- Sistemin güvenle taşıyabileceği P kuvvetini bulunuz.
(E = 210 GPa, em = 140 MPa, fs = 2,5)
80 mm
AB
görülen en kesitlere sahiptirler. Her iki kesit alanın aynı
40
çubuğu
olması için kare kesitin et kalınlığını bulunuz, her iki çubuğun 3m
taşıyabileceği yükü hesaplayınız (E = 105 GPa).
A B
60 mm
BC
40
çubuğu
4m P
AB
75 mm
75 mm
çubuğu
50
AB çubuğunda 178.88
I min 1.885 106 mm4
P 73252 N
141
97- Yükleme durumu şekilde verilen basit 98- Yükleme durumu şekilde verilen basit kirişte C
kirişin elastik eğri denklemini bulunuz. noktasındaki sehimi birim yük yöntemi ile hesaplayınız.
y
y P P
q
A B x
A B C D
x
L L/3 L/3 L/3
P P
L
ql q y
M x x 2 , EIv M 1 kN
2 2 x
A B
1 qx 4 ql 3 ql 3
v ( x x) C
EI 24 12 24
L/3 2L/3
5 qL4 qL3 1/3
venbüyük , qA 2/3 L
384 EI 24 EI
2 l
M 1 Px m1 x 0 x
3 3
Pl lx l 2l
M2 m2 x
3 3 3 3
lx 2l
M 3 P (l x) m3 xl
3 3
M .m 5 Pl 3
vc dx 142
l
EI 162 EI
99- Yükleme durumu şekilde verilen konsol Po P
kirişin elastik eğrisini bulunuz. B noktasındaki 102- Yükleme durumu şekilde verilen A C
çökme ve dönmeyi hesaplayınız. kiriş elastik eğrisini bulunuz. C B
noktasındaki çökmeyi ve dönmeyi, B
Po noktasındaki dönmeyi hesaplayınız.
a a
A B
Po
A B 104- Aşağıda yükleme durumları verilen kirişlerin elastik eğrilerini
bulunuz.
qo
L
Mo
B A
A B
101- a) Yükleme durumu şekilde verilen konsol
kirişin elastik eğrisini bulunuz.
L L
b) B noktasında çökme olmaması için P kuvveti
ile MB momenti arasındaki bağıntıyı bulunuz.
P qo
MB
Mo
A A B B
A
L a b L 143
x
q q0 sin
L
A B
105- Aşağıda yükleme durumları verilen kirişlerin elastik eğrilerini bulunuz. Kiriş orta nokta noktasında
deplasmanı hesaplayınız. w
(, P = 25 kN, Mo =10 kNm, L = 4 m, E = 200 GPa, I = 18x106 mm4) w o 15kN / m
2
144