Program

„Klimatolubne Przedszkolaki”
podręcznik dla nauczycieli
ORGANIZATOR PARTNER

ul. Wawelska 52/54 ul. Hoża 3 m. 5, 00-528 Warszawa

00-922 Warszawa tel./fax: 22 622 51 58, 622 81 18

www.mos.gov.pl www.naszaziemia.pl

Program objęty jest honorowym patronatem Ministra Środowiska, Pana Andrzeja Kraszewskiego.

SPIS TREŚCI
ABC zmian klimatu
część teoretyczna 2
klimat

Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie!

scenariusz zajęć 6
Kłótnia pór roku
bajka w wykonaniu dzieci 9
Oszczędność energii a zmiany klimatu
część teoretyczna 12
Gdy energię oszczędzamy,
energia

o środowisko i klimat dbamy!

scenariusz zajęć 16
Wędrówki energooszczędnej żarówki
bajka w wykonaniu dzieci 19
Woda a zmiany klimatu
część teoretyczna 22
Kto oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę!
woda

scenariusz zajęć 26
O wędkarzu i smutnej rybce
bajka w wykonaniu dzieci 29

Materiały stworzone w ramach programu „Klimatolubne Przedszkolaki”

zostały pozytywnie zaopiniowane przez doradcę metodycznego
wychowania przedszkolnego.

ISBN: 83-906300-9-5
 Szanowni Państwo,
 

Zmiany klimatu i ich skutki to jeden z najważniejszych

tematów polityki, gospodarki i środowiska. Ważne
decyzje dotyczące przeciwdziałania zmianom klimatu
podejmują dorośli. Co na to zatem świat dzieci?

Niniejsza publikacja powstała z myślą o najmłodszych mieszkańcach Ziemi – przedszkolakach.

To one niedługo dorosną i będą wprowadzać zasady zrównoważonego gospodarowania zaso-
bami naturalnymi we własne życie. Żeby jednak tak się stało, to Wy, nauczyciele, macie moż-
liwość kształtowania w nich poczucia świadomości i odpowiedzialności za otaczające środo-
wisko. W sposób prosty i zrozumiały możecie przekazywać im wiedzę na temat zmian klimatu
i ich wpływu na środowisko oraz na ludzi, a przede wszystkim uczyć, jak można im zapobiegać
na co dzień. Dzięki tej broszurze dzieci nie tylko dowiedzą się, co to jest globalne ocieplenie
czy odnawialne źródła energii, ale również poznają sposoby oszczędzania wody, energii i ciepła.
Wykształcanie postaw proekologicznych jest nie tylko zadaniem rodziców, ale również Waszym
– osób, które na co dzień zajmują się uczeniem naszych najmłodszych.
 
Gorąco zachęcam do korzystania z broszury!

Minister Środowiska
Dr hab. inż. Andrzej Kraszewski

Drodzy nauczyciele!

Granice nas nie dzielą. Wodę, powietrze, ziemię

używamy z ludźmi z całego świata. Każdego dnia
mamy wybór: dbamy o środowisko, oszczędzając
wodę i energię w domu, w pracy, przemieszczając się
transportem publicznym, na rowerze lub pieszo, se-
gregując odpady czy sadząc drzewa; lub nie robimy
nic, a wręcz szkodzimy Ziemi. Czy tak nieodpowie-
dzialnie zachowuje się „homo sapiens” w XXI wieku?

Tylko od nas zależy, czy będziemy żyć w świecie zdrowym, pięknym i bezpiecznym. To od Was,
jako tych, którzy wychowują najmłodsze pokolenia mieszkańców Ziemi, zależy, czy dzieci będą
wiedzieć, jak powinno się postępować wedle zasad rozwoju zrównoważonego. Wiedza przekaza-
na na tak wczesnym etapie zostaje na długo, a nauka poprzez zabawę przynosi najlepsze efekty.

W Wasze ręce trafia publikacja oferująca unikalną możliwość pogłębienia wiedzy na temat zmian
klimatu i zdobycia umiejętności potrzebnych do przekazywania jej swoim podopiecznym. Przed-
stawiamy Wam starannie opracowane scenariusze zajęć dla przedszkoli, poświęcone tematyce
zmian klimatu, oszczędzania energii oraz wody. Obok konspektów zajęć znajdziecie również od-
powiadające im tematycznie scenariusze teatrzyków, przeznaczone do wykorzystania przy orga-
nizowaniu przedszkolnych przedstawień. Są one tak skonstruowane, aby starsze przedszkolaki
mogły wystawić „zielone” przedstawienie dla swoich kolegów z młodszych grup.

Życzę sukcesów w realizacji przedsięwzięć na rzecz klimatu,

Prezes Fundacji Nasza Ziemia

Mira Stanisławska-Meysztowicz
 część teoretyczna

ABC zmian klimatu

Wyjątkowo mroźny dzień skłania nas do żartobliwego pytania: a może globalne

ocieplenie to fikcja? Zastanówmy się więc, czym różni się pogoda od klimatu.

Czym różni się klimat danego miejsca od pogody w tymże miejscu?

Pogoda to stan atmosfery w danym momencie. Czasem zmienia się z minuty na minutę.
Prognoza pogody określa temperaturę, prędkość wiatru, zachmurzenie, ilość opadów oraz
możliwość wystąpienia burz czy gradobić.
Klimat to stan składowych pogody (takich jak temperatura, opady, prędkości wiatrów),
uśredniony po wielu latach obserwacji.

To klimat powie nam, jakiej temperatury spodziewać się w danej porze roku czy miesiącu. I w których miesią-
cach w Polsce występują burze. Nie powie nam jednak, jaka będzie dokładnie temperatura np. za cztery miesiące.
I czy będzie wtedy padać.
Klimat to również oczekiwane zmiany pór roku. W Polsce wyróżnia się obecnie przedwiośnie, wiosnę, lato,
jesień, przedzimie i zimę.

Do czego służy nam informacja o pogodzie, a do czego o klimacie?

To prezenter prognozy pogody powie nam, czy jutro będzie padać.

A wiedza o klimacie pozwala nam kupić w marcu bilet na grudniowy wypad do Meksyku.
Spodziewamy się – i słusznie – że będzie ciepło i słonecznie.

Jak bardzo się ociepla?

Odkąd rozpoczęto regularne pomiary w 1850 roku 20 najgorętszych lat w historii pomiarów zdarzyło się
w ostatnim ćwierćwieczu. Przez XX wiek temperatura na Ziemi wzrosła średnio o 0,7–0,8°C. Wydaje się, że to niewiele.
Z pomiarów i obserwacji wyłania się jednak niepokojący obraz:

T emperatura na Ziemi rzeczywiście rośnie, jednak nie wszędzie w takim samym tem-
pie. Najszybciej rośnie w Arktyce i w Azji. Lądy ocieplają się szybciej niż oceany (te
drugie charakteryzują się ogromną bezwładnością termiczną). Z uwagi na to, że na
półkuli północnej jest więcej lądów niż na półkuli południowej – na północy ociepla
się szybciej.
Ocieplenie wywołuje zjawiska, które jeszcze potęgują ocieplenie. To tzw. dodatnie
sprzężenie zwrotne. Topnienie lodu w Arktyce odsłania ciemną powierzchnię wody.
Taka woda pochłania więcej światła, po czym oddaje je w postaci promieniowania pod-
czerwonego. Podczerwień jest zatrzymywana przez warstwę gazów cieplarnianych
zgromadzonych w atmosferze. Temperatura rośnie jeszcze bardziej, powodując top-
nienie większej ilości lodu, odsłaniając jeszcze więcej ciemnej powierzchni wody, itd.

Badania paleoklimatyczne (przede wszystkim rdzeni lodowych) wskazują, że na przestrzeni ostatnich kilkuset
tysięcy lat stężenie dwutlenku węgla (CO2) w atmosferze nigdy nie było tak wysokie. Stąd wiemy, że nastąpiło bezpre-
cedensowe zachwianie naturalnego cyklu obiegu węgla w atmosferze.


 część teoretyczna

Stabilny wzrost stężenia gazów cie-

Zmiany stężenia CO2 mierzone na Mauna Loa na Hawajach
(skala w ppm – ilość cząsteczek CO2 na milion cząsteczek
powietrza).
źródło: globalwarmingart.com
plarnianych nie oznacza, że temperatura
bę­dzie rosła równomiernie z roku na rok.
W perspektywie dziesięcioleci zwiększa się
nie­ubła­ganie, ale czasem zdarza się przecież
rok chłodniejszy niż poprzedni. Z czego to
wynika? Na ten wzrost nakładają się natu-
ralne zjawiska, takie jak zmiany w cyrkulacji
prądów oceanicznych, erupcje wulkaniczne
czy też zmienność aktywności Słońca. To na
te czynniki powołują się sceptycy twierdzą-
cy, że człowiek nie jest odpowiedzialny za
obecnie obserwowane ocieplenie. Klimato-
lodzy, weryfikując teorię globalnego ocie-
plenia, uwzględniają jednak te czynniki.

Efekt cieplarniany a zmiany klimatu

Atmosfera to cieniutka warstewka okalająca Ziemię. Gazy cieplarniane, m.in. dwutlenek węgla (CO2), metan
(CH4), podtlenek azotu (N2O) i freony (CFC), stanowią zaledwie 0,035% zawartości atmosfery. O co więc ten cały raban?
Tak jak ludzki organizm nie jest w stanie funkcjonować bez pierwiastków śladowych, tak życie na Ziemi nie byłoby
możliwe bez klimatycznych pierwiastków śladowych, czyli gazów cieplarnianych. Zapewniają one tzw. efekt cieplar-
niany, zwany czasem efektem szklarniowym.

Efekt cieplarniany a globalne ocieplenie

Efekt cieplarniany to błogosławieństwo. Bez warstwy gazów cieplarnianych znacznie większa

ilość promieniowania słonecznego wracałaby w przestrzeń kosmiczną. Efekt cieplarniany
podnosi temperaturę aż o 33°C, zapewniając sprzyjającą życiu, średnią temperaturę 14°C.
Wywołane przez człowieka zmiany klimatu potęgują efekt cieplarniany. Dotąd dobroczynny
mechanizm staje się dla nas groźny.

Zilustrujmy działanie efektu cieplarnianego za pomocą szklarni. Każdy, kto spędził kilka chwil zrywając pomi-
dory szklarniowe wie, że temperatura wewnątrz jest znacznie wyższa niż na zewnątrz. Z czego to wynika? Energia
słoneczna dociera do Ziemi głównie jako światło widzialne. Część tej energii jest natychmiast odbijana, część na-
grzewa powierzchnię Ziemi. Ziemia zwraca pochłoniętą energię, ale już pod inną postacią – jako promieniowanie
podczerwone, czyli energię cieplną.
Docierające do szklarni promieniowanie świetlne łatwo się tam dostaje. Promieniowanie podczerwone, które
chce szklarnię opuścić, ma z tym pewien problem. Jest częściowo zatrzymywane przez szkło. Szkło się nagrzewa,
a pod gorącym szkłem nagrzewa się powietrze, ziemia i pomidory.
W atmosferze rolę szkła odgrywają gazy cieplarniane. One również przepuszczają promieniowanie widzialne
Słońca, a pochłaniają promieniowanie podczerwone emitowane przez Ziemię.
Sceptycy wskazują, że najsilniejszym gazem cieplarnianym jest para wodna i że w związku z tym nie powin-
niśmy przejmować się emisjami CO2 z kominów elektrowni. To błędne rozumowanie. Sztuczne zmiany stężenia pary
wodnej w atmosferze są krótkotrwałe i nie wpływają na klimat. Klimat zmieniają takie gazy jak dwutlenek węgla
i metan, które mogą istnieć w atmosferze setki, a nawet tysiące lat.

A skutki?
Termin „globalne ocieplenie” nie w pełni oddaje skalę zjawiska. Mówmy raczej o globalnych zmianach klimatu,
bo na wzroście temperatury się nie kończy. Zmiany klimatu przejawiają się przez:


 część teoretyczna

fale upałów,
susze, pustynnienie i pożary,
przesuwanie się stref klimatycznych , a co za tym idzie stref upraw i stref występowania
niektórych gatunków roślin i zwierząt,
rozpad czapy lodowej Arktyki (co odsłania ciemne powierzchnie i potęguje ocieplenie),
topnienie lodów Antarktydy,
topnienie lodowców górskich (w tym lodowców w Himalajach i Andach, zapewniają-
cych dostęp do wody pitnej setkom milionów ludzi),
w zrost intensywności i częstotliwości ekstremalnych zjawisk pogodowych: powodzi,
huraganów, burz i nawałnic,
powiększanie zasięgu chorób tropikalnych,
podnoszenie się poziomu mórz i oceanów,
rozmarzanie wiecznej zmarzliny, co uszkadza drogi i budynki, a w przyszłości może zde-
stabilizować schowane pod nią hydraty metanu (podobną do lodu krystaliczną formę
wody i metanu); uwolniony metan jeszcze pogłębi problem zmian klimatu,
zamieranie raf koralowych w wyniku wzrostu zakwaszenia wód oceanicznych.

Jak zmiany klimatu przebiegają Wrażliwe na zmiany klimatu

w Polsce? są przede wszystkim:
Bałtyk nie zamarza od 70 lat. Zimy są coraz cieplejsze, śnieg  ybrzeże Bałtyku,
w
pojawia się późno i szybko się kończy. Wydłuża się okres wegetacji. obszary górskie,
Według Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej klimat gminy na terenach zalewowych,
w Europie Środkowej (w tym w Polsce) będzie ocieplał się szybciej, Wielkopolska,
niż wskazuje średnia światowa. Na przestrzeni następnych stu lat obszary miejskie.
temperatura w Polsce może wzrosnąć nawet o 4°C. 35-stopnio-
wa temperatura będzie na porządku dziennym, należy liczyć się Wiosenne powodzie roztopowe, zwią-
z upałami rzędu 40°C. W przeciągu kilkudziesięciu lat może dojść zane z topnieniem śniegu, ustępują powo-
do ujednolicenia pór roku – zamiast tradycyjnych czterech pór bę- dziom opadowym, których przyczyną są gwał-
dziemy mieli dwie: chłodną porę deszczową i ciepłą suchą. Strefy towne oberwania chmury i długotrwałe fale
klimatyczne w Europie wędrują na północ – dziś klimat na Dolnym opadów. Rośnie częstotliwość tornad i trąb
Śląsku odpowiada klimatowi węgierskiego regionu Tokaj sprzed powietrznych. Długotrwałe susze przeplatają
20 lat, a na południu kraju uprawia się afrykańskie sorgo. się z okresami wielodniowych deszczy.

Jak odczujemy wzrost temperatury?

Pogoda uważana dziś za upalną będzie na porządku dziennym, wzrośnie częstotliwość wy-
stępowania rekordowo wysokiej temperatury, takiej jak fala upałów w 2003, która w Europie
Zachodniej doprowadziła do śmierci 35 tys. osób. Lub taka, jak na południu Europy w 2007 r.,
kiedy to temperatura przekraczała 45°C.

Zmiany klimatu zawsze miały miejsce. Klimat na naszym terenie różnił się od dzisiejszego
spektakularnie. Kilkadziesiąt tysięcy lat temu, w czasie ostatniej epoki lodowcowej, nasz region po-
krywał lądolód gruby na kilometr.

Dlaczego więc dziś wiążemy je z działalnością człowieka?

Choć na przestrzeni ostatnich tysięcy lat klimat zmieniał się często bardzo gwałtownie (weźmy chociażby pod
uwagę okresy „średniowiecznego ocieplenia klimatu” w IX–XIII wieku oraz „małą epokę lodowcową” w XV–XVIII wieku),
to obserwowane obecnie zmiany temperatury są większe, a ich tempo znacznie szybsze. Ten widoczny wzrost tem-
peratury pokrywa się z nastaniem epoki przemysłowej i znaczną intensyfikacją wykorzystania paliw kopalnych.


 część teoretyczna

Jak oceniają naukowcy, większość notowa-

nego wzrostu jest najprawdopodobniej spowodo-
wana zwiększeniem koncentracji antropogenicz-
nych gazów cieplarnianych, powstających właśnie
wskutek spalania węgla, ropy i gazu.

Skąd się biorą antropogeniczne

Odchylenia temperatury względem średniej z lat 1961–1990.
źródło: III Raport Międzyrządowego Panelu
ds. Zmian Klimatu IPCC
gazy cieplarniane?
Populacja ludzka rośnie dynamicznie. Siłą
logiki rośnie też zapotrzebowanie na energię elek-
tryczną, ciepło i paliwa transportowe. Pozyskujemy
je przede wszystkim z paliw kopalnych. Niemalże
do końca XIX wieku potrzeby energetyczne na-
szych przodków zaspokajało drewno. W pierwszej
połowie wieku XX dominował węgiel. Dziś króluje
ropa, następnie gaz i węgiel, które wspólnie do-
starczają 85% energii na świecie.

Przyjrzyjmy się trzem najważniejszym

gazom cieplarnianym:
E misje dwutlenku węgla są wynikiem spalania ropy, węgla i gazu na potrzeby przemy-
słu, transportu, rolnictwa, ogrzania i schłodzenia budynków. Oddzielnym problemem jest
wylesianie, które zmniejsza powierzchnię naturalnego rezerwuaru, wychwytującego CO2
z atmosfery, czyli lasów. Szczególnie dotkliwe jest karczowanie lasów równikowych.
Metan powstaje przede wszystkim w wyniku beztlenowego rozkładu szczątek roślinnych
przez bakterie (naturalne źródła metanu to m.in. bagna czy oceany). Emisje spowodowa-
ne działalnością człowieka wiążą się ze spalaniem paliw kopalnych (metan jest głównym
składnikiem gazu ziemnego), hodowlą bydła, uprawą ryżu, pożarami, a także ze składo-
waniem odpadów, gdzie dochodzi do beztlenowego rozkładu materii.
Tlenki azotu wydzielane są przede wszystkim przez glebę w strefie tropikalnej, jak rów-
nież wskutek parowania oceanów. Antropogeniczne emisje stanowią ok. 40% całości
i pochodzą głównie ze spalania paliw kopalnych, użytkowania nawozów rolniczych oraz
przemysłowej produkcji nylonu.

W 2008 roku spowodowana przez człowieka emisja CO2 wyniosła 35 miliardów ton. Głównym źródłem tych
emisji jest spalanie ropy, węgla i gazu w elektrowniach i elektrociepłowniach (do produkcji prądu i ciepła), spalanie
paliw w transporcie drogowym i lotniczym oraz produkcja dóbr.
Przy emisji 35 miliardów ton CO2 rocznie, na jednego mieszkańca Ziemi przypada średnio 5 ton CO2.
Tymczasem naukowcy wskazują, że aby zatrzymać zmiany klimatu na bezpiecznym poziomie, trzeba zejść do pozio-
mu 1 tony CO2 na osobę. Pojedyncze drzewo wychwytuje i wiąże zaledwie 5 kg CO2 rocznie. Oznacza to, że „uśred-
niony” Ziemianin potrzebuje aż tysiąca drzew, by zneutralizować prywatną emisję gazów cieplarnianych, przy czym
Polak potrzebuje 2 tysięcy, a Amerykanin 5 tysięcy drzew!

Nie tylko klimat…

Zmiany klimatu będą miały poważne konsekwencje dla światowych gospodarek.
Noblista Nicolas Stern wylicza, że straty gospodarcze na przestrzeni najbliższego półwiecza mogą wynieść
nawet 10 000 miliardów euro rocznie. Unia Europejska i amerykański Pentagon przewidują, że brak wody, żywności
i podnoszenie się poziomu wód oceanicznych będą skutkować konfliktami zbrojnymi i intensywną migracją klima-
tyczną do bezpieczniejszych regionów.


 przebieg zajęć

Temat: K
 limatyczne ABC, każde dziecko
o tym wie!
Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części)

Cele:
dziecko odróżnia pogodę od klimatu,
dziecko wskazuje podstawowe przyczyny i konsekwencje zmian klimatu,
dziecko rozwija umiejętności muzyczne i plastyczne,
dziecko pracuje samodzielnie i w grupie.

Metody pracy: burza mózgów, gry dydaktyczne, nauka piosenki, praca pod kierunkiem

Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna

Środki dydaktyczne: • w teczce 4 kolorowanki formatu A3 przedstawiające postaci dzieci ubrane odpowied-
nio do warunków pogodowych panujących podczas jednej z czterech pór roku; • na płycie CD konturowa mapa Polski,
ilustracje 3 różnych rodzajów pogody i 3 różnych stref klimatycznych, ilustracje przedstawiające zmiany w porach roku,
lizaki z buzią uśmiechniętą i smutną, ilustracje ze zjawiskami przyjaznymi i nieprzyjaznymi dla środowiska i klimatu, 4
rozsypanki przedstawiające konsekwencje zmian klimatu; • pozostałe: wata, sreberko, pastele, żółty błyszczący papier,
biały i granatowy miękki papier, plastelina, skakanki/gumy do skakania/taśma/sznurek

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie
Nauczyciel prosi dzieci, aby spojrzały przez okno i zadaje pytanie, jaka jest dziś pogoda (świeci
słońce, pada deszcz/śnieg, wieje łagodny/silny wiatr, niebo jest czyste/zachmurzone). A jaka była wczoraj? 2 min.
Czy ktoś domyśla się, jaka będzie jutro?

Realizacja tematu
1. E lementy pogody. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy. Z materiałów leżących przy stoli-
kach dzieci przygotowują elementy pogody: wycięte przez siebie chmurki (z miękkiego białego 10 min.
i granatowego papieru), słoneczka (błyszczący żółty papier), śnieg (watka), deszcz (kuleczki zro-
bione ze sreberka), pioruny (czerwona plastelina), wiatr (białe, szare pastele). Elementy pogody
do przygotowania można wybrać w zależności od pory roku, np.: zima – śnieg, wiatr, słońce,
chmury, lato – słońce, deszcz, pioruny, chmury.

2. Prognoza pogody. Nauczyciel wiesza planszę z wyrysowanym konturem Polski (z zaznaczo-

nym morzem na północy i górami na południu) i czyta prognozę pogody. Dzieci doczepiają 5 min.
przygotowane przez siebie elementy pogody w odpowiednie miejsca na mapie.

Przykładowa prognoza pogody

W dniu dzisiejszym nad morzem przewidziana jest piękna, słoneczna pogoda. Na całym wy-
brzeżu Bałtyku będzie świeciło słońce, a temperatura osiągnie 22°C. Tylko gdzieniegdzie
pojawią się chmury. W stolicy Polski, Warszawie, również dużo słońca, jednak wieczorem
przez miasto mogą przejść gwałtowne burze. W górach należy spodziewać się nieco gorszej
pogody. Temperatura dojdzie jedynie do 15°C, pojawią się gęste chmury, z których będzie
padać ulewny deszcz. Będzie wiał silny wiatr.


 Fot. Marta Szczypek
Wspólne malowanie kolorowanki pokazującej właściwy strój na daną porę roku.

3. N auka piosenki: „Słoneczko nasze rozchmurz buzię, bo nie do twarzy ci w tej chmurze, sło-
neczko nasze rozchmurz się, maszerować z tobą będzie lżej!” – dzieci śpiewają utwór, stojąc 5 min.
w kółku, wykonując przy tym ruchy:
„Słoneczko nasze rozchmurz buzię” – dzieci wskazują na uśmiechniętą buzię,
„bo nie do twarzy ci w tej chmurze” – dzieci łapią się za twarz, udają zatroskanie, smutek,
„słoneczko nasze rozchmurz się” – dzieci ponownie wskazują na uśmiechniętą buzię,
„maszerować z tobą będzie lżej”– dzieci w jednym miejscu maszerują.
Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania.

4. Co to jest pogoda? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawia-
jącymi trzy różne rodzaje pogody (np. deszczową, słoneczną, wietrzną), przyczepia je na tablicy
2 min.
i wyjaśnia, co to jest pogoda (stan atmosfery w danej chwili; niekiedy zmienia się z godziny na
godzinę; pogodę możemy obserwować, np. gdy wyjrzymy za okno: czy pada deszcz/śnieg, czy jest
ciepło/zimno, czy jest wietrznie/pochmurnie, itp).

5. Pory roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, którą porę roku lubią najbardziej i dlaczego (od-
powiedzi dzieci: zimę, bo jest dużo śniegu, lato – jest ciepło, wiosnę – wszystko kwitnie, jesień – spadają
liście, itp.). 3 min.

6. Kolorowanki. Każda grupa otrzymuje białą kartkę formatu A3 z obrazkiem do pokolorowania;

kolorowanki przedstawiają dzieci ubrane odpowiednio do warunków pogodowych panujących
podczas jednej z czterech pór roku (lato – koszulka, krótkie spodenki/spódniczka, kostium kąpie- 10 min.
lowy; zima – czapka, szalik, kombinezon, itp.); w grupach dzieci mają za zadanie pokolorować
wspólnie swoją postać.

7. Co to jest klimat? Nauczyciel pokazuje dzieciom sztywne karty z ilustracjami przedstawiają-
cymi trzy różne rodzaje klimatu (np. równikowy, polarny i umiarkowany), przyczepia je po prze-
3 min.
ciwnej stronie tablicy niż obrazki dotyczące pogody i wyjaśnia, co to jest klimat (charakterystycz-
ne dla danego obszaru zjawiska pogodowe, np. ilość opadów deszczu lub temperatura, o których
wiemy dzięki wieloletnim obserwacjom; klimat danego miejsca nie powinien się zmieniać; w Polsce
panuje taki klimat, że występują cztery różne pory roku – wiosna, lato, jesień, zima; na tropikalnej
wyspie przez cały rok jest ciepło i słonecznie, a w okolicach bieguna północnego klimat polarny cha-
rakteryzuje się długą zimą i krótkim latem). Wspólnie dochodzą do wniosku, że pogoda i klimat to
dwa różne zjawiska.

8. N auka wierszyka. Dzieci stają w kółku i uczą się wierszyka. Słowa zawarte w wierszyku ilu-
strują odpowiednimi ruchami: 5 min.
„Gdy o POGODĘ pytamy, za okno wyglądamy,
Pór roku następowanie to o KLIMAT pytanie.
Pogoda i klimat – dwie różne rzeczy, o czym od dziś wiedzą dzieci!”


 przebieg zajęć

9. Zmiany w porach roku. Nauczyciel zadaje dzieciom pytanie, czy zaobserwowały zmiany
w porach roku w Polsce. Pokazuje zestawy obrazków przedstawiających sytuację kiedyś i teraz. 5 min.
Dzieci mają za zadanie podać kolejność chronologiczną obrazków:
z aśnieżony stok w górach, wielu zjeżdżających narciarzy / stok górski prawie bez śniegu,
niewielu narciarzy,
ludzie spacerujący po ulicy, lekko ubrani / ludzie kąpiący się w mieście w fontannach,
rodzina świętująca Boże Narodzenie, a za oknem śnieg i mróz / rodzina świętująca Boże
Narodzenie, a za oknem szarozielone pole.

10. Przyczyny zmian klimatu. Nauczyciel prosi dzieci, aby pomogły mu wskazać przyczyny
tego, że na Ziemi jest coraz cieplej. Dzieci siadają przodem do nauczyciela, dostają tekturowe 8 min.
lizaki – z buzią uśmiechniętą po jednej stronie, po drugiej – z buzią smutną; w zależności od
pokazanego przez nauczyciela obrazka dzieci mają pokazać lizak z właściwą buźką:
zjawiska nieprzyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią smutną):
samochody stojące w korku, dymiące fabryki, samoloty zostawiające smugi dymu, ludzie
spalający odpady na ognisku, wycinanie lasów,
zjawiska przyjazne dla środowiska i klimatu (dzieci podnoszą tabliczkę z buzią uśmiechnię-
tą): jeżdżenie na rowerze, chodzenie pieszo, pływanie żaglówką, sadzenie drzew, segre-
gowanie odpadów, chodzenie na zakupy z torbą materiałową.

11. Konsekwencje zmian klimatu. Każda z czterech grup otrzymuje od nauczyciela rozsypan-
kę przedstawiającą inną konsekwencję zmian klimatu (np. topniejący lodowiec górski, lodowce
zamienione w pływające kry w Arktyce, wysuszone pole, zalewanie wyspy koralowej, pożar sza- 5 min.
lejący w Australii, zalany Nowy Orlean); każda z grup określa, co ukazuje ich obrazek i omawia
z nauczycielem zaobserwowaną sytuację.

12. Zwierzęta i zmiany klimatu. Nauczyciel

układa na podłodze trzy koła (ze skakanek, 5 min.
gumy do skakania, taśmy czy sznurka, najle-
piej koloru niebieskiego), które symbolizują
oczka wodne. Podczas gry dzieci naśladują
skaczące żaby. Gdy gra muzyka (np. odgłosy
natury), żaby poruszają się wokół oczek wod-
nych, gdy muzyka ucichnie, muszą wrócić
Fot. Marta Szczypek

do wody. Po pierwszej rundzie nauczyciel

głośno zauważa, że temperatura się pod-
nosi, co powoduje, że jedno oczko wysycha
(nauczyciel zabiera jedno koło). Gdy milknie
muzyka, dzieci-płazy muszą zmieścić się do
pozostałych dwóch oczek. Zabawa jest kon- Przedszkolaki za pomocą lizaków ze smutną
tynuowana, aż nie pozostanie żadne oczko. i uśmiechniętą buzią wskazują zjawiska
pozytywne i negatywne dla klimatu.
Dzieci wspólnie z nauczycielem analizują
sytuację.

Podsumowanie
Dzieci siadają przodem do ozdobionej wcześniej elementami pogody mapy Polski, nauczyciel
zadaje pytanie, jaka pogoda może być za 20–30 lat, gdy nie będziemy dbać o klimat i wymienia 2 min.
negatywne czynności przyczyniające się do ocieplenia atmosfery. Zaprasza chętnego przed-
szkolaka do zostania na chwilę „przedszkolnym prezenterem pogody” i ułożenia „pogody przy-
szłości” – np. wszędzie słoneczka, dużo burz z piorunami.


 przedstawienie

Kłótnia pór roku

Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich

OBSADA: III SCENY

NARRATORZY Scenografia: dowolna, związana z pogodą, przyrodą, mogą pojawić się
WIOSNA, LATO, JESIEŃ, ZIMA w tle obrazki przedstawiające pory roku, symbole pogody, niszczycielską
SŁOŃCE działalność człowieka (np. dymiące kominy, samochody stojące w korku, wy-
3 CHMURKI cinanie lasów itd.).
WIATR REKWIZYTY:
Symboliczne elementy strojów pór roku – mogą być zaznaczone kolorystycznie.
Chmurki dobrze wyglądają, gdy przytulają do siebie nieduże białe poduszki.
Wiatr potrzebuje kawałek zwiewnej tkaniny, którą trzyma podczas krążenia
wokół zgromadzonych.
Narratorzy mogą być przebrani za inne elementy pogody (deszcz, śnieg, chmury
w innych kolorach, itp.).

Scena I WIOSNA: Jestem piękna i radosna,

Ze mną życie się zaczyna,
(Wchodzi słońce, rozgląda się, przeciąga, kłania się nie to, co ta sroga zima.
publiczności i siada na środku, najlepiej na dużym Budzę pąki, sypię kwiatem
krześle. Wchodzi narrator, kłania się i mówi) i przyjemniej jest niż latem
Czyż nie jestem najpiękniejsza,
NARRATOR: Wszystkie cztery pory roku najzieleńsza i najszczersza?
pełne dumy i uroku,
kolorowe są i młode, NARRATOR: Pokiwało głową lato:
własną mają też pogodę.
Wiosną słońce, gwiazdy gasną, LATO: A ja na to jak na lato.
zimą śnieg i już jest jasno, Zanim się tu zazielenisz,
z małej chmurki duży deszcz, wiele błota jest na ziemi.
w ciepłe lato miło jest. Zimno, ciemno, deszcz i słota
– to wiosenna jest robota.
A jesienią? Tak, jesienią
Są i burze i roztopy,
chłodne wiatry w polu wieją.
potem powódź i potopy.
To jest właśnie polski klimat.
Latem wszystko jest inaczej
Pory roku klimat trzyma.
– ja na świecie więcej znaczę.
Wszystko ma swe miejsce, czas.
Dam jeść wszystkim, to ma rola,
Pory roku cieszą nas. bo bogato w lasach, polach.

(Wchodzą pory roku i głośno dyskutują wszystkie naraz,

JESIEŃ: Jak nie upał, to znów susza,
obok stoją chmurki. Gdy narrator zaczyna mówić, pory
co do głodu wszystkich zmusza.
roku stają daleko od siebie wielce obrażone)
Bo gdzie susza – tam jest głód
NARRATOR: K łóciły się pory roku i pomoże tylko cud.
w piękny noworoczny ranek, Nie ma to jak sad jesienią:
która z nich jest najważniejsza, wszystkie jabłka się rumienią,
która królową zostanie. pełne warzyw są ogrody,
Pierwsza przemówiła wiosna: zanim przyjdą późne chłody.


 przedstawienie
ZIMA: Jakie to są twoje chłody
– dużo błota, dużo wody.
Brudno robi się, ponuro
– brzydkie niebo z ciemną chmurą.
No a zimą czysto, jasno,
ziemia ma kołderkę własną.
Śpią roślinki i zwierzęta,
jest wesoło, idą święta.
WIOSNA: Zima – pora doskonała?
Lodem skuta ziemia cała.
Twardo, zimno, zawierucha,
nie wychodzić bez kożucha.
Wiosną można zdjąć czapeczkę
i zamienić na chusteczkę.
NARRATOR: I tak długo kłótnia trwała.
Każda pora rację miała.
(Pory roku siadają tyłem do siebie)
Scena II
NARRATOR: Tej kłótni się przyglądały
dwie malutkie chmurki białe.
Na niebie się zatrzymały,
z kłótni nic nie zrozumiały.
(Chmurki mogą stać z boku, blisko przodu sceny)
1 CHMURKA: Taki dzisiaj piękny dzionek.
O co kłócą się, szalone?
Każda pora jest wspaniała,
czemu nie chcą wspólnie działać?
2 CHMURKA: Każda pora roku płynie
i ze swych zwiastunów słynie:
wiosna ze snu ziemię budzi,
lato w mig opala ludzi,
a jesień liście maluje,
zima śnieżką w nas celuje.
(Słońce wstaje z krzesła)
SŁOŃCE: Macie rację, moje panie.
Lepiej niech już tak zostanie.
Choć bywają zagadkowe
złe warunki pogodowe,
to najbardziej ja się wściekam
na działalność złą człowieka.
10
3 CHMURKA: A co człowiek ma do tego,
że w pogodzie dużo złego?
Jak człowiek postąpić może,
żeby już nie było gorzej?
SŁOŃCE: Wszystkim ludziom dobrze znany
straszny efekt cieplarniany.
No a to się wzięło stąd,
że nieoszczędzany prąd.
Ludzie mogą porom pomóc,
a nie prąd marnować w domu.
WIATR: Szszszszszsz! Co za czasy,
wycinają ludzie lasy!
Gdzie ja teraz się podzieję?
Nie powieję – oszaleję.
I w tornado się zawinę
i popsuję coś lub zginę.
(Słońce łapie wiatr za ramię)
SŁOŃCE: Cicho, wietrze! Plany snuję,
kto dziś ciebie potrzebuje?...
Błyskawiczny pomysł taki:
tam na polu są wiatraki,
zatańcz z nimi, niech się kręcą,
dużo prądu zaoszczędzą.
WIATR: Lecę, pędzę tam na pole,
zamiast jęczeć, pomóc wolę!
(Odlatuje robiąc okrążenie wokół
zgromadzonych)
1 CHMURKA: Takich ludzi nam potrzeba,
bo na ziemi działać trzeba:
uspokoić roku pory
i złagodzić wszystkie spory.
2 CHMURKA: Żeby ludzie na rowerze,
albo pieszo, mówiąc szczerze,
mogą dla zdrowia żaglówką,
a nie wciąż tylko taksówką.
3 CHMURKA: Błyskawicznie działać trzeba,
by nie było dymu z nieba,
a deszcze czyste padały,
zdrową wodę dostarczały.
(Wszyscy wzajemnie podają sobie ręce
– jak do powitania. Potem siadają w jednym kole,
razem z nimi pory roku)

Scena III (epilog)
(Jak poprzednio. Wchodzi narrator)
NARRATOR: Wiecie, co się stało dalej?
Wszyscy ciężko pracowali
i uczyli ludzi co dzień,
by z klimatem żyli w zgodzie.
(W tym momencie aktorzy mogą widzom
rozdawać obrazki, np. kolorowanki ekologiczne.
Mogą też z tym zaczekać do końca inscenizacji,
żeby nie odwrócić obrazkami uwagi dzieci
od tego, co przedstawiają)
NARRATOR: Wszystko do normy wróciło.
I dobrze się zakończyło.
Na jakiś czas, daję słowo,
każda pora jest królową.
(Na te słowa chmurki i słońce zakładają
porom roku korony)
koniec
przedstawienie
SŁOŃCE: Ziemia naszym domem jest
czy w pogodę, czy też w deszcz.
Bądź dziś królem – dbaj o klimat.
Klimat nas przy życiu trzyma.
Pomagajmy póki czas,
by był zdrowy każdy z nas.
Piosenka „Słoneczko, uśmiechnij się”
muz. K. Gaertner, sł. A. Bernat
Słoneczko śpiewa na cały głos,
Choćbyś miał bracie kłopotów sto,
Słoneczko z góry uśmiecha się,
Słoneczko woła przez cały dzień.
Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się,
Słoneczko śpiewa i woła cię.
Uśmiechnij się, wyprostuj się,
Słoneczko śpiewa i woła cię.
Słoneczko, słonko ma złoty blask,
Wędruje ciągle przez cały świat,
Słoneczko do nas woła zza gór,
A ze słoneczkiem woła nasz bór.
Refren: Uśmiechnij się, wyprostuj się...
11
 część teoretyczna

Oszczędność energii a zmiany klimatu

Populacja ludzka stale rośnie. Siłą rzeczy rośnie zapotrzebowanie na energię. I to
gwałtownie – do połowy wieku przewiduje się dwukrotny wzrost popytu na prąd.
Ten trend pozostaje w jawnym kontraście do innego fundamentalnego zjawiska
– czas tanich, łatwo dostępnych źródeł ropy i gazu właśnie dobiega końca.

Jak więc sprostać temu wyzwaniu i uniknąć poważnego kryzysu energetycznego? Jak zapobiec kryzysowi
klimatycznemu? Należy jak najszybciej odejść od paliw kopalnych (wyczerpywalnych) do źródeł odnawialnych (nie-
wyczerpywalnych). Do wyprodukowania wiatraków, turbin do elektrowni wodnych i paneli słonecznych też trzeba
energii. I to na to powinniśmy przeznaczyć nasze ostatnie złoża ropy i gazu.

Z czego obecnie czerpiemy energię?

W 85% z paliw kopalnych: ropy, węgla i gazu. Pozostałe to energetyka jądrowa i źródła odnawialne: wiatr, słoń-
ce, energetyka wodna, geotermalna, energia pływów i fal oceanicznych, biopaliwa pierwszej i drugiej generacji oraz
algi (biopaliwa trzeciej generacji).

Co z tym węglem?
energia wody 6,3% 6,3% energia geotermalna Obiegowa opinia głosi, że „Polska wę-
i inne źródła
energia glem stoi”. Ściśle rzecz ujmując – stała. Upie-
nuklearna 5,9% ranie się przy inwestycjach w nowe elektro-
27,4% węgiel wnie węglowe jest zagrożeniem nie tylko
kamienny dla klimatu, ale też dla naszej gospodarki.
Dlaczego? W dłuższej perspektywie ceny wę-
gla będą rosły. Chiny już dziś spalają 3 mld
ropa 36%
22,8% gaz ton węgla rocznie, co stanowi ponad po-
naftowa
ziemny łowę światowego wydobycia. Apetyt Chin
stale rośnie, co przełoży się na glo­balny
wzrost cen tego surowca.

Wykorzystanie źródeł energii na świecie (2006).

źródło: Amerykańska Agencja Informacji Energetycznej (EIA)

Węgiel jest najbrudniejszym z paliw kopalnych. Ma najwyższą emisję gazów cieplarnianych na

jednostkę wyprodukowanej energii. Oprócz gazów groźnych dla klimatu z kominów elektro-
wni ulatniają się siarka i metale ciężkie, zwiększając zachorowalność na choroby cywilizacyjne.
Co więcej, węgiel spalany jest w elektrowniach wysoce nieefektywnie. W przestarzałych polskich
zakładach zaledwie 25–35% energii zawartej w węglu przetwarza się na elektryczność.

Energetyka wiatrowa
Energetyka wiatrowa rzeczywiście nabrała wiatru w żagle. Spośród źródeł odnawialnych rozwija się najbardziej
dynamicznie – instalowana moc rośnie o około 30% rocznie. Przez 10 lat, między 1999 a 2009 rokiem, produkcja ener-
gii z wiatru wzrosła ponad sześć razy! Liderem są Stany Zjednoczone, z ponad dwudziestoprocentowym udziałem
w światowym rynku produkcji energii wiatrowej.
Farmy wiatrowe stają i na lądzie, i na morzu. Siła wiatru, a więc i moc elektrowni, jest na morzu wyższa, ale
wyższe też są koszty postawienia morskiej farmy wiatrowej. Nie zniechęca to inwestorów. Brytyjczycy budują u ujścia
Tamizy elektrownię o mocy 1,3 GW. Tylko ta jedna elektrownia zaspokoi zapotrzebowanie na prąd 1/3 Londynu.
Energetyka wiatrowa to nie tylko wielkie elektrownie. W Europie Zachodniej coraz popularniejsze stają się
nieduże elektrownie przydomowe, do nabycia w marketach budowlanych.

12
 część teoretyczna

Nasycenie elektrowniami wiatrowymi w Polsce należy do najniższych w Europie. Moc zainstalowana w ener-
getyce wiatrowej to zaledwie 1005 MW. Należymy do krajów średnio zasobnych w energię wiatru. Najlepsze warunki
wiatrowe ma wybrzeże Bałtyku, Pobrzeże Kaszubskie i Suwalszczyzna. Wiatraki warto stawiać również na Nizinie
Mazowieckiej, w centralnej Wielkopolsce, w Beskidzie Śląskim i Żywieckim.

– pozwala zaspokoić nasze zapotrzebowanie na prąd
Roczne promieniowanie całkowite na terenie Polski
źródło: thermalenergy.com.pl
Energetyka słoneczna
Energia słoneczna ma mnóstwo zalet. Jest po-
wszechnie dostępna, w czasie eksploatacji nie szkodzi
środowisku naturalnemu. Co ważne, panele fotowoltaicz-
ne (służące do produkcji prądu) nie zużywają się. Po 20
latach produkują prawie tyle samo prądu, co na początku.
Koszt eksploatacji jest minimalny i ogranicza się do serwi-
sowania instalacji.
Słońce jest uniwersalnym źródłem energii
(panele fotowoltaiczne), ciepło (kolektory słoneczne),
a nawet potrzeby transportowe (prąd zasili akumulatory
samochodu elektrycznego).
Wbrew obiegowej opinii nasłonecznienie w Pol-
sce (1600 godzin w ciągu roku) jest wystarczające, by
instalowanie paneli fotowoltaicznych miało sens. Panele
pracują również przy zachmurzonym niebie, pochłania-
jąc światło rozproszone.

Ogniwa fotowoltaiczne są kosztowne. Ich cena jednak stale spada – wraz z postępem technologicznym i zwięk-
szaniem produkcji. Dziś energia ze słońca jest 2–3 razy droższa od energii z węgla, gazu i ropy. Eksperci oceniają jednak,
że na przestrzeni najbliższych 10 lat energetyka słoneczna stanie się w pełni konkurencyjna wobec tradycyjnych źródeł
energii. Prąd z dobrze zlokalizowanych farm słonecznych może być nawet dwa razy tańszy niż prąd z węgla.

Energia z wody
To źródło odnawialne wykorzystywane na największą skalę. Potężne elektrownie wodne lokuje się zazwyczaj
w regionach górzystych (o wysokich spadkach wody). Liderem hydroenergetyki jest Norwegia (energia z wody za-
pewnia tam niemalże 100% zapotrzebowania na prąd).
Elektrownie wodne częściowo rozwiążą problem niestabilności produkcji energii z innych źródeł odnawial-
nych. Tzw. elektrownie szczytowo-pompowe potrafią magazynować energię. W dni wietrzne lub słoneczne mogą
wykorzystać nadwyżki odnawialnego prądu do wpompowania wody ze zbiornika na dole do zbiornika na górze.
Kiedy nie ma słońca i wiatru, odzyskują ten prąd, przepuszczając zgromadzoną wodę przez turbiny.
Ocenia się, że w Polsce wykorzystujemy nasze wodne zasoby zaledwie w 12%. Rozwój dużych hydroelektrow-
ni jest jednak rozwiązaniem kontrowersyjnym ekologicznie – instalacje przerywają szlaki migracyjne ryb, mieląc je
w turbinach prądotwórczych. Mniej problematyczne są małe elektrownie wodne, usytuowane na rzeczkach, a zarzą-
dzane przez lokalnych, indywidualnych inwestorów.

Geotermia
W przypadku energii geotermalnej sięgamy po ciepło zgromadzone we wnętrzu Ziemi. Geotermia wykorzy-
stywana jest głównie do ogrzewania budynków (produkcja prądu możliwa jest tylko w przypadku bardzo gorących
źródeł). Liderem wykorzystania energii geotermalnej jest Islandia – ciepłem wnętrza Ziemi ogrzewa się tam niemal
90% budynków. Sęk w tym, że z dobrodziejstw energii Ziemi mogą korzystać tylko miejscowości położone w pobliżu
instalacji geotermalnych – tak jak Pyrzyce, gdzie wody geotermalne zaspokajają zapotrzebowanie na ciepło 13 tysięcy
mieszkańców. Co więcej, liczba miejsc o sprzyjających warunkach do produkcji energii geotermalnej jest ograniczona.
Polska ma ponoć niezłe warunki geotermalne, jednak wobec rozbieżności szacunków konieczne jest dokładniejsze
zbadanie naszego potencjału.

13
 część teoretyczna

Biomasa i biopaliwa
Skąd się bierze energia w biomasie? Rośliny w procesie fotosyntezy wiążą w swoich strukturach pierwiastek
węgla. A to węgiel (tak jak w paliwach kopalnych) jest źródłem energii. Energię zawartą w biomasie można przekształ-
cić na energię użyteczną w postaci prądu, ciepła i paliw transportowych.

Spalanie biomasy a spalanie węgla i ropy

Spalanie biomasy i umieranie drzew również uwalnia do atmosfery dwutlenek węgla. Dla-
czego więc postrzegamy to jako receptę na zmiany klimatu, a piętnujemy emisje ze spalania
węgla i ropy? Teoretycznie, spalanie biomasy nie zwiększa zawartości CO2 w atmosferze, gdyż
wcześniej, wzrastając, drzewa wychwytywały z atmosfery dwutlenek węgla. Spalając drewno
wypuszczamy to, co wcześniej zostało związane. Wychodzi na zero. Inaczej ma się sprawa
z paliwami kopalnymi. Węgiel był w nich wiązany przez miliony lat, głęboko pod ziemią. Teraz
w bardzo krótkim czasie wypuszczamy dodatkowe ilości CO2, których nie jest w stanie pochło-
nąć naziemna roślinność.

Biopaliwa pierwszej generacji to rośliny uprawne (rzepak, kukurydza, buraki cukrowe, trzcina cukrowa).
Ich rozwój jest problematyczny, bo potrzeby energetyczne pozostają w bezpośredniej konkurencji wobec potrzeb
żywnościowych. Biopaliwa drugiej generacji to pozostałe formy biomasy. To m.in. celulozowe resztki organicz-
ne, odpady leśne i rolne, ale też biogaz. Na razie technologie wykorzystania resztek organicznych mają niewiel-
kie zastosowanie. Są droższe i charakteryzują się wyższym stopniem skomplikowania niż technologie dla biopaliw
pierwszej generacji.

Negawaty – złota żyła efektywności energetycznej

Nie wolno zapominać, że najlepsza energia to ta niewykorzystana. Inwestycje w efektywność energetyczną
pozwolą nam ograniczyć zapotrzebowanie na prąd i ciepło. Ocenia się, że najbardziej obiecujące jest inwestowanie
właśnie w efektywne wykorzystanie energii, energetykę słoneczną, wiatrową, a także rozwijanie biopaliw z alg, hodo-
wanych obecnie w instalacjach eksperymentalnych.

Jak oszczędzać energię?

Oto cztery filary oszczędzania energii w domu i w biurze:
1) wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne;
2) wyłączenie trybu czuwania urządzeń (tzw. stand-by);
3) pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne;
4) krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków.

Wymiana urządzeń na bardziej energooszczędne

Wymiana żarówki żarowej na świetlówkę energooszczędną po-
zwala zaoszczędzić 80% energii. Wyższy koszt świetlówki zwraca się dzięki
oszczędnościom na rachunkach za prąd. Wysoki pobór mocy przy zapala-
niu świetlówki to pieśń przeszłości – nowoczesne świetlówki rozpalają się
szybko i nie pobierają wtedy więcej prądu. Nie psują się częściej niż żarówki,
o ile wybieramy wiarygodnego producenta.
Lodówka jest najbardziej prądożernym urządzeniem w domu. Wy-
miana starej lodówki (o zużyciu 800 kWh energii rocznie) na lodówkę klasy
A++ (zużycie 200 kWh rocznie) to oszczędność rzędu nawet kilkuset złotych
rocznie. Różnice w zużyciu energii pomiędzy klasą A+ i A++ jest na tyle duża, Przykładowa etykieta efektywności
że warto od razu inwestować w sprzęt wysoce energooszczędny. energetycznej.

14
 część teoretyczna

Komputer z monitorem w wielu domach detronizuje lodówkę w zakresie zużycia prądu. Przy wymianie kom-
putera warto zwrócić uwagę na zużycie energii procesora i karty graficznej. Pomocne będzie również zainstalowanie
specjalnego programu dostosowującego wydajność procesora do aktualnych potrzeb.

Etykieta efektywności energetycznej określa energochłonność całej gamy produktów

dostępnych na rynku. Klasy efektywności energetycznej obejmują zakres od G do A++,
gdzie A++ oznacza urządzenie najbardziej efektywne. Taką etykietę znajdziemy na
urządzeniach RTV i AGD, takich jak chłodziarki i zamrażarki, pralki, zmywarki, piekarniki
elektryczne, kuchenki mikrofalowe, klimatyzatory, bojlery i kotły centralnego ogrzewania
oraz żarówki i świetlówki.

Inną formą promowania sprzętu energooszczędnego są certyfikaty dla najlepszych dostępnych

produktów. Warto szukać produktów oznaczonych znaczkiem Energy Star (który gwarantuje,
że sprzęt jest co najmniej o 30% wydajniejszy niż inne urządzenia w tej samej klasie).

Wyłączenie trybu czuwania

Tryb stand-by to złodziej energii. Wiele urządzeń pochłania więcej prądu w trybie czuwania, niż kiedy z nich
rzeczywiście korzystamy. Na przykład w przypadku drukarek średnio 93% prądu idzie na czuwanie, a jedynie 7% na
drukowanie. Co więcej, większość używanych przez nas sprzętów pracuje średnio tylko kilka godzin dziennie, a przez
resztę czasu pozostaje w trybie czuwania, co powoduje znaczące straty prądu.
Rozwiązaniem jest podłączenie wszystkich urządzeń elektrycznych do listwy z wyłącznikiem. Urządzenia pra-
cujące wspólnie można pogrupować na oddzielnych listwach. I tak, zestaw „do pracy” (komputer, monitor, drukarka,
skaner, router bezprzewodowy) można podłączyć oddzielnie, a zestaw „do relaksu” (telewizor, tuner telewizji kablo-
wej, DVD) oddzielnie.

Pozbycie się tych urządzeń, które nie są nam potrzebne

Czy rzeczywiście potrzebujemy zegarka na prąd? A elektrycznego podgrzewacza do kawy? Co ze zbędnymi
kartami w komputerze, które bezproduktywnie wysysają prąd?

Krótsze lub rzadsze używanie urządzeń, zmiana nawyków:

 alanie mniejszej ilości wody do czajnika (elektrycznego lub zwykłego) skróci czas
N
gotowania. Podobnie jak przykrycie garnka pokrywką.
Pranie przy niepełnym załadowaniu również jest niepotrzebną stratą energii. Podob-
nie jak zmywanie w zmywarce trzech kubków po kakao. Warto uruchamiać te urządze-
nia, kiedy są pełne.
Szybkie i zdecydowane odkurzanie skróci czas użytkowania odkurzacza. A zmniejsze-
nie jego mocy, kiedy czyścimy parkiet, a nie gęsty dywan, zmniejszy zużycie energii.
Sprawne prasowanie skróci czas używania żelazka.
R zadsze siadanie przed telewizorem i komputerem otwiera nowe możliwości towarzy-
skie i rekreacyjne. Przy okazji możemy liczyć na pozytywne zaskoczenie przy kolejnym
rachunku za prąd.
Przykręcenie termostatu z 23°C do 20°C wyraźnie ograniczy rachunki za prąd.
Inteligentne wietrzenie mieszkania to wietrzenie krótko i zdecydowanie, otwieranie na
oścież drzwi balkonowych, a potem zamykanie okna. Wąska szpara uchylonego okna
przez wiele godzin to istny złodziej ciepła.

15
 przebieg zajęć

Temat: G
 dy energię oszczędzamy,
o środowisko i klimat dbamy!
Czas spotkania: 70 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części)

Cele:
dziecko zna terminy „energia elektryczna” i „elektrownia”,
dziecko umie odróżnić czynności właściwe od niewłaściwych związanych z używaniem
urządzeń elektrycznych,
dziecko wskazuje wiatr i słońce jako źródła energii przyjazne środowisku i klimatowi.

Metody pracy: pogadanka, burza mózgów, gra dydaktyczna, zabawa, zajęcia praktyczne

Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna

Środki dydaktyczne: • w teczce rysunek bloku mieszkalnego i elektrowni, plansze z zachowaniami, instruk-
cja wykonania wiatraczka; • na płycie CD obrazki wielu urządzeń elektrycznych, elementy do czterech rozsypanek
prezentujących różne sposoby wykorzystania paneli słonecznych; • pozostałe: kwadraty wycięte z białego papieru,
korki, patyki do szaszłyków, pinezki, nagranie z dźwiękami szumiącego wiatru, żarówka zwykła i energooszczędna

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie
Nauczyciel rozdaje dzieciom obrazki wielu urządzeń (m.in.: komputer, radio, odkurzacz, pralka,
lampka, lodówka, kuchenka elektryczna, czajnik, suszarka), dzieci opowiadają, jaki sprzęt przed-
stawia ich obrazek i do czego służy. Następnie nauczyciel pyta, co je łączy. Dzieci: wszystkie są
8 min.
podłączane do gniazdka, skąd pobierają energię elektryczną; energia elektryczna prądu elektryczne-
go to energia, jaką prąd elektryczny przekazuje odbiornikowi wykonującemu pracę; każde urządzenie,
żeby działać, musi być podłączone do źródła prądu, z którego czerpie moc, dzieci odżywiają się, żeby
mieć siłę, tak samo urządzenia pobierają energię, by działać.
Nauczyciel pyta też, gdzie powstaje energia elektryczna (w elektrowniach, elektrownia: zakład
przemysłowy wytwarzający energię elektryczną przez przetwarzanie innych rodzajów energii; duże
budynki, w których powstaje prąd).

Realizacja tematu
1. E nergia a zanieczyszczenia. Nauczyciel pokazuje duży rysunek bloku mieszkalnego oraz
elektrowni i pyta dzieci, co on przedstawia. Co robią poszczególne osoby na obrazku? Nauczy-
ciel zaznacza, że każdy korzysta z wielu urządzeń, przez co elektrownie muszą intensywnie 5 min.
działać, by wytwarzać ogromną ilość energii.
Nauczyciel pyta, co należy robić, aby elektrownie nie produkowały takiej ilości spalin (jak naj-
mniej używać urządzeń elektrycznych). Korzystanie z których urządzeń można ograniczyć (kompu-
ter – pobawić się w grę planszową, suszarka – latem włosy same wyschną itd.)?
Za chwilę dzieci poznają zachowania, które przyczynią się do ograniczenia pracy elektrowni,
a przez to do ograniczenia wytwarzania spalin.

2. Z abawa „znajdź różnicę”. Nauczyciel przedstawia dzieciom kilka plansz, na których ukazane
są dwie bardzo podobne sytuacje; dzieci mają wskazać zarówno różnicę, jak i zachowanie boha- 10 min.
tera, które promuje oszczędzanie energii:

16
 Fot. Marta Kałużyńska
Przedszkolaki poznają różnice pomiędzy żarówką zwykłą a energooszczędną

1. Za oknem słońce, Tomek w swoim pokoju bawi się klockami...

a) przy zapalonym świetle
b) przy zgaszonym świetle

2. Karolinka bawi się lalkami, a na biurku...

a) komputer jest wyłączony
b) komputer jest włączony

3. Mama czyta Kasi książkę na dobranoc, a w pokoju...

a) zapalona jest tylko lampka nocna przy łóżku, ułatwiająca czytanie
b) zapalona jest lampka nocna oraz lampka na oddalonym stoliku

4. Tata wstawia wodę na herbatę (obok stoi kubek), czajnik jest...

a) zapełniony cały
b) zapełniony w ilości potrzebnej do zapełnienia jednego kubka

5. Ciocia zrobiła pranie, obok pralki na sznurku wiszą...

a) dwie bluzki
b) trzy bluzki, skarpetki, spodnie

6. Za oknem śnieg, a w pokoju...

a) szeroko otwarte okno, grzejnik włączony na wysoką temperaturę
b) okno zamknięte, grzejnik wskazuje umiarkowaną temperaturę

3. Nauka piosenki. Dzieci uczą się piosenki do melodii „Mało nas, mało nas do pieczenia chleba”:
„Wielki dym, wielki dym 5 min.
leci wprost do nieba
więcej nam, więcej nam
dymu nie potrzeba”
Podczas śpiewania trzymają się za ręce i spacerują w kółeczku.

4. Ż arówki. Nauczyciel pokazuje dwie żarówki – tradycyjną i energooszczędną, następnie pyta,

które dziecko ma w domu żarówkę energooszczędną, pozostałe dzieci namawia do ich uży- 2 min.
wania.

17
 przebieg zajęć

Fot. Marta Kałużyńska

Mali konstruktorzy z własnoręcznie wykonanymi
papierowymi wiatraczkami.

5. O dnawialne źródła energii – energia wiatrowa. Nauczyciel oznajmia dzieciom, że energię

do działania sprzętów domowych można też pozyskiwać w inny, bardziej przyjazny dla środowi- 20 min.
ska sposób, a jaki, niedługo się dowiedzą. Dzieci podchodzą do stolików i wykonują proste wia-
traczki z papieru, korka, patyczków i pinezek. Nauczyciel prosi dzieci, by pokazały, jak wprawić
wiatraczek w ruch.
Co jeszcze wiatr wprawia w ruch? Dzieci odpowiadają: latawiec, szybowiec, żaglowiec, nasiona
dmuchawca, pozwala szybować ptakom, porusza koronami drzew. Przy odgłosach szumiącego 5 min.
wiatru dzieci na sygnał nauczyciela imitują poruszane przez wiatr elementy: szybowiec (wygi-
nają się do przodu i na bok z wyprostowanymi w bok rękoma), ptaki (machają rękoma w górę
i w dół), drzewo (przeginają się całym ciałem na boki z rękami w górze) etc.

6. Energia słoneczna. Nauczyciel dzieli zespół na cztery grupy i informuje dzieci, że wiatr to nieje-
dyne przyjazne dla środowiska źródło energii. Dzieci poznają kolejne, gdy ułożą zagadkę-rozsypan- 5 min.
kę. Każda grupa otrzymuje rozsypankę przedstawiającą inny sposób wykorzystania paneli słonecz-
nych (np. do podgrzewania wody w basenie, do zasilania znaków drogowych, do zasilania domów
prywatnych, do zasilania kalkulatora, do zasilania pojazdów solarnych, do gotowania/grillowania).
Dlaczego słońce pozwala na podgrzanie wody? Nauczyciel prosi dzieci, by zamknęły oczy i wy-
stawiły buzię do słońca/lampy, a następnie opisały swoje odczucia. Dzieci wspólnie z nauczycie-
lem dochodzą do wniosku, że słońce ogrzewa twarz, a więc jest źródłem energii.

7. Zadanie fakultatywne: wykonanie kuchenki solarnej. Do skonstruowania urządzenia po-

trzebujemy dwóch kartonowych pudeł, z których jedno jest nieco mniejsze od drugiego. Mniejsze
w całości malujemy czarną farbą, np. plakatową, a większe oklejamy od wewnątrz spożywczą folią
aluminiową, łącznie z kartonowym zamknięciem. Aby ugotować np. wodę, wystarczy na dnie czar-
nego pudła ustawić garnek z cieczą, pudełko przykryć od góry przezroczystą folią, czarne pudło
włożyć do kartonu pokrytego folią aluminiową i wystawić na słońce. Pomalowane na czarno pudeł-
ko lepiej absorbuje promienie słoneczne, folia aluminiowa odbija je i skupia na garnku z wodą, zaś
przezroczysta folia nie pozwala uciec ciepłu. W tak wykonanej kuchence można zagotować 10 li-
trów wody w dwie godziny. Urządzenie to można wykonać wspólnie z całą grupą przedszkolną.

Podsumowanie
Zabawa ruchowa: dzieci stają w kółeczku i śpiewają piosenkę: „Ojciec Wirgiliusz uczył dzieci
swoje, a miał ich wszystkich sto dwadzieścia troje, hejże dzieci, hejże ha, hejże ha, hejże ha, róbcie 10 min.
wszystko co i ja, co i ja”, chętne dziecko wchodzi do środka kółeczka i mówi np.: Kiedy bawię się
klockami, mam wyłączony komputer, pozostałe dzieci biją brawo, przedszkolak wraca na swoje
miejsce, piosenka śpiewana jest jeszcze raz, kolejne dziecko wymienia inną czynność promującą
oszczędzanie energii, itd. Piosenkę można zaśpiewać bez muzyki bądź skorzystać z nagrania (gdy
dzieci wypowiadają się, nagranie jest zatrzymywane).

18
 przedstawienie

Wędrówki energooszczędnej żarówki

Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich

OBSADA: III SCENY: DOM, ELEKTROWNIA, POLANA

NARRATORZY Scenografia: na podłodze rozłożony jest dywan, najlepiej w kolorze zielo-
ENERGOOSZCZĘDNA ŻARÓWKA nym, żeby w scenie III imitował polanę (może być w kwiaty). Na nim stoją
ZWYKŁA ŻARÓWKA urządzenia domowe, może być ich więcej, np. magnetofon, wentylator, radio,
LAMPA STOJĄCA itp.
LATARKA
ODKURZACZ REKWIZYTY:
ELEKTRYCY (4) Postać główna – energooszczędna żarówka ma wokół głowy biały rulon z plastiku (materiału,
SŁOŃCE papieru).
Zwykła żarówka może mieć białą czapkę.
Dzieci odgrywające urządzenia mogą je mieć narysowane lub stać obok tych prawdziwych
na dywanie.
Elektrycy – symbolicznie w czapkach np. z narysowaną błyskawicą.

Scena I
(W kącie sali siedzi smutna żarówka.
Wchodzi narrator, chwilę patrzy na publiczność i pyta)
NARRATOR: Wiecie, co to jest żarówka?
Cienka szyjka, szklana główka.
I jak wiedzą wszystkie dzieci,
co żarówka robi? Świeci.
Bo żarówka to jest światło.
Trudno zgadnąć? Bardzo łatwo.
(Wskazuje na żarówkę w kącie)
Ta żarówka była inna
i mówili do niej „dziwna”.
Prawdę mówiąc, była ona
trochę jakby zakręcona.
(Wchodzi zwykła żarówka z wyraźnie
zadartym nosem)
ZW. ŻARÓWKA: Jestem zwykła żarówka:
cienka szyja, kształtna główka.
Świecę jasno, znakomicie,
ze mną ludzie mają życie.
Znają mnie tu doskonale
i nie martwią się tym wcale,
że zużywam prądu wiele,
bo to moi przyjaciele.
Bo wyglądam jak żarówka,
nie jak pokręcona główka.
(Podchodzi do niej energooszczędna żarówka i kłania się)
EN. ŻARÓWKA: Jestem żaróweczka biała,
do świecenia doskonała.
Chcę oszczędnie świecić wam,
na prądzie się nieźle znam.
Może ty odpocznij sobie,
ja za ciebie wszystko zrobię.
Chętnie dla was popracuję,
kto mnie dzisiaj potrzebuje?
NARRATOR: Tu się lampa odezwała,
co w pokoju dużym stała:
LAMPA: Co z nią zrobić? Sama nie wiem…
Tu pożytek żaden z ciebie.
Nic wymyślić nie możemy,
dziwoląga tu nie chcemy.
Tu potrzeba tęgiej główki,
a nie skręconej żarówki.
Wcale sobie rady nie dasz
i na próżno się nabiegasz.
Jasno ma być w domu mym,
a ty świecić nie masz czym.
NARRATOR: Odezwała się latarka:

19
 przedstawienie
LATARKA: Może byłaby z nas parka,
lecz gdy ja mam świecić chęć,
muszę mieć żarówek pięć.
Przyjmie cię odkurzacz może?!
ODKURZACZ: To mi w pracy nie pomoże!
Ja poważny jestem gość,
takich żartów mam już dość.
Któżby chciał odkurzać dziś,
gdybyś ty świeciła mi?
Jesteś dziwna – odejdź sobie,
ja porządki tutaj robię.
(Odwraca się do żarówki tyłem)
NARRATOR: A suszarka rzecze dumnie:
SUSZARKA: Chcesz pracować?
To nie u mnie.
Ja układam włosy, suszę,
no i świecić już nie muszę.
Mogę chwilę się poświęcić
I twój lok bardziej podkręcić…
EN. ŻARÓWKA: Suszyć włosy można w słońcu,
a przy tobie – za gorąco.
(Żarówka siada na środku i się martwi)
NARRATOR: „Dziwna” żaróweczka siadła
i ze smutku bardziej zbladła:
EN. ŻARÓWKA: Czy ktoś w końcu się przekona,
że ta główka zakręcona,
nieco inna, lecz też silna,
będzie w pracy bardzo pilna?
Trudno, wnet wyruszę w drogę,
zostać w tym domu nie mogę.
Pójdę w świat, bo tu mi źle,
może ktoś polubi mnie?!
NARRATOR: I jak rzekła, tak zrobiła,
Czym prędzej się oddaliła.
(Odchodzi)
Scena II
(w elektrowni stoi czterech elektryków)
NARRATOR: A tymczasem w kamienicy
elektrownią nazywaną
czterej wielcy elektrycy
narzekają dzisiaj rano:
20
1 ELEKTRYK: Każdy prądu potrzebuje,
więc dlaczego nie szanuje?
Nikt dziś prądu nie oszczędza,
przez to nas w kłopoty wpędza.
I niedługo przez to wszystko
ludzie zniszczą środowisko.
2 ELEKTRYK: Gdy popsute okna mają,
dużo ciepła zużywają.
3 ELEKTRYK: Gdy za oknem jasno mają,
światła wciąż nie wyłączają.
4 ELEKTRYK: Telewizor ciągle gra. Dlaczego?
Przecież nikt nie patrzy w niego,
a jak gra, zużywa prąd.
NARRATOR: I stąd straty?
ELEKTRYCY: Właśnie stąd!
Zacznijmy oszczędzać prąd!
(Odchodzą)
Scena III (epilog)
(Polana, żarówka siedzi pośrodku)
NARRATOR: Wróćmy jednak do żarówki
i jej zakręconej główki.
Zobaczyło ją słoneczko, zawołało:
SŁOŃCE: Żaróweczko!
Czemu smucisz się szalenie?
Dzisiaj ja twój los odmienię.
Nie chcą ciebie, bo się boją,
zostań koleżanką moją.
Jesteś jasna tak jak słońce
i serduszko masz gorące.
Ja oszczędzam prąd i światło,
tak jak ty, choć nie jest łatwo.
Jesteś warta pięć żarówek,
pięć okrągłych, białych główek.
Jesteś dla wszystkich bezcenna,
jesteś energooszczędna!
Jesteś wszystkim nam potrzebna,
żeby ludzie zrozumieli
i oszczędzać prąd zaczęli.
EN. ŻARÓWKA: Och! Dziękuję ci słoneczko,
jestem cenną żaróweczką,
więc potrzebna jestem wam,
chętnie swoją siłę dam.

Obiecuję, zrobię wszystko,
by oszczędzić środowisko.
Przede wszystkim i do końca
czerpać energię ze słońca.
SŁOŃCE: Nikt cię w domu nie docenia,
żadne z prądem urządzenia.
Muszą teraz cię przeprosić
i oszczędną cię ogłosić.
(Żarówka i urządzenia podają sobie ręce)
NARRATOR: Żaróweczka powróciła
i los wszystkich odmieniła.
Stała się im bardziej bliska,
bo nie niszczy środowiska.
Przy niej mniejsze jest spalanie
– to energii oszczędzanie.
Kiedy im pogoda sprzyja –
ze słoneczkiem – wielka przyjaźń.
Obie są zapracowane,
bo pracują dziś na zmianę:
Śpi słoneczko – lampa świeci,
lampa śpi – słoneczko świeci
i opala buźki dzieci.
SŁOŃCE: Pamiętajcie moi mili,
co wam powiem tu w tej chwili:
choć różnimy się tak wiele,
mamy jednak wspólne cele:
Przyjacielem środowiska
każdy, kto pomaga z bliska.
koniec
przedstawienie
A nie tylko grzecznie czeka,
aż ktoś zrobi coś z daleka.
WSZYSCY: Niech nam żaróweczka świeci
sto lat albo dłużej,
Niech oszczędzać prąd naucza,
jasność niech jej służy!
Piosenka do melodii
„Słoneczko późno dzisiaj wstało…”
Słoneczko zawsze wcześnie wstaje
i wciąż energii nam dodaje.
Zaprzyjaźniło się z żarówką
– z tą zakręconą białą główką.
Słoneczko uczy wszystkich z bliska,
co to ochrona środowiska.
I my energię oszczędzamy,
bo ze słoneczkiem dziś działamy.
Refren: S łoneczko nasze pokaż buzię,
energii starczy nam na dłużej.
Słoneczko nasze zostań tu,
my jeszcze nie chcemy iść do snu.
Słoneczko nasze zostań z nami,
czule nas otocz promieniami.
Słoneczko nasze rozchmurz się,
bo z twojej energii żyć się chce.
21
 część teoretyczna

Woda a zmiany klimatu

Ilość wilgoci na Ziemi nie zmienia się od tysiącleci. Tę samą wodę, którą dziś
spożywamy, piły pterodaktyle. Jednakże zmiany klimatu zmieniają wzorce pogo-
dowe. Niedobory wody stają się jednym z największych zagrożeń XXI wieku.

Pamiętajmy, że zmiany klimatu to nie tylko globalne ocieplenie, czyli podnoszenie się temperatury. To cały
szereg groźnych zjawisk, skutkujących pogarszaniem się warunków życia setek milionów mieszkańców globu. Pod-
stawowym problemem staje się dostęp do wody pitnej. Symulacje zmian klimatu wskazują, że regiony dzisiaj suche
wyschną jeszcze bardziej, a wilgotne – dotknie wzrost opadów.

Temperatura a woda
Wzrost temperatur sprawia, że rośnie ilość energii zgromadzona w atmosferze, co sprzyja gwałtownym roz-
ładowaniom. To dlatego rośnie intensywność huraganów i tornad. Wzrasta również parowanie – gorące powietrze
zatrzymuje więcej wody niż zimne. Powoduje to susze. W pustynniejącej Australii słowo „kataklizm” przestało robić na
kimkolwiek wrażenie. To, co kiedyś było kataklizmem, dziś jest stanem normalnym.
Do tej pory ludzkość korzystała z wody wyjątkowo rozrzutnie. Traktowaliśmy ją jako dobro niewyczerpywal-
ne. I słusznie, woda jest niewyczerpywalna. Każda kropla trafi wreszcie do mórz i oceanów, a te, parując, oddadzą
je powietrzu. Sęk w tym, że gospodarując wodą nierozsądnie, zamykamy sobie do niej dostęp. Doprowadzamy do
pustynnienia całych połaci kontynentów oraz obniżamy lustro wody w złożach podziemnych.

Wodny bilans
Wiek XXI może być nie tylko wiekiem konfliktów o wyczerpujące się zasoby ropy i gazu, ale też wiekiem spo-
rów o dostęp do wody. Eksperci oceniają, że w ciągu kolejnych 15 lat już 2/3 ludzkości będzie cierpieć na chroniczne
niedobory wody. A zapotrzebowanie na wodę stale rośnie – na przestrzeni 50 lat potroiło się!
To wynik nie tylko wzrostu populacji, ale też industrializacji – więcej zakładów przemysłowych oznacza większe
zapotrzebowanie na wodę, np. do chłodzenia silników. To również wynik wzrostu poziomu życia w wielu obszarach
globu – i my pobudowaliśmy domki jednorodzinne z ogródkami, które podlewamy czystą, pitną wodą.
Już teraz ponad miliard ludzi nie ma dostępu do czystej wody pitnej. W krajach rozwijających się miliony
kobiet i dzieci godzinami wędrują do źródeł wody, często mocno zanieczyszczonych. Nawet w Europie swobodnego
dostępu do wody jest pozbawionych 41 milionów osób.

Według ONZ w roku 2015 aż 40% ludzko-

Prognozowana zmiana w ilości opadów na koniec XXI stulecia
źródło: NOAA/GFDL
ści nie będzie miało dostępu do najprostszych
urządzeń sanitarnych. Już dziś 2,4 miliarda ludzi
na świecie nie ma zapewnionej dostatecznej
higieny osobistej, co potęguje problemy zdro-
wotne. W każdym momencie połowę miejsc
w szpitalach na świecie zajmują pacjenci cho-
rujący na schorzenia związane z brakiem wody
i jej zanieczyszczeniem. 3,6 milionów ludzi rocz-
nie umiera z powodu takich chorób.
Drugą stronę medalu stanowią ścieki. Je-
dynie 62% populacji świata ma dostęp do dobrej
jakości sieci kanalizacyjnej, oddzielającej ścieki
od wody użytkowej. 1,2 miliarda ludzi w ogóle
nie ma dostępu do kanalizacji. Odchody powo-
dują wiele chorób na świecie, a brak kanalizacji
jest największą pojedynczą przyczyną zakażeń.

22
 1973 r.

1987 r.

1997 r.

Fot. NASA
Wysychanie jeziora Czad – 2001 rok.

Wiek konfliktów o wodę

Konflikt o dostęp do wody pitnej już dziś dotyczy zarówno krajów rozwijających się, takich, jak Chiny i Indie, jak
i uprzemysłowionych, m.in. Stanów Zjednoczonych.

AFRYKA
Na ironię zakrawa fakt, że kraje Afryki, za zmiany klimatu odpowiedzialne w minimalnym stopniu, są tymi zmia-
nami najsilniej dotknięte.
Obszar Afryki objęty dramatyczną suszą obejmuje cały wschód i południe kontynentu: Kenię, Tanzanię,
RPA, Zambię, Angolę, Namibię, Zimbabwe, Botswanę i Etiopię. O dostęp do wody walczą nawet sąsiadujące wioski.
Ożywają odwieczne konflikty plemienne i religijne, co prowadzi do wojen i ludobójstwa.
Sfrustrowani brakiem wody Somalijczycy parają się piractwem. Inni nielegalnie przekraczają granicę z Etiopią
i Kenią, gdzie kradną wodę pitną. To susza spowodowała problemy gospodarcze, które zradykalizowały społeczeń-
stwa Burkina Faso i Nigru, co doprowadziło do wojskowych zamachów stanu.
Należy jednak pamiętać, że nie tylko zmiany klimatu zaostrzają problem deficytu wody w Afryce. Tragedię
potęgują również ludzkie działania, takie jak niekontrolowane rozrastanie się stad bydła, erozja gleb spowodowana
rujnującymi praktykami rolniczymi czy wypalanie sawanny, karczowanie lasów pod pola i pastwiska.

AZJA ŚRODKOWO-WSCHODNIA
Lodowce płaskowyżu tybetańskiego dają źródło największym rzekom zasilającym Azję Środkowo-Wschodnią:
Jangcy i Huang He w Chinach, Gangesowi w Indiach, Indusowi w Pakistanie, Brahmaputrze w Bangladeszu, Salween
i Irrawaddzie w Birmie, a także Mekongowi, płynącemu przez Chiny, Birmę, Tajlandię, Laos, Kambodżę i Wietnam.
Lodowce są największym rezerwuarem słodkiej wody kontynentu azjatyckiego. Zimą gromadziły wodę, którą uwalnia-
ły wiosną, zasilając rzeki. Teraz topnieją trwale, co warunkowane jest zmianami klimatu. Przestały gromadzić wodę.
Chiny nękane są dziś ekstremalnymi suszami. Najdłuższa rzeka Chin, Jangcy, notuje najniższe poziomy w hi-
storii. Wielka Huang He jest eksploatowana przez chińską gospodarkę tak mocno, że przez ponad 200 dni w roku
jej wody w ogóle nie docierają do ujścia w morzu. Chiny zamierzają przeorać kraj kanałami i skierować wody rzek
wypływających z Tybetu z południa na suchą północ. Jedną z tych rzek jest Brahmaputra, źródło wody dla północno-
wschodniej części Indii oraz Bangladeszu.
Podobnie jak w Afryce, przyczyną susz są nie tylko zmiany klimatu. Rabunkowa wycinka lasów i eksploatacja
gleb na potrzeby rolnicze sprawia, że wiele miejsc w Chinach, z Pekinem włącznie, jest narażona na burze piaskowe.

STANY ZJEDNOCZONE
W USA poszczególne stany rywalizują o dostęp do wód rzek. W roku 2007 Karolina Południowa zaskarżyła
w sądzie plany Karoliny Północnej dotyczące zwiększenia pobierania wody z rzeki Catawba na użytek miast Kanna-
polis i Concord.
Alabama i Floryda wygrały spór sądowy z Georgią, która zamierzała spuścić wodę z jeziora Lanier – głównego
źródła wody pitnej regionu Atlanty.
Floryda ponownie weszła w konflikt prawny, tym razem z Korpusem Inżynierów Sił Lądowych USA, który zamierzał
ograniczyć ilość wody spuszczanej ze zbiorników w Georgii, zasilających strategiczną dla Florydy rzekę Apalachicola.

23
 część teoretyczna

AUSTRALIA
Według naukowców kraina kangurów najdotkliwiej odczuje deficyty wody. Już teraz Australia nie jest zasobna
w wodę. Leży w suchej strefie zwrotnikowej, a płaski teren nie sprzyja opadom. Zimny prąd u zachodnich wybrzeży
ochładza ocean, co nie stymuluje parowania wody. Powietrze nadciągające nad kontynent znad oceanu nie zawiera
więc wystarczającej ilości wody.
Wraz ze wzrostem temperatur problem susz i pustynnienia będzie się pogłębiał. Przesuwanie się stref
klimatycznych i opadów (tutaj na południe, od równika) sprawi, że deszcze, które niegdyś spadały na gęsto zalud-
nioną południową część Australii, spadną kilkaset kilometrów dalej na południe, prosto do oceanu. Na południu
Australii zapanuje zaś wieczna susza. Pewnym pocieszeniem dla Australijczyków może być fakt, że na północy
będzie padać bardziej (więc suma opadów pozostanie zasadniczo taka sama). Niestety, obecnie to teren prak-
tycznie niezamieszkany.
Ponad 3/4 farm i pastwisk ulokowano w południowowschodniej Australii. A tam, po raz pierwszy w historii, po-
ziom jezior spadł poniżej poziomu wód oceanu. Susze są tak dramatyczne, że przekroczyły nawet najgorsze prognozy
ocieplenia na lata 50. tego wieku! Z wysuszonych gleb podnoszą się burze pyłowe. Uprawy zbóż spadają drastycznie,
co nasili kryzys żywnościowy nie tylko w Australii, ale na całym świecie. Z przyczyn humanitarnych zabija się zwierzę-
ta hodowlane, by nie konały z pragnienia.

Usychająca plantacja słoneczników w Hiszpanii.

BASEN MORZA ŚRÓDZIEMNEGO I EUROPA

Basen Morza Śródziemnego również pustynnieje. Już dziś około 20 milionów ludzi nie ma dostępu do odpo-
wiednich ilości wody pitnej (na osobę przypada poniżej 500 m3 wody rocznie). Za 15 lat już 80 milionów ludzi w tym
regionie będzie miało ograniczony dostęp do wody. W połowie wieku będzie to niemalże 300 milionów.
W 2007 roku w tureckiej Ankarze władze były zmuszone racjonować wodę. Cypr sprowadza wodę statkami
z Grecji. Susze sprzyjają pożarom, o czym dotkliwie przekonała się Grecja, spustoszona występującymi rok po roku
klęskami pożarów. Według różnych szacunków do końca wieku połowa Hiszpanii stanie się pustynią. Ociepla się tam
szybciej, niż wskazuje średnia światowa. Barcelona, podobnie jak Cypr, importuje wodę pitną tankowcami.

ONZ szacuje, że pustynnienie obejmie 12% terytorium Europy. Brak wody zaszkodzi tury-
styce, która stanowi istotną gałąź gospodarek regionu Morza Śródziemnego. Skutkiem pu-
stynnienia i problemów gospodarczych w krajach południa Europy może być fala migracji na
północ, również do Polski.

24
 część teoretyczna

POLSKA
Przesuwanie się stref klimatycznych sprawia, że do Polski częściej dociera gorące powietrze zwrotnikowe. Zde-
rza się tutaj z zimnym powietrzem z obszarów polarnych. Latem powoduje to wzrost intensywności burz i nawał-
nic. Klimatolodzy ostrzegają, że czekają nas wielkie powodzie opadowe. Jeszcze do niedawna głównym zagroże-
niem było topnienie śniegów po zimie, które skutkowało powodziami roztopowymi i zatorowymi na przełomie zimy
i wiosny. Dziś zaczynają przeważać powodzie opadowe, letnie, związane z gwałtownym oberwaniem chmury lub
wielodniowymi opadami. Czekają nas na przemian długotrwałe susze i potężne, kilkudniowe opady. Groźbę powodzi
opadowych potęgują bogate w wodę układy niżowe, które docierają do nas znad Europy południowej, zwane „niża-
mi genueńskimi”. To właśnie taki niż stał się przyczyną wielkiej powodzi na Odrze w 1997 roku.
Wskutek gwałtownych ulew będziemy tracić coraz więcej cennej słodkiej wody na rzecz Bałtyku. Wielki, gwał-
towny opad natychmiast spływa do rzek. Ziemia nie nadąża z pochłanianiem wody, nie gromadzi jej więc na dalszy
nasz użytek. Rzeki wzbierają, wylewają, a większość wody opadowej unoszą do słonego Bałtyku. Ponadto nie dbamy
szczególnie o rozsądne gospodarowanie źródłami wód podziemnych, eksploatując je ponad miarę.

Jak rozsądnie gospodarować wodą?

Potrzebujemy minimum 50 litrów wody dziennie, by zaspokoić nasze potrzeby związane z piciem, gotowa-
niem i higieną. Przeciętny Polak każdego dnia zużywa około 100–150 litrów uzdatnionej wody. Tymczasem Polska,
na tle Europy, należy do krajów ubogich w wodę. Zaledwie 5% wód ma pierwszą klasę czystości. Warto szanować te
ograniczone zasoby wody.
Codzienne oszczędzanie wody nie musi oznaczać obniżenia komfortu życia. Czasem wystarczą drobne zmiany za-
chowań. W przeciętnej polskiej rodzinie zabiegi higieniczne pochłaniają ok. 40% całości zużycia wody. Można to zmienić:

 mieniając wannę na prysznic. Kąpiel w wannie pochłania 150–200 litrów wody. Pod
Z
prysznicem zadowolimy się 60 litrami wody, obniżając jej zużycie nawet o 2/3!
Płucząc zęby w kubku, a nie pod bieżącą wodą. Zużyjemy pół litra wody, zamiast 16.
Zamykając kurek przy mydleniu rąk. Pamiętajmy, że w ciągu minuty z kranu wycieknie
12–18 litrów wody. Czy to konieczne?
Ograniczając bezproduktywne kapanie. Sprawdzając stan uszczelek możemy zapobiec
ucieczce nawet 90 litrów na dobę.
Instalując baterię oszczędzającą wodę, np. jednouchwytową lub bezdotykową. Pozwo-
li nam to oszczędzić nawet 30% wody.
Inwestując w nowoczesną zmywarkę, o niskim zużyciu wody. Warto pamiętać, by zmy-
warka pracowała tylko przy pełnym załadunku lub w specjalnym trybie oszczędzania
wody i energii „pół wsadu”.
Piorąc tylko przy pełnym załadunku lub korzystając z oszczędnościowego trybu „pół
wsadu”.

Woda pitna i woda deszczowa

Przeciętny Polak zużywa 100–150 litrów wody dziennie. Cenna woda pitna, uzdatniona, pozy-
skana z wodociągu bądź studni, stanowi tylko połowę naszego zapotrzebowania. Potrzebu-
jemy jej do picia, gotowania, kąpieli i zmywania naczyń. Resztę potrzeb możemy zaspokoić
deszczówką. Miękka woda deszczowa doskonale nadaje się do prania, mycia podłóg, mycia
samochodu i spłukiwania wody w toalecie (znika problem kamienia). Wolą ją rośliny donicz-
kowe i ogrodowe.

Deszczówkę przechwytuje się z dachów i balkonów za pomocą rynien, które sprowadzają wodę
do specjalnego zbiornika. Nawet w domu już stojącym można zainstalować prosty zbiornik,
który zgromadzi wodę do podlewania ogrodu. Pełne wykorzystanie możliwości wody deszczo-
wej wymaga jednak uwzględnienia tego pomysłu już na etapie projektowania domu.

25
 przebieg zajęć

Temat: K
 to oszczędza wodę,
od klimatu dostanie nagrodę!
Czas spotkania: 60 minut (z możliwością podziału spotkania na krótsze części)

Cele ogólne:
dziecko zna wartość wody dla człowieka, zwierząt i roślin,
dziecko zna zasady oszczędzania wody,
dziecko zna możliwość wykorzystania wody deszczowej, poznaje termin „deszczówka”.

Metody pracy: burza mózgów, eksperyment, rozmowa, pokaz, gra dydaktyczna, zabawa, praca techniczna

Formy pracy: praca grupowa, zespołowa, indywidualna

Środki dydaktyczne: • w teczce sztywne kartki z rysunkami konewki i kwiatka do pokolorowania, plansze
z zachowaniami; • na płycie CD zdjęcia/rysunki wielu zwierząt; • pozostałe: miska z wodą, papierowe opaski, kredki,
nożyczki, zszywacz, nasiona rzeżuchy, zakrętki od słoików, watka/ręczniki papierowe

Przebieg zajęć:

Wprowadzenie
Co wiemy o wodzie. Nauczyciel pokazuje dzieciom (siedzącym w kółeczku) wodę (przyniesio-
ną najlepiej w misce – butelka nasunęłaby konkretne skojarzenia z piciem) i pyta: 5 min.
Co to jest woda?
Do czego służy (do picia, mycia, gotowania, podlewania kwiatów, itp.)?
Gdzie można ją spotkać/nabyć (w kranie, jeziorze, rzece, morzu, sklepie, itp.)?
C zy dzieci wyobrażają sobie jeden dzień bez wody?
C zy wodę można zastąpić czymś innym?

Nauczyciel wspomina, że są kraje, w których jest bardzo ograniczony dostęp do wody, nie ma
kranów, ludzie muszą pokonywać wiele kilometrów, by zdobyć wodę, którą będą musieli bardzo
oszczędnie używać, by starczyła im do picia, mycia, itd. W Afryce na jednego mieszkańca w ciągu
doby przypada tyle wody, ile my zużywamy podczas umycia rąk.

Realizacja tematu
1. E ksperyment. Nauczyciel proponuje dzieciom, by wspólnie zrobić eksperyment: pod kapiący
kran podstawiają miskę, by sprawdzić, ile wody nagromadzi się w niej podczas zajęć. Do ekspe- 3 min.
rymentu wrócą pod koniec spotkania.

2. Woda potrzebna zwierzętom. Nauczyciel rozsypuje na dywanie wizerunki różnych zwierząt

(przygotować bardzo wiele), następnie prosi, by każde dziecko po kolei wstało i wybrało jedno 10 min.
zwierzę, które potrzebuje wody do życia. Dziecko, które wybrało np. psa, mówi: Jestem psem
i potrzebuję wody do picia i mycia, rybę – Jestem rybą i potrzebuję wody do pływania. Okazuje się, że
wybrane zostały wszystkie zwierzęta, co znaczy, że każde potrzebuje wody do życia.

3. Woda potrzebna roślinom. Nauczyciel ustala z grupą, które dziecko będzie kwiatkiem, a któ-
re konewką i rozdaje dzieciom te rekwizyty do pokolorowania. Następnie dzieci samodzielnie 15 min.
wycinają kształt konewki bądź kwiatka. Kwiatki przyczepiane są zszywką do papierowych opa-
sek, a następnie zakładane na głowę bądź na nadgarstek dziecka.

26
 Fot. Marta Szczypek
Przedszkolaki obserwują, ile wody kąpiącej z niedokręconego
kranu zebrało się w misce podczas trwania zajęć.

Nauczyciel prosi, by dzieci dobrały się w pary – jedna osoba będzie przedstawiać kwiatka, druga
konewkę, a następnie puszcza wesołą melodyjkę, podczas której dzieci w parach tańczą. Kiedy
przestaje grać muzyka, na sygnał nauczyciela, „dzieci-konewki” „podlewają” kwiaty, po czym te
„rosną”, podnoszą się, rozwijają (ramiona, dłonie) płatki.
Nauczyciel mówi, że kwiaty urosły dzięki starannemu i częstemu podlewaniu, tak więc kwiaty
– tak samo jak zwierzęta – potrzebują do życia wody, bez niej by uschły, zwiędły.

4. Woda deszczowa. Nauczyciel pyta, które dziecko mieszka w domu jednorodzinnym (pozosta-
łe dzieci prosi o wyobrażenie sobie takiej sytuacji), następnie zadaje dzieciom pytanie, jak moż- 5 min.
na wykorzystać wodę deszczową, inaczej zwaną deszczówką (koło domu postawić duży zbiornik,
w którym gromadzić będzie się deszczówka, podczas słonecznych dni, kiedy brakuje deszczu, można
tę wodę wykorzystać do podlania ogródka).

5. Wybór właściwego postępowania. Dzieci siadają naprzeciw nauczyciela, a ten pokazuje

obrazki przedstawiające dwie sytuacje, z których jedna promuje właściwe postępowanie, druga 7 min.
– negatywne. Dzieci wskazują sytuację godną naśladowania i uzasadniają swój wybór:

a) Mycie zębów d) Zmywanie naczyń

1. Jaś, który myje zęby z użyciem kubeczka.
2. Jaś, który myje zęby przy odkręconym kranie.
b) Kąpiel
1. Ola, która bierze prysznic.
2. Ola, która bierze kąpiel w wannie.
c) Podlewanie kwiatów
1. Mama, która nabiera do konewki wody deszczowej
z pojemnika na deszczówkę do podlania ogródka.
2. Mama, która nabiera do konewki wody z kranu
do podlania ogródka.
1. Tata, który zmywa naczynia w misce.
2. Tata, który zmywa naczynia pod bieżącą wodą.
e) Golenie się
1. Wujek, który goli się z użyciem miseczki
napełnionej wodą.
2. Wujek, który goli się pod bieżącą wodą.
f) Pranie ręczne
1. Sąsiadka, która pierze ręcznie w misce.
2. Sąsiadka, która pierze ręcznie pod bieżącą
wodą.

27
 przebieg zajęć

6. Z abawa ruchowa. Dzieci stają w kółeczku i śpiewają piosenkę,

wykonując przy tym ruchy ukazujące daną czynność: 10 min.

„Kotek, kotek nosek myje

pyszczek, pyszczek, uszka, szyję
a ja, a ja wraz z koteczkiem
piorę dla mamy chusteczkę!
Woda z kranu kap, kap, kap
piorę chustę, chlap, chlap, chlap
woda z kranu ciur, ciur, ciur
piorę chustkę szur szur szur!”

Sianie rzeżuchy, którą od tej

Fot. Marta Szczypek

pory przedszkolaki mają za
zadanie się opiekować.
Fot. Marta Szczypek

Podsumowanie
1. Nauczyciel z dziećmi wracają do swojego eksperymentu – sprawdzają, ile wody przez czas trwa-
nia zajęć zdążyło nakapać do miski. Uzyskany wynik nauczyciel porównuje z czasem, w którym 5 min.
dzieci się bawią, są z rodzicami na zakupach, są w odwiedzinach u babci, wyszły na spacer, itd.
Nauczyciel pyta dzieci, co by było, gdyby u każdego w domu był niedokręcony kran. Prosi
również, by po przyjściu do domu sprawdziły, czy krany w ich domach są należycie dokręcone.
Zebraną wodę zabierają do kolejnego zadania.

2. Sianie rzeżuchy – dzieci siadają do stolików, każdy dostaje np. dużą przykrywkę od słoika (lub
kubeczek po małym jogurcie), mają wyłożyć ją watką/ręcznikiem papierowym i posypać ziaren- 10 min.
kami rzeżuchy, po czym pokropić wodą (zebraną podczas eksperymentu). Pozostałą ilością wody
nauczyciel podlewa kwiaty.
Przedszkolaki zabierają do domu zasianą rzeżuchę i mają za zadanie się nią opiekować.

28
 przedstawienie

O wędkarzu i smutnej rybce

Bajka w wykonaniu dzieci 5-, 6-letnich

OBSADA: III SCENY

NARRATORZY Scenografia: nad Wisłą. Na podłodze rozłożony jest błękitny materiał lub
WISŁA tiul. Na nim porozrzucane są zgniecione kule gazet. Poza materiałem leży
WĘDKARZ średnia obręcz dla Złotej Rybki.
ZŁOTA RYBKA Postać Wisły: ubrana na niebiesko, z ubrudzoną twarzą i kawałkiem błę-
PIESEK BIAŁY kitnej tkaniny na głowie. Do tkaniny przypięte skrawki gazety lub podartych
PIESEK CZARNY szmatek.
3 GRUPKI DZIECI W scenie II pojawia się łódka – mogą to być symbolicznie dwa związane
(po dwoje, troje lub więcej) krzesełka.
REKWIZYTY:
Torba ekologiczna, obrazek I – A3 z pojemnikami do segregacji odpadów, obrazek II – chmu-
ry z kroplami deszczu i obrazek III – z niekapiącym kranem, kwiatek w doniczce, filiżanka ze
spodkiem i długa szczotka do mycia pleców.

Scena I NARRATOR: Biały mówi do czarnego:

BIAŁY PIESEK: Oj! Zmęczyłem się kolego.

(Wchodzi narrator, kłania się i mówi)
Napić wody by się zdało,
lecz jej w Wiśle strasznie mało.
NARRATOR: Nie tak dawno, niedaleko,
Trudno, wskoczę, ledwo żyję,
nie za górą, nie za lasem
przy okazji się napiję.
martwiła się pewna rzeka,
popłakując sobie czasem:
CZARNY P
IESEK: Nie rób tego, mój kolego!
Zaraz powiem ci dlaczego:
(Wisła wstaje i mówi)
(Wskazuje na śmieci)
WISŁA: Jestem Wisła – wód królowa,
lecz to oczywiste słowa.
Wisła brudna jest i chora
Kiedyś byłam jak wstążeczka,
i potrzeba jej doktora,
dzisiaj jestem brudną rzeczką.
bo zostało jej niewiele,
I do tego coś się stało,
nie jest dla nas przyjacielem.
że jest mnie zupełnie mało.
Ludziom i pieskom zagraża.
Jeśli mi ktoś nie pomoże,
Unikniesz weterynarza,
to się strasznie skończyć może.
gdy na miskę swą poczekasz.
Wisłę omijaj z daleka!
(Siada i płacze, słychać chlupanie wody)
BIAŁY PIESEK: Choć wytrzymać już nie mogę,
NARRATOR: Tuż nad brzegiem naszej wody zapamiętam twą przestrogę.
dwa wesołe pieski młode Lecz gdzie się podziała woda?
po piasku sobie biegały: Nie ma wody, strasznie szkoda...
jeden czarny, drugi biały.
(Pieski znikają ze sceny)
(Wbiegają dwa pieski i przez chwilę biegają
przy dźwiękach skocznej muzyki. A Wisła brudna została
Po chwili zatrzymują się i patrzą na siebie) i zapłakana cała

29
 przedstawienie
Scena II
(Na Wiśle pojawia się łódka.
Wchodzi wędkarz z wędką i podbierakiem lub siatką).
NARRATOR: Obok mostu, tam, gdzie schody,
zszedł nad Wisłę wędkarz młody.
Zapakował swój sprzęt cały
na uroczą łódkę małą.
(Na słowa narratora, wędkarz siada na krzesełko
ze swoimi rekwizytami)
WĘDKARZ: Dziś mam chęć na rybkę tłustą.
nad tą rzeką prawie pustą.
I sam nie wiem, co się stało,
że tak w Wiśle wody mało.
(Kręci głową, zarzuca wędkę)
NARRATOR: Rzucił wędką hak daleko
i cierpliwie, cicho czekał.
Ale cóż to? Co się stało?
Coś mu złapać się udało?
Wśród wiślanej wody śmieci
coś w wyschniętej rzece świeci.
Złota, brudna rybka mała
na haczyk się złapać dała.
(Złota rybka wskakuje do łódki i siada obok wędkarza)
RYBKA: Wielkie dzięki, mój kolego,
wyrwałeś mnie z błota tego.
(Ociera twarz chusteczką)
To przez ludzi tak się stało,
że w tej rzece wody mało.
W Wiśle szybko się uduszę.
Do akwarium trafić muszę.
Jest mi bardzo, bardzo smutno,
kocham Wisłę, płytką, brudną.
To mój dom, to moje miejsce,
dla niej bije moje serce.
WĘDKARZ: A życzenia, powiedz szybko,
przecież jesteś złotą rybką.
Czyń zaklęcie póki czas,
zwrócisz Wiśle dawny blask.
RYBKA: Już nie mogę, choć bym chciała,
wszystkie czary ludziom dałam.
Choć spełniałam ich potrzeby,
nikt z nich nie poprosił, żeby
30
nasza Wisła, nasza miła
czystą rzek Królową była.
Może tobie to się uda,
człowiek czasem czyni cuda…
WĘDKARZ: No dobrze, może spróbuję
Ale nic nie obiecuję…
(Rybka siada do obręczy)
Scena III (epilog)
NARRATOR: Do akwarium rybkę wrzucił,
do przedszkola wnet się zwrócił.
Tu mądrych dzieciaków wiele.
(Wraz z wędkarzem wchodzą dzieci)
WĘDKARZ: Moi mali przyjaciele,
Wisła bronić się nie umie,
każdy musi to zrozumieć.
Trzeba skończyć z tym gadaniem,
pora wziąć się za działanie
i ratować, daję słowo,
żeby była znów Królową!
(Dzieci dzielą się na trzy grupy i rozchodzą się
w różnych kierunkach)
NARRATOR: No i co się stało dalej?
NARRATOR: Wszyscy się poumawiali:
Pierwsza grupa – super dzieci
oczyściła z Wisły śmieci.
Wywiesiła zarządzenia:
(Dzieci zbierają do ekologicznej torby
kule z gazet)
DZIECI: Zakaz w Wiśle jest śmiecenia!
(Pokazują obrazek I)
NARRATOR: Druga grupa – pomysł miała
i deszczówki nałapała.
DZIECI: Z tej deszczówki świetna woda.
Deszczyk złap, bo Wisły szkoda!
(Pokazują obrazek II)

NARRATOR: A ta trzecia – to rzecz jasna,
ruszyła prosto do miasta.
I żeby wodę oszczędzać,
kazała krany przykręcać: i po domach rozpowiemy:
I do picia, i do mycia,
i do prania, gotowania,
i do kwiatów podlewania.
(Pokazują obrazek III)
DZIECI: Bo to wielkie jest odkrycie:
Szanuj wodę – wygrasz życie!
I dla zdrowia i urody
każdy potrzebuje wody!
DZIECKO 1: Odkręcony kran zostawi
ten, co wodę marnotrawi.
A, jak dobrze wszyscy wiecie,
wciąż mniej wody jest na świecie.
(DZIECKO 2 trzyma kwiatek w doniczce)
DZIECKO 2: Więc, gdy czystą chcesz mieć główkę,
możesz łapać w dzban deszczówkę.
I z deszczówki czerpać wodę,
gdy chcą pić roślinki młode.
(DZIECKO 3 trzyma filiżankę ze spodkiem)
DZIECKO 3: Do herbaty wcześnie rano
lepiej lej przegotowaną.,
Dla pragnienia i ochłody
mineralnej popij wody.
(DZIECKO 4 trzyma długą szczotkę
do mycia pleców)
DZIECKO 4: A gdy się wykąpać chcesz,
szybki, chłodny prysznic bierz.
Tu nie będzie wielkiej szkody,
bo zużyjesz mało wody.
WĘDKARZ: Świetnie żeście się sprawili.
Teraz trzeba, moi mili,
żeby własnym czynem, słowem
wszystkim ludziom wbić do głowy,
aby wodę oszczędzali
i oszczędzać pamiętali.
koniec
przedstawienie
WSZYSTKIE
DZIECI: Rozumiemy naszą misję,
więc przez radio, telewizję
Od dziś wodę szanujemy!
Piosenka „Ach, jak przyjemnie…”
Ach, jak przyjemnie kołysać się wśród fal,
Gdy szumi, szumi woda i płynie sobie w dal.
Ach, jak przyjemnie, radosny słychać śpiew,
Gdy szumi, szumi woda i młoda szumi krew.
Bo tak uroczo, tak ochoczo serca biją w nas.
Gdy jest pogoda, szumi woda, tak nam mało
brak do szczęścia.
Ach, jak przyjemnie kołysać się wśród fal,
Gdy szumi, szumi woda i płynie sobie w dal.
Ach, jak przyjemnie, radosny słychać śpiew,
Gdy szumi, szumi woda i młoda szumi krew.
NARRATOR: No a co ze złotą rybką?
Proszę nam powiedzieć szybko!
WĘDKARZ: Dobrze sprawa się skończyła,
rybka do Wisły wróciła.
NARRATOR: A co z Wisłą? Jak tam Wisła?
WĘDKARZ: Wisła wielkością rozbłysła
i jak kiedyś, tak na nowo
nazywano ją Królową.
NARRATOR: Wszystko dobrze się skończyło.
a żeby tak zawsze było,
wody – pamiętajcie dzieci
nie marnować, nie zaśmiecić.
Szanuj wodę, póki czas,
bo bez wody nie ma nas!
WSZYSCY: Szanuj wodę, póki czas,
bo bez wody nie ma nas!
(Kłaniają się)
31
 Wykaz załączników drukowanych, które zostały dołączone do publikacji
wraz z ich oznaczeniami:

Scenariusz 1 „Klimatyczne ABC, każde dziecko o tym wie!”

A1 do A2 – kolorowanki „Pory roku”

Scenariusz 2 „Gdy energię oszczędzamy, o środowisko i klimat dbamy!”

B – plansza „Blok mieszkalny i elektrownia”
C1 do C6 – zabawa „Znajdź różnicę” – oszczędność energii
D – instrukcja wykonania papierowego wiatraczka

Scenariusz 3 „Kto oszczędza wodę, od klimatu dostanie nagrodę!”

E – konewka i kwiatek – wzory
F1 do F6 – zabawa „Znajdź różnicę” – oszczędność wody

NOTATKI

32
 Polecamy strony internetowe

www.mos.gov.pl – oficjalna witryna Ministerstwa Środowiska

www.dzieci.mos.gov.pl – strona Ministerstwa Środowiska dla dzieci
www.klimatolubni.pl – portal dla wszystkich tych, którzy chcą aktywnie przeciwdziałać zmianom klimatu

Strona partnera programu

www.naszaziemia.pl – strona domowa Fundacji Nasza Ziemia

Serwisy informacyjno-edukacyjne
poświęcone ochronie środowiska i klimatu
www.sprzatanieswiata-polska.pl – strona dorocznej akcji „Sprzątanie świata – Polska”
www.klimatdlaziemi.pl – serwis dedykowany kwestiom przeciwdziałania zmianom klimatu
www.ekoedukacja.pl – internetowa baza materiałów edukacyjnych
www.ziemianarozdrozu.pl – strona kompleksowo porusza kwestie zmian klimatu, wyczerpywania się
zasobów paliw kopalnych i kryzysu światowego
www.chronmyklimat.pl – serwis zawiera rzetelne, bieżące informacje i fachowe opracowania związane
ze zmianami klimatu w różnych obszarach życia i gospodarki
www.twojapogoda.pl – najnowsze doniesienia na temat pogody na świecie, anomalie, prognozy

Ważne instytucje
www.ipcc.ch – strona Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC)
www.unfccc.int – strona Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu
www.imgw.pl – strona Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie

Ciekawe programy edukacyjne

poświęcone zmianom klimatu
www.zaklinaczedeszczu.pl – strona programu Kids4Future, zawiera materiały dla nauczycieli oraz gry i zabawy
dla dzieci w zakresie oszczędzania energii
www.climatetrackers.net – witryna organizacji ekologicznej WWF poświęcona wpływowi zmian klimatu na zwierzęta
www.klimat.edu.pl – strona projektu edukacyjnego „Nie podgrzewaj atmosfery” Ośrodka Działań Ekologicznych
„Źródła”; zawiera scenariusze lekcji, rysunki, multimedia
www.ec.europa.eu/environment/climat/campaign – strona kampanii Komisji Europejskiej „Change”

Kalkulatory
www.ziemianarozdrozu.pl/kalkulator – kalkulator emisji dwutlenku węgla
www.kape.gov.pl/php/kalkulator_ecodriven – kalkulator oszczędności paliwa

Ekologiczne gry dla dzieci

http://dzieci.mos.gov/Gry,301.html
http://honoloko.eea.europa.eu/Honoloko.html
http://www.zaklinaczedeszczu.pl/flash/index.htm
http://www.buliba.pl/gry/gry-ekologiczne.html
http://www.gry.jeja.pl/2233,ekologiczna-przeprawa.html
http://www.gry.jeja.pl/3881,ekostrategia.html
http://www.e-gierki.com/tag-ekologiczne.html
http://www.sciencemuseum.org.uk/exhibitions/energy/site/QuizInteractive10.asp
 Zapraszamy na stronę internetową programu:

www.klimatolubneprzedszkolaki.pl

z apisy na szkolenia z zakresu nauczania na temat

zmian klimatu na poziomie przedszkolnym
k urs internetowy
c iekawe materiały edukacyjne do pobrania
f ilmy instruktażowe
b
 aza wiedzy na temat zmian klimatu
n
 ajświeższe wiadomości dotyczące programu
oraz aktualności związane ze zmianami klimatu

Warszawa 2010

nakład 1000 egzemplarzy

wydrukowano na papierze
pochodzącym w 100% z makulatury

Egzemplarz bezpłatny