‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬

‫اداره ﻛﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

‫ﻋﻨﻮان ﭘﺮوژه‪:‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻨﻮع و اﻛﻮﻟﻮژي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

‫ﻣﺠﺮي ﻃﺮح‪:‬‬

‫ﺑﻬﺰاد ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‬

‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪1391‬‬
 ‫ﭼﻜﻴﺪه‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺘﻲ ﺣﺪود ‪ 20150‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‪ 1/2 ،‬درﺻﺪ وﺳﻌﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬

‫اﺳﺘﺎن در ﻏﺮب ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎل زاﮔﺮس ﺑﻴﻦ ‪ 45‬درﺟﻪ و ‪ 40‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 48‬درﺟﻪ و ‪ 03‬دﻗﻴﻘﺔ ﻃﻮل ﺷﺮﻗﻲ از‬

‫ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ و ‪ 32‬درﺟﻪ و ‪ 03‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 34‬درﺟﻪ و ‪ 02‬دﻗﻴﻘﺔ ﻋﺮض ﺷﻤﺎﻟﻲ از ﺧﻂ اﺳﺘﻮا واﻗﻊ‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻛﻮﻟﻮژي ﻳﺎ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ در ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻄﻼح اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﻧﻴﻤﻪي دوم ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ )ﺳﺎل ‪ (1869‬ﺗﻮﺳﻂ ارﻧﺴﺖ ﻫﻜﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲدان آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده‬

‫ﺷﺪ و ﻣﻌﺎدلﻫﺎي آن در ﻓﺎرﺳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻳﺎ ﻛﺪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ .‬از روشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻣﺘﻌﺪدي از ﺗﻤﺎم‬

‫اﺳﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺑﺮ روي آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از رده‬

‫‪Hyla savignyi‬‬ ‫)ﺧﺎﻧﻮاده ‪،(Bufonidae‬‬ ‫‪B. viridis‬‬ ‫و‬ ‫‪Bufo luristanicus‬‬ ‫دوزﻳﺴﺘﺎن ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬

‫‪Testudo‬‬ ‫)ﺧﺎﻧﻮاده ‪ (Ranidae‬و از راﺳﺘﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن دو ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫‪Rana ridibunda‬‬ ‫)ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،(Hylidae‬و‬

‫)ﺧﺎﻧﻮاده ‪ (Geoemydidae‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪Mauremys caspica‬‬ ‫)ﺧﺎﻧﻮاده ‪ (Testudinidae‬و‬ ‫‪graecca‬‬

‫ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻬﻴﻪي ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از‬

‫‪Hyla‬‬ ‫رواﺑﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ از ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪ savignyi‬از روش ‪ skeletochronology‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺘﻌﺪدي از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ‬

‫و ﻏﻴﺮ زﻳﺴﺘﻲ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫‪ -1-1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‪1...............................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻛﻮﻟﻮژي‪2......................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-3‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪3..............................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-4‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي اﻛﻮﻟﻮژي‪5..........................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-5‬اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪7..................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪  9...................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-7‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪10...........................................................................................................‬‬

‫‪ -1-7-1‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ‪10.........................................................................................‬‬

‫‪ -1-7-2‬ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪11..............................................................‬‬

‫‪ -1-7-3‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ )‪11..............................................................................(Mondchasky‬‬

‫‪ -1-8‬اﻧﻮاع ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪12...................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-9‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع‪13.............................................................................................................‬‬

‫‪ -1-10‬اﻫﺪاف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪14................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-11‬ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪14..........................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-12‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در اﻳﺮان‪15........................................................................‬‬

‫‪ -1-13‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪17.................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-14‬ردهﺑﻨﺪي دوزﻳﺴﺘﺎن‪18........................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-15‬دوزﻳﺴﺘﺎن زﻧﺪه‪19..............................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-16‬ردهﺑﻨﺪي ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪20.......................................................................................................................‬‬

‫‪I‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -1-17‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪21......................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-18‬ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻك ﻻكﭘﺸﺖ‪22...........................................................................................................‬‬

‫‪ -1-19‬رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي‪24............................................................................................‬‬

‫‪ -1-20‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ‪26.....................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-20-1‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در ﺑﻲدمﻫﺎ‪29..........................................................................................‬‬

‫‪ -1-20-2‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪30......................................................................................‬‬

‫‪ -1-21‬ﻓﺼﻠﻲ ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪31....................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-22‬ﺗﻨﻮع در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪33....................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-23‬زﻣﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺑﻲ‪34...............................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-24‬ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺦزدﮔﻲ‪36.............................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-25‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ‪38................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-26‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻐﺬﻳﻪ‪38...........................................................................................................‬‬

‫‪ -1-27‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ‪39.............................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-27-1‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺼﺮي ﻃﻌﻤﻪ‪40.........................................................................................................‬‬

‫‪ -1-27-2‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻪ روش ﺣﺴﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )‪41...........................................(chemosensory‬‬

‫‪ -1-27-3‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﻮﺗﻲ ﻃﻌﻤﻪ‪43.........................................................................................................‬‬

‫‪ -1-27-4‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻻﻣﺴﻪاي ﻃﻌﻤﻪ‪44.....................................................................................................‬‬

‫‪ -1-28‬ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻃﻌﻤﻪ‪44...................................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬
‫‪ -2-1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪوده و وﺳﻌﺖ‪46...........................................................................................................‬‬

‫‪II‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -2-2‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺟﻮي‪47...................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪48.....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-1‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ارﺗﻔﺎع ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‪48......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-2‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﻃﻮﺑﺘﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‪48...........................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-3‬ﺗﺎﺛﻴﺮﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن ‪49.....................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-4‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‪49....................................................‬‬

‫‪ -2-3-5‬ﺗﻮده ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي‪49.......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-6‬ﺗﻮده ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﺳﻮداﻧﻲ‪50............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-7‬ﻛﻢ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺣﺮارﺗﻲ‪50.............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-8‬ﭘﺮﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‪50.................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-9‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‪51.........................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-10‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‪51..............................................................................................‬‬

‫‪ -2-3-11‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ‪51.................................................‬‬

‫‪ -2-4‬دﻣﺎي اﺳﺘﺎن‪52....................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-1‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم‪53.....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-2‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان‪54.....................................................................................................‬‬

‫‪III‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -2-4-3‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ‪54................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-4‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان‪55..................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-5‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ‪56..................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-6‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر‪56....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-7‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان‪57...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4-8‬ﺗﻮزﻳﻊ دﻣﺎ در ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‪58......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﺳﺘﺎن‪58...............................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-1‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم‪58.......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-2‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان‪60......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-3‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ‪61..................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-4‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان‪61...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-5‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ‪62....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-6‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر‪62......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-7‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان‪63.....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5-8‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎرش در ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‪64.......................................................................................‬‬

‫‪ -2-6‬ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آبرﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺎن‪66..........................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1‬زﻳﺮﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﻏﺮب‪66..............................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-1‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ )ﺧﻮﺷﺎدول‪ ،‬ﺗﻨﮓﺧﺸﻮل‪ ،‬دوآب(‪66........................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-2‬رودﺧﺎﻧﻪ دوﻳﺮﻳﺞ )آﺑﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻠﻪزي(‪66.................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-3‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺎوي‪67...............................................................................................................‬‬

‫‪IV‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -2-6-1-4‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪار ﺧﻮش‪67.....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-5‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻼل ﭼﻴﻨﻪ ‪67......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-6‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻼل ﮔﻞﮔﻞ )آب آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﮔﻞﮔﻞ(‪67...................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻮراب ‪68...........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-8‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻴﻼل ﻛﻮرﮔﻪ‪68...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-9‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﺷﺎب‪68.............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-10‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮرت‪68............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-11‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ‪68...............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-12‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻧﺼﺮﻳﺎن‪69..........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-13‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﮓ ﻛﻮرﺗﻮ )ﺟﻮﻳﺒﺎر‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﻛﻮرﺗﻮ( ‪69...........................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-14‬رودﺧﺎﻧﻪ ورازان‪69...........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-1-15‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻔﺖﭼﺸﻤﻪ‪69...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2‬زﻳﺮ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ‪70........................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-1‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﺣﻠﻴﻮه‪70........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-2‬رودﺧﺎﻧﻪ آب دره ﺟﻜﻪ‪70...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-3‬رودﺧﺎﻧﻪ آب زﻧﮕﻮان‪70......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-4‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﺷﻴﺮوان‪70......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-5‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﮔﻞ ﮔﻞ‪71......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-6‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﻫﺮﺗﮕﻪ‪71.......................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮداول‪71...........................................................................................................‬‬

‫‪V‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -2-6-2-8‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﻪﺷﻴﺮﻳﻦ‪71...................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-9‬رودﺧﺎﻧﻪ درهﺷﻬﺮ‪71......................................................................................................... .‬‬

‫‪ -2-6-2-10‬رودﺧﺎﻧﻪ روﺑﻪرود‪72.........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-11‬رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو‪72.........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-12‬رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻜﺎن‪72...........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-13‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮلﻫﺰاري‪72....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-6-2-14‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺮاب‪72............................................................................................................‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ -2-7‬ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ‪74.....................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-8‬زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ‪74..................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-9‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪80................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-9-1‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻨﮕﻠﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ آن‪80.........................................................................‬‬

‫‪ -2-10‬روش ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪84............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-11‬زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪85.................................................................................................‬‬

‫‪ -2-12‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري‪86.............................................................................................................‬‬

‫‪ -2-13‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪87.........................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-13-1‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان در ﺳﻄﺢ راﺳﺘﻪ‪87.....................................................................‬‬

‫‪ -2-13-2‬ﻛﻠﻴﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم در اﻳﺮان‪87...........................................................‬‬

‫‪ -2-13-3‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ Bufo‬در اﻳﺮان‪88.....................................................................‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ -2-13-4‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ Rana‬در اﻳﺮان‪89....................................................................‬‬

‫‪ -2-14‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‪90...........................................................................................................................‬‬

‫‪VI‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -2-14-1‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‪90.........................................................................‬‬

‫‪ ‬‬ ‫‪ -2-14-2‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‪91.............................................................................‬‬

‫‪ -2-15‬اﺧﺘﺼﺎرات‪92...................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-16‬اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‪93.......................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-17‬روش اﻧﺠﺎم اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‪94....................................................................................................‬‬

‫‪ -2-18‬ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪95............................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-18-1‬وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪96................................................................................‬‬

‫‪ -2-18-2‬روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪97..........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-18-3‬ﻣﺰﻳﺖﻫﺎي روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪98........................................................................................‬‬

‫‪ -2-19‬آﻧﺎﻟﻴﺰ آﻣﺎري‪100...............................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-20‬ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ‪100...............................................................................................................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫‪ -3-1‬رده دوزﻳﺴﺘﺎن‪101..............................................................................................................................‬‬

‫‪ -3-1-1‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪101..............................................................................................1858 ،‬‬

‫‪ -3-1-1-1‬ﺟﻨﺲ ﺑﻮﻓﻮ‪102...................................................................................................................‬‬

‫‪ -3-1-1-1-1‬ﺑﻮﻓﻮ ﻟُﺮﺳﺘﺎﻧﻴﻜﻮس اﺷﻤﻴﺖ‪102......................................................................1952 ،‬‬

‫‪ -3-1-1-1-2‬ﺑﻮﻓﻮ وﻳﺮﻳﺪﻳﺲ ﻻورﻧﺘﻲ‪108..........................................................................1768 ،‬‬

‫‪ -3-1-2‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻴﻠﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪114.................................................................................................1858 ،‬‬

‫‪ -3-1-2-1‬ﺟﻨﺲ ﻫﻴﻼ ﻻورﻧﺘﻲ‪115..........................................................................................1768 ،‬‬

‫‪ -3-1-2-1-1‬ﻫﻴﻼ ﺳﺎوﻳﮕﻨﻲ آودوﻳﻦ‪115............................................................................1827 ،‬‬

‫‪VII‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪ ‬‬

‫‪ -3-1-3‬ﺧﺎﻧﻮاده راﻧﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪122.....................................................................................................1858 ،‬‬

‫‪ -3-1-3-1‬ﺟﻨﺲ راﻧﺎ ﻟﻴﻨﻪ‪123...................................................................................................1758 ،‬‬

‫‪ -3-1-3-1-1‬راﻧﺎ رﻳﺪﻳﺒﻮﻧﺪا رﻳﺪﻳﺒﻮﻧﺪا ﭘﺎﻻس‪123...............................................................1771 ،‬‬

‫‪ -3-2‬راﺳﺘﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪130..........................................................................................................................‬‬

‫‪ -3-2-1‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺴﺘﻮدﻳﻨﻴﺪه ﺑﺎﺗﺶ‪131.........................................................................................1788 ،‬‬

‫‪ -3-2-1-1‬ﺟﻨﺲ ﺗﺴﺘﻮدو ﻟﻴﻨﻪ‪132............................................................................................1758 ،‬‬

‫‪ -3-2-1-1-1‬ﺗﺴﺘﻮدو ﮔﺮاﻛﺎﺑﻮﻛﺴﺘﻮﻧﻲ ﺑﻼﻧﺠﺮ‪132...............................................................1921 ،‬‬

‫‪ -3-2-2‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻴﻮﻣﻴﺪﻳﺪه ﺗﺌﻮﺑﺎﻻد‪138......................................................................................1868 ،‬‬

‫‪ -3-2-2-1‬ﺟﻨﺲ ﻣﺎورﻣﻴﺲ ﮔﺮي ‪138........................................................................................1870‬‬

‫‪ -3-2-2-1-1‬ﻣﺎورﻣﻴﺲ ﻛﺎﺳﭙﻴﻜﺎ )ﺟﻤﻠﻴﻦ‪139....................................................................(1774 ،‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬
‫‪ -4-1‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪144...........................................................................................................‬‬

‫‪ -4-2‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪144............................................................................‬‬

‫‪ -4-3‬دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ‪146...........................................................................................................................‬‬

‫‪ -4 -4‬اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‪147......................................................................................................................‬‬

‫‪ -4-5‬ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪149............................................................................................................................‬‬

‫‪ -4-6‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‪150...................................................................................................................................‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪VIII‬‬

‫‪ ‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺪاول‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬
‫ﺟﺪول ‪ :1-1‬ﺳﺎزشﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪاي ﺟﻨﻴﻨﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪27.................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1-2‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم و ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪28.................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1-3‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ‪31............................................‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬
‫ﺟﺪول ‪ :2-1‬ﻣﺴﺎﺣﺖ و درﺻﺪ ﺳﻄﺤﻲ ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪76.........................................................................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -2-2‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﻊ و ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ آﻣﺎري اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪،‬‬

‫‪81.............................................................................................................................................(1387‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -2-3‬ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪83.................(1385 ،‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 2-4‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻞ اﺧﺘﺼﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ دوزﻳﺴﺘﺎن اﺳﺘﺎن‪93...........‬‬

‫ﺟﺪول ‪ 2-5‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻞ اﺧﺘﺼﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن‪93..........‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬
‫ﺟﺪول ‪ :3-1‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ) ‪Bufo‬‬

‫‪ .(luristanicus‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪105.....................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-2‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ‪ 15‬ﺻﻔﺖ در ﮔﻮﻧﻪ ‪ .B. viridis‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪110.........................................................................................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در وزغ ﺳﺒﺰ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪111...................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-4‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ‪ .Hyla savignyii‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ‬

‫ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪116................................................................................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-5‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪119.........‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-6‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‪120.................‬‬

‫‪XII‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺟﺪاول‬
‫ﺻﻔﺤﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻋﻨﻮان‬

‫‪Rana ridibunda‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ :3-7‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در‬

‫‪ .ridibunda‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪125..........................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-8‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ‪128..................................................................‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-9‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار‪133.............................................‬‬

‫‪XIII‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ -1-1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﺗﻔﻜﺮ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻗﺪﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻋﻤﺮ اﺟﺪاد ﻣﺎ دارد‪ .‬ﺑﻘﺎي اﺟﺪاد ﻣﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ زﻳﺎدي‬

‫ﺑﻪ داﻧﺶ و آﮔﺎﻫﻲ از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﺗﻜﻮﻳﻦ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﻏﻴﺎب ﻣﺤﺮكﻫﺎي زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﻧﺠﺎم‬

‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻣﺎ و در ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬

‫ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ آن ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ )وﻫﺎب زاده‪1378 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪ .(1390 ،‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻠﻤﻲ در‬

‫ﻣﻮرد ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻋﻤﺮي ﺑﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﺧﻮد ﻋﻠﻢ دارد‪ .‬ﺳﺮآﻏﺎز ﻋﻠﻢ رﻳﺸﻪ در ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﻛﻬﻨﻲ ﭼﻮن ﺑﺎﺑﻞ و‬

‫ﻣﺼﺮ دارد‪ .‬در آن زﻣﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪات زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﻫﺪاﻓﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﻳﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‬

‫ﻛﺮات و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ رﺧﺪادﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﻗﺪﻳﻢ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻴﻦ‬

‫ﻋﻠﻢ و ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژي و ﻳﺎ ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻢ و ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﻋﻠﻮم ﻛﻼﺳﻴﻚ ﻳﻮﻧﺎن‬

‫ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ )وﻫﺎب زاده‪1378 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫اﻣﺮوزه در ﺷﻴﻮة ﺑﺮﺧﻮرد اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ دو ﻧﮕﺮش وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻴﻮة اول ﻛﻪ‬

‫ﻣﻌﻤﻮل و راﻳﺞ اﺳﺖ و از ‪ 30‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر در ﻛﻨﺎر‬

‫ﺷﻜﺴﺖﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﺑﺎر آورده اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻓﻘﺪان درك واﻗﻌﻴﺖﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻴﻂ‬

‫زﻳﺴﺖ و ﻧﺤﻮة ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﻮمﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻴﻮهي دوم ﻧﻮﻳﺪﺑﺨﺶ ﺣﻞ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰ و‬

‫دﻳﺮﭘﺎي ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺗﻼش دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻳﻚ ﺷﺎﻟﻮدة ﻋﻠﻤﻲ درﺳﺖ‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ آن ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺮوزه ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﻤﺪه ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬

‫را در ﺷﻤﺎر ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه اﺟﻤﺎع ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ‬

‫ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﻜﻴﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در‬

‫ﺟﺴﺘﺠﻮي ﭘﺎﻳﺪاري و ﺛﺒﺎت زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آﻳﻨﺪهاي ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮد و‬

‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ )وﻫﺎب زاده‪1378 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬

‫ﻋﻘﺐ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺑﺴﻴﺎري از زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺟﻬﺖ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ‬

‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺎﻳﻪي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻼت زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬روﻳﻬﻢ‬

‫رﻓﺘﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ از ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﺑﺮاي ارزشﮔﺬاري ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛‬

‫ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻣﻨﻔﻌﺖﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و اﺧﻼﻗﻲ‪ .‬ﺗﻮﺟﻴﻬﺎت ﻣﻨﻔﻌﺖﻃﻠﺒﺎﻧﻪ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﻘﺎي‬

‫اﻧﺴﺎن و ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻨﻔﻌﺖﻃﻠﺒﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن داراي ﻣﻨﻔﻌﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮده و ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي‬

‫ﺑﻘﺎء او ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ارزش ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬

‫ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶِ ﻋﻤﺪهﺗﺮي ﺿﺮورت دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ در ﺑﺮ‬

‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻴﻪ زﻳﺒﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ وﺣﺶ از‬

‫دﻳﺪ ﻣﺮدم زﻳﺒﺎ اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ در دﻧﻴﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻧﻴﺰ ﺣﻖ ﺣﻴﺎت دارد‬

‫و اﻧﺴﺎن از ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺴﺌﻮل اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺪاوم ﺣﻴﺎت ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ )وﻫﺎب زاده‪1378 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-2‬ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺪون درك واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻈﺎم اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻘﺎء و دوام ﺣﻴﺎت ﭘﻲ ﺑﺮد‪ .‬ﻓﻬﻢ و‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺮ ﻧﻈﺎم اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ و ﻛﺮة زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﻛﺮة زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ از ﻳﻚ وﺣﺪت وﺟﻮدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺮﺳﻴﺪ‬

‫ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬

‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺣﺘﻴﺎﺟﺎت ﺣﻴﺎﺗﻲ آن را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‬

‫ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺪار ﻣﺨﺰﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژي و ﻣﻮاد اوﻟﻴﻪ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ذﺧﻴﺮهاي ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺗﻠﻒ ﺷﺪه و ﻓﻀﻮﻻت آن‬

‫‪2‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻬﻴﺔ ﻣﻮاد ﺑﺮاي ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻓﻘﻂ وﻇﻴﻔﺔ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﺮاﻣﻮن آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎﻧﻮران‬

‫و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اداﻣﺔ ﺣﻴﺎت ﺑﺮ ﻫﻢ ﻛﻨﺶ دارﻧﺪ و در واﻗﻊ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه درون ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻗﺮار‬

‫دارد ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﺣﻴﺎﺗﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻒ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺎمﻫﺎ اﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻪ و‬

‫اﺳﺎس آن ﺑﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﻋﻜﺲ اﻟﻌﻤﻠﻲ دارد )ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫‪ .(1390‬ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺟﺎﻧﻮران و ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آنﻫﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي )‪ (Ecology‬ﻳﺎ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺳﺘﻔﺎده روزاﻓﺰون از ﻟﻐﺖ اﻛﻮﻟﻮژي‪ ،‬اﻳﻦ‬

‫واژه ﻣﻔﻬﻮم ﮔﺴﺘﺮدهاي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده و در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﻛﻮﻟﻮژي ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫)ﻓﺮﺟﺎه‪1369 ،‬؛ ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫واژهي اﻛﻮﻟﻮژي از دو ﻛﻠﻤﺔ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ‪) Oikos‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺴﻜﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﺮ زﻳﺴﺖ ﻳﺎ ﻣﺤﻞ زﻧﺪﮔﻲ(‬

‫و ‪) Logos‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻢ ﻳﺎ داﻧﺶ( ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺤﺖاﻟﻔﻈﻲ اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از "ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد" )ﻓﺮﺟﺎه‪1369 ،‬؛ ﻣﻴﻤﻨﺪي‬

‫ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي‪ 1‬ﻳﺎ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺘﺐ در ﺑﻴﻦ ﻋﻠﻮم زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫اﺻﻄﻼح اﻛﻮﻟﻮژي ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﻧﻴﻤﻪي دوم ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ )ﺳﺎل ‪ (1869‬ﺗﻮﺳﻂ ارﻧﺴﺖ ﻫﻜﻞ‪ 2‬ﻃﺒﻴﻌﻲ‪-‬‬

‫دان آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﺷﺪ و ﻣﻌﺎدلﻫﺎي آن در ﻓﺎرﺳﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻴﻂﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻳﺎ ﻛﺪﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫)وﻫﺎبزاده‪1388 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪ .(1390 ،‬از دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم رواﺑﻂ ﺟﺎﻧﻮر‬

‫ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪه و ﻏﻴﺮزﻧﺪهي اﻃﺮاف آن‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫‪ -1-3‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي در ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر رﺷﺘﻪ از زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي‪ ،‬ژﻧﺘﻴﻚ‪ ،‬رﻓﺘﺎر و‬

‫ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺴﺘﺮدهي ارﻧﺴﺖ ﻫﻜﻞ از اﻛﻮﻟﻮژي را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭼﻬﺎر‬

‫‪1‬‬
‫‪- Ecology‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Ernst Haekle‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻣﻀﻤﻮن ﻓﻮق ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﺎﭼﺎرﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺤﺪودﺗﺮي از اﻛﻮﻟﻮژي را اراﺋﻪ‬

‫دﻫﻴﻢ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫ﭼﺎرﻟﺰ اﻟﺘﻮن‪ (1927) 1‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻋﻠﻤﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي اﺑﻬﺎم دارد )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫ﻳﻮﺟﻴﻦ اودوم‪ (1963) 2‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮده‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از اﻛﻮﻟﻮژي از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺪهي ﻓﺮم‪ -‬و‪ -‬ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫رﺳﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻨﻮز ﻛﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﻧﻴﺴﺖ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫آﻧﺪرهوارﺗﺎ‪ (1961) 3‬اﻇﻬﺎر ﻧﻤﻮد ﻛﻪ اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻋﻠﻤﻲ ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓﺮاواﻧﻲ‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻧﺪرهوارﺗﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺟﻬﺖ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺮﻫﻢﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي ﺷﺎﺧﻪاي از ﻋﻠﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ﻋﻠﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت آنﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬آﻧﺎﺗﻮﻣﻲ‪،‬‬

‫ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي‪ ،‬و ردهﺑﻨﺪي )ﻓﺮﺟﺎه‪1369 ،‬؛ ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫در ﺑﺮرﺳﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ را در ﺷﺮاﻳﻂ‬

‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ ﺑﺮ روي ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ‬

‫داﻧﺶ اﻛﻮﻟﻮژي ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﺑﺮ روي ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ‬

‫در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻮده و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز‬

‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﻲ در ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ دﺷﻮاري ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ‬

‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪- Charlz Elton‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Eujin Odum‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- Andrewartha‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ داﻧﺶ اﻛﻮﻟﻮژي ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرة ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ روي‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺮ روي ﻣﺤﻴﻂ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ‬

‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﺎ اﻛﻮﻟﻮژي در ﺑﺎره ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ و ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ )روﺷﻨﻲ‪1374 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﻜﻞ از ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‪ :‬اﻛﻮﻟﻮژي داﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫اﻋﻢ از ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و زﻳﺴﺘﻲ و ﻧﻴﺰ ﺗﻐﻴﻴﺮات آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻧﻤﻮده و اﺛﺮات ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﺮ روي‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه )ﮔﻴﺎﻫﻲ و ﺟﺎﻧﻮري( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از آنﻫﺎ را ﺑﺮ روي دﻳﮕﺮي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ )روﺷﻨﻲ‪1374 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻛﻮﻟﻮژي در دو ﺑﺨﺶ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺠﺰا وﻟﻲ ﻣﻜﻤﻞ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ(‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ب(‪ -‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ واﻛﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮدات‬

‫زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ )ﻣﺜﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات در ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺒﺖ زاد و وﻟﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ‪،‬‬

‫ﻫﺮمﻫﺎي ﺳﻨﻲ و ﻳﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﻓﺘﺎري ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-4‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪي اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫رﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻗﺪﻣﺘﻲ ﻣﻌﺎدل اﻧﺴﺎن دارد‪ .‬ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺑﺪوي‬

‫اﻧﺴﺎن ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻜﺎر ﻛﺮدن و ﻣﺎﻫﻲﮔﻴﺮي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد ﻛﻢ و ﻛﻴﻒ‬

‫ﻣﺤﻞ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺻﻴﺪ ﺧﻮد ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻛﺸﺎورزي ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﻴﺮي در ﻣﻮرد اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﻤﻠﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن و‬

‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ داد‪ .‬ﻛﺸﺎورزي ﻣﺪرن ﺧﻮد ﻧﻮع ﺧﺎﺻﻲ از اﻛﻮﻟﻮژي ﻛﺎرﺑﺮدي اﺳﺖ )وﻫﺎبزاده‪،‬‬

‫‪.(1388‬‬

‫ﻃﻐﻴﺎن آﻓﺖﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ذﻫﻦ او را ﺑﻪ ﺧﻮد‬

‫ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻮع ﻣﻠﺦ و رات در ﻣﺤﺼﻮل ﺑﺮﻧﺞ آﺳﻴﺎ‪ ،‬ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻮش ﺧﺎﻧﮕﻲ در ﮔﻨﺪمزارﻫﺎي‬

‫اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻣﺼﺮيﻫﺎ و ﺑﺎﺑﻠﻲﻫﺎ از ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻠﺦ در ﻫﺮاس ﺑﻮدﻧﺪ و اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺎوراء‪-‬‬

‫‪5‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻃﻐﻴﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ارﺳﻄﻮ‪ 1‬در ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﭘﻴﺶ از ﻣﻴﻼد در ﻛﺘﺎب ﻫﻴﺴﺘﻮرﻳﺎ اﻧﻴﻤﺎﻟﻴﻮم‬

‫در ﻣﻮرد ﻃﻐﻴﺎن ﻣﻮشﻫﺎي ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﺟﻮﻧﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن زﻳﺎد‬

‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪهي ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺑﺎه‪ ،‬راﺳﻮ و اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻛﺎﻫﺶ‬

‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻮش ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻟﺬا ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮر دﺳﺘﺨﻮش اﻧﻔﺠﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ارﺳﻄﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬

‫ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ﺑﺎران ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻃﻐﻴﺎنﻫﺎ را ﻓﺮو ﻧﺸﺎﻧﺪ )وﻫﺎبزاده‪.(1388 ،‬‬

‫ﮔﺮاﻧﺖ‪ (1962) 2‬را ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺪر »ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﮕﺎري«‪ 3‬ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻛﻤﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد )‪ .(Cole, 1958; Krebs, 2001‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﻤﻌﻴﺖﻧﮕﺎري در راﺑﻄﻪ‬

‫ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻣﺎ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻤﻲ ﻫﻤﻮاره ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ‬

‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻲوﻧﻬﻮك در ﺳﺎل ‪ 1687‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺨﻢﻫﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻣﮕﺲ ﻻﺷﻪ را ﺷﻤﺎرش ﻧﻤﻮد و‬

‫ﺗﺨﻤﻴﻦ زد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﻣﮕﺲ ﻇﺮف ﺳﻪ ﻣﺎه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ 746469‬ﻣﮕﺲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ ) ‪Egerton,‬‬

‫‪.(1968b; Krebs, 2001‬‬

‫ﺑﻮﻓﻮن در ﻛﺘﺎب ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺧﻮﻳﺶ )‪ (1756‬ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮان و‬

‫ﮔﻴﺎه در ﻣﻌﺮض ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻣﺘﻮازن ﺷﺪن ﺑﺎروريِ ﻓﺮاوان ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪي‬

‫ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﺮﻳﺒﻲ ﺑﻲﺷﻤﺎر را ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻮﻓﻮن ﺑﺮ ﺧﻼف ارﺳﻄﻮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ‬

‫ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻮشﻫﺎ ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎرش ﺑﺎرانﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺻﻮرت‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد )‪.(Krebs, 2001‬‬

‫ﻣﺎﻟﺘﻮس ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺮوفﺗﺮﻳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺖﻧﮕﺎر ﭘﻴﺶﻛﺴﻮت در زﻣﻴﻨﻪي ﺟﻤﻌﻴﺖﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬

‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬وي در ﻛﺘﺎب رﺳﺎﻟﻪاي در ﺑﺎب ﺟﻤﻌﻴﺖ )‪ (1798‬ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺗﺼﺎﻋﺪ ﻫﻨﺪﺳﻲ )‪ (32،16،8،4،2،1،...‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﻳﻲ آنﻫﺎ ﻫﺮﮔﺰ از ﺗﺼﺎﻋﺪ ﺣﺴﺎﺑﻲ‬

‫)‪ (2،1،4،3،...‬اﻓﺰونﺗﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎﻟﺘﻮس ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﺪم ﺗﻨﺎﺳﺐ زﻳﺎد ﺑﻴﻦ اﻳﻦ دو ﺗﺼﺎﻋﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ‬

‫ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻏﺬاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﻮاﻣﻠﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از‬

‫‪1‬‬
‫‪- Aristotle‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Grant‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- demography‬‬
‫‪6‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎﻋﺪ ﻫﻨﺪﺳﻲ و ﺗﻬﻲ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﻳﻲ ﻫﺮ ارﮔﺎﻧﻴﺴﻢ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ذﻫﻦ اﻛﻮﻟﻮژﻳﺴﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ) ‪Krebs,‬‬

‫‪.(2001‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻏﺬاﺳﺖ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖﻫﺎي اوﻟﻴﻪي ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻛﺎرﺑﺮدي در ﻛﺸﺎورزي و‬

‫ﺷﻴﻼت ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺗﻮﺟﻪ آﻓﺎت ﻛﺸﺎورزي ﺑﻮد‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺳﻤﻮم دﻓﻊ‬

‫آﻓﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﻨﺘﺮل زﻳﺴﺘﻲ آﻓﺎت ﺑﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1762‬ﻣﺮغ ﻣﻴﻨﺎ از ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺟﺰﻳﺮهي‬

‫ﻣﻮرﻳﺲ آورده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻠﺦ را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1770‬ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻠﺦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه‬

‫ﺑﻮد )‪ .(Moutia & Mamet, 1946 ; Krebs, 2001‬ﻓﻮرﺳﻜﺎل در ﺳﺎل ‪ 1775‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎي‬

‫ﺷﻜﺎرﭼﻲ از ﻛﻮهﻫﺎي اﻃﺮاف ﺑﻪ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎ در ﺟﻨﻮب ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎي‬

‫دﻳﮕﺮي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻧﺨﻞ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -1-5‬اﻧﻮاع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي ﺑﺨﺶ ﮔﺴﺘﺮدهاي از داﻧﺶ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺗﻮان اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫را ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت ﻓﺮﻋﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﺳﻪ‬

‫ﺷﺎﺧﺔ اﺻﻠﻲ ﺗﻘﻴﺴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ(‪ -‬اﻛﻮﻟﻮژي ﮔﻴﺎﻫﻲ )‪ :(Plant Ecology‬ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺑﻄﺔ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﺸﺎن‪.‬‬

‫ب(‪ -‬اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﺎﻧﻮري )‪ :(Animal Ecology‬ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺑﻄﺔ ﺟﺎﻧﻮران ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﺸﺎن‪.‬‬

‫ج(‪ -‬اﻛﻮﻟﻮژي اﻧﺴﺎﻧﻲ )‪ :(Human Ecology‬ﻋﻠﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺑﻄﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﺶ‪.‬‬

‫ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪة ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻓﺮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﻟﻒ(‪ -‬اﻛﻮﻟﻮژي اﻧﻔﺮادي )‪ :(Autcology‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﻔﺮادي ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫زﻳﺴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﻧﺸﺪه و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪ ﺑﺮدﺑﺎري ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژي و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ‬

‫‪7‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻇﺎﻫﺮي و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و رﻓﺘﺎري ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺎ ﻛﺴﺐ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در‬

‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار‪ ،‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺮاﻛﻢ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ آن ﻣﻮﺟﻮد را در‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬ب( اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ‪ :‬در اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ‬

‫ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ درون ﻳﻚ ﮔﺮوه )ﻳﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ( ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ در ﺑﺮ ﮔﻴﺮﻧﺪه آنﻫﺎ ﻣﻮرد‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺪف اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻴﻦ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻮي و اﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﻔﺮادي ﺗﺎ ﺣﺪودي اﺧﺘﻼف‬

‫ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻧﻔﺮادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﺮدد و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه دﻳﮕﺮ در ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل رﺳﺘﻨﻲﻫﺎي ﻧﻮاﺣﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻗﻄﺐ ﻳﺎ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي دارﻧﺪ و ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ارﺗﺒﺎط زﻳﺴﺘﻲ ﺧﻮاه رﻗﺎﺑﺘﻲ و ﺧﻮاه ﺣﻤﺎﻳﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﻓﺮاﻧﺴﻮي اﮔﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاي در ﻛﻨﺎر ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﻣﻮﺟﻮدي در ﺣﻴﻄﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ )ﻓﺮﺟﺎه‪1369 ،‬؛ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‪1375 ،‬؛ ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‪1377 ،‬؛‬

‫اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي را ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﺟﺰﺋﻲ ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ‪ .‬اودوم )‪ (1973‬ﻋﻘﻴﺪه‬

‫دارد ﻛﻪ اﮔﺮ ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻳﻚ ﻓﺮد از ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدد‪،‬‬

‫اﻳﻦ ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻧﻔﺮادي اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد ﻣﺘﻐﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ در ﺟﻤﻊ‬

‫ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻧﻮع اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻳﻚ درﺧﺖ ﺑﻠﻮط ﻣﻨﻔﺮد ﻳﺎ ﺗﻌﺪادي از درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻮط ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﺔ ﻣﺸﺨﺺ در‬

‫ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻔﺮوض ﻧﻮﻋﻲ از ﺑﺮرﺳﻲ اﻛﻮﻟﻮژي اﻧﻔﺮادي اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ درﺧﺖ ﻳﺎ درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻮط در ﺟﻤﻊ‬

‫ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻮع ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻛﻮﻟﻮژي اﻧﻔﺮادي و ﺟﻤﻌﻲ اﺧﺘﻼف اﻧﺪﻛﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻳﻚ درﺧﺖ ﺑﻠﻮط در ﺟﻤﻊ ﺳﺎﻳﺮ درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻮط ﻫﻢ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻛﻮﻟﻮژي‬

‫‪8‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺟﻤﻌﻲ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﻛﻮﻟﻮژي اﻧﻔﺮادي اﺳﺖ‬

‫)اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺎ دو دﻳﺪﮔﺎه ﻣﺘﻔﺎوت ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ اﻟﻒ( دﻳﺪﮔﺎه ﺳﺎﻛﻦ‪ ،‬ﻳﺎ‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ ﺗﺸﺮﻳﺤﻲ‪ :‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺸﺮﻳﺢ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي ﻛﻪ در‬

‫ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻣﻔﺮوض ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻃﻼﻋﺎت دﻗﻴﻘﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﻛﻴﺐ‬

‫ﺧﺎص ﮔﺮوهﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ آنﻫﺎ و ﻓﺮاواﻧﻲ آنﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد و ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢﺗﺮ از‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ب(‪ -‬دﻳﺪﮔﺎه ﭘﻮﻳﺎ‪ ،‬ﻳﺎ اﻛﻮﻟﻮژي ﻛﺎرﺑﺮدي‪ :‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه دو وﺟﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ دارد‪ .‬ﻳﻚ وﺟﻪ‬

‫اﻛﻮﻟﻮژي ﺟﻤﻌﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي ﻳﺎ اﻛﻮﻟﻮژي ﭘﻮﻳﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻧﺤﻮة ﺗﻜﺎﻣﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﻳﻦ ﮔﺮوهﻫﺎ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﺟﻪ دﻳﮕﺮ اﻛﻮﻟﻮژي ﭘﻮﻳﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎده و اﻧﺮژي در ﻣﻴﺎن‬

‫اﺟﺰاء ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪة ﻳﻚ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ اﺳﺖ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ دﻳﮕﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻛﻮﻟﻮژي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺣﺸﺮات‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ‪ ،‬ﺧﺸﻜﻲﻫﺎ‪ ،‬درﻳﺎﻳﻲ و آبﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ‬

‫)اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ -1-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺎﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻢزﻣﺎن ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ درون زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪهاي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺠﺰا از ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ ﺧﻮد ﺣﻴﺎت ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ‬

‫ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ ﻃﻲ دورهاي از ﻣﺮاﺣﻞ رﺷﺪ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺮ روي آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﻋﻤﻖ آب در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه‬

‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ارﺗﻔﺎع اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺗﻮﺳﻂ درﺟﺔ ﺣﺮارت‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻓﺸﺎر‬

‫‪1‬‬
‫‪- Ecological factor‬‬
‫‪9‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺟﻮي و ﻋﻤﻖ درﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻃﺮﻳﻖ اﻓﺰاﻳﺶ و ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻴﺰان روﺷﻨﺎﻳﻲ اﺛﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدات‬

‫آبزي اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻃﺮق ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻧﺎﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮدن‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪-‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺬف و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻧﺴﺒﺖ زاد و وﻟﺪ ﻳﺎ‬

‫ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﭼﺮﺧﻪﻫﺎي رﺷﺪي‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺮ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮابزﻣﺴﺘﺎﻧﻲ و‬

‫واﻛﻨﺶﻫﺎي ﭼﺮﺧﻪ ﻧﻮري )ﻓﺘﻮﭘﺮﻳﻮدﻳﻚ( ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-7‬ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻓﺮﺟﺎه‪1369 ،‬؛ اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-7-1‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻮاﻣﻞ رﻗﺎﺑﺘﻲ‪ ،‬اﻧﮕﻠﻲ و ﻃﻌﻤﻪ‪-‬‬

‫ﺟﻮﻳﻲ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﺎك‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ آب ﻳﺎ ﺧﺎك و‬

‫ﻏﻴﺮه را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي در ﺳﺎدﮔﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ از‬

‫ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﺮﮔﺎه دﻣﺎي درون ﻛﻨﺪوي زﻧﺒﻮرﻫﺎي ﻋﺴﻞ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 13‬درﺟﺔ‬

‫ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد اﻓﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻧﺒﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش ﺷﺪﻳﺪ ﺧﻮد درﺟﺔ ﺣﺮارت را ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 25‬ﺗﺎ ‪30‬‬

‫درﺟﺔ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻓﺰاﻳﺶ درﺟﺔ ﺣﺮارت و رﻃﻮﺑﺖ ﻧﺴﺒﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺎﺑﻌﻲ‬

‫از ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺖ و ﺧﺮداﻗﻠﻴﻢ )ﻣﻴﻜﺮوﻛﻠﻴﻤﺎ( ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ ﻣﺤﻴﻂ و ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ‬

‫)ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﺸﺮات( ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪10‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ -1-7-2‬ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ درﺻﺪي از اﻓﺮاد ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻴﺰان اﻳﻦ اﻧﻬﺪام‬

‫ﺑﺎ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮواﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺳﺒﺐ اﻧﻬﺪام درﺻﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از اﻓﺮاد‬

‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﺪون اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد در ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ اﻧﻬﺪام ﺗﺄﺛﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮوز ﺑﺮودت‬

‫ﺷﺪﻳﺪ درﺻﺪي از اﻓﺮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ را ﻣﻲﻛﺸﺪ و اﻳﻦ درﺻﺪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻴﺎﺗﻲ را ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻠﻲ از ﻗﺒﻴﻞ‬

‫رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻃﻌﻤﻪﺟﻮﻳﻲ و زﻧﺪﮔﻲ اﻧﮕﻠﻲ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ اﺳﺖ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-7-3‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ )‪(Mondchasky‬‬

‫در اراﺋﻪ ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﺴﺘﺪل از ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت واﻛﻨﺶﻫﺎي‬

‫ﺗﻄﺎﺑﻘﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬

‫ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺰان و درﺟﺔ ﺗﻜﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺎزﮔﺎريﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻫﺮ ﭼﻪ ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ‪-‬‬

‫ﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ارزﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺳﺖ‪ -1 :‬ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ‪ :‬ﺑﻪ‬

‫اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه در درﺟﻪ اول ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ داراي ﺗﻐﻴﻴﺮات‬

‫ﻣﻨﻈﻢ دورهاي روزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ و ﻳﺎ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮارت‪ ،‬روﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ و ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ رﻓﺘﻦ‬

‫ﺳﻄﺢ آب ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺼﻠﻲ‬

‫روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞﻫﺎي ﻓﺘﻮﭘﺮﻳﻮدﻳﻚ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ ﻧﻮاﺣﻲ اﻗﻠﻴﻤﻲ‬

‫ﺑﺰرﮔﻲ را در ﻛﺮة زﻣﻴﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻧﻮاﺣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﻧﭽﺴﻜﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ ﺻﺮﻓﺎً در ﺣﺎﺷﻴﺔ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫ﺑﺮ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و در داﺧﻞ ﻧﻮاﺣﻲ اﻧﺘﺸﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ -2 .‬ﻋﻮاﻣﻞ ادواري‬

‫ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‪ :‬ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در ﻋﻮاﻣﻞ ادواري ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻳﺠﺎد ﺷﺪه در ﻋﻮاﻣﻞ ادواري‬

‫‪11‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ راﺑﻄﺔ ﻋﻮاﻣﻞ ادوراي ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دورهاي ﺑﻮدن ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً رﻃﻮﺑﺖ ﻫﻮا ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت‬

‫ﻣﺤﻴﻂ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻣﻴﺰان اﻛﺴﻴﮋن آب درﻳﺎ ﺟﺰو ﻋﻮاﻣﻞ ادواري ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ادواري ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ‬

‫داراي ﮔﺮدش ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ )اردﻛﺎﻧﻲ‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ادواري ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻗﺪﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮي از ﻋﻮاﻣﻞ ادواري اوﻟﻴﻪ دارﻧﺪ و ﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ داراي ﻗﺪﻣﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻮده و ﻧﻴﺰ ﺳﺎزﮔﺎرﻳﺸﺎن از دﻗﺖ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ادواري ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﺗﺮاﻛﻢ‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در داﺧﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ آنﻫﺎ ﺷﺪه وﻟﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ وﺳﻌﺖ اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮ ادواري‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ در ﻣﺤﺪودة زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮ زﻧﺪه وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﺮوز ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺮوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻓﺮﺻﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺟﻬﺖ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ آنﻫﺎ را ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎنﻫﺎ و آﺗﺶﺳﻮزيﻫﺎ ﺟﺰء اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮي و‬

‫ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻃﻌﻤﻪﺟﻮ و اﻧﮕﻠﻲ ﺟﺰء اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮادواري‬

‫در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗﺮاﻛﻢ اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﺳﻄﺢ ﻣﺤﺪود و ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-8‬اﻧﻮاع ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه اﺻﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‬

‫)اردﻛﺎﻧﻲ‪:(1390 ،‬‬

‫‪ -1‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ‪ :‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮر‪ ،‬ﺣﺮارت‪ ،‬آب و ﺑﺎد اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻛﻲ )ﺷﺮاﻳﻂ اداﻓﻴﻚ‪ :(1‬ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬اﺳﻴﺪﻳﺘﻪ و ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك را‬

‫در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪- edaphic conditions‬‬
‫‪12‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ -3‬ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي )ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ(‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮارض زﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬زاوﻳﻪ ﻳﺎ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ‬

‫و ارﺗﻔﺎع از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬ﭼ‪‬ﺮا و ﺳﺎﻳﻪ‪-‬‬

‫اﻧﺪازي و ﻳﺎ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮ در ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬

‫از اﻳﻨﺮو ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﺮ اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺟﺪا‬

‫ﻛﺮدن ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻚ ﺗﻚ آنﻫﺎ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً دو ﻋﺎﻣﻞ ﭘﺴﺘﻲ و‬

‫ﺑﻠﻨﺪي و اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻮ ﺧﺎك ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻧﺪه ﻛﻨﺘﺮل ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ‬

‫اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻨﺘﺮل ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ )ﻋﻮاﻣﻞ زﻧﺪه( داراي اﻫﻤﻴﺖ زﻳﺎدي‬

‫اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﻃﺮز ﻋﻤﻞ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن و در ﻃﻮل ﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮات واﻛﻨﺶﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺟﻮاﻣﻊ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮد‬

‫را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺛﺮات ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه و‬

‫ﻣﺤﻴﻂ ﻏﻴﺮزﻧﺪه و ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاوان ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ )اردﻛﺎﻧﻲ‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -1-9‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع‬

‫ﻛﺘﺎب دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪ (1385 ،‬ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ در ﻣﻮرد دوزﻳﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮر‬

‫ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي اﻳﺮان ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺎﻣﻊ و ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬در ﻣﻮرد اﻳﻦ دو ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻣﻬﺮهدار ﻫﻨﻮز ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ زﻳﺎدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﻲ‪-‬‬

‫رﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺘﻌﺪدي در ﻣﻮرد دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر در‬

‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﻣﻪﻫﺎي داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ در ﺣﺎل اﺟﺮاﺳﺖ اﻣﺎ در ﻣﻮرد دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

‫ﻫﻨﻮز ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻓﻘﺪان اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا‬

‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا در ﻣﻮرد وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻦ دو ﺗﺎﻛﺴﻮن در اﺳﺘﺎن اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺎﻳﻪاي ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ راه را‬

‫‪13‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دﻗﻴﻖﺗﺮ زﻳﺴﺖﻣﺤﻴﻄﻲ ﺑﻌﺪي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺳﻨﻲ و ﺟﻨﺴﻲ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ‬

‫وﺿﻌﻴﺖ ﺣﻔﺎﻇﺘﻲ‪ ،‬ژﻧﺘﻴﻚ ﺟﻤﻴﻌﺖ و ‪ (....‬ﻫﻤﻮارﺗﺮ ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -1-10‬اﻫﺪاف ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺎري ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻫﺪاف ﻣﺘﻌﺪدي را‬

‫ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ(‪ -‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دﻗﻴﻖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن اﻳﻼم؛ ب(‪-‬‬

‫ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺶ دﻗﻴﻖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ؛ پ(‪ -‬اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﺛﺒﺖ ﺻﻔﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ ﻣﻬﻢ؛‬

‫ت(‪ -‬ﺗﻌﻴﻴﻦ دﻗﻴﻖ ﻧﻘﺶ ﺻﻴﺎدي دوزﻳﺴﺘﺎن در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺷﺴﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه؛ ث(‪ -‬ﺗﺨﻤﻴﻦ‬

‫ﺳﻦ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ‪Skeletochronology‬؛ ج(‪ -‬ﺑﺮرﺳﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬

‫زﻳﺴﺘﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ؛ چ(‪ -‬اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺪاران ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻲارزش؛‬

‫ح(‪ -‬و در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ اوﻟﻴﻦ ﮔﺎم ﭘﺎﻳﻪاي در ﻣﻮرد ﺗﺮﻛﻴﺐ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﻬﺖ‬

‫ﺗﺴﻬﻴﻞ در اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﺎرﺑﺮدي اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺑﻌﺪي‪.‬‬

‫‪ -1-11‬ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬

‫ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺟﺮاي ﻫﺮ ﭘﺮوژه ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻳﻚ ﺳﺮي ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ذﻫﻦ ﻣﺤﻘﻖ را در‬

‫ﻣﻲﻧﻮردد و ﭘﺮوژه ﺑﺮرﺳﻲ "اﻛﻮﻟﻮژي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم" ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﺴﺘﺜﻨﻲ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺳﻮأﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫¾ ﭼﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم وﺟﻮد دارﻧﺪ؟‬

‫¾ آﻳﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‬

‫¾ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ؟‬

‫¾ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ )ﻫﻢﺟﺎي( آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫‪14‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫¾ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ و رواﺑﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫‪ -1-12‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در اﻳﺮان‬

‫اﻳﺮان در ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ آﺳﻴﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻓﻮن ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎل آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬ﺟﻨﻮب‬

‫آﺳﻴﺎ‪ ،‬آﺳﻴﺎي ﻣﺮﻛﺰي و اروﭘﺎ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ‪-‬‬

‫آوري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺎﻧﻮرﺷﻨﺎﺳﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﻴﻤﻪ دوم ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬

‫اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ درﺑﺎره ﻣﻬﺮهداران اﻳﺮان ﺗﻮﺳﻂ وﻳﻠﻴﺎم ﺗﻮﻣﺎس ﺑﻼﻧﻔﻮرد ﺑﻪ‬

‫ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻼﻧﻔﻮرد ﭘﺎﻳﻪ ﮔﺬار ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﺮان ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻼﻧﻔﻮرد درﺳﺎل‬

‫‪ 1876‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻮد را در دو ﺟﻠﺪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺷﺮق اﻳﺮان ﻳﻜﻲ از دو ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب‬

‫ﺑﻼﻧﻔﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻮن اﻳﺮان ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻼﻧﻔﻮرد در ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺧﻮد از ﺟﺎﻧﻮران اﻳﺮان ‪ 39‬ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار‪،‬‬

‫‪ 383‬ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺮﻧﺪه‪ 92 ،‬ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺰﻧﺪه و ‪ 9‬ﮔﻮﻧﻪ دوزﻳﺴﺖ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﺷﺮق اﻳﺮان ﻛﺘﺎب ﻣﺼﻮر‬

‫و ارزﺷﻤﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎوي اﻃﻼﻋﺎت زﻳﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻼﻧﻔﻮرد در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از ﻓﻮن اﻳﺮان و‬

‫ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻛﺸﻮر و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﺑﻂ ﻓﻮن اﻳﺮان و ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻢﺟﻮار اراﺋﻪ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز‬

‫ﻫﻢ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ اﻫﻤﻴﺖ ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭘﮋوﻫﺶﮔﺮ دﻳﮕﺮي از ﻧﻈﺮ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﻴﺪاﻧﻲ و‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﻛﺎر‪ ،‬ﻫﻢﭘﺎﻳﻪ ﺑﻼﻧﻔﻮرد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺑﻼﻧﻔﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﻮن اﻳﺮان رو ﺑﻪ اﻓﺰاﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‬

‫)ﺷﺎﻛﺮزاده‪.(1387 ،‬‬

‫ﻟﻴﻨﻪ )‪ 15 (1766‬ﮔﻮﻧﻪ ﻻﻛﭙﺸﺖ را ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ و ﺑﺎ ﻧﺎم ‪ Testudo‬ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮوﻧﮕﻨﻴﺎرت )‪(1805‬‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎ را ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﻣﺤﻴﻂ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ درﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺧﺸﻜﻲزي ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻮﻻﻧﺠﺮ)‪ (1899‬دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪهﻫﺎي درﻳﺎﭼﻪ اروﻣﻴﻪ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﻜﻮﻟﺴﻜﻲ )‪(1903-1907‬‬

‫ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪ ﺟﻤﻊآوري زارودﻧﻲ‪ ،‬ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻳﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻓﺮاﻧﺘﺰ ورﻧﺮ ﻧﻴﺰ در ﺳﺎل ‪1936‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺘﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺎرهاي از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت درﺑﺎره ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺟﺎﻧﻮري‬

‫‪15‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬اﺳﺘﻴﻮن اﻧﺪرﺳﻮن درﺳﺎل )‪ (1957‬ﻛﻠﻜﺴﻴﻮﻧﻲ از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻳﺮان ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻛﻨﻮن‬

‫در آﻛﺎدﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﻛﺎﻟﻴﻔﺮﻧﻴﺎ ﻧﮕﻪداري ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1974 ،1963‬و ‪ 1979‬دوزﻳﺴﺘﺎن‪،‬‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮﺳﻤﺎران و ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن اﻳﺮان را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﺗﻨﺲ )‪ (1956‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت وﺳﻴﻌﻲ در زﻣﻴﻨﻪ‬

‫دوزﻳﺴﺖ و ﺧﺰﻧﺪه اﻳﺮان اﻧﺠﺎم داد )ﺷﺎﻛﺮزاده‪.(1387 ،‬‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي در ﻣﻮرد ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و دوزﻳﺴﺘﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از‬

‫ﻧﻈﺮ اﻧﺘﺸﺎر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي‬

‫اﻧﺪرﺳﻮن و ﻟﻮﻳﺘﻮن )‪ (1963-69‬از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﺎس )‪ (1957‬و ﮔﺎﺳﭙﺮﺗﻲ )‪ (1988‬از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪،‬‬

‫ﻣﻴﻨﺘﻮن )‪ (1962-66‬از ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎدر )‪ (1970‬از ﻋﺮاق و ﺗﺮﻧﺘﻴﻨﻒ و ﭼﺮﻧﻮف )‪ (1949‬از ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪوارﻧﺪ‪ .‬راﺑﺮت ﺟﻲ ﺗﺎك در ﺳﺎل ‪ 1971‬ﺗﺎ ‪ 1977‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي ﺑﺮ روي ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي اﻳﺮان و‬

‫ﺷﺒﻪ ﺟﺰﻳﺮه ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﻧﺠﺎم داد و در ﻣﺠﻠﻪ ﺷﻜﺎر و ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﺳﺎل ‪ 1977‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي‬

‫اﻳﺮان را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد )ﺷﺎﻛﺮزاده‪.(1387 ،‬‬

‫‪ E. d. Cope‬در ﺳﺎل ‪ 1862‬ﺳﻤﻨﺪر ‪ Neurergus crocatus‬را از اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد و ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ E. G. Boulenger .‬در ﺳﺎل ‪ 1891‬ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ‪ Bufo surdus‬را از‬

‫ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن اﻳﺮان ﮔﺰارش داد‪ A. M. Nikolsky .‬در ﺳﺎل ‪ 1895‬دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺟﺪﻳﺪي را از اﻳﺮان‬

‫ﮔﺰارش ﻧﻤﻮد‪ P. V. Nesterov .‬در ﺳﺎل ‪ 1916‬ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ دوزﻳﺴﺖ دم دار را از ﻛﺮدﺳﺘﺎن و ﻋﺮاق‬

‫ﮔﺰارش ﻛﺮد‪ K. P. Schmdt .‬در ﺳﺎل ‪ 1952‬دو ﮔﻮﻧﻪ دوزﻳﺴﺖ ﺟﺪﻳﺪ را از ﻟﺮﺳﺘﺎن ﮔﺰارش ﻧﻤﻮد‪Eiselt .‬‬

‫و ‪ Steiner‬در ﺳﺎل ‪ 1968‬ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪي از ﺧﺎﻧﻮاده ‪ hynobiidae‬را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از ﺗﺎﻟﺶ در اﻳﺮان‬

‫ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ Andren .‬و ‪ Nilson‬دو ﻣﺤﻘﻖ ﺳﻮﺋﺪي در ﺳﺎل ‪ 1976‬ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪ ‪ Bufo kavirensis‬را از‬

‫ﻛﻮﻳﺮ اﻳﺮان ﮔﺰارش ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1370‬آﻗﺎي ﺣﺎج ﻗﻠﻲ ﻛﻤﻲ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺻﺤﺮا و دﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺘﺎب ﻓﺎرﺳﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان در ﺳﺎل ‪1374‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ ﺑﻪ رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺮﻳﺮ درآﻣﺪ )ﺷﺎﻛﺮزاده‪.(1387 ،‬‬

‫‪16‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﮔﺴﭙﺮﺗﻲ در ﺳﺎل ‪ 1994‬ﻓﻮن ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺻﻌﻮدي را ﮔﺰارش ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬آﺗﺎﺗﻮر در ﺳﺎل ‪1995‬‬

‫ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲزي ﺗﺮﻛﻴﻪ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎج ﻗﻠﻲ ﻛﻤﻲ در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1997‬ﺗﺎ ‪ 1999‬ﺑﺮ روي‬

‫ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ و ﺧﺸﻜﻲزي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وان و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ در ﺳﺎل‬

‫‪ 2000‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي آﺳﻴﺎ را ﮔﺰارش ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻮرﻛﺎزان در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي‬

‫ﺧﺸﻜﻲزي در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ‪ Testudo perses‬را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬وﻳﺪا ﺣﺠﺘﻲ‬

‫در ﺳﺎل ‪ 2003‬ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي آبزي‪ ،‬ﺟﻨﺲ ‪ Mauremys‬و ‪ Emys‬را در اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮔﻴﻼن‬

‫و ﻣﺎزﻧﺪران ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ )ﺷﺎﻛﺮزاده‪.(1387 ،‬‬

‫‪ -1-13‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ را‬

‫ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ )‪ (abiotic‬و ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ )‪ (biotic‬ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺎﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻧﺪه‬

‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻂ وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻪ ﻧﻮع‬

‫اﺻﻠﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از اﻟﻒ(‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬اﺗﻤﺴﻔﺮ‪،‬‬

‫رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬درﺟﻪ ﺣﺮارت‪ ،‬و ﺷﻮري؛ ب(‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ اداﻓﻴﻚ )‪ (edaphic‬ﻛﻪ ﺑﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺧﺎك ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺷﺘﻲ‬

‫ﺧﺎك‪ ،‬زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺤﻠﻲ‪ PH ،‬ﺧﺎك‪ ،‬و ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ج(‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎرﺑﺮي اراﺿﻲ‬

‫و ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدن آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﺛﺮات ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﻴﺮزﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ روي ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در‬

‫ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺧﺸﻚ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ در اﻃﺮاف ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻜﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﺬا‪ ،‬آب و ﺟﻔﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ ﻫﺮ ﻧﻮع رﻓﺘﺎر ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫زﻧﺪه دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻜﺎرﮔﺮي ﻛﻪ ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ )وﻫﺎبزاده‪،‬‬

‫‪ .(1388‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ در زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻳﻚ ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻃﻌﻤﻪﻫﺎي آن )ﺣﺸﺮات و‬

‫داﻧﻪﻫﺎ(‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬و ﺷﻜﺎرﮔﺮان آنﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﻳﻮت )‪.(www.biologyonline.org‬‬

‫‪17‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ -1-14‬ردهﺑﻨﺪي دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺘﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻏﻴﺮآﻣﻨﻴﻮندار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻪ زﻳﺮ رده ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫زﻳﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دو زﻳﺮرده آنﻫﺎ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬زﻳﺮرده ﻻﺑﻴﺮﻧﺘﻮدوﻧﺘﻴﺎ )‪ (Labyrinthodontia‬ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﭘﺎﻟﺌﻮزوﺋﻴﻚ و اواﻳﻞ‬

‫ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ‪.‬‬

‫ب‪ -‬زﻳﺮرده ﻟﭙﻮﺳﭙﻮﻧﺪﻳﻠﻲ )‪ (Lepospondyli‬ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮوه ﻛﻮﭼﻜﻲ در ﭘﺎﻟﺌﻮزوﺋﻴﻚ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ‬

‫اوﻗﺎت در زﻳﺮ رده ﻻﺑﻴﺮﻧﺘﻮدوﻧﺘﻴﺎ ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮي ﺑﻪ آﻣﻨﻴﻮن‪-‬‬

‫داران ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺻﺎف ﻳﺎ ‪ Lissamphibia‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ج‪ -‬زﻳﺮرده ‪ Lissamphibia‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‪ ،‬وزغﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﻮتﻫﺎ و ﻏﻴﺮه‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم دوزﻳﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي در زﻳﺮرده ‪ Lissamphibia‬ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﻴﻠﻮژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺗﺎﻛﺴﻮن‬

‫ﻻﺑﻴﺮﻧﺘﻮدوﻧﺘﻴﺎ را ﻳﻚ ﮔﺮوه ﭘﺎراﻓﻴﻠﺘﻴﻚ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﻘﻂ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬رده دوزﻳﺴﺘﺎن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻲ )ﺗﺘﺮاﭘﻮد( در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ داراي‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﻻروي ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ .(Zug et al., 2001‬ﺗﻤﺎم دوزﻳﺴﺘﺎن اﻣﺮوزي در زﻳﺮرده ‪ Lissamphibia‬و ﻓﻮق‪-‬‬

‫راﺳﺘﻪ ‪ Salientia‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﺒﺎر در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻛﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺠﺰاﻳﻲ از ﻳﻚ ﺟﺪ ﺷﺒﻪ‪-‬ﺗﻤﻨﻮﺳﭙﻮﻧﺪﻳﻠﻲ )‪ (Temnospondyl-like ancestor‬ﻣﻨﺸﺄ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ ﮔﺮوه ﺧﻮاﻫﺮي ﺗﻤﺎم دوزﻳﺴﺘﺎن ﺧﺰﻧﺪه ﺷﻜﻞ ) ‪reptiliomorph‬‬

‫‪ (amphibians‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﻨﻴﻮنداران ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ .(Anderson et al., 2008‬ﺧﻼﺻﻪ ردهﺑﻨﺪي دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫اﻣﺮوزي در زﻳﺮ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫™ رده دوزﻳﺴﺘﺎن )‪(Amphibia‬‬

‫¾ زﻳﺮ رده دوزﻳﺴﺘﺎن ﺻﺎف )‪(Lissamphibia‬‬

‫‪18‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ƒ راﺳﺘﻪ ﺑﻲدﻣﺎن )‪ :(Anura‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ‪ ،‬از ژوراﺳﻴﻚ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﺎل‪ 5602 ،‬ﮔﻮﻧﻪ‬

‫اﻣﺮوزي دارﻧﺪ ﻛﻪ در ‪ 48‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ƒ راﺳﺘﻪ دمداران )‪ :(Caudata or Urodela‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ و ﻧﻴﻮتﻫﺎ‪ ،‬از ژوراﺳﻴﻚ ﺗﺎ زﻣﺎن‬

‫ﺣﺎل‪ 571 ،‬ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺮوزي دارﻧﺪ ﻛﻪ در ‪ 10‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ƒ راﺳﺘﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدﺳﺖ و ﭘﺎ )‪ :(Gymnophiona‬ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ‪ ،‬از ژوراﺳﻴﻚ ﺗﺎ زﻣﺎن‬

‫ﺣﺎل‪ 190 ،‬ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺮوزي ﻛﻪ در ‪ 10‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ) ‪Amphibian Species of the‬‬

‫‪.(World‬‬

‫‪ -1-15‬دوزﻳﺴﺘﺎن زﻧﺪه‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن زﻧﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻛﻼد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪Caecilian :‬ﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬و ﺑﻲدﻣﺎن )ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ(‪.‬‬

‫ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮاً ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺮمﻫﺎي ﺧﺎﻛﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در راﺳﺘﻪ ‪) Gymnophiona‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎرﻫﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ( ﻳﺎ‬

‫راﺳﺘﻪ ‪) Apoda‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺪون ﭘﺎ( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎي زﻧﺪه ﻓﺎﻗﺪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺪن‬

‫ﻛﺎﻣﻼً ﺣﻠﻘﻮي‪ ،‬و ﺳﺮ و دم ﻓﺸﻨﮓ ﻣﺎﻧﻨﺪ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﻳﺨﺖ ﺑﺪﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻧﺤﻮه زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻘﺐزﻧﻲ اﻳﻦ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن ﺣﺎرهاي اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ در راﺳﺘﻪ ‪) Caudata‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دم دار( ﻳﺎ ‪) Urodela‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ دم آﺷﻜﺎر(‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﺑﺪﻧﻲ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﺷﻜﻞ‪ ،‬دم ﻃﻮﻳﻞ‪ ،‬ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬و اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺗﺤﻠﻴﻞرﻓﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ اﻧﺪام‬

‫ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ دارﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ در راﺳﺘﻪ ‪) Anura‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺪون دم( و ﻳﺎ‬

‫‪) Salientia‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﻨﺪه( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺳﺘﻪ داراي ﺑﺪﻧﻲ زﻣﺨﺖ‪ ،‬ﺳﺮ و ﺗﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ‬

‫دم‪ ،‬و اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻨﻪ ﻃﻮل دارﻧﺪ و رﻳﺨﺖ‪-‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻲ آنﻫﺎ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺣﺮﻛﺖ دوﭘﺎﻳﻲ ﺟﻬﻨﺪه در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻫﺎ ﻧﻤﻲﭘﺮﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻫﺎ‬

‫ﻛﺎﻣﻼً آﺑﺰي ﺑﻮده و از ﻟﮕﺪ زدن ﻫﻤﺰﻣﺎن ﭘﺎﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻦ درون آب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬

‫ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ اﺷﻜﺎل زﻣﻴﻦزي و درﺧﺖزي‪ ،‬راه ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪ را‬

‫‪19‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫در ﻣﻴﺎن دوزﻳﺴﺘﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻨﻮع رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺶ و ﺣﻀﻮر ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎن دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ) ‪Zug et al.,‬‬

‫‪.(2006‬‬

‫‪ -1-16‬ردهﺑﻨﺪي ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن در زﻳﺮرده آﻧﺎﭘﺴﻴﺪا )‪ (Anapsida‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻔﺮه ﮔﻴﺠﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ‬

‫آﻧﺎﭘﺴﻴﺪ ﺻﻔﺘﻲ اوﻟﻴﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻛﻮﺗﻴﻠﻮزورﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻛﻨﻮن ﺧﺎص ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻜﺎﻣﻞ راﺳﺘﻪ ﻛﻮﺗﻴﻠﻮزورا ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 300‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻞ از دوره ﻛﺮﺑﻮﻧﻴﻔﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺣﺪوداً‬

‫‪ 100‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﻳﻌﻨﻲ در دوره ﺗﺮﻳﺎس ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ از دوران ﻣﺰوزوﺋﻴﻚ ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮاد اﻳﻦ راﺳﺘﻪ‬

‫اﺟﺪاد ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻗﺪﻣﺖ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪود ‪ 210‬اﻟﻲ ‪ 220‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺳﺎل ﻗﺒﻞ در اواﺧﺮ‬

‫ﺗﺮﻳﺎس ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ اﺑﺘﺪاﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻻكﭘﺸﺖ در آن زﻣﺎن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه داراي ﻓﺴﻴﻞﻫﺎي‬

‫ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻮده و اﺳﻜﻠﺖ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ آنﻫﺎ ﺑﻘﺎء و ﭘﺎﻳﺪاري ﺧﺎﺻﻲ در دوران زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮگ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه‬

‫ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ Prognochelys .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺘﺪاﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻻكﭘﺸﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺘﻪ‬

‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﺪهﻫﺎ و ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﻜﻠﺖ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻮده و ﻛﺎراﭘﺎس را‬

‫اﻳﺠﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺷﻜﻤﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻫﺎي ﭘﻮﺳﺘﻲ ﭘﻼﺳﺘﺮون را اﻳﺠﺎد ﻛﺮده‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ داراي ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻨﺪ‪ ،‬رﺷﺪ ﻛﻨﺪ و ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از زﻣﺎن ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺧﻄﺮات زﻳﺎدي ﺷﺪه و ﻣﻨﻘﺮض ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺣﺪود ‪ 300‬ﮔﻮﻧﻪ وﺟﻮد‬

‫دارد ﻛﻪ اﻋﻀﺎي آنﻫﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻳﻚ ﭘﻮﺷﺶ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪن آﻧﻬﺎ را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ از‬

‫ﻗﻄﻌﺎت و ﺻﻔﺤﺎت ﺷﺎﺧﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻄﻼح ‪ Tortoise‬ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر‬

‫ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺧﺸﻜﻲﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ Terrapin ،‬در ﻣﻮرد ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ آن‪-‬‬

‫ﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﻤﻪآﺑﺰي )‪ (semiaquatic‬دارد ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻫﻢ در آبﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮ روي ﺳﻄﺢ‬

‫ﺧﺎك ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن دارﻧﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ‪ Turtle‬ﺑﺮاي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ‬

‫‪20‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻣﻨﺤﺼﺮاً در درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮسﻫﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮدرﻳﺎزي‬

‫ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ آب واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود )ﺟﻮاﻧﺒﺨﺖ‪ .(1387 ،‬در زﻳﺮ ردهﺑﻨﺪي راﺳﺘﻪ ‪Testudines‬‬

‫ﻳﺎ ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫™ رده ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن )‪(Reptilia‬‬

‫¾ زﻳﺮرده آﻧﺎﭘﺴﻴﺪا )‪(Anapsida‬‬

‫¾ راﺳﺘﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن )‪(Testudines‬‬

‫ƒ زﻳﺮراﺳﺘﻪ ﭘﻠﻮرودﻳﺮا )‪ :(Pleurodira‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﮔﺮدن ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ‪،Chelidae‬‬

‫‪ Pelomedusidae‬و ‪ Podocnemidae‬و ﺣﺪود ‪ 86‬ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻗﺎرهﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻘﺎ‪ ،‬و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ‪/‬ﮔﻴﻨﻪ ﻧﻮ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪.‬‬

‫™ زﻳﺮراﺳﺘﻪ ﻛﺮﻳﭙﺘﻮدﻳﺮا )‪ :(Cryptodira‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﮔﺮدن ﻣﺨﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ‪ 11‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪،Chelydridae‬‬

‫‪،Dermatemydidae ،Trionychidae ،Carettochelyidae ،Dermochelyidae ،Cheloniidae‬‬

‫‪ Testudinidae ،Geomydidae ،Platysternidae ،Emydidae ،Kinosternidae‬و ﺣﺪود ‪ 227‬ﮔﻮﻧﻪ‪،‬‬

‫ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي و ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺗﻨﻮع اﺻﻠﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻤﻜﺮه‬

‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺤﺪود ﻣﻲﮔﺮدد )‪.(Vitt and Caldwell, 2009; Hedges and Kumar, 2009‬‬

‫‪ -1-17‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﻣﺮوزي ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻛﻼد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن‪ ،‬آرﻛﻮزورﻫﺎ‪ ،‬و ﻟﭙﻴﺪوزورﻫﺎ‪ .‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن در‬

‫راﺳﺘﻪ ‪) Testudines‬ﻳﻌﻨﻲ ﻻكﭘﺸﺘﺎن( ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻧﻮر دﻳﮕﺮي اﺷﺘﺒﺎه‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪن در درون ﺟﻌﺒﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ )‪ (Carapace‬و ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ )‪ (plastron‬ﻗﺮار ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ دو ﻗﻄﻌﻪ ﻣﺤﺎﻓﻆ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻜﻤﻲ در ﻫﻢ‬

‫ﭼﻔﺖ ﺷﺪه و ﻛﺎﻣﻼً از اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ و ﺳﺮ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن داراي ﺗﻌﺪاد ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪21‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از اﺷﻜﺎل ﻛﺎﻣﻼً آﺑﺰي )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي زﻣﺎن ﺗﺨﻢﮔﺬاري( ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﺧﺸﻜﻲزي‪ ،‬از ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ ﺗﺎ ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ‪ ،‬و‬

‫از ﮔﻴﺎهﺧﻮار ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖﺧﻮار در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻻك ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ﻳﻚ ﻧﻮآوري ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﺘﻪي ﻛﻠﻮﻧﻴﺎ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻻك ﻻﻛﭙﺸﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺎﻫﻴﺖ و درﺟﻪي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺳﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺳﺨﺖﻻك‪-‬‬

‫ﻫﺎ‪ ،1‬ﻧﺮمﻻكﻫﺎ‪ 2‬و ﭘﺸﺖﭼﺮﻣﻲﻫﺎ‪ .3‬ﻻك در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Chelydae‬و ‪ Testudonidae‬از دو ﺑﺨﺶ‬

‫اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺎراﭘﺎس ﭘﺸﺘﻲ و ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺷﻜﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﭘﻬﻠﻮﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﻮﻻﻫﺎي‬

‫ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂاﻧﺪ‪ .‬روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻻك ﺣﺎوي ﺑﻴﺶ از ‪ 50‬اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺨﻮان‬

‫دﻳﮕﺮي در راﺳﺘﻪي ﻣﻬﺮهداران ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻻك ﺑﺮاي ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻔﺎظ‬

‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ داراي ارزش ﺳﺎزﺷﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ داراي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻪ‬

‫ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﻤﺎﺗﻮﭘﻮﺋﻴﺴﻴﺲ‪ ،4‬ذﺧﻴﺮهي آب‪ ،‬ﭼﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻮاد دﻓﻌﻲ‪ ،‬و ﺑﺎﻓﺮ ﺑﺮاي ‪ PH‬اﺳﺖ‪ .‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻬﺮهدارﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ آنﻫﺎ در ﻋﻤﻖ دﻧﺪهﻫﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻀﻠﻪﺑﻨﺪي ﭘﺎراﻛﺴﻴﺎل و‬

‫ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ– ﮔﺮدن و ﺟﻤﺠﻤﻪ‪ −‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻄﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﻮﻻي‬

‫ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮕﻲ‪ ،5‬ﻳﻚ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ اﻛﺘﻮدرﻣﻲ و ﻣﺰودرﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻮ دﻧﺪهﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻮآوري‬

‫ﻛﻠﻴﺪي ﺑﺮاي ‪chelonian‬ﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻧﺪهﻫﺎ درون ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺸﺘﻲ ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ ﺟﺎﻧﺒﻲ‬

‫آنﻫﺎ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻧﺪهﻫﺎي ﻻكﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺷﻜﻤﻲ و ﻣﺤﺼﻮر ﻧﻤﻮدن ﺣﻔﺮهي ﺳﻴﻨﻪاي‪ ،‬در ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺸﺘﻲ ﺑﺪن ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﺎنﻫﺎي‬

‫ﻋﺼﺒﻲ دﻧﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻂ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻛﺎراﭘﺎس ﺗﻠﻔﻴﻖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪.(Wyneken et al., 2008‬‬

‫‪ -1-18‬ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻك ﻻكﭘﺸﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪- hardshells‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- softshells‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- leatherbacks‬‬
‫‪4‬‬
‫‪- hematopoiesis‬‬
‫‪5‬‬
‫‪- carapacial ridge‬‬
‫‪22‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ و ﻫﻤﺴﺎﻧﻲ )‪ (homology‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﻻك ﻻكﭘﺸﺖ ﻳﻚ ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺠﺎدﻟﻪ‬

‫دارد‪ .‬ﻻك از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺤﻮري اﻧﺪوﻛﻮﻧﺪرال‪ 1‬ﺗﻨﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﻣﻮزاﻳﻴﻜﻲ از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي‬

‫ﭘﻮﺳﺘﻲ و ﻳﻚ ﻻﻳﻪي روﭘﻮﺳﺘﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻓﻠﺲﻫﺎي ﻛﺮاﺗﻴﻨﻲ )ﻛﻪ ﺻﻔﺤﺎت ﻳﺎ ﺳﭙﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ( وﺟﻮد دارد )‪ .(Wyneken et al., 2008‬ﺗﻤﺎم ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ‪ 10‬ﻣﻬﺮهي ﺗﻨﻪاي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮓ‬

‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻣﻬﺮه واﺟﺪ ﻳﻚ دﻧﺪهي ﺗﻚ ﺳﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻳﻚ ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻣﻬﺮهي ﺟﻠﻮﻳﻲ ﺑﻌﺪي‬

‫دارد‪ .‬اوﻟﻴﻦ و دﻫﻤﻴﻦ دﻧﺪهﻫﺎ ﻛﻮﭼﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺎس ﺑﺎ دوﻣﻴﻦ و ﻧﻬﻤﻴﻦ دﻧﺪهﻫﺎ‬

‫اﻧﺪﻛﻲ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬دﻧﺪهي دﻫﻢ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻫﺮ دو ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ و ﺟﻨﻴﻦﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻀﻮر‬

‫ﻳﻚ دﻧﺪهي ﺑﺰرگ دﻫﻢ در ﺟﻨﻴﻦﻫﺎ ﻳﻚ ﺗﻨﻮع ﻋﺎدي اﺳﺖ‪ .‬دﻧﺪهﻫﺎي ﺳﻴﻨﻪاي ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﭘﺲ از‬

‫ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪيﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﻬﺮه وارد ﭘﻮﺳﺖ ﻻك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺎﻧﺒﻲ درون ﭘﻮﺳﺖ ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮕﻲ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﻓﺘﻪ‪،‬‬

‫در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ )‪ .(reviewed by Zangerl, 1969‬در ﻻﻳﻪي ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻻك‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪59‬‬

‫اﺳﺘﺨﻮان وﺟﻮد دارد‪ :‬ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮓ ‪ 38‬ﺟﻔﺖ اﺳﺘﺨﻮان و ‪ 12‬ﻳﺎ ‪ 13‬اﺳﺘﺨﻮان ﻣﻨﻔﺮد دارد )ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ‪ superpygeal‬ﻣﻨﻘﺴﻢ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ(‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺣﺎوي ﻳﻚ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﻨﻔﺮد و ‪ 8‬اﺳﺘﺨﻮان‬

‫زوج اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪودي از ﺗﺎﻛﺴﻮنﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻨﻮﻋﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ در اﻳﻦ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت ﺗﻨﻮﻋﺎت ﻓﺮدي در اﻃﺮاف ﮔﺮدن و دم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﻜﻠﺖ ﻣﺤﻮري ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮓ‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺷﻜﺎل و اﻧﺪازهﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻓﺮم ﻛﻠﻲ ﻻك را در ﺟﻨﺲﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻻﻳﻪي روﭘﻮﺳﺘﻲ ﻻك ﻋﻤﻮﻣﺎً از ‪ 38‬ﺻﻔﺤﻪ در ﻛﺎﺳﻪﺳﻨﮓ و ‪ 16‬ﺻﻔﺤﻪ در ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻻك )ﮔﻨﺒﺪي‪ ،‬ﻟﻮﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻪاي و ﻏﻴﺮه( ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺳﭙﺮ‬

‫و اﺳﺘﺨﻮان ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﺳﭙﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪي ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﻮزاﻳﻴﻚ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﺷﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ‬

‫ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺮﻫﺎي ﻣﺠﺎور و درزﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد دو اﻟﮕﻮي ﻣﺘﻔﺎوت را اﻳﺠﺎد‬

‫ﻛﺮده ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﻤﭙﻮﺷﺎﻧﻲ را دارﻧﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮي ﺳﭙﺮﻫﺎي روﭘﻮﺳﺘﻲ ﻣﺪت ﻣﺪﻳﺪي ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ‬

‫‪1‬‬
‫‪- endochondral axial elements‬‬
‫‪23‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺷﺪن اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻻك ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﭘﻮﺳﺖ زﻳﺮﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺻﻔﺤﺎت‬

‫روﭘﻮﺳﺘﻲ ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ )‪.(Yntema, 1970; Cherepanov, 1989; Alibardi & Thompson, 1999a,b‬‬

‫‪ -1-19‬رﻓﺘﺎر ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي‬

‫رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺟﻔﺖﻃﻠﺒﻲ و ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪهاي در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎي ﺻﻮﺗﻲ‪ ،‬ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﻻﻣﺴﻪاي‪ ،‬و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺟﻔﺖﻃﻠﺒﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ ﻧﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﺻﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺲ را ﻧﻴﺰ‬

‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺎدهﻫﺎ‪ ،‬در ﻫﻨﮕﺎم‬

‫ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﮔﺎﻣﺖﻫﺎي رﺳﻴﺪه دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎدهﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﺳﭙﺮمﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ذﺧﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ و‬

‫ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﭘﺲ از ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﻟﻘﺎح اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮﻧﺪ )‪ .(Zug et al., 2006‬اﺳﭙﺮمﻫﺎ ﺑﻪ روش‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ ﻣﺎدهﻫﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﻛﺮﻳﭙﺘﻮﺑﺮاﻧﺸﻮﺋﻴﺪ‬

‫)‪ ،(cryptobranchoid‬ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﻲ ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ؛ ﻧﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮوج ﺗﺨﻤﻚﻫﺎ از ﻛﻠﻮآك ﻓﺮد ﻣﺎده‬

‫اﺳﭙﺮمﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ روي آنﻫﺎ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﻧﺮ ﻣﺎده را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در آﻏﻮش ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻛﻠﻮآك‬

‫آن درﺳﺖ در ﺑﺎﻻي ﻛﻠﻮآك ﻓﺮد ﻣﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ رﻓﺘﺎر را ‪ Amplexus‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ دﻗﻴﻖ ﻓﺮ ﻧﺮ‬

‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺎده در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(1-1‬در ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي واﺟﺪ ﻟﻘﺎح‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬آﻣﭙﻠﻜﺴﻮس رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﺎده راه ﻣﻲاﻓﺘﺪ و اﺳﭙﺮمﻫﺎﻳﺶ را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺮ روي ﺗﻮده‬

‫ﺗﺨﻤﻚﻫﺎي ﻣﺎده ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻨﺲﻫﺎي ‪ Mertensophryne ،Ascaphus‬و دو‬

‫ﮔﻮﻧﻪ از ‪ Eleutherodactylus‬ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ دارﻧﺪ‪.‬ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻚ وﻳﮋهاي‬

‫ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل اﺳﭙﺮم ﻧﻴﺎز دارد‪ ،‬و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﺟﻔﺖﻃﻠﺒﻲ ﭘﻴﭽﻴﺪهاي در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺗﻤﺎم‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲدمﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ‪ Ascaphus‬و ‪ Mertensophryne‬از ‪apposition‬‬

‫ﻛﻠﻮآﻛﻲ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل اﺳﭙﺮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮﻫﺎي دو ﺟﻨﺲ ‪ Ascaphus‬و ‪ Mertensophryne‬واﺟﺪ‬

‫‪24‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اﻧﺪامﻫﺎي ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﻨﺪهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﭙﺮم را ﺑﻪ درون ﻛﻠﻮآك ﻣﺎده در ﻣﺠﺎورت ﻣﻨﻔﺬ ﺗﺨﻢﺑﺮ )اوﻳﺪوﻛﺖ(‬

‫ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪Vitt and Caldwell‬و‪.( 2009‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :1-1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮد ﻧﺮ و ﻣﺎده در ﺣﻴﻦ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫در ﻻكﭘﺸﺘﺎن و ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﭘﻨﻴﺲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﺑﺎﻓﺖ ﻫﻤﺒﻨﺪ اﺳﻔﻨﺠﻲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺸﺎر ﺧﻮن‬

‫ﺷﺮﻳﺎﻧﻲ ﺑﻴﺮون آﻣﺪه ﻳﺎ ﺑﻪ درون ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻳﻦ ﭘﻨﻴﺲ از ﻟﺤﺎظ ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺸﺎﺑﻪ و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻫﻤﺴﺎﺧﺖ‬

‫)ﻫﻮﻣﻮﻟﻮگ( ﭘﻨﻴﺲ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﻴﺲﻫﺎي ﺳﻮﺳﻤﺎران و ﻣﺎرﻫﺎ ﻫﻤﺴﺎﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ ) ‪Zug et al.,‬‬

‫‪.(2006‬‬

‫زﻣﺎن دﻗﻴﻖ ﻟﻘﺎح در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼَ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻮﺳﻤﺎران ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬

‫ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﻟﻘﺎح ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن و ﻣﺎرﻫﺎ ﻟﻘﺎح‬

‫ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﺲ از ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ذﺧﻴﺮه اﺳﭙﺮم در‬

‫‪25‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن و ﻓﻠﺲداران اﺑﻘﺎء اﺳﭙﺮمﻫﺎ را ﺑﺮاي دورﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻟﻘﺎح‬

‫ﺗﺄﺧﻴﺮي ﺑﻪ ﻣﺎدهﻫﺎ اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺮ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ paternity‬ﭼﻨﺪﮔﺎﻧﻪ در ﻣﻴﺎن‬

‫زادهﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﺮدد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-20‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ‬

‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺟﻬﺖ ﺑﻘﺎء ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﺬﻳﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﻳﻲ‬

‫ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺗﺨﻢﮔﺬار ﺗﻤﺎم ﻏﺬاي ﺟﻨﻴﻨﻲ ﺧﻮد‬

‫را از زرده ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﺨﻢ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﻧﺪهزا ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ زرده‪،‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮﺷﺤﺎت اوﻳﺪوﻛﺘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻧﻮاع ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺟﻨﻴﻨﻲ داراي واژه‪-‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﺴﺘﻮﺗﺮوﻓﻲ‪) 1‬ﻟﺴﻴﺘﻮ = زرده و ﺗﺮوﻓﻲ= ﻏﺬا( ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاد‬

‫ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪن ﺗﺨﻢ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﺪ از زرده ﺗﺨﻢ‪ .‬ﻣﺎﺗﺮوﺗﺮوﻓﻲ‪) 2‬ﻣﺎﺗﺮو = ﻣﺎدر( ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬

‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎدر‪ ،‬و اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺟﺪول‬

‫‪ .(1-1‬ﭘﺎﺗﺮوﺗﺮوﻓﻲ‪) 3‬ﭘﺎﺗﺮو = ﭘﺪر( ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺪر‪.‬‬

‫روش ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻜﺎن‬

‫زادآوري‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺨﻢ )ﺧﺸﻜﻲ ﻳﺎ آﺑﻲ(‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻻرو‪ ،‬و ﺣﻔﺎﻇﺖ واﻟﺪﻳﻨﻲ‬

‫در ﺻﻮرت وﺟﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﻮع ﻏﻨﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻲدمﻫﺎ اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪه از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﺳﺖ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ روش ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ اﺟﺪادي در دوزﻳﺴﺘﺎن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻟﻘﺎح ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬ﺗﺨﻢﮔﺬاري‪ ،‬و‬

‫ﻋﺪم ﺣﻔﺎﻇﺖ واﻟﺪﻳﻨﻲ اﺳﺖ )‪ .(Duellman and Trueb, 1986; Wake, 1992a‬ﺟﺪول ‪ 1-2‬اﻧﻮاع روش‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم و ﻻكﭘﺸﺘﺎن را اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ و ﺑﻲدمﻫﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﻟﻘﺎح‬

‫ﺧﺎرﺟﻲ دارﻧﺪ و ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ در ﺑﻲدمﻫﺎ ﻧﺎدر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻢﮔﺬاري‬

‫‪1‬‬
‫)‪- Lecithotrophy (Lecitho = yolk, trophy = food‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪- Matrotrophy (matro = mother‬‬
‫‪3‬‬
‫)‪- Patrotrophy (patro = father‬‬
‫‪26‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫درون ﺑﻲدمﻫﺎ و ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﭼﻨﺪ اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ ،‬ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ﻛﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎﻇﺖ واﻟﺪي در ﻣﻴﺎن ﺑﻲدمﻫﺎ ﻣﺘﻨﻮع‬

‫اﺳﺖ و در ﺣﺪود ‪ %6‬از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮔﺰارش ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )‪.(Crump, 1995‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1-1‬ﺳﺎزشﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪاي ﺟﻨﻴﻨﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬

‫ﺣﻀﻮر‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫اﻟﮕﻮي ﺗﻐﺬﻳﻪاي‬

‫ﺗﻤﺎم دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﺎ ﺷﻜﻔﺘﻦ ﺗﺨﻢ ﻳﺎ ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﻟﺴﻴﺘﻮﺗﺮوﻓﻲ‬
‫و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﻧﺪهزاﻳﻲ ﻛﻪ در آنﻫﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﺎدري‬
‫زرده در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺨﻤﻚﮔﺬاري درون ﺗﺨﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫)‪(Lecithotrophy‬‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‬

‫ﺑﺨﺸﻲ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺟﻨﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﻣﺎده در ﻃﻮل‬
‫ﻣﺎﺗﺮوﺗﺮوﻓﻲ )‪(Matrotrophy‬‬
‫ﺣﺎﻣﻠﮕﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻓﻘﻂ در ﮔﻮﻧﻪ ‪Salamandra atra‬‬ ‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ از ﺗﺨﻢﻫﺎي ﻣﺠﺎور ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اووﻓﺎژي )‪(Oophagy‬‬

‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ از ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﺠﺎور ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲ‪-‬‬ ‫آدﻟﻔﻮﻓﺎژي‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ‪ S. atra‬ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻛﻨﻨﺪ )ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻢﻧﻮعﺧﻮاري درون رﺣﻢ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪(.‬‬ ‫)‪(Adelphophagy‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎي زﻧﺪهزا‪ ،‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‪ ،‬و‬

‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ از ﺗﺮﺷﺤﺎت ﻣﺎدري ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬ ‫ﻫﻴﺴﺘﻮﻓﺎژي )‪(Histophagy‬‬
‫ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‬

‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻃﺮﻳﻖ آﺑﺸﺶﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻛﻴﺴﻪ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ در ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎي ﺗﻴﻔﻠﻮﻧﻜﺘﻴﺪ و از ﻃﺮﻳﻖ‬

‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺗﺮﺷﺤﺎت ﻣﺎدري را ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻴﺴﺘﻮﺗﺮوﻓﻲ )‪(Histotrophy‬‬
‫ﭘﺎﭘﻴﻼﻫﺎي رﻳﺰ در اﻃﺮاف دﻫﺎن‬

‫‪ Nectophrynoides occidentalis‬ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺟﻨﻴﻦﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﻘﺎل ﺟﻔﺘﻲ ﻳﺎ ﭘﻼﺳﻨﺘﺎل از‬ ‫ﭘﻼﺳﻨﺘﻮﺗﺮوﻓﻲ‬
‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻓﻠﺲدار واﺟﺪ ﺟﻔﺖ‬
‫ﻣﺎدر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫)‪(Palcentotrophy‬‬

‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻻروﻫﺎ در ﻛﻴﺴﻪ ﺻﻮﺗﻲ‬

‫‪ Rhinoderma darwinii‬ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را از ﻧﺮ‬ ‫ﻧﺮ ﻣﻘﺪاري ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ را ﺑﺮاي ﻻروﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺗﺮوﺗﺮوﻓﻲ )‪(Patrotrophy‬‬

‫ﺟﺬب ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪27‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1-2‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم و ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‬

‫‪ .E‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﻫﻮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫‪ .I‬ﺗﺨﻢﻫﺎي آﺑﺰي‬

‫‪ -18‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درون آب ﺳﻘﻮط ﻣﻲ‪-‬‬ ‫‪ .A‬ﺗﺨﻢﻫﺎ درون آب ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه در آب راﻛﺪ‬

‫‪ -19‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻻورﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ درون ﺣﻔﺮات ﭘﺮ از آب‬ ‫‪ -2‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه در آب روان‬

‫درﺧﺘﺎن ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه در آﺑﮕﻴﺮﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬

‫‪ -20‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺪه؛ ﭘﺲ از ﺳﻴﻼب‪ ،‬ﻻروﻫﺎ در ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻳﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎ‪.‬‬

‫‪ .F‬ﺗﺨﻢﻫﺎ درون ﻻﻧﻪ ﻓﻮﻣﻲ‬ ‫‪ -4‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه درون آب ﺳﻮراخﻫﺎي درﺧﺘﺎن‬

‫‪ -21‬ﻻﻧﻪ درون ﻧﻘﺐ؛ ﭘﺲ از ﺳﻴﻼب‪ ،‬ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه در ﻧﻬﺮﻫﺎ‬ ‫ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﻮاﻳﻲ‪.‬‬

‫ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ‬ ‫‪ -5‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه در ﮔﻮديﻫﺎي ﭘﺮ از آب‪.‬‬

‫‪ -22‬ﻻﻧﻪ درون ﻧﻘﺐ؛ ﻻروﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺧﻮد را در‬ ‫‪ -6‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه در آب درون ﺳﻮراخﻫﺎي‬

‫ﻻﻧﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﺧﺘﺎن ﻳﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻫﻮاﻳﻲ‪.‬‬

‫‪ -23‬ﻻﻧﻪ ﻫﻮاﻳﻲ؛ ﻻروﻫﺎ ﺑﻪ درون ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -7‬ﺗﺨﻢﻫﺎ درون ﻧﻬﺮﻫﺎي آﺑﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎدهﻫﺎ‬

‫‪ .G‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﺑﻠﻌﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺧﻮد را در ﻣﻌﺪه‬

‫‪ -24‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﺮ روي ﭘﺎﻫﺎي واﻟﺪ ﻧﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬه‬ ‫ﻣﺎده ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ .B‬ﺗﺨﻢﻫﺎ درون آﺷﻴﺎﻧﻪ ﻓﻮﻣﻲ )‪ (foam‬ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬

‫‪ -25‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در ﻛﻴﺴﻪ ﭘﺸﺘﻲ ﻣﺎده ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ‬ ‫‪ -8‬آﺷﻴﺎﻧﻪ ﻓﻮﻣﻲ روي ﺑﺮﻛﻪ‪ ،‬ﻻروﻫﺎ درون ﺑﺮﻛﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ‪.‬‬ ‫‪ -9‬آﺷﻴﺎﻧﻪ ﻓﻮﻣﻲ درون ﺑﺮﻛﻪ‪ ،‬ﻻروﻫﺎ درون ﻧﻬﺮ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -26‬ﺗﺨﻢﻫﺎ روي ﭘﺸﺖ ﻳﺎ درون ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﭘﺸﺘﻲ واﻟﺪ ﻣﺎده ﺣﻤﻞ ﻣﻲ‪-‬‬ ‫‪ .C‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در ﭘﺸﺖ ﻣﺎده آﺑﺰي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻻروﻫﺎ ﻏﻴﺮﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺮوﻣﻠﻴﺎدﻫﺎ )‪.(bromeliads‬‬ ‫‪ -10‬ﺗﺨﻢﻫﺎ درون ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -27‬ﺗﺨﻢﻫﺎ روي ﭘﺸﺖ ﻳﺎ درون ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﭘﺸﺘﻲ ﻣﺎده ﺣﻤﻞ ﻣﻲ‪-‬‬ ‫‪ -11‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﻲ ﻛﻮﭼﻚ )‪ (froglets‬ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ؛ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ‪.‬‬ ‫‪ .II‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﻳﺎ ﻫﻮاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪28‬‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ .III‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در ﺗﺨﻢراﻫﻪ )اوﻳﺪوﻛﺖ( ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫‪ .D‬ﺗﺨﻢﻫﺎ روي زﻣﻴﻦ ﻳﺎ درون ﻧﻘﺐﻫﺎ‬

‫‪ .H‬زﻧﺪهزاﻳﻲ – ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﻟﺴﻴﺘﻮﺗﺮوﻓﻴﻚ ﻳﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﺎدري ﺑﻪ‬ ‫‪ -12‬ﺗﺨﻢﻫﺎ و ﻻروﻫﺎي اوﻟﻴﻪ در آﺷﻴﺎﻧﻪ ﺣﻔﺎري ﺷﺪه؛ ﭘﺲ از‬

‫روش ﻫﻴﺴﺘﻮﻓﺎژي‪.‬‬ ‫ﺳﻴﻼب‪ ،‬ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه درون ﻧﻬﺮ ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻪ‪.‬‬

‫‪ -13‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در زﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﺑﺎﻻي آب ﻳﺎ درون آﺷﻴﺎﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﮔﻮد ﻳﺎ ﺣﻔﺎري ﺷﺪه؛ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺷﻜﻔﺘﻦ‪ ،‬ﻻروﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻛﻨﻨﺪه‬

‫ﺑﻪ داﺧﻞ آب ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬
‫‪ -14‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮد ﺑﺎﻟﻎ ﺑﻪ آب‬
‫‪ .I‬ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ‬
‫ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .A‬ﺗﺨﻢﮔﺬاري‬
‫‪ -15‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺧﻮد‬
‫‪ -1‬ﺣﻔﺎﻇﺖ واﻟﺪي وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫را در آﺷﻴﺎﻧﻪ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -16‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي ﻏﻴﺮﺗﻐﺬﻳﻪﻛﻨﻨﺪهاي ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ‬

‫ﺧﻮد را روي ﭘﺸﺖ ﻳﺎ در ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﻓﺮد ﺑﺎﻟﻎ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -17‬ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ‬

‫‪ -1-20-1‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در ﺑﻲدمﻫﺎ‬

‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻨﻮع در روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣﻬﺮه دارن )ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻣﺎﻫﻲﻫﺎي‬

‫اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ( دارﻧﺪ‪ .‬روش ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ اﺟﺪادي در دوزﻳﺴﺘﺎن ﻋﺒﺎرت از ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﺨﻢﻫﺎ درون آب اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫ﻼ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺨﻢ دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي روشﻫﺎي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﺎ ﻛﺎﻣ ً‬

‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده و ﺟﻬﺖ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ آب ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﻮاع روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ‬

‫ﺧﺸﻜﻲ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮياي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ و ﺣﺮارت ﺑﺎﻻﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﻋﻤﺪه ﺗﺨﻢﮔﺬاري ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪-1 :‬‬

‫ﺗﺨﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي آﺑﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮراخﻫﺎي آبﮔﻴﺮ درﺧﺘﺎن ﻳﺎ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﺎن‪ ،‬ﻳﺎ آﺑﮕﻴﺮﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ‪ -2‬ﺗﺨﻢﻫﺎﻳﻲ‬

‫ﻛﻪ در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮگﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻘﺐﻫﺎي‬

‫ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﻴﻦ ﻳﺎ روي ﺑﺪن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻧﺮ ﻳﺎ ﻣﺎده؛ ‪ -3‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در درون ﺑﺪن ﻳﺎ روي ﺑﺪن ﻧﮕﻪداري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫درون ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺳﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻋﻤﺪه‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت رﻳﺰﺗﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ روﻳﻬﻢ‬

‫‪29‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫رﻓﺘﻪ در دوزﻳﺴﺘﺎن ‪ 29‬روش ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ وﺟﻮد دارد )‪ .(Zug et al., 2006‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ‬

‫ﺗﺨﻢﻫﺎي آﺑﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻻروﻫﺎي آزاد‪-‬زي ﻣﻲﺷﻜﻔﻨﺪ و ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺧﻮد را در آبﻫﺎي راﻛﺪ ﻳﺎ روان ﺗﻜﻤﻴﻞ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﺿﻌﻴﺘﻲ اﺟﺪادي در ﺑﻲدمﻫﺎ اﺳﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻣﺮوزي اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ را دارﻧﺪ‬

‫)‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-20-2‬روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ در ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫ﺗﻤﺎم ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺴﺎﺧﺎن و ﺗﻮآﺗﺎرا ﺗﺨﻢﮔﺬار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﻔﺘﻦ ﺗﺨﻢﻫﺎ‬

‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Zussg et al., 2006‬ﻳﻚ ﻛﺸﻒ ﺟﺎﻟﺐ در ﺳﺎل ‪ 1971‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬

‫دﻣﺎي اﻧﻜﻮﺑﺎﺳﻴﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺧﺎرج ﺷﺪه از ﺗﺨﻢ )‪ Testudo graeca‬و ‪Emys‬‬

‫‪ (orbicularis‬را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ )‪ .(Pieau, 1971‬اﻳﻦ ﻛﺸﻒ ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد زﻳﺮا ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ در ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺮهداران ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮاد زﻧﺘﻴﻜﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻲﺷﻮد ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬

‫ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در ﻻرو دوزﻳﺴﺘﺎن و در ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻌﺪي ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ واﺑﺴﺘﻪ‬

‫ﺑﻪ دﻣﺎ )‪ (TSD‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ )‪ (ESD‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد در ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮآﺗﺎرا )‪ ،(Cree et al., 1995‬ﺗﻤﺎم ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن )‪ 11 ،(Lang and Andrews, 1994‬ﻛﻼد از ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫)‪ ،(Vogt and villela, 1992‬و ﻓﻠﺲداراﻧﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﮕﻮاﻧﺎ‪ ،‬ﺟﻜﻮﺗﺎ و ﻻﺳﺮﺗﻴﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻳﺎﻓﺖ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد )‪ .(Janzen and Paukstis, 1991‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ دﺧﺎﻟﺘﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ‬

‫ﻧﺪارﻧﺪ و ‪ TSD‬در اواﻳﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ‬

‫ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ‪ TSD .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎي ﻧﺎﺟﻮرﺷﻜﻞ )‪ (heteromorphic‬در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ اﻣﺎ ﻏﻴﺎب‬

‫اﻳﻦ ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎ ﺿﺮورﺗﺎً ﻣﻮﺟﺐ ‪ TSD‬ﻧﻤﻲﺷﻮد )‪ .(Bull, 1980‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ‪ Teiidae‬و‬

‫‪ Scincidae‬ﻓﺎﻗﺪ ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎي ﻧﺎﺟﻮرﺷﻜﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺪرﻛﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ‪ TSD‬رخ ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮل‪-‬‬

‫ﺗﺮﻳﻦ روشﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ ژﻧﺘﻴﻜﻲ )‪ (GSD‬در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﺎﺟﻮرﮔﺎﻣﺘﻲ ﻧﺮ‪/‬ﻣﺎده‬

‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪) XY/XX‬ﻧﺮ ﻧﺎﺟﻮرﺷﻜﻞ اﺳﺖ(‪) ZZ/ZW ،‬ﻣﺎده ﻧﺎﺟﻮرﺷﻜﻞ اﺳﺖ(‪ ،‬ﻳﺎ ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎي ﻫﻢﺷﻜﻞ‬

‫‪30‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺟﻨﺴﻲ )ﻛﺮوﻣﻮزومﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ ﻧﺎﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷﻜﺎل ﻧﺎﺟﻮرﮔﺎﻣﺘﻲ(‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي واﺟﺪ ‪ ،TSD‬ﻣﺤﺪوده درﺟﻪ ﺣﺮارﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻢ و ﺗﺎ ﺣﺪودي در‬

‫ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ )ﺟﺪول ‪.(1-3‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :1-3‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ‪.‬‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺟﻨﺴﻴﺖ ژﻧﺘﻴﻜﻲ‬

‫ﺣﺮارت‬ ‫ﺟﻮرﮔﺎﻣﺘﻲ‬ ‫ﻧﺎﺟﻮرﮔﺎﻣﺘﻲ در ﻣﺎدهﻫﺎ‬ ‫ﻧﺎﺟﻮرﮔﺎﻣﺘﻲ در ﻧﺮﻫﺎ‬

‫ﭘﻠﺘﻮدوﻧﺘﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﭘﻠﺘﻮدوﻧﺘﻴﺪه‪ ،‬ﭘﺮوﺗﺌﻴﺪه‪،‬‬

‫ﻏﺎﻳﺐ‬ ‫ﻏﺎﻳﺐ‬ ‫ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‬
‫آﻣﺒﻴﺴﺘﻮﻣﺎﺗﻴﺪه‪ ،‬ﺳﻴﺮﻧﻴﺪه‬ ‫ﺳﺎﻻﻣﺎﻧﺪرﻳﺪه‬

‫ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪه‪،‬‬
‫ﺑﻮﻣﺒﻲﻧﺎﺗﻮرﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻴﻠﻴﺪه‪،‬‬
‫دﻳﺴﻜﻮﮔﻠﻮﺳﻴﺪه‪،‬‬
‫ﻏﺎﻳﺐ‬ ‫ﻏﺎﻳﺐ‬ ‫ﻟﭙﺘﻮداﻛﺘﻴﻠﻴﺪه‪،‬‬ ‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‬
‫ﻟﻴﻮﭘﻠﻤﺎﺗﻴﺪه‪ ،‬ﭘﻴﭙﻴﺪه‪،‬‬
‫ﭘﻠﻮدﻳﺘﻴﻠﻴﺪه‪ ،‬راﻧﻴﺪه‬
‫راﻧﻴﺪه‬

‫ﭘﻮدوﻛﻨﻤﻴﺪﻳﺪه‪،‬‬ ‫ﭘﻠﻮﻣﺪوزﻳﺪه‪،‬‬

‫ﺑﺎﺗﺎﮔﻮرﻳﺪه‪ ،‬ﻛﺎرﺗﻮﻛﻠﻴﺪه‪ ،‬ﻛﻠﻮﻧﻴﺪه‪،‬‬

‫ﻛﻠﻮﻧﻴﺪه‪ ،‬ﺑﺎﺗﺎﮔﻮرﻳﺪه‪،‬‬
‫درﻣﺎﺗﻮاﻣﻴﺪﻳﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﻠﻲدرﻳﺪه‪،‬‬ ‫ﻛﻠﻴﺪه‬ ‫ﺑﺎﺗﺎﮔﻮرﻳﺪه‬ ‫ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ‬
‫اﺳﺘﺎوروﺗﻴﭙﻴﻨﻪ‬
‫درﻣﺎﺗﻮﻛﻠﻴﺪه‪ ،‬اﻣﻴﺪﻳﺪه‪ ،‬ﻛﻴﻨﻮﺳﺘﺮﻧﻴﺪه‪،‬‬

‫ﺗﺴﺘﻮدﻳﻨﻴﺪه‪ ،‬ﺗﺮﻳﻮﻧﻴﻜﻴﺪه‬

‫‪ -1-21‬ﻓﺼﻠﻲ ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﻣﻴﺎن دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن از ﻛﺎﻣﻼً ﻓﺼﻠﻲ ﺗﺎ ﻏﻴﺮﻓﺼﻠﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻚ ﺗﻌﻤﻴﻢ‬

‫ﻛﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻮع ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه را ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺪﻫﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻓﺼﻠﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ در ﻓﺼﻞ ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬ﻓﺼﻞ ﺧﺸﻚ‪ ،‬دورهﻫﺎي‬

‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ زادآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ‬

‫ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻣﻴﺰان آﻧﺪروژن درﺳﺖ ﻗﺒﻞ از ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﺑﻪ اوج ﻣﻲرﺳﺪ ) ‪Zug et‬‬

‫‪.(al., 2006‬‬

‫‪31‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺑﺪون ﺷﻚ درﺟﻪ ﺣﺮارت و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪهﻫﺎي اﺻﻠﻲ زﻣﺎن زادآوري ﻫﺴﺘﻨﺪ ) ‪Duellman‬‬

‫‪ ،(and Trueb, 1986‬اﻣﺎ ﻧﺎﻫﻢزﻣﺎﻧﻲ زادآوري در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻣﻨﻔﺮد‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً درﺟﻪﺣﺮارت و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎن زادآوري ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ در اواﺧﺰ زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ در ﺑﻬﺎر‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ در اواﺳﻂ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ‬

‫زادآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺳﺎﻻﻧﻪ زادآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ دوﺳﺎﻻﻧﻪ‬

‫)ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻣﻴﺎن( ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮔﻮﻧﻪ ‪ Amphiuma tridactylus‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ %35‬از ﻣﺎدهﻫﺎ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ‬

‫ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻫﺮ دو ﺳﺎل ﻳﻜﺒﺎر زادآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪.(Fontenot, 1999‬‬

‫ﺗﻮﺟﻴﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زردهزاﻳﻲ )‪ (vitellogenesis‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻳﻜﺴﺎل ﻛﺎﻣﻞ زﻣﺎن ﻻزم دارد‪ ،‬ﺗﺨﻢﻫﺎ در‬

‫اواﺳﻂ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن )ﺟﻮﻻي( ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎدهﻫﺎ ﺗﺎ ﻧﻮاﻣﺒﺮ از ﺗﺨﻢﻫﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻳﻚ‬

‫ﺳﻴﻜﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از ﻳﻜﺴﺎل زﻣﺎن ﻧﻴﺎز دارد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻓﺼﻠﻲ دارﻧﺪ )‪ ،(Shine, 1985a‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﺟﻮد دارد در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي اﺳﺖ )‪ .(Fitch, 1982a‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ در‬

‫ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺼﻠﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﺨﻤﻚﮔﺬاري در ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺨﻢﮔﺬاري در اواﻳﻞ ﺗﺎ اواﺳﻂ‬

‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺷﻜﻔﺘﻦ ﺗﺨﻢﻫﺎ در اواﺧﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﻣﺰﻳﺖ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن اﺛﺒﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت وﺟﻮد دارﻧﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫اﮔﺮﭼﻪ ﺗﻨﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي در زﻣﺎن ﻟﻘﺎح و در ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻤﺎران و ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻳﻚ ﺳﺎل در ﻣﻴﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻟﮕﻮي ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل اﺳﺖ‪ .‬درﺟﻪ ﺣﺮارتﻫﺎي ﺳﺮد زﻣﺴﺘﺎن ﻳﻚ‬

‫ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻋﻤﺪه در ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻓﺼﻠﻲ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬دﻣﺎي ﺧﺎك و ﻧﻮر آﻓﺘﺎب‬

‫ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﻻ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﺳﺮﻳﻊ ﺟﻨﻴﻨﻲ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﮔﺮدﻧﺪ )‪.(Shine, 1985a‬‬

‫‪32‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫‪ -1-22‬ﺗﻨﻮع در ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺨﻢ‪ ،‬ﻻرو‪ ،‬ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬و ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻐﻴﻴﺮات‬

‫واﺿﺢ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬و رﻓﺘﺎري ﻛﻪ در ﻃﻮل دﮔﺮدﻳﺴﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻴﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻻروي و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭼﺮﺧﻪ زﻧﺪﮔﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ) ‪Wilbur,‬‬

‫‪ .(1980‬در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي واﺟﺪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻻروي وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺮاد واﺟﺪ‬

‫ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﻻروي از ﻟﺤﺎظ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪه و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺎﻟﻎ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﺐ‬

‫ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺗﻨﻮﻋﺎت ﺟﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي در ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ) ‪Zug et al.,‬‬

‫‪.(2006‬‬

‫ﺑﻲدﻣﺎن )ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ( ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻨﻮع در ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣﻬﺮهداران ﭼﻬﺎرﭘﺎ ﻧﺸﺎن‬

‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي واﺟﺪ ﻻروﻫﺎي آﺑﺰي‪ ،‬ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﻻروي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ از ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻟﻎ‬

‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻋﻤﺪه ﻛﻪ ﻃﻲ آن دم ﺟﺬب‪ ،‬اﻋﻀﺎي دﻫﺎﻧﻲ ﻻروي ﺑﺎ اﻋﻀﺎي‬

‫دﻫﺎﻧﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ و ﻋﻘﺒﻲ از ﺑﺪن ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬و ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﺪهاي در ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژي و‬

‫ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﮔﻮارﺷﻲ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮﻓﻮﻟﻮژي ﻻروي ﺑﻪ ﻣﻮﻓﻮﻟﻮﻟﻮژي ﺑﺎﻟﻎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي واﺟﺪ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻮزادان ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از ﻟﺤﺎظ ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ اﻧﺪازه‬

‫ﺑﺪﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻧﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن از ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻘﺎء را در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ آﺷﻜﺎر‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺨﻢ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺗﺨﻢﮔﺬاري و ﺷﻜﺎرﮔﺮي ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺸﺮات‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ‪،‬‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﺣﺘﻲ ﺳﺎﻳﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن‪ ،‬دﭼﺎر ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪ .(Caldwell, 1993‬دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫زادآور در ﺧﺸﻜﻲ و آنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺨﻢﻫﺎي ﺧﻮد را در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎﻻي آب ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺗﺨﻢﻫﺎ در‬

‫اﺛﺮ ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ آب را ﺣﺬف ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻘﺎء ﺗﺨﻢﻫﺎي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﮔﺎوي )‪،(Rana catesbeiana‬‬

‫از ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 100‬درﺻﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ؛ ﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﺗﻮﺳﻂ زاﻟﻮﻫﺎ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﻲ ﻣﺮگ و‬

‫ﻣﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻗﻠﻤﺮو ﻧﺮ ﺷﺎﺧﺺ اﺻﻠﻲ ﺑﻘﺎء ﺗﺨﻢﻫﺎ در اﻳﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ اﺳﺖ‬

‫‪33‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫)‪ .(Howard, 1978a‬در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻠﻲ )‪ (Rana sylvatica‬ﺑﻘﺎء ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ )‪ (%96/6‬اﺳﺖ‬

‫)‪ .(Seigel, 1983‬ﻻروﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن از ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﻳﻜﺴﺎن ﻣﺘﻀﺮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬

‫ﺗﺤﺮك‪ ،‬ﻧﺮخ ﺳﺮﻳﻊ رﺷﺪ‪ ،‬و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺳﻤﻲ ﺑﺮاي دﻓﺎع‪ ،‬ﻗﺎدرﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺪاري از‬

‫ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ را ﺧﻨﺜﻲ ﻛﻨﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ﻧﻴﺰ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺮﻳﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺗﺎزه دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪-‬‬

‫اي در ﻣﻮرد زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺟﺪﻳﺪ ﺧﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﻜﺎر ﺷﺪن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺑﺎ‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﻃﻮل وﻗﺎﻳﻊ زادآوري ﺑﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﻄﺮ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮاﻛﻢﻫﺎي‬

‫ﻣﻮﺿﻌﻲ زﻳﺎد دوزﻳﺴﺘﺎن در ﻃﻮل زادآوري ﻓﺮﺻﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺷﻜﺎرﮔﺮاﻧﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ در ﻃﻮل‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺎل ﻏﺎﻳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ‪ ،‬آوازﺧﻮاﻧﻲ ﻧﺮﻫﺎ ﺷﻜﺎﭼﻴﺎﻧﻲ را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﺑﻪ‬

‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﺧﻮار )‪ (Trachops‬ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪.(Tuttle and Ryan, 1981‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﺗﻤﺎم ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺨﻢ )ﻳﺎ ﺟﻨﻴﻦ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﻧﺪهزا(‪ ،‬ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬و ﺑﺎﻟﻎ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهﺗﺮ از ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻻروي وﺟﻮد‬

‫ﻧﺪارد )‪ .(Zug et al., 2006‬ﺗﻤﺎم ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺲداران دﻳﺮ ﺑﻠﻮغ ) ‪late‬‬

‫‪ (maturing‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ )ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺳﺎل( ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ )‪long-‬‬

‫‪ (lived‬دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮگ و ﻣﻴﺮ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺨﻢ و ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ ،‬رخ ﻣﻲدﻫﺪ‬

‫)‪.(Congdon et al., 1987‬‬

‫‪ -1-23‬زﻣﺴﺘﺎن ﺧﻮاﺑﻲ‬

‫زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ رﻓﺘﺎري ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﺼﻞ اﺳﺖ )‪ .(Case, 1976b‬اﮔﺮﭼﻪ زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ در‬

‫ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ در ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ درﺟﻪ ﺣﺮارتﻫﺎي ﺳﺮد اﻳﺠﺎد ﺷﺪه‪،‬‬

‫زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ در دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﻳﻚ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺳﺮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬در ﻃﻮل زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ در ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﻣﺘﻮﻗﻒ اﺳﺖ‪ ،‬دﻣﺎي ﺑﺪن‬

‫‪34‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺳﻂ دﻣﺎي ﺟﺎﻳﮕﺎه زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬

‫ﻣﺤﺪود ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻼﻓﺼﻞ در ﻣﺤﻴﻂزﻳﺴﺖ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺤﺪود در ﻃﻮل‬

‫زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳﻪ‪ ،‬ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي‪ ،‬ﺑﺎروري‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻬﻢ در ارﺗﺒﺎط اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬

‫ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ زﻣﺴﺘﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﻨﺎهﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫دﻣﺎﻫﺎي ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺤﻴﻄﻲ در آن ﺑﻪ زﻳﺮ ﺻﻔﺮ ﺳﻘﻮط ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن از ﻃﺮﻳﻖ زﻣﺴﺘﺎن‪-‬‬

‫ﺧﻮاﺑﻲ در ﻛﻒ درﻳﺎﭼﻪﻫﺎ و ﻧﻬﺮﻫﺎ از درﺟﻪ ﺣﺮارتﻫﺎي زﻳﺮ ﺻﻔﺮ اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ آب در‬

‫دﻣﺎي ‪ 4‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﺮاﻛﻢ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺪ و ﺗﻪﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻧﻮراﻧﻲ ﻛﻪ روي ﻛﻒ ﻳﺎ‬

‫درون آن اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 4‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد روﺑﺮو ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺸﻜﻲ زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎك ﻋﺎﻳﻖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﺧﻂ اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺧﻂ اﻧﺠﻤﺎد ﺑﻪ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻤﻲ از ﺟﺎﻧﻮران زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاب در ﻃﻮل زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺟﻌﺒﻪاي )‪ (Terrapene carolina‬زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ را در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺳﻄﺢ ﺧﺎك‬

‫ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و در ﻃﻮل ﺳﺮدﺗﺮﻳﻦ دورهﻫﺎ ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﻣﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪ‬

‫ﺷﺪن دﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎرﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاب )‪ Elaphe‬و ‪ (Crotalus‬در اﻣﺘﺪاد ﺷﻴﺐ‪-‬‬

‫ﻫﺎي دﻣﺎﻳﻲ درون ﻏﺎرﻫﺎ و ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻛﻤﻴﻦﮔﺎه ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﮔﺮمﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮابﻫﺎي آﺑﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺪﻓﻮن ﺷﺪن درون ﻛﻒ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻧﻬﺮﻫﺎ روي ﻛﻒ‬

‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آنﻫﺎ را در ﻣﻌﺮض ﺻﻴﺪ ﺷﺪن ﻗﺮار دﻫﺪ‪،‬‬

‫اﻣﺎ زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ در آبﻫﺎي ﺑﺎز اﺟﺎزه ﺗﻨﻔﺲ آﺑﻲ )‪ (extrapulmonary‬را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻮر ﻣﻲدﻫﺪ و ﻇﺎﻫﺮاً‬

‫ﺑﺨﺸﻲ ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ در ﻃﻮل دوره رﻛﻮد را در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در آب‪-‬‬

‫ﻫﺎي ‪ ،normoxic‬ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﻛﺴﻴﮋﻧﻲ ﺑﻲدمﻫﺎ )ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ و وزغﻫﺎ( و ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي ﺷﺶدار ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻮﺳﺘﻲ در ﻃﻮل زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻛﺴﻴﮋن ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از‬

‫‪35‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاب )‪ (Chrysemis picta, Sternotherus odoratus, Thamnophis sirtalis‬ﻓﺮاﻫﻢ‬

‫ﻣﻲآورد‪ .‬آزﻣﺎﻳﺸﺎت اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻣﺎرﻫﺎي ﮔﺎرﺗﺮ ﻛﻪ در ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﭘﺮ از آب ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫ﻏﻮﻃﻪور زﻣﺴﺘﺎنﮔﺬارﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﺎرﻫﺎي ﻏﻮﻃﻪور از ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻫﻮازي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ‬

‫ﻧﺮخ ﻧﮕﻪداري اﻧﺮژي در آنﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻢﮔﻮﻧﻪﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎنﮔﺬاران ﺧﻮد در ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در آب‪-‬‬

‫ﻫﺎي ‪ ،normoxic‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻫﻮازي ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻨﻔﺲ ﭘﻮﺳﺘﻲ و ﺷﺎﻳﺪ دﻫﺎﻧﻲ‪-‬ﺣﻠﻘﻲ‬

‫اﺑﻘﺎء ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﮔﺮ در ﻣﺤﻴﻂﻫﺎي ﻛﻢاﻛﺴﻴﮋن ﻳﺎ ﺑﻲاﻛﺴﻴﮋن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻞ و ﻻي ﻣﺪﻓﻮن ﮔﺮدﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺟﺎﻧﻮران زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاب ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻏﻴﺮﻫﻮازي ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻘﺎء اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮران ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺤﻤﻞ‬

‫ﺑﺎﻻي اﺳﻴﺪ ﻻﻛﺘﻴﻚ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻏﻮﻃﻪور ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﻜﺎنﻫﺎي‬

‫ﺑﻲاﻛﺴﻴﮋن و ‪ normoxic‬رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در آب ‪ normoxic‬ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﻫﻮازي ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻛﺮده و ﺗﺎ ﺣﺪودي اﺳﻴﺪ ﻻﻛﺘﻴﻚ اﺿﺎﻓﻲ را ﻣﺘﻌﺎدل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ‬

‫اﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺷﻨﺎﮔﺮ در زﻳﺮ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﻳﺦزده را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-24‬ﺗﺤﻤﻞ ﻳﺦزدﮔﻲ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻧﻮاﺣﻲ ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ ﻗﺎدرﻧﺪ ﻛﻪ دورهﻫﺎي ﻛﻮﺗﺎه دﻣﺎي زﻳﺮ ﺻﻔﺮ درﺟﻪ )‪-1‬‬

‫ﺗﺎ ‪ -2‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد( را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺦزدﮔﻲ )ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﻠﻮرﻫﺎي ﻳﺨﻲ درون ﺑﺪن( ﺑﺠﺰ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﻛﺸﻨﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻠﻮرﻫﺎي ﻳﺨﻲ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﻮلﻫﺎ و ﺑﺎﻓﺖﻫﺎ آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺠﻤﺎد درون ﺳﻠﻮﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﻴﺘﻮﭘﻼﺳﻤﻲ و ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺮونﺳﻠﻮﻟﻲ‬

‫ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ آﺳﻴﺐ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻋﺪم ﺗﻮازن اﺳﻤﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﺪن‬

‫ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا آب ﺧﺎﻟﺺ ﻳﺦ ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻛﻢ اﺳﻤﺰي ﺑﺮونﺳﻠﻮﻟﻲ را اﻓﺰاﻳﺶ داده‪ ،‬و ﺳﻠﻮلﻫﺎ را‬

‫دﻫﻴﺪراﺗﻪ )ﺑﻲآب( ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬دﻫﻴﺪراﺳﻴﻮن )آبﮔﻴﺮي( درونﺳﻠﻮﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻠﻮﻟﻲ را از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﻠﺪ و اﮔﺮ‬

‫آبﮔﻴﺮي ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺮونﺳﻠﻮﻟﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﺮدش ﻣﺎﻳﻊ و ﺗﻮزﻳﻊ‬

‫‪36‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اﻛﺴﻴﮋن و ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻠﻮل را ﺑﻠﻮﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﺳﻴﺐ ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﺠﻤﺎد ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺮگ ﺟﺎﻧﻮر ﭘﺲ از ذوب‬

‫ﺷﺪن ﻳﺦ ﻣﻲﮔﺮدد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫اﻧﺠﻤﺎد درونﺳﻠﻮﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻧﻮران ﻛﺸﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻧﺪﻛﻲ از ﻻكﭘﺸﺘﺎن ) ‪Terrapene‬‬

‫‪ ،carolina‬ﻧﻮزادﻫﺎي ‪ (Chrysemys picta‬و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ )‪،Hyla versicolor ،Pseudacris crucifer‬‬

‫‪» (Rana sylvatica ،Pseudacris triseriata‬ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ اﻧﺠﻤﺎد« ﻫﺴﺘﻨﺪ و از اﻧﺠﻤﺎد ﺑﺮونﺳﻠﻮﻟﻲ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ‬

‫ﺑﻪ در ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ در ﭘﻨﺎهﮔﺎهﻫﺎي ﻛﻢﻋﻤﻖ زﻣﺴﺘﺎنﮔﺬراﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺮف روي آنﻫﺎ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬دﻣﺎي ﺑﺪﻧﻲ آنﻫﺎ ﺑﻪ ‪ -5‬ﺗﺎ ‪ -7‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻧﺰول ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﻳﺦزدﮔﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻠﻮرﻫﺎي ﻳﺨﻲ در زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﺑﻴﻦ ﻋﻀﻼت اﺳﻜﻠﺘﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺗﻮده ﺑﺰرﮔﻲ از ﻳﺦ در ﺣﻔﺮه ﺑﺪن آنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ‪ 35‬اﻟﻲ ‪ 45‬درﺻﺪ از آب‬

‫ﻛﻠﻲ ﺑﺪن ﻳﺦ ﺑﺰﻧﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﻨﺠﻤﺪ اﺳﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬

‫ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ ﻣﻲاﻓﺘﺪ؛ ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن‪ ،‬و ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﻣﻴﺰان زﻳﺎد‬

‫ﻳﺦ ﺑﺪن را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﺠﻤﻊ ‪) cryoprotectants‬ﺿﺪﻳﺦ( در داﺧﻞ ﺳﻠﻮل ﺗﺤﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫ﺿﺪﻳﺦﻫﺎ ﻳﺎ ﮔﻠﻴﺴﺮول ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ (H. versicolor‬ﻳﺎ ﮔﻠﻮﻛﺰ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ(‪ ،‬و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از‬

‫اﻧﺠﻤﺎد و دﻫﻴﺪراﺳﻴﻮن درونﺳﻠﻮﻟﻲ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻠﻮﻟﻲ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻛﺮده و آن را ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ اﻧﺠﻤﺎد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻦﻫﺎي ﺗﺨﺼﺺﻳﺎﻓﺘﻪاي دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﻤﺎد درونﺳﻠﻮﻟﻲ را ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮده و‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺳﻠﻮﻟﻲ را در دﻣﺎﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻲﻫﻮازي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ) ‪Zug et al.,‬‬

‫‪.(2006‬‬

‫اﻳﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ زﻣﺴﺘﺎن را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺿﺪﻳﺦ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﺦ در ﻣﺤﻴﻂ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺳﻨﺘﺰ ﺿﺪﻳﺦﻫﺎ را ﻣﺎﺷﻪﭼﻜﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﻳﺦزدﮔﻲ ﻛﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا‬

‫اﺟﺎزه ﻣﻲدﻫﺪ ﺿﺪﻳﺦﻫﺎ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺑﺪن ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع آﺳﻴﺐ ﺟﺪي اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻮزﻳﻊ‬

‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻳﺦ ﺑﺪن ﺷﺮوع ﺑﻪ ذوب ﺷﺪن ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺿﺪ ﻳﺦﻫﺎ از ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮن ﻛﻠﻲ ﺣﺬف ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﻤﺎد ﺗﺎ اواﻳﻞ ﺑﻬﺎر ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫‪37‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﻳﺦزدﮔﻲ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺗﻐﺬﻳﻪ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود‬

‫)‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-25‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻴﻤﻪﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﺎ دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﻢ و ﻋﺪم ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎل ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺠﺰ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم آنﻫﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؛ ﻣﺮگ ﺑﺮ‬

‫اﺛﺮ دﻫﻴﺪراﺳﻴﻮن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﻳﺮ ﺑﻪ درون ﻧﻘﺐﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻ و‬

‫ﺧﺎك ﻣﺮﻃﻮب ﻋﻘﺐ ﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﺧﻮد را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺑﻮدن ﻣﻤﻜﻦ‬

‫اﺳﺖ در زﻧﺪﮔﻲ ﻳﻚ دوزﻳﺴﺖ ﺑﻲدم ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮدد‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ‪ Spea hammondii‬در ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ‬

‫آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺑﻴﺶ از ‪ %90‬زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮر ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫اﻧﻔﺠﺎري ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه و ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎرانﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ زادآوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از ﻏﻴﺮﻓﻌﺎل ﺷﺪن‬

‫ﺑﺮاي ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 2‬اﻟﻲ ‪ 3‬ﻫﻔﺘﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺎهﮔﺎه ﺑﻲآب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﺑﻲدﻣﺎن )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ (Pyxicephalus ،Pternohyla ،Lepidobatrachus ،Neobatrachus ،Cyclorana‬ﭘﻴﻠﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي )‪ (cocons‬اﭘﻴﺪرﻣﻲ ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﻠﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪن روزاﻧﻪ ‪stratus‬‬

‫‪ corneum‬ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﭘﻴﻠﻪي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺪن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ را‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ (Siren‬ﺑﻪ درون ﮔﻞ و ﻻي ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﺧﺸﻚ ﺷﻮﻧﺪه‬

‫ﻧﻘﺐ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﭘﻴﻠﻪﻫﺎي اﭘﻴﺪرﻣﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-26‬ﺑﻮمﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻐﺬﻳﻪ‬

‫دو روش ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ ﻧﺸﺴﺘﻦ‪ -‬و‪ -‬اﻧﺘﻈﺎر )ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ "ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ‬

‫ﻛﻤﻴﻦ ﻛﺮدن" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد( و ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ )ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ "ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ ﮔﺴﺘﺮده" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد(‪ .‬اﻳﻦ روش‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ در اﺻﻞ ﺑﺮ اﺳﺎس رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﮔﺮدﻳﺪ‬

‫‪38‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫)‪ .(Schoener, 1974b‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺌﻮري‪ ،‬ﻏﺬاﻳﺎبﻫﺎي ﻛﻤﻴﻦﻛﻨﻨﺪه زﻣﺎن و اﻧﺮژي ﻛﻤﻲ را ﺻﺮف ﺟﺴﺘﺠﻮي‬

‫ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﺬاﻳﺎبﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﻌﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ ﻛﻪ درون ﻣﺤﺪوده‬

‫ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ آنﻫﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺣﻤﻠﻪور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ )‪ .(Gerritsen and Strickler, 1977‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺮژي ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ‬

‫در ﮔﺮﻓﺘﻦ و اداره ﻛﺮدن ﻃﻌﻤﻪ ﺻﺮف ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻏﺬاﻳﺎبﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪاي را در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻏﺬا اﻣﺎ اﻧﺮژي اﻧﺪﻛﻲ را در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﺻﺮف ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ در ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو دﺳﺘﻪ اﺳﺘﺮاﺗﮋي‬

‫ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻴﺎهﺧﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد را در ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻼﺳﻴﻚ‬

‫آن دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-27‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ‬

‫ﻃﻌﻤﻪي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻻﻣﺴﻪاي ﻳﺎ ﺣﺮارﺗﻲ‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻮع از ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺘﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻋﻼﺋﻢ را‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ از ﺗﺎﻧﺘﺎﻛﻮلﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮﻫﺎي ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪ .(Badenhorst, 1978‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻗﺪري ﻛﻠﻴﺸﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻲﺟﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺟﻠﻮي ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ )ﻣﺜﻼً ‪ (Bufo marinus‬ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲآﻳﻨﺪ‬

‫ﺑﻠﻌﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Bufo boreas‬و ‪ Plethodon cinereu‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ زﻳﺎدي در ﻳﺎﻓﺘﻦ‬

‫و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ دارﻧﺪ )‪ .(David and Jaeger, 1981‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ‬

‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻌﻤﻪ در ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﻻﻣﺴﻪاي‪،‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺮﻛﺖ آب‪ ،‬و ﻋﻼﺋﻢ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد اﻛﺜﺮ ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻋﻼﺋﻢ‬

‫ﺑﺼﺮي ﻋﻼﺋﻢ اﺻﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﻻﻣﺴﻪاي و ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن‬

‫ﻓﻠﺲداران‪ ،‬ﻃﻴﻒ ﻛﺎﻣﻠﻲ از ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻮﺳﻤﺎران اﻳﮕﻮاﻧﺎ و‬

‫‪39‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺟﻜﻮﺗﺎ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﻛﺜﺮ ﺳﺎﻳﺮ‬

‫ﺳﻮﺳﻤﺎران )از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎرﻫﺎ(‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﺗﺸﺨﻴﺺ و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-27-1‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺼﺮي ﻃﻌﻤﻪ‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺼﺮي ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻴﺸﺘﺮ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺎرﮔﺮ ﻛﻤﻴﻦﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ‬

‫ﻣﻴﺰان ﻛﻤﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﻏﺬاﻳﺎب ﻓﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻮروﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ‬

‫)‪ (neurophysiological‬ﭼﺸﻢ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ از ﭼﻬﺎر ﺟﻨﺒﻪ از ﺗﺼﻮﻳﺮ‬

‫ﺑﺼﺮي ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪ :‬ادراك ﻟﺒﻪﻫﺎي ﺗﻴﺰ‪ ،‬ﺣﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﻟﺒﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎر ﺷﺪن ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬و اﻧﺤﻨﺎء ﻟﺒﻪﻫﺎي ﺗﺼﺎوﻳﺮ‬

‫ﺗﺎرﻳﻚ )‪ .(Zug et al., 2006‬ادراك ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷﻲء ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از زﻣﻴﻨﻪ‬

‫ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪ ،‬ﺑﻲدﻣﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮﻋﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬و ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﻲ ﻃﻌﻤﻪ را‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ در ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺻﻴﺎدان ﺑﺼﺮي ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ادراك دو‬

‫ﭼﺸﻤﻲ دارد؛ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺳﺮ و ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺧﻮد را ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع رﻓﺘﺎر ﺷﻜﺎرﮔﺮي در اﻣﺘﺪاد ﻃﻌﻤﻪ‬

‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬آﻓﺘﺎبﭘﺮﺳﺖﻫﺎ ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﺸﻢﻫﺎي آﻓﺘﺎبﭘﺮﺳﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻏﺬاﻳﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮ ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ دو ﭼﺸﻢ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻠﻴﻚ‬

‫زﺑﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮﺗﺎب‪ ،‬روي ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪ دوﭼﺸﻤﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻃﻌﻤﻪ ﻛﺎرﺑﺮد دارد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد وﺳﻴﻊ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ در ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﻇﺎﻫﺮاً از ﺗﻌﺪاد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي روزﻓﻌﺎل و ﺷﺐﻓﻌﺎل واﺟﺪ ﭼﺸﻢ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﺑﺰرگ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻳﺎﻓﺘﻪ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﺎرﮔﺮان ﺷﺐﻓﻌﺎل ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻮر اﻧﺪك ﻃﻌﻤﻪ را ﺗﺸﺨﻴﺺ‬

‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺮاي درك ﻃﻌﻤﻪ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ورود ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻧﻮر ﺑﻪ درون ﭼﺸﻢ ﺧﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻚﻫﺎي ﺑﻴﻀﻮي‬

‫اﻓﻘﻲ ﻳﺎ ﻋﻤﻮدي اﺟﺎزه ﺣﺮﻛﺖ ﺣﺪاﻛﺜﺮي را ﺑﻪ ﻋﻨﺒﻴﻪ و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﺗﺴﺎع را ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﻚ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺗﺸﺨﻴﺺ‬

‫ﺳﺎده ﺣﺮﻛﺖ در ﺷﻜﺎر ﻃﻌﻤﻪ دﺧﺎﻟﺖ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﻮﺳﻤﺎران ‪ Phrynosomatine‬ﺣﺸﺮات‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ را ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﻮﺳﻤﺎران ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ‪ ،Phrynosoma‬ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺧﻮردن ﻣﻮرﭼﻪﻫﺎ‬

‫‪40‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ )‪ .(Pinaka & Parker, 1975‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﺪام ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﻣﺘﺨﺼﺺ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي ﺗﻜﻴﻪ دارﻧﺪ ﺗﻤﺎم ﻃﻌﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮك را ﺗﺼﺎدﻓﺎً ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ) ‪Zug‬‬

‫‪.(et al., 2006‬‬

‫‪ -1-27-2‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻪ روش ﺣﺴﻲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ )‪(chemosensory‬‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺣﺲ ﻛﻤﻮﺳﻨﺴﻮري )‪ (chemosensory-oriented‬واﺟﺪ ﺳﻪ‬

‫ﺣﺲ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻮﻳﺎﻳﻲﺗﻴﻐﻪاي )‪ ،(vomerolfaction‬و ﻣﺰه )‪ .(gustation‬دو ﻣﻮرد اول در‬

‫ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ ﻃﻌﻤﻪ ﻛﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ؛ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ از ﺑﻮﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا و ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪-‬ﺗﻴﻐﻪاي از ﺑﻮﻫﺎي‬

‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﻳﺎ ﺳﻄﺢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺣﻔﺮه ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻓﺮاري ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻫﻮا ﺣﻤﻞ و ﺑﺎ ﻫﻮاي ﺗﻨﻔﺴﻲ اﺳﺘﻨﺸﺎق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪام ﺗﻴﻐﻪاي‪-‬ﺑﻴﻨﻲ )‪(vomeronasal organ‬‬

‫ﻳﺎ ﺟﺎﻛﻮﺑﺴﻮن ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﺑﺎ وزن ﻣﻮﻟﻜﻮﻟﻲ زﻳﺎد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮزه ﻳﺎ زﺑﺎن ﺑﻪ درون ﺣﻔﺮه دﻫﺎن ﻳﺎ‬

‫ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻮاﺻﻞ ﻃﻮﻻﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺣﻀﻮر‬

‫ﻏﺬا و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻛﻠﻲ آن‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺮﻛﺎت زﺑﺎن و ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻴﻐﻪاي‪-‬ﺑﻴﻨﻲ را ﻣﺎﺷﻪﭼﻜﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪-‬ﺗﻴﻐﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ آﺷﻜﺎرﮔﺮ ﻛﻢ‪-‬داﻣﻨﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﺗﻐﺬﻳﻪ‬

‫اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي از ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ و ﻣﺰه دارد‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻴﻐﻪاي‪-‬ﺑﻴﻨﻲ )‪ (Vomeronasal‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮاد‬

‫ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﺑﻪ درون ﻛﺸﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻂ زﺑﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻓﺮار را از ﻫﻮا ﻳﺎ‬

‫ﻣﻮاد ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻏﻴﺮﻓﺮار را از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻤﺎس زﺑﺎﻧﻲ از روي ﺳﻄﺢ ﺑﺮدارد‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺰه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪه در ﻃﻮل ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻣﺪتﻫﺎي ﻣﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ و ﺑﻮﻳﺎﻳﻲﺗﻴﻐﻪاي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﺲﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪاي در ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ و‬

‫ﺳﻮﺳﻤﺎران ‪) scleroglossan‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎرﻫﺎ( ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻏﺎﻟﺒﺎً در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺻﻴﺎدان ﻓﻌﺎﻻﻧﻪ ﻏﺬاﻳﺎب‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻜﻴﻨﻚﻫﺎ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺧﺮد ﺑﺎز ) ‪open-surface‬‬

‫‪ (microhabitat‬ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ از ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻃﻌﻤﻪ درون ﺷﻜﺎفﻫﺎي‬

‫ﺗﺎرﻳﻚ ﻳﺎ ﻣﺪﻓﻮن در ﺧﺎك ﻳﺎ ﻻﺷﺒﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً‬

‫‪41‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدن ﻧﻮر و ﻣﻴﺰان اﺳﺘﺘﺎر ﻃﻌﻤﻪ ﺑﻴﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪-‬ﺗﻴﻐﻪاي ﺗﻨﺎوب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮﺧﻲ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،Hydromantes italicus‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ ﻃﻌﻤﻪ را‬

‫ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي‪ ،‬و ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪ .(Roth, 1987‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻲدﻣﺎن ﺻﻴﺎداﻧﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺼﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬

‫اﻛﺜﺮاً ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ‪-‬ﺑﻮﻳﺎﻳﻲﺗﻴﻐﻪاي رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در‬

‫‪ Bufo marinus‬و ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ از ﺑﻲدﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ در ﻏﺬا ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ‪ chemoreception‬در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻲدﻣﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫)‪ .(Zug et al., 2006‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن و ﺗﻤﺴﺎﺣﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺬاﻳﺎبﻫﺎي ﺑﺼﺮي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﻓﺮوﻣﻮنﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﺮدي و ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ راﻳﺤﻪ ﻳﺎ ‪ vomerodor‬ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻃﻌﻤﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬آﻟﻴﮕﺎﺗﻮر آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﻏﺬاي ﻣﺨﻔﻲ از دﻳﺪ را ﻫﻢ در آب و ﻫﻢ در ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع در واﻗﻊ‬

‫‪ chemoreception‬را در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ )‪ .(Zug et al., 2006‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺎرﻫﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻛﻤﻮﺳﻨﺴﻮري‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﺳﺮﻳﻊ از ﻫﻮا و ﺳﻄﻮح ﺑﺎ زﺑﺎن دراز‪ ،‬اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮ و دو ﺷﺎﺧﻪ‬

‫ﺧﻮد ﻣﻌﺮوف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎن ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ذرات را ﺑﻪ اﻧﺪامﻫﺎي ﺗﻴﻐﻪاي‪-‬ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ‬

‫زﺑﺎن دوﺷﺎﺧﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از دو ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻬﺖﻳﺎﺑﻲ ﻧﻴﺰ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‬

‫)‪ .(Schwenk, 1994a‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎرﻫﺎي ﮔﺎرﺗﺮ )‪ ،(Thamnophis sirtalis similis‬ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺼﺮي ﺑﻪ‬

‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ را ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰاﻧﺪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ .(Teather, 1991‬ﻏﺬاﻳﺎﺑﻲ‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎرﻫﺎ ﺳﻴﮕﻨﺎلﻫﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻴﻐﻪاي‪-‬ﺑﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‬

‫)‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻣﺰه ﻳﻚ ﺣﺲ ﻛﻤﻮﺳﻨﺴﻮري اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻃﻌﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺰه ﺑﺎ‬

‫اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ اﭘﻴﺘﻠﻴﻮم دﻫﺎن ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ درون دﻫﺎن‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎر رود و ﺑﻪ ﭘﺬﻳﺮش ﻳﺎ رد ﺳﺮﻳﻊ آنﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺰه ﻳﺎ ﺑﻪ‬

‫‪42‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺣﺲﻫﺎي ﻻﻣﺴﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻀﻮر ﺧﺎرﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻮﻫﺎي ﺳﻮزشآور ﭘﺲ زده ﺷﻮﻧﺪ‬

‫)‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-27-3‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺻﻮﺗﻲ ﻃﻌﻤﻪ‬

‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺻﺪاي ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﻮا ﺑﺮاي ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي در دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻋﻤﺪﺗﺎً رواﻳﺘﻲ‬

‫)‪ (anecdotal‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Bufo marinus‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻳﻚ ‪ Physalamus pustulosus‬آوازﺧﻮان‬

‫ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪ ،(Jaeger, 1976‬اﮔﺮﭼﻪ ﻳﻚ آزﻣﺎﻳﺶ ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻜﻮي‬

‫‪ Hemidactylus turcicus‬ﺟﻴﺮﺟﻴﺮكﻫﺎي ﻧﺮ را ﺑﺮ اﺳﺎس آوازﻫﺎي آنﻫﺎ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮده و ﺟﻴﺮﺟﻴﺮكﻫﺎي‬

‫ﻣﺎدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ را ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ )‪.(Sakaluk and Belwood, 1984‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻪ ﻳﺎ ﺻﺪاﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬

‫ارﺗﻌﺎش اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻳﻚ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ﺑﻪ ارﺗﻌﺎش ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺮاي‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﻘﺐزن ﻳﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎ اﺟﺪاد ﻧﻘﺐزن‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﺮاي اﺟﺘﻨﺎب از ﺻﻴﺎدان و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻃﻌﻤﻪ‪،‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ‪ ،‬و ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﮔﻮشﻫﺎي ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آنﻫﺎ اﺣﺘﻤﺎﻻً‬

‫ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ زﻳﺎدي ﺑﻪ ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدي‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻲدﻣﺎن و ﻫﻢ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ ﻳﻚ‬

‫ﻣﺴﻴﺮ وﻳﮋه )ﺳﻴﺴﺘﻢ اوﭘﺮﻛﻮﻻرﻳﺲ‪ (1‬ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ارﺗﻌﺎﺷﺎت از زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش داﺧﻠﻲ دارﻧﺪ‬

‫)‪ ،(Hetherington, 1985‬و دادهﻫﺎي ﻣﺤﺪود ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ دو ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫اﻳﻦ ﺻﺪاﻫﺎ ﺣﺴﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻴﺴﺘﻢ اوﭘﺮﻛﻮﻻرﻳﺲ اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮش داﺧﻠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻀﻠﻪ اوﭘﺮﻛﻮﻻرﻳﺲ از ﺷﺎﻧﻪ ﺗﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﺳﺮﭘﻮﺷﻲ ﻛﻪ در ﺳﻮراخ ﺑﻴﻀﻲ ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻀﻠﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﺑﺎزوي اﻫﺮم ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ارﺗﻌﺎﺷﺎت درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﺟﻠﻮﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﻨﺒﺶ ﻋﻀﻠﻪ ﻣﻨﻘﺒﺾ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﺸﻴﺪن و ﻓﺸﺮدن اوﭘﺮﻛﻮﻟﻮم ﺷﺪه و ﻣﺎﻳﻊ‬

‫درون ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآورد‪ .‬اﻳﻦ ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻲ داراي ﻓﺮﻛﺎﻧﺲ ﭘﺎﻳﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻛﻤﺘﺮ‬

‫‪1‬‬
‫‪- opercularis system‬‬
‫‪43‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫از ‪ 200‬ﻫﺮﺗﺰ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮔﻴﺮﻧﺪهﻫﺎي ﻋﺼﺒﻲ را در ﺳﺎﻛﻮﻟﻮس )‪ (sacculus‬و ﻻﮔﻨﺎ )‪ (lagena‬ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮﻛﺎﻧﺲﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺣﻔﺎري ﻳﻚ ﺣﺸﺮه ﻃﻌﻤﻪ ﻳﺎ ﻳﻚ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار ﺻﻴﺎد‬

‫اﻳﺠﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺎرﻫﺎ ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ آرواره ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺘﺨﻮان ﭼﻬﺎرﮔﻮش‪-‬ﺳﺘﻮﻧﻚ ﺑﻪ‬

‫ﮔﻮش داﺧﻠﻲ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎرﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻲ را از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻴﺮﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد در‬

‫ﭘﻮﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن وﺿﻮﺣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮش ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺮوه‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻧﻘﺐزي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻴﺴﻴﻠﻴﺎنﻫﺎ‪ ،‬دوﺟﻬﺖروﻧﺪﮔﺎن( اﺣﺘﻤﺎﻻً از ﮔﻴﺮﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﻴﺺ‬

‫ارﺗﻌﺎﺷﺎت زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪ -1-27-4‬ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻻﻣﺴﻪاي ﻃﻌﻤﻪ‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻻﻣﺴﻪاي ﻃﻌﻤﻪ در دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﮔﻴﺮﻧﺪه‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ را ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬دوزﻳﺴﺘﺎن آبزي از ﺧﻂ‬

‫ﺟﺎﻧﺒﻲ‪ ،‬ﺧﻄﻲ از ﮔﻴﺮﻧﺪهﻫﺎي ﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ در اﻣﺘﺪاد ﺑﺪن‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻃﻌﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺸﺨﻴﺼﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ زﻣﻴﻨﻪ اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﺿﻌﻴﻒ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻮاﻫﺪ اوﻟﻴﻪ از ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎي‬

‫آﺑﺰي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻮﻳﺖ ﻃﻌﻤﻪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻧﺪازه آن ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺧﻂ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺻﻮرت ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﻗﺎﭘﻨﺪه )‪ (Macrochelys temminckii‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺑﺮاي ﺑﺴﺘﻦ دﻫﺎن ﺧﻮد‬

‫روي ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻲﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﺑﺎن ﻛﺮﻣﻲ ﺷﻜﻞ آنﻫﺎ را ﺑﺨﻮرد‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎً از ﻋﻼﺋﻢ ﻻﻣﺴﻪاي اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼﺋﻢ ﻻﻣﺴﻪاي ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﻻكﭘﺸﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Chelus fimbriata‬ﻛﻪ ﺣﻠﻖ ﺧﻮد را ﺳﺮﻳﻌﺎً ﮔﺸﺎد‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻲ ﻳﺎ ﻻروﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺟﻠﻮي آنﻫﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ را ﺑﻪ درون ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬آوﻳﺰﻫﺎي‬

‫ﭘﻮﺳﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻋﺼﺐدﻫﻲ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪون ﺷﻚ در ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻋﻼﺋﻢ ﻻﻣﺴﻪاي ﺷﺮﻛﺖ دارﻧﺪ ) ‪Zug et‬‬

‫‪.(al., 2006‬‬

‫‪ -1-28‬ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻠﻌﻴﺪن ﻃﻌﻤﻪ‬

‫‪44‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ‪ ‬‬

‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻃﻌﻤﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺮدد و ﺑﻠﻌﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهاي از‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺑﻠﻌﻨﺪ‪ ،‬و در اﻛﺜﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺪازه ﻃﻌﻤﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫اﻧﺪازه ﺻﻴﺎد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬وزغﻫﺎ )‪ (Bufo‬زﺑﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺘﻲ ﺑﻴﺮون آورده و‬

‫درون ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ‬

‫ﻛﺮوﻛﻮدﻳﻞﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Crocodylus moreletii‬در وراﻛﺮوز )‪ ،(veracruz‬ﻣﻜﺰﻳﻚ‪ ،‬ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻌﻤﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﻏﺮق ﻛﺮده و آنﻫﺎ را در دﻫﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 3‬روز ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﺪن‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ اﻧﺪامﻫﺎي آنﻫﺎ را از ﻫﻢ درﻳﺪه و ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ )‪ .(Perez-Higareda at al., 1989‬اژدﻫﺎﻫﺎي‬

‫ﻛﻮﻣﻮدو ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﺜﻪ را از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﻳﺪن ﻋﻀﻼت ﺑﺪن ﻳﺎ ﭘﺎﻫﺎي آنﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ دﻧﺪانﻫﺎي ﻓﺎﺻﻠﻪدار‬

‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺮگﺑﺎري زﺧﻤﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪارن زﺧﻤﻲ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﻴﺘﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي اﺟﺴﺎد‬

‫ﻣﺘﻌﻔﻨﻲ ﺟﺬب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻴﺘﻮرﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آنﻫﺎ را از ﻫﻢ ﭘﺎره ﻛﺮده و ﺑﺒﻠﻌﻨﺪ‪ .‬ﺳﻮﺳﻤﺎران ﮔﻴﺎهﺧﻮار از‬

‫ﺑﺨﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺛﺎﺑﺖ و اﻧﺒﻮه ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻌﻤﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎرﻫﺎ ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد را از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺸﺮدن‪ ،‬ﻳﺎ ﺗﺰرﻳﻖ ﺳﻢ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﻃﻌﻤﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ‬

‫ﺻﻮرت زﻧﺪه ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ )‪.(Greene, 1997‬‬

‫ﺳﺎزشﻫﺎي رﻓﺘﺎري و رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻮدن ﻃﻌﻤﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد‬

‫ﻃﻌﻤﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﺮك‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺣﻤﻠﻪ‪/‬ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰ ﺗﻮده‪/‬ﺛﻘﻞ ﻃﻌﻤﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﻴﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺛﻘﻞ ﺛﺎﺑﺖﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﺪف اﺳﺖ و ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺗﺤﺮك را دارد )‪.(Zug et al., 2006‬‬

‫‪45‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪوده و وﺳﻌﺖ‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺘﻲ ﺣﺪود ‪ 20150‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‪ 1/2 ،‬درﺻﺪ وﺳﻌﺖ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر را ﺷﺎﻣﻞ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺎن در ﻏﺮب ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎل زاﮔﺮس ﺑﻴﻦ ‪ 45‬درﺟﻪ و ‪ 40‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 48‬درﺟﻪ و ‪ 03‬دﻗﻴﻘﺔ ﻃﻮل‬

‫ﺷﺮﻗﻲ از ﻧﺼﻒ اﻟﻨﻬﺎر ﮔﺮﻳﻨﻮﻳﭻ و ‪ 32‬درﺟﻪ و ‪ 03‬دﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ ‪ 34‬درﺟﻪ و ‪ 02‬دﻗﻴﻘﺔ ﻋﺮض ﺷﻤﺎﻟﻲ از ﺧﻂ‬

‫اﺳﺘﻮا واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪) (2-1‬ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ آﻣﺎري اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪1387 ،‬؛ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪،‬‬

‫‪1382‬؛ ﻓﺘﺤﻲ ﻧﻴﺎ‪ ،1385 ،‬ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم از ﺷﻤﺎل ﺑﻪ اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬از ﺷﺮق ﺑﻪ اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن و ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬از ﺟﻨﻮب ﺑﻪ‬

‫اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن و از ﻣﻐﺮب و ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺷﻮد )ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ‬

‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪ .‬ﻣﺮز ﻣﺸﺘﺮك اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ‪ 425‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻮل دارد‪ .‬رودﺧﺎﻧﺔ ﺳﻴﻤﺮه‬

‫ﻣﺮز ﺷﺮﻗﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ آن را ﺑﺎ اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن و ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ رود از ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ‬

‫اﺳﺘﺎن ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه وارد ﻣﺤﺪودة اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻣﻲﺷﻮد و ﭘﺲ از ﻃﻲ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻃﻮﻻﻧﻲ در ﻣﺮز ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺘﺎن‪ ،‬از‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺘﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪه‪ ،‬و وارد اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن ﻣﻲﮔﺮدد و رود ﻛﺮﺧﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺶ از ‪ %78‬اﺳﺘﺎن از ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎ و ﻧﺎﻫﻤﻮاريﻫﺎي ﭘﻮﺷﻴﺪه از ﺟﻨﮕﻞ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻊ و اراﺿﻲ ﺑﺎﻳﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و ﻓﺸﺮدﮔﻲ اﻣﻜﺎن ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﺑﺮاي دﺷﺖﻫﺎي‬

‫ﻣﻴﺎﻧﻜﻮﻫﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻗﻠﺔ ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺳﺘﺎن ﻛﻪ در رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬داراي‬

‫‪ 3062‬ﻣﺘﺮ ارﺗﻔﺎع از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬دﻳﻨﺎرﻛﻮه ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎﻋﻲ در ﺣﺪود ‪ 2600‬ﻣﺘﺮ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺑﻴﻦ‬

‫آﺑﺪاﻧﺎن و دﻫﻠﺮان واﻗﻊ ﺷﺪه از دﻳﮕﺮ ﻛﻮهﻫﺎي اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد )رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪1375 ،‬؛ ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪1382 ،‬؛ ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫‪46‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-1‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در ﻧﻘﺸﻪ‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤﻲ و ﺟﻮي‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم از ﻧﻈﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺟﺰء ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮ ﻛﺸﻮر ﻣﺤﺴـﻮب ﻣـﻲﺷـﻮد وﻟـﻲ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ وﺟـﻮد‬

‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ از ﻟﺤﺎظ دﻣﺎ و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺗﻔﺎوت زﻳﺎدي ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑـﺎ‬

‫ﻧﻮاﺣﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻏﺮﺑﻲ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﻪ ﮔﺎﻧـﻪ ﺳﺮدﺳـﻴﺮي‪ ،‬ﻣﻌﺘـﺪل و‬

‫ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي را در اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪47‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫¾ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺷﻤﺎل و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ‪ :‬ﺑﺎ آب و ﻫﻮاي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺳﺮد و زﻣﺴﺘﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ دﻣـﺎي ‪-15‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد در زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺶ از ‪ 500‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎل‪.‬‬

‫¾ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻠﮕﻪاي ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ‪ :‬داراي آب و ﻫﻮاي ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ دﻣﺎي ‪ 45‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد‬

‫و ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺣﺪود ‪ 200‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎل‪.‬‬

‫¾ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ :‬داراي آب و ﻫﻮاي ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ آن و در زﻣﺴﺘﺎن دﻣـﺎ ﺗـﺎ ‪-5‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد و در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲﺗﺮ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن دﻣﺎ ﺑﻪ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ ‪ 40‬درﺟـﻪ ﺳـﺎﻧﺘﻲﮔـﺮاد ﻣـﻲرﺳـﺪ‬

‫)اﻗﻠﻴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1380 ،‬‬

‫‪ -2-3‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

‫اﻗﻠﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻧﻈﻴﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﻳﮕﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ اﻗﻠﻴﻤـﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ارﺗﻔـﺎع‪ ،‬ﻋـﺮض‬

‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا و ‪ ...‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎي‬

‫ﻛﺸﺎورزي و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻋﻲ در ﻣﺤﺪودهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن اﺛﺮ ﻣﻲﮔﺬارد )اﻗﻠﻴﻢ‬

‫و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1380 ،‬‬

‫‪ -2-3-1‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ارﺗﻔﺎع ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه و دﻳﻨﺎرﻛﻮه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از دﻳﮕﺮ ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺳﺘﺎن ﻣـﻲﺗـﻮان از‬

‫ﺳﻴﺎه ﻛﻮه‪ ،‬ﻛﻮه ﻧﺨﺠﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺮخ ﻛﻮه و ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺟﺒﺎل ﺣﻤﺮﻳﻦ ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل وﺟﻮد ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻣﻮﺟـﺐ‬

‫ﻛﺎﻫﺶ دﻣﺎ و اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و ﻛﺎﻫﺶ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺮ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي اﻗﻠـﻴﻢ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻣـﻲﮔـﺬارد‬

‫)اﻗﻠﻴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1380 ،‬‬

‫‪ -2-3-2‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ رﻃﻮﺑﺘﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ رﻃﻮﺑﺘﻲ در اﺳﺘﺎن در درﺟﻪ ﻧﺨﺴﺖ ﺟﺒﻬﻪﻫﺎي ﺑﺎرانزاي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧـﻪاي ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ ﻛـﻪ ﺳﺮاﺳـﺮ‬

‫اﺳﺘﺎن را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬در درﺟﻪ ﺑﻌﺪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﺳﻮداﻧﻲ و ﭘﺮ ﻓﺸﺎر ﺷـﻤﺎﻟﻲ ﻣﻮﺟـﺐ‬

‫ﺑﺎرش ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎران و ﺑﺮف در اﺳﺘﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻗﻠﻴﻢ ﻫﺮ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﻴﺰان ﻧﺰوﻻت‬

‫‪48‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺟﻮي ﺑﺮ آن در ﻃﻮل ﻳﻚ زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺪﻳﻞ اﻗﻠﻴﻢ از اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ ﺑﻪ ﺟﺎﻧـﺐ‬

‫اﻗﺎﻟﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪﺧﺸﻚ‪ ،‬ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي و ‪ ...‬ﻣﻲﮔﺮدد )اﻗﻠﻴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1380 ،‬‬

‫‪ -2-3-3‬ﺗﺎﺛﻴﺮﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ اﻳﻼم از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در راﺳـﺘﺎي‬

‫ﻣﺤﻮر ﺷﻤﺎﻟﻲ ‪ -‬ﺟﻨﻮﺑﻲ اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤـﺎﻳﻴﻢ‪ .‬در ﻫﻤـﻴﻦ راﺳـﺘﺎ‬

‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﻗﻠﻴﻤﻲ ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻴﺰان ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺸﻌﺸﻊ و ﻋﻮاﻣﻞ واﺑﺴـﺘﻪ ﺑـﻪ آن ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻣـﺎ‪،‬‬

‫ﺗﺒﺨﻴﺮ و ‪ ...‬ﺗﻐﻴﻴﺮات زﻳﺎدي دارﻧﺪ و ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻣﺜـﺎل ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳـﺎﻻﻧﻪ دﻣـﺎ در‬

‫دﻫﻠﺮان واﻗﻊ در ﺟﻨﻮب ‪ 25/2‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ در ﺷﻬﺮ اﻳﻼم ﻛﻪ در ﻋﺮضﻫـﺎي ﺑـﺎﻻﺗﺮ ﻗـﺮار‬

‫دارد اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﻪ ‪ 16/6‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲرﺳﺪ و ﻳﻘﻴﻨﺎ" در ﻋﺮضﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ از اﻳﻼم ﻧﻴﺰ اﻳـﻦ ﻛـﺎﻫﺶ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ‪ ،‬دﻣﺎ و ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﻲ ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺮ ﺷﻜﻞ اﻗﻠﻴﻢ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ )اﻗﻠﻴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1380 ،‬‬

‫‪ -2-3-4‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا و ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮا و ﺑﺎرشﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از آن از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﻗﻠﻴﻢ ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫اﺳﺘﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ از ﻃﺮف درﻳﺎي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ و درﻳﺎي ﺳﻴﺎه ) ﻣﺴﺒﺐ ﺑﺎرشﻫﺎي‬

‫ﭘﺎﺋﻴﺰي و زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ( و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ از ﻃﺮف ﺳﻮدان‪ ،‬درﻳﺎي ﺳﺮخ و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن )ﻣﻮﺛﺮ در ﺑﺎرشﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬

‫و ﺑﻬﺎري و ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮاي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن( اﺳﺖ و ﻗﺮارﮔﻴﺮي ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺳﻴﺴـﺘﻢﻫـﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭼﺸﻢﮔﻴﺮي ﺟﻬﺖ رﻳﺰشﻫﺎي ﺟﻮي ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻛﺜﺮ ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺎن داراي ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ ﻧﺴـﺒﺘﺎً‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻓﺼﻮل ﭘﺎﺋﻴﺰ‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺎر و اﺣﻴﺎﻧﺎً ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻮر ﺣﺮﻛـﺖ ﺳﻴﺴـﺘﻢﻫـﺎي‬

‫ﺑﺎرانزاي ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در ﺷﻤﺎر ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻛﺸـﻮر اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﺮ روي آن ﺻـﻮرت‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﺛﺮات اروﮔﺮاﻓﻴﻚ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎرشﻫﺎي ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ارﺗﻔﺎﻋـﺎت اﺳـﺘﺎن‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در زﻳﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﺷـﺎره‬

‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪49‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-3-5‬ﺗﻮده ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي‬

‫در ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺮد ﺳﺎل درﻳﺎي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ داراي ﻳﻚ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﻜﻠﻮن ﺳﺎز اﺳﺖ و ﺗﻮده ﻫﻮاي ﮔـﺮم و‬

‫ﻣﺮﻃﻮﺑﻲ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﺮق از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﺮان ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮده اﻛﺜﺮاً ﺑﺮ روي ﻗﺒﺮس زﺑﺎﻧـﻪ ﻛـﻢ ﻓﺸـﺎر اﻳﺠـﺎد‬

‫ﻛﺮده ﻛﻪ از ﻓﺮاز ﺗﺮﻛﻴﻪ وارد اﻳﺮان ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ را ﺗﺤﺖ ﺗـﺎﺛﻴﺮ ﻗـﺮار داده و ﺑﺎﻋـﺚ‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﺮق و اﺳﺘﺎن ﺧﺮاﺳﺎن ﺧﺎرج ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﮔـﺮ در ﻫﻨﮕـﺎم‬

‫ورود اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻫﻮا ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻻزم ﺳﺮد ﺑﺎﺷﺪ ﺟﺒﻬﻪ ﮔﺮم اﻳﻦ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﻌﺎل ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و ﺑـﺎرش‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﻔﻴﺪي را در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺤﺖ ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد )ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-6‬ﺗﻮده ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﺳﻮداﻧﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺗﻮده ﻧﻴﺰ ﭼﻮن از ﻛﻨﺎر ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﺎره ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد داراي ﻓﺸﺎر ﻛﻢ اﺳﺖ و در ﻓﺼﻮل ﺳﺮد ﺳﺎل ﭘﺲ‬

‫از ﺗﻘﻮﻳﺖ در ﺷﻤﺎل ﺳﻮدان از درﻳﺎي ﺳﺮخ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺟﺬب ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ در اﺑﺘﺪا ﻓﺎﻗﺪ ﺟﺒﻬﻪ اﺳـﺖ‬

‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺎ ﻛﺸﻴﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي درﻳﺎي ﺳﺮخ و ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻫﻮاي آن ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻓﻌـﺎل ﺷـﺪه و از‬

‫ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻮﻳﺖ و ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﺗﺎ اﻳﻼم ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘـﻪ و رﻳـﺰشﻫـﺎي ﻗﺎﺑـﻞ ﺗـﻮﺟﻬﻲ را‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﮔﺮدد )ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-7‬ﻛﻢ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺣﺮارﺗﻲ‬

‫در ﻓﺼﻞ ﮔﺮم ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻓﻼت اﻳﺮان ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﺣﺮارﺗﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲﻫـﺎي‬

‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ در داﺧﻞ اﻳﺮان ﻗﻄﻊ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳـﻦ اﺳـﺘﺎن در‬

‫ﻣﺮز ﺑﺎ ﻋﺮاق و ﺧﻮزﺳﺘﺎن در ﻓﺼﻮل ﮔﺮم ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺳـﻠﻮل ﻛـﻢ ﻓﺸـﺎر ﺣﺮارﺗـﻲ ﺻـﺤﺎري ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﻗـﺮار‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺧﺸﻚ آن ﻃﻮﻓﺎنﻫﺎي اﻳﻦ ﺻـﺤﺎري ﻣﻮﺟـﺐ ﻧﺸـﺖ ﮔـﺮد و ﺧـﺎك در‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮزي ﻣﻲﮔﺮدد )ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-8‬ﭘﺮﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‬

‫ﭘﺮﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎل و ﺷﻤﺎلﻏﺮب در ﻓﺼﻮل ﺳﺮد ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﭘﻬﻨﻪ اﻳﻼم اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛـﺎﻫﺶ‬

‫دﻣﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻣﻮﺟﺐ رﻳﺰشﻫﺎي ﻣﻨﺠﻤﺪ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﺳـﺮﻣﺎي ﺷـﺪﻳﺪ ﺑﻌﻀـﻲ از ﺳـﺎلﻫـﺎ ﻛـﻪ‬

‫‪50‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﺷﺮق اﻳﺮان را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺮﻛﺰ ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺳﻴﺒﺮي ﻳﺎ ﭘﺮ ﻓﺸﺎر ﻗﻄﺒﻲ در آن‬

‫ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪ ﻋﺮضﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻼم را دارد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎرش در اﺳﺘﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﻪ دو ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي و ﺳﻮداﻧﻲ ﺻﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد )ﻓﺮﺟـﻲ‪،‬‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-9‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫وﺟﻮد ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﺷﺸﺪار در ﺷﺮق و ﺷﻤﺎل ﺷﺮق اﺳﺘﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌـﺪﻳﻞ دﻣـﺎ و ﺗـﺎ اﻧـﺪازهاي ﻣﻬـﺎر‬

‫آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﻲ ﺷﺪه ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ‪ ،‬اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺳﺮد و ﻓﺮاﺳﺮد ﺣﺎﻛﻢ ﺑـﻮده‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ در‬

‫ﻏﺮب اﺳﺘﺎن ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﻨﻚ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﻗﻠـﻴﻢ ﮔـﺮم و ﺧﺸـﻚ ﺣـﺎﻛﻢ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ )ﻓﺮﺟـﻲ‪،‬‬

‫اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-10‬ﺗﺎﺛﻴﺮﻛﺸﺎورزي ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻛﺸﺎورزي ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﻗﻠﻴﻢ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺪودي ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﻣـﻴﻦ‪-‬‬

‫ﻫﺎي زراﻋﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎغﻫﺎ و ﻧﺨﻠﺴﺘﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن ﻣﺤﺪود ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ وﺟﻮد آنﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭼﺸﻢﮔﻴـﺮي ﺑـﺮ‬

‫اﻗﻠﻴﻢ اﺳﺘﺎن ﻧﺪارد )ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪.(1374 ،‬‬

‫‪ -2-3-11‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي اﻗﻠﻴﻤﻲ دوﻣﺎرﺗﻦ اﺻﻼح ﺷﺪه ﻣﻲﺗﻮان از ﻟﺤﺎظ ﺣﺮارﺗﻲ و رﻃﻮﺑﺘﻲ اﻗﺎﻟﻴﻢ زﻳﺮ را‬

‫در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد )ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫™ از ﻟﺤﺎظ ﺣﺮارﺗﻲ‪:‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮم‪ :‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺠﺎور ﻣﺮز ﻋﺮاق‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل‪ :‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎن از ﻟﺤﺎظ ﻃﻮل و ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﺳﺮد‪ :‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﻓﺮاﺳﺮد‪ :‬ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ‪.‬‬

‫™ از ﻟﺤﺎظ رﻃﻮﺑﺘﻲ‪:‬‬

‫‪51‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ دو اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ و ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ و ﻣﻌﺘﺪل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ƒ ﺧﺸﻚ و ﮔﺮم‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺠﺎور ﻣﺮز ﻋﺮاق ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻬﺮان و ﻣﻮﺳﻴﺎن‪.‬‬

‫ƒ ﺧﺸﻚ و ﻣﻌﺘﺪل‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺎﻃﻖ داﺧﻠﻲﺗﺮ‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪﺧﺸﻚ‪ :‬ﺷﺎﻣﻞ اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪﺧﺸﻚ ﺳﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﻤﺎل ﺷﺮق اﺳﺘﺎن و ﺑﺎرﻳﻜﻪ ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺑﻪ‬

‫ﺳﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪﻣﺮﻃﻮب‪ :‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻛﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﻤﻪﻣﺮﻃﻮب ﺳﺮد در ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﺷﻬﺮ اﻳﻼم‪.‬‬

‫¾ اﻗﻠﻴﻢ ﻣﺮﻃﻮب‪ :‬اﻳﻦ اﻗﻠﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻛﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻃﻮب ﻓﺮاﺳﺮد در ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺎن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-4‬دﻣﺎي اﺳﺘﺎن‬

‫دﻣﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ آن ﺳﺮو ﻛﺎر دارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ‪ 1/25‬اﻟﻲ ‪ 2‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و در ﻋﻠﻢ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﻈﻮر از دﻣﺎ‪ ،‬دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻫﻤﻴﻦ ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫اﻳﺮان اﻳﻦ ارﺗﻔﺎع ‪ 1/75‬ﻣﺘﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻧﺪازهﮔﻴﺮي دﻣﺎ در اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ ﻣﻲﺗﻮان‬

‫ﺑﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎي دﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮﻫﺎي دﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ و ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ( دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و از آن ﻃﺮﻳﻖ رژﻳﻢ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ را‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮد )ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫™ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎي دﻣﺎ‪ :‬از دﻣﺎﻫﺎي ﺣﺪاﻗﻞ روزاﻧﻪ در ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ‬

‫ﻋﺪد ﺑﺮاي آن ﻣﺎه ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ از ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫™ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮﻫﺎي دﻣﺎ‪ :‬از دﻣﺎﻫﺎي ﺣﺪاﻛﺜﺮ روزاﻧﻪ در ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﻨﻮان‬

‫ﻳﻚ ﻋﺪد ﺑﺮاي آن ﻣﺎه ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ از ﺣﺪاﻛﺜﺮﻫﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﮔﻴﺮي اﻧﺠﺎم‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫™ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦﮔﻴﺮي از ﺣﺪاﻗﻞﻫﺎ و ﺣﺪاﻛﺜﺮﻫﺎي دﻣﺎي ﻫﻮا در ﻃﻮل ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪52‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫™ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ‪ :‬ﭘﺎﺋﻴﻦﺗﺮﻳﻦ دﻣﺎي ﻗﺮاﺋﺖ و ﻳﺎ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ آﻣﺎري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫™ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﻣﻄﻠﻖ دﻣﺎ‪ :‬ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ دﻣﺎي ﻗﺮاﺋﺖ و ﻳﺎ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺸﺨﺺ آﻣﺎري ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻣﺎه‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ اﻃﻼﻋﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻞ ﻛﺸﻮر در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺗﻌﺪاد ‪ 3‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫در ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﻼم‪ ،‬ﻣﻬﺮان و دﻫﻠﺮان ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ درهﺷﻬﺮ ﺟﺪﻳﺪاﻟﺘﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد‬

‫ﻳﻜﺼﺪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎران ﺳﻨﺠﻲ ﺳﺎده در ﺳﺮاﺳﺮ اﺳﺘﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﺎر آنﻫﺎ داراي ﻧﻘﺎﺋﺺ و ﻋﺪم دﻗﺖ‪-‬‬

‫ﻫﺎﺋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ‪ ،‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺠﻬﺰ و ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﻮده و ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺳﺎزﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻈﺎرت و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آﻣﺎر آنﻫﺎ از دﻗﺖ ﺑﺎﻻﺋﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫از ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﻬﺖ ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻠﻲ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن از آﻣﺎر اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻳﻼم ﻛﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺷﻤﺎل‬

‫اﺳﺘﺎن و اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮﻛﺰ اﺳﺘﺎن و اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان ﻛﻪ در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺟﻨﻮب اﺳﺘﺎن واﻗﻊ‪-‬‬

‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ .(1390 ،‬در اداﻣﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎ در اﻳﻦ ﺳﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت آﻣﺎري ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ده‬

‫ﺳﺎل اﺧﻴﺮ )‪ (1381-1390‬ﻧﻤﻮدارﻫﺎي رژﻳﻢ دﻣﺎﻳﻲ آنﻫﺎ رﺳﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-4-1‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم‬

‫اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه داراي اﻗﻠﻴﻢ ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻴﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﺳﺮد ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﮔﺮم ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬دﻣﺎ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم در اﻛﺜﺮ ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺎل داراي ﺗﻌﺎدل ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﻮده و در ﺑﻬﺎر‪،‬‬

‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﻣﺎه اول ﭘﺎﺋﻴﺰ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺎل ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭼﻬﺎر ﻣﺎه آذر‪ ،‬دي‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ و اﺳﻔﻨﺪ از‬

‫‪ 10‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ و در ﻓﺮوردﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﻔﻨﺪ اﻓﺰاﻳﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ دارد و ﺗﺎ ﺣﺪود ‪13‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬دﻣﺎ در ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ‪ 29/1‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد رﺳﻴﺪه و‬

‫از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و در ﭘﺎﺋﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺷﺪت ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-2‬در‬

‫ﺿﻤﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻳﺦﺑﻨﺪان ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻲرﺳﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ آﻣﺎر‬

‫‪53‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ‪ 16/6‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-2‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-4-2‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻮان دﻫﻠﺮان در ديﻣﺎه و ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ‪ 5/15‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺗﺎ ﻣﺮدادﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 29/15‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲرﺳﺪ و در‬

‫اواﺧﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺎه ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-3‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ دﻣﺎي ﻫﻮا ‪ 16/7‬درﺟﻪ‬

‫ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-3‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-4-3‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ‬

‫‪54‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ در ديﻣﺎه ‪ 8‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ از اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 35‬درﺟﻪ‬

‫ﻣﻲرﺳﺪ و از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-4‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪21/2‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-4‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-4-4‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن دﻫﻠﺮان در ديﻣﺎه ‪ 11/6‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ‬

‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ از اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 39/4‬درﺟﻪ‬

‫ﻣﻲرﺳﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺎن از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-5‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ 26/4‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-5‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪55‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-4-5‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮ ﺳﺮاﺑﻠﻪ در ديﻣـﺎه ‪ 3/6‬درﺟـﻪ ﺳـﺎﻧﺘﻲﮔـﺮاد ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ و‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ از اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 31/6‬درﺟﻪ‬

‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-6‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘـﺎراﻣﺘﺮ ‪18/14‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-6‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ از ﺳﺎل ‪ 1386‬اﻟﻲ ‪.1388‬‬

‫‪ -2-4-6‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮ ﻟﻮﻣﺎر در ديﻣﺎه ‪ 5/6‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑـﺎ ﻳـﻚ‬

‫ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ از اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 34/2‬درﺟﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺳﻴﺮ‬

‫ﻧﺰوﻟﻲ آن از ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-7‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ 20/74‬درﺟـﻪ ﺳـﺎﻧﺘﻲﮔـﺮاد‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-7‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر از ﺳﺎل ‪ 1386‬اﻟﻲ ‪.1388‬‬

‫‪ -2-4-7‬دﻣﺎي ﻫﻮا در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ در ﻣﻬﺮان ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ ،‬اﻳﻦ‬

‫اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺣﺎﻟﺘﻲ ﺣﺪ واﺳﻂ را دارا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻫﻮاي اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ‪12/8‬‬

‫درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪ 20/7‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪ 27/6‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد و در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ 36‬درﺟﻪ‬

‫ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎ‪ :‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮان در ديﻣﺎه ‪ 10/4‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ‬

‫ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﻛﻪ از اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ‪ 37/4‬درﺟﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‬

‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻘﺎط اﺳﺘﺎن از اواﺧﺮ ﻣﺮداد ﻣﺎه ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ آن ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(2-8‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻻﻧﻪ‬

‫اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ‪ 24/2‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-8‬ﻧﻤﻮدار ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪57‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-4-8‬ﺗﻮزﻳﻊ دﻣﺎ در ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻫﻢدﻣﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺷـﻜﻞ ﺗﻐﻴﻴـﺮات‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ دﻣﺎي اﺳﺘﺎن ﺑﻴﻦ ‪ 12‬ﺗﺎ ‪ 24‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﻤﺎل و ﺷﻤﺎل ﺷﺮق اﺳﺘﺎن‬

‫ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻧﻮاﺣﻲ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ و رﺷﺘﻪ ﻛﻮه زاﮔﺮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ داراي ﻛﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻣﻴـﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬در‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب اﺳﺘﺎن در ﺣﺪود ﻣﺮز ﺑﺎ ﻛﺸﻮر ﻋﺮاق ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺑﻪ‬

‫ﻋﻠﺖ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدن اﻗﻠﻴﻢ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ دﻣﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﻲرود )ﻣﻜﺎﻧﻴـﺎﺑﻲ ﻣﺤـﻞ دﻓـﻊ ﭘﺴـﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳـﺘﺎن اﻳـﻼم‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫‪ -2-5‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﺳﺘﺎن‬

‫رژﻳﻢ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺑﺎرانزاي ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و‬

‫ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻢ ﻓﺸﺎر ﺳﻮداﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﺎران اﻳﺴﺘﮕﺎه‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﻚ اﻳﻼم‪ ،‬ﻣﻬﺮان و دﻫﻠﺮان ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻌﺮف اﺳﺘﺎن اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬

‫)ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -2-5-1‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-11‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 125/6‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻣﺎه‪-‬‬

‫ﻫﺎي دي و ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 74/6‬و ‪ 69/6‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪ ،‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻃﻲ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ ‪ 494/6‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن‬

‫اﻳﻼم(‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-9‬ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻫﻢدﻣﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪59‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-10‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻼم از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-5-2‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-11‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 164/3‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫از آن ﻣﺎهﻫﺎي ﻓﺮوردﻳﻦ و دي‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 99/4‬و ‪ 94/9‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪ ،‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﻮد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪3‬‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﻻﻧﻪ اﻳﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻃﻲ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ ‪ 673/9‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺳﺎﻳﺖ‬

‫ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-11‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻮان از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪60‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-5-3‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-12‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه درهﺷﻬﺮ را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﻧﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 84/1‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬

‫آن ﻣﺎهﻫﺎي آذر و آﺑﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 52/3‬و ‪ 51/8‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪،‬‬

‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻣﻬﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﻫﻴﭻ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :2-12‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه دره ﺷﻬﺮ از ﺳﺎل ‪ 1382‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-5-4‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-13‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ده ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 44/3‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬

‫آن ﻣﺎهﻫﺎي آذر و دي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 43/2‬و ‪ 32‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪،‬‬

‫ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻣﻬﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺧﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 4‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و در دو ﻣﺎه ﺗﻴﺮ و ﻣﺮداد‬

‫ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫‪61‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-13‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه دﻫﻠﺮان از ﺳﺎل ‪ 1381‬اﻟﻲ ‪1390‬‬

‫‪ -2-5-5‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-14‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 73‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در آﺑﺎن ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‬

‫ﻣﺎهﻫﺎي ﺑﻬﻤﻦ و ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 69‬و ‪ 58‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﺗﻴﺮ و‬

‫ﻣﺮداد ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-14‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺳﺮاﺑﻠﻪ از ﺳﺎل ‪ 1386‬اﻟﻲ ‪.1388‬‬

‫‪ -2-5-6‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر‬

‫‪62‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-15‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﺳﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 55‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در آﺑﺎن ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آن‬

‫ﻣﺎهﻫﺎي آذر و ﺑﻬﻤﻦ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 50‬و ‪ 38‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪ ،‬ﺗﻴﺮ و‬

‫ﻣﺮداد ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-15‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻟﻮﻣﺎر از ﺳﺎل ‪ 1386‬اﻟﻲ ‪.1388‬‬

‫‪ -2-5-7‬ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 2-16‬ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان را ﻃﻲ ﻳﻚ دوره ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ در اﻳﻦ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 35/5‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ و در ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از‬

‫آن ﻣﺎهﻫﺎي آﺑﺎن و دي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪ 22/4‬و ‪ 19/2‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در ردهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻣﺎهﻫﺎي ﺷﻬﺮﻳﻮر و ﻣﻬﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ‪ 5/9‬و ‪ 0/8‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺎهﻫﺎي ﺧﺮداد‪،‬‬

‫ﺗﻴﺮ و ﻣﺮداد ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺻﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫‪63‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-16‬ﻧﻤﻮدار ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﻣﻬﺮان از ﺳﺎل ‪ 1383‬اﻟﻲ ‪.1390‬‬

‫‪ -2-5-8‬ﺗﻮزﻳﻊ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎرش در ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ‪ 2-17‬ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻫﻢﺑﺎران اﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﺳﺘﺎن در ﻣﺤﺪودهاي ﺑﻴﻦ ‪ 300‬ﺗﺎ ‪ 600‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎل ﻧﻮﺳﺎن دارد‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در‬

‫ﻧﻮاﺣﻲ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ و ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺎن ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻧﺼﻒ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ در ﻣﺤﺪوده ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺘﺎن ﺗﻤﺮﻛﺰ دارد )ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ‬

‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫‪64‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-17‬ﻧﻘﺸﻪ ﻣﻨﺤﻨﻲﻫﺎي ﻫﻢﺑﺎران اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪65‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-6‬ﺣﻮﺿﻪﻫﺎي آبرﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺎن‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﮔﺮدد؛ اﻟﻒ‪ -‬زﻳﺮﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي‬

‫ﻏﺮب‪ ،‬و ب‪ -‬زﻳﺮﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ )ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺘﺎن‬

‫اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫‪ -2-6-1‬زﻳﺮﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﻏﺮب‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﮔﺮوه در اﺳﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ‪ ،‬دوﻳﺮﻳﺞ‪ ،‬ﮔﺎوي‪ ،‬ﮔﺪارﺧﻮش‪،‬‬

‫زﻳﻤﻜﺎن‪ ،‬ﻛﻨﺠﺎنﭼﻢ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻪ‪ ،‬ﺷﻮر و ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻨﮕﻴﺮ‪ ،‬ورازان‪ ،‬ﮔﻴﻼن ﻛﻮرﮔﻪ‪ ،‬ﭼﻮار‪ ،‬ﭼﻢآب و ﭼﺮداول ﻛﻪ در‬

‫ذﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-1‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ )ﺧﻮﺷﺎدول‪ ،‬ﺗﻨﮓﺧﺸﻮل‪ ،‬دوآب(‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل و ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دو رودﺧﺎﻧﻪ آب ﺑﻴﻮره و آب ﻛﻨﺎت واﻗﻊ در ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ارﻛﻮاز‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آﺑﺎديﻫﺎي ﮔﺮاب ﺧﻮﺷﺎدول‪ ،‬دول ﻛﺒﻮد‪ ،‬ﺧﻮﺷﺎدول و ﺗﻮت ﺧﻮﺷﺎدول را ﻣﺸﺮوب‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﻣﺮز اﻳﺮان ﺧﺎرج و وارد ﺧﺎك ﻋﺮاق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ رودﺧﺎﻧﻪ در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﺎﺷﻤﻮرت‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﮓ ﻛﻮرﺗﻮه‪ ،‬آب ﻓﺮارود‪ ،‬ﺗﻠﺨﺎب و ﺷﺎﺧﻪ ﻓﺮﻋﻲ ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎ‬

‫ﻧﺎمﻫﺎي ﺧﻮﺷﺎدول‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﺧﺸﻮل‪ ،‬دوآب و ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ در ﺧﺎك اﻳﺮان ‪82‬‬

‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 1‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-2‬رودﺧﺎﻧﻪ دوﻳﺮﻳﺞ )آﺑﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻠﻪزي(‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي آﺑﺪاﻧﺎن و دﻫﻠﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 2825‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ﺣﺪود ‪ 5‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮ آﺑﺪاﻧﺎن ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﻬﺮﻫﺎي‬

‫آﺑﺪاﻧﺎن و ﻣﻮﺳﻴﺎن و آﺑﺎديﻫﺎي ﭘﺸﺖﻗﻠﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺰﻫﺎنآﺑﺎد‪ ،‬ﻫﺰارﻧﻲ‪ ،‬ﺗﭙﻚ‪ ،‬ﺷﻴﺦﺣﺎوي و ﺗﺮﺑﺖ ﺧﺸﺎن را ﻣﺸﺮوب‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﺧﺎك اﻳﺮان ﺧﺎرج و وارد ﺧﺎك ﻋﺮاق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ رودﺧﺎﻧﻪ در ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي آب ﺧﺰﻳﻨﻪ‪ ،‬آب ﮔﻞﮔﻞ‪ ،‬ﻣﺎﺷﺎب و ﭼﻴﻨﺨﻮاب را درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﺳﺎﻣﻲ دوﻳﺮﻳﺞ‪ ،‬آﺑﺪاﻧﺎن و‬

‫‪66‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺗﻠﻪزي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ در ﺧﺎك اﻳﺮان ‪ 202‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 0/9‬درﺻﺪ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-3‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺎوي‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻨﺠﺎنﭼﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دو رودﺧﺎﻧﻪ ﭘﻴﺮﻣﺤﻤﺪ و ﭘﺎرﻳﺎب واﻗﻊ در ‪ 500‬ﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب روﺳﺘﺎي ﭘﻴﺮﻣﺤﻤﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫آﺑﺎديﻫﺎي ﺑﺎنرﺣﻤﺎن‪ ،‬اﻣﺎمزاده ﺳﻴﺪﺣﺴﻦ و ﺷﻬﺮ ﻣﻬﺮان را ﻣﺸﺮوب ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ‪ 50‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺷﻬﺮ‬

‫ﻣﻬﺮان در روي ﺧﻂ ﻣﺮزي ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻨﺠﺎﻧﭽﻢ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 52‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 1/3‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-4‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪار ﺧﻮش‬

‫رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪارﺧﻮش از ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﭼﻮار‪ ،‬ﮔﺮاب‪ ،‬ﭼﻢآب و ﮔﻼل‬

‫رود ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺷﻴﺒﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺗﻨﺪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﻪ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ روﺳﺘﺎي ﻧﻲﺧﻀﺮ از ﻣﺮز اﺳﺘﺎن‬

‫اﻳﻼم وارد ﺧﺎك ﻋﺮاق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزه آبرﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 888‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ و ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪157‬‬

‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﻋﺮض آن در ﻃﻮل ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪارﺧﻮش اﻏﻠﺐ در دﺷﺖﻫﺎي‬

‫اﻳﻼم و ﭼﻮار ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ و ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ آنﻫﺎ آﻫﻚﻫﺎي ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻛﺎرﺳﺘﻴﻜﻲ اﺳﺖ )ﭼﺮاﻏﻲ‬

‫و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ‪.(1385 ،‬‬

‫‪ -2-6-1-5‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻼل ﭼﻴﻨﻪ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ورازان اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 2825‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 14‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﻣﻴﻤﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬

‫و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 9/5‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-6‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻼل ﮔﻞﮔﻞ )آب آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﮔﻞﮔﻞ(‬

‫‪67‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻨﺠﺎنﭼﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 2177‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮهﻫﺎي ﺷﻠﻢ و ‪ 2405‬ﻣﺘﺮي ﻗﻼرﻧﮓ واﻗﻊ در ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺷﻬﺮ‬

‫اﻳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 38‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 2/5‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻮراب‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎلﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع ‪2825‬‬

‫ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق و ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﻣﻴﻤﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬

‫رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 13‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 8/4‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-8‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﻴﻼل ﻛﻮرﮔﻪ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪارﺧﻮش ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1545‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﭼﺎل ﺳﻴﺎه و ‪ 1560‬ﻣﺘﺮي ﻛﻠﮕﻴﻦ واﻗﻊ در ﺣﺪود ‪ 32‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﺷﻬﺮ اﻳﻼم‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 18‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 4/6‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-9‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﺷﺎب‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ دوﻳﺮﻳﺞ ﻛﻪ در ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن دﻫﻠﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 1319‬ﻣﺘﺮي ﺳﻴﺎه ﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 17‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﺷﻬﺮ دﻫﻠﺮان ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ دوﻳﺮﻳﺞ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 5/8‬درﺻﺪ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-10‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮرت‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻮار ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل و ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 2325‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﮔﺎوه و ﻛﻮه ﻣﺎﻧﺸﺖ واﻗﻊ در ﺣﺪود ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮ اﻳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻮار ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 19‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪6/4‬‬

‫درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-11‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ‬

‫‪68‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫از رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي درهﺷﻬﺮ‪ ،‬آﺑﺪاﻧﺎن و دﻫﻠﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 2825‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ﺣﺪود ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﺷﻬﺮ ﻣﻴﻤﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﺧﺎك اﻳﺮان ﺧﺎرج و وارد ﺧﺎك ﻋﺮاق ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ در ﺧﺎك اﻳﺮان ‪ 161‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و‬

‫ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 1/2‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-12‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻧﺼﺮﻳﺎن‬

‫از رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي ﺑﻮده ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن دﻫﻠﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1093‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﺷﺎﻫﻴﻦﻻﻧﻪ در ‪ 9‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﻬﺮ ﭘﻬﻠﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﻣﺮز اﻳﺮان‬

‫ﺧﺎرج و وارد ﺧﺎك ﻋﺮاق ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ در ﺧﺎك اﻳﺮان ‪ 36‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪2/4‬‬

‫درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-13‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﮓ ﻛﻮرﺗﻮ )ﺟﻮﻳﺒﺎر‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﻛﻮرﺗﻮ(‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮان ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1427‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮهﻫﺎي ﭼﻴﭽﺎل و ‪ 1760‬ﻣﺘﺮي ﭼﺎلﻫﺎﻟﻮ واﻗﻊ در ‪ 20‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ارﻛﻮاز‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 27‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬

‫ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 3/5‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-14‬رودﺧﺎﻧﻪ ورازان‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ دو رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎلﺣﺎﺿﺮي و ﮔﻼلﭼﻴﻨﻪ واﻗﻊ در ‪ 23‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﭘﻬﻠﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻴﻤﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 18‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪2/3‬‬

‫درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-1-15‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﻔﺖﭼﺸﻤﻪ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻢآب ﻛﻪ در ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ‪ 1970‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه‬

‫ﮔﺮمرود واﻗﻊ در ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎلﻏﺮب ﺷﻬﺮ اﻳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﻢآب‬

‫‪69‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 4/4‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‬

‫رودﻫﺎي ﻛﺸﻮر؛ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫‪ -2-6-2‬زﻳﺮ ﺣﻮﺿﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -2-6-2-1‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﺣﻠﻴﻮه‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو ﻛﻪ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت ‪ 744‬ﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل آﺑﺎدي ﻛﻮﺷﻚ واﻗﻊ در ‪ 32‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺶ ﺳﺮاب ﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎه ﮔﺎو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 17‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪2‬‬

‫درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-2‬رودﺧﺎﻧﻪ آب دره ﺟﻜﻪ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1555‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 34‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺶ ﺳﺮاب ﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 18‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 5‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-3‬رودﺧﺎﻧﻪ آب زﻧﮕﻮان‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮداول در ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺷﻴﺮوان ﭼﺮداول )ﺳﺮاﺑﻠﻪ( و ﺷﺮق‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع ‪ 2105‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﻣﺎﺷﺖ واﻗﻊ در ‪ 10‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮق‬

‫ﺷﻬﺮ اﻳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮداول ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 32‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 1‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-4‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﺷﻴﺮوان‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺷﻴﺮوانﭼﺮداول ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 2300‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﺳﻴﻮان واﻗﻊ در ﺣﺪود ‪ 23‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﺷﻬﺮ اﻳﻼم ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و‬

‫‪70‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 1‬درﺻﺪ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-5‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﮔﻞ ﮔﻞ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو ﻛﻪ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1444‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﻣﺮزو واﻗﻊ در ‪ 12‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺶ ﺳﺮاب ﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎه ﮔﺎو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 17‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 2‬درﺻﺪ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-6‬رودﺧﺎﻧﻪ آب ﻫﺮﺗﮕﻪ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو ﻛﻪ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1555‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 34‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺨﺶ ﺳﺮابﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در‬

‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 13‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 5‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺮداول‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل و ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺷﻴﺮوان ﭼﺮداول ﺟﺮﻳﺎن دارد‪.‬‬

‫از ارﺗﻔﺎع ‪ 2096‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﻛﻠﻪﺟﻤﻦ واﻗﻊ در ‪ 11‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮ ﺳﺮآﺑﻠﻪ )ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن( ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 48‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪1‬‬

‫درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-8‬رودﺧﺎﻧﻪ ﭼﺸﻤﻪﺷﻴﺮﻳﻦ‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬واﻗﻊ در ‪3‬‬

‫ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﺑﺪره ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬

‫ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 7‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 3‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-9‬رودﺧﺎﻧﻪ درهﺷﻬﺮ‬

‫‪71‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1879‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ﺷﻬﺮ درهﺷﻬﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬

‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪14‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 7‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-10‬رودﺧﺎﻧﻪ روﺑﻪرود‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺮاب ﻛﻪ در ﺷﻤﺎلﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1227‬ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 15‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ ﺷﻬﺮ ﺑﺪره ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬

‫رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺮاب ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 4‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-11‬رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﺎهﮔﺎو‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ ﻛﻪ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮآﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع ‪2044‬‬

‫ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 9‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﺳﺮابﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﻛﺮﺧﻪ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 60‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 2‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-12‬رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻜﺎن‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع ‪1879‬‬

‫ﻣﺘﺮي ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه واﻗﻊ در ‪ 8‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﻲ ﺷﻬﺮ درهﺷﻬﺮ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ‬

‫ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 14‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 8‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-13‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮلﻫﺰاري‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮق ﺗﺎ ﺟﻨﻮب ﺷﺮق ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از‬

‫ارﺗﻔﺎع ‪ 1972‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﻣﻮز واﻗﻊ در ‪ 28‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﺮق ﺷﻬﺮ ﺳﺮاب ﺑﺎغ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬

‫ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﺮﺧﻪ ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 12‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 2‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-6-2-14‬رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺮاب‬

‫از ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﻣﺮﻛﺰ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن درهﺷﻬﺮ ﺟﺮﻳﺎن دارد‪ .‬از ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 1587‬ﻣﺘﺮي ﻛﻮه ﺳﻴﻮان واﻗﻊ در ‪ 11‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺷﻤﺎل ﺷﻬﺮ ارﻛﻮاز ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ‬

‫‪72‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﻴﻤﺮه ﻣﻲرﻳﺰد‪ .‬ﻃﻮل رودﺧﺎﻧﻪ ‪ 35‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺴﺘﺮ آن ‪ 2‬درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻓﺮﻫﻨﮓ‬

‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ رودﻫﺎي ﻛﺸﻮر‪1384 ،‬؛ ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ .(،‬ﺷﻜﻞ ‪ 2-18‬ﻧﻘﺸﻪ‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-18‬ﻧﻘﺸﻪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-7‬ﺧﺎﻛﺸﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻨﺸﺎء ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺧﺎكﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺗﺎﺑﻌﻲ از ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﻟﻴﺘﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن رﺳـﻮﺑﻲ‬

‫زاﮔﺮس در ﻗﺒﻞ از دوره ﭼﻴﻦﺧﻮردﮔﻲ آن در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺳﻨﮓﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺧﺎكﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ‬

‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ زاﮔﺮس ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد )اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺧﺎكﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﻼم ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺎ ﻟﻴﺘﻮﺳﻞﻫﺎي آﻫﻜﻲ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺎرنﻫﺎي ﻧﻤﻜﻲ و ﮔﭽـﻲ‬

‫ﺑﻮده و در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺎكﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎكﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﻤﻲ از ﻛﻞ ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺧﺎكﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ‪ 25‬درﺻﺪ ﻛﻞ ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻮع ﻟﻴﺘﻮﺳﻞﻫﺎي آﻫﻜﻲ در ﻧﺎﺣﻴﻪ‬

‫ﺧﺎكﻫﺎي ﻗﻬﻮهاي رﻧﮓ ﺑﻮده و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺧﺎكﻫﺎي اﻳﻼم را ﺧﺎكﻫﺎي رﺳﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ رﻳﺰ ﺗﺸـﻜﻴﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪.‬‬

‫دو ﻧﻮع ﺧﺎك دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺣﺪود ‪ 10‬درﺻﺪ ﺧﺎكﻫﺎي اﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺎﻣﻞ ﺧﺎك ﻗﻬﻮهاي در‬

‫ﺑﺨﺶ ﻏﺮﺑﻲ و ﺷﻤﺎﻟﻲ دﻫﻠﺮان و ﺧﺎكﻫﺎي آﻫﻜﻲ در ﺷﻤﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺧﺎك ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ آن‬

‫اﺷﺎره ﻛﺮد ﺧﺎكﻫﺎي رﺳﻮﺑﻲ ﺑﺎ ﺑﺎﻓﺖ درﺷﺖ در ﺑﺨﺶ دﻫﻠﺮان و در ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻫﻲ ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺖ )اﻃﻠـﺲ‬

‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ‪ 5‬رده از ‪ 12‬ردهي ﺧﺎكﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﻧﻴﺎ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ‬

‫از‪:‬اﻟﻒ( رده اﻧﺘﻲﺳﻮل )‪ ،(Entisols‬ب( رده اﻳﻨﺴﭙﺘﻲﺳﻮل )‪ ،(Inceptisols‬ج( رده ورﺗﻲﺳﻮل )‪،(Vertisols‬‬

‫د( رده ارديﺳﻮل )‪ ،(Aridisols‬و( رده ﻣﺎﻟﻲﺳﻮل )‪) (Molisols‬اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫‪ -2-8‬زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ اﻳﻼم از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺑﺨﺶ زاﮔﺮس ﭼﻴﻦ ﺧﻮرده ﻳـﺎ در ﺑﺨـﺶ ﺧـﺎرﺟﻲ‬

‫ﺣﻮزه زاﮔﺮس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬رﺳﻮﺑﺎت اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴـﺖ از روﻧـﺪ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺳـﺎﺧﺘﺎر زﻣـﻴﻦﺷﻨﺎﺳـﻲ‬

‫زاﮔﺮس داراي اﻣﺘﺪاد ﻛﻠﻲ ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ– ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﻮﺑﺎت ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ از دو‬

‫ﺳﻮي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻃﻮري ﭼﻴﻦﺧﻮردﮔﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از آﻧﺘـﻲ‪-‬‬

‫‪74‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻛﻠﻴﺘﻮرﻳﻮم و ﺳﻨﻜﻴﻨﻮرﻳﻮم در آﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺎﻗﺪﻳﺲﻫﺎ و ﻧﺎودﻳﺲﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪه ﻛـﻪ در‬

‫واﻗﻊ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻛﻮهﻫﺎ و درهﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ )اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺳﻨﮓﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺑـﻪ‬

‫ﺷﺮح ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫¾ رﺳﻮﺑﺎت اواﺧﺮ دوران دوم زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ وﺳﻴﻌﻲ از اﻳﻼم در ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻳـﻦ دوره ﻗـﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه‪ ،‬اﻧﺠﻴﺮ‪ ،‬ﺷﺎﻧﺨﺠﻴﺮ‪ ،‬ﺳﻴﺎهﻛﻮه‪ ،‬ﻣﻠﻜﺸـﺎﻫﻲ و ﻛـﻮه اﻧـﺎران‪ ،‬ﺣـﻮاﻟﻲ‬

‫ﺷﻬﺮ اﻳﻼم و ﭼﻮار اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫¾ رﺳﻮﺑﺎت دوران ﺳﻮم زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻪ رﺧﻨﻤﻮن ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي آن در دﻳﻨﺎرﻛﻮه‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﭼـﻮار‪ ،‬ﻫﻠـﻴﻼن‪ ،‬ﺟﻨـﻮب‬

‫ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه‪ ،‬ﻛﻮهﻫﺎي ﺑﺎﻧﻜﻮل‪ ،‬ﻣﺎﻧﺸﺖ‪ ،‬ﺷﺮهزول و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺷﻤﺎل اﻳﻼم‪ ،‬اﻳﻮان‪ ،‬ﺷﻴﺮوان ﭼـﺮداول‬

‫و دﺷﺖﻫﺎي ﺻﺎﻟﺢآﺑﺎد‪ ،‬ﻣﻬﺮان و دﻫﻠﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫¾ رﺳﻮﺑﺎت دوران ﭼﻬﺎرم ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﺷﺖ ﺑﺮﺗﺶ دﻫﻠﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از دﺷﺖﻫﺎي ﻋﺒﺎس‪ ،‬ﻣﻮﺳـﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻬـﺮان و‬

‫دﻫﻠﺮان ﺟﺰو اﻳﻦ دوران ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫از ﮔﺴﻞﻫﺎي اﺻﻠﻲ زاﮔﺮس ) دورود‪ ،‬ﻧﻬﺎوﻧـﺪ‪ ،‬ﮔـﺎرون‪ ،‬ﺻـﺤﻨﻪ‪ ،‬ﻛﺮﻧـﺪ و ﭘﻴﺮاﻧﺸـﻬﺮ( ﻫﻴﭽﻜـﺪام در‬

‫ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ اﻣﺎ ﮔﺴﻞﻫﺎي ﻛﻮﭼﻜﻲ در ﮔﺴﺘﺮه ﮔﺴﻞ اﺻﻠﻲ زاﮔﺮس ﻗـﺮار دارﻧـﺪ ﻛـﻪ در‬

‫ﻣﺤﺪوده اﺳﺘﺎن ﺑﻪ زاﻟﻮآﺑﺎد در ﺷﻤﺎل ﻣﻬﺮان‪ ،‬ﮔﺮدﻻن در ﭘﺎﻳﻴﻦ دﺳﺖ ﺳﺪ ﭼﻢﮔﺮدﻻن‪ ،‬ﮔﺴﻞﻫـﺎي اﺑﻮﻏﺮﻳـﺐ‪،‬‬

‫داﻟﭙﺮي‪ ،‬اﻧﺎران‪ ،‬ﺳﻤﻨﺪ در دﻫﻠﺮان‪ ،‬ﮔﺴﻞﻫﺎي ﻗﻠﻨﺪر و ﺗﻨﮓ ﻗﻮﭼﻌﻠﻲ در اﻳﻼم‪ ،‬ﮔﺴﻞ ﻛﻼن در ﻣﻬـﺮان‪ ،‬ﮔﺴـﻞ‬

‫ﺳﻴﺎهﻛﻮه در آﺑﺪاﻧﺎن و ﮔﺴﻞﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ در ﻃﺎﻗﺪﻳﺲ ﺳﻢ ﺧﺮ‪ ،‬ﻻﻧﻪ‪ ،‬وردﻻن‪ ،‬ﭘﻴﺮان در ﺷﻴﺮوان ﭼـﺮداول‬

‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻧﻤﻮد )اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1388،‬‬

‫ارﺗﻔﺎﻋﺎت اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در رﺷﺘﻪﻛﻮهﻫﺎي زاﮔﺮس واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬رﺷﺘﻪ ﻛﻮهﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ و ﻣﻮازي‬

‫ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ 160‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ از ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ ﺗﺎ ﺟﻨﻮبﺷﺮﻗﻲ اﺳﺘﺎن اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻏﺮﺑﻲ و‬

‫ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﻲ اﻳﻼم را از ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺰا ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺳﻪ واﺣﺪ ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺰرگ‬

‫‪75‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎﺗﻨﺪ از ﻛﻮهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﭙﻪﻣﺎﻫﻮري و دﺷﺖﻫﺎ )ﺟﺪول ‪) (2-1‬ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :2-1‬ﻣﺴﺎﺣﺖ و درﺻﺪ ﺳﻄﺤﻲ ژﺋﻮﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم(‪.‬‬

‫درﺻﺪ ﺳﻄﺤﻲ‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ )ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ(‬ ‫ﻧﺎم واﺣﺪ‬

‫‪59‬‬ ‫‪11181‬‬ ‫ﻛﻮهﻫﺎ‬

‫‪23‬‬ ‫‪4429‬‬ ‫ﺗﭙﻪﻫﺎ‬

‫‪18‬‬ ‫‪3445‬‬ ‫دﺷﺖﻫﺎ‬

‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ رﺷﺘﻪﻛﻮهﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع‬

‫‪ 3062‬ﻣﺘﺮ در ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ و در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ ﺑﻴﻦ ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺎي آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮزي و ﻛﺮﺧﻪ ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ رﺷﺘﻪ ﻛﻮه از ﺣﻮاﻟﻲ ﻣﻴﺶﺧﺎص ﺷﺮوع و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ دزﻓﻮل در اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن اﻣﺘﺪاد‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺣﻮزه آﺑﺮﻳﺰ ﻣﺮزي ﻛﻮه ﻣﺎﻧﺸﺖ در ﺷﻤﺎل اﻳﻼم ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 2656‬ﻣﺘﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬در‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻛﻮهﻫﺎي ﺷﻬﺎن ﺑﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ارﺗﻔﺎع ‪ 2559‬ﻣﺘﺮ و ﺑﺎﻧﻜﻮل در ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﺮزي ﺑﺎ ﺣﻮﺿﻪ‬

‫ﺷﻴﺮوان و ﻗﺮهﺳﻮ ﻗﺮار دارد )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1382 ،‬‬

‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺰان ارﺗﻔﺎع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 45‬ﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ‬

‫ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺮ ﺑﻪ ‪ 180‬ﻣﺘﺮ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬از ﻧﻮاﺣﻲ ﺳﻮﻣﺎر ﺗﺎ ﻣﻬﺮان و از ﺟﻨﻮب ﻣﻬﺮان ﺗﺎ دﻫﻠﺮان‬

‫دﺷﺖﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪهاي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬دﺷﺖﻫﺎي ﻣﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ آﺑﺎد‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ‬

‫آﺑﺎد‪ ،‬دﻫﻠﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﺎن‪ ،‬و دﺷﺖﻋﺒﺎس‪ .‬ارﺗﻔﺎع اﻳﻦ دﺷﺖﻫﺎ از ﺳﻄﺢ درﻳﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 150‬ﺗﺎ ‪ 250‬ﻣﺘﺮ و ﺷﻴﺐ‬

‫ﻋﻤﻮﻣﻲ آنﻫﺎ از ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮاق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺎن‬

‫اﻳﻼم‪.(1382 ،‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ و اﻃﻼﻋﺎت در دﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﺳﺘﺎن ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﻛﺜﺮ ﻧﻮاﺣﻲ زاﮔﺮس‪ ،‬ﭘﺲ از اﻳﺴﺖ رﺳﻮﺑﻲ ژوراﺳﻴﻚ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮه وﺳﻴﻌﻲ از زاﮔﺮس ﺑﺎ‬

‫درﻳﺎي ﭘﻴﺸﺮوﻧﺪه ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ زاﮔﺮس رﺧﺴﺎره ﺳﻨﮕﻲ وﺳﻴﻌﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و‬

‫‪76‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫در ﺷﺮاﻳﻂ رﺳﻮﺑﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﻧﻬﺸﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﭼﻴﻨﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ زاﮔﺮس‬

‫ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫ﺳﻨﮓﻫﺎي رﺳﻮﺑﻲ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻣﺤﻮر اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺷﺮق و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﺟﻮانﺗﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻨﮓﻫﺎي آذرﻳﻦ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﺎنﺳﺎرﻫﺎي ﻓﻠﺰي در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ‬

‫ﻣﻨﻄﻘﻪ در اواﺧﺮ دوره ﺗﺮﻳﺎس ﭼﻴﻦﺧﻮردﮔﻲﻫﺎ و ﮔﺴﻞﻫﺎي ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺣﺎدث ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ‬

‫آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺑﺰرگ ﻧﺎودﻳﺲ زاﮔﺮس ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬واﺣﺪﻫﺎي زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ و ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺧﺎك و ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﺎن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي‬

‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن از ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺳﺮوك‪ ،‬ﺳﻮرﮔﺎه‪ ،‬اﻳﻼم‪ ،‬ﮔﻮرﭘﻲ‪ ،‬ﭘﺎﺑﺪه‪ ،‬آﺳﻤﺎري‪،‬‬

‫ﮔﭽﺴﺎران‪ ،‬آﻏﺎﺟﺎري‪ ،‬و ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ رﺳﻮﺑﺎت ﻋﻬﺪ ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه‬

‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1382 ،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﺮو ﺑﺎ ‪ 825‬ﻣﺘﺮ ﺿﺨﺎﻣﺖ از ﺗﻨﺎوب آﻫﻜﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر رﺳﻲ ﺳﻴﺎه رادﻳﻮﻟﺮدار ﺑﺎ ﺷﻴﻞﻫﺎي ﺳﻴﺎه‪-‬‬

‫رﻧﮓ ﺑﻴﺘﻮﻣﻴﻦدار ﭘﻴﺮﻳﺘﻲ و ﭼﺮﺗﻲ آﻣﻮﻧﻴﺖ و ﺑﻠﻤﻨﻴﺖدار ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮز ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﺮو ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎ‬

‫رﺳﻮﺑﺎت ﺗﺒﺨﻴﺮي ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺮز ﺑﺎﻻﻳﻲ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺮو ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در زﻳﺮ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي‬

‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻼم و ﺣﺘﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﻓﻬﻠﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش ﺟﻴﻤﺰ و واﻧﺪ )‪ ،(1965‬از آﻟﺒﻴﻦ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﭙﺎﻧﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ رﺳﻮﺑﻲ از ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي‬

‫ﻛﮋدﻣﻲ‪ ،‬ﺳﺮوك‪ ،‬اﻳﻼم و ﺳﻮرﮔﺎه را ﻣﻲﺗﻮان در زاﮔﺮس ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه ﮔﺮوه‬

‫ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن ﻧﺎم داده ﺷﺪهاﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﮋدﻣﻲ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺣﺬف ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎزﻧﺪ‬

‫ﺳﻮرﮔﺎه ﻫﻢ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﺮوه ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲ ﭘﺲ از ﺳﻨﻮﻣﺎﻧﻴﻦ و ﺗﻮروﻧﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬

‫ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ )ﺑﺨﺶ ﺳﻨﻮﻣﺎﻧﻴﻦ ﺳﺮوك(‪ ،‬ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن ﻣﻴﺎﻧﻲ )ﺑﺨﺶ ﺗﻮروﻧﻴﻦ ﺳﺮوك( و ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن ﺑﺎﻻﻳﻲ‬

‫‪77‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫)ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم( اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﻗﺮار دارد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﭼﻬﺎر ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم‪ ،‬ﮔﻮرﭘﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﺑﻮر و اﻣﻴﺮان ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻨﮓﻫﺎي ﻛﺮﺗﺎﺳﻪ ﺑﺎﻻﻳﻲ زاﮔﺮس‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻳﻚ اﻳﺴﺖ رﺳﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻨﮓ آﻫﻚﻫﺎي ﻛﻢ ﻋﻤﻖ ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم آﻏﺎز و ﺑﺎ ﺷﻴﻞﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﻮرﭘﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم ﺑﺮ روي ﺷﻴﻞﻫﺎي ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺳﺎزﻧﺪ ﺳﻮرﮔﺎه ﺑﺎ ﻣﺮز ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﺮﺳﺎﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻧﻬﺸﺘﻪاي ﺑﺎ‬

‫ﺳﺘﺒﺮاي ‪ 190‬ﻣﺘﺮ ﺳﻨﮓ آﻫﻚ رﺳﻲ داﻧﻪرﻳﺰ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﺗﻴﺮه ﺗﺎ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ‪ ،‬آﻣﻮﻧﻴﺖدار ﺑﺎ ﻻﻳﻪﺑﻨﺪي ﺧﻮب ﺗﺎ‬

‫ﻧﺎزك ﻻﻳﻪ و ﻣﻴﺎن ﻻﻳﻪ ﺷﻴﻞ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﺧﻨﻤﻮن دارد‪ .‬اﻳﻦ رﺧﺴﺎره در ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻼژﻳﻚ ﺑﺮﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻋﺪه ﺳﺎزﻧﺪ اﻳﻼم ﻣﺎﺳﻪاي ﺗﺎ ﺳﻴﻠﺘﻲ داراي ﮔﺮﻫﻚ و اﺳﺘﻮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﻫﻤﺎﺗﻴﺖ ﺑﻪ رﻧﮓ زرد اﺳﺖ‬

‫)ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻮاﺣﻲ زاﮔﺮس‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﻮرﭘﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎرن‪ -‬ﺷﻴﻞ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن‪-‬‬

‫ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻨﮓ آﻫﻚﻫﺎي ﻧﺎزك رﺳﻲ دارد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ زودﻓﺮﺳﺎ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎي آن ﻓﺮﺳﻮده اﺳﺖ )ﻃﺮح‬

‫ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ آواري اﻣﻴﺮان ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺪود ‪ 871‬ﻣﺘﺮ ﺳﻴﻠﺖ ﺳﻨﮓ و ﻣﺎﺳﻪﺳﻨﮓ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ زﻳﺘﻮﻧﻲ ﺗﻴﺮه ﺗﺎ‬

‫ﻗﻬﻮهاي و ﻣﻘﺪاري ﺳﻨﮓ آﻫﻚ و ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮا ﺑﺎ رﺧﺴﺎره ﻓﻠﻴﺶ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻧﺎم‬

‫ﻓﻴﻠﻴﺶﻫﺎي اﻣﻴﺮان از آن ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮز ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ اﻣﻴﺮان ﺑﺎ ﻣﺎرنﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﻮرﭘﻲ ﻫﻢﺷﻴﺐ‬

‫و ﺗﺪرﻳﺠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮز ﺑﺎﻻﻳﻲ آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ آﻫﻚﻫﺎي ﺗﻠﻪزﻧﮓ و ﻳﺎ ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮاي ﻛﺸﻜﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻴﺮان ﺑﻄﻮر ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﻪ ﺳﺎزﻧﺪﻫﺎي ﮔﻮرﭘﻲ و ﭘﺎﺑﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺣﺪود ‪ 800‬ﻣﺘﺮ ﺷﻴﻞ و ﻣﺎرنﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﻻﻳﻪﻫﺎي آﻫﻚ رﺳﻲ درﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻏﻴﺮ‬

‫رﺳﻤﻲ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺷﻴﻞ ارﻏﻮاﻧﻲ و ﺑﺨﺶ آﻫﻚﻫﺎي ﭼﺮﺗﻲ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﭘﺎﺑﺪه از ﺟﻨﺲ‬

‫ﺷﻴﻞ و ﻣﺎرن آﺑﻲ و ارﻏﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر رﺳﻤﻲ ﺑﻪ آن ﺷﻴﻞ ارﻏﻮاﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه آن‪،‬‬

‫‪78‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻴﻞﻫﺎي ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي و ﻻﻳﻪﻫﺎي آﻫﻚ رﺳﻲ و ﮔﺎﻫﻲ ﭼﺮتدار اﺳﺖ‪ .‬درﺻﺪ ﺷﻴﻞ و آﻫﻚ رﺳﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﺷﻴﻞ و ﮔﺎه آﻫﻚ ﺑﺮﺗﺮي دارد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﻠﻪزﻧﮓ ﺑﺮ روي ﺳﺎزﻧﺪ آواري اﻣﻴﺮان و در زﻳﺮ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﺸﻜﺎن ﻗﺮار دارد‬

‫وﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺼﻮرت ﺟﺎﻧﺒﻲ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﺳﺎزﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪا از دو ﺳﺎزﻧﺪ اﻣﻴﺮان و‬

‫ﻛﺸﻜﺎن‪ ،‬ﺗﻠﻪزﻧﮓ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻧﺪ ﭘﺎﺑﺪه ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺟﺎﻧﺒﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ واﺣﺪ ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ رﻧﮓ‬

‫ﺳﺮخ و رﺧﺴﺎره آواري ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺖ ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻴﻠﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺳﻪﺳﻨﮓ و ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮا ﺑﺎ ﻗﻠﻮهﻫﺎي‬

‫رادﻳﻮﻻرﻳﺖ ﺑﻪ وﻳﮋه ﭼﺮت ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ درﺷﺖ داﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮز ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﺸﻜﺎن ﺑﺎ‬

‫ﺳﻨﮓ آﻫﻚﻫﺎي ﺑﻴﻮﻫﺮﻣﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﻠﻪزﻧﮓ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و ﻫﻢ ﺷﻴﺐ اﺳﺖ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﺷﻬﺒﺎزان ﺷﺎﻣﻞ ‪ 333/8‬ﻣﺘﺮ دوﻟﻮﻣﻴﺖ و آﻫﻚﻫﺎي دوﻟﻮﻣﻴﺘﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻫﻮازده ﺳﻔﻴﺪ ﺗﺎ ﻗﻬﻮهاي‬

‫ﺑﺎ ﺳﻴﻤﺎي ﺿﺨﻴﻢﻻﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﻄﻮر ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ روي ﺳﺎزﻧﺪ آواري ﻛﺸﻜﺎن و ﺑﻄﻮر ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در زﻳﺮ ﺳﺎزﻧﺪ‬

‫آﺳﻤﺎري ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ ﺟﻮانﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﭘﻬﻨﻪ زاﮔﺮس اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬

‫ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺮ روي ﺧﻮاص ﺳﻨﮓ ﭼﻴﻨﻪاي اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ‬

‫ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺳﻨﮓ آﻫﻚ آﺳﻤﺎري ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﺣﻮﺿﻪ رﺳﻮﺑﻲ زاﮔﺮس اﻳﺮان اﺳﺖ و ﭼﻮن ﺑﺮاي‬

‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ در آن ﻧﻔﺖ ﻛﺸﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻌﺮوﻓﻴﺖ ﺟﻬﺎﻧﻲ دارد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬

‫ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫از ﻧﮕﺎه ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮي ﮔﭽﺴﺎران ﻳﻚ واﺣﺪ ﺳﻨﮕﻲ ﺑﺎ رﻓﺘﺎر ﺷﻜﻞﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬

‫ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺮش ﻛﺎﻣﻞ ﻧﺪارد و ﺑﺮش ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﻴﺪان ﮔﭽﺴﺎران ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮش اﻟﮕﻮ )ﻏﻴﺮ‬

‫رﺳﻤﻲ ( داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ‪ 7‬ﻋﻀﻮ و ‪ 1600‬ﻣﺘﺮ ﺑﺴﺘﺮ دارد‪ .‬ﺳﻨﮓ ﻧﻤﻚ‪ ،‬اﻧﻴﺪرﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺎرﻧﻬﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪-‬ﺳﻨﮓ‬

‫آﻫﻚ و ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﻞ ﺑﻨﺘﻮﻣﻴﻦدار ﺑﺪون ﻧﻈﻢ ﭼﻴﻨﻪاي‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﺳﺎزﻧﺪ ﮔﭽﺴﺎران ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫‪79‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫از ﺟﻨﻮب ﺑﺎﺧﺘﺮي زاﮔﺮس )زاﮔﺮس ﭼﻴﻦﺧﻮرده( ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﺧﺎوري اﻳﻦ ارﺗﻔﺎﻋﺎت )زاﮔﺮس‬

‫ﺑﻠﻨﺪ(‪ ،‬ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺒﺨﻴﺮي ﮔﭽﺴﺎران ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻳﻚ واﺣﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺑﻪ ردﻳﻒﻫﺎي آواري ﺳﺮخ رﻧﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ رازك ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﻮاﻟﻲ ﺳﺘﺒﺮي )ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺎ ‪ 3000‬ﻣﺘﺮ( از ﻧﻬﺸﺘﻪﻫﺎي آواري ﺳﺮخرﻧﮓ و ﻫﻢ‪-‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺎ ﻛﻮهزاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮهﻫﺎي وﺳﻴﻌﻲ را زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﺳﺎزﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻮع رﺳﻮﺑﺎت‬

‫درﻳﺎﭼﻪاي‪ ،‬ﺧﻠﻴﺞ دﻫﺎﻧﻪاي و رودﺧﺎﻧﻪاي اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ دارد )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1390 ،‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮاي ﺑﺨﺘﻴﺎري وﻳﮋﮔﻲ رﺳﻮﺑﺎت آﺑﺮﻓﺘﻲ–ﻛﻮﻫﭙﺎﻳﻪاي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ارﺗﻔﺎﻋﺎت را‬

‫دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻨﮕﻠﻮﻣﺮا و ﻣﺎﺳﻪﺳﻨﮓ آﻫﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﻢﺷﻴﺐ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫دﮔﺮﺷﻴﺐ ﺑﺮ روي ﺳﺎزﻧﺪ ﻛﻬﻦﺗﺮ ﻧﻬﺸﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪،‬‬

‫‪.(1390‬‬

‫‪ -2-9‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫‪ -2-9-1‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻨﮕﻠﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ آن‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻨﮕﻠﻲ‪ ،‬ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺮﺗﻌﻲ‪ ،‬و ﻣﺠﺘﻤﻊﻫﺎي دﺳﺖ ﻛﺎﺷﺖ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ وﻳﮋهاي را در ﻗﻠﻤﺮو ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي زاﮔﺮس ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﮔﻴﺎﻫﻲ و‬

‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺧﺘﻲ )ژﺋﻮﺑﻮﺗﺎﻧﻴﻜﻲ( ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ )ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪1382 ،‬؛ ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪،‬‬

‫‪.(1385‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت آب و ﻫﻮاﻳﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ )ﻛﻠﻴﻤﺎ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ( ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺑﻮﺑﻚ‪(1963) 1‬‬

‫اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي زاﮔﺮس ﻛﻪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻧﻴﺰ در ﻣﺤﺪودة آن واﻗﻊ ﺷﺪه‪ ،‬در ﮔﺮوه ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي‬

‫ﻧﻴﻤﻪﻣﺮﻃﻮب ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎن اﻳﻼم از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺴﻴﻤﺎت روﻳﺸﻲ ﺟﺰء ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮاﻧﻮ‪ -‬ﺗﻮراﻧﻲ ﻣﻨﻈﻮر‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﺔ زاﮔﺮس ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 750‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺎرش دارد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻣﺴﻴﺮ‬

‫‪1‬‬
‫)‪- Bobek (1963‬‬
‫‪80‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ﻫﻮاﻳﻲ ﺑﺎرانزا ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺄ ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي داراي رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي روﻳﺶ ﺟﻨﮕﻠﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺼﻞ‬

‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ در ﻧﻈﺎم روﻳﺸﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺧﺘﻼﻻﺗﻲ ﺑﻪ‬

‫وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺷﺪ ﻣﺤﺪود ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻨﮕﻠﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آن اﺳﺖ )ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫زﻳﺴﺖ‪1382 ،‬؛ ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ زﻫﺮي‪ 1‬در ﺳﺎل ‪ 1342‬اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺮان در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪-‬‬

‫اي ﻣﺮزي ﺑﻴﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻫﻮلآرﻛﺘﻴﻜﻲ و ﭘﺎﻟﺌﻮﺗﺮوﭘﻴﺴﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﺮان در ﻣﺮز ﺑﻴﻦ اﻳﻦ‬

‫دو ﻣﻨﻄﻘﺔ روﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﺸﻮر از ﻳﻚ ﺿﺮﻳﺐ اﺧﺘﻼط در ﺣﺪود ‪ 20‬درﺻﺪ‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪1385 ،‬؛ ‪.(Zohary, 1963‬‬

‫اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ روﻳﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زاﮔﺮس‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﺑﻠﻮط ﺑﺮگﭘﻬﻦ و روﻳﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻒ آن‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻮاﺻﻞ ﻧﺴﺒﺘﺎً زﻳﺎد ﺑﻴﻦ درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻮط از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﻜﺎن روﻳﺶ ﮔﻴﺎﻫﺎن ﭘﺴﺖ ﻣﺮﺗﻌﻲ و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎ‬

‫را در داﺧﻞ اﻳﻦ ﺟﻨﮕﻞ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺗﻨﻮع روﻳﺸﻲ ﻗﺎﺑﻞﻣﻼﺣﻈﻪاي را در اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﺑﻪ وﺟﻮد آورده اﺳﺖ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮ ﺣﻮزة زﻳﺴﺘﻲ زاﮔﺮس ﺗﺪاﺧﻞ و در ﻫﻢ رﻓﺘﮕﻲ ﻣﺸﺨﺺ ﺟﻨﮕﻞ و ﻣﺮﺗﻊ در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺪاﺧﻞ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻣﺤﺪودهﻫﺎي روﻳﺶ ﺟﻨﮕﻠﻲ از ﻣﺮاﺗﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود و ﺗﻔﺎوت‬

‫ﻣﻮﺟﻮد در آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ از اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ آﻣﺎري اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )‪ (1387‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﻊ و ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫‪ ،1112358 ،641667‬و ‪ 424518‬ﻫﮕﺘﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺟﺪول ‪.(2-2‬‬

‫ﺟﺪول ‪ -2-2‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺗﻊ و ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﺳﺎﻟﻨﺎﻣﻪ آﻣﺎري اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.(1387 ،‬‬

‫درﺻﺪ از ﻣﺴﺎﺣﺖ اﺳﺘﺎن‬ ‫ﻣﺴﺎﺣﺖ)ﻫﻜﺘﺎر(‬ ‫ﺷﺮح‬

‫‪%29/45‬‬ ‫‪641667‬‬ ‫ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ‬

‫‪%51/05‬‬ ‫‪1112358‬‬ ‫ﻣﺮاﺗﻊ‬
‫‪%19/48‬‬ ‫‪424518‬‬ ‫ﺑﻴﺎﺑﺎن‬

‫‪1‬‬
‫‪- Zohary‬‬
‫‪81‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ ﺣﺪود ‪ 80‬درﺻﺪ از ﻣﺴﺎﺣﺖ‬

‫اﺳﺘﺎن را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ روﻳﺶ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺟﻨﮕﻞ و ﻳﺎ ﻣﺮﺗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻧﻘﺎﻃﻲ ﻛﻪ از دﺳﺘﺮس‬

‫اﻧﺴﺎن دور ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ارزش زﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت وﺣﺶ اﺳﺘﺎن دارﻧﺪ و ﻳﻜﻲ از‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ﺟﻨﮕﻞﻫﺎ در ﺳﻄﺢ اﻳﻦ اﺳﺘﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن در ﻣﻮرد ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺣﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪ .(1385 ،‬در‬

‫ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺮاﻛﻢ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ در داﻣﻨﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از داﻣﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻮع ﺟﺎﻣﻌﺔ ﮔﻴﺎﻫﻲ در‬

‫داﻣﻨﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻮهﻫﺎي اﻳﻼم ﺑﻴﺸﺘﺮ از داﻣﻨﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﻲ آن اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ وﺟﻮد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در‬

‫اﻳﻦ ﻛﻮهﻫﺎ در ﻧﺎﺣﻴﺔ ﻏﺮب اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺎص ﻛﻮهﻫﺎي ﻏﺮب آﻧﺎﺗﻮﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻮرﻳﻪ و‬

‫ﻟﺒﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻧﻮاع ﺑﻠﻮط‪ ،‬ﺑﺎدام‪ ،‬ﺑﻨﻪ‪ ،‬اﻓﺮا‪ ،‬ﭘﺴﺘﺔ وﺣﺸﻲ‪ ،‬ﻛﻴﻜﻢ و‬

‫زاﻟﺰاﻟﻚ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺷﻤﺎل اﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﻛﺎﻫﺶ‬

‫ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﺷﻜﺎل درﺧﺘﭽﻪاي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰ و ﻛﻨﺎر( ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻛﻪ در ﺑﺨﺶ ﻣﻴﺎﻧﻲ زاﮔﺮس ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي وﺳﻴﻊ و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺧﺎﻟﺺ‬

‫از ﮔﻮﻧﺔ ﺑﻠﻮط اﻳﺮاﻧﻲ )‪ (Quercus persica‬اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ آن ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ‪ 500000‬ﻫﻜﺘﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺮاه‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻨﻪ‪ ،‬ﻛﻴﻜﻢ‪ ،‬داﻏﺪاﻏﺎن‪ ،‬و زاﻟﺰاﻟﻚ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺟﺪول ‪ 2-3‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪.(1385 ،‬‬

‫‪82‬‬
  ‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ‬   ‫ﻓﺼﻞ دوم‬

.(1385 ،‫ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪه در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‬-2-3 ‫ﺟﺪول‬

‫ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﻴﺎه‬

Acer menospesolanu Aceraceae ‫ﻛﻴﻜﻢ‬

Adianthum capillus-veneric Adianthaceae ‫ﭘﺮ ﺳﻴﺎوش‬

Narcissus tazetta Amarylliaceae ‫ﻧﺮﮔﺲ‬

Pistacia atlantica Anacardiacaea ‫ﺑﻨﻪ‬

Pistacia khinjuk Anacardiacaea ‫ﺧﻨﺠﻚ‬

Phus coriria Anacardiacaea ‫ﺳﻤﺎق‬

Nerium indicum Apocynaceae ‫ﺧﺮزﻫﺮه‬

Marsdenia erecta Ascipiadaceae ‫زرد ﻛﻴﺶ‬

Sinapis aucheri Cruciferae (‫ﺧﺮدل وﺣﺸﻲ)زاﮔﺮﺳﻲ‬

Cynodon dactylon Gramineae ‫ﻣﺮغ‬

Mentha longifolia Labiatae ‫ﭘﻮﻧﻪ‬

Phlomis oliveri Labiatae ‫ﮔﻮﺷﺒﺮه‬

Ceracus microcarpa Rosaceae ‫آﻟﺒﺎﻟﻮي وﺣﺸﻲ‬

Pripioca aphylla Ascipiadaceae ‫ﮔﻴﺸﺪر‬

Echis sp Boraginaceae ‫ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن‬

Capparis spinosa Capparidaceae ‫ﻋﻠﻒ ﻣﺎر‬

Pripioca aphylla Ascipiadaceae ‫ﮔﻴﺸﺪر‬

Alhagi camelorum Leguminoseae ‫ آﻏﻞ‬-‫ﺧﺎرﺷﺘﺮ‬

Trifolium sp Leguminoseae ‫ﺷﺒﺪر‬

Glycerhiza globra Leguminoseae ‫ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺑﻴﺎن‬

Astragalus golicucanthus Leguminoseae ‫ﮔﻮن‬

Ficus carica sub sp rupestris Moraceae ‫اﻧﺠﻴﺮ‬

83
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫اداﻣﺔ ﺟﺪول ‪1-2‬‬

‫ﻧﺎم ﻋﻠﻤﻲ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده‬ ‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ ﮔﻴﺎه‬

‫‪Fritillaria imperialis‬‬ ‫‪Liliaceae‬‬ ‫ﻻﻟﺔ واژﮔﻮن‬

‫‪Crataegus azarallus‬‬ ‫‪Rosaceae‬‬ ‫زاﻟﺰاﻟﻚ‬

‫‪Papaver bracteatum‬‬ ‫‪Papaveraceae‬‬ ‫ﺷﻘﺎﻳﻖ‬

‫‪Thymus sp‬‬ ‫‪Labiatae‬‬ ‫آوﻳﺸﻦ‬

‫‪Quercus brantii‬‬ ‫‪Fagaceae‬‬ ‫ﺑﻠﻮط‬

‫‪Citrullus colocynthis‬‬ ‫‪Cucurbitaceae‬‬ ‫ﻫﻨﺪواﻧﺔاﺑﻮﺟﻬﻞ ‪ -‬ﺣﻨﻀﻞ‬

‫‪Echinops sp‬‬ ‫‪Compositae‬‬ ‫ﺷﻜﺮ ﺗﻴﻐﺎل‬

‫‪Convolvolus sp‬‬ ‫‪Convolvolaceae‬‬ ‫ﭘﻴﭽﻚ ﺻﺤﺮاﻳﻲ‬

‫‪ -2-10‬روش ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺮ روي ﺟﺎﻧﻮراﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺘﻮان آن‪-‬‬

‫ﻫﺎ را ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻲدم )‪ (Anura‬و دو‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ از ﻃﺮق ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﻲﺷﻚ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ‬

‫را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ روش در ﻣﻮرد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ )‪ (Rana ridibunda‬و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ) ‪hyla‬‬

‫‪ (savignyi‬ﻛﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﻪ آب دارﻧﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺟﻮاﺑﮕﻮ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در ﻣﻮرد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ وزغﻫﺎي‬

‫ﺟﻨﺲ ‪ Bufo‬ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﻪ آب دارﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮي‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ را ﻧﻴﺰ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﺮاﻳﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ و ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ در اوج ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ درون آب ﺷﻴﺮﺟﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮر‬

‫دﺳﺘﻪدار ﺑﻠﻨﺪ ﺟﻤﻊآوري ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد ﻧﻴﺰ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر ﻧﻬﺮﻫﺎي ﻛﻢ ﻋﻤﻖ وﺟﻮد‬

‫دارﻧﺪ ﺑﻪ درون آب ﺷﻴﺮﺟﻪ زده و در زﻳﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﺟﻠﺒﻚﻫﺎ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ‬

‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺑﺎﻳﺪ روي ﺑﻮﺗﻪﻫﺎ و درﺧﺘﭽﻪﻫﺎي ﻛﻨﺎره آب را ﺑﻪ‬

‫دﻗﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪن ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ وزغﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ در‬

‫ﺷﺐﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺮاغ ﻗﻮه و در زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آنﻫﺎ ﮔﺸﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﭘﺲ از ﺟﻤﻊآوري در ﺷﺐ‬

‫ﺑﻪ درون ﻛﻴﺴﻪﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ اﻧﺠﺎم‬

‫ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻮع ﮔﻮﻧﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ‪Testudo graeca‬‬

‫ﺑﺎﻳﺪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻠﻲ و ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊآوري ‪ Mauremys caspica‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رودﻫﺎ و‬

‫ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي داﺋﻤﻲ را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ‪ Testudo graeca‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ‪Mauremys‬‬

‫‪ caspica‬در ﻛﻨﺎره ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ در ﺣﺎل آﻓﺘﺎبﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻄﺮ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻤﻖ آب ﺷﻴﺮﺟﻪ ﻣﻲرود‪ .‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از ﺗﻮرﻫﺎي ﻣﺎﻫﻲﮔﻴﺮي ﻳﺎ ﺗﻮرﻫﺎي دﺳﺘﻪدار ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮاي‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آنﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-11‬زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ در اواﻳﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﺠﺪداً ﭼﺮﺧﻪ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد را‬

‫ﺷﺮوع ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻏﺬا و ﺟﻔﺖ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ در ﻓﺼﻞ‬

‫ﺑﻬﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ )ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ( ﻣﻲﺗﻮان اﻗﺪام ﺑﻪ‬

‫ﺟﻤﻊآوري و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آنﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ‪ ،‬و ﺟﺎﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب‬

‫را ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻪﻫﺎي داﺋﻤﻲ را‬

‫در ﻃﻮل روز ﻳﺎ ﺷﺐ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ در ﻃﻮل ﺷﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از روز‬

‫‪85‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫اﻗﺪام ﺑﻪ آوازﺧﻮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺮاغ ﻗﻮه آن را ﺷﺐ ﻫﻨﮕﺎم در اﻣﺘﺪاد اﻳﻦ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬زﻣﺎن ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در ﻃﻮل روز در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﻴﺮ از ﻓﺼﻞ‬

‫زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ ﻣﻲﺗﻮان در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر در ﻃﻮل روز آنﻫﺎ را در اﻣﺘﺪاد‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ داﺋﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﺼﻠﻲ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد اﻣﺎ در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ زﻣﺎن ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري آنﻫﺎ ﺷﺐ‬

‫ﻫﻨﮕﺎم و در ﻛﻨﺎر آبﻫﺎي داﺋﻤﻲ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻃﻮب و اﻃﺮاف ﺳﻜﻮﻧﺖﮔﺎهﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫‪ Testudo graeca‬ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر و ﺷﺮوع ﮔﺮﻣﺎي ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺠﺪداً در ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻳﻴﺰ‬

‫آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري آنﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪ ‪Mauremys‬‬

‫‪ caspica‬را ﻣﻲﺗﻮان در ﻓﺼﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ و در اﻣﺘﺪاد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ داﺋﻤﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رودﻫﺎ و ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-12‬اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري‬

‫در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﺳﺘﺎن اﻧﺘﺨﺎب و ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺗﻼش‬

‫ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي زﻳﺮ در اﻧﺘﺨﺎب اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫™ ﭘﻮﺷﺶ دادن اﻗﺎﻟﻴﻢ ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫™ ﭘﻮﺷﺶ دادن ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﺷﻮر و ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻲ و داﺋﻤﻲ‪ ،‬روان و راﻛﺪ‪.‬‬

‫™ ﭘﻮﺷﺶ دادن زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﻧﻮع ﺧﺎك و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﺘﻔﺎوت‪.‬‬

‫™ ﭘﻮﺷﺶ دادن ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ اﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه در اﺳﺘﺎن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ(‪ -‬ﻣﻨﺎﻃﻖ‬

‫ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺟﻨﮕﻠﻲ ﺑﻠﻮط ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮهزول‪ ،‬ﺑﺎﻧﻜﻮل‪ ،‬ﻣﺎﻧﺸﺖ‪ ،‬ﻗﻼرﻧﮓ‪ ،‬ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه‪ ،‬و دﻳﻨﺎرﻛﻮه‪ ،‬ب(‪-‬‬

‫ﺗﭙﻪﻣﺎﻫﻮرﻫﺎي ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﺠﺎر‪ ،‬ج(‪ -‬دﺷﺖﻫﺎي آﺑﺮﻓﺘﻲ ﻣﻬﺮان و دﻫﻠﺮان‪ ،‬د(‪-‬‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻧﻬﺮﻫﺎي داﺋﻤﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻨﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻨﮓ ﻗﻴﺮ‪،‬‬

‫ﭼﺮداول‪ ،‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻋﻠﻲآﺑﺎد‪ ،‬ﺗﻨﮕﻪ ﺷﻤﺸﻪ‪ ،‬ﺳﻴﻤﺮه‪ ،‬ﺳﺮاب درهﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻪ و ﻏﻴﺮه‪ ،‬د(‪ -‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در‬

‫ﺗﭙﻪﻣﺎﻫﻮرﻫﺎي ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﺠﺎر‪ ،‬ﮔﺪارﺧﻮش‪ ،‬ﻏﺎرزﻳﻨﮕﺎن‪ ،‬ﻛﻨﺠﺎنﭼﻢ‪ ،‬ﻣﻴﻤﻪ‪ ،‬و‬

‫‪86‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﭼﻨﮕﻮﻟﻪ‪ ،‬و(‪ -‬رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺷﺖﻫﺎي آﺑﺮﻓﺘﻲ ﺟﺮﻳﺎن دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻮر و ﺷﻴﺮﻳﻦ و دوﻳﺮج در‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن دﻫﻠﺮان‪ ،‬ه(‪ -‬رودﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ و ﻣﺴﻴﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-13‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ﮔﻮﻧﻪ از ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬

‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن از ﻛﻠﻴﺪ ارﺋﻪ ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪ (1385 ،‬و ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Leviton et al., 1992‬و‪ Anderson, 1974‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﻛﺮ اﺳﺖ‬

‫ﻛﻪ دو ﺧﺎﻧﻮاده ‪ Pelobatidae‬و ‪ Hylidae‬از دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم ﻫﺮ ﻛﺪام واﺟﺪ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ در اﻳﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬

‫در اﻳﻦ ﺟﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻛﻠﻴﺪ ﺑﺮاي آنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪-2-13-1‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان در ﺳﻄﺢ راﺳﺘﻪ‬

‫‪ -1-1‬دم وﺟﻮد ﻧﺪارد‪Salientia...................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-1‬دم وﺟﻮد دارد‪2..................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬ﻃﻮل ﺑﺪن ﺑﺪون دم ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮض ﺑﺪن‪....................................................‬ﻻروﻫﺎي ‪Salientia‬‬

‫‪ -2-2‬ﻃﻮل ﺑﺪن ﺑﺪون دم ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 3‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮض ﺑﺪن‪Caudata..................................................................‬‬

‫‪-2-13-2‬ﻛﻠﻴﺪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدم در اﻳﺮان‬

‫‪ -1-1‬ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ در زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬واﺟﺪ ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ ﻋﻤﻮدي‪Pelobatidae.....................‬‬

‫‪ -2-1‬واﺟﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲﻫﺎي ﻣﻔﺼﻠﻲ در زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ ﮔﺮد ﻳﺎ اﻓﻘﻲ‪2.........................................‬‬

‫‪ -1-2‬داراي ﻏﺪد ﭘﺎروﺗﻴﺪ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺳﺮ‪Bufonidae...................................................................................‬‬

‫‪ -2-2‬ﻓﺎﻗﺪ ﻏﺪد ﭘﺎروﺗﻴﺪ در ﻃﺮﻓﻴﻦ ﺳﺮ‪3......................................................................................................‬‬

‫‪ -1-3‬زﺑﺎن از ﻋﻘﺐ ﻛﺎﻣﻼً دوﺷﺎﺧﻪ‪ ،‬ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺎدﻛﺶ‪Ranidae.....................................................‬‬

‫‪87‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-3‬زﺑﺎن از ﻋﻘﺐ ﻛﺎﻣﻼً دوﺷﺎﺧﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن واﺟﺪ ﺑﺎدﻛﺶ‪Hylidae.........................................‬‬

‫‪-2-13-3‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ Bufo‬در اﻳﺮان‬

‫‪ -1-1‬ﭘﻮزه از ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺎﻳﻞ و ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﺑﻮده و ﺑﺎ ﻟﺐ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ و ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﻣﻨﻘﺎري )‪(rostral‬‬

‫ﻛﻪ ﻛﻤﻲ ﻃﻮﻳﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻓﻚ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه ﻛﻮﻳﺮ‪Bufo kavirensis..‬‬

‫‪ -2-1‬ﭘﻮزه از ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ و ﻧﻮكﺗﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻮﻣﻲ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ‬

‫ﺷﺪه ﻛﻮﻳﺮ‪2...................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬داراي دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﺗﻮﺑﺮﻛﻮل در زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم )ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﻧﮕﺸﺖ( ﭘﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻧﺮ ﻓﺎﻗﺪ ﻛﻴﺴﻪ‬

‫زﻳﺮﮔﻠﻮﻳﻲ ﺻﻮﺗﻲ‪Bufo bufo .......................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-2‬داراي ﻳﻚ و ﺑﻪ ﻧﺪرت دو ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﺗﻮﺑﺮﻛﻮل در زﻳﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﭘﺎ‪ ،‬ﺟﻨﺲ ﻧﺮ واﺟﺪ ﻛﻴﺴﻪ‬

‫ﺻﻮﺗﻲ زﻳﺮﮔﻠﻮﻳﻲ‪3........................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-3‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻋﺮض آن )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺷﻜﻞ(‪ ،‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬

‫ﻃﻮل ﭘﻠﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪4.......................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-3‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻚ و ﻧﻴﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﭼﺸﻢ‪6.............................................................‬‬

‫‪ -1-4‬ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻣﺸﺨﺺ و اﻧﺪازه آن ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢﻫﺎ‪Bufo luristanicus.........................................‬‬

‫‪ -2-4‬ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ در زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺨﻔﻲ‪5.............................................................‬‬

‫‪ -1-5‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن واﺟﺪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي زﻳﺘﻮﻧﻲ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﭘﻠﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪.........................‬‬

‫‪Bufo surdus annulatus............................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-5‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي زﻳﺘﻮﻧﻲ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﭼﺸﻢﻫﺎ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭘﻠﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪..................‬‬

‫‪Bufo surdus surdus..................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-6‬واﺟﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ رو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﺲ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ‪............................................‬‬

‫‪Bufo latastii oblongus.............................................................................................................................‬‬

‫‪88‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-6‬ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ رو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﻲ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ‪7.............................................‬‬

‫‪ -1-7‬ﭘﺮده ﺷﻨﺎ ﺣﺪود ‪ 20‬اﻟﻲ ‪ 33‬درﺻﺪ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﭘﺎ‪ ،‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ‪ 1/5‬ﺗﺎ ‪ 2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﭘﻠﻚ‬

‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻄﺮ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ‪ 25‬اﻟﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ‪ ،‬واﺟﺪ ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﺗﻴﺮه در ﭘﺸﺖ ﺑﺪن‪....................‬‬

‫‪Bufo viridis...............................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-7‬ﭘﺮده ﺷﻨﺎ ﺣﺪود ‪ 33‬اﻟﻲ ‪ 50‬درﺻﺪ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﭘﺎ‪ ،‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺑﻴﺶ از ‪ 2‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﭘﻠﻚ‬

‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻗﻄﺮ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ‪ 50‬اﻟﻲ ‪ 65‬درﺻﺪ ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ‪8...............................................................................‬‬

‫‪ -1-8‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ اﻧﺪازه ‪ 2/5‬اﻟﻲ ‪ 3/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﭘﻠﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن ﺻﺎف‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‬

‫زﻳﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﺟﺪ ﻳﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻘﺎط رﻳﺰ ﺳﻴﺎه ﺑﺎﺷﺪ‪Bufo olivaceus.................................................‬‬

‫‪ -2-8‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ‪ 2‬اﻟﻲ ‪ 2/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﭘﻠﻚ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن اﻏﻠﺐ ﺳﻴﺎه ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاي‬

‫ﻣﺮﻣﺮي‪Bufo stomaticus.............................................................................................................................‬‬

‫‪-2-13-4‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ Rana‬در اﻳﺮان‬

‫‪ -1-1‬واﺟﺪ ﻟﻜﻪ ﮔﻴﺠﮕﺎﻫﻲ در ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﺮ ‪2............................................................................................‬‬

‫‪ -2-1‬ﻓﺎﻗﺪ ﻟﻜﻪ ﮔﻴﺠﮕﺎﻫﻲ در ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﺮ‪3...............................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬ﭘﻮزه ﻧﻮك ﺗﻴﺰ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن واﺟﺪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺗﻴﺮه ﻗﻬﻮهاي‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ ﭼﺎق‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن‬

‫اﻧﺪامﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ داراي ﭘﺮده زﻳﺎد‪Rana camerani........................................................................................‬‬

‫‪ -2-2‬ﭘﻮزه ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻟﺐ ﮔﺮد‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺑﺪن داراي ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻟﻜﻪ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ ﻻﻏﺮ و ﻛﺸﻴﺪه‪،‬‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻋﻘﺒﻲ واﺟﺪ ﭘﺮده ﻛﻢ‪ ،‬دور از آب و ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻛﻒ ﺟﻨﮕﻞ‪...............................................................‬‬

‫‪Rana macrocnemis pseudodalmatina..................................................................................................‬‬

‫‪ -1-3‬ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺸﺖ ﺑﺪن داراي ﭼﻴﻦ ﺟﺎﻧﺒﻲ در ﻫﺮ ﻃﺮف‪ ،‬اﻏﻠﺐ داراي ﻧﻮار روﺷﻦ ﻣﻬﺮهاي )ﭘﺸﺘﻲ(‪،‬‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺮدهدار )ﺑﻨﺪ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﭘﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺮده(‪Rana ridibunda...............................‬‬

‫‪89‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-3‬ﭘﻮﺳﺖ ﭘﺸﺖ ﺑﺪن ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻴﻦ ﺟﺎﻧﺒﻲ در ﻫﺮ ﻃﺮف‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻮار روﺷﻦ ﻣﻬﺮهاي‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن اﻧﺪام‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﭘﺮدهدار‪Rana cyanophlyctis...........................................................................................‬‬

‫‪ -2-14‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‬

‫ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي اﻳﺮان ﺷﺎﻣﻞ ‪ 10‬ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﻨﺞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻟﻒ(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ Testudinidae‬ﺑﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ ‪ Testudo graecca‬و ‪ Testudo horsfieldi‬ب(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ Emydidae‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫‪ ،Emys orbicularis‬ج(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ Geomydidae‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ‪Mauremys caspica‬؛ د(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ Cheloniidae‬ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ‪ Eretmochelys imbricate ،Chelonia mydas ،Caretta caretta‬و‬

‫‪Lepidochelys olivacea‬؛ و(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ Trionychidae‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ‪Rafetus euphraticus‬؛ ه(‪ -‬ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ Dermochelyidae‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ ‪.(Rastegar-Pouyani et al., 2008) Dermochelys coriacea‬‬

‫‪ -2-14-1‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‬

‫‪ -1-1‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﭙﺮ‪2.........................................................................................................‬‬

‫‪ -2-1‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ واﺟﺪ ﺳﭙﺮ‪3.......................................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ داراي ﻫﻔﺖ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎرو و ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﮕﺎل‪،‬‬

‫درﻳﺎزي‪Dermochelyidae...........................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-2‬ﻻك ﻣﺴﻄﺢ و ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎ داراي ﺳﻪ ﭼﻨﮕﺎل‪Trionychidae..................................................‬‬

‫‪ -1-3‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎرو‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ‪Cheloniidae..........................................‬‬

‫‪ -2-3‬داراي ﭼﻨﮕﺎل و ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺎرو‪ ،‬داراي ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬زﻳﺴﺘﮕﺎه آنﻫﺎ آب ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ‪4................‬‬

‫‪ -1-4‬ﺳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎ ﺳﭙﺮ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺮده‪ ،‬دم ﻛﻮﺗﺎه و رژﻳﻢ ﮔﻴﺎهﺧﻮاري‪Testudinidae..........................‬‬

‫‪ -2-4‬ﺳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎ ﭘﻮﻟﻚ ﺻﺎف‪ ،‬ﭘﻨﺠﻪﻫﺎ ﭘﺮدهدار‪ ،‬داراي دم ﻃﻮﻳﻞ و رژﻳﻢ ﮔﻮﺷﺖﺧﻮاري‪5......................‬‬

‫‪90‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -1-5‬واﺟﺪ ﺳﭙﺮﻫﺎي زﻳﺮﺑﻐﻠﻲ و ﻛﺸﺎﻟﻪ راﻧﻲ ﺑﺮ روي ﭘﻼﺳﺘﺮون‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺮﻫﺎي‬

‫ﻣﺨﺮﺟﻲ ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ‪Geomydidae...............................................................................................‬‬

‫‪ -2-5‬ﺳﭙﺮ زﻳﺮﺑﻐﻠﻲ و ﻛﺸﺎﻟﻪ راﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ دارد‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﺳﭙﺮ ﻣﺨﺮﺟﻲ‬

‫ﮔﺮد اﺳﺖ‪Emydidae...................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-14-2‬ﻛﻠﻴﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﻳﺮان‬

‫‪ -1-1‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﭙﺮ ﺷﺎﺧﻲ ‪2............................................................................................‬‬

‫‪ -2-1‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ واﺟﺪ ﺳﭙﺮ ﺷﺎﺧﻲ‪3............................................................................................‬‬

‫‪ -1-2‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ داراي ‪ 7‬ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻃﻮﻟﻲ‪ ،‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎرو‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﮕﺎل‪ ،‬درﻳﺎزي‬

‫‪Dermochelys coriacea............................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-2‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ ﻣﺴﻄﺢ و ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ ﻃﻮﻟﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻫﺎ داراي ﺳﻪ ﭼﻨﮕﺎل‪ ،‬زﻳﺴﺘﮕﺎه آب ﺷﻴﺮﻳﻦ‪...................‬‬

‫‪Rafetus euphraticus................................................................................................................................‬‬

‫‪ -1-3‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎرو ﻧﺒﻮده‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬درﻳﺎزي‪4....................................‬‬

‫‪ -2-3‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﭘﺎرو ﻧﺒﻮده‪ ،‬اﻧﮕﺸﺖ و ﭘﻨﺠﻪ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬زﻳﺴﺘﮕﺎه آب ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻳﺎ ﺧﺸﻜﻲ‪7...........‬‬

‫‪ -1-4‬ﭼﻬﺎر ﺟﻔﺖ ﺳﭙﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﺮ روي ﻻك وﺟﻮد دارد‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺳﭙﺮ ﻣﻬﺮهاي ﺑﺎ ﺳﭙﺮﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﻪاي اﺗﺼﺎل‬

‫دارد‪5............................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-4‬ﺗﻌﺪاد ‪ 5‬ﺟﻔﺖ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﭙﺮ ﺟﺎﻧﺒﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اوﻟﻴﻦ ﺳﭙﺮ ﻣﻬﺮهاي ﺑﺎ ﺳﭙﺮﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﻪاي اﺗﺼﺎل ﻧﺪارد‪6......‬‬

‫‪ -1-5‬ﺳﭙﺮﻫﺎي ﻻك ﭘﺸﺘﻲ ﻣﺜﻞ ﺳﻔﺎلﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﺑﺎم روي ﻫﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪Eretmochelys imbricata bissa‬‬

‫‪ -2-5‬ﺳﭙﺮﻫﺎي ﻻك ﭘﺸﺘﻲ ﭘﻬﻠﻮي ﻫﻢ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪Chelonia mydas japonica............................................‬‬

‫‪1‬‬
‫‪-1-6‬ﭘﻞ ﺑﻴﻦ ﻻكﻫﺎ داراي ﺳﻪ ﺳﭙﺮ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ‪Caretta caretta gigas.............................................‬‬

‫‪-2-6‬ﭘﻞ ﺑﻴﻦ ﻻكﻫﺎ داراي ﭼﻬﺎر ﺳﭙﺮ ﺗﺤﺖ ﺣﺎﺷﻴﻪاي‪Lepidochelys olivacea.........................................‬‬

‫‪1‬‬
‫‪- Infra marginal‬‬
‫‪91‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -1-7‬ﺳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﺻﺎف ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺠﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺮدهدار‪8................................................‬‬

‫‪ -2-7‬ﺳﺮ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎ ﻓﻠﺲ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺮده‪10.........................................................................................‬‬

‫‪ -1-8‬واﺟﺪ ﺳﭙﺮﻫﺎي زﻳﺮﺑﻐﻠﻲ و ﻛﺸﺎﻟﻪ راﻧﻲ ﺑﺮ روي ﭘﻼﺳﺘﺮون‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ درز اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻪ‬

‫ﻻك ﭘﺸﺘﻲ اﺗﺼﺎل دارد‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻮﻻﻳﻲ ﻧﺪارد و ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺮﻛﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺮﻫﺎي ﻣﺨﺮﺟﻲ ﻻك ﺷﻜﻤﻲ‬

‫ﻧﻮك ﺗﻴﺰ‪9.....................................................................................................................................................‬‬

‫‪ -2-8‬ﺳﭙﺮ زﻳﺮﺑﻐﻠﻲ و ﻛﺸﺎﻟﻪ راﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻳﻚ راﺑﻂ ﻏﻀﺮوﻓﻲ ﺑﻪ ﻻك ﭘﺸﺘﻲ‬

‫اﺗﺼﺎل دارد‪ ،‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺣﺮﻛﺖ دارد‪ ،‬اﻧﺘﻬﺎي ﺳﭙﺮ ﻣﺨﺮﺟﻲ ﮔﺮد اﺳﺖ‪Emys orbicularis..............‬‬

‫‪ -1-9‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﺧﺎل‪Mauremys caspica caspica.......................................................................‬‬

‫‪ -2-9‬ﻻك ﺷﻜﻤﻲ داراي ﺧﺎل‪Mauremys caspica ventrimaculata.......................................................‬‬

‫‪ -1-10‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ داراي ﭘﻨﺞ ﭼﻨﮕﺎل ‪11......................................................................................‬‬

‫‪ -2-10‬اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ داراي ﭼﻬﺎر ﭼﻨﮕﺎل‪Testudo horsfieldii.......................................................‬‬

‫‪ -1-11‬ﻃﺮح ﻛﻠﻲ ﻻك ﺑﻴﻀﻲ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺧﻠﻔﻲ ﺻﺎف و ﻛﺮوي‪ ،‬رﻧﮓ زﻣﻴﻨﻪ زﻳﺘﻮﻧﻲ روﺷﻦ ﺑﺎ ﻟﻜﻪﻫﺎي‬

‫ﺑﺰرگ و ﻣﺠﺰاي ﺗﻴﺮه‪Testudo graeca ibera..............................................................................................‬‬

‫‪ -2-11‬ﻻك ﭘﺸﺘﻲ ﺑﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺧﻠﻔﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬رﻧﮓ زﻣﻴﻨﻪ زﻳﺘﻮﻧﻲ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻗﻬﻮهاي ﺑﺎ ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺗﻴﺮه‬

‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ‪Testudo graeca zarudnyi/buxtoni ........................................................................................‬‬

‫‪ -2-15‬اﺧﺘﺼﺎرات‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن ﺻﻔﺎت ﺑﻴﻮﻣﺘﺮﻳﻚ ﻣﺘﻌﺪدي اﻧﺘﺨﺎب و‬

‫اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ روال ﻣﺮﺳﻮم در ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﻲ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﺮي اﺧﺘﺼﺎرات ﻧﺸﺎن‬

‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻟﻴﺴﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و ﻓﺎرﺳﻲ آنﻫﺎ در ﺟﺪاول ‪ 2-4‬و ‪ 2-5‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :2-4‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻞ اﺧﺘﺼﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ دوزﻳﺴﺘﺎن اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎرات‬

‫ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج‬ ‫‪Snout to Vent Length‬‬ ‫‪SVL‬‬
‫ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ‬ ‫‪Length of Hindlimb‬‬ ‫‪LHL‬‬
‫ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ‬ ‫‪Length of Forelimb‬‬ ‫‪LFL‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دﺳﺖ و ﭘﺎ‬ ‫‪Forlimb to Hindlimb Length‬‬ ‫‪FHL‬‬
‫ﻃﻮل ﺳﺮ‬ ‫‪Head Length‬‬ ‫‪HL‬‬
‫ﻋﺮض ﺳﺮ‬ ‫‪Head Width‬‬ ‫‪HW‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﭼﺸﻢ‬ ‫‪Eye to Eye Length‬‬ ‫‪EEL‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻮزه ﺗﺎ ﭼﺸﻢ‬ ‫‪Snout to Eye Length‬‬ ‫‪SEL‬‬
‫ﻋﺮض ﭘﻠﻚ‬ ‫‪Eyelid Width‬‬ ‫‪ELW‬‬
‫ﻃﻮل ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ‬ ‫‪Tympanum Length‬‬ ‫‪TL‬‬
‫ﻃﻮل اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم ﭘﺎ‬ ‫‪Length of 4th Toe‬‬ ‫‪L4T‬‬
‫ﻃﻮل ﭘﻠﻚ‬ ‫‪Eyelid Length‬‬ ‫‪ELL‬‬
‫ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ‬ ‫‪Parotid Length‬‬ ‫‪PL‬‬
‫ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ‬ ‫‪Eye Diameter‬‬ ‫‪ED‬‬
‫ﻃﻮل ﺑﻴﻦ دو ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﻲ‬ ‫‪Nostril to Nostril Length‬‬ ‫‪NNL‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :2-5‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺎﻣﻞ اﺧﺘﺼﺎرات اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرﻓﻮﻣﺘﺮﻳﻚ ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫ﺷﺮح ﺻﻔﺎت ﻣﻮرد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮي‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﻔﺖ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎرات‬

‫ﻃﻮل ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻻك ﭘﺸﺘﻲ‬ ‫‪Straight Carapace Length‬‬ ‫‪SCL‬‬
‫ﻋﺮض ﻻك‬ ‫‪Carapace Width‬‬ ‫‪CW‬‬
‫ارﺗﻔﺎع ﻻك‬ ‫‪Carapace Height‬‬ ‫‪CH‬‬
‫ﻃﻮل ﻻك ﺷﻜﻤﻲ‬ ‫‪Plastron Length‬‬ ‫‪PL‬‬
‫ﻋﺮض ﻻك ﭘﺸﺘﻲ در ﺳﻄﺢ ﺷﺸﻤﻴﻦ ﻻك ﺣﺎﺷﻴﻪاي‬ ‫‪Carapace width at 6th Marginal‬‬ ‫‪CW6M‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر ﮔﻠﻮﻳﻲ‬ ‫‪Length of Gular Suture‬‬ ‫‪GSL‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر ﺑﺎزوﻳﻲ‬ ‫‪Humeral Suture Length‬‬ ‫‪HSL‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر ﺳﻴﻨﻪ اي‬ ‫‪Pectoral Suture Length‬‬ ‫‪PSL‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر ﺷﻜﻤﻲ‬ ‫‪Abdominal Suture Length‬‬ ‫‪ABSL‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر راﻧﻲ‬ ‫‪Femural Suture Length‬‬ ‫‪FSL‬‬
‫ﻃﻮل ﺷﻴﺎر ﻣﻘﻌﺪي‬ ‫‪Anal Suture Length‬‬ ‫‪ASL‬‬
‫ﻃﻮل ﻓﻠﺲ ﮔﺮدﻧﻲ‬ ‫‪Nuchal Length‬‬ ‫‪NL‬‬
‫ﻋﺮض ﻓﻠﺲ ﮔﺮدﻧﻲ‬ ‫‪Nuchal Width‬‬ ‫‪NW‬‬

‫‪ -2-16‬اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‬

‫اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﻦ و رﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدد ) ;‪Castanet, 1994‬‬

‫‪ .(Smirina, 1994‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ واﺟﺪ ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ) ‪Klevezal,‬‬

‫‪ .(1996‬اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﻛﺰ در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺗﻮﺳﻂ رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﻫﻤﺎﺗﻮﻛﺴﻴﻠﻴﻦ ﻛﺪر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻻﻳﻪ‪-‬‬
‫‪93‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﻫﺎي ﭘﻬﻦ ﻳﻜﺪﺳﺖ روﺷﻨﻲ در ﺗﻨﺎوب ﺑﺎ اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻧﺎزك ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﻛﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ) ‪Castanet et al.,‬‬

‫‪ .(1993; Klevezal, 1996‬ﺷﻜﻞ ‪ 2-19‬ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ اﺳﺘﺨﻮان را در دو ﮔﻮﻧﻪ از ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ‬

‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ -2-19‬ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺎزوي دو ﻻكﭘﺸﺖ درﻳﺎزي )‪ (Malaclemys terrapin‬ﻛﻪ ﻛﻠﺴﻴﻢﮔﻴﺮي ﺷﺪه و ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻫﻤﺎﺗﻮﻛﺴﻴﻠﻴﻦ رﻧﮓ آﻣﻴﺰي ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻜﺎنﻫﺎ ‪LAG‬ﻫﺎرا ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺷﻦ ﺑﻴﻦ دو ‪LAG‬را ﻣﻨﻄﻘﻪي رﺷﺪ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ‪LAG‬و ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪي رﺷﺪ را روﻳﻬﻢ رﻓﺘﻪ ﻋﻼﻣﺖ رﺷﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ‪LAG‬ﻫﺎﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻟﺒﻪي ﺑﻴﺮوﻧﻲ‬

‫ﺷﻜﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻓﺸﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﺎده ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﺎراﭘﺎس ‪ 15/1‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ و‬

‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺎدهاي ﺑﺎ ﻃﻮل ﻛﺎراﭘﺎس ﻣﺘﺴﻘﻴﻢ ‪ 16/5‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ ﺗﻌﻠﻖ دارد‪.‬‬

‫‪ -2-17‬روش اﻧﺠﺎم اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‬

‫در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﻛﺪام از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻣﺮاﺣﻞ زﻳﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻧﺪازه ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج )‪ (SVL‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻮﻟﻴﺲ دﻳﺠﻴﺘﺎل اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪94‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2‬ﻳﻜﻲ از اﻧﮕﺸﺘﺎن اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻃﺮف راﺳﺖ ﺟﺎﻧﻮر ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﻴﭽﻲ اﺳﺘﺮﻳﻞ ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻧﮕﺸﺖ ﻗﻄﻊ ﺷﺪه درون اﺗﺎﻧﻮل ‪ %96‬ﻗﺮار داده ﺷﺪ و ﺑﻪ آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻠﺴﻴﻢﮔﻴﺮي اﺳﺘﺨﻮان از اﺳﻴﺪ ﻧﻴﺘﺮﻳﻚ ‪0/05‬درﺻﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻛﻠﺴﻴﻢﮔﻴﺮي ﺷﺪه ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در اﻟﻜﻞ ‪ %90 ،%80‬و ‪ %100‬و در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﺪت ‪ 1/5‬ﺳﺎﻋﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -6‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﺷﻔﺎفﺳﺎزي درون ﻣﺤﻠﻮل ﮔﺰﻳﻠﻞ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 5‬دﻗﻴﻘﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -7‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ درون ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﻣﺬاب در دﻣﺎي ‪ 58‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺳﭙﺲ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ درون ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺣﺎوي ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﻣﺬاب ﺗﺎزه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -9‬ﻗﺎﻟﺐ ﭘﺎراﻓﻴﻦ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﺑﻪ ﻇﺮوف ﺣﺎوي ﻳﺦ ذوب ﺷﺪه ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﻳﻌﺎً ﻣﻨﺠﻤﺪ ﮔﺮدد و از ﺗﺸﻜﻴﻞ‬

‫ﺣﺒﺎب ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -10‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻴﻜﺮوﺗﻮم ﺑﺮشﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ‪ 8‬اﻟﻲ ‪ 10‬ﻣﻴﻜﺮوﻣﺘﺮ از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪ -11‬ﺑﺮشﻫﺎ ﺑﻪ ﻇﺮف آب ﮔﺮم ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﺮوك آنﻫﺎ ﺻﺎف ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -12‬ﺑﺮشﻫﺎ روي ﻻم آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﺴﺐ آﻟﺒﻮﻣﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -13‬ﻻم ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 10‬دﻗﻴﻘﻪ روي ﺻﻔﺤﻪ داغ ﻫﻴﺘﺮ ﺑﺎ دﻣﺎي ‪ 45-50‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -14‬ﻻمﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 24‬ﺳﺎﻋﺖ در اﻧﻜﻮﺑﺎﺗﻮر ﺑﺎ دﻣﺎي ‪ 37‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -15‬ﺑﺮشﻫﺎي روي ﻻم ﺑﻪ روش ﻫﻤﺎﺗﻮﻛﺴﻴﻠﻴﻦ‪-‬اﺋﻮزﻳﻦ رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫‪-16‬ﻻمﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ در زﻳﺮ ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺑﺮشﻫﺎي ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ‬

‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻴﺮهﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻳﻚ ‪) LAG‬ﺧﻂ ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ در ﻣﺮﺣﻠﺔ زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ(‬

‫ﻳﺎ ﻳﻜﺴﺎل ﻋﻤﺮ ﺣﻴﻮان ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرش ﻫﺮ ﻛﺪام از ﺣﻠﻘﻪﻫﺎ ﺳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪95‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-18‬ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‬

‫ﻳﻜﻲ از ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺻﻴﺎد و ﺻﻴﺪ در اﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺗﻐﺬﻳﻪاي ﺑﻲدﻣﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬ﺗﺸﺮﻳﺢ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻮﺟﻮد در‬

‫ﻣﻌﺪه آنﻫﺎ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ )‪Toft, 1981‬؛ ‪Das & Coe, 1994‬؛ ‪Flowers & Graves,‬‬

‫‪1995‬؛‪Evans & Lampo, 1996‬؛ ‪Lima, 1998‬؛ ‪Löw & Török, 1998‬؛ ‪Anderson et al., 1999‬؛‬

‫‪Daza-Vaca & Castro-Herrera, 1999‬؛ ‪Peltzer&Lajmanovich, 1999‬؛ ‪Van Sluys et al., 2001‬؛‬

‫‪ .(Solé et al., 2005‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺟﺘﻨﺎب از ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ‬

‫روشﻫﺎ روﻳﻜﺮد ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه )‪ (stomach-flushing‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﺳﺎده و ﻛﺎرآﻣﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روش اﺑﺘﺪا‬

‫ﺑﺮاي ﺳﻤﻨﺪرﻫﺎ )‪ (Fraser, 1976‬و ﻻكﭘﺸﺘﺎن آب ﺷﻴﺮﻳﻦزي )‪ (Legler,1977‬ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻜﻨﻴﻚ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻓﻘﻴﺖآﻣﻴﺰي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﻮﺳﻤﺎران و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎ )‪ (Legler & Sullivan, 1979‬اﺳﺘﻔﺎده‬

‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ روش ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻌﺪ از ﺗﺨﺪﻳﺮ )‪ (narcotising‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ روش ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت‬

‫ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﺎت ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ )‪ .(Joly,1987‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دوزﻳﺴﺘﺎن در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ در ﺣﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫)‪ ،(Wake, 1991‬ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻮع زﻳﺴﺘﻲ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -2-18-1‬وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮاي ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻫﻀﻢ‪ ،‬ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻲدﻣﺎن ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜﺎن ﺧﻴﻠﻲ‬

‫ﺳﺮﻳﻊ اﻧﺠﺎم ﮔﻴﺮد )‪ .(Solé, 2005‬ﻣﻮاد و وﺳﺎﻳﻞ زﻳﺮ ﺑﺮاي ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﺑﻲدﻣﺎن ﻻزم اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻛﺎردك )‪.(spatula‬‬

‫‪ -2‬ﭘﻨﺲ )‪.(forceps‬‬

‫‪ -3‬دو ﺳﺮﻧﮓ )‪ 20ml‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ و ‪ 60ml‬ﺑﺮاي ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ(‪.‬‬

‫‪ -4‬ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ )‪ (infusion tube‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻣﺎده ﻧﺮم )ﺳﻴﻠﻴﻜﻮن( ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از‬

‫ﺳﻮراخ ﺷﺪن ﻣﺮي و ﻣﻌﺪه‪.‬‬

‫‪96‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -5‬آﺑﻜﺶ ﭘﺎرﭼﻪاي‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻇﺮوف ﺷﻴﺸﻪاي ﻳﺎ ﭘﻼﺳﺘﻴﻜﻲ ﻛﻮﭼﻚ )‪.(vial‬‬

‫‪ -7‬اﺗﺎﻧﻮل ‪.%70‬‬

‫‪ -8‬آب ﺟﻬﺖ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﻛﻪ از ﺑﺮﻛﻪ ﻳﺎ ﻧﻬﺮي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ‬

‫ﭘﺲ از ﻓﻴﻠﺘﺮاﺳﻴﻮن )ﺻﺎف ﻛﺮدن( اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -2-18-2‬روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺑﺪون ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ‪ ،‬ﺑﺎ در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪ ﺟﺎﻧﻮر و ﻃﻲ ﻣﺮاﺣﻠﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﺒﺎﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﻲدم ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و از ﻃﺮﻳﻖ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدن اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ آن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ دﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪،‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﺷﻜﻞ‪(2-20b‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺎ ﺟﺎﻧﻮري ﻛﻪ در ﻳﻚ دﺳﺖ ﻗﺮار دارد و ﺳﺮﻧﮓ آﻣﺎده )ﭘﺮ از آب و ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ آن( در دﺳﺖ‬

‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﻨﺲ دﻫﺎن ﺑﻲدم را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭼﻮن ﻫﺮ دو دﺳﺖ ﻣﺎ اﺷﻐﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﻨﺲ را ﺑﺎ‬

‫دﻫﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺖ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻓﻴﻜﺲ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻟﻮﻟﻪ ﺳﺮﻧﮓ ﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﺪه وارد ﺷﻮد‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﭘﻴﻠﻮرﻳﻚ ﻣﻌﺪه را ﻣﻲﺗﻮان اﺣﺴﺎس ﻛﺮد‬

‫)ﺷﻜﻞ‪.(2-20c‬‬

‫‪ -4‬ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮﻧﮓ ﺷﺴﺘﺸﻮ داده ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت درون ﻇﺮف ﺟﻤﻊآوري ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ )اﺷﻜﺎل ‪2-20d‬و ‪ .(2-20e‬ﺳﺮﻧﮓ ﺧﺎﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻟﻮﻟﻪ ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺮ از آب ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﺠﺪداً ﺑﻪ ﻟﻮﻟﻪ‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﮔﺮدد ﺗﺎ روش ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺗﻜﺮار ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ روش را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻌﺪه ﺑﻪ اﺟﺒﺎر ﺧﺎرج‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎﺗﻲ از ﻣﻌﺪه ﺧﺎرج ﻧﮕﺮدد‪ ،‬ﻣﻌﺪه ﺟﺎﻧﻮر را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺎر‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮ داد‪.‬‬

‫‪97‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -5‬آب درون ﻇﺮف ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت ﻣﻌﺪه را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﻲ درون ﻳﻚ آﺑﻜﺶ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﻮد )اﺷﻜﺎل ‪-20f‬‬

‫‪ .(2‬ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻨﺲ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و درون اﻟﻜﻞ ‪ %70‬در ﻳﻚ ﻇﺮف وﻳﺎل رﻳﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ‬

‫ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎﺷﻨﺪ از ﻳﻚ ﮔﺎز )‪ 6 (gauze‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮي ﺑﻪ ﺟﺎي آﺑﻜﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت‬

‫ﻣﻌﺪه را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ اﺗﺎﻧﻮل ‪ %70‬از روي ﮔﺎز ﺑﻪ درون ﻇﺮف وﻳﺎل ﻛﻮﭼﻚ ﺷﺴﺘﺸﻮ داد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻓﻮق ﺑﻲدم را در ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ در زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -2-18-3‬ﻣﺰﻳﺖﻫﺎي روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‬

‫دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه از روشﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و داراي ﻣﺰﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ ﻛﻪ در روشﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻠﻔﺎت ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ در اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻛﺎرﺑﺮد ﻳﻚ ﻟﻮﻟﻪ ﺗﺰرﻳﻖ ﺳﻴﻠﻴﻜﻮﻧﻲ ﻧﺮم از آﺳﻴﺐ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﻟﻮﻟﻪ ﮔﻮارش ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺣﺘﻲ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﭘﻮزه‪-‬ﻣﺨﺮج ‪ 21‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪون‬

‫ﻣﺸﻜﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ داد‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﺴﺘﺸﻮ داده ﺷﺪه ﺑﻪ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد از اﺧﺘﻼل رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در‬

‫ﻃﻮل دوره زادآوري ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪98‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :2-20‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﺑﻲدﻣﺎن )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ‪.(Solé, 2005‬‬

‫‪99‬‬
‫ﻣﻮاد و روشﻫﺎ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ ‬‬

‫‪ -2-19‬آﻧﺎﻟﻴﺰ آﻣﺎري‬

‫ﺑﺮاي ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎي ﺧﺎم از ﻧﺮماﻓﺰار ‪ SPSS16‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي‬

‫ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ ﺟﻨﺲﻫﺎي ﻧﺮ و ﻣﺎده ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲدﻣﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2-20‬ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎ‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻘﺸﻪﻫﺎي ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن اﺳﺘﺎن اﻳﻼم از ﻧﺮماﻓﺰار ‪ArcGIS 9.3‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫‪100‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺎري ﻛﻪ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ ‪B. ،Bufo luristanicus‬‬

‫‪) viridis‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪) Hyla savignyi ،(Bufonidae‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ ،(Hylidae‬و ‪) Rana ridibunda‬ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫‪ (Ranidae‬از رده دوزﻳﺴﺘﺎن و دو ﮔﻮﻧﻪ ‪) Testudo graecca‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ (Testudinidae‬و ‪Mauremys‬‬

‫‪) caspica‬ﺧﺎﻧﻮاده ‪ (Geoemydidae‬از راﺳﺘﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﻬﻴﻪي‬

‫ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از رواﺑﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ آنﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﻦ ﺟﻤﻌﻴﺘﻲ از ﮔﻮﻧﻪ ‪ Hyla savignyi‬از روش‬

‫‪ skeletochronology‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در ﻓﺼﻞ ﺟﺎري اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪Class Amphibia‬‬ ‫‪ -3-1‬رده دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫‪Family Bufonidae Gunther, 1858‬‬ ‫‪ -3-1-1‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪1858 ،‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪The True Toads :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬وزغﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده داراي ‪ 7‬زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪ (1385 ،‬و ‪ 31‬ﺟﻨﺲ )‪ (Zug, 2001‬اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ‬

‫زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده ‪ Bufoninae‬و ﺟﻨﺲ ‪ Bufo‬وﺟﻮد دارد )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪.(1385 ،‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ :‬در ﺗﻤﺎم ﻗﺎره ﻫﺎ ﺑﺠﺰ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ )‪.(Zug, 2001‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ :‬اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻟﺤﺎظ اﻧﺪازه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻧﺪازه ‪) SVL‬ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ‬

‫ﻣﺨﺮج( در اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 20‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺗﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 230‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ در‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻲدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﺮ آﻧﻬﺎ در زﻣﺎن ﻻروي واﺟﺪ اﻧﺪام ﺑﻴﺪر‬

‫)‪ (Bidder’s organ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ اﻧﺪام در اﻛﺜﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻎ اﺑﻘﺎء ﻣﻲﮔﺮدد )‪ .(Zug, 2001‬ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺗﻤﺎم‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ دﻧﺪان در آروارهﻫﺎي ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪1385 ،‬؛‪ ،(Zug, 2001‬از اﻳﻦ رو ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪﻫﺎ‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺪون دﻧﺪان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺑﻮﻓﻮﻧﻴﺪﻫﺎ واﺟﺪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﻲ )‪ (palatine‬و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‪-‬آﻫﻴﺎﻧﻪ‪-‬‬

‫اي )‪ (frontoparietal‬زوج اﺳﺖ )‪ .(Zug, 2001‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮه ﺧﺎﺟﻲ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﻳﺎ ﭘﻬﻦ اﺳﺖ؛‬
‫‪101‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ﻓﻮقﻏﺮاﺑﻲ )‪ ،(epicoracoid‬ﻏﺮاﺑﻲ )‪ (coracoid‬و ﭘﻴﺶ ﻏﺮاﺑﻲ )‪ (precoracoid‬دو ﻃﺮف را ﺑﻪ ﻫﻢ‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪ .(1385 ،‬ﻋﺼﺐ ﺻﻮرت از درون ﻣﻨﻔﺬ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻋﻘﺪه‪-‬‬

‫ﻫﺎي )‪ (ganglia‬اﻋﺼﺎب ﺻﻮرت و ﺳﻪﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﻋﻘﺪه ﭘﻴﺶﮔﻮﺷﻲ )‪ (prootic‬را‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮه داراي ﭘﻨﺞ اﻟﻲ ﻫﺸﺖ ﻣﻬﺮه ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻫﻮﻟﻮﻛﻮردال )‪ (holochordal‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‬

‫و ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺮوﺳﻠﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﻬﻦ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ﻳﻮروﺳﺘﻴﻞ )‪ (urostyle‬ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ‪ bicondylar‬دارﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪ‬

‫دﻧﺪهﻫﺎي ﭘﺸﺘﻲ ﺑﺮ روي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺳﻴﻨﻪاي ‪ ،ariciferal‬ﻧﺪرﺗﺎً‬

‫‪ pseudofirmisternal‬و واﺟﺪ ﻳﻚ ﺟﻨﺎغ واﺿﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي درﺷﺖﻧﻲ و ﻧﺎزكﻧﻲ در اﻧﺘﻬﺎي‬

‫ﻗﺪاﻣﻲ و ﺧﻠﻔﻲ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﭼﺴﺒﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎي آﺧﺮ و ﻳﻜﻲ ﺑﻪ آﺧﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻏﻀﺮوف اﺿﺎﻓﻲ وﺟﻮد‬

‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻧﻮك ﺑﻨﺪﻫﺎي آﺧﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﻬﻦ ﺗﺎ ﻧﻮك ﺗﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻻروﻫﺎ داراي اﺟﺰاي دﻫﺎﻧﻲ ﻛﺮاﺗﻴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺗﺎﻗﻚﻫﺎي آﺑﺸﺸﻲ ﭼﭗ و راﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و از ﻳﻚ ﺳﻮراخ ﺗﻨﻔﺴﻲ در ﺳﻤﺖ‬

‫ﭼﭗ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺧﺎرج راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪Genus Bufo Laurenti, 1768‬‬ ‫‪ -3-1-1-1‬ﺟﻨﺲ ﺑﻮﻓﻮ ﻻورﻧﺘﻲ‪1768 ،‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ اﻓﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﺑﻴﻀﻮي ﻳﺎ ﮔﻼﺑﻲ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﻲ آزاد و ﻗﺴﻤﺖ ﻗﺪاﻣﻲ‬

‫ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬دﻧﺪانﻫﺎي ﺗﻴﻐﻪاي ﻳﺎ ‪ vomerine‬و ﻓﻜﻲ ﻏﺎﻳﺐاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻣﺸﺨﺺ ﻳﺎ در زﻳﺮ‬

‫ﭘﻮﺳﺖ ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖﻫﺎ آزادﻧﺪ وﻟﻲ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ داراي ﭘﺮده ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺸﺖ‬

‫ﭼﺸﻢﻫﺎ ﻏﺪد ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﭘﺎروﺗﻴﺪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﻮﺳﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺧﺸﻚ و ﺷﺎﺧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Bufo luristanicus Schmidt, 1952‬‬ ‫‪ -3-1-1-1-1‬ﺑﻮﻓﻮ ﻟُﺮﺳﺘﺎﻧﻴﻜﻮس اﺷﻤﻴﺖ‪1952 ،‬‬

‫‪102‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪Bufo luristanicus K. P. Schmidt, 1952‬‬

‫‪Bufo surdus luristanicus Schmidtler and Schmidtler, 1969‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Lorestan Toad :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‬

‫ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻴﭗ‪ :‬ﺷﻬﺒﺎزان )اﺳﺘﺎن ﻟﺮﺳﺘﺎن(‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ‪ 540‬ﻣﺘﺮي‪ ،‬اﻳﺮان‪.‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻮﻧﻪ‪ :‬وزﻏﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ اﻧﺪازه آن ﺑﻪ ‪ 57/69‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازه‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 3-1‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻛﻮﭼﻚ‪ ،‬ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ و اﻧﺪازه آن ﻛﻤﺘﺮ از‬

‫ﻧﺼﻒ ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪن ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي رﻧﮓ‪ ،‬واﺟﺪ ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺣﻠﻘﻮي ﺳﺒﺰ رﻧﮓ در اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‬

‫داراي ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺳﺒﺰ ﻛﻢ رﻧﮓ ﻛﻮﭼﻚ در ﭘﺸﺖ ﺑﺪن و رﻧﮓ ﺳﻄﺢ ﺷﻜﻤﻲ ﺑﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ اﻧﺪﻛﻲ‬

‫روﺷﻦﺗﺮ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-1a‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﺟﺪول ‪ 3-1‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﮔﺮدد ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﺑﻴﻦ‬

‫اﻓﺮاد ﻧﺮ و ﻣﺎده در وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻢﭘﻮﺷﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در اواﺧﺮ ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن از ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻴﺪار ﺷﺪه و ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻐﺬﻳﻪ‬

‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ وزغ در اواﺧﺮ ﻓﺮوردﻳﻦ و در ﻃﻮل اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﻫﻔﺘﻪ وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ‬

‫زادآوري ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﻧﺮ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ اﻓﺮاد ﻣﺎده ﺳﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ در آبﻫﺎي داﺋﻤﻲ و ﻓﺼﻠﻲ‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد ﺷﺮوع ﺑﻪ رﻫﺎﺳﺎزي اﺳﭙﺮم و ﺗﺨﻤﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻟﻘﺎح درون آب و ﺧﺎرج از ﺑﺪن ﺻﻮرت‬

‫ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-1b,c‬ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻠﻲ اﻳﻦ وزغ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪاري آب زﻳﺴﺘﮕﺎه آنﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬در‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮارد ﺑﺎ ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ زودرس آبﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺨﻢﻫﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه درون آب ﺗﻠﻒ‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺻﺪﻣﺎت ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ آنﻫﺎ وارد ﻣﻲﮔﺮدد )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-1d‬در ﻃﻮل ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬

‫‪103‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮔﺮﻣﺎي ﺷﺪﻳﺪ زﻳﺴﺘﮕﺎه در ﻃﻮل ﺷﺐ ﻓﻌﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻛﻨﺎر آبﻫﺎ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﻃﻮب ﻳﺎ در ﻣﺴﻴﺮ‬

‫رودﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a :3-1‬ﻧﻤﺎي ﻛﻠﻲ‪ (b ،‬ﻣﺤﻞ زادآوري‪ (c ،‬رﻓﺘﺎر ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي و ‪ (d‬ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ آبﻫﺎي ﻓﺼﻠﻲ در زﻳﺴﺘﮕﺎه‬

‫وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪104‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-1‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ )‪ .(Bufo luristanicus‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ‬

‫ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎرات؛ ‪) SVL‬ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج(‪) LHL ،‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ(‪) LFL ،‬ﻃﻮل اﻧﺪام‬

‫ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ(‪) FHL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺮﺑﻐﻞ ﺗﺎ ﻛﺸﺎﻟﻪ ران(‪) HL ،‬ﻃﻮل ﺳﺮ(‪) HW ،‬ﻋﺮض ﺳﺮ(‪) SEL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻮزه ﺗﺎ ﭼﺸﻢ(‪EEL ،‬‬

‫)ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﭼﺸﻢ(‪) TL ،‬اﻧﺪازه ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ(‪) ELL ،‬ﻃﻮل ﭘﻠﻚ(‪) ELW ،‬ﻋﺮض ﭘﻠﻚ(‪) PL ،‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ(‪L4T ،‬‬

‫)ﻃﻮل اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ(‪) ED ،‬ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲداري در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻧﺮﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻣﺎدهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ‬ ‫ﺻﻔﺎت‬
‫‪ 0/05‬درﺻﺪ‬

‫‪0/849‬‬ ‫‪52/70±0/93‬‬ ‫‪53/05±1/27‬‬ ‫‪52/3 ± 0/84‬‬ ‫‪SVL‬‬

‫‪0/237‬‬ ‫‪65/56 ± 1/52‬‬ ‫‪68/64±1/73‬‬ ‫‪65/59 ± 1/24‬‬ ‫‪LHL‬‬

‫‪0/051‬‬ ‫‪30/80 ± 0/53‬‬ ‫‪32/90 ± 0/7‬‬ ‫‪31/43 ± 0/52‬‬ ‫‪LFL‬‬

‫‪0/389‬‬ ‫‪27/79 ± 0/85‬‬ ‫‪26/66 ± 0/84‬‬ ‫‪26/57 ± 0/61‬‬ ‫‪FHL‬‬

‫‪0/510‬‬ ‫‪12/95 ± 0/21‬‬ ‫‪13/17 ± 0/22‬‬ ‫‪13/01 ± 0/15‬‬ ‫‪HL‬‬

‫‪0/643‬‬ ‫‪18/07 ± 0/32‬‬ ‫‪18/32 ± 0/36‬‬ ‫‪17/95 ± 0/25‬‬ ‫‪HW‬‬

‫‪0/544‬‬ ‫‪3/96 ± 0/23‬‬ ‫‪4/1 ± 0/1‬‬ ‫‪4/04 ± 0/10‬‬ ‫‪EEL‬‬

‫‪0/842‬‬ ‫‪6/50 ± 0/15‬‬ ‫‪6/45 ± 0/15‬‬ ‫‪6/41 ± 0/10‬‬ ‫‪SEL‬‬

‫‪0/164‬‬ ‫‪4/99 ± 0/14‬‬ ‫‪4/67 ± 0/15‬‬ ‫‪4/75 ± 0/11‬‬ ‫‪ELW‬‬

‫‪0/383‬‬ ‫‪1/97 ± 0/06‬‬ ‫‪2/12 ± 0/11‬‬ ‫‪1/98 ± 0/07‬‬ ‫‪TL‬‬

‫‪0/136‬‬ ‫‪10/83 ± 0/34‬‬ ‫‪11/73 ± 0/39‬‬ ‫‪10/67 ± 0/29‬‬ ‫‪L4T‬‬

‫‪0/737‬‬ ‫‪6/82 ± 0/15‬‬ ‫‪6/73 ± 0/17‬‬ ‫‪6/65 ± 0/12‬‬ ‫‪ELL‬‬

‫‪0/401‬‬ ‫‪6/29 ± 0/22‬‬ ‫‪6/62 ± 0/26‬‬ ‫‪6/37 ± 0/18‬‬ ‫‪PL‬‬

‫‪0/877‬‬ ‫‪5/67 ± 0/18‬‬ ‫‪5/71 ± 0/19‬‬ ‫‪5/58 ± 0/13‬‬ ‫‪ED‬‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬زﻳﺴﺘﮕﺎه وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﮔﭽﻲ و آﻫﻜﻲ در ﻧﻮار ﻏﺮﺑﻲ‬

‫اﺳﺘﺎن در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻓﻮقاﻟﺬﻛﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-2‬اﺧﺘﻼف دﻣﺎي ﺷﺐ و روز در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻳﺎد‪،‬‬

‫ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﻧﺪك و رﻃﻮﺑﺖ ﭘﺎﻳﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻳﻦ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺷﺎﻣﻞ درﺧﺖ‪ ،‬درﺧﺘﭽﻪ و‬

‫‪Acer‬‬ ‫ﺑﻮﺗﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ درﺧﺘﻲ‪،P. khinjuk ،Pistacia atlantica ،Quercus brantii :‬‬

‫‪Olea europaea ،Ficus carica ،monspessulanum‬؛ ﭘﻮﺷﺶ درﺧﺘﭽﻪاي‪ :‬ﺧﺮزﻫﺮه ) ‪Nerium‬‬

‫‪105‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪(oleander‬؛ ﭘﻮﺷﺶ ﺑﻮﺗﻪاي‪ :‬آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ ﻋﺮاﻗﻲ )‪ ،(Heliotropium crassifolium‬ﻋﻠﻒ ﻣﺎر ) ‪Capparis‬‬

‫‪ ،(spinosa‬ﺧﺎرﻛﻮ )‪ ،(Noaea mucronata‬ﺳﻠﻤﻜﻲ ﺳﺎﻗﻪ ﺳﻔﻴﺪ )‪ ،(Atriplex leucoclada‬ﮔﻞ ﮔﻨﺪم‬

‫ﭼﻤﻨﺰار )‪ ،A. (Oxyglottis) crispocarpus ،Astragalus trifoliatus ،(Centaurea iberica‬ﭘﻨﻴﺮك‬

‫)‪.(Malva spp.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-2‬ﻧﻤﺎﻳﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه ‪ B. luristanicus‬در ﻣﺮز ﻏﺮﺑﻲ اﺳﺘﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻜﺎر ﻣﻤﻨﻮع ﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﺠﺎر‪.‬‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪ :‬در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﺎري ﻓﻘﻂ ‪ 18‬ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻳﻦ وزغ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﻛﺜﺮاً‬

‫)ﺑﻴﺶ از ‪ %80‬آنﻫﺎ( در ﻓﺼﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ )اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎه( ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﺟﺘﻨﺎب از اﺛﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ‬

‫زﻳﺎﻧﺒﺎر ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﺑﺮ زادآوري‪ ،‬از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮدداري ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‪ :‬دوزﻳﺴﺘﺎن‪Bufo viridis ،Rana ridibunda :‬؛ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪،Laudakia nupta :‬‬

‫‪،Hemidactylus persicus ،Asaccus elisae ،Eublepharis angramainyu ،Trapelus lessonae‬‬

‫‪106‬‬
  ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

Ophisops ،Acanthodactylus boskianus ،Tropiocolotes helenae ،Mediodactylus ilamensis

،Eryx jaculus،Varanus griseus persicus ،Mabuya aurata ،Ablepharus panonicus ،elegans

Pseudocerastes ،Macrovipera lebetina ،Platyceps najadum ،Pseudocyclophis persicus

،Paraechinus hypomelas ،Jerbilus nanus :‫؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬Walterinesia morgani ،persicus

.Vulpes vulpes ،C. aureus ،Canis lupus ،Meles meles ،Herpestes javanicus ،Mustela nivalis

Walterinesia ) ‫ ﻛﺒﺮاي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬،(Varanus griseus) ‫ وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺰﻣﺠﻪ‬:‫ﺻﻴﺎدان‬

.‫( ﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‬Paraechinus hypomelas) ‫( و ﺧﺎرﭘﺸﺖ ﺑﺮاﻧﺖ‬morgani

‫ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻓﻘﻂ از اﺳﺘﺎن ﻟﺮﺳﺘﺎن ﮔﺰارش ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ و ﻃﻲ اﻳﻦ ﭘﺮوژه ﺑﺮاي‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‬

.‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدد‬

‫ﮔﭽﻲ‬-‫ دﻫﻠﺮان و آﺑﺪاﻧﺎن در ﺗﭙﻪﻣﺎﻫﻮرﻫﺎي آﻫﻜﻲ‬،‫ وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻳﻼم‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن‬

‫ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ را در اﺳﺘﺎن‬3-3 ‫ ﺷﻜﻞ‬.‫در اﻣﺘﺪاد ﻧﻬﺮﻫﺎي آب داﺋﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﺼﻠﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺶ دارد‬

.‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬
.‫ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬:3-3 ‫ﺷﻜﻞ‬

107
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Bufo viridis Laurenti, 1768‬‬ ‫‪ -3-1-1-1-2‬ﺑﻮﻓﻮ وﻳﺮﻳﺪﻳﺲ ﻻورﻧﺘﻲ‪1768 ،‬‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪Rana picta Pallas, 1811‬‬

‫‪Bufo pictus Dvigubskii, 1832‬‬

‫‪Rana variabilis Georgi, 1871‬‬

‫‪Bufo variabilis Lichtenstein, 1823‬‬

‫‪Bufo marmoratus Andrzeiowski, 1839‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Changeable Toad or Green Toad :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬وزغ ﺳﺒﺰ‬

‫ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺗﻴﭗ‪ :‬وﻳﻦ‪ ،‬اﺗﺮﻳﺶ‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬وزغ ﺳﺒﺰ از ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮي داراي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺳﺒﺰ رﻧﮕﻲ ﺑﺮ روي ﭘﺸﺖ‬

‫آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-4a,b‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي‬

‫ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 3-2‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻓﺮاد ﻣﺎده در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﻋﻘﺒﻲ ‪ 1/37‬ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪازه ‪ SVL‬و ‪ 2/26‬ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ ‪ 2/28‬ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ و ‪ 3/95‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻄﺮ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﻋﺮض ﺳﺮ ﺑﻪ ﻃﻮل ﺳﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 1/44‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺒﻴﻪ زرد رﻧﮓ‪ ،‬ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺨﺺ و ﻃﻮل آن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻋﺮض‪ ،‬در زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﮔﻠﻮ واﺟﺪ ﻛﻴﺴﻪ‬

‫ﺗﺸﺪﻳﺪ ﺻﻮت‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪﮔﻲﻫﺎ ﻣﻔﺼﻠﻲ ﻣﻨﻔﺮد )ﻳﺎ ﻧﺪرﺗﺎً ﺟﻔﺖ( ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺒﻪ داﺧﻠﻲ ﭘﻨﺠﻪ ﭘﺎ واﺟﺪ ﭼﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﻲ‬

‫ﻃﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ از ﺟﺪول ‪ 3-2‬اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻫﻔﺖ ﺻﻔﺖ ‪،FHL ،LFL ،LHL ،SVL‬‬

‫‪ PL ،ELL‬و ‪ ED‬ﻛﻪ در آن ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﺎﺑﻘﻲ ﺻﻔﺎت ﺗﻔﺎوت‬

‫ﻣﻌﻨﺎداري ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ آنﻫﺎ در ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪108‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a,b :3-4‬اﻓﺮاد ﻧﺮ وﻣﺎده‪ (c ،‬رﻓﺘﺎر ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي‪ ،‬و ‪ (d‬ﻧﻤﺎﻳﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه وزغ ﺳﺒﺰ‪.‬‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬وزغ ﺳﺒﺰ در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﮕﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﺷﺖﻫﺎي ﭘﺴﺖ‬

‫آﺑﺮﻓﺘﻲ ﺟﻨﻮب و ﻏﺮب اﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺗﭙﻪﻣﺎﻫﻮرﻫﺎي ﮔﭽﻲ و آﻫﻜﻲ و ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﺑﻠﻮط از ارﺗﻔﺎع ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 50‬ﻣﺘﺮ ﺗﺎ‬

‫ارﺗﻔﺎع ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪ 1500‬ﻣﺘﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ را در ﻃﻮل ﺳﺎل‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺣﻴﺎت اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺰارع آﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺞ‪ ،‬ﻳﻮﻧﺠﻪ‪ ،‬ﮔﻨﺪم و ‪ .....‬ﻣﻜﺎن ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ‬

‫ﺑﺮاي وزغ ﺳﺒﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻢ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و ﻫﻢ ﻏﺬاي ﻓﺮاوان را در اﺧﺘﻴﺎر آنﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺴﺘﮕﺎه وزغ ﺳﺒﺰ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪،Pistacia atlantica ،Quercus brantii :‬‬

‫‪ ،Olea europaea ،Ficus carica ،Acer monspessulanum ،P. khinjuk‬ﺧﺮزﻫﺮه ) ‪Nerium‬‬

‫‪ ،(oleander‬آﻓﺘﺎب ﭘﺮﺳﺖ ﻋﺮاﻗﻲ )‪ ،(Heliotropium crassifolium‬ﻋﻠﻒ ﻣﺎر )‪،(Capparis spinosa‬‬

‫ﺧﺎرﻛﻮ )‪ ،(Noaea mucronata‬ﺳﻠﻤﻜﻲ ﺳﺎﻗﻪ ﺳﻔﻴﺪ )‪ ،(Atriplex leucoclada‬ﮔﻞ ﮔﻨﺪم ﭼﻤﻨﺰار‬

‫‪109‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫)‪ ،A. (Oxyglottis) crispocarpus ،Astragalus trifoliatus ،(Centaurea iberica‬ﭘﻨﻴﺮك ) ‪Malva‬‬

‫‪ ،(spp.‬ﭘﻮﻧﻪ )‪ ،(Mentha longifolia‬ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ )‪ ،(Nasturtium officinale‬ﮔﺰ ﭘﺮﺷﺎﺧﻪ ) ‪Tamarix‬‬

‫‪ ،(ramosissima‬ﻗﻤﻴﺶ )‪ ،(Arundo donax‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻳﻮﻧﺠﻪ )‪ ،(Trifolium sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ‬

‫‪ ،Plantago‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺪ )‪ ،(Salix‬ﻟﻮﻳﻲ )‪ ،(Typha domingensis‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻫﺰارﺧﺎر‬

‫)‪ ،(Cousinia‬ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ )‪ ،(Anthemis sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Brassica‬ﺑﻨﮕﺮو ﻳﺎ ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ ) ‪Vitex‬‬

‫‪ (pseudonegundo‬و اﻋﻀﺎي ﺗﻴﺮه ﻏﻼت )‪.(Graminae‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-2‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ‪ 15‬ﺻﻔﺖ در ﮔﻮﻧﻪ ‪ .B. viridis‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎرات‪:‬‬

‫‪) SVL‬ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج(‪) LHL ،‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ(‪) LFL ،‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ(‪) FHL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻳﺮﺑﻐﻞ ﺗﺎ‬

‫ﻛﺸﺎﻟﻪ ران(‪) HL ،‬ﻃﻮل ﺳﺮ(‪) HW ،‬ﻋﺮض ﺳﺮ(‪) EEL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ دو ﭼﺸﻢ(‪) SEL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﻮزه ﺗﺎ ﭼﺸﻢ(‪) ELW ،‬ﻋﺮض‬

‫ﭘﻠﻚ(‪) NNL ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ دو ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﻲ(‪) TL ،‬اﻧﺪازه ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ(‪) L4T ،‬ﻃﻮل اﻧﮕﺸﺖ ﭼﻬﺎرم اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ(‪ELL ،‬‬

‫)ﻃﻮل ﭘﻠﻚ(‪) PL ،‬ﻃﻮل ﻏﺪه ﭘﺎروﺗﻴﺪ(‪) ED ،‬ﻗﻄﺮ ﭼﺸﻢ(‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲداري در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻧﺮﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻣﺎدهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ‬ ‫ﺻﻔﺎت‬
‫‪ 0/05‬درﺻﺪ‬

‫‪0/018‬‬ ‫‪64/99 ± 1/78‬‬ ‫‪77/4 ± 1/15‬‬ ‫‪70/31 ± 2/18‬‬ ‫‪SVL‬‬

‫‪0/012‬‬ ‫‪86/42 ± 3/15‬‬ ‫‪100/97 ± 3‬‬ ‫‪92/65 ± 3‬‬ ‫‪LHL‬‬
‫‪0/022‬‬ ‫‪38/17 ± 1/12‬‬ ‫‪44/55 ± 1/98‬‬ ‫‪40/90 ± 1/58‬‬ ‫‪LFL‬‬
‫‪0/029‬‬ ‫‪31/45 ± 0/65‬‬ ‫‪40/70 ± 0/98‬‬ ‫‪35/41 ± 1/50‬‬ ‫‪FHL‬‬
‫‪0/121‬‬ ‫‪16/12 ± 0/21‬‬ ‫‪17/73 ± 0/81‬‬ ‫‪16/81 ± 0/43‬‬ ‫‪HL‬‬
‫‪0/250‬‬ ‫‪22/35 ± 0/93‬‬ ‫‪26/86 ± 1/01‬‬ ‫‪24/28 ± 1/59‬‬ ‫‪HW‬‬
‫‪0/321‬‬ ‫‪4/78 ± 0/31‬‬ ‫‪5/04 ± 0/67‬‬ ‫‪4/89 ± 0/31‬‬ ‫‪EEL‬‬
‫‪0/603‬‬ ‫‪8/57 ± 0/54‬‬ ‫‪9/67 ± 0/93‬‬ ‫‪9/04 ± 0/51‬‬ ‫‪SEL‬‬
‫‪0/332‬‬ ‫‪6/00 ± 0/21‬‬ ‫‪6/90 ± 0/76‬‬ ‫‪6/38 ± 0/35‬‬ ‫‪ELW‬‬
‫‪0/147‬‬ ‫‪4/09 ± 0/12‬‬ ‫‪4/27 ± 0/08‬‬ ‫‪4/17 ± 0/18‬‬ ‫‪NNL‬‬
‫‪0/185‬‬ ‫‪3/66 ± 0/26‬‬ ‫‪4/19 ± 0/06‬‬ ‫‪3/89 ± 0/28‬‬ ‫‪TL‬‬
‫‪0/365‬‬ ‫‪13/85 ± 0/67‬‬ ‫‪16/07 ± 0/96‬‬ ‫‪14/8 ± 0/81‬‬ ‫‪L4T‬‬
‫‪0/033‬‬ ‫‪7/49 ± 0/22‬‬ ‫‪8/31 ± 0/12‬‬ ‫‪7/84 ± 0/32‬‬ ‫‪ELL‬‬
‫‪0/032‬‬ ‫‪14/11 ± 0/61‬‬ ‫‪17/14 ± 2/02‬‬ ‫‪15/4 ± 1/03‬‬ ‫‪PL‬‬
‫‪0/038‬‬ ‫‪6/37 ± 0/36‬‬ ‫‪7/25 ± 0/62‬‬ ‫‪6/74 ± 0/35‬‬ ‫‪ED‬‬

‫‪110‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪ :‬ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﻜﺎرﮔﺮي وزغ ﺳﺒﺰ ﺗﻌﺪاد ‪ 55‬ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ دﻫﻠﺮان ﺟﻤﻊ‪-‬‬

‫آوري و ﻣﻌﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ stomach flushing‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از‬

‫ﺗﻌﺪاد ‪ 55‬ﻣﻌﺪه ‪ 4‬ﻣﻮرد ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻏﺬاﻳﻲ و ﻣﺎﺑﻘﻲ آنﻫﺎ )‪ 51‬ﻣﻮرد( ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت داراي‬

‫ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ در اﻳﻦ ‪ 51‬ﻣﻌﺪه ‪ 2371‬ﻣﻮرد ﺑﻮد‪.‬‬

‫راﺳﺘﻪﻫﺎي ‪،Homoptera ،Diptera ،Diplopoda ،Coleoptera ،Chilopoda ،Blattaria ،Aranea‬‬

‫‪ ،Snails ،Scorpionida ،Orthoptera ،Neuroptera ،Lepidoptera ،Isopoda ،Hymenoptera‬و داﻧﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن در اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ واﺟﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬راﺳﺘﻪ ‪ Hymenoptera‬ﺑﺎ ‪ 80/59‬درﺻﺪ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد )‪ 1911‬ﻣﻮرد( و راﺳﺘﻪ ‪ Scorpionida‬ﺑﺎ ‪ 0/17‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد )‪ 4‬ﻣﻮرد( را ﺑﻪ‬

‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3-2‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ‪ 51‬ﻣﻮرد را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-3‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در وزغ ﺳﺒﺰ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪.‬‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
‫‪0/38‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪Aranea‬‬
‫‪0/17‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Blattaria‬‬
‫‪1/72‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪Coleoptera‬‬
‫‪0/71‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪Chilopoda‬‬
‫‪0/21‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪Diplopoda‬‬
‫‪0/63‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Diptera‬‬
‫‪0/71‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪Gastropoda‬‬ ‫راﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﻲﻣﻬﺮﮔﺎن‬
‫‪0/46‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪Homoptera‬‬
‫‪80/59‬‬ ‫‪1911‬‬ ‫‪Hymenoptera‬‬
‫‪7/38‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪Isopoda‬‬
‫‪0/34‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪Lepidoptera‬‬
‫‪0/12‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Neuroptera‬‬
‫‪0/13‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪Orthoptera‬‬
‫‪0/17‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Scorpionida‬‬
‫‪6/11‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪Seeds‬‬ ‫ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫‪111‬‬
  ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

:‫؛ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‬Bufo viridis ،Hyla savignyii ،Rana ridibunda :‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ؛ دوزﻳﺴﺘﺎن‬

،Asaccus elisae ،Eublepharis angramainyu ،Trapelus lessonae ،Laudakia nupta

Acanthodactylus ،Tropiocolotes helenae ،Mediodactylus ilamensis ،Hemidactylus persicus

Varanus griseus ،Mabuya aurata ،Ablepharus panonicus ،Ophisops elegans ،boskianus

Macrovipera ،Platyceps najadum ،Pseudocyclophis persicus ،Eryx jaculus،persicus

،Jerbilus nanus :‫؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬Walterinesia morgani ،Pseudocerastes persicus ،lebetina

،Herpestes javanicus ،Mustela nivalis ،Hemiechinus auritus ،Paraechinus hypomelas

.Vulpes vulpes ،C. aureus ،Canis lupus ،Meles meles

Walterinesia ) ‫ ﻛﺒﺮاي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‬،(Varanus griseus) ‫ وزغ ﺳﺒﺰ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺑﺰﻣﺠﻪ‬:‫ﺻﻴﺎدان‬

Paraechinus ) ‫( و ﺧﺎرﭘﺸﺖ ﺑﺮاﻧﺖ‬Hemiechinus auritus) ‫ ﺧﺎرﭘﺸﺖ ﮔﻮش ﺑﻠﻨﺪ‬،(morgani

.‫( ﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‬hypomelas

.‫ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً در ﺗﻤﺎم اﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻳﺮان وﺟﻮد دارد‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‬

‫ از آﺑﮕﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‬،‫ در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع‬،‫ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن‬

،‫ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ‬،‫ در ﻛﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬،‫در دﺷﺖﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﺟﻨﻮﺑﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻛﻮﻫﺴﺘﺎنﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ‬

-‫ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ را در اﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‬3-5 ‫ ﺷﻜﻞ‬.‫ و درون ﭘﺎركﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‬،‫ﭼﺎهﻫﺎي آب‬

.‫دﻫﺪ‬

112
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-5‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ وزغ ﺳﺒﺰ در اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪113‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Family Hylidae Gunther, 1858‬‬ ‫‪ -3-1-2‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻴﻠﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪1858 ،‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪The True Tree Frogs :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده داراي ﭼﻬﺎر زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده و ﺑﻴﺶ از ‪ 720‬ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ )‪ (Zug, 2001‬ﻛﻪ در اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺲ‬

‫‪ Hyla‬و ﮔﻮﻧﻪ ‪ H. savignyi‬وﺟﻮد دارد )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪.(1385 ،‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ :‬آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ و ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻧﺎﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در اوراﺳﻴﺎ )اروﭘﺎ و آﺳﻴﺎ( و در اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎ ) ‪Zug,‬‬

‫‪.(2001‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ از ﻟﺤﺎظ اﻧﺪازه ﻣﺘﻨﻮع ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ‪) SVL‬ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج( در‬

‫اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده از ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 12‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪ 140‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺠﻤﻪ ﻫﻴﻠﻴﺪﻫﺎ‬

‫داراي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﻲ )‪ (palatine‬و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‪-‬آﻫﻴﺎﻧﻪاي )‪ (frontoparietal‬زوج ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪.(Zug, 2001‬‬

‫ﻋﺼﺐ ﺻﻮرت )‪ (facial nerve‬از درون ﻣﻨﻔﺬ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ در ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻋﻘﺪه‪-‬‬

‫ﻫﺎي )‪ (ganglia‬اﻋﺼﺎب ﺻﻮرت و ﺳﻪﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﻋﻘﺪه ﭘﻴﺶﮔﻮﺷﻲ )‪ (prootic‬را‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮه داراي ﻫﺸﺖ ﻣﻬﺮه ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻫﻮﻟﻮﻛﻮردال )‪ (holochordal‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬

‫ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺮوﺳﻠﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﻬﻦ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ﻳﻮروﺳﺘﻴﻞ )‪ (urostyle‬ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ‪ bicondylar‬دارﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪ‬

‫دﻧﺪهﻫﺎي ﭘﺸﺘﻲ ﺑﺮ روي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺳﻴﻨﻪاي ‪ ariciferal‬و واﺟﺪ ﻳﻚ ﺟﻨﺎغ واﺿﺢ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي درﺷﺖﻧﻲ و ﻧﺎزكﻧﻲ در اﻧﺘﻬﺎي ﻗﺪاﻣﻲ و ﺧﻠﻔﻲ در ﻫﻢ ادﻏﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ‬

‫ﺑﻨﺪﻫﺎي آﺧﺮ و ﻳﻜﻲ ﺑﻪ آﺧﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻏﻀﺮوف اﺿﺎﻓﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﺑﻨﺪﻫﺎي آﺧﺮ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﻧﻮك ﺗﻴﺰ و‬

‫ﮔﻬﮕﺎﻫﻲ ﭼﻨﮕﺎﻟﻲ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻻروﻫﺎ داراي اﺟﺰاي دﻫﺎﻧﻲ ﻛﺮاﺗﻴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﺎﻗﻚﻫﺎي آﺑﺸﺸﻲ ﭼﭗ و‬

‫راﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و از ﻳﻚ ﺳﻮراخ ﺗﻨﻔﺴﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺪن ﺑﻪ‬

‫ﺧﺎرج راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﻫﻴﻠﻴﺪﻫﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي از ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ‪ axillary amplexus‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺮ ﺑﺮ روي ﭘﺸﺖ ﻣﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و دﺳﺘﺎن ﺧﻮد را از زﻳﺮ ﺑﻐﻠﺶ رد ﻛﺮده و ﺑﻪ آن ﻣﻲﭼﺴﺒﺪ‪.‬‬

‫‪114‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Genus Hyla Laurenti, 1768‬‬ ‫‪ -3-1-2-1‬ﺟﻨﺲ ﻫﻴﻼ ﻻورﻧﺘﻲ‪1768 ،‬‬

‫‪Hyla arborea Linnaeus, 1758 = Hyla viridis Laurenti, 1768‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪:‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﻔﺤﺎت ﻳﺎ دﻳﺴﻚﻫﺎﻳﻲ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺮدﻣﻚ‬

‫ﭼﺸﻢ اﻓﻘﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻴﺶ ﺟﻨﺎغ و ﺟﻨﺎغ ﻏﻀﺮوﻓﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آرواره ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ واﺟﺪ دﻧﺪان اﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎن در‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﻲ ﻛﺎﻣﻼً دو ﺷﺎﺧﻪ ﻧﺸﺪه و ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ آزاد اﺳﺖ‪ ،‬دﻧﺪانﻫﺎي ﺗﻴﻐﻪاي ﻳﺎ ‪ Vomerine‬ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ؛‬

‫ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ آﺷﻜﺎر ﻳﺎ در زﻳﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﻣﺨﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎ ﭘﺮدهدار وﻟﻲ اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖﻫﺎ ﺑﺪون ﭘﺮده‬

‫ﻳﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﺮدهدارﻧﺪ‪ .‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮه ﺧﺎﺟﻲ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﺟﻨﺲ در اﻳﺮان وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻃﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪Hyla savignyi Auduin, 1827‬‬ ‫‪ -3-1-2-1-1‬ﻫﻴﻼ ﺳﺎوﻳﮕﻨﻲ آودوﻳﻦ‪1827 ،‬‬

‫ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪ :‬ﺳﻮرﻳﻪ‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪Hyla savignyi Aurduin, 1827.‬‬

‫‪Hyla viridis Eichwald, 1841.‬‬
‫‪Hyla arborea Menetries, 1832.‬‬
‫‪Hyla arborea var. savignyi Boulenger, 1882.‬‬
‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Tree Frog :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻮﻧﻪ‪ :‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﻛﻠﻮآك و ﺧﻄﻲ ﻛﻪ ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ﺳﺎق‬

‫ﭘﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ ‪ 1/35‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ‪ SVL‬و ‪ 2/22‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ ﻗﺪاﻣﻲ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در زﻳﺮ ﭼﺸﻢ ﻟﻜﻪ ﺳﻴﺎه رﻧﮓ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻚ ﺧﻂ ﺳﻴﺎه رﻧﮓ از ﺳﻮراخ ﺑﻴﻨﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪه‪ ،‬از ﻧﺎﺣﻴﻪ‬

‫ﭼﺸﻢ ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و در ﭘﺸﺖ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺟﺎﻧﺒﻲ زﻳﺮي ﺑﺪن ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻮع رﻧﮓ‬

‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد و ﺣﺘﻲ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻴﺎه در ﭘﺸﺖ ﺑﺪن دﻳﺪه ﻣﻲ‪-‬‬

‫‪115‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻮد )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-6a-d‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 3-4‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از‬

‫ﺟﺪول ‪ 4-4‬ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻌﻨﻲداري ﺑﻴﻦ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ وﺟﻮد‬

‫ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم وﺟﻮد دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-4‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ‪ .Hyla savignyii‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲداري در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻧﺮﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻣﺎدهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ‬ ‫ﺻﻔﺎت‬
‫‪ 0/05‬درﺻﺪ‬

‫‪0/954‬‬ ‫‪٤٠/٣٢± 0/40‬‬ ‫‪٤٠/٢٦± 0/99‬‬ ‫‪٤٠/٢٩ ± 0/56‬‬ ‫‪SVL‬‬

‫‪0/051‬‬ ‫‪٥٢/٥٥± 1/30‬‬ ‫‪٥٦/٠٥± 1/13‬‬ ‫‪٥٤/٤٥± 0/88‬‬ ‫‪LHL‬‬

‫‪0/843‬‬ ‫‪٢٤/٤٣± 0/36‬‬ ‫‪٢٤/٥٧± 0/53‬‬ ‫‪٢٤/٥٠± 0/33‬‬ ‫‪LFL‬‬

‫‪0/608‬‬ ‫‪٢٣/٨٨± 0/43‬‬ ‫‪٢٤/٣٦± 0/79‬‬ ‫‪٢٤/١٤± 0/37‬‬ ‫‪FHL‬‬

‫‪0/899‬‬ ‫‪١٠/٣١± 0/10‬‬ ‫‪١٠/٢٧± 0/22‬‬ ‫‪١٠/٢٩± 0/13‬‬ ‫‪HL‬‬

‫‪0/361‬‬ ‫‪١٣/٥٣± 0/16‬‬ ‫‪١٣/١٩± 0/30‬‬ ‫‪١٣/٣٥± 0/17‬‬ ‫‪HW‬‬

‫‪0/980‬‬ ‫‪٤/١٨± 0/07‬‬ ‫‪٤/١٨± 0/08‬‬ ‫‪٤/١٨± 0/05‬‬ ‫‪EEL‬‬

‫‪0/603‬‬ ‫‪٥/٨٦± 0/06‬‬ ‫‪٥/٧٨± 0/12‬‬ ‫‪٥/٨٢± 0/07‬‬ ‫‪SEL‬‬

‫‪0/332‬‬ ‫‪٢/٩٠± 0/06‬‬ ‫‪٢/٨٠± 0/07‬‬ ‫‪٢/٨٤± 0/05‬‬ ‫‪ELW‬‬

‫‪0/926‬‬ ‫‪٢/٩٠± 0/04‬‬ ‫‪٢/٩١± 0/06‬‬ ‫‪٢/٩١± 0/04‬‬ ‫‪NNL‬‬

‫‪0/921‬‬ ‫‪٢/٣٨± 0/04‬‬ ‫‪٢/٣٩± 0/06‬‬ ‫‪٢/٣٩± 0/04‬‬ ‫‪TL‬‬

‫‪0/734‬‬ ‫‪٩/٦٤± 0/15‬‬ ‫‪٩/٧٤± 0/23‬‬ ‫‪٩/٧٠± 0/14‬‬ ‫‪L4T‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ در ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻣﺘﺪاد رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي داﺋﻤﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ‬

‫ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺮگﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد ﻣﻲﭼﺴﺒﺪ و ﺑﺪون ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﺑﻪ‬

‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه آن ﻛﺎر دﺷﻮاري اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ‪ .(3-7‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﻫﻢ ﻃﻲ روز و ﻫﻢ در ﺷﺐ در‬

‫ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ رﻓﺘﺎر آوازﺧﻮاﻧﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺻﺪاي آن ﺑﺮﺧﻼف ﺟﺜﻪ ﻛﻮﭼﻜﺶ ﺑﺴﻴﺎر‬

‫ﺑﻠﻨﺪ و ﻧﺎﻓﺬ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻄﺮ ﻻﺑﻼي ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ در ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻳﻦ ﺑﺮگﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫واروﻧﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺮ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﻣﺎده ﺳﻮار اﺳﺖ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﺨﻤﮕﺬاري در‬
‫‪116‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫درون آب ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﺨﻢﮔﺬاري در اواﺧﺮ ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-6e‬در ﺗﻴﺮ ﻣﺎه‬

‫ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي درﺧﺘﻲ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻓﺮاوان درون ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ اﻃﺮاف آب ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ‪ SVL‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ‪ 18/3‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲرﺳﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ (3-6f‬و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ زادهﻫﺎي اواﻳﻞ ﺳﺎل‬

‫ﺟﺎري ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a-d :3-6‬ﺗﻨﻮع رﻧﮓ‪ (e ،‬رﻓﺘﺎر ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي و ‪ (f‬زادهﻫﺎي ﺳﺎل ﺟﺎري در ﮔﻮﻧﻪ ‪.Hyla savignyii‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-7‬رﻓﺘﺎر ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ در ﻻﺑﻼي ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪.‬‬

‫‪117‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﻣﺘﺪاد رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي داﺋﻤﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬درﺧﺘﭽﻪاي و درﺧﺘﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درون زﻣﻴﻦﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي آﺑﻲ‬

‫ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ رودﺧﺎﻧﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و زﻳﺮ ﻛﺸﺖ ﮔﻨﺪم ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﭘﻮﻧﻪ )‪ ،(Mentha longifolia‬ﺧﺮزﻫﺮه‬

‫)‪ ،(Nerium oleander‬ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ )‪ ،(Nasturtium officinale‬ﮔﺰ ﭘﺮﺷﺎﺧﻪ )‪،(Tamarix ramosissima‬‬

‫ﻗﻤﻴﺶ )‪ ،(Arundo donax‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻳﻮﻧﺠﻪ )‪ ،(Trifolium sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Plantago‬ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺪ )‪ ،(Salix‬ﻟﻮﻳﻲ )‪ ،(Typha domingensis‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻫﺰارﺧﺎر )‪ ،(Cousinia‬ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ‬

‫)‪ ،(Anthemis sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Brassica‬ﺑﻨﮕﺮو ﻳﺎ ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ )‪ (Vitex pseudonegundo‬و اﻋﻀﺎي‬

‫ﺗﻴﺮه ﻏﻼت )‪.(Graminae‬‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪ :‬ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﻜﺎرﮔﺮي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ‪ 36‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺟﻤﻊآوري و ﻣﻌﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ‪ stomach flushing‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻓﻘﻂ ‪ %50‬آنﻫﺎ واﺟﺪ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ در اﻳﻦ ‪ 18‬ﻣﻌﺪه ‪ 50‬ﻣﻮرد ﺑﻮد‪ .‬راﺳﺘﻪﻫﺎي‬

‫‪ ،Lepidoptera ،Hymenoptera ،Homoptera ،Diptera ،Diplopoda ،Coleoptera ،Aranea‬واﺟﺪ‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ 9 .‬ﻣﻮرد ﺗﻮده ﺟﻠﺒﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﻃﻲ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﺧﺎرج ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬راﺳﺘﻪ ‪ Hymenoptera‬ﺑﺎ ‪30‬‬

‫درﺻﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد )‪ 15‬ﻣﻮرد( و راﺳﺘﻪ ‪ Homoptera‬ﺑﺎ ‪ 2‬درﺻﺪ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد )‪ 1‬ﻣﻮرد( را ﺑﻪ ﺧﻮد‬

‫اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 4-5‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‪ :‬دوزﻳﺴﺘﺎن‪Bufo viridis ،Rana ridibunda :‬؛ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪،Laudakia nupta :‬‬

‫‪،Ablepharus panonicus ،Ophisops elegans ،Eublepharis angramainyu ،Trapelus lessonae‬‬

‫‪Pseudocyclophis ،Eryx jaculus ،Varanus griseus persicus ،Mabuya vittata ،Mabuya aurata‬‬

‫‪Walterinesia‬‬ ‫‪،Macrovipera lebetina ،Platyceps najadum ،Natrix tessellata ،persicus‬‬

‫‪morgani‬؛ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪Ciconia ،Otaurus stellaris ،Egretta garzetta ،Egara alba ،Ardea cinerea :‬‬

‫‪118‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪ ،ciconia‬و ‪Calidris temminckii‬؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‪،Mustela nivalis ،Paraechinus hypomelas :‬‬

‫‪.Meles meles ،Herpestes javanicus‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-5‬ﻧﺘﺎﻳﺞ آﻧﺎﻟﻴﺰ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪.‬‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Aranea‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪Coleoptera‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Diplopoda‬‬ ‫راﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﻲﻣﻬﺮﮔﺎن‬
‫‪12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Diptera‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Homoptera‬‬
‫‪30‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪Hymenoptera‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Lepidoptera‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪Algea‬‬ ‫ﻣﻮاد ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﺻﻴﺎدان‪ :‬از ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ‪،Macrovipera lebetina ،Natrix tessellata‬‬

‫‪،Otaurus stellaris ،Egretta garzetta ،Egara alba ،Ardea cinerea ،Walterinesia morgani‬‬

‫‪ ،Paraechinus hypomelas ،Ciconia ciconia‬و ‪ Herpestes javanicus‬را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ :skeletochronology‬در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ 18‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ از اﻃﺮاف ﺷﻬﺮ درهﺷﻬﺮ ﺟﻤﻊآوري‬

‫ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬اﻧﺪازه ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﻧﺪزاهﮔﻴﺮي و ﺛﺒﺖ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ‪ 35/79‬و‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎ ‪ 52/06‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ از ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج ﻃﻮل داﺷﺘﻨﺪ )ﺟﺪول ‪ .(3-6‬در ﺟﺪول ‪ 3-6‬ﺗﻌﺪاد‬

‫‪LAG‬ﻫﺎي ﺷﻤﺎرش ﺷﺪه ﺑﺮاي ﻫﺮ ‪ SVL‬اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎره ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺎ ‪SVL‬‬

‫‪ 34/11‬و ‪ 35/79‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام واﺟﺪ ‪ 3‬ﺧﻂ ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ )‪ (LAG‬و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 17‬ﺑﺎ ‪ SVL‬ﻣﻌﺎدل‬

‫‪ 52/06‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ واﺟﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺧﻂ ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ ‪ 12‬ﻣﻮرد ﺑﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-8‬ﺗﻌﺪاد ﺧﻄﻮط ﺗﻮﻗﻒ‬

‫رﺷﺪ )‪ (LAG‬را در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 12‬ﺑﺎ ‪ 42/05 SVL‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪119‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-6‬اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ‪LAG‬ﻫﺎ‬ ‫اﻧﺪازه ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ‪LAG‬ﻫﺎ‬ ‫اﻧﺪازه ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫‪7‬‬ ‫‪40/62‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪34/11‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪41/50‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪35/79‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪42/05‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪36/30‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪42/25‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪36/40‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪42/96‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪35/79‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪43/41‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪36/95‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪46/66‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪38/44‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪52/06‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪39/11‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪11‬‬ ‫‪52/06‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪39/78‬‬ ‫‪9‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-8‬ﺣﻀﻮر ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 5‬ﺧﻂ ﺗﻮﻗﻒ رﺷﺪ )‪ (LAG‬ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻠﺶ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪهاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ﺑﺎ ‪SVL‬‬

‫‪ 42/05‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ‪.‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن از اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﮔﻴﻼن‪ ،‬ﻣﺎزﻧﺪران‪ ،‬آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ و ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻛﺮدﺳﺘﺎن‪،‬‬

‫ﻛﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬اﻳﻼم‪ ،‬ﻫﻤﺪان‪ ،‬ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺎرس و ﻣﺮﻛﺰي از ارﺗﻔﺎع ‪ 350‬اﻟﻲ ‪ 1500‬ﻣﺘﺮ ﮔﺰارش ﮔﺮدﻳﺪه‬

‫اﺳﺖ )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪.(1385 ،‬‬

‫‪120‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در اﻣﺘﺪاد ﻧﻬﺮﻫﺎي آب داﺋﻤﻲ و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﺮه‪،‬‬

‫ﻋﻠﻲآﺑﺎد‪ ،‬ﺗﻨﮓﻗﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻨﮕﻪ ﺷﻤﺸﻪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺠﺎر‪ ،‬ﮔﺪار ﺧﻮش‪ ،‬ﺳﺮاب دره ﺷﻬﺮ‪ ،‬آﺑﺪاﻧﺎن‪ ،‬ﺷﻮرﻣﺎﻫﻲ‪ ،‬و دوﻳﺮج ﻫﺮ‬

‫ﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﭘﺮﺗﺮاﻛﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-9‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫درﺧﺘﻲ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-9‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ در اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪121‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Family Ranidae Gunther, 1858‬‬ ‫‪ -3-1-3‬ﺧﺎﻧﻮاده راﻧﻴﺪه ﮔﺎﻧﺜﺮ‪1858 ،‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪The True Frog :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ‬

‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده داراي ﻫﻔﺖ زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده )‪ (Zug, 2001‬و ﺣﺪود ‪ 500‬ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪ (1385 ،‬ﻛﻪ در‬

‫اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺮﺧﺎﻧﻮاده ‪ Raninae‬و دو ﺟﻨﺲ ‪ Rana‬و ‪ Euphlyctis‬وﺟﻮد دارد ) ‪Rastegar-Pouyani et‬‬

‫‪.(al., 2008‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ :‬در ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ ﺑﺠﺰ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮب ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Zug, 2001‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ :‬اﻳﻦ ﺗﺎﻛﺴﻮن ﻣﺘﻨﻮع از ﻟﺤﺎظ اﻧﺪازه ‪) SVL‬ﻃﻮل ﭘﻮزه ﺗﺎ ﻣﺨﺮج( از ‪ 15‬ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺗﺎ ‪300‬‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺠﻤﻪ راﻧﻴﺪﻫﺎ داراي اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﻛﺎﻣﻲ )‪ (palatine‬و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‪-‬آﻫﻴﺎﻧﻪاي‬

‫)‪ (frontoparietal‬زوج ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Zug, 2001‬ﻋﺼﺐ ﺻﻮرت )‪ (facial nerve‬از درون ﻣﻨﻔﺬ ﺷﻨﻮاﻳﻲ‬

‫ﺟﻠﻮﻳﻲ در ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻋﻘﺪهﻫﺎي )‪ (ganglia‬اﻋﺼﺎب ﺻﻮرت و ﺳﻪﺷﺎﺧﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﻋﻘﺪه ﭘﻴﺶﮔﻮﺷﻲ )‪ (prootic‬را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﺘﻮن ﻣﻬﺮه داراي ﻫﺸﺖ ﻣﻬﺮه ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ‬

‫ﻫﻮﻟﻮﻛﻮردال )‪ (holochordal‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﮕﻲ ﭘﺮوﺳﻠﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﺰ آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮه ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ‬

‫ﺳﻄﺢ دوﻛﺎو اﺳﺖ‪ .‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﺧﺎﺟﻲ اﺳﺘﻮاﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﻳﻮروﺳﺘﻴﻞ‬

‫)‪ (urostyle‬ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي دوﻛﻮﻧﺪﻳﻠﻲ )‪ (bicondylar‬دارﻧﺪ‪ .‬اﻓﺮادي ﻛﻪ دﮔﺮدﻳﺴﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻓﺎﻗﺪ دﻧﺪه‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﭘﺸﺘﻲ ﺑﺮ روي ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﻴﺶﺧﺎﺟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺳﻴﻨﻪاي ‪ ،firmisternal‬ﻧﺪرﺗﺎً ‪،pseudoarsiferal‬‬

‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻨﺎغ واﺿﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي درﺷﺖﻧﻲ و ﻧﺎزكﻧﻲ در اﻧﺘﻬﺎي ﻗﺪاﻣﻲ و ﺧﻠﻔﻲ در ﻫﻢ ادﻏﺎم‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺖ و ﺑﻨﺪ ﻣﺎﻗﺒﻞ آﺧﺮ ﻏﻀﺮوف اﺿﺎﻓﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻧﺘﻬﺎي ﺑﻨﺪﻫﺎي آﺧﺮ‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﻳﺎ ‪T‬ﺷﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﻻروﻫﺎ داراي اﺟﺰاي دﻫﺎﻧﻲ ﻛﺮاﺗﻴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺗﺎﻗﻚﻫﺎي آﺑﺸﺸﻲ‬

‫ﭼﭗ و راﺳﺖ در ﭘﺸﺖ ﻗﻠﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه و از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﻚ ﺳﻮراخ ﺗﻨﻔﺴﻲ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻗﺴﻤﺖ‬

‫ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺑﺪن ﺑﻪ ﺧﺎرج راه ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪122‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Genus Rana Linnaeus, 1758‬‬ ‫‪ -3-1-3-1‬ﺟﻨﺲ راﻧﺎ ﻟﻴﻨﻪ‪1758 ،‬‬

‫‪Rana temporaria Linnaeus, 1758‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪:‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬در ﺟﻨﺲ ‪ Rana‬زﺑﺎن واﺟﺪ ﺷﻜﺎف ﻋﻤﻴﻖ و از ﺑﺨﺶ ﺧﻠﻔﻲ آزاد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ روي اﺳﺘﺨﻮان‬

‫ﺗﻴﻐﻪاي ﻳﺎ ‪ vomerine‬دﻧﺪان وﺟﻮد دارد‪ .‬آرواره ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ واﺟﺪ دﻧﺪان اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدﻣﻚ ﭼﺸﻢ اﻓﻘﻲ‪ ،‬و ﭘﺮده‬

‫ﮔﻮش روﺑﺎز ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺟﻨﺎغ ﺳﻴﻨﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﭘﺮده اﻣﺎ‬

‫اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎ ﭘﺮدهدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﺮهﻫﺎ دﻳﭙﻠﻮﻳﻠﻮس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﮕﺸﺘﺎن دﻳﺴﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻬﻦ‬

‫ﻧﺸﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬زواﺋﺪ ﻋﺮﺿﻲ ﻣﻬﺮه ﺧﺎﺟﻲ ﭘﻬﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪Rana macrocnemis‬‬ ‫از ﺟﻨﺲ ‪ Rana‬ﺳﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪،Rana camerani Boulenger, 1886‬‬

‫‪ ،pseudodalmatina Eiselt & Schmidtler, 1971‬و ‪Rana (Pelophylax) ridibunda ridibunda‬‬

‫‪ Pallas 1771‬در اﻳﺮان وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪ ‪ R. ridibunda‬ﻃﻲ اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ از اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺎﻻس‪Rana ridibunda ridibunda Pallas, 1771 1771 ،‬‬ ‫‪ -3-1-3-1-1‬راﻧﺎ رﻳﺪﻳﺒﻮﻧﺪا رﻳﺪﻳﺒﻮﻧﺪا‬

‫ﻣﺤﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪ :‬روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺣﻞ ﺷﻤﺎﻟﻲ درﻳﺎي ﺧﺰر‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪Rana caucasica Pallas, 1814.‬‬

‫‪Rana ridibunda ridibunda Mertens, 1925.‬‬
‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Marshfrog or Laughing Frog :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻮﻧﻪ‪ :‬ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺧﻠﻔﻲ ‪ 1/53‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل ‪ SVL‬و ‪ 2/88‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻃﻮل اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ‬

‫ﻗﺪاﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 3-7‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ واﺟﺪ ﭼﻴﻦﻫﺎي‬

‫ﭘﺸﺘﻲ ﺟﺎﻧﺒﻲ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ در دو ﻃﺮف ﺑﺪن اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻃﻮﻟﻲ ﻣﻬﺮهاي روﺷﻦ وﺟﻮد‬

‫دارد‪ .‬ﺑﺪن ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺗﺎ زﻳﺘﻮﻧﻲ و ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺗﻴﺮه ﻳﺎ ﺳﺒﺰ ﺗﻴﺮه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﻄﺢ‬

‫‪123‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫زﻳﺮﻳﻦ ﺑﺪن ﺑﻪ رﻧﮓ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪ ﭼﺮﻛﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻌﺪادي ﻟﻜﻪ ﻳﺎ ﻧﻘﺎط ﺳﻴﺎه ﻳﺎ ﺑﺪون آنﻫﺎ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دو ﻃﺮف اﻧﺘﻬﺎي ﺷﻜﺎف دﻫﺎﻧﻲ ﻧﺮﻫﺎ درﺳﺖ در زﻳﺮ ﭘﺮده ﺻﻤﺎخ ﻛﻴﺴﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﺻﻮت‬

‫وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻮع رﻧﮓ وﺟﻮد دارد )ﺷﻜﻞ ‪.(3-10‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ ،b ،a :3-10‬و ‪ ،c‬ﺗﻨﻮع در رﻧﮓ و اﻟﮕﻮي ﺑﺪن در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ؛ ‪ ،d‬وﺟﻮد ﭘﻴﻨﻪ ﺑﺮ روي اﻧﮕﺸﺖ ﺷﺴﺖ در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫ﻧﺮ در ﻓﺼﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ؛ ‪ ،e‬وﺟﻮد ﭘﺮدهﻫﺎي ﺑﻴﻦ اﻧﮕﺸﺘﻲ در اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ؛ ‪ ،f‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ ﻧﺮ در ﺣﻴﻦ آوازﺧﻮاﻧﻲ و‬

‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻴﺴﻪ ﺻﻮﺗﻲ‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در درون و ﺣﺎﺷﻴﻪ آبﻫﺎي داﺋﻤﻲ راﻛﺪ و روان زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫دوزﻳﺴﺖ ﺑﺮ روي ﺧﺸﻜﻲﻫﺎي ﻣﺮﻃﻮب ﻛﻨﺎر آبﻫﺎ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺣﺴﺎس ﺧﻄﺮ ﺑﻪ درون آب‬

‫ﻣﻲﺟﻬﺪ‪ .‬روش ﺿﺪﺷﻜﺎرﮔﺮي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ وﺟﻮد دارد ﺷﻴﺮﺟﻪ زدن ﺑﻪ درون ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﻲ ﻳﺎ‬

‫ﻣﺨﻔﻲ ﺷﺪن در زﻳﺮ ﺟﻠﺒﻚﻫﺎي ﻛﻒ آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺷﻜﺎرﮔﺮي اﻳﻦ دوزﻳﺴﺖ ﺑﺮ ﻧﺸﺴﺘﻦ و اﻧﺘﻈﺎر‬

‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻜﺎر ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺸﻲ آن را ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زادآوري‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر )ﻓﺮوردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬﺸﺖ( ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻓﺮد ﻧﺮ در ﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪه و‬

‫ﺷﺮوع ﺑﻪ آوازﺧﻮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-11‬در ﺣﻴﻦ ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﻓﺮد ﻧﺮ ﺑﺮ روي ﭘﺸﺖ ﻓﺮد ﻣﺎده ﻗﺮار‬

‫‪124‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺖﻫﺎي ﺧﻮد را از زﻳﺮﺑﻐﻞ ﻓﺮد ﻣﺎده رد ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﺟﺴﺎم ﭘﻴﻨﻪاي اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻳﺮﻳﻦ‬

‫ﺑﺪن آن ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻤﻞ درون آب ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮد ﻧﺮ و ﻣﺎده ﮔﺎﻣﺖﻫﺎي ﺧﻮد را‬

‫درون آب رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﻋﻤﻞ ﻟﻘﺎح در ﺧﺎرج از ﺑﺪن و داﺧﻞ آب ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻣﻴﺎﻧﻪﻫﺎي ﻓﺼﻞ‬

‫ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ ﺑﻪ ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﻓﺮو ﻣﻲرود‪ .‬اﻳﻦ دوزﻳﺴﺖ ﺧﻮد را درون ﮔﻞ و ﻻي ﻛﻒ آب‬

‫ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده و ﺗﺎ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺷﺪن ﺷﺮاﻳﻂ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن‬

‫ﻣﺼﺮف ذﺧﻴﺮه ﭼﺮﺑﻲ ﺑﺪن و ﺗﻐﻴﻴﺮات دﻣﺎﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻇﻬﻮر ﻣﺠﺪد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-7‬ﺟﺪول آﻧﺎﻟﻴﺰ ‪ ANOVA‬ﺑﺮاي ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ‪ .Rana ridibunda ridibunda‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ‬

‫ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲداري در ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻧﺮﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ در ﻣﺎدهﻫﺎ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺖ‬ ‫ﺻﻔﺎت‬
‫‪ 0/05‬درﺻﺪ‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٦٧/١٦± 0/52‬‬ ‫‪٧٨/٣٦± 1‬‬ ‫‪٧٢/٧٦± 0/73‬‬ ‫‪SVL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪١٠٣/٣٣± 0/78‬‬ ‫‪١٢٠/١٤± 1/39‬‬ ‫‪١١١/٧٣± 1/05‬‬ ‫‪LHL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٣٦/٢٧± 0/29‬‬ ‫‪٤١/١٢± 0/52‬‬ ‫‪٣٨/٦٩± 0/36‬‬ ‫‪LFL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٣٠/٣٦± 0/32‬‬ ‫‪٣٦/٠٤± 0/49‬‬ ‫‪٣٣/٢± 0/38‬‬ ‫‪FHL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪١٨/٨٠± 0/16‬‬ ‫‪٢١/٢٧± 0/28‬‬ ‫‪٢٠/٠٣± 0/2‬‬ ‫‪HL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٢٣/١٢± 0/19‬‬ ‫‪٢٦/٥٢± 0/35‬‬ ‫‪٢٤/٨٢± 0/25‬‬ ‫‪HW‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٣/٣٣± 0/05‬‬ ‫‪٣/٩٤± 0/07‬‬ ‫‪٣/٣٣± 0/06‬‬ ‫‪EEL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪١٠/٥٠± 0/09‬‬ ‫‪١٢/٢٩± 0/28‬‬ ‫‪١١/٣٩± 0/18‬‬ ‫‪SEL‬‬

‫‪0/002‬‬ ‫‪٤/٨٢± 0/08‬‬ ‫‪٥/١٩± 0/07‬‬ ‫‪٥/٠٠± 0/05‬‬ ‫‪ELW‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٣/٩٧± 0/04‬‬ ‫‪٤/٤٧± 0/05‬‬ ‫‪٤/٢٢± 0/03‬‬ ‫‪NNL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪٤/٧٤± 0/06‬‬ ‫‪٥/٤٥± 0/07‬‬ ‫‪٥/٠٩± 0/05‬‬ ‫‪TL‬‬

‫‪0/000‬‬ ‫‪١٨/٥٤± 0/17‬‬ ‫‪٢١/١٣± 0/20‬‬ ‫‪١٩/٨٣± 0/17‬‬ ‫‪L4T‬‬

‫‪125‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-11‬ﻣﺤﻞ ﺗﺠﻤﻊ و آوازﺧﻮاﻧﻲ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪﻫﺎي ﻣﺮداﺑﻲ ﻧﺮ در ﻓﺼﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-12‬ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ‪.‬‬

‫‪126‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﻣﺘﺪاد آبﻫﺎي روان و راﻛﺪ داﺋﻤﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬درﺧﺘﭽﻪاي و درﺧﺘﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-12‬از ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫ﻣﻮﺟﻮد در زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﮔﺮدﻳﺪ‪ :‬ﭘﻮﻧﻪ )‪ ،(Mentha longifolia‬ﺧﺮزﻫﺮه‬

‫)‪ ،(Nerium oleander‬ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ )‪ ،(Nasturtium officinale‬ﮔﺰ ﭘﺮﺷﺎﺧﻪ )‪،(Tamarix ramosissima‬‬

‫ﻗﻤﻴﺶ )‪ ،(Arundo donax‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻳﻮﻧﺠﻪ )‪ ،(Trifolium sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Plantago‬ﮔﻮﻧﻪ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺪ )‪ ،(Salix‬ﻟﻮﻳﻲ )‪ ،(Typha domingensis‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻫﺰارﺧﺎر )‪ ،(Cousinia‬ﺑﺎﺑﻮﻧﻪ‬

‫)‪ ،(Anthemis sp.‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Brassica‬ﺑﻨﮕﺮو ﻳﺎ ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ )‪ (Vitex pseudonegundo‬و اﻋﻀﺎي‬

‫ﺗﻴﺮه ﻏﻼت )‪.(Graminae‬‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‪ :‬ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻘﺶ ﺷﻜﺎرﮔﺮي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ ﺗﻌﺪاد ‪ 81‬ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي درهﺷﻬﺮ‬

‫و آﺑﺪاﻧﺎن ﺟﻤﻊآوري و ﻣﻌﺪه آنﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ‪ stomach flushing‬ﺗﺨﻠﻴﻪ ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺴﺘﺸﻮي‬

‫ﻣﻌﺪه ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﺗﻌﺪاد ‪ 81‬ﻣﻌﺪه ‪ 14‬ﻣﻮرد ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﺰﻳﻨﻪ ﻏﺬاﻳﻲ و ﻣﺎﺑﻘﻲ آنﻫﺎ )‪67‬‬

‫ﻣﻮرد( ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت داراي ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﻛﻞ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‬

‫در اﻳﻦ ‪ 67‬ﻣﻌﺪه ‪ 163‬ﻣﻮرد ﺑﻮد‪ .‬راﺳﺘﻪﻫﺎي ‪،Diptera ،Crustacea ،Coleoptera ،Blattaria ،Aranea‬‬

‫‪،Nematoda ،Mantodea ،Lepidoptera ،Hymenoptera ،Homoptera ،Hemiptera ،Gastropoda‬‬

‫‪ Scorpionida ،Orthoptera ،Neuroptera‬از ﺑﻲﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ردهﻫﺎي ‪ Amphibia‬و ‪ Pisces‬از ﻣﻬﺮهداران و‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺮﻏﺬاﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه و ﻳﻮﻧﻮﻟﻴﺖ ﻃﻲ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬راﺳﺘﻪ ‪ Diptera‬ﺑﺎ‬

‫‪ 19/01‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ و راﺳﺘﻪﻫﺎي ‪ Neuroptera ،Nematoda ،Hemiptera‬و ‪ Scorpionida‬ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎ ‪0/61‬‬

‫ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ درﺻﺪ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬ﺟﺪول ‪ 3-8‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ را اراﺋﻪ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‪ :‬دوزﻳﺴﺘﺎن‪B. luristanicus ،Bufo viridis ،Hyla savignyii :‬؛ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن‪:‬‬

‫‪،Ophisops elegans ،Eublepharis angramainyu ،Trapelus lessonae ،Laudakia nupta‬‬

‫‪Eryx ،Varanus griseus persicus ،Mabuya vittata ،Mabuya aurata ،Ablepharus panonicus‬‬

‫‪127‬‬
  ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

Macrovipera ،Platyceps najadum ،Natrix tessellata ،Pseudocyclophis persicus ،jaculus

،Egretta garzetta ،Egara alba ،Ardea cinerea :‫؛ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬Walterinesia morgani ،lebetina

،Paraechinus hypomelas :‫؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران‬Calidris temminckii ،Ciconia ciconia ،Otaurus stellaris

.Meles meles ،Herpestes javanicus ،Mustela nivalis

.‫ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ‬:3-8 ‫ﺟﺪول‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد‬
15 24 Aranea
1/2 2 Blattaria
11/65 19 Coleoptera
1/84 3 Crustacea
19/01 31 Diptera
4/6 7 Gastropoda
0/61 1 Hemiptera ‫راﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﻲﻣﻬﺮﮔﺎن‬
1/22 2 Homoptera
17/8 29 Hymenoptera
1/27 2 Lepidoptera
1/27 2 Mantodea
0/61 1 Nematoda
0/61 1 Neuroptera
9/81 16 Orthoptera
0/61 1 Scorpionida
10/43 17 Amphibia ‫ردهﻫﺎي ﻣﻬﺮهداران‬
2/45 4 Pisces
‫ ﻋﺪد‬20 ‫ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه‬ ‫ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‬
‫ ﺗﻜﻪ ﻛﻮﭼﻚ‬1 ‫ﻳﻮﻧﻮﻟﻴﺖ‬

،Macrovipera lebetina ،Natrix tessellata ‫ از ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان‬:‫ﺻﻴﺎدان‬

،Otaurus stellaris ،Egretta garzetta ،Egara alba ،Ardea cinerea ،Walterinesia morgani

.‫ را ذﻛﺮ ﻧﻤﻮد‬Herpestes javanicus ‫ و‬،Paraechinus hypomelas ،Ciconia ciconia

128
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‪ :‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در ﺗﻤﺎم اﻳﺮان ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي اﺳﺘﺎن ﺳﻴﺴﺘﺎن و ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎﻻً در‬

‫ﻛﻮﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد )ﺑﻠﻮچ و ﻛﻤﻲ‪.(1385 ،‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ :‬ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در اﻣﺘﺪاد آﺑﻬﺎي داﺋﻤﻲ راﻛﺪ و روان در ﺗﻤﺎم‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-13‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎزدﻳﺪ ﺷﺪه و ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ را در اﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲ‪-‬‬

‫دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-13‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪129‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪ -3-2‬راﺳﺘﻪ ﻻكﭘﺸﺘﺎن‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي اﻣﺮوزي ﺗﻌﺪاد ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﺘﻮﺳﻄﻲ )ﺑﻴﺶ از ‪ (285‬ﮔﻮﻧﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬و از اﻳﻨﺮو در ﻫﻤﻪﺟﺎي‬

‫دﻧﻴﺎ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺳﺮد ﺗﺎ ﻧﻮاﺣﻲ ﮔﺮﻣﺴﻴﺮي ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ راﺳﺘﻪ از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن از ﻟﺤﺎظ ﺑﻮمﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و‬

‫رﻳﺨﺘﻲ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮده و ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻏﻮلﭘﻴﻜﺮ ﺧﺸﻜﻲزي و درﻳﺎﻳﻲ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﺗﻮﻟﻪ آبﺷﻴﺮﻳﻦزي و‬

‫ﺧﺸﻜﻲزي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻﻛﭙﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻄﺌﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از از‬

‫آنﻫﺎ واﺟﺪ ﭼﺮﺧﻪ ﺣﻴﺎت ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻮغ دﻳﺮرس‪ ،‬و ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﭼﺮﺧﻪ ﺣﻴﺎت اﻛﻨﻮن آنﻫﺎ را در‬

‫دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎن اداره ﻣﻲﺷﻮد در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و‬

‫ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎ در ﺣﺎل ﻛﺎﻫﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻧﻘﺮاض ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻻكﭘﺸﺘﺎن )‪ (Testudines‬ﺗﺎﻧﻚﻫﺎي ﺧﺰﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ زرهدار ﺷﺪه‪ ،‬و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﺮ و‬

‫ﮔﺮدن‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ و دم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﻗﺺ ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ داﺧﻞ زره ﺑﻜﺸﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﭼﻬﺎرﭘﺎي دﻳﮕﺮي‬

‫واﺟﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﻔﻈﻪاي ﻛﻪ ﻛﻤﺮﺑﻨﺪﻫﺎي ﺳﻴﻨﻪاي و ﻟﮕﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﻳﺎ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻪ درون آن ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﭘﻮﺳﺘﻪ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎراﭘﺎس‪ ،‬از اﺗﺼﺎل ﻫﺸﺖ ﻣﻬﺮه ﺗﻨﻪاي و دﻧﺪهﻫﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﻪاي از اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻮﺳﺘﻲ‬

‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺗﺤﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﺮون‪ ،‬از اﻟﺤﺎق ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺟﻨﺎغ ﺳﻴﻨﻪ و ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﺳﻴﻨﻪاي ﺑﺎ‬

‫اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﭘﻮﺳﺘﻲ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻮﺳﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺎﻛﺴﻮنﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲزي و‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي ﺑﺮﻛﻪاي ﻗﻮي و زﻣﺨﺖ اﺳﺖ و ﻣﻨﺎﻓﺬ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺮاي ﺧﺮوج ﺳﺮ و زواﺋﺪ ﺑﺪﻧﻲ دارد‪ .‬در ﺳﺎﻳﺮ‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي درﻳﺎﻳﻲ ﭘﺸﺖ ﭼﺮﻣﻲ و ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي ﻧﺮم ﭘﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬ﻻك داراي ﻣﻌﻤﺎري ﻇﺮﻳﻔﻲ‬

‫اﺳﺖ و ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ آن ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻳﺎ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮدن‪ ،‬ﺧﻮاه ﻃﻮﻳﻞ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﻧﻌﻄﺎف‬

‫ﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و در ﺗﻤﺎم ﻻكﭘﺸﺘﺎن از ﻫﺸﺖ ﻣﻬﺮه ﮔﺮدﻧﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻻﻛﭙﺸﺘﺎن اﻣﺮوزي ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫ﺣﺮﻛﺖ ﻳﺎ اﻟﮕﻮي ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﻲ ﺳﺮ ﺑﻪ درون ﻻك ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ Pleurodira .‬ﻳﺎ ﻻكﭘﺸﺖ‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﮔﺮدن ﻛﻨﺎري و ‪ Cryptodira‬ﻳﺎ ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﮔﺮدن ﻣﺨﻔﻲ‪.‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺗﺨﻢﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺨﻢﻫﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﻐﻴﺮ و از ﻳﻚ ﺗﺎ ﺻﺪﻫﺎ ﺗﺨﻢ در ﺗﻐﻴﻴﺮ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﺗﺨﻢﻫﺎ در ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﺑﺪن ﻣﺎده ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻣﺜﺒﺖ دارد‪ .‬ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ ﻳﻚ‬

‫‪130‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﻳﺎ دو ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻳﻚ دوﺟﻴﻦ ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖﻫﺎ ﻳﻚ رﻓﺘﺎر ﺣﻔﺮ ﻻﻧﻪ ﻛﻠﻴﺸﻪاي دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺤﻔﻈﻪﻫﺎي ﺗﺨﻢ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ ﺣﻔﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺣﻔﺮه ﻓﻼﺳﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ را اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده و ﻋﻤﻖ آن ﺑﻪ اﻧﺪازهاي‬

‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻪ آن ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﻟﻘﺎح داﺧﻠﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻻك ﺑﺪن را در ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ درﺑﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻧﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺧﻮد را روي رأس ﻛﺎراﭘﺎس ﻣﺎده ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺎﻃﺮهآﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Family Testudinidea Batsch 1788‬‬ ‫‪ -3-2-1‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺴﺘﻮدﻳﻨﻴﺪه ﺑﺎﺗﺶ‪1788 ،‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Tortoises :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺧﺸﻜﻲزي‬

‫اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده داراي ‪ 11‬ﺟﻨﺲ و ﺑﻴﺶ از ‪ 45‬ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Zug, 2001‬در اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺲ ‪Testudo‬‬

‫‪ Linnaeus, 1758‬ﺑﺎ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Rastegar-Pouyani et al., 2008‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ :‬ﺟﻨﻮب آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺎ ﺟﻨﻮب آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ اروﭘﺎﻳﻲ‪-‬آﻓﺮﻳﻘﺎﻳﻲ اﻃﺮاف ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪ ﺗﺎ‬

‫اﻳﻨﺪوﻣﺎﻟﺰﻳﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺎره آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﺻﺤﺎرا ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺎداﮔﺎﺳﻜﺎر‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﺰاﻳﺮ اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻲ‬

‫)‪.(Zug, 2001‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ :‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ )‪ ،(Malacochersus tornieri‬ﺗﻤﺎم ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده‬

‫واﺟﺪ ﻻكﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻛﺎﻣﻼً ﮔﻨﺒﺪي ﺷﻜﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻫﻤﮕﻲ داراي اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﻋﻘﺒﻲ ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن آرواره ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ‪ trochlear‬ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮد و‬

‫درون ﻳﻚ ﻛﭙﺴﻮل ‪ synovial‬اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪ Epipterygoid .‬در ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺣﻀﻮر دارد؛ ﻣﺠﺮاي ﻛﺎروﺗﻴﺪ‬

‫دروﻧﻲ در اﺳﺘﺨﻮان ‪ pterygoid‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و اﺳﺘﺨﻮان آﻫﻴﺎﻧﻪاي اﻣﺎ ﻧﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺸﺖ ﭼﺸﻤﻲ ﺑﺎ‬

‫‪131‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﻟﻜﻮار ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺼﺐ ﺻﻮرت ﻓﺎﻗﺪ ﺷﺎﺧﻪ آروارهاي‪-‬ﻻﻣﻲ )‪(hyomandibular‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺰوﭘﻼﺳﺘﺮون اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺎﺋﻞﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﺮوﻧﻲ )‪ (plastral buttresses‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻜﻤﻲ‬

‫ﺑﺎ دﻧﺪهﻫﺎي ﻛﺎراﭘﺎس ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻛﺎراﭘﺎس واﺟﺪ ‪ 11‬ﺟﻔﺖ ﻻك ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺷﻜﺎفدار و ﻳﻚ ﻻك‬

‫ﮔﺮدﻧﻲ ﻓﺎﻗﺪ زاﺋﺪه ‪ costiform‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮدن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮدي ﺑﻪ درون ﻻك ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ‬

‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ در ﺳﻄﺢ ﻣﻔﺼﻠﻲ اوﻟﻴﻦ ﻣﻬﺮه ﺳﻴﻨﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺪاﻣﻲ‪-‬ﺷﻜﻤﻲ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ‬

‫ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻬﺮهاي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻬﺮه ﺳﻴﻨﻪاي دﻫﻢ از ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﺧﺎﺟﻲ و ﻣﻬﺮهﻫﺎي‬

‫ﭘﺮوﺳﻠﻮس دﻣﻲ‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻟﮕﻨﻲ ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ﺳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﭘﻼﺳﺘﺮون دارد‪ ،‬و اﺳﺘﺨﻮان ﺗﻬﻴﮕﺎﻫﻲ ﻓﺎﻗﺪ زاﺋﺪه‬

‫‪ thelical‬اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﻳﻮﺗﺎﻳﭗ آنﻫﺎ ‪ 2N=52‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪Genus Testudo Linnaeus, 1758‬‬ ‫‪ -3-2-1-1‬ﺟﻨﺲ ﺗﺴﺘﻮدو ﻟﻴﻨﻪ‪1758 ،‬‬

‫‪Testudo graeca Linnaeus, 1758‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪:‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬ﻛﺎراﭘﺎس ﻓﺎﻗﺪ ﻟﻮﻻي ﺧﻠﻔﻲ اﺳﺖ؛ ﺳﭙﺮﻫﺎي زﻳﺮﺣﺎﺷﻴﻪاي )‪ (submarginals‬وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ؛‬

‫ﭘﻼﺳﺘﺮون ﻓﺎﻗﺪ ﻳﺎ واﺟﺪ ﻟﻮﻻﺳﺖ و در ﺻﻮرت وﺟﻮد‪ ،‬ﻟﻮﻻ ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺮﻫﺎي راﻧﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ﻗﺮار دارد؛ ﻛﺎراﭘﺎس‬

‫داراي اﺳﺘﺨﻮان زﻳﺎدي اﺳﺖ و در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﺧﻮد ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﺳﭙﺮﻫﺎي ﮔﻠﻮﻳﻲ زوج ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ؛ اﺳﺘﺨﻮان‬

‫ﻣﺎﮔﺰﻳﻼ واﺟﺪ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ؛ دم ﭘﻬﻦﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ؛ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻴﺶآرواره )‪ (premaxilla‬ﻓﺎﻗﺪ‬

‫ﺣﺎﺷﻴﻪ اﺳﺖ؛ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻋﻘﺒﻲ ﻓﻴﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﺪون ﭘﺮده؛ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ واﺟﺪ ﭼﻬﺎر‬

‫ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﭼﻨﮕﺎل‪.‬‬

‫‪ -3-2-1-1-1‬ﺗﺴﺘﻮدو ﮔﺮاﻛﺎﺑﻮﻛﺴﺘﻮﻧﻲ ﺑﻼﻧﺠﺮ‪1921 ،‬‬

‫‪Testudo graeca buxtoni Boulenger, 1921‬‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪132‬‬
 ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Testudo graeca Linnaeus 1758‬‬

‫‪Testudo pusilla Linnaeus 1758‬‬
‫‪Testudo ibera — Boulenger 1836‬‬
‫‪Testudo graeca armeniaca Chkhikvadze & Bakradse 1991‬‬
‫‪Testudo zarudnyi — Perälä 2001‬‬
‫‪Testudo graeca zarudnyi — Pieh & Philippen 2007‬‬
‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Spur –thighed tortoise :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬ﻛﺎراﭘﺎس ﮔﺮد و ﮔﻨﺒﺪي ﺷﻜﻞ )ﺣﺪاﻛﺜﺮ ‪ 30‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ(؛ ﻣﺮﺗﻔﻊﺗﺮﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﻛﺎراﭘﺎس در ﻧﺎﺣﻴﻪ‬

‫ﻣﺮﻛﺰي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎرهﻫﺎي آن داراي ﺷﻴﺐ ﺗﻨﺪي اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮل آن ﺑﻴﺶ از ﻋﺮض‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ﭘﺸﺘﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﭘﻬﻦ‪،‬‬

‫ﺳﭙﺮﻫﺎي ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺨﺶ ﭘﺸﺘﻲ اﻧﺪﻛﻲ ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﻬﻦ ﺷﺪه؛ ﺷﻜﺎف ﮔﺮدﻧﻲ ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﻟﺒﻪﻫﺎي ﻋﻘﺒﻲ ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ‬

‫ﭘﻬﻦ ﺷﺪه و اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻀﺮس؛ ﺳﭙﺮ ﮔﺮدﻧﻲ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺎرﻳﻚ‪ ،‬و ﺳﭙﺮﻫﺎي ﻣﻬﺮههاي ﭘﻬﻦﺗﺮﻧﺪ؛ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﺳﭙﺮ‬

‫ﻣﻬﺮهاي ﭘﻬﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺎرﻳﻚﺗﺮ از ﻣﻬﺮهاي ﭼﻬﺎرم؛ ﻳﺎزده ﺳﭙﺮ ﺣﺎﺷﻴﻪاي در ﻫﺮ ﻃﺮف ﻛﺎراﭘﺎس‪ ،‬ﻳﻚ‬

‫ﺳﭙﺮ ﻓﻮقدﻣﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻘﺴﻢ‪ .‬رﻧﮓ ﻛﺎراﭘﺎس زرد ﺗﺎ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﺎلﻫﺎي ﺳﻴﺎه ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاﻳﻲ ﺗﻴﺮه ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻼً‬

‫ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻳﺎ ﺳﻴﺎه؛ ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون در اﻓﺮاد ﺑﺎﻟﻎ واﺟﺪ ﻟﻮﻻي ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ‬

‫ﺑﻴﻦ ﺳﭙﺮ ﺷﻜﻤﻲ و راﻧﻲ اﺳﺖ؛ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻨﺞ ﭼﻨﮕﺎل در اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻗﺪاﻣﻲ؛ ﺳﭙﺮ ﻓﻮق دﻣﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻨﻔﺮد؛‬

‫ﺗﻮﺑﺮﻛﻮلﻫﺎي ﻣﺨﺮوﻃﻲ ﺑﺰرگ در ﺑﺨﺶ ﭘﺸﺘﻲ ران وﺟﻮد دارد؛ ﺳﻪ اﻟﻲ ﺷﺶ ردﻳﻒ از ﻓﻠﺲﻫﺎي ﺑﺰرگ در‬

‫ﺳﻄﺢ ﻗﺪاﻣﻲ اﻧﺪام ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺟﻠﻮﻳﻲ؛ دم داراي ﻓﻠﺲ ﺑﺰرگ ﺷﺎﺧﻲ؛ ﺳﺮ ﺑﻪ رﻧﮓ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻳﺎ ﺑﺮﻧﺰه‬

‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد اﻓﺮاد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ده ﻋﺪد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻛﻢ ﺑﻮدن آنﻫﺎ از اﻧﺠﺎم‬

‫آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي آﻣﺎري ﺧﻮدداري ﮔﺮدﻳﺪ و ﺻﺮﻓﺎ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﺟﺪول ‪ 3-9‬اراﺋﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ 3-14‬ﻧﻤﺎي ﭘﺸﺘﻲ و ﺷﻜﻤﻲ ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3-9‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺷﺪه در ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار‪.‬‬

‫‪WT‬‬ ‫‪AGE‬‬ ‫‪NW‬‬ ‫‪NL‬‬ ‫‪ASL‬‬ ‫‪FSL‬‬ ‫‪ABSL‬‬ ‫‪PSL‬‬ ‫‪HSL‬‬ ‫‪GSL‬‬ ‫‪PL‬‬ ‫‪CW6M‬‬ ‫‪CW‬‬ ‫‪SCL‬‬ ‫ﺻﻔﺖ‬

‫‪2182/5‬‬ ‫‪16/2‬‬ ‫‪10/8‬‬ ‫‪15/16‬‬ ‫‪36/6‬‬ ‫‪21/24‬‬ ‫‪68/78‬‬ ‫‪10/02‬‬ ‫‪27/4‬‬ ‫‪24/6‬‬ ‫‪195/17‬‬ ‫‪153/84‬‬ ‫‪165/6‬‬ ‫‪222‬‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ‬

‫‪133‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a :3-14‬ﻧﻤﺎي ﭘﺸﺘﻲ‪ -‬ﺟﺎﻧﺒﻲ و ‪ (b‬ﻧﻤﺎي ﺷﻜﻤﻲ در ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬ﻻﻛﭙﺸﺖ ‪ spur-thighed‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺑﻴﺪار ﺷﺪن از ﺧﻮاب زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬

‫ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي دارد‪ .‬ﻧﺮﻫﺎ ﺑﺎ اﺷﺘﻴﺎق ﻣﺎدهﻫﺎ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دور آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ آنﻫﺎ را‬

‫ﮔﺎز ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻻك ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻻك آنﻫﺎ ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آنﻫﺎ ﺳﻮار ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﻃﻮل‬

‫ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي ﻧﺮ دﻫﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﺑﺎن ﺳﺮخ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داده و ﺻﺪاي ﺟﻴﻎ ﻣﺎﻧﻨﺪي از ﺧﻮد ﺧﺎرج‬

‫ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﻜﻞ‪ .(3-15‬ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﺎده در اﻳﻦ ﻣﺪت ﺳﺎﻛﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﺟﻠﻮﻳﻲ ﻣﺤﻜﻢ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-15‬ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار در ﺣﺎل ﺟﻔﺖﮔﻴﺮي‪.‬‬

‫‪134‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار در ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﺑﻠﻮط اﺳﺘﺎن ﻛﻪ داراي ﺧﺎك ﻏﻨﻲ و‬

‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺮﭘﺸﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺷﻜﻞ‪ .(3-16‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻮط )‪ ،(Quercus brantii‬زاﻟﺰاﻟﻚ )‪ ،(Crataegus azarallus‬ﻛﻴﻜﻢ ) ‪Acer‬‬

‫‪ ،(monspessullanum‬ﺗﺎج ﺧﺮوس ﮔﺴﺘﺮده )‪ ،(Amaranthus blitoides‬ﭘﺮ ﺳﻴﺎوش ) ‪Adianthum‬‬

‫‪ ،(capillus veneris‬ﮔﻞ ﮔﺎوزﺑﺎن اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﻳﻲ )‪ ،(Echium italicum‬زﻧﮕﻮﻟﻪاي ﻧﻮكدار ) ‪Onosma‬‬

‫‪ ،(rostellatum‬ﮔﻞﮔﻨﺪم ﺧﺮمآﺑﺎدي )‪ ،(Centaurea koeieana‬ﻫﺰارﺧﺎر ﺧﻮﺷﻪاي ) ‪Cousinia‬‬

‫‪ ،(haussknehtii‬ﺳﺮزﻧﮕﻲ ﻛﭙﻪ ﺑﺎرﻳﻚ )‪ ،(Codoncephalum stenocalathium‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ‬

‫‪ ،Echinops‬ﺧﺎرزردك )‪ ،(Picnomon acarna‬ازﻣﻚ )‪ ،(Cardaria draba‬ﻛﻴﺴﻪ ﻛﺸﻴﺶ ) ‪Capsella‬‬

‫‪ ،(bursa-pastoris‬ﮔﻮش ﺧﺮﮔﻮش )‪ ،(Conringia orientalis‬ﺧﺮدل ﺳﭙﺮي )‪،(Clypeola jonthlaspi‬‬

‫ﻓﺎﺷﺮا )‪ ،(Bryonia multiflora‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ Euphorbia‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪Taraxacum ،Geranium‬‬

‫‪ ،montanum‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪ ،Lapsana communis ،Crepis‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻛﺎﺳﻨﻲ ﻳﺎ ‪،Cichorium‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﺷﻴﺮﺗﻴﻐﻚ ﻳﺎ ‪ ،Sonchus‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﭘﻨﻴﺮك ﻳﺎ ‪ ،Malva‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﺷﺒﺪر ﻳﺎ‬

‫‪ ،Trifolium‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﻣﺎﺷﻚ ﻳﺎ ‪ ،Vicia‬و اﻋﻀﺎي ﺗﻴﺮه ﻏﻼت )‪.(Graminae‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :3-16‬ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار در ﻛﻮه ﺑﺎﻧﻜﻮل‪.‬‬

‫‪135‬‬
  ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

Taraxacum ‫ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﮔﻴﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻳﺴﺘﮕﺎه آن ﺑﻪ وﻓﻮر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬:‫ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‬

،Malva spp. ،Sonchus spp. ،Cichorium spp. ،Lapsana communis ،Crepis spp. ،montanum

‫( ﺗﻐﺬﻳﻪ‬Graminae) ‫ و اﻋﻀﺎي ﺗﻴﺮه ﻏﻼت‬،Vicia spp. ،Trifolium spp. ،Capsella bursa-pastoris

.‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‬

‫؛ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ‬Hyla savignyii ،Rana ridibunda ،Bufo viridis ‫ دوزﻳﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬:‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‬

،Cyrtopodium heterocercum ،Ophisops elegans ،Trapelus ruderatus ،Laudakia nupta ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

،T. vittata ،Trachylepis aurata ،Eublepharis angramainyu ،Carinatogecko heteropholis

،E. punctatolineatus ،Eirenis collaris ،Pseudocerastes persicus ،Macrovipera lebetina

،Vulpes vulpes ،C. aureus ،Canis lupus ‫؛‬Eryx jaculus ،Hemmorhois ravergieri

،Felis silvestris ،Meles meles ،Martes foina ،Mustela nivilais ،Hemiechinus auritus

.Gypaetus barnatus ‫ و‬Aquila chrysaetos ‫؛‬Hyena hyena ،Herpestes Javanicus

‫ ﺷﻜﺎر ﺷﺪن ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار ﺷﺨﺼﺎً ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﮕﺮدﻳﺪ وﻟﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از‬:‫ﺻﻴﺎدان‬

‫( از ﻻكﭘﺸﺖ‬Gypaetus barbatus) ‫( و ﻫﻤﺎ‬Aquila chrysaetos) ‫ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﻜﺎرﭼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻘﺎب ﻃﻼﻳﻲ‬

.‫ﻣﻬﻤﻴﺰدار ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‬

‫ ﮔﻮﻧﻪ ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﺷﻤﺎل ﺷﺮﻗﻲ و ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺷﺮق اﻳﺮان در ﻣﺎﺑﻘﻲ‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‬

T. g. ‫ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ و ﺷﺮق اﻳﺮان وﻟﻲ‬T. g. zarudnyi ‫ زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ‬.‫اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‬

.‫ در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ و ﻏﺮب اﻳﺮان ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﮔﺮدد‬buxtoni

-‫ ﺷﻴﺮوانﭼﺮداول و دره‬،‫ اﻳﻮان‬،‫ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﻳﻼم‬:‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

3-17 ‫ ﺷﻜﻞ‬.‫ و ﻛﺒﻴﺮﻛﻮه ﭘﺮاﻛﻨﺶ دارد‬،‫ ﺳﻴﻮان‬،‫ ﮔﭽﺎن‬،‫ ﻗﻼرﻧﮓ‬،‫ ﻣﺎﻧﺸﺖ‬،‫ﺷﻬﺮ و در اﻣﺘﺪاد ﻛﻮهﻫﺎي ﺑﺎﻧﻜﻮل‬

.‫ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار را در اﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‬

136
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺷﻜﻞ‪ :3-17‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻻكﭘﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار در اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪137‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫‪Family Geomydidae Theobald, 1868‬‬ ‫‪ -3-2-2‬ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻴﻮﻣﻴﺪﻳﺪه ﺗﺌﻮﺑﺎﻻد‪1868 ،‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Asian river turtles, Asian box turtles :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن رودﺧﺎﻧﻪاي آﺳﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻻكﭘﺸﺘﺎن ﺟﻌﺒﻪاي آﺳﻴﺎﻳﻲ‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺟﻴﻮﻣﻴﺪﻳﺪه واﺟﺪ ‪ 23‬ﺟﻨﺲ و ﺑﻴﺶ از ‪ 65‬ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ )‪ .(Vitt and Caldwell, 2009‬در اﻳﺮان ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﺟﻨﺲ ‪ Mauremys Gray, 1869‬ﺑﺎ ﺳﻪ زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Rastegar-Pouyani et al., 2008‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ‪ :‬ﺟﻨﻮب اروﭘﺎ ﺗﺎ ژاﭘﻦ و ﺷﺮق ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن‪ ،‬و ﻣﺮﻛﺰ و ﺷﻤﺎل آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ )‪.(Zug, 2001‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎﻧﻮاده‪ :‬اﻋﻀﺎي اﻳﻦ ﺧﺎﻧﻮاده داراي اﻧﺪازهاي ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺎ ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺗﺨﻢﻣﺮﻏﻲ ﺗﺎ ﻛﺸﻴﺪه‪ ،‬و داراي‬

‫ﻛﺎراﭘﺎس ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮔﻨﺒﺪي ﻳﺎ ﭘﻬﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺑﺰرگ و ﮔﻬﮕﺎﻫﻲ ﻟﻮﻻدار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن‬

‫آرواره ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ‪ trochlear‬ﻛﭙﺴﻮل ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮد و درون ﻳﻚ ﻛﭙﺴﻮل ‪ synovial‬اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ Epipterygoid‬در ﺟﻤﺠﻤﻪ ﺣﻀﻮر دارد؛ ﻣﺠﺮاي ﻛﺎروﺗﻴﺪ دروﻧﻲ در اﺳﺘﺨﻮان ‪ pterygoid‬ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و‬

‫اﺳﺘﺨﻮان آﻫﻴﺎﻧﻪاي اﻣﺎ ﻧﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﺸﺖ ﭼﺸﻤﻲ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﻟﻜﻮار ﺗﻤﺎس ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻋﺼﺐ ﺻﻮرت‬

‫ﻓﺎﻗﺪ ﺷﺎﺧﻪ آروارهاي‪-‬ﻻﻣﻲ )‪ (hyomandibular‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺰوﭘﻼﺳﺘﺮون اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻌﻤﻮﻻً‬

‫ﺣﺎﺋﻞﻫﺎي ﭘﻼﺳﺘﺮوﻧﻲ )‪ (plastral buttresses‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺎ دﻧﺪهﻫﺎي ﻛﺎراﭘﺎس ﻣﻔﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛‬

‫ﻛﺎراﭘﺎس واﺟﺪ ‪ 11‬ﺟﻔﺖ ﻻك ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺷﻜﺎفدار و ﻳﻚ ﻻك ﮔﺮدﻧﻲ ﻓﺎﻗﺪ زاﺋﺪه ‪ costiform‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺮدن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮدي ﺑﻪ درون ﻻك ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ در ﺳﻄﺢ ﻣﻔﺼﻠﻲ اوﻟﻴﻦ ﻣﻬﺮه‬

‫ﺳﻴﻨﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﺪاﻣﻲ‪-‬ﺷﻜﻤﻲ ﺟﻬﺖﮔﻴﺮي ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻬﺮهاي‬

‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻬﺮه ﺳﻴﻨﻪاي دﻫﻢ از ﻛﻤﭙﻠﻜﺲ ﺧﺎﺟﻲ و ﻣﻬﺮهﻫﺎي ﭘﺮوﺳﻠﻮس دﻣﻲ‪ .‬ﻛﻤﺮﺑﻨﺪ ﻟﮕﻨﻲ‬

‫ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي ﺑﺎ ﭘﻼﺳﺘﺮون دارد‪ ،‬و اﺳﺘﺨﻮان ﺗﻬﻴﮕﺎﻫﻲ ﻓﺎﻗﺪ زاﺋﺪه ‪ thelical‬اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎرﻳﻮﺗﺎﻳﭗ‬

‫آنﻫﺎ ‪ 2N=52‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪.(Vitt and Caldwell, 2009‬‬

‫‪Genus Mauremys Gray, 1870‬‬ ‫‪ -3-2-2-1‬ﺟﻨﺲ ﻣﺎورﻣﻴﺲ ﮔﺮي ‪1870‬‬

‫‪Emys fuliginosus Gray, 1860‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻴﭗ‪:‬‬

‫‪138‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﻣﺤﻜﻢ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﻟﻮﻻ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻗﻮي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ‬

‫ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪه؛ ﺳﻄﺢ ﻧﺮم آرواره ﺑﺎرﻳﻚ اﺳﺖ؛ ﻛﺎراﭘﺎس واﺟﺪ اﻧﺤﻨﺎي ﻛﻢ‪ ،‬در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﻴﻐﻪدار ﻳﺎ ﻧﺎوي ﺷﻜﻞ؛ دو‬

‫ﺗﻴﻐﻪ ﺟﺎﻧﺒﻲ در ﺟﻮانﺗﺮﻫﺎ‪ ،‬در ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻗﺎﺑﻞ دﻳﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻛﺎراﭘﺎس دﻧﺪاﻧﻪدار ﻳﺎ ﻓﺎﻗﺪ دﻧﺪاﻧﻪ؛ آرواره‬

‫ﺑﺎﻻ ﻓﺎﻗﺪ ﻗﻼب ﻣﻴﺎﻧﻲ‪ ،‬و ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫)‪Mauremys caspica (Gmelin, 1774‬‬ ‫‪ -3-2-2-1-1‬ﻣﺎورﻣﻴﺲ ﻛﺎﺳﭙﻴﻜﺎ )ﺟﻤﻠﻴﻦ‪(1774 ،‬‬

‫اﺳﺎﻣﻲ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺘﺮادف‪:‬‬

‫‪Testudo caspica Gmelin, 1774‬‬

‫‪Emys caspica Schweigger, 1812‬‬
‫‪Clemmys caspica Wagler, 1830‬‬
‫‪Emys caspia Rüppell, 1831‬‬
‫‪Testudo caspia Gray, 1831‬‬
‫‪Terrapene caspica Bonaparte, 1832‬‬
‫‪Clemmys [caspica] caspica Siebenrock, 1909‬‬
‫‪Mauremys caspica McDowell, 1964‬‬
‫‪Mauremys caspica caspica Pritchard, 1966‬‬

‫اﺳﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪Caspian turtle or Striped-neck terrapin :‬‬

‫اﺳﻢ ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻻﻛﭙﺸﺖ ﺧﺰري ﻳﺎ ﻻﻛﭙﺸﺖ ﮔﺮدن ﻧﻮاري‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻮﻧﻪ‪ :‬ﻳﻚ ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻧﻴﻤﻪآﺑﺰي ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻣﺘﻮﺳﻂ )ﺗﺎ ‪ 25‬ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ( و ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ‬

‫زرد ﺗﺎ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎراﭘﺎس ﻛﻢارﺗﻔﺎع و ﺑﻴﻀﻮي ﺷﻜﻞ آن ﻳﻚ ﺗﻴﻐﻪ ﺟﺰﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺑﺪون دﻧﺪاﻧﻪ‬

‫دارد‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و در روي دم ﻧﻮك ﺗﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﺗﻴﻐﻪ ﻛﻢارﺗﻔﺎع ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺑﺮ‬

‫روي ﺳﭙﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺟﻮانﺗﺮ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺳﻦ ﻛﻢ ارﺗﻔﺎعﺗﺮ ﺷﺪه و در ﺑﺎﻟﻐﻴﻦ‬

‫ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ ﻣﻲروﻧﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(3-18a,b‬ﻛﺎراﭘﺎس ﻗﻬﻮهاي ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد ﺗﺎ زﻳﺘﻮﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎه ﺑﺎ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬

‫‪139‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫رﻧﮓ زرد ﺗﺎ ﻛﺮم ﺑﺮ روي ﺳﭙﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد واﺟﺪ ﻧﻮارﻫﺎي زرد ﻣﻬﺮهاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻄﻮط‬

‫روﺷﻦ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﺳﻦ ﻣﺤﻮ ﺷﺪه اﻣﺎ ﺣﻮاﺷﻲ درزﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ ﺗﻴﺮهﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ در‬

‫ﻗﺴﻤﺖ ﺧﻠﻔﻲ داراي ﺷﻜﺎف اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮل ﭘﻼﺳﺘﺮون در ﻧﺮﻫﺎ ‪ fem > abd > pect > gul > hum > an‬و‬

‫در ﻣﺎدهﻫﺎ‪ abd > fem > pect > gul > hum > an‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﻳﺎ زرد رﻧﮓ ﺑﺎ ﺧﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‬

‫ﻗﺮﻣﺰ ﺗﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه‪ ،‬ﻳﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه ﻳﺎ ﺗﻴﺮه ﺑﺎ ﻳﻚ ﺧﺎل زرد در اﻣﺘﺪاد ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺳﭙﺮﻫﺎي ﺟﺎﻧﺒﻲ اﺳﺖ )ﺷﻜﻞ‬

‫‪ .(3-18c‬ﺳﺮ ﺑﺰرگ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و زﻳﺘﻮﻧﻲ ﺗﺎ ﻗﻬﻮهاي ﺗﻴﺮه ﺑﺎ ﻧﻮارﻫﺎي زرد رﻧﮓ ﻳﺎ ﻛﺮم ﻛﻢ رﻧﮓ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ‬

‫از ﻧﻮارﻫﺎ از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﮔﺮدن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺟﻠﻮ ﺗﺎ روي ﺳﺮ اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮارﻫﺎ در ﻫﺮ ﻃﺮف ﺳﺮ از‬

‫روي ﭼﺸﻢ و ﺑﺮ روي ﭘﻮزه ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻧﻮار ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﻮار دﻳﮕﺮ از ﻋﺮض ﺻﻤﺎخ‬

‫ﻋﺒﻮر ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺧﻠﻔﻲ ﻛﺎﺳﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و دو ﻧﻮار اﺿﺎﻓﻲ در اﻣﺘﺪاد ﭘﻮزه ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ‬

‫و از زﻳﺮ ﭼﺸﻢ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮدن‪ ،‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ و دم ﺑﻪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ زرد ﺗﺎ زﻳﺘﻮﻧﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺎه‬

‫ﺑﺎ ﻧﻮارﻫﺎي زرد‪ ،‬ﻛﺮم‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي ﻳﺎ واﺟﺪ ﺷﺒﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ M. caspica .(3-18e,f‬واﺟﺪ ‪52‬‬

‫ﻛﺮوﻣﻮزوم اﺳﺖ )‪ .(Killebrew, 1977a; Bickham and Carr, 1983‬ﻣﺎدهﻫﺎ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﺮون ﭘﻬﻦﺗﺮ و دم ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺎف ﻣﺨﺮﺟﻲ در زﻳﺮ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻛﺎراﭘﺎس ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻧﺮﻫﺎي‬

‫ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ واﺟﺪ ﭘﻼﺳﺘﺮونﻫﺎي ﻣﻘﻌﺮ و دم ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺿﺨﻴﻢﺗﺮي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺎف ﻣﺨﺮﺟﻲ در ﭘﺸﺖ ﺣﺎﺷﻴﻪ‬

‫ﻛﺎراﭘﺎس ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫ﻣﺎورﻣﻴﺲ ﻛﺎﺳﭙﻴﻜﺎ وﻧﺘﺮﻳﻤﺎﻛﻮﻻﺗﺎ‪ ،‬وﻳﺸﻮف و ﻓﺮﻳﺘﺰ‪1996 ،‬‬

‫‪Mauremys caspica ventrimaculata Wischuf & Fritz, 1996‬‬

‫ﻧﺎم اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‪The spotted-bellied Caspian turtle :‬‬

‫ﻧﺎم ﻓﺎرﺳﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺖ ﺧﺰري ﺷﻜﻢ ﺧﺎلدار‬

‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‪ :‬اﻳﻦ ﻻكﭘﺸﺖ ﺑﻮﻣﻲ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﺣﻮزه آﺑﺮﻳﺰ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛُﺮ و ﻣﻬﺎرﻟﻮ در ﺟﻨﻮب اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬

‫زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ از دو زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ ‪ M. c. caspica‬و ‪ M. c. siebenrocki‬ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻼﺳﺘﺮون زرد ﺑﺎ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﻄﻪ‬

‫‪140‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺳﻴﺎه ﻏﻴﺮﻣﻨﻈﻢ در ﻫﺮ ﺳﭙﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در اﻓﺮاد ﻣﺴﻦﺗﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻟﮕﻮي ﭘﻼﺳﺘﺮون ﭘﻴﭽﻴﺪه از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﺗﻴﺮه ﺑﻲﻗﺎﻋﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ (a :3-18‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ (b, c ،‬ﻧﻤﺎي ﭘﺸﺘﻲ و ﻧﻤﺎي ﺷﻜﻤﻲ‪ (d ،‬ﻣﻜﺎن آﻓﺘﺎبﮔﻴﺮي‪ (e ،‬ﺧﻄﻮط ﮔﺮدﻧﻲ‪ ،‬و ‪ (f‬ﻧﻤﺎي ﻛﻠﻲ‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻻكﭘﺸﺖ ﺧﺰري ﺷﻜﻢﺧﺎلدار در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺖ ﺧﺰري در دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﺎ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎد و در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﻧﻬﺮﻫﺎي ﺑﺎ‬

‫ﺟﺮﻳﺎن ﺳﺮﻳﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺮﻛﻪﻫﺎ و ﺳﻮراخﻫﺎي زهﻛﺸﻲ آب و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي آﺑﻴﺎري ﻛﺸﺎورزي‬

‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ داﻣﻨﻪ وﺳﻴﻌﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ آﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻴﺪي‪ ،‬ﻗﻠﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺷﻮر و ﺣﺘﻲ‬

‫آﻟﻮده را ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﺧﺸﻜﻴﺪﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ ﻻﻛﭙﺸﺘﺎن ﺑﺮاي ﻓﺮار از ﮔﺮﻣﺎي ﺳﻮزان ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن در‬

‫اواﻳﻞ ﺻﺒﺢ در دﺳﺘﻪﻫﺎي ﭼﻨﺪﺗﺎﻳﻲ ﺑﺮ روي ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﻳﺎ درﺧﺘﺎن زﻳﺴﺘﮕﺎه ﺧﻮد در ﺣﻴﻦ آﻓﺘﺎبﮔﻴﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه‬

‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺣﺴﺎس ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺧﻄﺮ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ آب ﻣﻲﺧﺰﻧﺪ )ﺷﻜﻞ ‪ .(4-18d‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺎده ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ از ﺧﻮد ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ دﻓﺎﻋﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در‬

‫اواﻳﻞ ﺑﻬﺎر و ﻋﻤﻮﻣﺎً در زﻳﺮ آب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺗﻌﺪاد ‪ 4‬اﻟﻲ ‪ 6‬ﺗﺨﻢ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬

‫‪141‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﺗﻮﺻﻴﻒ زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ :‬زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻻﻛﭙﺸﺖ ﺧﺰري ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي ﺑﺎ آب دارد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‬

‫در آبﻫﺎي راﻛﺪ و روان داﺋﻤﻲ ﻳﺎ ﻓﺼﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آبﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ و راﻛﺪ‬

‫را ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-19‬ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﺧﺰﻧﺪه را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬

‫زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ از ﻋﻠﻔﻲ ﺗﺎ درﺧﺘﻲ در ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردي از ﻗﺒﻴﻞ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ‪،Juncus‬‬

‫ﭘﻮﻧﻪ )‪ ،(Mentha longifolia‬ﻋﻠﻒ ﭼﺸﻤﻪ )‪ ،(Nasturtium officinale‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﺑﺎرﻫﻨﮓ ﻳﺎ‬

‫‪ ،Plantago‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻨﺪمﻧﻴﺎ )‪ ،(Aegilops‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﺲ ﺑﻴﺪ ﻳﺎ ‪ ،Salix‬ﻟﻮﻳﻲ ﺟﻨﻮﺑﻲ ) ‪Typha‬‬

‫‪ ،(domingensis‬و ‪ ......‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-19‬ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ از زﻳﺴﺘﮕﺎه ﻻكﭘﺸﺖ ﺧﺰري ﺷﻜﻢﺧﺎلدار در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪ :‬ﻻكﭘﺸﺖ ﺧﺰري از ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻠﺒﻚﻫﺎي رﺷﺘﻪاي‪ ،‬ﻻرو ﺣﺸﺮات‪ ،‬ﻛﺮم‪-‬‬

‫ﻫﺎي ﺧﺎﻛﻲ‪ ،‬ﻧﺮمﺗﻨﺎن‪ ،‬دوزﻳﺴﺘﺎن ﻛﻮﭼﻚ و ﻻرو آنﻫﺎ‪ ،‬و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺘﻨﻮع آﺑﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪142‬‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ‪ ‬‬

‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‪ :‬دوزﻳﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،Rana ridibunda ،Bufo viridis‬و ‪Hyla savignyii‬؛‬

‫ﺧﺰﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪Macrovipera ،T. vittata ،Trachylepis aurata ،Eublepharis angramainyu‬‬

‫‪Eryx jaculus ،Natrix tessellata ،lebetina‬؛ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاراﻧﻲ ﻧﻈﻴﺮ ‪Vulpes ،C. aureus ،Canis lupus‬‬

‫‪Herpestes‬‬ ‫‪،Meles meles ،Martes foina ،Mustela nivilais ،Hemiechinus auritus ،vulpes‬‬

‫‪Hyena hyena ،Javanicus‬؛ و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ ،Ardea cinera ،E. garzetta ،Egreta alba‬و ‪Ciconia‬‬

‫‪.ciconia‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﻳﺮان‪ :‬ﻻﻛﭙﺸﺖ ﺧﺰري در ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﻏﺮب‪ ،‬ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان ﭘﺮاﻛﻨﺶ دارد‪ .‬اﻣﺎ‬

‫زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ ‪ M. c. ventrimaculata‬ﺑﻪ ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب اﻳﺮان ﻣﺤﺪود ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ :‬اﻳﻦ زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ در ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي اﺳﺘﺎن در زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﺮدد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻳﻦ زﻳﺮﮔﻮﻧﻪ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎي آﺑﺪاﻧﺎن‪ ،‬اﻳﻮان‪ ،‬ﺷﻴﺮوان ﭼﺮداول‪ ،‬درهﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮان‪ ،‬و دﻫﻠﺮان‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺷﻜﻞ ‪ 3-20‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ‪ M. c. ventrimaculata‬را در اﺳﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺷﻜﻞ ‪ :3-20‬ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ‪ Mauremys caspica‬در اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪143‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫‪ -4-1‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ‬

‫ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭘﺮوژه ﺟﺎري ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول اراﺋﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪:‬‬

‫¾ ﭼﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم وﺟﻮد دارﻧﺪ؟‬

‫¾ آﻳﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻكﭘﺸﺘﺎن در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم زﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟‬

‫¾ ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ اﺳﺖ؟‬

‫¾ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻳﺴﺘﮕﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ )ﻫﻢﺟﺎي( آنﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﻪ‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫¾ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ و رواﺑﻂ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺆاﻻت ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ‬

‫ﺳﻮم ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺲ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻮرﻓﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ و اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‬

‫ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ‪ ،‬زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي‬

‫ﺳﻴﻤﭙﺎﺗﺮﻳﻚ‪ ،‬ﺻﻴﺎدان‪ ،‬و ﻧﻘﺸﻪ ﭘﺮاﻛﻨﺶ در اﺳﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﮔﺰارش ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻃﻲ اﻳﻦ ﭘﺮوژه‬

‫وﺟﻮد ﮔﻮﻧﻪ ﺟﺪﻳﺪي از دوزﻳﺴﺘﺎن و ﻻﻛﭙﺸﺘﺎن ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﻴﺪ‪.‬‬

‫‪ -4-2‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ اول ذﻛﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ﻋﻮاﻣﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺮ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺗﺄﺛﻴﺮ‬

‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﻟﻒ‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫اﻗﻠﻴﻤﻲ )ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻮر‪ ،‬ﺣﺮارت‪ ،‬آب و ﺑﺎد(‪ ،‬ب‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎﻛﻲ )ﺷﺮاﻳﻂ اداﻓﻴﻚ‪ (1‬ﻛﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻘﺪار‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻏﺬاﻳﻲ‪ ،‬اﺳﻴﺪﻳﺘﻪ و ﻣﻘﺪار رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎك را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ج‪ -‬ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪي )ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ( ﻛﻪ‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮارض زﻣﻴﻦ‪ ،‬زاوﻳﻪ ﻳﺎ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ و ارﺗﻔﺎع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬د‪ -‬ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬

‫‪1‬‬
‫‪- edaphic conditions‬‬

‫‪144‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬ﭼ‪‬ﺮا و ﺳﺎﻳﻪاﻧﺪازي و ﻳﺎ دﺧﺎﻟﺖﻫﺎي ﺑﺸﺮ در‬

‫ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪.‬‬

‫دوزﻳﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﻣﺮداﺑﻲ و ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ درﺧﺘﻲ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ داﺷﺘﻪ و‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺧﻮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺜﻞ و ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ زﻳﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ دوزﻳﺴﺖ در آبﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ‪ ،‬آﺑﺮﻓﺘﻲ و‬

‫ﺳﻨﮕﻼﺧﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻮع ﺑﺴﺘﺮ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺮاﻛﻨﺶ آنﻫﺎ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺑﻠﻜﻪ وﺟﻮد آب ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﻴﻦ رﻃﻮﺑﺖ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﻨﻔﺲ‪ ،‬ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ و اﻳﺠﺎد درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺑﻬﻴﻨﻪ در‬

‫درﺟﻪ اول و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﺟﻬﺖ اﻳﺠﺎد ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﭘﻨﺎه و ﺷﻜﺎر در درﺟﻪ دوم اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫دو ﮔﻮﻧﻪ وزغ ﻛﻪ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي‬

‫ﻓﺼﻞ زادآوري واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻛﻤﺘﺮي از دو ﮔﻮﻧﻪ ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ آﺑﻲ دارﻧﺪ‪ .‬وزغ ﻟﺮﺳﺘﺎﻧﻲ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي‬

‫ﻣﺮﻃﻮب در ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ در ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻈﻴﺮ ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻼﺧﻲ و‬

‫آﺑﺮﻓﺘﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻛﻨﺶ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻧﻈﻴﺮ رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬وﺟﻮد ﻃﻌﻤﻪ‪،‬‬

‫ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﻲ‪ ،‬ﻧﻮع ﺑﺴﺘﺮ و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻮاﻣﻞ در ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻳﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ دوزﻳﺴﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖ ﺑﺮﻛﻪاي ﺧﺰري در درون ﻧﻬﺮﻫﺎي روان و آبﻫﺎي راﻛﺪ واﺟﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻄﻠﻮب‬

‫در ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﭽﻲ‪-‬آﻫﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻨﮕﻼﺧﻲ و آﺑﺮﻓﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ‬

‫داﺋﻤﻲ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﻬﺖ رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎي زﻳﺴﺘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﻔﺎء‪ ،‬ﮔﺮﻳﺰ و ﺗﻐﺬﻳﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار در ﭘﺮاﻛﻨﺶ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻻكﭘﺸﺖ در اﻣﺘﺪاد ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻻﻛﭙﺸﺖ ﻣﻬﻤﻴﺰدار در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﮕﻠﻲ و ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه از درﺧﺘﺎن ﺑﻠﻮط و ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬

‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ دارد‪ .‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار در ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﻮع ﺧﺎك ﺑﺴﺘﺮ و ﭘﻮﺷﺶ‬

‫ﮔﻴﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪145‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫‪ -4-3‬دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ‬

‫دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﭘﻴﺎﻣﺪ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ روي اﻧﺪازه ﺑﺪن و‬

‫ﺳﺎﻳﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧﺮ و ﻣﺎده ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ) ‪Andersson 1994, Torki 2007, Fathinia‬‬

‫‪ .(et al., 2011‬اﻧﺘﺨﺎب ﻃﺒﻴﻌﻲ و اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ روي دو ﺟﻨﺲ اﺛﺮ ﻛﺮده و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬

‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﺳﺘﮕﻲﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ ﺑﻴﻦ دو ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اﻳﻨﺮﺳﻲ ﻓﻴﻠﻮژﻧﺘﻴﻚ‪،‬‬

‫ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺳﻲﻫﺎي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎزﻧﺪ ) ‪Kaliontzopoulou‬‬

‫‪ .(et al. 2007, Fathinia et al., 2011‬اﮔﺮﭼﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻘﺸﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺗﻜﺎﻣﻞ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻧﻮرﻳﺨﺘﻲ )‪ (neomorphic‬دارد‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺟﻨﺴﻲ اﻏﻠﺐ ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي آﻟﻮﻣﺘﺮﻳﻚ و‬

‫ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﻧﺎﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Bruner et al. 2005, Fathinia et al., 2011‬دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ‬

‫در ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و دوزﻳﺴﺘﺎن ﺑﻪ وﻓﻮر دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻮد اﺻﻠﻲ آن اﻧﺪازه ﺑﺰرگﺗﺮ ﺳﺮ و ﻃﻮل ﺗﻨﻪ در‬

‫ﻳﻜﻲ از دو ﺟﻨﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Fathinia et al., 2011‬اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ در ﻣﻮرد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫ﻣﺮداﺑﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ‪ Rana ridibunda‬و ‪ Bufo viridis‬اﺑﻌﺎد ﺳﺮ در ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از‬

‫ﻧﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﺑﻌﺎد ﺳﺮ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻏﺬاي ﺧﻮرده ﺷﺪه و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﺮوي ﮔﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ دارد‬

‫)‪ .(Fathinia et al., 2011‬از ﻟﺤﺎظ ﺗﺌﻮرﻳﻜﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎروري از ﻣﺎدهﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ و اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ از‬

‫ﻧﺮﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دو ﻧﻴﺮو ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺧﻨﺜﻲ ﻧﻤﻮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﻓﻘﺪان دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺲ در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب از ﻃﺮﻳﻖ رﻗﺎﺑﺖ ﺟﻨﮕﺠﻮﻳﺎﻧﻪ‬

‫ﻧﺮﻫﺎ ﻓﺎﻛﺘﻮر ﻧﻬﺎﻳﻲ در اﻧﺪازه ﺑﺰرگ ﻧﺮﻫﺎ در ﮔﻮﻧﻪ ‪ Eumeces chinensis‬و ‪ E. elegans‬اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ‬

‫ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺑﺎروري ﻳﺎ اﻧﺪازه دﺳﺘﻪ ﺗﺨﻢﻫﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﻲ اﻓﺰاﻳﺶ اﻧﺪازه ﻣﺎده ﻫﺎ‬

‫در ‪ Phrynocephalus vlangalii‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪ .(Ji et al. 2006‬ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ اﻧﺪازه ﺑﺪن ﻳﺎ ﺳﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را‬

‫ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ رﺳﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ آﺷﻴﺎن اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻮع زﻳﺴﺘﮕﺎه و ﻏﺬا اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‬

‫)‪ .(Smith and Nickel 2002, Fathinia et al., 2011‬دو ﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ‬

‫ﺟﻠﻮﻳﻲ و ﻋﻘﺒﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻬﺶﻫﺎي ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﻟﺬا‬

‫‪146‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫ﻗﺪرت ﮔﺮﻳﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﻜﺎرﭼﻴﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺎراﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺻﻴﺪ ﻃﻌﻤﻪ ﻣﻲﮔﺮدد ) ‪Fathinia et al.,‬‬

‫‪.(2011‬‬

‫ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻘﺒﻮﻟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ و ﺟﻬﺖ دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ در ﺑﻲدﻣﺎن را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﻛﻪ در آن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻧﺮﻫﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ﻣﺎدهﻫﻌﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ) ‪Monnet and Cherry‬‬

‫‪ .(2002, Fathinia 2012‬در ‪ 90‬درﺻﺪ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲدﻣﺎن ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ) ‪Shine‬‬

‫‪ .(1979, Fathinia et al., 2012‬در ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲدﻣﺎن‪ ،‬ﻧﺮﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ از ﻣﺎدهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫و ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي آﻣﺎري ﻧﻴﺴﺖ ) ‪Hayek and Heyer 2005,‬‬

‫‪ .(Fathinia et al., 2012‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ‪ Rana ridibunda‬و ‪ Bufo viridis‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﺑﻴﻦ‬

‫ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آﻧﺎﻟﻴﺰﻫﺎي آﻣﺎري دارد‪ (1979) Shine .‬ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬

‫ﻧﺒﺮد ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﺮﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻣﺎدهﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در آﻧﺎﻟﻴﺰ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫ﻣﺮداﺑﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺮاي ﻣﺎدهﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮ از ﻧﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ دﻻﻳﻞ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻳﺎ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دو ﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه در ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ‬

‫ﻣﺮداﺑﻲ و وزغ ﺳﺒﺰ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ (1‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎروري در ﻣﺎدهﻫﺎ‪ (2 ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺟﻨﺴﻲ در ﻧﺮﻫﺎ و ‪(3‬‬

‫واﮔﺮاﻳﻲ اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﻴﻦ ﻧﺮﻫﺎ و ﻣﺎدهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ اﺑﻬﺎم در ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻧﻴﺮوﻫﺎي اﺻﻠﻲ دوﺷﻜﻠﻲ ﺟﻨﺴﻲ زﻳﺎد در‬

‫ﺑﻲدﻣﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ و دﻗﻴﻖﺗﺮي ﺟﻬﺖ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﻲ دوﺷﻜﻠﻲ‬

‫ﺟﻨﺴﻲ در ﺑﻲدﻣﺎن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ )‪.(Fathinia et al., 2012‬‬

‫‪ -4 -4‬اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي‬

‫اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺳﻦ و رﺷﺪ در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي از ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و دوزﻳﺴﺘﺎن‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ )‪ .(Castanet, 1994; Smirina, 1994‬اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺛﺒﺖﻛﻨﻨﺪهي ﺧﻮﺑﻲ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻨﺎوﺑﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦ‬

‫ﻻﻳﻪﻫﺎ از ﻧﻈﺮ رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺮاﻛﻢ ﻧﻮري ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ )‪ .(Klevezal, 1996‬در ﺑﺮش ﻋﺮﺿﻲ ﺑﺎﻓﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺨﻮان ﻻﻳﻪﻫﺎي‬

‫‪147‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﻛﺰ ﻧﺎزﻛﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﻫﻤﺎﺗﻮﻛﺴﻴﻠﻴﻦ ﻛﺪر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻻﻳﻪﻫﺎي ﭘﻬﻦ‬

‫ﻳﻜﺪﺳﺖ روﺷﻨﻲ در ﺗﻨﺎوب ﺑﺎ اﻳﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻧﺎزك ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﻛﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ) ;‪Castanet et al., 1993‬‬

‫‪.(Klevezal, 1996‬‬

‫ﻛﺎﺳﺘﺎﻧﺖ و ﻫﻤﻜﺎران )‪ (1977‬واژهي ‪ LAG1‬را ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻧﺎزك ﻛﺪري ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ‪-‬‬

‫ي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي رﺷﺪ اﺳﻜﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬در رﻳﺨﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺘﺨﻮان‪LAG ،‬ﻫﺎ در دﺳﺘﻪي ﻛﻠﻲ‬

‫ﺧﻄﻮط ﺳﻴﻤﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و در اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﻣﻬﺮهداران ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﻮط ﺳﻴﻤﺎﻧﻲ‬

‫ﺑﺎزﺟﺬﺑﻲ در اﻃﺮاف ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺠﺮاي ﻫﺎورس‪ 2‬ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻤﺎﻳﺰ آنﻫﺎ از اﺳﺘﺨﻮان‪-‬‬

‫ﻗﺸﺮي‪3‬ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺧﻄﻮط ﺳﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﺮاﺣﺖ )دﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ‪LAG‬ﻫﺎ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارﻧﺪ( در اﻟﮕﻮي ﻻﻳﻪ‪-‬‬

‫ﺑﻨﺪي رﺳﻮب ﭘﻴﺮااﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ )‪ (periosteal‬اﺳﺘﺨﻮان ﻗﺸﺮي ﺟﺪﻳﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ) ;‪Enlow, 1969‬‬

‫‪.(Francillon-Vieillot et al., 1990‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻜﻠﺘﻮﻛﺮوﻧﻮﻟﻮژي در ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن و دوزﻳﺴﺘﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬

‫‪LAG‬ﻫﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﺴﻢ ﭘﺎﻳﻴﻦ و رﺷﺪ ﻛُﻨﺪ ﻳﺎ ﻋﺪم رﺷﺪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻗﻠﻴﻤﻲ ﻓﺼﻠﻲ‬

‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎد ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻪ‬

‫ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ‪LAG‬ﻫﺎ در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﺨﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﻛﻪ‬

‫زﻣﺴﺘﺎنﺧﻮاﺑﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد )‪.(Klevezal, 1996; Castanet 2006‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﭼﺮﺧﻪاي ‪LAG‬ﻫﺎ در دﻧﻴﺎي ﻣﻬﺮهداران ﻳﻚ ﭘﺪﻳﺪهي ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ‬

‫)‪ ،(Simmons, 1992‬و ﻣﺪارﻛﻲ دال ﺑﺮ ﻛﻨﺘﺮل اﻧﺪوژﻧﻮس )‪ (endogenous‬آن وﺟﻮد دارد ) ‪Esteban et‬‬

‫‪ .(al., 1999‬ﻧﺮخ ﺗﺸﻜﻴﻞ اﺳﺘﺨﻮان و ﺗﻐﻴﻴﺮ وﺿﻌﻴﺖ از ﻟﺤﺎظ ﻫﻮرﻣﻮﻧﻲ ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه و ﺑﺎ اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ‪-‬‬

‫روزي ﻫﻤﮕﺎم ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ )‪ .(Simmons, 1992‬آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻮرﻣﻮن ﭘﺎراﺗﻴﺮوﻳﻴﺪ )‪،(PTH‬‬

‫ﻛﻠﺴﻲﺗﻮﻧﻴﻦ‪ ،‬و وﻳﺘﺎﻣﻴﻦﻫﺎي ‪ ،D ،C ،A‬و ‪ K‬ﻣﻴﺰان اﺳﺘﺨﻮانﺳﺎزي و ﻣﺪلﺳﺎزي ﻣﺠﺪد را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه‪ −PTH ،‬ﻛﻪ ﺑﺎزﺟﺬب اﺳﺘﺨﻮان را ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ– در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﻛﻠﺴﻴﻢ ﺳﺮم‬

‫ﺧﻮن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﺗﻨﻮﻋﺎت ﻓﺼﻠﻲ در ﻣﻴﺰان رﺷﺪ اﺳﻜﻠﺖ را‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﺎﻧﻮران ﺧﻮﻧﺴﺮد‬

‫‪1‬‬
‫‪- line of arrested growth‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- Haversian canalsystems‬‬
‫‪3‬‬
‫‪- corticalbone‬‬

‫‪148‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫)‪ (Schauble, 1972; Snover & Hohn, 2004‬ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺧﻮنﮔﺮم ) ;‪Klevezal, 1996‬‬

‫‪ (Castanet, 2006‬ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺎﻟﻘﻮه از ﻟﺤﺎظ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎ‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ وﻳﺘﺎﻣﻴﻦﻫﺎي ‪ C ،A‬و ‪ ،D‬ﺑﺎ ﺷﺮوع ﺑﻬﺎر در اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﻣﻌﺘﺪل ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﻃﻮب در‬

‫اﻗﻠﻴﻢﻫﺎي ﺣﺎرهاي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺪرك ﻣﺤﻜﻤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻮج ﺑﻬﺎري در ﻣﻴﺰان رﺷﺪ‬

‫ﻧﻴﺰ ﺗﺤﺖ ﻛﻨﺘﺮل دروﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻮران ﻣﻮﺟﻮد در اﺳﺎرت ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﻟﮕﻮ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (1972) Schauble‬اﻧﺪامﻫﺎي ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺳﻤﻨﺪر‪ ،Notophthalmus viridescens ،‬را در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬

‫از ﺳﺎل ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻮد و ﻧﺮخ ﺑﺎزﺳﺎزي اﻧﺪام را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻳﺸﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫ﻣﻌﻨﻲداري در ﻣﺎهﻫﺎي ﺑﻬﺎر ﻳﺎ اواﻳﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﭘﻲ آن ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اواﺧﺮ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اواﻳﻞ ﭘﺎﻳﻴﺰ‪،‬‬

‫و زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ درﺟﻪي ﺣﺮارت‪ ،‬ﺳﻄﻮح ﻧﻮر‪ ،‬و ﻣﻴﺰان دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻏﺬا‬

‫ﻛﻨﺘﺮل ﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻧﻘﺸﻲ در ﻧﺮخ ﺑﺎزﺳﺎزي اﻳﻔﺎ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺮ ﻳﻚ رﻳﺘﻢ زﻳﺴﺘﻲ داﺧﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻮاه درونرﻳﺰ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ درونرﻳﺰ‪ ،‬دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -4-5‬ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻫﻀﻢ ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻲدﻣﺎن اﻧﺠﺎم داد )‪ .(Secor & Faulkner, 2002‬ﻣﻌﺪه ﺗﻤﺎم دوزﻳﺴﺘﺎن را ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻦ آنﻫﺎ ﺑﻪ روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ .‬روش ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻲدﻣﺎن ﺑﻪ‬

‫اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪ ﻳﻚ روش ﺑﻲﺧﻄﺮ و ﻛﺎﻣﻼً ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺨﻠﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از رﻫﺎ‬

‫ﺷﺪن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺷﻨﺎ ﻛﺮده و ﻋﻮارض ﺧﺎﺻﻲ را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺟﻬﺖ ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ‬

‫از آب ﻛﻤﺘﺮ ﻳﺎ ﻓﺸﺎر ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﻳﺪ ﺗﺎ از ﺻﺪﻣﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬

‫ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻣﻌﺪه روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻛﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ و در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻪ‬

‫دﺳﺖ آﻣﺪه از آن ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻮﺛﻖ و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪149‬‬
‫ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم ‪ ‬‬

‫‪ -4-6‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬

‫اﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻌﺪاد ﭼﻬﺎر ﮔﻮﻧﻪ دوزﻳﺴﺖ و دو ﮔﻮﻧﻪ ﻻكﭘﺸﺖ ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر از اﺳﺘﺎن‬

‫اﻳﻼم ﮔﺰارش ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ آنﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ‬

‫دﺳﺖ آﻣﺪه ﺻﺮﻓﺎً ﮔﺎﻣﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ در ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﺨﺼﺼﻲﺗﺮ آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲ‪-‬‬

‫ﮔﺮدد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت روزاﻓﺰون در اﻗﻠﻴﻢ و ﺷﺮاﻳﻂ زﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺸﺮ اﻋﻤﺎل‬

‫ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬و ﺧﻄﺮاﺗﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺪاران ﺣﺴﺎس را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲاﻟﻤﻘﺪور ﻣﻮارد زﻳﺮ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺟﻤﻊآوري ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ژﻧﺘﻴﻜﻲ از ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺣﺬف ﺑﺨﺸﻲ از‬

‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﻛﻞ ﺟﻤﻌﻴﺖ در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ذيﻗﻴﻤﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮاﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زادآوري و ﺗﻮﻟﻴﺪﻣﺜﻞ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺮﺟﻴﺤﻲ آنﻫﺎ ﻛﻪ در‬

‫ﺻﻮرت ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎ ﺣﺬف ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻳﺎ ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان در ﺷﺮاﻳﻂ‬

‫آزﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﺷﺪه اﻗﺪام ﺑﻪ زادآوري‪ ،‬ﺗﻜﺜﻴﺮ و رﻫﺎﺳﺎزي ﻣﺠﺪد آنﻫﺎ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ و در اواﻳﻞ ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر از ﺟﻤﻌﻴﺖﻫﺎي ﺷﺎﺧﺺ آنﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻮﺟﻮد‬

‫آﻣﺎرﮔﻴﺮي ﺷﻮد ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎﻫﺶ در ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ زودي دﻻﻳﻞ اﻳﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬

‫و اﻗﺪاﻣﺎت ﭘﻴﺸﮕﻴﺮاﻧﻪ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬

‫‪150‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ‪ ‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫‪ -1‬اردﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪) ،(1390) .‬ﺗﺄﻟﻴﻒ(‪ .‬اﻛﻮﻟﻮژي‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ 340 .‬ص‪.‬‬

‫‪ -2‬اﻃﻠﺲ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ ،(1388) .‬اداره ﻛﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪ -3‬اﻗﻠﻴﻢ و ﮔﺮدﺷﮕﺮي در اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ ،1380 ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺸﻮر و ﺷﺮﻛﺖ ﻓﻨﻲ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻧﻴﻮار‪.‬‬

‫‪ -4‬ﺑﻠﻮچ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﺣﺎﺟﻲ ﻗﻠﻲ )‪ ،(1374‬دوزﻳﺴﺘﺎن اﻳﺮان‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪177 .‬‬

‫ﺻﺺ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﭼﺮاﻏﻲ ﻣﻬﺮداد و ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ ﻧﻌﻤﺖاﻟﻪ )‪ ،(1385‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻻﻳﻨﺪه رودﺧﺎﻧﻪ ﮔﺪارﺧﻮش‪ ،‬ﻧﺸﺮﻳﻪ‬
‫داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ج ‪ ،59‬ش ‪ ،3‬ﺻﺺ ‪.659-668‬‬

‫‪ -6‬رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﻲ )‪ ،(1375‬اﺛﺮات ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪) ،‬ﻣﺠﺮي‪ :‬اداره ﻛﻞ‬

‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم واﺣﺪ اﺟﺮا‪ :‬ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺸﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺆ ﺳﺴﺔ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎ(‪.‬‬

‫‪ -7‬روﺷﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ‪ .1374 .‬اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ )ع(‪ 118 .‬ص‪.‬‬

‫‪ -8‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‬

‫)‪ ،(1382‬ﻣﺸﺎور‪ :‬داﻧﺸﻜﺪة ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪ -9‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )‪،(1384‬آﻣﺎر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬دﻣﺎ و رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬

‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‪.‬‬

‫‪151‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪ ‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ ‪ ‬‬

‫‪ -10‬ﺳﺎﻳﺖ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪ -11‬ﺷﺎﻛﺮزاده‪ ،‬ژاﻟﻪ‪ ،(1387) .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻻكﭘﺸﺖﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮاده ﺗﺴﺘﻮدﻳﻨﻴﺪه و اﻣﻴﺪﻳﺪه در ﻧﻮاﺣﻲ ﻏﺮﺑﻲ و‬

‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ اﻳﺮان‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه رازي‪ 114 ،‬ﺻﺺ‪.‬‬

‫‪ -12‬ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ .1390.‬ﻣﻬﻨﺪﺳﻴﻦ ﻣﺸﺎور زﻳﺴﺖ اﻓﺰا‪.‬‬

‫‪ -13‬ﻓﺘﺤﻲﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻬﺰاد )‪ ،(1385‬ﺑﻴﻮﺳﻴﺴﺘﻤﺎﺗﻴﻚ ﺳﻮﺳﻤﺎران اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﺔ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪،‬‬

‫داﻧﺸﮕﺎه ﻟﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬

‫‪ -14‬ﻓﺮﺟﺎه‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ .1369 .‬اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬ﭘﻠﻲﻛﭙﻲ درﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ -‬ﻛﺮج‪ 174 .‬ص‪.‬‬

‫‪ -15‬ﻓﺮﺟﻲ‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ‪ ،1374 ،‬ﻫﻮا و اﻗﻠﻴﻢ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻫﻮاﻳﻲ ﻧﻬﺎﺟﺎ‪.‬‬

‫‪ -16‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ رودﻫﺎي ﻛﺸﻮر‪ -‬ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﻳﺰ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس و درﻳﺎي ﻋﻤﺎن‪ ،1384،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻣﺴﻠﺢ‪.‬‬

‫‪ -17‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻓﻊ ﻣﻮاد زاﺋﺪ ﺟﺎﻣﺪ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪ .1382 .‬اداره ﻛﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﻴﻂ‬

‫زﻳﺴﺖ اﺳﺘﺎن اﻳﻼم‪.‬‬

‫‪ -18‬ﻣﻜﺎنﻳﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻊ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي وﻳﮋه اﺳﺘﺎن اﻳﻼم )‪ -(1390‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‪.‬‬

‫‪152‬‬
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

808 .‫ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‬:‫ ﺷﺎﻟﻮده ﺑﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬.(‫ )ﺗﺮﺟﻤﻪ‬.1377 .‫ ﻣﺤﻤﺪﺟﻮاد‬،‫ ﻣﻴﻤﻨﺪي ﻧﮋاد‬-19

.‫ص‬

.‫ ص‬245 .‫ اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﭘﻴﺎم ﻧﻮر‬:‫ اﻛﻮﻟﻮژي ﻋﻤﻮﻣﻲ‬.1375 .‫ اﺻﻐﺮ‬،‫ ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري‬-20

:(‫ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺖ )زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺎره زﻧﺪه‬.(‫ )ﺗﺮﺟﻤﻪ‬.(1378) .‫ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‬،‫ وﻫﺎبزاده‬-21

.‫ ص‬680 .‫اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻘﺶ ﻣﺎﻧﺎ‬

‫ اﻧﺘﺸﺎرت‬.‫ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﺗﻮزﻳﻊ و ﻓﺮاواﻧﻲ‬:‫ ﺑﻮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬.(‫ )ﺗﺮﺟﻤﻪ‬.1388 .‫ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ‬،‫ وﻫﺎبزاده‬-22

.‫ ص‬811 .‫ﺟﻬﺎد داﻧﺸﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﻬﺪ‬

23- Alibardi, L., and Thompson, M.B., (1999a), “Epidermal differentiation during
carapace and plastron formation in the embryonic turtle Emydura macquarii,” J. Anat.,
194, 531.

24- Alibardi, L., and Thompson, M.B., (1999b), “Morphogenesis of shell and scutes
in the turtle Emydura macquarii,” Aust. J. Zool., 47, 245.

25- Amphibian Species of the World. The online database by Darrel Frost and The
American Museum of Natural History.

26- Anderson, J., Reisz, R., Scott, D., Fröbisch, N., Sumida, S (2008). "A stem
batrachian from the Early Permian of Texas and the origin of frogs and salamanders".
Nature 453 (7194): 515–518. DOI:10.1038/nature06865. PMID 18497824.

27- Anderson S. C. (1974), "Preliminary key to the turtles. Lizards and

Amphibians of Iran. Fieldiana: Zoology, 65 (4): 27-44.

28- Andrewartha, H. G. 1961. Introduction to the Study of Animal Populations.

University of the Chigago press, Chicago.

153
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

29- Badenhorst, A. (1978). The development and the phylogeny of the organ of
Jacobson and the tenticular apparatus of Ichthuphis glutinosus (Linne). Ann. Univ. van
Stellenbosch 1: 1-26.

30- Bickham J. W., and Carr J. L. (1983), “Taxonomy and phylogeny of higher
categories of cryptodiran turtules based on a cladistics snalysis of chromosomal data,”
Copeia 1983, 918-932.

31- Buffon, G. L. L., Compte de. 1756. Natural History, General and Particular. W.
Creech, Edinburgh.

32- Bull, J. J. (1980). Sex determination in reptiles. Quart. Rev. Biol. 55: 3-21.

33- Caldwell, J. P. (1993). Brazil nut fruit capsules as phytotel,ata: Interactions among
anuaran and insect larvae. Can. J. Zool. 71: 1193-1201.

34- Case, T. J. (1976b). Seasonal aspects of thermoregulatory behavior in the

chuckwall, Sauromalus obesus (Reptilia, Lacertilia,: Iguanidae). J. Herpetol. 10: 85-95.

35- Cherepanov, G. O., (1989), “New morphogenetic data on the turtle shell:
Discussion on the origin of the horny and bony parts,” Stud. Geolog. Salmant., 3, 9–24.

36- Cole, L. C. 1958. Sketches of general and comparative demography. Cold Spring
Harbor Symposia on Quantitative Biology 22:1-15.

37- Congdon, J. D., Breitenbach, G. L., van loben Sels, R. C., and Tinkle, D. W.
(1987). Reproduction and nesting ecology of snapping turtles (Chelydra serpentina) in
southeastern Michigan. Herpetologica 43: 39-54.

38- Cree, A., Thompson, M. B., and Daugherty, C. H. (1995). Tuatara sex
determination. Nature 375: 543.

39- Crump, M. L. (1995). Parental care. In “Amphibian Biology. Volume 2, Social

Behaviour” (H. Heatwole and B. K. Sullivan, Eds.) pp. 518-567. Surrey Beatty & Sons
Pty Ltd., Chipping Norton, N. S. W.

40- David, R. S., and jaeger, R. G. (1981). Prey location through chemical cues by a
terrestrial salamander. Copeia 1981: 435-440.

154
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

41- Duellman, W. E., and Treb, L. (1986). “Biology of Amphibians.” McGraw-Hill

Book Co., New York.

42- Elton, C. 1927. Animal Ecology. Sidgwick and Jackson, London.

43- Egerton, F. N. III. 1968b. Leeuwenhoek as a founder of animal demography.

Journal of the History of Biology 1:1-22.

44- Fitch, H. S. (1982). Reproductive cycle in tropical reptiles. Occas. Pap. Mus. Nat.
Hist. Univ. Kansas 96: 1-53.

45- Fontenot. C. L., Jr. (1999). Reproductive biology of the aquatic salamander
Amphiuma tridactylum in Louisiana. J. Herpetol. 33: 100-105.

46- Graunt, J. 1662. Natural and political observations mentioned in a following index,
and made upon the bills of mortality. Roycroft, London.

47- Greene, H. W. (1997). “Snakes. The Evolution of Mystery in Nature.” Univ.

California press, Berkeley.

48- Gerristen, J., and Strickler, j. R. (1977). Encounter probabilities and community
structure in Zooplankton: A mathematical model. J. Fish. Res. Bd. Can. 34: 73-82.

49- Hedges S. B. and Kumar S. (2009)‘ “The Timetree of Life,” Oxford University
Press, first edition, 517 pages.

50- Hetherington, T. E. (1985). Role of the opercularis muscle in seismic sensitivity in

the bullfrog Rana catesbeiana. J. Exp. Zool. 235: 27-34.

51- Howard, R. D. (1978a). The influence of male-defended oviposition sites on early

embryo mortality in bullfrogs. Ecology 59: 789-798.

52- Janzen, F. J., and Paukstis, G. (1991). Environmental sex determination in

reptiles: Ecology, evolution, and experimental design. Quart. Rev. Biol. 66: 149-179.

53- Jaeger, R. G. (1976). A possible prey-call window in anuran auditory perception.

Copeia 1976: 833-834.

54- Killebrew F. C. (1977a), “Mitotic chromosomes of turtles,” IV. The Emydidae.

Tex. J. Sci. 29:245-253.

155
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

55- Lang, J. W., and Andrews, H. V. (1994). "Temperature-dependent sex

determination in crocodilians." J. Exp. Zool. 270” 28-44.

56- Leviton A. E., Anderson A. C., Adler K., and Minton S. A. (1992), "Handbook to
Middle East Amphibians and Reptiles" Contributions in herpetology, No. 8. Society for
the Study of Amphibians and Reptiles, Oxford, Ohio, vii + 252 pp.

57- Malthus, T. R. 1798. An Assay on the Principle of Population. Macmillan, New

Yourk.

58- Moutia, L. A. and R. Mamet. 1946. A review of twenty-five years of economic

entomology in the islands of Mauritius. Bulletin of Entomological Research. 36: 439-
472.

59- Perez-Higareda, G., Rangel-Rangel, A., Smith, H. M., and Chiszar, D. (1989).
Comments on the food and feeding habits of Morelet’s crocodiles. Copeia 1989: 1039-
1041.

60- Pianka, E. R., and Parker, W. S. (1975). Ecology of horned lizards: A review with
special reference to Phrynosoma platyrhinos. Copeia 1975: 141-162.

61- Pieau, C. (1971). Sur la proportion sexuelle chez les embryons de deux chelonians
(Testudo graeca L. et Emys orbicularis L.) issus d’oeufs incubes artificiellement. C. R.
Acad. Sci. Paris 274: 3071-3074.

62- Roth. G. (1987). “Visual behaviour in Salamanders.” Springer-Verlag, New York.

63- Salaluk, S. K., and Belwood J. J. (1984). Gecko phonotaxis to cricket calling
song: A case of satellite predation. Anim. Behav. 32: 659-662.

64- Schoener, T. W. (1974b). Theory of feeding strategies. Ann. Rev. Syst. Ecol. 2:
369-404.

65- Schwenk, K. (1994a). Why snakes have forked tongues. Science. 263: 1573-1577.

66- Seigel, R. A. (1993). Natural survival of eggs and tadpoles of the wood frog, Rana
Sylvatica. Copeia 1983: 1096-1098.

156
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

67- Shine, R. (1985a). The reproductive bioilogy of Australian reptiles: A search for
general patterns. In “Biology of the Australian Frogs and Reptiles” (G. Grigg, R. Shine
and H. Ehmann, Eds.), pp. 297-303. Surrey Beatty & Sons Pty Ltd., Chipping Norton,
N. S. W.

68- Teather, K, L. (1991). The relative importance of visual and chemical cues for
foraging on newborn blue-striped garter snakes (Thamnophis sirtalis similis). Behavior
117: 255-261.

69- Tuttle, M. D., and Ryan, M. J. (1981). Bat predation and the evolution of frog
vocalization in the neotropics. Science 214: 677-678.

70- Vitt L. J. and Caldwell J. P. (2009), “Herpetology: An Introductory Biology of

Amphibians And Reptiles”, Third edition, 691 pages.

71- Vogt, R. C., and Villela, O. F. (1992). Effects of incubation temperature on sex
determination in a community of Neotropical freshwater turtles in southern Mexico.
Herpetologica 48: 265-270.

72- Wake, M. H. (1992a), “Reprofuction in caecilians. In “Reproductivr Biology of

South American Vertebrates.’ (W. C. Hamlett, Ed.), pp. 112-120. Springer-Verlag, New
York.

73- Wilbur, H. M. (1980). Complex life cycles. Ann. Rev. Ecol. Syst. 11: 67-93.

74- Wyneken J., M. H. Godfrey, and V. Bels (2008), “Biology of Turtles”, CRC Press,
Hardback - 389 pages - ISBN 0849333393

75- Yntema, C.L., (1970), “Extirpation experiments on the embryonic rudiments of the
carapace of Chelydra serpentina,” J. Morphol., 132, 235–244.

76- Zangerl, R., (1969), “The turtle shell,” The Biology of the Reptilia, Vol. 1, C. Gans
and A. d’A. Bellairs (eds.), New York: Academic Press, 311–319.

77- Zohary, M. (1963), “On the geobotanical structure of Iran,” Bulletin of Research
council of Israel, 11D supplement: 1-113, folded Map in pocket.

78- Zug, G. R., Vitt, L. J., Caldwell, J. P. (2001). Herpetology, Second Edition: An
Introductory Biology of Amphibians and Reptiles. Academic Press.

157
  ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬   ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

79- Zug G. R., L. J. Vitt, and J. P. Caldwell (2006), “Herpetology: An Introductory

Biology of Amphibians And Reptiles”, Lightning Source Inc, 348 pages.

158