‫ﮔﺮد آورﻧﺪه ‪ :‬اﻣﯿﺮ ﺣﺼﯿﻤﯽ‬

‫رﯾﯿﺲ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻓﺮاورش ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﺸﻢ ‪ -‬ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ ﻓﻼت ﻗﺎره اﯾﺮان‬

‫ﺟﺰﯾﺮه ﻗﺸﻢ‪-‬اﯾﺮان‬

‫زﻣﺴﺘﺎن ‪1395‬‬

‫ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﭼﯿﺴﺖ؟‬

‫)‪ Clathrate Hydrates (gas clathrates, gas hydrates, clathrates, hydrates‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺟﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻠﻮرﯾﻦ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﻪ آﺑﯽ ﮐﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻇﺎﻫﺮي ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﯾﺦ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﻏﯿﺮ ﻗﻄﺒﯽ ﮐﻮﭼﮏ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﺎزﻫﺎ( ﯾﺎ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺎ ﻧﯿﻤﻪ‬
‫ﻫﺎي آب ﮔﺮﯾﺰ ﺑﺰرگ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻗﻔﺴﻬﺎي ﺑﺎﻧﺪﻫﺎي ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي آب‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻠﻪ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي‬
‫اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ )‪ (clathrate‬ﺗﺮﮐﯿﺒﻬﺎي اﻧﺪرون ﮔﯿﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻣﯿﺰﺑﺎن‪ ،‬آب و ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻣﻬﻤﺎن ﺑﻄﻮر ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﮔﺎز ﯾﺎ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺎﯾﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﺑﻪ ﺗﻠﻪ اﻓﺘﺎده‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺒﮑﻪ اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮﻫﺎي ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﯽ ﯾﺦ ﻣﺘﺪاول‬
‫ﯾﺎ آب ﻣﺎﯾﻊ‪ ،‬ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﭘﺎﯾﺪاري ﮐﺮﯾﺴﺘﺎل ﻫﯿﺪرات ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻫﯿﺪروژﻧﯽ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﯿﺰﺑﺎن و ﻧﯿﺮوﻫﺎي‬
‫واﻧﺪرواﻟﺲ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﻣﯿﺰﺑﺎن‪-‬ﻣﻬﻤﺎن ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻗﺮار دارد‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ ﮐﻢ )ﺷﺎﻣﻞ اﮐﺴﯿﮋن‪،‬‬
‫ﻫﯿﺪروژن‪ ،‬ﻧﯿﺘﺮوژن‪ ،‬دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﻫﯿﺪروژن‪ ،‬آرﮔﻮن‪ ،‬ﮐﺮﯾﭙﺘﻮن و زﻧﻮن(‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻌﻀﯽ از ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎي‬
‫ﺳﻨﮕﯿﻨﺘﺮ و ﻓﺮﺋﻮنﻫﺎ‪ ،‬در دﻣﺎﻫﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪ .‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ زﯾﺮا ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﺟﺪا ﻫﯿﭽﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻮري ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎﻟﻬﺎي ﻓﺎزي‬
‫درﺟﻪ اول و ﻧﻪ واﮐﻨﺸﻬﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺟﺰﯾﯿﺎت ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﻫﺎي ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي و ﺗﺠﺰﯾﻪ آﻧﻬﺎ در ﺳﻄﺢ ﯾﮏ ﻣﻮﻟﮑﻮل‪ ،‬ﻫﻨﻮز‬
‫ﺑﺨﻮﺑﯽ درك ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1810‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ Sir Humphry Davy‬ﺑﺎ ﻣﺪرك‪ ،‬ﺛﺒﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از‬
‫ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺮ روي ﭘﺪﯾﺪه ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻪ دوره ﻣﻬﻢ زﯾﺮ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫دوره اول‪ ،‬از ﮐﺸﻒ آن در ﺳﺎل ‪ 1810‬ﺗﺎ ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﯿﺪرات ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ در آن آب‬ ‫‪-‬‬
‫و ﮔﺎز ﺑﻪ درون ﯾﮏ ﺷﺒﮑﻪ ﺟﺎﻣﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوره دوم‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1934‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﯿﺪرات در ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫دوره ﺳﻮم‪ ،‬از ﺳﺎل ‪ 1960‬ﺗﺎ ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﻪ اﯾﻦ دوره ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻫﯿﺪرات در اﻋﻤﺎق اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﻬﺎ و ﻧﻮاﺣﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻣﻨﺠﻤﺪ اﻋﻤﺎق زﻣﯿﻦ‪ ،‬آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ Josef Priestly ،1778‬در ﺣﯿﻦ ﺗﺮك آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه در ﻋﺼﺮ زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭘﻨﺠﺮه را ﺑﺎز‪ ،‬رﻫﺎ ﮐﺮد‪ .‬او ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺎرات ‪ SO2‬ﺑﺎﻋﺚ اﺷﺒﺎع ﺷﺪن آب ﺷﺪه و ﯾﺦ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ اﯾﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﺮاي ‪ HCl‬و ‪ SiF4‬ﻧﯿﺎﻓﺘﺎده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﻪ ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﺳﯽ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از اﯾﻨﮑﻪ دﯾﻮي‪ ،‬ﻫﯿﺪرات را ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ‪ ،‬آﻧﺮا ﮐﺸﻒ ﮐﺮده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آزﻣﺎﯾﺶ ﭘﺮﯾﺴﺘﻠﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺘﺒﺮي ﺛﺒﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺸﻒ ﻫﯿﺪرات ﺗﻮﺳﻂ دﯾﻮي ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﯿﺪرات ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1810‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1934‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻣﺤﻮر ﻋﻤﺪه زﯾﺮ‪ ،‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻤﺎم ﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﯿﺪرات ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﮐﻤﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ درﺻﺪ و ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬

‫ﻃﯽ ﻣﺪت ﯾﮏ ﻗﺮن ﭘﺲ از ﮐﺸﻒ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه ﻃﯽ اﯾﻦ دوره‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 40‬ﻋﺪد ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ 2000‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻋﺪد ﺑﻪ ‪ ، 400‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اوج اﻫﻤﯿﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ در دﻧﯿﺎي‬
‫ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1934‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت در زﻣﯿﻨﻪ ﻫﯿﺪرات ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ روﺷﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﺧﻄﻮط‬
‫ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز‪ ،‬ﺳﻮق ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬زﯾﺮا در آن زﻣﺎن ‪ Hamrerschmidt‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻫﯿﺪرات اﺳﺖ و ﻧﻪ ﯾﺦ زدﮔﯽ‪.‬‬
‫ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي و اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ روش ﻫﯿﺪرات در ﺳﺎل ‪ 1942‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ Bensh‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از آن ﻧﯿﺰ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ‪ Miller‬و ‪ Strong‬در ﺳﺎل ‪ Parent ،1946‬در ﺳﺎل ‪ 1948‬و ‪ Dubinin‬و ‪ Zhidenko‬در ﺳﺎل ‪ 1979‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺪود ‪ 6,4‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن )ﯾﻌﻨﯽ ‪ (6,4×1012‬ﺗﻦ از ﻣﺘﺎن‪ ،‬در رﺳﻮبﻫﺎي‬
‫اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ ﻣﺘﺎن‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ ﻋﻤﯿﻖ اﻗﯿﺎﻧﻮس‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻠﻪ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮبﻫﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻓﻼت ﻗﺎره ﻧﺮوژ در داﻣﻨﻪ دﯾﻮار‬
‫ﺑﺎﻻدﺳﺖ اﺑﮕﯿﺮ )‪ (headwall‬ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ ، Storegga Slide‬ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮﻫﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺼﻮرت ﻻﯾﻪ ﯾﺦ زده‬
‫‪Canadian Arctic‬‬ ‫داﯾﻤﻰ زﻣﯿﻦ )‪ ،(permafrost‬ﻣﺜﻼً در ﻣﯿﺪان ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ‪ Mallik‬در دﻟﺘﺎي ‪ Mackenzie‬در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ‬
‫)ﻗﺴﻤﺘﯽ در ﮐﺎﻧﺎداي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﻄﺐ(‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺑﯿﮑﺮان‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺑﺎﻟﻘﻮه‪ ،‬ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺎ ﺑﺤﺎل ﯾﮏ روش اﺳﺘﺨﺮاج اﻗﺘﺼﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮﻫﺎي ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در داﺧﻞ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎي ﮔﺎز‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ‪ 70‬ﺳﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻌﻀﻠﯽ ﺑﺮاي ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻄﺮح‬
‫ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﮐﺜﺮ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات و ﺗﺎﺛﯿﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮاد‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪه در ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮﺣﺎل ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺳﻮﺧﺘﻬﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺨﻠﻮﻃﻬﺎي ﮔﺎزي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ روش ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ آﺳﺎﻧﺘﺮ و ارزاﻧﺘﺮ‬
‫ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﺣﺪود ‪ 170‬ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را در ﺧﻮد ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﯿﺪرات ﺑﻤﻨﻈﻮر ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي و اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺎ روﺷﻬﺎي ﻣﺮﺳﻮم ﻓﺸﺮده ﺳﺎزي )‪ (CNG‬و ﻣﺎﯾﻊ ﻧﻤﻮدن )‪(LNG‬‬
‫ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﻫﻤﻮاره از‬
‫اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫رﺳﻮب اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ در ﻋﻤﻖ درﯾﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ روش ﺑﺮاي رﻓﻊ اﯾﻦ ﮔﺎز ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي از اﺗﻤﺴﻔﺮ و ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫اﻗﻠﯿﻤﯽ‪ ،‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﻧﺪرون ﮔﯿﺮﻫﺎ در ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺎد در ﺑﻌﻀﯽ از ﺳﯿﺎرهﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﻗﻤﺮﻫﺎ و‬
‫اﺟﺴﺎم‬
‫‪) trans-Neptunian‬ﻫﺮ ﺷﯽ در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دور ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﯿﺎره ﻧﭙﺘﻮن‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﭼﺮﺧﺪ( ﮐﻪ ﺑﺎ ﮔﺎز در دﻣﺎﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ‬

‫‪ Iro‬و ﻫﻤﮑﺎران در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﺗﻼش ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺒﻮد ﻧﯿﺘﺮوژن را در ﺳﺘﺎرهﻫﺎي دﻧﺒﺎﻟﻪ دار ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬در اﺑﺮﻫﺎي ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺎرات را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ) ‪ ،(protoplanetary nebulae‬اﺣﺎﻃﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﺳﺘﺎرهﻫﺎي ‪ ، pre-main and main sequence‬ﻋﻠﯽ رﻏﻢ رﺷﺪ ذره اي ﺳﺮﯾﻊ در ﻣﻘﯿﺎس ﻣﺘﺮي‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﯿﺎﻓﺘﺪ‪ .‬ﮐﻠﯿﺪ ]ﺣﻞ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ[‪ ،‬ﺗﺎﻣﯿﻦ ذرات ﯾﺦ ﻣﯿﮑﺮوﺳﮑﻮﭘﯽ ﮐﻪ در ﻣﻌﺮض ﯾﮏ ﻣﺤﯿﻂ ﮔﺎزي ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪات در ﻣﻮرد زﻧﺠﯿﺮه ﺗﺸﻌﺸﻊ‬
‫ﺳﻨﺠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرهاي ﺣﻮل ﺳﺘﺎره ﻫﺎي از ﻧﻮع ‪ τ-Tauri‬و ‪ ،Herbig Ae/Be‬ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﺣﺠﯿﻢ را‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ذرات ﻣﯿﻠﯿﻤﺘﺮي ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺎل ﻧﺎﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎر زﯾﺎدي در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﮐﺸﻒ ﮐﺮدن ﯾﺨﻬﺎي آﺑﯽ )آب ﯾﺦ( در ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﯽ ﺑﺮ روي ‪) Infrared Space Observatory‬ﻧﺎم ﯾﮏ ﺗﻠﺴﮑﻮپ ﻓﻀﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫اﺷﻌﻪ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﮐﺎر ﻣﯽﮐﺮد(‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺨﻬﺎي ﺑﻠﻮرﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺣﻠﻘﻪﻫﺎي اﺑﺮﻫﺎي ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺎرات را ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪Lupus‬‬ ‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪) e-Eridani‬ﺳﺘﺎره اي در ﺟﻨﻮب ﺻﻮرت ﻓﻠﮑﯽ ‪ (Eridanus‬و ﺳﺘﺎره ‪ Fe‬ﺟﺪا اﻓﺘﺎده‪ ،HD 142527 ،‬در‬
‫)ﺻﻮرت ﻓﻠﮑﯽ ﮔﺮگ‪ ،‬در ﻧﯿﻢ ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ( ﮐﺸﻒ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ 90% .‬ﯾﺦ در ﺳﺘﺎره دوﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت ﺑﻠﻮرﯾﻦ در دﻣﺎي ﺣﺪود ‪ 50 K‬ﭘﯿﺪا‬
‫ﺷﺪ‪ HST(Hubble Space Telescope) .‬ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺣﻠﻘﻪ ﻫﺎي ﮐﻬﻦ ﺳﺎل اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرهاي‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﮑﻪ اﻃﺮاف ﺳﺘﺎره ‪ 5‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﺳﺎﻟﻪ ‪ B9.5Ve HD 141569A‬از ﻧﻮع ‪ Herbig Ae/Be‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً از ﮔﺮد و ﻏﺒﺎر ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ Li .‬و ‪ ،Lunine‬ﯾﺦ آﺑﯽ را در آﻧﺠﺎ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ ﯾﺨﻬﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻗﺴﻤﺘﻬﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺑﺮﻫﺎي ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺎرات را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ‪ Hersant ،‬و ﻫﻤﮑﺎران ﺗﻌﺒﯿﺮي از ﻏﻨﯽ ﺳﺎزي ﻓﺮار را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دادﻧﺪ ﮐﻪ در ‪ 4‬ﺳﯿﺎره ﻏﻮل ﭘﯿﮑﺮ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺷﻤﺴﯽ )ﺳﯿﺎرات‬
‫ﻣﺸﺘﺮي‪ ،‬زﺣﻞ‪ ،‬اوراﻧﻮس و ﻧﭙﺘﻮن( ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻓﺮض ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻓﺮار ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻠﻪ اﻓﺘﺎده ﺑﻮده و‬
‫ﺑﺼﻮرت اﺟﺮام آﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﻮاﺣﯽ ﺗﻐﺬﯾﻪ اﺑﺮﻫﺎي اﻃﺮاف ﺳﺘﺎرهاي )‪ ،(protoplanets’ feeding zones‬در ﺣﺎل ﺣﺮﮐﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻢ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ Kieffer .‬و ﻫﻤﮑﺎران )‪ ،(2006‬ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ آﺑﻔﺸﺎﻧﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻗﻄﺒﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﻤﺮ‬
‫زﺣﻞ‪" ،‬اﻧﺴﻼدوس )‪ ،"(Enceladus‬از ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ‪ clathrate‬ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺎن و ﻧﯿﺘﺮوژن‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ]ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ[ در ﻣﻌﺮض ﻓﻀﺎي ﺧﻼء ﺗﻮﺳﻂ ﺗﺮﮐﻬﺎي ‪ Tiger Stripe‬ﮐﻪ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﭘﯿﺪا ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬آزاد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ‪ clathrate‬دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ را در ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در ﺳﯿﺎره ﻣﺮﯾﺦ ﺑﺎزي ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ clathrate‬ﻫﯿﺪروژن اﺣﺘﻤﺎﻻً ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺼﻮرت اﺑﺮﻫﺎي ﮐﯿﻬﺎﻧﯽ ﺗﻐﻠﯿﻆ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺳﺘﺎرهﻫﺎي ﻏﻮل ﭘﯿﮑﺮ ﮔﺎزي )‪ ،(gas giant‬ﺷﮑﻞ‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﺑﺮ روي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ‬

‫ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﻻﯾﻪ ﻫﺎي ﻫﯿﺪرات زﯾﺮﯾﻦ زﻣﯿﻦ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﮔﺎز‪ ،‬از ﻣﯿﮑﺮوارﮔﺎﻧﯿﺴﻢ ﻫﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در زﯾﺮ زﻣﯿﻦ‪ ،‬آزاد ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي آب و ﯾﺎ ﯾﺦ‪ ،‬ﻓﺸﺎر ﻻزم ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻫﯿﺪرات را ﻣﻬﯿﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﯿﺪرات ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ روي ﺑﺴﺘﺮ درﯾﺎ‪ ،‬در رﺳﻮﺑﻬﺎي اﻗﯿﺎﻧﻮس‪ ،‬در رﺳﻮﺑﻬﺎي درﯾﺎﭼﻪاي ﻋﻤﯿﻖ‬
‫)ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل درﯾﺎﭼﻪ ‪ ،(Baikal‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻧﻮاﺣﯽ ﻻﯾﻪ ﯾﺦ زده داﯾﻤﯽ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﻣﺘﺎن ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه در رﺳﻮﺑﻬﺎي ﻫﯿﺪرات ﻣﺘﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻠﻪ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﺮاوان ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺑﺎﻟﻘﻮه درآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬آزاد ﺷﺪن ﻓﺎﺟﻌﻪ آﻣﯿﺰ ﻣﺘﺎن از ﺗﺠﺰﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ رﺳﻮبﻫﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﯿﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ‪ CH4‬ﮔﺎز ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي ﻣﻮﺛﺮﺗﺮي ﺣﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ CO2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺰﯾﻪ ﺳﺮﯾﻊ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ روﺳﻮﺑﺎﺗﯽ ﺑﻌﻨﻮان ﺧﻄﺮي ﺑﺮاي ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ )‪ ،(geohazard‬ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺳﺘﻌﺪاد ﻧﻬﺎﻧﯽ آن در ﺑﺮاه اﻧﺪاﺧﺘﻦ زﻣﯿﻦ‬
‫ﻟﻐﺰهﻫﺎ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﻟﺮزهﻫﺎ و آﺗﺶ ﻓﺸﺎنﻫﺎي زﯾﺮ درﯾﺎﯾﯽ )‪ ،(tsunami‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺣﺎوي ﻣﺘﺎن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺎزﻫﺎي ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ‪ H2S‬و ‪ ، CO2‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي‬
‫ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﺎرﻫﺎ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﯾﺦ ﻗﻄﺒﯽ‪ ،‬دﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪ Pingo .‬ﻫﺎ )ﺗﭙﻪ ﻫﺎي ﮔﻨﺒﺪي ﺷﮑﻞ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻻﯾﻪ اي از ﺧﺎك ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ اﻃﺮاف ﯾﮏ ﻫﺴﺘﻪ ﺿﺨﯿﻢ ﯾﺦ را ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﻻﯾﻪ ﯾﺦ زده داﯾﻤﯽ زﻣﯿﻦ‪ ،‬داراي ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬در آﺑﻬﺎي ﻋﻤﯿﻖ ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺮاوﺷﺎت ﻣﺘﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي ﺣﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻏﯿﺎب ﯾﮏ ﻓﺎز آﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯿﺘﯽ‪ ،‬آب در ﻓﺎز ﮔﺎز ﯾﺎ در ﻓﺎز ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻣﺎﯾﻊ‪ ،‬ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮔﺎزي در ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﺮاي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد )وﺟﻮد ﻣﻘﺎدﯾﺮي آب ﻫﻤﺮاه‪،‬‬
‫ﺣﻀﻮر ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﻬﺎي ﮔﺎزي ﻏﯿﺮ ﻗﻄﺒﯽ ﯾﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﻗﻄﺒﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺴﺎﻋﺪ ﺑﻮدن ﺷﺮاﯾﻂ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر در ﺑﻌﻀﯽ‬
‫ﻧﻘﺎط(‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻬﺎي اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ درون ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ داﺧﻠﯽ ﻟﻮﻟﻪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﻓﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﯽﮔﺮدد و ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺠﻤﻊ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده )ﮐﻠﻮﺧﻪ‬
‫ﺷﺪن( و ﺧﻂ ﺟﺮﯾﺎن را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﺷﯿﺮﻫﺎ و ادوات اﺑﺰار دﻗﯿﻖ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬داﻣﻨﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﮐﺎﻫﺶ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﺎ آﺳﯿﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺪﻟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺤﻘﻘﯿﻦ‪ ،‬در زﻣﯿﻨﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪل ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﻧﺮم اﻓﺰار ‪) ،CSMHYD‬ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺗﯿﻢ ﺗﺤﺖ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﯽ دﮐﺘﺮ ‪ ،(Sloan‬ﻣﺪل ﺑﮑﺎر‬
‫رﻓﺘﻪ در ﻧﺮم اﻓﺰار ‪ ، Aspen HYSYS‬ﻣﺪل ‪ Chen-Guo‬و ﻣﺪل اراﯾﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ‪ Anderson‬و ﻫﻤﮑﺎران‪ ،‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﻣﺪل ‪ ،Chen-Guo‬ﻣﺎﺑﻘﯽ ﻣﺪﻟﻬﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﺪل ‪ Van Der Waals-Platteeuw‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي ﺧﻮب ﺟﻬﺖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻫﯿﺪارت ﮔﺎزي‪ ،‬ﻧﺮماﻓﺰار ‪ Hydrate Plus‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺮماﻓﺰار ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﻣﺎ و ﻓﺸﺎر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي رو ﺗﺨﻤﯿﻦ زده و در ﻧﺮخ ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﻮاد ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ ﺑﻌﻤﻞ‬
‫آﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﺮماﻓﺰار از روش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ‪ Baillie-Wichert‬و ﯾﺎ روش ﺗﻌﺎدﻟﯽ ‪ Mann‬و ﻫﻤﮑﺎران اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻧﺮخ ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﺘﺎﻧﻮل را ﻣﯽﺗﻮان از روش ‪ Dr. John J. Carroll‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﺮماﻓﺰار ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ‪ OLGA‬ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ‪ Schlumberger‬ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﻧﺮماﻓﺰاري ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﭼﻨﺪ ﻓﺎزي اﺳﺖ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ‬
‫ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي و ﮐﺎﻫﺶ آن‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺳﺮﯾﻊ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺨﺼﻮص در آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ اﻫﻤﯿﺖ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ‪ Hamrerschmidt‬در ﺳﺎل ‪ 1934‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات در ﺷﺒﮑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻤﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺗﺠﻤﻊ )ﮐﻠﻮﺧﻪ ﺷﺪن( و ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻪ دﯾﻮاره ﻟﻮﻟﻪ و درﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻮدن ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ را دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ و‪/‬ﯾﺎ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻣﺘﻼﺷﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺗﺤﺖ اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺰﯾﻪ اﻧﺪروﻧﮕﯿﺮ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﮐﻠﯿﺪي ﺑﺮاي اﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬درك ﺻﺤﯿﺢ از ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻮاد ﺑﺎزدارﻧﺪه ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﯿﺰان‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ و ﻧﯿﺰ راﻫﻬﺎي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ 3‬ﺳﻄﺢ از ﻣﺼﻮﻧﯿﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس درﺟﻪ اوﻟﻮﯾﺖ ﻟﯿﺴﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﻤﻨﺎﻋﺖ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ آوردن دﻣﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢ آﺑﺰداﯾﯽ ﮔﻼﯾﮑﻞ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗﺖ‪ ،‬ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‬
‫‪ .3‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ )اﻟﻒ( ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻫﯿﺪرات را ﺑﺴﻤﺖ‬
‫دﻣﺎﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ و ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ )ب( زﻣﺎن ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻫﯿﺪرات را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ )ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎ(‬

‫ﻓﻠﺴﻔﻪ واﻗﻌﯽ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع ﻋﻤﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺸﺎر‪ ،‬دﻣﺎ‪ ،‬ﻧﻮع ﺟﺮﯾﺎن )ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺎﯾﻊ‪ ،‬ﺣﻀﻮر آب و ﻏﯿﺮه( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي‬

‫‪ Makogon‬درﺳﺎل ‪ 1981‬ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎده ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪ o‬ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ دﻣﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات را ﺗﺎ اﻧﺪازه ﻣﻤﮑﻦ ﭘﺎﯾﯿﻦ آورد‪.‬‬
‫‪ o‬ﺑﺼﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ در آب ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ آن از آب ﻧﯿﺰ‪ ،‬آﺳﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ o‬دردﺳﺘﺮس ﺑﻮده و ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ o‬ﺑﺎ اﺟﺰاي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺎز واﮐﻨﺶ داده و رﺳﻮب ﺟﺎﻣﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ o‬ﺳﺒﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﺷﺘﻌﺎل زاﯾﯽ ﮔﺎز ﺷﺪه و اﺷﺘﻌﺎل زا ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ o‬وﯾﺴﮑﻮزﯾﺘﻪ‪ ،‬دﻣﺎي اﻧﺠﻤﺎد و ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر آن‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮔﺎز ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ دﻣﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات و‪/‬ﯾﺎ ﺗﺎﺧﯿﺮ در ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫آن ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ دو اﻧﺘﺨﺎب وﺟﻮد دارد‪:‬‬

‫ﻣﻤﻨﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ )ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻧﻤﻮدن ﭘﺎﯾﺪاري ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات(‬ ‫•‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ‪/‬ﺿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪهﻫﺎي ﮐﻠﻮﺧﻪ )ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﻨﺘﯿﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﺴﺘﻪ‬ ‫•‬
‫‪/‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮدن از رﺷﺪ ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻬﺎي ﻫﯿﺪرات(‬

‫ﻋﻤﻮﻣﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺘﺎﻧﻮل‪ ،‬ﻣﻮﻧﻮ اﺗﯿﻠﯿﻦ ﮔﻼﯾﮑﻞ )‪ (MEG‬و دي اﺗﯿﻠﻦ ﮔﻼﯾﮑﻞ )‪، (DEG‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﮔﻼﯾﮑﻞ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه و دوﺑﺎره ﺑﻪ ﮔﺮدش در آورده‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻣﺘﺎﻧﻮل از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺣﺎﻻت‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪﻫﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات در ﻓﺎز آﺑﯽ‪ ،‬دﻣﺎي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرت را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬درواﻗﻊ اﻓﺰودن ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ دﻣﺎي زﯾﺮ ﺳﺮد )‪ (Sub Cooling‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ‪DEG‬‬ ‫در ﺟﺎﯾﯿﮑﻪ دﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رود ‪ -10oC‬ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ وﯾﺴﮑﻮزﯾﺘﻪ ﺑﺎﻻ در دﻣﺎﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ MEG ،‬ﻧﺴﺒﺖ‬
‫‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﯿﺢ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮي اﺗﯿﻠﻦ ﮔﻼﯾﮑﻞ )‪ (TEG‬ﻓﺸﺎر ﺑﺨﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺧﻂ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺑﺎ ‪ MEG‬ﯾﺎ ‪ DEG‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ آن در ﻓﺎز ﮔﺎزي از دﺳﺖ ﻣﯽرود‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ روش اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ‬
‫ﻣﺘﺎﻧﻮل و ﮔﻼﯾﮑﻮل در ﻣﮑﺎﻧﻬﺎي دور از ﺳﺎﺣﻞ و ﺗﺴﻬﯿﻼت ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻓﺮاورش رو ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻي ﻣﻮرد‬
‫ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﻋﻤﻠﯿﺎت‪ ،‬ﮔﺮان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﺎي ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ و ﺿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﻫﺎي ﮐﻠﻮﺧﻪ در ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﯿﺪاﻧﯽ واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺟﺪﯾﺪ و درﺣﺎل ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ آزﻣﺎﯾﺸﺎت وﺳﯿﻊ و ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﯽ‪ ،‬دارد‪ .‬درﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﺳﯿﻨﺘﯿﮏ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪهﻫﺎي ﮐﻠﻮﺧﻪ‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﺴﺘﻪ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﻠﻮﺧﻪ‬
‫)ﭼﺴﺒﯿﺪن ﺑﻬﻢ( ﮐﺮﯾﺴﺘﺎﻟﻬﺎي ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪه ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﻫﯿﺪرات ﺑﺎ دوز ﭘﺎﯾﯿﻦ )‪ ،(Low-Dosage-Hydrate-Inhibitors‬ﻣﺸﻬﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻏﻠﻈﺘﻬﺎي‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻣﺮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﮐﻨﻨﺪهﻫﺎي ﺳﯿﻨﺘﯿﮑﯽ )ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬
‫آب و ﻣﺨﻠﻮط ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﺑﺮاي ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮدن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ(‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﻠﯿﻤﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﮐﻮﭘﻮﻟﯿﻤﺮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺿﺪ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫‪zwitterionic‬‬ ‫دﻫﻨﺪهﻫﺎي ﮐﻠﻮﺧﻪ )ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ آب و ﻣﺨﻠﻮط ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﭘﻠﯿﻤﺮﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻮاد ﻓﻌﺎل در ﺳﻄﺢ‬
‫)ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻣﻮﻧﯿﺎك و اﺳﯿﺪﻫﺎي ﮐﺮﺑﻮﮐﺴﯿﻠﯿﮏ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺟﺬب ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎ و ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -‬ﻓﻮاﯾﺪ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﺒﻮده اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺪﻟﯿﻞ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﺰاﺣﻢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ زﯾﺎدي را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮاي ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺨﻠﻮط ﮔﺎزي‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﻣﯽ ﺗﻮان ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎي ﺳﺒﮏ را از ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫ﺟﺪا ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ روش در ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ را ﮐﻪ وﯾﺴﮑﻮزﯾﺘﻪ ﺑﺎﻻ دارﻧﺪ و ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ دﺷﻮارﺗﺮ اﺳﺖ را ﺣﺬف ﻧﻤﻮده و ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﻬﺎي ﺳﺒﮏ ﺑﺮاﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات‪ ،‬از ﻣﺨﺰن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﻔﺎده در ﻋﻠﻢ ﺑﯿﻮﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ :‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺷﺎﻣﻞ آﻧﺰﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﻣﺎﯾﺴﻞ ﻣﻌﮑﻮس ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﯿﺪرات ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ درون ﻣﺎﯾﺴﻞ ﻣﻌﮑﻮس‪ ،‬ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮد و ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل‬
‫اﻧﺪازه و ﻣﯿﺰان ﻣﺤﺘﻮاي آب در ﻣﺎﯾﺴﻞ‪ ،‬ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻨﺘﺮل اﻧﺪازه ﻣﺎﯾﺴﻞ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي آﻧﺰﯾﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺼﻮرت ﮐﭙﺴﻮل درآﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﯿﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮدن آب درﯾﺎ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻈﯿﻢ اﻧﺮژي‬
‫‪ -5‬ﺣﻤﻞ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺧﻮاص ﻫﯿﺪرات ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه را ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﻫﯿﺪرات‪ 150-180 ،‬ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺸﺎر و دﻣﺎﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ آن‪ ،‬در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺣﺠﻢ ذﺧﯿﺮه‬
‫ﺳﺎزي ﺑﺎﻻي ﻫﯿﺪرات‪ ،‬دﻻﯾﻞ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ ﮔﺎز‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻮن در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺎزﻫﺎي آﺗﺶ زا درون ﺷﺒﮑﻪ ﯾﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻠﻪ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ اﯾﻤﻨﯽ ﻧﯿﺰ اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺑﻘﺎي ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﻫﯿﺪرات ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه در ﻓﺸﺎر ﺑﺎﻻ‬
‫و دﻣﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﺗﻤﺴﻔﺮﯾﮏ آورده ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻫﯿﺪرات از ﺳﻄﺢ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد و ﻻﯾﻪ اي از آب روي آﻧﺮا‬
‫ﻣﯽ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﯿﺪرات ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﯿﺪرات داﺧﻞ ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده و ﺑﺼﻮرت ﺛﺎﺑﺖ‬
‫‪o‬‬
‫)‪-5 C‬‬ ‫ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﺪرات در ﻓﺸﺎر اﺗﻤﺴﻔﺮﯾﮏ‪ ،‬در دﻣﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ از اﻧﺠﻤﺎد آب‬
‫ﺗﺎ ‪ ،(-15oC‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ آدﯾﺎﺑﺎﺗﯿﮏ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاص ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد ﻫﯿﺪرات‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻫﯿﺪرات ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﺣﻤﻞ ﮔﺎز و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎرﺑﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ذﺧﯿﺮه ﺳﺎزي ‪ CO2‬در ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺣﻤﻞ ﻫﯿﺪروژن‬
‫‪ -7‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﯿﺪرات ﭘﺮوﭘﺎن و دي اﮐﺴﯿﺪ ﮐﺮﺑﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﺬف آب از ﻓﺎﺿﻼب ﻣﺎﺷﯿﻦ ﮐﺎﻏﺬ ﺳﺎزي‬
‫‪ -8‬اﺳﺘﻔﺎده در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻏﺬاﯾﯽ‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺨﻠﻮط‬

 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬

‫‪Wikipedia‬‬ ‫داﯾﺮة اﻟﻤﻌﺎرف‬ ‫‪-‬‬

‫اﻋﻈﻢ ﺻﺎدﻗﯽ ﺑﺎﻻﺟﻮرﺷﺮي‪" ،‬ﻣﺪﻟﺴﺎزي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻬﺒﻮد دﻫﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﯿﺪرات"‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﻨﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺧﺮداد‬
‫‪1388‬‬
‫ﻣﻨﺎ ﺷﻬﺮاﺑﯽ و ﻓﺮﺷﺎد وراﻣﯿﻨﯿﺎن‪" ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺒﺨﯿﺮ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﭼﻨﺪ ﻓﺎزي در ﺳﯿﺴﺘﻤﻬﺎي ﺣﺎوي ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي"‪ ،‬اوﻟﯿﻦ‬ ‫‪-‬‬
‫ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي اﯾﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻤﻨﺎن‪ ،‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪1390‬‬
‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻧﯿﮏ ﺑﺨﺖ‪ ،‬اﻣﯿﺮ ﻋﺒﺎس اﯾﺰدﭘﻨﺎه و ﻓﺮﺷﺎد وراﻣﯿﻨﯿﺎن‪" ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﺑﺮاي ﮔﺎزﻫﺎي ﻣﺘﺎن و اﺗﺎن‬ ‫‪-‬‬
‫در ﺣﻀﻮر و ﻋﺪم ﺣﻀﻮر ﻣﺘﺎﻧﻮل ﺑﻌﻨﻮان ﺑﺎزدارﻧﺪه ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ"‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮوه‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﻨﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﻮﺷﻬﺮ‪-‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻓﻨﯽ و‬
‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻤﻨﺎن‪ ،‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪1390‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﻨﺎﯾﯽ ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ و ﯾﺎﺳﯿﻦ ﻧﻮذري اول‪" ،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺪﻟﻬﺎي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎدﻟﯽ‬ ‫‪-‬‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﯿﺪرات ﮔﺎزي از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﺒﯿﻪ ﺳﺎزي ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮي"‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ ﻣﻠﯽ ﺗﺨﺼﺼﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﺮوه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬
‫ﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬آﺑﺎن ‪1385‬‬