‫‪٨١‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻧﺠﺎت آن‬

‫‪2‬‬
‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ اﺣﻤﺪﯾﺎن‪ ،1‬ﺳﻤﯿﺮا اﺻﻐﺮي‬

‫‪1‬ـ ﻋﻀﻮ ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﻣﺸﻬﺪ‬

‫‪2‬ـ داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي روﺳﺘﺎﯾﯽ ﮔﺮاﯾﺶ ﮐﺎرآﻓﺮﯾﻨﯽ روﺳﺘﺎﯾﯽ‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‪:‬‬
‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﺮان در در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻼﻗﯽ آﺳﯿﺎ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻘﺎ و اروﭘﺎ وﺗﻨﻮع اﻗﻠﯿﻤﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ ﻏﻨﯽ اﯾﺮان ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﯽ ﺗﺨﺮﯾﺐ زﯾﺴﺖ ﺑﻮم ﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﻮﺳﻌﻪ روزاﻓﺰون ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬زﺑﺎﻟﻪ‬
‫ﻫﺎ و ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ ﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺮاي ﺑﯽ روﯾﻪ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞ زداﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎك اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﻧﮕﺮان ﮐﻨﻨﺪه اي آﺳﯿﺐ‬
‫دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﺨﺮب اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺤﺮان آب در اﯾﺮان‪ ،‬ﮔﻮاه دﯾﮕﺮي ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ ﮐﺸﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف از اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ و درﻧﻬﺎﯾﺖ اراﺋﻪ راﻫﮑﺎرﻫﺎي‬
‫ﻧﺠﺎت آن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻧﻮع ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﻮده و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي و اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك‬
‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻓﺮا ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎي ﻻزم ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬
‫ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ درﻃﯽ ‪ 13‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﺼﺎص ‪ 90‬درﺻﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬اﺟﺮاي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﯿﺎن ﻫﺎي‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري زﯾﺎد از آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي آﺑﺮﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪،‬‬
‫ﺿﻌﻒ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و ﻧﯿﺰ ﻋﺪم ﺳﺎزﮔﺎري اﻟﮕﻮﻫﺎي ﮐﺸﺖ ﺑﺎ ﮐﻢ و ﮐﯿﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‪ ،‬ﺗﺒﺨﯿﺮ زﯾﺎد در ﭘﯽ ﮔﺮم ﺷﺪن‬
‫ﻫﻮا و ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﯿﺮﻣﺠﺎز از آبﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در ﭘﯽ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه از دﻻﯾﻞ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮوز‬
‫ﺧﺸﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻧﻤﻮدي از ﻋﺪم وﺟﻮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺳﻨﺠﯽ و آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮي در اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﯽ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮐﻠﯿﺪ واژه ﻫﺎ‪ :‬درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‪ ،‬ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‪:‬‬
‫اﺷــﮑﺎل‪‬و‪‬ﭘﺪﯾــﺪه ﻫــﺎي‪‬ﻃﺒﯿﻌــﯽ‪‬ﺳــﻄﺢ‪‬زﻣــﯿﻦ‪‬ﺧﯿﻠــﯽ‪‬ﺳــﺮﯾﻊ‪‬ﺗﻐﯿﯿــﺮ‪‬ﭘﯿــﺪا‪‬ﻣﯿﮑﻨﻨــﺪ‪‬و‪‬اﯾــﻦ‪‬ﺗﻐﯿﯿــﺮات‪‬در‪‬ﻃــﻮل‬
‫زﻧـــــﺪﮔﯽ اﻧﺴـــــﺎن‪‬ﺑﺴـــــﯿﺎر‪‬ﭼﺸـــــﻤﮕﯿﺮ‪‬اﺳـــــﺖ ﻧﮑﺘـــــﻪ اي‪‬ﮐـــــﻪ‪‬اﻫﻤﯿـــــﺖ‪‬زﯾـــــﺎدي‪‬دارد اﯾـــــﻦ‬
‫اﺳــﺖ‪‬ﮐــﻪ‪‬ﺑﺘــﻮان‪‬ﭼﻨــﯿﻦ‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗــﯽ‪‬را‪‬ﺑــﻪ‪‬دﻗــﺖ‪‬ﺑﺮرﺳــﯽ‪‬ﮐــﺮده‪‬ﺗــﺎ‪‬ﻓﺮاﯾﻨــﺪ‪‬ﻫــﺎي‪‬ﻃﺒﯿﻌــﯽ‪‬و‪‬اﻧﺴــﺎﻧﯽ‪‬ﺑﻮﺟــﻮد‬
‫آورﻧــﺪه‪‬اﯾــﻦ‪‬ﺗﻐﯿﯿــﺮات‪‬را‪‬ﺑﺨـــﻮﺑﯽ‪‬ﺷــﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷــﺎﯾﺪ آﻧﭽـــﻪ ﺑــﺮ ﺳــﺮ درﯾﺎﭼــﻪ اروﻣﯿـــﻪ ﻣــﯽ آﯾــﺪ ﯾﮑـــﯽ از‬
‫آﺷــﮑﺎرﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧــﻪ ﻫــﺎي ﮐــﻞ ﮐــﺮه زﻣــﯿﻦ اﺳــﺖ ﮐــﻪ ﻧﺸــﺎن ﻣــﯽ دﻫــﺪ ﻣــﺎ اﻧﺴــﺎن ﻫــﺎ ﭼﻘــﺪر ﺳــﺮﯾﻊ ﻣــﯽ‬
‫ﺗــﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺤــﯿﻂ زﯾﺴــﺖ ﺧــﻮد را ﻧــﺎﺑﻮد ﮐﻨــﯿﻢ‪ .‬اﻣــﺎ ﻧﻤﻮﻧــﻪ ﻫــﺎي دﯾﮕــﺮي ﻫــﻢ ﻫﺴــﺖ از ﺟﻤﻠــﻪ ﻧــﺎﺑﻮدي‬
‫درﯾـــﺎي آرال‪ .‬درﯾـــﺎي آرال ﮐـــﻪ زﻣـــﺎﻧﯽ )در ﺳـــﺎل‪ (1960‬ﭼﻬـــﺎرﻣﯿﻦ ﭘﯿﮑـــﺮه آﺑﻬـــﺎي داﺧﻠـــﯽ ﺑـــﺰرگ ﺟﻬـــﺎن‬
 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٨٢‬‬

‫ﻣﺤﺴـــﻮب ﻣـــﯽ ﺷـــﺪه ﺗـــﺎ ﺳـــﺎل ‪ 92% ،2011‬ﺣﺠـــﻢ آب ﺧـــﻮد را از دﺳـــﺖ داد‪ .‬ﺑﻌـــﻼوه درﯾﺎﭼـــﻪ ﺑـــﻮردور‬
‫ﺗﺮﮐﯿـــﻪ‪ ،‬ﮐـــﻪ در ﻫﻤـــﺎن دوره اي ﮐـــﻪ درﯾﺎﭼـــﻪ اروﻣﯿـــﻪ ‪ 6‬ﻣﺘـــﺮ از آب ﺧـــﻮد را از دﺳـــﺖ داد ‪ 12‬ﻣﺘـــﺮ از‬
‫ﻋﻤـــﻖ آب آن ﮐﺎﺳـــﺘﻪ ﺷـــﺪ‪ .‬ﺑـــﺮاي ﻣﺸـــﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮﻧـــﻪ ﻫـــﺎي ﺑﯿﺸـــﺘﺮ ﮐـــﺎﻓﯽ اﺳـــﺖ ﺑـــﻪ )ﻟﯿﺴـــﺖ ﻣـــﻮﻧﺘﺮو(‬
‫ﮐﻨﻮاﻧﺴــﯿﻮن راﻣﺴــﺮ ﮐــﻪ درﯾــﺎ ﭼــﻪ ﻫــﺎ و ﺗــﺎﻻب ﻫــﺎﯾﯽ را ﮐــﻪ دﭼــﺎر ﺑﺤــﺮان ﻫﺴــﺘﻨﺪ ﻧﮕــﺎه ﮐﻨﯿــﺪ )ﮔــﺮي‬
‫ﻟﻮﯾﯿﺲ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻘﯿﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪.(2011‬‬
‫درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‪‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪‬آﺑﯽ‪‬ﺑﺴﺘﻪ‪‬اﯾﺮان‪‬ﺑﺸﻤﺎر‪‬ﻣﯽ‪‬رود‪‬ﮐﻪ‪‬در‪‬ﻣﻨﻄﻘﻪ‪‬اي‪‬ﻧﯿﻤﻪ‪‬ﺧﺸﮏ‪‬ﺑﺎ‪‬ﺣﻮﺿﮥ‪‬آﺑﺮﯾﺰ‪‬ﻣﻌـﺎدل‬
‫‪51460‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‪‬ﻣﺮﺑﻊ‪‬واﻗﻊ‪‬ﺷﺪه‪‬اﺳﺖ‪‬ﺟﻼﻟﯽ‪‬و‪‬ﻧﯿﮑـﻮدل‪1375‬اﺣـﺪاث‪‬ﻣﯿﺎﻧﮕـﺬر‪‬در‪‬درﯾﺎﭼـﮥ‪‬اروﻣﯿـﻪ‪‬ﺑﺰرﮔـﺮاه‪‬ﺷـﻬﯿﺪ‬
‫ﮐﻼﻧﺘﺮي ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ‪‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬ﺑﻮﺟﻮد‪‬آورده‪‬اﺳﺖ‪‬‬
‫اﯾﻦ‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‪‬ﺗﻨﻬﺎ‪‬ﺑﻪ‪‬اﺛﺮات‪‬ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪‬و‪‬زﯾﺴﺘﯽ‪‬ﻣﺤﺪود‪‬ﻧﻤﯿﺸﻮد؛‪‬ﺑﻠﮑﻪ‪‬ﻋﻮاﻗﺐ‪‬دﯾﮕﺮي‪‬ﻧﻈﯿﺮ‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‪‬در‪‬ﻧﺤﻮه‪‬رﺳﻮب‪‬ﮔـﺬار‬
‫ي‪‬درداﺧﻞ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬و‪‬ﺧﺸﮏ‪‬ﺷﺪن‪‬ﺑﺨﺶ‪‬ﻫﺎﯾﯽ‪‬از‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬را‪‬ﺑﺪﻧﺒﺎل‪‬دارد‪‬ﺑﺮاﺳﺎس‪‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪‬اﻧﺠﺎم‪‬ﺷﺪه‪‬ﺑﺎ‪‬اﺳﺘﻔﺎده‪‬از‪‬ﺗ‬
‫ﺻــﺎوﯾﺮﻣﺎﻫﻮاره‪‬اي‪‬در‪‬ﯾـــﮏ‪‬دورة‪‬ﭼﻬـــﺎرده‪‬ﺳـــﺎﻟﻪ)اﺣﺪاث‪‬ﺟـــﺎده‪‬ﺷـــﻬﯿﺪﮐﻼﻧﺘﺮي(‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗـــﯽ‪‬در‪‬روﻧـــﺪ‪‬ﻓﺮآﯾﻨـــﺪ‬
‫رﺳﻮب‪‬ﮔﺬاري‪‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪‬آب‪‬ﻗﺮار‪‬ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪‬ﮐﻪ‪‬ﻋﻼوه‪‬ﺑﺮ‪‬ﻣﺨﺘﻞ‪‬ﮐﺮدن‪‬ﻧﻈﻢ‪‬ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭼﺮﺧﮥ‪‬آب‪‬و‪‬ﭘـﺮاﮐﻨﺶ ﺗـﻪ‪‬ﻧﺸـﯿﻨﯽ‪‬‬
‫‪‬ﻣﻮاد ‪‬ﻣﻌﻠﻖ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در‪‬روﻧﺪ‪‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪‬و‪‬وﺿﻌﯿﺖ‪‬اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬داده‪‬اﺳﺖ‪ ‬ﻣﺮگ آرام درﯾﺎﭼـﻪ اروﻣﯿـﻪ ﻧﺸـﺎﻧﮕﺮ‬
‫ﻫﺸﺪاري ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﯿﺴﺘﻤﯿﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺰرگ دﻧﯿﺎ و دوﻣﯿﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻮري اﺳﺖ‪.‬از ﻃﺮف‬
‫دﯾﮕﺮ وﺳﯿﻌﺘﺮﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻧﯿﻢ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻫﮑﺘﺎرﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارﺗﻔـﺎع اﯾـﻦ درﯾﺎﭼـﻪ از ﺳـﻄﺢ‬
‫درﯾﺎﻫﺎي آزاد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 1276‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﯿﻢ ﻗﺮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ در ﺣـﺪود ‪ 4‬ﻣﺘـﺮ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬اﯾـﻦ‬
‫درﯾﺎﭼﻪ داراي ‪ 102‬ﺟﺰﯾﺮه ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﺟﺰاﯾﺮﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳـﺖ ‪.‬ﻋﻤـﻖ‬
‫آب درﯾﺎﭼﻪ ﺑﯿﻦ ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 16‬ﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﻣﺘﻮﺳﻂ آن ﺷﺶ ﻣﺘﺮﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ درﺳﻄﺢ ﻣﻠﯽ ﯾـﮏ ﭘـﺎرك‬
‫ﻣﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪه آﺳﯿﺐ دﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ اي از‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮﺗﺒﺎ آب را از ﺣﻮﺿﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ اﯾـﻦ ﺧﺮوﺟـﯽ ﻫـﺎ ﺑـﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ورودي آب ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯿﻬﺎي اﺧﯿﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﺗـﺮاز‬
‫آﺑﯽ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺪوﻟﻮژي وروش ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ :‬‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻤﻮﻣﺎً از روش ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ وﻓﺮا ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻈﺮي و ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺟﻬﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ادﺑﯿﺎت ﻣﻮﺿﻮع و ﺑﺮرﺳﯽ و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﻧﯿﺰ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮﺿﻮع و ﮐﺴﺐ دﯾﺪﮔﺎﻫﻬﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي‪ ،‬از اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ وﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺎﻫﻮاره اي وﻋﮑﺴﻬﺎي ﻣﺘﻌﺪد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪٨٣‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﺤﺪوده ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬

‫درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ‪‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪‬آﺑﯽ‪‬ﺑﺴﺘﻪ‪‬اﯾﺮان‪‬ﺑﺸﻤﺎر‪‬ﻣﯽ‪‬رود‪‬ﮐﻪ‪‬در‪‬ﻣﻨﻄﻘﻪ‪‬اي‪‬ﻧﯿﻤﻪ‪‬ﺧﺸﮏ‪‬ﺑﺎ‪‬ﺣﻮﺿﮥ‪‬آﺑﺮﯾﺰي‪‬ﻣﻌﺎد‬
‫ل‪ 51460‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ‪‬ﻣﺮﺑﻊ‪‬واﻗﻊ‪‬ﺷﺪه‪‬اﺳﺖ)ﺟﻼﻟﯽ‪‬و‪‬ﻧﯿﮑﻮدل‪ .1375‬درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺣﺘﯽ ﺣﺪود ‪ 5000‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫در ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﯽ اﯾﺮان و در ارﺗﻔﺎع ‪ 1274‬ﻣﺘﺮي ﻗﺮار دارد و ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺎ ارزش ﺗﺮﯾﻦ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻤﻬﺎي آﺑﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ درﯾﺎﭼﮥ داﺧﻠﯽ در اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ دارا ﺑﻮدن‬
‫وﯾﮋﮔﯿﻬﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 1354‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎرك ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ راﻣﺴﺮ و در ‪ 1356‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ )وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ‪ 1375‬ص ‪.(12‬‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ در ﻣﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﺣﻮﺿﻪ زﻫﮑﺶ ﺑﺴﺘﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﯽ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ و زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻃﺮف آن‬
‫زﻫﮑﺶ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري زﯾﺎد از آب رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺑﺎﻻ و ﺗﻪ‬
‫ﻧﺸﯿﻨﯽ ﻣﺪاوم ﻧﻤﮏ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﻮري زﯾﺎد آن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ و اﮔﺮ روﻧﺪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﮐﻨﺘﺮل ﻧﺸﻮد و ﺗﺪﺑﯿﺮ‬
‫ﺟﺪي اﺗﺨﺎذ ﻧﮕﺮدد از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ‪-‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ در ‪ 30‬ﺳﺎل آﺗﯽ‪ -‬ﺣﺘﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪:1‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‪‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪‬در‪‬ﺷﻤﺎل‪‬ﻏﺮب‪‬اﯾﺮان‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و زﯾﺴﺘﯽ درﯾﺎﭼﻪ‬

‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻋﻤﺪه ﺗﺮﯾﻦ اﺟﺰاي ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺣﻮﺿﻪ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺎ وﺳﻌﺖ ‪ 51876‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻧﻮاﺣﯽ‬
‫ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ‪ ،%38‬ﺗﭙﻪ ﻫﺎ ‪ ،%21‬ﻓﻼت ﻫﺎ و ﺗﺮاس ﻫﺎي ﻣﺮﺗﻔﻊ ‪ .%11/2‬اﺑﻌﺎد ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ درﯾﺎﭼﻪ ‪ 130‬در ‪ 40‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﻋﻤﻖ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 4/5‬ﻣﺘﺮ ) ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻋﻤﻖ ‪ 13‬ﻣﺘﺮ در ﺷﻤﺎل درﯾﺎﭼﻪ( و ﺣﺠﻢ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ‪ 31‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻮدن ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬آب و ﻫﻮاي ﺣﻮﺿﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﻠﯿﻤﯽ داراي زﻣﺴﺘﺎﻧﻬﺎي ﺳﺮد و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻬﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻼﯾﻢ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٨٤‬‬

‫‪ -‬از ﻧﻈﺮ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﻮﺿﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﻮه ﻫﺎي اﻟﺒﺮز و زاﮔﺮس ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي ﺗﮑﺘﻮﻧﯿﮑﯽ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﮔﺴﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﯽ و دﯾﮕﺮ ﭘﺪﯾﺪه ﻫﺎي ﺗﮑﺘﻮﻧﯿﮑﯽ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﮐﺎرﺑﺮي اراﺿﯽ ﺣﻮﺿﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﻊ داري و دﯾﻢ ﮐﺎري ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ‪ 63‬و ‪ 17‬درﺻﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارد‪ .‬ﺷﯿﺐ‬
‫دار ﺑﻮدن اﯾﻦ اراﺿﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل ﺑﯿﻦ دام و ﻣﺮﺗﻊ و رﮔﺒﺎري ﺑﻮدن ﺑﺎرش ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎك و ﻫﺪررﻓﺖ آب ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ‪ 21‬رودﺧﺎﻧﻪ )‪ 14‬رودﺧﺎﻧﻪ داﺋﻤﯽ و ‪ 7‬رودﺧﺎﻧﻪ ﻓﺼﻠﯽ( ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دﺑﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ورودي ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ ‪ 5316‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﺟﺎﻣﺎب‪.(1377 ،‬‬
‫‪ -‬آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﺣﻮﺿﻪ ﻏﯿﺮ از رودﺧﺎﻧﻪ آﺟﯽ ﭼﺎي ﮐﻪ در ﺗﺸﮑﯿﻼت ﻧﻤﮑﺪار ﺟﺮﯾﺎن دارد‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ‪.(1376‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي زﯾﺴﺘﯽ‬
‫‪ -‬ﺣﺪود ‪ 1500‬ﮔﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎﻫﯽ در ﺣﻮﺿﻪ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ )ﺣﺪود ‪ 15‬درﺻﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﯿﺎﻫﯽ اﯾﺮان(‪،‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﻨﻮع ﮔﯿﺎﻫﯽ در ﻧﻮاﺣﯽ ﮐﻮﻫﺴﺘﺎﻧﯽ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آن در ﻧﻤﮏ زارﻫﺎي اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺒﻮه ﻓﺮاواﻧﯽ از ﺟﻠﺒﮏ ﻫﺎي ﺳﺒﺰ و ﺳﺒﺰ – آﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎﻻي اﯾﻦ ﺟﻠﺒﮏ ﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺎس‬
‫زﻧﺠﯿﺮه ﻏﺬاﯾﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬در ﺣﻮزه اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪ 27 ،‬ﻧﻮع ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار‪ 212 ،‬ﻧﻮع ﭘﺮﻧﺪه‪ 41 ،‬ﻧﻮع ﺧﺰﻧﺪه‪ 7 ،‬ﻧﻮع دوزﯾﺴﺖ و ‪ 26‬ﻧﻮع‬
‫ﻣﺎﻫﯽ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪ -‬درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ زﯾﺴﺘﮕﺎه زﻣﺴﺘﺎﻧﯽ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺑﺰرﮔﯽ از ﻣﺮﻏﺎن آﺑﺰي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﮐﻠﻨﯽ ﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﻓﻼﻣﯿﻨﮕﻮ در اﯾﺮان )ﺑﯿﺶ از ‪ 20000‬ﺟﻔﺖ( را ﭘﺬﯾﺮا ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ 11‬ﮔﻮﻧﻪ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬دو ﭘﺴﺘﺎﻧﺪار ﮔﻮزن زرد اﯾﺮاﻧﯽ و ﻗﻮچ ارﻣﻨﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﺑﺎ ارزش در ﻣﻌﺮض ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ درﺟﺰاﯾﺮ‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اﻣﮑﺎن زﯾﺴﺖ و ﺗﮑﺜﯿﺮ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﻧﺪ)ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ‪.(1384‬‬
‫‪ -‬آرﺗﯿﻤﯿﺎ )‪ (artimia urmiana‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﯽ ﻣﻬﺮه ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﯿﮕﻮي ﺑﻮﻣﯽ‬
‫آﺑﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺎﻫﯽ در اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺎﻧﻮر داراي اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻮده و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه ﻏﺬاي ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن )ﻣﺜﻼَ ﻓﻼﻣﯿﻨﮕﻮ ودرﻧﺎﻫﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﻮري ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ در ﺳﺎﻟﻬﺎي‬
‫اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﯿﮕﻮ دﯾﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﯿﺮون آﻣﺪن ﻧﺒﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺟﻤﻌﯿﺖ آن در ﺣﺎل ﮐﺎﻫﺶ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ارزش ﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‬
‫‪ -‬اﯾﻦ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﯽ ﺑﺪﯾﻠﯽ از ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ ﺑﺴﺘﻪ در اﯾﺮان و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن ﮐﻠﯿﻪ آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ و‬
‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﻪ درون ﯾﮏ درﯾﺎﭼﻪ ﺷﻮر ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ و اراﺿﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ذﺧﯿﺮه ﮔﺎه زﯾﺴﺘﮑﺮه ﺗﻮﺳﻂ ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﺗﺎﻻب ﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ در ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ﻧﻈﯿﺮ ﻗﺮه ﻗﺸﻼق‪ ،‬ﺳﺪ ﻧﻮروزﻟﻮ‪ ،‬ﺷﻮرﮔﻞ و ﯾﺎدﮔﺎرﻟﻮ‪.‬‬
‫‪ -‬ﺗﻨﻮع زﯾﺴﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻي آن ) از ﺟﻤﻠﻪ ﯾﺎزده ﮔﻮﻧﻪ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ(‪.‬‬
 ‫‪٨٥‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫‪ -‬ﻧﻘﺶ ﺗﺎﻻب ﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ در ﺗﻐﺬﯾﻪ آب ﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﻧﻔﻮذ آب ﺷﻮر درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮه ﻫﺎي آب‬
‫ﺷﯿﺮﯾﻦ اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزي‪.‬‬
‫‪ -‬وﺟﻮد ﻣﻨﺎﻇﺮ زﯾﺒﺎ‪ ،‬آب و ﻫﻮاي دﻟﭙﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺟﺰاﯾﺮ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻟﺠﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ درﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻗﺎﯾﻖ ﺳﻮاري‪ ،‬ﺣﯿﺎت‬
‫وﺣﺶ ﻏﻨﯽ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮي‪.‬‬
‫‪ -‬ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﻣﺮاﮐﺰ اﺳﺘﻘﺮار ﺟﻤﻌﯿﺖ در دﺷﺖ ﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻫﺒﺖ وﺟﻮد رودﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ) ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﯾﮑﻢ‪.(1381 ،‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :2‬ﺗﺼﻮﯾﺮﻣﺎﻫﻮاره اي درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ در ﻣﻮاﻗﻊ ﭘﺮآﺑﯽ ‪1393‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪google earth :‬‬

‫ﻋﻠﻞ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‬

‫اروﻣﯿﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺮﻣﺎل از ﺣﺪود ‪ 13‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن ﮐﺮده و ﺳﻄﺢ آب آن ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﺨﯿﺮ زﯾﺎد و ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻏﯿﺮﻣﺠﺎز از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﻬﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﺪﯾﺪ روﻧﺪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺪاث ﻣﯿﺎﻧﮕﺬر درﯾﺎﭼﮥ اروﻣﯿﻪ) ﺑﺰرﮔﺮاه ﺷﻬﯿﺪ ﮐﻼﻧﺘﺮي (ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورده‬
‫اﺳﺖ‪.‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺛﺮات ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ و زﯾﺴﺘﯽ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽ ﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻮاﻗﺐ دﯾﮕﺮي ﻧﻈﯿﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻧﺤﻮه‬
‫رﺳﻮب ﮔﺬاري درداﺧﻞ درﯾﺎﭼﻪ و ﺧﺸﮏ ﺷﺪن ﺑﺨﺶ ﻫﺎﯾﯽ از درﯾﺎﭼﻪ را ﺑﺪﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺼﺎوﯾﺮﻣﺎﻫﻮاره اي در ﯾﮏ دورة ﭼﻬﺎرده ﺳﺎﻟﻪ اﺣﺪاث ﺟﺎده ﺷﻬﯿﺪﮐﻼﻧﺘﺮي ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در روﻧﺪ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪرﺳﻮب ﮔﺬاري ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺨﺘﻞ ﮐﺮدن ﻧﻈﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭼﺮﺧﮥ آب و ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﺗﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در روﻧﺪ ﻃﺒﯿﻌﯽ و وﺿﻌﯿﺖ اﮐﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻮﺟﻮد آورده اﺳﺖ )ﻧﻈﺮﯾﻬﺎ ‪ .( 1381‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﺣﺪاث ﻣﯿﺎﻧﮕﺬر ﺧﺎﮐﯽ ﺷﻬﯿﺪﮐﻼﻧﺘﺮي ﺑﺮروي درﯾﺎﭼﮥ اروﻣﯿﻪ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰ ﮔﺮﯾﺖ ﺳﺎﻟﺖ ﻟﯿﮏ در اﯾﺎﻟﺖ ﯾﻮﺗﺎ‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ﻣﯿﺸﻮد ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از آب ﺷﻮر و ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎزﺷﺪﮔﯽ ﺗﻐﺬﯾﻪ‬
 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٨٦‬‬

‫ﻣﯿﺸﻮد ‪.‬ﻣﯿﺰان ﺷﻮري آب ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺣﺪود ‪ 24‬ﺗﺎ ‪ 26‬درﺻﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﺷﻮري ﻗﺴﻤﺖ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻣﺴﻮوﻻن و ﻓﻌﺎﻻن زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را ﺑﺮاي روﻧﺪ ﺧﺸﮏ‬
‫ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻄﺮح ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻮزه درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ‪ 37‬ﺳﺪ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 12 ،‬ﺳﺪ در ﺣﺎل اﺣﺪاث‬
‫اﺳﺖ و ‪ 40‬ﺳﺪ ﻧﯿﺰ در ﺣﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ در ﺣﻮزه آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ ‪ 90‬ﺳﺪ در ﺣﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﺣﺪاث وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺣﻮزه آﺑﺮﯾﺰ‪ ،‬آﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺮﯾﺰد ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ ﺳﺪﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﺷﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺑﻼ‬
‫اﻣﺮوز ﺑﺮ ﺳﺮ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ ‪ 24‬ﻫﺰار و ‪ 700‬ﭼﺎه ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز در ﺣﻮزه آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ‪ 400‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ آب از ﺳﻔﺮه ﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ‬
‫ﭘﺪﯾﺪه اي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوز اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ در دو ﺗﺎ ﺳﻪ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﺮده‬
‫اﯾﻢ‪ .‬ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ و ﮐﺎﻫﺶ رﯾﺰش ﺑﺎران‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺠﺎز‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎي ﺑﯽ روﯾﻪ از ﺳﻔﺮه ﻫﺎي آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ آﺑﯿﺎري و در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺳﻮء ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ‪ 23‬ﻫﺰار ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه در اﻃﺮاف ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ‬
‫اروﻣﯿﻪ ﺣﻔﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ‪ 18‬ﻫﺰار ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬در دﺷﺖ ﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﮐﻤﺒﻮد آب‪ ،‬ﮐﺸﺎورزان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ روي آورده و ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺳﻤﺖ ﺷﺮق درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ اﻗﺪام‬
‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﯽ روﯾﻪ آب و اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ از آن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و‬
‫ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ در آﺑﯿﺎري ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ آب ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ‬
‫اروﻣﯿﻪ ﺣﺪود ‪ 6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ‪ 800‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 3‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ زﯾﺴﺖ ﺑﻮم درﯾﺎﭼﻪ ﻣﻮردﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﻘﯿﻪ آن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﺎﻣﻼ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﮐﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﺮآورد ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺣﺪود ﯾﮏ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز وارد درﯾﺎﭼﻪ ﺷﺪه و ﺑﻘﯿﻪ آب از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﮐﺸﺎورزي و ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل دو دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ درﯾﺎﭼﻪ از ‪ 5000‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ‪2000‬‬
‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺪازه ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ‪ 40‬درﺻﺪي‪ ،‬ﺧﺴﺎرت ﺑﺰرگ ﺗﺮ در ﺣﺠﻢ آب را ﻣﺨﻔﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ‪ 6‬ﻣﺘﺮي ﻋﻤﻖ آب ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ درﯾﺎﭼﻪ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ ﺑﻮده اﯾﻨﮏ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ‬
‫درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ دو ﻫﺰار ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮﻣﺮﺑﻊ رﺳﯿﺪه ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﺮﺷﺪه اﺳﺖ )ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﺟﺎﻣﺎب‪ .(1377،‬وﺿﻌﯿﺖ وﺧﯿﻢ‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻔﺮ ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﺠﺎز و ﻏﯿﺮﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 4‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ درﻃﻮل ‪ 4‬ﺳﺎل ‪85‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 88‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﺎﻫﺸﯽ ﺳﻄﺢ آب روﻧﺪ ﺷﺪﯾﺪي را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪٨٧‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :3‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﺮاز ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ )ﺑﯿﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎي‪1374‬اﻟﯽ ‪(1384‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪1387‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ :4‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ در ‪ 80‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬راﺿﯿﻪ ﻟﮏ ودﯾﮕﺮان‪1390‬‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :5‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺮروي ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﺎﻫﻮاره اي‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :6‬ﻣﺮاﺣﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺷﻤﺎﻟﯽ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ :‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ رﺳﻮﻟﯽ و دﯾﮕﺮان‪1387‬‬
 ‫‪٨٩‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﻋﻮارض ﻣﻨﻔﯽ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن اروﻣﯿﻪ‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﮐﺸﻮر ﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻋﻮارض ﺟﺒﺮان‬
‫ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﺎن ﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ دارد‪.‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻤﮏ و ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﻠﻖ در ﻫﻮا‪،‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ زﻣﺎن ﺑﻨﺪي ﻓﺼﻞ ﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ دوره زراﻋﺖ‪ ،‬ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎي ﺗﻨﻔﺴﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﻮاع ﺳﺮﻃﺎن ﻫﺎ و ﺳﻘﻂ ﺟﻨﯿﻦ و‬
‫ﺿﺮرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺧﺸﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ورودي ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﺪه و درآﻣﺪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮدم ﺳﺎﮐﻦ در ﻧﺰﯾﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ را‬
‫ﮐﺎﻫﺶ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮوز اﻧﻮاع ﺑﯿﻤﺎري ﻫﺎ در اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﯿﻮاﻧﺎت و ﮔﯿﺎﻫﺎن‪ ،‬ﺷﯿﻮع ﺑﯿﻤﺎري‬
‫ﻫﺎي ﭼﺸﻤﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰي زﻣﯿﻦ ﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ آﺑﻬﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ و‬
‫ﺿﺮرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان ﻧﯿﺰ از دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي ﺧﺸﮑﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺣﺮﮐﺖ ذرات ﻧﻤﮏ‬
‫ﻣﻌﻠﻖ در ﻫﻮا ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬روﺳﺘﺎﻫﺎ و اراﺿﯽ اﻃﺮاف‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺳﻄﺢ آب ﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در دﺷﺖ ﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﮐﻮچ‬
‫ﻣﺮدم روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن اروﻣﯿﻪ رﯾﺰﮔﺮدﻫﺎي ﻧﻤﮑﯽ را ﺑﺮاي اﺳﺘﺎن ﻫﺎي اﯾﺮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﺧﻮاﻫﺪ آورد ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ و ﺗﺎﻻب ﻫﺎي ﻋﺮاق ﭘﺪﯾﺪه رﯾﺰﮔﺮدﻫﺎ را‬
‫ﺑﺮاي اﯾﺮان و دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ : 7‬روﻧﺪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ‪1393‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪google earth :‬‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٩٠‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ :8‬ﻣﯿﺰان ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﺳﻤﺖ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬درﯾﺎﭼﻪ وان درﻗﺴﻤﺖ ﻏﺮب ﺗﺼﻮﯾﺮ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪google earth :‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ : 9‬ﺗﺼﻮﯾﺮ اﻓﻘﯽ از درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﯿﺰان ﺧﺸﮏ ﺷﺪﮔﯽ وﺟﺰﯾﺮه اﺳﻼﻣﯽ ‪1393‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪google earth :‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ : 10‬ﺗﺼﻮﯾﺮ اﻓﻘﯽ از درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ و ﻣﯿﺰان ﺧﺸﮏ ﺷﺪﮔﯽ آن و درﯾﺎﭼﻪ وان در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب آن ‪1393‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪google earth :‬‬
‫‪٩١‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪: 11‬ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ وﮔﺴﺘﺮش ﺷﻮره زارﻫﺎ‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺮ‪ :1‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﭘﻞ ﻣﯿﺎﻧﮕﺬر درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‬

 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ﻋﮑﺲ ﻫﺎي‪2‬ﺗﺎ‪ :8‬روﻧﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪:‬اﯾﺴﻨﺎ‬
‫ﻣﺮگ آرام درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺸﺪاري ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﻣﺼﺮف‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮﺗﺒﺎ آب را از ﺣﻮﺿﻪ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﮐﻨﻨﺪه درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﺧﺮوﺟﯽ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ از ورودي آب ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯿﻬﺎي اﺧﯿﺮ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺮاز آﺑﯽ‬
 ‫‪٩٣‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻤﺘﺎزي دارد‪ .‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﭘﺎرك ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ‬
‫ﺗﺎﻻﺑﯽ ﺛﺒﺖ ﺷﺪه در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن راﻣﺴﺮ‪ ،‬و از ذﺧﺎﯾﺮ زﯾﺴﺖ ﮐﺮه ﯾﻮﻧﺴﮑﻮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﺴﻤﺖ ﻫﺎي وﺳﯿﻌﯽ از آن اﮐﻨﻮن‬
‫ﻓﺎﻗﺪ آب اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ در ﺣﺎل ﮔﺴﺘﺮش اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺘﺮ ﻧﻤﮑﯽ ﺧﺸﮏ ﺷﺪه و ذرات ﻧﻤﮏ در ﺣﺎل اﻧﺘﺸﺎر ﺑﻪ زﻣﯿﻦ‬
‫ﻫﺎي زراﻋﯽ ﻣﺠﺎور اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻊ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺷﻮري ﺧﺎك را اﻓﺰاﯾﺶ داده و در ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاري ﮐﺸﺎورزي ﺣﻮﺿﻪ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اﯾﺮان ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬درﺻﻮرت ﻋﺪم‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ آب ‪،‬آﯾﻨﺪه ﺑﺮاي ﺣﻮﺿﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﺎﯾﻮس ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﯽ آﯾﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﺎﻻب دﯾﮕﺮ در‬
‫ﺳﻄﺢ اﯾﺮان اﻗﺪاﻣﯽ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎ و ﻋﻮارض آن ﺷﺪﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻧﺠﺎت درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ آب از راه ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﮐﺘﻔﺎ ﮐﺮد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺳﻔﺮه ﻫﺎي‬
‫آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺤﺪوده درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺮﻗﯽ‪ ،‬اﺻﻼح روش ﻫﺎي آﺑﯿﺎري و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﯽ و‬
‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ از ﻧﻔﻮذ آب ﺷﻮر درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﺷﺖ ﻫﺎي اﻃﺮاف آن ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺳﻄﺢ آب ﺳﻔﺮه ﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺪاث ﭼﺎه ﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯽ‬
‫روﯾﻪ از آن رخ داده‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را در ﺻﻮرت اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﻪ درﯾﺎﭼﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ زﯾﺮا ﺑﺮ اﺛﺮ ﻓﺸﺎر‬
‫ﻫﯿﺪرواﺳﺘﺎﺗﯿﮏ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﺑﯿﻦ دو ﺳﻄﺢ آﺑﯽ رخ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎل ﻧﻔﻮذ آب ﺷﻮر ﺑﻪ دﺷﺖ ﻫﺎي‬
‫ﮐﻨﺎر درﯾﺎﭼﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﭘﯿﺸﺮوي آن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮر ﺷﺪن ﺧﺎك و ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺸﺎورزي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺟﻮد ﭼﺎهﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر در اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﻪ‪ ،‬آب اﻧﺘﻘﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﭼﺎهﻫﺎ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﺎﺛﯿﺮي‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ ﻧﺪارد‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ دادن ﻫﻤﻪ ﮔﺮوه ﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﮐﺴﺐ و ﮐﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﺮوه ﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﯾﻨﺪه درﯾﺎﭼﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮح “ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ” ﺑﻪ اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﺑﺴﺘﺮ ﮐﻤﮏ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮﺑﯽ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬و راﻫﺒﺮي ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ از اﯾﻦ ﺑﺴﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﮐﻪ از ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اي دوﻟﺖ ﺳﻮد ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از آب ﻋﻘﯿﺪه ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ درﺧﺸﺎن از آﻧﭽﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان اﻧﺠﺎم داد و ﺗﮑﺮار ﮐﺮد وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﺗﻌﺪادي از ﺗﺎﻻب ﻫﺎي اﻗﻤﺎري اﻃﺮاف درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﮐﻪ درﺣﺎل اﺣﯿﺎ ﺷﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﮑﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﺎﻻﺑﻬﺎي ﻗﺮه ﻗﺸﻼق؛ ﻧﻮروزﻟﻮ؛ ﺷﻮرﮔﻞ؛ دورﮔﻪ ﺳﻨﮕﯽ؛ دورﻧﺎ ﮔﻞ؛ ﺳﻮﻟﺪوز؛ ﻗﻮري ﮔﻞ و ﮐﺎﻧﯿﺒﺮازان‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﻗﻒ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻌﯽ راﯾﮕﺎن و ﺗﻌﯿﯿﻦ ارزش واﻗﻌﯽ آن‪ :‬رﯾﺸﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ از آب ﻣﺒﺘﻨﯽ‬
‫ﺑﺮ ﺑﺮداﺷﺘﯽ از ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس آن آب ﯾﮏ “ﻣﻨﺒﻊ راﯾﮕﺎن” ﺑﺮﺷﻤﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد – ﭘﺪﯾﺪه اي ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻪ آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻋﻮام اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ راﯾﮕﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر‬
‫اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺑﻪ ﻗﺪر ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺑﻪ زودي ﮐﻤﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺎ‬
‫ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮐﻢ ﺗﺮ از ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻬﯿﻪ آن در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺸﺎورزان ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺗﺼﻮر ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫درﺑﺎره آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ “ﻣﻨﺒﻊ راﯾﮕﺎن”‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺮوع ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺮﺧﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﯽ از‬
 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٩٤‬‬

‫روﯾﮑﺮد اﺛﺮﺑﺨﺶ و ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب و اراﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ . .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ ﺗﺮﻏﯿﺐ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ از آن‬
‫ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي درﺳﺖ آب‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ اي ﮐﺸﺎورزي ﺳﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي و رﻗﺎﺑﺖ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻀﻤﯿﻦ ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫اﺗﺤﺎد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوه ﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ در ﮐﻞ ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﺟﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي درﺳﺖ از ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫ﻫﺎ و ﻗﻮاﻧﯿﻦ در ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﻻزم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮاي ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺳﺎزي و ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ – 3‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﮐﺮدن ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ آب‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺑﺰارﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪه در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﺎزي ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﻌﺎدل ﺑﻪ ﻣﻮازﻧﻪ آب ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎي ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ از‬
‫آﺑﺨﻮان ﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﻣﻮرد ﺑﺮداﺷﺖ از آب ﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ – ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از “ﻫﺪر‬
‫رﻓﺘﻦ” آب را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در اﻧﺪﯾﺸﻪ اﻧﺘﻘﺎل آب ﺑﯿﻦ ﺣﻮﺿﻪ اي‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﻟﯿﻞ ﺑﺮاي ﻋﺪم ﮐﺎرآﯾﯽ اﯾﻦ ﺗﻔﮑﺮ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اول‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﻬﻢ ﺗﺮاز آن ﺗﺪاوم‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري آن ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮان ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻮم‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر در ﺣﻮﺿﻪ اي دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد‬
‫ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎي ﻋﻤﯿﻖ و ﺟﺎﻣﻌﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻗﻠﯿﻤﯽ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻮم ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آورد ‪.‬ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ آب ﻟﺐ ﺷﻮر )ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫درﯾﺎي ﺧﺰر( از ﻧﻮﻋﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ دﻧﺒﺎل ﯾﮏ ﺣﻮض آب ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﺣﯿﺎء زﯾﺴﺖ ﺑﻮم‬
‫درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺖ اﯾﻦ ﮐﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻏﯿﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﺗﺼﻮر ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد آب ﺟﺪﯾﺪ را ﺑﻬﺘﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﯿﻢ؟ در ﺻﻮرت ﺗﺪاوم وﺿﻌﯿﺖ ﺧﺸﮏ‬
‫ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ آﺑﯽ و ﺧﺸﮑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ ﻣﺮگ اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫زﯾﺎﻧﺒﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪.‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪،‬اﯾﻦ درﯾﺎﭼﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ زﯾﺴﺖ ﺑﻮم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان از‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت آن از ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد‪ .‬ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﭘﺎرك ﻣﻠﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ در ﮔﺮو‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮدم در ﺣﻮزه آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ و ﺗﻐﯿﯿﺮ در رژﯾﻢ آﺑﯿﺎري و ﮐﺸﺎورزي و ﻧﯿﺰ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب‬
‫در ﺣﻮزه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮي ‪:‬‬
‫اروﻣﯿﻪ ﺑﻄﻮر ﻧﺮﻣﺎل از ﺣﺪود ‪ 13‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن ﮐﺮده و ﺳﻄﺢ آب آن ‪ 6‬ﻣﺘﺮ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ و ﮐﺎﻫﺶ رﯾﺰش ﺑﺎران‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺠﺎز ‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺎي ﺑﯽ روﯾﻪ از ﺳﻔﺮه ﻫﺎي آب زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ آﺑﯿﺎري و در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺳﻮء ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ‪ 23‬ﻫﺰار ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه در اﻃﺮاف ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ درﯾﺎﭼﻪ‬
‫اروﻣﯿﻪ ﺣﻔﺮ ﺷﺪه ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ‪ 18‬ﻫﺰار ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ‪ .‬در دﺷﺖ ﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﮐﻤﺒﻮد آب‪ ،‬ﮐﺸﺎورزان ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﯾﺮ زﻣﯿﻨﯽ روي آورده و ﺑﻪ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺳﻤﺖ ﺷﺮق درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ اﻗﺪام‬
 ‫‪٩٥‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﺎل دﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،40‬زﻣﺴﺘﺎن ‪1392‬‬

‫ﮐﺮده اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﯽ روﯾﻪ آب و اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺎدرﺳﺖ از آن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎي ﺳﻨﺘﯽ و‬
‫ﻧﺎﺻﺤﯿﺢ در آﺑﯿﺎري ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺧﺸﮏ ﺷﺪن درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺣﺪاث‪‬ﻣﯿﺎﻧﮕﺬر‪‬در‪‬درﯾﺎﭼﮥ‪‬اروﻣﯿﻪ)ﺑﺰرﮔﺮاه‪‬ﺷﻬﯿﺪ‪‬ﮐﻼﻧﺘﺮي(ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ‪‬در‪‬ﺳﯿﺴﺘﻢ‪‬ﻃﺒﯿﻌﯽ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬ﺑﻮﺟﻮد‪‬آورده‪‬اﺳﺖ‪‬اﯾﻦ‬
‫‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‪‬ﺗﻨﻬﺎ‪‬ﺑﻪ‪‬اﺛﺮات‪‬ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪‬و‪‬زﯾﺴﺘﯽ‪‬ﻣﺤﺪود‪‬ﻧﻤﯽ‪‬ﺷﻮد؛‪‬ﺑﻠﮑﻪ‪‬ﻋﻮاﻗﺐ‪‬دﯾﮕﺮي‪‬ﻧﻈﯿﺮ‪‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‪‬در‪‬ﻧﺤﻮه‪‬رﺳﻮب‪‬ﮔﺬاري‪‬‬
‫در داﺧﻞ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬و ‪‬ﺧﺸﮏ‪‬ﺷﺪن‪‬ﺑﺨﺶ‪‬ﻫﺎﯾﯽ‪‬از‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬را‪‬ﺑﺪﻧﺒﺎل‪‬دارد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي راﻫﺒﺮدي‬
‫‪ (1‬ﮐﻨﺘﺮل رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﻞ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺎﻧﻮن ﻫﺎي ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﯾﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن درﯾﺎﭼﻪ‬
‫‪ (2‬ﺗﻬﯿﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري – راﻫﺒﺮدي ﺑﺮاي ﮐﺎرﺑﺮي اراﺿﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺿﻮاﺑﻂ و ﻣﻘﺮرات دﻗﯿﻖ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎز‬
‫و اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺎرﺑﺮي ﻫﺎ‬
‫‪ (3‬ﺑﺮﮔﺰاري ﮐﺎرﮔﺎه ﻫﺎي آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎي ﻣﺮدم ﻧﻬﺎد )‪ (NGO‬ﻓﻌﺎل در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ اﺳﺘﺎن‬
‫‪ (4‬اﻋﻤﺎل دﻗﯿﻖ ﻣﻘﺮرات ارزﯾﺎﺑﯽ اﺛﺮات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﭘﯿﺮاﻣﻮن درﯾﺎﭼﻪ ﻧﻈﯿﺮ اﺣﺪاث ﺳﺪ‪ ،‬اﺣﺪاث‬
‫ﺷﻬﺮك ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ و ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺸﺖ و ﺻﻨﻌﺖ ﻫﺎ‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﺳﯿﻤﺎن و ﻓﻮﻻد و ﻧﻈﺎﯾﺮ آن‬
‫‪ (5‬اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دﻗﯿﻖ ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺘﻔﺎده از آب و ﺧﺎك ﺣﻮﺿﻪ‬
‫‪ (6‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﺸﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اراﺿﯽ و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪ (7‬ﻫﻤﮑﺎري ﮐﻠﯿﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻠﯽ در ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ از اﯾﻦ ذﺧﯿﺮه ﮔﺎه زﯾﺴﺘﮑﺮه‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺟﺒﺎرﻟﻮ‪‬ﺷﺒﺴﺘﺮي‪ ،1378،‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪،‬اﺷﮏ‪‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‪‬اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‪‬ﻧﻘﺶ‪‬ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺟﻼﻟﯽ‪،‬ح‪‬و‪‬ﻧﯿﮑﻮدل‪،1375،‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪‬از‪‬دﯾﺪﮔﺎه‪‬زﻣﯿﻦ‪‬ﺷﻨﺎﺳﯽ‪‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪،‬اوﻟﯿﻦ‪‬ﮐﻨﮕﺮه‪‬زﻣﯿﻦ‪‬ﺷﻨﺎﺳﯽ‪،‬ﮐﺮﻣﺎن‪.‬‬
‫‪ -3‬دﻓﺘﺮ ﺣﻘﻮﻗﯽ و اﻣﻮر ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،1380،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮراي ﻋﺎﻟﯽ ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ .‬‬
‫‪ -4‬رﺳﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪‬اﮐﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎﺳﯿﺎن‪ ،‬ﺷﯿﺮزاد‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪ‪ ،1387 ،‬ﭘﺎﯾﺶ ‪‬ﻧﻮﺳﺎﻧﻬﺎي ‪‬ﺳﻄﺢ‪‬آب ‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‬
‫‪‬ﺑﺎ‪‬ﭘﺮدازش ﺗﺼﺎوﯾﺮ‪‬ﻣﺎﻫﻮارﻫﺎي‪‬ﭼﻨﺪ‪‬ﺳﻨﺠﻨﺪﻫﺎي‪‬و‪‬ﭼﻨﺪ‪‬زﻣﺎﻧﻪ اي‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﺪرس ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺷﻤﺎره‪.2‬‬
‫‪ -5‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي‪ ،1384 ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ .‬‬
‫‪ -6‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي اﺳﺘﺎن‪ ،1376 ،‬ﮔﺰارش ﺑﺮرﺳﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ )ﻃﺮح ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺪت ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ(‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﺟﺎﻣﺎب‪ ،1377 ،‬ﻃﺮح ﺟﺎﻣﻊ آب ﮐﺸﻮر ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺮﯾﺰ اروﻣﯿﻪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺷﻬﺮاﺑﯽ‪ ،1364 ،‬ﻧﻘﺸﻪ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭼﻬﺎرﮔﻮش اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮگ ﺷﻤﺎره‪.1‬‬
‫‪ -9‬ﮔﺮي ﻟﻮﯾﯿﺲ‪ ،2011 ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻘﯿﻢ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان‪ .‬‬
 ‫ﻋﻮاﻗﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ آب درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪...‬‬ ‫‪٩٦‬‬

‫‪ -10‬ﻟﮏ‪ ،‬راﺿﯿﻪ‪ ،‬دروﯾﺸﯽ ﺧﺎﺗﻮﻧﯽ ﺟﻮاد‪ ،1390 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪‬ﭘﺎﻟﺌﻮﻟﯿﻤﻨﻮﻟﻮژي ‪‬و‪‬ﻋﻠﻞ‪‬ﮐﺎﻫﺶ‪‬ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ‪‬ﺗﺮاز‪‬آب‬

‫‪‬درﯾﺎﭼﻪ ‪‬اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﺎرﺑﺮدي ﺳﺎل‪ 7‬ﺷﻤﺎره ‪ .4‬‬
‫‪ -11‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻣﺸﺎور آب ﻧﯿﺮو‪ ،1373 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﺰرﮔﺮاه ﺷﻬﯿﺪ ﮐﻼﻧﺘﺮي واﻗﻊ در درﯾﺎﭼﻪ‬
‫اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﯿﺪروﻟﻮژي درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن ﻣﺸﺎور آب ﻧﯿﺮو‪ ،1373 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﺰرﮔﺮاه ﺷﻬﯿﺪ ﮐﻼﻧﺘﺮي واﻗﻊ در درﯾﺎﭼﻪ‬
‫اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻧﻬﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﺟﺎﻣﻊ اﯾﺮان‪ ،1376 ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﺎورزي ﺣﻮﺿﻪ ﻫﺎي آﺑﺮﯾﺰ ارس و اروﻣﯿﻪ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ آب‪ ،‬ﺟﻠﺪ ﺳﯽ و ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬آﺑﻬﺎي ﺳﻄﺤﯽ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﻣﺸﺎور ﯾﮑﻢ‪ ،1381 ،‬ﭘﺮوژه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ .‬‬
‫‪ -15‬ﻧﻈﺮﯾﻬﺎ‪،‬ﻣﻬﺮداد‪،1381،‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‪‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي‪‬اﺣﺪاث‪‬ﻣﯿﺎﻧﮕﺬرﺧﺎﮐﯽ‪‬ﺷﻬﯿﺪﮐﻼ‪‬ﻧﺘﺮي‪‬ﺑﺮروي‪‬درﯾﺎﭼﮥ‪‬اروﻣﯿﻪ‪‬و‪‬ﺧﺎﮐﺮﯾﺰ ‪‬‬
‫ﮔﺮﯾﺖ‪‬ﺳﺎﯾﺖ‪‬ﻟﯿﮏ‪‬درﯾﺎي‪‬ﯾﻮﺗﺎ‪‬آﻣﺮﯾﮑﺎ‪،‬ﻫﻤﺎﯾﺶ‪‬ﻣﯿﺎﻧﮕﺬر‪‬درﯾﺎﭼﻪ‪‬اروﻣﯿﻪ‪،‬آذرﻣﺎه‪،1381‬داﻧﺸﮕﺎه‪‬ﺗﻬﺮان‪‬‬
‫‪ -16‬وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،1375 ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي اﺳﺘﺎن آذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ اﯾﺮان‪.‬‬
‫‪ -17‬وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش‪ ،1377،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي اﺳﺘﺎن ﮐﺮدﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ اﯾﺮان ‪.‬‬
‫‪18. about lake gori gol,web site:http/ramsar.org‬‬
‫‪19. About Lake Kobi, web site: http/ramsar.org‬‬
‫‪20. about lake uromiyeh,web site:http/ramsar.org‬‬
‫‪21. About shur gol, yadegarlu and dorgeh sangi lakes, web site: http/ramsar.org‬‬
‫‪22. About the ramsar convention (ramsar speak), web site: http/ramsar.org‬‬
‫‪23-http://www.shahrwandan.ir/news/34262,1393‬‬
‫‪24- http://www.baharnews.ir/vdcamwnu.49nom15kk4.htm1393‬‬
‫‪25-http://absaralbum.blogfa.com/post-360.aspx1393‬‬