‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره ‪ ،2‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫‪S. Jahsnbakhsh asll, Ph.D‬‬ ‫ﺳﻌﯿﺪ ﺟﻬﺎﻧﺒﺨﺶ اﺻﻞ‪ ،‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه آب و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫‪H. Mirhashemi‬‬
‫‪M. Belvasi‬‬ ‫ﺣﻤﯿﺪ ﻣﯿﺮﻫﺎﺷﻤﯽ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه آب و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﻬﺪي ﺑﻠﻮاﺳﯽ‪ ،‬داﻧﺸﺠﻮي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ‪ ،‬ﮔﺮوه آب و ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫‪E-mail: s_jahan@tabrizu.ac.ir‬‬ ‫ﺻﺺ‪33- 46 :‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﻣﻘﺎﻟﻪ‪1015 :‬‬

‫ﭘﺬﯾﺮش‪93/8/8 :‬‬ ‫وﺻﻮل‪93/2/25:‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮﯾﮏ‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ازﺟﻤﻠﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺴﺎرات ﺟﺒﺮانﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺑﻪ زﯾﺴﺖ ﺑﻮم‬
‫ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ وﺟﻮد روﻧﺪ در ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﭘﻬﻨﮥ اﯾﺮان‪،‬‬
‫ازآﻣﺎر ‪ 33‬اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﻤﺪﯾﺪ ﮐﻪ داراي آﻣﺎر ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت‪ ،‬از ﺑﺪو ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2005‬ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﺑﺎ اﻋﻤﺎل‬
‫روشﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال و ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ ﺑﺮ روي ﭼﻬﺎر ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺼﻠﯽ و ﯾﮏ ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻫﺮ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎداري آﻧﻬﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺳﺎل آﻏﺎز روﻧﺪ از آزﻣﻮن ﻧﻤﻮداري ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ روزﻫﺎي ﺗﻮأم ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﭘﻬﻨﮥ اﯾﺮان ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ارزﯾﺎﺑﯽ روﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﮥ روﻧﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار در ﺗﻤﺎم ﺳﺮيﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻢ از ﻧﻮع اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ زﯾﺎد ﻧﺘﺎﯾﺞ دو آزﻣﻮن ﻣﯽﺗﻮان روﻧﺪ ﮐﻠﯽ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‬
‫را در اﯾﺮان‪ ،‬در ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ از ﻧﻮع اﻓﺰاﯾﺸﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ روﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮريﮐﻪ در ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ روﻧﺪ ‪ %58‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬آزﻣﻮن ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم آﺷﮑﺎر ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ اﮐﺜﺮ روﻧﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار از دﻫﻪﻫﺎي ‪ 70‬و ‪ 80‬ﻣﯿﻼدي‬
‫آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫واژهﻫﺎي ﮐﻠﯿﺪي‪ :‬روشﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي‪ ،‬ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‪ ،‬ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬اﯾﺮان‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﺗﻨﺪر در اﯾﺴﺘﮕﺎﻫﯽ ﺷﻨﯿﺪه ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﮔﺰارش ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﻨﺪر‪ ،‬ﻧﻮﻓﮥ‬
‫ﺗﺨﻠﯿﮥ آذرﺧﺸﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ آذرﺧﺶ در ﻓﺎﺻﻠﮥ زﯾﺎدي روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺧﺘﻼف زﯾﺎد ﻣﯿﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻮر و ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺻﻮت‪ ،‬ﺻﺪاي آن ﺑﺎ ﺗﺄﺧﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽﺷﺎن‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ )ﺑﺎﯾﺮز‪ .(409 :1377،1‬ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي رﻋﺪوﺑﺮﻗﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﻣﺎهﻫﺎي ﮔﺮم ﺳﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪1 -Byrs‬‬
 ‫‪ /34‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫)اﺳﺘﺮﻟﯿﻨﮓ‪ 214 :1991،1‬و رﺳﻮﻟﯽ‪ (2004 ،‬ﮐﻪ ﺑﻌﻀﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎﯾﯽ ﻣﺨﺮب ﺗﺠﻠﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻠﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي رﻋﺪوﺑﺮﻗﯽ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﮥ ﺑﺴﺘﻪ ﻫﻮاي ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ در ﺟﻮ‪ ‬زﻣﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و‬
‫در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ و ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻻت ﺗﮏ ﯾﺎﺧﺘﻪاي‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﺎﺧﺘﻪاي و ﯾﺎ ﺑﺰرگ ﯾﺎﺧﺘﻪاي‬
‫ﺑﺎﻋﺚ وﻗﻮع رﻋﺪ و ﺑﺮق‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮔﺮدﺑﺎد‪ ،‬رﯾﺰش ﺗﮕﺮگ و ﻧﺰول ﺑﺎرانﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﮔﺮدﻧﺪ )رﺳﻮﻟﯽ‪ .(2004 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ زﻣﺎﻧﯽ ـ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺪﯾﺪهاي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ و ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺤﯿﻂ ﺳﻄﺤﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻓﺎﺟﻌﻪﺑﺎري ﺑﻪ ﺑﺎر‬
‫آورد‪.‬‬
‫واﻧﮕﻬﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري‪ ،‬ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺑﺮرﺳﯽ دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ـ ﺗﺮﻣﻮدﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ و ﭼﻪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ آﻣﺎري در ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﯽ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬ﭼﺎﻧﮓ ﭼﻦ‪ 2‬و ﻫﻤﮑﺎران )‪ (2006‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫ﺷﻬﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﺷﻬﺮ ﺗﺎﯾﭙﯽ را در اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﮐﻪ در ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ رخ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎزي ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ‪ 1/5‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﯿﻮس ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ دﻣﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ‪ 1‬درﺟﻪ ﺳﻠﺴﯿﻮس‬
‫داﻣﻨﻪ دﻣﺎي روزاﻧﻪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﺶ از ‪ %67‬در ﻓﺮاواﻧﯽ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ ـ ﻏﺮوب و اﻓﺰاﯾﺶ ‪ %77‬ﺑﺎرش ﺣﺎﺻﻠﻪ از‬
‫ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻓﯿﻦ و ﻫﻮ‪ (2011) 3‬ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت آذرﺧﺶ در ﯾﮏ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻨﺪﺑﺎد‪ ،‬در اﺳﺘﺎن ﺷﺎﻧﺪوﻧﮓ ﭼﯿﻦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎد ﻣﺨﺮب‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي آذرﺧﺸﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آذرﺧﺶ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﺑﺎد ﺷﺪﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﺎدوري و ﻣﯿﺪدي‪ (2013) 4‬ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ و آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﺑﺮروي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري و ﻋﻤﻠﮑﺮد آذرﺧﺶﻫﺎي ﮐﻪ ﭘﯿﺶ از ﻓﺼﻞ ﻣﻮﻧﺴﻮن ﺑﺮ‬
‫روي ﮐﻼن ﺷﻬﺮ ﮐﻠﮑﺘﻪ در ﻫﻨﺪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬اﯾﺸﺎن از اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮس ﻫﻤﺮﻓﺘﯽ و‬
‫ﺗﺮاز ﺗﺮاﮐﻢ ﻫﻤﺮﻓﺘﯽ‪ 5‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻘﺶ اﻧﺮژي ﻫﻤﺮﻓﺘﯽ و ﺗﺮاز ﭘﺎﯾﻪ اﺑﺮ در ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري و آذرﺧﺶ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮﯾﯽ‪ ،‬ذرات ﻣﻌﻠﻖ در ﻫﻮا ﻣﺎﻧﻨﺪ اﮐﺴﯿﺪﻫﺎي ﮔﻮﮔﺮد و اﮐﺴﯿﺪﻫﺎي ﻧﯿﺘﺮوژن را ﺑﺮاي درك دﻗﯿﻖ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻫﻤﻪ‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ در ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري و آذرﺧﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮاه ﭘﺎﯾﻪ اﺑﺮ در‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ در ﺗﺮازﻫﺎي ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﻏﻠﻈﺖ ذرات ﻣﻌﻠﻖ ﺑﯿﺶ از ‪ 240‬ﻣﯿﮑﺮوﮔﺮم در ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ‬
‫ﻣﻘﺪار آﻫﻨﮓ درﺧﺸﺶ آذرﺧﺶ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎل دﺳﺘﺠﺮدي و ﻗﻮﯾﺪل رﺣﯿﻤﯽ )‪ (1386‬در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي آﻣﺎري ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت زﻣﺎﻧﯽ و آﻣﺎري ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﺗﺒﺮﯾﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻼل ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﻣﺨﺮﺑﯽ ﻫﻤﭽﻮن‪ :‬ﺗﮕﺮگ‪ ،‬رﮔﺒﺎرﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ‬
‫و ﺳﯿﻞآﺳﺎ‪ ،‬ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ و آذرﺧﺶ ﭘﺪﯾﺪه ﻏﺎﻟﺐ آب و ﻫﻮاي ﺗﺒﺮﯾﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮﻟﯽ و ﻫﻤﮑﺎران )‪ (1386‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﻮزﯾﻊ‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎرشﻫﺎي رﻋﺪو ﺑﺮﻗﯽ ﺷﻤﺎل ﻏﺮب اﯾﺮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎرشﻫﺎي رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ در دوره ﮔﺮم ﺳﺎل ﯾﺎ ﻣﺘﺄﺛﺮ‬
‫از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي رﻋﺪ و ﺑﺮﻗﯽ ﺗﻮده ﻫﻮاﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺧﻮد ﻧﺎﺣﯿﻪ و ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﯾﺎ ﺑﺎ‬
‫ﻋﺒﻮر ﻫﻮاي ﺳﺮد ﺑﺮروي ﺳﻄﻮح ﮔﺮم و اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1 - Easterling‬‬
‫‪2 - Chang Chen‬‬
‫‪3 -Feng and Hu‬‬
‫‪4 -Chaudhuri & Middey‬‬
‫)‪5 - convective condensation level (CCL‬‬
 ‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪35/ ...‬‬

‫ﺗﺎجﺑﺨﺶ و ﻫﻤﮑﺎران )‪ (1388‬در ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺷﯿﻮه ﭘﯿﺶﯾﺎﺑﯽ وﻗﻮع ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از درﺧﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﺧﺮوﺟﯽﻫﺎي ﻣﺪل ﻣﻨﻄﻘﻪاي ‪ MM5‬درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي‬
‫ﺑﺰرگ ﻣﻘﯿﺎس وﻗﻮع ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺷﯿﻮ ﺷﺪﯾﺪ ﻓﺸﺎر در ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺧﺸﮏ ﺑﻮدن ﻻﯾﻪ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺟﻮ و اﺑﺮﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﻣﻪاي ﺑﺎرانزا‪ ،‬ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻣﺸﺎﺑﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاريﻫﺎ ﺟﻮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻣﻘﯿﺎس ﮐﻤﮏ ﻣﺆﺛﺮي در‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ دﻗﯿﻖ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺪارﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﯿﻔﯽ وﻗﻮع اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺟﻮي را ﭘﯿﺶﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﺪﯾﺪه ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﮐﻞ اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮنﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال و ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮآﻧﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺛﺮﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺮﺑﯽ ﮐﻪ وﻗﻮع ﭘﺪﯾﺪه ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ وﻗﻮع در ﻣﻘﯿﺎس زﻣﺎﻧﯽ ـ ﻣﮑﺎﻧﯽ‬
‫و روﻧﺪ آن در اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﺎراﯾﯽ روشﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را در ﺗﺒﯿﯿﻦ روﻧﺪ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫دادهﻫﺎ و روش ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ آﻣﺎر روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ‪ 33‬اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻫﻤﺪﯾﺪ ﮐﺸﻮر از ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫اﺧﺬ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﺷﮑﻞ )‪ (1‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ دارا ﺑﻮدن‬
‫آﻣﺎر ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و درازﻣﺪت )ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 40‬ﺳﺎل( از ﺑﺪو ﺗﺄﺳﯿﺲ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2005‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﮑﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺎم ﺑﻌﺪي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻓﺼﻠﯽ و ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ و ﺑﺮاي آﺷﮑﺎرﺳﺎزي ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫وﻗﻮع ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻣﻘﯿﺎس ﻣﮑﺎﻧﯽ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﭘﯿﺮﺳﻮن ﺑﯿﻦ ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﻋﺮض و ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻫﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﻓﺼﻠﯽ و ﺳﺎﻻﻧﻪ آن اﯾﺴﺘﮕﺎه اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ روﻧﺪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺒﻮدن ﺗﻮزﯾﻊ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻨﺠﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺗﻮزﯾﻊ دﯾﺪﺑﺎﻧﯽﻫﺎ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي از‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻏﯿﺮﻣﻌﻤﻮل و دوراﻓﺘﺎده دادهﻫﺎ‪ ،‬و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎوم ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻄﺎﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ )ﻻﻧﺰﻧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﮐﺘﯿﺮاﯾﯽ و‬
‫ﻫﻤﮑﺎران‪ ،(72 :1385 ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ ﮔﺴﺴﺘﻪ ﺑﻮدن دادهﻫﺎي ورودي‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ آزﻣﻮنﻫﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻣﺘﻌﺪد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ )ﻣﻨﺼﻮرﻓﺮ‪ (1 :1387 ،‬و آﺳﺎنﺗﺮ ﺑﻮدن ﻓﻬﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزﻣﻮنﻫﺎي ﭘﺎراﻣﺘﺮي )اﺳﭙﺮﻧﺖ و اﺳﻤﯿﺘﻮن‪ (11 :1386 ،1‬از‬
‫دو آزﻣﻮن ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‪ 2‬و ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ‪ 3‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ زﻣﺎن ﺷﺮوع روﻧﺪ‪ ،‬روش‬
‫ﻧﻤﻮداري ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻣﻘﯿﺎس زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﻓﺼﻠﯽ‪‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ ـ زﻣﺎﻧﯽ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ رﺧﺪاد اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﮐﺸﻮر‬
‫اﯾﺮان ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﻫﺮ زﻣﺎن اﯾﻦ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ دﭼﺎر ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﯾﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮔﺮدد )ﺟﺪول ‪ .(1‬از اﯾﻦ رو‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺸﺨﯿﺺ داد ﮐﻪ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﺪ ﺗﻨﺪر از ﻟﺤﺎظ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ زﻣﺎن در اﯾﺮان ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1- Sprent and Smeeton‬‬

‫‪2 - Man-Kendall‬‬
‫‪3 - Sen’s Estimator‬‬
 ‫‪ /36‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫ﭼﻮن ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺳﺎزوﮐﺎر ﻏﺎﻟﺐ و ﻣﺆﺛﺮ در رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻣﻘﯿﺎس ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﺳﻌﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دادهﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻣﻘﻄﻊ ﻓﺼﻠﯽ و ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎي‬
‫ﻣﺆﺛﺮ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎزﺷﮑﺎﻓﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (1‬ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﯾﺮان‬

‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ و از ﺟﺪول)‪ (1‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ و ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ رﺧﺪاد‬
‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎزوﮐﺎر ﻣﻮﺟﺪ آن‪ ،‬در ﻫﺮ زﻣﺎن ﺧﺎص در اﯾﺮان داراي ﭘﺮاﮐﻨﺶ وﯾﮋهاي اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺼﻮل ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺑﻮﺷﻬﺮ و در ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﻣﻘﻄﻊ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻣﻘﻄﻊ ﻓﺼﻠﯽ ﻣﺒﯿﻦ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ اﯾﻦ روزﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ در ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ و در ﻓﺼﻮل زﻣﺴﺘﺎن و ﭘﺎﯾﯿﺰ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر و ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ﭼﻨﯿﻦ راﺑﻄﻪاي ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع وﺟﻮد‬
‫ﻧﺪارد؛ اﻣﺎ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %90‬اﻃﻤﯿﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %95‬اﻃﻤﯿﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬در ﻣﻘﯿﺎس ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﺎ ﻃﻮل ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﻨﻔﯽ و ﺑﺎ ﻋﺮض ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪37/ ...‬‬

‫ﺟﺪول ‪ (1‬ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﻃﯽ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺼﻠﯽ و ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫زﻣﺎن‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻬﺎر‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﺎﻻﻧﻪ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه‬
‫‪4/6‬‬ ‫‪0/09‬‬ ‫‪3/96‬‬ ‫‪4/58‬‬ ‫‪13/24‬‬ ‫آﺑﺎدان‬
‫‪1/28‬‬ ‫‪1/42‬‬ ‫‪6/08‬‬ ‫‪0/98‬‬ ‫‪9/76‬‬ ‫اراك‬
‫‪2/78‬‬ ‫‪4/51‬‬ ‫‪13/76‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫‪21/76‬‬ ‫اروﻣﯿﻪ‬
‫‪0/67‬‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪3/36‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫‪5/2‬‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن‬
‫‪2/78‬‬ ‫‪5/6‬‬ ‫‪9/47‬‬ ‫‪0/47‬‬ ‫‪18/33‬‬ ‫اﻧﺰﻟﯽ‬
‫‪4/19‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪2/85‬‬ ‫‪3/27‬‬ ‫‪10/31‬‬ ‫اﻫﻮاز‬
‫‪2/42‬‬ ‫‪3/15‬‬ ‫‪1/78‬‬ ‫‪0/29‬‬ ‫‪7/64‬‬ ‫ﺑﺎﺑﻠﺴﺮ‬
‫‪0/61‬‬ ‫‪0/18‬‬ ‫‪1/57‬‬ ‫‪0/49‬‬ ‫‪2/86‬‬ ‫ﺑﻢ‬
‫‪3/78‬‬ ‫‪2/16‬‬ ‫‪1/45‬‬ ‫‪4/57‬‬ ‫‪11/96‬‬ ‫ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‬
‫‪8/11‬‬ ‫‪0/09‬‬ ‫‪3/8‬‬ ‫‪8/29‬‬ ‫‪20/29‬‬ ‫ﺑﻮﺷﻬﺮ‬
‫‪1/52‬‬ ‫‪0/48‬‬ ‫‪5/68‬‬ ‫‪3/98‬‬ ‫‪11/66‬‬ ‫ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ‬
‫‪2/44‬‬ ‫‪6/05‬‬ ‫‪18/35‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪27/44‬‬ ‫ﺗﺒﺮﯾﺰ‬
‫‪0/87‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪5/32‬‬ ‫‪2/34‬‬ ‫‪8/83‬‬ ‫ﺗﺮﺑﺖﺣﯿﺪرﯾﻪ‬
‫‪2/4‬‬ ‫‪2/69‬‬ ‫‪9/55‬‬ ‫‪1/69‬‬ ‫‪16/33‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‬
‫‪5/31‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪7/24‬‬ ‫‪3/93‬‬ ‫‪17/16‬‬ ‫ﺧﺮمآﺑﺎد‬
‫‪1/76‬‬ ‫‪4/98‬‬ ‫‪13/93‬‬ ‫‪0/59‬‬ ‫‪21/26‬‬ ‫ﺧﻮي‬
‫‪2/56‬‬ ‫‪3/5‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫‪0/52‬‬ ‫‪12/98‬‬ ‫راﻣﺴﺮ‬
‫‪1/66‬‬ ‫‪3/28‬‬ ‫‪5/28‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪10/6‬‬ ‫رﺷﺖ‬
‫‪1/66‬‬ ‫‪3/28‬‬ ‫‪5/28‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪6/89‬‬ ‫زاﻫﺪان‬
‫‪2/46‬‬ ‫‪4/4‬‬ ‫‪12/38‬‬ ‫‪1/2‬‬ ‫‪2/44‬‬ ‫زﻧﺠﺎن‬
‫‪0/94‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪5/02‬‬ ‫‪1/75‬‬ ‫‪8/37‬‬ ‫ﺳﺒﺰوار‬
‫‪2/31‬‬ ‫‪1/33‬‬ ‫‪6/49‬‬ ‫‪2/31‬‬ ‫‪11/27‬‬ ‫ﺳﻘﺰ‬
‫‪0/71‬‬ ‫‪1/88‬‬ ‫‪4/88‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫‪8/24‬‬ ‫ﺳﻤﻨﺎن‬
‫‪2/52‬‬ ‫‪1/22‬‬ ‫‪7/37‬‬ ‫‪1/43‬‬ ‫‪12/54‬‬ ‫ﺳﻨﻨﺪج‬
‫‪2/33‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪3/12‬‬ ‫‪1/53‬‬ ‫‪7/78‬‬ ‫ﺷﻬﺮﮐﺮد‬
‫‪2/71‬‬ ‫‪1/05‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪4/02‬‬ ‫‪11/18‬‬ ‫ﺷﯿﺮاز‬
‫‪3/3‬‬ ‫‪3/32‬‬ ‫‪12/57‬‬ ‫‪1/94‬‬ ‫‪21/13‬‬ ‫ﻗﺰوﯾﻦ‬
‫‪0/55‬‬ ‫‪0/80‬‬ ‫‪2/24‬‬ ‫‪0/93‬‬ ‫‪4/51‬‬ ‫ﮐﺮﻣﺎن‬
‫‪4/76‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫‪8/91‬‬ ‫‪3/95‬‬ ‫‪18/4‬‬ ‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‬
‫‪1/49‬‬ ‫‪2/94‬‬ ‫‪2/55‬‬ ‫‪0/30‬‬ ‫‪7/28‬‬ ‫ﮔﺮﮔﺎن‬
‫‪0/82‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪8/22‬‬ ‫‪1/96‬‬ ‫‪11/75‬‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‬
‫‪2/75‬‬ ‫‪1/85‬‬ ‫‪9/25‬‬ ‫‪1/47‬‬ ‫‪15/33‬‬ ‫ﻫﻤﺪان ﻧﻮژه‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/32‬‬ ‫‪2/55‬‬ ‫‪0/53‬‬ ‫‪3/64‬‬ ‫ﯾﺰد‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﯽ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ در ﻫﺮ زﻣﺎن ﻧﻘﺶ ﺗﻌﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪهاي در ﺑﺮوز‬
 ‫‪ /38‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان دارﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﺮﮐﺖ رودﺑﺎد ﺟﻨﺐﺣﺎرهاي ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫اﯾﺮان در ﺟﻨﻮب اﻟﺒﺮز ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺟﻨﺐ ﺣﺎرهاي آزور ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد )ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪ 27 :1385 ،‬و ﻣﺴﻌﻮدﯾﺎن‪،‬‬
‫‪ .(33 :1390‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﺟﺰ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻤﺎل ﻏﺮب‪ ،‬ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﺧﺰر و ﮔﻮﺷﻪ ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط‬
‫ﮐﺸﻮر در اﯾﻦ وﻗﺖ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻧﺪرت رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﺳﺎﺣﻠﯽ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﻣﻬﯿﺎ ﺑﻮدن ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺮاي وﻗﻮع ﻧﺎﭘﺎﯾﺪاريﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﺣﺮارﺗﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﻪ ﻧﺪرت رخ ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان رﺧﺪاد در ﮐﻞ ﮐﺸﻮر در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه‬
‫ﺑﻮﺷﻬﺮ اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺧﺎرجﺷﺪن زﺑﺎﻧﻪ ﭘﺮﻓﺸﺎر آزور و ورود ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ و‬
‫ﺟﻨﻮبﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻓﺮاوانﺗﺮﯾﻦ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﯽ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ و ﻏﺮب ﮐﺸﻮر رخ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻮﺷﻬﺮ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﭘﺮﺑﺴﺎﻣﺪﺗﺮﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه از ﻟﺤﺎظ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري اﺳﺖ )ﻋﺎﻣﻞ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫در اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ(‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﻤﺎلﻏﺮﺑﯽ‪ ،‬و ﻣﺮﮐﺰي ﮐﺸﻮر‪،‬‬
‫ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر و ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ زاﮔﺮس‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﻪ ﻧﺪرت رخ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﺑﺴﺎﻣﺪ ﮐﻢ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در ﺷﻤﺎلﻏﺮب‬
‫وﺟﻮد دﻣﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ و ورود ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺳﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ از ﺳﺎل‪ ،‬ﻗﺮارﮔﯿﺮي ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺒﻬﻪاي در ﻋﺮضﻫﺎي‬
‫ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻬﺖ ﻫﻤﺮﻓﺖ ﺣﺮارﺗﯽ و دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ ﻣﻬﯿﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﭼﻮن ﻫﻨﻮز اﯾﺮان ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺟﻨﺐﺣﺎرهاي ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮا‪ ،‬ﺟﻮ از‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻫﻤﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري را ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽآورد )ﻣﺴﻌﻮدﯾﺎن‪ ،(142 :1390 ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎلﻏﺮب داراي ﭘﺮﺑﺴﺎﻣﺪﺗﺮﯾﻦ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﻧﺎﺷﯽ‬
‫از ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭘﺪﯾﺪه دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ وﯾﮋه ﻣﺤﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪.(78 :1385 ،‬‬

‫ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭘﺪﯾﺪه ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺗﻮﺳﻂ آﻣﺎرهﻫﺎي دو آزﻣﻮن ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال و ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﯾﮏ ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﭼﻬﺎر ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ ﻓﺼﻠﯽ در ﮐﻠﯿﮥ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و در ﺳﻄﻮح اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ %95‬و ‪،%99‬‬
‫ﻣﻌﻨﺎداري اﯾﻦ آﻣﺎرهﻫﺎ آزﻣﻮن ﺷﺪ )ﺟﺪول ‪ .(2‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ از ﺟﺪول) ‪( 2‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ ،‬در ﭘﺎرهاي از ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ و ﻋﺪم اﻧﻄﺒﺎﻗﯽ ﺑﯿﻦ آﻣﺎرهﻫﺎي دو آزﻣﻮن ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ ،‬در ﺗﻌﯿﯿﻦ روﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎداري آن دﯾﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮريﮐﻪ ﯾﮏ آزﻣﻮن روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﯾﮏ اﯾﺴﺘﮕﺎه را ﻣﻌﻨﺎدار و آزﻣﻮن دﯾﮕﺮ آن را ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار و ﺣﺘﯽ ﺑﺪون‬
‫روﻧﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد )ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺷﻬﺮﮐﺮد و ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻗﺰوﯾﻦ‪ .(....،‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﺘﻮن ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ دادهﻫﺎي‬
‫ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ آﺷﮑﺎر ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دادهﻫﺎي ﺻﻔﺮ در ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬آﻣﺎره آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ارﻗﺎم ﺑﺰرگ‬
‫ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا درﺟﻪ اﻋﺘﻤﺎدﭘﺬﯾﺮي آن ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺳﺮي را ﺑﺎ روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ‬
‫آزﻣﻮن ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ دﭼﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﮔﺮدد و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻋﺪم روﻧﺪ را در ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺮﯾﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﯽدارﯾﻢ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻧﺘﺎﯾﺞ دو آزﻣﻮن در ﺑﯿﺎن ﻣﻌﻨﺎداري ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮي زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬دادهﻫﺎي آن را ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ و در ﺻﻮرت ﻣﺸﺎﻫﺪة وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻮق‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ آزﻣﻮن ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ‬
‫ﺷﯿﺐ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪39/ ...‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ آﻣﺎره ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺗﻤﺎم ﺳﺮيﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ و ﻣﻌﻨﺎدارﺗﺮﯾﻦ روﻧﺪﻫﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺮﺳﺸﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ وﺟﻮد روﻧﺪ ﻓﺼﻠﯽ در روﻧﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮔﺮدد؟‬
‫ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﯿﺶﻓﺮض روﻧﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ از روﻧﺪ ﻓﺼﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎوي آن اﺳﺖ )در آزﻣﻮن ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ(‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ روﻧﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺼﻠﯽ اﻣﺮي از ﭘﯿﺶ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺶ ﻓﺮض در ﺻﻮرﺗﯽ ﺻﺤﯿﺢ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ روﻧﺪﻫﺎي ﻓﺼﻠﯽ ﻫﻢﺟﻬﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﯾﺎ وزن ﯾﮑﯽ از روﻧﺪﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻫﻢﺟﻬﺖ ﺑﺴﯿﺎر وزﯾﻦﺗﺮ از روﻧﺪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ وﺟﻮد ﭼﻨﺪ روﻧﺪ ﻫﻢﺟﻬﺖ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار ﻓﺼﻠﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ)اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اراك‪،‬‬
‫ﺳﻨﻨﺪج و ﺳﻤﻨﺎن(؛ ﻟﺬا روﻧﺪ ﻓﺼﻠﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﺎدار؛ وﻟﯽ روﻧﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺟﺪول )‪ (2‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺳﻪ ﻧﻮع روﻧﺪ در ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ارزﯾﺎﺑﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي دو آزﻣﻮن ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اﺻﻔﻬﺎن و ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه داراي روﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دو اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻢ و آﺑﺎدان داراي‬
‫روﻧﺪ ﻣﻨﻔﯽ و ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ داراي روﻧﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن در ﺑﯿﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺄ‬
‫و ﻋﺎﻣﻞ اﯾﺠﺎدﮔﺮ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﻦ ﻣﮑﺎنﻫﺎ اﺷﺮاف داﺷﺖ؛ ﻣﺜﻼً در ﭼﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي و در ﭼﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﯽ وزن ﺑﯿﺸﺘﺮي در اﯾﺠﺎد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري دارﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ‪ ،‬ﭼﻮن ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي در ﻣﻘﯿﺎﺳﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻨﺪ اﯾﺴﺘﮕﺎه در ﻣﺠﺎور ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ روﻧﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را اراﺋﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮن ﻧﻮع ﺳﺎزوﮐﺎر ﻣﻮﺟﺪ‬
‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺳﺮي ﻓﺼﻠﯽ ﻧﻤﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ؟ ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﺮيﻫﺎي ﻓﺼﻠﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي دو آزﻣﻮن ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ دادهﻫﺎ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻢﺑﺴﺎﻣﺪﺗﺮﯾﻦ ﺳﺮي از ﻟﺤﺎظ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬در‬
‫ﻣﻘﯿﺎس ﮐﻞ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺳﺮي زﻣﺴﺘﺎن اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ را از ﻟﺤﺎظ ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺷﺮاﯾﻂ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻬﯿﺎ ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر ﺳﺮﻣﺎﯾﺶ ﻣﺤﻠﯽ ﯾﺎ ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺳﺮد اﺟﺎزه اﯾﺠﺎد ﻫﻤﺮﻓﺘﯽ ﺣﺮارﺗﯽ‬
‫را ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و ﯾﺎ در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺒﻬﻪاي ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺮارﮔﯿﺮي در ﻣﺴﯿﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺒﻬﻪاي ﺷﺎﻫﺪ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ )ﺧﺮمآﺑﺎد‪ ،‬ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬ﺟﺪول ‪.(1‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬آﻣﺎرهﻫﺎي ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻮﺷﻬﺮ‪ ،‬اﻫﻮاز و ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس داراي روﻧﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﻌﻨﺎدار در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺷﯿﺐ ﺧﻄﯽ ﺑﯿﺶ از ‪ 0/1‬روز در ﺳﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﯿﺮاز داراي روﻧﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﻌﻨﺎدار در ﺳﻄﺢ ‪ %95‬اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺷﯿﺐ ﺧﻂ ‪ 0/08‬اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﯾﺎ ﻓﺎﻗﺪ روﻧﺪ ﺑﻮده و ﯾﺎ روﻧﺪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻨﺎدار‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻋﻠﺖ آن را ﻣﯽﺗﻮان در ﺗﻨﺪري ﻧﺒﻮدن ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن اﮐﺜﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮدار ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‬
‫ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺶ و آﻏﺎز روﻧﺪ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺶ و آﻏﺎز روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر اﯾﺴﺘﮕﺎه‬
‫در دﻫﻪﻫﺎي ‪ 70‬و ‪ 80‬ﻣﯿﻼدي رخ داده اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪ .(4‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻪ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ و ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن‬
‫ﺟﻬﺖ روﻧﺪ و ﺳﺎل ﺷﺮوع روﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي در اﻓﺰاﯾﺶ روﻧﺪ روزﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ /40‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫ﺟﺪول‪ (2‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ ازآﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ در ﺳﻄﻮح اﻋﺘﻤﺎد ‪%95‬و‪ = Q %99‬ﺷﯿﺐ ﻣﯿﺎﻧﻪ؛ ‪ = Z‬آﻣﺎره‬
‫ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‪*،‬ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ **، %95‬ﻣﻌﻨﺎداري در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن‪‬‬

‫ﭘﺎﯾﯿﺰ‬ ‫ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﻬﺎر‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن‬ ‫ﺳﺎﻻﻧﻪ‬

‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪Z‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫اﯾﺴﺘﮕﺎه‬
‫‪- 0/23‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 1/1‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/98‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 1/2‬‬ ‫‪- 0/05‬‬ ‫آﺑﺎدان‬
‫‪*2/7‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪1/67‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/7‬‬ ‫‪**- /13‬‬ ‫اراك‬
‫‪*2/1‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪*2/22‬‬ ‫‪0/06‬‬ ‫‪*2/43‬‬ ‫‪*- /14‬‬ ‫‪*2/39‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**3/15‬‬ ‫‪** 0/24‬‬ ‫اروﻣﯿﻪ‬
‫‪0/83‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/12‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 1/41‬‬ ‫‪- /02‬‬ ‫‪1/16‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/73‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن‬
‫‪0/63‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/64‬‬ ‫‪0/06‬‬ ‫‪1/55‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/28‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫اﻧﺰﻟﯽ‬
‫‪** 6/1‬‬ ‫‪**0/2‬‬ ‫‪0/49‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**4/4‬‬ ‫‪** 0/1‬‬ ‫‪**5/7‬‬ ‫‪** /16‬‬ ‫‪**6/1‬‬ ‫‪**0/53‬‬ ‫اﻫﻮاز‬
‫‪1/53‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/49‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/31‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/99‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫ﺑﺎﺑﻠﺴﺮ‬
‫‪- 1/14‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 1/26‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 2/1‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/49‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**- 3‬‬ ‫‪- 0/07‬‬ ‫ﺑﻢ‬
‫‪0/39‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/53‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**3/83‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫‪**2/85‬‬ ‫‪*0/18‬‬ ‫ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‬
‫‪** 3/4‬‬ ‫‪**/175‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/73‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪**4/32‬‬ ‫‪**/21‬‬ ‫‪**4/64‬‬ ‫‪**0/43‬‬ ‫ﺑﻮﺷﻬﺮ‬
‫‪1/87‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/38‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/73‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪0/65‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ‬
‫‪*2/12‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪*2/05‬‬ ‫‪0/09‬‬ ‫‪2/22‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪1/79‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/94‬‬ ‫‪**0/29‬‬ ‫ﺗﺒﺮﯾﺰ‬
‫‪1/86‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/3‬‬ ‫‪0/043‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/93‬‬ ‫‪0/074‬‬ ‫ﺗﺮﺑﺖﺣﯿﺪرﯾﻪ‬
‫‪1/05‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/27‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/97‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/88‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‬
‫‪** 2/7‬‬ ‫‪*0/086‬‬ ‫‪*2/08‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪1/63‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪**3/18‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪**3/5‬‬ ‫‪**0/265‬‬ ‫ﺧﺮمآﺑﺎد‬
‫‪1/25‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/82‬‬ ‫‪*0/14‬‬ ‫‪*2/28‬‬ ‫‪*0/29‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/73‬‬ ‫‪**0/465‬‬ ‫ﺧﻮي‬
‫‪*2/45‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪*2/44‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪**3/5‬‬ ‫‪**0/15‬‬ ‫‪- 0/87‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**4/3‬‬ ‫‪**0/29‬‬ ‫راﻣﺴﺮ‬
‫‪** 3/8‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫‪**5/45‬‬ ‫‪**/17‬‬ ‫‪**5/8‬‬ ‫‪**0/25‬‬ ‫‪0/97‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**6/3‬‬ ‫‪**0/57‬‬ ‫رﺷﺖ‬
‫‪2/1‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪/42‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/22‬‬ ‫‪/04‬‬ ‫‪*1/98‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/51‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫زاﻫﺪان‬
‫‪**3/63‬‬ ‫‪*/07‬‬ ‫‪**4/85‬‬ ‫‪**/17‬‬ ‫‪**5/08‬‬ ‫‪**0/39‬‬ ‫‪*2/09‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**5/9‬‬ ‫‪**0/74‬‬ ‫زﻧﺠﺎن‬
‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/26‬‬ ‫‪*2/42‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/03‬‬ ‫‪/028‬‬ ‫‪**3/1‬‬ ‫‪0/01‬‬ ‫‪**3/51‬‬ ‫‪**0/2‬‬ ‫ﺳﺒﺰوار‬
‫‪1/15‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/48‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪1/06‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/19‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫ﺳﻘﺰ‬
‫‪*2/27‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/66‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫‪**3‬‬ ‫‪*0/125‬‬ ‫‪*2/36‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**3/62‬‬ ‫‪**0/27‬‬ ‫ﺳﻤﻨﺎن‬
‫‪**2/65‬‬ ‫‪/06‬‬ ‫‪1/09‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/98‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**2/75‬‬ ‫‪*0/19‬‬ ‫ﺳﻨﻨﺪج‬
‫‪**4/75‬‬ ‫‪**0/1‬‬ ‫‪*2/18‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪**4/3‬‬ ‫‪**0/12‬‬ ‫‪**3/76‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫‪**5/72‬‬ ‫‪**0/3‬‬ ‫ﺷﻬﺮﮐﺮد‬
‫‪**2/88‬‬ ‫‪0/06‬‬ ‫‪0/73‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/25‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**3/22‬‬ ‫‪*/08‬‬ ‫‪**3/77‬‬ ‫‪**0/19‬‬ ‫ﺷﯿﺮاز‬
‫‪**3‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪** 4/7‬‬ ‫‪**/12‬‬ ‫‪**4/64‬‬ ‫‪** 0/3‬‬ ‫‪*2/31‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪**5/57‬‬ ‫‪**0/53‬‬ ‫ﻗﺰوﯾﻦ‬
‫‪0/52‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/39‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/65‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/13‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/09‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫ﮐﺮﻣﺎن‬
‫‪0/76‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/48‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/28‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/06‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‬
‫‪**4/91‬‬ ‫‪0/07‬‬ ‫‪**5/93‬‬ ‫‪**/14‬‬ ‫‪**4/96‬‬ ‫‪*0/1‬‬ ‫‪**3/03‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪**6/4‬‬ ‫‪**0/4‬‬ ‫ﮔﺮﮔﺎن‬
‫‪0/15‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/4‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/02‬‬ ‫‪0/04‬‬ ‫‪1/78‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/73‬‬ ‫‪0/11‬‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‬
‫‪1/51‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪*2/41‬‬ ‫‪0/02‬‬ ‫‪**2/82‬‬ ‫‪*0/14‬‬ ‫‪1/72‬‬ ‫‪0/0‬‬ ‫‪**4/23‬‬ ‫‪**0/26‬‬ ‫ﻫﻤﺪان ﻧﻮژه‬
‫‪0/94‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪- 0/54‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪1/95‬‬ ‫‪0/03‬‬ ‫‪*2/12‬‬ ‫‪0/00‬‬ ‫‪*2/12‬‬ ‫‪0/05‬‬ ‫ﯾﺰد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪41/ ...‬‬

‫از ﻋﻮاﻣﻞ اﺻﻠﯽ رﺧﺪاد ﺑﺎرشﻫﺎي رﮔﺒﺎري )و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري( در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب و ﻏﺮب‬
‫ﮐﺸﻮر ورود ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻮداﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ دو ﻣﺴﯿﺮ در ادﻏﺎم ﺑﺎ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪاي از ﺳﻤﺖ‬
‫ﻏﺮب و ﺟﻨﻮب ﻏﺮب ﮐﺸﻮر وارد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺳﻪ ﻣﺴﯿﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ :‬اﻟﻒ( از ﺳﻤﺖ ﺷﻤﺎل ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ و‬
‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن؛ ب( از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻤﺎل ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ و ج( از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و اﺳﺘﺎن ﻫﺮﻣﺰﮔﺎن وارد ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻟﺸﮑﺮي‪ .(154-143 :1381 ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫ﯾﮑﯽ از اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ دﻻﯾﻞ روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﯾﺎ‬
‫ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺧﺮمآﺑﺎد و ﺷﻬﺮﮐﺮد ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ﺧﻂ ‪ 0/08‬و‬
‫‪ 0/05‬داراي آﻏﺎز روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ در دﻫﮥ ‪ 70‬ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﺳﺎل آﻣﺎري دو ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ را ﻗﻄﻊ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ)اﮔﺮ ﺳﺎلﻫﺎي آﻣﺎري ﺟﺪﯾﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً روﻧﺪ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺬﮐﻮر ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﯽﺷﻮد(؛ اﻣﺎ اﯾﻦ روﻧﺪﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﺒﻮد )ﺷﮑﻞﻫﺎي ‪ 2‬و ‪.(3‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﯾﯿﺰ‪ :‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﻮﺷﻬﺮ و اﻫﻮاز‪ ،‬در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن و ﺷﻬﺮﮐﺮد‪ ،‬ﺧﺮمآﺑﺎد و زﻧﺠﺎن در ﺳﻄﺢ ‪ %95‬اﻃﻤﯿﻨﺎن‬
‫داراي روﻧﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻌﻨﺎداري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻫﻮاز )ﺷﮑﻞ ‪ ،(5‬ﺧﺮمآﺑﺎد و ﺷﻬﺮﮐﺮد از دﻫﮥ ‪ 70‬و روﻧﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻮﺷﻬﺮ از دﻫﮥ‪ 60‬آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد؛ اﻣﺎ اﻧﺠﺎم آزﻣﻮن ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‪ ،‬روﻧﺪ را ﺑﺮاي زﻧﺠﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺧﺎرج ﻧﺸﺪن ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﺗﻮاﻟﯽ از ﻣﻨﻄﻘﮥ ﺑﺤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪-2‬‬
‫'‪Ui‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪-6‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (2‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺧﺮمآﺑﺎد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬

‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪-2‬‬ ‫'‪Ui‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪-6‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (3‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺷﻬﺮﮐﺮد ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬
 ‫‪ /42‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-1‬‬ ‫'‪Ui‬‬
‫‪-2‬‬
‫‪-3‬‬
‫‪1951‬‬ ‫‪1956‬‬ ‫‪1961‬‬ ‫‪1966‬‬ ‫‪1971 1976 1981‬‬ ‫‪1986‬‬ ‫‪1991‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪2001‬‬
‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (4‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬

‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ؛ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺷﻤﺎلﻏﺮب و ﺳﻮاﺣﻞ درﯾﺎي ﺧﺰر داراي روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺑﻮده‪،‬؛ اﻣﺎ اﯾﻦ‬
‫روﻧﺪﻫﺎ ﻣﻌﻨﺎدار ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻓﺎﻗﺪ روﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﺳﻮداﻧﯽ از ﺣﺪود آﺑﺎنﻣﺎه ﺑﻪ اﯾﺮان وارد‬
‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﻏﺮﺑﯽ و ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﻮﯾﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﻣﺬﮐﻮر در ﻣﺴﯿﺮ ورود اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻫﻤﺎن ﺗﺤﻠﯿﻞ زﻣﺴﺘﺎن را ﺑﺮاي ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در اﻓﺰاﯾﺶ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ در ﻓﺼﻮل ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫در ﺑﺴﺎﻣﺪ ورود اﯾﻦ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﺮﻃﻮبﺗﺮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ )اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﻫﻤﺪﯾﺪ دﻗﯿﻖ دارد(‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ :‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي رﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮي‪ ،‬زﻧﺠﺎن )ﺷﮑﻞ ‪ (6‬و ﻗﺰوﯾﻦ در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن داراي روﻧﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﻌﻨﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺷﻤﺎل ﻏﺮب و ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر داراي روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻨﺸﺎء ﻫﻤﺮﻓﺖﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ در اﯾﻦ وﻗﺖ از ﺳﺎل در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮي زﻣﯿﻦ و ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ اﺧﺘﻼف دﻣﺎي ﺑﯿﻦ آب و ﺳﺎﺣﻞ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮي در اﯾﺠﺎد روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري اﯾﻔﺎ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﺑﻘﯽ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻓﺎﻗﺪ روﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ ﻧﺒﻮد روﻧﺪ در اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻋﻘﺐ ﻧﺸﯿﻨﯽ‬
‫ﺑﺎدﻫﺎي ﻏﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮضﻫﺎي ﺑﺎﻻ و ﻋﺪم ورود ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ و ﻏﻠﺒﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺟﻨﺐﺣﺎرهاي )ﻣﺴﻌﻮدﯾﺎن‬
‫‪ (33 :1390‬در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺻﻌﻮدي ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ‬
‫ﺗﺤﺖ ﺳﯿﻄﺮه ﻣﺮﮐﺰ ﭘﺮﻓﺸﺎر ﺟﻨﺐﺣﺎرهاي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺤﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر( ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار در رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮاﻣﻨﻄﻘﻪاي در اﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ از ﺳﺎل ﻧﯿﺰ‬
‫دﭼﺎر ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر‪ :‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي زﻧﺠﺎن‪ ،‬ﻗﺰوﯾﻦ‪ ،‬ﺧﻮي رﺷﺖ‪ ،‬راﻣﺴﺮ‪ ،‬ﺷﻬﺮﮐﺮد و اﻫﻮاز در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬اﻃﻤﯿﻨﺎن و اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﮔﺮﮔﺎن‪ ،‬اروﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺳﻤﻨﺎن و ﻫﻤﺪان ﻧﻮژه در ﺳﻄﺢ ‪ %95‬اﻃﻤﯿﻨﺎن داراي روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﻌﻨﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﺴﺘﮕﺎه زﻧﺠﺎن ﺑﺎ ﺷﯿﺐ‬
‫‪ 0/39‬روز در ﺳﺎل و اﯾﺴﺘﮕﺎه ﮔﺮﮔﺎن ﺑﺎ ‪ 0/1‬روز در ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري را در ﺑﯿﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار‪ ،‬دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار ﻓﺼﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر واﻗﻊ در ﺳﻮاﺣﻞ‬
‫ﺧﺰر و ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ اﮐﺜﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ از دﻫﮥ ‪ 80‬آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ )اﯾﺴﺘﮕﺎه رﺷﺖ‪ ،‬ﺷﮑﻞ‬
‫‪.(7‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪43/ ...‬‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫آزﻣﻮن‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪0‬‬
‫‪T‬‬

‫‪-2‬‬ ‫'‪Ui‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪-6‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (5‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر ﭘﺎﯾﯿﺰه اﯾﺴﺘﮕﺎه اﻫﻮاز ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬

‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨﺎدار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﺎزوﮐﺎر ﻣﻮﺟﺪ ﺗﻨﺪر در دو ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﺎ ﺣﺪودي )ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ( ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ در ﺷﺪت اﯾﻦ ﺳﺎزوﮐﺎر )اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﺪت ﮐﻤﺘﺮي در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن( ﺑﺎﻋﺚ روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ در ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫روزﻫﺎي ﺗﻨﺪري ﺷﻤﺎل ﻏﺮب و ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﻠﯽ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر ﻧﻘﺶ ﺑﺎرزﺗﺮي در اﯾﺠﺎد روﻧﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺗﻨﺪر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎل ﻏﺮب دارﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ روﻧﺪ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر ﻧﺎﻣﻮزون اﺳﺖ؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در‬
‫ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﻣﻮزونﺗﺮ و ﺳﺎل آﻏﺎز و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻬﺶ در اﮐﺜﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻫﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮي زﻣﯿﻦ و اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ورود ﺟﺒﻬﻪ ﺳﺮد در ﻣﻘﯿﺎس ﻫﻤﺪﯾﺪ )رﺳﻮﻟﯽ و ﻫﻤﮑﺎران ‪ (169 :1386‬ﺑﺎﻋﺚ‬
‫روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ در ﻓﺮاواﻧﯽ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪-2‬‬
‫'‪Ui‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪-6‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (6‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه زﻧﺠﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬
‫‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪0‬‬
‫‪-2‬‬ ‫'‪Ui‬‬
‫‪-4‬‬
‫‪-6‬‬
‫‪-8‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (7‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر ﺑﻬﺎره اﯾﺴﺘﮕﺎه رﺷﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬
‫در ﻣﻘﯿﺎس ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ %58 ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬و ‪ %95‬اﻃﻤﯿﻨﺎن داراي روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎداري ﻣﺜﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬آﺑﺎدان و ﺑﻢ داراي روﻧﺪ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬روﻧﺪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻢ ﺗﻮﺳﻂ آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﻣﻌﻨﺎدار ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪ؛‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮرﺳﯽ آﻣﺎر اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺣﺎﮐﯽ از وﺟﻮد ﺳﺎلﻫﺎي زﯾﺎدي ﺑﺎ ﻋﺪم رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ دادهﻫﺎي ﺻﻔﺮ اﯾﻦ‬
 ‫‪ /44‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻨﺴﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ آﻣﺎره ﻣﻌﻨﺎداري آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد ورزﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎره آزﻣﻮن ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ‪ ،‬روﻧﺪ اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ دو اﯾﺴﺘﮕﺎه دﯾﮕﺮ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ روﻧﺪ ﻣﺜﺒﺖ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎداري را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬روﻧﺪ اﯾﺴﺘﮕﺎه اراك ﺗﻮﺳﻂ دو آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال و‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ در ﺳﻄﺢ ‪ %99‬ﻣﻌﻨﺎدار ارزﯾﺎﺑﯽ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم‪ ،‬روﻧﺪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ را ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺧﺎرج ﻧﺸﺪن از ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار آﺷﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮐﺜﺮ آﻧﻬﺎ در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر‪ ،‬ﺷﻤﺎل ﻏﺮب‪ ،‬ﻏﺮب‪،‬‬
‫ﺟﻨﻮبﻏﺮب و ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺷﺎر رﻃﻮﺑﺖ و ﯾﺎ ﻣﻮجﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه و ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﺟﺒﻬﻪاي ورودي ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬در ﻧﯿﻤﮥ ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﻨﻬﺎ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺳﺒﺰوار داراي روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري‬
‫ﮐﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎه )ﻣﺸﻬﺪ و ﺗﺮﺑﺖ ﺣﯿﺪرﯾﻪ( ﻓﺎﻗﺪ روﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺮاوان ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺤﻠﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي در اﯾﺠﺎد اﯾﻦ روﻧﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ آزﻣﻮن ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻘﺎط آﻏﺎز روﻧﺪ‬
‫ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﮐﺜﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﮐﺸﻮر از دﻫﻪﻫﺎي ‪ 80‬و ‪ 90‬ﻣﯿﻼدي آﻏﺎز ﺷﺪه؛ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ آﻏﺎر روﻧﺪ دو‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﻨﻮﺑﯽ ﮐﺸﻮر )ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس و ﺑﻮﺷﻬﺮ( در اواﺧﺮ دﻫﮥ ‪ 60‬ﻣﯿﻼدي اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ )ﺷﮑﻞ ‪(8‬؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ‬
‫روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 67‬ﻣﯿﻼدي )آﻏﺎز روﻧﺪ(‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از آن ﺣﺪود ‪ 2/5‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫آزﻣﻮن ‪T‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪Ui‬‬
‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫'‪Ui‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪-2‬‬
‫‪-3‬‬

‫زﻣﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ (8‬اﻟﮕﻮي زﻣﺎﻧﯽ روﻧﺪ ﺗﻨﺪر ﺳﺎﻻﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻮﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮاﻟﯽ آﻣﺎرهﻫﺎي آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﯿﺐ ﻣﯿﺎﻧﻪ )ﺷﺪت اﻓﺰاﯾﺶ( در ﻣﻘﯿﺎس ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه زﻧﺠﺎن ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ‪ 0/74‬روز در ﺳﺎل و‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه اراك ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ‪ 0/13‬روز در ﺳﺎل ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ اﻓﺰاﯾﺶ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري را در ﻣﯿﺎن‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ روزﻫﺎي ﭘﺲ از آﻏﺎز روﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از آﻏﺎز آن‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﮔﺮﮔﺎن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ‪ 8‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﯾﺮ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻓﺰاﯾﺸﯽ در ﺣﺪود ‪ 2/5‬ﺑﺮاﺑﺮ دارﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‬
‫ﻧﺸﺎن از ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺳﺎﺳﯽ در آب و ﻫﻮاي ﻣﻨﻄﻘﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در اﯾﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪45/ ...‬‬

‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺶ ﻣﮑﺎﻧﯽ ـ زﻣﺎﻧﯽ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎزوﮐﺎر اﯾﺠﺎد اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه در اﯾﺮان ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎ در ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﺼﻮل ﺳﺎل‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ رﺧﺪاد آن در ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﺸﻮر ﻣﻬﯿﺎ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻃﯽ ﻓﺼﻮل ﺳﺎل دﭼﺎر ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﺑﻪ ﻃﻮريﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎر ‪ 50‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯿﺸﯿﻨﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري در ﻓﺼﻮل ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن در ﺷﻤﺎل ﻏﺮب ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ‬
‫ﺗﺒﺮﯾﺰ و در ﻓﺼﻮل ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن در ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس و ﻏﺮب اﯾﺮان ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﺑﻮﺷﻬﺮ ﻗﺮار دارد‪ .‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻧﻮاﺣﯽ‬
‫ﻣﺮﮐﺰي اﯾﺮان و ﮐﻮﻫﭙﺎﯾﻪﻫﺎي ﺷﺮﻗﯽ زاﮔﺮس ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻤﺒﻮد رﻃﻮﺑﺖ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎدﭘﻨﺎﻫﯽ و ﮐﻢﺑﺴﺎﻣﺪ ﺑﻮدن ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ داراي ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان رﺧﺪاد ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ روزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري‪ ،‬در ﭼﻬﺎر ﺳﺮي ﻓﺼﻠﯽ و ﯾﮏ ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ دو‬
‫آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال و ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ در ﺳﻄﻮح اﻃﻤﯿﻨﺎن ‪ %99‬و ‪ %95‬ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻠﯿﮥ روﻧﺪﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎدار در‬
‫ﺗﻤﺎم ﺳﺮيﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻢ از ﻧﻮع اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻧﺘﺎﯾﺞ دو آﻣﺎره ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪﻫﻢ‬
‫ﺑﻮده و در ﻫﯿﭻ ﻣﻮردي ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺘﻀﺎدي از ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺸﯽ و ﮐﺎﻫﺸﯽ ﻧﺸﺎن دادن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺳﺮيﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس آﻣﺎره ﻫﺮ دو‬
‫آزﻣﻮن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻦ‪ ،‬آﻣﺎره ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻣﺎره ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺳﻦ روﻧﺪﻫﺎ را ﻣﻌﻨﺎدارﺗﺮ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در ﺳﺮيﻫﺎي ﮐﻪ داراي ﻋﺪد ﺻﻔﺮ ﻓﺮاوان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻣﺎره ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻋﺪاد ﺑﺰرگ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬
‫روﻧﺪ ﻏﯿﺮﻣﻌﻨﺎدار را ﻣﻌﻨﺎدار ﺗﺸﺨﯿﺺ داد )اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺑﻢ در ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ‪(...،‬؛ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ آﻣﺎره ﺗﺨﻤﯿﻨﮕﺮ ﺷﯿﺐ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﺣﺴﺎس ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﻋﺪم روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار را ﺑﻪ درﺳﺘﯽ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮن ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال در‬
‫ﺳﺮيﻫﺎي ﮐﻪ داراي اﻋﺪاد ﺻﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺎﻧﺐ اﺣﺘﯿﺎط را ﻧﮕﻪ داﺷﺖ و ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ آن اﻋﺘﻤﺎد ﻧﮑﺮد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺮ دو آزﻣﻮن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮي زﻣﺴﺘﺎﻧﻪ و‬
‫ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻃﻮريﮐﻪ در ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ %58‬اﯾﺴﺘﮕﺎه داراي روﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ و‬
‫ﺧﻔﯿﻒﺗﺮﯾﻦ ﺷﯿﺐ ﺧﻂ ﻣﻌﻨﺎدار در ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺮي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ و ﺳﺮي ﭘﺎﯾﯿﺰ اﯾﺴﺘﮕﺎه زﻧﺠﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﻧﺎﺷﯽ از آزﻣﻮن ﺗﻮاﻟﯽ ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﻣﻦ ـ ﮐﻨﺪال ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ روﻧﺪﻫﺎ از دﻫﻪﻫﺎي ‪ 70‬و ‪ 80‬ﻣﯿﻼدي ﺷﺮوع ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺎزﺷﮑﺎﻓﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در رﺧﺪاد ﻃﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري از ﺣﯿﺚ زﻣﺎﻧﯽ ـ ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮔﻮﯾﺎي آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺼﻮل زﻣﺴﺘﺎن و‬
‫ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري از ﻧﻮع ﺟﺒﻬﻪاي ﺑﻮده؛ ﻟﺬا ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻮﺟﺪ آﻧﻬﺎ )ﺳﻮداﻧﯽ‪ ،‬ادﻏﺎﻣﯽ و ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪاي(‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي در روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ روزﻫﺎي ﺗﻨﺪري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻌﻨﺎدار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ )ﺳﻮاﺣﻞ ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﯽ و ﻏﺮب‬
‫ﮐﺸﻮر(؛ اﻣﺎ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺤﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺤﺎد روﻧﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﺰر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮﻓﺎن ﺗﻨﺪري ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﻮدي از ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺮارﺗﯽ و رﻃﻮﺑﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺮارﺗﯽ ـ‬
‫رﻃﻮﺑﺘﯽ و ﻗﺪرت ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي دﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮي در ﻓﺮاواﻧﯽ رﺧﺪاد آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎزﮔﻮﮐﻨﻨﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮ در‬
‫ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﺟﻠﻮهاي از ﺗﻐﯿﯿﺮ آب و ﻫﻮا در‬
‫اﯾﺮان ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻧﻮﯾﻦ در ﻣﻮرد ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﯾﺎ آن‬
‫را رد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
 ‫‪ /46‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،30‬ﺷﻤﺎره دوم‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ‪ ،1394‬ﺷﻤﺎره ﭘﯿﺎﭘﯽ ‪117‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ -1‬اﺳﭙﺮﻧﺖ‪ ،‬ﭘﯽ و اﺳﻤﯿﺘﻮن‪ ،‬ان‪ .‬ﺳﯽ ‪ .(1386).‬روشﻫﺎي آﻣﺎري ﻧﺎﭘﺎراﻣﺘﺮي ﮐﺎرﺑﺮدي‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدان‪ :‬ﺣﺴﯿﻨﻌﻠﯽ ﻧﯿﺮوﻣﻨﺪ‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ 576 ،‬ص‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﻮﺷﺤﺎل دﺳﺘﺠﺮدي‪ ،‬ﺟﻮاد و ﻗﻮﯾﺪل رﺣﯿﻤﯽ‪ ،‬ﯾﻮﺳﻒ ‪ .(1386).‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﻮاﻧﺢ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎل‬
‫ﻏﺮب اﯾﺮان )ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ‪ :‬ﺧﻄﺮ ﺗﻮﻓﺎنﻫﺎي ﺗﻨﺪري در ﺗﺒﺮﯾﺰ(‪ .‬ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻣﺪرس ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ ـ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي و آﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﻓﻀﺎ‪ ،‬ش ‪ ،44‬ﺻﺺ ‪.116-101‬‬
‫‪ -3‬ر‪‬ﺑﺮت ﺑﺎﺑﺮز‪ ،‬ﻫﺮﯾﺲ ‪ .(1377).‬ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮدان‪ ،‬ﺗﺎج اﻟﺪﯾﻦ ﺑﻨﯽﻫﺎﺷﻢ و ﻫﻤﮑﺎران‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ‪.‬‬
‫‪ -4‬رﺳﻮﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ؛ ﺑﻮداق ﺟﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺟﻮاد و ﺟﻼﻟﯽ‪ ،‬اورج ‪ .(1386).‬ﺗﻮزﯾﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎرشﻫﺎي رﻋﺪوﺑﺮﻗﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺷﻤﺎل‬
‫ﻏﺮب اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن )ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ( ش‪ ،22‬ﺻﺺ ‪.170-155‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻠﯿﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻬﻠﻮل ‪ .(1385).‬آب و ﻫﻮاي اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﯿﺎم ﻧﻮر‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻏﯿﻮر‪ ،‬ﺣﺴﻨﻌﻠﯽ و ﻋﺴﺎﮐﺮه ﺣﺴﯿﻦ ‪ .(1382).‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺪلﻫﺎي ﻓﻮرﯾﻪ در ﺑﺮآورد دﻣﺎي ﻣﺎﻫﺎﻧﻪ و آﯾﻨﺪهﻧﮕﺮي آن‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻣﻮردي‪ :‬دﻣﺎي ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و اوﻟﯿﻦ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻠﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ آب و ﻫﻮا‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه اﺻﻔﻬﺎن‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮐﺘﯿﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﭘﺮيﺳﯿﻤﺎ‪ ،‬ﺣﺠﺎم‪ ،‬ﺳﻬﺮاب و اﯾﺮانﻧﮋاد ﭘﺮوﯾﺰ ‪ .(1386).‬ﺳﻬﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺮاواﻧﯽ و ﺷﺪت ﺑﺎرش روزاﻧﻪ در روﻧﺪ‬
‫ﺑﺎرش در اﯾﺮان ﻃﯽ دوره ‪ 1960‬ﺗﺎ ‪ ،2001‬ﻣﺠﻠﮥ ﻓﯿﺰﯾﮏ زﻣﯿﻦ و ﻓﻀﺎ‪ ،‬ش‪ ،1‬ﺻﺺ ‪. 83-67‬‬
‫‪ -8‬ﻟﺸﮑﺮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ ‪ .(1381).‬ﻣﺴﯿﺮﯾﺎﺑﯽ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎي ﮐﻢ ﻓﺸﺎر ﺳﻮداﻧﯽ ورودي ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﺪرس ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ش‪،2‬‬
‫ﺻﺺ ‪..157-133‬‬
‫‪ -9‬ﻣﺴﻌﻮدﯾﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ‪ .(1390).‬آب و ﻫﻮاي اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﺮﯾﻌﻪ ﺗﻮس‪277 ،‬ص‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻣﻨﺼﻮرﻓﺮ‪ ،‬ﮐﺮﯾﻢ ‪ .(1387).‬روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ آﻣﺎري‪ ،‬ﺟﻠﺪ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ص ‪.459‬‬
‫‪11- Chaudhuri,S and Middey, A.(2013). Effect of meteorological parameters and environmental‬‬
‫‪pollution on thunderstorm and lightning activity over an urban metropolis of India. J, Urban‬‬
‫‪Climate 3 (2013) 67–75.‬‬
‫‪12- Cheng Chen, T., Yu Wang, S., Cheng Yen, M. (2006). Enhancement of Afternoon Thunderstorm‬‬
‫‪Activity by Urbanization in a Valley: Taipei, J: Applied meteorology and climatology, V:46, pp:‬‬
‫‪1324-1340.‬‬
‫‪13- Easterling,R. D.(1991). Climatological Patterns of Thunderstorm Activity In South-Estern USA.‬‬
‫‪International Journal of Climatology. 36, 213-221.‬‬
‫‪14- Feng, G.and Hu, X.(2011). Analysis of Lightning Characteristics in a Thunderstorm with Gust,‬‬
‫‪Procedia Earth and Planetary Science. 2, 205- 211.‬‬
‫–‪15- Lindzen, RS. (1990). some coolness concerning global warming. Bull Am Meteorol Soc. 71, 288‬‬
‫‪299.‬‬
‫‪16- Rasouli, A.A. (2004). Temporal and spatial study of thunderstorm rainfall in the greater Sydney‬‬
‫‪region, International Conference on storms. Australia.‬‬