‫آزﻣﺎﯾﺶ ﺷﻤﺎره ‪8‬‬

‫آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻠﻮرﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ‬

‫دﮐﺘﺮ اﺧﻮان‬

‫اﻣﯿﺮ ﻗﻮﯾﺪل‬

‫‪94204404‬‬

‫ﺗﺮم ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ‪94-95‬‬

‫‪1‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‪3.............................................................................................................................................................................................‬‬

‫ﺗﺌﻮري‪3..............................................................................................................................................................................................‬‬

‫ﺷﺮح آزﻣﺎﯾﺶ‪6..................................................................................................................................................................................‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ آزﻣﺎﯾﺶ‪9..............................................................................................................................................................................‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت‪12........................................................................................................................................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪17.............................................................................................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﭼﮑﯿﺪه ‪:‬‬

‫ﻫﺪف در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻣﻮاد ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬و ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ و اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺮ ﺧﺎﺻﯿﺖ‬
‫آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺶ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادﯾﻢ‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن روﺷﻦ ﺷﺪن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪ آن روﺷﻦ ﺷﺪن اﮐﺜﺮ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﺗﺎﺑﺶ ‪ IR‬ﮐﻪ در آن ﻫﯿﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪ اي روﺷﻦ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮاد ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻠﻮرﺳﺎﻧﺲ دارﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﺶ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻗﻮﯾﺘﺮ ﺑﻮده و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را روﺷﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬ﮐﻤﯽ‬
‫ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﺑﻮده و ﯾﮑﯽ از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را روﺷﻦ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﺎﺑﺶ ‪ IR‬ﺧﯿﻠﯽ ﺿﻌﯿﻒ ﺗﺮ ﺑﻮده و ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را‬
‫روﺷﻦ ﻧﻤﯿﮑﻨﺪ و در ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﻣﺮاﺣﻞ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﻢ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﺸﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ در اﯾﻦ ﻣﻮاد اﺻﻮالً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﯾﺎ آﻧﻘﺪر ﺿﻌﯿﻒ ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻪ و‬
‫ﻗﺎﺑﻞ دﯾﺪن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺌﻮري‪:‬‬

‫ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ و ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ از ﭘﺪﯾﺪه ﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ )‪ (luminescence‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬ﻣﺎدﻫﺎي ﮐﻪ‬

‫ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ دارد وﻗﺘﯽ اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎﯾﺶ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺮازﻫﺎي ﺑﺎاﻟﺘﺮ ﻣﯿﺮوﻧﺪ در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺮازﻫﺎي‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ اﻣﻮاج اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ ﺑﺎ ﻃﯿﻒ ﻣﺮﺋﯽ ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪ .‬در ﭘﺪﯾﺪه ﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻏﯿﺮ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ (ﺑﻪ ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻮر ﺗﺤﺖ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ‪ Incandescence‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪).‬اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺎﺑﺶ اﻣﻮاج اﻟﮑﺘﺮوﻣﻐﻨﺎﻃﯿﺲ)‪ ، (Photoluminescence‬واﮐﻨﺸﻬﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫)‪،(chemiluminescence‬اﻋﻤﺎل ﻧﯿﺮوي ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ )‪ (mechanoluminescence‬و اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ )‪ . (Electroluminescence‬ﻣﺎ در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻓﻮﺗﻮﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ و ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ از اﻧﻮاع ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻮﺗﻮﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ در آن ﻣﺎد ه ﺑﺎ ﺟﺬب ﻓﻮﺗﻮن و ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎﯾﺶ ﻧﻮر ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯿﮑﻨﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ و اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻮج ﮔﺴﯿﻞ ﺷﺪه ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ از ﻣﻮج ﻓﺮودي اﺳﺖ‪،‬ﯾﻌﻨﯽ اﻏﻠﺐ ﻓﻮﺗﻮﻧﻬﺎي ﮔﺴﯿﻠﯽ ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻮﺗﻮﻧﻬﺎي‬
‫ﺟﺬب ﺷﺪه دارﻧﺪ‪،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻃﯿﻒ ﺟﺬﺑﯽ ﺑﺎ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺟﺎﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺘﻮك‬
‫)‪ (Stokes Shift‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﮐﻪ ﻃﯿﻔﻬﺎي ﺟﺬﺑﯽ و ﮔﺴﯿﻠﯽ را ﺑﺮاي ﺗﯿﺮوﺳﯿﻦ )ﮐﻪ ﯾﮏ‬
‫ﻧﻮع آﻣﯿﻨﻮ اﺳﯿﺪ اﺳﺖ( در ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬ﻃﯿﻒ ﺟﺬﺑﯽ ﺑﺎ رﻧﮓ آﺑﯽ و ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ‬
‫ﺑﺎ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫وﺟﻮد ﺗﺮازﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ )‪(Vibrational‬اﺳﺖ‪،‬اﯾﻦ ﺗﺮازﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮازﻫﺎي ﮔﺴﯿﻠﯽ )ﺗﺮازﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﻮﺗﻮن ﮔﺴﯿﻞ‬

‫‪3‬‬
‫‪ 10 - 10‬و ﻃﻮل‬ ‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ( ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﮐﻤﺘﺮي دارﻧﺪ )ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺗﺮازﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ در ﺣﺪ‬
‫‪ 10‬ﺛﺎﻧﯿﻪ اﺳﺖ‪ ،(.‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاز ﺑﺎاﻟﺘﺮ ﻣﯽ رود ﭘﯿﺶ از‬ ‫‪- 10‬‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺗﺮازﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ در ﺣﺪ‬
‫آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاز ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻓﻮﺗﻮن ﮔﺴﯿﻞ ﮐﻨﺪ ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ آﻣﺪن در ﺗﺮازﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ از‬
‫دﺳﺖ ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ اﻟﮑﺘﺮون در ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﻫﻤﯿﺸﻪ از ﭘﺎﯾﯿﻨﺘﺮﯾﻦ ﺗﺮاز ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺎزﻣﯿﮕﺮدد‪.‬اﯾﻦ ﺗﺮازﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮﺗﺮازﻫﺎﯾﯽ در ﺗﺮاز ﺑﺮﻧﮕﯿﺨﺘﻪ و ﺗﺮاز ﭘﺎﯾﻪ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬ﺑﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫آﻣﺪن اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ در زﯾﺮﺗﺮازﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ ‪ Vibrational Relaxation‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ﻃﯿﻒ ﺟﺬﺑﯽ و ﮔﺴﯿﻠﯽ ﺗﯿﺮوﺳﯿﻦ در ﻃﯿﻒ ﻓﺮا ﺑﻨﻔﺶ‬

‫ﭘﺪﯾﺪه ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﺎﺟﺬب و ﮔﺴﯿﻞ ﻓﻮﺗﻮن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﮔﺴﯿﻞ‬
‫اﯾﻦ دو وﺟﻮد دارد‪،‬ﻣﺪت زﻣﺎن ﮔﺴﯿﻞ در ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﯿﺸﺘﺮاﺳﺖ‪.‬در ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪ و ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﻫﺮدو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﭙﯿﻨﯽ ‪ Singlet‬دارﻧﺪ )ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ اﺳﭙﯿﻦ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ(‪ ،‬وﻟﯽ در ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ اﻟﮑﺘﺮون‬
‫از ﺣﺎﻟﺖ اﺳﭙﯿﻨﯽ ‪ Triplet‬ﺗﺮاز ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪Singlet‬ﺗﺮاز ﭘﺎﯾﻪ ﺑﺮﻣﯿﮕﺮدد )ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺮازﻫﺎي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬
‫و ﭘﺎﯾﻪ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي اﺳﭙﯿﻨﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ‪،(.‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﮔﺴﯿﻞ در ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ‪ Singlet-Singlet‬و در ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ‬
‫‪Triplet-Singlet‬اﺳﺖ‪.‬اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﻓﺮاﯾﻨﺪ ‪ Triplet-Singlet‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از ‪ Singlet-Singlet‬اﺳﺖ )در واﻗﻊ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ‪ -Triplet Singlet‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﺴﯿﮑﯽ ﻧﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ ﮐﻮآﻧﺘﻮﻣﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ( و اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯿﺸﻮد اﮔﺮ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ وارد ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ‪ Triplet‬ﺷﻮد در اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ "ﮔﺮﻓﺘﺎر" ﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺎﻟﺖ ‪ Singlet-Singlet‬ﻣﺪت ﺑﯿﺸﺘﺮي در ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﻪ‬
‫‪ 10‬ﺛﺎﻧﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﯽ ﻃﻮاﻟﻨﯿﺘﺮ ﺷﺪن ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬اﯾﻦ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ در ﺣﺪود‬

‫‪4‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮ ﺧﻠﻒ ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ در ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﭘﺲ از ﻗﻄﻊ ﻣﻮج ﻓﺮودي‪،‬ﻣﺎده ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻮر‬
‫اداﻣﻪ ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﻤﻮﻧﻬﻬﺎي ﺧﺎص ﻣﯿﺘﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ وارد ﺷﺪن اﻟﮑﺘﺮون ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪Triplet‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮون اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ Singlet‬وارد ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﻌﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ ﺗﺎﺑﺸﯽ‪،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻃﯽ آن ﻓﻮﺗﻮن ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻤﯿﺸﻮد‪،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ Triplet‬ﻣﯿﺮود‪.‬در واﻗﻊ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ ﮐﻮﭘﻞ ﺷﺪن ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻧﻮﺳﺎﻧﯽ )‪( Vibrational Coupling‬در دو ﺗﺮاز ‪ Singlet‬و ‪ Triplet‬ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎل‪Intersystem Crossing ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع ﮐﻤﯽ‬
‫دارد‪.‬در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪﻫﺎﺳﺖ ‪. S=0‬و ‪ S=1‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫ﺣﺎاﻟﺖ ‪ Singlet‬و ‪Triplet‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎي ﮔﺬار اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﺮاي ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮ ﺳﺎﻧﺲ‬

‫اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ)‪: (Electroluminescence‬‬

‫در ﭘﺪﯾﺪه اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﯾﮏ‬

‫ﻣﯿﺪان اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﻗﻮي اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﻧﻮر ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬ﻣﻮاد داراي اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ اﻏﻠﺐ ﻧﯿﻢ‬
‫رﺳﺎﻧﺎﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ‬
‫روي ﺑﺎ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﻧﻘﺮه ﮐﻪ در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﻢ از اﯾﻦ ﻣﺎده اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﻤﭗ ﻫﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﺸﻮد‪.‬اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1907‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺨﺘﺮﻋﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫"ﻫﻨﺮي ﺟﻮزف راﻧﺪ" د ر ﺗﺮﮐﯿﺐ ‪ SiC‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻮر در اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺎزﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫)‪ (Recombination‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ و ﺣﻔﺮﻫﻬﺎﺳﺖ‪.‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪه وارد ﻧﻮار رﺳﺎﻧﺶ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ‬

‫‪5‬‬
‫اﺗﻤﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﯾﺎ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﯾﻮﻧﯿﺰه ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎي ﺟﺪا ﺷﺪه وﻗﺘﯽ ﺑﺎ ﺣﻔﺮﻫﻬﺎ‬
‫دوﺑﺎره ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﻓﻮﺗﻮن ﮔﺴﯿﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬اﺗﻤﻬﺎﯾﯽ از ﻣﺎده ﮐﻪ داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻮﺗﻮﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ‪ luminescence centre‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺼﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎده )ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻠﻮري اﺳﺖ( اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ ﻣﺎده ﺧﺎﺻﯿﺖ وﯾﮋﻫﺎي ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ "ﻓﻌﺎل‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ”)‪(Activator‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻋﻤﺎل وﻟﺘﺎژ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﻮري ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻤﯿﺸﻮد ﭼﻮن ﻫﻤﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﻬﺎ و ﺣﻔﺮه ﻫﺎ ﺑﺎزﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ از وﻟﺘﺎژ ﻣﺘﻨﺎوب اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺎﺑﺶ ﺗﺪاوم داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺎﻻ ﺻﻔﺤﻪ اي ﺑﺎﺧﺎﺻﯿﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در اﯾﻦ آزﻣﺎﯾﺶ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬دو ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻮﺗﻮﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ و اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻓﻮﺗﻮﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ و ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻪ ورﻗﻪ ﻫﺎي داراي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ ﮐﻪ درون ﯾﮏ اﻟﻤﭗ ﻗﺮار‬
‫دارﻧﺪ ﺗﺎﺑﻨﺪه ﻣﯿﺸﻮد و ﺑﺮاي ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻟﮑﺘﺮوﻟﻮﻣﯿﻨﺴﺎﻧﺲ‪،‬ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ورﻗﻪ ﻫﺎ ﺗﺎﺑﺎﻧﺪه ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫ﺷﺮح آزﻣﺎﯾﺶ‪:‬‬

‫ﻫﺪف‪:‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻣﻮاد ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬و ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ و اﺛﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﺑﺮ ﺧﺎﺻﯿﺖ آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫وﺳﺎﯾﻞ آزﻣﺎﯾﺶ‪:‬‬
‫ﻻﻣﭗ ﻟﻮﻣﯿﻨﻮﺳﺎﻧﺲ و ﭘﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه و ﭘﺎﯾﻪ آن‪ ،‬ﻓﯿﻠﺘﺮ ﻣﺎوراء ﺑﻨﻔﺶ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺘﺮ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﻻﻣﭗ ‪ 6‬وﻟﺘﯽ ‪ 30‬واﺗﯽ و‬
‫ﻣﻨﺒﻊ آن‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﺗﻐﺬﯾﻪ ‪ HV‬و ﺳﯿﻤﻬﺎي ‪ ،HV‬ﻃﯿﻒﺳﻨﺠﯽ ﺟﯿﺒﯽ و ﻣﻮﻟﺘﯽ ﻣﺘﺮ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت اﯾﻤﻨﯽ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪه ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه در زﻣﺎن روﺷﻦ ﺑﻮدن ﻻﻣﭗ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺮم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -‬ﺑﺮاي اﺗﺼﺎﻻت اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺣﺘﻤﺎً از ﺳﯿﻤﻬﺎي ﻣﺨﺼﻮص ‪ HV‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و اﺗﺼﺎﻻت ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﺑﻮده ﻗﺒﻞ از‬
‫روﺷﻦ ﮐﺮدن آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮل آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه ﻧﮕﺎه ﻧﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻻﻣﭗ ﻟﻮﻣﯿﻨﻮﺳﺎﻧﺲ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺳﻮﮐﺖ ﭘﯿﻦدار اﺗﺼﺎﻻت اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ‬
‫‪ -2‬ﮐﺎﺗﺪ ﮔﺮﻣﺎﺋﯽ ‪ 6/3‬وﻟﺖ ﺟﺮﯾﺎن ‪1/6 A0‬‬
‫‪ -3‬آﻧﺪ ﺑﺎ وﻟﺘﺎژ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ‪5 KV‬‬
‫)‪(I=0.16MA, UA=4kV, Vp=6/3V‬‬

‫‪6‬‬
 ‫‪ -4‬ﺻﻔﺤﻪ رﺧﺸﺎن‬
‫‪ -5‬ﺳﯿﻢ ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل ﺻﻔﺤﺎت رﺧﺸﺎن‬

‫ﺷﮑﻞ )‪(1‬‬
‫آزﻣﺎﯾﺶ‪ :1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺛﺮ رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬
‫در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻫﻤﻪ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺪار زﯾﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬ﭘﯿﭻﺗﻨﻈﯿﻢ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ ﺣﺘﻤﺎً روي ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ ‪ HV‬ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ‪ HV‬ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ )‪(2‬‬

‫دو ﺳﯿﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﯿﻼﻣﺎن ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﯽ ‪ 6/3V‬ﭘﺸﺖ ﻣﻨﺒﻊ ‪ HV‬وﺻﻞ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺳﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻟﻮﻣﯿﻨﻮﺳﺎﻧﺲ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﻣﺜﺒﺖ ‪ HV‬وﺻﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺘﻤﺎً ﭘﯿﺶ از روﺷﻦ ﮐﺮدن‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺪار را ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺴﺌﻮل آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﭼﮏ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ‪ HV‬را روﺷﻦ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬و ﺑﻪ آراﻣﯽ وﻟﺘﺎژ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﺪ‪ .‬ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﯿﮑﺮوآﻣﭙﺮﻣﺘﺮ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ را اﻧﺪازهﮔﯿﺮي‬
‫ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ‪ 300 A‬ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ‪ :‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﯿﻼﻣﺎن از ‪ 1/5 A‬ﯾﺎ وﻟﺘﺎژ دو ﺳﺮ آن از ‪ 7V‬ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ آراﻣﯽ وﻟﺘﺎژ ﻓﯿﻼﻣﺎن را از ﺻﻔﺮ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﯿﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻟﻮﻣﯿﻨﻮﺳﺎﻧﺲ و ﺟﺮﯾﺎن‬
‫اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﮐﺎﺗﺪ‪ -‬آﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﻧﻮر ﻓﻠﻮرﺳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﺛﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺞ ﺟﯿﺒﯽ ﯾﺎ ﺗﻮري ﻃﯿﻒ ﻧﻮر ﺗﺎﺑﺸﯽ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﻄﻊ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﻓﯿﻼﻣﺎن ﺗﻔﻨﮓ در ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﺎرﯾﮏ‪ ،‬اﺛﺮ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫آزﻣﺎﯾﺶ‪ :2‬ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺛﺮ رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺎﺑﺶ ‪UV‬‬

‫وﺳﺎﺋﻞ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﺷﮑﻞ )‪(3‬‬

‫ﻓﯿﻠﺘﺮ ‪1B‬را در ﺟﻠﻮ ﻻﻣﭗ ﻣﺮﺋﯽ و ﻓﯿﻠﺘﺮ ‪ UV‬را در ﺟﻠﻮي ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺎرﯾﮏ ﮐﺮدن ﻣﺤﯿﻂ‪،‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬ﻗﺮارداده‪ ،‬آنﮔﺎه رﻧﮓ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺎ دﻗﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺛﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه )‪(UV‬‬
‫را ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮده و ﺗﻐﯿﯿﺮات رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﯾﺎدداﺷﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬دوﺑﺎره ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه را روﺷﻦ ﮐﺮده و‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﭘﺲ از ﺧﺎﻣﻮش ﮐﺮدن ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه‪ ،‬ﻻﻣﭗ ‪ 6‬وﻟﺘﯽ را ﮐﻪ ﻓﯿﻠﺘﺮ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ در ﺟﻠﻮي آن ﻗﺮار داده ﺷﺪه‬
‫روﺷﻦ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را از ﭘﺸﺖ ﻣﻮرد ﺗﺎﺑﺶ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ‪ .‬اﺛﺮ ﺣﺮارت ﺑﺮ رﺧﺸﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﺛﺒﺖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ آزﻣﺎﯾﺶ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول ‪ :‬ﺗﺎﺑﺎﻧﺪن ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬
‫در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺪار آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﮔﺎﻣﯽ آرام وﻟﺘﺎژ را اﻓﺰاﯾﺶ دادم‪ ،‬از ﻗﺒﻞ آﻣﭙﺮﻣﺘﺮ را‬
‫ﺑﺼﻮرت ﺳﺮي در ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﯾﻢ و ﺟﺮﯾﺎن را ﻫﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯿﮑﺮدم‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻧﻮر ﺑﺎ ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﻣﺮﺋﯽ را ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي‬

‫‪9‬‬
‫ﻟﻮﻣﯿﻨﻮﺳﺎﻧﺲ ﺗﺎﺑﺎﻧﺪﯾﻢ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ روﺷﻦ ﺷﺪﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ در‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺶ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻗﺎﺑﻞ روﯾﺖ ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن وﻟﺘﺎژ ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ ﺷﺪت ﻣﯿﺎﺑﺪ‬
‫و ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺧﺸﺎن ﺷﻮﻧﺪ‪.‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣﺎﮐﯽ از ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن اﻧﺮژي ﺑﺎرﺑﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻋﺪادي ﮐﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‬

‫)‪I(µA‬‬ ‫)‪V(kv‬‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ‬

‫‪35‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎﻻ )ﺑﻪ راﺣﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد و وﺿﻮح ﺧﻮﺑﯽ دارد(‬
‫‪25‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ) ﺑﻪ راﺣﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد وﻟﯽ وﺿﻮح ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺪارد(‬
‫‪15‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫درﺧﺸﻨﺪﮔﯽ ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ ) ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد(‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ‪ :‬ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ‬

‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻻﻣﭗ ‪ 6‬وﻟﺘﯽ و ﻓﯿﻠﺘﺮ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎر ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎي ﻓﻠﺌﻮرﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ آزﻣﺎﯾﺶ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار دادم‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ‬
‫روﺷﻦ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﻣﯿﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺎدو ن ﻗﺮﻣﺰ اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮدن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎ را‬
‫ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ‪ :‬ﺗﺎﺑﺶ ‪UV‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ ﻣﺪار ﺑﺴﺘﻪ و ﻓﯿﻠﺘﺮ ‪ UV‬ﺟﻠﻮي ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه ﻗﺮار داده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎي‬
‫ﻓﻠﺌﻮرﺳﺎﻧﺲ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎي آزﻣﺎﯾﺶ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﯾﺶ ‪ UV‬ﺑﺴﻨﺠﻢ ‪ .‬ﺑﺎ روﺷﻦ ﮐﺮدن ﻻﻣﭗ ﺟﯿﻮه و‬
‫ﮔﺬر ﺗﺎﺑﺶ آن از ﻓﯿﻠﺘﺮ ‪ UV‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ دو ﺗﺎ از ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ آزﻣﺎﯾﺶ روﺷﻦ ﺷﺪﻧﺪ ﻣﯿﺘﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎﺑﺶ ‪ UV‬اﻧﺮژي ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﺮ اﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮدن اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮم را ﻧﺪارد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﻠﯽ‪:‬‬
‫ﺣﺎل ﻣﯿﺘﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد ﮐﻪ اﻧﮋي ﺑﺎرﺑﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ از ‪ UV‬و ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫اﻧﺮژي ﻣﺎدون ﻗﺮﻣﺰ > اﻧﺮژي ‪ > UV‬اﻧﺮژي ﺑﺎرﯾﮑﻪ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯽ‬

‫‪11‬‬
 ‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت‬
‫‪ .1‬اﺻﻮل ﻓﯿﺰﯾﮏ ﻣﺸﺎﻫﺪات را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫در ﻗﺴﻤﺖ ﺗﺌﻮري و ﺷﺮح آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺼﻮرت ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﭼﻪ ﻣﻮادي ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻓﻠﻮرﺳﻨﺖ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ﻓﺮاواﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺧﺎﺻﯿﺖ ﻫﺎ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﮐﻪ در ذﯾﻞ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﯿﮑﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫ﻓﻠﻮﺋﻮر ﺳﻨﺖ‬
‫ﻣﺎده ي زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫‪activator‬‬ ‫رﻧﮓ ﺗﺸﻌﺸﻊ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد‬
‫‪CaW‬‬ ‫ﺑﺪون ‪activator‬‬ ‫آﺑﯽ‬ ‫ﻻﻣﭗ آﺑﯽ‬
‫‪CaW‬‬ ‫‪Pb‬‬ ‫آﺑﯽ ﮐﻢ رﻧﮓ‬ ‫ﻻﻣﭗ آﺑﯽ‬
‫‪Ba‬‬ ‫‪Pb‬‬ ‫ﻻﻣﭗ ﺗﺸﻌﺸﻊ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺪت ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬
‫‪Mn‬‬ ‫ﺳﺒﺰ‬ ‫ﻻﻣﭗ ﺳﺒﺰ‬
‫ﺑﯿﻦ زرد و ﻧﺎرﻧﺠﯽ ‪Mn‬‬ ‫ﻻﻣﭗ رﻧﮕﯽ ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎﻻ‬
‫‪Mn‬‬ ‫زرد‬ ‫ﻻﻣﭗ ﺗﺮﻧﺮ‬

‫ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ‬
‫ﻣﺎده ي زﻣﯿﻨﻪ‬ ‫‪activator‬‬ ‫رﻧﮓ ﺗﺸﻌﺸﻊ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد‬
‫‪Mn‬‬ ‫زرد ﺳﺒﺰ‬ ‫رادار و اﺳﯿﻠﻮﮔﺮاف‬
‫‪Mn‬‬ ‫ﻧﺎرﻧﺠﯽ‬ ‫رادار‬
‫‪Mn‬‬ ‫ﺳﻔﯿﺪ‬ ‫ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن‬

‫‪ .3‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻃﯿﻒ رﺧﺸﺎﻧﯽ را اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻃﯿﻒ ﺟﺬﺑﯽ‪ ،‬ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯿﺘﺎﺑﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﮔﺴﯿﻠﯽ را ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻃﻮل ﻣﻮج‬
‫ﻣﻌﯿﻦ اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﮑﻮس ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮏ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻌﯿﻦ را‬
‫ﻣﯿﺘﺎﺑﺎﻧﻨﺪ و ﺷﺪت ﮔﺴﯿﻠﯽ را ﺑﺮاي ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪدازﻫﮕﯿﺮي ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻃﯿﻒ ﺟﺬﺑﯽ ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺟﻬﺖ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮدن ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯿﺮود‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ روش اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ در ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎرﯾﮑﻬﺎي ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺗﮑﻔﺎم ﺳﺎز ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ را ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﯿﺘﺎﺑﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ دوﺑﺎره ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻞ ﺷﺪه را از ﺗﮑﻔﺎم ﺳﺎز‬
‫دﯾﮕﺮي ﻋﺒﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﯿﺰان ﺷﺪت ﮔﺴﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻣﻌﯿﯿﻦ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﺷﺪت ﻧﻮر ﺑﻪ‬
‫ﯾﮏ ﺳﯿﮕﻨﺎل اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯿﺸﻮد و ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮ ﭘﺮدازش ﻣﯿﺸﻮد‪.‬آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﻧﺒﺎﯾﺪ در راﺳﺘﺎي ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻮج‬
‫ﻓﺮودي ﺑﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺮار ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺷﺪت ﻋﺒﻮري از ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وارد آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﻣﯿﺸﻮد در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﻣﯿﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ وارد آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ آﺷﮑﺎرﺳﺎز را در زاوﯾﻪ ﻗﺎﺋﻤﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﺤﻮه اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ از ﭼﻪ ﻣﺎدﻫﺎي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﺸﻤﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﻨﯿﻢ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ دارد وﻟﯽ ﯾﮏ ﭼﺸﻤﻪ راﯾﺞ اﻟﻤﭗ ﺑﺨﺎر ﺟﯿﻮه اﺳﺖ‪.‬اﻟﻤﭗ ﺑﺨﺎر ﺟﯿﻮه ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺴﺘﻪ‬
‫دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﺑﺎ ﻃﯿﻒ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﻟﺰم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ راﯾﺞ‪ ،‬اﻟﻤﭗ ﻗﻮس زﻧﻮن )‪ (Xenon arc lamp‬اﺳﺖ‪.‬ﻫﺮ دوي‬
‫اﯾﻦ ﭼﺸﻤﻬﻬﺎ ﻃﯿﻒ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ و ﻣﺮﺋﯽ دارﻧﺪ ‪.‬ﻃﯿﻒ ﺳﻨﺠﻬﺎي ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ روﺷﯽ ﮐﻪ ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎ را اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﮐﺮدﻫﺎﻧﺪ ‪.‬اﮔﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻔﺎم ﺳﺎز ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ روﺷﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﯿﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت‬
‫ﺑﻮد(‪ ،‬ﺑﻪ آن ‪ Spectrofluorometer‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد و اﮔﺮ روش ﺟﺪاﺳﺎزي ﻃﻮل ﻣﻮﺟﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﯿﻠﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫آن ‪fluorometer‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ‬

‫‪13‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﻔﺎوت ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﺎ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﻌﺪ از ﻗﻄﻊ ﺗﺎﺑﺶ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﮔﺴﯿﻞ ﻧﻮر اداﻣﻪ ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﺗﺎﺑﺶ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ را از ﺗﺎﺑﺶ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ‬
‫ﺟﺪا ﮐﻨﯿﻢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﯿﻦ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي ﺗﺎﺑﺶ ﮔﺴﯿﻞ ﺷﺪه ﻓﺎﺻﻠﻪ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﯿﻢ‪.‬ﺑﺮاي‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻮري )‪ ( Optical Chopper‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻨﺎوب ﺟﻠﻮي ﻋﺒﻮر‬
‫ﻧﻮر را ﻣﯿﮕﯿﺮد‪.‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪﻫﻬﺎ را ﺑﯿﻦ ﭼﺸﻤﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ را ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‪.‬اﯾﻦ‬
‫دو ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﺎﻫﻤﻔﺎزﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﯾﮑﯽ راه ﻧﻮر را ﻣﯿﺒﻨﺪد دﯾﮕﺮي ﺑﺎز اﺳﺖ و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺑﺎرﯾﮑﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﻪ درﺣﺎل ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﮐﺮدن ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و آﺷﮑﺎرﺳﺎز راه ﻧﻮر را ﻣﯿﺒﻨﺪد ﺗﺎ ﺑﻪ آﺷﮑﺎﺳﺎز‬
‫ﻧﺮﺳﺪ‪،‬زﯾﺮا ﻧﻤﯿﺨﻮاﻫﯿﻢ در ﺣﯿﻦ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﻮري ﺑﻪ آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﺑﺮﺳﺪ ﭼﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻠﻮﺋﺮﺳﺎﻧﺲ اﺳﺖ‪.‬وﻗﺘﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪ ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻦ ﭼﺸﻤﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و آﺷﮑﺎرﺳﺎز ﺑﺎز ﻣﯿﺸﻮد ﺗﺎ درﺣﯿﻦ‬
‫اﻧﺪازﻫﮕﯿﺮي ﻃﯿﻒ ﮔﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮي ﺟﺪﯾﺪي از ﭼﺸﻤﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺮﺳﺪ‪.‬در ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﺤﻮه ﮐﺎر اﯾﻦ ﺳﺘﺎپ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺷﻤﺎﺗﯿﮏ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫‪ .4‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﭘﺪﯾﺪه ﻓﻠﻮرﺳﻨﺖ و ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ را ذﮐﺮ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از آﺷﻨﺎ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ در اﻟﻤﭗ ﻫﺎي ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﻨﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺮژي زﯾﺎد ﻣﺼﺮﻓﯽ اﻟﻤﭗ ﻫﺎي‬
‫رﺷﺘﻪ اي و ﻧﯿﺰ داغ ﺷﺪن ﺳﺮﯾﻊ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﺧﺮاﺑﯽ زودرس و ﺳﻮﺧﺘﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ را ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ اﻟﻤﭗ‬
‫ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﺑﺎزده ﺑﺎاﻟﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮان ﺧﺮ وﺟﯽ ﺑﺎال و ﻧﻮر زﯾﺎد‪ ،‬درﺻﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي از اﻧﺮژي‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ را ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻧﻮراﻧﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ي اﻣﺮوزي اﯾﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﮐﻠﯽ اﻟﻤﭗ ﻫﺎي ﻣﻬﺘﺎﺑﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ از ﯾﮏ ﻟﻮﻟﻪ ي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﮐﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ داﺧﻠﯽ آن ﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﮏ ﻫﺎي‬
‫ﻓﻠﺰي ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﯾﺎ ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﮕﺴﺘﺎت ﮐﻠﺴﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ روي‪ ،‬ﺳﯿﻠﯿﮑﺎت روي‪ ،‬ﺑﻮرات ﮐﺎدﻣﯿﻢ و‪ .....‬ﭘﻮﺷﯿﺪه‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬درون اﻟﻤﭗ از ﺑﺨﺎر ﺟﯿﻮه وﮐﻤﯽ آرﮔﻮن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ ) ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﯿﻠﯽ ﻣﺘﺮ ﺟﯿﻮه( ﭘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﺎزوﮐﺎر ﮐﺎر اﯾﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﮑﺘﺮون ﻫﺎي ﺧﺎرج ﺷﺪه از اﻟﮑﺘﺮود ﻫﺎي ﮔﺪاﺧﺘﻪ ي اﻟﻤﭗ‪ ،‬ﺑﺎ اﺗﻢ‬
‫ﻫﺎي ﺟﯿﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده و ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺎﺑﺶ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻫﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه اي از اﯾﻦ ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ ﻓﺮاﺑﻨﻔﺶ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺨﺶ ﮐﻤﯽ از ﺗﺎﺑﺶ ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي ﺑﺨﺎر ﺟﯿﻮه ﻗﺎﺑﻞ دﯾﺪه ﺷﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ي ﺳﺒﺰ و آﺑﯽ ﻃﯿﻒ ﻣﺮﺋﯽ واﻗﻊ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﻮر ﺿﻌﯿﻔﯽ را ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻧﻮر ﻓﺮ ا ﺑﻨﻔﺶ ﺑﺎ ﻣﺎده ي ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﮐﻪ دﯾﻮاره ي ﻟﻮﻟﻪ از اﯾﻦ ﻣﺎده ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮده و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻮر ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﻮج ﺑﻠﻨﺪ ﺗﺮ و ﻣﺮﺋﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﭘﻮﺷﺶ داﺧﻠﯽ اﻟﻤﭗ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮﻫﺎي‬
‫ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ را ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﺮﺋﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﻣﻌﻤﻮل در ﻃﻮل ﻣﻮج ﺣﺪود ‪ 0.2537‬ﻣﯿﮑﺮون ﺑﺎاﻟﺘﺮﯾﻦ‬
‫ﺑﺎزده ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻮر ﻧﺎﻣﺮﺋﯽ ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﺮﺋﯽ را ‪ 12‬دارﻧﺪ‪.‬اﯾﻦ ﻃﻮل ﻣﻮج را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ي اﻟﻤﭗ ﺟﯿﻮه اي ﺑﺎ ﻓﺸﺎر‬
‫ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ در ﺣﺪود ‪ 0.004‬اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮد و ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺟﯿﻮه در اﻟﻤﭗ ﻫﺎي ﻓﻠﻮر ﺳﻨﺖ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮدر‬
‫ﻫﺎي ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﺳﺎﺧﺖ اﯾﻦ اﻟﻤﭗ ﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﻮل ﻣﻮج ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ‬

‫‪15‬‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﭘﻮدرﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﻮري ﺑﻪ ﻫﺮ رﻧﮓ دﻟﺨﻮاه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد‬
‫ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ روي ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﺳﺎزي ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮد دﯾﮕﺮ آن در ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﺪاﺳﺎز ي و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت آﻟﯽ داراي ﻟﻮﻣﯿﻨﺎﻧﺲ ﻣﺜﻼ" ﻫﯿﺪرو ﮐﺮﺑﻦ ﻫﺎي آروﻣﺎﺗﯿﮏ ﭼﻨﺪ ﻫﺴﺘﻪ اي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮاد ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ وﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ آﻟﻮدﮔﯽ آب و ﻫﻮا ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻔﯿﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎده ي ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎي ﺑﯿﻮ ﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﻬﻢ در ﺑﺪن ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫درﻣﺎﻧﯽ و ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﻣﻮﻟﮑﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺎﯾﺪ در اﺛﺮ‬
‫واﮐﻨﺶ ﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻓﻌﺎل ﻓﻠﻮﺋﻮرﺳﺎﻧﺲ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﻟﻤﭗ‬
‫ﻣﻬﺘﺎﺑﯽ وﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮن ﻣﻮاد ﻟﻮﻣﯿﻨﺎﻧﺲ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓ ﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮارد ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﺎده ي ﻟﻮﻣﯿﻨﺎﻧﺲ در زﻧﺪﮔﯽ در‬
‫ﻋﻘﺮﺑﻪ ي ﺑﺮﺧﯽ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎﺳﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺖ ﻫﺎ ﻣﺎده ي ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ رادﯾﻮ اﮐﺘﯿﻮ ﺳﺒﮏ ﻣﺜﻞ رادﯾﻮم‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺸﻌﺸﻊ داﺋﻤﯽ اﯾﻦ ﻣﺎده ي رادﯾﻮاﮐﺘﯿﻮ ﻧﻘﺶ ﻧﻮر ﺷﺎرژ ﮐﻨﻨﺪه ي ﻣﺎده ي ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ را ﺑﺎزي‬
‫ﮐ ﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي از رﻧﮓ ﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮﺳﺎﻧﺲ ﮐﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﺷﺐ ﺗﺎب ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻌﯽ در رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ رﻗﺒﺎ ي ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻮد دارﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرﺑﺮد ﻫﺎي اﺑﺘﮑﺎري ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ‬
‫رﻧﮓ ﻫﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭼﺎپ ﺳﯿﻠﮏ روي ﭘﺎرﭼﻪ و‪...‬‬

‫‪ -2‬ﭘﻮﺷﺶ ﻣﺠﺴﻤﻪ‬

‫‪ -3‬ﺳﺎﺧﺖ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزي‬

‫‪ -4‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رﻧﮓ در ﺗﺰرﯾﻖ ﭘﻠﺴﺘﯿﮏ‬

‫‪ -5‬ﺳﺎﺧﺖ ﮔﻞ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﮐﻪ در ﺷﺐ ﻧﻮر ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ‬

‫‪ -6‬ﻋﻠﺌﻢ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪه‬

‫‪ -7‬رﻧﮓ آﻣﯿﺰي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬

‫‪ -8‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﺎه ﺳﺘﺎره و ‪ ....‬در ﺳﻘﻒ اﺗﺎق‬

‫‪16‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ دﺳﺘﻮر ﮐﺎر آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه ﻓﯿﺰﯾﮏ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﺮﯾﻒ‬- 1

roshd.ir ‫ – داﻧﺶ ﻧﺎﻣﻪ رﺷﺪ‬2

‫ – وﯾﮑﯽ ﭘﺪﯾﺎ‬3

4-
https://physik.unibas.ch/Praktikum/VPII/Fluoreszenz/Fluorescence_and_Phosphorescence.pdf

17