ПРОЕКТНА ЗАДАЧА

Procenka na rizici na objekti vo seizmi~ki aktivni podra~ja

Izrabotil :

@arko Kru{arev 931

 Voved

Za definirawe na mo`nosta na pojanava na odreden proces so tek na

vreme i mo`nite negativni efekti, naj~esto se koristat terminate od tipot :

Hazard (H) vsu[nost ja pretstvuva verojatnosta za aktivirawe na odereden

geoloski proecs ili process vo geolo{ka sredina predizvikan od tehni~ka
aktivnost, vklu~uvajki go i negoviot intenzitet i obem.

Poimot rizik (R) od geolo{kiot ili tehnogeniot hazard pretstavuva

verojatnost za aktiviranwe na odreden proces i za goleminata na {tetata
koja mo`e da ja predizvika toa aktivirawe , vklu~uvajki materjalni i drugi
{teti pa i ~ove~ki `rtvi.
Vo svetskata nauka i praktika, na ovoj problem mu se posvetuva golemo
vmnimanie, pri {to se razraboteni niza metodi za analiza na rizicite od
predhodnite hazardi.
Vo teoriite na procenka za hazardot, ~esto se vklu~uva i elementot na
t.n. op{testven hazard, taka {to se mo`ni niza vlijanija me|u oddelnite
elementi na hazadite.

Uspe{nata idetifikacija na geolo{kite hazardi ne e mo`na bez detaqno

poznavawe na geolo{kiot razvoj I geolo{ko-genetskite karakteristiki na
daden region,pri toa {to e potrebno da se zemat predvid i drugite uslovi
na prirodnoto opkru`uvawe (posebno hidrolo{kite elementi).

Rizikot mo`e da se definira ii kako potencijal za predizvikuvawe na

nepovolni posledici , odnosno predizvikuvawe zaguba , {teta ili mo`nsot
za zaguba. Konceptot na rizik mo`e da bide usmeren na onie slu~ai na
mo`na zaguba na lu|e , predmeti i materjalni bogatstva.

Posledicite od rizik mo`at da bidat razli~ni kako na primer: povredi,

o{tetuvawa namaluvawena efikasnost a i mo`e da bidat nao~eni sprema
poedinec (edinka ), i grupa kon po{irokata op{testvena zednica.
Poimot rizik ~esto se koristi vo kontekst na verojatnost na neuspeh pri
izvedba na nekoj tehnolo{ki porces ili izvedba na nekoi in`enerski
konstrukcii(nuklearni postrojki, avionsi nesre}i, brani i drugo.

Spoedbite {to se koristat niz procesot na rizik dadeni kako analizi na

tro{oci i dobivki na mo`en razvoj od koristeweto na proektot, rizikot mo`e
da se podeli kako :

 Verojatnost na nepovolni posledici koi proizleguvaat od dejstva,

slu~ai i deluvawa
 Verojatnost na razli~ni nivoa i potencijalna {teta koi proizleguvaat
od dejstva, slu~ai i deluvawa
 VErojatnsot i golemina na mo`ni nepovolni posledici od dejstvija,
slu~ai i deluvawa

Pri procenka na rizicite, treba da se ima predvid faktot deka treba da se

pravat analizi za rizik koj bi se slu~uval vo idnina, taka {to eden od
osnovnote problem na tretirawe na rizicite e da se vr{at prognozi imajki ja
predvid vremenskata dimenzija, odnosno promenlivosta na uslovite niz
tek na vreme.

Pravilen prisrap za upravuvawe so rizici e namaluvawe na nivoto na rizik

ako e mo`no ekonomski I komercilano izvodlivo.Me|utoa mo`e da se
govori I za eliminirawe kako vo slu~aj na opasnost na poplavi pr. So
preseluvawe na imotot na lu|eto od opasnoto podra~je vo sigurna
lokacija.

Treba da se znae deka upravuvaweto so rizikot nemo`e da se postigne

ako ne se prifati t.n. razumno nivo na rizik koj bi mo`el da se prifati za
razli~ni probleni vo praksa.

Vo ovoj kontekst, procenkata na rizik treba da se sfati kako process so koj

se nastojuva so vospostaveni merki na verojatnost na nivoto od posledici.
Samiot termin hazard, mo`e da se poistoveti i so odreden concept koj
vlijae na lu|eto I predmetite, I so toa vo sledni varijanti :

 Sostojba koja vo posebni slu~ai mo`e da dovede do {teta

 Potencijal za posledica na nekoi slu~uvawa ili kombinacija na
slu~uvawa
 Zakana za vrednostite na lu|eto, `ivotot, materjalnite dobra i drugo

2. Op{to za seizmologijata

Pri definiraweto na poleto za nau~ni I pratkti~ni istra`uvawa vo

in`enerskata seizmologija, se poa|a od nekolku glavni postavki, koi se
nepophodni za da se razbere celokupnosta I slo`enosta na site
zemjotresnite vlijanija vrz in`enerskite objekti i intervencii.
Tuka so pravo mo`e da se ka`e deka edna od pozna~ajnite nau~ni
discipline, kade {to se vr{i integrirawe I povrzuvawe na najzna~ajnite
aspekti pri re{avawe na slo`enite problem za izvedba na in`enerskite
intervencii vo seizmi~kite aktivni tereni e in`enerska seizmologija. Taa,
kako nau~no-stru~a oblast na tehnikata na gradba na objekti, te`nee da
dade pridones vo re{avawe na kompleksinte pra{awa na me}usebno
dejstvo, odnosno interakcija me|u terenot , kako prirodna geolo{ka
konstrukcija, so in`enerskite objekti , kako ve{ta~kite konstrukcii vo
uslovi na dinami~ki vlijanija.
Zna~eweto na in`enerskata seizmologija posebno se naglasuva koga ima
predvid deka za gradba na ve{ta~kite objekti stojat na raspolagawe
tereni so se ponepovolni in`enerskogeolo{ki karakteristiki , I toa vo
seizmi~ki aktivni tereni, a samite objekti imaat se pogolemi dimenzii I se
poslo`eni konstruktivni re{enija.
Posebno vredi da se istakne faktot deka mnogubrojnite izvr{eni analizi za
ru{eweto na najraznovidni objekti kako : brani, mostovi, tuneli, zgradi i
drugo, nesomneno uka`uvaat deka najgolem del od pri~inite za ru{ewe
le`at vo nedovolno poznavawe ili nesoodvetno tolkuvawe na
in`enerskogeolo{ki I seizmolo{kite uslovi za nivna uporteba za nivnata
izvedba.
Od ovaa proizleguva potrebata geolo{kite, grade`nite i geotehni~kite
in`eneri treba da poseduvaat potrebni poznavawa od ovaa oblast.
Pri toa , kako najvisok imperative se nametnuva potrebata od tesna
sorabotka me|u proektantite, in`enerite {to se zanimavaat so in`enerstvo
na terenot vo seizmi~ki aktivni tereni I izveduva~itevo site fazi na
istra`uvawe, proketirawe I izvedba na in`enerski objekti I intervencii.
Celosnoto po~ituvawe na prirodnite uslovi na seizmi~nosta vo
grade`ni{tvoto, rudarstvoto I in`enerstvoto na `ivotna sredina
ovozmo`uva izbor na najekonomi~ni I tehni~ki najopravdani varijanni
re{enija na objektite, a istovremeno obezbeduva nivna najgolema
stabilnost I sigurna ekspolatacija. Samo taka, mo`at da se sozdadat uslovi
za re{avawe na aktuelnata problematika na za{tita na prirodnata sredina,
{to e edna od naj~ustvitelnite bolni to~ki na dene{nicata.

3.Seizmi~nosti na terenot

Pod poimot seizmi~nsot se podrazbiraat site prirodni pojavi koi se

povrzani so zemjotresite. Pod poimot zemjoteres, pak se podrazbira
brzo,nenadejnoi kratkotrajno pomestuvawe na oddelni delovi na zemjinata
kora.
So prou~uvawe na ovaa problematika nejdetaqno se zanimava
seizmologiajta, koja posebno i pridr`nite pojavi pojavi vrz in`enerskite
obјекти и животната средина. Инженерската геологија е една од науките, која исто
така,посветува големо влијаните на сеизмичноста, но повеќе од аспект на дефинирање
на влијанијата од инженерскогеолошките фактори врз оштетувањата на теренот и
објектите при земјотрес.
Земјотресите како динамички движења на земјината кора, на површината на теренот
се манифестираат во вид на пукање, поместување и лом на карпестите маси, а нивното
дејство може да се почувствува во вид на удар, потрес, вибрации и слично.
Понекогаш како придружна појава на земјотресите се јавува подземна грмотевица и
други појави кои се главно последица на триењето на карпестите маси по должина на
раседните површини при придвижувањата . Покрај тоа, земјотресите предизвикуваат и
голем број други современи геолошки процеси и појави како:
 Пукање и набивање на површината на теренот
 Појава на ликвифакција
 Реактирање на стари и појава на нови извори, промена на издашноста,составот
и температурата на изворската вода, матење на изворите, промена на нивото
на подземна вода и други ефекти
 Избивање на гласови
 Оштетување и рушење на објекти
 Појава на големи бранови (цунами) во океаните и морињата и друго.
Со анализа на големиот фонд на случени земјотреси во светот, се утврдило дека
најголем број од нив настануваат во зоните на младите венични планини, во кои
тектонските процеси се уште не завршени. Таквите зони на субдукција и хоризонтално
поместување на основните тектонски плочи , геоснклиналните појаси, каде што има
натрупување на на млади седименти и во старите, набрани терени во кои денес се
вршат движења по должина на активните раседи.
Терените каде што има појава на земјотреси се нарекуваат сеизмички активни терени.
Најголем процент на земјотреси е сврзан за т.н. Медитеранска или Алпско-кавкаско-
хималајска зона (53.5%) и за Циркум-пацифичка или Индомалајска-јапонска зона
(41,8%). На сите преостантати делови од земјата доаѓа само 4,7 % .Годишно земјата се
случуваат над 100000 земјотреси.
Во најголем број тие се со слаб интензитет, не може да се почувствуваат со човековите
сетила , а се регистрираат само со специјални инструменти наречени сеизмографи.
Поретко , земјотресите се многу силни, разорни и пустошни, кои рушат и најдобро
изградени објекти.

Предмет на анализата беа матерјали од долгогодишен проект за изучување на

сеизмичноста на балканскиот полуостров кој го финансирал унеско и тоа
посебно се однесува на сеизмолошките услови на настанувњето на потресите
на овој простор. Предметниот проект се одвивал во перидо од 1972/1976 , и
учествувале се сите земји од балканот вклучувајки ја и турција . така се
констатитирани и плаеографските Палеогена, Миоцена,Плиоцена и Кварата,
Тектонска мапа, карта на максимално случени земјотреси , мапа на
епицентрали подрачја во кои се генерирани потреси од магнитуда поголема од
5.1 сематска карта на неотектонски резонанци на балканскиот полуостровн и
истата карта на поранешните југосовенски простори со елементи на
сеизмолошка карта. Палеогена, Миоцена,Плиоцена и Кварата користени се за
оцена на дебелината на терцијалното полнење кое прифаќа евентуални
импусли од тектонските движења во длабоките делови од раседот кои се
предизвикани од автотоната сеизмичност на дадениот простор.
Исто така користена е монографија од ‘’Геолошки прилози за изучување на
сеизмичноста на просторот од Босна и Херцеговина ‘’-Сараево 1974. Од таа
монографија даден е шематски неотектонски профил презентиран на сликата
8 .Од оваа слика може да се види дека тулзанската зона и Лопарската зона како
и Шемберија припаѓаат на Панонското неотектонско подрачје.За оваа зона
посебно е анализаирана на основа на податоци наведени во монографската
генеза на настанокот при терцијалното полнење на депресии и нивната
дебелина. Имено како што е порано истакнато при случување на силни
земојтреси, помеѓу другаите манифестации се случуваат и сеизмолошки
деформации односно случува се Излегување на огништето на површината на
теренот.Таквите појави представуваат ограничувачки фактор при изградбата на
објектите.Таквите појави се реални на раседите кои можат да гнерираат
земјотреси кои имаат магнитуда М >6,5 на Рихтеровата скала.

На просторот на угленик застапен е изолиран куп на нормални раседи кои

немаат магнитудна потенцијалност.М.Видоивч истакнува дека спрема времето
на настанување и генеза тоа се неотектонски нормални раседи од епидермален
карактер, односно непосредни изразени на релјефот на земјината површина .
Се смета да се претежно формирани од вертикално спрегање, систем рифт, при
диференцијалното издигање на Динаридите низ младиот неоге и
плеистоцен.Низ неогенските наслаги, како најмлади структурни нивоа, се
пренесува неотектонското напрегање од длабоките делови на подлогата и
литосферата до земјинта површина.Неогенскиот комплекс реагира на
денивелација од лабилните блокови во подлогата како повертикала така и по
хоризонтала.

При анализата на локалната сеизмичност и сеизмогеност на констатираните

раседи користен е каталог на потреси со назив Табеларен преглед на
епицентрите на земјотресите на територијата на СР Босна и Херцеговина во
периодот / година 306 / - I0 ≥90 MCS скала; / 1386 / - I0 ≥80 MCS скала; / 1434 -
1487 / - I0 ≥70 MCS скала; / 1800 - 1900 / - / 1901 - 1968 / - I0 ≥30 MCS скала
[6].Овој каталог е направен во заедништво со сеизмолочкиот завод во Сараево
и Белград 1965 година. Во каталогот на површината опфатена од наведените
географски координати констатирани се епицентри на земјотреси кои се
наведени во табела 2.