HEMIJSKA KINETIKA

Koraci u određivanju mehanizma hemijske reakcije

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA

Aktivni sudari

Aktivirani kompleks

Energija aktivacije

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura
4. Prisustvo katalizatora

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

aA  bB  ... 
 uU  xX  ...

d reakt.  prod .
brzina     
dt dt

1 d A 1 d B  1 d U  1 d X   prod .
    
a dt b dt u dt x dt dt

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

A→B

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

A→B

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

A→B

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura
4. Prisustvo katalizatora

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura
4. Prisustvo katalizatora

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura
4. Prisustvo katalizatora

Katalizator se ne troši, potpuno se regeneriše na

- kraju reakcije

- Ne mijenja se hemijski

Djeluju u malim koncentracijama, pri čemu

- ubrzanje zavisi od koncentracije katalizatora

k=ko+a.c

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Faktori koji utiču na brzinu reakcije

1. Fizičko stanje reaktanata

2. Koncentracija reaktanata
3. Temperatura
4. Prisustvo katalizatora

- Obično su specifični za dati tip reackije

- Ne utiču na konstantu ravnoteže

Osjetljivi su na prisustvo promotora i katalitičkih

- otrova

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA

Sa gledišta hemijske kinetike, hemijske reakcije

- se mogu podijeliti

elementarne složene

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Elementarne reakcije

NO + O3 → NO2 + O2 odigrava se kako je zapisana

aA+bB 
 proizvodi

1 d A  a b
υ=- =k A  B
a dt

1 d NO
υ=- =k NO O3 
a dt

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Elementarne reakcije

NO + O3 → NO2 + O2 odigrava se kako je zapisana

aA+bB 
 proizvodi

1 d A  a b
υ=- =k A  B
a dt

a i b - molekularnost

a + b - ukupna molekularnost

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Elementarne reakcije

NO + O3 → NO2 + O2 odigrava se kako je zapisana

aA+bB 
 proizvodi

1 d A  a b
υ=- =k A  B
a dt

O3 → O2 + O monomolekularna

CO + Cl2 → COCl2 bimolekularna

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA

Sa gledišta hemijske kinetike, hemijske reakcije

- se mogu podijeliti

elementarne složene

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Složene reakcije

2N2O5 → 4NO2 + O2 sumarna stehiometrijska jednačina

N2O5 + N2O5 → N2O5* + N2O5

N2O5* → NO2 + NO3

mehanizam
NO2 + NO3 → NO + NO2 + O2

NO+ NO3 → 2NO2

*Supstanca sa viškom energije

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Složene reakcije

aA+bB 
 proizvodi

1 d A   β
υ=- =k A  B
a dt

Zakon o dejstvu masa

Guldberg-Vageov zakon

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Složene reakcije

aA+bB 
 proizvodi

1 d A   β
υ=- =k A  B
a dt

α,β – red reakcije

n = α + β + … ukupan red reakcije

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Složene reakcije

Eksperimentalni podaci o brzini hemijske reakcije

A  fAt 
Direktne metode
- gravimetrija
- volumetrija

Indirektne metode
– apsorpcija svetlosti određene λ
-elektična provodljivost
- optička rotacija

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije prvog reda

A B ili A B + C + ...

d A
  k A
dt
d A
 kdt t0 - [A]0; t - [A]t = [A]
A
d A
A t

A A  k 0 dt
0
A  A0 ekt
lnA  lnA0  kt
lnA  lnA0  kt

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije prvog reda

ln[A]
Reakcije prvog reda obuhvataju
procese unutrašnjeg
ln[A]0 pregrupisavanja ili razlaganja
nagib : -k supstanci. Pr :

N2O4 2NO2

t (s)
A  A0 ekt

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Karakteristično vrijeme hemijskog procesa

1. Srednji život (‫)ז‬

2. Poluvrijeme procesa (t½)

1. Srednji život, odnosno srednje vreme, ‫ ז‬, je ono vrijeme za koje

koncentracija reagujuće supstance spadne na e-ti deo početne
vrijednosti.

1
 
k
2. Poluvrijeme procesa (t½) je ono vreme za koje koncentracija
reagujućih supstanci spadne na polovinu polazne vrijednosti.

t1 2  0.693
MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA
 HEMIJSKA KINETIKA
Karakteristično vrijeme hemijskog procesa

A0

t1 2  ln 2
A0
2
A0
e

t½ 
 Reakcije slobodnih radikala imaju t½ od 10-4 do 10-5s
 Reakcije jona u rastvorima imaju t½ oko 10-8s

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije drugog reda

A + B C + D
- Izraz za brzinu reakcije:

d A d B
  k AB ili
  k AB
dt dt

 k a  x b  x 
dx
dt

- Integralna jednačina:
A0 B   kt
1
B 0  A0
ln
B 0 A A0  B0

1 ab  x 
ln  kt
b  a ba  x 
ili

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije drugog reda

ln
A
B
A  A0 eB  A kt 
0 0

B B0

ln
A0
B0
ln
 A
 ln
 A0
 k B0  A0 t
B B0
t
odsječak nagib

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije drugog reda

ln
A
B
 Neutralizacije baza I kiselina
 Hidrolize
 Hemijske reakcije neutralnih soli
ln
A0  Esterifikacije
B0

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije trećeg reda

A + B + C D + E + ...

d A
  k ABC 
dt

A + A + B D + E + ...

d A
  k A B
2

dt

O2 + 2NO 2NO2

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Reakcije nultog reda

d A
 k
dt
A  A0  kt
 Adsorpcija gasova i tečnosti
 Heterogena kataliza
 Elektroliza

Brzina ne zavisi od koncentracije reaktanata vec samo od veličine površine.

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Konsekutivne i paralelne reakcije

k4
k1 k3
C A D
k-2 k2

2B

d A
 k1 C   k2 B  k2  k3  k4 A
2

dt

-Rezultujuća brzina je jednaka algebarskom zbiru svih brzina koje utiču na

promenu koncentracije posmatranog učesnika reakcije

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Kinetika i ravnoteža
k1
A + B C + D
k-1
1  k1AB 1  k1C D

1  1
k1AB  k1C D

C D  k1  K
AB k1

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

HEMIJSKA KINETIKA
Kinetika i ravnoteža
k1
A + B C + D
k-1

C D  k1  K
AB k1

Guldberg i Waage (1867)

Zakon o dejstvu masa

K > 1, k1 > k-1 K < 1, k1 < k-1

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

• K>>1, dominira direktna

reakcija, ravnoteža
pomjrena ka proizvodima
reakcije

• K<<1, dominira povratna

reakcija, ravnoteža je
pomjerena ka reaktantima

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA
Le Šateljeov princip

Ukoliko se za sistem koji je u ravnoteži,

promijeni bilo koji od spoljašnjih faktora (c, p,
T), sistem se suprostavlja toj promjeni sve
dok se opet ne uspostavi ravnoteža.

Kao “undo” na računaru !!!

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

 koncentracija
 temperatura
 pritisak
Samo za gasovite sisteme!!!!
 Prisustvo katalizatora

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

• Poveća se konc. reaktanata ka produktima

• Smanji se konc. reaktanata ka reaktantima

•Poveća se konc. produkata ka reaktantima

•Smanji se konc. produkata ka produktima

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

A +B AB , ∆H<0

• Pretpostavimo da je direktna reakcija

egzotermna
– povećanje temperature  ka reaktantima
– Sniženje temperature ka produktima

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

povećanje pritiska ka manjem broju molekula gasa

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 HEMIJSKA RAVNOTEŽA

Prisustvo katalizatora

• Smanjuju energiju aktivacije u povećavaju

brzinu reakcije.
• Povećava se brzina i direktne i povratne
reakcije,
• dakle, katalizatori ne utiču na ravnotežu!
• Ravnoteža se brže uspostavlja!

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 S8(g) + 12O2(g)  8 SO3(g) + 808 kcals

• Dodamo kiseonik??

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 S8(g) + 12O2(g)  8 SO3(g) + 808 kcals

• Ohladimo sistem?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 S8(g) + 12O2(g)  8 SO3(g) + 808 kcals

• Povećamo veličinu suda?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 S8(g) + 12O2(g)  8 SO3(g) + 808 kcals

• Smanjimo koncntraciju SO3?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 S8(g) + 12O2(g)  8 SO3(g) + 808 kcals

• Dodamo katalizator da ubrazamo oksidaciju?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 2NaHCO3(s)  Na2CO3 (s) + H2O (g) + CO2(g)

• Smanjimo koncentraciju CO2?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA

 2NaHCO3(s)  Na2CO3 (s) + H2O (g) + CO2(g)

• Dodamo Na2CO3 (s)?

MEDICINSKA BIOHEMIJA SA HEMIJOM (OPŠTI I NEORGANSKI DIO) MEDICINA