ో తన ల

ె ుగు ాగవతము

పర్థమ సక్ంధము

టీక – టిపప్ణులు

1‐1‐ ా.

ర్ = భకర ైన; కైవలయ్ = ముకిత్; పదంబున్ = థ్ ి ; ేరుట = ొ ందుట; కున్ = కోసము; ఐ = ఐ;

ం ం ెదన్ ం ంచు = ార్ థ్ ంి చు; ఎదన్ = ఎదన్; లోక = లోకాల న్టి ; రకష్ = ర ించుట ే; ఏక =
ముఖయ్ ైన; ఆరంభ = సంకలప్మునన్ ాడు; కున్ = కి; భకత్ = భకుత్లను; ాలన = ా ం ే; క ా =
కళయందు; సంరంభ = ే ిర ాటునన్ ాడు; కున్ = కిన్; ానవ = ాకష్సుల; ఉ క
ేర్ = ఉ క
ేర్ మును; సత్ ంభ =
మార్నప్ ేలా ే ే ాడు; కున్ = కి; కే = ఆటలందు; లోల = ో ా లందు; లసత్ = పర్కా ం ే; దృక్ =
చూపుల; జాల = వలనుం ి; సంభూత = పుటిట్న; ా ా = ధ; = బర్ మ్ండముల {కంజాత భ ాండకం
( టిలో) జాత (పుటిట్న ా , (పదమ్ం) లోపుటిట్న ా (బర్హమ్) అండము, బర్ మ్ండము}; కుంభ = ా తనలో
క ిన ాడు; కున్ = కి; మ = ొపప్; నంద = నందు ; అంగ ా = ారయ్ కక్; ింభ = కొడుకు; కున్ =
కున్.

1‐2‐ఉ.

ా న = అ శ ం న; భకిత్ = భకిత్ ో; ర్ కెక్దన్ = ర్ కెక్దను; అ ా ిత = ా ింపలే ; ాండవ =

ాండవమ ే; కే = ఆట ఆ ే ా ; కిన్ = కి; దయా ా = దయకల ా ి; కిన్ = కి; = ల ా ి; కిన్ =
కి; ఖ ి = పరవ్తు ; జా = పు ర్క కక్; ముఖ = ముఖము అ ే; పదమ్ = ప ామ్ కి; మయూఖమా =
సూరుయ్డు {మయూఖమా కిరణములు కల ాడు, సూరుయ్డు}; కిన్ = కి; బాల = లేత; శ ాంక = చందుర్
{శ ాంకశశ (కుం ల
ే ు) గురుత్ కల ాడుచందుర్డు}; మౌ = రసుస్న ధ ిం న ాడు; కిన్ = కి; క ా = పు ర్ె
ధ ిం ే ాడు; కిన్ = కి; మనమ్థ = మనమ్థు ; గరవ్ = గరవ్మ ే; పరవ్త = పరవ్ ా న్; ఉనూమ్ =
రూమ్ ం న ాడు; కిన్ = కి; ారద = ారదుడు; ఆ ి = దలైన; ము = ము ; ముఖయ్ = ముఖుయ్ల;
మనస్ = మనసుల ే; సర ీరుహ = ప ామ్లలో {సర ర
ీ ుహసరసుస్లో పుటిట్న ,ి పదయ్ం; అ = తు ెమ్ద
లాంటి ాడు; కిన్ = కి.

1‐3‐ఉ.

ఆతత = అ శయ ైన; ేవన్ = భకిత్ ; ే ెదన్ = ే ెదను; సమసత్ = సమసత్ ైన; చర = చరములు; అచర =
అచరములు ైన; భూత = ార్ణులను; సృ ట్ ి = సృ ట్ ంి ే; జాఞ్త = ేరప్ ి; కున్ = కి; ార = ార ే ;
హృదయ = హృదయా కి; ౌఖయ్ = సం ో ా న్; ాత = క ిం ే ాడు; కున్ = కి; ేద = ే ాల; ా =
సమూ లను; ణ్ త
ే = ఏరప్ ి న ాడు; కున్ = కి; ేవ ా = ేవతల; కర = సమూహము కక్; ేత =
 ాయకుడు; కున్ = కి; కలమ్ష = ాపములను; ేతత్ = ే ిం ే ాడు; కున్ = కి; నత = నమసక్ ిం ే ా ి ;
ార్త = ర ిం ే ాడు; కున్ = కి; ాత = బర్హమ్; కున్ = కి; ఖిల = తత్ ం; ాపస = ాపసులు; లోక =
అంద ికి; భ= ాలను; పర్ ాత = ఇ ేచ్ ాడు; కున్ = కి.

1‐4‐వ.

అ = ఈ ధం ా; ఖిల = సమసత్ ; భువన = లోకలకు; పర్ ాన = ముఖయ్ ైన; ేవ ా = ేవతలకు;

వందనంబు = నమ ాక్రము; ే ి = ే ి.

1‐5‐ఉ.

ఆదరము = మనన్న; ఒపప్న్ = ఉటిట్ప ేలా; ర్ కుక్న్ = నమ ాక్రమును; ఇడుదున్ = ెటట్ ెదను; అ ిర్ =
పరవ్త; సు ా = పు ర్; హృదయ = హృదయ; అను ాగ = అను ా ా న్; సం ా ి = సం ా ిం న ాడు; కిన్ =
కి; ోష = ా ాల ; ే ి = ో ొటేట్ ాడు; కిన్ = కి; పర్పనన్ = శరణాగతులైన భకుత్లకు; ో ి = సం ోషము
క ించు ాడు; కిన్ = కి; ఘన్ = ఘాన్ల; వ ల్ కా = సమూహమును; ఛ్ే ి = ాశనము ే ే ాడు; కిన్ =
కి; మం = మ ోజఞ్ముగ; ా ి = మాటాల్ ే ాడు; కిన్ = కి; అ ేష = అ ేక; జగత్ = లోకములంద ; జన =
జనులకు; నంద = ఆనందము; ే ి=క ిం ే ాడు; కిన్ = కి; దక = ఉం ార్ళుళ్; ఖా ి = ను ాడు; కిన్
= కి; సమద = చకక్గ; మూషక = ఎలుక; ా ి=న ి ే ాడు; కిన్ = కి; సుపర్ ా ి = మం ేచ్ ాడు; కిన్
= కి.

1‐6‐ఉ.

ోణితలంబునన్ = ేలకు; నుదురు = లలాటము; ో ఁకఁగన్ = ఆ ేలా; ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; ను ంతున్ =

సుత్ త్ ాను; ైకత = ఇసక ెన్ల లాంటి; ోర్ణి = ిరుదులు గలా ె; కిన్ = కు; చంచ ీక = తు ెమ్దల; చయ =
గుంపు లాంటి; సుందర = అంద ైన; ేణి = టుట్ గలా ె; కిన్ = కు; ర ి = రకష్ణ వలయంలా; ామర =
ప ామ్ల; ణ
ేర్ ి = సమూహము గలా ె; కిన్ = కి; ోయజాతభవ = టిలో పుటిట్న (పదమ్ం) ా లో పుటిట్న ా
(బర్హమ్) కక్; తత్ = మనసును; వ కరణ = వ క ించు కోగల; ఏక = అస య ర; ాణి = ాకుక్
గలా ె; కిన్ = కి; ాణి = సరసవ్ ే ; కిన్ = కి; అకష్ = సప్టికముల; ామ = మాల; క = ామ లుక;
ా ిజ = ామర పువువ్; పుసత్ క = పుసత్ కము; రమయ్ = అందం ా; ాణి = ేత ధ ిం ా ె; కిన్ = కి.

1‐7‐ ా.

పుటట్ న్ = పుటట్ లో; పుటట్ = పుటిట్ ఉండ లేదు ( ా మ్కి కాదు); శరంబునన్ = ెలల్ ు ొ దలో; లవ = పుటిట్
ఉండ లేదు (సుబర్హమ్ణుయ్డను కాదు) { ా ాంతరం ‐ పుటట్ ంబుటట్ రంబున్ లువ = రసుస్ ద పుటట్ పుటిట్
ఉనన్ ాడను కాదు ( ా మ్కి కాదు)}; అంభస్ = జల; యాన = పర్యాణ; ాతర్ంబునన్ = ాధనములో ‐
పడవలో; ెటట్న్ = పుటుట్కను; కలగ్ ను = ొ ంద ా ( ాయ్సు కాదు); కా న్ = కా ; కొలవ్ను =
ఆ ా ించను (కా ాసును కాదు); పు ాణింపన్ = పు ాణ ( ాగవత) రచనకి; ొ రంకొ = పూనుకొ ; ఉంటి
= ఉ ాన్ను; ఁదు = ముందు ె ిప్న; ఎటేట్ = అటువంటి ా ి; ెంటన్ = పదధ్ ే; చ ింతున్ = నడు త్ ాను;
తత్ = ఆ; సరణి = ధమును; ాకు = ాకు; ఈవు = ఇవువ్ము; అమమ్ = త ల్ ; ఓ = ఓ; అమమ్ = అమమ్;
ేల్ = మం ; పటుట్న్ = దనున్ ా; ాకు = ాకు; అగుము = ఉండుము; అమమ్ = త ల్ ; న మ్ న్ = ( ేన్)
న మ్కొంటి ; చు = సుమా; బార్హీమ్ = సరసవ్ ే {బర్హిమ్ – బర్హమ్ ేవు ారయ్, సరసవ్ }; దయ =
దయ అ ే; అం ో ీ = సముదర్మా {అం ో ి ‐ అంభస్ ( టి కక్) ి ( ెదద్ ో గు), సముదర్ము}.

1‐8‐ఉ.

ారద = శరదృతు; రద = ేఘము; ఇందు = చందుర్డు; ఘన ార = కరూప్రం; పటీర = మం గంధం;

మ ాళ = హంస; మ ల్ కా = మ ల్ పువువ్ల; ర = దండ; తు ార = మంచు; ేన = నురుగు; రజత = ెం ి;
అచల = కొండ; కాశ = ెలల్ ుపువువ్లు; ఫణీశ = ఆ ి ేషుడు; కుంద = అడ మలెల్; మం ార = కలప్వృకష్ము;
సు ా = ాల; పయస్ = టి కక్; ి = ెదద్ ో గు; ిత = ెలల్ ; ామరస = ామరపువువ్; అమర =
ేవతల; ాహి = న ిలో ‐ ఆకాశగంగలో; భ = భకర ైన; ఆకారతన్ = ఆకారత ో; ఒపుప్ = అమరు;
నున్ = నున్; మ ిన్ = మ ిలో; కానగ = చూచుట; ఎనన్డు = ఎపుప్డు; కలు
గ్ = కలుగుతుం ి; ార =
సరసవ్ ే .

1‐9‐ఉ.

అంబ = త ల్ ; నవ = లేత; అంబుజ = పదమ్ముల ో; ఉజవ్ల = పర్కా సుత్నన్; కర = ేతుల ే; అంబుజ =

పదమ్ములు కల ాన; ారద = శరదృతువు లో ; చందర్ = చందుర్ ; చం క
ిర్ = ె ెన్ల; ఆడంబర = ాబు గల;
ారు = అంద ైన; మూ త్ ి = సవ్రూపము కల ా ా; పర్కట = పర్కా ం ే; సుఫ్ట = కొటొట్ చ్నటు
ల్ కనబ ె ి;
భూషణ = ఆభరణాల లో ; రతన్ = ర ాన్ల; ీ ికా = కాం ; చుం త = సప్ృ ంచు; ిక్ = ికుక్ల; ాగ =
ా ాలు యునన్ ా ా; శృ = ేద; సూకిత్ = సూకుత్ల ే; కత్ = ెలల్ ింపబ ిన; జ = సవ్ంత; పర్ ావ =
పర్ ావము కల ా ా; ావ = ావల ే; అంబర = ఆకాశ; ి = ిలో; ర్ త = సుత్ర్తము ా; ి ి =
ణ
హ ిం ే ా ా; నన్ = ననున్; కృప = దయ; అన్ = ో; చూడు = అనుగర్హించుము; ార = సరసవ్ ే .

1‐10‐ఉ.

అమమ్లు = అమమ్లు(సపత్ మాతృకలు); అన్ = ను; కనన్ = కనన్టువంటి (కంటె ొపప్ ైన); అమమ్ = త ల్ ;
ముగురు = ముగుగ్రు {ముగురు అమమ్లు ‐ ల మ్ి సరసవ్ ారవ్ }; అమమ్ల = అమమ్లకి; మూలపు = మూల
ైన; అమమ్ = అమమ్; ాలన్ = ాలా; ెదద్ = ెదద్; అమమ్ = అమమ్; సు ారుల = ాకష్సుల కక్
{సు ారులు – సుర ( వ
ే తల) అరులు (శతుర్వులు), ాకష్సులు}; అమమ్ = తలుల్ల; కడుపు = కడుపు; ఆఱ ి =
మంట; పు చ్న = క ిం న; అమమ్ = అమమ్; తనున్ = తనను; లోన్ = మనసు లోపల; న మ్న = న మ్న;
ేలుప్ = ేవతల; అమమ్ల = తలుల్ల; మనముమ్ల = మనసులలో; ఉం ె ి = ఉం ే; అమమ్ = అమమ్; దురగ్ =
దు గ్ ా ే ; మా = మా; అమమ్ = అమమ్; కృప = దయా; అ ధ్ = సముదర్ము ో; ఇచుచ్త = ఇచుచ్ ాక; మహతత్
= ొపప్ ైన; క తవ్ = క తవ్ంలో; పటుతవ్ = పటుతవ్మ ే; సంపదల్ = సంపదలు.
1‐11‐మ.

హ ి = షు
ణ్ మూ త్ ి; కిన్ = కి; పటట్ పు = పటట్ పు; ే = ాణి; పు ెన్ముల = పుణయ్ముల; ో ర్ వు = ో గు;
అరథ్ంపు = సంపదలకు; ెన్ = ెదద్; ఇకక్ = లయము; చందురు = చందుర్ ికి; ోన్ = ో క ి ‐ ోడ;
పుటుట్వు = పుటిట్న ి; ార = సరసవ్ ; ి ిసుతల్ = పరవ్త పు ర్ల ( ారవ్ ); ోన్ = ోక ి; ఆడు = ఆ ే;
పూఁన్ = పూవును; ో ి= ో న ి‐ ీత్ ;ర్ ామరలు = పదమ్ముల; అందున్ = లో; ఉం ె ి = ఉం ే; ముదుద్ =
మ ోజఞ్ముగ ఉనన్; ఆలు = ీత్ ;ర్ జగముల్ = లోకాలు; మ న్ంచు = ౌర ం ే; ఇలుల్ = గృహమునకు; ఆలు = ీత్ ;ర్
ాసురతన్ = (తన) పర్కాశము వలన; లేములు = ద ి ార్లను; ాపు = ో ొటేట్; త ల్ = అమమ్; ి ి = ల ిమ్;
ఇచుచ్న్ = ఇచుచ్ ాక; తయ్ = తయ్ ైన; కలాయ్ణముల్ = భములు.

1‐12‐వ.

అ =ఈ ధం ా; ఇషట్ = ఇషట్ ైన; ేవతలన్ = ేవతలను; ం ం = తలచుకొ ; ిన = ినమునకు; కర

= కారణ ైన ‐ సూరుయ్డు; కుమార = కుమార ావ్ ; పర్ముఖులన్ = దలగు ముఖుయ్లను; తలం =
తలచుకొ ; పర్థమ = టట్ దటి; క ా = క తవ్మును; రచన = ర ం ే; ాయ్ = ేరుప్ అ ే; లాస =
ఆటలో; అ ేకి = ఉతత్ ముడు; ా మ్కిన్ = ా మ్కి ; ను ం = సుత్ ం ; హయ ర్వ
ీ = హయ ర్వ
ీ ుడ ే;
దనుజ = ానవు ; కర = ే ో; ప ి త = కల ాపులగము .ే యబడడ్ ; గమ = ేద; వహ = ా ;
ాగ = భ ంచుటకు వల ిన; రణ్య = యమాల; పుణ ా = ైపుణయ్ ాధనలో; సములాల్సు = మం
ఉలాల్సము గల ాడు; కున్ = కి; ాయ్సున = ాయ్సుల ా ి; కున్ = కి; ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; ర్ =
భపర్థ ైన; మ = ొపప్; ాగవత = ాగవతము అ ే; క ా = కథ అ ే; సు ా = అమృత ార్య ైన; రస
= ర ాయ ా న్; పర్ ి = పర్ ిం న ాడు; కిన్ = కి; క = కుడ ే; ి = ి; కిన్ = కి;
నమసక్ ిం = నమసక్ ిం ; మృధు = మృదు ైన (లా తయ్ ైన); మధుర = య ైన; వచన = మాటల; వరగ్
= మా కల ే; పలల్ త = గు ిం న; థ్ ాణు = ాళు
ల్ క ిన ాడు; కున్ = కి; బాణు = బాణుడు; కున్ = కి;
పర్ణ ల్ = నమసక్ ిం ; క పయ = ఎనన్ద ిన; ల్ ోక = ల్ ోకాల ో; స మ్ ిత = సం ోష ెటట్ బ ిన; సూరున్
= పం ితులు కల ా ; మయూరున్ = మయూరు ; అ నం ిం = ొ ి ి; మ = ొపప్; కావయ్ =
కా ాయ్లను; కరణ = ర ం ే; క ా = కళలో; లాసున్ = ేరప్ ి ; కా ాసున్ = కా ాసు ; కొ యా ి =
ొ ి ి; క = కవుల ే; కమల = ప ామ్లకి; ర న్ = సూరుయ్ ైన ాడు ; ార న్ = ార ; ొ గ ి = కీ త్ ంి ;
ద త = రూమ్ ంపబడడ్ ; అఘు = ా ాలుకల ా ి ; మాఘున్ = మాఘు ; ను ం = ొ ి ి; ఆంధర్ =
ెలుగు; క ా = ాహితయ్ం ద; ౌరవ = ౌరవమునన్; జన = జనుల; మనస్ = మనసుస్లను; ిన్ =
ఆక ష్ంి న ా ; ననన్య = ననన్య; సూ ిన్ = పం ితుడుకి; కై = ేతులు; ారమున్ = జో ించుట; ే ి=
ే ి; హ ిహర = హ ిహరు కక్ ‐ హ ి హరుల; చరణ = ా ాల ే; అర ంద = ప ామ్లకి; వందన =
నమసక్ ిం ే; అ లా ిన్ = అ లాషగల ాడ ; కక్ = కక్న అ ే; మ ిన్ = పర్ ా ా ; భూ ిం =
ొ ి ి; మఱియు = ఇంకను; ఇతర = ఇతర ైన; పూరవ్ = ముందుతరపు; క = కవుల; జన =
సమూహమునకు; సం ావనంబు = ౌర ా ాదము; కా ం = ే ి; వరత్ మాన = ఈ ాటి; కవుల = కవుల;
కున్ = కును; ిర్యంబు = ిర్యము కలుగునటు
ల్ ా; ప కి = ె ిప్ ‐ అ నం ిం ; ా = భ షయ్ కాలపు;
కవులన్ = కవులను; బహూక ిం = ౌర ం ; ఉభయ = ెండు రకాలైన; కావయ్ = కావయ్ములను; కరణ =
ర ంచుటలో; ద ండన్ = ామరథ్ ముకల ా ి ; ఐ = అ య్.

1‐13‐ఉ.

ఈ = ఈ; మనుజ = మానువులకు; ఈశవ్ర = ా లలో; అధముల = అధముల; కున్ = కు; ఇ చ్ =

అంకిత చ్; పురంబులు = ఊళుళ్; ాహనంబులున్ = పర్యాణ ాధనములు; ొ ముమ్లున్ = ధనం; కొ న్ =
దలైన కొ న్టి ; పుచుచ్కొ = సుకొ ; ొకిక్ = అల ి ో ;శ ర
ీ ము = శ ీరము; ా ి = వద ; కాలు
= యము ి; ేన్ = ేత; స ెమ్ట = సు త్ ; ేర్ ులన్ =
ట ెబబ్లు; పడక = నకుండ; సమమ్ = ఇషట్ ; ోన్ =
పూరవ్కము ా; హ ి = హ ి; కిన్ = కి; ఇ చ్ = ఇ ఛ్; ె ెప్న్ = ె ెప్ను; ఈ = ఈ; బ ెమ్ర = బ ెమ్ర వంశపు;
ోత ా = ో తన అ ే సమరుధ్డు; ఒకఁడు = అనబ ే ాడు ఒకడు; ాగవతంబున్ = ాగవతమును; జగత్ =
లోకా కి; హితంబుగన్ = ిర్యము సమకూరుచ్నటిట్ ి.

1‐14‐ .ే

ేతులు = ేతులు; ఆరంగ = ండుగ; వు = వు ి ; పూబూ ంపఁడు = పూ ంప ాడు; ఏ = ఐ ే;

ోరు = ోరు; ొవవ్ంగ = ొ ెప్టేట్లా; హ ి = షు
ణ్ వు కక్; కీ త్ ి = కీ త్ ి ; నుడువఁడు = కీ త్ ంి చడు; ఏ = ఐ ే;
దయయు = దయ మఱియు; సతయ్ంబు = సతయ్ములు; లోను ాన్ = కలుగునటు
ల్ ; తలఁపఁ ే న్ = ఎంచక ో ే;
కలుగన్ = పుటుట్ట; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు; తలుల్ల = ా ి తలుల్ల కక్; కడుపు = కడుపు; ే టు =
ెడపుటకా.

1‐15‐వ.

అ =అ ప కి; మఱియున్ = ఇంకా; మ ీయ = ా కక్; పూరవ్ = కిర్తపు; జనమ్ = జనమ్లు; సహసర్ =

ేలకొలదుల లోను; సం త = సం ా ిం న; తపః = తపసుస్ల కక్; ఫలంబున = ఫ తము వలనను;
ర్మన్ = ోభనకర ైన; ా ాయణ = హ ి కక్; క ా = కథల; పర్పంచ = తత్ ం సమూ న్; రచ ా =
ర ం ాల ే; కుతూహలుండను = బ య ైన కో ికగల ాడను; ఐ = అ య్; ఒకక్ = ఒక; ాకా = ౌరణ్
ాటి; ా = ా ర్; కాలంబున = కాలంలో; ో మ = చందర్; ఉప ాగంబు = గర్హణము; ాకన్ = వసుత్ంద ; క =
ె ికొ ; సజజ్ న = సజజ్ నుల; అనుమతంబున = అనుమ ో; అభర్ంకష = ఆకా ామును; కష = ఒరసుక ేలా;
భర్ = భర్ ైన; సముతు
త్ ంగ = ెదద్; భంగ = అలలు కల ి; అగు = అగు; గంగ = గం ాన ి; కున్ = కి; చ =
ె ళ్; కుర్ంకులు = మునుగుటలు ‐ ాన్నము; ఇ ి = ే ి; ెడ = బయటకువ చ్; మహ య = ొపప్ ైన;
మం ల = మ ోహర ైన; పు న = ఇసుక ెన్ల; తలంబున = గటుట్ ద; మహేశవ్ర = వు ; ాయ్నంబు =
ాయ్నం; ేయుచున్ = ేసత్ ూ; కిం త్ = కొంచము; ఉ మ్ త = ెర న; లోచనుండను = కనున్లుగల ాడను; ఐ
=అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; ఎడ = సమయములో.
1‐16‐ .ీ

ెఱుఁగు = ెఱుపు గ; ెంగటన్ = పర్కక్న; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; ేఘంబు = మబుబ్ల; కైవ ిన్ =
ధం ా; ఉ ద = ీత్ ర్ ( ారయ్) / ల ిమ్; ెంగట = దగగ్ ఱ; ఉండన్ = ఉండ ా; ఒపుప్ = చకక్గ యం ె ి; ాడు =
ాడు; చందర్ = చందర్; మండల = ంబపు; సు ా = ె ెన్ల; ారంబు = ెలుగు; ో క = వలె; ముఖమున =
ముఖములో; ఱునవువ్ = ఱునవువ్; లచు = ెలయు ‐ పర్కా ంచు; ాఁడు = ాడు; వ ల్ యుత =
పూల గ ోకూ ిన; తమాల = ానుగు; వసుమ = భూ ; జము = పుటిట్న ి ‐ ెటట్ ు; భం ిన్ = వలె; పలు
= బ షట్ ైన; లుల్ = లుల్; మూఁపునన్ = భుజమున; పరఁగు = పర్వ త్ ిలల్ ే; ాఁడు = ాడు; ల= ల; నగ =
ి ి; అగర్ = ఖరము; స న్హిత = స పం ానునన్; ాను = సూరుయ్ ి; భం ిన్ = లాగ; ఘన = ొపప్;
కి ీటము = కి ట
ీ ము; తలన్ = తల ైన; కలుగు = కల; ాఁడు = ాడు;

1‐16.1‐ఆ.

పుండ ీక = పదమ్ముల; యుగము = జంట; ో లు = వంటి; కనున్ల = కళుళ్కల; ాఁడు = ాడు; ెడఁద =
ాల ైన; ఉరము = వకష్ముగల; ాఁడు = ాడు; పుల = త్ ార ైన; భదర్ = భలకష్ణముల; మూ త్ ి =
ఆకారముగల; ాఁడు = ాడు; ాజ = ా లలో; ముఖుయ్ఁడు = ముఖయ్ ైన ాడు; ఒకక్రుఁడు = ఒకడు; ా=
ా కక్; కనున్న్ = కళళ్; గవ = జంట; కున్ = కు; ఎదురన్ = ఎదురగ; కానఁబ ి ె = ాకష్తక్ ిం ెను;

1‐17‐వ.

ఏను = ేను; ఆ = ఆ కక్; ాజ = ా లలో; ేఖరున్ = ష

ేర్ ఠ్ ు ‐మ ా ; ేఱి = ే ి ార; చూ =
చూ ; ా ింప = మాటాల్డుటకు; యతన్ంబు = పర్యతన్ం; ేయు = ేసత్ ునన్; ఎడ = సమయంలో; అతఁడు =
అతడు; ాన్ = తను; ామభదుర్ండ = ామభదుర్ండన యు; మన్ = ా కక్; ామ = ేరునకు;
అంకితంబు ా = అంకితము ా; ర్ = ర్; మ = మ ; ాగవతంబున్ = ాగవతమును; ెనుంగు =
ెలుగులోకి (అను ాదము); ేయుము = ేయయు; కు = కు; భవ = సం ార వలన; బంధంబులు =
బంధనములు; ెగును = ె గు ా ; అ = అ ; ఆన = ఆజఞ్ ; ఇ చ్ = ే ి; ోహితుండు = మాయము;
అ న = అవవ్ ా; సము మ్ త = బా ా ెర న; నయనుండను = కళుళ్గల ాడను; ఐ = అ య్; ెఱఁగున్ =
ఆశచ్రయ్ములో; ప ి = ప ి; తత్ ంబున = మనసుస్లో.

1‐18‐క.

ప కె ి ి = పలుకున ి; ాగవతము = ాగవతము; అఁట = అట; ప కిం ె ి = ప కిం ె ి; ాడు = ాడు;

ామభదుర్ండు = ాముడు; అఁట = అట; ేన్ = ేను; ప కిన = ప కినటల్ న; భవ = సం ార బంధనములు;
హరము = ొలగుట; అగునఁట = అవుతుందట; ప కెద = (అందుకే) పలుకుదును; ేఱొ ండు = ఇంకొక; ాథ =
కథ; పలుకఁగన్ = పలకటం; ఏలా = ఎందుకు.

1‐19‐ఆ.
 ాగవతము = ాగవతమును; ె ి= ెలుసుకొ ; పలుకుట = పలుకుట; తర్ంబు = తర్ ైన ి; =
ల ా ి వు ; కిన్ = కి; ఐనన్ = ఐనపప్టికి; త మ్ = పదమ్ము బొ డుడ్లో; చూ = పుటిట్న ా ; కిన్ = కి;
ఐనన్ = ఐనపప్టికి; బుధ = ేష ైన జాఞ్నముగల; జనుల = జనుల; వలనన్ = వలన; నన్ = న;
అంత = అంత; కనన్ = చూ ిన; అంత = అంత; ె య = ె ి; వ చ్న = వ చ్న; అంత = అంత; ేట =
ె ేలా; పఱతు = ే త్ ాను.

1‐20‐క.

కొందఱు = కొంతమం ి; కున్ = కి; ెనుఁగు = ెలుగు { న

ె ుగు గుణమగు ‐ ల
ె ుగు( ే య) ప ాల పర్ గం
ఎకుక్వుంటే నచుచ్ను}; గుణము = బాగుగ; అగున్ = ఉండును; కొందఱకును = కొంతమం ికి; సంసక్ృతంబు =
సంసక్ృతము {సంసక్ృతంబు గుణమగు ‐ సంసక్ృతమూలప ాల పర్ గం ఎకుక్వుంటే నచుచ్ను}; గుణము =
బాగుగ; అగున్ = ఉండును; ెండున్ = ెండూ; కొందఱి = కొంతమం ి; కిన్ = కి; గుణములు = బాగుగ
ఉండుటలు; అగు = అగు; ేన్ = ేను; అందఱ = అంద ిన్; ె ిప్ంతు = ె ిప్ త్ ాను; కృతులన్ = రచనలలో;
ఆ ైయ్ = ఆయా; ఎడలన్ = సంద ాభ్ను ారం ా.

1‐21‐మ.

ఒనరన్ = (రచనలు) ే ేటపుప్డు; ననన్య = ననన్య; కక్న = కక్న; ఆ ి = దలైన; కవులు =

కవులు; ఈ = ఈ; ఉ ివ్న్ = భూ మ్ద; పు ాణ = పు ాణ {పు ాణలకష్ణములు ‐ సరగ్ ము, పర్ సరగ్ ము,
వంశము, మనవ్ంతరము, వం ానుచ త
ి ము}; ఆవళుల్ = సమూహములు; ెనుఁగు = ఆం క
ీర్ రణ; ేయుచున్
= ేసత్ ూ; మత్ = ా కక్; పు ా = పూరవ్ జనమ్లలో; కృత = ే ిన; భ = పుణయ్పు; అ ికయ్ంబు =
ొపప్తనం; ాన్ = అ ి; ఎటిట్ ో = ఎలాంటి ో కా ; ెనుఁగు = ఆం క
ీర్ రణ; ేయరు = ేయలేదు; మునున్ =
ఇంతకు ముందుగ; ాగవతమున్ = ాగవ ా న్; ీ న్ = ీ ; ె ం ిం = ఆం క
ీర్ ిం ; ా= ా కక్;
జననంబున్ = జనమ్ ; సఫలంబు = ారథ్కము; ే ెదన్ = ేసుకుంటాను; పునః = పునః; జనమ్ంబున్ =
జనమ్మును; లేకుండఁగన్ = లేకుం ే లాగ.

1‐22‐మ.

ల త = చకక్ / అంద ైన; సక్ంధము = మాను ో / సక్ంధముల ో; కృషణ్ = నలల్ / కృషు

ణ్ కథలు;
మూలము = ేళుళ్ ో / మూలా ారముగ; క = లుకల / క ;ి ఆలాప = పలుకుల ో /
పలుకుల ే; అ ామంబు = రమణీయం ా / కిక్ ో ాకర ై; మం లత = అంద ైన పూల గల ో /
మ ోహర ైన ాకుక్ల ో; ో తమున్ = అలంక ింపబడుతూ / అల ారుతూ; సువరణ్ = మం రంగులు గల /
మం అకష్ర పర్ ాలు క ి; సుమనస్ = మం పువువ్లు ో / మం మనసునన్ ా ికి; సుజేఞ్యమున్ =
చకక్గ క ిసత్ ునన్ / చకక్గ ె ే లాగ; సుందర = అందం ా / అంద ైన; ఉజజ్ ల = బా ా ె ి ిన /
లాసవంత ైన; వృతత్ ంబున్ = గుండర్ము ా నునన్ / వృతత్ ముల ోను; మ = ెదద్ / ొపప్; ఫలంబు =
పళుళ్ ో / ఫ ా న్ ేఛ్ లాగను; మల = త్ ార ైన / రమ్ల మూ త్ ి ైన; ాయ్ ా = చుటుట్కొలత గల /
 ాయ్సు డ ే; అల ాలంబున్ = ాదు ో ఉనన్ ి/ పు ా ి క ిన ి; ఐ = అ య్; ెలయున్ = రూపుకటిట్
యునన్ ి / రూ ొ ం ి యునన్ ి; ాగవత = ాగవత మ ే; ఆఖయ్ = ేరు గల; కలప్తరువు = కలప్తరువు;
ఉ ివ్న్ = భూ ద / లోకంలో; స ద్ ి జ = చకక్టి ిటట్లుకు / సజజ్ నులకు మ ియు ివ్ లకు; య
ేర్ ము =
ేలుకూరుచ్న ి / ేర్యసక్రము; ఐ = అ య్.

1‐23‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధం ా; ా ిలెల్ డు = పర్కా ం ే; ర్ = భపర్థ ైన; మ = ొపప్; ాగవత = భగవంతు
గు ిం న; పు ాణ = పు ాణమ ే; ా ిజాత = ా ిజాత; ాదప = వృకష్మును; సమ = చకక్ ా; ఆశర్యంబునన్
= ఆశర్ ంచుట వలనను; హ ి = షు
ణ్ ; కరుణా = దయ కక్; ేషంబునను = షట్ తవ్ంవలనను;
కృ ారథ్తవ్ంబు = పర్ జనకర ైన ి; ి ధ్ ంి ెన = ి ద్ ిం ంద ; బు ధ్ ి = బు ద్ య
ి ందు; ఎఱిం ి = గర్హిం ;
లే = లే ( ాయ్న థ్ ానంనుం ); మర = ెనుకకు వ చ్; కొ న్ = కొ న్; ినంబుల = ో ల; కున్ = కు;
ఏక లానగరంబున = ఏక లానగ ా ; కున్ = కి; చను ెం = ే ి; అందున్ = అందు; గురు = గురువులు;
వృదధ్ = ెదద్లు; బుధ = జాఞ్నవంతులు; బంధు = బంధువులు; జన = ఐన జనుల ే; అనుజాఞ్తుండన్ =
అనుమ ొ ం ిన ా ి ; ఐ = అ య్.

1‐24‐ .ీ

కౌం ినయ్ = కౌం ినయ్స; ోతర్ = ోతర్ంలో; సంక తుఁడు = ఆ రభ్ ం న ాడు; ఆపసత్ ంభ = ఆపసత్ ంభ; సూతుర్ండు
= సూ ార్నుయా ; పుణుయ్ండు = పుణాయ్తుమ్డు; సుభగుఁడు = ౌ ాగయ్సంపనున్డు; ఐన = ఐనటువంటి;
మనమం ర్ = మనమం ర్; కిన్ = కి; ిర్య = ిర్య ైన; పుతు
త్ ర్ ఁడు = కొడుకు; అనన్య = అనన్య;
కలకం ి = మం ాకుక్ ఉ ాన్ ె; తత్ = అత ; ారయ్ = ారయ్; ౌరమాంబ = ౌరమాంబ; కమల =
పదమ్ముల; ఆపుత్ = బంధువు ‐ సూరుయ్ ; వరమున = వరమువలన; క ె = క న ి; ో మనమం ర్న్ =
ో మనమం ర్ ; వలల్ భ = (అత ) ారయ్; మలల్ మ = మలల్ మ; ా ి = ా ి; తనయుఁడు = కొడుకు; ఎలల్ న =
ఎలల్ న; అత = అత ; కిన్ = కి; ఇలాల్లు = ారయ్; మాచమ = మాచమ; ా ి = ా ి; పుతు
త్ ర్ ఁడు = కొడుకు;
వంశ = వంశమును; వరధ్నుండు = ఉదధ్ ిం న ాడు;

1‐24.1‐ఆ.

ల త = అంద ైన; మూ త్ ి = రూపుగల ాడు; బహు = అ ేక; క ా = కళల; ి = సంపనున్డు; కేతన =

కేతన; ాన = ానగుణము; మాన = మ న్ంపద ిన గుణము; = ో కూ ిన పర్వరత్ న; ధనుఁడు =
ధనము ాకల ాడు; ఘనుఁడు = ొపప్ ాడు; తను = అతను; కున్ = కి; లకక్మాంబ = లకక్మాంబ; ధరమ్ =
ధరమ్బదధ్ ైన; ేహి = గృహిణి ‐ ారయ్; కాఁగ = అ య్ యుండ ా; మ ె = ం ెను; ైవ ాసత్ ర్ =
ైవమును; మతమున్ = మతము ా; క ెన్ = ీవ్క ిం ాడు.

1‐25‐క.
నడవదు = ెళళ్దు; లయము = ఇలుల్; ెలువ ి = ి ; తడవదు = తలపులోకి ా యదు; పర =
ప ా ; పురుషు = మగ ా ి; గుణము = గుణాలను; తన = తన; ప = ప ; నుడువున్ = మాటను; గడవదు
= ాటదు; తరణ = ాన గుణము; కరుణలు = జా ; డువదు = ి ెటట్దు; లకాక్ంబ = లకక్మాంబ;
బుధ = మం జాఞ్నుల; సరము = సమూహం; ఒగడన్ = కీ త్ ంి చగ.

1‐26‐ఉ.

మా నులు = మం మానముగల ీత్ ల

ర్ ు; ఈడు = ాటి; కారు = ారు; బహుమాన = తను ే ిన
బహుమానముల ే; ా ిత = ొల ింపబ ిన; ీన = ీనుల కక్; మానస = మనసులలో ; ల్ ా =
దఃఖముగలా ె; కిన్ = కి; ాన = ాన; ధరమ్ = ధరమ్; మ = బు ధ్ ి; ౌరవ = ౌరవ; మం ల ా = మృదు ైన;
గ ర ా = గం ర ైన పర్వరత్ నలకి; థ్ ా = లయ ై ా ె; కిన్ = కి; ముదుద్ = మ ోజఞ్ ైన; ా =
అ ికు ాలు; కిన్ = కి; స ా = ఎలల్ పుప్డూ; వ = వు కక్; ాద = ాదముల; యుగ = దవ్యా న్;
అరచ్న = పూ ంచుటందు; అనుకం ా = ఇషట్ ము ాన్ ెకి; నయ = మృదు; ాక్ = సం ాషణలో; భ ా =
ారవ్ ే లాంటి ఆ ె; కిన్ = కి; బ ెమ్ర = బ ెమ్ర; కేసయ = కేసయ ా ి; లకక్ ా = లకాక్ంబ; కిన్ = కు.

1‐27‐క.

ఆ = అటువంటి; మా = మం మానము గలా ె; కిన్ = కి; పుటిట్ = పుటిట్ ; ేము = ేము;

ఇరువురము = ఇదధ్ రము; అగర్ = ముందు; జాతుడు = పుటిట్న ాడు ‐ అనన్; ఈశవ్ర = వ; ే ా =
పూజయందు; కాముఁడు = కో ికగల ా ైన; పప్న = పప్న; ో తన = ో తన అ ే; ామ = ేరు ో; వయ్కుత్ండ
= ె యబ ే ా ి ; ాధు = మం తనం; నయ = ; ఉకుత్ండన్ = ఉనన్ ా ి .

1‐28‐వ.

అ న = ఐనటువంటి; ే ను = ేను; ా = ా కక్; తత్ ంబున = మనసులో; ర్ = ర్; ామచందుర్ =

ామచందుర్ ; స న్ ానంబు = ా న్ధయ్ము; క ప్ంచుకొ = క ప్ంచుకొ ;

1‐29‐ఉ.

ి = మ ోహర ైన రూపముగల ా ; కిన్ = కి; నంద = నందు ; ోకుల = ోకులములో; ి =

హ ించు ా ; కిన్ = కి; చకర్ = చకర్ము వలె రుగు; స ర = ా ‐ సు ి ా రూప ా ి ైన; ైతయ్ =
ాకష్సు ‐ తృణావరుత్ ; సం ి = సంహ ిం న ా ; కిన్ = కి; భకత్ = భకుత్ల కక్; దుఃఖ = దుఃఖమును;
ప ి ి = ి ేయు ా ; కిన్ = కి; ోప = ో ాల వంశములో పుటిట్; తం = ీత్ ల
ర్ కక్ { తం ‐
ొపప్ ర
ి ుదులు గల ారు}; మనస్ = మనసుల ; ి= ె న ా ; కిన్ = కి; దుషట్ = దుషుట్ల; సంపద =
సంపదను; ప ి = అపహ ించు ా ; కిన్ = కి; ష = ొలల్ ల; కుటీ = ఇళళ్లో ; పయః = ాలు; ఘృత =
ెరుగు; ఆ ి = ే ా ; కిన్ = కి; బాలక = ిలల్లను; గర్హ = పటుట్కొ ే; మ = మ ; అసుర =
ాకష్ ి ైన; దుర్ = ెడడ్; వ ా= ీత్ ర్ ‐ పూతన ; పర్ ి = చం ిన ా ; కిన్ = కి.
1‐30‐ఉ.

= లము కల ా ; కిన్ = కి; ా = సవ్ ావము గల ా ; కిన్ = కి; వ కృత =

వశపఱచుకోబ ిన; = వుడు గల ా ; కిన్ = కి; బాణ = బాణాసురు ; హసత్ = ేతులను; రూమ్ =
రూమ్ ం న ా ; కిన్ = కి; ర = భయంకర ైన; రద = ేఘములనుం ి; ముకత్ = వ ష్ంి న; లా =
ాళళ్ ే; హత = కొటట్ బ ిన; ోప = ో ాలుర; ో ికా = ో ికల; ా = ప ి ాలకు ; కిన్ = కి; వరణ్ =
వరణ్ ములను {చతురవ్రణ్ ములు ‐ బార్హమ్ణ, కష్ య
ర్ , శ
ై య్, దర్,}; ధరమ్ = ధరమ్మములను {ధరమ్ ‐
ేదధరమ్ములను}; ప ి ా = ప ి ా ం ే ా ; కిన్ = కి; అరుజ్న = మ ద్ ి; భూజ = ెటల్; యుగమ్ = జంటను;
సం ా = క ి ం న ా ; కిన్ = కి; మా = మాలలు ధ ిం న ా ; కిన్ = కి; పుల = ెదద్ ైన; చకర్ =
చకర్ము ే; రుదధ్ = అడడ్ ింపబడడ్ ; మ ీ = సూరయ్కిరణముల ే; మా = మా కలకి కారణభూ ; కిన్ = కి.

1‐31‐ఉ.

కష్ంత = కష్ ంచు ా ; కున్ = కి; కా య = కా యుడు అను; ఉరగ = ాము కక్; ాల = ెదద్; ఫణా
= పడగల; వ = సమూహమందు; నరత్ న = ాటయ్ము; కిర్యా = ేయుటలో; రంత = కీర్ ిం ే ా ; కున్ = కి;
ఉలల్ సన్ = ఉలాల్సము ెం ిన; మగధ = మగధకు; ాజ = ా కక్ ‐ జ ాసంధు ; చతుర్ = ాలుగు; ధ
= అంగముల ో ‐ చతురంగబలాల ో {చతురంగబలములు ‐ రథ, గజ, హయ, కాలబ్లములు.}; ర =
భయంకర ైన; ాహి = ే ా ాహి ; హంత = చం ిన ా ; కున్ = కి; ఇందర్ = ఇందుర్ ; నందన =
కుమారు ైన అరుజ్ను ; యంత = న ి ిం ే ా ి; కున్ = కి; సరవ్ = సకల; చర = కదల గల ాటి; అచ ా =
కదల లే ాటి; వ = జగతు
త్ కక్ {వ ‐ సమూహము, జగతు
త్ }; మంత = రకష్కు ; కున్ = కి; జ్త
ి =
జ ం న; ఇం య
ిర్ = ఇం య
ిర్ ములు కల; సమ = బాగు ా; అం త = పూ ంచు; భకత్ = భకత్ ; జన =
జనులను; అను = అనుస ిం ; గంత = నడచు ా ; కున్ = కి.

1‐32‐ఉ.

ాయ్ = ాయ్య ైన ా ; కిన్ = కి; భూసుర = బార్హమ్ణ; ఇందర్ = ష

ేర్ ఠ్ ు ; మృత = చ ో న; నందన =
పుతుర్ ; ా = ె చ్ ఇ చ్న ా ; కిన్ = కి; రుకిమ్ణీ = రుకిమ్ణీ ే ; మనస్ = మనసులో; థ్ ా =
( ిథ్ రముగ) ఉండు ా ; కిన్ = కి; భూత = వులకు; సమమ్ద = సం ోషము; ా = కూరుచ్ ా ; కిన్ =
కి; ాధు = మం ; జన = ా ియందు; అను ాగ = అను ాగమును; సం ా = కూరుచ్ ా ; కిన్ = కి; ీత =
పచచ్ పటుట్; వసత్ ర్ = వసత్ మ
ర్ ులు; ప ి ా = ధ ిం ే ా ; కిన్ = కి; పదమ్ = పదమ్ంలో; భవ = పుటిట్న ాడు ‐
బర్ మ్; అండ = అండముల; ాండ = కోశము; ామ్ = ిమ్ం ే ా ; కిన్ = కి; ో ికా = ో ికల; వహ =
అందఱి; మం ిర = ఇళళ్కు; యా = ె ేళ్ ా ; కిన్ = కి; ేష ా = ేషతలప్ం ై శయ ం ే ా ; కిన్ = కి.

1‐33‐వ.
 సమ ిప్తంబు ా = సమ ిప్సూ
త్ ; ేను = ేను; ఆంధర్ంబున = ెలుగులో; ర ంపన్ = ర ంచుటకు; పూ న
= రణ్ యం ధ ిం న; ర్ = ర్; మ =మ ; ాగవత = ాగవతము అ ే; పు ాణంబున = పు ాణమున; కున్
= కు; క ా = కథ కక్; ార్రంభంబు = దలు; ఎటిట్ ి = ఎలాంటి ి; అ న = అంటే;

1‐34‐ .ీ

శవ్ = శవ్ముల కక్; జనమ్ = పుటుట్కలు; ిథ్ = ా ంచుటలు; లయంబులు = ాశనములు; ఎ ావ్
= ఎవవ్ ; వలనన్ = వలన ై ో; ఏరప్డున్ = ఏరప్డు ా ; అనువరత్ నమున = అనుకూలం ా వ త్ ించుటలోను;
ాయ్వరత్ నమున = వయ్ ేకము ా వ త్ ంి చుటలోను; కారయ్ములు = వవ్వ రములు; అందున్ = లోను; అ ఞ్ ఁడు
= బా ా ె ిన ాడు; ఐ = అ య్; ాన = త ే; ా = ప ి ా ం ే ాడు; అగుచు = అ య్; తత్ మున =
మనసున; ే ి = సంక ప్ం నంత మాతర్మున; ేదంబులు = ేదములు; అ నకు = పుటుట్క లే ా ైన
బర్హమ్కు {అ డు ‐ ఎవ గ
ి రభ్ంలోను పుటుట్క లే ాడు}; ితములు = ె యునటు
ల్ ; కా ం ెన్ = ే ిన ి;
ఎవవ్ఁడు = ఎవ ో; బుధులు = జాఞ్నులు; హింతురు = హి త్ ా ో; ఎవవ్ కి = ఎవ ి ో; ఎండమావుల =
ఎండమావులలో ; టన్ = రు; కాచన్ = ా ; ఆదులన్ = దలగు ా లో వలె; అ ోయ్నయ్ =
ఒక ా లో ంకోటి; బు ధ్ ి = ఉం ినటు
ల్ అ ించుచు; ాన్ = అ ే; అడరునటు
ల్ = పర్కా ం నటు
ల్ ;

1‐34.1‐ఆ.

ర్గుణసృ ట్ ి = ర్గుణాతమ్క సృ ట్ ి; ఎందున్ = ఎందులో ై ే; ీ ిం = క ించుతూ; సతయ్ము = జము;

భం ిన్ = వలె; ోఁచున్ = అ ించు ో; సవ్ = తన; పర్ ా = పర్ ావము ే; రసత్ = ొల ింప ిన; కుహకుఁడు =
మాయ కల ాడు; ఎవవ్ఁడు = ఎవవ్ ో ; అత న్ = అత ; కో ి = కో ి; ం ం ెదన్ = ార్ థ్ ంి తును; అనఘున్ =
ాప మంట ా ; సతుయ్న్ = సతయ్ ైన ా ; పరు న్ = అందఱికి ై నునన్ ా ; అను ినంబు =
పర్ ో .

1‐35‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధం ా; సతయ్ంపరం ీమహి = సతయ్ంపరం ీమహి {సతయ్ంపరం ీమహి ‐ జాఞ్ సతయ్ ే ఉతక్ృషట్
ైన }
ి ; అను = అ ప కే; ాయ ర్ = ాయ ర్ మంతర్ము కక్; ార్రంభమున = మూలములో; ాయ ర్ =
ాయ ర్ అను; ామ = ేరుగల; బర్హమ్ = స ావ్ంత ాయ్ కక్; సవ్రూపంబు = సవ్రూపము; ఐ = అ య్;
మతస్ పు ాణంబు = మతయ్పు ాణము; లోనన్ = లోనునన్; ాయ ర్ = ాయ ర్ ; అ ిక ిం = అ ిగ ం ;
ధరమ్ = ధరమ్ము కక్; సత్ రంబును = త్ ార ైన వరణను; వృ ార్సుర = వృతుడు; అసుర = అసురు ;
వధంబును = సం రమును; ఎందున్ = ఎందులో ై ే; ెపప్ంబడున్ = ెపప్బడుతుం ో ; అ ియ = అ ే;
ాగవతంబు = ాగవతము; అ = అ ; పలుకుటన్ = పలుకుటను; ే ి = ే ి; ఈ = ఈ; పు ాణంబు =
పు ాణము; ర్ = ర్; మ = ొపప్; ాగవతంబు = ాగవతము; అనన్ = అనుటకు; ఒపుప్చు = త ి; ఉండున్
= ఉండును;
1‐36‐ .ీ

ర్మంతము = భకరము; ఐ = అ య్; ము = మునులలో; ష

ేర్ ఠ్ = ష
ేర్ ఠ్ ు ే ‐ ాయ్సు ేత; కృతంబు =
ర ంపబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ాగవతంబు = ాగవతము; సదభ్కిత్ = మం భకిత్; ోడన్ = ో; నన్ =
నుటను; కోరు ారల = కో ే ా ి; మల = రమ్ల ైన; తత్ ంబులన్ = మనసుస్లలో; ె ెచ్రన్ = ొందర ా;
ఈ ండు = వులలోనునన్ ఈశవ్రుడు; కుక్న్ = ొ రకును; కాక = అం ేకా ; ఇతర = ఇతర; ాసత్ ంర్ బులన్ =
ాసత్ మ
ర్ ులకు; ఈ ండు = ఈశవ్రుడు; కుక్ ే = ొ రుకు ా ా; మం ారల = మం ాళళ్; కున్ = కును;
రమ్తస్రులు = మాతత్ రయ్ం లే ాళళ్; కున్ = కును; కపట = మాయ నుం ; రుమ్కుత్లై = ి ింప బడడ్ ా ై;
ఐ = అ య్; కాంకష్ = కోరుట; ేయకయును = ేయకుండక; త ి = త ి (భకిత్కి); ఉండుటన్ =
ఉండటమును; మ తతత్ = మహతత్ ైన అంత ాయ్ యందు; బు ధ్ ిన్ = కుతూహలమున; పరఁగ = పర్వ త్ ల
ి ల్ గ;
ఆ ాయ్ మ్క = ఆ ాయ్ మ్కము; ఆ ి = దలైన; ాపతర్యంబున్ = మూడు రకాలైన ాపములను
{ ాపతర్యంబు ‐ (ఆ ాయ్ మ్క, ఆ ి ౌ క , ఆ ి ై క)}; అడఁ = అణ ;

1‐36.1‐ .ే

పరమారథ్ = కష్ము కక్; భూతము = రూపము; ఐ = అ య్; అ ిక = కిక్ ; సుఖదము =

సుఖపర్దము; ఐ = అ య్; సమసత్ ంబున్ = సరవ్మును; కాకయు = కాకుం ాను; అయుయ్న్ = అ య్కూ ా;
ఉండు = ఉం ే టటువంటి; వసుత్వు = వసుత్వు; ఎఱుఁగంగన్ = ె ికొనుటకు; తగు = లునన్ ి; ాగవతమున్
= ాగవతము; అందున్ = లో.

1‐37‐ఆ.

ేద = ేదము అను; కలప్వృకష్ = కలప్వృకష్ము నుం ి; గ తము = జా ిన ి; ఐ = అ య్; క= కబర్హమ్

/ లుక; ముఖ = ముఖమ అను / ముకుక్ త ి న; సు ాదర్వమున = అమృతము ో / మం రసము ో;
న ి = ం ిన ై / రు కల ి ై; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; ాగవత = భగవత మ ేరు గల; పు ాణ =
పు ాణము కక్ / పు ాణము అను; ఫల = ఫ తము కక్ / పండు కక్; రస = ావమును /
రసమును; ఆ ావ్దన = ఆ ావ్ ించు; పద న్ = ఉనన్త ైన ిథ్ / మా గ్ ా న్; కనుఁడు = కను ొనుడు /
చూడం ి; ర ిక = ర ికతవ్ / రు కక్; ావ = ావ వ ాలు / పర్ ేయ్కత; దులు = బా ా ె ిన ారు.

1‐38‐క.

పుణయ్ంబు = పుణయ్ రథ్ ము; ఐ = అ య్; ము = మునులలో; వలల్ భ = ేర్ ఠ్ ుల ే; గణయ్ంబు =

ష ొపప్ ి ా
గణింప బడున ి; ఐ = అ య్; కుసుమ = పు ాప్ల; ఫల = ఫలాలను; కాయ = సమూహముల వలన; ఉ థ్ త
= ఉదభ్ ం న; ాదు
గ్ ణయ్ము = మం గుణాలు క ిన ి; అ = అ య్; ౖె శ = ై శమను; ఆఖయ్ =
ేరుగల; అరణయ్ంబు = అరణయ్ము; ను ంపన్ = ొ గడుటకు; తగున్ = తగును; అరణయ్ంబుల = అరణాయ్ ల న్టి;
లోన్ = లోను.
1‐39‐వ.

మఱియును = ఇంకనూ; మధు ై ి = మధు య ే ాకష్సు శతుర్వు / షు

ణ్ వు; మం ిరంబునున్ =
మం ిరమును; ో లెన్ = ో ; మాధ = పూలగు ి ంద ెటల్ ు ోను / ల ీమ్ ోను; మనమ్థ = ెలగ ెటల్ ు ోను /
మనమ్థుడు ోను; ాతంబు = అందం ా ఉనన్ ి; ఐ = అ య్; బర్హమ్ = బర్హమ్; ేహంబునున్ = గృహమును;
ో లెన్ = ో ; ారద = ఏ ాకులఅరటి ెటట్ ు ోను / సరసవ్ ే ోను; ఆ వ్తంబు = కూడుకొనన్ ి; ఐ =
అ య్; లగళ = లకంఠు ైన వు ; స ా = స ా; కేతనంబునున్ = మండపమును; ో లెన్ = ో ; వహిన్
= తర్మూలం / అ ిన్ ేవుడు; వరుణ = ఉ ి ెటల్ ు / వరుణ ేవుడు; స రణ = మరువము /
ాయు ేవుడు; చందర్ = ెదద్ ఏలకి / చందుర్డు; రుదర్ = రు ార్కష్ / ఏకాదశరుదుర్లు; హైమవ = కరక ెటల్ ు /
ారవ్ ే ; కుబేర = నం ివృ ాలు / కుబేరుడు; వృషభ = అడఢ్ పర / వృషభ ాహనము; ాలవ = లొదుద్గ ెటల్ ు
/ ాలవము ; ాం ిలయ్ = మా డ
ే ు ెటల్ ు / ాం ిలయ్ము ; ా పత = ర్వ ల్ / వభకుత్లు; జటి పటల =
వ్ ెటల్ ు ోను / ము సమూహముల ోను; మం ితంబు = అలంక ింపబ ిన ి; ఐ = అ య్; బల ే ి =
ే ేందుర్ {బల ే ి ‐ బలుణిణ్ ే ంి న ాడు, ే ంే దుర్డు}; భవనంబునున్ = భవ ా న్; ో లెన్ = ో ;
ఐ ావత = ా ిజ ెటల్ ు / సవ్రగ్ ంలో ఐ ావతము; అమృత = ఉ ి ిక / అమృతము; రం ా = అరటి ెటల్ ు /
అపస్రసరంభ; గణిక = అడ లల్ లు ోను / ేవ ేశయ్లు ోను; అ ామంబు = మ ోజఞ్ము; ఐ = అ య్; ముర
= ముర; అసురు = అసురు ; లయంబునున్ = లయమును; ో లెన్ = ో ; ఉనమ్తత్ = ఉ ెమ్తత్ /
మ ిం న; ాకష్స = బలురకెక్స / ాకష్సుల; వంశ = ెదురు / సమూ లు; సంకులంబు = కలగల ిన ి; ఐ =
అ య్; ధనద = కుబేరు {ధనదుడు ‐ ధ ా కి అ ప
ి న
ై కుబేరుడు}; ఆ ారంబునున్ = ౌధము; ో లెన్
= ో ; శంఖ = శంఖాలు / నవ ధులలో శంఖము {నవ ధులు ‐ పదమ్ము, మ పదమ్ము, శంఖము,
మకరము, కచఛ్పము, ముకుందము, కుందము, లము, వరము}; పదమ్ = పదమ్పు ాప్లు / నవ ధులలో
పదమ్ము; కుంద = లల్ లు /నవ ధులలో కుందము; ముకుంద = ఎరర్ ామరలు ో / నవ ధులలో
ముకుందము ో; సుందరంబు = అంద ైన ి; ఐ = అ య్; రఘు = రఘువం ోదభ్వు ైన; ాము = ర్ ాము ;
యుదధ్ ంబునున్ = యదద్ మును; ో లెన్ = ో ; రంతర = అంతరములే ; శర = ెలల్ ు / బాణ; అనల ఖ =
శకర్పు ిప్ / అ ిన్జావ్లలు; బహుళంబు = తఱచు ాఉనన్ ి; ఐ = అ య్; పర ాము = పర ాము ;
భండనంబునున్ = యుదధ్ ము; ో లెన్ = ో ; అరుజ్ ో ేభ్దంబు = మ ద్ ి అంకు ాలు కల ి / కారత్ ాయ్రుజ్
సం రం కల ి; ఐ = అ య్; ానవ = ాకష్సుల; సం ార్మంబునున్ = యుదద్ మును; ో లెన్ = ో ; అ ిషట్ =
ేప ెటల్ ు / అ ి ట్ ాసురుడు; జంభ = మమ్ ెటల్ ు / జం ాసురుడు; కుంభ = దం ెటల్ ు / కుం ాసురుడు; శకిత్
= ( కక్) బలము ో; యుకత్ ంబు = కూ ిన ి; ఐ = అ య్; కౌరవ = కౌరవ ాండవుల; సంగరంబునున్ =
యుదద్ మును; ో లెన్ = ో ; ోర్ ణ = తుమమ్ ెటల్ ు / ోర్ ణుడు; అరుజ్న = మ ధ్ ి ెటల్ ు / అరుజ్నుడు; కాంచన =
సం ెంగ ెటల్ ు / బం ారు; సయ్ందన = మ్ ెటల్ ు / ర ాల; కదంబ = క ి ెటల్ ు / సమూహము; స ేతంబు =
క ియనన్ ి; ఐ = అ య్; కరుణ్ = కరుణ్ ; కలహంబునున్ = యుదధ్ మును; ో లెన్ = ో ; మహో నన్త =
ాలా ఎ త్ ైన / ాలా ఉనన్త ైన; శలయ్ = మంగ ెటల్ ు / శలుయ్ ; సహకారంబు = మా ి ెటల్ ు / కల ై
స యము కల ి; ఐ = అ య్; సముదర్ = ాగరము ద; ేతు = వం ెన; బంధనంబునున్ = కటుట్టను;
 ో లెన్ = ో ; నల = వటిట్ ేరు / నలుడ ే ానర రుడు; ల= ెటల్ ు / లుడ ే ానర రుడు; పనస =
పనస ెటల్ ు / పనసుడ ే ానర రుడు; ఆ ి = దలైన; అ ిర్ = ెటల్ ో / ( ానరుల ే) కొండల ో;
పర్ ీ ింతంబు = పర్కా సుత్నన్ ి; ఐ = అ య్; భరుగ్ = వు ; భజనంబునున్ = భజనము; ో లెన్ = ో ; ా ా
= ధరకాలైన / ధములైన; అ ోక = అ ోక ెటల్ ు / భ; లేఖా = పంకుత్లకొ ీద్ / ప ర్కల; ఫ తంబు =
వృ ాలునన్ ై / ఫ ా న్ ేచ్ ి; ఐ = అ య్; మరు = మనమ్థు ; కోదండంబునున్ = లుల్ను; ో లెన్ =
ో ; పు ాన్గ = సుర ొ నన్లు / పు ాన్గ పు ాప్ల; ముఖ = తు ెమ్దల ో / బాణాల ో; భూ ితంబు =
అలంక ింప బ ిన ి; ఐ = అ య్; నర ింహ = నర ింహు ; రూపంబునున్ = సవ్రూపమును; ో లెన్ = ో ;
కేసర = ొ నన్ ెటల్ ు / లు; కరజ = కానుగ ెటల్ ు / ోళుళ్; కాంతంబు = ో ెలుగుతునన్ ి; ఐ = అ య్; ాటయ్
= ాటయ్; రంగంబునున్ = రంగమును; ో లెన్ = ో ; నట = దుం ిగ ెటల్ ు / నటులు; నటీ = ొ ండ ెటల్ ు /
నటీమణులు; సు ిర = గువవ్గు క ెటల్ ు / ాదయ్ ే ాలు; అ వ్తంబు = ోకలగ ియునన్ ి; ఐ = అ య్;
ైలజా = ారవ్ ే ; టలంబునున్ = నుదురును; ో లెన్ = ో ; చందన = చందనవృ ాలు /
మం గంథము; కరూప్ర లకా = క ొటు
ల్ బొ టుట్గ ెటల్ ు ో / కరూప్ర లకము ో; అలంకృతంబు =
అలంక ింపబ ిన ి; ఐ = అ య్; వ ష్ాగమంబునున్ = ాన ావటమును / ా ాకాలము; ో లెన్ = ో ;
ఇందర్బాణాసన = మరువం నలల్ ో ింట ే ిస ెటల్ ు / ఇందర్ధనసుస్; ేఘ = తుంగము ెత్ లు / ేఘాలు; కరక
= ా మమ్ ెటల్ ు / వడగళు
ల్ ; కమ యంబు = ో చూడచకక్ ;ి ఐ = అ య్; గమంబునున్ = ేదమును;
ో లెన్ = ో ; ాయ ర్ = చండర్ ెటల్ ు ో / ాయ ర్ మంతర్ం ో; ా తంబు = మం పంకుత్లు కల ి /
పర్కా సుత్నన్ ి; ఐ = అ య్; మ = మ ; కావయ్ంబునున్ = కావయ్మును; ో లెన్ = ో ; సరల =
ెలల్ ెగడ ెటల్ ు / సరళతవ్ము; మృదుల ా = కోమల ైన గలు ో / ౌకుమారయ్ములు; క తంబు =
కల ియనన్ ి / ఎఱుగబ ిన ి; ఐ = అ య్; న ా లయంబునున్ = న ా లయమును; ో లెన్ = ో ;
సుపరణ్ = సుందర ైన ఆకులు ో / గరుతమ్ంతుడు ో; రు రంబు = ఒ ిప్ యునన్ ి; ఐ = అ య్; అమ ావ =
అమ ావ ; పురంబునున్ = పురమును; ో లెన్ = ో ; సుమనస్ = మం పు ాప్ల ో / ేవతల ో
{సుమనుస్ ‐ మం మనసునన్ ారు, వ
ే తలు}; ల తంబు = అంద ైన ి; ఐ = అ య్; కైటభ = కైటభు ;
ఉ ో య్గంబునున్ = కొలువును; ో లెన్ = ో ; మధు = పూ ే ె ో / మధుడ ే ాకష్స రు ో; మా తంబు =
మ న్ంప ద ిన ి; ఐ = అ య్; పురు ో తత్ మ ేవనంబును = హ ి ేవను; ో లెన్ = ో ; అమృత = యయ్ /
కష్మును; ఫలదంబు = పండుల్కల ి / పర్ ా ిం ే ి; ఐ = అ య్; ధనంజయ = అరుజ్ను ; స కంబునుం =
యుదద్ మును; ో లెన్ = ో ; అభర్ంకష = ఆకాశమం ా కర్ మ్న / ఆకాశం ం ా కర్ మ్న; ప ాగంబు =
పు ొ ప్ ికల ి / ధూ కల ి; ఐ = అ య్; ైకుంఠ = ైకుంఠ; పురంబునున్ = పురమును; ో లెన్ = ో ; హ ి
= ింహము / షు
ణ్ మూ త్ ి; ఖడగ్ = ఖడగ్ మృగము / (నందకము) ఖడగ్ ము {నందకము ‐ షు
ణ్ మూ త్ ి ఖడగ్ ము
ేరు}; పుండ ీక = బెబుబ్లుల / పండ ీకుడు ో; ల ితంబు = కీర్డలుకల ి / పర్కా సుత్నన్ ి; ఐ = అ య్;
నంద = నందు ; షంబునున్ = మందను; ో లెన్ = ో ; కృషణ్ ార = నలల్ ంకలు ో / కృషు
ణ్
శకిత్ ామరథ్ ముల వలన; సుందరంబు = చకక్ ి; ఐ = అ య్; లంకా = లంకా; నగరంబునున్ = నగరమును;
ో లెన్ = ో ; ామ = ెదద్దు ిప్ / ాము ; మహి ీ = దునన్ ో తు / ారయ్ ; వంచక = నకక్ /
వం ం న ా ైన ావణాసురు ; సమం తంబు = క ిన ి; ఐ = అ య్; సు ర్వ
ీ = సు ర్వ
ీ ు ; ైనయ్ంబునున్ =
ైనయ్మును; ో లెన్ = ో ; గజ = ఏనుగులు / ానర రుడు గ డు; గవయ = కురుఁబో తులు /
ానర రుడు గవయడు; శరభ = శరభమృగము / ానర రుడు శరభుడు; ో తంబు = పర్కాశ ైన ి; ఐ =
అ య్; ా ాయణ = షు
ణ్ ; థ్ ానంబునున్ = లోకమును; ో లెన్ = ో ; లకంఠ = ెమళుళ్ / లకంఠు ైన
వుడు; హంస = హంసలు / పరహంసలు; కౌ క = గుడల్ గూబలు / కౌ కమహ ష్ి; భర ావ్జ = ఏంటిత
ర్ లు /
భర ావ్జమహ ష్;ి త్ ి = తువులు / త్ ిమహ ష్ి; ాసురంబు = ల ో పర్కా ంచుచునన్ ి; ఐ = అ య్;
మ ారతంబునున్ = మ ారతమును; ో లెన్ = ో ; ఏకచకర్ = ముఖయ్ ైన చకర్ ాకపకులు /
ఏకచకర్పురము; బక = కొంగ / బకాసురుడు { ారత్ ాషట్ ర్ ‐ కాళుళ్ ముకక్ ఎఱఱ్ ాను గ ా శ ీరం ల
ె ల్ ా నుం ే
హంసలు}; కంక = ాబందులు / కంకుభటుట్గ ిలవబడడ్ ధరమ్ ా ; ారత్ ాషట్ ర్ = హంసలు / ధృ ాషుట్ర్
కొడుకులైన కౌరవులు; శకు = శకు ప లు / శకు ; నకుల = ముం ిసలు / నకులుడు; సం ార =
సం ారము ో; స మ్ తంబు = క సునన్ ి; ఐ = అ య్; సూరయ్ = సూరుయ్ ; రథంబును = రథమును; ో లెన్
= ో ; ఉరుతర = మం / ేలుజా ; పర్ ాహంబు = జలపర్ ా లుకల ి / గుఱఱ్ ములుకల ి; ఐ = అ య్;
జలదకాల = ా ాకాలపు; సం ాయ్ = సం ాయ్; ముహూరత్ ంబునున్ = సమయమును; ో లెన్ = ో ; బహు తత
= కిక్ / కిక్ ాల ైన; జా ౌమనసయ్ంబు = జా పూలు కల ి / జా య ా ాలు కల ి; ఐ =
అ య్; ఒపుప్ = ఒ ిప్యునన్ ైనటిట్; ై శ = ై శము అను ేరు కల; అరణయ్ంబు = అరణయ్ము; అను =
అను; ర్ = ోభనకర ైన; షు
ణ్ = షు
ణ్ ేవు ; ేతంర్ బున్ = ేతమ
ర్ ు; అందున్ = లో; ౌనక = ౌనకుడు; ఆ ి
= దలెన
ౖ ; మ = ొపప్; మునులు = మునులు; సవ్రగ్ = సవ్రగ్ ; లోక = లోక; ీయమానుండు =
వందుయ్ండు; అగు = అ న; హ ిన్ = ర్హ ి ; ేరు = ేరుట; కొఱకున్ = కోసము; సహసర్ = ే ; వరష్ంబులు
= సంవతస్రములు; అను ఠ్ ాన = రవ్హించవల ిన; కాలంబు ా = కాలము ా; కల = ఉనన్టువంటి; సతర్ =
సతర్; సం ఞ్ కంబైన = అను ేరు గల; యాగంబు = యాగము; ేయుచున్ = ేయుచు; ఉం ి ి = ఉ ాన్రు;
అందున్ = ఆ యాగ కాలములో; ఒకక్ = ఒక; ాడు = ినమున; ారలు = ారు; ేపకడ = ెలల్ ార ా ే;
తయ్ = తయ్ము ేయు; ై త్ క = త్ కముగ ేయబడు; హో మంబులు = హో మములు; ఆచ ిం =
రవ్హిం ; సతక్ృతుండు = సతక్ ింప బడడ్ ాడు; ఐ = అ య్; సుఖ = సుఖ ైన; ఆ ీనుండు = ఆసన
మలంక ి న ాడు; ఐ = అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; సూతున్ = సూత మహ ష్ి ; చూ = చూ న ారలై.

1‐40‐క.

ఆ = ఆ; ాపసులు = ఋషులు; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ; అ ి=అ ి; తున్ = షట్ ైన గల ా ;
జాఞ్న = జాఞ్న మయము ా; ఫణిత = ెపప్బ ిన; ఖిల = అ న్; పు ాణ = పు ాణాలను; ార్తున్ =
ార్ ిన ా ; నుత = త్ ో ర్ తర్ము ేయబ ిన; హ ి = షు
ణ్ ; గుణ = గుణముల; సంఘాతున్ = సమూ లునన్
ా ; సూతున్ = సూతు ; ాంత = కిక్ ; కరుణ = దయ ో; ఉ ేతున్ = కూ ిన ా .

1‐41‐మ.
సమతన్ = సమబు ధ్ ి ో; ొ ల్ = ఇంతకు ముందు; పు ాణ = పు ాణముల; పంకుత్లు = సమూ లు; ఇ స
= ఇ ాల; ేర్ ులున్ = సమూ లను; ధరమ్ ాసత్ మ
ణ ర్ ులున్ = ధరమ్ ాసత్ మ
ర్ ులను; వ = వు;
ఉపనయ్ ింపుదువు = వ ిం ెపుప్దువు; ేద ాయ్స = ేద ాయ్సుడు; ముఖుయ్ల్ = దలైన
ముఖయ్ ైన ారు; మునుల్ = మునులు; సుమతుల్ = మం మనసు గల ారు; సూ న = చూ న ; ఎ న్
= ఎనున్ ాన్ ; అ న్యును = అ న్; ోఁచున్ = దరశ్నమగును; = కక్; మ ిన్ = మనసుకు; తత్
= ా ి కక్; పర్ ాదమునన్ = అనుగర్హము; ే ి = వలన; ఎఱుంగ ేరత్ ువు = గర్హించగలవు; సమసత్ ంబున్ =
సమసత్ మును; బుధ = జాఞ్న; ఇందర్ = ష
ేర్ ట్ ులలో; ఉతత్ మ = ఉతత్ ము ా.

1‐42‐క.

గురువులు = గురువులు; ిర్య = ిర్య ైన; షుయ్ల = షుయ్ల; కున్ = కు; పరమ = ఉతక్ృషట్ ైన;
రహసయ్ములు = రహసయ్ జాఞ్నములను; ె యన్ = ె యునటు
ల్ ; పలుకుదురు = వ ి త్ ారు; అచల =
ాంచలయ్ము లే ి; ిథ్ ర = థ్ ర
ి తవ్ము క ిం ే ి; కలాయ్ణంబు = అతయ్ంత భకర ైన ి; ఎయయ్ ి = ఏ ో ;
పురుషుల = మానవుల; కును = కు; శచ్ ం = శచ్ ం ; బో ింపు = ో ింపుము (మాకు); తగన్ =
త ినటు
ల్ ా.

1‐43‐క.

మ ాన్ఁడవు = బర్ కి ; ర = ాలా; కాలము = కాలము; క ాన్ఁడవు = ద ిశ్ం ; ెకుక్లైన =

అ ేక ైన; గర్ంథ = గర్ంథముల; అరథ్ ంబుల్ = ారములను; ాన్ఁడవు = ాన్వు; నఁద ిన = నద ిన ;
ఉ ాన్ఁడవు = ఉ ాన్వు; ెదద్లొదద్ న్ = ెదద్ల దగగ్ ర; ఉతత్ మ = మం ; ో ిఠ్ న్ = సభలలో.

1‐44‐చ.

అలసులు = ోమ ి ో తులు; మంద = మంద ిం న; బు ద్ ి = బు ద్ ి; యుతులు = క ిన ారు; అలప్తర =

ాలా తకుక్వ {అలప్ ‐ అలప్తర ‐ అలప్తమ}; ఆయువులు = ఆయుషు
ష్ కల ారు; ఉగర్ = భయంకర ైన; ోగ
= ోగముల ో; సంక తులు = కూ ిన ఉనన్ ారు; మంద = మంద ిం న; ాగుయ్లు = ాగయ్ము కల ారు;
సుకరమ్ములు = మం పనులు; ఎ వ్యున్ = ఏ యును; ేయఁజాలరు = ేయలేరు; ఈ = ఈ;
క యుగమందు = క యుగము; అందున్ = లో; మానవులు = మనుషులు; కావునన్ = అందువలన; ఎయయ్ ి
= ఏ ై ే; సరవ్ = అ న్; ౌఖయ్ము = సుఖములను కలుగజేయున ి; ఐ = అ య్; అలవడున్ = ి ధ్ ంి చు ో;
ఏ టన్ = ే వలన; ొ డమున్ = కలుగుతుం ో ; ఆతమ్కు = ఆతమ్కు; ాం = ాం ; ము = మునులలో;
ఇం ార్ = ష
ేర్ ట్ ు ా; ెపప్ ే = ెపుప్ము.

1‐45‐ .ీ

ఎవవ్ = ఎవ ; అవ ారము = జనమ్, అవత ించుట వలన; ఎలల్ = అ న్; భూతముల = వుల; కున్ = కు;
సుఖమును = సుఖమును; వృ ిధ్ యు = అభుయ్దయము; ొ ి ిన్ = కర్మముగ; ేయున్ = కలుగు ో; ఎవవ్ =
ఎవ ; భ= భకర ైన; ామము = ేరు; ఏ ొ ర్ దుద్న్ = ఎలల్ పుప్డును; నుడువంగ = ఉచచ్ ింప ా; సం ార
= సం ారము కక్; బంధంబు = బంధములు; సమ ి = ాశనము; ో వున్ = అగు ో; ఎవవ్ = ఎవ ;
చ ితంబున్ = నడవ ి ; హృదయంబున్ = హృదయంలో; ేరప్ంగ = ెటట్ ుకొంటే; భయము = భయము; ఒం ి
= ొ ం ి; మృతుయ్వు = మృతుయ్వు; పరువున్ = పరుగును; ెటట్ ున్ = ెటట్ ు ో; ఎవవ్ = ఎవ ; పద =
ాదముల వదద్ పుటిట్న; న ిన్ = న ి లో (గం ాన ి); ఏ ాఱు = అ శ ం న; జలములన్ = టి ;
ే ంపన్ = ే ంచ ా; ైరమ్లయ్ = రమ్లతవ్ము; ి ధ్ ి = సమకూరుట; కలుగున్ = కలుగుతుం ో ; తపసులు =
ాపసులు; ఎ ావ్ = ఎవ ;

1‐45.1‐ .ే

ాదంబున్ = ాదమును; త ి = భకిత్ ో తగులుకొ ; ాం = పర్ ాంతతకు; ెరువున్ = మారగ్ మును; కాం ి
= ద ిశ్ం ో; వసు ేవ = వసు ేవుడు; ేవకులు = ేవకీ ే లు; కున్ = కు; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; ఉద ం ెన్ =
జ మ్ం ా ో ; తత్ = ఆ; కథలు = కథలు; ఎలల్ = అ న్; నఁగన్ = నవలెన ; ఇచచ్ = కో ిక; పుటెట్డున్ =
పుటిట్న ి; ఎఱిఁ ింపుము = ె య ెపుప్ము; ఇదధ్ = పర్శసత్ ైన; చ ిత = నడవ ిక కల ా ా.

1‐46‐క. భూషణములు = అలంకారములు; ాణి = సరసవ్ / ాకుక్; కిన్ = కి; అఘ = ాపములను;

ోషణములు = ఇంకునటు
ల్ ేయున ; మృతుయ్ = మృతుయ్వు కక్; తత్ = మనసునకు; షణములు =
భయం క ిం ే ; హృత్ = హృదయమునకు; ోషణములు = తు ట్ ి క ిం ే ; కలాయ్ణ ేషణములు =
భకర ైన; ేషణములు = షట్ తలను ఇచుచ్న ; హ ి = హ ి కక్; గుణ = గుణముల ో; ఉప త =
కూ ిన; ాషణముల్ = పలుకులు.

1‐47‐క.

క = క కాలములో ; ోష = ో షములను; ారకము = ా ించున ి; ఐ = అ య్; అలఘు =

తకుక్వ ా (ఏ ధం ాను) / ొపప్; య ల్ = కీ త్ ి గల ారు; ొ గడునటిట్ = త్ ో తర్ము ేయునటిట్; హ ి =
హ ి కక్; కథనమున్ = కథలు; రమ్ల = రమ్ల ైన; గ న్ = గ ; కో ెడు = కోరుకొ ే; పురుషుఁడు =
మ ి; ెలయఁగన్ = పర్సనన్ ై ే; ఎ ావ్ఁడున్ = ఎవడు మాతర్ం; త ి = కుతూహలము ో; నఁడు = నడు;
మ = ొపప్; ఆ ామ్ = ఆతమ్కల ా ా / సూ ా.

1‐48‐ఆ.

అనఘ = ాపము లే ా ా; ను = నుము; రస ఞ్ లు = రస జాఞ్నము కల ారు; ఐ = అ య్; ను = ే;

ా ి = ా ి; కి = కి; మాటమాటకు = మాటమాటకు; అ ిక = కిక్ ; మధురము = య ి; ఐన =
అ న ి; అటిట్ = అగు; కృషు
ణ్ = కృషు
ణ్ గూ ిచ్న; కథనము = షయములు; ఆకరణ్నము = నుట; ేయన్ =
ేయాల ; తలఁపు = కో ిక; కలదు = కలదు; మాకున్ = మాక ే; త = తృ ిత్ (ఎంత ాన్); లేదు =
రదు.
1‐49‐మ.

వర = ేర్ ఠ్
ష ైన; ో ంద = కృషు
ణ్ { ో ంద ‐ ోవులకు ఒడయుడు}; క ా = కథలు అను; సు ారస =
అమృతపు; మ వరష్ = ొపప్ వరష్ము కక్; ఉరు ా ా = ెదద్ ా ా ాతపు; పరంపరలన్ = ెరలు వలన;
కాక = కాకుం ా; బు ేందర్ = జాఞ్న ష
ేర్ ఠ్ ులలో; చందర్ = చందుర్ వంటి ా ా; ఇతర = ఇతర ైన; ఉ ాయ =
ఉ ాయాల ి; అనురకిత్న్ = అను ాగం వలన; పర్ సత్ ర = కిక్ సత్ ిం న; దు ద్ ాంత = అణచుటకు
లుకా ; దురంత = అంతము ేయుటకు లుకా ; దుసస్హ = సహించుటకు ాధయ్ముకా ; జనుస్ =
జనమ్ముల యందు; సం ా త = సంభ ంచుచునన్; అ ేక = అ ేక ైన; దుసత్ ర = ాట ా ; గం ర = లో ైన;
క ోర = క ిన ైన; కలమ్ష = ాపములు అను; కనత్ = మండుచునన్; ా ానలంబు = కారు చుచ్; ఆఱు ే =
చలాల్రుతుం ా.

1‐50‐ .ీ

హ ి=హ ి కక్; ామ = ేరు; కథన = ఉచచ్ ించుట ే; ా ానల = కారు చుచ్; జావ్ల ేన్ = మంటల ేత;
కాల ే = కా ో ా; ర = ర ైన; అఘ = ాపములను; కాననములు = అడవులు; ైకుంఠ =
ైకుంఠలోక { క
ై ుంఠుడు ‐ ైకుంఠమున ఉండు ాడు}; దరశ్న = దరశ్నమ ే; ాయు = ాలుల; సంఘంబు =
సమూహము; ేన్ = ేత; ొలఁగ ే = ొల ి ో ా; భవ = సం ార; దుఃఖ = దుఃఖములు అను; ోయదములు
= ేఘములు; కమల ాభ = షు
ణ్ వు ి {కమల ాభ ‐ పదమ్ము ా యందు కల ా }; ాయ్న = ాయ్నము
అను; కం ీరవంబు = ింహము; ేన్ = ేత; కూల ే = కూ ో ా; సం ాప = ిగుళుళ్ అను; కుంజరములు =
ఏనుగులు; ా ాయణ = హ ి ; సమ్రణ = సమ్ ించుట అను; పర్ ాకర = సూరయ్; ీ ిత్ న్ = కాంతుల ేత; ఱ ే=
ి ో ా; షడవ్రగ్ = అ ిషడవ్రగ్ ములు అను {అ ష
ి డవ్రగ్ ములు ‐ కామ, కోర్ధ, లోభ, మద, మాతస్రయ్,
హములు.}; ర= కటుల; తతులు = సమూ లు;

1‐50.1‐ఆ.

న న = ప ామ్ల వంటి; నయన = కళుళ్ కల ాడు / భగవంతు ై; భకిత్ = భకిత్య ే; ావ = ెపప్; ేన్ = ో;
కాక = కాకుం ా; సం ార = సం ారమ ే; జల ి = ాగరము; ాఁటి = ాటి; చనఁగ = ెళళ్టకు; ాదు = లు
లేదు; ేయు = ే షయములు; ఏల = ఎందుకు; మాకు = మాకు; షు
ణ్ = హ ి; పర్ ావంబున్ = శకిత్ ;
ెలుపవయయ్ = ెలుపుము; సూత = సూ ా; ీ = జాఞ్నము; స ేత = క ి ఉనన్ ా ా.

1‐51‐వ.

మఱియు = ఇంకనూ; కపట = మాయవలన; మానవుండును = మానవ రూపం ధ ిం న ాడు; గూఢుండును

= ా ియునన్ ాడు; ఐన = అ నటువంటి; మాధవుండు = ల ీమ్ ే భరత్ ; ామ = బల ాము ో;
సహితుండు = కూ ిన ాడు; ఐ = అ య్; అ =అ త ైన ; మానుషంబులు = మానవులు ేయుటకు; ఐన
=అ నటిట్; ప ాకర్మంబులు = ాహసములు; ే ెన్ = ే ెను; అట = అట; ా = ాటి ; వ ింపుము =
 వరము ా ెపుప్ము; క యుగంబు = క యుగము; ాఁగలద = ాబో వుచునన్ద ; ైషణ్వ = షు
ణ్ వునకు
సంభం ిం న; ేతంర్ బున = ిదధ్సథ్లమున / ై ారణయ్మున; ీరఘ్ = ెదద్ ైన; సతర్ = సతర్యను ేరుగల
యాగము; తత్ ంబున = కారణము ా; హ ి = షు
ణ్ ; కథలు = కథలు; నన్ = నుటకు; ఎడ =
అవకాశము; క ి = క ినందు వలన; = ఉంటి ; ైవ = ైవము; గంబున =
క ివచుచ్ట ేత.

1‐52‐క.

జల ా న్ = సముదర్ము; ాఁటన్ = ాటుటను; కో ె ి = కో ే; కలము = ఓడలో ; జనుల్ = జనము;

కరణ్ ారున్ = చుకాక్ పటిట్ న ి ే ా {కరణ్ ారుడు ‐ పడవ నడుపు ాడు ‐ త ింప సమరుథ్డు}; కాం న =
చూ నటు
ల్ ; భం ిన్ = వలె; క = క కాలపు; ోష = ాపము; హరణ = ాశనము ే ే; ాం ా = కో ిక ో;
క తులము = కూ ిన ారము; అగు = ఐనటువంటి; ేము = ేము; నున్న్ = నున్ { నున్ ‐
క ోష ారకసమరుథ్ ైన ా }; కంటి = కను ొన గ ి ; సూ ా = సూ ా.

1‐53‐క.

ారుతర = అ మ ోహర ైన { ారు ‐ ారుతర ‐ ారుతమ}; ధరమ్ = ధరమ్ముల; ా = సమూహము; కిన్
= నకు; ారకుఁడు = భ ించు ాడు; అగు = అ నటువంటి; కృషు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ డు; ఆతమ్ = తన; పదమునకు
= లోకమునకు; ఏఁగన్ = ెళళ్ ా; ారకుఁడు = భరత్ ; లేక = లేక ో వుట ే; ఎవవ్ న్ = ఎవ ; ేరును =
ేరును; ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; బలుపు = పు ట్ ి ; ె ి = కోలోప్ ; ము = ము అ న; ా ా = పర్భు ా.

1‐54‐వ.

అ = అ ప కి; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; మహ య = కిక్ ొపప్; గుణ = గుణవంతులలో; గ ిషఠ్ ులు =
ేర్ ఠ్ ులు; అ
ష న = అ నటువంటి; ౌనక = ౌనకుడు; ఆ ి = దలగు; ము = మునులలో; ష
ేర్ ఠ్ ులు =
ేర్ ఠ్
ష ైన ారు; అ ి ిన = అడుగ ా; ోమహరష్ణ = ోమహరష్ణు ; పుతు
త్ ర్ ండు = పుతుర్డు; అ = అ య్;
ఉగర్శవ
ర్ సుండు = ఉగర్శవ
ర్ సుడు; అను = అ ే; ేరన్ = ేరు ో; ఒ ిప్ = పర్ ిదధ్ ు ైనటిట్యు; ఖిల = సమసత్ ;
పు ాణ = పు ాణములను; ాయ్ఖాయ్న = ాయ్ఖాయ్నము ేయు; ైఖ ీ = మం ేరుప్; స ేతుండు =
క ిన ాడు; ఐన = అ నటువంటి; సూతుండు = సూతుడు.

1‐55‐మ.

సముఁడు = సరవ్ సమతవ్ము ి ిధ్ ం న ాడు; ఐ = అ య్; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; ముకత్ = చనము ెం ిన;
కరమ్ = కరమ్ల; చయుఁడు = సమూహము గల ాడు; ఐ = అ య్; స ాన్ ి = స ాయ్ ి; ఐ = అ య్; ఒంటిన్ =
ఒంట ి ా; ోవ = ెళళ్ ా; మ = కిక్ ; న్ = భయము ో; ఒహో = ఓహో ; కుమార = కుమా ా;
అనుచున్ = అనుచు; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; రంగన్ = ిలువ ా; వృకష్ములున్ = ెటల్ ు ైతము;
తనమ్యతన్ = తనమ్యతవ్ం ో; పర్ ధవ్నులు = పర్ ధవ్నులను; సకక్న్ = చకక్ ా; ే ెన్ = ే ిన ; మునున్
= పూరవ్ము; అటిట్ = అటువంటి; భూతమయున్ = సరవ్భూతమయు కి; ర్ కెక్ద = నమసక్ ిం ెద;
బాద ాయణిన్ = కు ; తపస్ = తపసుస్ ేత; ధనయ్ = ధనయ్ ైన ా ిలో; అగర్ణిన్ = అగర్గణుయ్ ; ీమణిన్ =
జాఞ్నమును మణి ా ధ ిం న ా .

1‐56‐ .ీ

కారయ్ = కారయ్ముల కక్; వరగ్ ంబునున్ = సమూహమునూ; కారణ = కారణముల; సంఘంబున్ =

సమూహమునూ; అ ిక ిం = అ తముగ; చ ించు = వ త్ ంి చునటిట్; ఆతమ్తతత్ ము = ఆతమ్తతత్ ము;
అ ాయ్తమ్ము = అ ాయ్తమ్ము; అనఁబడున్ = అనబడుతుం ి; అటిట్ = అటువంటి; అ ాయ్తమ్మున్ =
అ ాయ్తమ్మును; ె యన్ = ె యునటు
ల్ ; ేయఁగజాలు = ేయగ ినటిట్; ీపము = ీపము; అగుచు =
అవుతూ; సకల = సమసత్ ; ేదములకు = ేదములకు; ా ాంశము = ా ాంశము; ఐ = అ య్; ఏకము =
పర్ ేయ్క ైన ి / అననయ్ ైన ి; ఐ = అ య్; అ ా ారణము = అ ా ారణము; అగు = అ నటువంటి; పర్ ావ =
పర్ ావము ో; ాజకంబు = పర్కా ంచున ి; ఐన = అ నటిట్; పు ాణ = పు ాణములలో ; మరమ్ంబును =
మూలసూతర్మును; ాఢ = దటట్ ైన; సం ార = సం ారమ ే; అంధకార = కటి; పట = ొ రలు;

1‐56.1‐ .ే

ాఁటన్ = త ిం ాల ; కో ె ి = కోరుకొను; ా ి= ా ి; కిన్ = కి; దయ = దయ; త రప్న్ = గు ించ ా; ఏ =

ఏ; తపస్ = తపసుస్ అను; ి= ి కల ాడు; వ ిం ెన్ = వరం ె ో; ఏరప్డంగన్ = అరథ్మ ేయ్టటు
ల్ ; అటిట్
= అటిట్; క = కుడ ే; ామ = ేరు; ేయు = ధ ిం న; మ = ొపప్; ఆతమ్ = ఆతమ్కల ా ి ేత;
ేయున్ = కీ త్ ంి పబదగు ా ; మల = రమ్ల ైన; జాఞ్న = జాఞ్నముగల; రమణీయు = మ ో రు ;
ేడక్న్ = ేడుక ో; కొలుతున్ = పూ ం ెదను.

1‐57‐క.

ా ాయణున = ా ాయణున; కున్ = కు; నరున = నరున; కున్ = కు; ార = సరసవ్ ే ; కి = కి;
ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; ాయ్సు = ాయ్సు ; పదముల = ాదముల; కున్ = కు; నమ ాక్రము =
నమ ాక్రము; ే ి = ే ి; వ ంతున్ = ె ెప్దను; ఉ ార = పర్కా ం ే; గర్ంథంబు = గర్ంథము; ద త =
ఖం ింపబ ిన; తను = జనమ్; బంధంబున్ = బంధములు కల ి.

1‐58‐వ.

అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధం ా; ేవ ా = ేవతలకు; గురు = గురువులకు; నమ ాక్రంబున్ =
నమ ాక్రములు; ే ి= ే ి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను; ము = మునులలో; ఇందుర్లా ా =
ేర్ ట్ ులా ా; ననున్ = ననున్;
ష రు = రు; ఖిల = అ న్; లోక = లోకములకు; మంగళంబు = భకరము;
ఐన = అ నటిట్; పర్ జనంబు = పర్ జనము; అ ి ి ి = అ ి ారు; ఏ టన్ = ే వలన; కృషణ్ = కృషు
ణ్
గూ ిచ్; సంపర్శన్ంబు = మరశ్నము; ేయంబడున్ = ేయబడుతుం ో ; ఏ = ఏ; ధంబునన్ = ధము వలన;
ఆతమ్ = ఆతమ్; పర్సనన్ంబు = సంతుషట్ ము; అగున్ = అగును; ివ్ఘన్యు = రుగులే ి; హ్త
ే ుకయున్ =
కారణములే ి; ఐ = అ య్; హ ి = హ ియందు; భకిత్ = భకిత్; ఏ = ఏ; రూపంబునన్ = ధము వలన;
కలుగున్ = కలుగుతుం ో ; అ ి = అ ి; పురుషుల = మానవుల; కున్ = కు; పరమధరమ్ంబు = పరమ ధరమ్ము;
అగు = అగు; ాసు ేవు = భగవంతు ; అందున్ = గు ిం ; పర్ ింపఁబ ిన = నడప బ ిన; భకిత్ = భకిత్;
గంబు = గము; ై ాగయ్ = ై ాగయ్మును; జాఞ్నంబులన్ = జాఞ్నములను; పుటిట్ంచు = క ించును;
ా ాయణ = భగవంతు ; కథల = కథల; వలనన్ = వలన; ఎ ేయ్ = ఏఏ; ధరమ్ంబులు = ధరమ్ములు;
తగులువడవు = పటుట్ బడ ో; అ = అ ; రరథ్ కంబులు = పర్ జనము లే ; అపవరగ్ = కష్ము;
పరయ్ంతంబు = వరకు; అ న= ాయ్ ిం న; పరధరమ్ంబున్ = పరధరమ్మున; కున్ = కు; దృషట్ = చూడబడు;
ర్ త = నబడు; పర్పంచ = ార్పం క; అరథ్ ంబు = షయములు; ఫలంబు = పర్ జనము; కాదు = కాదు;
ధరమ్ంబున్ = ధరమ్ము; అందున్ = లో; అవయ్ ా ి = అ కర్ ంచ ి {అవయ్ ా ి ‐ (అ ి తపప్)
మ ి క ా యందు చ ంి చ }
ి ; ఐన = అ న; అరథ్ంబు = షయము; కున్ = కు; కామంబు = కామము;
ఫలంబు = పర్ జనము; కాదు = కాదు; షయ = ఇం య
ిర్ ారథ్ ములను; ోగంబు = అనుభ ంచుట; ఐన =
అ నటిట్; కామంబు = కామము; కున్ = కు; ఇం ిర్య = ఇం ిర్యములకు; ీర్ = ిర్యము కలుగ జేయుట;
ఫలంబు = పర్ జనము; కాదు = కాదు; ఎంత = ఎంత; తడవు = కాలము; ంచున్ = ంచు ో; అం య
= అంత వరకు మాతర్ ే; కామంబు = కామము; కున్ = కు; ఫలంబు = పర్ జనము; తతత్ = సృ ట్ ల
ి ో
సతయ్మును, పరబర్హమ్ను; జాఞ్స = ె ికొను కో ిక; కల = ఉనన్టువంటి; వుడు = మానవుడు; కున్ = కు;
కరమ్ంబుల = కరమ్ల; ేతన్ = ేత; ఎయయ్ ి = ఏద ే; సుపర్ ిదధ్ంబు = సుపర్ ిదధ్ ; అ ియున్ = అ ి
కూ ా; అరథ్ంబు = పర్ జనము; కాదు = కాదు; తతత్ = తతత్ ; జాఞ్స = జాఞ్స; అనున ి = అనున ి; ధరమ్ =
ధరమ్మును; జాఞ్స = ె ికొను కో ిక; అగుటన్ = అగుట ేత; కొందఱు = కొందఱు; ధరమ్ంబె = ధరమ్ ే;
తతత్ ంబు = తతత్ ము; అ = అ ; పలుకుదురు = అందురు; తతత్ దులు = తతత్ ము ె ిన ారు; జాఞ్నంబు
= జాఞ్నము; అను = అను; ేరన్ = ేరు ో; అదవ్యంబు = అ ితపప్ మ ింకొకటి లే ి; అ న=అ నటిట్;
అ ి = అ ి; తతత్ ము = తతత్ ము; అ = అ ; ఎఱుంగుదురు = ె యుదురు; ఆ = ఆ కక్; తతత్ ంబు =
తతత్ ము; ఔప షదుల = ఉప షతు
త్ లను అనుస ించు ా ి; ేతన్ = ేత; బర్హమ్ము = బర్హమ్ము; అ యు =
అ ; హైరణయ్గరుభ్ల = హిరణయ్గరుభ్ వ ించు ా ి {హిరణయ్గరుభ్డు ‐ బం ారు గుర్డుడ్ నందు పుటిట్న చతురుమ్ఖ
బర్హమ్}; ేతన్ = ేత; పరమాతమ్ = పరమాతమ్; అ యు = అ ; ాతవ్తుల = ాగవత మతము
నవలం ం న ా ;ి ేతన్ = ేత; భగవంతుండు = భగవంతుండు; అ యును = అ ; పలుకంబడు = ెలుప
బడుచునన్ ి; ే ాంత = ే ాంతమును; శర్వణంబున = నుట వలన; గర్హింపంబ ి = ె ికొ ; జాఞ్న =
జాఞ్నము; ై ాగయ్ంబుల = ై ాగయ్ముల; ోడన్ = ో; కూ ిన = క ియునన్; భకిత్ = భకిత్; ేతన్ = ేత;
తతప్రులు = ా యందు షట్ గల ారు; ఐన = ఐన; ెదద్లు = మ తుమ్లు; ేతర్ ఞ్ ండు = శ ీరమును
ధ ిం న వుడు; ఐన = అ న; ఆతమ్ = ాతమ్; అందున్ = లో; పరమాతమ్న్ = పరమాతమ్ను; ొ డగందురు
= ద ిశ్ం ెదరు; ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; కున్ = కు; భకిత్ = భకిత్; ఫలంబు = పర్ జనము; పురుషులు =
మానవులు; వరణ్ = ధ వరణ్ముల {చతురవ్రణ్ ములు ‐ బార్హమ్ణ, కష్ య
ర్ , శ
ై య్, దర్.}; ఆశర్మ = ధ
ఆశర్మముల {చతు ాశర్మములు‐ బర్హమ్చరయ్, గృహసత్ , ానపర్సత్, స ాయ్సము}; ధరమ్ = ధరమ్ములలో ;
ేదంబులన్ = ేదముల పర్కారము; ేయు = ేయు; ధరమ్ంబు = ధరమ్ములు; కున్ = కు; మాధవుండు =
ల ీమ్ ే భరత్ / హ ి; సం ో ించుట ె = సం ో ించుటే; ి ధ్ ి = పర్ జనము; ఏక = ఏకాగర్; తత్ ంబున =
మనసు ో; తయ్ంబును = తయ్మూ; ో ందు = కృషు
ణ్ ; ఆక ణ్ ంి పనున్ = నుటయును; వ ణ్ింపనున్ =
కీ త్ ంి చుటయును; తగున్ = త ిన ి; చకార్యుధ = హ ి {చకార్యుధుడు ‐ చకర్ము ఆయుధము ా కల ాడు};
ాయ్నంబు = ాయ్నము; అను = అ ే; ఖడగ్ ంబున = క త్ ో; ేకవంతులు = ేకవంతులు; అహంకార =
అహంకారమునందు; బదధ్ ంబు = బం ింపబ ిన ి; ఐన = అ న; కరమ్ంబు = కరమ్ములను; తుర్ం ైతురు =
తుర్ం ైతురు; భగవంతు = భగవంతు ; అంద = ి; శర్దధ్యున్ = శర్దద్; అపవరగ్ దంబు = కష్ చుచ్న ;
అగు = అ నటువంటి; తత్ = అత ; క ా = కథలు; శర్వణ = నుట; ఆదులు = దలగు ాటి; అందున్ =
అందు; అతయ్ంత = కిక్ ; ఆసకిత్యు = కుతూహలమును; పుణయ్ రథ్ = పుణయ్ రథ్ ములలో; అవ ాహన =
ాన్ము ేయుట; మహత్ = మ తుమ్లను; ేవ = ే ంచుట; ఆదుల = దలగు ా ; ేన్ = ే త; ి ధ్ ంి చు
= కలుగును; కరమ్ = కరమ్లను; రూమ్లన = న ంప ేయుటకు; హేతువులైన = కారణములైన; కమలలోచను =
భగవంతు {కమలలోచనుడు ‐ కమలముల వంటి కనున్ల ాడు, షు
ణ్ వు}; కథలు = కథల; అందున్ = లో;
ఎవవ్ండు = ఎవడు; ర ేయు = కతూహలపడు ో; నన్ = నుటను; ఇచచ్ ించు = ఇషట్ పడ ా ో ; ా =
అత ; కిన్ = కి; ఇతరంబులు = ి న ; ఎ వ్యు = ఏ కూ ా; రు = ఇషట్ మును; పుటిట్ంపన్ = కలుగ;
ేరవు = జేయలేవు; పుణయ్ = పుణయ్మును కలుగజేయు; శర్వణ = తన కథలు నబడు ాడు / శృ ; కీరత్నుండు
= కీ త్ ంి పబడు ాడు / త్ ో తర్ము ేయబడు ాడు; ఐన = అ న; కృషు
ణ్ ండు = కృషు
ణ్ డు; తన = తన కక్;
కథలు = కథలు; ను ా ి = ఆలకిం ే ా ి; హృదయంబులు = మనసుల; అందున్ = లో; = వ ిం ;
భంబులు = భములు; ఆచ ించున్ = సమకూరుచ్ను; అ భంబులు = అ భములను; ప ిహ ించున్ =
న ంపజేయును; అ భంబులు = అ భములు; నషట్ ంబులు = ాశనము; అ న = అ న ో; ాగవత =
ాగవత; ాసత్ ర్ = పు ాణాల; ేవ = ేవ కక్; ేషంబున = షట్ త వలన; శచ్ల = అచంచల ైన; భకిత్ =
భకిత్; ఉద ంచున్ = ార్ ిత్ ంచును; భకిత్ = భకిత్; కలుగ = కలుగుట వలన; రజస్ = రజస్; త =త ; గుణ =
గుణముల నుం ి; పర్భూతంబులు = పుటిట్న ; ఐన = ఐనటువంటి; కామ = కామము; లోభ = లోభము;
ఆదులు = దలగు; కున్ = ాటికి; వశంబు ాక = లొంగక; తత్ ంబు = తత్ ము; సతత్ = సతత్ ; గుణంబునన్
= గుణములో; పర్సనన్ంబు = పర్ ాంత ైన ి; అగున్ = అగును; పర్సనన్ = పర్సనన్ ైన; మనసుక్ండు =
మనసుగల ాడు; ఐన = అ న; ముకత్ సంగుండు = బంధ ముకుత్డు {ముకత్ సంగుడు ‐ మనసునకు పటిట్న
షయ బం ాలు ి న
ి ాడు}; అగు = అగును; ముకత్ సంగుండు = బంధ ముకుత్డు; ఐనన్ = అ న ో;
ఈశవ్ర = ాగవత; తతత్ జాఞ్నంబు = పరతతత్ జాఞ్నము; ి ధ్ ంి చున్ = ి ధ్ ంి చును; ఈశవ్రుండు = భగవంతుడు;
కానంబ ినన్ = దరశ్నము జ ి ిన; త్ = ైతనయ్ రూప ైన జాఞ్నము; జడ = అ ేతన రూప ైన అజాఞ్నములు;
గర్థన = గర్ం ి {గర్థన ‐ ము ి ట
ె ట్ బ న
ి }
ి ; రూపంబు = రూపము; ఐన = అ నటువంటి; అహంకారంబు =
అహంకారము; నన్ంబగు = బర్దధ్లగును; అహంకారంబు = అహంకారము; నన్ంబు = బర్దద్లు; ఐనన్ =
అ ే; అసం ావన = చకక్ ా ా ంప కుండుట; ఆ ి = దలైన; రూపంబులు = రూపములు; అగు =
అ న; సంశయంబులు = సంశయములు; ఛ్నన్ంబులగు = న ం ో ా ; సంశయ = సంశయముల;
ేఛ్దంబు = ాశనము; ఐనన్ = అ న ో; అ ారబధ్ = అ ారబద్ {అ ారబద్ ములు ‐ ఇంకనూ ార్రం ంప
(పర్ ావము చూప )}; ఫలంబులు = ఫ తము ెచ్టి ; ఐన = ఐనటువంటి; కరమ్ంబులు = కరమ్ములు;
ేశ్షంబులు = ేషము గలన ; ఐ = అ య్; న ంచున్ = న ం ో వును; కావున = అందువలన ే.

1‐59‐క.

గురు = ొపప్; మతులు = జాఞ్నము కల ారు; తపసులు = ాపసులు; అంతఃకరణంబులన్ = లోప

ఇం య
ిర్ ములను {చతురంతఃకరణములు ‐మనసుస్, బు ,ిధ్ తత్ ము, అహంకారము.}; ధ్ ి = ప ి ిధ్ ; ేయ
= ేయు; ఘనతర = కిక్ ొపప్ ైన; భకిత్న్ = భకిత్ ; హ ి = హ ి / భగవంతు ; అందున్ = కొరకు;
సమ ిప్ంతురు = సమ ిప్ంతురు / ే ింతురు; పరమ = పరమ ైన / ఉతక్ృషట్ ైన; ఆనందమున =
ఆనందము ో; నన్ = బర్దద్లైన; భవ = సం ార /జనమ్జనమ్ల; బంధనులు = బంధనములు కల ారు; ఐ =
అ య్.

1‐60‐త.

పరమ = ఉతక్ృషట్ ైన; పూరుషుడు = పురు ో తత్ ముడు {పూరుషుడు ‐ కారణభూతుడు, షు

ణ్ వు; ఒకక్ఁడు =
ఒక ే అ న ాడు; ఆఢుయ్ఁడు = ేర్షఠ్ ైన ాడు; ాలన = ాలనము ( ిథ్ ); ఉదభ్వ = ఉదభ్ ంచుట (సృ ట్ )ి ;
ాశముల్ = న ంపజేయుట (లయము); ొ ి ిన్ = వరుస ా; ేయు = ే ేటటువంటి; ముకుంద =
ముకుందుడు / షు
ణ్ వు; పదమ్జ = పదమ్జ / బర్హమ్; = / వుడు; సంజఞ్ లన్ = ేరల్ ో; ార్కృత =
పర్కృ నుం ి; సుఫ్ ిత = వయ్కత్ ైన; సతత్ = సతత్ ము; రజస్ = రజసుస్; తమంబులన్ = తమసుస్లను;
ొ ందున్ = ొ ందును; అందున్ = ా లో ే; భ ిథ్ తుల్ = భ ైన ిథ్ తులు / ోగ కష్ములు; హ ి = హ ి;
చ ా = క ిలే వులు; అచర = కదల ైన వులు; కోటి = అ ేకము; కిన్ = నకు; ఇచుచ్న్ = ఇచుచ్ను;
అనంత = అంతములే ; సతత్ = సతత్ గుణము ో; రూఢుఁ ై = ిథ్ రము ా నునన్ ా ై.

1‐61‐వ.

మఱియు = ఇంకను; ఒకక్ = ఒక; ేషంబు = షయము; కలదు = ఉనన్ ి; కాషఠ్ ంబు = కటెట్; కంటెన్ =
కనన్ను; ధూమంబు = ొ గ; ధూమంబు = ొ గ; కంటెన్ = కనన్ను; తర్ ామయంబు = ేదమయము /
మూడు తతత్ ముల ో కూ ిన ి { ర్తతత్ ములు ‐ ే ి , ల
ె ుగు, శకిత్.}; అ న=అ నటువంటి; వహిన్ =
అ ిన్; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ ై ే; ేషంబు = షట్ ము; అగున్ = అగు ో; అటు
ల్ = ఆ ధముగ ే; త గుణంబు
= త గుణంబు; కంటెన్ = కంటెను; రజోగుణంబు = రజోగుణము; రజోగుణంబు = రజోగుణము; కంటెన్ =
కంటెను; బర్హమ్ = బర్హమ్మును; పర్కాశకంబు = పర్కా ంప జేయున ి; అగు = అ నటువంటి; సతత్ గుణంబు =
సతత్ గుణము; షట్ ంబు = ేషము; అగు = అగును; ొ ల్ = పూరవ్ము; మునులు = ము శవ్రులు; సతత్ =
సతత్ గుణములు ో; మయుండు = ం ిన ాడు; అ = అ ; భగవంతు = భగవంతు ైన {భగవంతుడు ‐
మహిమా వ్తుడు}; హ ిన్ = హ ి ; అ ో కష్ న్ = షు
ణ్ వు ; కొ ి = పూ ం ి; కొందఱు = కొంతమం ి;
సం ారము = సం ారము; అంద = లో ; ేలు = కల ివచుచ్ట / మం ; కొఱకున్ = కోసము; అనుయ్ల =
ఇతరులను; ే ంతురు = పూ ంతురు; కష్ = ముకిత్; అరుథ్లు = కో ె ి ారు; అ న = అ న; ారలు =
ారు; ర = ర ైన; రూపులు = రూపములుగల ారు; ఐన = అ నటువంటి; భూత = భూతములకు;
పతుల = ాయకులను; ి = ి ెటట్ ి; ేవత = ేవతలలో; ఇతర = ఇతర ైన ా ి ; ంద = దూరుట;
ేయక = ేయకుం ా; ాంతులు = ాంతసవ్ ావులు; అ = అ య్; ా ాయణ = హ ి; కథల = కథలు;
అం ే = లో ే; పర్వ త్ ంి తురు = నడ ెదరు; కొందఱు = కొంతమం ి; ాజస = రజోగుణము; ామసులు =
ామసగుణములు గల ారు; అ =అ య్; ి ియున్ = ధనమును; ఐశవ్రయ్ంబును = ఐశవ్రయ్మును; పర్జలన్
= సంత ; కో ి = ఆ ం ; ితృ = ితృ ేవతలు; భూత = పర్కృ శకుత్లు; పర్జేశ = పర్జాపతులు; ఆదులన్ =
దలైన ా ి ; ఆ ా ింతురు = పూ ంతురు; కష్ము = ముకిత్ ; ఇచుచ్టన్ = ఇచుచ్ట; ే ి = వలన;
ా ాయణుండు = ా ాయణుడు { ా ాయణుడు ‐ ారము లందు వ ంి చు ాడు}; ేవుయ్ండు = ే ంచ
ద ిన ాడు; ేద = ేదములు; యాగ = యాగములు; గ = గములు; కిర్య = కిర్యలు; జాఞ్న =
జాఞ్నములు; త ో గ = తపసుస్లు; ధరమ్ంబులు = ధరమ్ములు; ాసు ేవ = భగవంతు { ాసు వ
ే ‐ ఆతమ్
యందు వ ంి ే వ
ే ుడు}; పరంబులు = గమయ్ము ా కల ; రుగ్ణుండు = గుణముల క తడు; అ న =
అ నటువంటి; పర ేశవ్రుండు = ేర్ ఠ్
ష ైన ఈశవ్రుడు; కలుగుచున్ = ఉండుచును; లేకుండుచున్ =
లేకుండగను; ర్గుణంబుల = ర్గుణముల; ోడన్ = ో; కూ ిన = కూ ినటువంటి; తన = తన కక్; మాయ
= మాయ; ేతన్ = ేత; ఇంతయు = ఇదం ా; సృ ం = సృ ట్ ంి ; గుణవంతు = గుణముల ో కూ ిన
ా ; చందంబున = ధముగ; జ = తన; మాయా = మాయవలన; ల ితంబులు = పర్కా ంచుచునన్ ;
అ న =అ నటువంటి; గుణంబుల = ర్గుణముల { గ
ర్ ుణములు‐ సతత్ , రజస్, తమస్}; లోన్ = లో కి;
పర్ ే ం = పర్ ే ం ; జాఞ్న = జాఞ్నము కక్; జృం తుండు = ేషము గల ాడు / ెల ే ిన ాడు; ఐ
=అ య్; ెలుఁగున్ = పర్కా ంచును; అ ిన్ = అ ిన్; ఒకక్రుండు = ఒకక్ ే; అయుయ్న్ = అ నపప్టికి ; ెకుక్
= అ ేక ైన; మార్ఁకులు = కటెట్లు; అందున్ = లోపల; ేజ ిలల్ ుచున్ = ా లు
ల్ తూ; ెకక్ం ైర్ = అ ేకులు ా;
ోఁచు = క ించు; ెఱంగున = ధము ా; ావ్తమ్కుండు = శవ్ ే ఆతమ్ ా కల ాడు; ఐన =
అ నటువంటి; పురుషుండు = పరమపురుషుడు; ఒకక్ండ = ఒకక్ ే; తన = తన; వలనన్ = వలన; క ిన =
సృ ట్ ంి ప బ ిన; ఖిల = సరవ్; భూతంబులు = వులు; అందున్ = లోపల; అంత ాయ్ = అంత ాయ్
{అంత ాయ్ ‐ లోపలం ా ాయ్ ిం న ాడు}; రూపంబున = రూపము ో; ీ ించు = పర్కా ంచును; మ భూత
= మ భూతములు {మ భూతములు ‐ మనసుస్, పంచభూతములు}; సూ ేమ్ం ిర్యంబుల = సూకష్మ్ములైన
ఇం య
ిర్ ములు; ోడన్ = ో; కూ ి = క ి; గుణ = గుణముల ో; మయంబుల న = ం ినటువంటి;
ావంబులన్ = ావముల ావ్ ా; తన = తన; ేతన్ = ే త; ిమ్తంబులైన = సృ ట్ ంి పబ ిన;
భూతంబులందున్ = భూతములలో; తగులు = కుక్; వడక = పడకుం ా; తత్ = ఆ; గుణంబుల =
గుణములను; అనుభవంబు ేయుచు = అనుభ ంచుచూ; లోక = లోకములను; కరత్ = సృ ట్ ంి న ాడు; ఐన =
అ నటిట్; అతండు = అతడు; ేవ = ేవత; రయ్క్ = ప ప ాయ్దులు { రయ్క్ ‐ చలనము గల , జంతువులు};
మనుషయ్ = మానవులు; ఆ ి = దలగు; జాతులు = వుల; అందున్ = లోపల; లన్ = ల ో / కీర్డ ో;
అవత ిం = అవత ిం ; లోకంబులన్ = లోకములను; ర ించును = ర ించును; అ = అ ; మఱియు =
ఇంకను; సూతుఁడు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; అ ె= ె ెప్ను.

1‐62‐ .ీ

మహత్ = మహతు
త్ ; అహంకార = అహంకారము; త ామ్తర్ = త ామ్తర్ల ో {త ామ్తర్లు ‐ శబద్ సప్రశ్ రూప
గంధములు}; సంయుకుత్ఁ ై = కూ ిన ా ై; ారు = అంద ైన; ో డశ = పద రు; క ా = కళల ో; సహితుఁడు
= కూ ిన ాడు; అగుచున్ = అగుచూ; పంచ = ఐదు; మ భూత = మ భూతములలోను {మ భూతములు
‐ మనసుస్, పృ ి , జలం, అ న్
ి , ాయువు, ఆకాశము.}; ా ితుండు = ెలు ొందుచునన్ ాడు; ఐ = అ య్;
దధ్ = రమ్ల ైన; సతు
త్ ఁడు = సతత్ గుణము కల ాడు; ఐ = అ య్; సరవ్ = సరవ్మును; అ ా =
అ శ ం న ాడు; అగుచున్ = అగుచూ; చరణ = ాదములు; ఊరు = ొడలు; భుజ = భుజములు; ముఖ =
ముఖములు; శర్వణ = ెవులు; అ ి = కళు
ల్ ; ాస = ముకుక్లు; రములు = తలలు; ా ా = అ ేక ైన;
సహసర్ములు = ేన ేలు; ెలుఁగన్ = పర్కా ంచుచుండ ా; అంబర = వసత్ మ
ర్ ులు; కేయూర = భుజకీరత్ ులు; ర
= రములు; కుండల = కుండలములు; కి ీట = కి ీటములు; ఆదులు = దలగున ; ెకుక్ = అ ేక ైన;
ేలు = ేలు; అమరుచుండన్ = ధ ింపబ ియుండ ా; పురుష = పరమ పురుష / శవ్రూపము; రూపంబు =
రూపము;

1‐62.1‐ .ే

ధ ి ం = ధ ిం ; పరుఁడు = అ న్టికిన పర ై ాడు; అనంతుడు = అంతము లే ాడు; అఖిల = సమసత్ ;

భువన = లోకములందు; ఏక = ఒకేమాఱు; వరత్ న = ఉండు; యతన్ము = పర్యతన్ము; అమర = ి ధ్ ంి చగ;
మా త = పూజ య ైన; ఉ ార = ెదద్; జల ా = సముదర్ము; మధయ్మునను = నడుమ; గ= గ;
ార్ = దర్ ో; లా ి ై = ా లుల్తూ; ఒపుప్చుండు = ఒ ిప్యుండును.

1‐63‐వ.

అ ి = అ ి {ఈ ధముగనుం ే రూపము}; సకల = అ న్; అవ ారంబులు = అవ ారములు; కున్ = కు;

ద గ = మూల ాటుట్; ఐన = అ నటువంటి; ర్మ ాన్ ాయణ ేవు = ర్మ ాన్ ాయణు
{ ర్మ ాన్ ాయణ వ
ే ుడు ‐ అతయ్ంత భకర న
ై ా ాయణు డగు వ
ే ుడు}; ాజమానంబు = ేషముగ
పర్కా ంచుచునన్ ి; అ న = అ న; ివయ్ = ివయ్ ైన; రూపంబు = రూపము; ా న్ = ా ; పరమ =
ొపప్; ి= గులలో; ఇందుర్లు = ేర్షట్ ులు; ద ిశ్ంతురు = ద ిశ్ం ద
ె రు; ఆ = ఆ కక్; పర ేశవ్రు =
భగవంతు ; ా = బొ డుడ్; కమలంబు = కమలము; వలనన్ = నుం ి; సృ ట్ క
ి రత్ ల = సృ ట్ క
ి రత్ లంద ి; లోనన్ =
లోను; ష
ేర్ ఠ్ ుం ైన = ఆదుయ్ ైన; బర్హమ్ = బర్హమ్ ేవుడు; ఉద ం ె = పుటెట్ను; అత = అత కక్; అవయవ
= అవయవముల; థ్ ానంబులు = థ్ ానముల; అందున్ = లో; లోక = లోకముల కక్; త్ ారంబులు =
సత్ రణలు; క ప్ంప బ ి ెన్ = పుటిట్ంప బ ిన ; దలన్ = దట(1); ఆ = ఆ కక్; ేవుండు =
ేవుడు (ఆ ి ా ాయణమూ త్ )ి ; కౌమార = కౌమార {కౌమార ఆఖయ్లు ‐ సనకుడు, సనందనుడు, సనత్
కుమారుడు, సనత్ జాతుడు}; ఆఖయ్ = అను ేరుగల; సరగ్ ంబున్ = సృ ట్ ి (సంఘము) నందు; ఆశర్ ం =
అవత ిం ; బర్హమ్ణుయ్ండు = బార్హమ్ణహితుడు; ఐ = అ య్; దుశచ్రంబు = ఆచ ించుటకు కిక్ కషట్ ైన ి;
ఐన = అ నటువంటి; బర్హమ్చరయ్ంబున్ = బర్హమ్చరయ్మున; చ ి ం ె = న ి ెను; ెండవ = ెండవ(2);
మాఱు = ా ి; జగత్ = జగతు
త్ ల కక్; జననంబు = పుటుట్క; కొఱకున్ = కోసము; ర ాతల = ర ాతలమున;
గత = ఇ ిన ి; అ న = అ న; భూ = భూమండలమును; ఎతు
త్ చున్ = ఉదద్ ిసత్ ూ; యజేఞ్ ండు =
యజఞ్ మునకు అ ిప ; అ = అ య్; వ ాహ = వ ాహ; ేహంబున్ = రూపమును; ాలెచ్న్ = ధ ిం ెను;
మూడవ = మూడవ(3); ోయంబునన్ = ా ి; ారదుండు = ారదుడు; అను = అను ేర; ేవ ష్ి =
ేవలోకఋ ి; ఐ = అ య్; కరమ్ = కరమ్బం ాలను; ోమ్చకంబు = ి ించగ ిన ; ఐన = అ న; ైషణ్వ =
షు
ణ్ మూ త్ ి ఆ ాధనమ ే; తంతర్ంబు = తంతర్ము / ి ధ్ ాంతమును; ె ెప్న్ = ె ెప్ను; ాలవ = ాలగ్ వ(4);
ప ి = ా ి; ధరమ్ = ధరుమ్డు; ా ాయ్ = (అత ) ారయ్ల; సరగ్ ంబునందు = సృ ట్ య
ి ందు / కల కయందు;
నర ా ాయణ = నర ా ాయణుల ే; అ ానుండు = ేరల్ ు గల ాడు; ఐ = అ య్; దుషక్రంబైన = ేయుటకు
కిక్ కషట్ ైన; తపంబు = తపసుస్; ే ెన్ = ే ెను; పంచమ = ఐదవ(5); అవ ారంబునన్ =
అవ ారములో; క ిలుండు = క ిలుడు; అను = అ ే; ి ధ్ ే ండు = ిదధ్ ులలో ష
ేర్ ఠ్ ుడు; అ =అ య్; ఆసు ి
= ఆసు ి; అను = అను; బార్హమ్ణు = బార్హమ్ణున; కున్ = కు; తతత్ = తతత్ ముల {తతత్ ములు ‐ పర్కృ
మహ త్ ాదు రువ ి ాలు
గ్ }; ర్ామ = సమూహము కక్; రణ్యంబు = రణ్ యము; కల = క ినటువంటి;
ాంఖయ్ంబున్ = ాంఖయ్మును { ాంఖయ్ము ‐ తతత్ దరశ్నములలో ొకటి}; ఉప ే ం ెన్ = ఉప ే ం ెను; ఆఱవ
= ఆరవ(6); శ ీరంబున = అవ ారమున; అనసూయా ే = అనసూయా ే ; అందున్ = వలన;
అ ర్మ ము = అ ర్మ ము ; కిన్ = కి ; కుమారుండు = పుతుర్డు; ఐ = అ య్; అలరుక్ = అలరుక్న;
కిన్ = కును; పర్ ల్ ద = పర్ ల్ ద; ముఖుయ్లు = దలగు ముఖయ్ ైన ారల; కున్ = కు; ఆతమ్ దయ్న్ =
ఆతమ్ దయ్ను; ె ెన్ = ె యజే ెను; ఏడవ = ఏడవ(7); గర్హంబునన్ = అవ ారమున; ఆకూ = ఆకూ ;
అందున్ = కి ; రు = రు ; కిన్ = కి ; జ మ్ం = పుటిట్; య ఞ్ ండు = య ఞ్ డు; అనన్ = అనబడుతూ;
పర్కాశమానుండు = అవత ిం న ాడు; ఐ = అ య్; యమ = యముడు {యమ ‐ కాల ాగ న
ై
యామమును రణ్ ం న ాడు}; ఆ ి = దలైన; ేవతలన్ = ేవతలను; కూ ి = క ి; ావ్యంభువ =
ావ్యంభువుడ ే; మనవ్ంతరంబున్ = మనువు కాలములో; ర ిం ె = (సృ ట్ ి ) ర ిం ెను; అషట్ మ =
ఎ దవ(8); మూ త్ ి = అవ ారమునందు; ేరు ే = ేరు ే ; అందున్ = కి ; ా = ా ; కిన్ = కి ;
జ మ్ం = పుటిట్; ఉరుకర్ముండు = ఉరుకర్ముండు; అనన్ = అ ; పర్ ిదధ్ ుండు = పర్ ి ిధ్ ొ ం ిన ాడు; ఐ =
అ య్; దవ్జజ్ నులు = ాం ితయ్ముగల ారల; కున్ = కు; పరమహంస = పరమహంస {పరమహంస ‐ సరవ్
ప ి ాయ్గము ే ి జాఞ్నమారగ్ మున చ ంి చు ాడు}; మారగ్ ంబున్ = మారగ్ మును; పర్కటిం ెన్ = ఉప ే ం ెను;
ఋషుల = ఋషుల; ేతన్ = ేత; కోరంబ ి = ార్ థ్ింపబ ి; ొ మ్దవ = ొ మ్దవ(9); జనమ్ంబునన్ =
జనమ్లో; పృథు = పృథుడ ే; చకర్వ త్ ి = ారవ్ ౌముడు; ఐ = అ య్; భూ = భూమండలమును; ేనువున్
= ోవు ా; ే ి = ే ి; సమసత్ = సమసత్ ైన; వసుత్వులన్ = వసుత్వులను; ి ికెన్ = ి ికెను; ా ష =
ా షుడను మనువు కక్; మనవ్ంతర = ప ి ాలనకాలాంతర; సంపల్ వంబునన్ = జలపర్ళయమున;
దశమంబు = పదవ ి(10); అ న = అ నటువంటి; న = నము ా; అవ ారంబు = అవ ారమును;
ఒం ి = ొ ం ి; మహీ = భూ కక్; రూపంబగు = రూపముగల; ావన్ = ఓడను; ఎకిక్ం = ఎకిక్ం ;
ైవసవ్త = ైవసవ్తుడ ే; మనువున్ = మనువును; ఉదధ్ ిం ెన్ = ఉదధ్ ిం ెను; సముదర్ = ాగరము; మథన
= మ ించబ ిన ( కే); కాలంబునన్ = కాలమున; పదు ొకొండవ = పదుకొం ో (11); మాఱు = ా ి; కమఠ =
కూరమ్; ఆకృ = అవ ారములో; మంద ాచలంబున్ = మందరపరవ్తమును; తన = తన కక్; పృషఠ్ =
పు ైనుం ే; కరప్రంబున = ెనున్ పప్ ద; ేరప్ ి = ేరుప్గల ాడు; ఐ = అ య్; ెన్ = ెను;
ధనవ్ంత ి = ధనవ్ంత ి; అను = అను; పం ెర్ండవ = పం ెర్ండవ(12); తనువునన్ = అవ ారములో; సుర =
ేవతల ేతను; అసుర = ాకష్సుల ేతను; మధయ్మాన = మ ింపబడుచునన్; ీర ా ో ి =
ాలసముదర్ము కక్; మధయ్ ాగంబునన్ = మధయ్ ాగములో; అమృత = అమృతము ం ిన; కలశ = ం ె/
కలశము; హసుత్ండు = హసత్ మున ధ ి ం న ాడు; ఐ = అ య్; ెడలెన్ = ఉదభ్ ం ెను; పదమూఁడవ ి =
పదమా ో ి(13); అ న = అ నటిట్; హి = హి ; ేషంబునన్ = అవ ారములో; అసురుల =
ాకష్సులను; హితులన్ = హితులు ా; ే ి = ే ి; సురలన్ = ేవతలను; అమృత = అమృతమును;
ఆ రులన్ = భు ం న ా ి ా; కా ం ెన్ = ే ెను; పదు ాలుగవ ి = ప ాన్లు ో ి(14); ఐన = అ నటిట్;
నర ింహ = నర ింహ; రూపంబునన్ = అవ ారములో; కనకక పు = హిరణయ్క పు {హిరణయ్క పుడు ‐
బం ారు వసత్ మ
ర్ ు ధ ంి చు ాడు}; సంహ ిం ెన్ = రూపుమా న
ె ు; పదు ేనవ ి = ప ిహే ో ి(15); ఐన =
అ నటిట్; కపట = మాయా; ామన = ామనుడు; అవ ారంబునన్ = అవ ారములో; బ న్ =
బ (చకర్వ త్ )ి ; పద = అడుగులు; తర్యంబున్ = మూడు; యా ం = ానము ా అ ి ి; మూఁడు = మూడు;
లోకంబులన్ = లోకములను; ఆకర్ ం ెన్ = ఆకర్ ం ెను; పదు ాఱువ ి = పద రవ ి(16); ఐన =
అ నటువంటి; ారగ్ వ ామ = పర ామ { ారగ్ వు కుమారుడు ‐ పర ామ}; ఆకృ న్ =
అవ ారములో; కు ిత ావంబున్ = కో ిం న ా ావమును; ా చ్ = ధ ిం ; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులకు;
ోర్ హులు = ోర్ హము ే ిన ారు; అ న = ఐనటువంటి; ా లన్ = ా లను; ఇరువ ి కక్ = ఇర ై
ఒకక్(21); మాఱు = ారుల్; వ ి ం = సంహ ిం ; భూ న్ = భూ ; ఃకష్తత్ ంర్ బు = కష్ ర్యులు లే థ్ ి ;
కా ం ెన్ = కలుగ ే ెను; పదు ేడవ ి = ప ిహే ో ి(17); ఐన = అ నటిట్; ాయ్స = ాయ్సు ; ాతర్ంబునన్ =
శ ీరమున; అలప్ = మంద ైన; మతులు = పర్జఞ్ ానము కల ారు; అ న = అ నటిట్; పురుషులన్ =
మానవుల ద; కరుణిం = దయచూ ి; ేద = ేదమ ే; వృకష్ంబునకున్ = వృకష్మునకు; ాఖలు = ాఖలు
{ ద
ే మునకు ‐ ఋక్ య స్ ామ అధరవ్ణ అ 4 ాఖలు}; ఏరప్ఱ ెన్ = ఏ ాప్టు ే ెను; పదు ె దవ =
ప ద్ ె దవ ి(18); ఐన = అ నటిట్; ామ = ర్ ాము ; అ ానంబునన్ = ేరు ో, అవ ారము ో; ేవ =
ేవతల కక్; కా ాయ్రథ్ంబు = ప కొఱకు; ాజతవ్ంబున్ = ాజతవ్మును { ాజతవ్ము ‐ ా అను
తతవ్ము}; ఒం ి = ీవ్క ిం ; సముదర్ = ాగరమును; గర్హ = గర్హించుట; ఆ ి = దలైన;
ప ాకర్మంబులు = ౌరయ్వంతము లైన పనులు; ఆచ ిం ెన్ = ే ెను; ఏకోన ంశ = పం ొ మ్దవ ి(19);
ంశ తమంబు = ఇరువదవ ి(20); ఐన = అ నటిట్; ామ = బల ాముడు; కృషణ్ = ర్కృషు
ణ్ డు; రూపంబుల =
శ ీరముల; ేన్ = ో; యదు = యాదవ; వంశంబు = కులము; అందున్ = లో; సంభ ం = అవత ిం ;
 శవ్ంభర = భూ ే కక్; ారంబు = ారమును; ా ిం ెన్ = త ిప్ం ెను; ఏక ంశ తమంబు =
ఇరువ ి కటవ(21); ఐన = అ నటిట్; బుదధ్ = బుదుధ్డ ే; ామ ేయంబునన్ = ేరు ో; క యుగ =
క యుగము కక్; ఆ ి = దలు; అవసరంబునన్ = అగు కాలంబున; ాకష్స = ాకష్సులను;
స మ్హనంబు = హితులు ా ేయుట; కొఱకున్ = కోసము; మధయ్గయా = మధయ్గయ అను; పర్ ేశంబునన్
= సథ్ లములో; న= ను ి కక్; సుతుండు = పుతుర్డుగ; అ = పుటిట్; ేజ ిలల్ ున్ = పర్కా ంచు; యుగ =
యుగముల కక్ (క యుగ కృతయుగ); సం ి = న ి కాలము; అందున్ = లో; వసుంధ ా ీ లు =
భూ ా ంచు ారు; ోర ార్యులు = ొ ంగలు వంటి ారు; ఐ = అ య్; సంచ ింపన్ = రుగుతుండగ;
షు
ణ్ య ండు = షు
ణ్ య డు; అను = అ ే; పుర్ = బార్హమ్ణు; కిన్ = నకు; క క్ = క క్; అను = అ ే;
ేరన్ = ేరు ో; ఉదభ్ ంపంగలండు = అవత ించును; అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ె ెప్ను.

1‐64‐మ.సర ిన్ = సరసుస్ నుం ి; ా ిన = ెలువ ిన; ేయు = అ ేకము లైన / ె య్; కాలువల =
కాలువల; జన్ = వలె; షు
ణ్ = హ ి; అం ైన = నుం ి ఉదభ్ ం న; ర్కర = భములు క ించు; ా ా
= అ ేక ధముల; పర్కట = అ వయ్కత్ ైన; అవ ారములు = పుటుట్టలు; అసంఖాయ్తంబులు = లెకక్కు
కిక్ న ; ఉ ీవ్ లు = ా లు {భూ పతులు, ా లు}; సురలున్ = ేవతలు; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులు;
సంయమ = ంే య
ిర్ ులలో; ఇందుర్లు = ేర్షట్ ులు; మ = ొపప్; ఋషుల్ = ఋషులు; షు
ణ్ =
హ ి కక్; అం ాంశ = సూకష్మ్అంశల ో; అ లు = పుటిట్న ారు; హ ి = హ ి; కృషు
ణ్ ండు = కృషు
ణ్ డు; బల =
బల ాము కి; అనుజనుమ్ఁడు = ోబుటుట్వు వలె; ఎడల లే ా = వ ాచ్డు క ా; షు
ణ్ ఁ ౌ=హ ి ై; ఏరప్డన్
= ఉండ ా.

1‐65‐క.

భగవంతుండు = భగవంతుడు; అగు = అ న; షు

ణ్ ఁడు = హ ి; జగములు = లోకములు; కు = కు; ఎ ేవ్ళ =
ఏ ేళ; ాకష్స = ాకష్సులవలన; వయ్ధ = బాధ; కలుగున్ = కలుగుతుం ో ; తగన్ = త ినటు
ల్ గ; ఆ = ఆ; ేళలన్
= సమయములలో; తడయక = ఆలసయ్ము ేయక; యుగయుగమునన్ = పర్ యుగములోను; పుటిట్ =
ఉదభ్ ం ; కాచున్ = ర ించును; ఉదయ్త్ = యతన్మ ే; లన్ = మాయ ో.

1‐66‐క.

అ = కిక్ ; రహసయ్ము = రహసయ్ము {రహసయ్ము ‐ ాచుకొనదగగ్ }

ి ; ఐన = అ నటిట్; హ ి =
హ ి కక్; జనమ్ = అవ ారముల; కథనంబు = కథలు; మను ఁడు = మానవుడు; ఎవవ్ఁ ే = ఎవర న;
మాపు ేపున్ = ా ర్+పగలు ‐ తయ్మూ; ాల = ఎకుక్వ; భకిత్ = భకిత్; ోడన్ = ో; చ ి న = ప ిం న ో;
సం ార = సం ారములో ; దుఃఖ = వయ్ధల; ా = సమూహము; ా ి = దూరముగ; ొలఁ ి = ొల ి; ో వున్
= ో వును.

1‐67‐వ.
 నుండు = నం ి; అరూపుండు = రూపములే ాడు; అ =అ య్; ాతమ్కుండు = జాఞ్ { ాతమ్కుడు
‐ త
ే ా రూప ైన ఆతమ్ కల ాడు / జాఞ్ }; అ =అ య్; పరఁగు = పర్వ త్ ిలల్ ు; వు = వు; కిన్ = నకు;
పర ేశవ్రు = పర ేశవ్రు కక్; మాయా = మాయ ోకూ ిన; గుణంబులు = గుణములు; ఐన = అ నటిట్;
మహత్ = మహతు
త్ ; ఆ ి = దలగు {మహ త్ ాదులు ‐ మహతు
త్ , అహంకారము, పంచభూతములు,
త ామ్తర్లు, పం ంే ిర్యములు, అంతఃకరణములు. స యమున ే వులుదభ్ ంచును}; రూపంబుల =
రూపముల; ేతన్ = ేత; ఆతమ్ థ్ ానంబు ాన్ = సవ్ థ్ ానము ా; సూ
థ్ ల = ౌ క ైన; శ ీరంబు = శ ీరము;
ర తంబు = ఏ ాప్టు ేయబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; గగనంబునందున్ = ఆకాశమునందు; పవన =
ాయువును; ఆ ర్త = ఆశర్ ం న; ేఘ = ేఘముల; సమూహంబును = సమూహమును; ా యందున్
= ాయువునందు; ా థ్ వ
ి = భూ కి సంబం ిం న; ధూ = ధూ ోను; ధూసరతవ్ంబును =
దుముమ్ ోనుకూ ినటిట్; ఏ = ఏ; ీ = ధ ై ే; ఆ = ఆ; ీ = ధముగ; దర్షట్ = చూచు ాడు; అగు =
అ నటిట్; ఆతమ్ = ఆతమ్; అందున్ = లోపల; దృశయ్తవ్ంబున్ = చూడబడు ా తతత్ ము; బు ధ్ ిమంతులు =
జాఞ్నముగల ారు; కా ా ి = కాకుం ాఉం ే ా ి; ేతన్ = ేత; ఆ ో ింపంబడున్ = లే ి యనన్టు
ల్ ా
ా ంపబడును; ఈ = ఈ కక్; సూ
థ్ ల = ౌ క; రూపంబు = రూపము; కంటెన్ = కంటెను; అదృషట్ =
చూడబడ ; గుణంబు = గుణములు; అ = క ియుం ిన ై; అ ర్ తంబు = నబడ ి; ఐన = అ నటిట్;
వసుత్వు = ప ారథ్ ము; అగుటన్ = అగుట; ే ి = వలన; వయ్కత్ ంబున్ = అ వయ్కత్ ము / ె యబడున ి; కాక =
కాకుండ; సూకష్మ్ంబై = సూకమ్ ై; కర = ేతులు; చరణ = కాళు
ల్ ; ఆదులు = దలగు ; లేక = లే ; వు =
వు ; కిన్ = కి; ఒం ొ క = ఇంకొక; రూపంబు = రూపము; ర తంబు = ఏరప్రచబ ిన ి; ఐ = అ య్;
ఉండున్ = ఉండును; సూ మ్ఁడు = సూకష్మ ైన ాడు; అ న = అ నటిట్; వు = వు ; వలనన్ =
వలన; ఉ ాం = వయ్కత్ పరచ బ ిన; గమన = ెడలుట; ఆగమనంబులన్ = వచుచ్టలను; పునరజ్ నమ్ంబున్ =
మరల మరల పుటుట్టలో; ోఁచున్ = అరథ్మగును; ఎపుప్డు = ఎపప్డు; ఈ = ఈ కక్; సూ
థ్ ల = ౌ క;
సూకష్మ్ = సూకష్మ్; రూపంబులు = రూపములు; ెండున్ = ెండును; సవ్ = తన; రూప = రూపము కక్;
సమయ్క్ = పూ త్ ి ైన; జాఞ్నంబునన్ = జాఞ్నమువలన; పర్ ే ింపఁబడున్ = అడడ్ ింపబడును; అపుడ =
అపుప్డు; అ దయ్న్ = అజాఞ్నము; ే ి = వలన; ఆతమ్ను = ఆతమ్యందు; క ప్ంపంబడును =
క ప్ంపబడ ా ; అ యున్ = అ ; ె యున్ = ెల ిన; అపుప్డు = అపుప్డు; వుండు = వుడు; బర్హమ్
= పరబర్హమ్ను; దరశ్నంబు = ధ ిశ్ంచుట; కున్ = కు; అ ికా ి = త ిన ాడు; అగున్ = అగును; దరశ్నంబు =
దరశ్నము; అనన్ = అన ా; జాఞ్న = జాఞ్నము కక్; ఏక = పర్ ేయ్క ైన; సవ్రూపంబు = సవ్రూపము;
ారదుండు = ేరప్ ి ైన ాడు; ఐన = అ నటిట్; ఈశవ్రు ి = ఈశవ్రున ి; ఐ = అ య్; కీర్ ించుచున్ =
కీర్ ిసత్ ూ / ోదము ా చ ిసత్ ూ; అ దయ్ = అ దయ్; అనంబడుచున్ = అ ిలవబడుచు; ఉనన్ = ఉనన్టిట్;
మాయ = మాయ; ఉపరత = ల ో న ి; ఐ = అ య్; ఎపుప్డు = ఎపు ై ే; ాన = ా ే; దయ్ =
దయ్ కక్; రూపంబునన్ = రూపమగ; ప ిణత = ప ిణామము ెం ిన ి; అగున్ = అగు ో; అపుప్డు =
అపుప్డు; వ = వునకు; ఉ ా ి = ఆ ారము; అ న = అ నటిట్; సూ
థ్ ల = ౌ క ైన; సూకష్మ్ =
సూకష్మ్ ైన; రూపంబున్ = రూపము; దహిం = న ం ; వుడు = వుడు; కాషఠ్ ంబు = కటెట్; లేక = లేక ే;
 ేజ ిలల్ ున్ = పర్కా ంచు; వహిన్ = అ ిన్; చందంబునన్ = వలె; ాన = త ే; ఉపరతుండు = ో న ాడు;
అ = అ య్; బర్హమ్ = బర్హమ్ కక్; సవ్రూపంబునన్ = సవ్రూపమును; ొం ి = ార్ ిత్ ం ; పరమ =
అ న్టికంటె నుతత్ మ ైన; ఆనందంబునన్ = ఆనందములో; ాజమానుండు = ేషముగ పర్కా ంచు ాడు;
అగున్ = అగును; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; తతత్ ఞ్ లు = తతత్ జాఞ్నము గల ారు; ెపుప్దురు = ెబు ారు; అ =
అ ె ిప్; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె= ె ెప్ను.

1‐68‐చ.

జననము = పుటుట్క; లేక = లే ; కరమ్ముల = కరమ్ల; జాడలన్ = ెంట; ో క = ో ; సమసత్ = సరువ్ల; తత్
= తత్ ములలో; వరత్ నుఁడు = చ ిం ే ాడు; అగు = అ నటిట్; చకిర్ = చకర్ ా ి ైన హ ి; కిన్ = కి; కవులు =
కవులు; ఉ ార = ొపప్; పదంబుల = పదములు ో; జనమ్ = పుటుట్క; కరమ్ముల్ = నడతల; నుతులు =
ొ గడత్ లు; ేయుచున్ = ేసత్ ూ; ఉండుదురు = ఉంటారు; ేద = ేదము లంద ; రహసయ్ములు = రహసయ్ములు
{రహసయ్ములు ‐ ాచుకొనదగగ్ }
ి ; అందున్ = లోపల; ఎందున్ = ఎందులోను కూడ; చూ న = ె కి చూ న;
మఱి = ఇంక; లేవు = లేవు; వు = వు ; కిన్ = కొరకు; ె ిప్న = ెపప్బ ిన; కైవ ిన్ = ధ ైన; జనమ్
= జనమ్లు; కరమ్ముల్ = కరమ్లు.

1‐69‐మ.

భువన = లోకముల; ణ
ేర్ ిన్ = సమూహములో; అ ఘ=అ ఘ ైన {అ ఘ ైన ి ‐ వయ్రథ్ము కా }
ి ;
లుఁడు = ల కల ాడు; అగుచున్ = అగుచూ; పుటిట్ంచు = సృ ష్ ంి చు / సృ ట్ ి; ర ించున్ = ర ించు / థ్ ి ;
అంత ిన్ = అంతము ేయుటను / లయలను; ేయు = ేయును; మునుంగఁడు = లోనుకాడు; అందున్ =
అందు; బహు = అ ేక; భూత = వుల; ార్తము = సమూహము; అందున్ = లోపల; ఆతమ్ = సవ్యముగ
అలుల్కొ న; తంతర్ = తంతర్ము / అ ల్ క ‐ సవ్తంతర్; ర = రము ేయు; ిథ్ తుడు = ిథ్ గల ాడు; ఐ =
అ య్; షట్ = ఆరు; ఇం య
ిర్ = ఇం య
ిర్ ముల కక్ {ఇం ర్య
ి ములు ‐ మనసు, పం ంే ర్య
ి ాలు క ి 6};
సమసత్ = సమసత్ ైన; ీర్ యున్ = దగగ్ రలు; దవువ్లన్ = దూరములును; ి = ఆకాశము; భం ిన్ = వలె;
కొనున్ = గర్హించును; కక్ఁడు = కుక్కొనడు; ఇం య
ిర్ ములన్ = ఇం ిర్యములను; ర్పుప్న్ =
హ ింప ేయును; బం ించుచున్ = య ంచును.

1‐70‐చ.

జగత్ = సృ ట్ ికి; అ ి = ై; ాథుడు = ప ‐ అ ిప ; ఐన = అ నటిట్; హ ి = హ ి కక్; సంతత =

ఎడ ెగ ; లలు = లలు; ామ = ామాలు; రూపముల్ = రూపములు; త ి = తగులుకొ ; మ ో =
ఆలోచనల; వ ో = ాకుక్ల; గతులన్ = ీతుల ో; ా ిక్క = తరక్మునకు సంబం ిం న; ాతు ి = ేరుప్;
ఎంత = ఎంత; క గ్ నన్ = క ి యునన్పుప్టికి ; ి = అ శ ం ; కు = ెడడ్; తరక్ = హేతు మరశ్;
ా ి= ా ించు ాడు ‐ ెడడ్ తరక్మును ా ించు ాడు; తగ = తగ; ేరలు = హదుద్లు; ే ి= ే ి; ఎఱుంగ
= ె ికొన; ేరుచ్ ే = గల ా; అగణిత = లెకక్కంద ; నరత్ న = ాటయ్; కర్మమున్ = ానమును; అ ఞ్ ఁడు =
అజాఞ్నము కల ాడు; ఎఱిం ి = అరథ్ ము ే ికొ ; ను ంపన్ = అ నం ించుట; ఓపు ే = ేయకల ా.

1‐71‐ఉ.

ఇంచుక = కొంచము కూడ; మాయ = మాయ / మరమ్ము; లేక = లేకుం ా; మ ిన్ = మనసులో; ఎపుప్డు =
ఎలల్ పుప్డూ; ాయ = డువ ; భకిత్ = భకిత్; ోడన్ = ో; వ త్ ంి చుచున్ = నడచు కొనుచు; ఎవవ్ఁ ే =
ఎవ ై ే; హ ి = హ ి కక్; ివయ్ = ివయ్ ైన; పద = ాద; అంబుజ = పదమ్ముల కక్; గంధ = సు ాసన;
ా = తత్ ములను; ే ంచున్ = ే ంచు ో; అతండు = అతడు; ఎఱుంగున్ = ె యును; అర ందభవ =
బర్హమ్ ేవుడు {అర ందభవుడు ‐ పదమ్మున పుటిట్న ాడు, బర్హమ్}; ఆదులు = దలైన ారు; కున్ = కి; ఐన
=అ నను; దుర్ = కషట్ ము ద; లభ = ల ంచు; ఉదం తము = జృంభణము కల ి; ఐన = అ నటిట్; ఆ
= ఆ; హ ి = హ ి కక్; ఉ ార = చకక్టి; మ = ోపప్; అదుభ్త = ఆశచ్రయ్కర ైన; కరమ్ = కరమ్ల కక్;
మారగ్ ముల్ = ానములు.

1‐72‐మ.

హ ి=హ ి కక్; ాద = ాదములు; దవ్య = జంట ి; భకిత్ = భకిత్; = ; వలనన్ = వలన; ఇటు
ల్
= ఈ ధము ా; ఆరూఢ ై = చకక్ ా ిథ్ ర ై; ఉండున్ = ఉండును; ఏ రుగన్ = ఇంకొక ధముగ; ాఱదు =
సత్ ించదు; తత్ = తత్ ము కక్; వృ త్ = పర్వృ త్ ; హ ి = హ ి; ై = ద; ీ ిం = పర్కా సూ
త్ ; = ;
లోపలన్ = అందు; ధరణీ ేవతలా ా = పుర్లులా ా {ధరణీ వ
ే తలు ‐ భూ కి వ
ే తలు, బార్హమ్ణులు};
రలు = రు; మ = కిక్ / ొపప్; ధనుయ్లు = ారథ్ క వులు; సమసత్ = సరవ్ము; అ ఞ్ లున్ = ె ిన
ారు; హ ి = హ ి ి; ంతన్ = భకిత్ వలన; మున్ = ముమ్లను; ెందవు = అంటవు; ఎనన్డును =
ఎపుప్డూ; జనమ్ = జనమ్ముల; అంతర్ = అంతరములలో; వయ్థ = బాధల కక్; గముల్ = గములు.

1‐73‐ .ీ

పుణయ్ = పుణాయ్తుమ్ల ే; కీరత్నుడు = కీ త్ ంి ప బడు ాడు ‐ భగవంతుడు; ఐన = అ నటిట్; భువన =

లోకములకు; ఈ = అ ిప ‐ భగవంతు ; చ ితంబు = చ ిత;ర్ బర్హమ్ = ేదము ో; తులయ్ంబు =
సమాన ైన ి; ఐన = అ నటిట్; ాగవతము = ాగవతము; సకల = సమసత్ ; పు ాణ = పు ాణములలోను;
ాజము = ఉతత్ మ ైన ి; ొ ల్ = పూరవ్కాలము; లోక = లోకములకు; భదర్ముగన్ = ేమముగ; ధనయ్ముగన్ =
ధనయ్ముగ; దముగన్ = సం ోషముగ; ీర్ న్ = ఇషట్ ం ా; భగవంతుఁడు = మహిమ కల ాడు / పూ య్డు;
ఐన = అ నటిట్; ాయ్స = ాయ్స; భటాట్రకుఁడు = ము ; ఒన ిచ్ = ొ ం ికగ కూ ిచ్; కుఁడు = కుడు;
అ ెడున్ = అనబ ే; తన = తన కక్; సుతు = పుతుర్ ; ేతన్ = ేత; చ ి ం ెన్ = ప ింప జే ెను;
ఇంతయున్ = ఇ ి(ఈ ాగవతము) ఎలల్ ను; సకల = సమసత్ ; ేద = ేదముల; ఇ సముల = ఇ సముల;
లోపలన్ = లోప ; ఎలల్ = సమసత్ ైన; ారము = ారము; ఐన = అ నటిట్;
1‐73.1‐ఆ.

ఈ = ఈ; పు ాణము = పు ాణము; ఎలల్ న్ = అంతటి ; ఎల న్ = సం ోషము ో; ఆ = ఆ; క= కుడ ే;

ి = ము ; గంగ = గం ాన ి; నడుమ = గరభ్ములో; చ్ = లకడగ నుం ి; ఘన = ొపప్; రకిత్ =
ై ాగయ్ము; ఒద = ఉదభ్ ం ; మునుల = మునుల; ోడన్ = ో క ి; ఉప షుట్ఁడు = కూరుచ్నన్ ాడు;
అగు = అ నటిట్; ప ీ ిత్ = ప ీ ిత అ ె ి; నర = ా లలో; ఇందుర్డు = ఉతత్ ముడు; అడుగన్ = అడుగ ా;
ె ెప్న్ = ె ెప్ను; నుఁడు = నం ి.

1‐74‐వ.

కృషు
ణ్ ండు = కషు
ణ్ డు; ధరమ్ = ధరమ్ము; జాఞ్న = జాఞ్నము ఆదుల = దలగు ా ; ోడన్ = ో; తన =
తన కక్; లోకంబు = లోకము; కున్ = కు; చ న = ె ళ్న; ిమమ్టన్ = తరు ాత; క కాల = క కాలము
కక్; ోష = ో షమ ె ి; అంధకారంబున = అంధకారములో; నషట్ = న ం న; దరశ్నులు = దరమ్ము
కల ారు; ఐన = అ నటిట్; జనులు = జనులు; కున్ = కు; ఇపుప్డు = ఇపుప్డు; ఈ = ఈ; పు ాణంబు =
పు ాణము; కమలబంధు = పదమ్ములకు {కమలబంధువు ‐ పదమ్ములకు తుర్డు, సూరుయ్డు}; భం ిన్ =
వలె; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; ాఁడు = ఆసమయము; అందున్ = అకక్డ; భూ ి = కిక్ ొపప్; ే ండు =
ేజసుస్ కల ాడు; అ = అ య్; కీ త్ ంి చుచునన్ = సుత్ ంచుచునన్( ాగవతపఠనము); పర్ ష్ి = బర్హమ్ ష్ి
( కు ); వలనన్ = ావ్ ా; ేఁన్ = ేను; ప ిం న = చ ి న; కర్మంబునన్ = పర్కారముగ; ా= ా కక్;
మ ి = మనసు; కిన్ = నకు; ోచ ిం నన్ = ద ిశ్ంచ గ ిన; అంతయ = అంత వరకు; ిం ెదన్ =
ె ెప్దను; అ న = అ ప కిన; సూతు = సూతున; కున్ = కు; ము = మునులలో; వరుండు = ఉతత్ ముడు;
అ న=అ నటిట్; ౌనకుండు = ౌనకుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐75‐ ా.

సూ ా = సూతు ా; ఏ = ఏ; యుగ = యుగపు; ేళన్ = సమయములో; ఏ టి = ఎందు; కిన్ = కు; ఏ = ఏ;

ోటన్ = పర్ ేశములో; ము = మునులలో; ష
ేర్ ట్ ున్ = ొపప్ ా ; ఏ = ఏ; ోర్తల్ = న ోరు ారు; కో ి ి =
అ ి ి ి; ఏ =ఏ ; హేతువు = కారణము; కై = కొరకు; ో ిం = ప ి ో ిం ; లోక = లోకములకు; ఏక =
ఎలల్ ; ఖాయ్ న్ = ేష ైన ఖాయ్ గల ి ా; ాయ్సుడు = ాయ్సుడు; మునున్ = పూరవ్ము; ాగవతమున్ =
ాగవతమును; క ప్ం ెన్ = ర ం ెను; తత్ = అత ; పుతు
త్ ర్ ఁడు = కుమారుడు; ఏ = ఏ; ీర్ న్ = ఆదరము ో;
ా = ా ; కున్ = కి; ఈ = ఈ; పు ాణ = పు ాణము కక్; కథన్ = కథను; ె ెప్న్ = ె ెప్ ో; ెపప్ ే =
ెపుప్ము; అంతయున్ = సమసత్ మును.

1‐76‐వ.

బుధ = జాఞ్నులలో; ఇం ార్ = ష

ేర్ ఠ్ ు ా; ాయ్స = ాయ్సు కక్; పుతు
త్ ర్ ండు = కుమారుడు; ఐన = అ నటిట్;
కుండు = కుడు; అను = అ ే; మ = ొపప్; ి = ి; సమదరశ్నుండు = (సరవ్మును)
సమానము ా చూచు ాడు; ఏకాంత = ఏకాంతము ా / ఒంట ి ా; మ = ఉండ ోరు ాడు; మాయ = మాయ;
శయనంబు = ా ిన ావు; వలనన్ = గు ిం న; ె ిన ాఁడు = మరమ్ము ె ిన ాడు; గూఢుండు =
గూఢుడు {గూఢుడు ‐ ాధరణముగ వయ్కత్ ము కాక యుండు ాడు}; మూఢు = ె య ా ; కిర్యన్ = వలె;
ఉండున్ = ఉండును; రసత్ = రసక్ ింపబ ిన; ఖేదుండు = దుఃఖము గల ాడు; అ ియునున్ = అ ికూ ా;
కాక = కాకుం ా.

1‐77‐త. కుఁడు = కుడు; ో యున్ = ో కూ ా; లేక = లేకుం ా; ైన్ = బయట; చనన్ =

ెళుళ్చుండ ా; చూ = చూ కూడ; ోయములు = టి; అందున్ = లోపల; లజజ్ = ిగగ్ ు; కున్ = కు;
చ ంపక = ఓడకుం ా; రలు = రలను; ఒలల్ క = కోరక; చలుల్లా ె ి = జలకాలా ె ి; ేవ = ేవలోకపు;
కనయ్కలు = కనయ్లు; = ఓహో ; క = కు ా; అంచున్ = అనుచు; ెనక్న్ = ెనకాతలే; చనంగన్ =
ెళుళ్చుండ ా; ాయ్సు న్ = ాయ్సు ; చూ = చూచుట వలన; అం కములన్ = సనన్ వసత్ మ
ర్ ులను;
ధ ి ం = ధ ిం ; ిగగ్ ునన్ = ిగగ్ ు ో; సుర్కిక్ర = జంకి ి; అందఱు = అందరును; ీ ీ = బు ధ్ ిమంతు ా.

1‐78‐వ.

మఱియున్ = ఇంకనూ; నగున్ండున్ = వసత్ మ

ర్ ులు ాలచ్ ాడు; తరుణుండును = మం వయసులో
నునన్ ాడు; ఐ = అ య్; చను = ెళుళ్చునన్; తన = తన కక్; కొడుకున్ = పుతుర్ ; క = చూ ; వసత్ ర్ =
దుసుత్లను; ప ి ానంబు = ధ ి ంచుటను; ఒన ింపకన్ = ేయకుం ా; వసత్ ర్ = దుసుత్లు; ా ియున్ =
ధ ిం న ాడు; వృదుధ్ండును = వృదుధ్డును; ఐన = అ నటిట్; తనున్ = తనను; చూ = చూ ి; ేలంబులు =
దుసుత్లు; ధ ి ంచు = ధ ిసత్ ునన్; ేవ = ేవలోకపు; రమణులన్ = కనయ్లను; క = చూ ి; ాయ్సుండు =
ాయ్సుడు; కారణంబు = కారణమును; అ ి ినన్ = అడగ ా; ారలు = ారు; = కక్; పుతుర్ండు =
పుతుర్డు; ీత్ ర్ = ీత్ ల
ర్ ు; పురుషులు = పురుషులు; అ ెడు = అ ే; ేదదృ ట్ ి = ేదమునుచూచుట; లేక =
లేకుం ా; ఉండున్ = ఉండును; మఱియున్ = ఇంకనూ; అతండు = అతను; ివ్కలుప్ండు = ార్ం లే ాడు;
కాన = కావున; కున్ = కు; అత = అత ; కిన్ = కి ; మహ = ొపప్; అంతరంబు = ేదము; కలదు =
ఉనన్ ి; అ ి = అ ాన్రు; అటిట్ = అటువంటి; కుండు = కుడు; కురు = కురు ాజయ్ంలో; జాంగల = ెఱక;
ేశంబులన్ = పర్ ేశములలో; ొ చ్ = పర్ ే ం ; హ ిత్ ాపురంబునన్ = హ ిత్ ాపురములో ; ౌరజనంబుల =
పురజనుల / ౌరులు; ేన్ = ేత; ఎటు
ల్ = ఏ ధము ా; జాఞ్తుండు = కనబ ిన ాడు; అ ెయ్న్ = అ ాడు;
మఱియున్ = ఇంకనూ; ఉనమ్తు
త్ = ి చ్ ా ; కిర్యన్ = వలె; మూగ = మూగ ా ; ెఱంగునన్ = వలె;
జడు = ె తకుక్వ ా ; భం ిన్ = వలె; ఉండున్ = ఉండు ాడు; ఆ = ఆ కక్; మ = ొపప్; ి=
ి; కిన్ = కి; ాజ = ా లలో; ఋ ి = ఋ ి వంటి ాడు { ాజ ష్ి ‐ ద
ే ా త్ ార్ నుయా అగు ా }; ఐన
=అ నటిట్; ప ీ ిత్ = ప ీ ిత; మ ా = మ ా ; ోడన్ = ో; సం ాదము = సం ాషణము; ఎటు
ల్ =
ఏ ధముగ; ి ధ్ ంి ెన్ = జ ి ిన ి; బహు = ాలా; కాల = కాలము; కథ యంబు = ెపప్ద ిన ి; అ న =
అ నటువంటి; ర్ = ర్; ాగవత = ాగవతమ ే; గమ = ేదమునకు; ాయ్ఖాయ్నంబున్ = ాయ్ఖాయ్నము; ఏ =
ఏ; ీ న్ = ధముగ; ా ెన్ = నడ న ి; ఆ = ఆ; ి= గులలో; ముఖుయ్ండు = ముఖయ్ ైన ాడు;
గృహసుథ్ల = గృహ త్ ాశర్మ ాసుల; గృహంబులన్ = ఇళళ్లోల్; ోవును = ఆవును; ి ికిన = ( ాలు) ి కిన;
అంత = అంతమాతర్ము; తడవు = సమయము; కా = కంటే ఎకక్వ కాలం; లువంబడండు = లబడడు;
అతండు = అతను; ో = ోవును; ో హన = ి కినయంత; మాతర్ = మాతర్ము; కాలంబు = సమయము;
సంచ ిం న = ి ిన; సథ్ లంబులు = పర్ ేశములు; రథ్ంబులు = పుణయ్సథ్ లములు; అగున్ = అగును; అండుర్ =
అందురు; ెదద్ = ఎకుక్వ; కాలంబు = సమయము; ఏక = ఒకే; పర్ ేశంబునన్ = ావున; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ;
ఉం ెన్ = ఉం ెను; ాగవత = ాగవతులలో; ఉతత్ ముండు = ఉతత్ ముడు; ఐన = అ నటిట్; జన ాలు = ా
{జన ాలుడు ‐ జనులను ా ంచు ాడు, ా }; జనమ్ = పుటుట్క; కరమ్ంబులు = పర్వరత్ నములు; ఏ = ఏ;
పర్కారంబు = ధ ; వ ింపుము = వరము ా ెపుప్ము.

1‐79‐ .ీ

ాండవ = ాండవుల కక్; వంశంబు = వంశమునకు; బలము = శకిత్యు; మానంబును = ౌరవమును;

వ ధ్ ల
ి ల్ న్ = ెం ొ ందగ; క ి న్ = ప ాకర్మము ో; ఎ ావ్ఁడు = ఎవ ై ే; మ ెన్ = ం ె ో; ప ిపం ి =
శతుర్; ా లు = ా లు; భరమ్ = బం ారము; ఆ ి = దలగు; ధనములన్ = సంపదల ో; అ ిచ్ంతురు =
పూ త్ ా ో; ఎవవ్ = ఎవ కక్; అంఘిర్ = ాద; యుగమున్ = దవ్యమును; కుంభజ = ోర్ ణుడు { ోర్ ణుడు
‐ కుంభములో ( ోర్ ణల
ి ో) పుటిట్న ాడు}; కరణ్ = కరుణ్డు; ఆ ి = దలగు ( ా ి); కురు = కౌరవ; భట = ై క;
వూయ్హంబున్ = వూయ్హమును; ొ చ్ = పర్ ే ం ; ెం ా ెన్ = ఖం ిం ా ో ; ఏ = ఏ; రు = రు ; తం ిర్
= తం ిర్; ాం య
ే = షుమ్ { ాం య
ే ుడు ‐ షుమ్డు ‐ గంగ కక్ పుతుర్డు}; ై క = ై కుల ే; ఆకార్ంత
= ఆకర్ ంపబ ిన; ో = ఆవుల; వరగ్ ంబు = మందను; ి ిం = ి ిం ; ె ెచ్న్ = ె ెచ్ ో; ఏ = ఏ; రు
= రు ; ాత = ి ామహుడు;

1‐79.1‐ఆ.

అటిట్ = అటువంటి; ాఢ = ాఢ ైన / దటట్ ైన; కీ త్ ి = కీ త్ క

ి ల ాడు; అగు = అ న; ప ీ ిత్ = ప ీ ితత్ ు అను;
మ = ొపప్; ా = ా ; డువన్ = డుచుటకు; ా = తగ ; ాజయ్ = ాజయ్మను; ల ిమ్న్ = మ
సంపదను; ప హ
ి ిం = స జ్ంి ; గంగన్ = గంగలో; ార్ ప షుట్ఁడు = ార్ ప ేశమున ఉనన్ ాడు /
మరణాయతత్ ీ డు; ఐ = అ య్; అసువులు = ార్ణములు; ఉండన్ = ఉండగ ే; ఏల = ఎందులకు; అడఁ ి =
అణ ి; ఉం ెన్ = ఉం ెను.

1‐80‐ఉ.

ఉతత్ మ = ఉతత్ మ ైన; కీరత్ ులు = కీ త్ గ

ి ల ారు; ఐన = అ నటిట్; మనుజ = మానవులలో; ఉతత్ ములు =
ఉతత్ ములు; ఆతమ్ = సవ్ంత; హితంబులు = ేలు; ఎనన్డున్ = ఎపుప్డును; తత్ ము = మనసుస్ల; అందున్ =
లోపల; కోరరు = కోరుకొనరు; హ ిం యు = నవువ్లకై ా; లోకుల = లోకుల; కున్ = కు; ఎలల్ న్ = సమసత్ ైన;
అరథ్ = ధన; సంప త్ యున్ = సంపదను; భూ యున్ = ైభవమును; సుఖమున్ = ౌఖయ్మును; భదర్మున్ =
ేమమును; కోరుదురు = ాం ంతురు; అనయ్ = ఇతరులను; రకష్ణ = ర ించుట అ ే; అ = కిక్ ;
ఉతత్ మము = ఉతత్ మము; ఐన = అ నటిట్; ేనున్ = శ ీరము; భుఁడు = ా ; ఊరక = ఉ త్ ే; ఏల =
ఎందుకు; రకిత్న్ = ై ాగయ్ము ో; ా ె ో = స జ్ిం ె ో.

1‐81‐క.

ారములన్ = ా ాంశములను; ఎలల్ న్ = సమసత్ మును; ఎఱుగుదు = ె ికొనన్ ా ి ; ారగుఁడవు =

ారంగతుడవు; ాషలు = ాయ్ఖాయ్నముల; అందున్ = లో; బహు = అ ేక; ధ = ధములైన; కథన =
కథనములు ెపుప్టలో; ఉ ారుఁడవు = ఉ ారము ా ఉండు ాడవు; మాకు = మాకు; సరవ్మున్ = అ న్;
ారము = మూలము; ముటట్ ంగన్ = కుక్నటు
ల్ గ; ె యన్ = ె యునటు
ల్ గ; పలుకుము = ెపుప్ము; మ
= ొపప్; ఆ ామ్ = ఆతమ్ కల ా ా.

1‐82‐వ.

అ = ఆ ధముగ; అ ి ిన = అడుగగ; ౌనక = ౌనకుడు; ఆ ి = దలగు; ము = మునులలో; ష

ేర్ ఠ్ ుల =
ేర్ ఠ్
ష ైన ారల; కున్ = కు; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను; తృ యంబు =
మూడవ ి; ఐన = అ నటిట్; ావ్పరయుగంబు = ావ్పర యుగము; ఱు = పూ త్ య
ి గు; సమయంబునన్ =
సమయములో; ఉప ిచర = ఉప ిచరుడు అను; వసువు = వసువు కక్; రయ్ంబునన్ = రయ్మునందు;
జ మ్ం = పుటిట్న; ాస = ాస ; ాఁదగు = ామముకల ైన; సతయ్వ యందున్ = సతయ్వ కి; ప ాశరు =
ప ాశర ఋ ి; కిన్ = కి; హ ి = హ ి కక్; కళన్ = అంశ; ే ి= ేత; జాఞ్ = జాఞ్ ; అ న=అ నటిట్;
ేద = ేదములకు సంబం ిం న; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; జ మ్ం = అవత ిం ; ఒకక్ = ఒక; ాడు =
ినమున; బద ిక = బద ిక అను ( ే ి పండు); ఆశర్మంబున = ఆశర్మములో; సరసవ్ = సరసవ్ ; న ీ =
న ి కక్; జలంబులన్ = టిలో; ాన్న = ాన్నము; ఆ ి = దలగు; కరమ్ంబులన్ = పనులను; ిచ్ =
పూ త్ ి ే ి; = భర్ముగను; ఐ = అ య్; పరులు = ఇతరులు; లే = లే ; ోటన్ = పర్ ేశమున; ఒంటిన్
= ఒంట ిగ; కూరుచ్ం ి = కూరుచ్ ; సూ ోయ్దయ = ఉదయపు; ేళన్ = సమయములో; అ త = జ ి ిన ి /
భూత; అ ాగత = జరుగబో వున ి / భ షయ్; వరత్ మాన = జరుగుచునన్ ి / వరత్ మాన; అ ఞ్ ండు = ె ిన ాడు;
అ న=అ నటిట్; ఆ = ఆ; ఋ ి = ఋ ి; వయ్కత్ ంబు = ె య; కా = ానంత; ేగంబు = ేగము; కల =
క ిన; కాలంబునన్ = కాలమున; ే ి= ే ి; యుగ = యుగముల కక్; ధరమ్ంబులు = ధరమ్ముల; కున్ =
కు; భు = భూ ; ాంకరయ్ంబున్ = సంకరతవ్ము / క త్ ; ొ ందున్ = కలుగును; యుగయుగంబులన్ =
యుగయు ాలకి; ౌ క = భూతములకు సంబం ిం న; శ ీరంబులు = ( వుల) శ ీరములు; కున్ = కు; శకిత్ =
బలము; సనన్ంబు = తకుక్వ; అగున్ = అగును; పురుషులు = మానవులు; సస్తు
త్ లు = సతు
త్ వలే ారు;
ైరయ్ నుయ్లు = ైరయ్ము లే ారు; మందపర్ ఞ్ లు = ామరథ్ ము మంద ిం న ారు; అలాప్యువులు =
అలప్ ైన ఆయువు గల ారు; దురబ్లులు = బలము తకుక్వ గల ారును; అ ెయ్దరు = పుటెట్దరు; అ =
అ ; తన = తన కక్; ివయ్దృ ట్ న్
ి = ివయ్దృ ట్ ి ో; చూ = గమ ం ; సరవ్ = సమసత్ ; వరణ్ = వరణ్ ములకు
{ ాతురవ్రణ్ ములు ‐ బార్హమ్ణ, కష్ య
ర్ , శ
ై య్, దర్}; ఆశర్మంబులు = ఆశర్మములు { ాతు ాశర్మములు ‐
బర్హమ్చరయ్, ారహ్సథ్ , ానపర్సథ్, స ాయ్స}; కున్ = కు; హితంబున్ = ేలు; ేయన్ = ేయవలెన ; తలం =
తల ; నలుగురు = నలుగురు; హో తలు = హో మము ేయు ారల; ేతన్ = ేత; అను ిఠ్ ంపన్ =
రవ్హించుటకు; త ి = త ినటిట్; పర్జలు = లోకులు; కున్ = కు; ధ్ ి = ప ి ిధ్ ; కరంబులు =
కలుగజేయున ; అ న=అ నటిట్; ై ిక = ేద; కరమ్ంబులు = కరమ్ములు; అగు = అ నటిట్; యజఞ్ ంబులు
= యజఞ్ ములు; ఎడ ెగక = ఆగకుండగ; ఉండు = ఉండుట; కొఱకున్ = కోసము; ఏకంబు = అ భకత్ ము; ఐన =
అ న; ేదంబున్ = ేదమును; ఋక్ = ఋ ేవ్దము; య స్ = య వ్ే దము; ామ = ామ ేదము;
అధరవ్ణంబులు = అధరవ్ణ ేదములు; అను = అను; ాలుఁగు = ాలుగు; ామంబులన్ = ేరల్ ో; ా ిం
= భ ం ; ఇ స = ఇ సములు; పు ాణంబులు = పు ాణములు; అ న్యున్ = అ న్టి క ి;
పంచమ ేదంబు = పంచమ ేదము; అ = అ ; పలెక్న్ = ప కెను; అందున్ = ాటిలో.

1‐83‐ .ీ

ైలుండు = ైలుడు; ఋ ేవ్ద = ఋ ేవ్దము కక్; పఠనంబు = ప ించుట; ొ రఁకొ ెన్ = పూనుకొ ెను;
ామంబు = ామ ేదము; జై = జై ; సదువుచున్ = ప ించుచు; ఉం ెన్ = ఉం ెను; య వు =
య వ్ే దము; ైశం ాయన = ైశం ాయనుడు; ఆఖుయ్ండు = అను ేరు గల ాడు; కైకొ ెన్ = సుకొ ెను;
తు ిన్ = వరకు; అధరవ్ంబు = అధరవ్ణ ేదము; సుమంతుఁడు = సుమంతుడు; ప ిం ెన్ = ప ిం ెను; అఖిల
= సమసత్ ైన; పు ాణ = పు ాణములు; ఇ సముల్ = ఇ సములు; మా = మా; తం ిర్ = తం ిర్;
ోమహరష్ణుఁడు = ోమహరష్ణుడు; రూ ిన్ = షట్ ా; ాలెచ్న్ = ధ ిం ెను; తమతమ = ా ి ా ి; ేదము =
ేదములను; ఆ = ఆ; తపసులు = ాపసులు; ా ిం = భ ం ; షయ్ = షుయ్ల కక్; సంఘములు =
సమూహములు; కున్ = కు; ె ిప్ ి = ో ిం ి; అంతన్ = అంతట;

1‐83.1‐ .ే

షుయ్లు = షుయ్లు; ఎలల్ ను = అందరును; ఆ మ్య = తమ కక్; షయ్జనులు = షుయ్లు; కున్ = కు;
అంత = అంతట; బహు = ెకక్; మారగ్ ములు = ధములు; ె ిప్ = ె ిప్; అనుమ ంపన్ = అనుమ ంప ా;
ెకుక్ = అ ేక; ాఖలు = ాఖలు; క ి = ఏరప్ ి; ఈ = ఈ; పృ ి = భూపర్పంచము; లోనన్ = లోపల;
గమము = ేదము; ఒ ాప్ ెన్ = పర్కా ం ెను; భూసుర = బార్హమ్ణుల; వహమందు = సమూహములో.

1‐84‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ే ా = పర్జఞ్; హీనులు = లే ారు; అ న=అ నటిట్; పురుషులు = మానవులు;
ేతన్ = ేత; అటిట్ = అటిట్; ేదంబులు = ేదములు; ధ ి ంపబడుచున్ = ీవ్క ింపబడుతూ; ఉనన్ =
ఉనన్ ; మఱియున్ = ఇంకను; ీన = ీనులందు; వతస్లుండు = దయగల ాడు; అ న = అ నటిట్;
ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; ీత్ ర్ = ీత్ ల
ర్ కు; దుర్లు = దుర్లు; కున్ = కును; ైర్ = మూడు; వ ణ్ క
ి =
వరణ్ ములలో ; అధములు = అధములు; కున్ = కున్; ేదంబులు = ేదములు; నన్ = నుటకు; అరహ్ంబులు
= సమరథ్ ంబులు; కావు = కావు; కావునన్ = అందువలన; మూఢులు = మూఢులు; కున్ = కు; ఎలల్ న్ =
అంద ికి ; ేలు = ేలు; అగును = కలుగును; అ = అ ; ారత = ారతము; ఆఖాయ్నంబు = రచన;
 ే ియున్ = ే ినపప్టికి ; ఆ = ఆ; ము = ము ; భూత = వులకు; హితంబు = ే లు ేయుట; అందున్
= లో; తన = తన కక్; హృదయంబు = హృదయము; సంత ింపక = సం ో ింపకుం ా; ఉనన్ = ఉండగ;
సరసవ్ = సరసవ్ న ి కక్; తటంబునన్ = ఒడుడ్ ద; ఒంటి = ఒంట ి ా / ఏకాంతముగ; ఉం ి = ;
హేతువు = కారణము; త ిక్ంచుచున్ = ం ంచుచు; తన = తనలో ాను / సవ్గతం; లోన్ = లో; ఇటు
ల్ =
ఈ ధముగ; అ ెన్ = అనుకొ ెను.

1‐85‐ .ీ

వర్త ా ి = షఠ్ లో నునన్ ా గ; ఐ = అ య్; ేద = ేదముల { ద

ే ములు ‐ 4 ఋక్ ,య , ామ,
అధరవ్ణ ద
ే ములు}; వహిన్ = అగున్ల { ేర్ ాగున్లు ‐ 1ఆహవ యము 2ద ణ
ి ా న్
ి , 4 ారహ్పతయ్ము}; గురు =
గురువుల {గురువులు ‐ కనన్తం ,ిర్ ంె నతం ,ిర్ ఉ ా ాయ్యుడు, బృహసప్ , కులము ద
ె ద్ , తం ర్ి ోడ పుటిట్న
ాడు, ాత, అనన్, మామ, న
ే మామ, ా , కా ా న
ి ాడు.}; ేర్ ి = సమూహమును; మ న్ంతున్ =
ణ
ౌర ంతును; హిత = ేదములలో ింపబ ిన; కరమ్ములన్ = పనులను; కొఱఁత = లోపము; పడకుండన్ =
లేకుండగ; నడుపుదు = న ి ించుదును; ారత = ారతమ ే; షమునన్ = వంక ో; ప కి =
ెలల్ ిం ; ేద = ేదముల కక్; అరథ్ = పర్ జనము; ావము = ా ాంశము; ఎలల్ న్ = అంతటి ;
మునుకొ = ముఖయ్ముగ; ీత్ ర్ = ీత్ ల
ర్ కు; దర్ = దుర్లకు; ముఖయ్ = ముఖయ్ ైన; ధరమ్ములు =
ధరమ్ములు; అందున్ = అందులో; ె ి న్ = ె య జే ి ; ేన్ = ేను; ెలల్న్ = ెలఁ ి / ఉ ాస్హము ో;
ీనఁన్ = ీ ; ే ి = వలన; ఆతమ్ = ఆతమ్; సంతసము = సం ోషము; అందదు = ొ ందదు; ఆతమ్ = ఆతమ్;
లోన్ = లో ; ఈ ండున్ = ఈశవ్రుడు; సంత ింపక = సం ో ింపకుండగ; ఉనన్ = ఉనన్; జాడన్ = ధముగ;
ోఁ ెన్ = ోచుచునన్ ి;

1‐85.1‐ఆ.

హ ి = ర్హ ి; కిన్ = కి; ి = గులలో; వరులు = ేర్ ట్ ులు; కున్ = కు; అ ల ితంబు = అతయ్ంత
ష
ిర్యము; ఐన = అ నటిట్; ాగవత = ాగవతము కక్ { ాగవతము ‐ భగవంతు కి సంబం ంి న న
ై };
ధంబున్ = షయమును; పలుకన్ = వ ింపలే ాడను; ఐ న్ = అ ; సము = పర్మాదము;
అ ెయ్న్ = జ ి ెను; ె = ె ; నయదు = ేకూరలేదు; మఱ న్ = మర ో ; అనుచు =
అనుకొనుచు; వగచుచునన్ = బాధపడుతునన్; అవసరమునన్ = సమయములో.

1‐86‐ .ీ

తన = తన; ే = ే లో నుం ే; వలల్ కీ = ణ; తం ర్ = గల; సవ్నంబునన్ = శబద్ మువలన; సతత =

ఎడ ెగ ; ా ాయణ = ా ాయణ య ే; శబద్ ము = శబద్ ము; ఒపప్న్ = అలంక ింప ా; ఆనన = ోటి నుం ;
సంభూత = ెలువ ే; హ ి = హ ి కక్; ీత = ాటల; రవ = ధవ్ (య ే); సు ా = అమృత; ారలన్ =
ారల వలన; గ = గులలో; ఇందర్ = ష
ేర్ ట్ ైన ా ి; తతులు = సమూహము; ొ కక్న్ = పరవ ంపగ;
క ిల = క ిల ( ా ి) రంగు ో; జటా = జడల; ార = చుటట్ లు కక్; కాం = కాం ; పుంజంబులన్ =
సమూహముల ో; ిశలు = ికుక్లు; పర్ ాత = ఉదయపు; ీ ి = ెలుగు; వహింపన్ = ంపుకొనగ; తను =
శ ీరమున; లగన్ = ధ ింపబ ిన; తుల ికా = తుల ి; ామ = దండ కక్; గంధంబులు = సు ాసనలు;
గగన = ఆకాశము; అంత ాళంబున్ = లోపలం ా; కపుప్కొనఁగ = ాయ్ ించగ;

1‐86.1‐ఆ.

వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను; ంట = ఆకాశము; నుం ి = నుం ి; ాస నందను = ాస కక్ { ాస నందనుడు

‐ ాస కక్ పుతుర్డు, ాయ్సుడు}; కడ = దగగ్ ర; కున్ = కు; మాటలాడన్ = మాటాల్డల ే; గడఁక =
ఉ ధ్ శ
ే య్ము; ోడన్ = ో; భదర్ = ేమము; మల = రమ్లము ె ; కీ త్ ి = కీ త్ ;ి
ౖన ారగుఁడు = ారంగతుడు;
ఆరూఢ = పర్ ిదధ్ ైన; నయ = ేలైన; ారదుండు = ావ్ంసుడు; ారదుండు = ారదుడు; క ెన్ =
గమ ం ెను; ారదుఁడు = ారదుడు.

1‐87‐క.

క ెన్ = చూ ెను; ారదుఁడు = ారదుడు; అంతన్ = అంతట; నయ = నయము ో; ఏక = కూ ిన;

లాసు = నడవ ిక క ిన ా ; గమ = ేదములను; భజన = భ ంచు; ాయ్ = దయ్వలన; జ త =
పుటిట్న; ఉలాల్సున్ = ఉలాల్సము గల ా ; భవ = సం ారపు; దుఃఖ = దఃఖములను; ాసున్ =
రసక్ ిం న ా ; గురు = అ ికముగ; మనస్ = మనసుస్; కాసున్ = క ిం న ా ; ాయ్సున్ =
ాయ్సు .

1‐88‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; జ = తన; ఆశర్మంబు = ఆశర్మము; కున్ = కు; వ చ్న = వ చ్నటిట్; ారదున్ =
ారదు ; ఎఱిం ి = గమ ం ; లే = లే ; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; ివత్ = ి ానము; కర్మంబునన్ =
పర్కారము; పూ ం నన్ = పూ ంచ ా; అతండు = అతడు; లేనగవున్ = లేతనవువ్; ఎగ ె ి = లచు;
గంబు = ముఖము; ోడన్ = ో; పం క = ణ; తం ర్ = గలు; ేర్ =
ల ేలు ో; టుచున్ = టుచు;
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐89‐ఉ.

ాతవు = ాతవు; ారత = ారతమ ే; ర్ = ే ము;

ద ాతవు = సృ ట్ ంి న ా ి ; ేద = ేదము
లంద ; ప ారథ్ = షయముల నుం ి; జాత = పుటిట్న; జాఞ్తవు = జాఞ్నము కల ా ి ; కామ = కామము
{అ ష
ి డవ్రగ్ ములు ‐ 1కామము 2కోర్ధము 3లోభ 4 హ 5మద 6మాతస్రయ్ములు; ముఖయ్ = దలగు; ిపు
= శతుర్; షటక్ = షటక్మును (6); జేతవు = జ ం న ా ి ; బర్హమ్ = బర్హమ్జాఞ్నము కక్; తతత్ =
సవ్ ావమును; ణ్ త
ే వు = రణ్ ం న ాడవు; ి= గులలో; ేతవు = ాయకుడవు; తుఁడవు =
ేం య
ిర్ ుడవు; ఈవు = వు; చ ం =చ ం ో ; ెలల్ ే = తగు ా; కాతరు = ీను ; కైవ ిన్ = వలె;
వగవన్ = దుఃఖ పడుటకు; కారణము = కారణము; ఏ =ఏ టి; ప ాశ ాతమ్జా = ాయ్ ా {ప ాశ ాతమ్ డు ‐
ప ాశరు పుతుర్డు, ాయ్సుడు}.

1‐90‐వ.

అ నన్ = అ ప కిన; ా ాశరుయ్ండు = ాయ్సుడు { ా ాశరుయ్డు ‐ ప ాశరు పుతుర్డు, ాయ్సుడు}; ఇటు

ల్ =
ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐91‐క.

పుటిట్ = జ మ్ం ; అ = బర్హమ్ కక్; తనువునన్ = శ ర

ీ ము వలన; ేపటిట్ = ీవ్క ిం ;
పు ాణ = పూరవ్ముల కెలల్ పూరవ్ ైన; పురుషు = వయ్కిత్ ‐ భగవంతు ; భజనము = సంకీరత్నము; పదముల్ =
ారులను; ెటట్ ి = ాటి ; ికుక్లన్ = ికుక్లను; తు ి = ా ాంశము; ముటిట్ = ద ిశ్ం ;మ
= ఉతత్ మ ైన; పర్బో ధమునన్ = జాఞ్నమున; ము = మునులలో; ా ా= ష
ేర్ ఠ్ ు ా.

1‐92‐వ.

అ ియునున్ = అం ే; కాక = కాకుం ా; వు = వు; సూరుయ్ = సూరుయ్ ; భం ిన్ = వలె; మూఁడు =

మూడు; లోకములన్ = లోకములలోను; చ ింతువు = సంచ ింతువు; ాయువు = ా ; ప ి ిన్ = వలె; అఖిల
= సమసత్ ; జనుల = మానవుల మనసుల; లోనన్ = లోను; ెలంగుదువు = ెలగుచుందువు; సరవ్ ఞ్ ండవు
= సరవ్ జాఞ్నములు గల ాడవు; అగుటన్ = అగుట; ే ి = వలన.

1‐93‐క.

కు = కు; ఎఱుఁగ ా = ె య ; ధరమ్ము = ధరమ్ము; లోకములను = లోకములలో; లేదు = లేదు;

బహు = అ ేక షయములు; లోకి = ద ిశ్ం న ాడవు; వున్ = వు; ా= ాకు క ిన; కొఱఁతన్ =
లోపము; ఎటిట్ ి = ఎటువంటి ి; అ ి = అ ి; అంతయున్ = అం ా; ాకున్ = ాకు; వ ింపవయయ్ =
వరము ా ెపుప్ము; ారద = ారదు ా; కరుణన్ = కరుణ ో.

1‐94‐వ.

అ న=అ ప కిన; ారదుండు = ారదుడు; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ె ెప్ను.

1‐95‐ఉ.

అం తము = పూ ంప త ిన ; ఐన = అ నటిట్; ధరమ్ = ధరమ్ముల; చయము = సమూహము; అంతయున్

= సమసత్ మును; ె ిప్ = వ ిం ; అందున్ = ా ; లోనన్ = లో; ఇం ంచుక = కొం ెములో కొం ెము;
కా = కూడ; షు
ణ్ = హ ి కక్; కథలు = కథలు; ఏరప్డన్ = ేటపడునటు
ల్ ; ెపప్వు = ెపప్వు; ధరమ్ముల్
= ధరమ్ములను; పర్పం ం న = వరణముల ో ె ిప్న; ెచుచ్ ే = ెచుచ్కొను ా; గుణ = గుణముల
 కక్; ేషములు = షట్ తలు; ఎ న్నఁన్ = ొ గడుట ;ే కాక = కాకుం ా; కున్ = కు; ఈ = ఈ;
కొం ెము = లోపము / నూయ్నత; వచుచ్ట = కలుగుట; ఎలల్ న్ = సమసత్ మూ; హ ిన్ = ర్హ ి ; కో ి =
ఇ ాఛ్పూరవ్కముగ; ను ంప న్ = సుత్ ంపక ో వుట ేత; ఆరయ్ = ఆరుయ్ల ే; పూ ా = పూ పబడు ా ా.

1‐96‐మ.

హ ి = ర్హ ి; ామ = ామములను; సుత్ ేయు = సుత్ ంచు; కావయ్ము = రచన; సువరణ్ = మం రంగుగల /
బం ారు; అం ోజ = ామర పూవులు; హంస = హంసల; ఆవ = పంకుత్ల ో; సు = మం ; రు =
పర్కాశము ో; ార్ తము = ెలుగుతునన్ ి; ఐన = అ నటిట్; మానస = మానస; సరస్ = స ోవరము; సూప్ త్ న్
ి
= రుగ; ెలుం ొందు = పర్కా ంచును; ర్హ ి = ర్హ ి కక్; ామ = ామముల; సుత్ = సుత్ ంచుట; లే
= లేనటిట్; కావయ్ము = రచన; తర్ = ేషముగ ర్ంపబ ిన; అరథ్ = అరథ్ములు; ఆ వ్తంబు = కూడుకొనన్ ి;
అయుయ్న్ = అ నపప్టికి ; ర్కర ై = భకర ై; ఉండదు = ఉండదు; అ గయ్ = గయ్ముకా ి; దురమ్ద
= దురగ్ ంధపూ ిత ైన; అదత్ = భయంకర ైన; కాకోల = షపు; గరత్ = గుంత; ఆకృ న్ = రూపము గల ా
వలె.

1‐97‐మ.

అపశబద్ ంబులన్ = తుచచ్ ైనమాటల ో; కూ ియున్ = క ియునన్పప్టికి; హ ి = ర్హ ి; చ ితర్ =

ా ితర్ముల; ఆలాపముల్ = పలుకులు; సరవ్ = సమసత్ ; ాప = ాపములను; ప ి ాయ్గమున్ = పూ త్ గ
ి
ి ో వుటను; ేయున్ = ేయును; కావున = అందువలన; హ ిన్ = హ ి ; ా ంచుచున్ = ాయ్నము
ేయుచు; ాడుచున్ = ( లలు) ానము ేయుచు; జపముల్ = జ ాలు; ేయుచున్ = ేయుచు; నులన్
= ెవులా ా; నుచున్ = నుచు; అ ర్ాంతంబు = ఎడ ెగకుండగ; కీ త్ ంి చుచున్ = కీ త్ ంి చుచు; తపసుల్ =
ాపసులు; ాధులు = మం ారు; ధనుయ్లు = ారథ్ కులు; ఔదురు = ఔ ారు; క ా = క ా; తతత్ జఞ్ =
తతత్ జాఞ్నము గల ా ా; ం ంపుమా = ఆలో ంచు కొనుము.

1‐98‐వ.

ము ం ార్ = మునులలో ేర్షఠ్ ు ా; రగ్ త = డ న; కరమ్ంబు = కరమ్కల ి; ఐ = అ య్; రు ా ికంబు =

ఉ ా ి లే ి; ఐన = అ నటిట్; జాఞ్నంబు = జాఞ్నము; హ ి = హ ి; భకిత్ = భకిత్; లేకునన్ = లేక ో న ో;
ేషంబుగ = పర్ ేయ్కముగ; ో తంబు = పర్కా ంచున ి; కాదు = కాదు; ఫలంబున్ = ఫ తమును; కోరక =
ఆ ంచక; కరమ్ంబు = కరమ్ము; ఈశవ్రు = హ ి; కున్ = కి; సమరప్ణంబు = సమ ిప్ంచుట; ేయక = ేయక;
ఉనన్న్ = ో న ో; అ ి = అ ి; పర్శసత్ ంబు = మం ి; ఐ = అ య్; ఉండదు = ఉండదు; భకిత్ = భకిత్;
హీనంబులు = లే ; అ న = అ నటిట్; జాఞ్న = జాఞ్నములో ; ా ా = ాకుక్లో ; కరమ్ = కరమ్లో ;
కౌశలంబులు = ేరప్ ితనము; రరథ్ంబులు = పర్ జనము లే ి; కావున = అందువలన; మ =
ొపప్తనము; అను ావుండవు = అను ావము ొ ం ిన ాడవు; య ారథ్ = సతయ్మును; దరశ్నుండవు =
ద ిశ్ంచు ాడవు; సకల = సమసత్ ; ిక్ = ికుక్ల; అంత = అంతట; ధవళ = ెరుసుత్నన్, ెలల్ ; కీ త్ ి = కీ త్ ి
గల ాడవు; సతయ్ = సతయ్మునందు; రతుండవు = ఆసకిత్ గల ాడవు; ధృత = ధృఢ ైన; వర్తుండవున్ =
వర్తముగల ాడవును; అగు = అ నటిట్; వు = వు; ఖిల = సమసత్ ; బంధ = బంధముల; చనంబు =
ముకిత్; కొఱకున్ = కోసము; ాసు ేవు = భగవంతు { ాసు వ
ే ుడు ‐ ఆతమ్లో వ ంి ే వ
ే ుడు}; లా =
లల కక్; ేషంబులు = ేషములు; భకిత్ = భకిత్; ోడన్ = ో; వ ణ్ ంి పుము = వ ణ్ ంి పుము; హ ి =
హ ి కక్; వరణ్ నంబు = వరణ్నము; ేయక = ేయకుం ా; పర్కార = ధములలో / ానములలో;
అంతరంబునన్ = బేధముల ోను; అరథ్ = అరథ్ ములలో; అంతరంబులు = బేధములను; ిం = ద ిశ్ం ; తత్ =
ాటి; వ ా = వకష్ల ో; కృత = ే ిన; రూప = రూపములును; ామంబులన్ = ామములును; ే ి =
వలన; పృథక్ = ెకుక్ ధములైన / మరలమరల; దరశ్నుండు = దృ ట్ క
ి ల ాడు / చూచు ాడు; ఐన =
అ నటిట్; ా = ా కక్; మ = బు ధ్ ి; ెను = పర్చండ ైన (సు ి); ా = ా చుట; ేతన్ = ేత;
ర్పప్ంబ ి = ర్పప్బడుతూ; తపప్న్ = త ిప్ ో ; చను = ెళుళ్; ావ = పడవ; చందంబున = వలె; ెలవు =
ేవును; ేర = ేరుట; ేరదు = ేరవ్దు; కామయ్ = ఫ తమును ఆ ం ేయు; కరమ్ంబులు = కరమ్లు; అందున్
= లో; ాగంబు = ఆసకిత్; కల = క ినటిట్; ార్కృత = అజాఞ్న / ామర; జనులు = జనములు; కున్ = కు;
య ం న= ిం న; ధరమ్ంబులు = ధరమ్ములు; ె ిప్ = ె ిప్; ాసకుండవు = ా ిం న ాడవు; అగు =
అ నటిట్; వు = వు; వగచుట = బాధపడుట; తగదు = తగదు; అ ి = అ ి; ఎటుట్ల = ఏ ధము ా; అ నన్
= అ న ో; ారలు = ారు; అ ి ే = అ ే; ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; అ = అనుకొ ; గు ిస్తంబులు =
అసహయ్ములు; అగు = అ నటిట్; కామయ్ = ఫ తమును ఆ ం ేయు; కరమ్ంబులు = కరమ్లు; ేయుచున్ =
ేయుచు; తతత్ జాఞ్నంబు = తతత్ జాఞ్నమును; మఱతురు = మర ో వుదురు; కావున = అందువలన; బు ధ్ న్
ి
= బు ద్ ిలో; హంబున్ = హము; జ ంపక = పుటట్ కుండగ; తతత్ = తతత్ ము కక్; అ ఞ్ ండవు =
జాఞ్నము కల ాడవు; ఐ = అ య్; వయ్ ా = దుఃఖము కక్; గంబు = ఎడబాటును; ేయుము =
ేయుము; అ =అ ప కి; మఱియున్ = ఇంకా; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ె ెప్ను.

1‐99‐చ.

ఎఱిఁ ెడు = ఎరుక; ాఁడు = కల ాఁడు; కరమ్ = కరమ్ముల; చయము = సమూహము; ఎలల్ ను = సమసత్ మును;
మా = మా ే ి; హ ి = హ ి కక్; సవ్రూపమున్ = సవ్రూపమును; ెఱయన్ = ండుగ; ఎఱిం ి =
ె ికొ ; ఆ = ా ; వలన్ = మూలమున; ేరుపు = ేరుప్; చూపు = చూపును; గుణ = గుణములందు;
అనురకుత్ఁడు = ఆసకిత్ క న
ి ాడు; ఐ = అ య్; ెఱకువ = ేకము; లేక = లేకుం ా; కుర్మమ్రుచున్ =
రుగుచు; ేహ = ేహమును; ధన = ధనమును; ఆ ి = దలగు; అ మాన = అ మానము; యుకుత్ఁడు =
కూ ిన ాడు; ఐ = అ నటిట్; ఎఱుఁగ = ె య ; ా = ా ; కిన్ = కి; ె యన్ = ె యునటు
ల్ ; ఈశవ్ర
= ఈశవ్రు ; లలు = లలు; ఎఱుంగ = ె య; ెపప్ ే = ెపుప్ము.

1‐100‐చ.

తన = తన కక్; కుల = కులపు; ధరమ్మున్ = ధరమ్మును; ి = ి ెటట్ ి; ానవ ై ి = హ ి

{ ానవుల శతుర్వు ‐ హ }
ి ; పద = ాదముల ే; అర ందముల్ = పదమ్ములను; ప ప ి = ప గటుట్కు; ేవ
= భకిత్; ే ి = ే ి; ప ి ాకమున్ = ి ద్ ి ; ొ ందకన్ = ొ ందకుండగ; ఎవవ్ఁ ే న్ = ఎవ ై ా; చ చ్న =
చ ో న; మఱు = తరు ా ; ేనన్ = జనమ్లో; ఐనన్ = అ నను; అ ి = అ ి; ి ధ్ ి = ి ధ్ ి; వహించున్ =
ొ ందును; త ీయ = అత ; ేవన్ = భకిత్ ; ా ినన్ = ి న; కుల = కులము; ధరమ్ = ధరమ్ము; ౌరవము
= ౌరవము(ల ో); ి ధ్ ి = ి ధ్ ి; వహించు ె = ొ ందు ా; ఎ న్ = ఎ న్; ేనులన్ = జనమ్లకై ా.

1‐101‐వ.
అ ి = అందు; కావునన్ = వలన; ఎఱుక = ె ి; కల ాఁడు = ఉనన్ ాడు; హ ి = హ ి; ేవ = భకిత్; కున్ =
కి; పర్యతన్ంబు = పర్యతన్ము; ేయన్ = ేయుట; తగున్ = తగును; కాలకర్మంబున = కాలకర్మములో;
సుఖ = సుఖమును; దుఃఖములు = దుఃఖమును; ార్పత్ ంబులు = ార్పత్ ములు; అ నను = అ నపప్టికి ;
హ ి=హ ి కక్; ేవ = భకిత్; డువన్ = డుచుట; తగదు = త ిన ికాదు; ానన్ = ా ; ే ి = వలన;
ఊరథ్ ంబునన్ = ైలోకములందు; బర్హమ్ = బర్హమ్ము; పరయ్ంతంబున్ = వరకును; కిర్ంద = కిర్ంద; థ్ ావర =
ైతనయ్ము లే థ్ ావరముల; పరయ్ంతంబున్ = వరకును; రుగుచునన్ = చ ించుచునన్; వులు = ార్ణులు;
కున్ = కును; ఎయయ్ ి = ఏ ై ే; ొ ందన్ = ొ ందుటకు; ాదు = ా ో / కషట్ ాధయ్ ; అటిట్ = అటువంటి; ే లు
= భములు; ి ధ్ ించు = కలుగుట; కొఱకున్ = కోసము; హ ి = హ ి కక్; ేవన్ = భకిత్; ేయవలయు =
ేయవలయును; హ ి = హ ి కక్; ేవకుండు = భకుత్డు; అగు = అ నటిట్; ాఁడు = ాడు; జననంబున్ =
జనమ్ను; ఒం ియున్ = ొ ం ినపప్టికి ; అనుయ్ = ఇతరుల; కిర్యన్ = వలె; సం ారంబునన్ = సం ారములో;
కక్ండు = కుక్కొనడు; కర్మమ్ఱన్ = ి ి; హ ి = హ ి కక్; చరణ = ాదముల; సమ్రణంబున్ =
సంసమ్రణము; ేయుచున్ = ేయుచు; భకిత్ = భకిత్; రస = రసమునకు; వ కృతుండు = పరవ డు / లొం ి
ాడు; అ =అ య్; డువన్ = డుచుటకు; ఇచచ్ ింపఁడు = ఇషట్ పడడు; మఱియును = ఇంకనూ.
1‐102‐ .ీ
షు
ణ్ ండు = ర్హ ే; శవ్ంబు = శవ్ము; షు
ణ్ = హ ి; కంటెను = కంటే; ేఱు = ే ైన ి; ఏ యును =
ఏ కూ ా; లేదు = లేదు; శవ్ము = శవ్ము; కున్ = కు; భవ = సృ ట్ ి; వృ ిధ్ = ిథ్ ; లయములు =
లయములు; ఆ = ఆ; పర ే = పరమ ైన ఈ / భగవంతు ; ేన్ = ేత ే; అగున్ = అగును; వు =
వు; ఎఱుంగుదు = ె యుదువు; కా ె = క ా; = ; ముఖమునన్ = ోటి ావ్ ా ే; ఎఱిఁ ింపబడడ్ ి =
ెపప్బ ిన ి; ేక ేశమునన్ = అంశముగ; ఈ = ఈ; భువన = లోకముల; భదర్మున = ేమము; కై = కొరకు;
పుటిట్నటిట్ = అవత ిం నటిట్; హ ి = హ ి కక్; కళ = అంశ ో; జాతుండవు = జ మ్ం న ాడవు; అ =అ ;
ా ింపుము = ె ికొనుము; రమణ = ీర్ ; ోన్ = ో; హ ి = హ ి కక్; ప ాకర్మములు =
ామరథ్ ములు; ఎలల్ న్ = సమసత్ ము;
1‐102.1‐ఆ.
ను ేయుము = కీ త్ ంి పుము; ఈవు = వు; కియున్ = ర్ తమును; చదువును = త్ ో ర్ తమును; ానము
= ానమును; అతుల = కిక్ ; నయమున్ = యు; దపమున్ = తపసుస్; ధృ యున్ = ైరయ్మును;
క = సంపద; కిన్ = కు; ఎలల్ న్ = సమసత్ మునకు; ఫలము = ఫ తము; కా ె = కా ా; పుణయ్ ల్ ోకున్ =
భగవంతు {పుణయ్ ల్ ోకుడు ‐ పుణాయ్తుమ్ల ే కీ త్ ంి పబడు ాడు, షు
ణ్ వు}; కమల ాభున్ = భగవంతు {కమల
ాభుడు ‐ కమలము ా యందు కల ాడు}; ొ గడన్ = కీ త్ ంి చుట; క ె ే = ( ేయ) క ి ే / జ ి ిన ో;
1‐103‐వ.
మ = ొపప్; ఆ ామ్ = ఆతమ్ కల ా ా; ే ను = ేను; పూరవ్ = ఇంతకు ముందటి; కలప్ంబునన్ =
కలప్ములో; ొ ల్ ఁటి = పూరవ్; జనమ్ంబునన్ = జనమ్లో; ేద = ేదము; ాదుల = చదువు ా ి; ఇంటి =
ఇంటిలో; ా ి= ా ి; కిన్ = కి; పుటిట్ = జ మ్ం ; ినన్ ాఁడు = నన్తనమున; ారల = ా ి; ేన్ = ేత;
పంపంబ ి = పంపబ ి; ఒకక్ = ఒక; ానకాలంబునన్ = ా ాకాలమందు; ాతు ామ్సయ్ంబునన్ =
ాతు ామ్సయ్ ీకష్లో { ాతు ామ్సయ్ము ‐ గులు వ ష్ ాకాలము 4 ల
ె లు ఒకే పర్ శ
ే మున ఉండు ీ }; ఏక =
కష్
ఒకే; సథ్ ల = సథ్ లములో; ాసంబున్ = ాసము; ేయ = ేయుటకు; శచ్ ంచు = శచ్ ంచుకొనన్;
ి= గుల; జనులు = సమూహము; కున్ = కు; ప ిచరయ్ = ేవ; ేయుచున్ = ేయుచు.
1‐104‐క.
ఓట = భయభకుత్ల; ోన్ = ో; ఎలల్ పుప్డున్ = ఎపప్డూ; ాటవమునన్ = ామరథ్ ము ో; పనులు =
పనులు; ే ి= ే ి; బాలుర = ిలల్ల; ోన్ = ో; ఏ = ఏ; ఆటలు = ఆటలు; కున్ = కు; ో క = ెళళ్క; ఒక =
ఒక; జంజాటంబును = బంధమును / తగులమును; లేక = లేకుం ా; భకిత్ = భకిత్; సలుపుదునన్ =
ేయుచుంటి ; అనఘా = ాపములు లే ా ా.
1‐105‐క.
మంగళము = భము; అనుచును = అంటూ; ారల = ా ి; ఎం ి = ఎం ి ; భ ింతు = ెదను; ాన =
ాన; కున్ = కు; ఎండ = ఎండ; కున్ = కు; ఓడన్ = జంకను; ముంగల = ఎదుట; లతును = ెదను;
య = యమము ో; ెంగ = ె లే ా ; కిర్యన్ = వలె; చనుదున్ = చ ిం ెదను; ఉరు = కిక్ ;
ేకము = ేకము; ోడన్ = ో.
1‐106‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ఏను = ేను; వ ష్ాకాల = ా ాకాలము; శర ాక్లంబులు = శర ాక్లములు; ే ం న్
= ే ం ; ారును = ారుకూడ; ాయందున్ = ాయందు; కృప = దయ; ే ి ి = చూ ి ి; అంత =
అంతట;
1‐107‐ ా.
ారల్ = ారు; కృషు
ణ్ = కృషు
ణ్ ; చ ితమ
ర్ ుల్ = చ ితములు; చదువఁ ా = చదువుచుండగ; వ ణ్ ంి పఁ ాన్ =
వ ణ్ స
ి త్ ుండగ; ాడఁ ాన్ = ాడుతుండగ; ఆ = ఆ; ావంబు = శబద్ ము / ాగము; సు ా = అమృతపు; రస =
రు ో; పర్ మము = ాటి ి; ఐ = అ య్; అ ర్ాంతమున్ = ఎడ ెగక; నులన్ = ెవులలో; ో రంబు =
పండబారుచునన్ ి; ఐ = ఐ; ప ిపూరణ్ ైన = ం ి ో వ; మ ి = మనసున; సం ో ిం = సం ో ిం ; ే ను =
ేను; అంతటన్ = అపుప్టినుం ి; ార్రం ం న్ = సంక ప్ం ; షు
ణ్ = హ ి కక్; ేవ = భకిత్; కిన్ = కి;
ఇతర = ఇతర ైన; ార్రంభ = సంకలాప్లకి; దూరుండను = దూర ైన ా ;ఐ=అ య్.
1‐108‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; హ ి = హ ి కక్; ే ా = భకిత్యంద ; ర న్ = ఆసకిత్; ే ి = వలన; పర్పంచ =
పర్కృ కి; అ తుండన్ = అ త ైన ా ి ; ఐ = అ య్; బర్హమ్ = పరబర్హమ్ కక్; రూపకుండన్ =
రూపము ా చ్న ాడను; అ న=అ నటిట్; ా= ా; అందున్ = అంద ; సూ థ్ లము; సూకష్మ్ంబు =
థ్ ల = సూ
సూకష్మ్మూ; అ న = అ నటిట్; ఈ = ఈ; శ ీరంబున్ = శ ీరము; జ = తన; మాయా = మాయ ే;
క ప్తంబు = క ప్ంపబ ిన ి; అ = అ ; ఎఱిం ి న్ = ె ికొంటి ; ఆ = ఆ; మ = ొపప్; ఆతుమ్లు =
ఆతమ్గల ారు; అగు = అ నటిట్; ి= గుల; జనుల = సమూహము; మూలంబునన్ = వలన; రజస్ =
రజోగుణము; త గుణ = త గుణముల; ప ి ిణి = ప ిహ ించున ి; అ న = అ నటిట్; భకిత్ = భకిత్;
సంభ ం ెన్ = క ిన ి; అంతన్ = అంతలో; ాతు ామ్సయ్ంబున్ = ( ా ి) ాతు ామ్సయ్ ీకష్; ం ినన్ =
పూ త్ క
ి ా ా; ఆ = ఆ; ి = గుల; జనులు = సమూహము; యాతర్ = యాతర్ {యాతర్ ‐ గుల
యమమును అనుస ంి ఏకసథ్ లమున ఉండ ాదు కనుక ారు య
ే ు పర్యాణములు.}; ేయు ారలు =
 ేయు ారు; ఐ ి = అ ారు; ఈ = ఈ; ధంబునన్ = ధముగ;
1‐109‐మ.
అప ారంబులు = తపుప్లు / ొ ర ాటు
ల్ ; లేక = లేకుండ; తయ్ = తయ్ము; ప ిచ ాయ్ = ఉప ారములు; భకిత్ =
భకిత్; ఉకుత్ండను = కూ ిన ాడను; ఐ = అ య్; చపలతవ్ంబును = చపలతను; మా = మా ే ి; ేన్ =
ేను; కొలువఁ ా = ఆ ా ించ ా; సం ీర్తులు = సం ో ిం న ారు; ఐ = అ య్; ారు = ారు;
షక్పటతవ్ంబునన్ = కపటతవ్ము లేకుండగను; ీన = ీనుల ెడ చూ ె ి; వతస్లత = ాతస్లయ్ము; ోన్
= ో; కారుణయ్ = దయ; సంయుకుత్లు = ో కూ ిన ారు; ఐ = అ య్; ఉప ే ం ి = ఉప ే ం ి; ాకున్ =
ాకు; ఈశవ్ర = హ ి కక్; రహసయ్ = రహసయ్ ైన; ఉ ార = చకక్టి; జాఞ్నమున్ = జాఞ్నమును.
1‐110‐వ.
ఏనును = ేనును; ా ి = ా ి; ఉప ేశంబునన్ = ఉప ేశమువలన; ాసు ేవు = భగవంతు
{ ాసు వ
ే ుడు ‐ ఆతమ్లోవ ంి ే వ
ే ుడు}; మాయ = మాయ; అను = అ ే; ావమున్ = ావమును;
ె ి న్ = ె ికొంటి ; ఈశవ్రు = భగవంతు ; అందున్ = ఎడ; సమ ిప్తంబు = సమ ిప్ంపబ ిన ి;
అ న = అ నటిట్; కరమ్ంబు = కరమ్ము; ాప = ాపములు { ాపతర్యములు ‐ ఆ ాయ్ మ్కము,
ఆ ి ౌ కము, ఆ ి ై కము.}; తర్యంబు = మూడు; మానుపన్ = మానుప్టకు; ఔషధంబు = ఔధము /
మందు; అగున్ = అగును; ఏ = ఏ; దర్వయ్ంబు = ప ారథ్ ము; వలనన్ = వలన; ఏ = ఏ; ోగంబు = ోగము;
జ ం ెన్ = పుటిట్న ో ; ఆ = ఆ; దర్వయ్ంబు = ప ారథ్ మునకు; ఆ = ఆ; ోగంబున్ = ోగమును; మానుపన్ =
మానుప్; ేరదు = ేరుప్లేదు; దర్వయ్ = ప ారథ్ ముకంటె; అంతరంబుల = ఇతర ైన ాటి; ేతన్ = ేత; ఐన =
అ నటిట్; కితస్ = ైదయ్ము; మానుపన్ = మాపునటు
ల్ ; ఓపు = ేయగలదు; ఈ = ఈ; ధంబునన్ =
ధముగ ే; కరమ్ంబులు = కరమ్ములు; సం ార = సం ారమునకు; హేతుకంబులు = కారణములు; అయుయ్న్ =
అ నపప్టికి ; ఈశవ్ర = భగవంతు కి; అ ిప్తంబులు = సమ ిప్ంపబ ిన ; ఐ = అ య్; ాము = తమను;
తముమ్న్ = తమ ే; ెఱుపుకొనన్ = న ంప ే ికొన; ఓ ి = శకిత్ క ి; ఉండున్ = ఉండును; ఈశవ్రు =
భగవంతు ; అందున్ = ఎడ; ేయంబడు = ేయబడు; కరమ్ంబు = కరమ్మము; జాఞ్న = జాఞ్నమునకు;
హేతుకంబు = కారణము; ఐ = అ య్; ఈశవ్ర = భగవంతు కి; సం ోషణంబును = సం ోషమును; భకిత్ = భకిత్;
గంబునున్ = గమును; పుటిట్ంచున్ = పుటిట్ంచును; ఈశవ్ర = భగవదభ్కిత్ వలన; కష్న్ = ొ ం ిన ేరుప్;
ే ి = వలన; కరమ్ంబులు = కరమ్ములు; ేయు = ేయు; ారలు = ారు; కృషణ్ = కృషు
ణ్ / భగవంతు ;
గుణ = గుణములు; ామ = ామములను; వరణ్ న = కీ త్ ంి చుటలు; సమ్రణంబులు = జ ించుటలు; ేయుదురు
= ేయుదురు; పర్ణవ = ఓంకారము; పూరవ్కంబులు ాన్ = ముందునన్టిట్ ా; ాసు ేవ = ాసు ేవ;
పర్దుయ్మన్ = పర్దుయ్మన్; సంకరష్ణ = సంకరష్ణ; అ రుదధ్ = అ రుదధ్ ; మూ త్ ి = సవ్రూపముల; ామంబులు =
ామములు; ాలుగున్ = ాలుగును; భకిత్న్ = భకిత్ ో; ప కి = ప కి; నమ ాక్రంబున్ = నమ ాక్రము; ే ి
= ే ి; మంతర్ = మంతర్; మూ త్ య
ి ు = సవ్రూపుడును; మూ త్ ి = ఆకారము; నుయ్ండును = లే ాడును;
అ న = అ నటిట్; యజఞ్ పురుషున్ = యజఞ్ పురుషు ; పూ ంచు = పూ ంచుచుం ె ి; పురుషుండు =
మానవుడు; సమయ్క్ = చకక్ ా; దరశ్నుండు = ద ిశ్ం న ాడు, ె ికొనన్ ాడు; అగు = అగును.
1‐111‐క.
ఏను = ేను; ఆ = ఆ; ధమునన్ = పర్కారము ా; ేయఁగన్ = ేయ ా; ానవకుల ై ి = భగవంతుడు
{ ానవకుల ో ి ‐ ానవులంద క
ి ి శతుర్వు, షు
ణ్ వు}; ాకున్ = ాకు; తన = తన; అంద = ఎడ ;
జాఞ్నమున్ = జాఞ్నమును; ఇ ెచ్ను = ఇ ెచ్ను; మత్ = ా కక్; అను ఠ్ ానమున్ = అను ఠ్ ానమును;
అతఁడు = అతడు; ఎఱుఁగు = ె యును; వున్ = వు కూ ా; సలుపుము = ఆచ ింపుము; ీ న్ = ీ .
1‐112‐క.
ము = మునుల; కులము = వంశము; లోనన్ = లో; కిక్ = ఎకుక్వగ; నుకులు = (అ ేక
షయములను) నుటలు; కల ాఁడవు = క ిన; ాఁడవు = ాడవు; ఈవు = వు; భు = పర్భు కక్ /
భగవంతు ; కీరత్ ులు = కీరత్నలు; వు = వు; అను ినమున్ = పర్ ినమును; ొ గడ = కీ త్ ంి చుచుండగ;
ె ి= ెడు; జనముల = మానవులు; కున్ = కు; దుఃఖము = దుఃఖము; ఎలల్ న్ = సమసత్ ము; ాం న్
= ాం ; ొ ందున్ = ొ ందును.
1‐113‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ారదు = ారదు ; జనమ్ = పూరవ్జనమ్; కరమ్ంబులు = కరమ్ములు; = ఆలకిం ;
కర్మమ్ఱన్ = మరల; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.
1‐114‐మ.
నుము = నుము; ఆ = ఆ; లు = గులు; కున్ = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; కరుణన్ = దయ ో;
జాఞ్నమున్ = జాఞ్నమును; ె ిప్ = ె ి; ో న = ె ళ్ ో న; బాలయ్ంబున = బాలయ్ములో; వృదధ్ =
ెదధ్ ాడు / జాఞ్ ; ావమున = అ నపుప్డు; కు = కు; ఏ = ఏ; ీ = ధ ైన; సం ారముల్ =
సంచ ించుటలు; చ ెన్ = జ ి ెను; కు = కు; ఇపుప్డు = ఇపుప్డు; పూరవ్ = పూరవ్; కలప్ = జనమ్; మ =
జాఞ్పకములు; ఏ = ఏ; జాడన్ = మారగ్ మున; పర్ ీ ిం ెన్ = పర్కా ం ెను; తత్ = ఆ; తనువున్ = శ ీరమును;
ా ిన = ి న; చందము = ల్ = ఏ ి;
ధము; ఎటు ెపుమా = ెపుప్ము; ా ీ = ా ీ; సుతతవ్ంబు =
పుతర్తతవ్ము; ోన్ = ో.
1‐115‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; అ ి ిన = అ ి ిన; ారదుండు = ారదుడు; ఇటు
ల్
= ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను; ా ీ = ా ీ; పుతు
త్ ర్ ండన్ = పుతుర్డను; అ న= అ నటిట్; ఏను =
ేను; ల = వులు; వలనన్ = వలన; హ ి = హ ి కక్; జాఞ్నంబు = జాఞ్నము; క ి = క ి;
ఉనన్ంత = ఉండగ.
1‐116‐ ీ.
మముమ్ = మా; ఏ న ా ి = యజమానుల; మం ిరంబునన్ = ఇంటిలో; కల = ఉనన్; పనులు = పనులు;
ఎలల్ న్ = అ న్యు; కర్మమున = పదధ్ గ; భకిత్న్ = భకిత్ ో; ే ి = ే ి; తన = తన కక్; ప ా ీనతన్ =
ాసయ్మును; తలఁపదు = తలుచుకొనదు; ొ ల ి న్ = ో ో ; అల ి న్ = అల ి ో ; ఆఁకొంటిన్ =
ఆక ో ఉంటిన ; అనుచున్ = అనుకొనుచు; వ చ్ = వ చ్; మాపును = ా ర్ ; ేపును = పగలును; మా =
మా కక్; త ల్ = త ల్ ; హంబు = హము; ొ ం ార = అ శ ంచగ; ము ద్ ాఁడున్ = ము ద్ ాడును;
చుంచు = టుట్; దువువ్న్ = దువువ్ను; ేహంబున్ = ేహము; వురున్ = మురును; ించున్ =
తటుట్ను; కౌ ిటన్ = కౌ ిటల్ ో; ేరుచ్న్ = ేరుచ్కొనును; న ిమ్ న్ = ఆ ేకష్ ో; నన్ = ననున్; ఇటుట్ల = ఈ
ధముగ; అర ి = ాకి; మనుపన్ = ో ింపగ;
1‐116.1‐ఆ.
ేను = ేను; ి = ి ెటట్ ి; ో కన్ = ె ళ్ ో క; ఇంటన్ = ఇంటిలో; ఉం ి = ఉ ాన్ను; అయయ్ =
అయయ్; హిన్ = హి; కాక = కాకుండగ; ఎఱుకన్ = జాఞ్నముయందు; స ో కన్ = వం ంపబడక; మాఱు
= మ ొక; ంత = ఆలోచన; లేకన్ = లేకుండగ; మౌ = మౌనమువహిం న ాడను; ఐ = అ య్; ఏను =
ఐదు; ఏండల్ ాఁడన్ = ఐదుసంవతస్రముల ా ి ; అగుచున్ = అగుచూ; కొ న్ = కొ న్; ాసరములు =
ినములు;
1‐117‐వ.
అంత = అంతట.
1‐118‐క.
సదనమున్ = ఇంటినుం ి; ెలువ ి = బయలప్ ి; ెరువునన్ = ా ిలో; ెదరక = బెదరక; మా = మా; త ల్
= త ల్ ; ా ర్న్ = ా ర్; ఁకటి ేళన్ = కటిలో; దవున్ = ఆవుకు; ిదుఁకగన్ = ాలు ిండుటకు
ో వుచుండ; ఒక = ఒక; ఫణి = ాము; పద ాగమున్ = ాదమును; కఱ ెన్ = కర న ి; ొర్కక్ఁబ ి =
ొర్కక్బ ి; ము ా ా = మునులలో ేర్షఠ్ ు ా.
1‐119‐క.
ల = నలల్ ; ఆయత = ొ డ ైన; ోగ = శ ీరము; ఫణా = పడగయుగల; ాయ్ళ = ాము; ఆనల =
జఠ ా ిన్ పుటిట్న; ష= షము కక్; మ = కిక్ ; ఉగర్ = భయంకర ైన; వహిన్ = అ ిన్; జావ్లా =
జావ్లల; మాలా = మాలల వలన; ా త = పడ ేయబ ిన ి; ఐ = అ య్; ార్లెన్ = ప ి ో ెను; ననున్
= ననున్; కనన్ = కనన్టువంటి; త ల్ = త ల్ ; వసుమ = భూ ; ఁదన్ = ద.
1‐120‐ఉ.
త ల్ = త ల్ ; ధ ి ర్ = భూ ; ైన్ = ద; ఒఱ ి = ప ి ో ; తలల్ డ ాటునున్ = వణుకి ో వుటను; ెం ి =
ెం ి; తత్ మున్ = మనసు; పలల్ టిలంగన్ = అసత్ వయ్సత్ ముకాగ; ార్ణములు = ార్ణములను; ా ినన్ =
వదల ా; చూ = చూ యు; కలంగక = కలతపడక; ఏను = ేను; ా = ా; ఉలల్ ము = మనసు; లోనన్ =
లోపల; హ= హపు; రు న్ = ావమును / లేశమును; ఒందక = ొ ందక; సంగము = బంధము; ా ె
= ొల ిన ి; ేలు = మం ; ా లెల్న్ = ి ధ్ ంి ెను; అట = అట; అంచున్ = అనుకొనుచు; షు
ణ్ = హ ి; పద
= ాద; ంత = భకిత్; ఒనరప్ఁగన్ = చకక్ ేయువలెన ; బు ధ్ న్
ి = బు ధ్ ిలో; ేరుచ్చున్ = రణ్ ంచుకొనుచు.
1‐121‐వ.
ఉతత్ ర = ఉతత్ ికుక్కు; అ ముఖుండన్ = ి ిన ా ి ; ఐ = అ య్; ఏను = ేను; ెడ = బయలు ే ి;
జనపదంబులున్ = నగరములు; పురంబులున్ = పురములు; పటట్ ణంబులున్ = పటట్ ణములు; ర్ామంబులున్ =
ర్ామములు; పలెల్ లున్ = పలెల్ టూళుళ్; మందలున్ = మందలు (సం ార జాతుల ా ి); కి ాత =
కి ాతుల కక్; పు ంద = పు ందుల కక్; ాసంబులున్ = ాసములు; ఉపవనంబులున్ =
ఉ ాయ్నవనములు; తర్ = తర్ ైన; ాతు = ఖ జాల ో; ర్తంబులు = తర్ములు; అ న=అ నటిట్;
పరవ్తంబులు = పరవ్తములు; సమద = మద ెకిక్న; క ి = ఏనుగు; కర = ొండముల ే; ద త =
రవబడడ్ ; ాఖలు = కొమమ్లు; కల = క ిన; ాఖలును = (కొమమ్ల ోనుం ే ) ెటల్ ు; ా ిత =
ా ింపబ ిన; ప ికజన = బాట ారుల; శర్మ = అలసట కక్; అ ేకంబులు = జృంభణలు / ెల ేగుటలు;
ఐన = క ిన; తటాకంబులు = ెరువులు; బహు ధ = ధరకముల; హంగ = ప ల; నద =
కలకలా ావము ో / అరపుల ో; మ ోహరంబులై = మ ోహరములై; కచ = క ిం న; అర ంద =
పదమ్ముల; మధు = ే ె; ాన = ాగుటవలన; పరవశ = పరవ ం ; ప ిభమ
ర్ త్ = రుగుచునన్; భర్మర =
తు ెమ్దల ో; సుందరంబులు = అంద ైన; ఐన = అ నటిట్; స ోవరంబులు = సరసుస్లు; ాఁటి =
ాటుకొనుచు; చనుచున్ = ెళుళ్చుండగ; త్ = ఆక ; ి ా ా = ాహములు ో; స ేతుండను =
కూడుకొనన్ ాడను; ఐ = అ య్; ఒకక్ = ఒక; న ీ = న ి కక్; హర్ దంబునన్ = మడుగులో; కుర్ంకు ి =
ాన్నము ే ి; = భర్ప ిన ాడను; ఐ = అ య్; రు = రు; ార్ = ా ి; గత = ో ొటట్ బ ిన;
శర్ముండన్ = అలసటకల ాడను; ఐ = అ య్.
1‐122‐క.
 ాలావృక = ెదద్ ో ేళుళ్; క ి = కోతులు; భలుల్క = ఎలుగుబంటు
ల్ ; కోల = అడ పందులు; ఇభ = ఏనుగులు;
లులాయ = అడ దునన్లు; శలయ్ = ముళళ్పందులు; ఘూక = గుడల్ గూబలు; శరభ = శరభమృగములు; ారూ
ద్ ల
= ెదద్పులులు; శశ = కుం ేళుళ్; గవయ = ఎనుబో తులు; ఖడగ్ = ఖడగ్ మృగములు; ాయ్ళ = ాములు; అజగర
= కొండ లువలు; ఆ ి = దలగు ా ో; భయద = భయంకర ైన; వన = అడ ; మధయ్మునన్ = నడుమ.
1‐123‐వ.
దుసత్ రంబులు = ాటుటకు కిక్ కషట్ ైన ; ఐన = అ నటిట్; ల = ; ేణు = ెదురు; కీచక =
బొ ంగు ెదురు; గులమ్ = ొ దలు; లత = గలు; గహవ్రంబుల = ొ ద ిలల్ ుల; ొ ంతన్ = పర్కక్న; ఒకక్ = ఒక;
ా = ా ; మార్ = మార్నుకు; డగగ్ ఱన్ = దగగ్ ర; కూరుచ్ం ి = కూ ొచ్ ; ఏన్ = ేను; నన్ = న;
చందంబున = ధముగ; ా = ా; హృదయ = హృదయమున; గతున్ = ఉనన్ ా ైన; పరమాతమ్ =
పరమాతమ్ కక్; సవ్రూపు = సవ్రూపముగల ా ైన; హ ిన్ = హ ి ; ం ం న్ = ాయ్ ం .
1‐124‐ ా.
ఆనం ా ర్ లు = ఆనంద ాషప్ములు; కనున్లన్ = కళల్ ెంట; ెడల = కారగ; ోమాంచంబు = ెంటుర్కల
గగు ాప్టు; ోన్ = ో; తత్ = ా ; పద = ాదముల; ాయ్న = ాయ్నములో; ఆరూఢుఁడన్ = ము ిన ాడను;
ఐన = అ న; ా= ా; తలఁపు = ావము; లోన్ = లో; ఆ = ఆ; ేవుఁడున్ = ేవుడు; ోఁ ెన్ = ో ెను;
ేన్ = ేను; ఆనంద = సం ోష; అ ధ్ = ాగరములో; గతుండన్ = ము ిన ాడను; ఐ = అ య్; ఎఱుఁగ =
ే ికొన; లే ై న్ = లేక ో ; ననున్ = ననూన్; ఈశవ్రున్ = ఈశవ్రు ; ా ా = సమసత్ ; ోక =
ోకములను; అహము = ో ొటుట్న ి; ఐన = అ నటిట్; ఆ = ఆ; తనువున్ = రూపమును; కానన్ = చూడ /
ల్ = ఆ ధముగ; అంతటన్ = అపుప్డు.
కను ొన; లేక = లేక; అటు
1‐125‐వ.
లే = లే ; లుచుం ి = లబ ి; కర్మమ్ఱన్ = మరల; ఆ = ఆ; ే వు = ేవు కక్; ివయ్ = ివయ్ ైన;
ఆకారంబున్ = ఆకారమును; చూడన్ = చూచుటను; ఇ ఛ్ంచుచున్ = కోరుతూ; హృదయంబున =
హృదయములో; లుపుకొ = లుపుకొ ; ఆతురుండునున్ = ఆతురత ోయునన్ ాడు; ో లెన్ = వలె;
చూ యున్ = ె కి చూ కూడ; కాన = కను ొన; లేక = లేక; రమ్నుషయ్ంబు = మనుషయ్ సం ారము లే ి;
ఐన = అ నటిట్; వనంబునన్ = అరణయ్ములో; చ ి ంచుచునన్ = రుగుతునన్; ననున్న్ = ననున్; ఉ ద్ ే ం
= ఉ ద్ ే ం ; ాక్ = ాకుక్వలన { ా గ్ ోచరుండు ‐ ాకుక్ వలన ె యు ాడు}; ోచరుండు = ె యు ాడు;
ఐన = అ నటిట్; హ ి = హ ి; గం ర = గం ర ైన యును; మధురంబులు = మధుర ైన యును; ఐన =
అ నటిట్; వచనంబులన్ = మాటల ో; ోకంబున్ = ారమును; ఉపశ ంపన్ = ఉపశ ంచునటు
ల్ ; ేయు =
ేయు; చందంబునన్ = ధముగ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐126‐ఉ.
ఏల = ఎందుకు; కుమార = కుమా ా; ో ిలఁగన్ = అయాసపడుట; ఈ = పర్సత్ ుత; జననంబునన్ = జనమ్లో;
ననున్న్ = ననున్; కానఁ ాఁన్ = ద ిశ్ంచ; ాలవు = లేవు / స ిపడవు; వు = వు; కామ = కామము
{కామముఖషటక్ము ‐ అ ష
ి డవ్రగ్ ములు ‐శతుర్వులు 6 ‐ కామ, కోర్ధ, లోభ, మద, మాతస్రయ్, హములు)};
ముఖ = దలగు; షటక్మున్ = ఆరుగురు; రద్ తంబున్ = ఖం ితముగ; ే ి = ే ి; రూమ్ త =
రూమ్ ంపబ ిన; కరుమ్లు = కరమ్ములుగల ారు; ఐన = అ నటిట్; ము = మునులలో; ముఖుయ్లు =
ముఖయ్ ైన ారు; కా = కా ; కు ి = ెడడ్ ా ైన ి; కానఁ ాన్ = ద ిశ్ంచను; ాలఁడు = స ి ో డు,
ేయలేడు; దు = కక్; కో ిక్ = తపన / ఇచచ్; కొన ాఁగుట = కొన ాగుట; కై = కై; జ= ా కక్;
మూ త్ ిన్ = ఆకారమును; చూ ి న్ = చూ ిం .
1‐127‐క.
ావల = ా ద; కో ిక్ = భకిత్; ఊరకన్ = ఊ ికే; ో వదు = ో దు; ి ించున్ = ి ించును; ోష =
ాపపు; పుంజములను = సమూహములను; మత్ = ా కక్; ేవన్ = ేవవలన; పుటుట్ను = కలుగును;
ైళమ = ర్ఘర్ముగ; ా ంపఁగ = ఎం చూ ేత్ ; ాదు = ా కక్; భకిత్ = భకిత్; బాలక = కుమా ా; ంటే =
ంటే.
1‐128‐క.
ా = ా; అందున్ = ద; కలుగు = కలుగును; = ; మ ి = మనసు; ాయదు = డువదు; జనమ్ =
జనమ్ముల; అంతరములు = ఇతరములుకును; బాలక = కుమార; వు = వు; ఈ = ఈ; కాయంబున్ =
శ ీరమును; ి = ి న; ఁదటన్ = తరు ాత; మా = మా కక్; అనుమ న్ = అనుమ ో; పుటట్ న్
= (మరల) పుటట్ ; కలవు = కలవు; మత్ = ా కక్; భకుత్ఁడవు = భకుత్డవు; ఐ = అ య్.
1‐129‐మ.
నుము = నుము; ఈ = పర్సత్ ుత; సృ ట్ ి = సృ ట్ ి ( తత్ ము); లయంబున్ = అంతము (పర్ళయము); ఒం ి =
ొ ం ి; యుగముల్ = యుగములు; ే = ె య్; ఐన = అ న; కాలంబు = కాలము; యా = ా ర్
(బర్హమ్); ఐ ో ె ిన్ = అ ో వుట; ో వఁ ాన్ = (అ ి) గ ి ో ా; కలుగుఁన్ = జరుగును; సు = సుమా;
ఁదన్ = ఆ ైన; పునః = మరల; సృ ట్ ి = సృ ట్ ి; అందున్ = అందు; రూఢ = గటిట్; సమ్ృ = జాఞ్పకశకిత్; ోడన్
= క ి; పుటెట్దవు = జ మ్ం ెదవు; ద్ ోషుండవు = ో షములు లే ాడవు; ఐ = అ య్; ా = ా కక్;
కృపన్ = కృప వలన; ఘనతన్ = ొపప్తనమును; ెం ెదు = ొ ం ెదవు; దధ్ = ప ి దధ్ ైన; ా త్ కుల =
సతత్ గుణసంపనున్లు; లోన్ = లో; గణుయ్ండవు = ొపప్ ాడవు; ఐ = అ య్; అరభ్కా = బాలకు ా.
1‐130‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ఆకాశంబు = ఆకాశము; మూ త్ య
ి ు = రూపముగను; ఋ ేవ్ద =
ఋ ేవ్దము; ఆ ికంబు = దలగున ; ావ్సంబునున్ = ఊ ి ియును; కాన్ = కా ా; ఒ ిప్ = అమ ి; సరవ్
= సరవ్మును; యామకంబు = య ంచున ి; ఐన = అ నటిట్; మ = బృహత్; భూతంబు = పర్కృ ;
ప కి = ప కి; ఊరక = ఊరక; ఉనన్న్ = ఉం ిన; ేను = ేను; మసత్ కంబున్ = రసుస్; వం = వం ; ర్ కిక్
= నమసక్ ిం ; తత్ = ఆ కక్; కరుణ = దయ; కున్ = కు; సంత ించుచున్ = సం ో ించుచు; మదంబున్ =
గరవ్మును; ిగ ా ి = వ ి ే ి; మచచ్రంబున్ = మాతస్రయ్మును; ి = డ ా ి; కామంబున్ =
కామమును; జ్ ంి = అణ ; కోర్ధంబున్ = కోపమును; వ జ్ంి = వ ి ెటట్ ి; లోభ = లోభమును;
హంబులన్ = హములను; ెడలన ి = ెంటి ే ి; ిగగ్ ున్ = ిగగ్ ును; ి = ి ; అనంత =
అనంతు / భగవంతు అనంత ైన; ామంబులున్ = ామములను; ప ించుచున్ = చదువుచూ; పరమ =
అ న్టికంటెను ఉతత్ మ ైన; భదర్ంబులు = ేమకరములు; అ న=అ నటిట్; తత్ = అత ; చ ితంర్ బులన్ =
చ ితల
ర్ ను; ం ంచుచు = తలచుచు; రంతర = ఎడ ెగ ; సంతుషుట్ండను = సం ోషము కల ాడను; ఐ =
అ య్; కృషు
ణ్ = హ ి ; బు ధ్ న్
ి = బు ధ్ ల
ి ో; ి = ిథ్ రపరుచుకొ ; రమ్ల = మ నములే ;
ిర్ ముల {అంతఃకరణములు ‐ శబద్ ము, సప్రశ్, రూపము, రు ,
అంతఃకరణంబుల = లోప ఇం య ాసనలు ా
థ్ ానములు}; ోడన్ = ో; షయ = షయముల ద { షయములు ‐ ఇం ర్య
ి ాలకు సంబం ిం న };
రకుత్ండను = ఆసకిత్లే ాడను; ఐ = అ య్; కాలంబు = (మరణ)కాలము; కున్ = కు; ఎదురు = ఎదురు;
సూచుచు = చూచుచు; భూ న్ = భూ ద; రుగుచున్ = సంచ ించుచు; ఉండన్ = ఉండగ; అంతన్ =
అంతట; కొంత = కొంత; కాలంబు = కాలము; కున్ = తరు ాత; ెఱుంగు = ెరుపు; ెఱ ిన = ె ి ిన;
ెఱంగునన్ = ధముగ; మృతుయ్వు = మరణము; ోఁ నన్ = పర్తయ్కష్ము కాగ; పంచభూత =
పంచభూతములు ో; మయంబు = కూ ిన ి; అ = అ నటిట్; కరమ్ = కరమ్ము కక్; సవ్రూపంబు =
సవ్రూపము; ఐన = క ిన; పూరవ్ = పూరవ్జనమ్లో ; ేహంబు = ేహమును; ి = ి ెటట్ ి; హ ి =
హ ి కక్; కృ ా = దయకు; వశంబునన్ = వశమగుటవలన; దధ్ = ప ి దధ్ ైన; సతత్ = సతత్ గుణముల;
మయంబు = కూ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ాగవత = భగవంతు కక్; ేహంబు = ేహము / రూపము;
ొ చ్ న్ = పర్ ే ం / న ై ; అంతన్ = అంతట; ైల
ర్ ోకయ్ంబున్ = మూడు లోకములను; సంహ ిం =
పూ త్ గ
ి హ ిం ; పర్ళయ = కలాప్ంత; కాల = కాలములో; ప ా = సముదర్; మధయ్ంబున = మధయ్ ాగమున;
శయ ంచు = పండుకొను; ా ాయణ = ా ాయణు / హ ి; మూ త్ ి = రూపము; అందున్ = లోపల; దుర =
దర్; ోవ = ో వుటకు; ఇచచ్ ించు = శచ్ ంచు; బర్హమ్ = బర్హమ్ కక్; ావ్సంబు = ఊ ి ి; ెంటన్ =
ెనకన; అత = అత ; లోపలన్ = లోప కి; పర్ ే ం న్ = ొ చ్ ; అంత = అంతట; సహసర్ = ె య్;
యుగ = యుగముల; ప ి తంబు = పరయ్ంతము; ఐన = అ నటిట్; కాలంబు = కాలము; చ న = గడ న;
లే = లే ; లోకంబులున్ = లోకములను; సృ ంపన్ = సృ ట్ ంి చవలెన ; ఉ ో య్ ించు = పర్యతన్ము
ేయు; బర్హమ్ = బర్హమ్ కక్; ావ్సంబు = ఊ ి ి; వలనన్ = ావ్ ా; మ ీ = మ ీ ; ముఖుయ్లగు =
దలగు; మునులును = మునులును; ేనును = ేనును; జ ం = పుటిట్ ; అందున్ = ా ిలో;
అఖం ిత = ఎడ ెగ ; బర్హమ్చరుయ్ండన్ = బర్హమ్చరయ్ వర్త ారుడను; ఐ = అ య్; ఏను = ేను; మూఁడు =
మూడు; లోకంబులన్ = లోకముల కక్; బహిర్ = బయటి ాగములు; అంతరంబులు = లోపటి ాగములు;
అందున్ = అందును; మ = ొపప్ ా ైన; షు
ణ్ = భగవంతు కక్; అనుగర్హంబునన్ = అనుగర్హము
వలన; అడడ్ ంబు = అడడ్ ము; లేక = లేకుండగ; ఈశవ్ర = ఈశవ్రు ే; దతత్ = ఇవవ్బ ిన ి; ఐ = అ నటిట్; బర్హమ్
= పరబర్హమ్మును; అ వయ్ంజకంబులు = అ వయ్కత్ ము ేయున ; ఐన = అ నటిట్; సపత్ సవ్రంబులు =
సపత్ సవ్రములు; తమయంతన = తమంత ా ే; ర్ యుచునన్ = ర్ గు; ఈ = ఈ; ణ = ణ; ఆలాపన =
ాగము ో / ాదము ో; ర న్ = కూ ిన ా / ఆసకిత్; ే ి = వలన; ా ాయణ = ా ాయణు ; కథ =
కథల; ానంబు = ానము; ేయుచున్ = ేయుచు; చ ి ంచుచున్ = రుగుతూ; ఉందున్ = ఉందును;
1‐131‐ఆ.
రథ్ = త ింపజేయు; ాదుఁడు = ాదములు గల ాడు; అ న=అ నటిట్; ేవుండు = ేవుడు; షు
ణ్ ండు =
షు
ణ్ వు; తన = తన కక్; చ ితర్ = చ ితన
ర్ ు; ేను = శ ీరము; ద = పులక ిం ; ాడన్ = ాడ ా;
రఁబడడ్ ా = ిలువబ ిన ా ; ెలువునన్ = ధముగ; ఏ ెం = వ చ్; ఘనుఁడు = ొపప్ ాడు ‐
భగవంతుడు; ా= ా కక్; మనమునన్ = మనసులో; కానవచుచ్న్ = క ించును.
1‐132‐క.
నుము = నుము; ఈ = ఈ; సం ారంబు = సం ారము; అను = అ ే; వన ి = సముదర్ము; లోన్ =
లోపల; ము ఁ ి = ము ి ో ; కరమ్ = కరమ్ములందు; ాంఛల = కో ికల; ేన్ = ేత; ేదనన్ = బాధను;
ొ ం ెడు ా = పడుచుండు ా ; కిన్ = కి; షు
ణ్ =హ ి కక్; గుణ = గుణముల; వరణ్నము = కీ త్ ించుట;
ెపప్ = పడవ; సుముమ్ = సుమా; ము = మునులలో; ఇం ార్ = ష
ేర్ ట్ ు ా.
1‐133‐చ.
యమ = యమము; యమ = యమము; ఆ ి = దలగు; గములన్ = ా ాయ్స మారగ్ ముల;
ఆతమ్ = ఆతమ్; యం ర్తము = య ంపప ిన ి; అయుయ్న్ = అ నపప్టికి ; కామ = కామము;
ోషములన్ = ోషముల ే; పర్ ో ితంబు = ేర్ ే ింపబ ిన ి; అగు = అగును; ాం = ాం ; వహింపదు =
ొ ందదు; షు
ణ్ = హ ి కక్; ేవ = భకిత్; ేన్ = ేత; కర్మమున = కర్మము ా; ాం న్ = ాం ; కైకొ న =
ొ ం ిన; కైవ ిన్ = ధము ా; ాదు = ా కక్; శ ీర = శ ీరము; జనమ్ = జనమ్; కరమ్ముల = కరమ్ముల
(పుటుట్పూ ోవ్తత్ రముల); రహసయ్ము = రహసయ్ము / మరమ్ము; ఎలల్ న్ = అం ా; ము = మునులకు; మండన
= భూషణమా; ె ిప్ న్ = ె ిప్ ; వు = వు; ో ినన్ = కోర ా.
1‐134‐వ.
అ = అ ె ిప్; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; భగవంతుండు = భగవంతుడు; అగు = అ నటిట్; ారదుండు =
ారదుడు; ాయ్స = ాయ్సుడు అ ే; ము ందుర్ = మునులలో ేర్ ఠ్ ు ;
ష ొ క్ = ెలవు సుకొ ; ణ =
ణను; ా ంచుచున్ = ా ంచుచు; అదృ ాఛ్ = అదృశయ్; మారగ్ ంబునన్ = మారగ్ మున; చ ెన్ =
ె ెళ్ను; అ =అ ె ిప్; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐135‐క.
ా ంచున్ = ా ంచును; ణన్ = ణను; ఎపుప్డున్ = ఎలల్ పుప్డు; ర్ ంచున్ = ర్ ించును;
ముకుంద = హ ి కక్; ీతములు = ాటలు; జగములు = లోకాల; కున్ = కు; ే ంచుఁన్ =
కలుగజేయును; ెవుల = ెవులకు; పండువు = పండుగ; మా ంచున్ = మాయము ేయును; అఘా న్ =
ాపములను; ఇటిట్ = ఇటువంటి; మ = బు ద్ ిమంతుడు; మఱి = మ ి కడు; కలఁ ే = ఉ ాన్ ా.
1‐136‐వ.
అ =అ ; ారదున్ = ారదు ; కొ యా ిన = సుత్ ం న; సూతు న్ = సూతు ; చూ = చూ ి; ారదు
= ారదు ; మాటలు = ఉప ేశములు; నన్ = ఆలకిం న; ెనుక = తరు ాత; భగవంతుండు = భగవంతుడు;
ఐన = అ నటిట్; బాద ాయణుండు = ాయ్సుడు {బాద ాయణుడు ‐ బద వ
ీ నములో నుండు ాడు}; ఏ =
ఏ ; ే ెన్ = ే ెను; అ = అ ; ౌనకుండు = ౌనకుడు; అ ి ిన = పర్ న్ంచ ా; సూతుండు = సూతుడు;
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను; బర్హమ్ ైవతయ్ = బర్హమ్ తనకు అ ి ైవము ాగల ి; ఐన = అ నటిట్;
సరసవ్ = సరసవ్ న ి; పడమటి = ప చ్మ; రంబునన్ = రమున; ఋషులు = ఋషులు; కున్ = కు; సతర్
= యాగముల కక్; కరమ్ = కరమ్లను; వరధ్ నంబు = వృ ిధ్ ేయున ి; ఐ = అ య్; బద ీ = ేగుపళళ్; తరు =
ెటల్; షండ = గుంపు ో; మం ితంబు = అలంక ింప ిన ి; అ = అ య్; శమాయ్ ార్సంబు = శమాయ్ ార్సము
{శమాయ్ ార్సము ‐ శమము యను ఆ రము గల }
ి ; అనన్ = అ ే ేరు ో; పర్ ిదధ్ంబు = పర్ ిదధ్ ైన ;ి అగు =
అ నటిట్; ఆశర్మంబు = ఆశర్మము; కలదు = ఉనన్ ి; అందున్ = అకక్డ; జలంబులన్ = న ిలో; ా ిచ్ =
సంధయ్ ా ిచ్; కూరుచ్ం ి = కూ ొచ్ ; ాయ్సుండు = ాయ్సుడు; తన = తన కక్; మ ిన్ = మనసును; రంబు
= ిథ్ రముగ; ే ికొ = ే ికొ ; భకిత్ = భకిత్ ో; యుకత్ ంబు = కూ ిన ి; అ న = అ నటిట్; తత్ ంబునన్ =
తత్ ములో; ప ిపూరుణ్ండు = ప ిపూరుణ్డు; అ న = అ నటిట్; ఈశవ్రున్ = ఈశవ్రు ; కాం = ద ిశ్ం ;
ఈశవ్ర = ఈశవ్రు కక్; ఆ ీన = ఆ ీనములోనుం ే; మాయ = మాయ ో; ఆవృతంబు = కపప్బ ిన ి; ఐన
= అ నటిట్; వు = వు కక్; సం ారంబున్ = సం ారమును; క = చూ ి; వుండు = వుడు;
మాయ = మాయ; ేతన్ = ేత; హితుండు = హింపబ ిన ాడు; అ = అ య్; గుణ =
గుణములకంటెను; వయ్ ికత్ ుండు = ే ైన ాడు; అయుయ్ = అ నపప్టికి ; మాయ = మాయ ో; సంగ న్ =
సహ ాసము వలన; ాను = ాను; ర్ = మూడు; గుణ = గుణములు; ఆతమ్కుండు = తన ా కల ాడు; అ
= అనుకొ ; అ మా ంచుచున్ = (ఆగుణములను) అ మా ంచుచు; ర్ = మూడు; గుణత్ =
గుణములయందు; అ మానంబునన్ = అ మానమువలన; కరత్ యున్ = కరత్ ను; ోకత్ యున్ = ోకత్ ను; అను =
అను; అనరథ్ంబు = అనరథ్ మును; ఒందును = ొ ందును; అ యున్ = అ యూ; ఆ = ఆ; అనరథ్ ంబు =
అనరథ్ ము; కున్ = నకు; ా ాయణ = భగవంతు ; భకిత్ = భకిత్; గంబు = గము; కా = తపప్;
ఉపశమనంబు = అణ ింపగల ి; ేఱొ కటి = మ ి కటి; లేదు = లేదు; అ యు = అ యూ; శచ్ ం =
శచ్ ం .
1‐137‐మ.
అవ = భూ; చకర్ము = మండలము; లోనన్ = లోపల; ఏ = ఏ; పురుషుఁడు = పురుషు ై ా; ఏ = ఏ;
ఆమాన్యమున్ = ేదమును; నన్ = నన్ ో; మాధవు = షు
ణ్ వు; ైన్ = ద; లోక = లోకములకు;
శరణుయ్ = శరణ ైన ా ; ైన్ = ద; భవములన్ = పునరజ్ నమ్లను; త ిప్ంపఁ ాన్ = త ిప్ంచుటకు; ాలు =
ామరథ్ ములు కల; భకిత్ = భకిత్ య ే; ేషంబు = షట్ ైన ి; జ ంచున్ = పుటుట్ను; అటిట్ = అటువంటి;
భువన = లోకములకు; ేమంకరంబు = య
ేర్ సుస్ను క ించున ి; ఐన = అ నటిట్; ాగవత = ాగవతము
అ ే; ఆమాన్యమున్ = ేదమును; బాద ాయణుఁడు = ాయ్సుడు; ాన్ = ాను; క ప్ం ెన్ = సృ ట్ ంి ెను;
ేరుప్ = ేరుప్; ఒపప్గన్ = అమరగ.
1‐138‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాగవతంబు = ాగవతమును; ిమ్ం = ర ం ; కష్ = కష్మును; అ థ్ ి =
అ థ్ంి చు ాడు; ఐన = అ నటిట్; కు = కు ; ేన్ = ేత; చ ి ం ెన్ = చ ి ం ెను; అ = అ ;
ె ిప్నన్ = ెపప్ ా; = ; ౌనకుండు = ౌనకుడు; ావ్ణ = కష్మునందు; తతప్రుండును =
షట్ గల ాడును; సరవ్ = సరవ్మును; ఉ ేకష్కుండును = ఉ ే ించు ాడును; ఐన = అ నటిట్; క= కుడు
అను; ి = ;ి ఏ టి = ఎందు; కిన్ = కొరకు; ాగవతంబు = ాగవతమును; అభయ్ ిం ెన్ =
అధయ్యనము ే ెను; అనవుడు = అన ా; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ =
ప కెను.
1‐139‐క.
ీరులు = ావ్ంసులు; ర ే లున్ = ే యందు ఆ ేకష్లే ారు; ఆ ామ్ ాములున్ = ఆతమ్యందు
ఆనం ించు ారును; ఐన = అ నటిట్; మునులు = మునులు; హ ి = హ ి కక్; భజనమున్ =
సంకీరత్నమును; ాక్రణమ = కారణ ే యు లేక ే; ేయుచున్ = ేసత్ ూ; ఉందురు = ఉంటారు;
ా ాయణుఁడు = ా ాయణుడు; అటిట్ = అటువంటి; ాఁడు = ాడు; అనవయ్ = అనవయ్ ైన, పు ాతన ైన;
చ ి ార్ = చ ితర్ కల ా ా.
1‐140‐క.
హ ి=హ ి కక్; గుణ = గుణముల; వరణ్న = వరణ్ న యందు; రతుఁడు = అసకిత్గల ాడు; ఐ = అ య్; హ ి
= హ ి యందు; తతప్రుఁడు = షట్ గల ాడు {హ ి తతప్రుడు ‐ తను కా ి హ ి మాతర్ ేఅ నడచు ాడు};
ఐన = అ నటిట్; బాద ాయణి = కుడు బాద ాయణు పుతుర్డు; భ = భమునందు; తతప్రతన్ =
షట్ ో; ప ిం ెన్ = చ ి ెను; ర్ = మూడు; జగత్ = లోకములకు; వర = ష
ేర్ ఠ్ ైన; మంగళము = భము; ఐన
=అ నటిట్; ాగవత = ాగవతము అ ే; గమంబున్ = ేదమును.
1‐141‐క.
గమములు = ేదములు; ేయున్ = ేలకొల ి; చ ి నన్ = ప ిం న; సుగమంబులు = సులభముగ
అరథ్ము అగున ; కావు = కావు; ముకిత్ = ముకిత్ చుచ్; సుభగతవ్ంబుల్ = ౌ ాగయ్ము కల ; సుగమంబు =
సులభముగ అరథ్మగున ైన; ాగవతము = ాగవతము; అను = అనబ ే; గమంబున్ = ేదమును; ప ింప
= చ ి న; ముకిత్ = ముకిత్; వసనము = ాసమగును; బు ా = బు ధ్ ిమంతు ా.
1‐142‐వ.
అ = అ ; ప కి = ప కి; ాజ ష్ి = ాజ ష్ి { ాజ ష్ి ‐ ై క
ి సంపర్ ాయ అనువ త్ ి న
ై ా }; ఐన = అ న;
ప ీ ిత్ = ప ీ ితత్ ు అను; మ = ొపప్; ా = ా ; జనమ్ = పుటుట్క; కరమ్ = నడత; ముకుత్లును =
ముకిత్ ొ ం ిన ధములను; ాండవుల = ాండవుల కక్; మ = ొపప్ ( ి ి ా ); పర్ థ్ ానంబును =
పర్యాణమును; కృషణ్ = కృషు
ణ్ ; కథ = కథకు; ఉదయంబును = ార్రంభమును; ె ెప్దన్ = ె ెప్దను; కౌరవ
= కౌరవులు; దృషట్ దుయ్మన్ = దృషట్ దుయ్మున్డు; ఆదుల = దలగు ారల; యుదధ్ ంబునన్ = యుదధ్ ములో;
రులైన = రమరణము ొ ం ిన; ారలు = ారు; సవ్రగ్ ంబు = సవ్రగ్ ము; కున్ = కు; చ న = ో న; ెనుక
= తరు ాత; ము = ము ; గద = గద కక్; ఆఘాతంబున = ెబబ్లవలన; దు ోయ్ధనుండు =
దు ోయ్ధనుడు; ొడలు = ొడలు / ఊరువులు; ఱి ి = ి ి; కూ న = ప ి ో న; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ;
దు ోయ్ధను = దు ోయ్ధను; కున్ = కు; ిర్యంబు = సం ోషము; ేయు ాఁడు = కలుగ ేయు ాడు; ఐ =
అ య్; దుర ోవు = ంిర్ చుచునన్; ౌర్ప ీ = ౌర్ప ి కక్; పుతు
త్ ర్ ల = కొడుకుల; రంబులున్ = రసుస్లు;
ఖం ిం = న ికి; ె చ్ = సుకువ చ్; సమ ిప్ం ెన్ = సమ ిప్ం ెను; అ ి = ఆప ; కూ
ర్ ర = కూ
ర్ ర ైన;
కరమ్ంబు = ప ; అ = అ ; లోకులు = పర్జలు; ం ింతురు = ం ించుదురు.
1‐143‐ఉ.
బాలుర = కొడుకుల; ావు = మృ ; కరణ్ములన్ = ెవులలో; పడడ్ న్ = పడగ; కలం ి = కలత ెం ి; అలం ి =
ోకిం ; ఓరువన్ = ఓరవ్ను; ాలకన్ = లేక; బాషప్ = క న్టి; ోయ = టి; కణ = ందువుల; జాలము =
జాలులు; ెకుక్ల = ెంపల ెంట; ాలన్ = ాలునటు
ల్ గ; ఏ ిచ్ = ోకిం ; ాం ాల = ాం ాల ా కక్;
తనూజ = కూతురు; ేలన్ = ేల ై; ప ి = ప ిన ై; జా న్ = బాధ; పడన్ = పడుతుండగ; క = చూ ; ఎ త్
= ైకిలే ి; మం = మృదు ైన; ా ాలతన్ = మాటల ాతురయ్ము; చూపుచున్ = పర్ద ిశ్సూ
త్ ;
కురజాలమున్ = ముంగురుల సమూహము; దువువ్చున్ = దువువ్తూ; కీర్ ి = అరుజ్నుడు; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ; అనున్ = అ ెను.
1‐144‐మ.
ధరణీశ = ాజ; ఆతమ్జవు = కుమా ి ; ఈవు = వు; కు = కు; వగవన్ = దుఃఖించుట; ధరమ్ంబె =
మం ప ా; ఆ = ఆ; ౌర్ణి = ోర్ ణు కొడుకు (అశవ్ థ్ ామ); షక్రుణుండు = కరుణలే ాడు; ఐ = అ య్;
ద ం ె = ఖం ిం ెను; బాలకులన్ = బాలకులను; మత్ = ా కక్; ాం ీవ = ాం ీవమునుం ి; రుమ్కత్ =
వదలబడు; కర = కర ైన; బాణంబులన్ = బాణముల ో; ేఁడు = ఇ ేళ; ా = అత ; రమున్ =
రసుస్ను; ఖం ిం = న ికి; ేన్ = ేను; ెతత్ ున్ = సుకు వ ెచ్దను; తత్ = ఆ కక్; రమున్ = తలను;
ొర్కిక్ = ొర్కిక్; జలంబులాడు = ాన్నము ేయుము; ఇచటన్ = ఇకక్డ; ాం = చందుర్ { ాం డు ‐
చలల్ కిరణాలు కల ాడు, చందుర్డు}; ంబ = ంబము వంటి; ఆన ా = ముఖము గల ా ా.
1‐145‐వ.
అ = ప కి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ఒడన్ = ఒపుప్నటు
ల్ ; పఱ = ే ి; తన = తన; కున్ = కు; తు
త్ ర్ ండును
= పరమ తుర్డును; ార ియును = ార ియు; ఐన = అ నటిట్; హ ి = కృషు
ణ్ డు; ేలు = మం ి;
అనుచున్ = అ పలుకుచూ; ఉండన్ = ఉండగ; కవచంబు = కవచమును; ొ ి ి = ధ ిం ; ాం ీవంబు =
ాం ీవమును; ధ ి ం = ధ ిం ; క ి = ఆంజ ేయు గురుత్; ధవ్ ండు = జం ా ై ధ ిం న ాడు
(అరుజ్నుడు); ఐ = అ య్; గురుసుతు = అశవ్ థ్ ామ {గురుసుతుడు ‐ ోర్ ణు పుతుర్డు, అశవ్ థ్ ామ}; ెంట =
ెనుక త ి ; రథంబు = రథమును; ో ం నన్ = న ి ించగ.
1‐146‐ ా.
తనున్న్ = తనను; చం ెదన్ = సంహ ిం ెదను; అంచు = అనుచు; వచుచ్ = వచుచ్చునన్; జయున్ =
అరుజ్ను ; ద ిశ్ం = చూ ి; తత్ = ఆ కక్; ౌర్ణి = ోర్ ణు పుతుర్డు అశవ్ థ్ ామ; ఆపనున్ండు =
ఆపద ెం ిన ాడు; ఐ = అ య్; = ిలల్లను; హంత = సంహ ిం న ాడు; కావున = కనుక; జ = తన;
ార్ణ = ార్ణముల ి; ఇచచ్న్ = మమకారము ో; ాఱెన్ = ా ి ో ెను; వ ిన్ = ేగం ా; మునన్ =
పూరవ్ము; ఆ = ఆ; బర్హమ్ = బర్హమ్ ేవుడు; మృగ = లే ి; ఆకృ న్ = రూపము ో; తనయ = పు ర్క; కున్ =
ను; హిం = హిం ; కీర్ ింపన్ = కీర్ ిసత్ ూ; ఆసనున్ండు = స ించుతునన్ ాడు; ఔ = అగు; హరున్ =
వు ; చూ = చూ ; ాఱు = ా ి ో వు; ప ి ిన్ = ధముగ; సరవ్ = సమసత్ ; ఇం య
ిర్ = ఇం ిర్యములు;
ార్ం = భయము; ోన్ = ో.
1‐147‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; ఓ ిన = ాధయ్ ైన; అంత = అంతట; దూరంబున్ = దూరము; పరు ి = పరు ె త్ ;
ెనుకన్ = ెనుకకు; చూ = చూ ి; రథ = రథమును; తురంగంబులు = గుఱఱ్ ములును; అలయుటన్ =
అలసట ొ ందుట; ె ి= ెలుసుకొ ; = ఆ ి; ార్ణ = ార్ణములను; రకష్ంబు = ర ించుకొనుట; కున్ =
కు; ఒండు = మ ొక; ఉ ాయంబు = ఉ ాయము; లే న్ = లేక ో వుటను; శచ్ ం = రణ్ ంచుకొ ;
జలంబుల ా ిచ్ = సంక ప్ంచుకొ ; ోర్ ణనందనుండు = అశవ్ థ్ ామ { ోర్ ణనందనుడు ‐ అశవ్ త్ ామ}; సమాహిత =
కూడ సుకొనన్; తు
త్ ండు = మనసుకల ాడు; ఐ = అ య్; పర్ గంబ = పర్ ించుట; కా = తపప్;
ఉపసం రంబు = మర ంచుట; ేరకయున్ = ె యక ో నను; ార్ణ = ార్ణములను; సంరకష్ణారథ్ ంబు =
ర ించుకొనుటకు; ారుథ్ = అరుజ్ను { ారుథ్డు ‐ పృథ పుతుర్డు, అరుజ్నుడు}; దన్ = ైన; బర్హమ్ రస్ =
బర్హమ్ రసుస్ అ ే; ామక = ేరుగల; అసత్ ంర్ బున్ = అసత్ మ
ర్ ును; పర్ ిం నన్ = ే ిన; అ ి = ఆ
ర్ ు; పర్చండ = భయంకర
బర్ మ్సత్ మ ైన; ేజంబునన్ = ెలుగు ో; ిక్ = ికక్ల కక్; అంత ాళంబున్ =
మధయ్ ాగమం ా; ం ి= ం ి ో ; ార్ణి = వులకు; భయంకరంబు = భయము క ించున ి; ఐ = అ య్;
ోఁ నన్ = అ ించ ా; హ ి = కృషు
ణ్ / హ ి; కిన్ = కి; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుండ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ;
అ ె = ప కెను;
1‐148‐ ీ.
పదమ్లోచన = హ ి {పదమ్లోచనుడు ‐ పదమ్ముల వంటి కనున్లు కల ాడు, కృషు
ణ్ డు}; కృషణ్ = కృ ణ్ ా / హ ి;
భకత్ = భకుత్లకు; అభయ = అభయమును; పర్ద = ఇచుచ్ ా ా / హ ి; నుము = నుము; సం ార =
సం ారమ ే; అ ిన్న్ = అ ిన్లో; ేఁగుచునన్ = ేగుచునన్టిట్; జనుల = మానవుల; సం ారంబున్ =
సం ారమంద మాయను; సంహ ింపఁగ = హ ిం ేయుటకు; వున్ = వు; తకక్న్ = తపప్; అనుయ్లు =
ఇతరులు; లేరు = లేరు; తలఁ = త ిక్ంచుకొ ; చూడన్ = చూడ ా; ా ాతక్ ిం న = ా ాతు
త్ ; సరవ్ =
సమసత్ మునకు; ఈశవ్రుండవు = ఈశవ్రుడవు; పర్కృ = పర్కృ ; కిన్ = కి; అవవ్ = పర ైన; పర్భుఁడవు =
పర్భువు అ న ాడవు; ఆదయ్ = మూల కారణ ైన; పురుషుండవు = పరమపురుషుడు; అగు = అ నటిట్;
వు = వు; బో ధము = జాఞ్నము; ేన్ = ేత; మాయన్ = మాయను; అడఁతువు = అణ ేయుదువు;
ే ర్యస = ముకిత్ ెం ిన { ేర్యసుస్ ‐ (ఇక ొ ందవల న
ి ) ేర్యసుస్లు లే ,ి ముకిత్}; ఆతమ్ = ఆతమ్;
అందున్ = లో;
1‐148.1‐ఆ.
మాయ = మాయా; ేతన్ = కి; ము ఁ ి = కుక్కొ ; మను = ంచు; ారలు = ారు; కున్ = కి; కృప =
దయ; ే ి = ే ి; ధరమ్ = ధరమ్మునకు; ముఖయ్ = ముఖయ్ ైన; హన్ము = గురుత్; అ న = అ నటిట్;
భము = భములను; ేయుదు = ేకూ ెచ్దవు; ఈవు = వు; సుజనులన్ = మం ా ి ; అవ =
భూలోకము; లోన్ = లో; కావన్ = కా ాడుటకు; పుటుట్దువు = అవత ిం ెందవు; జగ న్ ాస = హ ీ
జగ న్ ాసుడు ‐ లోకాలకి ాస న
ై ాడు, షు
ణ్ వు;
1‐149‐క.
ఇ ి = ఇ ి ో; ఒక = ఒక; ేజము = ేజోమయ ైన ి; భూ యున్ = భూ ; చదలును = ఆకాశమును;
 ికుక్లును = ికుక్లను; ం ి= ం ి ో ; సరవ్ంకష ై = అ న్టి ఒరుసుకు ో తూ; ఎదు ై = ఎదురు ా;
వచుచ్చున్ = వసూ
త్ ; ఉనన్ ి = ఉం ి; ితము ాన్ = వరము ా; ఎఱుగన్ = ె యునటు
ల్ ; ెపప్ ే =
ెపుప్ము; ే ే ా = ేతలలో ష
ేర్ ఠ్ ు ా.
1‐150‐వ.
అ నన్ = అన ా; హ ి = హ ి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.
1‐151‐ ా.
హమ్తవ్ంబునన్ = వకర్బు ిధ్ ో; ాఱి = ా ి ో వు; ోర్ ణ ఁడు = అశవ్ థ్ ామ { ోర్ ణ డు ‐ ోర్ ణు కొడుకు,
అశవ్ థ్ ామ}; దు శ్లుండు = ెడడ్ లముగల ాడు; ార్ణ = ార్ణముల ి; ఇచఛ్ము = కో ిక; ఐ = కొరకు;
ర్ ు; అ ె = అ ి ో; ఏ ెన్ =
బర్ మ్సత్ ంర్ బు = బర్ మ్సత్ మ ే ెను; వ ెచ్న్ = వసుత్నన్ ి; ఇ ె = ఇ ి ో; తత్ = ా ;
బాణ = బాణము కక్; అ ిన్ = అ ిన్ కక్; భతస్ = భతస్ము (అ కూ
ర్ రతత్ ము); = ;
బర్ మ్సత్ ంర్ బున్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ువలన; కా = త ిప్ం ; ీ న్ = ీ ; మర ంపన్ = మర ంచుటకు; ాదు =
లుకాదు; సం రము = మర ంచుట; ఈ = ఈ; బర్ మ్పతయ్ము = బార్హమ్ణబర్షట్ ుడు {బర్ మ్పతయ్ము ‐ బర్షట్
బార్హమ్ణుడు అనుటకు జా యము}; ఎఱుంగఁడు = ఎరుగడు; ఏయుము = ేయుము; వ ిన్ = ొందర ా;
బర్ మ్సత్ మ
ర్ ున్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ును; ీ = ీ ; ైన్ = ద.
1‐152‐వ.
అ నన్ = అ ఆ ే ం న; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుడు; జలంబుల ా ిచ్ = సంక ప్ంచుకొ ; హ ి = కృషు
ణ్ ; కిన్
= కి; పర్ద ిణంబు = పర్ద ిణ; వ చ్ = ే ి; ోర్ ణనందనుండు = ోర్ ణు కుమారుడు అశవ్ థ్ ామ; ఏ ిన =
ే ినటిట్; బర్ మ్సత్ ంర్ బు = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ు; దన్ = ైన; తన = తన కక్; బర్ మ్సత్ ంర్ బున్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ును;
పర్ ిం న = పర్ ించ ా;
1‐153‐మ.
అవ = భూ ; ోయ్మములు = ఆకాశముల; అందున్ = లో; ం ి= ం ి ో ; తమలోన = తమలో ాము;
ఆ = ఆ; ెండు = ెండు; బర్ మ్సత్ మ
ర్ ుల్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ులు; ర = సూరుయ్ ; వహిన్ = అ ిన్; దుయ్ న్ = కాం
క ి; ో రుచున్ = ో ాడుతూ; ర్ = మూడు; భువన = లోకములకు; ార్సంబున్ = భయము కలుగునటు
ల్ ;
కా ంప ా = ేయ ా; వశ = ఒడలు ె య ; ార్ం న్ = భర్మ ో; యుగ = యుగమునకు; అంత =
అంత ే ;అ = అనుకొనుచూ; పర్జల్ = పర్జలు; ంి పన్ = చూసుత్ండ ా; ఆ = ఆ; ేళ = సమయములో;
మాధవున్ = కృషు
ణ్ {మాధవుడు ‐ మాధ భరత్ , షు
ణ్ వు}; ఆజఞ్ న్ = ఆ ేశము పర్కారము; జయుండు =
అరుజ్నుడు; ే ెన్ = ే ెను; ఖ = బాణముల; దవ్ందవ్ = దవ్యమును; ఉపసం రమున్ = మర ంచుట.
1‐154‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; అసత్ ర్ = అసత్ మ
ర్ ుల; దవ్యంబున్ = దవ్యమును; ఉపసంహ ిం = మర చ్;
ధనంజయుండు = అరుజ్నుడు; ోర్ ణనందనున్ = ోర్ ణు పుతుర్ / అశవ్ థ్ ామను; కూడ = ెనుకను; అ ి ి =
ె ల్ ; తఱి = త ి ; పటుట్కొ = పటుట్కొ ; ోష = ోషము ే; అరుణిత = ఎరర్బా న
ి ; లోచనుండు = కళుళ్
యునన్ ాడు; ఐ = అ య్; యా ఞ్ కుండు = యజఞ్ ము ేయు ాడు; ర జ్ వునన్ = ాడు ో; ప వున్ =
ప వును; కటిట్న = కటిట్న; చందంబునన్ = ధము ా; బం ిం = కటిట్; రంబు = గు ారము; కడ = దగగ్ ర;
కున్ = కు; కొ = సుకొ ; చ = ె ళ్; హిం ింతును = సంహ ిం ెదను; అ = అ ; ి నన్ =
లాకొక్సుత్ండ ా; చూ = చూ ి; హ ి = కృషు
ణ్ డు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐155‐ఉ.
మాఱు = రుగ; పడంగ = పడుటకు శకిత్; లే = లేనటిట్; అసమరుథ్ల = సమరథ్ త లే ా ి ; సుపుత్ల =
 దర్ం న ా ి ; అసత్ ర్ = అసత్ ర్ పర్ గ; దయ్లన్ = దయ్లందు; ేఱ = ఆ ి ేర ; ినన్ = నన్; ాఁపలన్ =
ిలల్లను; వ ిం ెన్ = సంహ ిం ెను; థము = కటి ా ర్; అందున్ = లో; కూ
ర్ రుఁడు = కూ
ర్ ర ైన పనులు
ేయు ాడు; ఐ = అ య్; ాఱుఁ ె = బార్హమ్ణు ా; ఁడు = ఇతడు; ాతకుఁడు = మ ాపము ే ిన ాడు;
ార్ణ = ార్ణముల ద; భయంబునన్ = భయము ో; ెచచ్న్ = ే ి ైన; ఊరుచ్చున్ = టూ
ట్ రుప్లు
ిడుచ్చు; ాఱె ిన్ = ా ి ో వుచు ాన్డు; న్ = ఇత ; కావుము = కా ాడుము; కృ ామ న్ =
దయాబు ిధ్ ో; అరుజ్న = అరుజ్ను ా; ాప = ాపములను; వరజ్ ా = ి న ా ా.
1‐156‐చ.
ెఱ న = భయప ిన; ా న్ = ా ి ; ైనయ్మున = ీనతవ్ము ో; ేఁదుఱున్ = ాబ ా; ఒం ిన =
ొ ం ినటిట్; ా న్ = ా ి ; దర్న్ = దర్లో; ై = ేను / ఒళుళ్; మఱ న = ె యకనుండు; ా న్ =
ా ి ; ౌఖయ్మున = సుఖముగ; మదయ్ము = మతు
త్ ా యము; ార్ న = ా ినటిట్; ా న్ = ా ి ;
భగున్డు = భంగప ిన ాడు; ఐ = అ య్; పఱ న = ా ి ో వు; ా న్ = ా ి ; ాధు = మం ా ; జడ
= జడతవ్ / మందబు ధ్ ి; ావము = ావముగల; ా న్ = ా ి ; కావుము = కా ాడుము; అంచున్ =
అనుచు; ాచఱ న = ర ెటట్ ుకొను; ా న్ = ా ి ; కా నులన్ = ీత్ ల
ర్ ను; చంపుట = సంహ ించుట;
ధరమ్ము = ధరమ్ము; కాదు = కాదు; ఫలు
గ్ ా = అరుజ్ను ా.
1‐157‐ ా.
సవ్ = తన కక్; ార్ణంబులన్ = ార్ణములకొరకు; ఎవవ్ఁ ే న్ = ఎవ ై ా; కరుణ = దయ కక్; సంగంబు
= సప్రశ్; ా ం = ి ెటట్ ి; అనయ్ = ఇతరులను; ార్ణంబుల = ార్ణముల; ేతన్ = వలన; రకష్ణము =
కా ాడుట; ేయన్ = ేయ ; ాఁడు = ాడు; అధః = కిర్ం ి / నరక; లోక = లోకములలో ; దుఃఖ =
దుఃఖములను; ార్పుత్ండు = ొ ందు ాడు; అగున్ = అగును; ాజ = ా కక్; దండమున = కష్వలన; సత్
= మం ; కలాయ్ణుఁడు = భ ైన మారగ్ ము పటిట్న ాడు; ఔను = అగును; ఐనన్ = ఐన; ఈ = ఈ; పుర్న్ =
బార్హమ్ణు ; దం ితున్ = దం ింపబ ిన ా ; ేయన్ = ేయుట; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు; మ =
కక్ ; ార్ం = ార్ం ; ేన్ = లో; ఉండఁగన్ = ఉండ ా.
1‐158‐వ.
అ = అ ; ఈ = ఈ; ధంబునన్ = ధము ా; కృషు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ డు; ఆన = ఆజఞ్ ; ఇ చ్నన్ = ఇవవ్ ా;
బార్హమ్ణుండు = బార్హమ్ణుడు; కృత = ే ిన; అప ాధుండు = అప ాధము ే ిన ాడు; అయుయ్ =
అ నపప్టికి ; వధుయ్ండు = చంప ద ిన ాడు; కాఁడు = కాడు; అను = అను; ధరమ్ంబున్ = ధరమ్మును;
తలఁ = సమ్ ిం ; చంపక = చంపకుం ా; దుర్పద ాజపు త్ క
ర్ = ౌర్ప ి; కిన్ = కి; తన = తను; ే ిన = ే ినటిట్;
పర్ జఞ్ న్ = ా ద్ ానమును; తలం = జాఞ్పకము ేసుకొ ; బదుధ్ం ైన = బం ింప ిన; గురునందనున్ =
అశవ్ థ్ ామ గురునందనుడు ‐ గురువు ( ోర్ ణు ) కొడుకు, అశవ్ థ్ ామ; ోడున్ = తన ోకూ ా; కొ = సుకొ
ె ళ్; కృషు
ణ్ ండు = కృషు
ణ్ డు; ారథయ్ంబు = రథము నడపుట; ేయన్ = ేయ ా; రంబు = గు ారము; కడ
= దగగ్ ర; కున్ = కు; వ చ్ = వ చ్.
1‐159‐క.
సుర ాజసుతుఁడు = అరుజ్నుడు {సుర ాజసుతుడు ‐ ఇందుర్ కొడుకు, అరుజ్నుడు}; చూ ెను = చూ ిం ెను;
దురవ ి = అంతులే ; సుత = పుతర్; ోక = ోకము ో; యుత = కూ ి ా ె; కున్ = కు; దుర్పదు సుత =
ౌర్ప ి {దుర్పదు సుత ‐ ి ; కున్ = కి; ప ిచ త = వణుకుతునన్; అంగ = అవయవములు; ణ
ర్ౌప } ేర్ ిన్ =
సమూహముగల; పరుష = టైన; మ = ె ద్ ైన; ాశ = ార్టి ో; బదధ్ = కటట్ బ ిన; ాణిన్ =
ేతులుకల ాడు; ౌర్ణిన్ = ోర్ ణు పుతుర్ / అశవ్ థ్ ామ .
1‐160‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుడు; ె చ్ = సుకొ చ్; చూ ిన = చూ ించ ా; బాల = ిలల్లను;
వధ = సంహ ించుట ే; జ త = పుటిట్న; లజాజ్ = ిగగ్ ు ే; ప ాన్ = ెడ; ముఖుండు = ముఖము ాడు; ఐన =
అ నటిట్; కృ ి = కృ ి {కృ ి ‐ కృ ా ారుయ్ ల
ె ల్ ెలు / ోర్ ణు ారయ్}; కొడుకున్ = కొడుకు ; చూ = చూ ి;
ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; సు = మం ; సవ్ ావ = సవ్ ావముగల ి; అగు = అ నటిట్; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి; ఇటు
ల్ =
ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐161‐మ.
పరఁగన్ = పర్ ిదధ్ము ా; మా = మా కక్; మగ ారలు = భరత్ లు; అందఱును = అందరును; మున్ =
పూరవ్ము; బాణ = బాణములను; పర్ గ = పర్ ించుట; ఉపసంహరణ = మరలుచ్ట; ఆ ి = దలగు;
ఆయుధ = అసత్ ;ర్ దయ్లు = దయ్లు; అ న్యును = అ న్; ోర్ ణ = ోర్ ణుడు అను; ఆ ారుయ్ = గురువు; ేన్ =
వలన; అభయ్ ిం ి = ేరుచ్కొంటి ి; పుతత్ ర్ = పుతర్ కక్; ఆకృ న్ = రూపము ో; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి;
ోర్ ణుడవు = ోర్ ణుడవు; = ; తత్ ంబు = మనసు; లోన్ = లో; లేశమున్ = కొంచము కూ ా / ిసరం ైన;
కరుణ = దయ కక్; సంగము = సప్రశ్; లేక = లేకుండ ా; షయ్ = షుయ్ల కక్; సుతులన్ = పుతుర్లను;
ఖం ింపఁ ాన్ = సంహ ింప ా; ా ి ే = ాయ్యమా.
1‐162‐క.
భూసురుఁడవు = బార్హమ్ణుడవు; బు ధ్ ి = బు ద్ య
ి ందు; దయా = దయ ో; ాసురుఁడవు = పర్కా ంచు ాడవు;
దధ్ = చకక్టి; ర= రుల; భట = భటుల; సం ో హ = సమూహములో; అ ర్స
ే రుఁడవు = ెదద్ ాయకుడవు;
= ిలల్లను; మారణము = సంహ ించుట; అసుర = ాకష్సపు; కృతయ్ంబు = ప ; ధరమ్ = ాయ్యము;
అగు ే = అవుతుం ా; తం ీర్ = అయాయ్.
1‐163‐ ా.
ఉ క
ేర్ ంబున = ఉ క
ేర్ ము ో; ారు = ారు; శసత్ ర్ = శసత్ మ
ర్ ులు; ధరులు = ధ ిం న ారు; ఐ = అ య్; యుదధ్ =
రణ; అవ న్ = భూ లో; లేరు = లేరు; కిం త్ = కొం ెముకూ ా; ోర్ హంబును = ోర్ హమును; కున్ = కు;
ేయరు = ేయరు; బల = బలమువల ; ఉ ేస్కంబు = ఉ క
ేర్ ము; ోన్ = ో; కటిన్ = కటోల్; భదర్ =
బం ారములాంటి; ఆకారులన్ = రూపమునన్ ా ి ; ినన్ = నన్; ాఁపల = ిలల్లను; రణ = యుదధ్ ము;
ౌర్ఢ = ేరుప్ ా; కిర్యా = ేయట; హీనులన్ = ా ా ి ; దర్ = దర్ ో వు; ఆసకుత్లన్ = ఆసకిత్ నునన్ ా ి ;
సంహ ింపన్ = సంహ ించుటకు; అకటా = అకటా; = కక్; ేతులు = ేతులు; ఎటు
ల్ = ఎలా; ఆ ె ో =
వ ెచ్ ో.
1‐164‐ఉ.
అకక్ట = అ య్; పుతత్ ర్ ోక = పుతుర్లు ో న దుఃఖం వలన; జ త = పుటిట్న; ఆకుల = బాధ కక్; ార =
ారము ో; షణణ్ = దుఃఖ ప ిన; తత్ న్ = మనసు కల ానను; ఐ = అ య్; ొ కుక్చున్ = కు ో తూ;
ఉనన్ = ఉనన్టిట్; భం ిన్ = ధము ా; నున్ = నున్; ో రన్ = యుదధ్ ములో; కి ీటి = అరుజ్నుడు; బదుధ్న్ =
బం ింపబ ిన ా ా; ే ి = ే ి; ేఁడు = ఇ ాళ; ఇకక్డ = ఇకక్డ; కున్ = కు; ఈ ిచ్ = లాకొక్ంటూ;
ెచుచ్టన్ = సుకొచుచ్టను; సహింప ి = ఓరుచ్కో లే ి; ఐ = అ య్; భవ ీయ = కక్; మాత =
త ల్ ; ేఁడు = ఇ ాళ; ఎకక్డన్ = ఎకక్డ; ఇటిట్ = ఇలాంటి; ోకమున = దుఃఖము ో; ఏ = ఏ; కిర్యన్ =
ధము ా; ఏడుచ్చున్ = ఏడుసూ
త్ ; ొ కుక్చు = కు ో తూ; ఉనన్ ో = ఉనన్ ో .
1‐165‐వ.
అ =అ ప కి; కృషణ్ = కృషణ్ ; అరుజ్నులన్ = అరుజ్నులను; చూ = చూ ి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ =
ప కెను.
1‐166‐ఉ.
ోర్ ణు = ోర్ ణు ; ోన్ = ో; ఖిన్ = అ ిన్లో; పడక = పడకుం ా; ోర్ ణ = ోర్ ణు కక్; కుటుం =
ారయ్; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; ఇంటన్ = ఇంటిలో; అ ీణ = తరుగ ; తనూజ = పుతర్; ోక = ోకమున; వ కృతను
= కలత ెం ినబు ిధ్ గల ానను; ఐ = అ య్; ల ించు = ఏడుచ్చునన్; భం ిన్ = ధము ా; ఈ = ఈ; ౌర్ణిన్
= ోర్ ణు ి పుతుర్ ; ెర చ్ = మర చ్; ెచుచ్ట = సుకొ చ్న; కున్ = అందుకు; ైనయ్మున్ = ీనతవ్మును;
ఒందుచున్ = ొ ందుతూ; ఎంత = ఎంత ా; ొ కుక్ ో = కు ో వు ో; ార్ణ = ార్ణములు; యుకుత్ఁడు =
ి న ాడు; ఐన = అ న ో; అ = కిక్ ; ాపము = ాపము; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులను; హింసన్ =
హిం ించుటను; మాన ే = మానం ి.
1‐167‐క.
భూ ాలకులు = ా ల; కున్ = కి; పుర్లన్ = బార్హమ్ణులను; కో ింపన్ = కో ించుట; ేయన్ = ేయుటకు;
తగదు = త ిన ి కాదు; కో ిం నన్ = కోపము ే ిన ో; తత్ = ఆ కక్; కోప = కోపము అ ే; అనలంబు =
అ ిన్; ద = దలకి; కిన్ = అంటా; భూ ాల = ా లు అను; అటవులన్ = అడవులను; కాలుచ్ =
కా చ్ ేయును; భూ = భూ ; కంపముగన్ = కం ించునటు
ల్ ా.
1‐168‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; ధరమ్ ంబును = ధరమ్మునకు అనుకూలముగనూ; సకరుణంబును =
దయ ో కూ ిన గనూ; రవ్ కంబును = కపటములే ిగనూ; సమంజసమును = ాయ్యబదద్ ముగనూ;
ల్ ాఘయ్ంబునున్ = ొ గడత ిన ి ానూ; కాఁన్ = అగునటు
ల్ ; పలుకు = ప కే; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి { ర్ౌప ి ‐
దృపదు కూతురు}; పలుకులు = మాటలు; కున్ = కి; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా {ధరమ్నందనుడు ‐
ధరమ్ వ
ే తకొడుకు, ధరమ్ ా }; సంత ిలెల్ న్ = సం ో ిం ెను; నకుల = నకలుడు; సహ ేవ = సహ ేవుడు;
ాతయ్కి = ాతయ్కుడు; ధనంజయ = అరుజ్న; కృషు
ణ్ లు = కృషు
ణ్ లు; సమమ్ ం ి = ఒపుప్కొ ;ి సమమ్ ంపక =
ఒపుప్కొనక; ముండు = ముడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐169‐చ.
కొడుకులన్ = కొడుకులను; పటిట్ = పటుట్కొ ; చం ెన్ = చం ి ే ెను; అ = అ ; కోపమున్ = కోపము;
ఒందదు = ొ ందదు; బాల = ిలల్లను; ఘాతుకున్ = సంహ ిం న ా ; డువుము = వ ి ెటట్ ుము;
అటంచున్ = అంటూ; ె ెప్ ి = ెపుప్తునన్ ి; ెఱఱ్ ి ి = ె ర్బ
ి ాగుల ి; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి; ఁడు = ఇతడు;
పుర్ఁ ే = బార్హమ్ణు ా; డువఁగన్ = వద ెటట్ ుట; ఏల = ఎందుకు; చంపుఁడు = సంహ ించం ి; ఇటు = ఇలా;
= ఇత ; రలు = రు; సంప ే = చంపక ో న ో; ా= ా కక్; ి ికిటి = ి ికి ; ో టునన్
= ో టు ో; రము = తల; నన్ము = బదద్ లు; ే ెదన్ = కొటెట్దను; చూడుఁడు = చూడం ి; ఇందఱున్ =
ఇంతమం ి.
1‐170‐వ.
అ = అ ; ప కినన్ = పలుక ా; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ; కున్ = కి; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి; అడడ్ ంబు = అడడ్ ము;
వ ెచ్ = వ ెచ్ను; ము = ము కక్; సంరంభంబు = ే ి ి ాటు; సూ = చూ ి; హ ి = కృషు
ణ్ డు;
చతుర్ = ాలుగు; భు ండు = భుజములుగల ాడు; అ = అ య్; ెండు = ెండు; ేతుల = ేతుల ో;
ము = ము ి ; ా ిం = ఆ ి; కడమ = ి న; ెంటను = ెం ింటి ోను; దుర్పదపు త్ క
ర్ నున్ =
ౌర్ప ి ; తలం ిం = త ిప్ం ; నగుచు = నవువ్తూ; ము = ము ; కిన్ = కి; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా;
అ ె = ప కెను.
1‐171‐ఉ.
అవుయ్ఁడు = ర ింప తగగ్ ాడు; కాఁడు = కాడు; ఁడు = ఇతడు; = ిలల్లను; హంత = హతమా ిచ్న ాడు;
దు ాతమ్కుడు = ెడడ్బు ద్ ికల ాడు; ఆత ా = హతయ్లు ేయు ాడు; హంతవుయ్ఁడు = చంపద ిన ాడు;
బర్హమ్బంధుఁడు = బార్హమ్ణు బంధువు {బార్హమ్బంధువు ‐ భర్షట్ ు న
ై బార్హమ్ణునకు జా యము}; అగున్ =
అగును; తపప్దు = తపప్దు; కక్ము = జము; బార్హమ్ణోనహనత్ వయ్ = బార్హమ్ణులనుచంప ాదు; అటంచు =
అనుచు; ేద = ేదములలో; ితంబు = ెలుపబ ిన ి; అగున్ = అయుయ్నన్ ి; కావున = అందు ేత; ధరమ్
= ధరమ్మునకుత ిన; దృ ట్ న్
ి = దృ ట్ ి ో; కరత్ వయ్ము = ేయవల ిన ి; న్ = ఇత ి ; కాచుట = కా ాడుట;
య ా థ్ ి న్ = ఉనన్ప ి థ్ ి ; చూడుము = చూడుము; ాండవ = ాండవులలో; ఉతత్ మా =
ఉతత్ ము ా ( మ).
1‐172‐వ.
అ = అ ; సరస = సరసములైన; ఆలాపంబులు = మాటలు; ఆ ి = ె ిప్; పవననందనున్ = ము
{పవననందనుడు ‐ ాయు వ
ే ు పుతుర్డు, ముడు}; ఒడంబఱ = ఒ ిప్ం ; అరుజ్నున్ = అరుజ్ ి ; చూ
= చూ ి; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి; కిన్ = కి ; ాకు = ాకును; మ ేనుడు = ముడు; కున్ = కి; సమమ్తంబుగ =
అం ీకారము అగుటు
ల్ గను; మునున్ = ఇంతకుముందు; = వు; ే ిన = ే ినటిట్; పర్ జఞ్ యు = పర్ జఞ్ కూడ;
ి ధ్ ంి చున్ = ెర ే ే; అటు
ల్ = ధముగ; ా= ా; పంపు = ఆజఞ్ పర్కారము; ేయుము = ేయుము; అ =
అ ; ా ాయణుండు = హ ి; ఆన = ఆ ేశము; ఇ చ్న = ఇవవ్ ా; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుడు; ా ాయణ =
హ ి కక్; అనుమతంబున = సమమ్ ో.
1‐173‐ ా.
శవ్ = లోకము ే; సుత్తుయ్ఁడు = సుత్ ంప ద ిన ాడు; శకర్సూనుఁడు = అరుజ్నుడు {శకర్సూనుడు ‐ ఇందుర్
పుతుర్డు, అరుజ్నుడు}; మ = ొపప్; రుండు = రుడు; ర = భయంకర ైన; అ ి = పదునుకల క త్ ;
ేన్ = ో; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ; ోజముల్ = కేశములు; తఱిఁ ి = ె గ్ ో ి; చూడ = టుట్; అంతర = లో ;
మ = ొపప్; రతన్మున్ = రతన్మును; శశవ్త్ = ాశవ్త ైన; కీ త్ ి = కీ త్ ;ి ెలుంగన్ = పర్కా ంప ా;
పుచుచ్కొ = ికొ ; ాశ = ాళల్ ; ార్త = సమూహము కక్; బంధంబులన్ = కటల్ ను; ావ్సంబునన్ =
నమమ్కముగ; ఊ ిచ్ = ిప్; ోర్ ెన్ = ెటట్ ెను; ర = గు ారము కక్; ఉ ివ్ = భూ ; ాగమున్ =
ాగమును (పర్ ేశము); ా ి = ొల ి; ో న్ = ో వునటు
ల్ ా.
1‐174‐క.
బబ్రపు = సస్ంకోచపు; బాల = ిలల్ల; హంతయున్ = హంతకుడును; ొబుబ్నన్ = ెంట ే; ేజంబు =
పర్కాశమును; మణియున్ = మణియు; కోలప్ ి = ో ొటుట్కొ ; నతుఁడు = వం ి ో న ాడు; ఐ = అ య్;
పర్ బ్న = అ శ ం న; వగ = దుఃఖము; ేన్ = ో; పుర్ఁడు = బార్హమ్ణుడు; ి బ్ = ిగగ్ ు; ోన్ = ో;
ఒడ = ఒళుళ్; గబుబ్ = ొ గరు; ె ి = ె ి ో ; వ ిన్ = ేగము ా; చ ెన్ = ె ల్ ో ెను.
1‐175‐ఆ.
ధనమున్ = ధనమును; కొనుట = ికొనుట; ఒం ెన్ = ఒకటో; తల = టుట్ / గుండు; ొఱుగుట =
ి ేయుట / ేయుట; ఒం ెన్ = ఒకటో; ఆలయంబు = ఇలుల్; ెడలనడచుట = ెళళ్ ొటుట్ట; ఒం ెన్ =
ఒకటో; కా = అం ే కా ; చంపఁన్ = చంపుటకు; త ిన = తగగ్ ; కరమ్ంబు = కరమ్ము; ే ినన్ = ే ినపప్టికి ;
చంపన్ = చంపుట; తగదు = త ినప కాదు; పర్ = బార్హమ్ణ; జా న్ = జా ా ; బ కి = బ కి.
1‐176‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అశవ్ థ్ ామన్ = అశవ్ థ్ ామను; ార్ణ = ార్ణములు; అవ షుట్న్ = ోబయటప ిన ా గ;
 ే ి = ే ి; ెడల = బయటికి; నడ = పం ి; ాండవులు = ాండవులు { ాండు ా సం ానము ‐
ాండవులు}; ాం ా = ౌర్ప ి { ాం ా ‐ ాం ాల శ
ే ాకుమా ి / ఐదుగురకు ారయ్ / ర్ౌప }
ి ;
సహితులు = కూ ిన ారు; ఐ = అ య్; పుతు
త్ ర్ ల = కొడుకుల; కున్ = కు; ోకిం = దుఃఖిం ; మృతులైన =
మరణిం న; బంధువులు = చుటాట్లు; కున్ = కు; ఎలల్ న్ = అందరకు; దహన = శవ దహనము; ఆ ి =
దలగు; కృతయ్ంబులు = కారయ్ములు; ే ి = పూ త్ ి ే ి; ఉదకపర్ ానంబున్ = తరప్ణములు {ఉదకపర్ ానము
‐ ళుళ్ ాన చుచ్ట / తరప్ణములు (బంధు మరణాంతర కరమ్)}; ేయు = ేయుట; కొఱకున్ = కోసం; ీత్ ల
ర్
= ీత్ ల
ర్ ను; ముందట = ముందర; ఇడుకొ = ఉంచుకొ ; ో ందుండునున్ = కృషు
ణ్ డును { ో ందుడు‐ ోవులకు
ఒడయుడు ( ావ్ ) / కృషు
ణ్ డు}; ారును = ామును; గంగ = గం ాన ి; కున్ = కి; చ = ె ళ్;
లోదకంబులు = లోదకములు { లోదకములు ఇచుచ్ట ‐నువువ్లు ళుళ్ వదలుట, బంధు మరణాంతర
కరమ్}; ే ి = వద ; కర్మమ్ఱన్ = మరల; ల ిం = ఏ ిచ్; హ ి = షు
ణ్ మూ త్ ి; ాద = ాదముల ే; పదమ్ =
పదమ్ముల; జాత = పుటిట్; ప తర్ంబులు = ప తర్ములు; అ న=అ నటిట్; ా ీర ీ = గం ాన ి { ా ర
ీ ి‐
గం ాన ి / భ ర
ీ థు పర్యతన్ము వలన వ చ్న న }
ి ; జలంబులన్ = టిలో; ాన్తులు = ాన్నము
ే ిన ారు; అ = అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; ఎడన్ = సమయమున; పుతత్ ర్ = కొడుకుల కోసం; ోక =
దుఃఖము ో; ఆతురులు = బాధపడు ారు; అ న = అ నటిట్; ాం ా ీ = ాం ా ియు; ధృత ాషు
ట్ ర్ లను =
ధృత ాషు
ట్ ర్ లను; కుం = కుం యు; ౌర్పదులను = ౌర్పదులను; చూ = చూ ి; మాధవుండు = కృషు
ణ్ డు;
ము = మునులలో; ఇందుర్లున్ = ష
ేర్ ఠ్ ులును; ానును = తనూ; బంధు = చుటట్ ముల; మరణ = మరణా కి;
ోకాతురులు = దుఃఖితులు; అ న = అ నటిట్; ారల = ా ి కక్; వగపున్ = దుఃఖమును; మా =
ో ొటిట్; మ న్ం ెన్ = ఆద ిం ెను; ఈ = ఈ; ధంబునన్ = ధముగ.
1‐177‐ ా.
ాం ా = ౌర్ప ి కక్; కబ ీ = టుట్ను; కరష్ణ = పటుట్కొ ో ి ే ిన; మ = ర ైన; ాప =
ాపము వలన; కష్త = ణ
ీ ిం న; ఆయుషుక్లన్ = ఆయుసుస్ గల ా ి ; చంచత్ = ెల ే ిన; గరువ్లన్ =
గరవ్ము ోనునన్ ా ి ; ారత్ ాషుట్ర్లన్ = ధృత ాషట్ ర్ పుతుర్ల ; అ న్ = యుదధ్ మున; చం ిం = చం ిం ;
ో ందుఁడు = కృషు
ణ్ డు; ఇ ిప్ం ెన్ = ఇ ిప్ం ెను; ాజయ్మున్ = ాజయ్మును; ధరమ్ = యమధరమ్ ా ;
పుతుర్డు = కొడుకు / ధరమ్ ా ; కున్ = కి; క ప్ం ెన్ = క ిం ెను; మ = ొపప్; ఖాయ్ న్ = కీ త్ ి ;
ే ం ెన్ = ే ం ెను; మూఁడు = మూడు; తురంగ = అశవ్; ేధములు = ేధయజఞ్ ములు; ే ేందర్ =
ే ేందుర్ ; పర్ ావంబునన్ = ైభవము ో.
1‐178‐వ.
అంత = అంతట; ాసు ేవుండు = కృషు
ణ్ డు { ాసు వ
ే ుడు ‐ వసు వ
ే ు కుమారుడు / కృషు
ణ్ డు}; ాయ్స =
ాయ్సుడు; పర్ముఖ = దలగు పర్ముఖ ైన; భూసుర = బార్హమ్ణుల ే; పూ తుండు = పూ ంపబ ిన ాడు;
అ = అ య్; యుదధ్ వ = యుదధ్ వుడును; ాతయ్కులు = ాతయ్కియు; కొలువ = పూ ంచగ; ావ్రక =
ావ్రకకు; ఆగమన = ేరు; పర్యతన్ంబునన్ = పర్యతన్ము ో; ాండవుల = ాండవుల; ొ క్ =
ెలవు సుకొ ; రథ = రథమును; ఆ ోహణంబు = ఎకుక్ట; ే యు = ేయు; సమయంబునన్ =
సమయమున; తతత్ ఱ = ఖం ారు; పడుచున్ = పడుతూ; ఉతత్ ర = ఉతత్ ర; చను ెం = వ చ్; కలాయ్ణ = భ;
గుణ = గుణముల ోకూ ిన; ఉతత్ రుండు = ఉతత్ ముడు; ఐన = అ నటిట్; హ ి = కృషు
ణ్ ; కిన్ = కి; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐179‐మ.
ఇ ె = ఇ ి ో; కాల = మృతుయ్వు వంటి; అనల = అ ిన్; తులయ్ము = ోసమానము; ఐన = అ నటిట్;
 ఖంబు = బాణము; ఏ ెం ెన్ = వచుచ్చునన్ ి; ే ేశ = ేవతలలో ష
ేర్ ఠ్ ు ా / కృ ణ్ ా; ేఁడు = ఇ ాళ; ఉదర
= గరభ్ము; అంతరగ్ త = లోప ; గరభ్ = ిండమును; ాహమున = దహించుట; కై = కై; ఉగర్ = భయంకర ైన;
త్ ; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; దు ల్ ోకయ్ము = చూడశకయ్ముకా
పర్భన్ = పర్ ావము ో; వచుచ్చున్ = వసూ ి; మానుపన్
= ా ిం ే; శరణయ్ము = ికుక్; అనయ్మున్ = ఇంకోటి; ఏ యున్ = ఏ ీ; లేదు = లేదు; = కక్; పద
= ాదముల ే; పదమ్ంబులే = పదమ్ములే; కా = తపప్; ఒండు = ఇంకోటి; ఎఱుఁగన్ = ఎరుగను; ఈ = ఈ;
బాణ = బాణముల ే; అ ిన్న్ = అ ిన్ ; ా ింప ే = ఆపుము.
1‐180‐క.
దురభ్ర = భ ింప శకయ్ముకా ; బాణ = బాణముల ే; అనలమున = అ ిన్వలన; గరభ్ము = గరభ్ము; లోన్ =
లోపల; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; వు = వు; ఘన = అతయ్ ిక ైన; సం ాప = బాధ; ఆ ాభ్వంబునున్ =
పుటుట్టను; ొ ం ె ిన్ = ొ ందుచునన్ ి; రభ్ర = ండు; కృపన్ = దయ ో; కావుము = కా ాడుము; అయయ్ =
తం ీర్; ఖిలసుత్ ాయ్ = కృ ణ్ ా { ఖిలసుత్తుయ్డు ‐ సరువ్ల ే సుత్ ంపబడు ాడు, కృషు
ణ్ డు};
1‐181‐క.
ెలెల్ = ెలెల్ కి; కోడల = కోడల ; = కక్; ేనలుల్ఁడు = ేనలుల్డు; శతుర్వుల = ైరుల; ేతన్ =
వలన; హతుఁడు = చంప ిన ాడు; అ ెయ్ను = అ ెయ్ను; సంఫులల్ = పూ త్ గ
ి క ిం న; అర ంద =
పదమ్ములవంటి; లోచన = కనున్లునన్ ా ా; భలల్ = బాణముల కక్; అ ిన్న్ = అ ిన్ ; అడం = అణ ;
వున్ = వును; బర్ కింపఁగ ే = బర్ కింపుము.
1‐182‐ఆ.
గరభ్మందున్ = గరభ్ములోపల; కమలగరభ్అండ = బర్ మ్ండములు; శతములు = వందలు; ముడుకొనన్ =
ఇముడుచ్కొ ; వహించు = ధ ించు; ఈశవ్ర = ేవతలలో; ఈశ = ష
ేర్ ఠ్ ు ా; కు = కు; ఒకక్ = ఒకక్; మా
= ీత్ ర్ కక్; గరభ్ = గరభ్మును; రకష్ణము = ర ించుట; ఎంత = ఏ ాటి; బరువు = ారము; రవ్హింతు ాక =
తపప్క ేయుము ( ాగరభ్రకష్ణ).
1‐183‐వ.
అ నన్ = అ కోర ా; ఆ ర్త = ఆశర్ ం న ా ి ; వతస్లుండు = ర ించు ాడు; అగు = అ నటిట్; ఆ = ఆ;
పర ేశవ్రుండు = పరమ ైన ఈశవ్రుడు / కృషు
ణ్ డు; సుభదర్ = సుభదర్ కక్; కోడ = కోడ ; ీన =
ీన ైన; ఆలాపంబులు = పలుకులు; ఆ ం = ; ఇ ి = ఇ ి; ోర్ ణనందనుండు = ోర్ ణు కొడుకు /
అశవ్ థ్ ామ; లోకము = పర్పంచము; అంతయున్ = సమసత్ మును; అ ాండవంబు = ాండవము లే ి;
అ ెయ్డుము = అవు ాక; అ = అ ; ఏ ిన = ే ినటిట్; ివయ్ = ివయ్ ైన; అసత్ ంర్ బు = అసత్ మ
ర్ ు; అ =అ ;
ఎఱిం ెన్ = ెలుసుకొ ెను; అంతన్ = అంతలో; ాండవులు = ాండవులు; కున్ = కు; అ ముఖంబు =
ఎదురు; అ =అ య్; ోర్ ణనందను = ోర్ ణు కొడుకు / అశవ్ థ్ ామ; ివయ్ = ివయ్ ైన; అసత్ ర్ = అసత్ మ
ర్ ునుం ి;
రగ్ త = వదలబ ిన; త = ా ైన; మారగ్ ణంబులు = బాణములు; డగగ్ ఱినన్ = దగగ్ ర ైనను; బెగగ్ ిలక =
ెదరక; ారును = ారుకూ ా; పర్తయ్సత్ ంర్ బులు = ఎదురు అసత్ మ
ర్ ులు; అం ికొ = సుకొ ; ెనంగు =
యుదధ్ ము ేయు; సమయంబున = సమయములో.
1‐184‐మ.
తన = తన కక్; ేవ = భకిత్ ో; ఆర = త ించు; ంత = ఆలోచన; కా = తపప్; పర = ఇతర; ం ా=
ఆలోచన; లేశమున్ = కొం ెముకూడ; లే = లే ; సజజ్ నులన్ = మం ా ి ; ాండుతనూ లన్ =
ాండవులను; మనుచు = కా ాడవలన ే; ాతస్లయ్ంబు = ఆ ేకష్; ోన్ = ో; ోర్ ణనందను = అశవ్ థ్ ామ కక్
{ ోర్ ణు కొడుకు ‐ అశవ్ థ్ ామ}; బర్ మ్సత్ మ
ర్ ున్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ును; అడుడ్ ెటట్న్ = అడుడ్కొనుటకు; ప ెన్ =
 ిం ెను / పర్ ిం ెను; ై ాయ్ ి = కృషు
ణ్ డు { ై ాయ్ ి ‐ త
ై ుయ్ల శతుర్వు, కృషు
ణ్ డు}; సరవ్ =
సమసత్ ైన; అ ి = శతుర్వులను; ాధన = ా ించుటలో / న ంప ేయుటలో; రవ్కర్ము = రుగులే ి;
ర ిత = ర ింపబ ిన; అఖిల = సమసత్ ; సు ా = ేవతల; అంధస్ = సమూహముగల ి ౖన
ె ; చకర్మున్ =
చకర్మును.
1‐185‐మ.
సకల = సమసత్ ైన; ార్ణి = ార్ణుల కక్; హృద = హృదయముల; అంత ాళములన్ = లోలోపల;
ాసవ్త్ = పర్కా ం ే; జోయ్ = ీపము; ఐ = అ య్; ఉండు = ఉం ే; సూకష్మ్ = సూకష్మ్ ైన; కళుండు =
ేరుప్నన్ ాడు; అచుయ్తుఁడు = హ ి {అచుయ్తుడు – చుయ్తము లే ాడు / షు
ణ్ వు}; ఆ = ఆ; ఎడన్ =
సమయములో; రటజా = ఉతత్ ర కక్ { రటజ ‐ రటు సం ానము / ఉతత్ ర}; గరభ్ంబున్ = గరభ్మును;
ాన్ = ాను; చకర్ = చకర్మును; హసత్ కుఁడు = ే యందు ధ ిం న ాడు; ఐ = అ య్; ైషణ్వ = షు
ణ్ వు
{ షు
ణ్ వు – శవ్మం ా ాయ్ ంి ఉండు ాడు / హ }
ి కక్; మాయన్ = మాయను; క ిప్ = క ిప్; కురు =
కురువంశ; సం ాన = సం ానమును; అ థ్ి = కో ిన ాడు; ఐ = అ య్; అడడ్ ము = అడడ్ ము ా లబ ిన ాడు;
ఐ = అ య్; పర్కట = అ వయ్కత్ ైన; సూఫ్ త్ న్
ి = సూప్ త్ ి ో; అడం ెన్ = అణ ెను; ోర్ ణతనయు = అశవ్ థ్ ామ
{ ోర్ ణతనయుడు ‐ ోర్ ణు కుమారుడు / అ ావ్ థ్ ామ}; కక్; బర్ మ్సత్ మ
ర్ ున్ = బర్ మ్సత్ మ
ర్ ును; ల =
అవ ల / లా లాసము; ోన్ = ా.
1‐186‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ోర్ ణతనయుండు = ోర్ ణు కొడుకు / అశవ్ థ్ ామ; ఏ ిన = ే ిన; పర్ కిర్యా = ఎదురు
ేయటకు; రహితంబు = లు లేనటిట్ ి; అ న=అ నటువంటి; బర్హమ్ రంబు = బర్హమ్ రము; అ ె ి=
అ ె ి; ివయ్ = ివయ్ ైన; అసత్ ంర్ బు = అసత్ మ
ర్ ు; ైషణ్వ = షు
ణ్ వు కక్; ేజంబున = పర్ ావమువలన;
రరథ్ కంబు = ష ర్ జనము; అ ెయ్న్ = అ న ి; జ = తన; మాయా = మాయ కక్; లసనమున =
లాసమువలన; సకల = సమసత్ ; లోక = లోకముల కక్; సరగ్ = సృ ట్ ి; ిథ్ = ాలన; సం రంబులు =
సం రములు; ఆచ ించున్ = ఆచ ించుచుండు ాడు; అటిట్ = అ నటిట్; హ ి = హ ి; కిన్ = కి; ధరణీసుర =
బార్హమ్ణు {ధరణీసుర ‐ భూ కి వ
ే త / బార్హమ్ణు }; బాణ = బాణమును; ారణంబు = ఆపుట;
తర్ంబున్ = తర్ ే ; కాదు = కాదు; తత్ = ఆ; సమయంబున = సమయములో; సంత ిం =
సం ో ిం ; ాండవ = ాండవుల ోను { ాండు ా సం ానము ‐ ాండవులు}; ాం ా = ాం ాల
ాకుమా ి ోను; సహిత = కూ ిన ి; ఐ = అ య్; ొం = కుం ; గమన = ెళుళ్టకు; ఉనుమ్ఖుండు =
ిదధ్ప ిన ాడు; ఐన = అ నటిట్; హ ిన్ = హ ి {హ ి ‐ సరవ్ దుఃఖములను హ ంి చు ాడు}; ేరన్ =
ేరువకు; వ చ్ = వ చ్; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.
న్
1‐187‐క.
పురుషుండు = పరమ పురుషుడును {పురుషుండు ‐ శ ర
ీ ములు అను పురములు (లోకములు) సృ ట్ ంి
ా లో నుండు ాడు}; ఆఢుయ్ఁడు = హ ి {ఆఢుయ్డు ‐ల మ్ీ ే య ే సంపద గల ాడు / ష
ేర్ ఠ్ ైన ాడు};
పర్కృ = పర్కృ ; కిన్ = కంటెను; పరుఁడు = ై నునన్ ాడును; అవయ్యుఁడు = ాశనములే ాడును; అఖిల
= సమసత్ ; భూత = ార్ణులయందు; బహిర్ = బయట; అంతర్ = లోపల; ాసురుఁడును = పర్కా ంచు ాడును;
లోక = లోకములను; యంతయున్ = ా ంచు ాడును; పర ేశవ్రుఁడు = పరమ ైన ఈశవ్రుడును; ఐన =
అ నటిట్; కున్ = కు; పర్ణతులు = నమ ాక్రములు; అగు = ేయుచు ాన్ము; హ ీ = కృ ణ్ ా.
1‐188‐వ.
మఱియున్ = ఇంకను; జవ క = ెర; మఱుపున = ాటున; ాటయ్ంబు = ాటయ్ము; సలుపు = ేయు;
నటు = నటు ; చందంబునన్ = వలె; మాయా = మాయయ ే; యవ క = ెర; అంత ాళంబున = ాటున;
లువంబ ి = యుం ి; = కక్; మహిమ = మహిమ; ేన్ = ేత; పరమహంసలు = కష్ ిథ్
ొ ం ిన ారు; వృతత్ = ా ింపబ ిన; ాగ = ాగములు; ేవ్షులున్ = ేవ్షములు కల ారును; రమ్ల =
రమ్ ైన; ఆతుమ్లున్ = ఆతమ్గల ారును; అ న=అ నటిట్; మునులు = మునుల; కున్ = కు; అదృశయ్ =
కను ించక; మానుండు = ఉం ే ాడవును; అ = అ య్; ప ి ఛ్నున్ండవు = కపప్బ ిన ాడవు; కా =
కా ; వు = వు; మూఢ = సము ెం ిన; దృకుక్లున్ = దృ ట్ క
ి ల ారును; కుటుంబవంతులున్ =
కుటుంబము గల ారును; అగు = అ నటిట్; మాకు = మాకు; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; దరశ్ యుండవు =
కనబడు ాడవు; అ ెయ్దు = అ ెయ్దవు; ర్కృషణ్ = ర్కృషణ్ / కృ ణ్ ా; ాసు ేవ = కృ ణ్ ా { ాసు వ
ే ుడు ‐ ఆతమ్
యందు వ ంి ే వ
ే ుడు}; ేవకీనందన = కృ ణ్ ా { వ
ే కీనందన ‐ వ
ే కీ ే పుతుర్డు / కృషు
ణ్ డు}; నంద ోప
కుమార = కృ ణ్ ా {నంద ోప కుమార ‐ నందుడను ో ాలు కుమారుడ / కృషు
ణ్ డు}; ో ంద = కృ ణ్ ా { ో ంద
‐ ోవులను ా ంచు ాడు / కృషు
ణ్ డు}; పంకజ ాభ = కృ ణ్ ా {పంకజ ాభ ‐ పదమ్ము ా గల ాడు /
కృషు
ణ్ డు}; పదమ్మా కాలంకృత = కృ ణ్ ా {పదమ్మా కాలంకృత ‐ పదమ్ మా కల ో అలంక ింపబ న
ి ాడు /
కృషు ణ్ డు}; పదమ్సంకాశ
ణ్ డు}; పదమ్లోచన = కృ ణ్ ా {పదమ్లోచన ‐ పదమ్ములవంటి కనున్లు గల ాడు / కృషు
చరణ = కృ ణ్ ా {పదమ్సంకాశ చరణ ‐ పదమ్ముల వలె పర్కా ంచు ాదములు గల ాడు / కృషు
ణ్ డు}; హృ ీ కేశ =
కృ ణ్ ా {హృ క
ీ శ
ే ‐ ఇం య
ిర్ ములకు పర్భువు, కృషు
ణ్ డు}; భకిత్ గంబునన్ = భకిత్ గము వలన; ే ి = ే ి;
నమసక్ ిం ెదన్ = నమసక్ ిం ెదను; అవధ ింపుము = ీవ్క ింపుము.
1‐189‐ ీ.
తనయులు = పుతుర్లు; ోడన్ = ో; ే = ేను; దహయ్మానంబు = మం ి ో వుచునన్ ి; అగు = అ నటిట్;
జతు = లకక్; గృహంబు = గృహము; అందును = లో; ావకుండన్ = చ ో కుండగ; కురు ా = కురువంశ
ా / దు ోయ్ధనుడు; ెటట్ ంి చు = ెటట్ ంి న; ర = ర ైన; షంబులన్ = షములవలన;
మారుతపుతు
త్ ర్ ండు = ాయు ేవు పుతుర్డు / ముడు; మ ియకుండన్ = మరణించకుండగ; ారత్ ాషుట్ర్ఁడు =
దు ాశ్సనుడు { ారత్ ాషు
ట్ ర్ డు ‐ ధృత ాషు
ట్ ర్ కొడుకు / దు ాశ్సనుడు}; సముదధ్ న్ = కిక్ ఆటోపము ో
{సముదధ్ ‐ గురువు దగగ్ ర ింపబడ ా వలె / కిక్ ఆటోపము ో}; రలు = రలు; ఒలువంగన్ =
ఒలుచుచుండగ; ౌర్ప ి = ౌర్ప ి కక్; మానంబు = మానము; తలఁగకుండన్ = ొల ి ో గుండగ; ాం ేయ =
గంగ పుతుర్డు / షుమ్డు; కుంభజ = కుంభములో పుటిట్న ాడు / ోర్ ణుడు; కరణ్ = కరుణ్డు; ఆ ి = దలగు;
ఘనులు = ొపప్ ా ి; ేన్ = ేత; ా= ా; డడ్ లు = ిలల్లు; అ = యుదధ్ ము; లోనన్ = లో; నలఁగకుండన్
= నలగకుండగ;
1‐189.1‐ ే.
రటుపు త్ క
ర్ = రట ా పు ర్క / ఉతత్ ర; కడుపు = కడుపు; లోన్ = లోపల; ెలయు = ెల ిన; చూలు =
గరభ్ము; ోర్ ణనందను = ోర్ ణు కొడుకు / అశవ్ థ్ ామ { ోర్ ణనందనుడు ‐ అశవ్ థ్ ామ}; శర = బాణముల;
వహిన్న్ = అ ిన్వలన; తుర్ంగకుండన్ = తు కలు కాకుండగ; మఱియున్ = ఇంకను; ర ిం = కా ా ి ;
ెకుక్ = అ ేక ైన; మారగ్ ములను = ధములుగ; నున్న్ = నున్; ఏమ = ఏ ధముగ; వ ణ్ ంి తున్ =
కీ త్ ంి తును; రజాకష్ = కృ ణ్ ా { రజాకష్ ‐ రజము (పదమ్ము) లవంటి కనున్లు గల ాడు / కృషు
ణ్ డు}.
1‐190‐మతత్ .
బ ల్ దుండు = కిక్ బలము గల ాడు; అగు = అ న; కంసు = కంసు ; ేతను = ేత; బాధ = బాధలు;
ఒందుచుచునన్ = ొ ందుచునన్టిట్; = ; త ల్ న్ = త ల్ ; కా న = కా ా ిన; భం ిన్ = ధముగ; కా =
కా ా ి ; ారత్ ాషుట్ర్ల = ధృత ాషు
ట్ ర్ సం ానము; ేతన్ = ేత; ఏన్ = ేను; తలల్ డంబునన్ =
ఇబబ్ందులలో; కక్కుండఁగన్ = కుక్కు ో కుండగ; ావకీన = కక్; గుణ = గుణముల; వర్జంబు =
సమూహము; ఎలల్ న్ = సమసత్ మును; సంసుత్ = చకక్గ కీ త్ న
ి ; ే ి = ే ి; ెపప్ఁగన్ = ెపుప్టకు; ఎంత =
ఎంతటి; ానన్ = ానను; జగతప్ = లోకములకు పర్భు ా / కృ ణ్ ా.
1‐191‐క.
జననమున్ = పుటుట్టయు; ఐశవ్రయ్ంబును = సంపదయు; ధనమును = తత్ మును; దయ్యును =
దయ్యును; కల = కలుగుటవలన; మదచఛ్నున్లు = గరవ్ము ో కపప్బ ిన ారు; అకించన ోచరుఁడు = కృ ణ్ ా
{అకించన ోచరుడు ‐ అలుప్లు కా ా క
ి ి కనబడు ాడు, షు
ణ్ వు}; అగు = అ నటిట్; నున్న్ = నున్;
ను ంపఁగన్ = కీ త్ ంి చగ; లేరు = లేరు; ఖిల = సమసత్ ; బుధ = జాఞ్నుల ేత; సుత్ ాయ్ = కీ త్ ంి పబ ే ా ా.
1‐192‐వ.
మఱియున్ = ఇంకను; భకత్ = భకుత్లకు; ధనుండును = ధనము ైన ాడును; వృతత్ = ా ింపబ ిన;
ధరమ్ = ధరమ్ము; అరథ్ = అరథ్ ము; కామ = కామ; షయుండును = షయములు కల ాడు; ాగ =
అను ాగము ాగము; ఆ ి = దలగున ; రహితుండును = లే ాడును; కైవలయ్ = కష్మును
{కెవ
ౖ లయ్ము ‐ కేవలము తన వలె నగు ిథ్ / కష్ము}; ాన = చుచ్టకు; సమరుథ్ండును = సమరథ్ త
గల ాడును; కాల = కాల ే; రూపకుండును = సవ్రూపముగ నునన్ ాడు; యామకుండును = (సరవ్)
యంతయును; ఆ ి = ఆ ి; అంత = అంతములు; నుయ్ండును = లే ాడును; భుండును = పర్భువు /
సరవ్ ాయ్పకుడును; సరవ్ = సమసత్ మునందు; సముండును = సమదృ ట్ ి కల ాడు; సకల = సమసత్ ; భూత =
భూతములయందు / వులకును; గర్హ = గర్హము; అనుగర్హ = అనుగర్హము; కరుండున్ =
ేయు ాడును; ఐన = అ నటిట్; నున్న్ = నున్; తలం = సమ్ ిం ; నమసక్ ిం ెదన్ = నమసక్ ిం ెదను;
అవధ ింపుము = ీవ్క ింపుము; మనుషుయ్లన్ = మానవులను; డం ంచు = భర్ ంపజేయు; భవ ీయ =
కక్; లసనంబున్ = లాసములను; రణ్ ంపన్ = వ ణ్ ంి పను; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; సమరుథ్ండు =
సమరథ్త గల ాడు; కున్ = కు; ిర్య = ిర్య ైన ారును; అ ిర్యులు = ిర్యముకా ారును; లేరు =
లేరు; జనమ్ = జనమ్మును; కరమ్ = కరమ్మును; నుయ్ండవు = లే ాడవు; అ న = అ నటిట్; వు =
వు; రయ్క్ = ప ప ాయ్దులు { రయ్క్ ‐ చలనముగల / ప ప ాయ్దులు}; ఆ ి = దలగు; వుల =
వుల; అందున్ = లో; వ ాహ = వ ాహము; ఆ ి = దలగు; రూపంబులను = రూపముల ోను;
మనుషుయ్ల = మానవుల; అందున్ = లో; ామ = ాముడు; ఆ ి = దలగు; రూపంబులను =
రూపముల ోను; ఋషుల = ఋషుల; అందున్ = లో; ామన = ామనుడు; ఆ ి = దలగు;
రూపంబులను = రూపముల ోను; జలచరంబుల = జలచరముల; అందున్ = లో; మతయ్ = ేప; ఆ ి =
దలగు; రూపంబులను = రూపముల ోను; అవత ించుట = అవత ించుట; లోక = లోకములను; డంబన
= సపుచుచ్ట; అరథ్ంబున్ = కొరకు; కా = తపప్; జనమ్ = జనమ్ములను; కరమ్ = కరమ్ములను;
సహితుండవు = క ివుండు ాడవు; అగుటన్ = అగుటవలన; కాదు = కాదు.
1‐193‐ఉ.
కోపము = కినుక; ోడన్ = ో; వు = వు; ద ి = ాల; కుంభము = కుండ; నన్ము = ముకక్లు;
ేయుచు = ేసత్ ూ; ఉనన్ ోన్ = ఉనన్పుడు; ో ిక = ోప ీత్ ర్ / ేవకి; ార్టన్ = ాడు ో; కటిట్న = కటట్ ా;
కుం త = వం న / జా ిన; ాంజన = కాటుక ో కూ ిన; బాషప్ ోయ = క న్టి; ా ా= ారల ో; ప ిపూరణ్
= ం ిన; వకత్ ర్మున్ = ముఖమును; కరంబులన్ = ేతుల ో; ార్ముచు = అలము కొనుచు; ెచచ్ = ే ి ా;
నూరుచ్చున్ = టూ
ట్ రుప్లు గ ించుచు; ాపఁడవు = వు; ఐ = అ య్; నటించుట = నటించుట; కృప =
దయను; పర = పర్స ించు ా ా; ా= ా కక్; మ ిన్ = మనసులో; ోదయ్ము = ఆశచ్రయ్మును; అ ెయ్ ిన్
=క ించుచునన్ ి.
1‐194‐క.
మలయమునన్ = మలయపరవ్తము ి; చందనము = గంధపు ెటట్ ు సు ాసన; కిర్యన్ = వలె; ెలయఁగన్
= సత్ ించునటు
ల్ ; ధరమ్ = ధరమ్ ా కక్ {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా కొడుకు / ధరమ్ ా }; కీ త్ ి =
కీ త్ ి ; ెల ంచుట = పర్కా ంజేయుట; కై = కొరకై; ఇల = భూ ; ై = ైన; అభవుఁడు = పుటట్ కలే ాడు /
ణ్ డు; హ ి = కృషు
కృషు ణ్ డు; యదు = యదు; కులమునన్ = వంశములో; ఉద ం ెన్ = అవత ిం ెను; అండుర్
= అందురు; కొందఱు = కొందరు; అనం ా = అంతము లే ా ా / కృ ణ్ ా.
1‐195‐క.
వసు ేవ = వసు ేవుడు; ేవకులు = ేవకీ ేవులు; ాపస్ = తపసుస్ కక్; గ న్ = వృ త్ ో; గత =
పూరవ్; భవమునందున్ = జనమ్లో; ార్ థ్ ంి నన్ = ార్ థ్ంి చుటవలన; సంతసమునన్ = సం ోషము ో; పుతత్ త
ర్ న్
= పుతుర్డుగ నుండుట; ఒం ి = వహిం ; అసురుల = ాకష్సుల; మృ = మృ ; కిన్ = కొరకు; అంచున్
= అనుచు; కొందఱు = కొందరు; అండుర్ = అందురు; మ ామ్ = ొపప్ ఆతమ్కల ా ా / కృ ణ్ ా.
1‐196‐క.
జల ా = సముదర్ము; నడుమ = మధయ్న; ము ెఁడు = ము ి ో తునన్; కలము = ఓడ; కిర్యన్ = వలె;
భూ ి = అతయ్ంత; ార = ారము ో; క ిశ్త = కృ ంచున ి; అగు = అ నటిట్; ఈ = ఈ; ఇలన్ = భూ ;
కావన్ = కా ాడుటకు; అ ఁడు = ౌ క జనమ్ము లే ాడు / బర్హమ్; కో ినన్ = కోర ా; క ి =
అవత ిం ; అ = అ ; కొందఱు = కొందరు; అండుర్ = అందురు; గణ ా ా = కృ ణ్ ా {గణ ా త ‐
ఎంచుటకు అ త న
ై ాడు / కృషు
ణ్ డు}.
1‐197‐ ే.
మఱ = ఏమరు ాటున; అజాఞ్న = అజఞ్ నము ో; కామ = ఫ తమును కో ి ేయు; కరమ్ములన్ =
కరమ్ములందు; రుగు = రుగుతుం ే; ేదన = బాధలు; ఆతురులు = ఆతృతలు గల ారు; కున్ = కి; తత్ =
ా నుం ి; వృ త్ న్ = ా ించుటను; ేయన్ = ేయు తత్ ము; శర్వణ = (తన గు ిం ) నుట; ంతన
= ాయ్ ంచుట; వందన = నమ ాక్రము ేయుట; అరచ్నములు = పూ ంచుటలు; ఇచుచ్ = ఇచుచ్ట; కొఱకున్
= కోసము; ఉద ం = అవత ిం ; అండుర్ = అందురు; న్ = నున్; కొందఱు = కొందరు; అభవ =
పుటుట్క లే ాడ / కృ ణ్ ా.
1‐198‐మ.
నున్ = నున్; ం ంచుచున్ = ాయ్నము ేసత్ ూ; ాడుచున్ = భజనలు ాడుతూ; ొ గడుచున్ = కీ త్ స
ి త్ ూ;
= ; ివయ్ = ివయ్ ైన; ా ితర్ముల్ = కథలు; నుచున్ = ంటూ; చూతురున్ = చూ ెదరు; కాక = అం ే
తపప్; లోకులు = మానవులు; ఇతర = ఇతర ైన; అ ేవ్షంబులన్ = ెతుకులాటలవలన; చూతు ే =
చూడగల ా; ఘన = కరడుగటిట్న; దురజ్ నమ్ = ెడడ్జనమ్ల; పరంప ా = వరుసలను; హరణ = కృ ంపజేయుటకు;
దకష్ంబు = ామరథ్ ము గల ; ఐ = అ నటిట్ ; మ = ొపప్; ి = గుల; ాక్ = ాకుక్ల ే;
నుతంబు = త్ ో తర్ము ేయబడున ; ఐన = అ నటిట్; భవత్ = కక్; పద = ాదముల ే; అబజ్ =
పదమ్ముల; యుగమున్ = జంటను; ేవ్శ = శవ్మునకు ఈశవ్ ా / కృ ణ్ ా; శవ్ంభ ా = శవ్మును
భ ించు ా ా.
1‐199‐వ.
ే ా = ే ా / కృ ణ్ ా; ాశర్యులము = ఆశర్మము లే ారము (ఇతర); ఐ = అ య్; భవ ీయ =
కక్; చరణ = ాదముల ె ి; అర ందంబులున్ = పదమ్ములను; ఆశర్ ం = ఆశర్ ం ; = ;
 ారలము = ారము; ఐన = అ నటిట్; మముమ్ = మముమ్లను; ి = ి ెటట్ ి; ేచ్యన్ = ెళుళ్ట;
ఏల = ఎందులకు; = ; కరుణ = దయ ోకూ ిన; అవలోకనంబులన్ = దృకుక్ల ో; తయ్ంబును =
తయ్మును; చూడ ే = చూడక ో నటెల్ ౖ ే; యాదవ = యాదవుల ో; సహితులు = కూ ిన ారు; ఐన =
అ న; ాండవులు = ాండవులు { ాండు ా సం ానము ‐ ాండవులు}; వు న్ = ార్ణి ; ా ిన =
ి న; ఇం ిర్యంబుల = ఇం య
ిర్ ముల; చందంబునన్ = వలె; కీ త్ ి = కీ త్ ి ; సంపదలు = సంపదలును; లేక =
లేకుం ా ో ; తుచఛ్తవ్ంబున్ = చతవ్మును; ఒందుదురు = ొ ందుదురు; కలాయ్ణ = భ ైన; లకష్ణ =
లకష్ణములకు; ల ితంబులు = గురుతులు; అ న = అ నటిట్; = ; అడుగుల = ాదములు; ేతన్ =
ేత; అంకితంబు = గురుత్లు ేయబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ఈ = ఈ; ధరణీ = భూ; మండలంబున్ =
మండలము; వు = వు; ా ిన = ి నటెల్ న;
ౖ ో తంబు = ో ాయమానము; కాదు = కాదు; = ;
కృ ా = దయ ోకూ ిన; కష్ణ = చూపుల ే; అమృతంబున = అమృతమువలన; ఇకక్ ి = ఇకక్ ి;
జనపదంబులు = ఊరుల్; కుసుమ = పువువ్ల ోను; ఫల = పండల్ ోను; భ ితంబులు = ం ిన ; ఐ = అ య్;
ఓష ి = కక్లు {ఓష ి ‐ ఫ ంచ ా ే మరణించు న ( ా ాయ్దులు) / కక్లు}; తరు = ెటల్ ు; ల ా =
లతలు / గలు; గులమ్ = ొ దలు; నద = పడమరకు పర్వహించున {నదము ‐ పడమరకు పర్వహించున
న }
ి ; న ీ = తూరుప్నకు పర్వహించు ాటి ో {న ి ‐ తూరుప్నకు పర్వహించునదము}; స ేతంబులు =
కూ ిన ; ఐ = అ య్; ఉండున్ = ఉండును.
1‐200‐ఉ.
యాదవులందున్ = యదు వంశము ా ి దను; ాండుసుతులందున్ = ాండు ా పుతుర్ల దను;
అ ీశవ్ర = పర్భూ; ాకు = ాకునన్; హ = హమును; ేఛ్దమున్ = చనము; ేయుము =
ేయుము; అయయ్ = అయాయ్; ఘన ింధువున్ = సముదర్ము {ఘన ింధువు ‐ అతయ్ ిక న
ై రుగల ి /
సముదర్ము}; ే ె ి = ే ేటటువంటి; గంగ = గంగ; భం ిన్ = వలెను; = కక్; ాద = ాదములను;
స ోజ = పదమ్ముల; ంతనము = భకిత్; ైన్ = ద; అ శంబు = అనవరతము; మ ీయ = ా కక్; బు ధ్ న్
ి
= మనసులో; అ = కిక్ ; ఆదర = ఆదర ైన; వృ త్ = పర్వరత్ న; ోన్ = ో; క ియునటు
ల్ గన్ =
కూ ియుండునటు
ల్ ా; ేయన్ = ేయవచుచ్; కద = క ా; అయయ్ = అయాయ్; ఈశవ్ ా = ఈశవ్రు ా / కృ ణ్ ా.
1‐201‐ ా.
ర్కృ ణ్ ా = కృ ణ్ ా {కృషణ్ ‐ నలల్ ాడు}; యదుభూషణా = కృ ణ్ ా {యదు భూషణా ‐ యదు వంశమునకు
భూషణము వంటి ాడు / కృషు
ణ్ డు}; నరసఖా = కృ ణ్ ా {నరసఖ ‐ అరుజ్నునకు సఖుడు / కృషు
ణ్ డు};
శృం ారర ాన్క ా = కృ ణ్ ా {శృం ార ర ాన్కర ‐శృ ార రసమునకు సముదర్ము వంటి ాడు / కృషు
ణ్ డు};
లోక ోర్ హిన ేందర్వంశదహ ా = కృ ణ్ ా {లోక ర్ో హిన ేందర్వంశదహ ా ‐ దుషట్ ాజవంశముల ాశనము
ేయు ాడు, కృషు
ణ్ డు}; లోకేశవ్ ా = కృ ణ్ ా {లోకేశవ్ర ‐ లోకములకు ఈశవ్రుడు / కృషు
ణ్ డు}; ేవత = ేవతల;
అ క = సమూహమునకును; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులకును; ోగణ = ోవులమందకును; ఆ త్ ి = బాధలను;
హరణా = హ ించు ా ా / కృ ణ్ ా; ావ్ణ సం ాయకా = కృ ణ్ ా { ావ్ణ సం ా క ‐ కష్మును
క ం ించు ాడు / కృషు
ణ్ డు}; కున్ = కు; ర్ కెక్దన్ = నమసక్ ిం ెదను; తుర్ంప ే = ెంపుము; భవ =
సం ార; లతల్ = బంధనములు; ాయ్నుకం ా ీ = కృ ణ్ ా { ాయ్నుకం ా ీ ‐ తయ్ న
ై దయకు
లయ న
ై ాడు / కృషు
ణ్ డు}.
1‐202‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; సకల = సమసత్ ; సం ాషణంబులన్ = పదముల; ను ంచు = కీ త్ ంి చు;
ొం = కుం ; మాట = మాటలు; కున్ = కి; ఇయయ్కొ = అం ీక ిం ; ో ందుండు = కృ ణ్ ా { ో ందుడు ‐
 ోవులకు ఒడయుడు ( ావ్ ) / కృషు
ణ్ డు}; మాయా = మాయను; రూఢ = ెలకొలేప్; మంద స =
రునవువ్; ేషంబున = షట్ తవలన; హంబున్ = హమును; ఒం ిం =క ిం ; ర ా = రథమును;
ఆరూఢుండు = అ ి ట్ ంి న ాడు; ఐ = అ య్; క ినగరంబు = హ ిత్ ాపురము; కున్ = కు; వ చ్ = వ చ్;
కుం = కుం కక్; సుభదర్ = సుభదర్; ఆదుల = దలగు ా ి కక్; ొ క్ = ో క్లు సుకొ ; తన
= తన కక్; పురంబు = నగరము; కున్ = కు; ేచ్య = ెళళ్వలెన ; గమకిం = సంక ప్ం ; ధరమ్ ా
= ధరమ్ ా ; ేన్ = ేత; కిం త్ = కొం ెము; కాలంబు = కాలము; లువుము = ఆగము; అ = అ ;
ార్ థ్ త
ి ుండు = ే ొ క్నబ ిన ాడు; ఐ = అ ; ెన్ = ఆ ెను; అంతన్ = అంతట; బంధు = బంధువులను;
వధ = వ ిం న; ోక = బాధ ో; ఆతురుండు = ేదనపడుతునన్ ాడు; అ న = అ నటిట్; ధరమ్ ండు =
ధరమ్ ా ; ా ాయణ = కృ ణ్ ా { ా ాయణ ‐ ారముల యందు వ ంచు ాడు / కృషు
ణ్ డు}; ాయ్స =
ాయ్సుడు; ౌమయ్ = ౌముయ్డు; ఆదులు = దలగు ా ి; ేతన్ = ేత; ెలుపంబ ియున్ =
ె యజేయబ ియు; ె యక = సమా ానపడలేక; హితుండు = హము ెం ిన ాడు; ఐ = అ య్;
ివ్ ేకంబు = ేక నయ్ంము; అగు = అ నటిట్; తత్ ంబునన్ = మనసు ో; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్
= ప కెను.
1‐203‐మ.
తన = తన కక్; ేహంబు = ేహ ో షణాదులు; కై = కొరకై; అ ేక = అ ేక ైన; మృగ = మృగముల;
సం ానంబున్ = సమూహమును; చం ించు = సంహ ించు; దురజ్ను = ెడడ్ ా ; భం ిన్ = వలె; గురు =
గురువుల; బాలక = ిలల్ల; ివ్జ = బార్హమ్ణుల; తనూజ = పుతుర్ల; ార్తృ = ో దరుల; సంఘంబున్ =
సమూహములను; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్ = యుదధ్ ములో; చం ిం న = సంహ ిం న; ాప = ాపము;
కరుమ్డు = ే ిన ాడు; కున్ = కి; ాజయ్ = ాజయ్ము ద; ఆకాం ి = బ య ైన కో ిక ో ేగు ాడు; కిన్ = కి;
ాకు = ాకు; యన = సంవతస్రములు; లకష్ = లకష్లకొల ి; అవ ి = ేర; ఐనన్ = జరుగునటిట్; ర=
ర ైన; నరక = నరకమువలన; ాయ్సంగముల్ = సంబంధములు / వ ంచుటలు; మాను ే = తపుప్ ే.
1‐204‐వ.
మఱియున్ = ఇంకనూ; పర్జా = పర్జలను; ప ి ాలన = ప ి ా ంచుట; పరుండు = ేయవల ిన ాడు; అ న
= అ నటిట్; ా = ా ; ధరమ్ = ధరమ్బదధ్ ైన; యుదధ్ ంబున = యుదధ్ ము ో; శతుర్వులన్ = శతుర్వులను;
వ ి ం నన్ = సంహ ిం నపప్టికి ; ాపంబు = ాపము; లేదు = లేదు/ అంటదు; అ = అ ; ాసత్ ర్ =
ాసత్ మ
ర్ ులు; వచనంబున్ = వ ంచుటయు; కలదు = ఉనన్ ి; అ నన్ = అ ననూ; అ ి = అ ి; జాఞ్నంబు
= జాఞ్నము; కొఱకున్ = వలన; సమరథ్ ంబు = స ియ న ి; కాదు = కాదు; చతురంగంబులన్ =
చతురంగముల ో {చతురంగములు ‐ రథములు ఏనుగులు గుఱఱ్ ములు కాలబ్లము ే ా ాగములు}; అ ేక
ి ి ‐ ఇర ఒ
= లెకక్లేన న్; అ ౌహిణీ = అ ౌహిణీ {అ ోహణ ై కక్ ల
ే ఎ వ
ి ందల బ
ె బ్ై రథములు, అ న్
ఏనుగులు, అర ై ైదు ల
ే ాలుగువందల ప ి గు ర్ాలు, ల ా ొ మ్ ి ల
ే మూడు వందల యా ై
కాలబ్లమును కల ే ా ష
ే ము}; సంఖాయ్తంబులన్ = సంఖయ్లలోనునన్ ాటి ; చం ిం న్ =
సంహ ింపజే ి; హత = చంపబ ిన; బంధులు = బంధువులు; అ న = ఐనటిట్; సతులు = ీత్ ల
ర్ ు; కున్ = కు;
ఏను = ేను; ే ిన = ే ినటిట్; ోర్ హంబున్ = ోర్ హమును; త ిప్ంచుకొనన్ = త ిప్ంచుకొనుటకు; ేరుప్ =
మారగ్ ము; లేదు = లేదు; గృహ థ్ ాశర్మ = గృహ థ్ ాశర్మపు; ధరమ్ంబులు = ధరమ్ములు; ఐన = అ నటిట్;
తురంగ ేధ = అశవ్ ేధ; ఆ ి = దలగు; యాగంబులు = యాగములు; ేతన్ = ేత; పురుషుండు =
మానవుడు; బర్హమ్హతయ్ = బార్హమ్ణులను హతమారుచ్ట; ఆ ి = దలగు; ాపంబుల = ాపముల; వలనన్
= నుం ి; ివ ి = బయటప ి; రమ్లుండు = మలము లే ాడు; అగున్ = అగును; అ = అ ;
 గమంబులు = గ ంచున / ేదములు; గ ంచున్ = రణ్ ంచుచునన్ ; పంకంబునన్ = బురద ో;
పంకిలసథ్ లంబు = బురద ేల; కున్ = కును; మదయ్ంబున = మదయ్ము వలన; మదయ్ ాండంబు = మదయ్పుకుండ;
కున్ = కును; ధ్ ి = ప ి భర్త; సంభ ంప = కలుగ ; చందంబునన్ = ధముగ; బు ధ్ ి = ఇషట్ ; పూరవ్క =
పూరవ్కముగ ేయు; వ= వుల; హింసనంబులు = సం రకములు; అ న=అ నటిట్; యాగంబులు =
యజఞ్ ములు; ేతన్ = వలన; పురుషులు = మానవుల; కున్ = కు; ాప = ాపముల; బాహుళయ్ంబ =
వృ ిధ్ ే; కా = కా ; ాప = ాపములనుం ి; రుమ్కిత్ = ముకిత్; కాదు = కాదు; అ = అ ; శంకిం ెదన్ =
అనుమా ం ెదను.
1‐205‐క.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ధరమ్సూనుఁడు = ధరమ్ ా {ధరమ్సూనుడు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు /
ధరమ్ ా }; న ి = పూనుకొ ; ా ర = ఆ రము ీవ్క ింప ; ావమునన్ = రణ్యము ో; ేవన ీ =
గంగ కక్; తనయుఁడు = పుతుర్డు / షుమ్డు; కూ న = ప ియునన్; ోటు = పర్ ేశము; కిన్ = కు;
చ ెన్ = ె ెళ్ను; పర్జా = పర్జలకు; ోర్ హ = ే ిన ోర్ హము అ ే; ాప = ాపము ే; చ త = చ ం న;
ఆతుమ్ండు = మనసు కల ాడు; ఐ = అ య్;
1‐206‐వ.
ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమున; తకిక్న = గ ా; ాండవులును = ాండవులును; ఫలుగ్న =
అరుజ్ను ో; సహితుండు = కూ ిన ాడు; ఐన = అ నటిట్; పదమ్లోచనుండును = కృషు
ణ్ డును; కాంచన =
బం ారము; సమం తంబులు = ొ ద ిన ; అ న = అ నటిట్; రథంబులు = రథములను; ఎకిక్ =
అ ి ోహిం ; ధరమ్ న్ = ధరమ్ ా {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు / ధరమ్ ా }; కూ ి = ో క ి;
చ నన్ = ెళళ్గ; అతండు = అతడు; గుహయ్క = య ల ో; సహితుండు = కూ ిన ాడు; అ న=అ నటిట్;
కుబేరు = కుబేరు ; భం ిన్ = వలె; ఒ ెప్న్ = పర్కా ం ెను; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాండవులు = ాండవులు;
ప ిజనులు = ప ి ారము; కొలువన్ = ే ంచుచుండగ; పదమ్ ాభ = కృషు
ణ్ {పదమ్ ాభ ‐ పదమ్ము ా
యందు గల ాడు / కృషు
ణ్ డు}; సహితులు = ోకూ ిన ారు; ఐ = అ య్; కురు ేతంర్ బు = కురు ేతర్ము; కున్
= కు; ఏఁ ి = ె ళ్; ివంబున = సవ్రగ్ ము; నుం ి = నుం ి; ేలన్ = ేల దకు; కూ న = ప ి ో న; ేవత
= ేవత; ెఱంగునన్ = వలె; సం ర్ామ = రణ; రంగ = ేతమ
ర్ ున; ప తుండు = ప ియునన్ ాడు; ఐన =
అ నటిట్; గం ానందనున = షుమ్న {గం ానందనుడు ‐ గం ా ే పుతుర్డు, షుమ్డు}; కు = కు;
నమసక్ ిం ి = నమసక్ ిం ి; అంత = అంతట; బృహదశవ్ = బృహద వ్డు; భర ావ్జ = భర ావ్ డు;
పర ామ = పర ాముడు; పరవ్త = పరవ్తుడు; ారద = ారదుడు; బాద ాయణ = బాద ాయణుడు;
కశయ్ప = కశయ్పుడు; ఆం ర
ి స = ఆం ిరసుడు; కౌ క = కౌ కుడు; ౌమయ్ = ౌముయ్డు; సుదరశ్న =
సుదరశ్నుడు; క = కుడు; వ ిషఠ్ = వ ిషఠ్ ుడు; ఆ ి = దలగు; అ ేక = అ ేకుల న; ాజ ష్ి =
ాజరుష్లు; బర్హమ్రుష్లు = బర్హమ్రుష్లు; షయ్ = షుయ్ల ో; స ేతులు = కూ ిన ారు; ఐ = అ య్; చను ెం నన్
= వ చ్న; చూ = చూ ి; సంత ిం = సం ో ిం ; ేశ = ేశము కక్; కాల = కాలము కక్; ాగ =
ాగముల వరములు; ే ి= ె ిన ాడు; ఐన = అ నటిట్; షుమ్ండు = షుమ్డు; ారలకున్ = ా ికి;
పూజనంబులున్ = పూజలు; ే ం = ే ం .
1‐207‐క.
మాయాం ీకృత ేహుండు = కృషు
ణ్ డు {మాయాం ీకృత హ
ే ుడు ‐ మహిమ త
ే వ్ీ క ంి న ేహము కల ాడు,
కృషు
ణ్ డు}; ఐ = అ నటిట్; అఖిలేశవ్రుఁడు = కృషు
ణ్ డు {అఖిలేశవ్రుడు ‐ సరువ్లకు ఈశవ్రుడు, కృషు
ణ్ డు};
మను ఁడు = మానవుడు; ఐ ాఁడు = అవత ిం ెను; అ = అ ; పర్జఞ్ ా = పర్జఞ్ ో; ఆయతత్ = జో ింపబ ిన;
 తత్ ంబునన్ = మనసు ో; ాం ేయుఁడు = షుమ్డు { ాం య
ే ుడు ‐ గంగ కక్ పుతుర్డు, షుమ్డు};
పూజనము = పూజ; ే ెన్ = ే ెను; కృషు
ణ్ న్ = కృషు
ణ్ {కృషు
ణ్ డు ‐ నలల్ ాడు, కృషు
ణ్ డు}; షు
ణ్ న్ =
కృషు
ణ్ { షు
ణ్ డు ‐ జయ లము గల ాడు, కృషు
ణ్ డు}.
1‐208‐వ.
మఱియు = ఇంకనూ; గం ానందనుండు = షుమ్డు { ాం ానందనుడు ‐ గంగ కక్ పుతుర్డు, షుమ్డు};
నయ = నయము ోను; ేర్మ = ేర్మ ోకూ ిన; సుందరులు = అంద ైన ారు; అ న = అ నటిట్;
ాండునందనులన్ = ాండవులను; కూరుచ్ండన్ = కూ ొచ్నమ ; ిం = య ం ; మహ = కిక్ ;
అను ాగ = అను ాగము ే; జ త = జ ంపబ ిన; బాషప్స ల = క న్టి; సం ో హ = సమూహము; స మ్ త
= కూ ిన; లోచనుండు = కనున్లుగల ాడు; ఐ = అ య్; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐209‐ఆ.
ధరణిసురులు = బార్హమ్ణులును {ధరణిసురులు ‐ భూ కి వ
ే తలు, బార్హమ్ణులు}; హ ియున్ = కృషు
ణ్ డును;
ధరమ్ంబున్ = ధరమ్మును; ికుక్ ాన్ = శరణముగ; బర్దుకన్ = బర్తుకవలెన ; తలఁ = అనుకొ ; రు =
రు; బహు = అ ేక ైన; ధములన్ = రకములుగ; అనన్లార = ాయనలా ా; ప ి ి=ప ి ి; ఆపత్ =
ఆపదలు; పరంపరలు = ఒక ా ింకొకటి; ఇటిట్ = ఇటువంటి; తర్ = తర్ ైన; కరమ్ము = కరమ్ము; ఎందున్
= ఎకక్డ; కలదు = ఉం ి.
1‐210‐ఉ.
సంతసము = సం ోషము; ఇంతన్ = కొం ెము కూడ; లేదు = లేదు; మృగ = మృగము కక్; ాప =
ాపము; వశంబునన్ = వలన; ాండు = ాండు; భూ భుండు = ా ; అంతమున్ = మరణమును; ఒం ి =
ొ ం ి; ఉండన్ = ఉండగ; మున్ = ముమ్లను; అరభ్కులన్ = ప ి డఢ్ లను; కొ వ చ్ = సుకొ వ చ్;
కాంకష్ = బ య ైన కో ిక; ోన్ = ో; ఇంతల ా ిఁ ాన్ = ఇంత ా ిగ; ె ెన్ = ెం న ి; ఎనన్ఁడున్ =
ఎపుప్డుకూడ; ౌఖయ్ము = సుఖము; పటుట్న్ = ఒకక్పటుట్ కూడ / రవవ్ంత ైన; కానదు = ఎరుగదు; ఈ = ఈ;
ొం = కుం { ొం ‐ కుం ‐ కుంతల శ
ే ఇం }; అ ేక = అ ేక ైన; దుఃఖములన్ = బాధల ో;
కుందుచున్ = కృం ి ో తూ; ఉండును = ఉంటుం ి; ాగయ్ము = అదృషట్ ము; ఎటిట్ ో = ఎలాంటి ో .
1‐211‐ఉ.
ాయు = ా కి; వశంబులు = పర్ ా ా కి లో ైన ; ఐ = అ య్; ఎగ ి = ఎ ి ి; ా ిధరంబులు = ేఘములు
{ ా ి ధరములు ‐ టి క య
ి ుండున , ేఘములు}; ంటన్ = ఆకాశములో; కూడుచున్ = కలుసుత్;
ాయుచున్ = ి ో తు; ఉండు = ఉంట ె ి; కైవ ిన్ = ధముగ; పర్పంచము = లోకము; సరవ్మున్ = అం ా;
కాల = కాలము ేత; తంతర్ము = అలల్ బ ిన / మాయకు; ఐ = లోబ ిన అ య్; ాయుచున్ =
దూరమగుచు; కూడుచుండున్ = క యుచు; ఒక = ఒక; భం ిన్ = ధముగ; చ ింపదు = జరుగదు; కాలము
= కాలము; అ న్యున్ = అ న్టి ; ేయుచున్ = ేసత్ ూ; ఉండున్ = ఉండును; కాలము = కాలము;
తర్ము = తర్ ైన ి; దుసత్ రము = ాటుటకు లుకా ి; ఎటిట్ ా ి = ఎటువంటి ా ి; కిన్ = కైనను.
1‐212‐ఉ.
ా = ా ; అఁట = అట; ధరమ్ ండు = ధరమ్ ా {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా };
సుర ాజ = ఇందుర్ ; సుతుండు = పుతుర్డు; అఁట = అట; అరుజ్నుడు { ధ వ్ ‐ ధనసుస్ ధ ంి చు ాడు,
అరుజ్నుడు}; ాతర్వ = శతుర్వులకు; ఉ ేవ్జకము = ఉ ేవ్గము; ఐన = అ నటిట్; ాం ివము = ాం ివము;
అత లుల్ = ధనసుస్; అఁట = అట; ార ి = రథం న ి ించు ాడు; సరవ్ = సమసత్ ; భదర్ = భములను;
సం జకుఁడు = క ించు ాడు; ఐన = అ ణ్ డు {చకిర్ ‐ చకర్ము ధ ంి చు ాడు,
న; చకిర్ = చకర్ ా ి / కృషు
కృషు
ణ్ డు}; అఁట = అట; ఉగర్ = భయంకర ైన; గ ా = గదను; ధరుఁడు = ధ ించు ాడు; ఐన = అ నటిట్;
ముఁడు = ముడు; ఆ = ఆ; యా = యజఞ్ ము ే ిన ా / ధరమ్ ా ; కిఁన్ = కి; ోడు = ోడు ా;
వచుచ్న్ = వచుచ్ను; అఁట = అట; ఆపద = పతు గ్ ట = కలుగుట; ఇ ి = ఇ ి; ఏ
త్ ; కలు =ఏ ; ోదయ్ =
తర్ .
1‐213‐ఆ.
ఈశవ్రుండు = ఈశవ్రుడు / కృషు
ణ్ డు {ఈశవ్రుడు ‐ ఈశతవ్ము (పర్భుతవ్ము) కల ాడు}; షు
ణ్ ఁడు = షు
ణ్ వు
/ కృషు
ణ్ డు; ఎ ేవ్ళ = ఏసమయమునకు; ఎవవ్ = ఎవ ; కిన్ = కి; ఏ = ఏ ; ేయున్ = ేయు ో;
పురుషుఁడు = మానవుడు; ఏ = ఏ ; ెఱుఁగున్ = ె యగలడు; అత = అత కక్; మాయలు =
మహిమలు; కు = కి; మ తుమ్లు = ొపప్ఆతమ్గల ారు; ావ్ంసులు = పం ితులు; అడఁ ి = లొం ి;
ెలగుచూ = చ ిసత్ ూ; ఉందురు = ఉందురు; అంధులు = గుర్ ిడ్ ారు; అగుచున్ = అవుతూ.
1‐214‐వ.
కావునన్ = అందువలన; ైవ = ేవు ేత; తంతర్ంబు = పనన్బ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ప = ఘటన; కిన్
= కి; వగవన్ = వగచుటకు; ప = అవసరము; లేదు = లేదు; రకష్కులు = ర ించు ారు; లే = లేనటిట్; పర్జలన్
= పర్జలను; ఉ ే ింపకన్ = అశర్దధ్ ేయక; ర ింపన్ = ర ించుటకు; పుండ ీకా ండు = కృషు
ణ్ డు
{పుండ క
ీ ా డు ‐ పుండ క
ీ ముల వంటి కనున్లు కల ాడు, కృషు
ణ్ డు}; ా ాతక్ ిం న = పర్తయ్కష్ము ా;
ా ాయణుండు = షు
ణ్ మూ త్ ి { ా ాయణుడు ‐ టనుండు ాడు, షు
ణ్ వు}; ేజః = పర్ ావము; రూఢుండు
= పర్కటింపబ ిన ాడు; కాక = కాకుండగ; యాదవులు = యాదవులు; అందున్ = లో; గూఢుండు =
రహసయ్ముగ చ ించు ాడు; ఐ = అ య్; తన = తన; మాయ = మాయ; ేతన్ = ేత; లోకంబుల =
లోకములను; హ = హము కక్; అ ేకంబున్ = అ శ ంచుటను; ఒం ించు = కలుగజేయును;
అత = అత కక్; రహసయ్ = రహసయ్ ైన; పర్కారంబులు = పదధ్ తులు; భగవంతుండు = భగవంతుడు; ఐన
=అ నటిట్; పర ేశవ్రుండు = వుడు; ఎఱుంగున్ = ె యగలుగును; మఱియు = ఇంకనూ; ేవ ష్ి = ేవ ష్ి;
అగు = అ నటిట్; ారదుండును = ారదుడును; భగవంతుండు = భగవంతుడు / మహిమా వ్తుడు; అగు =
అ నటిట్; క ిల = క ిలుడు అను; ము యు = ము యు; ఎఱుంగుదురు = ె యగలరు; రు = రు;
కృషు
ణ్ ండు = కృషు
ణ్ డు; ేవకీ = ేవకి కక్; పుతు
త్ ర్ ండు = కొడుకు; అగు = అ న; మాతులేయుండు =
ేనమామ కొడుకు / న
ే బావ; అ = అ ; తలం = ా ం ; దూత = ాయబా ి; స వ = మం ర్; ార ి
= రథ ార ి; బంధు = చుటట్ ము; తర్ = ేన్హితుడు అను; పర్ జనంబుల = ధ ధములుగ;
య ంతురు = య ంచుచుంటి ి; ఇ న్టన్ = ఇ న్టివలన; కొఱంత = కొరత; లేదు = లేదు; ాగ =
ాగము (అను ాగ ేవ్షములు); ఆ ి = దలగున ; నుయ్ండున్ = లే ాడును; రహంకారుండున్ =
అహంకారము లే ాడును; అదవ్యుండున్ = దవ్ందవ్ములే ాడును; సమదరశ్నుండున్ = సమసత్ మును
హెచుచ్ తగుగ్లు లేక చూచు ాడును; స ావ్తమ్కుండున్ = సరవ్మునందు ఆతమ్రూపమున యుండు ాడును;
అ న =అ నటిట్; ఈశవ్రున = పర్భువు / కృషు
ణ్ న; కున్ = కు; నత = తకుక్వ; ఉనన్త = ఎకుక్వ యను;
ావ = ావము; మ = బు ధ్ ి; ైషమయ్ంబులు = షమ ైన / బేధములు; ఎకక్ ి = ఎకక్డ ; లేవు =
లేవు; అ న = అ నపప్టికి ; భకత్ = భకుత్లయందు; వతస్లుండు = ాతస్లయ్ము గల ాడు; కావునన్ =
అందు ేతను; ఏకాంత = ఏకాంతమను ిథ్ ే ిన; భకుత్లు = భకుత్లు; కున్ = కు; సులభుండు = సుఖము ా
ల ంచు ాడు; ఐ = అ య్; ఉండున్ = ఉండును.
1‐215‐ ీ.
అ = ఎకుక్వ; భకిత్న్ = భకిత్ ో; ఎవవ్ = ఎవ ; అందున్ = అందు; తత్ మున్ = మనసు; ే ిచ్ = ;ి
 ెవవ్ = ఎవ ; ామము = ామమును; ఊహిం = సమ్ ిం ; ొ గ ి = సుత్ ం ; కాయంబున్ =
శ ీరమును; డచుచున్ = ి ెటట్ ుచు; కామ = కామము; కరమ్ = కరమ్ము; ఆ ి = దలగున ;
రూమ్లనుండు = ేళళ్ ో స ెకి ంచ బ ిన ాడు; ఐ = అ య్; ి= ి; ముకిత్న్ = ముకిత్ ; ఒందున్
= ొ ందు ో; అటిట్ = అటువంటి; స ేవ్శవ్రుండు = కృషు
ణ్ డు {స వ్ే శవ్ర ‐ సరవ్మునకు ఈశవ్రుడు / కృషు
ణ్ డు};
అఖిల ే ోతత్ ంసుఁడు = కృషు
ణ్ డు {అఖిల ే ోతత్ సుండు ‐ సమసత్ వ
ే తలలోను ఉనన్తుడు / కృషు
ణ్ డు}; ఏ = ఏ;
ేళన్ = సమయమున; ార్ణంబులు = ార్ణములను; ఏను = ేను; డుతున్ = వదులు ా ో; అం ాఁక =
ఆసమయమునకు; ఇ ె = ఇ ి ో; మ = కిక్ ; హరుష్ఁడు = ఆనందము ో ఉనన్ ాడు; ఐ = అ య్; క ిత
= క ిం న; వదన = ముఖము అ ే; అర ందుఁడు = పదమ్ముగల ాడు; ఐ = అ య్; వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను;
ేఁడు = ఇ ాళ;
1‐215.1‐ ే.
ాలు
గ్ = ాలుగు; భుజములున్ = భుజములును; కమల = కమలములు; అభ = వంటి; నయన = కళు
ల్ ;
యుగము = జంట; ఒపప్న్ = ఒపుప్చుండ; కనున్ల = కళళ్; ముంగటన్ = ముందర; ఉనన్ ాడు = ఉ ాన్డు;
మాన ేశవ్ర = ాజా; ా = ా కక్; ాగయ్ = ాగయ్ము కక్; మహిమన్ = ొపప్తనము; చూడుము =
చూడుము; ఏ =ఏ ; ే ి ో= ే ి ో; పుణయ్ము = పుణయ్ము; ఇత న్ = ఇత ; గూ ిచ్ = కోసము.
1‐216‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ధనంజయ = అరుజ్ ేత; సం ార్ ిత = ొ ందజేయబ ిన; శర = అముమ్ల;
పంజరుండు = పంజరము కల ాడు; అ న = అ నటిట్; కురుకుంజరు = షుమ్ {కురుకుంజరుడు ‐
కురువంశమున ఏనుగు ( ద
ె ద్ ) ాడు, షుమ్డు}; వచనంబులు = ఉప ేశములు; ఆక ణ్ ంి = ఆలకిం ;
మునులు = మునులు; అందఱున్ = అందరును; నుచుండన్ = ంటూ వుండ ా; ధరమ్నందనుడు = ధరమ్ ా
{ధరమ్నందనుడు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు / ధరమ్ ా }; మం ాకి నందను = షుమ్
{మం ాకి నందనుడు ‐ గం ా ే పుతుర్డు, షుమ్డు}; వలనన్ = నుం ి; నర = మానవ; జా = జా కక్;
ా ారణంబులు = ా ారణము ా వ త్ ంి చున ; అగు = అ న; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; వ ణ్ ా =
వరణ్ ముల కక్ { ాతురవ్రణ్ములు ‐ బార్హమ్ణ, కష్ య
ర్ , శ
ై య్, దర్ వరణ్ ములు}; ఆశర్మ = ఆశర్మములో
ా ికి వ త్ ంి చు {చతు ాశర్మములు ‐ బర్హమ్చరయ్, గృహసత్ , ానపర్సత్, స ాయ్స ఆశర్మములు}; ధరమ్ంబులును =
ధరమ్ములును; ాగ = ాగము (ఆసకిత్తము) { ాగ ై ా ోయ్ ాధులు ‐ ే ాంత ాసత్ ర్ ాంకే క ప ాలు}; ై ాగయ్ =
ై ాగయ్ము (అ ాసకిత్తము); ఉ ాధులు = ఉ ా ి (ఆ ారము) లు; ోన్ = ో; కూ ిన = కూ ిన; పర్వృ త్ =
పర్వరత్ నల; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; ాన = ానము వలన; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; ాజ =
ాజ ికము వలన; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; ీత్ ర్ = ీత్ ల
ర్ వలన; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; శమ =
ాం ; దమ = ఇం ిర్య గర్హము; ఆ ికంబులును = దలగున యును; హ ి = హ ికి; ోషణంబులు =
సం ోషము క ించున ; అగు = అ న; ధరమ్ంబులును = ధరమ్ములును; ధరమ్ = ధరమ్మును; అరథ్ =
అరథ్మును; కామ = కామమును; కష్ంబులును = కష్ములును; ా ా = అ ేక; ధ = రకముల;
ఉ ాఖాయ్న = ఉ ాఖాయ్నములును; ఇ సంబులును = ఇ సములును; సం ేప = సంగర్హముగను; త్ ార
= వరముగను అగు; రూపంబులన్ = రూపముల వలన; ఎఱిం ెన్ = ెలుసుకొ ెను; అంత = అంతట; ర ిక =
ర ికులు {ర క
ి ులు ‐ రథము ై నుం ి యుదధ్ ము య
ే ు రులు}; సహసర్ంబులు = ేలమం ి; కున్ = కి;
గ కాఁడు = అ ిపతయ్ము ేయగల ాడు / న ాడు; ఐన = అ నటిట్; షుమ్ండు = షుమ్డు; సవ్చఛ్ంద =
సవ్తంతర్ ైన / తమకు ఇషట్ ము వ చ్నపుప్ ే; మరణులు = మరణించు శకిత్గల ారు; ఐన = అ నటిట్; ి=
గులలో; ఈశవ్రులు = ష
ేర్ ట్ ులు; ేతన్ = ేత; ాం తంబు = కోరద ిన ి; అగు = అ న; ఉతత్ ాయణంబు
= ఉతత్ ాయణము; సను ెం నన్ = వ చ్న; అ ి = అ ి; తనకున్ = తనకు; మరణ = మరణించుటకు; ఉ త =
త ిన; కాలంబు = కాలము; అ =అ ; శచ్ ం = శచ్ ంచుకొ .
1‐217‐ ా.
ఆలాపంబులు = సం ాషణములు; మా = మా ై ; తత్ ము = మనసును; మ ా = పర్జఞ్కు; ఆయతత్ మున్
= లొం ిన ి ా; ే ి= ే ి; దృక్ = చూపుల; జాలంబున్ = సమూహమును / వలను; హ ి = కృషు
ణ్ ; ము
= ముఖము; ైన్ = ద; పఱ ి = ి ఉం ; తత్ = అత ; కారుణయ్ = దయ ోకూ ిన; దృ ట్ ిన్ = దృ ట్ ి ో;
రూమ్ = పూ త్ ి ా రూమ్లనము; భూత = ేయబ ిన; శర = అముమ్లవలన క ిన; వయ్ ా = బాధల
కక్; చయుఁడు = సమూహముగల ాడు; ఐ = అ య్; ిం = కిక్ సం ోషము ొ ం ి; షుమ్ండు
= షుమ్డు; సం లంబు = మం నడత; ఒపప్న్ = ఒపుప్చుండగ; ను ం ెన్ = సుత్ ం ెను; కలమ్ష =
ాపముల ే; గజ = ఏనుగుల; ేణ
ర్ ీ = సమూహమును; హ ిన్ = హ ించు ా / కృషు
ణ్ ; ర్హ ిన్ =
ర్కృషు
ణ్ .
1‐218‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ీ ాంబర ా ియున్ = కృషు
ణ్ డు { ీ ాంబర ా ి ‐ పచచ్ వసత్ మ
ర్ ులు ధ ించు ాడు,
హ }
ి ; చతురుభ్ ండున్ = కృషు
ణ్ డు {చతురుభ్ డు ‐ ాలుగు త
ే ుల ాడు, షు
ణ్ వు}; ఆ ిపూరుషుండున్ =
కృషు
ణ్ డు {ఆ ప
ి ురుషుడు ‐ సృ ట్ క
ి ి ముందునుం ి ఉనన్టిట్ పురుషుడు, షు
ణ్ వు}; పర ేశవ్రుండున్ = కృషు
ణ్ డు
{పర శ
ే వ్రుడు ‐ సరవ్మునకు న
ై ుండు పర్భువు, హ ి}; అగు = అ న; హ ి = కృషు
ణ్ {హ ి ‐
ాపములను హ ంి చు ాడు, షు
ణ్ వు}; అందున్ = అందు; ాక్ముండు = కో ికలులే ాడు; ఐ = అ ;
దధ్ ంబు = కిక్ దధ్ ైన ి; అగు = అ న; ాయ్న = ాయ్నము కక్; ేషంబు = ిఠ్ త; ేన్ =
ేత; రసత్ = ొల ింపబ ిన; ో షుండు = ో షములు గల ాడు; అగుచు = అవుతూ; ారణావ =
ారణక ిన ి; ఐన = అ న; బు ధ్ ి = బు ధ్ ి ; సమ ిప్ం = లగన్ము ే ి; పరమ = పరమ ైన;
ఆనందంబునన్ = ఆనంద థ్ ి ; ఒం ి = ొ ం ి; పర్కృ = పర్కృ ; వలనన్ = ిదధ్ము; ఐన = అ న;
సృ ట్ ప
ి రంపరలన్ = పునరజ్ నమ్ములను; ప ిహ ించు = ా ించు; తలపున = ఉ ద్ శ
ే ము ో;
మం ాకి నందనుండు = షుమ్డు {మం ాకి నందనుడు ‐ గం ా ే పుతుర్డు, షుమ్డు}; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐219‐మ.
ర్ = మూడు; జగత్ = లోకములను; హన = హింప ేయగల; ల = ల ైన; కాం న్ = కాం ో;
తనువు = శ ీరము; ఉ ద్ ీ ింపన్ = బా ా పర్కా సుత్ండగ; ార్ ాత = ఉదయ కాలపు; రజ = పదమ్ములకు;
బంధు = బంధువు / సూరుయ్ ; పర్భము = కాం కల ి; ఐన = అ న; ేలము = వసత్ మ
ర్ ు; ప న్ = ైన;
రం లల్ న్ = ఎరర్ ా పర్కా సుత్ండగ; ల = నలల్ ; అలక = ముంగురుల కక్; వర్జ = సమూహము ో; సంయుకత్
= కూ ిన; ముఖ = మఖము అ ే; అర ందము = పదమ్ము; అ = కిక్ ; ేవయ్ంబు = ే ంపద ిన ి; ఐ =
అ య్; జృం ంపన్ = ెల ేగుతూ; మా = మా కక్; జయున్ = అరుజ్ను ; ే ెడు = ే ి యుండు;
వ ెన్లాఁడు = లాసవంతుడు; మ ిన్ = మనసుస్ను; ఆ ే ంచున్ = పర్ ే ంచును ాక; ఎలల్ పుప్డున్ =
ఎలల్ పుప్డూ.
1‐220‐మ.
హయ = గురర్ముల; ింఖా = కా ిటట్ల; ముఖ = వళళ్ నుం ి లేచు; ధూ = దుముమ్ వలన; ధూసర =
బూ ిదవరణ్ ము; ప ినయ్సత్ = ైపూత ా ఉనన్; అలక = ముంగురులు ో; ఉ ేతము = కూ ిన ి; ఐ = అ ;
రయ = ేగమువలన; జాత = పుటిట్నటిట్; శర్మ = శర్మ ేత పటిట్న; ోయ = టి / ెమట; ందు =
 ందువుల ో; యుతము = కూ ిన ి; ఐ = అ య్; ా లుల్ = ఎరర్ ైన; ెఱ = ండు; ము = ముఖము;
ోన్ = ో; జయమున్ = జయమును; ారుథ్న = అరుజ్నున; కున్ = కు; ఇచుచ్ = ఇవవ్వలె న ే; ేడక్న్ =
కో ిక ో; అ న్ = యుదధ్ ములో; ా = ా కక్; శసత్ ర్ = శసత్ మ
ర్ ుల; ఆహ న్ = ెబబ్ల వలన; ాలన్ =
అ ికముగ; ొ చ్యున్ = ొ ిప్ ెం ియు; ో ించు = యుదధ్ మును ే ంచు; మ ను ావున్ =
మ ను ావు ; మ ి = మనసు; లోన్ = లో; ం ంతున్ = సమ్ ింతును; అ ార్ంతమున్ = ఎలల్ పుప్డూ.
1‐221‐మ.
నరు = అరుజ్ను ; మాటల్ = మాటలను; = నన్ ా ై; నవువ్ = నవువ్; ోన్ = తూ; ఉభయ = ెండు;
ే ా = ేనల; మధయ్మ = మధయ్న ఉనన్; ోణి = పర్ ేశము; లోన్ = లో; పరులు = శతుర్వులు; ఈ ింపన్ =
చూచుచుండగ; రథంబున్ = రథమును; ప్ = లబెటట్ ి; పర = శతుర్వు లైన; భూ ాల = ా ల కక్;
ఆవ న్ = సమూహమును; చూపుచున్ = చూ ెడుతూ; పర = శతుర్వు లైన; భూప = ా ల కక్;
ఆయువులు = ార్ణములు; ఎలల్ న్ = అ న్టి ; చూపులన = చూపుల ో ే; ంభత్ = ెరయుచునన్; కే =
లాసము ో; వం ంచున్ = లా ికొను; ఈ = ఈ; పర ే ండు = పరమ ైన ఈ ండు / హ ి; ెలుంగుచు =
పర్కా సూ
త్ ; ఉం ెడును = ఉండు ాక; హృత్ = హృదయ మ ే; పదమ్ = పదమ్మును; ఆస ా = ఆసనముగ;
ఆ ీనుఁడు = ీవ్క ిం న ాడు; ఐ = అ య్.
1‐222‐క.
తన = తన కక్; ా ిన్ = ా ి ; చంపన్ = చంపుట; ాలక = ేయలేక; ెనుకకున్ = ెనకిక్; ో న్ =
ెళల్ ుటను; ఇచచ్ ించు = కోరుతునన్; జయు = అరుజ్ను ; శంకన్ = సం ేహమును; ఘన = ొపప్; గ=
గమును గూ ిచ్న; దయ్న్ = దయ్వలన; ా ిన = ో ొటిట్న; ము = మునుల ే; వందుయ్ =
సుత్ ంపబడు ా / కృషు
ణ్ ; ాద = ాదముల ి; భకిత్ = భకిత్; నయున్ = ఉదభ్ ంచును ాక; ాకున్
= ాకు.
1‐223‐ .ీ
కు ిప్ం = దు కి; ెగ ినన్ = పరు ెడుతుండగ; కుండలంబుల = ( ె ) కుండలముల కక్; కాం న్ =
కాం ; గగన = ఆకాశ; ాగంబు = ాగము; ఎలల్ న్ = సమసత్ ము; క ిప్కొనఁగన్ = ం ి ో ా; ఉఱికిన =
దుముకిన; ఓరవ్క = ఓరుచ్కొనలేక; ఉదరంబు = ొ టట్ ; లోన్ = లోపల; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; జగముల = జగతు
త్ ల;
ఁేర్ గున = వ ి వలన; జగ = భూ ; కదలన్ = కదల ా; చకర్ంబున్ = చకర్మును; ేన్ = ేత; పటిట్ = పటిట్;
చను ెంచు = వచుచ్చునన్; రయమునన్ = ేగమువలన; ైన = ైన; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; పచచ్ = పచచ్ ;
పటము = బటట్ ; జాఱన్ = జారగ; న మ్ న్ = నముమ్కొంటిన; ా = ా కక్; లావున్ = పరువును;
నగుఁబాటు = నవువ్ల ాలు; ేయకన్ = ేయకుము; మ న్ంపుము = మ న్ంచుము; అ = అ ; కీర్ ి =
అరుజ్నుడు; మరలన్ = ెనుకకు; ిగువన్ = లాగుచుండ ా; క ి = ఏనుగు; కి = కొరకు;
1‐223.1‐ ే.
లంఘించు = దూకు; ింహంబు = ింహము; కరణి = వలె; ెఱ ి = పర్కా ంచుచు; ేఁడు = ఈ ేళ; షుమ్ న్
= షుమ్ ; చంపుదున్ = సంహ ిం ెదను; నున్న్ = నున్; కాతు = కా ాడుదును; డువుము = వదులు;
అరుజ్న = అరుజ్ ా; అనుచున్ = అనుచూ; మత్ = ా కక్; ఖ = బాణముల; వృ ట్ ిన్ = ానను; ెర =
త ిప్ంచుకొ ; చను ెంచు = వచుచ్; ేవుండు = ేవుడు; ికుక్ = శరణమగు ాక; ాకు = ాకు.
1‐224‐మ.
తన = తన; కున్ = కు; భృతుయ్ఁడు = ేవకుడు; న్ = ఇత ; కాఁచుట = కా ాడుట; మ = ముఖయ్ ైన;
ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; ఒముమ్ = ొ ముమ్; అంచున్ = అనుచు; అరుజ్న = అరుజ్ను ; ారథయ్ము =
రథ ారథయ్ము; పూ = ేపటిట్; పగగ్ ములు = పగగ్ ములను; ేన్ = ే ో; ోదయ్ంబు ాన్ = ఆశచ్రయ్కరముగ;
బటుట్చున్ = పటుట్కొ ; ము కోలన్ = ములుగరర్ను; వ ిన్ = ర్పుప్ ేగమును; పూ = కూ ి ఉం ి;
టకములన్ = గురర్ములను; ిం = అల ోకగ కొడు ో; ా ించుచున్ = ా ించుచున్; జనులన్ =
పర్జలను; హము = హము; ఒందన్ = ొ ంద; ే యు = ేయుచునన్; పరమ = కిక్ ; ఉ ాస్హున్ =
ఉ ాస్హముగల ా ; పర్శం ిం ెదన్ = త్ ో తర్ము ే ెదను.
1‐225‐క.
పలుకులన్ = పలుకల ోను; నగవులన్ = రునవువ్ల ోను; నడపులన్ = పర్వరత్ నలలోను; అలుకలన్ =
అలుకలు ోను; అవలోకనములన్ = చూపుల ోను; ఆ ర = ో ికా; వధూ = ీత్ ;ర్ కులముల = సమూహముల;
మనముల = మనసులలో ; ా = ఓరుప్ల; కొలుకులు = గువులు; వద ంచు = సడ ంచు; ఘను న్ =
ొపప్ ా ; కొ ెదన్ = పూ ం ెదను; మ ి = మనసుస్; లోన్ = లోపల.
1‐226‐ఆ.
మునులు = మునులు; నృపులు = ా లు; చూడ = చూసుత్ండగ; మును = పూరవ్ము; ధరమ్ = ధరమ్ ా
కక్ {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; స ా = సభ ీరుచ్; మం ిరమున = భవనములో;
యాగ = యజఞ్ ము ేయు; మండపమునన్ = మండపములో; తర్ = తర్ ైన; మహిమ = ార్భవము; ోడన్ =
ో; ెలు ొందు = అం ాలొ కించు; జగత్ = శవ్మునకు; ఆ ి = మూలపు; ేవుఁడు = ేవుడు; అమరున్ =
కుదురుకొను ాక; ాదు = ా కక్; దృ ట్ ి = చూపుల; అందున్ = లోపల.
1‐227‐మ.
ఒక = ఒకే; సూరుయ్ండు = సూరుయ్డు; సమసత్ = సమసత్ ైన; వులు = వులు; కున్ = కును; ాన్ = తను;
ఒకొక్కక్ఁడు = ఒకొక్కక్డు ా; ఐ = అ య్; ోఁచు = క ించు; ో కన్ = ధముగ; ఏ = ఏ; ేవుండు =
ేవుడు; సరవ్ = సమసత్ ైన; కాలము = కాలమునందు; మ = ొపప్; లన్ = ల ో; జ = తననుం ి;
ఉతప్నన్ = జ ం న; జనయ్ = వుల; కదంబంబుల = సమూహముల; హృత్ = హృదయ; స ోరుహములన్ =
పదమ్ములలోను {స ోరుహము ‐ సరసున పుటుట్న ,ి పదమ్ము}; ా ా ధ = అ ేక రకములైన; ఆనూన =
ొపప్ ైన; రూపకుఁడు = రూపముకల ాడు; ఐ = అ య్; ఒపుప్చు = ఒపుప్తు; ఉండున్ = ఉండును; అటిట్
= అటువంటి; హ ిన్ = హ ి {హ ి ‐ సంగ ార్తములను హ ంి చు ాడు, షు
ణ్ వు}; ేన్ = ేను; ార్ ిఠ్ ంతు =
పూ ంతు; దుధ్ండను = ప ి దుధ్డను; ఐ = అ య్.
1‐228‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; మనస్ = మనసులోను; ాక్ = మాటలలోను; దరశ్నంబులన్ =
దరశ్నములలోను; పరమ = పరమ ైన; ఆతుమ్ండు = ఆతమ్గల ాడు; అగు = అ న; కృషు
ణ్ = కృషు
ణ్
{కృషు
ణ్ డు ‐ నలల్ ాడు}; హృదయంబున = మనసులో; ికొ = థ్ ర
ి పరచుకొ ; ావ్సంబులు =
ఊ ి ి సుకొనుట; మా = మా ే ి; రు ా ికంబు = హేతువుకు అ తమగున ి; అ న = అ నటిట్;
ాసు ేవ = ఆతమ్లలో వ ిం ే ైవ ైన; బర్హమ్ంబు = బర్హమ్ / ాసు ేవ బర్హమ్; అందున్ = లో; కల ిన =
కల ి ో న; షుమ్ న్ = షుమ్ ; చూ = చూ ి; సరవ్ = సమసత్ ; జనులు = పర్జా కము; ివస =
ినమునకు; అవ ానంబున = అంతమున / ాయం సంధయ్లో; హంగంబులు = ప లు; ఊరక =
శశ్బద్ ముగ; ఉండు = ఉం ే; ెఱంగునన్ = ధమున; ఉం ి ి = ఉ ాన్రు; ేవ = ేవతల ే; మానవ =
మానవుల ే; ా ితంబులు = ర్ ింపబడుచునన్ ; ఐ = అ న; దుందు = దుందుభుల; ాదంబులు =
శబద్ ములు; ర ెన్ = ర్ ిన ; మృతుండు = చ ో న ాడు; అ న=అ నటిట్; షుమ్ = షుమ్ ;
కిన్ = కి; ధరమ్ ండు = ధరమ్ ా {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; పరలోకకిర్యలు =
 ార్దధ్ కరమ్లు {పరలోకకిర్యలు ‐ పరలోకగతులకై య
ే ు దహ ా ి కరమ్లు}; ే ం = ే ం ; ముహూరత్ =
ముహూరత్ ; మాతర్ంబు = కాలము; దుఃఖితుండు = దుఃఖిం న ాడు; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను; అంతన్ = అంతట;
అచచ్టి = అకక్డ ఉనన్; మునులు = మునులు; కృషు
ణ్ న్ = హ ి ; తమ = తమ కక్; హృదయంబులన్ =
హృదయములలో; ికొ = ిథ్ రపరచుకొ ; సంతుషట్ = సంతృ ిత్ ెం ిన; అంతరంగులు =
అంతరంగముగల ారు; అగుచున్ = అవుతూ; త ీయ = అత కక్; ివయ్ = ివయ్ ైన; అవ ార =
అవ ారములను; ామంబులు = ామములు; ేన్ = ేత; సుత్ ం = ార్ థ్ ంి ; సవ్ = తమ కక్;
ఆశర్మంబులు = ఆశర్మములు; కున్ = కు; చ ి= ె ళ్ ి; ిదపన్ = ఆతరు ాత; ఆ = ఆ; యు ి ిఠ్ రుండు =
ధరమ్ ా ; కృషణ్ = కృషు
ణ్ ో; సహితుండు = కూడుకొనన్ ాడు; ఐ = అ య్; గజపురంబున్ = హ ిత్ ాపురము;
కున్ = నకు; చ = ె ళ్; ాం ా ీ = ాం ా ి ో; స ేతుండు = కూ ిన ాడు; అ న = అ నటిట్;
ధృత ాషు
ట్ ర్ న్ = ధృత ాషు
ట్ ర్ ; ఒడంబఱ = ఒ ిప్ం ; తత్ = అత ; సమమ్తంబునన్ = ఒపుప్కోలు ో; ాసు ేవ
= వసు ేవసుతు / కృషు
ణ్ ; అను ితుండు = అనుమ ొ ం ిన ాడు; ఐ = అ య్; ితృ = తం ిర్ నుం ి
వ చ్న ియు; ై ామహంబు = వంశ ారంపరయ్ము { ై ామహము‐ ాతలకు సంబం ంి న ి ‐
అనువంశకము}; ఐన = అ నటిట్; ాజయ్ంబున్ = ాజయ్మును; కైకొ = ీవ్క ిం ; ధరమ్ = ధరమ్బదధ్ ైన;
మారగ్ ంబునన్ = ధముగ; పర్జా = పర్జలను; ాలనంబు = ప ి ాలనము; ేయుచుం ెన్ = ేయుచుం ెను;
అ = అ ; ె ిప్న = ెపప్ ా; = ఆలకిం ; సూతున = సూతున; కున్ = కు; ౌనకుండు = ౌనకుడు;
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను.
1‐229‐ఆ.
ధనములు = ధనములను; అపహ ిం = ొ ం ి ం ; తన = తన; ోడన్ = ద; ెనకెడు =
ొడవ ేయు ారు; ఆత ా = హతయ్లు ేయు ా ైన; జనులన్ = మానవులను; అ న్ = యుదధ్ ములో;
వ ిం = సంహ ిం ; బంధు = బంధువుల; మరణ = మరణమువలన క ెడు; దుఃఖ = బాధ కక్;
భరమున = ల్ = ఏ ధముగ; ాజయ్ల ిమ్న్ = ాజయ్మును; ఇచచ్ ిం ె =
ారము ో; ధరమ్ ఁడు = ధరమ్ ా ; ఎటు
అం ీక ిం ెను.
1‐230‐వ.
అ న = అన ా; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను.
1‐231‐క.
కురు = కురువంశపు; సంత = ారసతవ్ము; కిన్ = నకు; ప ీ ిత్ = ప ీ ిత; నరవరు = మ ా ను;
అంకురము = వం ాకురముగ; ే ి= ే ి; ా ాయణుఁడు = కృషు
ణ్ డు; ఈ = ఈ; ధరణీ = భూ; ాజయ్మున్ =
మండలము; కున్ = నకు; ఈశవ్రుఁ ాన్ = అ ిప ా; ధరమ్ = ధరమ్ ా ; ి = య ం ;
సం ో ిం ెన్ = సం ో ిం ెను.
1‐232‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; జగంబు = పర్పంచము; పర ేశవ్ర = పరమ ైన ఈశవ్రు కి / హ ిక;ి ఆ ీనంబు =
లోబ ి ఉండున ి; కా = కా ; సవ్తంతర్ంబు = సవ్ంతము ా య ర్ంచుకొనగల ి; కాదు = కాదు; అనున ి =
అనన్ ి; దలగు = దలగు; షుమ్ = షుమ్ ; వచనంబులన్ = ఉప ేశములవలనను; కృషు
ణ్ =
ణ్ ; సం ాషణంబులన్ = ఉప ేశములవలనను; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా
కృషు {ధరమ్నందనుండు‐
యమధరమ్ ా కొడుకు, ధరమ్ ా }; పర్వరధ్ మాన = ెరుగుచునన్; జాఞ్నుండును = జాఞ్నము కల ాడును;
వ త్ త
ి = వృ త్ ేయబ ిన; శంక = అనుమానము అను; కళంకుండును = మచచ్కల ాడును; ఐ = అ య్;
ా ాయణ = హ ి { ా ాయముడు ‐ ారములందు వ ంి చు ా ,హ }
ి ; ఆశర్యుండు = ఆశర్ ం న ాడు;
ఐన = అ న; ఇందుర్ండునున్ = ఇందుర్డును; ో లెన్ = వలె; చతుస్ = ాలుగు; ాగర = సముదర్ములు; ేల
= స ిహదుద్లు ా; అలంకృతంబు = అలంక ింపబ ిన ి; అగు = అ నటిట్; వసుంధర = భూ; మండలంబు =
మండలమును; సహో దర = ో దరుల కక్; స యుండు = స యము కల ాడు; ఐ = అ య్;
ఏలుచుం ెన్ = ప ి ా ంచుచుం ెను..
1‐233‐ ీ.
సంపూరణ్ = సంపూరణ్ ైన; వృ ట్ ిన్ = వరష్మును; పరజ్ నుయ్ండు = ేఘుడు {పరడ్ నుయ్డు ‐ ఉ ి డ
ె ు ాడు,
ేఘుడు}; కు ి ంచు = కు ి ించును; ఇల = భూ ; ఎలల్ న్ = సమసత్ ైన; కోరుక్లన్ = కో ికలను;
ఈనుచుండున్ = పుటిట్ంచును; ోవులు = ఆవులు; వ ష్ంి చున్ = ఎకుక్వ ా ఇచుచ్ను; షభూములన్ =
ొలల్ పలెల్లలో; ాలు = ాలు; ఫల = ఫలముల ో; వంతములున్ = ం ి ఉండును; ల ా = గలు;
ాదపములు = ెటల్ ు; పండు = పండును; ససయ్ములున్ = ానయ్ములు; తపప్క = తపప్కుండగ; ఋతువులన్
= ఋతువులలో; ఎలల్ న్ = సమసత్ మును; ధరమ్ము = ధరమ్వరత్ నము; ఎలల్ = సమసత్ ; ఎడలను =
సథ్ లములందును; తన ి = సత్ ిం ; ఉండున్ = ఉండును; ైవ = ేవతలు; భూత = భూతములు; ఆతమ్ =
ఆతమ్లు; తంతర్ములు = హేతు భూతములు; అగు = అ నటిట్; ోగ = ోగములు; ఆ ి = దలగు;
భయములు = భయములు; ెందవు = కలుగవు; పర్జలు = లోకులు; కున్ = కు; ఎందున్ = ఎకక్ ాకూడ;
కురు = కురు; కుల = వంశములో; ఉతత్ ముండు = ఉతత్ ముడు; కుం = కుం కక్; తనూ ండు = పుతుర్డు;
1‐233.1‐ఆ.
ాన = ానమునందును; మాన = మానమునందును; ఘనుఁడు = ొపప్ ాడు; ధరమ్ ండు = ధరమ్ ా ; సతయ్
= సతయ్ ైన; ాకయ్ = ాకుక్; ధనుఁడు = ధనము ాగల ాడు; సకల = సమసత్ ; మహీ = భూ యంద ; ాజయ్
= ాజయ్ములలోను; భవ = (తన) ైభవము; ా = భ ంపబడు ాడు; అ న = అ నటిట్; ేళ =
సమయము; అందున్ = లో;
1‐234‐వ.
అంతన్ = అంతట; కృషు
ణ్ ండు = కృషు
ణ్ డు; చుటాట్లు = బంధువులు; కున్ = కు; ోకంబు = బాధ; లేకుండన్ =
లేకుండగ; ే యు = ేయుట; కొఱకును = కోసమును; సుభదర్ = సుభదర్; కున్ = కు; ిర్యంబు = సం ోషము;
ేయుట = కలుగ ేయుట; కును = కును; గజపురంబునన్ = హ ిత్ ాపురములో; కొ న్ = కొ న్; ెలలు =
ెలలు; ఉం ి = ఆ ి ఉం ి; ావ్రకా = ావ్రక అను; నగరంబున్ = నగరము; కున్ = నకు; పర్యాణంబు =
పర్యాణము; ేయన్ = ేయ వలెన ; తలం = అనుకొ ; ధరమ్ = యమధరమ్ ా ; నందను = పుతుర్డు /
ధరమ్ ా ; కున్ = కు; కృత = ే ిన; అ వందనుండు = నమ ాక్రము కల ాడు; అగుచున్ = అవుతూ; అత
= అత ; ేన్ = ేత; ఆ ం ితుండు = కౌగ ంపబ ిన ాడు; ఐ = అ య్; ఆమంతర్ణంబు = అనుమ ; వడ ి =
ొ ం ి; కొందఱు = కొందరు; తన = తన; కున్ = కు; నమసక్ ిం నన్ = నమ ాక్రము ే ిన; కౌఁగ ంచుకొ =
ఆ ంగనము ే ికొ ; కొందఱు = కొందరు; తనున్ = తనను; కౌఁ ి ంపన్ = ఆ ంగనము ేయగ;
ఆనం ించుచున్ = సం ో ించుచు; రథ = రథమును; ఆ ోహణంబున్ = ఎకుక్ట; ేయు = ేయుచునన్;
అవసరంబునన్ = సమయమున; సుభదర్యున్ = సుభదర్; ౌర్ప ియున్ = ౌర్ప ి; కుం యున్ = కుం ;
ఉతత్ రయున్ = ఉతత్ ర; ాం ా ియున్ = ాం ా ి; ధృత ాషు
ట్ ర్ ండును = ధృత ాషు
ట్ ర్ డును; దురుండును =
దురుడును; యు ి ిఠ్ రుండును = యు ిషట్రుడును; యుయుతుస్ండును = యుయుతుస్డును;
కృ ా ారుయ్ండును = కృ ా ారుయ్డును; నకుల = నకులుడును; సహ ేవులును = సహ ేవుడును;
వృకోదరుండును = ముడును {వృకోదరుడు ‐ వృకము వంటి ొ టట్ నన్ ాడు, ముడు}; ౌముయ్ండును =
ౌముయ్డును; సత్ = మం ా ి ో; సంగంబు = క ి ఉండుట; వలనన్ = వలన; ముకత్ = వద న; దుర్ =
 ెడడ్ ా ి ; సంగుండు = క ి ఉండు ాడు; అగు = ఐన; బుధుండు = జాఞ్ ; సకృ ాక్ల = ఎపుప్ ై ా ఒక ా ి;
సంకీరత్ మానంబు = సుత్ ంపబ ిన ి; ఐ = అ నను; రు కరంబు = రు ంచున ి; అగున్ = అగున ై; ఎవవ్
= ఎవ కక్; యశంబు = కీ త్ ి ; ఆక ణ్ంి = ; డువ ోపండు = వ ి ెటట్లే ో ; అటిట్ = అటువంటి; హ ి
= కృషు
ణ్ ; ో ి = ో ; గంబున్ = దూరమగుటను / రహము; సహింపక = ఓరుచ్కొనలేక; దరశ్న =
క ించుట; సప్రశ్న = ాకుట; ఆలాప = క ి మాటాల్డుట; శయన = క ి పండుకొనుట; ఆసన = క ి
కూరుచ్ండుట; ోజనంబుల = క ి నుటలు; వలనన్ = వలన; ష = షము; మాతర్ంబును =
మాతర్పు సమయ ైన; హ ి = హ ి; కిన్ = కి; ఎడ = దూరము ా; లే = ఉండలే ; ారలు = ారు; ఐన =
అ న; ాండవులన్ = ాండు ా పుతుర్లను; కూ ికొ = క ి ఉంటూ; హ ి = హ ి; మరల = ెనుకకు
వచుచ్ట; వలయున = ేయవలెన ; కోరుచున్ = కోరుతూ; హ ి = హ ి; చ న = ె ళ్న; మారగ్ ంబున్ =
త్ ; హ ి = హ ి యందు;
ా ి ; సూచుచున్ = చూసూ నయ్సత్ = ఉంచబ ిన; తు
త్ లు = తత్ ము కల ారు; అ
= అ య్; లోచనంబులన్ = కనున్లనుం ి; బాషప్ంబులు = క న్రు; ఒలుకన్ = కారుచుండ ా; అంతన్ =
అకక్ ే; లువంబ ి ి = లుచుం ి ి; ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమున.
1‐235‐ ీ.
కనక = బం ారు; ౌధములన్ = ేడల; ైన్ = దనునన్; కౌరవ = కౌరవ వంశపు; కాంతలు = ీత్ ల
ర్ ు;
కుసుమ = పూల; వరష్ంబులు = ానలు; కో ి = ఇషట్ ము ో; కు ియన్ = కు ి ించగ; మౌకిత్క = ము ాయ్ల; ామ
= దండలు; సమం త = అలంక ింపబ ిన; ధవళ = ెలల్ ; అతపతత్ ంర్ బు = ొడుగు; జయుండు = అరుజ్నుడు;
పటుట్చుండన్ = పటుట్తుండగ; ఉదధ్ వ = ఉదధ్ వుడు; ాతయ్కులు = ాతయ్కియు; ఉ ాస్హవంతులు =
ఉ ాస్హముకల ారు; ఐ = అ య్; రతన్ = రతన్ముల ో; భూ ిత = అలంక ింపబ ిన; ామరములు =
ామరములు; వ = సుత్ండ ా; గగన = ఆకాశము కక్; అంత ాళంబున్ = లోపలం ా; క ిప్ = ం ిన;
కాహళ = బాకాలు; ే ి = ే ీ ా ాయ్లు; పటహ = ెదద్ ో లు / ాం ో లు; శంఖ = శంఖములు; ఆ ి =
దలగు ా ; శబద్ ములు = శబద్ ములు; రయ = ెల ేగు చుండగ;
1‐235.1‐ఆ.
సకల = సమసత్ ; పర్ = బార్హమ్ణ; జనులు = పర్జలు; సగుణ = సగుణ; రుగ్ణ = రుగ్ణ; రూప =
రూపములలో; భదర్ = భ ైన; ాషణములు = సం ాషణలు; పలుకుచు = పలుకుతూ; ఉండ = ఉండ ా;
భువన = లోకమును; హనుండు = హింపజేయు ాడు; పుండ ీకా ండు = కృషు
ణ్ డు {పుండ క
ీ ా డు ‐
ణ్ డు}; పుణయ్ ా
పదమ్ముల వంటి కనున్ల ాడు / కృషు = పుణయ్ముల కుపప్ / కృషు
ణ్ డు; హ ిత్ పురము =
హ ిత్ ాపురము నుం ి; ెడలె = బయలు ే ెను.
1‐236‐వ.
తత్ = ఆ; సమయంబునన్ = సమయములో; ౌర = నగరమంద ; సుందరులు = ీత్ ల
ర్ ు; ార్ ాద = ేడల;
ఖర = వ ి / ాబాల ై; ాగంబులన్ = ాగములందు; = లువబ ి; ో ాలసుందరు =
ో ాలురలో సుందరు / కృషు
ణ్ ; సంద ిశ్ం = చూ ి; వరగ్ ంబులు = వరుసలు ిన ారు; ఐ = అ య్;
మారగ్ ంబుల = ధులకు; ెండు ెసలన్ = ెండుపకక్ల; కర = ేతులు అ ే; అర ందంబులు = పదమ్ములు;
ా = ా ; ఒం ొ రుల = ఒక ింకొకరు; కున్ = కి; చూపుచున్ = చూపుకొనుచూ; తమలోనన్ =
తమలో ాము; ొ ల్ = పూరవ్ము; గుణంబులన్ = గుణములు { గ
ర్ ుణములు ‐ సతత్ , రజస్, తమస్}; కూడక
=క ి ఉండక; వులు = సరవ్ జనులు; న = పరబర్హమ్లో న ైన; రూపంబులు = రూపములగల ; ఐ =
అ య్; ఉండన్ = ఉండ ా; పర్పంచంబు = పర్పంచము; పర్వ త్ ంి ప = నడచుట ఉండ ; సమయంబున =
సమయములో; ఒంటిన్ = ఒంట ి ా; ీ ించు = పర్కా ంచు; పు ాణ = పు ాతన ైన; పురుషుండు =
పురుషుడు; ఇతండు = ఇతడు; అను = అ ె ి; ారును = ారును; వులు = మానవులు; కున్ = కు;
బర్హమ్తవ్ంబు = బర్హమ్తత్ ము; కలుగ = కలుగగ; లయంబు = లయము {లయము ‐ ాతమ్ బర్ మ్తమ్లో
ల ంచుట}; ి ధ్ ంి చుట = ి ధ్ ంి చుట; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ ాధయ్ము; అను = అ ె ి; ారును = ారును;
వన = వనమునకు; ఉ ా ి = ఆ ార; భూతంబులు = భూతములు; అ న=అ నటిట్; సతత్ = సతత్ ము;
ఆ ి= దలగు; శకుత్ల = శకుత్ల; లయంబు = లయము; వుల = వుల; లయంబు = లయము; అను =
అ ె ి; ారును = ారును; కర్మమ్ఱ = మరల; సృ ట్ ి = సృ ట్ ి ; కరత్ = ేయు ాడు; ఐన = అ నటిట్; ఆ = ఆ;
పర ేశవ్రుండు = పరమ ైన ఈశవ్రుడు; జ = తన కక్; రయ్ = రతవ్మువలన; ేర్ ిత = ేర్ ింపబ ిన ి;
ఐ=అ య్; జ = తన; అంశ = అంశ ో; భూతంబులు = కూ ిన ; ఐన = అ నటిట్; వులు = వులు; కున్
= కు; హి = హింపజేయున ి; అగుచున్ = అవుతూ; సృ ట్ ి = సృ ట్ ి; ేయన్ = ేయుటకు; శచ్ ం
= శచ్ ంచుకొ ; ామ = ేరల్ ు ా ; రూపంబులు = రూపములు ా ; లే = లేనటిట్; వులు = వులు;
అందున్ = లో; ామ = ామములు; రూపంబులు = రూపములు; క ప్ంచు = ఏరప్రుచుట; కొఱకున్ =
కోసము; వ త్ ల
ి ల్ ు = పర్వ త్ ల
ి ల్ ు; సవ్ = తన కక్; మాయన్ = మాయను; అం ీక ించున్ = అం ీక ించును; అను
= అ ె ి; ారును = ారును; రమ్ల = రమ్ల ైన; భకిత్ = భకిత్వలన; సముత్ = కిక్ ; ఉతక్ం ా =
ఉతక్ంఠల కక్; ేషంబుల = షట్ ల ో; అకుం ితులు = కుంటుపడ ారు; ఐ = అ య్; త్ =
జ ం న; ఇం య
ిర్ ులు = ఇం య
ిర్ ములు కల ారు; అగు = అ నటిట్; ావ్ంసులు = పం ితులు; ఈ = ఈ;
మ ను ావు = మ ను ావు కక్; జ = సవ్ంత; రూపంబు = రూపమును; ద ిశ్ంతురు = ద ిశ్ంప
కలరు; అను = అ ె ి; ారును = ారును; గ= గపదధ్ ; మారగ్ ంబునన్ = ాటించుట ావ్ ా; కా =
కా ; ద ిశ్ంప = ద ిశ్ంచుటకు; ాదు = లుకాదు; అను = అ ె ి; ారును = ారును; ఐ = అ య్;
మఱియును = ఇంకనూ.
1‐237‐మ.
రమణీ = రమణ ో కూ ిన ా ా / ీత్ ;ర్ దూరము = దూరముగ; ో ెన్ = ో ెను; కృషు
ణ్ = కృషు
ణ్ ;
రథమున్ = రథము; ాదు = లుకాదు; ఇంక = ఇక ైన; ింపన్ = చూచుటకు; ఈ = ఈ; కమలా న్ =
కృషు
ణ్ {కమలా డు ‐ కమలములవంటి కనున్లు కల ాడు / కృషు
ణ్ డు}; ొ డఁ ాన = చూడగలగుట; లే =
లే ; ినముల్ = ో లు; కలప్ంబులు = కలప్ములు {బర్హమ్కు ఒక పగలు ఒక ా ర్ అ న కాలము ‐
కలప్ము}; ఐ = అ య్; ోఁచున్ = ోచుచుండగ; ేహములు = గృహములు; అందున్ = లో; ఉండఁగన్ =
ఉండుట; ఏల = ఎందులకు; ో = ె ళ్; ప ిచరయ్ల్ = ప ిచరయ్లు; ేయుచున్ = ేసత్ ూ; ె మ్న్ = చకక్ ా;
ఉందము = ఉం ెదము; రమామ్ = ావమామ్; అ ెన్ = అ ెను; ఒకక్ = ఒక; చందర్ముఖి = సుంద ి {చందర్ముఖి
‐ చందుర్ వంటి ము కలా ె, }
ీత్ ర్ ; కందరప్ = మనమ్థు ; ఆ గ = బాణములవలన; ార్ంత = ార్ం ో
కూ ిన ి; ఐ = అ య్.
1‐238‐మ.
తరుణీ = తరుణ వయసు లోనునన్ ా ా/ ీత్ ;ర్ యాదవ = యాదవుల; ా = ా ; కాడు = కాడు; ఇతఁడు =
ఇతడు; ేద = ేదములవలన; వయ్కుత్ఁడు = ె యబడు ాడు; ఐ = అ య్; ఒకక్ఁడు = ఒకక్ ే; ఐ = అ య్;
వరుసన్ = వరుస ా; లోక = లోకముల; భవ = సృ ట్ ి; ిథ్ = ిథ్ ; పర్ళయముల్ = లయములను; వ త్ ంి పఁ ాన్
= పర్వ త్ ించునటు
ల్ ; ేయు = ేయును; దుసత్ ర = ాటుటకు లుకా ; లా = ల ో; రతుఁడు = కూ ిన ాడు;
ఐన = అ నటిట్; ఈ ఁడు = ఈ డు / కృషు
ణ్ డు; ఇత న్ = ఇత ; ద ిశ్ం న్ = చూడగ ి ; పుణయ్ =
పుణయ్ము ో; ాసుర = పర్కా ంచు ానను; ేన్ = ేను; అంచున్ = అనుచు; నటిం ెన్ = నటిం ెను; ఒకక్ ె =
ఒక ె; మ = ొపప్; ధ్ ాంతరంగమునన్ = ప ి దధ్ ైన + అంతరంగము ో / అంతఃపురములో.
1‐239‐క.
ామస = ామస ైన; గుణులు = గుణముగల ారు; అగు = అ న; ా లు = ా లు; భూ న్ =
భూ ద; పర్భ ం = పుటిట్; పర్జలన్ = పర్జలను; ొ ంపఁగ = చంపగ; సతత్ = సతత్ గుణము ో; అమల
= సవ్చచ్ ైన; తనుఁడు = తనవు కల ాడు; ఐ = అ య్; ఈతఁడు = ఇతడు; ా = కాం ా; ారలన్ =
ా ి ; వ ించున్ = సంహ ించును; పర్ = పర్ కక్; కలప్మునన్ = కలప్ములోను.
1‐240‐వ.
ఇ ియునున్ = ఇ ే; కాక = కాక.
1‐241‐ .ీ
ఈ = ఈ; ఉతత్ మ ల్ ోకుఁడు = కృషు
ణ్ డు {ఉతత్ మ ల్ ోకుడు ‐ ఉతత్ ముల ే సుత్ ంపబడు ాడు, కృషు
ణ్ డు}; ఎల న్ =
సం ోషము ా; జ మ్ంపంగ = అవత ించ ా; యాదవ = యాదవుల కక్; కులము = వంశము; ఎలల్ న్ =
సమసత్ ము; అనఘము = ాపము లే ి; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను; ఈ = ఈ; పుణయ్ = పుణయ్ ైన; వరత్ నుండు =
పర్వరత్ న కల ాడు; ఏ ొ ర్ దుద్న్ = ఎలల్ పుప్డును; ఉండంగ = ఉంటుండగ; మథు ా = మథుర అను; పురము =
పటట్ ణము; ొ డడ్ = కిక్ ; మహిమన్ = ొపప్తనమును; క ెన్ = ొ ం ెను; ఈ = ఈ; పూరుష =
పురుషులలో; ేర్షఠ్ ు = ఉతత్ ము ; ఈ ింపన్ = చూచుచుండగ; భకిత్ = భకిత్; ోన్ = ో; ావ్రకా = ావ్రకలో;
ాసులు = వ ించు ారు; ధనుయ్లు = ధనయ్ ైన ారు; ఐ ి = అ య్ ి; ఈ = ఈ; మ = కిక్ ; బల ా =
బలముగల ాడు; ఎఱిఁ ి = ె ి; ింపంగన్ = ించ ా; షక్ంటకంబు = కషట్ ములు లే ి; అ ెయ్న్ =
ఆ ెను; ఖిల = సమసత్ ; భువనము = పర్పంచము; ఈ = ఈ;
1‐241.1‐ .ే
జగత్ = లోకములను; హన = హింప ేయు; ఆకృ న్ = ఆకారమును; ఇచచ్ ిం = ఇషట్ ప ి; పంచశర
= మనమ్థు {పంచశర ‐ ఐదుబాణముల ాడు, మనమ్థుడు}; భలల్ = బాణముల; జాలన్ = సమూహము ేత;
భజయ్మాన = బదద్ లుకొటట్ బడుచునన్; వశ = వశముత ిప్న; మానసము = మనసుకల ి; ఐ = అ య్; వలల్
= ో ికా ీత్ ల
ర్ ; సమూహము = గుంపు; ఇత = ఇత ; అధర = ెద వలన; అమృతమున్ = అమృతమును;
ర్ోలున్ = ర్ోలును; ఎలల్ ొ ర్ దుద్ = ఎలల్ పుప్డు.
1‐242‐ఉ.
ఈ = ఈ; కమలా న్ = కృషు
ణ్ ; ఈ = ఈ; సుభగు = కృషు
ణ్ {సుభగు ‐ ౌ ాగయ్సవ్రూపుడు / కృషు
ణ్ డు}; ఈ
= ఈ; కరుణాంబు ిన్ = కృషు
ణ్ {కరుణాంబు ి ‐ కరుణకు సముదర్ న
ై ాడు / కృషు
ణ్ డు}; ార్ణ ాథుఁ ాన్ =
భరత్ ా / ార్ణము లకు అ ిప ా; ేకొ = ీవ్క ిం ; ేడక్న్ = కో ిక ో; కాపురము = కాపురము; ేయుచున్
= ేసత్ ూ; ఉం ెడు = ఉండునటిట్; రుకిమ్ణీ = రుకిమ్ణి; ముఖ = దలగు; అ ేక = అ ేక ైన; ప వర్తల్ =
ప వర్తలు; య = యమము ో; రమ్ల = రమ్ల ైన; మానసలు = మనసు కల ారు; ఐ = అ య్;
జగత్ = లోకము ేత; నుత = సుత్ ంపద ిన; అ త్ ో క = కిక్ ; ేష = ేషముగల; రథ్ ములన్ =
ప తర్సథ్లములలో; ొ ల్ టి = పూరవ్పు; బాములన్ = జనమ్ములలో; ఏ = ఏ ; ోఁ ో = ( ోములు)
ో ా ో.
1‐243‐వ.
అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ా ా = అ ేక; ధంబులు ా = రకములు ా; పలుక = సుత్ ంచ ా; పుర =
పురమున కల; సుందరుల = అంద ైన ా ి; వచనంబులు = మాటలు; ఆక ణ్ ంి = ; కటా ిం = కడగంటి
చూపుల ో చూ ి; నగుచున్ = నవవ్తూ; నగరంబున్ = పురమునుం ి; ెడలెన్ = ెలువ ెను; ధరమ్ ండును
= ధరమ్ ా కూడ; హ ి = హ ి; కిన్ = కి; రకష్ణంబులు = రకష్ణ ేయున ; ఐ = అ య్; కొ = ే ం ;
నడువన్ = నడుచుచుండగ; చతురంగ = ాలుగు ాగములు కల {చతురంగబలములు ‐ రథములు,
ఏనుగులు, గురర్ములు, కాలబ్లములు. ‐ 4 ై క ాగములు}; బలంబులన్ = ేనలను; పం నన్ =
పం ించ ా; తత్ = ఆ; ే ా = ేన ో; స ేతులు = కూ ిన ారు; ఐ = అ య్; తన = తన; ో ి = ోటి;
గంబున్ = ఎడబాటు; కున్ = నకు; ఓరవ్క = ఓరుచ్కొనలేక; దూరంబు = దూరము; ెను = ెంట; త ి న
= వ చ్న; కౌరవులన్ = కౌరవులను; మర ం = ెనుకకు పం ి; కురు = కురుభూములందు; జాంగల =
ెరకపర్ ేశములు; ాం ాల = ాం ాల; ేశంబులు = ేశములు; ాటి = ాటి; ర ేన = ర ేన;
యామున = యమున ఒడుడ్న ఉనన్ / యామున; భూములన్ = పర్ ేశములను; గడ = ాటి; బర్ మ్వరత్ =
బర్ మ్వరత్ ము; కురు ేతర్ = కురు ేతమ
ర్ ు; మతస్ = మతస్ ; ారసవ్త = ారసవ్త; మరుధనవ్ = మరుధనవ్;
ౌ ర= ౌ ర; ఆ ర = ఆ ర; ైంధవ = ైంధవ; షయంబులు = పర్ ేశములు; అ కర్ ం = ాటి; తతత్ త్
= ఆయా; ేశ ాసులు = ేశములలో వ ించు ారు; ఇ చ్న = ఇ చ్నటిట్; కానుకలు = కానుకలను;
కైకొనుచున్ = ీవ్క ించుచు; ఆనరత్ మండలంబు = ఆనరత్ మండలము {కృషు
ణ్ ావ్రక ఆనరత్ మండలము లో
ఉనన్ }
ి ; ొ చ్ = పర్ ే ం ; పదమ్బంధుండు = సూరుయ్డు {పదమ్బంధుడు ‐ పదమ్ములకు బంధువు,
సూరుయ్డు}; ప చ్మ = పడమటి; ింధున్ = సముదర్మున; మగున్ండు = కుర్ంకిన ాడు; అ న=అ న;
సమయంబునన్ = ేళకు; ప ి ార్ంత = అల ిన; ాహుండు = గురర్ములు కల ాడు; ఐ = అ య్; చ చ =
ె ళ్ ె ళ్.
1‐244‐మ.
జలజా ా ఁడు = కృషు
ణ్ డు {జలజా ా డు ‐ పదమ్ముల వంటి కనున్లు ఉనన్ ాడు / కృషు
ణ్ డు}; ౌ ి =
కృషు
ణ్ డు; డగగ్ ఱెన్ = స ిం ెను; మ = ెదధ్; ౌధ = ేడల; అగర్ = అగర్ ాగముల ే; శృం ారకన్ =
అలంక ింపబ ిన ైన; కల = మ ోహర ైన కంఠదవ్ కల; హంస = హంసల ే; ఆవృత = చుటట్ బ ిన; హేమ =
బం ారు రంగు పు ొ ప్ ి క ిన; పదమ్ = పదమ్ముల ో కూ ిన; ప ిఖా = కందకములు; కా ారకన్ = కో ేళుళ్
కల ైన; ోరణా = ోరణముల; ఆవ = సమూహము ే; సం ా ిత = బా ాకపప్బ ిన; ారకన్ = నకష్తర్ములు
కల ైన; తరు = ెటల్; ల ా = లత; వరగ్ = వరుసలు; అను ేల = రముననుస ిం ; ఉదయత్ =
ఉద ంచుచునన్; ఫల = పండుల్; పుషప్ = పుషప్ములు; అంకుర = లకలు; కోరకన్ = గగ్ లును కల ైన;
మణి = రతన్ములు; మయ = ా ిన; ార్కారకన్ = పర్ ీ ోడ కల ైన; ావ్రకన్ = ావ్రకా నగరమును.
1‐245‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; తన = తన కక్; ిర్య = ిర్య ైన; పురంబు = నగరము; డగగ్ ఱి = స ిం .
1‐246‐మతత్ .
అనయ్ = శతుర్వుల ేత; సనున్త = సుత్ ంపబ ిన; ాహసుండు = ాహసము కల ాడు / కృషు
ణ్ డు; ము ా ి =
కృషు
ణ్ డు {ము ా ి ‐ ము ాసురు శతుర్వు, కృషు
ణ్ డు}; ఒ ెత్ న్ = పూ ిం ెను; యదు = యాదవులలో;
ఉతత్ ముల్ = ేర్ ఠ్ ులు; ధనుయ్లు = ధనుయ్లు; ఐ = అ
ష య్; నన్ = నునటు
ల్ ; ాంచజనయ్మున్ =
ాంచజనయ్మును; ా ిత = లచ్బ ిన; అఖిల = సమసత్ ; జంతు = జంతువుల; ైతనయ్మున్ = ైతనయ్ము
కల ి; భువ ైక = లోకము తత్ ము ేత; మానయ్ము = ౌర ంపబడున ి; ారుణ = భయంకర ైన; ధవ్ =
శబద్ ము ేత; త= ెం ిన; ాజనయ్మున్ = ా లు కల ి; ప ిమూ ిచ్త = మూ ిచ్ ల్ న; అఖిల = సమసత్ ;
శతుర్ = శతుర్వుల; ానవ = ానవుల; ైనయ్మున్ = ైనయ్ము కల ి;
1‐247‐ ా.
శంఖా = శంఖము కక్; ావము = దవ్ ; నులన్ = ెవుల ో; = న ా ై; జనుల్ = పర్జలు; సవ్రణ్
= బం ారము; అంబర = వసత్ మ
ర్ ులు; దర్వయ్ముల్ = దర్వయ్ములును; సంఖయ్ = లెకక్కు; అ తము = కిక్ ;
కొంచు = ికొనుచు; వ చ్ ి = వ చ్ ి; ిదృ ా = ద ిశ్ంచు కో ిక ో; ద ిప్త = తుళుళ్తునన్; ఉతక్ంఠన =
ఉతక్ంఠ ో; ేర్ంఖత్ = వచుచ్చునన్; భకుత్లు = భకుత్లు; వంశ = ేణవులు; కాహళ = బాకాలు; మ ే ీ =
ెదద్ ాం ో ళుళ్; గజ = ఏనుగులు; అశవ్ = గురర్ములు; ఆవ = వరుసలు; ింఖా = ిటట్ల; ావములు =
దవ్నులు; ఉలల్ ిలల్ = ెల ేగ ా; దనుజా ిన్ = కృషు
ణ్ {దనుజా ి ‐ ాకష్సుల శతుర్వు, కృషు
ణ్ డు}; చూడన్ =
చూడవలెనను; ఆసకుత్లు = ఆసకిత్ కల ారు; ఐ = అ య్.
1‐248‐క.
బంధులున్ = బంధవులు; ౌరులున్ = ౌరులును; ె చ్న = సుకొ చ్న; గం ేభ = ఏనుగులు; హయ =
గురర్ములు; ఆదులు = దలగున ; ఐన = అ నటిట్; కానుకలు = కానుకలు; దయా ింధుఁడు = కృషు
ణ్ డు
{దయా ింధుడు ‐ దయాసముదుర్డు, కృషు
ణ్ డు}; కైకొ ె = ీవ్క ిం ెను; అంబుజబంధుఁడు = సూరుయ్డు
{అంబుజబంధువు ‐ పదమ్ముల బంధువు, సూరుయ్డు}; కొను = ీవ్క ించు; దతత్ = ఒసగబ ిన; ీప =
ీపముల; పంకుత్ల = వరుసలు; భం ింన్ = వలె.
1‐249‐వ.
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ఆ ామ్ ాముండును = ఆతమ్ యం ే ర ంచు ాడును; పూరణ్ కాముండును = పూరణ్ ైన
కో ికలు కల ాడు; ఐన = అ న; ఆ = ఆ; పర ేశవ్రు = పరమ ైన ఈశవ్రు / కృషు
ణ్ ; కిన్ = కి;
ఉ ాయనంబులు = కానుకలు; ఇచుచ్చున్ = ఇచుచ్చూ; ాగరులు = నగరమున వ ంచు ారు; క ిత =
క ిం న; ముఖులు = ముఖము కల ారు; అ = అ య్; గదగ్ ద = వణుకుచునన్ ొంతు ో పలుకు;
ాషణంబులు = మాటల; ోడన్ = ో; డయయ్కుండన్ = అల ి ో కుండగ; నడపున్ = న ి ిం ే; అయయ్ = ా ;
కున్ = కి; ెయయ్ంపు = ేన్హపూ ిత; చూపులన్ = చూపుల ో; అడడ్ ంబు = అడడ్ ము; లే = లే ; డడ్ ల =
సం ానము; చందంబునన్ = వలె; ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ి = ప కి ి.
1‐250‐ ా.
= కక్; ాద = ాదము అ ే; అబజ్ ము = పదమ్ము; బర్హమ్ = బర్హమ్ ేత; పూజయ్ము = పూ ంపద ిన ి;
క ా = క ా; = ి; ేవ = భకిత్; సం ార = సం ారమంద ; సం ాప = బాధలను; ధవ్ం ి =
ాశనము ేయగల ి; ఔన్ = అవును; క ా = క ా; సకల = సమసత్ ; భదర్ = భముల; ేణ
ర్ ులన్ = పంకుత్లను;
ీర్ = ేర్మ; ోన్ = ో; ఆ ా ింతు = సంకర్ ంప ేయుదువు; క ా = క ా; పర్సనున్లు = రమ్లులు; కున్ =
కు; కాల = కాలమునకు; అ ీశ = అ ిప ; కాలంబు = కాలము; ావ్ ారంబు = పర్వరత్ నలు లే ి; క ా =
క ా; అయయ్ = అయాయ్; ాలరు = స ి ో రు; నున్ = నున్; వ ణ్ ంి పన్ = వ ణ్ ంి చుటకు; బర్హమ్ = బర్హమ్ ేవుడు;
ఆదులున్ = దలగు ారును.
1‐251‐క.

ఉ ాన్రము = ఉ ాన్ము; ౌఖయ్ంబునన్ = సుఖంగ; ాన్రము = ాన్ము; = కక్; పర్ ాప =

ౌరయ్ము; కర్మ = ప ాకర్మముల కక్; కథలన్ = కథలు; మ ాన్రము = మంటి / బర్ కుతు ాన్ము;
ధ కులము = ధనవంతులము; ఐ = అ య్; క ాన్రము = కంటి / చూ ; ావక = కక్; అంఘిర్
= ాద; కమలములు = పదమ్ములు; హ ీ = కృ ణ్ ా.

1‐252‐క.
ఆ ాటము = ఆం ో ళనలు; మ ిన్ = మా మనసులో; ఎఱుఁగము = లే ే లేవు; ో ాటములు = కలహములు;
ఇండల్ = గృహముల; కడలన్ = వదద్ ; పుటట్ వు = లే ే లేవు; పు ి = నగరము; లోన్ = లో; జో ాటనము =
ొ ంగతనము; ఎగయదు = లే ే లేదు; = నుం ి; దూ ాటనము = దూరముగ నుండుట; ఓరవ్లేము =
భ ించలేము; ోయజ ే ార్ = కృషణ్ { ోయజ త
ే ర్ుడు ‐ ( టినుం ి పుటుట్న )ి పదమ్ముల వంటి త
ే ర్ములు కల
ాడు ‐ కృషు
ణ్ డు}.

1‐253‐ఉ.

తండుర్ల = తండుర్ల; కున్ = కు; ఎలల్ న్ = అంద ికి; తం ిర్ = తం ిర్; అగు = అ న; ాత = బర్హమ్ { ాత ‐
ధ ించు ాడు, బర్హమ్}; కున్ = కి; తం ిర్ = తం ిర్ ; ేవ = కృ ణ్ ా; వు = వు; మా = మా కక్; తం ిర్ న్
= తం ిర్ ; త ల్ న్ = త ల్ ; ప = భరత్ ; ైవమవున్ = ేవుడవు; సఖి న్ = ేన్హితుడవు; గురుండవు =
గురువు ; ఏ = ఏ; తండుర్లు = తండుర్లు{తండుర్లు ‐ అ దుగురు తనున్ గనన్ ాడు, ఉపనయనము
జే న
ి ాడు, చదువు ె ప్ి న ాడు, పతు
త్ న కా ా న
ి ాడు, అనన్ము ట
ె ట్ ి ో ంి న ాడు}; = ; కిర్యన్
= వలె; పర్జల = లోకులను; ధనుయ్లన్ = ధనుయ్లను ా; ే ి ి = ే ి ి; ేలుప్లు = ేవతలు; ఐనన్ =
అ నపప్టికి ; ఓ = ఓ; తం ిర్ = తం ిర్; భవన్ = కక్; ముఖ = ముఖము అ ే; అంబుజము = పదమ్ము;
ధనయ్తన్ = ధనయ్త ో; కానరు = చూడలేరు; మా = మా; ధంబునన్ = వలె.

1‐254‐క. ె ెచ్రన్ = ొందర ొందర ా; క ినగ ి = హ ిత్ ాపురము; కిన్ = నకు; వు = వు; ేచ్ ిన =
ె ళ్న; షము = ష మాతర్పు సమయము; ఐన = అ నను; ే = ప ి వందల; ఏడుల్ =
సంవతస్రములు; అగు = వలె ఉండును; వు = వు; ఎ ోచ్టి = ఎకక్డ; కిన్ = కును; ేచ్యక =
ెళళ్కుండగ; మ చ్క = ేర్మ; ోన్ = ో; ఉండుము = ఉండుము; అయయ్ = తం ీర్; మా = మా కక్;
నగరమునన్ = నగరములో.

1‐255‐ఆ.అంధకార ై ి = సూరుయ్డు {అంధకార ై ి ‐ కటికి శతుర్వు, సూరుయ్డు}; అపర = పడమటి; అ ిర్ =

కొండ; కిన్ = కు; అవవ్లన్ = ఆవతల పకక్కి; చ నన్ = ెళళ్ ా; అంధము = కటి ా; అ న=అ నటిట్;
జగము = లోకము; భం ిన్ = వలె; నున్న్ = నున్; కానక = చూడ ా లేకుండగ; ఉనన్ = ఉనన్ ెడల;
రజలోచన = కృషణ్ { రజ లోచన ‐ ( టిలో పుటిట్న )ి పదమ్ము వంటి కనున్ల ఉనన్ ాడు}; అంధతమస =
కటి వంటి అజాఞ్నము ో కూ ిన; మతులము = బు ద్ ి కల ారము; అగుదుము = అవు ాము; అయయ్ = తం ీర్.

1‐256‐వ.

అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; పర్జలు = జనులు; ఆ ె ి = ప కె ి; భకిత్ = భకిత్ ో; యుకత్ = కూడుకొనన్;
మధుర = య ; మం ల = ఇం ైన; ఆలాపంబులు = పలుకులు; కరణ్ = ెవులకు; కలాపంబులు ాన్ =
ఆభరణములు ా; అవధ ిం = ధ ిం ; కరుణ = దయ ో కూ ిన; అవలోకనంబులు = చూపులు; వ ష్ంి చుచున్
= ెదజలుల్చు; హ ష్ంి చుచున్ = సం ో ించుచు; తన = తన; ాక = ాకను; = ; మ = ొపప్;
అను ాగంబున = అను ాగము ో; సంరంభ = ఆతుర్త ోను; ేగంబుల = ొందర ోను; మజజ్ న = ాన్నము
 ేయుట; ోజన = ోజనము నుట; శయన = ంిర్ చుట; ఆ ి = దలగు; కృతయ్ంబులు = పనులు; ఒలల్ క =
ఒపుప్కొనక; ఉగర్ ే ా = ఉగర్ ేనుడు; అకూ
ర్ ర = అకూ
ర్ రుడు; వసు ేవ = వసు ేవుడు; బలభదర్ = బలభదుర్డు;
పర్ధుయ్మన్ = పర్ధుయ్మున్డు; ాంబ = ాంబుడు; ారు ేషణ్ = ారు ేషణ్ ుడు; గద = గదుడు; పర్ముఖ =
దలగు ముఖుయ్లు; యదు = యదు వంశమున; కుంజరులు = ఏనుగుల వంటి ారు; కుంజర = ఏనుగు;
తురగ = గురర్ము; రథ = రథము; ఆరూఢులు = ఎకిక్న ారు; ఐ = అ య్; ికుక్ంజర = ిగగ్జమునకు;
స న్భంబు = సమాన ైన; అ న=అ నటిట్; ఒకక్ = ఒక; కుంజరంబు = ఏనుగు; ముందటన్ = ముందర;
ఇడుకొ = ఉంచుకొ ; సూత = రథము ోలు ారు; మాగధ = త్ ో తర్ము ేయు ారు; నట = అ నయము
ేయు ారు; నరత్ క = ాటయ్ము ేయు ారు; వం ి = వంశవరణ్ న ేయు ారు; సం ో హంబుల = గుంపులు
గుంపులు ా; మంగళ = భకర ైన; ాషణంబులును = పలుకులును; భూసుర = బార్హమ్ణులు ేయు;
ఆ ావ్ద = ఆ సుస్ల; ేద = ేదమంతర్ములను; షంబులును = గటిట్ ా చదువుటలు; ణ= ణలు; ేణు
= ిలల్న ర్ోవులు; ే ీ = ో ళుళ్; పటహ = ాం ో ళుళ్; శంఖ = శంఖములు; కాహళ = బాకాలు కక్;
ావ్నంబులును = ధవ్నులును; రథ = రథములు; ఆరూఢ = ఎకిక్న; భూషణ = షట్ ఆభరణములను;
భూ ిత = అలంక ించుకొనన్; ార = ోగము ా ిలో { ార జనులు ‐ ోగము ారు / కుటుంబవయ్వసత్ నుం ి
దూరముగ నుండు ారు}; యువ = యువతుల {యువ ‐ యౌవనమున ఉ ాన్ ె, }
ీత్ ర్ ; ానంబులును =
ాటలు ో; అసమానంబులు = కిక్లుచునన్ ; ఐ = అ య్; ెలంగన్ = ెల ేగ ా; ఎదురుకొ =
అ ముఖముగ వ చ్; య ో త = త ిన ధముగ; పర్ణామ = నమ ాక్రము ేయుట / ేతులు జో ించుట;
అ ాదన = ర్ కుక్ట / నమ ాక్ర పూరవ్క పలక ింపు; ప ిరంభ = కౌగ ంచు కొనుట; కరసప్రశ్న = ేతులు
సప్ృ ంచుట; సం ాషణ = పలక ించుట; మంద స = రునవువ్ ం ించుట; సందరశ్న = ౌరవపూరవ్కముగ
ె ళ్ చూచుట; ఆ ి = దలగు; ానంబుల = ధములు ా; బహుమానంబులు = ౌరవములు; ే ి =
ే ి; ారలున్ = ారును; ానును = ా ే సవ్యముగను; భుజ ేందర్ = ా ేందుర్ ే; ా తంబు =
ప ి ా ంప బడున ి; ఐన = అ నటిట్; ోగవ నగరంబు = ోగవ నగరము { ోగవ నగరము ‐ ాగలోక
ముఖయ్ పటన్ము}; చందంబున = వలె; సవ్ = తన ో; సమాన = సమాన ైన; బల = బలముగల; యదు =
యాదవులు; ోజ = ో లు; ద ారహ్ = ద ారుహ్లు; కుకుర = కుకురలు; అంధక = అంధకులు; వృ ణ్ ి =
వృ ిణ్ కులు; ర = (ఐన) రుల ే; ా తంబును = ా ంప బడున ియును; సకల = సరవ్; కాల =
కాలములందును; సంపదయ్మాన = ొ ందబడుచునన్; అంకుర = లకలు; పలల్ వ = గుళుళ్; కోరక =
గగ్ లు; కుటమ్ల = అర చుచ్ గగ్ లు; కుసుమ = పూవులు; ఫల = పండుల్; మంజ ీ = గుతు
త్ లు; పుంజ =
ెలలు కక్; ార = బరువు ేత; న త = వం ిన; ల ా = గలు; ాదప ాజ = ెదద్ ెటల్ ు ోను; ా త
= పర్కా సుత్నన్; ఉ ాయ్న = ోటలు; మ వన = ెదద్ ోటలు; ఉపవన = ెరటి ోటలు; ఆ ామ = ఊ ి ెలుప
ోటలు ోను; ా ితంబును = పర్కా ంచు చుండగ; వన = ోటల; అంత ాళ = లోప ాగము నందు; ర ాల =
య మా ి ెటల్ ు; ాల = మ ద్ ి ెటల్ ు; ాఖ = కొమమ్ల; అంకుర = వుళళ్ను; ఖాదన = నుటవలన; ణణ్
= ఉతప్నన్ ైన; క ాయ = పదు ెకిక్న; కంఠ = కంఠములుగల; కలకంఠ = కోకిల; థున = జంటల; కోలాహల
= కలకలముల ోను; ఫల = పండల్ కక్; రస = రసములను; ఆ ావ్ద = ర్ో ; ప ిపూరణ్ = సంతు ట్ ి ెం ిన;
 ా ికా = ోరువంకలు; కీరకుల = లుకలు; కలకల = కలకలములు ోను; కలాహ్ర = కలువ; పుషప్ = పువువ్ల;
మకరంద = ే ెలు; ాన = ార్వుట ే; పరవశ = ఒడలు మర న; భృంగ = గండు తు ెమ్దలు; భృం ీ = ఆడ
తు ెమ్దలు; కదంబ = గుంపుల కక్; ఝంకార = మమ్ ే శబద్ ముల ోకూ ిన; స ోవర = కొలనుల లో ;
కనక = బం ారు పు ొ ప్ ి కల; కమల = పదమ్ముల; మృదుల = ెతత్ ; కాండ = తూడుల; ఖండ =
ముకక్లను; ీవ్కార = సుకొనుట ే; మతత్ = మ ెత్ కిక్న; వ ాట = ఆడ ప ి ో; ఆయతత్ = సం ిదధ్ ైన;
కలహంస = మం కంఠ ాదము కల హంసల; వహ = గుంపుల కక్; కేర్ంకార = కూతల ో; సహితంబును
= కూ ిన ియు; మహ = కిక్ ; ఉనన్త = ఎ త్ న;
ై ౌధ = ేడల; జాల = కిటికీల; రంధర్ = కనన్ముల
నుం ి; రగ్ త = ెలువడుచునన్; కరూప్ర = కరూప్రము దలగున ాటి ; ధూప = దూపము ేయుట వల ;
ధూమ = ొ గల; పటల = చుటట్ లు / అ ల్ కలు; సందరశ్న = చూచుట వలన; సంజాత = క ిన; జలధర =
ేఘముల ే; ార్ం = భర్మ ే; ార్ం = చకక్టి భర్మణముల ో; సముదూ
ధ్ త = చుచ్కొనన్; ింఛ =
ించముల ో; నరత్ న = ాటయ్ము ో కూ ిన; పర్వరత్ మాన = నడకల ో పర్కా సుత్నన్; మతత్ = మ ిం న;
మయూర = ెమళళ్; కేక = కేకల; ఆరవ = శబద్ ముల ోను; మహితంబును = ెచచ్ ిలల్ ు తునన్ ియును; ా ా
= అ ేక; రూప = రూపముల; ోరణ = ోరణములు; ధవ్జ = జెం ాలు; ైజయం కా = ావ్రములకు
అలంక ిం న జయ మా కల; కాయ = సమూహముల ేత; రుదధ్ = అడడ్ ింప బ ిన; ారకా =
నకష్తర్ముల కక్; గర్హ = గర్హముల కక్; పర్కాశంబును = పర్కాశము కల ియును; ముకాత్ఫల =
ముతయ్ములో; ర త = కూరప్బ ిన; రంగవ ల్ కా = ముగుగ్ల ో; అలంకృత = అలంక ింప బ ిన; మం ిర =
మం ిరముల కక్; ావ్ర = ావ్రములు; ేహ = గుమమ్ములు; ే ికా = అరుగులు; పర్ ేశంబును =
ాకి పర్ ేశములు కల ియును; ఘన ార = కరూప్రము; గంధ ార = మం గంధము; కసూ
త్ ికా =
కసూ
త్ ి ేత; సం ా ిత = సు ాస ాభ ితము ా కల; వణిక్ = ై య్ల; హ
ే = ఇండల్ ; ేహ = ావ్రబంధముల;
కర = సమూహము; కనక = బం ారు; గళం కా = ిం ి ెంబులు నుం ి / క ాళ్ ి యంతర్ము నుం ి;
కీరయ్మాణ = ెదజలల్ బడుచునన్; స ల = జల; ా ా = ారల ే; సం ికత్ = బాగు ా తడుపబ ిన; పణి =
ాణిజయ్; మారగ్ ంబును = థులును; పర్ = ఒకొక్క; ాస = ఇంటి కక్; బహిరంగణ = ాకి యందు;
సమ ిప్త = సమ ిప్ంపబ ిన; ర ాల = ెరుకు; దండ = గడలు; ఫల = పండుల్; కుసుమ = పుషప్ములు; గం ా
= గంధములు; అకష్త = అకష్తలు; ధూప = ధూపములు; ీప = ీపములు; రతన్ = రతన్ములు; అంబర =
వసత్ మ
ర్ ులు; ఆ ి = దలగు; ధ = అ ేక ధములైన; ఉప ర = ై ేదయ్ముల; వరగ్ ంబును =
సమూహముల ో కూ ిన ియు; పర్ ాళ = పగడములు; ల = లములు; మరకత = పచచ్లు; వజర్ =
వజర్ములు; ైఢూరయ్ = ైఢూరయ్ముల ోను; ిమ్త = ిమ్ంప బ ిన; ోపుర = ోపురములు; అటాట్లకంబును =
కోట బురు ల ోను; భవ = ైభవము ే; జ్ త
ి = ఓ ింపబ ిన; మహేందర్ = మహేందుర్ ; నగర =
నగరములలో; అలకంబును = మణిపూస; ఐన = అ న; పుర = పురములలో; వరంబున్ = ష
ేర్ ఠ్ ైన ా ;
పర్ ే ం = పర్ ే ం ; ాజమారగ్ ంబున = ాజమారగ్ మున; వచుచ్ = వచుచ్చునన్; సమయంబున =
సమయములో.

1‐257‐మతత్ .
కనున్ల = కళళ్; ఆరంగ = ండుగ; తయ్మున్ = ఎలల్ పుప్డు; హ ిన్ = హ ి ; కాంచుచున్ = ద ిశ్ంచుచు;
మను ారలు = ంచు ారు; అయుయ్న్ = అ నపప్టికి ; న న = కొతత్ దనము ో కూ ిన; కుతూహల =
కుతూహలము అ ే; ఉతస్వ = ఉతస్వముల ో; యుకిత్ = కూ ిన; ాగర = నగరమున వ ించు; కాంతలు =
ీత్ ల
ర్ ు; అ = అతయ్ంత; ఉనన్ ోనన్త = బా ా ఎ త్ ైన; హరమ్ = ేడల; ేఖల = పంకుత్ల; నుం ి = నుం ి;
చూ ి = చూ ారు; కిక్ = ఉతుస్క ో బొ టన ేళళ్ ై లబ ి; ేన్ = ేతులవల ; సనన్లన్ = సంజఞ్ ల ో;
తమలోనన్ = తమలో ాము; తత్ = ఆ కక్; భు = పర్భువు; ౌకుమారయ్ము = సుకుమార లకష్ణములు;
సూపుచున్ = చూపుచూ;

1‐258‐ ీ.

కలుములను = సంపదలను; ఈ డ
ె ు = ఇచుచ్నటిట్; కలకం ి = మ ోహర కంఠదవ్ క ిన; ఎల ాఁగ =
యౌవనము కల ీత్ ర్ / ల ిమ్; వ త్ ంి చు = వ ించును; ఎ ావ్ = ఎవ ; వకష్ము = వకష్సథ్ లము; అందున్ =
అందు; జన = పర్జల; దృక్ = చూపులు అ ే; చకోరక = చకోర ప ల; సంఘంబున్ = సమూహము; కున్ =
నకు; సు ా = ె ెన్ల; ా య = ాగు; ాతర్ము = ాతర్; ఏ = ఏ; భవుయ్ = ాకారు ; ముఖము =
ముఖము; సకల = సమసత్ ; ిక్ = ికక్లను; ాలక = ా ంచు ా ి; స = సమూహము; కిన్ = నకు;
ఎ ావ్ = ఎవ ; బాహు = భుజముల; దండంబులు = దండములు; పటుట్ఁ ొమమ్లు = ఆ ారభూతములు;
ఆ ర్త = ఆశర్ ం న; ణ
ేర్ ి = సమూహము; కిన్ = నకు; ఏ = ఏ; అ ిపు = అ ికు ; ాద = ాదము ల ే;
ా వ = పదమ్ముల; యుగమ్ంబులు = జంటలు; ేరు = గమయ్; గడలు = థ్ ానములు;

1‐258.1‐ఆ.

భువన = లోకములకే (ను); హనుండు = అంద ాడు / హింప ేయు ాడు; పురుష = పురుషులలో;
భూషణుఁడు = అలంకారము; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; అటిట్ = అటువంటి; కృషు
ణ్ ఁడు = హ ి; అ ి ెన్ = ె ెళ్ను;
హరమ్ = ేడల; ఖర = ై ాగములందు ‐ ాబాల ై; ాజమానలు = పర్కా ించు ారు; అగుచు = అవుతు;
ాజ = ముఖయ్ ైన; మారగ్ ంబున = మారగ్ ములో; ాజముఖులు = చందర్ముఖులు, ీత్ ల
ర్ ు; కుసుమ =
పుషప్ముల; ా న్ = ేఖలు; కు ియన్ = కు ి ిసత్ ుండ ా.

1‐259‐ఉ.

జలజా ా డు = కృషు
ణ్ డు {జలజా ా డు ‐ జలజాత (పదమ్ములవంటి) అ డు, కృషు
ణ్ డు}; చూడన్ =
చూచుటకు; ఒ ెప్ = చకక్ ా ఉ ాన్డు; ధవళత్ = ెలల్ ; ఛతర్ంబు = ొడుగుల; ోన్ = ో; ామరంబుల =
ామరముల; ోన్ = ో; పుషప్ = పుషప్ముల ో; ిశంగ = వంగపండురంగు; ేలముల = వసత్ మ
ర్ ుల; ోన్ =
ో; భూ ా = భూషణములలో ; మణి = మణులు; ీప్తుఁడు = అ ికము ా టికల ాడు; ఐ = అ య్;
న ాంధవు = పదమ్ముల బంధువు / సూరుయ్ ; ోన్ = ో; శ ధవ్జము = చందుర్ (కుం ేలు గురుత్గల
ాడు, చందుర్డు); ోన్ = ో; నకష్తర్ = ారకల; సంఘంబు = సమూహము ోన్ = ో; బల ాఛ్పము =
ఇందర్ధనుసుస్; ోన్ = ో; తటిలల్ క = ెరుపుల; ోన్ = ో; ా ిలల్ ు = పర్కా ించు; ేఘ = ేఘము
కక్; ఆకృ న్ = ఆకృ ో.

1‐260‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ి ి = ె ళ్; త ల్ దండుర్ల = త ల్ దండుర్ల; ాసంబు = గృహము; ొ ఛ్ = పర్ ే ం ;
ేవకీ = ేవకీ ే ; పర్ముఖులు = దలగు పర్ముఖులు; అ న=అ నటిట్; తలుల్ల = తలుల్లకు; ఏడువ్రు =
ఏడుగురు {వసు వ
ే ు ారయ్లు ‐ ఏడుగురు}; కున్ = కు; ర్ కిక్న = నమసక్ ిం న.

1‐261‐క.

డడ్ ఁడు = కుమారుడు; ర్ కిక్నన్ = నమసక్ ింపగ; తలుల్లు = తలుల్లు; జడడ్ నన్ = తటాలున; అంకములన్ =
ొడల ై; ఉ = ఉంచుకొ ; చనున్ల = చనున్ల; తు ిన్ = నలలో; ాలు = ీరము; ఒడడ్ ిలన్ = ొం ి
ా ా; ేర్మ = ేర్మ కక్; భరమునన్ = ారము వలన; జడుడ్వడన్ = ఆశచ్రయ్కరముగ; త ి ి ి = ెమమ్ ిల
ే ి ి; అ ిజలములన్ = క న్టి ో; అనఘా = ాపము లే ా ా.

1‐262‐వ.

తదనంతరంబ = ఆ తరు ాత; అ ట్ ో తత్ రశత ో డశసహసర్ = పద రు ేలనూట ఎ ి /

అషట్ +శత+ ో డశ*సహసర్; ౌవరణ్ = బం ారు; ౌధ = ేడలలో; కాంతంబు = కాంతలునన్ / ారయ్లు ఉనన్ ;
అ న = అ నటిట్; ధ్ ాంత = అంతఃపుర; భవనంబు = భవనములు; ొ చ్ = పర్ ే ం ; హ ి = కృషు
ణ్ డు;
తన = తన కక్; మనంబున = మనసులో.

1‐263‐మ.

ఒక = ఒక; ామా = ారయ్ కక్; భవనంబు = భవనము; మునున్ = ముందుగ; ొరన్ = ే ి ే; ేఱొ కరుత్ =
ఇంకొకా ె; లోన్ = మనసులో; కుందు ో = కుర్ంగు ే ; సుకర = సుఖకరములైన; ఆలాపములు = మాటలు;
ఆడ ో = పలుక ే ; ొ లయు ో = ైముఖయ్మును ొ ందు ే ; సు ీర్ న్ = బా ా ేర్మ ో; ింప ో =
చూడ ే ; కలతవ్ంబునన్ = ె ి ినమనసు ో; ఉండు ో = ఉండు ే ; అనుచున్ = అనుకొనుచు; ఆ = ఆ;
ేళన్ = సమయములో; వధూ = ారయ్ల; ేహముల్ = గృహములు; పర్కట = పర్కటింపబ ిన; ఆశచ్రయ్ =
ఆశత్ రయ్కర ైన; భూ న్ = ైభవము ో; ొ ెచ్ = పర్ ే ం ెను; బహు = అ ేకములైన; రూప = రూపముల ో;
వయ్కుత్ఁడు = వయ్కత్ ైన ాడు / క ిం న ాడు; ఐ = అ య్; ారగ్ ా = ౌనకా { ారగ్ వ ‐ భృగు వంశమున
జ మ్ం న ాడు, ౌనకుడు}.

1‐264‐వ.

ఆ = ఆ; సమయంబున = సమయమున.
1‐265‐క.

వులన్ = ిలల్లను; చంకలన్ = చంకలో; ఇ ి = ఉం / ఎతు

త్ కొ ; తను = శ ీరము; కృశతలు =
కిక్ ో వుటలు; రహ = ఎడబాటు అ ే; అ ిన్న్ = అ ిన్ ; ెలుప = ెలుపుతుండగ; గృహ = ఇంటి;
ేహళులన్ = గుమమ్ములలో; రశనలు = లనూళు
ల్ ; జాఱఁగ = జా ి ో తుండగ; ిగగ్ ున = లజజ్ వలన;
శ ముఖులు = ీత్ ల
ర్ ు {శ ముఖులు ‐ (కుం ల
ే ుకల ాడు) చందుర్ వంటి ముఖము కల ారు / ల
ీత్ ర్ ు}; ఎదుర
= ఎదురుగ; ఏఁ ి ి = ె ళ్ ి; అపుడు = ఆ సమయమున; జలజా న్ = కృషు
ణ్ {జలజా డు ‐ ( ట పుటిట్న)
పదమ్ములవంటి కనున్లు ఉనన్ ాడు, కృషు
ణ్ డు}; కున్ = కి.

1‐266‐మ.

ప = భరత్ ; ా= ా కక్; ఇంటి = ఇంటి; కిన్ = కి; మునున్ = ముందు; వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను; ఇ ె = ఇ ి ో;
ా= ా కక్; ార్ణే ఁడు = భరత్ { ార్ణే డు ‐ ార్ణములకు ఈశవ్రుడు, భరత్ }; అసమ్త్ = మా కక్; గృ
= ఇంటికి; ఆగతుఁడు = వ చ్న ాడు; అ ెయ్న్ = ఆ ెను; మును = ముందుగ; ే ెన్ = ే ెను; ో = క ా;
ొలుత = ముందు; మత్ = ా కక్; కాంతుండు = ిర్యుడు; ా= ా కక్; ాల = ఇంటి; కిన్ = కి; ఏన్
= ేను; ఇతర = ఇంకొక ధమున; అలభయ్ = లభయ్ము కానటిట్; సుఖంబున్ = సుఖమును; కంటి = చూ ి ;
అ =అ ; ారు = ాము; ఇంటింటన్ = అ న్ ఇళళ్లోను; అ ిచ్ం ి = పూ ం ి; ఆ = ఆ; అ వల్ = ీత్ ల
ర్ ు;
నూఱుఁ బ ారు ేలు ెనమండుర్ = నూటపద రు ేల ఎన ిమం ి / నూఱు + ప ారు * ేలు + ఎనమండుర్;
ఆ = ఆ; ేళన్ = సమయములో; ఆతమ్ = తమ; ఈశవ్రున్ = భరత్ ను.

1‐267‐వ.

ారలన్ = ా ి ; చూ = చూ ి; హ ి = హ ి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.

1‐268‐మ.

కొడుకుల్ = కొడుకులు; భకిత్ = భకిత్ ో; ేయులు = లొం ిన ారు; ఔదురు = అవు ారు; క ా = క ా; కోడండుర్
= కోడళుళ్; = కక్; ాకయ్ముల్ = మాటలు; గడువన్ = ాటుటకు; ాలక = స ి ో కుండగ; ఉందు ా
= ఉంటా ా; బుధ = పం ితులకు; స ాక్రంబున్ = మ ాయ్దలు; కా ంతు ా = ేయుదు ా; ొడవుల్ =
ఆభరణములు; వసత్ మ
ర్ ులున్ = బటట్ లు; ప ారథ్ = ప ారథ్ ములు; రస = రసముల; సం ో హంబులున్ =
సమూహములు; ాలు ా = స ి ో వుచునన్ ా; కడమల్ = కొరతలు; కావున్ = కలుగుట లేదు; క ా = క ా;
భవత్ = కక్; లయముల్ = ఇండల్ లో; కలాయ్ణ = భములు; యుకత్ ంబులే = కూ ిన ే ా.

1‐269‐ ీ.

లకము = ను ట
ి ి బొ టుట్; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు; లేదు = లేదు; లక = లకము ధ ించు ా ిలో /
ీత్ ల
ర్ లో; లకమా = ౌర ంపద ిన ా ా; పువువ్లున్ = పువువ్లను; తుఱుమ ా = ధ ింప ా; పువువ్న్ =
పువువ్లవంటి; బో ఁ ి = శ ీరము కల ా ా; కసూ
త్ ి = కసూ
త్ ి అ ే ేర్షఠ్ ైన సుగంధం; అలఁద ా = ాయ ా;
కసూ
త్ ికా = కసూ
త్ ివంటి; గం ి = ాసన కల ా ా; ొడవులు = ఆభరణములు; ొడవ ా = ధ ింప ా; ొడవు
= ఆభరణములకే; ొడవ = ఆభరణమా; కలహంసన్ = (మధుర కంఠధవ్ ) కలహంసలను; ెంపు ే =
ెంచుతు ాన్ ా; కలహంస = చకక్టిహంస; ా = నడక కల ా ా; కీరమున్ = లుకలకు; చ ి ం ె =
మాటలు ెపుప్ ా ా; కీర = లుకపలుకుల వంటి; ాణి = కంఠము కల ా ా; లతలన్ = లతలను; ో ింతు ా
= ెంచు ా ా; ల కా = పూల గవలె; ల త = సుకుమార; ేహ = ేహము కల ా ా; సర ిన్ = కొలనులో;
ఓలాడు ే = జలకాలాడు ే; సర ిజ = పదమ్ముల వంటి; అ ి = కనున్లు ఉనన్ ా ా;

1‐269.1‐ఆ.మృ ి = లే ి; కిన్ = కి; ేఁతల్ = గ ిడ్ / ేతలు; ఇడు ె = ఇ ెచ్ద ా; మృగ = లే ి; ాబ = ిలల్కి
వంటి; లోచన = కనున్లు ఉనన్ ా ా; గురులన్ = గురువులను / ెదద్లను; ఆద ిం ె = ఆద ిం ెద ా; గురు =
ొపప్; ేక = ేకము కల ా ా; బంధుజనులన్ = బంధువులను; ో ర్ ె = ర ింతు ా; బంధు =
బంధువులకు; ంత = తల న ; ఆమణి = ఇచుచ్ ా ా; అనుచున్ = అంటూ; సతులన్ = ారయ్లను; అ ి ెన్
= అ ి ెను; అచుయ్తుండు = కృషు
ణ్ డు {అచుయ్తుడు ‐ ాశము లే ాడు, షు
ణ్ వు}.

1‐270‐వ.

అ =ఆ ధము ా; అ ి ినన్ = అడుగ ా; ారలు = ారు; హ ిన్ = కృషు

ణ్ ; ా ిన = ఎడబాటు ెం ిన;
ినంబులు = ో లు; అందున్ = లో; శ ీర = శ ీరములను; సం ాక్ర = చకక్ ిదద్ ు కొనుటలు; కే = సర ాలకి;
ర = హ ించుటలు; స = నవువ్టలు; వన = వనములకు; మం ిర = మం ిరములకు; గమన =
ెళుళ్టలు; మహో తస్వ = మహో తస్వములను; దరశ్నంబులు = చూడబో వుటలు; ఒలల్ = అం ీక ింప ;
ఇలాల్ండుర్ = ారయ్లు; కావున = అగుట మూలమున.

1‐271‐మ.

ి ి = ల ిమ్; ాంచలయ్ము = చంచలతవ్ము; ో ి ి = కూ ిన ి; అయుయ్న్ = అ నపప్టికి; తన = తన; కున్

= కు; ేశవ్రుండు = భరత్ / వమునకు ఈశవ్రుడు; అంచున్ = అనుచు; ఏ = ఏ; పురుష ష
ేర్ ఠ్ ున్ = కృషు
ణ్
{పురుష ష
ేర్ ఠ్ ుడు ‐ పురుషులలో ష
ేర్ ఠ్ ుడు, షు
ణ్ వు}; వ ిం ెన్ = వ ిం ెను; అటిట్ = అటువంటి; పరమున్ =
అంద ికనన్ ైన ఉనన్ ా ; బు ధ్ న్
ి = బు ధ్ ి ా ; లోకంబులన్ = చూపుల ో; కర = ేతుల;
యుగమ్ంబులన్ = జంటల ో; కౌఁ ి ం ి = ఆ ంనగనము ే ి ి; సతుల్ = సత ర్వరత్ న కల ీత్ ల
ర్ ు; కలాయ్ణ =
ఆనందపు; బాషప్ంబులు = క న్ళుళ్; ఆభరణ = ఆభరణముల; ేర్ లు ాన్ = వరుసలు ా; పర్ కష్ణ =
ణ
కష్ణకష్ణము; నవ = కొతత్ ా; ార్పత్ = ొ ందబ ిన; అను ాగంబులన్ = అను ాగముల ో.

1‐272‐మతత్ . పంచబాణు = మనమ్థు {పంచబాణుడు ‐ ఐదు బాణముల ాడు, మనమ్థుడు}; ఱు =

భసమ్ము; ే ిన = ే ిన; భరుగ్ న్ = వు ; తన = తన కక్; లుల్ = ధనసుస్; వ జ్ ంి = వ ి ే ి;
మూ ిఛ్లల్ న్ = మూరచ్ ో వునటు
ల్ ; ేయన్ = ేయుటకు; ాలు = స ిపడ; ేష = షట్ ైన; స =
నవువ్లు; లోకన = చూపులు; ఉదం త = కిక్ ోభ క ిన; ఆకృతులు = ఆకారములు కల ారు;
అయుయ్న్ = అ నపప్టికి ; కాంతలు = ీత్ ల
ర్ ు; దంభ = కపట; ేషట్లన్ = ేషట్ల ో; మాధవున్ = కృషు
ణ్
{మాధవుడు ‐ మాధ భరత్ , కృషు
ణ్ డు}; సంచ ంపఁగన్ = మనసు చ ంప ా; ేయన్ = ేయుటకు;
ఏ యున్ = ఏమాతర్ము; ాలరు = ాల ారు; ఐ ి = అ య్ ి; బు ో తత్ మా = ఙాఞ్నులలో ేష
ర్ ఠ్ ు ా /
ౌనకు ా.

1‐273‐వ.

ఈ = ఈ; ధంబున = ధముగ; సంగ = సంబంధము / బంధనములు; రహితుండు = లే ాడు; ఐన =

అ నటిట్; కం ా ి = కృషు
ణ్ డు {కం ా ి ‐ కంసునకు శతుర్వు, కృషు
ణ్ డు}; సం ా ి = సం ార బంధములు
ఉనన్ ా ; కైవ ి = వలె; హ ింపన్ = చ ించుచుండగ; అజాఞ్న = అజాఞ్నము ోకూ ిన; లోకులు =
దృ ట్ క
ి ల ారు; అ న=అ నటిట్; లోకులు = పర్జలు; లోక = లోకములో; ామానయ్ = ామానయ్ము ా ఉండు;
మనుషుయ్ండు = మానవుడు; అ = అ ; తలంతురు = అనుకొందురు; ఆ ామ్ = ఆతమ్ను; ఆశర్య =
ఆశర్ ం న ి; ఐన = అ నటిట్; బు ధ్ ి = బు ధ్ ి; ఆతమ్ = ఆతమ్; అందున్ = లో; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; ఆనంద =
ఆనందము; అదులు = దలగు ాటి; ోడన్ = ో; కూడ = కూడకుండ ా ఉండు; ెఱంగునన్ = ధముగ;
ఈశవ్రుండు = హ ి; పర్కృ = పర్కృ ; ోడన్ = ో; కూ ియున్ = కూ ి ఉనన్పప్టికి ; ఆ = ఆ; పర్కృ =
పర్కృ కక్; గుణంబులు = గుణములు; ఐన = అ నటిట్; సుఖ = సుఖములను; దుఃఖంబులన్ =
దుఃఖములను; ెందక = సంబంధములేక; ఉండున్ = ఉండును; పరసప్ర = ఒక ా కొకటి; సంఘరష్ణంబుల =
ాసుకొనుట / ఒర ికొనుట; ేన్ = ేత; ేణువుల = ెదుళుళ్; వలనన్ = వలన; వహిన్న్ = అ ిన్ ; పుటిట్ం
= పుటిట్ం ; వనంబులన్ = అడవులను; దహించు = కా చ్ ేయు; మ = ొపప్; ాయువు = ా ; చందంబున
= వలె; భూ = భూమండలము; కిన్ = నకు; ార = బరువు ెరుగుటకు; హేతువులు = కారణములు; ఐ =
అ య్; అ ేక = లెకక్కు ం న; అ ౌహిణులు = అ ౌహిణులు; ోడన్ = ో; పర్వృదధ్ = బాగు ా ె ి ిన; ే లు
= ేజసుస్కల ారు; అగు = అ న; ా లు = ా లు; కున్ = కి; అ ోయ్నయ్ = ా ిలో ా ికి; ైరంబులు =
శతుర్తవ్ములు; క ప్ం = కలుగజే ి; ాయుధుండు = ఆయుధములు లే ాడు; ఐ = అ య్; సం రంబున్
= సం రమును; ే ి = ే ి; ాంతుండు = ాం ొ ం ిన ాడు; ఐ = అ య్; ిదపన్ = తరు ాత; కాం ా =
ీత్ ల
ర్ ; మధయ్ంబునన్ = మధయ్లో; ార్కృత = ామానయ్; మనుషుయ్ండునున్ = మానవు ; ో లెన్ = వలె;
సంచ ించుచు = రుగుతూ; ఉం ెన్ = ఉం ెను; ఆ = ఆ; సమయంబునన్ = సమయములో.

1‐274‐క.

యతులు = ఇం య
ిర్ ములను య ం న ారు; ఈశవ్రు = కృషు
ణ్ ; మహతత్ ము = ొపప్దనము కక్;
తమున్ = ప ిమాణమును / హదుద్లను; ఎఱుఁగ = ె ికొనలే ; భం ిన్ = ధముగ; అపర్ ేయుఁడు =
తము లే ాడు; అగు = అ నటిట్; హ ి = కృషు
ణ్ ; థ్ ి న్ = ిథ్ ; ఎఱుఁగకన్ = ె ికొనలేక;
కాముకుఁడు = కామ పర్కోపము ో నుండు ాడు; అ = అ ; రతములు = సురతములు; సలుపుదురు =
ేయుదురు; ి = ఆక ష్ంి ; రమణులు = ీత్ ల
ర్ ు; సుమ = మం బు ధ్ ి కల ా ా.
1‐275‐క.

ఎలల్ పుప్డు = ఎపుప్డు; మా = మా కక్; ఇండల్ ను = ఇండల్ యం ే; వలల్ భుఁడు = భరత్ ; వ ించు = ఉండును;
ేమ = ే ే; వలల్ భలము = ిర్య ైన ారము; ర్వలల్ భు = కృషు
ణ్ న { ర్వలల్ భుడు ‐ ల మ్ీ ప , షు
ణ్ వు};
కున్ = కు; అనుచున్ = అంటూ; ో ీవలల్ భు = కృషు
ణ్ డు { ో వ
ీ లల్ భుడు ‐ ో క
ి లకు య
ిర్ ుడు, కృషు
ణ్ డు}; ేన్
= ేత; సతులు = ారయ్లు; మమత = మమకార మ ె ి; వలన్ = వలలో; ప ి ి = తగలు కొ ి; అనఘా =
ాపము లే ా ా.

1‐276‐వ.

అ =అ ; ె ిప్న = ెపప్గ; = న; ౌనకుండు = ౌనకుడు; సూతున = సూతున; కున్ = కు; ఇటు

ల్
= ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐277‐ ీ.

గురు = ోర్ ణు ; నందనుండు = కొడుకు / అశవ్ థ్ ామ; సకోర్ధుఁడు = కోర్ధము ో ఉనన్ ాడు; ఐ = అ య్;
ే ిన = పర్ ిం న; బర్హమ్ రస్ = బర్హమ్ రసుస్ అను; ామ = ేరు కల; బాణ = బాణము కక్; వహిన్న్
= అ ిన్కి; కం ించు = వణికి ో తునన్; ఉతత్ ర = ఉతత్ ర కక్; గరభ్ంబున్ = గరభ్మును; కర్మమ్ఱన్ = మరల;
పదమ్లోచను = కృషు
ణ్ ; ేతన్ = వలన; బర్ కెను = బర్ కెను; అండుర్ = అందురు; గరభ్సుత్ఁడు = గరభ్ములో
ఉనన్ ాడు; అగు = అ నటిట్; బాలున్ = ిలల్ ా ; కం ా ి = కృషు
ణ్ డు; ఏ = ఏ; ీ = ధముగ; బర్ కిం ెన్
= బర్ కిం ెను; మృతుయ్వు = మరణము వలన; భయమున్ = భయమును; ా ి = ో ొటిట్; జ ం = పుటిట్;
అతఁడు = అతడు; ఎ న్ = ఎ న్; సంవతస్రములు = ఏండుల్; ఉం ెన్ = ఉం ెను; ఏ = ఏ; భం ిన్ = ధముగ;
వ త్ ిం ెన్ = చ ిం ెను; ఏ =ఏ ; ే ెన్ = ే ెను;

1‐277.1‐ఆ.

నుము = నుము; కుఁడు = కుడు; వ చ్ = వ చ్; జాఞ్న = జాఞ్నము కక్; పదధ్ న్ =

మారగ్ మును; అత = అత ; కిన్ = కి; ఎటు
ల్ = ఎటు
ల్ ; సూ ె = చూ ెను; అతఁడు = అతడు; ిదపన్ =
తరు ాత; తన = తన కక్; శ ీరము = శ ీరము; ఏ = ఏ; ధంబునన్ = ధముగ; వ జ్ ంి ెన్ = ి ెటట్ న
ె ు;
పర్ = బార్హమ్ణులలో; ముఖయ్ = ముఖుయ్ ా; ాకు = ాకు; సత్ ింపు = వ ింపుము.

1‐278‐వ.

అ నన్ = అన ా; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను; ధరమ్నందనుండు =
ధరమ్ ా {ధరమ్నందనుండు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; చతుస్ = ాలుగు; సముదర్ =
సముదర్ముల ే; ము త
ిర్ = ఆవ ింపడ ిన; అఖిల = సమసత్ ైన; జంబూ = జంబూ; ీవ్ప = ీవ్పపు;
ాజయ్ంబున్ = ాజయ్మును; ఆ జ్ ంి యు = సం ా ిం నపప్టికి; నున్ = ఆకాశమును; ముటిట్న = అంటిన;
కీ త్ న్
ి = కీ త్ ి ; ఉ ా జ్ ంి యు = సము ా జ్ ంి నపప్టికి ; అంగ ా = ీత్ ల
ర్ ు; తురంగ = గురర్ములు; మాతంగ =
ఏనుగులు; సుభట = మం ధులు; కాంచన = బం ారము; ఆ ి = దలగు; ివయ్ = ివయ్ ైన; సంపదలు
= సంపదలు; సం ా ిం యున్ = సం ా ిం నపప్టికి ; ర = రులైన; ో దర = ో దరులు; పర్ =
బార్హమ్ణులు; దవ్త్ = ావ్ఁసులైన; జన = జనుల వలన; ోదంబులన్ = ోదముల ో; పర్ ిం యున్
= కిక్ సం ో ిం నపప్టికి ; ైభవంబులు = ైభవములను; అలవ ిం యున్ = ొ ం ియున్; కర్తువులు =
యజఞ్ ములు; ఆచ ిం యున్ = ే ినపప్టికి ; దుషట్ = దుషుట్లను; కష్ణ = ించుట; షట్ = షుట్లను;
రకష్ణంబులు = ర ించుటలు; ఒన ిం యున్ = ఏరప్ ి నపప్టికి ; ముకుంద = హ ి కక్; చరణ =
ాదముల ే; అర ంద = పదమ్ముల; ే ా = భకిత్ ద; రతుండు = కిక్ ేర్మ కల ాడు; ఐ = అ య్; సమసత్
= సమసత్ ైన; సంఘంబులు = సంబంధములు; అందున్ = ఎడల; అ లాషన్ = కో ికను; వ జ్ంి =వ ి ే ి;
అ ిషడవ్రగ్ ంబున్ = అ ిషడవ్రగ్ ములు {అ ష
ి డవ్రగ్ ములు ‐ కామ కోర్ధ లోభ హము మద మాతస్రయ్ములు
అను ఆరుగురు శతుర్వులు}; జ ం =జ ం ; ాజయ్ంబున్ = ాజయ్మును; ేయుచున్ = ేయుచు.

1‐279‐ ే.చందన = మం గంధం; ఆదులన్ = దలగు ా వలన; ఆఁకటన్ = ఆక ో; సర్గగ్ ు ాఁడు =

కుం ంచుకొ ో వు ాడు; త న్ = సంతృ ిత్ ; ఒంద = ొ ంద ; కైవ ిన్ = ధముగ; ధరమ్సుతుఁడు =
ధరమ్ ా {ధరమ్సుతుఁడు – యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; సంపదలు = సంపదలు; ెకుక్న్ = ాలా;
క ియున్ = క ి ఉనన్పప్టికి ; చకిర్ = చకార్యుధు / హ ి{చకిర్ – చకర్ము ఆయుధము ా గల ాడు,
కృషు
ణ్ }; ాద = ాదములను; ేవనంబులన్ = కొలచుట యందు; ప ిపూ త్ ి = సంతృ ిత్ ; ెందకన్ =
ెందకుండగ; ఉం ెన్ = ఉం ెను.

1‐280‐వ.

అంతన్ = అంతట; కొ న్ = కొ న్; ినంబుల = ో ల; కున్ = కి; అ మనుయ్ = అ మనుయ్

{అ మనుయ్కాంత ‐ ఉతత్ ర}; కాం ా = ారయ్ కక్; గరభ్ంబున్ = గరభ్ము; అందున్ = లోపల; ఉనన్ =
ఉనన్టువంటి; ింభకుండు = ిలల్ ాడు; దశమ = పదవ; మాస = ెల; ప ి ేఛ్దుయ్ండు = ాటిన ాడు; ఐ =
అ య్; గరభ్ = గరభ్ము కక్; అంత ాళంబున = లోపల; దురంతంబు = అంతములే ి; ఐన = అ నటిట్;
అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ; బాణ = బాణము కక్; అనలంబునన్ = అ ిన్వలన; దందహయ్మానుండు =
దహింపబడుచునన్ ాడు; ఐ = అ య్; తలల్ ిలల్ ుచున్ = తలల్ ిలల్ ుతూ.

1‐281‐ఉ.

కుయయ్డన్ = కుయ్ అ ఏడుచ్టకు; శకిత్ = ేరుప్; లేదు = లేదు; ఉదర = కడుపులో ; ోళము = ిండము;
లోపలన్ = లోపల; ఉనన్ ాఁడన్ = ఉనన్ ా ి ; ికుక్ = శరణు; ఎయయ్ ి = ఏ ి; అ ాథను = ికుక్లే
ాడను; అ = అ ; ఎపుప్డున్ = ఎపుప్డు; త ల్ = త ల్ ; గణింప = ఎంచుతుండగ; ందున్ = నుచుందును;
ేడు = ఇ ేళ; ఈ = ఈ; ఇషు = బాణము కక్; వహిన్న్ = అ ిన్ ; ాయుట = దూరము ేయుట; కున్ =
కు; ఏయయ్ ి = ఏ ి; మారగ్ ము = ా ి; ననున్న్ = ననున్; కావన్ = కా ాడుటకు; ఏ = ఏ; అయయ్ =
మ తుమ్డు; కలండు = ఉ ాన్డు; గరభ్ = గరభ్ములో; జ త = కలుగుతునన్; ఆపదన్ = పర్మాదమును;
ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; ఎఱుంగున్ = ె ికొనగల ాడు; ైవమా = ేవు ా.

1‐282‐క.

చచ్ఱ = అ ిన్మయ ైన / చుచ్+ఉఱ; కోల = బాణము; వశంబునన్ = వలన; చ చ్ = చ ో ;

బహిరగ్తుఁడన్ = బయటపడు ాడు; కా = కానటిట్; సమయమునను = సమయములో; ాన్ = తను; ఉచచ్ త
= ెద ి ో న; గరభ్ = గరభ్మువల ; ేదనన్ = బాధ ో; చచుచ్ను = చ ో వును; మా = మా కక్; త ల్ =
త ల్ ; ర= ర ైన; సం ాపమునన్ = ోకము ో.

1‐283‐క.

ె ెచ్ర = గబగబా; బాణ = బాణము కక్; జావ్లలు = మంటలు; వ చ్నన్ = వ చ్న ో; షు

ణ్ ండు = హ ి;
కావన్ = కా ాడుటకు; వచుచ్న్ = వచుచ్ను; అనుచున్ = అంటూ; ాన్ = తను; ముచచ్టలు = కబురుల్; ెపుప్
= ెపుప్ను; సతులు = ె క ెత్ లు; కున్ = కి; చచ్లు = తయ్మును; మా = మా కక్; అవవ్ = త ల్ ; ేఁడు
= ఇ ేళ; జము = జము; అ ెయ్ ి ో = అవుతుం ో లే ో .

1‐284‐ ా.

ాఁ ా = ాక ో ా ా; చూడన్ = చూచుటకు / కా ాడుటకు; సమసత్ = అ న్; భూతముల = వుల; లోన్ =

లోను; ా లుల్ = పర్కా ం ే; ాఁడు = ాడు; ఇచచ్టన్ = ఇకక్డ; లే ా = లేక ో ా ా; ాఱు = బార్హమ్ణు ;
చచ్ఱ = అ ిన్మయ ైన; అముమ్న్ = బాణమును; ొలఁగన్ = ొల ించుటకు; లా = ల ోకూ ిన; గ న్ =
ధముగ; ోర్ = ో ే ి; ాకు = ాకు; ఈఁ ా = ఇవవ్ ా; ేఁడు = ఇ ాళ; అభయ = అభయమును;
పర్ ానము = పర్ ా ించుట; అతఁడు = అతడు; ఊహింపన్ = ఆలో ం న; నతన్ = ర్ కిక్న ా ి ; ార్త =
త ింప ేయు ాడు; మున్ = ఇంతకు ముందు; కాఁ ా = అ య్ ఉండ ా; ఎందఱిన్ = ఎంద ి ; కావఁడు =
కా ాడలేదు; ఈ = ఈ; ఎడల = షయములో; మత్ = ా కక్; కరమ్ంబు = కరమ్; ాన్ = ాను; ఎటిట్ ో =
ఎలాంటి ో .

1‐285‐వ.

అ = అ ; గత = ఉం ిన ి; అగత = ఉండ ి ైన; ార్ణుండు = ార్ణము కల ాడు; ఐ = అ య్; భూ

ర్ ణ =
ిండము; గతుండు = లోపల ఉనన్ ాడు; ఐన = అ నటిట్; వు = ిలల్ ాడు; ం ంచు = బాధపడుతునన్;
సమయంబునన్ = సమయమున.

1‐286‐ ీ.
 ేఘంబు = ేఘము; ఁ ి = ద ఉనన్; కొర్ ెమ్ఱుఁగు = కొర్తత్ ెరుపు గ; కైవ ిన్ = వలె; ే =
శ ీరము; ైన్ = ద; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; పచచ్ = పచచ్ రంగు కల; పటము ాఁడు = వసత్ మ
ర్ ు కల ాడు;
గండ ాగంబులన్ = ెకిక్ళళ్యందు; కాంచన = బం ారపు; మణి = రతన్ములు; మయ = ా ింపబ ిన;
మకరకుండల = మకరకుండలముల కక్; కాం = ెలుగు; మలయు ాఁడు = పరచబ ిన ాడు; శర =
బాణముల కక్; వహిన్న్ = అ ిన్ ; అడఁ ించు = అణ ేయు; సంరంభమునన్ = ఆతుర్త / ే ి ి ాటు;
ే ి = వలన; కనున్లన్ = కళళ్లో; నును = కక్టి; కెంపు = ఎరుపురంగు; కలుగు ాఁడు = కల ాడు; బాల =
ఉద సుత్నన్; అరక్ = సూరుయ్ ; మండల = చకర్మును; పర్ మాన = ో న; రతన్ = రతన్ముల ోను; టక =
బం ారము ోను; ా త= ెలు ొందుచునన్; కి ీటంబు = కి ీటము; ాఁడు = కల ాడు;

1‐286.1‐ ే.

కంకణ = కంకణములు / మురుగులు; అంగద = భుజకీరత్ ులు; వనమా కా = ఆకులు పువువ్లు ో కటిట్న
మాలల ో; ాజమానుడు = పర్కా ంచు ాడు; అసమానుడు = ాటిలే ాడు; అంగుషట్ = ేలెడు; మాతర్ =
అంతమాతర్ ే; ేహుడు = ేహము కల ాడు; ఒకక్ = ఒక; గదన్ = గదను; ేతన్ = ే లో; ా చ్ = ధ ిం ;
ేతర్ = ేతమ
ర్ ులకు; ఉతస్వముగన్ = పండుగ అగునటు
ల్ ; షు
ణ్ డు = హ ి; ఆ రభ్ ం ెన్ = పర్భ ం ెను /
పుటెట్ను; ఆ = ఆ; ేళ = సమయ; అందున్ = లో.

1‐287‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; భకత్ = భకుత్ల; పర = పరముగ; ఆ ీనుండు = లొం ి ఉండు ాడు; అ న=అ నటిట్;
పర ేశవ్రుండు = హ ి; ఆ రభ్ ం = పర్భ ం ; మంచు = మంచును; ి ంచు = ి ే ే; మా త్ ాండు =
సూరుయ్ ; చందంబునన్ = వలె; వు = వు; కున్ = కు; దశ ిశలన్ = ప ి ికుక్లను {దశ శ
ి లు ‐
4 క
ి ుక్లు 4మూలలు కింద న
ై తత్ ం 10, తూరుప్ క
ి ుక్, ఆ ేన్యమూల, ద ణ
ి క
ి ుక్, ర
ై ు మూల,
పడమర క
ి ుక్, ాయవయ్మూల, ఉతత్ ర క
ి ుక్, ఈ ానయ్మూల, అ ో , ఊరథ్ ములు}; తన = తన కక్; ే =
ే ; అఖం ిత = అఖండ ైన; మ = కిక్ ెదద్ ైన; ఉలాక్ = ఉలక్ ో; స న్భంబు = సమాన ైనటిట్ ి;
ఐన = అ నటిట్; గ ాదండంబున్ = గ ాదండము; మండల = గుండర్ ; ఆకారంబుగన్ = ఆకారము ా;
ఱ ఱన్ = కిక్ ేగముగ; ర్ ిప్ = ిప్; పుర్ = బార్హమ్ణు ; చచ్ఱ = అ ిన్మయ ైన; అముమ్ =
బాణము కక్; ేఁ ి న్ = ాపము కక్; ోఁ ి న్ = ఉ క
ిర్ త్ తను; ెఱ = ెదర ొటిట్; ింభకు =
ిలల్ ా ; ప ి ాప = ప ి ాపము కక్; జృంభణంబు = ెల ేగుటను; ా ిం = అ ికటిట్; గరభ్ంబున్ =
గరభ్మును; కందకుండన్ = కం ి ో కుండగ; అరభ్కు = ప ి డడ్ ; కిన్ = కు; ఆనందంబున్ = ఆనందమును;
క ప్ం నన్ = కలుగజేయ ా.

1‐288‐మ.

గదన్ = గదను; ేన్ = ే ో; పటిట్ = పటుట్కొ ; ప ిభర్ ంచుచున్ = ేగముగ రుగుతూ; గ ా = గద కక్;
ఘాతంబులన్ = ెబబ్ల ేత; దురభ్య = మహ ెడడ్భయమును; పర్దము = పుటిట్ంచున ి; ఐ = అ య్; వచుచ్
= వచుచ్చునన్; శర = బాణమువల ; అ ిన్న్ = అ ిన్ ; తుతు
త్ మురు ాన్ = తురుము+తురుము గ /
ముకక్లుముకక్లు ా; భం ం = ి ే ి; ర ించు = ర ించుచునన్; ఈ = ఈ; సదయుండు = మం దయ
కల ాడు; ఎవవ్ఁ ొ కో = ఎవ ో; అటంచు = అనుకొనుచు; మ ి = మనసు; లోన్ = లోపల; చ ిచ్ంచున్ =
త ిక్ంచుకొనుచు; ాబకుండు = వు; ఎదురు = ఎదురుగ; ఐ = అ య్; చూడన్ = చూడబో ా; అదృ య్ఁడు
= మాయ ైన ాడు; అ ెయ్న్ = ఆ ెను; హ ి = హ ి; స ేవ్ ండు = సమసత్ మునకు ఈశవ్రుడు / కృషు
ణ్ డు;
పర్ = బార్హమ్ణులలో; ఉతత్ మా = ఉతత్ ము ా.

1‐289‐వ.

అంతన్ = అంతట; అనుకూల = అనుకూల ైన; భ= భపర్ద ైన; గర్హ = గర్హములు; ఉదయంబును =
కలుగుటయును; సరవ్ = సమసత్ ; గుణ = మం గుణములకు; ఉతత్ ర = భ షయ్తు
త్ లో ; ఫల = ఫలములను;
సూచకంబునున్ = సూ ంచున యును; ఐన = అ నటిట్; భ= భకర ైన; లగన్ంబునన్ = లగన్ములో;
ాండవ = ాండు ా పుతుర్లకు; వంశ = వంశమును; ఉ ధ్ ారకుండు = ఉదధ్ ించు ాడు; అ న=అ నటిట్;
కుమారుండు = పుతుర్డు; జ మ్ం నన్ = పుటట్ ా; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా {ధరమ్నందనుండు ‐
యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; ౌమయ్ = ౌముయ్డు; ఆ ి = దలగు; భూసుర = బార్హమ్ణుల
{భూసురులు ‐ భూ కి వ
ే తలు, బార్హమ్ణులు}; వరగ్ ంబున్ = సమూహమును; ర ిప్ం = ి ిం ;
పుణాయ్హంబు = పుణాయ్హము అను ిధ్ మంతర్ములు; స ి ం = చ ి ం ; జాతకరమ్ంబు = ిలల్లు
పుటిట్నపుప్డు ేయు కారయ్కర్మము; ే ం = ే ం ; కుమారు = పుతుర్ ; జనమ్ = పుటిట్న సందరభ్పు;
మ = ొపప్; ఉతస్వ = పండుగ; కాలంబునన్ = సమయమున; భూసురులు = భూ కి ేవతలు /
బార్హమ్ణులు; కున్ = కి; భవ = ైభవము ో; అ ామంబులు = కూ ిన ; అ న = అ నటిట్; ో =
ోవులను; భూ = భూములను; హిరణయ్ = బం ారము; హయ = గురర్ములను; అ ేక = అ ేక ైన;
ర్ామంబులును = ర్ామములను; ావ్దు = చకక్ ; రు =ర ో; సంపనన్ంబులు = సమృదధ్ ములు; అ న
= అ నటిట్; అనన్ంబులు = ఆ రములును; ఇ ిన = ఇ చ్న; ారలు = ారు; తృపుత్లు = తృ ిత్ ెం ిన
ారు; ఐ = అ య్; ధరమ్పుతుర్న = ధరమ్ ా {ధరమ్పుతుర్డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; కున్ =
కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ి = ప కి ి.

1‐290‐చ.

పర్కటిత = వయ్కత్ ైన; ైవ = ైవము ే ద్ ే ంచబ ిన; గమునన్ = గము వలన; ౌరవ = పురువు;
సంత = వంశము; అంత ింపఁ ా = అంత ించుచుండ ా; కలత = ె ి ి ో వుట; ఒంద క =
సంభ ంచకుండగ; పర్భ షు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ డు {పర్భ షు
ణ్ డు ‐ అవత ంి చు లము కల ాడు, షు
ణ్ వు}; షు
ణ్ ఁడు
= కృషు
ణ్ డు { షు
ణ్ డు ‐ ాయ్ ించు లము కల ాడు, షు
ణ్ వు}; అనుగర్హిం = అనుగర్హిం ; ాబకున్ =
ిలల్ ా ి ; బర్ కిం ెన్ = బర్తుకునటు
ల్ కా ా ెను; కావునన్ = అందువలన; నృ ాలక = ాజా {నృ ాలకుడు ‐
నరులను ఏలు ాడు, ా }; ాబకుడు = ిలల్ ాడు; ఇంక = ఇక; ాతర్వ = శతుర్వులను; అంతకుఁడు =
అంతము ేయు ాడు; అగున్ = అగును; షు
ణ్ ాతుడు = షు
ణ్ ాతుడు; అనన్ = అ ; ా ర్న్ = భూ ద;
పర్ ి ిధ్ = మం ేరు; కిన్ = ను; ఎకుక్న్ = ొ ందును; పూ య్ఁడు = పూ ంప తగు ాడు; ఐ = అ య్.

1‐291‐వ.

అ నన్ = అ పలుక ా; = నన్ ా ై; భూ ేవ = బార్హమ్ణులలో {భూ వ

ే ులు ‐ భూ కి వ
ే తలు,
బార్హమ్ణులు}; ఉతత్ ములు = ఉతత్ ములు; కున్ = కు; నర ేవ = ా లలో {నర వ
ే ులు ‐ నరులలో వ
ే తలు,
ా లు}; ఉతత్ ముడు = ఉతత్ ముడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; అ ె = ప కెను.

1‐292‐ ా.

ఓ = ఓ; పుణయ్ = పుణయ్వంత ైన; ఆతమ్కులార = ఆతమ్కల ారలు; ా = ా కక్; పలుకులు = మాటలు;

రు = రు; ఊహింపుఁ ా = ఆలో ంచం ి; ర్ కెక్దన్ = ే ెదను; మా = మా కక్; ెదధ్ల్ = ెదద్లు /
పూ ీవ్కులు; ర్ త = నపడుతునన్; కీరత్ ులు = కీ త్ ి కల ారు; ఐ = అ య్; సదయులు = మం దయ కల
ారు; ఐ = అ య్; మ ాన్రు = బర్ కి ి; ాజరుష్లు = ా లలో ఋషులు; ఐ = అ య్; ఈ = ఈ; ినన్ =
నన్; అతఁడు = ాడు; ా ిన్ = ా ి ; ో లె ిన్ = ో లుచ్టకు త ి ఉంటాడు; క ా = క ా; ఎలల్ పుప్డున్ =
ఎపుప్డును; మాధవ = కృషు {మాధవ ‐ మధు అ ే ాకష్సు సంహ ిం న ాడు / కృషుడు}; ర్ =
భకర ైన; ాద = ాదముల ె ి; అంబుజ = పదమ్ములయందు; భకిత్ = భకిత్; యుకుత్ఁడు = క ిన ాడు;
అగుచున్ = అవుతూ; ంచు ే = బర్తుకు ా; చూడ ే = చూడం ి.

1‐293‐వ.

అ నన్ = అ ప కిన; = నన్ ా ై; న ేం ార్ = నరులలో ఉతత్ ము ా; భవ ీయ = కక్; ౌతుర్ండు =

మనుమడు; మను = మనువు కక్; పుతుర్ండు = పుతుర్డు; అ న = అ న; ఇ ావ్కు = ఇ ావ్కు ;
చందంబునన్ = వలె; పర్జలన్ = పర్జలను; ర ించు = కా ాడును; ర్ ామచందుర్ = ర్ ామచందుర్ ; భం ిన్ =
వలె; బర్హమ్ణుయ్ండు = బార్హమ్ణహితుడు; సతయ్ = లబెటట్ ుకొనన్; పర్ ఞ్ ండున్ = పర్ జఞ్ లుకల ాడును; అగున్ =
అగును; ేగ = ేగ; ెంటనంటిన = ెంట తరుమ ా; టుట్ = కిక్ ; తంబు = భయము ెం ిన ి; ఐ =
అ య్; ెనుకకు = ెనుకకు; వ చ్న = మర వ చ్న; క ో తంబున్ = ావురమును; కా న = కా ా ిన;
= అను; చకర్వ త్ ి = ా ా ; ీ = వలె; శరణుయ్ండును = శరణ చుచ్ ాడును; తరణ = ాన
చుచ్టలో; ఖ యున్ = గ వంటి ాడును; అగున్ = అగును; దుషయ్ంత = దుషయ్ంతు ; సూనుండు =
పుతుర్డు; ఐన = అ నటిట్; భరతు = భరతు ; ప ి ిన్ = వలె; ో మ = చందర్; అనవ్య = వంశపు; జాఞ్ =
బంధువుల; వరగ్ ంబులు = సమూహములు; కున్ = కు; యజవ్లు = యజఞ్ ము ేయు ా ి; కున్ = కు; అనరగ్ ళ =
అడుడ్లే ; కీ త్ న్
ి = కీ త్ ి ; సత్ ించున్ = సత్ ింపజేయును; ధనంజయ = అరుజ్నుడు; కారత్ రుయ్ల =
కారత్ ాయ్రజ్ నుడుల; కరణిన్ = వలె; ధనుస్ = ధనుసుస్ను; ధర = ధ ించు ా ిలో; అ ర్స
ే రుడు = కిక్
ొపప్ ాడు; అగున్ = అగును; కీ = అ ిన్ {కీ ‐ కీలలు కల ాడు, అ న్
ి }; ో కన్ = వలె; దురధ్ రష్ుండు =
రసక్ ిం దగ ాడు; అగున్ = అగును; సముదుర్ = ాగరు ; ెఱంగునన్ = వలె; దుసత్ రుండు = ాటుటకు
 లుకా ాడు; అగున్ = అగును; మృ ేందర్ంబు = ింహము {మృ ంే దర్ము ‐ మృగములలో ొపప్ ,ి
ింహము}; కైవ ిన్ = వలె; కర్మ ా = ప ాకర్మవంతుడు; అగున్ = అగును; వసుమ = భూ ే ; ోలెన్ =
వలె; అకష్య = తరుగ ; ాం = ఓరుప్; యుకుత్ండు = కల ాడు; అగున్ = అగును; ాను = ాను ;
లాగునన్ = వలె; పర్ ాపవంతుండు = పర్ ాపముకల ాడు; అగున్ = అగును; ాసు ేవు = కృషు
ణ్
{ ాసు వ
ే ుడు ‐ వసు వ
ే ు కొడుకు, కృషు
ణ్ డు}; వడువునన్ = వలె; సరవ్ = సమసత్ ; భూత = వులకు;
హితుండు = హితవు ేయు ాడు; అగున్ = అగును; త ల్ దండుర్ల = త ల్ దండుర్ల; మా ిక్న్ = వలె; సహిషణ్ ుండు
= సహనము కల ాడు / ఓరుప్ కల ాడు; అగున్ = అగును; మఱియును = ఇంకా.

1‐294‐ ీ.

సమదరశ్నంబునన్ = సమసత్ మును సమానము ా చూచుటయందు; జలజాతభవుఁడు = బర్హమ్

{జలజా ా డు ‐ ( టిలో పుటుట్న )ి పదమ్ము నందు పుటిట్న ాడు / బర్హమ్}; అనన్ = అన ా; పరమ =
కిక్ ; పర్సనన్తన్ = పర్సనన్ముగ ఉండుటలో; భరుగ్ఁడు = వుడు; అనగన్ = అన ా; ఎలల్ = సమసత్ ;
గుణములన్ = మం గుణములలోను; ఇం ి ా భుఁడు = ల ీమ్ప / షు
ణ్ వు; అనన్ = అన ా; అ ిక =
అ ిక ైన; ధరమ్మున = ధరమ్ ాలనలో; యయా = యయా ; అనఁగన్ = అన ా; ైరయ్ = ైరయ్ము అ ే;
సంపద = సంపద క ి ఉండుటలో; బ = బ అను; ైతయ్ = ాకష్సులకు; వలల్ భుఁడు = పర్భువు; అనన్ =
అన ా; అచుయ్త = హ ి ి; భకిత్న్ = భకిత్లో; పర్ ల్ దుఁడు = పర్ ల్ దుడు; అనఁగన్ = అన ా; ా త =
పర్కా ంచు; ఉ ారతన్ = ానగుణములో; రం ేవుండు = రం ేవుడు; అనన్ = అన ా; ఆ ర్త =
ఆశర్ ంపద ిన; మహిమన్ = ొపప్దనములో; హేమా ిర్ = హిమాలయము; అనఁగ = అన ా;

1‐294.1‐ ే.

యశమున్ = కీ త్ ి ; ఆ జ్ంి చున్ = సం ా ించును; ెదధ్లన్ = ెదద్ ా ి ; ఆద ించున్ = ఆద ించును;

అశవ్ ేంధబులు = అశవ్ ేధయజఞ్ ములు; ఒన ించు = ేయును; ఆతమ్ = తన; సుతులన్ = పుతుర్లను;
ఘనులన్ = ొపప్ ా ి ; పుటిట్ంచు = కనును; దం ించున్ = ించును; ఖలులన్ = దుషుట్లను; పటిట్ =
పటుట్కొ ; మాన = మానము అను; ధనుడు = ధనము కల ాడు; = ; మనుమఁడు = మనుమడు;
మాన ేందర్ = ాజా {మాన ంే దుర్డు ‐ మానవులకు పర్భువు, ా }.

1‐295‐భు.

హ ించున్ = ో ొటుట్ను; క = క ేత; ేర్ ిత = ేర్ ింపబ ిన; అఘంబులు = ాపములు; ఎలల్ న్ = అ న్టి ;
భ ించున్ = ో ించును; ధరన్ = భూ ; ామభధుర్ండున్ = ామచందుర్డు; ో లెన్ = వలె; చ ించున్ =
ెలగును; స ా = ఎలల్ పుప్డు; ేద = ేదమును; ాసత్ ర్ = ాసత్ మ
ర్ ును; అనువృ త్ న్ = అనుస ిం ; వ ించున్ =
కో ి ీవ్క ించును; ే ిం = పర్ ేయ్కిం ; ైకుంఠు = షు
ణ్ మూ త్ ి ి{ క
ై ుంఠుడు ‐ క
ై ుంఠములో ఉండు ా
/ షు
ణ్ మూ త్ }
ి ; భకిత్న్ = భకిత్ ో.
1‐296‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ెకర్ు = ాలా; ఏండుల్ = సంవతస్రములు; ం = బర్ కి; భూసుర = బార్హమ్ణ
{భూసురుడు ‐ భూ కి వ
ే త, పుర్డు}; కుమార = పుతుర్ ేత; ేర్ ితంబు = ేర్ ే ించబ ిన ి; అ న =
అ నటిట్; తకష్క = తకష్కుడు అను; సరప్ = ాము కక్; ష= షము అను; అనలంబునన్ = అ ిన్వలన;
తన = తన; కున్ = కు; మరణంబు = ావు కలుగును; అ = అ ; ఎఱిం ి = ె ికొనన్ ా ై; సంగ =
బంధములను; వ జ్ త
ి ుండు = ి ెటట్ న
ి ాడు; అ =అ య్; ముకుంద = హ ి కక్; పద = ాదములు
అను; అర ంద = పదమ్ముల ద; భజనంబు = భకిత్; ేయుచు = ేయుచు; క = కుడు అను; ి=
గులలో; ఇందుర్ = ేర్ ట్ ు ; వలనన్ = వలన; ఆతమ్ = ఆతమ్ పరమాతమ్ల గు ిం న;
ష జాఞ్న = షట్
జాఞ్నము అను; సంపనున్ండు = సంపద కల ాడు; ఐ = అ య్; గం ా = గంగ కక్; తటంబునన్ = ఒడుడ్న;
శ ీరంబు = శ ీరమును; ి = ి ెటట్ ;ి రగ్ త = ొల ింపబ ిన; భయ = భయము; ోకంబు = ోకము
కల ి; అ న=అ నటిట్; లోకంబున్ = లోకమును; పర్ ే ంచును = ేరును; అ = అ ; జాతక = జాతకము
గణన ేయ ా వ చ్న; ఫలంబు = ఫ తమును; ె ిప్ = ె ిప్; లబద్ = ొ ంద బ ిన; కాములు = కామములు
కల ారు; అ =అ న; భూసురులు = బార్హమ్ణులు; స ి= ె ళ్ ో ి; అంతన్ = అంతట.

1‐297‐క.

తన = తన కక్; త ల్ = త ల్ ; కడుపు = కడుపు; లోపలన్ = లోపల; మును = ఇంతకు ముందు; సూ న =

చూ న; భుఁడు = పర్భువు; శవ్మున = లోకమునకు; ఎలల్ న్ = ఎలెల్ డల; కలండు = ఉ ాన్డు; అనుచున్ =
అ ; ప ీ ింపఁగన్ = ప ీకష్ంచుండుట ేత; జనులు = పర్జలు; అనఘున్ = ాపములే ా ; ప ీ ిత్ =
ప ీ ితత్ ు అను; న ేందుర్డు = ా ; అండుర్ = అందురు; ము = మునులలో; ఇం ార్ = ష
ేర్ ట్ ు ా.

1‐298‐ఆ.

కళల = చందర్ కళల; ేతన్ = వలన; ా = చందుర్డు; కర్మమునన్ = కర్మముగ; ప ిపూరుణ్డు = పూరణ్
చందుర్డు; అ న = అ న; భం ిన్ = ధముగ; ాతలు = ి ామహులు; అను ినంబున్ = పర్ ో ;
ో షణంబు = ో షణ; ేయన్ = ేయుచుండగ; పూరుణ్ండు = ప ిపూరుణ్ండు; అ ెయ్ను = ఆ ెను; ధరమ్ =
ధరమ్ముల; పటల = సమూహమునకు; ాలకుండు = ప ి ాలకుడు; బాలకుండు = బాలుడు.

1‐299‐వ.

మఱియు = ఇంకా; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా ; బంధు = బంధువులను; సం ర = సంహ ిం న; ో షంబు =

ో షము; ాయు = ో ొటుట్కొనుట; కొఱకున్ = కోసము; అశవ్ ేధ = అశవ్ ేధ; యాగంబు = యజఞ్ ము;
ేయన్ = ేయ వలన ; తలఁ = శచ్ ంచుకొ ; పర్జల = పర్జల; వలనన్ = వలన; కరదండంబులు =
కానుకలు కపప్ములు రూపములో; ఉ ా జ్ ితంబు = ఆ జ్ంి పబ ిన ి; అ న = అ నటిట్; తత్ ంబు = ధనము;
ాలక = ాలక; తత్ ంబునన్ = మనసులో; ం ంచు = ా ించు; ఎడన్ = సమయమున; అచుయ్త =
కృషు
ణ్ ే; ేర్ ితులు = ేర్ ింపబ ిన ారు; ఐ = అ య్; మ = ముడు; అరుజ్న = అరుజ్నుడు; ఆదులు =
దలగు ారు; ొ ల్ = పూరవ్ము; మరుతు
త్ ండు = మరుతు
త్ డు; అను = అ ేరు కల; ా = ా ;
మఖంబు = యజఞ్ ము; ే ి= ే ి; ప ితయ్ ం =వ ి ే ి; ే ంి న = భూ లో ా న/ ి; సువరణ్ =
బం ారు; ాతర్ = ాతర్లు; ఆ ికంబు = దలైన ; ఐన = అ న; తత్ ంబున్ = ధనము; ఉతత్ ర = ఉతత్ రపు;
ిక్ = ికుక్; ాగంబు = ైపు భూ ాగము; వలనన్ = నుం ి; బలవంతులు = బలము కల ారు; ఐ = అ య్;
ె చ్నన్ = సుకొ వ చ్న; ఆ = ఆ; ాజ = ా లలో; సతత్ ముండు = ేర్ ట్ ుడు; సమాయతత్ =
ష
కూరుచ్కొనబ ిన; యజఞ్ = యజఞ్ మునకు కావల ిన; ఉపకరణుండు = ప ికరములు కల ాడు; ఐ = అ య్;
సకల = సమసత్ ; బంధు = బంధువుల ో; స ేతంబుగన్ = కలుపుకొ ; కృషు
ణ్ = కృషు
ణ్ ; ఆ వ్నంబు =
ఆ వ్నము; ే ి = ే ి; పురు ో తత్ మున్ = పురు ో తత్ ము ; ఉ ధ్ ే ం = కొఱకు; మూడు = మూడు;
జనన్ంబులు = యజఞ్ ములు; కా ం ెన్ = రవ్హిం ెను; తత్ = ఆ; అనంతరంబ = తరు ాత; కృషు
ణ్ ండు =
కృషు
ణ్ డు; బంధు = బంధువులకు; ిర్యంబు = ీర్ క ించుట; కొఱకున్ = కోసము; క ినగరంబునన్ =
హ ిత్ ాపురములో; కొ న్ = కొ న్; ెలలు = ెలలు; ఉం ి = ఉం ి; ధరమ్పుతర్ = ధరమ్ ా {ధరమ్పుతుర్డు ‐
యము పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; ఆదుల = దలగు ారు; ేన్ = ేత; ఆమంతర్ణంబు = అనుమ ; పడ ి =
ొ ం ి; యాదవ = యాదవుల ో; స ేతుండు = కూ ిన ాడు; అ =అ య్; ధనుంజయుడు = అరుజ్నుడు;
ోడ = ోడు; ాన్ = ా ా; జ = తన కక్; నగరంబు = నగరము; కున్ = కు; చ ెన్ = ె ెల్ ను; అంతకు
= అంతకనన్; మునున్ = ముందు; దురుండు = దురుడు; రథ్ యాతర్ = పుణయ్సథ్ లములను ే ంచుటకు; చ
= ె ళ్; ై ేయ
ర్ ు = ై ేర్యు ; ముందటన్ = ఎదురుగ; కరమ్ గ = కరమ్ గమును; వర్త = వర్తములును;
ఆ ి = దలగు; షయంబులు = షయములను గు ిం న ; అ న = అ నటిట్; పర్శన్ంబులన్ =
పర్శన్లను; కొ న్ంటిన్ = కొ న్టి ; ే ి= ే ి; అత = అత ; వలనన్ = వలన; ఆతమ్ = ఆతమ్ పరమాతమ్ ల
గు ిం న; జాఞ్నంబున్ = జాఞ్నమును; ె ి = ె ికొ ; కృ ారుథ్ండు = ధనుయ్డు; ఐ = అ య్;
హ ిత్ ాపురంబు = హ ిత్ ాపురము; కున్ = కు; వ చ్న = ా ా.

1‐300‐క.

బంధుండు = బంధువు; వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను; అటంచును = అనుచు; ాం ా ీ = ాం ా ి కక్; భుఁడు =

భరత్ ; దలు ాన్ = దలగు ారు; అందఱున్ = అందరు; సంబంధములు = సంబంధములు; ెఱ ి =
ెర ేరుచ్చు; ీర్ న్ = ీర్ ో; బంధుర = తగు; గ న్ = ధముగ; ే ి ి = ే ి ి; అపుడు = అపుప్డు;
మనన్నలు = ౌరవములు; అనఘా = ాపములే ా ా.

1‐301‐వ.

అంత = అంతట; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా {ధరమ్నందనుండు ‐ యము పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; దురు =

దురు; కిన్ = కి; మజజ్ న = ాన్నము; ోజన = ోజనము; ఆ ి = దలగు; స ాక్రంబులు = ౌరవములు;
ే ం = ే ం ; సుఖ = సుఖముగ; ఆ ీనుండు = కూరుచ్నన్ ాడు; ఐ = అ య్; తన ారలు =
తన ారు; అందఱున్ = అందరును; నన్ = నుచుండగ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.
1‐302‐ .ీ

ఏ = ఏ; వరత్ నంబునన్ = ధమున; ఇంతకాలము = ఇంతకాలము; రు = రు; సంచ ిం ి= ి ి ి;

అయయ్ = ఓయయయ్; జగ = లోకము; లోనన్ = అందు; ఏ = ఏ; రథ్ ములు = పుణయ్సథ్ లములు; కంటి ి =
చూ ి; ఎకక్డ = ఎకక్డ; ఉంటి ి = ఉంటి ి; ా ంపన్ = ఆలో ం చూ ిన; = ; వంటి = లాంటి;
ాగవతులు = ాగవతులు / భగవదభ్కుత్లు; రథ్ = పుణయ్సథ్ లముల; సంఘంబులన్ = సమూహములను;
ికక్ ింతురు = అ ిగ ంతురు; క ా = క ా; = ; అందున్ = లోన; షు
ణ్ ండు = షు
ణ్ మూ త్ ి /
భగవంతుడు; ెఱయు = పర్కా ంచుట; కతనన్ = వలన; రు = రు; రథ్ంబులు = పుణయ్సథ్ లములు; కు
= కు; కంటెన్ = ం ; కిక్ = ెదద్; రథ్ ంబులు = పుణయ్సథ్ లములు; ఉనన్ ే = ఉనన్ ా / లేవు; ె ి=
ెలుసుకొ ; చూడ = చూడ ా;

1‐302.1‐ .ే

ేఱు = ే ే; రథ్ంబులున్ = పుణయ్సథ్ లములు; అవ = భూము; ైన్ = ద; ెదకన్ = ెతుకుట; ఏలన్ =

ఎందులకు; ముమ్న్ = ముమ్లను; ొ డగ = ద ిశ్ంచుకొ ; ా ించు = మాటాల్డుట అ ే; ేల = ేలు;
ాలున్ = ాలును; ారత్ లు = ా త్ ా ేషములు; ఏ = ఏ ; అండుర్ = ెపుప్దురు; లోకులు = జనులు;
వసుధ = లోకము; లోనన్ = లో; కు = కు; సరవ్ంబున = సమసత్ మును; ఎఱిఁ ె ి = ె ికొను; ేధ =
ె ; కలదు = ఉనన్ ి.

1‐303‐మతత్ .

తం ిర్ = తం ిర్; స చ్న = మరణిం న; ఁదన్ = ిదప; మా = మా కక్; ెదతం ిర్ = తం క

ిర్ ి అనన్ ా ి;
డడ్ లున్ = కొడుకులు; ొ ల్ = పూరవ్ము; ెకక్ండుర్ = అ ేకమం ి; సరప్ = ాముల వలన; ష =
షమువలన; అ ిన్ = అ ిన్వలన; బాధలన్ = బాధల ో; కా ిఁబెటట్ఁగ = ా ా ించ ా / బా ించగ; మముమ్న్ =
మముమ్లను; ఇలాల్ండర్న్ = ారయ్లను; అంతమున్ = మరణము; ొ ందకుండఁగన్ = ెందకుండగ; లాలనంబునన్
= సము ా ంచుతూ; రు = రు; మా = మా కక్; తం ిర్ = తం ిర్; భం ిన్ = వలె; సముదధ్ ింతురు =
ైకి సుకొ వ చ్ ి; తత్ = ఆ; ధంబున్ = ధమును; తలంతు ే = జఞ్ ిత్ ేసుకొందు ా.

1‐304‐క.

ప లు = ప లు; తమ = తమ కక్; ఱెకక్ల = ెకక్లు; లోన్ = అందు; పకష్ంబులు = ెకక్లు; ా =

ా ; ిలల్ = ిలల్ల; పదువుల = గుంపును; మమతన్ = మమత ో {మమత ‐ ా ి అను ావము}; ర ిం న
= కా ాడు; కిర్యన్ = ధముగ; రలు = రు; ప ీకరణంబు = పకష్ము వహించుట; ేయన్ = ేయుట
వలన; బర్ కి = బర్ కి బైట ప ి ; క ే = క ా.

1‐305‐క.
మ ాన్ ా = ం ; ావ్రక = ావ్రకాపటన్ము; లోన్ = లో; ఉ ాన్ ా = ఉ ాన్ ా; యదువులు =
యాదవులు {యదువులు ‐ యదు వంశసుత్లు}; అంబుజోదరు = కృషు
ణ్ {అంబుజోదరు ‐ ( టిలోపుటిట్న )ి
పదమ్ము ఉదరమున ఉనన్ ాడు}; కరుణన్ = దయను; క ాన్ ా = ొ ందుచు ాన్ ా; లోకుల = పర్జల; ేన్ =
వలన; ాన్ ా = ాన్ ా; రు = రు; ా ి = ారు ఉనన్; ధము = ధము; ఎటిట్ ి = ఎలాంటి ో .

1‐306‐చ.

అనన్ = అన ా; = ; ధరమ్ ా = ధరమ్ ా ; కున్ = కు; ఆ = ఆ; దురుండు = దురుడు; సమసత్ =

సమసత్ ైన; లోక = లోకము కక్; వరత్ నమున్ = నడకను; కర్మంబు = కర్మము; ోడన్ = పర్కారముగను;
శదంబుగన్ = వరముగను; ె ిప్ = ె ిప్; యదు = యాదవుల; కష్యంబు = ాశనము; ె ిప్నన్ =
ె ిప్న ో; అతఁడు = అతడు; ఉగర్ = భయంకర ైన; ోకమునన్ = దుఃఖమువలన; బె గ్ ల
ి ుచు = బెంగపడుతు /
బాధపడుతూ; ఉం ె ిన్ = ఉండును; అంచున్ = అనుకొనుచు; ఏ యున్ = ఏ కూ ా; నుము = నుము;
అ = అ ; ెపప్ఁడ ెయ్ = ెపుప్ట లేదు; యదు = యాదవ; రుల = రుల కక్; ాశమున్ =
ాశనమును; ారగ్ ోతత్ మా = ౌనకు ా { ారగ్ ోతత్ ముడు ‐ ారగ్ వు సం ానములో ఉతత్ ముడు, ౌనకుడు}.

1‐307‐ఆ.

ేలు = మం షయము; ె ెప్ ే = ె ిప్నటెల్ ౖ ే; ేలు = మం ి; అండుర్ = అందురు; లోకులు = పర్జలు;

ేటు = ెడడ్ షయము; ె ెప్ ే = ె ిప్నటెల్ ౖ ే; ెటట్ = ెడడ్ ాడు; అండుర్ = అందురు; అంత = ఆ; ఁదన్ =
ైన; దుర్ఁడు = దుర్డు; ఐన = అ న; కతంబునన్ = కారణము ేత; షట్ = షుట్ల కక్; మరణము =
మరణమును; అతడు = అతడు; ెపప్ఁడ ెయ్ = ెపుప్టలేదు.

1‐308‐వ.

అ ి = అ ి; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; అ న = అ ; మాండవయ్ = మాండవుయ్డు అను; మ = ొపప్; ము =
ము కక్; ాపంబునన్ = ాపమువలన; ొ ల్ = పూరవ్ము; యముండు = యముడు; దర్ = దుర్ల
కక్; యందు = గరభ్ము నందు; దురుండు = దురుడు; ఐ = అ య్; జ మ్ం = పుటిట్; ఉనన్ =
ఉండగ; నూఱు = వంద; వతస్రంబులు = సంవతస్రములు; అరయ్ముండు = సూరుయ్డు; య ాకర్మంబునన్ =
య ా ిగ; ాప = ాపపు; కరుమ్లన్ = కరమ్లు ే యు ా ి ; దం ిం ె = దం ిం ెను; ఇట = ఇకక్డ;
యు ి ిఠ్ రుండు = ధరమ్ ా {యు ి రుండు
ిఠ్ ‐ ధరమ్ ా అసలు ర
ే ు}; ాజయ్ంబున్ = ాజయ్మును; కైకొ =
ేపటిట్; లోక ాల = లోక ాలురకు; సంకా లు = సమాన ైన ారు; అ న = అ నటిట్; తముమ్లున్ =
తముమ్లును; ానును = ానును; కుల = కులమును; ీపకుండు = లబెటట్ ు ాడు / ీపము వంటి ాడు;
ఐన = అ నటిట్; మనుమ = మనుమణిణ్; ముదుద్ = ా ాబముగ ో షణ; ేయుచున్ = ేయుచు; ెదద్ =
ాలా; కాలంబు = కాలము; మ = ొపప్; ైభవంబునన్ = ైభవము ో; సుఖి = సుఖము కల ారు; ఐ =
అ య్; ఉం ెన్ = ఉం ెను; అంత = అపుప్డు.
1‐309‐క. బాల = ిలల్లు; జన = అంతఃపుర ీత్ ల
ర్ ు; ాలా = భవనములు; ధన = ధనములు; లావన =
ఉ ాయ్నవనములు; ముఖయ్ = దలగు; భవ = ైభవము లందు; న = ము ి/ న ై; మ ా = పర్జఞ్;
లాలసులు = రు మ ి ిన ారు; అగు = అ నటిట్; మానవులను = మనుషుయ్లను; కాలము = కాలము;
వం ంచు = సము ేయును; దురవ ాహము = త ించుటకు కషట్ ైన ి / అంతు కక్ ి; సుమ =
మం బు ద్ ి కల ా ా, ౌనకా.

1‐310‐వ.

అ ి = ఆ; తత్ ంబు ాన్ = కారణమువలన; కాల = కాలము కక్; గ = లకష్ణము / నడక; ఎఱిం ి =
ె ి; దురుండు = దురుడు; ధృత ాషు
ట్ ర్ న = ధృత ాషు
ట్ ర్ న; కు = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ =
ప కెను;

1‐311‐మ.

కనక = బం ారము; అ ార = గృహములు; కళతర్ = ారయ్లు; తర్ = తుర్లు; సుత = సం ానముల;

సంఘాతంబు లన్ = సమూహములను; ముందటన్ = ఎదురు గుం ా; క = చూ ి; ార్ణ = ార్ణముల ద;
ఇచఛ్లన్ = మకుక్వ ో; ఉండు = ఉండు; జంతువులను = వులను; ఈ = ఈ; కాలంబు = కాలము;
దురల్ ంఘయ్ము = ాట ా ి; ఐ = అ య్; అ ారయ్ = ా ింపరలే ; ిథ్ న్ = ధముగ; చంపున్ = చంపును;
అటిట్ = అటువంటి; రు ాయంబు = ఉ ాయములే ి; ఐన = అ నటిట్; కాలంబు = కాలము; వ ెచ్న్ =
వ ెచ్ను; ఉ ాంతంబున = స పమునకు; మాఱు = రుగు; ీ = ీ ; కిన్ = కి; మ ిన్ = మనసులో;
ం ంపు = ఆలో ంచుము; ా ర్శవ్ ా = ాజా;

1‐312‐ ా.

పుటుట్ = పుటుట్క ో ే; అంధుండవు = గుర్ ిడ్ ాడవు; ెదద్ ాఁడవు = వయసులో ెదద్ ాడవు; మ = ొపప్;
ోగంబులా = ోగములు అంటే అ ; లేవు = లేవు; = కక్; పటుట్ = బలము; ఎలల్ న్ = అం ా; ె ి =
ాడు; ో ెన్ = అ ో న ి; దుసస్హ = సహింప కషట్ ైన ి; జ ా = ముస తనము; ారంబున్ =
బరువు ా; ైన్ = ద; క ెప్న్ = ప ెను; = కక్; చుటాట్లు = బంధువులు; ఎలల్ ను = అందరును;
ో ి = చ ో ;ి ఆలు = ారయ్; మగఁడున్ = భ త్ ా; ోకంబునన్ = ోకములో; మగున్లు = ము ిన
ారు; ఐ = అ య్; కటాట్ = అ య్; ాయల = శతుర్వుల కక్ / ాయాదుల కక్; పంచన్ = డలో;
ఉండన్ = ఉండ ా; తగ ే = ఉ తమా; కౌరవయ్ = కౌరవుల కక్; వంశ = వంశమునకు; అగర్ణీ = ొపప్ ా ా.

1‐313‐క.

ెటట్ ి ి = ెటట్ ి ారు; చుచ్ = పుప్; గృహమునన్ = ఇంటికి; పటిట్ ి = పటుట్కొ ాన్రు; త ీయ = ా ి;
ారయ్న్ = ారయ్ ; ాడు = ెడడ్; అడవుల = అడవుల; కున్ = కి; కొటిట్ ి = ెంటి ే ి ారు; ారు = ారు;
మనుపఁగ = ో ిసత్ ుండగ; ఎటట్ న = ఏ ధముగ; భ ి ంపన్ = బలవంతముగ లుపుకొన; వలెను = వలెను;
ఈ = ఈ; ార్ణములన్ = ార్ణములను.

1‐314‐క.

డడ్ ల = ిలల్ల; కున్ = కి; బు ధ్ ి ెపప్ = మం ా ి లో ెటట్ ుటకు ించ ; గుర్ ిడ్ = గుర్ ిడ్ ా ; కిన్ = కి;
ిండంబు = ిండము { ంి డము ‐ ( ం ా పూరవ్కముగ) ోజనము / త నము
ిద్ ో గుండర్ముగ య
ే ు
ముదద్ లు}; వం ికొ = వం ికొ ; ొ ండు = సుకొ ెళళ్ం ి; ఇ ె = ఇ ి ో; ైన్ = ద; ప డ్ ాఁడు = ప డ్ ాడు;
అ = అ ; ముండు = ముడు; ఒఱ = మరమ్పు; ొ ెడ్ ములున్ = ఎ త్ ొ డుపు మాటలు; ఆడంగన్ =
పలుకు చుండగ; కూడు = ం ి; కు ి ెదవు = ంటు ాన్వు; అ ి ా = ాజా;

1‐315‐క.

క ెద ో = పుటిట్ం ెద ా ఏంటి; డడ్ లన్ = ిలల్లను; ఇఁకన్ = ఇంకా; మ ెద ో = ొపప్ ా ం ెద ా

ఏంటి; ొంటి = పూరవ్ము; కంటెన్ = కంటే; మనుమల = మనవల కక్; మాటల్ = (ముదుద్) మాటలు;
ెద ో = ంటా ా ఏంటి; ఇ ెచ్దన్ = ఇ ెచ్దను; రముమ్ = రండు; అ ెద ో = అంటా ా ఏంటి;
ానముల = ానములు సుకొనుట; కున్ = కు; అవ సురులున్ = బార్హమ్ణులను {అవ సురులు ‐ భూ కి
ేవతలు, పుర్లు};

1‐316‐క.

ేహము = శ ీరము; తయ్ము = తయ్ ైన ి; కాదు = కాదు; అ =అ ; హమున్ = ార్ం ; ెగన్ =
ెగునటు
ల్ ; కో ి = ాశనము ే ి; ిదధ్ = ిదద్ ులు; ము = మునులు వలె; వరత్ నుఁడు = పర్వ త్ ంి చు ాడు; ఐ =
అ య్; ేహము = గృహము; ెలువడు = డుచు; నరుఁడు = మానవు ; ఉ ాస్హము = ఉ ాస్హము; ోన్ =
ో; ంె దు = ెందును; ముకిత్ = ముకిత్ అను; సంపద = ాగయ్ము; అనఘా = ాపము లే ా ా.

1‐317‐వ.

అ = అ ; దురుండు = దురుడు; ధృత ాషు

ట్ ర్ న = ధృత ాషు
ట్ ర్ న; కు = కు; రకిత్ = రకిత్ { రకిత్ ‐ ే
అందు తగులము లేక ో వుట}; మారగ్ ంబు = పదద్ ; ఉప ే ం న = ె యజే ిన; అతండు = అతడు; పర్జఞ్ ా =
జాఞ్నము ో కూడుకొనన్; చ ండు = దృ ట్ ి కల ాడు; ఐ = అ య్; సం ారంబు = సం ార బంధములను;
ిగ ా ి = ి ెటట్ ి; హ = ార్ం ో కూ ిన; ాశంబు = ాశముల; వలనన్ = నుం ి; ఊ ి = ివ ి;
జాఞ్న = జాఞ్న గ; మారగ్ ంబునన్ = పదద్ ో; కూ ి = కల ి; దురగ్ మంబు = ాటుటకు ాల కషట్ ైన ి; అగు
=అ న; హిమవనన్గంబు = హిమాలయము; కున్ = కు; రగ్ ం న = బయలు ే ిన.

1‐318‐ ా.
 అంధుండు = గుర్ ిడ్ ాడు; ఐన = అ నటిట్; ప న్ = భరత్ ను; వ ిం = ేర్ ం ;ప =ప కక్; ా ా =
ిథ్ అనుస ించు; ఆసకిత్ = ఇషట్ పూరవ్క రణ్యము ో; ేతర్ = కనున్లు; దవ్ ా = ెంటికి ; బంధ =
కటుట్టవలన; ఆ ాఛ్దనమున్ = క ిప్యుంచున ి; ధ ిం = కటుట్కొ న; యమ = యమము క ి ఉండుట
లో; పర్ఖాయ్త = కీ త్ ి ొ ం ిన ి; ఐ = అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; తత్ = ఆ; ాం ార ి ాథు కూఁతురును =
ాం ా ి కూడ { ాం ార = ాం ార; ి = ేశ; ాథు = ా ; కూఁతురు = పు ర్క, ాం ా ి}; గ ీర్ =
గమును అనుస ించు ఇషట్ ము; తత్ ంబు = మనసు; లోన్ = లో; సం ిలల్న్ = కూ ి ా ా; ప = భరత్ ; ెంటన్
= ెనుక ే; ఏఁ ెన్ = ె ెళ్ను; ఉదయత్ = ఉదభ్ ం న; ా ీవ్ = ాధు ీత్ ;ర్ గుణ = గుణములు; ఆరూఢ = ిథ్ ర
పరచుకొనన్ ి; ఐ = అ య్.
1‐319‐చ.

ెనుకకు = ెనుకకు మర ; ాక = ాకుండగ; ొచుచ్ = దూసుకొ ెళల్ ు; రణ = యుదధ్ ము ే ే; రు =

ధు ; కైవ ిన్ = వలె; ాజ = ా ేత; దండనంబు = ింపబడుట; కున్ = కు; భయంబు = భయము;
లేక = లేకుండగ; వ ిన్ = ేగముగ; ో ె ి= ెళుళ్; ీరు = ీరు ; భం ిన్ = వలె; అపుప్డు = అపుప్డు;
ఆ = ఆ; వ త = ీత్ ;ర్ దురంతము = అంతుపటుట్టకు కషట్ ము; ఐన = అ నటిట్; హిమవంతము =
హిమాలయము; ొ ంతన్ = దగగ్ ి; వన = అడ ; అంత = లోప ; భూ = పర్ ేశము; కిన్ = నకు; ె టి =
భరత్ ; ోడన్ = ో; ఇంచుకయు = కొంచముకూడ; న్ = భయమును; వహింపకన్ = ెందకుండ; ఏ ెన్ =
ె ెళ్ను; ీర్ = ఇషట్ ; ోన్ = పూరవ్కముగ.

1‐320‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; దుర = దురు ో; సహితులు = కూ ిన ారు; ఐ = అ య్; ాం ా ి = ాం ా ి;
ధృత ాషు
ట్ ర్ లు = ధృత ాషు
ట్ ర్ లు; వనంబున = అడ ; కున్ = కి; చ న = ెళల్గ; మఱు ాఁడు = తరు ా ో ;
ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ా {ధరమ్నందనుండు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు, ధరమ్ ా }; పర్ ాతంబున =
ఉదయము నందు; సం ాయ్వందనంబు = సం ాయ్వందనము; ే ి = ే ికొ ; తయ్ = పర్ తయ్ము ేయు;
హో మంబు = హో మము; కా ం = పూ త్ ి ేసుకొ ; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులైన; ఉతత్ ములు = ఉతత్ ములు; కున్ =
కు; ో = ఆవులు; హిరణయ్ = బం ారము; ల = నువువ్లు; వసత్ ర్ = వసత్ మ
ర్ ులు; ఆ ి = దలగు; ానంబులున్
= ానములను; ే ి = ే ి; నమసక్ ిం = నమసక్ ిం ; గురు = ెదద్లకు ేయు; వందనము =
నమ ాక్రము; కొఱకున్ = కోసము; పూరవ్ = ఇంతకు ముందు; పర్కారంబునన్ = వలె; తం ిర్ = తం ిర్ కక్;
మం ిరము = భవనము; కున్ = కు; చ = ె ళ్; అందున్ = అందులో; దుర = దురు ో; సహితులు =
కూ ిన ారు; అ న = అ నటిట్; త ల్ దండుర్లన్ = త ల్ దండుర్లను; కానక = కను ొనలేక; మం = చకక్టి;
ీఠంబునన్ = ఆసనమున; కూరుచ్నన్ = కూరుచ్ం ి యునన్; సంజయున = సంజయున; కున్ = కు; ఇటు
ల్ =
ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐321‐ .ీ
మా = మా కక్; త ల్ దండుర్లు = త ల్ దండుర్లు; ఈ = ఈ; మం ిరమునన్ = భవనములో; లేరు = లేరు;
సంజయ = సంజయ; ారు = ారు; ఎందున్ = ఎకక్ ికి; చ ి = ె ళ్ ి; ేఁడు = ఇ ేళ; ముందఱన్ =
ఎదురుగ ఉనన్ ే; కానఁడు = చూడలేడు; ముదుస = ముస ాడు; మా = మా కక్; తం ిర్ = తం ిర్; పుతర్
= పుతుర్ల వల ; ోకంబునన్ = ేదన ో; ొ గులున్ = దుఃఖించును; త ల్ = త ల్ ; ౌజనయ్ = మం తనమునకు;
ి= ాసము; ార్ణ = ార్ణము ో సమాన ైన; సఖుఁడు = ేన్హితుడు; మా = మా కక్; ినతం ిర్ =
ాన్నన్; మంద = మంద ిం న; బుదుధ్లము = బు ధ్ ి క ిన ారలము; ఐన = అ నటిట్; మముమ్న్ =
మముమ్లను; ి = వద ై ; ఎటన్ = ఎకక్డకు; ో ో= ె ళ్ ా ో; మువువ్రు = ముగుగ్రు; ఎఱిఁ ింపు
= ె యజేయుము; గంగ = గం ాన ి; లోన్ = లో; తన = తన కక్; అప ాధంబున్ = తపుప్లను;
తడ కొనుచు = తలచుకొనుచు;

1‐321.1‐ఆ.

ారయ్ = ారయ్; ోడన్ = ో ాటు; తం ిర్ = తం ిర్; ప ి ాపమునన్ = ేదనలో; పడున్ = పడును; కపటము =
అబదధ్ ము; ఇంత = ఇంతకూడ; లేదు = లేదు; కరుణ = దయ; కలదు = కలదు; ాండు = ాండు; భూ భుండు
= ా ; పరలోకగతుఁడు = చ ో న ాడు; ఐన = అ నటిట్; మముమ్న్ = మముమ్లను; ినన్ ాండర్న్ =
ిలల్ ాళళ్ను; మ ె= ెం ో ిం ెను; అతఁడు = అతడు.

1‐322‐వ.

అ న = అన ా; సంజయుండు = సంజయుండు; దయా = దయ; ేన్హంబులన్ = ేన్హములకు; అ =

కిక్ ; క ిశ్తుండు = ిగులు ెం ిన ాడు; అగుచున్ = అవుతూ; తన = తన కక్; పర్భువు = యజమా ;
ో న = ె ళ్న; ెఱంగు = ధము; ఎఱుంగక = ె యక; కొంత = కొంచము; తడవు = సమయము;
ఊరకన్ = ఊరక ే; ఉం ి = ఉం ి; తత్ = ఆ; గ = ఎడబాటు వల ; దుఃఖంబునన్ = బాధ ో; క న్రు =
క న్ళళ్ ; తు ి కొనుచున్ = తుడు కొనుచు; బు ధ్ ి = మ ో; బలంబునన్ = బలమువలన; తత్ ంబు =
మనసు ; ైరయ్ = ైరయ్ము ో; ఆయతత్ ంబున్ = కూ ిన ిగ; ే ి= ే ి; తన = తన కక్; భరత్ ృ = యజమా
కక్; ాదంబులన్ = ాదములను; మనంబులన్ = మనసులో; ఎనున్చున్ = ఎంచుకొనుచు; ధరమ్ న్ =
ధరమ్ ా {ధరమ్ ‐ యము కొడుకు, ధరమ్ ా }; కున్ = ో; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐323‐ ే.

అఖిల = సమసత్ ైన; ారత్ లు = ారత్ లు; మునున్ = ఇంతకు ముందు; ననున్ = ననున్; అడుగుచుండున్ =
అడుగుతుం ే ాడు; అడుగఁడు = అడగలేదు; ఈ = ఈ; ే = ా ర్; = కక్; తం ిర్ = తం ిర్;
అవ ాథ = ాజ {అవ ాథుడు ‐ భూ కి పర్భువు, ా }; మం ిరము = అంతఃపురము; లోనన్ = లోపల;
దురు = దురు ; ోన్ = ో; మంతనంబు = ఇ ట్ ాపూరవ్క సం ాషణములు; నన్ = కిర్ందటి ో ; ఆడుచున్
= మాటాల్డుచును; ఉం ెను = ఉం ెను; ేఁడు = ఈ ో ; లేఁడు = లేడు.
1‐324‐వ.

దుర = దురుడు; ాం ార = ాం ా ి; ధృత ాషు

ట్ ర్ లు = ధృత ాషు
ట్ ర్ లు; ననున్ = ననున్; వం ం =
స ిం ; ఎందున్ = ఎకక్డకు; ో ో= ె ళ్ ా ో; ారల = ా ి కక్; శచ్యంబులు = రణ్యములు;
ఎటిట్ ో = ఎలాంటి ో; ఎఱుంగను = ాకు ె యదు; అ = అ ; సంజయుండు = సంజయుడు; దుఃఖించు =
బాధపడు; సమయంబునన్ = సమయములో; తుంబురు = తుంబురు ; సహితుండు = కూ ిన ాడు; ఐ =
అ య్; ారదుండు = ారదుడు; వ చ్నన్ = ా ా; లే = లే ; నమసక్ ిం = ర్ కిక్; తముమ్లున్ =
తముమ్ళుళ్ను; ానును = ానును; ారదున్ = ారదు ; పూ ం = పూ ం ; కౌం ేయాగర్ ండు =
ధరమ్ ా {కౌం య
ే ాగర్ డు ‐ కుం ద
ె ద్ కొడుకు, ధరమ్ ా }; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐325‐ఉ.

అకక్ట = అ య్; త ల్ దండుర్లు = త ల్ దండుర్లు; గృహంబునన్ = ఇంటిలో; లేరు = లేరు; మ తమ్ = ొపప్
ఆతమ్ కల ా ా; ారు = ాళుళ్; ేఁడు = ఈ ో ; ఎకక్డన్ = ఎకక్డకు; ఓ ో = ె ళ్ ా ో; ెఱుఁగన్ =
ాకు ె యదు; ఎపుప్డు = ఎలల్ పుప్డు; డడ్ ల = పుతుర్ల కక్; ేరు = ొపప్దనము; గుర్ చ్ = గు ిం /
ొకిక్; ాన్ = ాను; ొ కుక్చున్ = దుఃఖ పడుచు; ఉండున్ = ఉండును; త ల్ = త ల్ ; ఎటు = ఎకక్డకు;
ఓ ె ొ కో = ో ె ో ాపం; పత్ = పర్మాదములు అను; అంబు = సముదర్ము; ా = ాటుట; కిన్ = కు;
కక్ము = జముగ; కరణ్ ారుఁడవు = త ింపజేయు ాడవు {కరణ్ ారుడు ‐ పడవ చుకాక్ పటుట్ సరంగు,
త ింప య
ే ు ాడు}; వు = వు; జగత్ = లోకములో ; జన = పర్జలకు; ార = గమయ్ము(ఒడుడ్); దరశ్ ా =
చూపు ా ా.

1‐326‐వ.

అ నన్ = అన ా; = ; సరవ్ ఞ్ ండు = సరవ్ము ె ిన ాడు; ఐన = అ నటిట్; ారదుండు =

ారదుడు; ధరమ్ న = ధరమ్ ా ; కున్ = కి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ె ెప్ను; ఈశవ్ర =
భగవంతు కి; వశంబు = ఆ ీనము అ య్ ఉండున ి; శవ్ంబు = శవ్ము; ఈశవ్రుండ = భగవంతు ే;
భూతములన్ = వులను; ఒకటి = ఒక; ోన్ = ా ో; ఒకటిన్ = ఒక ా ; ేరుచ్న్ = ేరువ ేయును;
ఎడఁ బాపున్ = దూరము జరుపును; సూ = సూ ి ో; నన్ = ొ ి న; ా ికలు = ముకుక్లు; అందున్ =
అందు; ర జ్ = ార్డు; ో ర్ తంబులు = గుచచ్బ ిన ; అగుచున్ = అవుతూ; కంఠ = ెడలను; ర జ్ వులన్ =
ాళళ్ ేత; కటట్ బ ిఁన = కటట్ బ ినటిట్; బ వరధ్ ంబులన్ = ఎడల్ ను; ో లెన్ = వలె; కరత్ వయ్ = ేయత ిన ి; అకరత్ వయ్ =
ేయతగ ి లలో; ాయక = ివత ర్కార ైన ా ; ేద = ె యజేయు; లకష్ణ = లకష్ణములు కల ి;
అగు = అ నటిట్; ాకత్ ం ర్ = మాట అను తం ర్; అందున్ = లో ; వరణ్ = వరణ్ముల కక్; ఆశర్మ =
ఆశర్మముల కక్; లకష్ణంబులు = లకష్ణములు; కల = ఉనన్టిట్; ామంబులు = ామములు; ేన్ = ేత;
బదుధ్లు = కటట్ బ ిన ారు; ఐన = అ నటిట్; లోక = లోకులను; ాల = ా ంచు ా ి ో; సహితంబులు =
కూ ిన ; ఐ = అ య్; లోకంబు = లోకములు; ఈశవ్ర = భగవంతు ; ఆ ేశంబు = ఆజఞ్ ను; వహించున్ =
 ర ావహించును; కీర్ ా = ఆటకు; ాధనంబులు = ప కివచుచ్ వసుత్వులు; అగున్ = అ న; అకష్ = ా కలు;
కందుక = బం ; ఆదులు = దలగు ా ; కున్ = కి; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ ై ే; సం గ = కల కలు;
గంబుల్ = ఎడబాటు లగు ో; అటు
ల్ = ఆ ధముగ; కీర్ ించు = కీర్ ిం ే; ఈశవ్రు = భగవంతు ; కీర్ ా =
ఆటకు; ాధనంబులు = ప కివచుచ్ వసుత్వులు; ఐన = అ న; జంతువులు = వులు {జంతువులు ‐
పుటుట్క కల }; కున్ = కు; సం గ = కల క; గంబులు = ఎడబాటులు; అగుచుండు = అవు ా ;
సమసత్ = సమసత్ ైన; జనంబును = జనమును; వ= వు ; రూపంబునన్ = రూపములో; ధుర్వంబును =
ిథ్ ర ైన ిగను; ేహ = ేహము; రూపంబునన్ = రూపములో; అధుర్వంబును = అ ిథ్ ర ైన ిగను; ఐ = అ య్;
ఉండున్ = ఉండును; మఱియున్ = ఇంకనూ; ఒకక్ = ఒక; పకష్ంబునన్ = ధముగ; ధుర్వంబున్ = ిథ్ రమును;
అధుర్వంబునున్ = అ ిథ్ రమును; కాక = కాకుండగను; ఉండున్ = ఉండును; దధ్ బర్హమ్ = దధ్ బర్హమ్;
సవ్రూపంబునన్ = సవ్రూపములో; అ రవ్చ యంబుగన్ = వ ింప లుకా ిగ; ంె డును = ెండూకూడను;
ఐ = అ య్; ఉండున్ = ఉండును; అజగరంబు = కొండ లువ; ేతన్ = ేత; ర్ంగంబ ిన = ంగబ ిన;
పురుషుండు = మానవుడు; అనుయ్లన్ = ఇంకొక ి ; ర ింపలే = కా ాడలే ; ెఱంగునన్ = ధముగ; పంచ
= ఐదు; భూత = భూతముల ో; మయంబు = కూ ిన ి; ఐ = అ య్; కాల = కాలమునకును; కరమ్ =
కరమ్లకును; గుణ = గుణములకును; ఆ న
ీ ంబు = వశములో ఉండున ి; ఐన = అ న; ేహంబు = శ ీరము;
పరులన్ = ఇతరుల; ర ింపన్ = ర ించుటకు; సమరథ్ ంబు = శకిత్ కల ి; కాదు = కాదు; కరంబులు = ేతులు;
కల = క ిన; జంతువులు = వులు; కున్ = కు; కరంబులు = ేతులు; లే = లేనటిట్; చతుషప్దంబులు =
ాలుగు కాళుళ్ ఉనన్ ; ఆ రంబులు = ఆ రములు; అగున్ = అగును; చరణంబులు = కాళుళ్; కల =
క ిన; ార్ణులు = వులు; కున్ = కు; చరణంబులు = కాళుళ్; లే = లేనటిట్; తృణ = గ ిఢ్ ; ఆదులు =
దలగున ; భకష్ణీయంబులు = నద ిన ; అగున్ = అగును; అ ిక = ెదద్; జనమ్ంబు = పుటుట్క; కల =
క ిన; ాయ్ఘర్ = పులులు; ఆదుల = దలగు; కున్ = ా కి; అలప్ = నన్; జనమ్ంబులు = పుటుట్కలు; కల
= క ిన; మృగ = లే ి; ఆదులు = దలగున ; ోజయ్ంబులు = నద ిన ; అగున్ = అగును; సకల =
సమసత్ ; ేహి = వుల కక్ { హ
ే ి‐శ ర
ీ ము క న
ి ి/ }; ేహంబులు = శ ీరములు; అందున్ = లో;
వుండు = వుడు; కలుగుటన్ = కలుగుట; ే ి = వలన; వు = ; కిన్ = కి; వుండ = ే; క=
ంచుటకు ఆ ారము; అగున్ = అగును; అహసత్ = హసత్ ములు లే ; సహసత్ = హసత్ ములు ఉనన్ ; ఆ ి =
దలగు; రూపంబు = రూపములు కల ; ఐన = అ నటిట్; శవ్ము = శవ్ము; అంతయు = సమసత్ మును;
ఈశవ్రుండు ాన్ = ఈశవ్రుడు అ ; ె యుము = ె ికొనుము; అత = అత ; కిన్ = కి; ేఱు =
అనయ్ ైన ి ఏ యును; లేదు = లేదు; జ = తన; మాయా = మాయ కక్; ేషంబున = షట్ త వలన;
మాయా = మాయకల ాడు; ఐ = అ య్; జా = జా / పుటుట్క ో వ చ్న; ేద = ేదములు; రహితుండు
= లే ాడు; ఐన = అ న; ఈశవ్రుండు = భగవంతుడు; బహు = అ ేక; పర్కారంబులన్ = ధములు ా; ో ి
= అనుభ ంచున ి; ోగయ్ = అనుభ ంపబడున అనబ ే; రూపంబులన్ = రూపముల ో; అంతరంగ =
లోపటలను; బహిరంగంబులన్ = బయటల యందును; ీ ించున్ = పర్కా ంచును; కాన = కావున; అ ాథులు
= ికుక్లే ారు; ీనులున్ = ీనులును; అగు = అ న; ాదు = ా కక్; త ల్ దండుర్లు = త ల్ దండుర్లు;
ననున్ = ననున్; ా ి = వద ; ఏ = ఏ ; అ ెయ్ద ో = అవు ా ో; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; వ త్ ింతు ో =
ఉం ెద ో; అ = అ ; వగవన్ = దుఃఖ పడుటకు; ప లేదు = అవసరములేదు; అజాఞ్న = అజాఞ్నమునకు;
మూలంబు = మూల ైనటిట్ ి; అగు = అ న; ేన్హంబునన్ = ేన్హ ావమువలన; ఐన = అ నను;
మనస్ = మనసు కక్; ాయ్కులతవ్ంబు = కాకుపడుటను; ప ిహ ింపుము = ొల ించుము; అ =అ ;
మఱియున్ = మ ాళ్; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ె ెప్ను.

1‐327‐ఆ.

అటిట్ = అటువంటి; కాల = కాలము; రూపుఁడు = రూపముగ కల ాడు; అఖిల = సమసత్ ైన ి; ఆతుమ్ఁడు =
ా ే ఐన ాడు; అగు = అ న; షు
ణ్ ఁడు = భగవంతుడు; అసుర = ాకష్స; ాశమున = ాశనము; కున్ =
కొరకు; అవత ిం = అవత ిం ; ేవ = ేవతల; కృతయ్ము = ప ; ఎలల్ న్ = సమసత్ ము; ిచ్ = పూ త్ ి ే ి;
కిక్న = ి న; ప = ప ; కిన్ = కోసము; ఎదురుసూచుచు = ఎదురుచూచుచు; ఉండున్ = ఉండును;
ఇపుప్డు = ఇపుప్డు; అ ిప = ొపప్ ా ా;

1‐328‐మతత్ .ఎంత = ఎంత; కాలమున్ = కాలము; కృషు

ణ్ ఁడు = భగవంతుడు; ఈశవ్రుఁడు = భగవంతుడు; ఈ
= ఈ; ధ ి ర్న్ = భూ ద; చ ించున్ = హ ి త్ ా ో ; రు = రు కూడ; అంత కాలమున్ = అంత వరకు;
ఉండుఁడు = ఉండం ి; అందఱున్ = రు అందరును; అవవ్లన్ = ఆ ైన; ప లేదు = అవసరము లేదు;
ార్ం = కక్ట ైన భర్మను; మానుము = వదులుము; కాలమున్ = కాలమును; కడవంగన్ = ాటుటకు;
ఎవవ్రున్ = ఎవరూ కూ ా; ఓపరు = సమరుథ్లు కాలేరు; ఈ = ఈ; ంత = వగపు; ఏల = ఎందులకు; న ేందర్ =
ా లలో; సతత్ మ = ఉతత్ ము ా (ధరమ్ ాజ); ె ెప్దన్ = ె త్ ాను; నుము = నుము; అంతయున్ = జ ి ిం ి
అం ా.

1‐329‐వ.

ధృత ాషు
ట్ ర్ ండు = ధృత ాషు
ట్ ర్ ండు; ాం ా ీ = ాం ా ి ోను; దుర = దురు ోను; సహితుండు =
కూ ిన ాడు; ఐ = అ య్; హిమవతప్రవ్త = హిమాలయములకు; ద ిణ = ద ిణ; ాగంబున = ి ాభ్గమున;
ఒకక్ = ఒక; ము = ము కక్; వనంబు = ఆశర్మము; కున్ = కు; చ = ె ళ్; ొ ల్ = పూరవ్ము;
సపత్ రుష్లు = సపత్ రుష్లు; కున్ = కు; సం ోషంబున్ = ఆనందమును; ేయు = కలుగ జేయుట; కొఱకున్ =
కోసము; ఆకాశగంగ = ఆకాశగంగ; ఏడు = ఏడు (7); పర్ ాహంబులు = ాయలు; అ = అ య్; ాఱిన =
పర్వహిం న; పుణయ్ = పుణయ్మును ఒసగు; రథ్ంబునన్ = ేవులో; కృత = ే ిన; ాన్నుండు = ాన్నము
కల ాడు; ఐ = అ య్; య ా ి = పదద్ పర్కారము; హో మంబు = హో మము; ఒన ిం = పూ త్ ి ే ి;
జలభకష్ణంబు = టి ఆ రముగ సుకొనుట; కా ం = ే ి; సకల = సమసత్ ; ధరమ్ంబులన్ = కరమ్లు;
స జ్ిం = ి ెటట్ ి; ఘన్ంబులన్ = ( యమలకు) భంగములు; ెందక = కలుగకుండ; ా రుండు =
ఆ రము సుకొన ాడు; అ =అ య్; ఉప ాం = పర్ ాం ొ ం ిన; ఆతుమ్ండు = ఆతమ్కల ాడు; అ
= అ య్; పుతర్ = పుతుర్లు; అరథ్ = ధనము; ార = ారయ్లు వలన; ఈషణంబులున్ = ఈషణములను
( ావ ేషములు); వ జ్ ంి = ి ెటట్ ి; నయ్సత్ = చకక్ ా ే ిన; ఆసనుండు = ఆసనములో ఉనన్ ాడు; ఐ =
అ య్; ార్ణంబులన్ = ార్ణములను; య ం = సంయమనము ే ి / ార్ణాయామములు ే ి;
మనసస్హితంబు = మనసుస్ ో ాటు ; ఐన = అ నటిట్; చ ః = కనున్లు; ఆ ి = దలగు;
ఇం య
ిర్ ంబులన్ = ఇం ిర్యములను; ఆఱింటి = ఆ ింటి {ఇం ర్య
ి ములు 6 ‐ మనసుస్,
పం ంే ర్య
ి ములు}; షయంబులన్ = షయముల ెనుక { షయములు ‐ ఇం య
ర్ి ారథ్ ములు};
పర్వ త్ ంి ప క = నడవ యక ( తత్ వృ త్ ో ిం ); వ త్ ంి = మర చ్; హ ి ావన = భగవంతు ాయ్ ంచుట
అ ే; రూపంబు = సవ్ ావము; అగు = క న
ి ; ారణా = తత్ మునందు ధ ించు; గంబు = ా ాయ్సము;
ేన్ = ేత; రజస్ = రజోగుణ; సస్తత్ = సతత్ గుణ; త =త గుణ; రూపంబులు = సవ్ ావములు; అగు =
క ిన; మలంబులన్ = మలములను; మూఁటి = మూ ింటి ; హ ిం = ాశనము ే ి; మనంబున్ =
మనసును; అహంకార = అహంకారమునందు; ఆసప్దంబు = ాసము ఏరప్రుచుకొనన్ ి; ఐన = అ నటిట్;
సూ
థ్ ల = సూ
థ్ ల; ే ంబు =
హ ేహము; వలనన్ = వలన; ా ి = దూరము ే ి; బు ధ్ ి = బు ధ్ ి; అందున్ = లో;
ఏకీకరణంబు = ఐకయ్ము; ే ి = ే ి; అటిట్ = అటువంటి; జాఞ్న = జాఞ్నరూప; ఆతమ్ను = ఆతమ్ను; దృశయ్ =
కంటికి; అంశంబు = క ించున ి (జగతు
త్ ); వలనన్ = నుం ి; ిం = డ ీ ి; ేతర్ ఞ్ = ఆతమ్;
అందున్ = లో; ొ ం ిం = చకక్ ా క ;ి దృషట్ ంబు = చూడబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ఈశవ్రు =
భగవంతు ; వలనన్ = వలన; ేతర్ ఞ్ న్ = ఆతమ్ను; ా ి = దూరము ే ి; మ కాశంబు = ైన అంతట ఉనన్
ఆకాశము; ోడన్ = ో; ఘటాకాశమున్ = కుండలో ఆకాశమును; కలుపు = కలుపు; కైవ ిన్ = ధముగ;
ఆ ారభూతంబు = ఆ ారభూతము / కారణాంశము; ఐన = అ నటిట్; బర్హమ్ము = బర్హమ్ము; అందున్ = లో;
క ి = క ి; లోప = లోపలఉం ే; గుణ = గుణముల కక్; ోభంబును = ఘరష్ణమును; ెలుప =
ెలుపల ఉం ే; ఇం య
ిర్ = ఇం య
ిర్ ముల; ోపంబును = ాంచలయ్మును; లేక = లేకుండగ; రూమ్ త =
రూమ్ ంపబ ిన; మాయా = మాయయు; గుణ = గుణముల కక్యు; ాసనుండు = సం ాక్రము
కల ాడు; అగుచున్ = అవుతూ; రుదధ్ ంబులు = ో ింపబ ిన ; అగు = అ న; మనస్ = మనసు; చ ః
= కనున్లు; ఆ ి = దలగు; ఇం య
ిర్ ంబులు = ఇం య
ిర్ ములు; క ి = క ;ి అఖిల = సమసత్ ైన;
ఆ రంబులను = ఆ రములను; వ జ్ంి = ి ెటట్ ి; కొఱడు = కొయయ్; చందంబున = వలె.

1‐330‐మ.

ఉటజ = పరణ్ ాల; అంతః = లోప ; సథ్ ల = సథ్ లమున; ే ికిన్ = గటుట్ ద; యతుఁడు =
యమముకల ాడు; ఐ = అ య్; ఉ ాన్ఁడు = ఉ ాన్డు; ేడు = ఈ ో ; ఆ ి ాన్ = దలుకొ ; ఇట ైన్ =
ఇంకనుం ; ఏనవ ాఁడు = ఐదవ ినమున; ేన్ = శ ీరము; డువఁ ా = ి ెటట్గ; తయ్ = తయ్ము
ేయు హో మమునంద ; అ ిన్ = అ ిన్; గ = గము వల ; అ ిన్ = అ ిన్; తత్ = ఆ; పటు =
బ షట్ ైన; ేహంబున్ = ేహమును; దహింపన్ = కా చ్ ేయగ; చూ = చూ ిన ై; యమ = యమ
ాలనలో; పర్ఖాయ్త = ేరు ొ ం ిన; ాం ా ి = ాం ా ి; ఇటట్ టట్ ు = ఎటూ; ఓన్ = ో వుటకు; ఓలల్ క = ఒపుప్కొనక;
ార్ణవలల్ భు = ార్ణములకు పర్భువు / భరత్ ; ోన్ = ో; అ ిన్న్ = అ ిన్లో; పడున్ = పడును; భూవ ా =
భూ కి భ త్ ా.
1‐331‐క.

అంతట = అపుప్డు; ారల = ా ి కక్; మరణమున్ = మరణములు; ంత = తర్ము; అగుచున్ =

అవుతూ; చూడఁబ ిన = చూ ిన; దురుఁడు = దురుడు; ం ా = దుఃఖము వలన; సం ాపము = బాధ;
ఒదవన్ = కలుగ ా; ీర్త = వదులైన; ావ్ంతుండు = ావ్ంతము కల ాడు; ఐ = అ య్; రథ్ ములు =
పుణయ్ ేతమ
ర్ ులు; కున్ = కు; చ ె ున్ =
డ ెళుళ్ను; అ ి ా = ొపప్ ా ా.

1‐332‐వ.

అ = అ ; దుర = దరుడు; ఆదుల = దలగు ా ి; వృ త్ ాంతంబున్ = సమా ారము; అంతయున్ =

సమసత్ మును; ధరమ్నందను = ధరమ్ ా న; కిన్ = కు; ఎఱి ిం = ె యజే ి; తుంబుర = తుంబురు ో;
సహితుండు = కూ ిన ాడు; అ న=అ న; ారదుండు = ారదుడు; సవ్రగ్ ంబున = సవ్రగ్ మున; కున్ = కు;
రగ్ ం న = ెడ న; ెనుక = తరు ాత; ధరమ్ ండు = ధరమ్ ా {ధరమ్ డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు,
ధరమ్ ా }; ము న్ = ము ; చూ = చూ ి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐333‐ ీ.

ఒక = ఒక; కాలమునన్ = కాలములో; పండు = పండునటిట్; ఓష ి = ానయ్ముల; చయము = సమూహము;

ేఱొ క = మ ి క; కాలమునన్ = కాలములో; పండకుండున్ = పండవు; అండుర్ = అందురు; కోర్ధంబు =
కోర్ధము; లోభంబు = లోభము; కూ
ర్ రత = కూ
ర్ రతవ్ము; బొ ంకును = అసతయ్ము; ీ ింపన్ = ెల ేగగ /
ఎకుక్వకా ా; నరులు = మానవులు; వ త్ ంి తురు = ఉండుదురు; అండుర్ = అందురు; వయ్వ రములు = తగవులు
/ ప ి ాక్రములు; మ = కిక్ ; ాయ్జ = షల ో; యుకత్ ములు = కూడుకొనన్ ; అండుర్ = అందురు;
సఖయ్ంబు = ేన్హములు; వంచ ా = వంచన ో; సహితము = కూ ిన ; అండుర్ = అందురు; మగలు = భరత్ లు;
ోన్ = ో; ఇలాల్ండుర్ = ారయ్లు; మచచ్ం ి ెదరు = ేవ్షము క ి ఉండుదురు; అండుర్ = అందురు; సుతులు =
సం ానము; తండుర్లన్ = తండుర్లను; ెగన్ = ికక్ ంి చ వలన ; చూతురు = చూ ెదరు; అండుర్ = అందురు;

1‐333.1‐ ే.

గురుల = గురువులను; షుయ్లు = షుయ్లు; దూ ిం = ం ిం ; కూడరు = క ి ారు; అండుర్ = అందురు;

ాసత్ ర్ = ా ీత్ య
ర్ ; మారగ్ ములు = ానములు; ఎ వ్యున్ = ఏ కూ ా; జరుగవు = నడవవు / ాగవు; అండుర్
= అందురు; ాయ్య = ాయ్య ైన; పదధ్ = పదధ్ లో; బుధులు = బు ధ్ ిమంతులు; ఐన = అ నను / కూ ా;
నడవరు = నడువరు; అండుర్ = అందురు; కాల = కాలానుగుణ; గ = ానములు; ఇంత = ఈ ధముగ; ఐ =
అ య్; వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను; కంటె = చూ ా; ేఁడు = ఈ ేళ.

1‐334‐మ.
హ ిన్ = కృషు
ణ్ ; చూడన్ = చూచుటకు; నరుఁడు = అరుజ్నుడు; ఏ ి ాడు = ె ళ్ ాడు; ెలలు = ెలలు;
ఏడు = ఏడు (7); అ ెయ్న్ = ఆ ెను; క ా = క ా; ారు = వచుచ్టలేదు; కాలరులు = ా త్ ాహరులు;
ఎ ావ్రును = ఎవరును; యాదవుల్ = యాదవులు; సమతన్ = సమతవ్ము ెం ిన; లోల = ాంచలయ్ము ో
కూ ిన; ావ్ంతులు = మనసు కల ారు; ఈ = ఈ; ేళ = సమయములో; సు థ్ ర
ి ులు = లకడకల ారు; ఐ =
అ య్; ఉండుదు ా = ఉం ే ఉంటా ా; ము ా ి = కృషు
ణ్ డు {ము ా ి ‐ ము ాసురు శతుర్వు, కృషు
ణ్ డు}; సుఖి
= సుఖము కల ాడు; ఐ = అ య్; ేమంబు = ేమము; ోన్ = ా; ఉండు ా = ఉం ే ఉండు ా; ఎరవు =
కలము; ఐ = అ య్; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; తత్ ము = మనసు; ఈశవ్ర = భగవంతు ే; కృతంబు =
ేయబడున ి ( ైవ రణ్ యము); ఎటోల్ = ఎలా ఉంటు ో ; క ే = ఏ ; మారు = మ ే ా {మారు ‐
ాయు వ
ే ు పుతుర్డు, ముడు}.

1‐335‐క.

మానసమున్ = మనసుస్; కలఁగుచున్ = కలతపడుతు; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; మానవు = మానుటలేదు; బహు =

అ ేక ైన; దుర్ = ెడు; తత్ = సూ ంచు; మ ాయ్దలు = శకునములు; సత్ = మం ; మానవ = మనుషయ్;
ేహ = ేహము ో; కీర్డలు = కీర్ ించుటలు; మానన్ = మానవలెన ; ా ింపన్ = ఆలో ంచుచు; ఓపున్ =
ఉండవచుచ్ను; మాధవుఁడు = కృషు
ణ్ డు; అనుజా = ో దరు ా.

1‐336‐క.

మనవులు = మనము; ెపప్క = ెపప్క; ముందఱ = ముందర ే; మన = మన కక్; ార = ారయ్లు; ార్ణ

= ార్ణములు; ాజయ్ = ాజయ్ములు; మాన = మానములు అ ే; ర్లన్ = సంపదలను; మనుపుదును =
ర ింతును; అ = అ ; మాధవుఁడు = హ ి {మాధవుడు ‐ మాధ (ల మ్ి ) భరత్ , భగవంతుడు}; ఇట =
ఇకక్డ; మనమునన్ = మనసులో; తల ో ి = అనుకొ ; మ ెన్ = మనఁజే ెను / బర్ కిం ెను; మనలన్ =
మనలను; కరుణన్ = కరుణ ో.

1‐337‐క.

ారదుఁడు = ారదుడు; ఆ ిన = పలుకిన; కైవ ిన్ = ధముగ; కూ

ర్ రపున్ = కూ
ర్ ర ైన; కాలంబు = కాలము;
వచుచ్న్ = వచుచ్ను; కుం = భూ ; ఁదన్ = ద; రములు = భయంకరములు; అగు = అ నటిట్ ;
ఉ ాప్తము = ఆపదలు; ఆరభటిన్ = ర్ త ర్ గుతూ; చూడఁబ ి ెన్ = కనబడుతునన్ ; అ లజ = ాయు
పుతుర్ ా; కంటే = చూ ా.

1‐338‐ ీ.

ఓడక = జంకక; ముందటన్ = ముందర; ఒక = ఒక; ార ేయంబు = కుకక్; ఱగుచున్ = ఱగుచును

(కుకక్అరుపు); ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; ర = ెడ; ఎ త్ = ైకె త్ ; ఆ ితుయ్ఁడు = సూరుయ్డు; ఉద ంప =
ఉద సుత్ంటే; అ ముఖంబు = ఎదురు; ఐ = అ య్; నకక్ = నకక్; ా ో ె = ఏడుసుత్నన్టుట్ అరుచుచునన్ ి;
మంటలు = మంటలు; ాతన్ = ాం ; కలుగ = ేసు కుంటుండగ; కిక్లుచునన్ = గుంపులు కడుతునన్ ;
ెఱ ి = బయలప్డుచు; గృధ = గదధ్ లు; ఆదులు = దలగున ; గరద్ భ = ా ిదలు; ఆదులు =
దలగున ; ిచ్ = బారులు ి; కర్ందుకొ ె = మూగుతునన్ ; ఉతత్ మ = ఉతత్ మ జా ; అశవ్ంబుల =
గురర్ముల; కున్ = కు; ఉద ం ెన్ = క ిసత్ ునన్ ి; క న్రు = క న్రు; మతత్ = మదపు; గజంబుల =
ఏనుగుల కక్; మదము = మదములు; ఉ ి ె = ఎం ి ో వు తునన్ ి; కాలు = యము ; దూత = భటు ;
భం ిన్ = వలె; క ి ెన్ = దకి వ చ్ం ి; క ో తము = ావురము;

1‐338.1‐ఆ.

మండదు = మంటలు ావడంలేదు ( ాజేసత్ ు ాన్); అ ిన్ = పుప్నుం (హో మగుం ాలలో); హో మ =
హో మాలు ేయు; మం ిరములన్ = ాలలో; చుటుట్న్ = చుటూ
ట్ ; ొ గలు = ొ గలు; ిశల = ిశలు ెంట; ొ ి ి
= కర్మము ా; ఆ ాఛ్ ిం ెన్ = కర్ మ్న ; తరణి = సూరుయ్డు; మా ెన్ = మసకబా ెను; చూడు = చూడుము;
ధరణి = భూ ; కదలె = కం ిం ెను.

1‐339‐క.

ాతములు = ెను ాలులు; స ె= సుత్నన్ ; ేణు = ధూ / దుముమ్; ార్తములు = ెరలు; ఆకసమున్

= ఆకాశమును; క ెప్ = క ిప్ ే ిన ; వ ిన్ = కిక్ ేగము ా; సు ి ొ = సుడులు రుగుతూ;
ాఘ్తములు = ిడుగులు; వ ి ెన్ = ప ిన ; ఘన = మబుబ్ల కక్; సంఘాతంబులు = గుంపులు; రకత్
= రకత్ పు; వరష్ = ాన; క తములు = క ించున ; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను.

1‐340‐క.

గర్హములు = గర్హములు; ో ా ె ిన్ = ో ాడుతునన్ ; ఆగర్హముల = కోపముల ో; నఁబ ి ెన్ =

నబడుతునన్ ; భూత = వులు కక్; కలకలములు = కలకలా ావములు; దుసస్హములు =
సహించుటకు కిక్ కషట్ మగున ; అగుచున్ = అవుతూ; ఖి = అ ిన్; కీలా = కీలలు; ఆవహముల =
ఆవహిం న; కిర్యన్ = వలె; ో ెన్ = అ ిసత్ ునన్ ; గగన = ఆకాశము; వసుధ = భూ ; అంతరముల్ =
క ిన ోటల్ ు / ిఙమ్ండల ేఖలు.

1‐341‐క.

దూడలున్ = దూడలు {దూడలు ‐ ఆవుల ల

ి ల్ లు}; కుడువవు = ాలు ాగుట లేదు; చనున్లున్ = చనున్ల
నుం ి; దూడల = దూడల; కున్ = కి; ోవులు = ఆవులు; ఈవు = ఇయయ్వు; దుగధ్ ములు = ాలు; ఒడలన్ =
ేహములకు; ీడలు = బాధలు / ాయ్ధులు; మానవు = మానుటలేదు; ప వులన్ = ప వులను; కూడవు
= క యవు; వృషభములు = ఎదుద్లు; తఱ ి = లేగ; కుఱఱ్ లన్ = దూడలను; ఎకుక్న్ = ఎకుక్ను.

1‐342‐క.
కదలెడున్ = కదలుచునన్ ; ేలుప్ల = ేవతల; రూపులు = గర్హములు; వదలెడున్ = కారుచ్తునన్ ;
క న్రు = క న్రు; ా = ాటి; వలనన్ = నుం ి; ెమటల్ = ేవ్దములు; ఒదలె ిన్ = చమ ించుచునన్ ;
పర్ మలు = గర్హములు; ె న్ = బయటకు; చ = ె ళ్; ెదలె ిన్ = సంచ ించుచునన్ ; ఒకక్కక్ =
ఒకొక్కక్; గు ి = గు ియందు; ే ి = భూ ; అందున్ = ద.

1‐343‐క.

కాకంబులు = కాకులు; ా ో ె ిన్ = గుంపులు కటిట్ అరుసుత్నన్ ; ఘూకంబులు = గుడల్ గూబలు; నగరన్ =
నగరములో; పగలు = పగటి పూట; గుండర్లున్ = గుండర్లును (గుడల్ గూబ కూత); కొ ెన్ = ే ెను / కూ ెను;
లోకంబులు = లోకములు; భర్షట్ = భర్షట్ ైన / నషట్ ో న; ర్కంబులు = కళలు క ిన ా ; గ న్ = వలె;
న ం = ాశనమగుచు; థలములు = ాడుబ ిన ; అ ెయ్న్ = అ ో న .

1‐344‐మ.

యవ = యవలు వంటి ( ానయ్ం ింజ వంటి); పదమ్ = పదమ్ముల వంటి; అంకుశ = అంకుశమువం టి
{అంకుశము ‐ ఏనుగు కుంభ సథ్ లమును ొ డచుటకు ాడు ఆయుధము}; ాప = ధనుసుస్ వంటి; చకర్ =
చకర్ము వంటి; ఝష = ేప వంటి; ేఖా = ేఖల ో; అలంకృతంబు = అలంక ింపబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్;
మాధవు = మాధ భరత్ / కృషు
ణ్ {మాధవుడు – మాధ భరత్ , హ ి }; ాద = ాదముల; దవ్యము = జంట;
ఇంకన్ = ఇంక; ెటట్ డ
ె ు = ొర్కుక్ట వల ; ప తర్తవ్ంబున్ = ప తర్త కలుగుటలు; ేఁడు = ఈ ినము;
ఆ ి ాన్ = దలెటట్ ;ి అవ కాంత = భూ ే ; కున్ = కి; లేదు ో మఱి = లే ే మ ి; మ ీయ = ా కక్;
అంగంబున్ = అవయవములును; ామ = ఎడమ పర్కక్; అ ి = కనున్ను; బాహువులు = బాహువును;
ఆకంపము = అదురుట; ఒందుచుండున్ = కలుగుచునన్ ి; ఇల = భూ ; కున్ = కి; ఏ = ఏ; ఉగర్ =
భయంకర ైన; ిథ్ తుల్ = ప ి థ్ త
ి ులు; వచుచ్ ో = వచుచ్ ో.

1‐345‐వ.

మఱియున్ = ఇంకనూ; మహ = భయంకర ైన; ఉ ాప్దంబులు = పర్కృ ైప ీతయ్ములు; ెకుక్లు = ఎ ోన్;
పుటుట్చు = కలుగుతూ; ఉనన్య = ఉనన్ ; ము ాంతకు = కృషు
ణ్ {ము ాంతకుడు ‐ ముర అను
ాకష్సు సంహ ంి న ాడు / కృషు
ణ్ డు}; వృ త్ ాంతంబున్ = సమా ారములు / ారత్ లు; న ాదు =
నబడుట లేదు; అ = అ ; కుం = కుం కక్; సుత = పుతుర్లలో; అగర్ ండు = ెదద్ ాడు / ధరమ్ ా ;
ము = మ ేను ో; ోన్ = క ి; ా ించు = బాధ పడుతునన్; సమయంబున = సమయములో.

1‐346‐క.

ఖేదమునన్ = దుఃఖము ో; ఇందర్సూనుడు = అరుజ్నుడు {ఇందర్సూనుడు ‐ ఇందుర్ పుతుర్డు, అరుజ్నుడు};

యాదవ = యాదవుల కక్; పు ి = నగరము; నుం ి = నుం ి; వ చ్ = వ చ్; అగర్ ఁ న్ = అనన్ను; క
= చూ ి; తత్ = అత ; ాదములన్ = ాదముల ద; నయన స ల = క న్రు; ఉ ాప్దకుఁడు =
క ిన ాడు; ఐ = అ య్; ప ి ెన్ = ప ెను; ీనున్ = ీను ; భం ిన్ = వలె; న ేందర్ = ాజా {న ంే దుర్డు ‐
నరులకు ఇందుర్డు, ా }.

1‐347‐క.

పలల్ టి న = అలల్ కలోల్ల ైన; ఉలల్ ము = మనసుస్; ోన్ = ో; తలల్ డపడుచునన్ = తలల్ ిలల్ ుచునన్; ినన్ =
నన్; తముమ్ న్ = తముమ్ ి ; క = చూ ి; ెలెవ్లల్ న్ = ెల ెలబో తునన్ ి; అగు = అ న; గము =
ముఖము; ోన్ = ో; జనులు = పర్జలు; ఎలల్ ను = అందరును; నన్ = నుచుండగ; ధరమ్పుతుర్డు =
ధరమ్ ా {ధరమ్పుతుర్డు ‐ యము కొడుకు, ధరమ్ ా }; ఇటల్ = ఈ ధముగ; ప కెన్ = అ ి ెను.

1‐348‐ ీ.

మా ామహుండు = త ల్ కక్ తం ిర్ / ాత; ఐన = అ నటిట్; మన = మన కక్; రుఁడు =

ర ేనుడు; ఉ ాన్ ే = ఉ ాన్ ా; మంగళ ే= భ ే ా; మన = మన కక్; మాతులున = ేనమామ;
కున్ = కి; ద ే = సం ోష ే ా; నలుగురుముగురు = నలుగురు+ముగురు / ఏడుగురు {వసు వ
ే ు
ారయ్లు ‐ ఏడుగురు}; ేనతత్ ల = ేనతత్ ల; కున్ = కు; ఆనంద ే = ఆనంద ే ా; ా ి = ా ి కక్;
ఆతమ్ ల = ిలల్ల; కున్ = కి; అకూ
ర్ ర = అకూ
ర్ రుడును; కృతవరమ్లు = కృతవరమ్యును; ఆయుః = ఆయుషు
ష్ ;
స ేతులే = క ి ఉ ాన్ ా; తుఁ ే = ం ఉ ాన్ ా; ఉగర్ ేన = ఉగర్ ేన; భుఁడు = పర్భువు; కలాయ్ణ =
భముల ో; ఉకుత్లే = కూ ి ఉ ాన్ ా; గద = గదుడు; ారణ = ారణుడు; ఆదులు = దలగు ారు;
మాధవు = కృషు
ణ్ {మాధవుడు ‐ మాధ (ల మ్ి )భరత్ , కృషు
ణ్ డు}; తముమ్లు = తముమ్ళుళ్; మాన =
అ మానము; ధనులు = ధనము ా కల ారు;

1‐348.1‐ ే.

నంద ే = ఆనంద ే; మన = మన కక్; సతయ్క = సతయ్కు {సతయ్కనందనుడు ‐ ాతయ్కి}; నందనున =

కొడుకు / ాతయ్కి; కున్ = నకు; భదర్ ే = ేమ ే; శంబర = శంబరుడు అను {శంబ ాసురభంజనుడు ‐
పర్దుయ్మున్డు}; అసుర = ాకష్సు ; భంజనున = చం ిన ా / పర్దుయ్మున్ ; కున్ = కి; కుశల ే =
బాగు ాన్ ా; బాణ = బాణుడు అను {బాణదనుజేందర్కూఁతుప ‐ బాణాసుర పు ర్క ప , అ రుదుధ్డు}; దనుజ
= ాకష్సు ; ఇందర్ = పర్భువు; కూఁతు = కూతురు కక్; ప = భరత్ / అ రుదుధ్ ; కిన్ = కి; హరష్ ే =
సం ోష ే ా; ారథ్ = అరుజ్ ా; ముస = బల ాము {ముస ‐ ముసలాయుధము ధ ంి న ాడు /
బల ాముడు}; కిన్ = కి; హ = బల ాము {హ ‐ హలాయుధము ధ ంి న ాడు / బల ాముడు}; కిన్ =
కి; బ = బల ాము ; కిన్ = కి .

1‐349‐వ.

మఱియున్ = ఇంకనూ; అంధక = అంధకులు; యదు = యాదవులు; ోజ = ో లు; ద ారహ్ = ద ారుహ్లు;

వృ ిణ్ = వృ ిణ్ కులు; ాతవ్తులు = ాతవ్తులు; దల న= దలగు; యదు = యాదవ; వంశ = వంశపు;
 రులును = రులును; హ ి = కృషు
ణ్ / భగవంతు ; కుమారులు = పుతుర్లు; ఐన = అ నటిట్; ాంబ =
ాంబుడు; సు ేణ = సు ేణుడు దలగు; పర్ముఖులును = ముఖయ్ ైన ారును; ా ాయణ =
ా ాయణునకు / కృషు
ణ్ నకు; అనుచరులు = ోటి ారు; ఐన = అ నటిట్; యుదధ్ వ = యుదధ్ వుడు;
ఆదులునున్ = దలగు ారును; కృషణ్ = కృషు
ణ్ ; సహచరులు = ేన్హితులు; ఐన = అ నటిట్; సునంద =
సునందుడు; నంద = నందుడు; ఆదులును = దలగు ారును; సుఖా = సుఖమును; నందులే =
ఆనందమును కల ా ే ా; అ = అ ; అందఱన్ = అంద ి ; అ ి ి = అ ి ి; ధరమ్ ండు = ధరమ్ ా
{ధరమ్ ండు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు / ధరమ్ ా }; కర్మమ్ఱ = మరల; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె =
ప కెను.

1‐350‐ ీ.

ైకుంఠ = ైకుంఠ లోకమున; ాసుల = వ ించు ా ి; వడువునన్ = వలె; ఎవవ్ = ఎవ ; బలమునన్ =

బలము వల ై ే; ఆనంద = ఆనందము ో; భ ితులు = ం ిన ారు; అగుచు = అవుతూ; ెఱవక = బెదరక;
యాదవ = యాదవులలో; రులు = రులు; వ త్ ంి తురు = చ ిం ెద ో; అమరులు = ేవతలు కక్ {ఇందర్
స ామండపము ‐ సుధ ామ్మండపము}; కొలువు = ఆ థ్ ానమున; ఉండున్ = ఉండు ో; అటిట్ = అటువంటి;
కొలువు = కొలువు ే / స ా / ఆ థ్ ానము; చ కెన్ = మండపమును / సుధ ామ్మండపము; ఆక ష్ంి =
ి ; చరణ = ాదములను; ేవకులు = ే ంచు ారు; ఐన = అ న; బంధు = బంధువులు; తర్ =
తుర్లు; ఆదుల = దలగు ా ి; ాద = ాదముల కక్; యుగమున్ = జంటల ే; ఎవవ్డున్ = ఎవ ై ే;
ొర్ కిక్ం ెన్ = ొర్కిక్ం ె ో; ఇందర్ = ఇందుర్ ; ీఠము = ిం సనము; ఁద = ద; వజర్ంబున్ =
వజార్యుధమును {వజార్యుధముజ ంి చు ాడు ‐ ఇందుర్డు}; జ ిం = జ ిం {ఇందుర్ ారయ్ ‐
శ ే }; ార్లు ా = ఆ ీనుడగు ా / ఇందుర్ ; ార్ణవలల్ భ = ారయ్ / శ ే ;

1‐350.1‐ ే.

కెం ేలన్ = ేతుల ో; ాదు = ాదు; ే ి = ే ి; అమృత = అమృతము అను; జలములన్ = టి ో;

ో ింపన్ = ెంచుతుండగ; అలరు = అల ా ే; ా ిజాతము = ా ిజాతమును; ఎవవ్ఁడు = ఎవ ై ే; కొ వ చ్
= సుకొ వ చ్; సతయ్ ామ = సతయ్ ామ; కున్ = కు; ఇ ెచ్న్ = ఇ ెచ్ ో; అటిట్ = అటువంటి; మ = ొపప్;
ఆతుమ్న = ఆతమ్ కల ా / కృషు
ణ్ ; కున్ = కి; ఇపుడు = ఇపుప్డు; భ ే= భ ే ా.

1‐351‐ ా.

అ ాన్ = ాయ ా; ఫలుగ్న = అరుజ్ ా; భకత్ = భకుత్లయందు; వతస్లుండు = ఆ ేకష్ కల ాడు; బర్హమ్ణుయ్ండు =

ేదధరమ్మును లుపు ాడు; ో ందుఁడు = ోవులకు ఒడయుడు / కృషు
ణ్ డు; ఆపనన్ = ఆపద ెం ిన; అ క
= జనసమూహమునకు; శరణుయ్ఁడు = శరణయ్ ైన ాడు / కృషు
ణ్ డు; ఈ ఁడు = అ ిప / కృషు
ణ్ డు; జగత్ =
జగతు
త్ లకు; భదర్ = భదర్మును; అనుసం ా = కలుగజేయు ాడు ‐ భగవంతుడు; ర్మాన్ = ర్మంత ైన;
నవయ్ = లేత; అంబు = టిలో; జ = పుటిట్న (పదమ్ము) కక్; పతర్ = పతర్మువంటి; ేతుర్డు = కనున్లు
ఉనన్ ాడు ‐ భగవంతుడు; సుధ ామ్ = సుధ ామ్మండపము కక్; మధయ్ = మదయ్న ఉనన్; ీఠంబునన్ =
ఆసనమునందు; ఉ ాన్ఁ ా = ఉ ాన్ ా; బలభదుర్న్ = బలభదుర్ ో; కూ ి = క ి ఉం ి; సుఖి = సుఖముగ
ఉనన్ ాడు; ఐ = అ య్; ఉ ాస్హి = ఉ ాస్హము ో ఉనన్ ాడు; ఐ = అ య్; ావ్రకన్ = ావ్రకలో.

1‐352‐క.

ఆ = ఆ; ామ = బల ామనకు; కేశవుల = కృషు

ణ్ న / భగవంతున; కును = కును; ార = కక్ ; అమల =
రమ్ల ైన; భకిత్న్ = భకిత్ ; వు = వు; సలుపుదువు = ేయుదువు; క ా = క ా; ా ాములు =
ౌరవములు; ేయుదు ా = ేయుదు ా; ో న్ = ో వుటలయందు; ాములన్ = వచుచ్టలయందును;
బంధులు = బంధువులు; ఎలల్ = అ న్; ొ ర్ దుద్న్ = ేళలందు; ా ి = అరుజ్ ా { ా ి ‐ జ ంపబ ిన
శతుర్వులు కల ాడు / అరుజ్న}.

1‐353‐ ా.

మునున్ = ఇంతకు ముందు; ఉగర్ = భయంకర ైన; అట = అడ ; లోన్ = అందు; వ ాహమున = పం ి; కై =
కోసము; ముకక్ంటి = వు {ముకక్ంటి ‐ మూడు కనున్లు ఉనన్ ాడు, వుడు}; ోన్ = ో; ో రు ోన్ =
యుదధ్ ము ేయు నపుప్డు కా ; స ాన్హంబునన్ = ో రుకు ి ి నపుప్డు; కాలకేయులన్ = కాలకేయులను
ాకష్సులను; అ న్ = యుదధ్ ములో; జకాక్డు ోన్ = ెం ాడుచు నునన్పుప్డు కా ; ార్భవ = ైభవమును;
సక్నున్ండు = కోలోప్ న ాడు; ఐ = అ య్; చను = ెళల్ ు; కౌర ేందుర్ = దు ోయ్ధను {కౌర ంే దుర్డు ‐
కురువంశపు ా , దు ోయ్ధనుడు}; ప = ప ; కై = కోసము; గంధరువ్లన్ = గంధరువ్లను; ోలు ోన్ =
ార ో లు నపుప్డు కా ; క న్రు = క న్రు; ఎనన్డున్ = ఎపుప్డును; ేవు = సుకొ ాలేదు, కారచ్ లేదు;
తం ిర్ = ాయ ా; ెపుమా = ెపుప్ము; కలాయ్ణ ే = భ ే ా; చకిర్ = కృషు
ణ్ {చకిర్ ‐ చకార్యుధము
ధ ించు ాడు / కృషు
ణ్ డు}; కిన్ = కి.

1‐354‐వ.

అ ియునున్ = అం ే; కాక = కాకుం ా.

1‐355‐క.

ఓ ి ో = ఓ ి ో యా ా ఏ టి; శతుర్వుల = పగ ా ి; కున్ = కి; ఆ ి ో = ప కి ా ఏ టి; ాధు =

మం ా ి ; దూషణ = దూ ించు; ఆలాపములన్ = మాటల ో; కూ ి ో = క ి ా ఏ టి; పర =
ఇతరుల; సతులను = ారయ్లను; ి ో = ి ా ఏ టి; మాన = మానము అను; ధనము =
సంపదను; రుల = రుల; నడుమన్ = మధయ్న.

1‐356‐క.
త ిప్ ో = త ిప్ ాఏ టి; ఇ ెచ్దను = ఇ త్ ాను; అ =అ ె ిప్; ె ిప్ ో= ె ిప్ ాఏ టి; కపట =
ొ ంగ; ా ి = ాకష్య్ము; ే ిన = ే ినటువంటి; ేలున్ = స యమును; ె ిప్ ో = దుసస్హమగునటు
ల్
ె ిప్ ా ఏ టి; శరణారుథ్లన్ = శరణుకో ిన ా ి ; ొ ిప్ ో = త ి కొటిట్ ా ఏ టి; ివ్ లన్ =
బార్హమ్ణులను కా { వ్ి లు ‐ ంె డు జనమ్లు కల ారు / బార్హమ్ణుల}; పసులన్ = పసువులను కా ;
ోగులన్ = ో ి ట్ ి ా ి కా ; సతులన్ = ీత్ ల
ర్ ను కా .

1‐357‐క.

అ ి ో = అణ గ్ ొటిట్ ా ఏ టి; భూసురులను = బార్హమ్ణులను {భూసురులు ‐ భూ కి వ

ే తలు,
బార్హమ్ణులు}; కు ి ో= ంటి ా ఏ టి; బాల = ిలల్లను కా ; వృదధ్ = ముస ా ి కా ; గురువులు =
గురువులను కా ; ె ా= ి ెటట్ ి; ి ో= ి ెటట్ ా ా ఏ టి; ఆ ర్తులను = ఆశర్ ం న ా ి ;
ము ి ో = మూటగటిట్ ా ఏ టి; పరుల = ఇతరుల; తత్ ములు = ధనములను; లోభమునన్ =
ి ి ా ితనము ో.

1‐358‐వ.

అ = అ ; ప కినన్ = పలుక ా; క న్రు = క న్రు; కరతలంబునన్ = అర ే ో; తు ి కొనుచు =

తడుచుకొనుచు; గదగ్ ద = గదగ్ ద ైన; సవ్రంబున = సవ్రము ో; మ = ొపప్; ిన్ = ి / ధన ా ;
కోలు ో న= ో ొటుట్కొనన్; ేద = ేద ా ; చందంబునన్ = వలె; టూ
ట్ రుప్లు = టూ
ట్ రుప్లు { టూ
ట్ రుప్ ‐
డు న
ై ఊరుప్ ( ర
ీ ఘ్ న
ై ఊ ి ి యుట)}; ి ించుచు = ెదద్ ా ేసత్ ూ; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుడు; అనన్ =
అనన్; కున్ = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐359‐క. మన = మన కక్; ార ి = మారగ్ దరశ్కుడు / రథ ార ి; మన = మనకు; స వుడు =

మం ార్ంగము ెపుప్ ాడు; మన = మన కక్; యయ్ము = యయ్ంకుడు; మన = మనకు; సఖుండు =
ేన్హితుడు; మన = మనకు; ాంధవుఁడున్ = బంధువు; మన = మన కక్; భుడు = ైభవమునకు
కారకుడును; గురుడు = ెదద్; ే వర = ేవ ా సవ్రూపుడును; మనలను = మనలను; ి ా ి =
గ ి ెటట్ ి;
చ ెన్ = ె ళ్ ో యాడు; మనుజా ీ ా = ాజా {మనుజా ీ డు ‐ మను లకు అ ీ డు, ా }.

1‐360‐క.

కంటకులు = శతుర్వులు {కంటకులు ‐ ముండల్ వంటి ారు, శతుర్వులు}; నృపులున్ = ా లు {నృపులు ‐

నరులను ా ంచు ారు, ా లు}; చూడఁగ = చూసుత్ండ ా; ంటన్ = ైన ఆకాశములో; కం ించు =
కదులుతునన్; యంతర్ = (మతయ్) యంతర్మందు ఉనన్; నమున్ = ేపను; కోలన్ = బాణము ో; ెంటిం =
పడ ొటిట్; మనము = మనము; ాలుంగంటిన్ = ౌర్ప ి { ాలుగంటి ‐ ాలుచూపులు ఉనన్ ,ి ీత్ ర్ ( ర్ౌప )ి };
ేకొంటి = ాహమా ి ; అత = అత కక్; కరుణన = దయవలన ే; కా ే = క ా.

1‐361‐క.
దం ిన్ = దండకారణయ్ములో; అ ేకుల = అ ేకమం ి; ోన్ = ో; ఆఖండలుఁడు = ఇందుర్డు {ఆఖండలుడు ‐
పరవ్తములను ఖం ంి న ాడు, ఇందుర్డు}; ఎదుర న = ఎదు ొక్ నను; ె = ె ; ఖాండవమున్ =
ఖాండవ వనమును; చం ా ిచ్ = భయంకర ైన అ ిన్ / అ ిన్ ేవు ; కిన్ = కి; అ ిప్ం న = సమ ిప్ం న;
ాం ీవమున్ = ాం ీవమును; ఇ ెచ్న్ = ఇ ెఛ్ను; చకిర్ = చకార్యుధుడు / కృషు
ణ్ డు; కలుగుట = ఉండుట
వలన ే; అ ి ా = ొపప్ ా ా.

1‐362‐క.

ికుక్ల = ికుక్ల కల; ా లను = ా లను; ఎలల్ ను = అంద ి ; మకిక్ం = చం ి; ధనంబున్ =

ధనమును; కొనుట = సుకొనుట; మయ = మయు ేత; కృత = కటట్ బ ిన; సభ = స ా భవనమును;
మునున్ = ముందు; ఎకుక్ట = అ ి ోహించుట; జనన్ము = యజఞ్ ము; ేయుట = ేయుట; కక్మున్ =
జమునకు; హ ి = కృషు
ణ్ డు; మన = మన; కున్ = కు; దండన్ = ార్పుగ; నన్ = లబడుటవలన ే;
కా ే = కా ా.

1‐363‐మ.

ఇభ త్ = ింహమువంటి {ఇభ వ్ీ రుయ్డు ‐ ఏనుగును జ ంచు ంి హమువంటి ప ాకర్మము కల ాడు};

రయ్ = ప ాకర్మము కల ా ా; మఖ = యజఞ్ మునందు; అ ికత్ము = ాన్నము ే ిన ి; అగు = అ నటిట్;
= కక్; ఇలాల్ = ారయ్ కక్; ధ మ్లల్ మున్ = కొపుప్ / టుట్ము ి ; సభ = సభ; లోన్ = లో; ాతర్వు
= శతుర్వులు; ఈ ిచ్నన్ = ఈ ిచ్ లాగగ; ముడువక = ము ి ేసుకొనక; ఆ = ఆ; చం ార్సయ్ = సుంద ి
{చం ార్సయ్ ‐ చందుర్ వంటి ముఖము కలా ె, }
ీత్ ర్ ; దుఃఖింపఁ ాన్ = బాధ పడుతుండగ; అభయంబు = శరణు;
ఇ చ్ = ఇ చ్; పర్ జఞ్ = పర్ న; ే ి= ే ి; భవ ీయ = కక్; ఆ ా = శతుర్వుల; కాం ా = ీత్ ల
ర్ కక్;
ోజ = తల ెంటుర్కలను; భర = క ి ఉండుట అను; ర్లన్ = సంపదలను / ోభను; హ ింపఁ ే = ో ొటట్ లే ా;
ధవలు = భరత్ ో న ాళుళ్ / ముండ పులు; ఐ = అ య్; ౌ ాగయ్ముల్ = ౌ ాగయ్ములు
{ ౌ ాగయ్ములు ‐ ౌ ాగయ్ హన్ములెన
ౖ తలకటుట్ లక ారణాదులు}; డఁగన్ = ొల ి ో ా.

1‐364‐ ా.

ైరుల్ = శతుర్వులు; కటిట్న = కటుట్కొనన్; పుటట్ ముల్ = వసత్ మ

ర్ ులను; డువఁ ా = పుప్తుండ ా; ా ింపన్ =
ఆపుటకు; ా = ా కక్; వలల్ భుల్ = భరత్ లు; ారు = వచుచ్టలేదు; ఈ = ఈ; ేళన్ = సమయమును;
ఉ ేకష్న్ = ఆలసయ్మును; ేయన్ = ేయుటకు; తగ ే = తగదు; ా ే = రముమ్; ా ింప ే = అడడ్ ింపుము;
లేరు = లేరు; ఏ = ఏ; ార్తలు = ర ిం ే ారు; కృ ణ్ ా = కృ ణ్ ా / భగవంతు ా; అంచున్ = అంటూ; సభ = సభ;
లోన్ = లోపల; న = ఒ ి ిన; అం ి = శ ీరము కల ి; ఐ = అ య్; కు య్డన్ = ర ెటట్ ుకొన ా;
కారుణయ్ంబున = దయ ో; భూ ి = అతయ్ ికములు అ న {భూ ి ‐ కిక్ ద
ె ధ్ సంఖయ్, 1 తరు ాత 32
సు ాన్లు}; వసత్ ర్ = వసత్ మ
ర్ ులు; క తం ాన్ = క ిన ి అగునటు
ల్ గ; ేయఁ ే = ేయలే ా ఏ ; ౌర్ప ిన్ =
ౌర్ప ి .
1‐365‐ ీ.

దూ ావ్సుఁడు = దూ ావ్సుఁడు; ఒక ాడు = ఒక ో ; దు ోయ్ధనుఁడు = దు ోయ్ధనుఁడు; వంపన్ = పంప ా;

ప ి ేల = ప ి ేలమం ి; షుయ్లు = షుయ్లు; భకిత్న్ = భకిత్ ో; కొలువన్ = కుక్తుండగ; చను ెం = వ చ్;
మనమున్ = మనమందరము; ాం ా యున్ = ౌర్ప ి కూ ా { ాం ా ‐ ాం ాల శ
ే ాకుమా ి /
ర్ౌప }
ి ; కు ి న = న; ెనుకన్ = తరు ాత; ఆ రంబున్ = ోజనమును; ేఁ ికొ నన్ = కష్ ా అ ి ి;
ెటట్ ెదన్ = ెటట్ ద
ె ను; అనవుడున్ = అనుడు; ెటట్కునన్ = ెటట్కునన్; శ ింతున్ = ాపము ఇ ెచ్దను;
అనుచున్ = అంటూ; ోయా = టిలో; అవ ాహమున = ాన్నము ేయుట; కున్ = కు; ఏఁగన్ = ెళళ్ ా;
గడవలన్ = కుండలలో; అనన్ = అనన్మును; ాకములు = కూరలును; ఱుటన్ = ండుకొ న / ఖా
అగుటను; చూ = చూ ి; ాం ాలపు ర్క = ాం ా { ాం ాలపు క
ర్ ‐ ాం ాల శ
ే ాకుమా ,ి ర్ౌప }
ి ;
పరణ్ ాల = ాక; లోనన్ = లోపల; తలఁ నన్ = సమ్ ించగ;

1‐365.1‐ ే.

ేచ్ ి = వ చ్; లో = వంట ాతర్లు; లో న్ = లోప ; షట్ = మం ; ాకానన్ = ాకా రములు; లవమున్
= ి ో న ిసరు ; ార్ ం = ీవ్క ిం ; తప ి = తపసుస్ ేయు ాడు / ము ; కోపము = కోపము;
ఉ ి ిం = త గ్ ంి ; ప ిపూరణ్ = పూ త్ ి ా ం ిన; కు ిన్ = కడుపు కల ా గ; ే ెన్ = ే ెను; ఇటిట్ = ఇలాంటి;
ైర్ = మూడు; లోకయ్ = లోకములకును; సంత ిప్ = సంతృ ిత్ క ించగల ాడు; ఎందున్ = ఎకక్డ; కలఁడు =
ఉ ాన్డు.

1‐366‐ ీ.

పం ి = వ ాహము; కై = కోసము; ో ాడ = యుదధ్ ము ేయగ; ాలా ఁడు = వుడు { ాలా డు ‐

ాలమునందు కనున్ కల ాడు, వుడు}; ఎవవ్ = ఎవ కక్; బలమునన్ = శకిత్వలన; ాకు = ాకు;
ఇ ెచ్న్ = ఇ ెచ్ను; ా పతమున్ = ా ప ాసత్ మ
ర్ ు; ఎవవ్ = ఎవ కక్; లావునన్ = శకిత్వలన; ఈ =
ఈ; ేనన్ = శ ీరము ో; ే ేందుర్ = ే ేందుర్ ; ీఠ = ిం సనము; అరథ్మున = సగములో { ీ ారథ్ ము ‐
అరథ్ ంి సన చుచ్ట అను ౌరవము.}; ఉండన్ = ఉం ేటటిట్; ెంపున్ = ొపప్దనమును; కంటిన్ = ొ ం ి ;
కాలకేయ = కాలకేయుడు; ాత = ాతకుడు; కవచ = కవచుడు; ఆ ి = దలగు; ైతుయ్లన్ =
ాకష్సులను; చం ి న్ = సంహ ిం ; ఎవవ్ = ఎవ ; సంసమ్ ిం = సంసమ్రణ ే ి; ో = ోవులను;
గర్హణము = పటుట్కు ో వుచునన్; ాఁడు = ో ; కురు = కౌరవ; కుల = వంశము అను; అం ో ిన్ =
సముదర్మును; గడ న్ = ాటి ; ఎవవ్ = ఎవ కక్; కరుణన్ = దయ; ే ి = వలన;

1‐366.1‐ఆ.

కరణ్ = కరుణ్డు; ింధు ాజ = ైంధవుడు; కౌర ేందర్ = దు ోయ్ధనుడు; ఆదుల = దలగు ా ి; తలల =
రములందునన్; ాగలు = (తల) ా ాలు (వ త్ ార్ భరణములు); ఎలల్ న్ = అ న్టి ; తడ = ేతుల ో
 మురుట ావ్ ా ెదకి; ె చ్ = సుకొ వ చ్; ఏ = ఏ; మ తుమ్ = ొపప్ ఆతమ్కల ా ; బ న్ =
శకిత్వలన; ఇ చ్ = ఇ చ్ ; రటు = ాట ా ; పు ర్క = కూతురు / ఉతత్ ర; అడుగన్ = అడగగ; బొ మమ్
= ఆటబొ మమ్ల; ొ త్ కల = ొ త్ కల { ొ త్ కల ‐పురుటికందులు, బొ మమ్లు దలగు ా కొరకు ాడు త
ె త్
గుడడ్ లు}; కున్ = కోసము.

1‐367‐మ.

గురు = గురువు / ోర్ ణుడు; షమ్ = షుమ్డు; ఆదులున్ = దలగు ారు; కూ ి = క ి; ప న్న =
ర ం న; కురు = కౌరవవంశపు; ోణీశ = ా ల; చకర్ంబు = ( ై కుల) దండు; లోన్ = లో; గురు = ొపప్;
శకిత్న్ = శకిత్ ో; రథయంత = ార ి; ఐ = అ య్ (ఉం ి); ొగల = రథమునకు ముందు ాగము; ైన్ = ద;
కూరుచ్ం ి = కూ ొచ్ ; ఆ = ఆ; ేటి = సమరుథ్డు; ా= ా కక్; శరముల్ = బాణములు; ాఱక = ాడక;
మునన్ = ముం ే; ారల = ా ి కక్; బల = బలము; ఉ ాస్హ = ఉ ాస్హము; ఆయుస్ = అయువు;
ఉ ో య్గ = పర్యతన్ములు; తతప్రతల్ = లకష్య్ములను; చూడుక్లన్ = చూపుల ో ే; సంహ ిం ెన్ =
ాశనము ే ెను; అ త= కిక్ ; ఉ ాస్హంబున్ = ఉ ాస్హమును; ాకు = ాకు; ఇచుచ్చున్ = ఇచుచ్చు.

1‐368‐మ.

అసు ేందుర్ండు = ానవులకు అ ిప / హిరణయ్క పుడు; ఒన ించు = ే ంచు; కృతయ్ములు = పనులు;

పర్ ల్ దున్ = పర్ ల్ దు ; పర్ ే ం న్ = ే ినపప్టికి ; ెలవ్ = ెలుచుటకు; సమరథ్ ంబులున్ = ామరథ్ ములు
కల ; కా = కాకుం ె ి ; కైవ ిన్ = వలె; కృప = కృ ా ారుయ్డు; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ; ాం ేయ =
షుమ్డు { ాం య
ే ుడు ‐ గంగ కక్ పుతుర్డు, షుమ్డు}; సూరయ్సుత = కరుణ్డు {సూరయ్సుత ‐ సూరుయ్
కుమారుడు, కరుణ్డు}; ోర్ ణ = ోర్ ణు కక్; ధనుస్ = ధనుసుస్ల నుం ి; ముకత్ = వదలబ ిన; బహు =
అ ేక ైన; ివయ్ = ొపప్; అసత్ ర్ = అసత్ మ
ర్ ులు అను; పర్పంచంబున్ = ెదధ్ సము ాయము; ా = ా; ెస =
ైపు; కున్ = నకు; ాక = ాకుండగ; ొలం ెన్ = పకక్కు ో న ; మాధవు = కృషు
ణ్ {మాధవుడు ‐
మాధ భరత్ , షు
ణ్ వు}; దయా = దయ ోకూ ిన; దృ ట్ న్
ి = చూపులు వలన ే; న ేం ోర్ తత్మ = మ ాజ
{న ంే ోర్ తత్ ముడు ‐ఉతత్ ము న
ై నరులకిందుర్డు ా , మ ా }.

1‐369‐చ.

వసుమ న్ = భూ ; ివయ్ = ొపప్; బాణముల = బాణముల ో; వర్కక్లు = పగుళుళ్; ా ి = కొటిట్; కొలంకు

= కొలను; ే ి = తయారు ే ి; ారసములు = బాణములు { ారసములు ‐ ా న
ి ుం ి ల
ె ువడున ,
బాణములు}; మాటు ాన్ = అడడ్ ము ఉం ేలాగ; పఱ ి = ే ి; రథయ్ములన్ = గురర్ములను; ిపులు =
శతుర్వులు; ఎలల్ న్ = అందరును; చూడ = చూచుచు ఉండగ; ాహసమున = ాహసము ో; టన్ = టిలో;
ెటట్ ి = ెటట్ ి ; రణావ న్ = యుదధ్ భూ లో; ైంధవున్ = ైంధవు ; చంపు = సంహ ించు; ాఁడు =
ినమున; ాకు = ాకు; అసుర ో ి = కృషు
ణ్ డు; భదర్ = కా ా ే; గ న్ = ధముగ; అండ = రకష్ణ, ార్పు;
అ = అ య్; వ చ్నన్ = ావటమువలన ే; కా ె = క ా; భూవ ా = ాజా {భూవరుడు ‐ భూ కి భరత్
ా }.

1‐370‐ ీ.

ె కాఁడ = తుర్ ా; రముమ్ = ా; అ = అ ; రున్ = ిలుచును; ననున్ = ననున్; ఒక = ఒక; ేళ =

సమయమందు; మ న్ంచున్ = ౌర ంచును; ఒక = ఒక; ేళ = సమయమందు; మఱఁ ి = బావమ ి ి /
ెలెల్ లు భరత్ ; అనుచు = అనుచును; బంధు = చుటట్ ికపు; ావంబునన్ = ావమును / ఆ మ్యతను;
ాటించు = వయ్వహ ించును; ఒక = ఒక; ేళ = సమయమందు; ాత = ాన చుచ్ ాడు; ఐ = అ య్; ఒక =
ఒక; ేళ = సమయమున; ధనములు = ధనములను; ఇచుచ్ = ఇచుచ్ను; మం ర్ = మం ర్ {మం ర్ ‐
మం ర్ాంగమున స యము య
ే ు ాడు}; ఐ = అ య్; ఒక = ఒక; ేళ = సమయమందు; మంతర్ము =
ఆలోచ ా వుయ్హము; ఆ ే ంచు = ఆజాఞ్ ించును; బో ి = బో ించు ాడు; ఐ = అ య్; ఒక = ఒక; ేళ =
సమయమందు; బు ధ్ ి = ; ెపుప్ = ెపుప్; ారథయ్ము = రథ ారథయ్ము; ఒన ించున్ = ేయును; చనవు
= అను ాగము; ఇ చ్ = ఇ చ్; ఒక = ఒక; ేళన్ = సమయమందు; కీర్ ించున్ = ఆటలాడును; ఒక = ఒక; ేళ
= సమయమందు; ే = ఎగ ా ; ేయు = ేయును; ఒకక్ = ఒకే;

1‐370.1‐ ే.

శయాయ్సనంబున = ానుప్నందు; ఉండున్ = ఉండును; కనన్ = జనమ్ చ్న; తం ిర్ = తం ిర్; కైవ ిన్ = వలె;
ే ిన = ే ిన; తపుప్న్ = తపుప్లను; కాచు = కాయును; హసత్ ములున్ = ేతులు; వటిట్ = పటుట్కొ ;
ొ తు
త్ నన్ = క ి; ఆర ించు = భు ంచు; మనుజవలల్ భ = ాజా {మనుజవలల్ భ ‐ మానవులకు భరత్ / ా };
మాధవు = కృషు
ణ్ కక్ {మాధవుడు ‐ మాధ భరత్ , షు
ణ్ వు}; మఱవ = మరచు ధము; ాదు =
ేతకాదు.

1‐371‐క. జయ = అరుజ్న { జయ ‐ జయము కల ాడు, అరుజ్న}; ధనంజయ = అరుజ్న {ధనంజయ ‐

( ి వ్ి జయమున) ధనమును ె న ాడు, అరుజ్న }; హనుమదధ్ జ = అరుజ్న {హనుమదవ్జ ‐
హనుమంతు జం ా ై కల ాడు, అరుజ్న }; ఫలుగ్న = అరుజ్న {ఫలు
గ్ ణా ‐ ేగము ా ో వు ా ా, అరుజ్న };
ారథ్ = అరుజ్న {పృ ా ే (కుం ) పుతుర్ ా, అరుజ్న}; ాండుతనయ = అరుజ్న { ాండుతనయా ‐ ాండు ా
పు ార్, అరుజ్న }; నర = అరుజ్న {నర ‐ నర ా ాయణులలో నరు ా, అరుజ్న}; మహేందర్జ = అరుజ్న {మహేందర్జ
‐ మహేందుర్ పు ార్, అరుజ్న}; తర్ = అరుజ్న { ార్ ‐ తుర్ ా, కొలత య
ే ుటలో ర
ే ప్ ,ి అరుజ్న}; అరుజ్న =
అరుజ్న {అరుజ్ ా ‐ ల
ె ల్ ా ా, అరుజ్న}; అంచును = అనుచును; భుజములున్ = ేతులు; తలకడవన్ =
అ కర్ ంచ ా, ా ; ాక ో కలన్ = ాక ో కలందు; రున్ = ిలుచును.

1‐372‐క.
 ా ిజగంధులున్ = సుంద ీమణులు { ా జ
ి గంధులు ‐ ట పుటిట్న ి (పదమ్ము) వంటి సు ాసన కల ారు,
ప మ్ి జా ల
ీత్ ర్ ు}; తమ = తమ; లోన్ = మధయ్న; ా ింపఁగ ా = రచ్లే ; ేర్మ = పర్ణయ; ాదమున్ =
కలహమును; ేయన్ = ేయ ా; ా ిజ ేతుర్ఁడు = కృషు
ణ్ డు { ా జ
ి త
ే ర్ుఁడు ‐ పదమ్ములవంటి కనున్లు
కల ాడు, కృషు
ణ్ డు}; ననున్ = ననున్; తగన్ = తగ / స ిగ; ా ి= ా ి కక్; ఇండల్ = ాసముల; కున్ =
కు; పనుపున్ = పంపును; అలుక = అలక (కోప ేషము); ా ింప = ో ొటుట్టకు; నృ ా = ాజా {నృప ‐
నరులను ా ంచు ాడు, ా }.

1‐373‐క.

చచ్లు = ఎలల్ పుప్డు; లోప = అంతఃపురము లోప ; కాంతలు = ీత్ ల

ర్ ు; మ చ్కన్ = చనువు కొ ీద్ ; తన =
తన; ోడన్ = ో; ఆడు = మాటాల్డు; మాటలు = మాటలు; ాకున్ = ాకు; ముచచ్టలు = ముచచ్ట ా /
సర ా కబురుల్ ా; ెపుప్న్ = ెపుప్ను; ెలల్న = ెలల్ సవ్రము ో; చచ్ల ిన్ = సవ్తంతర్ము ా;
ొడల ఁద = కాళళ్ ద; చ్ే ి = వ చ్; నృ ా = ాజా {నృప ‐ నరులను ా ంచు ాడు, ా }.

1‐374‐చ.

అటమటము = గ / వృ ా; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను; ా= ా కక్; భజనము = పూజలు; అంతయు =

తత్ ము అం ా; భూవర = భూ కి భ త్ ా / ాజా; ేఁడు = ఇ ాళ; సూడుమా = చూడ ో ; ఇటువలె =
ఇలా; ార ంచు = ఆద ించు / ా ాబము ేయు; జగ ీ ఁడు = జగతు
త్ నకు ఈ డు; కృషు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ డు;
లే = లేక ో న; ిమమ్టన్ = తరు ాత కూడ; పటుతర = ాలా గటిట్ ైన {పటు ‐ పటుతరము ‐
పటుతమము}; ేహ = శ ీరము ి; లోభమునన్ = ి ి ా ితనము ో / మమకారము ో; ార్ణములు =
ార్ణములు; ఉనన్ = ఉనన్ ; ెంటన్ = కూ ా; ో కన్ = ెళళ్కుండగ ే; ేన్ = ేను కటకట = అయయ్ య్;
పూరవ్ = కిర్ందటి; జనమ్మునన్ = జనమ్లలో; కరమ్ములు = ాపం పనులు; ఎటిట్ = ఎలాంటి ; ే ి ాఁడ ో =
ే ా ో.

1‐375‐ ా.

కాం ారంబునన్ = అడ లో; ఒంటిన్ = ఒంట ి ా; ోడుకొ = సుకొ ; ాఁ ాన్ = వసుత్ండగ; చూ = చూ ి;

ో ందు = కృషు
ణ్ { ో ందుడు ‐ ోవులకు ఒడయుడు, కృషు
ణ్ డు}; ధ్ ాంత = అంతఃపుర; ీత్ ల
ర్ న్ = ీత్ ల
ర్ ను;
ప ాఱు ేల = పద రు ేలమం ి; మద = మదము ోను; ాగ = కామము ోను; ఆయతు
త్ లు = ం ిన ారు;
ఐ = అ య్; ాఁకి = ముటట్ ిం ; ా = ా; ెంతన్ = దగగ్ రగ; బో యలు = బో య ాళుళ్; మూఁ ి = చుటూ
ట్
ముసురుకొ ; పటిట్కొనన్ = పటిట్కొన ా; ఆ = ఆ; ీమం = అంతఃపురములో నుండు ీత్ ల
ర్ ; సంఘమున్ =
సమూహమును; ార్ం న్ = భర్మ ో; ా = ఆడు ా ; భం ిన్ = వలె; ఉంటిన్ = ఉం ి ో ; ి ింపన్ =
ి ించ ా; లేక = లేక / ాక; ా ర్శవ్ ా = ాజా / పర్భూ { ా శ
ర్ వ్రుడు ‐ భూ కి పర్భువు, ా }.
1‐376‐ ా.ఆ = అ ే; ేరు = రథము; ఆ = అ ే; ర ికుండున్ = రథము ెకిక్న రుడు; ఆ = అ ే;
హయములు = గురర్ములు; ఆ = అ ే; అ త్ ార్ సనంబు = లుల్; ఆ = అ ే; శర = అసత్ మ
ర్ ుల; ార్తంబు =
సమూహము; అనుయ్లన్ = పరులను; ొ ల్ = ఇంతకుముందు; చంపును = సంహ ిసత్ ుం ే ; తు ిన్ =
టట్ వరకి / ఆఖ ికి; వయ్రథ్ంబులు = రుప గములు; ఐ ో ెన్ = అ ో న ; మత్ = ా కక్;
ేతస్ = మనసునకు / పర్జఞ్కు; అ ీ ండు = అ ిప ; చకిర్ = కృషు
ణ్ డు {చకిర్ ‐ చకార్యుధుడు ‐ కృషు
ణ్ డు};
లే = లేక ో వుట ేత; భ ిత = బూ ిదలో; ిపత్ = మమ్బ ిన; ఆజయ్ = ే యును; మాయా =
ఐందర్జా కు ; మాయాతంతర్ = ార ీయును; ఊషరభూ = చ టిపరర్లో చ ల్ న; జముల = తత్ నములును;
మ ాయ్దన్ = వలె; ేషంబునన్ = షములో.

1‐377‐మ.

యదు = యాదవ; రుల్ = రులు; ము ాథు = దూ ావ్సు ; ాపమునన్ = ాపము వలన; కాల =
కాలమునకు; ఆ ీనులు = లొం ిన ారు; ఐ = అ య్; అందఱున్ = అందరును; మ ి ా = మదయ్మును; ాన =
ార్గుట ేత; వరధ్ మాన = ెచుచ్ ె ి ిన; మద = మదము ోను; సమమ్రద్ = ఘరష్ణల ోను; ఉగర్ =
భయంకర ైన; ోష = ోషము ోను / కినుక ోను; అంధులు = గుర్ ిడ్ ారు; ఐ = అ య్; కదనంబుల్ =
యుదధ్ ములు; తమలోన = తమలో ా ే; ము ట్ ి = ి ికి ; హతులన్ = ో టులను; కా ం = ేసుకొ ; ఱై ి
= భసమ్ ై ి; నషట్ = న ం ే; దశన్ = అవసథ్ ను; కిక్ ి = త గ్ ి ి / కృ ం ి / తగులుకొ ి; నలువ్రు =
నలుగు ే ి; ఏవురు = ఐదుగు ే ి; అచటన్ = అకక్డ; సరవ్ంస వలల్ ా = పర్భూ {సరవ్ంస వలల్ భుడు ‐
భూ కి ాజా / పర్భూ}.

1‐378‐క.

భూతముల = వుల; వలనన్ = వలన; ఎపుప్డు = ఎపుప్డును; భూతముల = ోటి వుల; కున్ = కు; జనమ్
= పుటుట్కలు; మరణ = మరణములు; ో షణములు = ో షణములను; ణ్త
ీ ములు = రణ్ ంచుటలు;
ేయుచుండును = ేయుచుండును; భూత = సరవ్భూతములలో; మయుండు = ం ి ఉండు ాడు;
ఈశవ్రుండు = భగవంతుడు; భూతశరణాయ్ = ాజా {భూతశరణయ్ – ఆశర్ ం న పర్జలకు శరణము ఇచుచ్ ాడు ‐
ా }.

1‐379‐క.

బలములు = బలము; కల = క ిన; నంబులు = ేపలు; బల = బలము; రహిత = లే ; నములను =

ేపలను; భ ించు = ె ి; కిర్యన్ = ధముగ; బల = బలము; వంతులు = కల ారు; అ న=అ నటిట్;
యదువులు = యాదవులు; బల = బలము; రహితులన్ = లే ా ి ; చం ి ి = సంహ ిం ి; అహిత = శతుర్;
ావముల = ావముల ో; నృ ా = ాజా {నృప ‐ నరులను ా ంచు ాడు, ా }.

1‐380‐మ.
 బల = బలము; హీన = తకక్వ ా కల; అంగుల = అంగములు కల ా ి; కున్ = కి ; బల = బలము; అ ికుల
= అ ికము ా కల ా ి; కున్ = కి ; పర్తయ్ థ్ి = శతుర్తవ్; ావ = ావము కక్; ఉదయ్మంబులు =
ఉదయ్మములు / పర్యతన్ములు; క ప్ం = ఏరప్ర ; ాశమున్ = ాశమును; ెఱ ి = ాయ్ ింపజే ి; ఈ
= ఈ; భూ = భూ కక్; ారమున్ = ారమును; ా ి = ొ ొటిట్; శచ్ల = శచ్ల ైన; బు ధ్ ిన్ =
బు ధ్ ి ో; కృత = ేయవల ిన ి; కారుయ్ఁడు = ే ిన ాడు; ఐ = అ య్; చ ెన్ = ేహము వద
ె ళ్ ో ెను; ఆ = ఆ; స ేవ్శవ్రుండు = కృషు
ణ్ డు {స వ్ే శవ్రుండు ‐ సరువ్లకును ఈశవ్రుడు, కృషు
ణ్ డు};
అచుయ్తుండు = కృషు
ణ్ డు {అచుయ్తుండు ‐ ాశములే ాడు, కృషు
ణ్ డు}; అలఘుండు = కృషు
ణ్ డు {అలఘుండు
‐ (ఏ ధముగను) తకుక్వ కా ాడు, కృషు
ణ్ డు}; ఏ =ఎ టి; అ =అ ; ెపుప్దున్ = ెపప్మ ాన్వు;
భగవత్ = భగవంతు ; ఆయతత్ ంబు = ఆ ీనము; పృ ీవ్శవ్ ా = పర్భు ా {పృ వ్ీ శవ్రుడు ‐ పృ ి కి ఈశవ్రుడు,
ా }.

1‐381‐వ.

మఱియున్ = ఇంకనూ; ేశ = పర్ ేశము ో; కాల = కాలము ో; అరథ్ = అరథ్ ము ోను; యుకత్ ంబులున్ =
కూ ిన ; అంతఃకరణ = అంతఃకరణమునంద / మనసులోప ; సం ాప = కిక్ ాపములను;
శమనంబులు = శ ంపజేయున ; అ న = అ నటిట్; హ ి = హ ి కక్; వచనంబులన్ = వచనములు;
తలం = సమ్ ిం ; తత్ ంబు = మనసు; ప ాయతత్ ంబు = కలము {ప ాయతత్ ము ‐ ఆయతత్ మునకు
పర న
ై ,ి కలము}; అ = అ య్; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; అ = అ ; అనన్ = అనన్; కున్ = కి; ె ిప్ =
ె ిప్; రుతత్ రుండు = మౌ { రుతత్ రుండు ‐ జ ాబు లే ాడు, మౌ }; ఐ = అ య్; రంతర = ఎడ ెగ
కుండగ; హ ి = భగవంతు ; చరణ = ాదములు అను; అర ంద = పదమ్ములందు; ంత = ాయ్ ంచుట
వలన; అమల = మలములు లే / రమ్ల ైన; బు ధ్ ి = బు ధ్ క
ి ల ాడు; ఐ = అ య్; ోకంబు = దుఃఖమును;
వ జ్ ంి = ి ెటట్ ;ి స ా = ఎలల్ పుప్డు; ాయ్న = ాయ్ ంచుట కక్; భకిత్ = భకిత్ క ి ఉండుట కక్;
ేషంబులన్ = పర్ ేయ్కతల వలన; కామ = కామము; కోర్ధ = కోర్ధము; ఆదులన్ = దలగు ా ;జ ం
=జ ం ; ొ ల్ = ఇంతకు పూరవ్ము; తన = తన; కున్ = కి; ఉభయ = ెండు; ే ా= ేనల; మధయ్ంబునన్
= మధయ్సథ్ లములో; అచుయ్తుండు = కృషు
ణ్ డు; ఆన = ఉప ేశముగ; ఇ చ్న = ఇ చ్నటిట్; ీతలు = భగవ ీగ్ ా
ాకయ్ములు; తలం = తలచుకొ ; కాల = కాలమును; కరమ్ = ార్రబద్ ములును; ోగ = ోగములును;
ఆ ేశంబులు = అ లాష క ి ఉండుట / సకుత్లు; ేతన్ = ేతను; ఆవృతంబు = కపప్బ ిన ి; అ న=
అ నటిట్; జాఞ్నంబున్ = జాఞ్నమును; కర్మమ్ఱన్ = మరల; అ ిగ ం = ాటి; హేతు = హేతువును /
ా ిక్క; మత్ = ె సుకొ న / ాసత్ ;ర్ ావంబున = లకష్ణము ేత – ావము వలన; ోక = ోకమునకు;
హేతువు = కారణము; అహంకార = ేను; మమకార = ా ి; ఆతమ్కంబు = అను ావములు కల ి; అ న=
అ నటిట్; ైవ్తభర్మంబు = ైవ్తభర్మ { వ్ై తభర్మ ‐ ంె డు ఉనన్టు
ల్ అ ంి చు ార్ం – ాతమ్ పరమాతమ్
అనున ంె డు అను భర్మ}; అ యును = అ యును; ైవ్తభర్మంబున = ైవ్తభర్మమున; కున్ = కు;
కారణంబు = కారణము; ేహంబు = ేహము; అ యును = అ యును; ేహంబున = ేహమున; కున్ = కు;
జంబు = మూలము; ంగంబు = ంగశ ీరము { ంగశ ర
ీ ము – సూకష్మ్శ ర
ీ ము / మనసుస్}; అ యును =
అ యును; ంగంబున = ంగశ ీరమున; కున్ = కు; మూలంబు = మూలము; గుణంబులు = గుణములు;
అ యును = అ యును; గుణంబుల = గుణముల; కున్ = కి; ానంబు = ద కారణము; పర్కృ =
పర్కృ ; అ యును = అ యును; బర్ మ్హం = బర్హమ్ను ే ే; అ ెడు = అ ే; జాఞ్నంబున = జాఞ్నము వలన;
నము = ల ం ో న ి; ఐ = అ య్; పర్కృ = పర్కృ {పర్కృ – ావు పుటుట్కల చకర్ము లకష్ణముగ
కల }
ి ; లేకుండును = లేకుండగ ో వును / అణగును; అ యు = అ యును; పర్కృ = పర్కృ ; అడంగుటయ
= అణగుట ే; ైరగ్ ుణయ్ంబు = రుగ్ణతవ్ము; అ యును = అ యును; ైరగ్ ుణయ్ంబు = ైరగ్ ుణయ్ము; వలనన్ =
వలన; కారయ్ ంగ = ార్రబద్ ంగ శ ీరము {కారయ్ ంగం ‐ ార్రబద్ ంగ శ ర
ీ ము – పర్కృ లకష్ణముల ావ్ ా
క ిన ి ార్రబద్ ము}; ాశంబు = ాశనమగు; అ యును = అ యును; కారయ్ ంగ = కారయ్ ంగ; ాశంబున =
ాశనమున; అసంభవంబు = ముకిత్ {అసంభవము ‐ జనమ్ ాహితయ్ము, ముకిత్}; అగున్ = కలుగును; పర్కృ న్ =
పర్కృ ; ా ి = డ ; కర్మమ్ఱన్ = మరల; సూ
థ్ ల = సూ
థ్ ల ైన / ౌ క; శ ీర = శ ీరము; ార్పుత్ండున్ =
ొ ం ిన ాడు; కాక = అవవ్కుండక; పురుషుండు = వుడు; సమయ్ ోభ్గంబునన్ = సమయ్ ోభ్గము యందు
{సమయ్ ోభ్గము ‐ చకక్టి అనుభవము}; ఉండున్ = ఉండును; అ యును = అ యును; శచ్ ం =
శచ్ ంచుకొ ; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుడు; రకుత్ండు = రకిత్ ెం ిన ాడు; ఐ = అ య్; ఊరక = ఊరక ే;
ఉం ెన్ = ఉం ెను; ధరమ్ ండు = యమధరమ్ ా పుతుర్డు / ధరమ్ ా ; భగవ ీయ = భగవంతు కక్;
మారగ్ ంబున్ = మారగ్ మును / ో వుటను; ె ి= ె ికొ ; యాదవుల = యాదవుల; ాశంబు = మరణము;
= ; ారదు = ారదు కక్; వచనంబులన్ = మాటలను; తలం = సమ్ ిం ; శచ్ల = చ ంప ;
తు
త్ ండు = మనసుస్ కల ాడు; ఐ = అ య్; సవ్రగ్ = సవ్రగ్ మునకు ో వు; మారగ్ = ా ి ెంట – మారగ్ ము
ెంట; గమనంబున = ెళుళ్ట; కున్ = కు; యతన్ంబు = పర్యతన్ము; ేయుచుం ెన్ = ేయుచుం ెను; ఆ =
ఆ; సమయంబున = సమయమున.

1‐382‐క.

యదువుల = యాదవుల; ాశము = మరణము; మాధవు = కృషు

ణ్ డు {మాధవుడు ‐ మాధ భరత్ , కృషు
ణ్ డు};
పద యు = ైకి ెళుళ్టయు; = ; కుం = కుం ; మల = రమ్ల ైన; భకిత్న్ = భకిత్ ో; భగవత్ =
భగవంతు కక్; పద = ాదముల ి; ం ా= ాయ్నము యందు; తతప్ర = ఆసకిత్ కల ి; ఐ = అ య్;
ముదమున = సం ోషము ో; సం ార = సం ారము అను; మారగ్ ంమున = మారగ్ ము; కున్ = నుం ి; ా ెన్ =
దూరమా ెను / మరణిం ెను.

1‐383‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; కంటకంబునన్ = ములుల్ ో; కంటక = ములుల్; ఉనూమ్లనంబున్ = ెలల్ ించుట; ే ి =
ే ి; కంటకంబులు = ములుల్లను; ెంటి = ెం ింటి ; ప ిహ ించు = ార ేయు / స జ్ ంి చు; ాన్ణి =
ేరుప్ కల ా ; ెఱంగునన్ = వలె; యాదవ = యాదవు వంటి; రూప = రూపము కల; శ ీరంబునన్ =
శ ీరము; ే ి = వలన; ఈశవ్రుండు = భగవంతుడు; లోక = లోకమునకు; కంటక = ములుల్ల వంటి /
బా ించు; శ ీరంబులు = శ ీర ారులను; సంహ ిం = సంహ ిం ; జ = తన; శ ీరంబు = శ ీరమును;
 ి ెన్ = ి ెటట్ న
ె ు; సం రంబు = సంహ ించుట; కున్ = కు; జ = తన; శ ీర = శ ీరము; పర =
ఇతరుల; శ ీరంబులు = శ ీరములు; ెండున్ = ెండును; ఈశవ్రు = భగవంతున; కున్ = కు; సమంబులు =
సమానములు; జ = తన; రూపంబునన్ = రూపములో; ెలంగుచున్ = ం ఉం ి; రూప = రూపములు
/ ేషములు; అంతరంబులు = ఇతర ైన ; ధ ి ం = ధ ిం ; కర్మమ్ఱన్ = మరల; అంత ధ్ానంబు =
మాయమగుటను; ఒందు = ొ ందు; నటు = నటు ; కైవ ిన్ = వలె; లా = లకు; ప ాయణుండు =
ఆశర్యము అ న ాడు; ఐన = అ య్నటిట్; ా ాయణుండు = భగవంతుడు; న = ేప; కూరమ్ = ాబేలు;
ఆ ి= దలగు; రూపంబులు = రూపములు; ధ ి ంచున్ = ాలుచ్ను; బ ిహ ించున్ = ి ెటట్ ును; అ
= అ ; ె ిప్ = ె ిప్; మఱియున్ = ఇంకను; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐384‐క.

ఏ = ఏ; ినమున = ో ; ైకుంఠుఁడు = షు
ణ్ వు { క
ై ుంఠుడు ‐ క
ై ుంఠమున ఉండు ాడు – షు
ణ్ వు};
ే ి ైన్ = భూ ద; ా చ్న = ధ ిం న; అటిట్ = అటువంటి; ేను = శ ీరము; ి ాఁడు =
డ ెటట్ ె ో; ఆ = ఆ; ినమునన్ = ో ; అ భ=అ భమునకు; పర్ ాదకము = దలు ెటట్ ున ి; అగు
=అ న; క యుగంబు = క యుగము; ార్పత్ ంబు = దలు; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను.

1‐385‐ ీ.

క = క కాలము; వరత్ నంబునన్ = పర్వ త్ ల

ి ల్ ుటలో / నడచుటలో; కౌర్రయ్ = కూ
ర్ రతవ్ము; హింస = హింస; అసతయ్
= అసతయ్ము; దంభ = దంభము; కౌటిలయ్ = కుటిలతవ్ము; ఆ ి = దలగు; అధరమ్ = అధరమ్ముల; చయము
= సమూహము; పురముల = జన ాస; గృహముల = ాస; భూములన్ = పర్ ేశములలోను; తమ = తమ;
లోనన్ = లోను; కలుగుటన్ = ఏరప్డుటను; తల ో ి = ె ికొ ; క ిపురమున = హ ిత్ ాపురములో;
మనుమ = ౌతుర్ / మనవడు ; ాజవు = ా ; ఐ = అ య్; మనుము = ంచుము; అ = అ ;
ీ ం = ఆ రవ్ ిం ; ింధు = ింధు న ి కక్ – సముదర్పు; ోయ = టి; కణ = ందువుల ో;
అ ికత్ ున్ = పటాట్ ేకమును {అ క
ే ము య
ే ుట –పటాట్ క
ే ము}; ే ి = ే ి; అ రుదధ్ = అ రుదుధ్
కక్; నందనుండు = పుతుర్డు; ఐన = అ నటిట్; వ ర్ న్ = వ ర్ ; ె చ్ = సుకువ చ్; మధురన్ =
మధురను; పటట్ మున్ = పటట్ ము {పటట్ ము ‐ ాజాయ్ క
ే కాలమున నుదట కటెట్డు పటీట్}; కటిట్ = కటిట్ /
పటాట్ ేకము ే ి; మమతన్ = మమతవ్ము / మమకారమును; ా ి = ొల ించుకొ ;

1‐385.1‐ఆ.

కరులన్ = ఏనుగులను; హరులన్ = గురర్ములను; భటులన్ = భటులను; కంకణ = కంకణములు; ఆ ికముల

= దలగు ా ; మం ర్ = మం ార్గము ెపుప్ ా ి; జనులన్ = సమూహమును; బుధులన్ = పం ితులను
/ జాఞ్నులను; మానవతులన్ = మానము కల ీత్ ల
ర్ ను; అఖిలము = సమసత్ ము; అ న=అ నటిట్; ధనమున్
= సంపదలను; అ మనుయ్ = అ మనుయ్ ; సుతున = పుతుర్న / ప ీ ితత్ ున; కున్ = కు; అపప్ ిం =
అపప్ ె ిప్; బు ధ్ న్
ి = జాఞ్నమును; ఆశర్ ం = ఆశర్ ం / అండ ొ .
1‐386‐వ.

రకుత్ండు = రకిత్ స జ్ ంి న ాడు – రకుత్డు; ఐన = అ నటిట్; ధరమ్నందనుండు = ధరమ్ ాజ; ార్జాపతయ్ంబు

= ాజాపతయ్ము; అ ె ి = అ ె ి; ఇ ట్ ిన్ = యజఞ్ మును; కా ం = ే ి; అగున్లన్ = అగున్లను; ఆతమ్ =
తనలో; ఆ ోహణంబున్ = ఆ ో ించుకొనుటను; ే ి = ే ి; రహంకారుండును = అహంకారములే ాడును;
రద్ త = చకక్ ా ే ించబ ిన; అ ేష = సమసత్ ైన; బంధనుండును = బంధములు కల ాడును; ఐ = అ య్;
సకల = సరవ్ ైన; ఇం ిర్యంబులన్ = ఇం య
ిర్ ములను; మానసంబునన్ = మనసునందు; అడం =
అణగకొటిట్; ార్ణ = ార్ణములకు; అ ీన = లొం ి; వృ త్ = వయ్వహ ించున ి; అగు = అ నటిట్; మానసంబును =
మనసును; ార్ణము = ార్ణము; అందునున్ = లోను; ార్ణమున్ = ార్ణమును; అ ానము = అ ానము;
అందునున్ = లోను; ఉతస్రగ్ = ెలువడుట అను లకష్ణము ో; సహితంబు = కూడున ి; అ న = అ నటిట్;
అ ానమున్ = అ ానమును; మృతుయ్వున్ = మృతుయ్వు; అందునున్ = లోను; మృతుయ్వును = మృతుయ్వును;
పంచ = ఐదు; భూతంబులు = భూతములు {పంచ భూతములు ‐ భూ రు ాయువు అ న్
ి ఆకాశము};
కున్ = కు; ఐకయ్ంబు = కూ ిక; ఐన = అ నటిట్; ేహంబున్ = ేహము; అందున్ = లోను; ేహమున్ =
ేహమును; గుణ = గుణములు; తర్యంబున్ = మూ ింటి {గుణ తర్యము ‐ సతత్ , రజో, త గుణములు};
అందునున్ = లోను; గుణ = గుణములు; తర్యంబున్ = మూ ింటి ; అ దయ్ = అ దయ్; అందునున్ = లోను;
సరవ్ = సమసత్ ైన; ఆ ోప = ాయ్జాఞ్నమునకు; హేతువు = కారణము; అగు = అ నటిట్; అ దయ్ను =
అ దయ్ను; వు = వు ; అందునున్ = లో ; వుండు = వుడు; అ న=అ నటిట్; తనున్న్ = తనను;
అవయ్యంబు = తరుగ ి; అ న=అ నటిట్; బర్హమ్మున్ = బర్హమ్ము; అందునున్ = లోను; ల ంపన్ =
నము అగునటు
ల్ ; ే ి= ే ి; బహిర్ = బయటి; అంత = లోప ; రంగ = షయముల కక్; ాయ్ ారంబులు
= వరత్ నలు; ి = ి ెటట్ ి; ార = ార ో ే ిన; రలు = వసత్ మ
ర్ ులను; ధ ి ం = ధ ిం ;
మౌ యున్ = మౌనమును వహిం న ాడును; ా రుండును = ఆ రమును వ జ్ ంి న ాడును; ముకత్ =
వ ి ే ిన; కే ండును = కేశములు కల ాడును; ఐ = అ య్; ఉనమ్తత్ = ి చ్ ాడు; ి ాచ = ి ాచము
పటిట్న ాడు; బ ిర = ె టి ాడు; జడుల = మంద ైన మ కల ారల్ ; చందంబునన్ = వలె;
ర ేకష్కతవ్ంబునన్ = ర ేకష్ ో { ర కష్
ే ణ‐ ే యందును కుతూహలము లేకుండు}.

1‐387‐క.

తత్ ంబున = మనసుస్నందు; బర్హమ్మున్ = పరబర్హమ్మును; ఆవృతత్ మున్ = సమ్ ించుటను / ాయ్నమును;
కా ంచుకొనుచున్ = ేసుకొనుచు; జాఞ్న = జాఞ్నము అను; ధన = సంపదను; ఆయతు
త్ లున్ =
కూడబెటట్ ుకొనన్ ారు; ొ ల్ = పూరవ్ము; ెలం ె ి = పర్కా ం ె ి; ఉతత్ ర = ఉతత్ రము; ిశ = ికుక్న; కున్ = కు;
ఏఁ ెన్ = ె ెళ్ను; రమ్ల = రమ్ల ైన; ఉ ో య్గమునన్ = పర్యతన్ము ో.

1‐388‐ ీ.
అంతన్ = అంతట; ఆత = అత కక్; తముమ్లు = తముమ్ళుళ్; అ లపుతర్ = ముడు {అ లపుతుర్డు ‐
ాయు వ
ే ు కొడుకు, ముడు}; ఆదులు = దలగు ారు; క = క కాలము; ాక = వచుచ్ట; ేన్ = ేత;
ాప = ాపపు; కరుమ్లు = కరమ్లు ేయు ారు; అగుచున్ = అవుతూ; చ ి ంచున్ = చ ించు; పర్జల =
పర్జల కక్; సం ారంబుల్ = పర్వరత్ నలు; ఈ ిం = చూ ి; అఖిల = సమసత్ ైన; ధరమ్ంబులన్ =
ధరమ్బదధ్ ముగ ేయవల ిన కారయ్ములు; ఆచ ిం = ే ి; ైకుంఠ = హ ి { క
ై ుంఠుడు ‐ క
ై ుంఠమున
ఉండు ాడు, షు
ణ్ వు}; చరణ = ాదములు అను; అబజ్ = పదమ్ముల ెంట {అబజ్ ము ‐ టపుటుట్న ,ి పదమ్ం};
వ త్ త
ి = పర్వ త్ ల
ి ల్ ు; హృదయులు = హృదయము కల ారు; ఐ = అ య్; తత్ = ఆ; భకిత్ = భకిత్ కక్;
రమ్లతవ్మునున్ = రమ్లతవ్మును; ెం ి = ెం ి; షయ = ఇం ిర్యారథ్ ములందు; యుకుత్ల = తగులొక్
ఉండు ా ి; కున్ = కి; పర్ ే ంపఁ ాన్ = పర్ ే ించుటకు; ాక = లుకా ; రూ
ధ్ త = ాళనము ే ికొనన్; కలమ్ష
= కలమ్షముకల; పుణ = ేరప్ ి ఐన; మతులు = మనసుస్లు కల ారు;

1‐388.1‐ ే.

బహుళ = ఎకుక్వ; జాఞ్న = జాఞ్నము అను; ా ా ిన్న్ = కారు చుచ్ ేత; భ ిత = భసమ్ ైన; కరుమ్లు =
కరమ్ కల ారు; ఐన = అ నటిట్; ఏకాంతులు = ఏకాంతులు {ఏకాంతులు ‐ ఉనన్ ి భగవంతుడు ఒకక్ ే అనన్
ిథ్ లో ఉనన్ ారు}; కున్ = కు; లకష్య్ము = గమయ్ థ్ ాన ైన ి – కా ి ైన ి; ఐ = అ య్; ెలుంగు =
పర్కా ంచు; ముఖయ్ = ముఖయ్ ైన; ా ాయణ = షు
ణ్ { ా ాయణుడు ‐ ారములందువ ంి చు ాడు – హ }
ి ;
థ్ ానము = లోకము / స న్ ి; కున్ = కి; చ ి= ె ళ్ ి; గత = ి ెటట్ ిన; రజము = రజోగుణము; ఐన =
క ిన; ఆతమ్ల = ఆతమ్ల ో; పర్ = బార్హమ్ణలలో; ముఖయ్ = ముఖయ్ ైన ా ా.

1‐389‐వ.

అంతన్ = అంతట; దురుండు = దురుడు; పర్ ాస = పర్ ాసము అను {పర్ ాసము ‐ కిక్ ా ంి చున }
ి ;
రథ్ ంబునన్ = ాన్న ఘటట్ మునన్ పుణయ్ సథ్ లమున; హ ి = భగవంతు ; అందున్ = లో; తత్ ంబున్ =
మనసుస్ను; ే ిచ్ = ే ిచ్; శ ీరంబు = తనువును; ి =వ ి ; ితృవరగ్ ంబు = ితుర్ ేవతలు; ోడన్ = ో;
దండధరుండు = యముడు {దండధరుడు ‐ దండము ధ ంి చు ాడు, యముడు}; అగుటన్ = అగుట; ే ి=
ే; జ = తన కక్; అ ికార = అ ికార పర్వరత్ న; థ్ ానంబు = పదము (యమ లోకము); కున్ = కు;
చ ెన్ = ె ెళ్ను; దుర్పద ాజ = దుర్పద ా కక్; పు ర్యున్ = కుమా ియును; పతుల = భరత్ ల; వలనన్
= వలన; ఉ ే ిత = అశర్దధ్ ేయబ ిన ి; ఐ = అ య్; జగత్ = శవ్మునకు; ప = భరత్ ; ఐన = అ నటిట్;
ాసు ేవున్ = కృషు
ణ్ { ాసు వ
ే ుడు ‐ ఆతమ్లయందు వ ంి చు ాడు}; అందున్ = లో; తత్ ంబున్ =
మనసుస్ను; ే ిచ్ = ే ిచ్; తత్ = ఆత ; పదంబు = లోకమును / స న్ ి ; ే ెన్ = ే ెను; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ.

1‐390‐క.
 ాండవ = ాండవుల కక్; కృషు
ణ్ ల = కృషు
ణ్ కక్; యానము = పర్యాణము; ాండుర = సవ్చచ్ ైన;
మ న్ = బు ధ్ ి ో; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; ఐనన్ = అ నపప్టికి ; ప కినన్ = ె ిప్నను / సమ్ ిం నను; నన్న్
= నన్ను; ఖం ితభవుఁడు = జనమ్ ాహితుయ్డు {ఖం త
ి భవుడు ‐ ఖం ంి పబ న
ి జనమ్లు కల ాడు,
జనమ్ ాహితయ్ము}; ఐ = అ య్; హ ి = భగవంతు కి; ాసుండు = ాసుడు; ఐ = అ య్; కైవలయ్పదమున్ =
కష్మును – పరమ పదమును; ొచుచ్న్ = ేరును; న ేం ార్ = ాజా {న ేందుర్డు ‐ నరులకు ఇందుర్డు –
ా }.

1‐391‐వ.

అంతన్ = అంతట; అటన్ = అకక్డ; ప ీ ిత = ప ీకష్తు

త్ అను; కుమారుండు = ిలల్ ాడు; జాత = ార్రబద్ –
పుటుట్క వలన వచుచ్; కరమ్ = కరమ్ల గు ిం న; దులు = ావ్ంసులు – జోయ్ షుక్లు; ఐన = అ నటిట్;
ెదద్లు = ెదద్లు; ె ిప్న = ె ిప్న; చందంబునన్ = వలె; భూసు ోతత్ మ = బార్హమ్ణోతత్ ములు {భూసు ోతత్ మ ‐
భూ కి వ
ే తలు బార్హమ్ణులలో ఉతత్ ములు, బార్హమ్ణోతత్ ములు}; ా = ాయ్ ాయ్సము; వశంబున = వలన;
మ = ొపప్; ాగవత = ాగవతులలో { ాగవతులు – ాగవతము పదధ్ లో వ త్ ంి చు ారు}; ేఖరుండు =
ఖరమువంటి ాడు; ఐ = అ య్; ధరణీ = భూ ; ాలనంబున్ = ప ి ా ంచట; ేయుచున్ = ేయుచు;
ఉతత్ రు = ఉతత్ రు కక్; పు ర్కన్ = కుమా త్ న
ె ు; ఇ ావ = ఇ ావ ; అను = అను; మతత్ కా న్ =
సుంద ి {మతత్ కా ‐ మదము త
ే పర్కా ంచు ఆ ,ె ీత్ }
ర్ ; ెం ిల్ = ెం ిల్ ; అ = ేసుకొ ; జన ేజయ =
జన ేజయుడు; పర్ముఖులు = దలైన పర్ముఖులు; ఐన = అ నటిట్; నలువురు = నలుగురు; కొడుకులన్
= పుతుర్లను; ఉ ాప్ ిం = పుటిట్ం ; గం ా = గం ాన ి కక్; పు న = ఇసుక ెన్ ి; తలంబునన్ =
సమసథ్ లమున; కృ ా ారుయ్ండు = కృ ా ారుయ్ండు; గురుతవ్ంబు = గురువు ా ఉండుట; ేయన్ = ేయగ;
యాగ = యజఞ్ ము లంద ; ాగంబులు = ాగముల; కున్ = కోసము; వ చ్న = వ చ్న; ేవతలన్ =
ేవతలను; ఈ ించుచున్ = చూచుచు; భూ ి = అతయ్ ిక ొపప్; ద ిణంబులు ాన్ = ద ిణలు కల ా; మూఁడు
= మూడు; అశవ్ ేధంబులున్ = అశవ్ ేధ యాగములు; ఆచ ిం = ే ి; ి =
క్ ికుక్లను; జయ =
జ ంచు; కాలంబునన్ = సమయమున; ో థునంబున్ = ఆవు ఎదుద్ల జంటను; తనున్ = తనున్చునన్;
దుర్ండును = దుర్డును; ాజ = ా ల కక్; హన్ = గురుత్లను; ము ిర్తుండును =
ధ ిం న ాడును; అగు = అ నటిట్; క న్ = క ; పటిట్ = పటుట్కొ ; గర్హిం ెన్ = ిం ెను – హదుద్లలో
ెటట్ ెను; అ = అ ; ె ిప్నన్ = ెపప్ ా; ౌనకుండు = ౌనకుడు; ౌ ాణికుడు = సూతున { ౌ ాణికుడు ‐
పు ాణములు ప
ె ుప్ ాడు, సూతుడు}; కున్ = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐392‐క.

భూవర = ా కక్ {భూవర ‐ భూ కి భరత్ , ా }; రూపుఁడు = ేషము ధ ంి న ాడు; దుర్ఁడు =

దుర్డు; ోవున్ = ోవులను; ాన్ = ాను; ఏల = ఎందులకు; త ెన్న్ = త ెన్ను; కో ి = కా ాల ; ప ీ ిత్
= ప ీ ితుడు అను; భూవరుఁడు = ా ; ిశలన్ = నలు ిశలంద ాజయ్ములను; ెలుచుచున్ = ెలుచుచు;
ఏ = ఏ; ిన్ = ధముగ; క న్ = క ; గర్హిం ెన్ = ిం ెను – కటుట్ ిటట్ము ే ెను; ఎఱిఁ ింపఁగ ే =
ెలుపుము.

1‐393‐మ.

అర ం ాకష్ = కృషు
ణ్ {అర ం ాకష్ ‐ అర ందములవంటి కనున్లునన్ ాడు}; పద = ాదములు అను;
అర ంద = పదమ్ముల; మకరంద = ే ె యందు; ఆసకుత్లు = ఆసకిత్ కల ారు; ఐ = అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టిట్;
సత్ = మం ; పురుష = పురుషులలో; ష
ేర్ ట్ ుల = ష
ేర్ ట్ ైన ా ి కక్; వృతత్ ముల్ = వృ త్ ాంతములు; నక =
నక; దురుబ్ ద్ న్
ి = దురుబ్ ిద్ ో; లంఘిం = దూకి; దురన్ర = ెడడ్ మానవుల; ా త్ ా = వృ త్ ాంతములు కల;
కథన = కథల; పర్పంచములున్ = తత్ ములను; కరణ్ = ెవులలో; ార్పత్ ముల్ = పడునటు
ల్ ; ే ి = ే ి;
ాసరముల్ = ో లు; వయ్రథ్ తన్ = వయ్రథ్ ము ా; ోచుచు = గడుపుతూ; ఉండన్ = ఉండుట; చనదు = ేయ ాదు
/ తగదు; ఈ = ఈ; సం ార = సం ార మంద ; హంబునన్ = హము ో.

1‐394‐ ీ.

మనుట = ంచుట; తయ్మున్ = ాశవ్తము; కాదు = కాదు; మరణంబు = మరణము; జము = తధయ్ము;
అ = అ ; ఎఱిఁ ి = ె ికొ ; కష్ ిథ్ న్ = కష్మును; ఇచచ్ ించు = ా ంచు; అలప్ = సవ్లప్ ై
ి న; ఆయువులు = త కాలము కల ారు; అగు = అ న; మాకు = మాకు; అనయ్ = ఇతర; దురజ్ న =
ెడడ్ ా ి; చ ితమ
ర్ ుల్ = వృ త్ ాంతములు; ఓ న్ = వరుస ా; కరణ్ = ెవుల; రంధర్ములన్ = కనన్ములలో; ెటట్ ి =
ెటట్ ి; బం ారు = బం ారము; వంటి = వంటి; ఈ = ఈ; బర్ కెడు = బర్ కి ఉం ే; కాలంబున్ = కాలమును
(కూ ా); ో ాడఁ ాన్ = ో ొటుట్కొనుట; ఏల = ఎందులకు; పుణయ్ = పుణయ్ వంత ైన; చ ిత = పర్వరత్ నము
కల ా ా; మాధవ = భగవంతు ; పద = ాదములు అను; పదమ్ = పదమ్ముల; మకరంద = ే ెను; ానంబు
= ాగుట; ే ంప ే = ే ంచుము; ఏము = ేము; ేయునటిట్ = ేయుచునన్టిట్;

1‐394.1‐ఆ.

సతర్ = సతర్ అను; యాగము = యజఞ్ ము; కున్ = కు; సత్ = మం ; ము = మునులలో; ఇందుర్లన్ =
ఇందుర్లు; రన్ = ిలువ ా; ాఁ ె = అత ే; దండధరుఁడు = యమధరమ్ ా {దండధరుఁడు ‐ దండమును
ధ ించు ాడు, యమధరమ్ ా }; వ ెచ్న్ = వ ెచ్ను; చూడు = చూడుము; చంపఁడు = చంపడు; ఒక న్ =
ఒకక్ ; ఐన = అ నను; జనన్ము = యజఞ్ ము; అ ెయ్డు = అ ేయ్; ాకన్ = వరకు; నుచున్ =
నుచును; ఉండున్ = ఉండును; త ి = (ఆసకిత్ ో) తగులుకొ ; షు
ణ్ = షు
ణ్ వుమూ త్ ;ి కథలు = కథలు.

1‐395‐క.

మందున = చురుకు లే ా ; కున్ = కి; మంద = మంద ైన; బు ధ్ ి = బు ద్ ి కల ా ; కిన్ = కి; మంద =
తకక్వ ా ఉనన్; ఆయువున = తకాలము కల ా ; కున్ = కి; రరథ్ = పర్ జనము లే ; మారుగ్న = వన
మారగ్ ము కల ా ; కును = కి ; ో ంద = కృషు
ణ్ స; చరణ = ాదములు అను; అర ంద = పదమ్ముల
 కక్; మరందమున్ = ే ె; కొనన్ = సుకొనుటకు / ఆ ావ్ ించుటకు; ెఱ ి = సమయము; లేదు =
లేదు; ా ర్న్ = ాతుర్లందును; ివముల్ = పగళళ్ందును / ఎపుప్డును.

1‐396‐వ.

అ = అ ; ౌనకుండు = ౌనకుండు; ప కినన్ = పలుక ా; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ;
అ ెన్ = ప కెను; ప ీ ిత్ = ప ీ ితత్ ు అను; న ేందుర్డు = ా ; జ = తన; ాహి = ేన {ఒక ాహి
అ ే ే ా ష
ే మునకు 81 రథములు 81 ఏనుగులు 243 గురర్ములు 405 కాలబ్లము}; సం ో హ =
సమూహము ేత; సుర ితంబు = సుర ితముగ ేయబ ిన ి; అగు = అ నటిట్; కురు = కురు ాజయ్ములో;
జం ాల = ెరక; ేశంబునన్ = పర్ ేశములో; క = క కక్; పర్ ేశంబున్ = పర్ ే ంచుటను; ఆక ణ్ ంి =
; యుదధ్ = యుదద్ ము నందు; కుతూహలతన్ = కుతూహలమును; అం ీక ిం = సమమ్ ం ; ఒకక్ = ఒక;
ాఁడు = ో ; సములాల్సంబునన్ = చకక్టి ఉ ాస్హము ో; బాణాసనంబున్ = లుల్ను; కైకొ = ేతపటిట్; ల
= నలల్ ; రద = మబుబ్లు; భ = వంటి; తురంగ = గురర్ముల; వహ = గుంపు; తంబును =
పూనచ్బ ిన ి; ఫ త = ఫ ంపజేయబ ిన; మ ోరథంబును = కో ిక కల ి {మ ోరథము ‐ కో క
ి /మనసుస్ను
అటు ఇటు సుకు ో ే రథము}; ఐన = అ నటిట్; రథంబున్ = రథమును; ఆ ోహణంబు = ఎకుక్ట; ే ి=
ే ి; మృ ేందర్ = ింహము గురుత్నన్ {మృగములలో ఇందుర్డు – ంి హము}; దవ్జంబు = ప ాకము; ెలుఁగన్
= పర్కా ంచగ; రథ = రథములు; క ి = ఏనుగులు; తురంగమ = గురర్ములు; సుభట = మం కా బంటు
ల్ –
ధులు; సంఘటితంబు = కూడుకొనన్ ి; అగు = అ న; ాహి = ే ా; చకర్ంబు = సమూహము;
రవ్కర్ంబుగన్ = లో ాలు లేకుండగ; కొలువన్ = కొలుచుచుండగ; ి ివ్జయ = ి ివ్జయము { ి ివ్జయము ‐
ికుక్లను కల ాజయ్ములను జ ంచుటకు య
ే ున }
ి ; అరథ్ ంబు = కోసము; ెడ = బయలు ే ి; పూరవ్ =
తూరుప్; ద ిణ = ద ిణ; ప చ్మ = ప చ్మ; ఉతత్ ర = ఉతత్ ర ికుక్లందు; సముదర్ = సముదర్ము ే; లగన్ంబులు
= చుటట్ బ ి ఉనన్ ; అ న = అ నటిట్; ఇలావృత = ఇలావృతము; రమయ్క = రమయ్కము; హిరణమ్య =
హిరణమ్యము; హ ివరష్ = హ ివరష్ము; కింపురుష = కింపురుషము; భ ార్శవ్ = భ ార్శవ్ము; కేతుమూల =
కేతుమూలము; ారత = ారత; వరష్ంబులున్ = వరష్ములును; ఉతత్ ర = ఉతత్ ర ికుక్న; కురు = కురు
భూములలో ఉనన్; ేశంబులును = ేశములను; జ ం = ె గ్ ి; పుషక్ల = పుషక్ల ైన / సమృదధ్ ైన;
ధన = ధనము; పర్ ాన = ముఖయ్ముగ; పూ ివ్కలు = ముందుండున ి; అగు = అ నటిట్; సపరయ్లన్ = ే వల ే ;
అభయ్ ిచ్తుండు = చకక్గ పూ ంపబ ిన ాడు; ఐ = అ య్; తతత్ త్ = ఆయా; ేశ = ేశములందు; ాసులు =
వ ించు ారు; ఇ చ్న = ఇ చ్నటువంటి; కానుకలు = కానుకలు; కైకొనుచు = ేకొనుచూ; మంగళ = మంగళ
కర ైన; ాఠక = చదువరుల { ాఠకులు – పదయ్ములు చదువు ారు}; సంఘాత = సంఘముల ేత;
జే ీయమాన = కొ యాడబడుచునన్; పూరవ్ = పూరవ్కాలపు; ాజ = ా ల; వృ త్ ాంతంబులు = ా ితమ
ర్ ులు;
ఆక ణ్ ంి చుచున్ = నుచూ; ాఠక = చదువరులు ేత { ాఠకులు – పదయ్ములు చదువు ారు}; ప ిత =
చదవబ ిన; పదయ్ంబుల = పదయ్ముల; వలనన్ = వలన; ాండవుల = ాండవుల { ాండవులు ‐
ాండు ా పుతుర్లు}; కున్ = కి; భకత్ = భకుత్లయందు; వతస్లుండు = ాతస్లయ్ము కల ాడు; ఐ = అ య్;
పుండ ీకా ండు = కృషు
ణ్ డు {పుండ క
ీ ా డు ‐ పుండ క
ీ ముల వంటి కనున్లు కల ాడు, కృషు
ణ్ డు};
ఆచ ిం న = ే ిన; ారథయ్ = రథము నడపుటలు; సఖయ్ = ేన్హములు; ా వయ్ = మం ర్తవ్ములు;
స ాప తవ్ = స ాప ా ఉండుటలు; ాసనతవ్ = ాసనమున ఉండుటలు; దూత ావ = దూత ా
ేయుటలు; ఆ ి = దలగు; కరమ్ంబులున్ = పనులును; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ కక్; అసత్ ర్ = అసత్ మ
ర్ ుల;
ేజంబు = అ ిన్; వలనన్ = వలన; తనున్ = తనను; ర ించుటయున్ = కా ాడుటయును; యాదవ =
యాదవులు {యాదవ వంశసుథ్లగు ారు ‐ యాదవులు}; ాండవులు = ాండవులు { ాండు ా పుతుర్లు ‐
ాండవులు}; అంద = మధయ్నునన్; ేన్హ = ేన్హమును; అనుబంధంబునున్ = అనుబంధంమును; ారలు
= ారల; కున్ = కు; క ిన = సంభ ం న; భగవత్ = భగవంతు యంద ; భకిత్ = భకిత్ కక్; ేషంబును
= పర్ ేయ్కతలును; = ; శవ్ంభరు = కృషు
ణ్ { శవ్ంభరుడు ‐ శవ్మును భ ంి చు ాడు, షు
ణ్ వు};
భకత్ = భకుత్ల ెడ కల; ాతస్లయ్ంబు = ాతస్లయ్ము; కున్ = కు; ఆశచ్రయ్ంబున్ = ఆశచ్రయ్మును; ఒందుచు =
ొ ందుచు; వం ి = వంశ త్ ో తర్ము ేయు ా ి {వం ి ‐ వంశమును త్ ో తర్ము య
ే ు ాడు}; బృందంబులు =
బృందములు; కున్ = కు; మ = ొపప్; అరఘ్ంబులు = ెలగల ; అగు = అ న; ర= రములు; అంబర
= వసత్ మ
ర్ ులు; ఆభరణ = అలంకారములు; ఆ ి = దలగు; సం ో హంబులన్ = సమూహములను;
ఒసంగుచున్ = ఇచుచ్చున్; పదమ్ ాభ = కృషణ్ {పదమ్ ాభుడు ‐ పదమ్ము ా యందు కల ాడు, హ }
ి ; ాద
= ాదములు అను; పదమ్ = పదమ్ముల ఎడల; భజన = భకిత్యందు; పరతంతర్ = ప ా ీన ైన; ప తర్ = ప తర్;
మానసుండు = మనసు కల ాడు; ఐ = అ య్; ఉం ెన్ = ఉం ెను; ఆ = ఆ; ఎడ = సమయమున; వృషభ =
ఎదుద్; రూపంబునన్ = రూపములో; ఏక = ఒకే; ాదంబున = ాదము ో; సంచ ించు = రుగుతునన్;
ధరమ్ ేవుండు = ధరమ్ ేవుడు; తన = తనకు; స పంబునన్ = దగగ్ రలో; లేఁగలే = లేవలే ; లేఁగటి = కొతత్ ా
ఈ న; కుఱిఱ్ = ఆవు; చందంబునన్ = వలె; హత = ెబబ్ నన్; పర్భ = ేజసుస్కల ి; ఐ = అ య్; ేతంర్ బులన్
= కనున్ల ెంట; స లంబులు = క న్రు; కు ియుచున్ = కారుచ్చు; ో = ోవు; రూప = రూపములో ఉనన్ ి;
ఐ=అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; ా ర్ = భూ ే ; కిన్ = కి; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను.

1‐397‐మ.

నయన = కనున్లనుం ి; అంభః = టి; కణ = కణముల; జాలము = సమూహము; ఏల = ఎందులకు;

డువన్ = డువ ా; ాత ల్ = ాత ల్ ; = కక్; ేను = శ ీరము; స = కూ ిన; ఆమయము =
ోగములుకల ి; ఐ = అ య్; ఉనన్ ి = ఉనన్ ి; ము = ముఖము; ా ిన ి = ా ి ో న ి; = నున్;
మ న్ంచు = ౌర ంచు; చుటాట్ల = బంధువుల; కున్ = కును; భయ = భయములును; దుఃఖంబులున్ =
దుఃఖములును; ఎందు = ఎకక్డను; ఒందవున్ = ొ ందకుండును; క ా = క ా; బం ిం = బం ిం ; దుర్ల్
= దుర్లు; పద = ాదములు; తర్య = మూడు; హీనన్ = నషట్ ో న; ననున్ = ననున్; పటట్ న్ = పటుట్టకు;
వతు
త్ రు = వ ెచ్దరు; అ = అ యా ఏ ; ాపంబు = ేదన; కు = కు; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు.

1‐398‐ ీ.

మఖములు = యజఞ్ ములు; లే న్ = లేక ో వుట వలన; అమరుత్ ల = ేవతల; కిన్ = కి; ఇట = ఇక; ఁదన్
= ైన; మఖ ాగములు = హ ాభ్గములు; లేక = లేక; మానున్ = ో వున యు; అ = అ ే ;
రమణులు = భరత్ లు; రమణులన్ = ారయ్లను; ర ింపరు = కా ాడరు; అ = అ ే ; పుతుర్లన్ =
కొడుకులను; త ల్ దండుర్లు = త ల్ దండుర్లు; ో ర్ వరు = ో ింపరు; అ = అ ే ; ార = సరసవ్ ;
కుజనులన్ = ెడడ్ ా ి ; ార్ ించున్ = ొ ందును; అ = అ ే ; సత్ = మం ; పుర్లు =
బార్హమ్ణులు; నృపులన్ = ా ల {నృపులు ‐ నరులను ా ంచు ారు, ా లు}; ే ంతురు = కొల ెదరు;
అ = అ ే ; కు శహసుత్ఁడు = ఇందుర్డు {కు శము హసత్ మున కల ాడు ‐ ఇందుర్డు}; ానన్ =
వరష్మును; కు ి ంపక = కు ి ంపక; ఉండఁగన్ = ఉండటవలన – ో వుటవలన; పర్జలు = జనులు;
దుఃఖంబులన్ = బాధలను; పడుదురు = ొ ందుదురు; అ =అ ే ;

1‐398.1‐ఆ.

హీన = తకుక్వ; వంశ = వంశమందు; జాతులు = పుటిట్న ారు; ఏలెదరు = ా ం ెదరు; అ =

అ ే ; ాజయ్ములు = ాజయ్ములు; ా ి = యములు; క ి = క ి / స ిగ; జరుగవు =
నడువవు; అ =అ ే ; మను లు = మానవులు; అనన్ = భు ంచుట; ాన = ానము ేయుట;
ైథున = ైథునము; శయన = శయ ంచుట; ఆసన = ఆ ీనులగుట; ఆ ి = దలగు; కరమ్ = కరమ్లందు;
సకుత్లు = ఆసకిత్ కల ారు; అగుదురు = అవు ారు; అ =అ ే .

1‐399‐మ.

జన = త ల్ ; = కక్; భరము = ారము; ఎలల్ న్ = అంతటను; ించుట = ింపుట; కున్ = కోసము;

ఐ = అ య్; చకార్యుధుండు = కృషు
ణ్ డు; ఇ న్ = ఇ న్; యనముల్ = సంవతస్రములు; ాను = ాను;
నర = నరు ; ఆకృ న్ = రూపమున; ెలఁ ి = వ త్ ంి చగ; తయ్ = తయ్ ైన; ఆనందమున్ = సం ోషమును;
ే ి = కలుగజే ి; ో నన్ = ో వుటవలన; ే ను = ేను; ఇంకన్ = ఇక ై; అ ాథన్ = ికుక్లే ానను;
ఐ న్ = అ న ; కుజనుండు = ెడడ్మ ి; ఎ ావ్ఁడు = ఎవడు; ా ించు ో = ా ించు ో; ెను = ెదద్;
దుఃఖంబులన్ = బాధలు; ఏ = ఏ ; ొ ందును = కలుగును; అ = అ ే ; ల్ = భయప ి;
ం ంచుటల్ = వగచుటలు.

1‐400‐క.

ెపప్రము = ఆపదలు క ించున ి; అగు = అ నటిట్; కాలము = కాలము; ేన్ = వలన; ఎపుప్డున్ =
ఎపుప్డును; ేవతలు = ేవతలు; కున్ = కు; ఎలల్ = అందరకు; ఇషట్ ంబు = ఇషట్ ము; అగు = అ నటిట్; =
కక్; ఒ ిప్దమున్ = చకక్దనము; కృషు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ ఁడు; అ ి ినన్ = ె ళ్న తరు ాత; త ెప్న్ = త ెప్ను;
క ా = క ా; త ల్ = త ల్ ; వు = వు; తలల్ డ = తలల్ ిలల్ ు; పడఁగన్ = పడునటు
ల్ .

1‐401‐వ.

అ న=అ పలుక ా; భూ ే = భూ ే ; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.
1‐402‐క.

ఈ = ఈ; లోకమునన్ = లోకములో; పూరవ్ము = ఇ ివరకు; ాలుగు = ాలుగు; ాదములన్ =

ాదముల ో; వు = వు; నడతుఁవు = నడుచుచుం ెదవు; ేఁడు = ఇపుప్డు; ఆ = ఆ; ర్లల ే ఁడు =
కృషు
ణ్ డు { ర్ లల ే డు ‐ ర్కర న
ై ీత్ ర్ రుకిమ్ణికి భరత్ , కృషు
ణ్ డు}; లే న్ = లేక ో వుట ేత; కాలము =
కా కాలము – కాలపర్ ావము; ేన్ = ే; కున్ = కు; ఒంటి = ఒకటే; కాలు = కాలు; అ ెయ్న్ =
ఆ ో ం ి; క ే = క ా ఏ .

1‐403‐వ.

మఱియున్ = ఇంకను; సతయ్ = సతయ్ము / జము; ౌచ = ౌచము / ప ి భర్త; దయ = దయ / జా ;

ాంతులును = ాంతులును / ఓరుప్; ాయ్గ = ాయ్గము / ఈ ; సం ోష = సం ోషము / అనందము;
ఆరజ్ వంబులును = ఆరజ్ వములును – సూటి ైన పర్వరత్ న; శమ = శమము / ాం ; దమ = దమము –
ఇం య
ిర్ గర్హము; తపంబులును = తపములును / తపసుస్; సమతవ్ంబును = సమతవ్మును {సమతవ్ము
– కషట్ సుఖములెడ సమ ావము}; పర = ఇతరుల; అప ాధ = తపుప్ల ఎడ; సహనంబును = ఓరుప్; లాభంబు
= లాభము; కల = ఉనన్; ఎడ = ఎడ; ఉ ా నుండు = ఉ ా నముగ ఉండు ాడు; ఐ = అ య్; ఉండుటయును
= ఉండుటయును ‐ ఉ ా నము; ాసత్ ర్ = ాసత్ మ
ర్ ులను; ారంబును = అభయ్ ించుట ‐ అధయ్యనము; జాఞ్న =
జాఞ్నము; రకుత్లును = రకుత్లును / ై ాగయ్ము; ఐశవ్రయ్ = ఐశవ్రయ్ము – సంపద; ౌరయ్ = ౌరయ్ము; పర్భ =
పర్భ – ెరుపు; దకష్తవ్ంబులును = దకష్తవ్ములును /సమరథ్త; సమ్ృ యును = సమ్ృ యును / జాఞ్పకము;
ావ్తంతర్ ంబును = సవ్తంతర్తయును – సవ్చఛ్ందముగ కారయ్ రవ్హణ; కౌశల = కౌశలయ్ము – కుశలత –
ేరప్ ితనము; కాం = కాం – ఒ ిప్దము; ైరయ్ = ైరయ్ము – ాహసము; మారద్ వ = మారద్ వము –
మృదుతవ్ము; పర్ భ = పర్ భ – అపప్టికపుప్డు క ిం ెడు బు ద్ ి; అ శయ = అ శయము – అ ికయ్త;
పర్శయ
ర్ = పర్శయ
ర్ ము – అనునయము; లంబులును = లములును – మం నడవ ిక; జాఞ్న = జాఞ్నమును
ఇచుచ్ {జాఞ్ ే య
ిర్ ములు – కనున్ ముకుక్ ోరు వ
ె ులు చరమ్ము ‐ 5}; ఇం య
ిర్ = ఇం య
ిర్ ముల; కరమ్ =
కరమ్మునకైన {క మ్ే ం ిర్యములు – ాయువు ఉపసథ్ త
ే ులు కాళుళ్ ా క ‐ 5}; ఇం య
ిర్ = ఇం య
ిర్ ముల;
మనస్ = మనసుస్ కక్; బలంబులును = బలములును; ౌ ాగయ్ = ౌ ాగయ్ము – అదృషట్ ము కల ివచుచ్ట;
ాం రయ్ = ాం రయ్ము – లో ైన సవ్ ావము; థ్ రయ్ంబులును
ై = థ్ రయ్ము
ై – ిథ్ రతవ్ము; శర్దద్ = శర్దధ్ – ేయుప
యందు లగన్మగుట; కీ త్ ి = కీ త్ ి – యశము; మాన = మానము – త్ ౌనన్తయ్ము – అ మానము; గరవ్ =
గరవ్ము; అ ావంబులును = లేక ో వుటలును / అణుకువ; అ ె ి = అ ె ి; ముపప్ ి ొ మ్ ి =
ము ైప్ ొ మ్ ి; గుణంబులు = గుణములు; అ యునుం ాక = అ ేకాక; బర్హమ్ణయ్త = బర్హమ్ణయ్త {బర్హమ్ణయ్త
‐ ద
ే ములను అనుస ంి ంచుట}; శరణయ్త = శరణయ్త {శరణయ్త ‐ శరణుజొచుచ్టకు త ి ఉండుట}; ఆ ి =
దలగు; మ = ొపప్; గుణ = గుణముల; సమూహంబును = సము ాయమును; ర్కృషణ్ ేవు =
ర్కృషు
ణ్ ; అందున్ = ఎడల; వ త్ ల
ి ల్ ున్ = పర్వ త్ ల
ి ల్ ును; కావునన్ = అందు ేత.

1‐404‐క.
గణన = లెకిక్ంచుటకు / ఎంచుటకు; అ తములు = కిక్ న / లుకా ; అగు = అ నటిట్; సత్ =
మం ; గుణములు = లకష్ణములు; కల = క ిన; చకిర్ = కృషు
ణ్ డు {చకిర్ ‐ చకార్యుధుడు, కృషు
ణ్ డు}; స నన్
= చ న తరు ాత; ర = భయంకర ైన; క = క ేత; ేర్రణమునన్ = ేర్ ే ించుట వలన; ాప =
ాపముల; సమూహ = సమూహములు అను; వర్ణ = కురుపు; యుతులు = క ిన ారు; అగు = అ నటిట్;
జనులన్ = పర్జలను; చూ = చూ ి; వగ ెదన్ = ం ం ెదను; తం ీర్ = తం ీర్.

1‐405‐క.

ేవతలు = ేవతలు; కున్ = కు; ఋషులు = ఋషులు; కున్ = కును; ితృ ేవతలు = వంశపురుషులు; కున్
= కు; ాకు = ాకు; ీరులు = ైరయ్ము కల ారల; కున్ = కును; ా ా = అ న్; వరణ్ = వరణ్ ములకు
{ ాతురవ్రణ్ ములు– బార్హమ్ణ కష్ య
ర్ శ
ై య్ దర్}; ఆశర్మముల = ఆశర్మముల { ాతు ాశర్మములు –
బర్హమ్చరయ్, గృహసత్ , ానపర్సత్, స ాయ్స.}; కును = కును; ోవుల = ఆవుల; కును = కును; బాధ = బాధ;
అనుచున్ = అనుచు; కుం ెదన్ = దుఃఖప ెదను; అనఘా = ాపములే ా ా.

1‐406‐ ీ.

బర్హమ్ = బర్హమ్; ఆదులు = దలగు ారు; ఎవవ్ = ఎవ కక్; భదర్ = ేమకర ైన; కటాకష్ =
దయ ోకూ ిన / కడ+అకష్ /కడకంటి; కష్ణమున్ = చూపు; ాం ంతురు = కోరుదురు; సత్ = మం ;
తపములన్ = తపసుస్ల ో; కమలాలయము = సరసుస్నందు {కమలాలయము ‐ కమలములకు థ్ ానము,
సరసుస్}; మా = ఉండుటమా / వద ; కమల = ల ిమ్; ఎవవ్ = ఎవ కక్; ాద = ాదములు అను;
కమలంబున్ = కమలమును; ే ంచున్ = పూ ంచును; కౌతుకమునన్ = కుతూహలము ో; పరమ = ొపప్;
గ = గులలో; ఇందుర్లు = ఇందుర్లు; భవయ్ = భ ైన; తత్ ములు = మనసుస్; అందున్ = అందు;
లుపుదురు = ిథ్ ర పరచుకొందురు; ఎవవ్ = ఎవ ; య = యములు; ోడన్ = ో; ేదంబులు =
ేదములు; ఎవవ్ = ఎవ ; మల = రమ్ల ైన; ా ితమ
ర్ ుల్ = వృ త్ ాంతములు; ను ంపఁ ాన్ = కీ త్ ంి చ;
లేక = లేక; ెగడు = తలల్ ిలల్ ు; ప ి ెన్ = ప ిన ;

1‐406.1‐ఆ.

అటిట్ = అటువంటి; ాసు ేవు = కృషు

ణ్ ; అబజ్ = పదమ్ము వంటి; వజర్ = వజర్ము వంటి; అంకుశ = అంకుశము
వంటి; చకర్ = చకర్ము వంటి; న = ేప వంటి; శంఖ = శంఖము వంటి; ాప = లుల్ వంటి; కేతు = జం ా
వంటి; హిన్తంబులు = గురుత్లు ఉనన్టిట్ ; ఐన = అ నటిట్; ర్ = ప తర్ ైన; చరణములు = ాదములు;
ఇంకన్ = ఇక దట; ో ఁకవు = తగలవు; అనుచున్ = అనుకొనుచు; వగపు = ారము; ో ఁకెన్ = పుటెట్ను;
అయయ్ = ాయ ా.

1‐407‐క.
హ ి=హ ి కక్; ాదంబులున్ = ాదములు; ో ఁకె ి = తగలేటటువంటి; ి ి= ాగయ్ము; కతమునన్ =
వలన; అఖిల = సమసత్ ; భువన = భువనముల; ేవయ్తవ్ము = ే ంపబడుట; ోన్ = ో; ిథ్ రను = ిథ్ రముగ/
ిథ్ తముగ ఉనన్ ానను; ఐ న్ = అ య్ ; ఇ న్ = ఇ న్; ినములు = ో లు; హ ి = హ ి; ా= ా;
గరవ్ంబున్ = మదమును; మా చ్ = ో ొటిట్; అ ి ెన్ = చ ెను; మ ామ్ = ొపప్ ఆతమ్ కల ా ా.

1‐408‐క.

లాకారమున్ = లాకారము { లాకారము ‐ కీర్డకై ధ ంి న రూపమును – జము కా రూపమును};

ాలెచ్ను = ధ ిం ెను; ర్లలనఈ ఁడు = కృషు
ణ్ డు { ర్ లల ే డు ‐ ర్కర న
ై ీత్ ర్ రుకిమ్ణికి భరత్ , కృషు
ణ్ డు};
ఖలులన్ = దుషుట్లను; ిం = ిం ; భవ = సం ార బంధనములు; ఉనూమ్లనమున్ = ొల ించుట;
ేయు = ేయుట; కొఱకును = కోసము; ాలుగు = ాలుగు (4); ాదములన్ = కాళళ్ ో; నున్ = నున్;
న ి ించుట = నడ ించుట; కున్ = కు.

1‐409‐ఉ.

ఆ = ఆ; మధుర = య ; ఉకుత్లున్ = మాటలు; ఆ = ఆ; నయములున్ = లాలనలు; ఆ = ఆ;

దర సములున్ = రునవువ్లు; ఆ = ఆ; దయ = దయ ో కూ ిన; రసంబున్ = రసము / రస ావము; ఆ =
ఆ; ము ిపంబులున్ = ము ి ించుటలు / కులుకులు; ఆ = ఆ; తగవులున్ = ి తగవులు; ఆ = ఆ; గమన
= నడ ే; కిర్యలున్ = ానములు; ఆ = ఆ; మనస్ = మనసును; హర = చూర ొను; ేర్మ = ేర్మ; కర =
పుటిట్ంచునటిట్; అవలోకనములు = చూపు; ీర్ న్ = ఇషట్ ము ో; కనుం ొన = చూచుకొనుటలు; లే న్ =
లేక ొ వుటను; మాధవున్ = కృషు
ణ్ ; కా నులు = ీత్ ల
ర్ ు {కా ‐ కామము కలా ె, }
ీత్ ర్ ; ఏల = ఏ ;
రద్ త = ెంచుకొనన్; కరుమ్లు = కరమ్ములు కల ారు; గులున్ = గలైన; ాయన్ = సహించుటను;
ేరత్ ు ే = ఓపకల ా.

1‐410‐క.

ెలల్న = ెలల్ ా; ా = ా; ై = ైన; యాదవవలల్ భుఁడు = కృషు

ణ్ డు {యాదవవలల్ భుఁడు ‐యాదవులకు
ిర్య న
ై ాడు, కృషు
ణ్ డు}; అడుగు = అడుగు; ఇడఁగన్ = ెటట్ ా; హ = హమునకు; వశను =
లొం ిన ానను; ఐ = అ య్; ేన్ = ేను; రం లల్ గ = అను ాగముపప్ లల్ ా; ోమాంచము = గగు ాప్టు;
కిర్యన్ = వలె; లల్ ములు = అ ికములు; ఐ = అ య్; లచు = అంకు ించు; ససయ్ములు =
ానయ్పు ింజలు; మారగ్ ములన్ = ారులమమ్ట.

1‐411‐వ.

అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; పూరవ్ = పూరవ్ము – తూరుప్ ికుక్నకు; ాహి = పర్వహించున ి; ఐన =
అ నటిట్; సరసవ్ = సరసవ్ న ీ; రంబున = గటుట్న; ధరమ్ ేవుండును = ధరమ్ ేవతయును; భూ యు =
భూ ే యును; వృష = ఆవు; ేను = ఎదుద్; రూపంబులన్ = రూపముల ో; ా ింపన్ = మాటాల్డగ; ాజ ష్ి =
 ాజ ష్ి { ాజ ష్ి ‐ ై క
ి సంపర్ ా అగు ా }; ఐన = అ నటిట్; ప ీ ిత = ప ీ ితత్ ు; భూవరుండు = మ ా
{భూవరుడు ‐ భూ కి వరుడు, మ ా }; డగగ్ ఱి ెన్ = దగగ్ ర ెయ్ను; ఆ = ఆ; సమయంబునన్ =
సమయమునకు.

1‐412‐ ా. కైలాస = కైలాస; అచల = పరవ్తమునకు; స న్భంబు = సమానము; అగు = అ నటిట్; మ =

ాలా; గం ర = గం ర ైన; ో = ఎదుద్లలో; ాజమున్ = ేర్ ట్
ష ైన ా ; కాల = కిక్ ; కోర్ధుఁడు =
కో ి ట్ ి; దండ = దుడుడ్కరర్ను; హసుత్ఁడు = ేత పటుట్కునన్ ాడు; నృప = ా కక్; ఆకారుండు =
ఆకారమున ఉనన్ ాడు; కూ
ర్ రుండు = కూ
ర్ రుడు; జంఘాలుండు = వ ిగ నడచు ాడు {జంఘాలుడు = ికక్
గటిట్ కల ాడు}; ఒకక్ఁడు = ఒకడు; దుర్ఁడు = దుర్డు; ఆసుర = అసురు ; గ న్ = వలె; కారుణయ్ =
దయను; రుమ్కుత్ఁడు = ి న ాడు; ఐ = అ య్; ేలన్ = ేల ద; కూలంగన్ = కూ ో వు నటు
ల్ ; త ెన్న్
= త ెన్ను; పం తలఁ ాన్ = మూతర్ము జారగ {పం తలము – ోమూతర్ము}; ఘ్ాత = ిడుగు ాటు వంటి;
ాద = కా ; హ న్ = తనున్ ో.

1‐413‐వ.

మఱియును = ఇంకను.

1‐414‐ ా.

ఆలోల = వణుకుతునన్; అంగకన్ = అవయవములు కల ి; అ ర్ = క న్టి; ోయ = టి; కణ = ందువులు;

జాల = జాలు ారుతునన్ / ముమ్తునన్; అ ిన్ = కనున్లు కల ి; మ = ెదద్ ా; అం ా = అం ా అనుచు;
రవన్ = అర న ి; బాల = కొతత్ గ; ఆరూఢ = లకె త్ న; తృణ = గ ిడ్ ; వ = మడత ెటట్ ిన; కబళ = క ి ై /
ముదద్ ై; లోభ = ఆ ేకష్ వలన; ాయ్పత్ = ా న; హవ్ = ాలుక; అగర్న్ = వర కల ి; ఆం ో ళ = చ ం న /
దుఃఖప ిన; ావ్ంతన్ = మనసు కల ా ; అ వ = చ ో న; వతస్న్ = దూడ కల ా ; ఉదయ =
ెలల్ ుబుకుచునన్; దుఃఖ = దుఃఖము; అ వ్తన్ = కూ ి ఉనన్ ా ; ఘరమ్ = ెమట; కీలాలా = టి ో; పూరణ్
= ం ిన; శ ీరన్ = శ ీరము కల ి; ఆ = ఆ; దవున్ = ా ియావును; ఉలల్ ంఘిం = ఎ ి ి దూకి; త ెన్న్
= త ెన్ను; వ ిన్ = బలం ా.

1‐415‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ఆ = ఆ; ేను = ఆవు; వృషభంబులన్ = ఎదుద్లను; ెంటిన్ = ెం ింటి ; కంటకుడు =
ములుల్ వంటి ాడు – బాధ ెడుతునన్ ాడు; ఐ = అ య్; తనున్చునన్ = తనున్చునన్; ాజ = ా కక్;
లకష్ణ = లకష్ణములు; ము ిత
ర్ ుండు = గురుత్లు కల ాడు; అ న=అ నటిట్; దుర్ న్ = దుర్ ; చూ =
చూ ి; సువరణ్ = బం ారు; ప ికర = ఉపకరణములు కల ‐ మంచ కల; సయ్ందన = రథమును; ఆరూఢుండు =
అ ి ోహిం న ాడు – ఎకిక్న ాడు; అగున్ = అ నటిట్; అ మనుయ్నందనుండు = ప ీ ితత్ ు; కోదండంబు =
లుల్; సగుణంబు = అలెల్ ార్డు కటట్ బ ిన ి ా {గుణము – అలెల్ ార్డు}; ే ి = ే ి; ేఘ = ేఘముల
 కక్; గం ర = గం ర ైన; రవంబులు = ధవ్నులు కల ; అగు = అ న; వచనంబులన్ = మాటల ో; ఇటు
ల్
= ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐416‐ ా.

నున్న్ = నున్; కొముమ్లన్ = కొముమ్ల ో; ెమ్ ో = ెమ్ ో { ముమ్ట – కొముమ్ల ో ొ ి దూరముగ

ోయుట}; క ి ె ో = స ిం ె ో / ికొ ెచ్ ో; ీభ్ = భయము లే ాడవు; ఐ = అ య్; ోవులన్ =
ోవులను – అవు ఎదుద్లను; తనన్న్ = తనున్టకు; కారణము = కారణము; ఏ =ఏ టి; మత్ = ా కక్;
భుజ = భుజముల; స ాథ = అండ క ిన; ోణిన్ = ాజయ్మునందు; ఏ = ఏ; ేళలు = సమయము; అందున్
= అందు; ేరంబులున్ = అప ాధములను; ేయ ాదు = ేయ ాదు; ఎఱుఁగ ా = ె య ా; ధూరత్ తవ్మున్ =
సము ో; భూ భృత్ = ాజ ికపు {భూ భృత్ ‐ భూ కిభరత్ , ా }; స ాన్హంబున్ = ఆటోపములు /
యతన్ములు; ఒన ెచ్దు = ే ెదవు; ఎవవ్ఁడవు = ఎవరవు; న్ = నున్; ా ిం ెదన్ = ిం ెదను; దురమ్
= దురుబ్ ిద్ కల ా ా.

1‐417‐క.

ాం ీ యున్ = అరుజ్నుడును { ాం ీ ‐ ాం వ
ీ ము కల ాడు / అరుజ్నుడు}; చకిర్యు = కృషు
ణ్ డును;
భూమండ న్ = భూలోకమును; ఎడఁబా ి = వ ి ే ి; చ నన్ = చన ా / ె ళ్ ో ా; మద = మదము ో;
మతు
త్ ఁడవు = మ ెత్ కిక్న ాడవు; ఐ = అ య్; దం ింపన్ = దం ించుటకు / ించుటకు; తగ = యుకత్ ము
కా ; ారలన్ = ా ి ; దం ిం ెదు = దం ిం ెదవు / ిం ెదవు; వ = ె; తగుదు = త ిన ాడవు;
దండనమున = దం ింపబడుట / ింపబడుట; కున్ = కు.

1‐418‐వ.

అ = అ ; వృషభంబున్ = ఎదుద్ను; ఉ ద్ ే ం = గు ిం ; ఇటు

ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐419‐మ.

కురు = కురువంశపు; ా ర్శవ్ర = ా కక్ { ా శ

ర్ వ్రుడు ‐ ా క
ర్ ి ఈశవ్రు , ా }; బాహు = ేతుల ే;
వపర్ = కోటల; యుగ = జంట ేత; గుపత్ = ర ింపబడు; కష్మా = ాజయ్ము లో ; మండ న్ = పర్ ేశము నందు
– ాజయ్ములో; ప ికింపన్ = చూడ ా; భవ ీయ = కక్; ేతర్ = కనున్లో; జ త = జ ం న / పుటిట్న;
అంభ = టి; ణ
ేర్ ిన్ = జాలు ారుటను; తకక్న్ = త ిప్ం ; జనుల్ = పర్జలు; ొరఁగన్ = సర్ ంచునటు
ల్ ; ేయరు
= ేయరు; అధరమ్ = అధరమ్ముగ; సంజ త = జ ం న – పుటిట్న; జంతు = జంతువుల; ేర్ ి =
ణ
సమూహముల; బాషప్ంబులన్ = క న్టి ; గురు = ొపప్; శకిత్న్ = బలము ో / ామరథ్ ము ో; ద ంతున్ =
ఖం ిం ే ేదను; చూడుము = చూడుము; ఇత న్ = ; ో = ఆవు; మూ త్ ి = రూపమున ఉనన్; ేవ =
ేవతలలో; ఉతత్ మా = ఉతత్ మా.
1‐420‐క.

జా న్ = ారములో; పడన్ = పడుట; ఏల = ఎందులకు; ా= ా కక్; శర = బాణముల; జాలంబుల =

సమూహములకి; ాలు = వశము; ే ి = ే ి; చం ెద = సంహ ిం ెద; న్ = ; భూలోకంబునన్ =
భూలోకములో; ఇపు ే = ఇపుప్ ే; ాలుగు = ాలుగు; ాదములన్ = కాళళ్ ద; నున్ = నున్;
న ి ింతున్ = న ి ిం ెదను; చు = చూడు .

1‐421‐ఉ. ాచ = ోటికి రు ; ఐన = అ నటిట్; గ ిడ్ న్ = గ ిడ్ ; = ; ాహినులు = నదులు

కాలువలు; అందున్ = అందు; జలంబున్ = రు; ార్వఁ ా = ాగుచుండగ; = కక్; చరణంబులు =
ాదములను; ఎవవ్ఁడు = ఎవడు; ఇటు = ఈ ధముగ; రద్ తంబుగన్ = ఖం ితముగ; ే ెన్ = ే ెను;
ాఁడు = ాడు; ాన్ = ాను; ఖేచరుఁడు = ఆకాశమున రుగు ాడు; ఐన = అ నపప్టికి ; ా = ా
కక్; మణి = రతన్ములు; కీ త = ెకిక్న; భూషణ = అలంకారముల ో; యుకత్ = కూ ిన; బాహువులన్ =
ేతులను; ే చ = ర్ఘర్ముగ ె ళ్; తుర్ం = ఖం ిం ; ైతున్ = ేయుదును; ను = ఆకాశ; ి =
మారగ్ ము; కిన్ = కు; ఏ ినన్ = ె ళ్న; ేలన్ = ేలలో; ాఁ ినన్ = ా ికొ నను.

1‐422‐వ.

అ = అ ; మఱియున్ = ఇంకనూ; ో = ఆవు; రూప = రూపము ధ ిం న ి; అ న=అ నటిట్; భూ ే =

భూ ే ; ోన్ = ో; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐423‐చ.

అగణిత = ఎంచుటకు లుకా – లెకిక్ంప లుకా ; ైభవుండు = ైభవముకల ాడు; అగు = అ నటిట్;
ము ాంతకుడు = కృషు
ణ్ డు {ము ాంతకుడు ‐ ముర అను ాకష్సు సంహ ంి న ాడు, కృషు
ణ్ డు}; అకక్ట =
అ య్; ో న్
ె = చ ెను; అంచున్ = అనుచును; ఏ = ఏ ధ ైన; వగలన్ = ోకము ోను; కృ ం =
కృ ం ో / కిక్ ో ; ేతమ
ర్ ుల = కనున్లలో; ా ిజ = టి; కణంబులున్ = ందువులను; ేకుము =
సుకు ాకుము; అమమ్ = త ల్ ; లోన్ = లోలోపల; బెగడకుము = భయపడకు – బెంగపడకు; అమమ్ = త ల్ ;
మత్ = ా కక్; ఖ = బాణముల; బృందములన్ = సమూహముల ేత; వృషలున్ = ా ాతుమ్ ;
వ ింతున్ = సంహ ించుదును; ా= ా కక్; మగఁటి న్ = మగతనమును / ౌరయ్మును; చూడవమమ్ =
చూడుముత ల్ ; ెఱ = భయపడుట; మానన్ = మానవల ిన ి; కద = క ా; అమమ్ = త ల్ ; భ =
భములను; పర్ ా = ఇ ేచ్ ా ా.

1‐424‐క.

ాధువులు = అహిం ా మారగ్ లము; అగు = అ నటిట్; జంతువుల = ార్ణుల; కున్ = కు; బాధలున్ =
బాధలు; కా ంచు = కలుగజేయు / ెటట్ ు; ఖలుల = దుషుట్లను; భం ంప = భంజకము ేయ /
ఖం ించ ; ాజ = ా లలో; అధము = అధము / చు ; ఆయుస్ = ఆయుషు
ష్ ; సవ్రగ్ =
సవ్రగ్ సుఖములు; ర్ = ి ి / ోభ; ధనములు = తత్ ములు; టిఁబో వున్ = వయ్రథ్ మగుట; ిదధ్ము = ి ధ్ ంి చును
/ తపప్దు; త ల్ = త ల్ .

1‐425‐క.

దుషట్ = దుషుట్లైన – ెడడ్ ా ైన; జన = పర్జలను; గర్హంబును = అదుపులో ెటట్ ుటయు – ించుటయు; షజ్
= షు
ట్ లైన – మం ా ైన; జన = పర్జలను; అనుగర్హంబున్ = ా ంచుటయు / ర ించుటయు; ేయఁగన్ =
ేయుటకు; నృపులన్ = ా {నృపుడు ‐ నరప , ా }; సర్షట్ = బర్హమ్ ేవుడు {సర్షట్ ‐ సృ ట్ ంి చు ాడు,
బర్హమ్}; ిం ెన్ = య ం ెన ; పు ాణ = పు ాణములను; దర్షట్లున్ = ద ిశ్ం న ారు; ెపుప్దురు =
ెపుప్దురు; పరమ = అ ముఖయ్ ైన; ధరమ్ము = ధరమ్ము / ి; ా ీవ్ = ాధు లము కల ా ా.

1‐426‐వ.

అ న = అన ా; ధరమ్నందన ౌతుర్న = ప ీ ితత్ ు {ధరమ్నందన ౌతుర్డు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్ మనుమడు,

ప ీకన
ి మ్ ా }; కున్ = కి; వృషభ = ఎదుద్ కక్; మూ త్ న్
ి = రూపమున; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి;
ధరమ్ ేవుండు = ధరమ్ ేవత; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను;

1‐427‐ఉ.

కూ
ర్ రులన్ = కూ
ర్ రులను; చం ి = సంహ ిం ; ాధువుల = మం ా ి; కున్ = కి; జయంబున్ =
జయమును; ఒన ించునటిట్ = కలుగ ేయునటిట్; ఆ = ఆ; ౌరవ = పురువు కక్; వంశ = వంశమునందు;
జాతుఁడవు = జ మ్ం న ాడవు; ాగయ్స ేతుఁడవు = ాగయ్వంతుడవు; ఔదు = అ య్ ఉ ాన్వు; ొ ల్ =
పూరవ్ము; = ; ారు = ాళు
ల్ ; ఇటువంటి = ఇటువంటి; ారు = ారు; అగుటన్ = అగుట వలన;
ా ిజ ేతుర్ఁడు = కృషు
ణ్ డు { ా జ
ి త
ే ుర్ఁడు ‐ పదమ్ముల వంటి ేతర్ములు ఉనన్ ాడు, కృషు
ణ్ డు}; ె చ్ =
ెచుచ్కొ ; ౌతయ్ = దూత ా; సం ారమున్ = వయ్వహ ించుట; ే ెన్ = ే ెను; కా ె = కా ా ఏ టి;
నృపసతత్ మ = ప ీ ినమ్ ాజ {నృపసతత్ మ ‐ నరులను ా ంచు ా ల
ి ో ష
ేర్ ట్ ుడు – మ ాజ / ప ీ త
ి త్ ు}; భకిత్
= భకిత్ అ ే; ల ా = లతల ే; బదుధ్ఁడు = చకక్ ా బం ింప బడు ాడు; ఐ = అ య్.

1‐428‐వ.

న ేందర్ = ాజా {న ంే దుర్డు ‐ నరులకు ఇందుర్డు / ా }; ఏము = ేము; ార్ణులు = వులు; కున్ = కు;
దుఃఖ = దుఃఖము కలుగుటకు; హేతువులము = కారణభూతులము; కాము = కాము; మా = మా; వలనన్ =
వలన; దుఃఖంబు = బాధను; ఒం ెడు = ొ ం ెడు; పురుషుండు = మానవుడు; లేడు = లేడు; ా ి =
ా ించు ా ి; ాకయ్ = మాటల / ాదనలలో; ేదంబులన్ = వయ్ ాయ్ను ారము / ే ానుబటిట్; ీశవ్రులు =
గులలో ష
ేర్ ట్ ులు; హితులు = హింపబ ిన ారు – భర్మలో ప ిన ారు; ఐ = అ య్; ేదంబున్ = ేద
ావమును; ఆ ాఛ్ ిం = ఆ ా ిం {ఆ ాచ్ ిం ‐ ఆ ా ంి , లే ి ఉనన్టు
ల్ ప
ె ుప్ ఆ ోపణ}; తమ =
తమ; కున్ = కు; ఆతమ్ = ఆతన్ ే; సుఖదుఃఖంబులన్ = సుఖదుఃఖంబులను; ఇచుచ్ = ఇ ెచ్ ి; పర్భువు =
అ ికా ి {పర్భువు ‐ పర్భుతవ్ము కల ాడు, అ క
ి ా }
ి ; అ = అ ; ెపుప్దురు = ెపప్దురు; ైవ ఞ్ లు =
జోయ్ షుక్లు { వ
ై ఞ్ లు ‐ గర్హములను అధయ్యనము య
ే ు ారు / జోయ్ షుక్లు}; గర్హ ేవత = గర్హ అ ి
ేవతలు; ఆదులు = దలగు ా ; కున్ = కి; పర్భుతవ్ంబున్ = అ ికారమును; సం ా ింతురు =
చూపుదురు; మాంసకులు = మాంసకులు { మాంసకులు ‐ పూరవ్ మాంస యను మా గ్ ానువరుత్లు};
కరమ్ంబు = కరమ్లు; కున్ = కే; ార్భవంబున్ = పర్ ావము ఉనన్ద ; పర్కటింతురు = ెపుప్దురు;
లోకాయ కులు = లోకాయ కులు {లోకాయ కులు ‐ సవ్ ావమును అనుస ంి లోకములు ార్ ిత్ ంచున ె ి
ారు}; సవ్ ావంబు = సవ్ ావము; కున్ = నకు; పర్భుతవ్ంబు = అ ికారము; సం ా ింతురు = చూపుదురు;
ఇందు = ఇందులో; ఎవవ్రు = ఏ ఒకక్రు; కిన్ = కిను; సుఖదుఃఖ = సుఖదుఃఖములను; పర్ ానంబున్ =
ఇచుచ్టను; ేయు = ేయ; భుతవ్ంబు = అ ికారము; లేదు = లేదు; పరుల = ఇతరుల; వలనన్ = వలన;
దుఃఖంబు = దుఃఖము; వ చ్నన్ = వ చ్నటల్ నను; అధరమ్ంబు = అధరమ్మును; పరులు = ఇతరులు;
ే ిర = ే ిర ; ా ింపన్ = బాధపడుట; వలదు = ేయ వదుద్; త ిక్ంపను = ఊహించుటకును;
ద్ే ంపను = రణ్ ంచుటకును; ా = ాధయ్ముకా ; పర ేశవ్రు = భగవంతు ; వలనన్ = వలన;
సరవ్ంబున్ = సరవ్మున / సమసత్ మును; అగుచున్ = అవుతూ; ఉండును = ఉండును; అ న = అన ా;
ధరమ్ ేవుడు = ధరమ్ ేవత; కిన్ = కి; ధరమ్నందన ౌతుర్ండు = ప ీ ితత్ ు {ధరమ్నందన ౌతుర్డు ‐ యమధరమ్ ా
పుతుర్ మనుమడు / ప ీ త
ి త్ ు}; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐429‐ఆ.

ధరమ్ = ధరమ్మము; మూ త్ ి = మూ త్ భ
ీ ం న ాడవు; అయయ్ = తం ీర్; ధరమ్ = ధరమ్ము కక్; జఞ్ =
జాఞ్నము కల ాడవు; వృష = ఎదుద్ కక్; రూప = రూపమున ఉనన్ ా ా; పరమ = ఉతత్ మ ైన; ధరమ్ము =
ధరమ్ము; ఈవు = వు; పలుకు = ెపుప్; ోర్వ = ానము / షయము; ాప = ాపమును; కరుమ్ =
ేయు ాడు / ా ి; ేయు = ేయు; ాపంబున్ = ాపమును; సూ ంపన్ = ె యజేయ ా; ాప = ాప;
కరుమ్డు = కరమ్ము ేయు ాడు / ా ి; ఏఁగు = ెళుళ్; పథము = లోకము; వచుచ్న్ = కలుగును.

1‐430‐వ.

మఱియున్ = ఇంకను; ేవ = ేవు ; మాయ = మాయ; వలనన్ = వలన; భూతంబుల = వుల కక్;
ాక్ = ాకుక్నకు – బయటప ిన ా కి; మానసంబుల = మనసుస్ల – లోపల ఉనన్ ా ; కున్ = కి ; వధయ్ =
వ ింపబడు – ెబబ్ ను; ఘాతుక = ఘాతము ేయు – ెబబ్ యు; లకష్ణంబు = లకష్ణము కల ి; అగు =
అ నటిట్; వృ త్ = పర్వరత్ న; సులభంబునన్ = సులభముగ; ె య ాదు = ె ికొనుటకు ాధయ్ముకాదు; వు
= వు; ధరమ్ ేవతవు = ధరమ్ ేవతవు; కృతయుగంబునన్ = కృతయుగములో; తపస్ = తపసుస్ను; ౌచ =
ౌచమును; దయ = దయయు; అసతయ్ంబులు = అసతయ్మును; అను = అ ే; ాలుగు = ాలుగు (4); కు =
కు; ాదంబులు = కాళుళ్; అ = అ ; ెపుప్దురు = అందురు; ేర్ ా = ేర్త అను; యుగంబునన్ =
యుగములో; పూరవ్ = ముందు; ఉకత్ = ె ిప్న; ాద = కాళుళ్; చతుషక్ంబునన్ = ా ింటను; ఒకక్ = ఒకటే
(1); ాదంబు = కాలు; ీణంబు = న ంచుట; అ ెయ్న్ = జ ి ెను; ావ్పరంబునన్ = ావ్పరములో; ాద =
కాళుళ్; దవ్యంబు = ెండు (2); న ం ెన్ = న ం న ; క = క అను; యుగంబు = యుగము; అందున్ =
లోపల; ఈ = ఈ; వడువున = ధముగ; ఇపుప్డు = ఇపుప్డు; కున్ = కు; ాద = కాళుళ్; తర్యంబు =
మూడు (3); భగన్ంబు = నషట్ ము; అ ెయ్న్ = అ ెయ్ను; అవ షట్ ంబు = ి న ి; అగు = అ నటిట్; భవ ీయ
= కక్; చతురథ్ = ాలుగవ; ాదంబునన్ = కా ద; ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; క = క కాలము కక్;
అంతంబునన్ = అంతములో; గర్హింపన్ = గర్హించుకొనుటకు; గమకించుచు = పర్య న్ంచుచు; ఉనన్య ి
= ఉనన్ ి; నుము = నుము; అ ియునున్ = అం ే; కాక = కాకుండగ.

1‐431‐మ.

భరమున్ = ారమును; ా ి = ో ొటిట్; రమా భుండు = ల ీమ్ప , కృషు

ణ్ డు; కరుణన్ = కరుణ ో;
ాదంబులన్ = ాదముల ో; ొకక్ఁ ాన్ = ొకుక్తుండగ; ిథ్ ర = ిథ్ రముగ ఉనన్ ి – థ్ ి తముగ ఉనన్ ి; ఐ =
అ య్; ేడుకన్ = ేడుక ో / ోదము ో; ఇంత = ఇపప్టి; కాలము = వరకు; సుఖ = సుఖ; ర్ = సంపదను;
ఒం ె = ొ ం ెను; భూ ే = భూ ే ; తత్ = అత ; చరణ = ాదముల; సప్రశ్ము = సప్రశ్ – ాకుట; లే న్
= లేక ో వుట వలన; దర్ = దర్పు; కుల ల్ = కులమున పుటిట్న ారు; ా ింతురు = ఏలెదరు; అంచున్
= అనుచు; రంతర = ఎడ ెగ ; ోకంబునన్ = బాధ ో; రు = రు; కనున్లన్ = కనున్లలో; ఇ ెన్ =
ెటట్ ెను; ధరమ్ = ధరమ్ము కక్; జఞ్ = జాఞ్నము కల ా ా; ిం ే = చూ ి ా.

1‐432‐వ.

అ = అ ; ఇటు = ఇటుపకక్; ధరణీ = భూ ే ; ధరమ్ ేవతలన్ = ధరమ్ ేవతలను; బుజజ్ ిం =

సము ా ం ; మ రథుండు = ొపప్ర ికుడు {మ రథుడు ‐ క
ె ుక్ ర క
ి ుల ో యుదధ్ ము య
ే గల ాడు};
అ న = అ నటిట్; జయ ౌతుర్ండు = ప ీ ితు { జయు ౌతుర్డు – అరుజ్ను మనుమడు , ప ీ త
ి ు};
కొర్కాక్రు = ొలక ి మబుబ్ నంద ; ెఱుంగు = ెరుపు గ; చకక్దనంబున్ = చకక్దనమును; ికక్ ిం =
రసక్ ిం ; ికుక్ల = ికుక్ల; కున్ = కు; ెకక్సంబు = ఎకక్స ైన ి – ం న ి; అ న = అ నటిట్;
అ ిదంబున్ = క త్ ; బె ిదంబుగన్ = భయంకరముగ; జ ి ిం =జ ిం {జ ి ంి ‐జ ంి , ఆ ంి చు};
ాప = ాపమునకు; హేతువు = కారణము; అ న = అ నటిట్; క = క ; రూపుమాపన్ =
సంహ ించుటకు; ఉ ో య్ ిం నన్ = ిదధ్పడ ా; ాఁడు = ాడు; ాజ = ా ల కక్; రూపంబున్ =
రూపమును; డ ా ి = ి ెటట్ ి; ా ిన = ా ి ో న; గంబు = ముఖము; ోడన్ = ో; భయ =
భయము ో; హవ్లుండు = హవ్లుడు { హవ్లుడు ‐ అవయవముల పటుట్ త ప్ి న ాడు}; ఐ = అ య్;
హసత్ ంబులున్ = ేతులను; ాఁ = ా ; తత్ = అత ; ాదమూల = కా ాదములందు; నయ్సత్ =
ఉంచబ ిన; మసత్ కుండు = తల కల ాడు; ఐ = అ య్; పర్ణామంబున్ = నమ ాక్రమును; ే ి = ే ి.

1‐433‐క.

కం ిం ె = వణుకు తునన్ ి; ేహము = శ ీరము; ఎలల్ న్ = అంతయు; చంపకుము = చంపవదుద్; ఓ = ఓ; ాజ

= ా లలో; లక = ష
ేర్ ట్ ు ా; శరణ = శరణము; ఆగతున్ = ే ివ చ్న ా ; ర ింపుము = ర ింపుము;
అ = ; ర్ కిక్నన్ = ార్ థ్ంి చ ా; చంపక = చంపకుండ; క న్ = క ; చూ = చూ ి; నగచు = నవువ్తూ;
జనప = జనులకు ప / ా ; పలుకున్ = ప కెను.

1‐434‐క.

అరుజ్న = సవ్చచ్ ైన; కీ త్ ి = కీ త్ ;ి స ేతుండు = క ిన ాడు; అరుజ్న = అరజ్ను ; ౌతుర్ండు = మనుమడు;

భయ = భయము అను; రస = రసము ో; ఆవృత = ఆవ ిం న; జనులన్ = మానవులను; జ్ త
ి ులన్ =
జయములే ా ి / ఓ ిన ా ి ; చంపన్ = చంపుటకు; ఒలల్ డు = ఒపుప్కొనడు; దురజ్న = ెడడ్ ా ి;
ావంబున్ = ావమును; ి = వద ; ొలఁగు = దూరముగ ొ ముమ్; దు ా ామ్ = ెడడ్ సవ్ ావము
కల ా ా.

1‐435‐వ.

వు = వు; ాప = ాపమునకు; బంధుడవు = బంధువు ; మ ీయ = ా కక్; బాహు = భజముల ే;

ా తంబు = ా ంపబడుతునన్ ి; అ న = అ నటిట్; మహీ = భూ; మండలంబునన్ = మండలములో;
లువ = ఉండ; వలదు = వదుద్; ాజ = ా వంటి; ేహంబు = ేహ ారణ; అందున్ = అందు; వ త్ ంి చు =
ఉండు; నున్న్ = నున్; అసతయ్ = అసతయ్ము / అబదద్ ము; లోభ = లోభము – ి ి ా ి తనము; ౌరయ్ =
ౌరయ్ము / ొ ంగతనము; ౌరజ్ నయ్ = ౌరజ్నయ్ము / ెడడ్తనము; దు ా ార = ెడు ఆ ారము; మాయా =
సము ోకూ ిన; కలహ = కలహము / ెబబ్లాట; కపట = కపటము / సము; కలుష = కలుషము /
మ న ైన; అలకష్మ్ = అలకష్య్ము – లెకక్లేక ో వుట; ఆ ి = దలగు; ధరమ్ = ధరమ్మునకు; ఇతర =
వయ్ ేక ైన లకష్ణముల; సమూహంబులు = గుంపులు; ఆశర్ ంచున్ = ే ిఉండును; సతయ్ = సతయ్ము;
ధరమ్ంబులు = ధరమ్ములు; కున్ = కు; ాసంబు = ఇలుల్; అగు = అ నటిట్; బర్ మ్వరత్ = బర్ మ్వరత్ న;
ేశంబునన్ = ేశమున; యజఞ్ = యజఞ్ మును; త్ ార = సత్ ించుటలో – బాగుగ ే ంచుటలో; పుణులు =
మం ేరుప్ కల ారు; అ న=అ నటిట్; ారు = ారు; యజఞ్ = యజఞ్ మునకు; ఈశవ్రుండు = ఈశవ్రుడు
/ అ ిప ; అ న=అ నటిట్; హ ిన్ = హ ి – భగవంతు ; గూ ిచ్ = గు ిం ; యాగంబున్ = యజఞ్ ము;
ేయుచు = ేయుచూ; ఉనన్ ారు = ఉ ాన్రు; య ంచు = యజఞ్ ము ేయు; ారల = ా ి; కున్ = కి; సుఖ
= సుఖమును; పర్ ాయనంబు = పర్ ా ించుట / కలుగజేయుట; ేయుచు = ేయుచు; సకల = సమసత్ ; భూత
= భూతముల – వుల; అంతర్ = లోపల; యా = చ ించు ాడు; ఐ = అ య్; భగవంతుడు = భగవంతుడు;
అ న=అ నటిట్; హ ి = హ ి; జంగమ = జంతువులు, ప లు {జంగమములు – కద క ఉనన్ వులు /
జంతువులు}; థ్ ావరంబుల = ెటల్ ు { థ్ ావరములు – కద కలే వుల / ట
ె ల్ ు}; కున్ = కును; అంతరంగ =
అంతరంగముల / లోపల; బహిరంగములన్ = బహిరంగమున – బయట; సంచ ించు = వ త్ ంి చు – కదులు;
ాయువు = ా ; చందంబునన్ = వలె; ఆతమ్ = తన కక్; రూపంబున్ = రూపమును; మ ోరథంబున్ =
మ ోకామయ్ములను / కో ికలను; ఇచుచ్ను = ఇచుచ్ను; కావున = అందు ేత; వు = వు; ఇందు = ఇకక్డ;
ఉండన్ = ఉండుటకు; వలవదు = లులేదు; అనుచు = అనుచు; దండ = దండము; హసుత్ండు = ేత
కల ాడు; అ న=అ నటిట్; జము = యము ; కైవ ిన్ = వలె; మండలాగర్ంబున్ = ఖడగ్ మును; ాఁ నన్
= ాచ ా; ాజ = ా లలో; వరుయ్డు = వరంచత ిన ాడు / ేర్ ట్ ుడు; కున్ = కి; క
ష = క ; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ; అ ెన్ = ప కెను.

1‐436‐క.

జగత్ = జగతు
త్ నకు; ఈశవ్ర = అ ిప ; = కక్; అ ిదము = ఖడగ్ ము; ధగధ ిత = ధగధగలాడుతునన్;
పర్భల = కాంతుల; ోడన్ = ో; తఱుచగ = ఎకుక్వగ; ెఱయున్ = ెరుయును; బెగ ెన్ =
భయప ి ో ెను; తత్ ము = మానసము; గుం ెలు = గుం ెలు; వ ిల ిన్ = ప ి ో వు చునన్ ; ఇంకన్ =
ఇంక; ఎందున్ = ఎందులో; ొతు
త్ = ొరబడను / దూరను; ా ంపఁ గ ే = ఆలో ంపుము.

1‐437‐వ.

న ేం ార్ = ాజా {న ంే దర్ ‐ నరులకు ఇందుర్డు ా }; నున్న్ = నున్; ఆ ో ిత = ఎకుక్ ెటట్ న

ి ; శరశ ాసను
= లల్ ంబులు కల ా ా; సరవ్ = సమసత్ ; పర్ ేశంబులు = సథ్ లములు; అందునున్ = లోను; లోకించుచున్ =
చూచుచు; ఉనన్ ాడ = ఉ ాన్డను; ేన్ = ేను; ఎకక్డన్ = ఎకక్డ; ఉండుదున్ = ఉండను; ఆన = ఆజఞ్ ;
ఇముమ్ = ఇముమ్; అ న = అన ా; ాజనయ్ = ా లలో; ేఖరుండు = ఖరము వంటి ాడు / ష
ేర్ ట్ ుడు; ార్ణవధ
= వహింసయు; ీత్ ర్ = ీత్ ల
ర్ ోలతవ్మును; దూయ్త = దూయ్తమును / దమును; ానంబులు =
మదయ్ ానమును / ాగుడును; అ ెడు = అ ెడు; ాలుగు = ాలుగు (4); థ్ ానంబులన్ = సథ్ లములను –
ోటులను; ఇ చ్ = ఇ చ్; మఱియున్ = ఇంకను; అ ి ిన = అడుగ ా; సువరణ్ = బం ారము / తత్ ము;
మూలంబు = మూలకారణము; అగు = అ న; అసతయ్ = అసతయ్మును / అబదద్ మును; మద = మదమును /
గరవ్మును; కామ = కామమును; హింస = హింసయు; ైరములు = ైరములు / కలహములు; అ ెడు =
అ ే; పంచ = ఐదు; పర్ ేశంబులన్ = సథ్ లములను; ఒసం ి = ఇ చ్; ఇతర = ఇతర; సథ్ లంబులన్ = సథ్ లములను;
సప్ృ ంపకన్ = ముటుట్కొనక; ఉండన్ = ఉండునటు
ల్ ; య ం ెన్ = కటట్ ి ే ెను; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ;
క =క కక్; గర్హంబు = కటట్ ి; ే ి= ే ి; హీనంబులు = ీణిం న ; అ న=అ నటిట్; తపస్ =
తపసుస్ను; ౌశ్చ = ౌచమును; దయలు = దయయు; అ ె ి = అ ె ి; మూఁడు = మూడు (3);
ాదంబులున్ = కాళుళ్; వృషభ = ఎదుద్; మూ త్ ి = రూపమున ఉనన్ ాడు; అ న=అ నటిట్; ధరమ్ ేవుడు =
ధరమ్ ేవత; కిన్ = కు; ఇ చ్ = ఇ చ్; శవ్ంభర = శవ్మును భ ించున ి / భూ ే ; కున్ = కి; రభ్రంబు =
రభ్రము / పటట్ కయ్ముకా ి; అ న=అ నటిట్; సం ోషంబున్ = సం ోషమును; సం ా ిం =క ిం .

1‐438‐క. గజ = హ ిత్ న అను; ామ ేయ = ేరు కల; పురమునన్ = పురమున {గజ ా య

ే పురము –
హ ిత్ ాపురము}; గజ = ఏనుగు; ిపు = శతుర్వు ( ింహము); ీఠమునన్ = ఆసనమున {గజ ప
ి ు ఠ
ీ ము ‐
ిం సనము}; ఘనుఁడున్ = ొపప్ ాడు; క = క ; దమనుండున్ = ిం న ాడును; గజ = ఏనుగు;
ై ి = శతుర్వు ( ింహ); ప ాకర్ముఁడు = ప ాకర్మము కల ాడు {గజ ై ి ప ాకర్ముడు ‐ ంి హప ాకర్ముడు};
ఐ = అ య్; గ = గ / గందర ోళం; లేకుండన్ = లేకుండగ; ాలెచ్న్ = ధ ిం ెను; ౌరవ =
ౌరవము అను, కౌరవ ామార్జయ్ం అను; ల ిమ్న్ = సంపదను.
1‐439‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; కృషు
ణ్ = ర్కృషు
ణ్ ; అనుగర్హంబునన్ = అనుగర్హము వలన; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ
కక్; బాణ = బాణముల; ావకంబు = అ ిన్; వలనన్ = నుం ి; బర్ కి = ం ; వృషభ = ఎదుద్; మూ త్ ి =
రూ ి; అ న = అ నటిట్; ధరమ్ ేవత = ధరమ్ ేవత; కున్ = కు; అభయంబున్ = అభయము; ఇ చ్న =
ఇ చ్న; ప ీ ిత్ = ప ీ ితత్ ుడు అను; న ేందుర్ండు = నరులకు ఇందుర్డు – ా ; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణు కక్;
ాప = ాపము ావ్ ా; ార్పత్ = క ిన; తకష్క = తకష్కుడు అను; అహి = ాము కక్; భయంబు =
భయము; వలనన్ = వలన; ార్ణంబులు = ార్ణములు; ోవున్ = ో వును; అ = అ ; ెఱిం ి = ె ి;
సరవ్ = సమసత్ ైన; సంగంబులు = బంధములు; వ జ్ంి = ి ెటట్ ి; కుడు = కుడు; కున్ = కి;
షుయ్ండు = షుయ్డు; ఐ = అ య్; జాఞ్నంబున్ = షట్ ైన జాఞ్నమును; క ి= ొ ం ి; గం ా = గంగ అను;
తరం ిణీ = న ి కక్; రంబునన్ = ఒడుడ్న; క ేబరంబున్ = శ ీరమును; ి ెన్ = ి ెటట్ న
ె ు; నుఁడు
= నుడు.

1‐440‐క.

హ ి=హ ి కక్; ారత్ లు = ేషములు; ఎఱుఁగు = ె యు; ారు = ారు; కిన్ = కి; హ ి = హ ి కక్;
పదములు = ాదములు; తలఁచు = సమ్ ించు; ారు = ారు; కిన్ = కి; అనవరతంబున్ = ఎడ ెగక; హ ి =
హ ి కక్; కథలు = కథలు; ె ి = నుచుండు; ారు = ారు; కిన్ = కి; మరణ = మృతుయ్వు; ఆగత =
ొ ందుట వలన; హ= ార్ం ; సంభర్మమున్ = భయము; లేదు = లేదు; అనఘా = ాపములే ా ా.

1‐441‐క.

భ= భకర ైన; చ ితుఁడు = నడవ ిక కల ాడు; హ ి = హ ి; అ ి ినన్ = చన ా; పర్భ ం = పుటిట్ /

ె చ్ ో ; ధ ి ర్న్ = భూ ; ఎలల్ న్ = అంతటియందు; పర్ బ్యున్ = అ శ ం యు; క = క ; ాన్ =
ాను; అ మనుయ్ = అ మనుయ్ ; సుతు = పుతుర్ – ప ీ ితు ; ేళను = కాలములో; పర్భ ంపక =
అ శ ంపక; అడఁ ి = అణ ి; ఉం ెన్ = ఉం ెను; ారగ్ వ = భృగు వంశములో; ముఖాయ్ = ముఖుయ్ ా – ౌనక
మహ ష్ీ.

1‐442‐వ.

ఈ = ఈ; ధంబునన్ = ధము ా; చతుస్ = ాలుగు (4); సముదర్ = సముదర్ముల ేతను; ము ిత

ర్ =
చుటట్ బ ిన; అఖిల = సమసత్ ైన; మహీ = భూ కక్; మండల = మండలము కల; ార్జయ్ = ెదద్;
ామార్జయ్ంబు = ామార్జయ్మును; పూజయ్ంబు ాన్ = పూజ యము ా; ేయుచున్ = ా ంచుచు; ఆ = ఆ;
అ మనుయ్సంభవుండు = ప ీ ినమ్ ా {అ మనుయ్సంభవుండు ‐ అ మనుయ్ పుతుర్డు, ప ీ న
ి మ్ ా }.

1‐443‐ఉ.
 ే ినన్ = ే ిన; కా = కా ; ాపములు = ాపములు; ెందవు = ెందవు; ేయన్ = ేయుటను;
తలం న్ = తల న; అంతటన్ = అంతట ే; ే ెదన్ = ే ెదను; అనన్ = అ న; మాతర్మునన్ =
మాతర్ము ేత ే; ెందున్ = ెందును; క ా = క ా; క = క ; ేళన్ = కాలములో; పుణయ్ముల్ =
పుణయ్ములు; సము = సము; లేదు = లేదు; అటంచున్ = అనుచును; నృపముఖుయ్ఁడు = ప ీ ితత్ ుడు
{నృపముఖుయ్ఁడు ‐ నర ాలకులలోముఖయ్ ైన ాడు / ప ీ త
ి త్ ుడు}; కా ెన్ = కా ా ెను; క న్ = క ;
మరందము = మకరందము / ే ె; ఉలాల్సము = ఉ ాస్హము; ోడన్ = ో; ర్ో = ార్ ి; రులన్ =
పువువ్లను; ెగన్ = ెగబ ి; చూడ = చూడ ; ేఁటి = ే ేటి; కైవ ిన్ = వలె.

1‐444‐వ.

మఱియున్ = ఇంకను; పర్మతు

త్ లు = ొ ర ాటు ప ిన ారు; ఐ = అ య్; అ ీరులు = ైరయ్ములే ారు; అగు
=అ నటిట్; నరుల = మానవుల; అందున్ = లో; వృకంబు = ో ేలు; చందంబునన్ = వలె; ఒ ిఁ ి = ఒ ి ి /
ఒ ి ి; కాచుకొ = ొ ం ; ఉం ి = ఉం ి; ే ట్ ంి చున్ = పర్వ త్ ంి చును; కా = కా ; ీరులు = ైరయ్ము కల ారు;
ఐన = అ న; ా ి= ా ి; కిన్ = కి; క = క ; వల = వలన; భయంబు = భయము; లేదు = లేదు; అ
= అ ; క న్ = క ; అంతంబున్ = అంతము / తుద; ఒం ింపడు = ొ ం ింపడు / ముటిట్ంపడు; అ ెయ్న్ =
ఆ ెను; అ నన్ = అన ా; = ; ఋషులు = మునులు – ౌనకా ి మునులు; సూతుడు = సూతుడు;
కున్ = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ి = ప కి ి.

1‐445‐ ీ.

ౌ ాణిక = పు ాణములు ెలుపు ా ిలో; ఉతత్ మ = ఉతత్ ము ా / సూతు ా; బర్తుకుము = ంచుము;

ెకుక్ = ాలా; ఏండుల్ = సంవతస్రములు; ామర ా = కృషణ్ { ామర ా ‐ పదమ్ములవంటి
కనున్లునన్ ాడు, కృషణ్ డు}; ధవళ = సవ్చచ్ ైన; యశము = కీ త్ ;ి మరణ = మరణము; లురము = లకష్ణము
కల ారము; ఐన = అ న; మాకు = మాకు; ఎఱిం ిం = ె యజే ి ; క ప్తంబు = సంక ప్త ైన ి;
అగు = అ నటిట్; కర్తు = యజఞ్ ; కరమ్ము = కరమ్ము; అందున్ = లోపల; ొ గల = ొ గల; ేన్ = ో; ొ ి =
మ ిబా ి; అబుదద్ = ె లే ; తు
త్ లము = మనసుకల ారము; ఐన = అ న; మము = మముమ్లను; హ ి
=హ ి కక్; పద = ాదములను; పదమ్ = పదమ్ముల; మధుర = య ; రసమున్ = రసము; ార్ ం
= ార్గునటు
ల్ ే ి ; వు = వు; ధనుయ్లము = ధనయ్త ొ ం ిన ా ి ;ఐ =అ ాము; సవ్రగ్ ము =
సవ్రగ్ ము; ఏ యున్ = అ నను; అపవరగ్ ము = ముకిత్; ఏ =అ నను;

1‐445.1‐ ే.

ాగవత = ాగవతము ో; సంగ = సంబంధము కక్; లవ = కొం ెము / ిసరు; ాగయ్ = అదృషట్ ము
కక్; ఫలము = ఫ తము; కున్ = కు; ఈ ె = సమానమా ఏ ; పర్కృ = పర్కృ యంద ; గుణ =
గుణములు – ర్గుణములు; హీనుఁడు = లే ాడు; అగు = అ నటిట్; చకిర్ = హ ి {చకిర్ ‐ చకార్యుధుడు,
షు
ణ్ వు}; భదర్ = భ; గుణములు = గుణములు; ఈశ = ఈ డు / వుడు; కమలాసన = బర్హమ్
{కమలాసన ‐ పదమ్ము ఆసనముగ కల ాడు, బర్హమ్}; ఆదులున్ = దలగు ారు కూడ; ఎఱుగఁన్ =
ె య; లేరు = లేరు; యున్ = నపప్టికి ; నన్ = నుటకు; ాలన్ = ాలను; అ ె ి = అ ె ి;
ెఱిఱ్ = ె ర్ి ాడు; కలఁ ె = కల ాఏ .

1‐446‐క.

ర్ = సంపదలను; పంబులు = అ శ ంప ేయున ి; ఖం ిత = బదద్ లు ేయబ ిన; సం ాపంబులు =

వయ్ధలు కల ; కలమ్ష = ాపము అను; అంధతమస = కటిక కటికి {అంధము ‐ అంధతరము ‐
అంధతమము}; మ = ొపప్; ఉదయ్త్ = ెదద్ / ైకెతత్ బ ిన; ీపంబులు = ీపములు; ాషండ =
ాషండులకు; దు ాపంబులు = ొ ంద లుకా ; షు
ణ్ = షు
ణ్ ేవు ; వందన = నమ ాక్రములు;
ఆలాపంబుల్ = సమ్రణములు.

1‐447‐క. ావనములు = ప తర్ము ేయున ; దు ిత = ాపములు అను; ల ా = గలను; లావనములు =

కో ి ేయున (కొడవళుళ్); తయ్ = ాశవ్త ైన; మంగళ = భములను ఇచుచ్; ార్భవ = ైభ ాలను;
సం వనములు = బర్ కించున ; ల ీమ్ = సంపదలను; సం ావనములు = ౌరవములు ఇచుచ్న ; ాసు ేవు
= హ ి { ాసు వ
ే ుడు ‐ ఆతమ్ల వ ంి చు వ
ే ుడు, భగవంతుడు}; పద = పదముల; ేవనముల్ =
పూజనములు.

1‐448‐ఆ.

పరమ = ఉతక్ృషట్ ైన; ాగవతుఁడు = ాగవత ధరమ్ము కల ాడు; ాండవ ౌతుర్ండు = ప ీ ితత్ ు
{ ాండవ ౌతుర్ండు ‐ ాండవుల కక్ మనుమడు, ప ీ న
ి మ్ ా }; కు = కు కక్;
ాషణములన్ = పర్వచనములవలన; దద్ = ద్ ి ేయబ ిన; బు ధ్ ి = బు ద్ ి కల ాడు; ఐ = అ య్; ాజ =
ెలు ొందుచునన్; మానుఁడు = మానసము కల ాడు; ఐ = అ య్; ముకిత్ = ా ే ముకిత్; అగు = అ నటిట్;
షు
ణ్ = షు
ణ్ ేవు ; ాదమూలము = చరణములు; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; వడ ెన్ = ొ ం ెను; అనఘ =
ాపములే ా ా;

1‐449‐వ.

మ = ొపప్; ఆ ామ్ = ఆతమ్ కల ా ా; తర్ = తర్ ైన; గ= గ; ట్ ా = షట్ ల ో; క తంబును =

కూ ిన ; షు
ణ్ = షు
ణ్ ేవు ; చ ిత = పర్వరత్ న వలన; ల తంబును = సుకుమార ైన ; పరమ =
ఉతక్ృషణ్ ైన; పుణయ్ంబును = పుణయ్వంతమును; సకల = సమసత్ ; కలాయ్ణ = భకర; గుణ = గుణములలోను;
గణయ్ంబును = ఎంచదగగ్ యు; ాగవత = ాగవత ధ ామ్నుయాయులైన; జల = జనుల ే; ఆ ే ితంబును =
కోరద ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ా ీ ిత = ప ీ ితు ; ాగవత = ాగవతము; ఆఖాయ్నంబున్ = ాయ్ఖయ్నములు;
ను ింపుము = వ ింపుము; అ నన్ = అన ా; సూతుండు = సూతుడు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ెన్ =
ప కెను.
1‐450‐క.

ము = ముమ్లను; బో ఁటి = ో న; ెదద్ = ెదద్; ారలు = ారు; కమలా = హ ి {కమలా డు ‐

పదమ్ములవంటి త
ే ర్ములు కల ాడు, హ }
ి ; చ ితము = వరత్ నలు; అడుగఁ ాన్ = అ ి ిన; ె ెప్ ి =
ే ేప్టటువంటి; ాగయ్మున్ = అదృషట్ ము; క ెన్ = క ెను; ేఁడు = ఇ ేళ; ా = ా కక్; జనమ్ము =
పుటుట్క; సఫలంబు = సఫలము; అ ెయ్ = అ న ి; వృదద్ = ెదద్ల ే; మానుయ్ఁడను = ౌర ంపబ ిన ాడను;
అగుటన్ = అగుట వలన.

1‐451‐క.

కుల = కులములో; హీనుఁడు = తకుక్ ైన ాడు; ా ాయణ = ా ాయణు – భగవంతు ; లసత్ =
ెలు ొం ె ి; కథనములు = కథలు; కడఁకన్ = పటుట్దల ో; ిం నన్ = ిం న ో; తత్ = ఆ; కుల =
కులము కక్; హీనతన్ = హీనతవ్మును; ా ి = ి ; మ = ొపప్; ఉజజ్ ల = ఉజజ్ ల ైన; కుల =
కులములో; జతవ్మును = పుటుట్టను; ొ ందు = ొ ందును; సత్ = మం ; మునులా ా = మునులా ా.

1‐452‐ ీ.

ఎవవ్ = ఎ ావ్ ; గుణ = గుణముల; జాలము = సమూహము; ఎనన్న్ = ఎనున్టకు; హవ్లు = ాలుకలు;
లేక = లేక; న న = పదమ్ము అను; గరభ్ = గరభ్ములో పుటిట్న ాడు / బర్హమ్; ఆదులు = దలగు ారు;
అనంతుఁడు = అంతము లే ాడు; అండుర్ = అందురు; కో ెడు = కోరుచునన్; బుధ = కిక్
బు ద్ ిమంతులలో; ఇందర్ = ఉతత్ ముల; కోటిన్ = కోటిమం ి / సమూహమును; ఒలల్ కన్ = ఒపుప్కొనక; ల ిమ్ =
ల ీమ్ ే ; ార్ థ్ ంి ెన్ = ార్ ధ్ ంి ెను; ఎవవ్ = ఎవవ్ ; ాద = ాదముల; రజము = రజము – ధూ ; బర్హమ్ =
బర్హమ్ ేవుడు; ఎవవ్ = ఎవవ్ ; ాద = ాదములు అను; పదమ్ంబు = పదమ్ములు; క ి ిన = క ి ిన; జలము
= జలమును; ధనయ్తన్ = ధనయ్త ో / పుణయ్ము ో; ఇ ెచ్న్ = ఇ ెచ్ను; జనులు = మానవులు; కున్ = కు;
ఎలల్ న్ = అంద ికి; భగవంతుఁడు = భగవంతుడు; అ ె ి = అ ె ి; భదర్ = భ ైన / ేమకర ైన; శబద్ ము
= ేరు; కున్ = కు; ఎవవ్ఁడు = ఎవవ్డు; అరథ్ = అరథ్ ము కక్; ఆకృ న్ = ఆకారమునకు; ఏపు =
అ శ ం ; గులున్ = ఉండును; ఏ = ఏ;

1‐452.1‐ఆ.

మ = ొపప్; ఆతుమ్న్ = ఆతమ్కల ా ; ఆశర్ ం = ఆశర్ ం ; శ ీర = శ ీరము; ఆ ి = దలగు; సంగ

= బంధముల; కోటి = ెదద్ సమూహమును; ఎలల్ న్ = అంతటి ; సంహ ిం = అణి ే ి; ార్భవమునన్ =
ార్భవము ో; మునులు = మునులు; ారమ హంసయ్ంబున్ = పరమహంసతవ్మును / ముకిత్ ; ఒం ి = ొ ం ి;
ి ి= ి ి; ాక = ాకుండగ; ఉందురు = ఉందురు; ఎల న్ = క ిం .

1‐453‐చ.
కర్మమునన్ = కర్మముగ ‐ చకక్గ; ంటి = ఆకాశము; కై = నకు; ఎగయుఁన్ = ఎగురును; కాక = ఐ ే ఐ
ఉండవచుచ్ ‐ అ నపప్టికి ; హంగము = ప ి; ంటి ి = ఆకాశమున ి; ఐన = అ నటిట్; ారమున్ =
అంతు ‐ ద ి; కనన్ = చూచుట – కను ొనుట; ేరుచ్ ే = ేరుచ్కొన కల ా; హ ి = హ ి కక్; ప ాకర్మము =
ేజసుస్; ఓ ిన = అనుమ ం న; అంతన్ = అం ే; కాక = కాకుండగ; సరవ్ము = సమసత్ ము; వ ింపన్ =
వ ించుటకు; ఎవవ్ండు = ఎవడు మాతర్ము; పర్వరత్ కుఁడు = ామరథ్ ము కల ాడు; ఔ = అవు ాడు;
మునులార = మునులా ా – ఓ మునులూ; ాదు = ా కక్; తత్ ము = మనసు; కున్ = కు; ఎంతన్ =
ఎంత అ ే; కానఁబ ెన్ = కనబ ె ో; తపప్క = తపప్కుండగ; ె ెప్దన్ = ెపుప్దును; కున్ = కు;
అంతయున్ = అం ా.

1‐454‐క.

ేదండ = హ ిత్ ా; పు ా = పురమునకు; అ ీ ఁడు = ా ; కోదండము = లుల్; ేతన్ = ే లో; పటిట్కొ =

పటుట్కొ ; గహనము = అరణయ్ము; లోన్ = లో; ేదండ = ఏనుగు; ఆదులన్ = దలగు ాటి ; ఒక = ఒక;
ాఁడు = ినమున; ఏ = ఏ; దండలన్ = పర్కక్కు; ో వ క= ెళళ్ యకుండగ; ఎగ ెన్ = త ి ెను; బ న్
= బలము కొ ిద్ .

1‐455‐క.

ఒగగ్ ములున్ = అవ ాతములు {ఒగగ్ ములు ‐ అవ ాతములు – ఏనుగులు దలగున పడుటకు న

ై కరర్లు
కంపలు క ప్ి లోపల ె గ నుండు ోతులు}; తర్ వ్ = త వ్; పడుము = పడుము; అ = అ ; ఒ గ్ డ
ె ు =
ప ి న; ెను = ెదద్; ెరలన్ = ెరలును; వలలన్ = వలలును; ఉరలున్ = ఉచుచ్లు ోను; మృగములన్ =
జంతువులను; డగగ్ ఱి = దగగ్ రకె ళ్; చం ెడు = చంపవలెన ే; ేడుక = కో ిక; ెగగ్లము = అ ికము – ఎకుక్వ;
ఐ=అ య్; తత్ ము = మనసు; అందున్ = లో; ేఁటా ింపన్ = ెంటాడ ా.

1‐456‐క.

కోలములన్ = అడ పందులను; గవయ = గురు ో తులను – అడ దునన్లను; వృక = ో ేళళ్ను;

ారూ
ద్ లములన్ = ెదద్పులులను; తర = ివంగులను; ఖడగ్ = ఖడగ్ మృగములను; ోహిత = కేస ి
మృగములను ‐ అడ ొ ర్ల
ె ను; హ ి = ింహములను; ం ాలములన్ = ఏనుగులను; శరభ = శరభ
మృగములను; చమర = ామర మృగములను; ాయ్లములన్ = కొండ లువలను; వ ిం ెన్ = సంహ ిం ెను;
భుఁడు = పర్భువు; వ ిన్ = ేగముగ; ఓలములన్ = మాటులలో {ఓలములు ‐మాటులు ‐ ట
ే కోసము
ఏరప్ర న మరుగు పర్ శ
ే ములు}.

1‐457‐క.

మృగయులు = ేట ాళుళ్; ెచచ్న్ = ెచుచ్కొ ేలా; న ేందుర్ఁడు = నరులకు ఇందుర్డు – ా ;

మృగ ాజప ాకర్మమున = ింహప ాకర్మము ో; ెఱ ి = పర్కా ం ‐ అ శ ం ; హ ిం ెన్ =
సంహ ిం ెను; మృగ = లే ి ; ధర = ధ ిం న; మండలమునన్ = ంబములో ‐ చందర్ ంబములో; కల =
ఉనన్; మృగము = మృగము; ఒకక్టి = ఒకటిమాతర్ము; తకక్ = త ిప్ం ; సరవ్ = సమసత్ ైన; మృగములన్ =
జంతువులను; ఎలల్ న్ = అ న్టి .

1‐458‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాటంబు = కౌతుక సహితము – ా ి ి; అ న = అ నటిట్; ేఁట = ేట ి;
తమకంబున = పరవశతవ్ము ో; మృగంబులన్ = జంతువులను; ెంబ ిన్ = ెనకాతల; ప ి = ప ి;
ఎగచుచున్ = తరుముతూ; చ ించుటన్ = రుగుట; ే ి = వలన; బుభు ా = ఆక యును; ి ాసల =
ాహముల; వలనన్ = వలన; గులన్ = కిక్ ; ప ి ార్ంతుండు = అల ిన ాడు; అ = అ య్;
ధరణీకాంతుండు = ా , ప ీ ితత్ ు {ధరణీకాంతుండు ‐ భూ కిభరత్ ‐ ా , ప ీ త
ి త్ ు}; చలల్ = చలల్ ; టి =
టి; కొలంకున్ = కొలనును ‐ ెరువును; కానక = కను ొన లేక; కలం ెడు = కలత ప ిన; తత్ ంబు = మనసు;
ోన్ = ో; చ = ె ళ్; ఒకక్ = ఒక; తపస్ = తపసుస్ ేసుకొను; వనంబున్ = వనమును; క = చూ ి ‐
కను ొ ; అందున్ = అందులో.

1‐459‐ ీ.

ెలఁగుట = కదలుట ెదలుట; ా ం = ఆ ి; త = మూ ిన; ేతుర్ఁడు = కనున్లు కల ాడు; ఐ =

అ య్; ాంతుఁడు = ాంతము ొ ం ిన ాడు; ఐ = అ య్; కూరుచ్న్ = కూ ొచ్ ; ఉం ి = ఉం ి; జడత =
మందకొ ి తనము; లేక = లేకుండగ; ార్ణ = ార్ణమును; మనస్ = మనసును; బు ధ్ న్
ి = బు ద్ న
ి ు;
పంచఇం య
ిర్ ంబులన్ = పంచఇం య
ిర్ ంబులను {పంచఇం య
ిర్ ంబులు ‐ కళుళ్ వ
ె ులు ముకుక్ ోరు
చరమ్ము}; బహిరంగ = బయటి; థులన్ = ారులలో; ాఱ క = పర్స ింప యక; జాగరణ = జాగృతము;
అ ిక = దలగు; థ్ ాన = అవసథ్ ల {అవ థ్ ాతర్యములు ‐ జాగృత ‐ ెలకువ, సు ి ిత్ ‐ దర్, సవ్పన్ – కల.};
తర్యము = మూడు (3); ాఁటి = ాటి; పరమము = ై ి –ఉతత్ మ ైన ి; ఐ = అ య్; ఉం ె ి = ఉం ె ి;
పదమున్ = అవసథ్ ను తు ీయము { ాలుగవ అవసథ్ ‐ తు య
ీ ము, కిర్ం ి అవ థ్ ాతర్యములు ‐ జాగృత ‐
ెలకువ, సు ి ిత్ ‐ దర్ – సవ్పన్ – కల,}; ె ి = ె ికొ – అందుకొ ; బర్హమ్ = బర్హమ్ము; ఆభూత =
తన యం ే పర్ ట్ త
ి ైన ‐ ా ేఅ న; తతవ్ = తతవ్ము ‐ సవ్ ావము; సం ార్పయ్ = అందుకొనన్; కిర్యుడు
= కిర్యా నుయ్డు ‐ సమా ి ిథ్ తుడు; అ =అ య్; అ = కిక్ ; ీరఘ్ = ొ డ ైన; జటలున్ = జటలు;
తనున్ = తనను; ఆవ ింపన్ = కపుప్కొనగ; అలఘు = కురచకా – కుం ంచుకు ో ; రురు = లే ి; చరమ్ =
చరమ్మును; ా ి = ధ ిం న ాడు; ఐ = అ య్;

1‐459.1‐ ే.

అలరుచున్ = పర్కా ంచుతు; ఉనన్ = ఉనన్; తప ిన్ = తపసు ేయు ా ‐ ము ; ొ డగ = చూ ి ‐

గు త్ ంి ; ో ిత = ోష వ చ్న – ఎం ి ో న; ాలుఁడు = ోరు కల ాడు ‐ అం ి కల ాడు; అగుచున్ =
అవుతూ; ఎం ి = ఎం ి ో ;త ి=త ి– ెమమ్; లేక = లేక ో ; కుతు
త్ కన్ = ొంతుక లో ‐ అం ి లో ;
ఎలుఁగు = కంఠ సవ్రము; ిందన్ = మంద ించగ ‐ తగగ్ గ; మంద = ెలల్ ; ాషలన్ = పలుకుల ో; ఇటు
ల్ = ఈ
ధముగ; అను = ప కెను; మనుజ భుఁడు = ప ీ ినమ్ ా {మనుజ భుడు ‐ పర్జలకు భుడు – ా ,
ప ీ త
ి త్ ు}.

1‐460‐క.

ోయములు = రు; ెముమ్ = సుకొ రముమ్; మాకు = మాకు; ఈ = ఈ; ోయము = తడవు; ేఁటాడు =
ేటాడు; ేళ = సమయములో; ొ ల్ = ఇంతకు ముందు; ొ డమదు = కలుగదు; ఈ = ఈ; ోయము =
ధము; కిర్య = వలె; జల = టి కోసము; ాహము = ాహము; ోయము = ోటి; ారలును = ారును;
లేరు = లేరు; దుసస్హము = సహించుటకు కషట్ ైన ి; అనఘా = ాపము లే ా ా.

1‐461‐వ.

అ = అ ; భూవరుండు = ా , ప ీ ితు {భూవరుండు ‐ భూ కివరుడు, ా }; శ క=శ కుడు అను;

మ = ొపప్; ము = ము ; సమా ి = సమా ి; ట్ ా = యమాను ారము; త = మూ ిన;
ేతుర్ండును = కళుళ్ కల ాడును; సమ్ృత = మర న; బాహయ్ = ెలుప ; అంతర = లోప ; ఇం య
ిర్ =
ఇం య
ిర్ ముల ే; కృత = ేయబ ిన ‐ ే ిన; సం ారుండును = కద కలు ఉనన్ ాడు; హ ి = హ ి కక్;
ం ా = ాయ్నమున; పరుండును = మగున్డును; ఐ = అ య్; ఉండుటన్ = ఉండుటను; ె యన్ =
ెలు ికొన; లేక = లేక.

1‐462‐ఉ.

కనున్లు = కనున్లు; మూ ి = మూ ికొ ; బార్హమ్ణుఁడు = బార్హమ్ణుడు; గరవ్ము = అహంకారము; ోడుత =

ోకూ ి; ఉనన్ ాఁడు = ఉ ాన్డు; ేన్ = ే ; సనన్లన్ = గురుత్ల ో; ఐన్ = అ నను; రముమ్ = రముమ్;
అనఁడు = అనడు; ార = మం ; జలంబులున్ = రు; ె చ్ = సుకొ వ చ్; ో యఁడు = ో యుట లేదు;
ఏ = ఏ ధ ైన; మనన్నలు = మ ాయ్దలు; ఐనన్ = అ నను; ేయఁడు = ేయుట లేదు; సమగర్ =
పకవ్మునకు వ చ్న – పం ిన; ఫలంబులు = పండుల్; ెటట్ఁడు = ెటట్ ుట లేదు; ఇంత = ఇంత ఎకుక్వగ;
సంపనన్తన్ = సంపదను; ఒం ె ే = సం ా ిం ా ా ఏ ; తన = తన కక్; తపస్ = తపసుస్; చరణ =
ేయుట వలన; అపర్ మ = ాటిలే ; పర్ ావముల్ = పర్ ావముల ో – ొపప్దనము ో.

1‐463‐ఆ. ా ిన్ = రు; కోరుచు = అడుగుచు; ఉనన్ = ఉనన్; ారు = ారు; కిన్ = కి; తల = చలల్ ; ా ి
= రు; ఇడుట = ఇచుచ్ట; ఎటిట్ = ఎటువంటి; ారు = ారు; కిన్ = కి; అ నన్ = అ నను; ా ితంబు =
ా ింప బడుటకు ‐ త ిప్ంచుకొన; కా = కా ‐ లే ; వల ిన = ముఖయ్ ైన; ధరమ్ంబు = ధరమ్ము; ా ి=
రు; ఇడఁడు = ఇవవ్డు; ాహ = ాహమును; ా ి = ా ించు ాడు; కాఁడు = కాడు.

1‐464‐చ.
అ = అ ; మనుజేశవ్రుండు = ా , ప ీ ితత్ ు {మనుజేశవ్రుండు ‐ మానవులకు పర్భువు, ా }; మృగయా
= ేట వలన క ిన; ప ిఖేద = బాధ ో ‐ అలసట ో; ాంత = అ ిక ైన; ాహ = ాహము వలన; సంజ త
= పుటుట్చునన్; దురంత = అంతులే ; ోషమున = ోషము ో; సంయ = సంయమనము కల ాడు ‐ తప ివ్;
తనున్న్ = తనను; రసక్ ిం = లెకక్ ేయక; పూజనములు = మ ాయ్దలు; ేయఁడు = ేయడు; అంచున్ =
అనుచును; మృత = మరణిం న; సరప్మున్ = ామును; ఒకక్టి = ఒకటి; ంటి = లుల్ కక్; కోపునన్ =
కొపుప్న ‐ వర ో ‐ బాణము ో; ప వ ి = ప గటుట్కొ ; ె చ్ = సుకొ వ చ్; ై ెన్ = ే ెను; అటు =
అటు; బర్హమ్ = బర్హమ్; ము ందుర్ =ఋ ి కక్; అంస ే ికన్ = గూడలంద సమసథ్ లములో ‐ ెడలో.

1‐465‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అతండు = అతడు; పర్ ాయ్హృత = ెనుకకు మరలచ్బ ిన; బాహయ్ = బయటి; అంతర =
లోపటి; ఇం ిర్యుండు = ఇం య
ిర్ ములు కల ాడు; అగుటన్ = అ ఉండుటను; త =
మూసుకు ో న; లోచనుండున్ = కళుళ్ ఉనన్ ాడు; కాన్ = అ య్; ఓపు ో = ఉండవచుచ్ ే ; అటు
ల్ = ఆ
ధముగ; కాక = కాక ో న; గ ా = ో ే ాళుళ్; ఆగతులు = వ ేచ్ ాళుళ్; అగు = అ న; కష్తర్బంధులు =
బర్షట్ ుకష్ ర్యులు {కష్తర్బంధులు ‐ బర్షట్ ులెన
ౖ కష్ య
ర్ ులకు ాడు జా యము}; ేన్ = వలన; ఏ =ఏ ;అ
= అ ; మృ ా = కపట; సమా ి = సమా ి; షుట్ండున్ = షట్ లో ఉనన్ ాడు; కాన్ = అ య్; ఓపు ో =
ఉండవ ేచ్ ;అ =అ ; త ిక్ంచుచు = వయ్ ికత్ముగ త ిక్ంచుచు; వృ ా = వయ్రథ్ ైన – అనవసరపు; ోష
= ోషము ో కూ ిన; దరప్ంబున = దరప్ము ో ‐ గరవ్ము ో; ము = ము కక్; మూఁపున =
మూపు ద ‐ ెడలో; గత = ో న; ఆసువు = ఆయువు; అ న = కల ‐ చ ో న; సరప్ంబున్ =
ామును; ఇ ి = ఉం ‐ ే ి; న ేశవ్రుండు = ా , ప ీ ితత్ ు {న శ
ే వ్రుడు ‐ నరులకుపర్భువు ‐ ా }; తన =
తన కక్; పురంబున = పురమున; కున్ = కు; చ ెన్ = ె ెళ్ను; అంత = అంతట; స ప =
స పములో – దగగ్ రలో; వరుత్లు = రుగుచునన్ ారు; ఐన = అ నటిట్; ము = మునుల కక్;
కుమారులు = కొడుకులు; అంతయున్ = తత్ ం అం ా; ె యన్ = ె ేలాగ; చూ = చూ ి; శ క =
శ కు కక్; నందనుండు = పుతుర్డు; ఐన = అ నటిట్; శృం ి = శృం ి; కడ = దగగ్ ర; కున్ = కి; చ =
ె ళ్.

1‐466‐క.

నర = నరులను; గంధ = మద ెకిక్న; గజ = ఏనుగులను; సయ్ందన = రథములను; తురంగంబులన్ =

గురర్ములను; ఏలు = ా ంచు; ా = ా ; ోయ = ాహము ో; ఆతురుడు = ఆతుర్త కల ాడు; ఐ =
అ య్; పరఁగన్ = ప గటుట్కొ ; = ; జనకు = తం ిర్; ెడన్ = ెడలో; ఉరగమున్ = ామును; త ి ం
= కుక్నటు
ల్ ే ి; ో ెన్ = ో ెను; ఓడకన్ = సంకో ంచక; తం ీర్ = అయాయ్.

1‐467‐వ.
అ = అ ; ప కిన = పలుకగ; సమాన = సమాన ైన; వయస్ = వయసుస్ కల; రూప = రూపము కల;
ము = మునుల కక్; కుమార = కుమారుల ో; లా = కీర్డలకు; సం ి = కూ ిన ాడు; అ న =
అ నటిట్; శృం ి = శృం ి; శృంగంబులన్ = కొముమ్ల ో; ో ి = కూ ియునన్ (నం ీశవ్రు ); మూ త్ ి =
ేషమును ‐ రూపమును; ధ ిం నటు
ల్ = ేసుకొనన్టు
ల్ ; జృం ం = ెల ే ి; ోష = ోషమువలన;
సంరంభంబునన్ = ొటుర్ ాటు ో; అ ి ి = అ ి ి – ఉ కి; ప ి = ప ి; బ = బ ా ెటట్ ిన; అనన్ంబులన్ =
అనన్ములను; భు ం = ; పుషట్ ంబులు = బ షు
ట్ లు; అగున్ = అ న; అ ిషట్ంబులున్ = కాకులు; ో లెన్
= వలె; బ ియున్ = బలము కల ైనపప్టికి ; ావ్రంబులన్ = ావ్రముల వదద్ ; కా కొ = ఎదురుచూచుచు;
ఉండు = ఉండు; ార ేయంబుల = కుకక్ల; ప ి ిన్ = వలె; ాస = ప ా ; భూతులు = వంటి ారు; అగు =
అ నటిట్; కష్ ర్య = కష్ ర్య; అ ాసులు = బర్షట్ ులు; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; బార్హమ్ణ = బార్హమ్ణులను; ఉతత్ ముల
= ఉతత్ ముల; ేన్ = ేత; సవ్ = తమ; రకష్కులుగ = ర ించు ారుగ – ప ి ాలకులుగ; రూ ితులు =
య ంపబ ిన ారు; అ ి = అ ి; అటిట్ = అటువంటి; ారలు = ారు; ఎటు
ల్ = ఏ ధముగ; తత్ =
ా ి; గృహంబులన్ = ఇండల్ లో ; ాండ = కుండలలో; సంగతంబు = కూ ిఉనన్ ి – కూడు; అగు = అ నటిట్;
అనన్ంబున్ = అనన్మును; భు ంపన్ = నుటకు; అరుహ్లు = అరహ్త కల ారు – గుయ్లు; అగుదురు =
అవు ారు; తత్ = ా ి ేత; కృతంబులు = ేయబ ిన ; అ న=అ న; ోర్ హంబులు = కీడులు; ఎటు
ల్ = ఏ
ధముగ; జ = తమ; ావ్ న్ = యజమా ; ెందున్ = ెందును; అ = అ ; మఱియున్ = ఇంకను;
ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను.

1‐468‐ఉ.

ఆడడు = పలుకడు; తనున్న్ = తనను; దూషణములు = ందలు; ఆశర్మ = ఆశర్మములో; ాసులన్ =

వ ించు ా ి ; కా = తపప్; ైరులన్ = శతుర్వులను; కూడఁడు = కలవడు; కంద = కంద; మూలములు =
దలగున (దుంపలు); కూడుగన్ = ోజనముగ; ంచు = నుచు; సమా ి = సమా ిలో; షుట్ఁడు =
మగన్ ైన ాడు; ఐ = అ య్; డఁడు = వదలడు; లో = (ఆతమ్) లోప ; చూడుక్లను = చూపులను;
షు
ణ్ న్ = షు
ణ్ మూ త్ ి ; తకక్న్ = కా ; పర = ఇతర ైన; పర్పంచమున్ = పర్పం ారథ్ ములను; చూడఁడు =
చూడడు; మత్ = ా కక్; గురుండు = గురువు; ఫణిన్ = ామును; చుటట్ ఁగన్ = చుటుట్ట; ఏటి = ఎందుల;
కిన్ = కు; ాచ = ాజకులపు – కష్ ర్యకులపు; ాడు = ాడు; కిన్ = కి.

1‐469‐ఉ.

ో ము = ెళళ్ము; హిరణయ్ = బం ారు; ానములన్ = ానములను; పుచుచ్కొనంగ = సుకొనుటకు;

ధనంబులు = తత్ ములు (ద ిణలు); ఏ యున్ = ఏ యును; ేము = సుకొ ాము; సవంచనములుగన్
= సముల ో కూ ిన; ీవనలు = ీవనలు ‐ ఆ ావ్దములను; ఇచుచ్చున్ = ఇచుచ్చు – ేయుచు;
ేస ింపఁ ా = ి ించుచు; ాము = ాము; వనంబులన్ = అడ లో; గృహ = గృహ త్ ాశర్మ – ఆశర్మము
నం ే; ాములము = రతులము; ఐ = అ య్; వ ింపన్ = ఉండగ; ెలల్ ే = ెలల్ ే – అ య్; ామును =
 ామును; ైవఁ ా = ేయుట; తగు ె = తగు ా ఏ –ఏ ధరమ్ము; బర్హమ్ము = బర్హమ్రుష్లలో; ఇందుర్ =
ేర్ ట్ ు ; భజా = భుజముల
ష కక్; గళంబునన్ = కంఠములో.

1‐470‐క.

పుడ న్ = భూ ద; కల = కల; జనులున్ = జనులు; ఒగడఁగన్ = ొ గడునటు

ల్ ; కుడుతురున్ = ( ంటే)
ందురు; కటుట్దురున్ = (క ి ే) కటుట్దురు; కాక = అం ేకా ; కువలయ = భూమండలమునకు; పతులు =
భరత్ లు; ఐ = ఐ ఉం ి; అడవులన్ = అడవులలో; ఇడుమలన్ = బాధలు ‐ ఇబబ్ందులు; ప ి ె ి = పడు;
బడుగుల = అశకుత్ల – బలహీనుల; ెడన్ = ెడలో; ఇడఁగన్ = ేయుట; తగు ె = తగు ా ఏ – ఏ
ధరమ్ము; పనన్గ = ాము; శవమున్ = శవమును.

1‐471‐క.

భగవంతుఁడు = మహిమా వ్తుడు; ో ందుఁడు = కృషు

ణ్ డు; జగ న్ = భూలోకమును; ఎడఁబా ి = ి ెటట్ ి;
చ నన్ = చన ా – ెళళ్ ా; ా ింపం ాన్ = కటుట్బాటు ేయుటకు; తగు = ామరథ్ ము కల; ారు = ారు;
లే న్ = లేక ో వుట ేత; దురజ్ నులు = ెడడ్మనుషుయ్లు; ఎగ ి = ెల ే ి; మ = ొపప్; ాధు =
ా వ్కులైన; జనులన్ = పర్జలను; ఏఁ ెదరు = బా ిం ెదరు – ి ిం ెదరు; అకటా = అ య్.

1‐472‐క.

బాలకులా ా = బాలకులా ా; ధ ి ర్ ాలకున్ = ా ను {ధ ి ర్ ాలకుడు ‐ భూ ా ంచు ాడు, ా };

శ ి ంతున = శ ిం ెదను; అనుచున్ = అనుచు; పలు = కిక్ ; వ ి = ేగము ో; లోల = ె ి ిన;
అలకుఁడు = ముంగురులు కల ాడు; అగు = అ న; ము కుంజరబాలకుఁడు = శృం ి
{ము కుంజరబాలకుఁడు ‐ మునులలో ంి హమువంటి శ కు కుమారుడు, శృం }
ి ; అ ి ెన్ = ె ెళ్ను; ర్ =
మూడు (3); లోక = లోకముల; ాలకులు = ాలకులు ‐ అ ిపతులు; అదరన్ = ఉ కి పడునటు
ల్ ;

1‐473‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ో ిం = ోషప ి – కినుక వహిం ; కౌశకీ = కౌశకి అను; న ి = న ి; కిన్ = కి; చ =
ె ళ్; జల = జలమును – టి ; ఉపసప్రశ్ంబున్ = (సంకలప్మునకు) ాకుట ‐ ఆచమనము; ే ి = ే ి.

1‐474‐ఉ.

ఓడక = జంకు లేకుండగ; ంటి = లుల్ కక్; కోపున = కొపుప్న ‐ వర ో; మృత = చ ో న; ఉరగమున్
= ామును; కొ = ికొ ; వ చ్ = వ చ్; మాఱు = బదులు; మాటాడక = ెపప్క; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; మత్ =
ా; జనకున్ = తం ిర్ కక్; అంస = భుజము ‐ మూపు; తలంబునన్ = సథ్ లములో ‐ ాగమున; ెటట్ ి = ెటట్ ి;
దుర్ = ెడడ్; మద = మదపు ‐ గరవ్పు; కీర్డన్ = ఆట ో; చ ించు = రుగు; ా = ా ; హర = వుడును;
కేశవులు = షు
ణ్ వును; అ ిడ్ నన్ = అడుడ్వచుచ్ట; ఐనన్ = జ ి ినను; చచుచ్న్ = మరణిం ; ో = ో వు ాక;
ఏడవ = ఏడవ (7); ాఁడు = ినమున; తకష్క = తకష్కుడు అను; ఫణి = ాములలో; ఇందర్ = ష
ేర్ ట్ ు ; ష=
షము కక్; అనల = అ ిన్; హే = జావ్లల ‐ ఆయుధపు; సంహ న్ = సమూహమునకు ‐ ెబబ్కి.

1‐475‐వ.

అ = అ ; శ క = శ కుడు అను; మ = ొపప్; ము = ము కక్; కుమారుండు = పుతుర్డు;

అ న=అ నటిట్; శృం ి = శృం ి; ప ీ ిత్ = ప ీకష్తు
త్ ; న ేందుర్ =మ ా ;శ ి ం = శ ిం ; జ=
తన; ఆశర్మంబున = ఆశర్మమున; కున్ = కు; చను ెం = వ చ్; కంఠ = కంఠమందు; లగన్ = త ి ఉనన్;
కాకోదర = ాము; క ేబరుండు = శవము కల ాడు; ఐన = అ న; తం ిర్న్ = తం ిర్ ; చూ = చూ ి.

1‐476‐క.

ఈ = ఈ; ఎడన్ = ావున; = ; కంఠమునను = ెడలో; ఈ = ఈ; ఉరగ = ాము; క ేబరంబున్ =

శవమును; ఇటు = ఈ ధముగ; ై న = ే ిన; ఆ = ఆ; అయయ్న్ = ెదద్మ ి ; ఇఁకన్ = ఇంకనూ; ఏ =
ఏ ; ేయుదున్ = ేయుదును; ెయయ్ంబులు = ేన్హధరమ్ములు; లేవు = లేవు; సుముమ్ = సుమా;
నృపులు = ా లు {నృపులు ‐ నరులను ా ంచు ారు, ా లు}; కున్ = కి; తం ీర్ = తం ీర్.

1‐477‐ ా.

ార్రంభంబున = ముం ే ; ేఁటన్ = ేటకి; వ చ్ = వ చ్; ధరణీ = భూ ; ాలుండు = ా ంచు ాడు ‐

ా ; మా = మా; తం ిర్ = తం ిర్; ైన్ = ైన; ేరంబు = అప ాథము; ఏ యున్ = ఏమాతర్ము; లేక =
లేకుండగ; సరప్ = ాము; శవమున్ = క ేబరమును; ేఁడు = ఈ ినమున; ఉగుర్ఁడు = కో ి ట్ ి; ఐ = అ య్;
ై ాఁడు = ే ి ాడు; ఈ = ఈ; ీ న్ = ధముగ; ఫణి = ాము; కర్మమ్ఱన్ = మరల; బర్తుకు ో =
బర్తుకుతుం ో ఏ ; హిం ించు ో = హిం ించు ో ఏ ; కోఱలన్ = కోరల ో; ా ే = రం ి; ాపసులార =
మునులా ా; ీ న్ = ీ ; వ ే= ి ేయం ి; ర ింప ే = ర ించం ి; ర్ కెక్దన్ = ార్ ధ్ంి ెదను.

1‐478‐వ.

అ = అ ; ెఱపునన్ = భయము ో; సరప్ంబున్ = ామును; గుచు = ి ేయు; ేరుప్ = ేరుప్ ‐

ామరథ్ ము; లేక = లేక; ఎలుంగు = ొంతు ‐ కంఠసవ్రము; ఎ త్ = ఎ త్ ‐ ెం ; ఏడుచ్చున్ = ఏడుచుచు;
ఉనన్ = ఉనన్టిట్; కుమారకున్ = పుతుర్ ; ోదన = ఏడుపు; దవ్ = సవ్రము; = ; ఆం ిరసుండు =
(బు ద్ ిలో) బృహసప్ ; అ న=అ నటిట్; శ కుండు = శ కుడు; సమా న్
ి = సమా ి; ా ం = ా ం ;
ెలల్న = ెలల్ ా; కనున్లు = కళుళ్; ెఱ = ెర ; మూఁపున = ెడలో; ేర్ ుచు =
ల ేర్ ాడుచు; ఉనన్ =
ల
ఉనన్; మృత = మరణిం న; ఉరగంబున్ = ామును; ఈ ిం = చూ ి; ి= ి; ాఱ = దూరముగ; ై =
ే ి; కుమారకున్ = కొడుకు ; చూ = చూ ి.

1‐479‐క.
ఏ = ఏ; కీడున్ = కీడు ‐ అపకారమును; ఆచ ింపము = కలుగజేయము; లోకులు = జనులు; కున్ = కు;
మనము = మనము; సరవ్ = సమసత్ ; లోక = లోకులను; సములమున్ = సమానము ా చూచు ారము;
ోకింపన్ = ఏడుచ్ట; ఏల = ఎందుకు; పుతర్క = కుమా ా; కాకోదరము = ాము; ఏల = ఎందుకు; వ ెచ్న్ =
వ ెచ్ను; కంఠంబు = ెడ ద; కున్ = కు.

1‐480‐వ.

అ = అ ; అ ి ినన్ = అడుగ ా; తం ిర్ = తం ిర్; కిన్ = కి; కొడుకు = కుమారుడు; ా = ా ; వ చ్ =

వ చ్; సరప్ంబున్ = ామును; ైచుటయున్ = ేసుటయును; ాను = ాను; శ ించుటయును =
శ ించుటయును; ిం న = ిం న; ఆ = ఆ; ము = ము ; తన = తన కక్; ివయ్ = ివయ్ ైన;
జాఞ్నంబున = జాఞ్నము వలన; ఆ = ఆ; మానవ = మానవులలో; ఇందుర్ండు = ష
ేర్ ట్ ుడు; ప ీ ినన్ ేందుర్ండు =
ప ీ ినమ్ ా ; అ = అ ; ఎఱిం ి = ె ికొ ; కొడుకు = కుమారు ; వలనన్ = వలన; సంత ింపక =
ఇషట్ పడక; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ ె = ప కెను.

1‐481‐క.

బెటట్ ద
ి ము = క ినము; అగు = అ న; ాపము = ాపము; కున్ = కు; దటట్ పు = బలమగు; ోర్ హంబున్ =
ోర్ హము; కాదు = కాదు; ధరణీ = భూ కి; కాంతున్ = భరత్ ‐ ా ను; కటాట్ = అ య్; ఏల = ఎందుకు;
శ ిం = శ ిం ; పటీట్ = పు ార్; తకష్క = తకష్కుడు అను; ష= షము కక్; అ ిన్ = అ ిన్కి; ాలు
= వశము; అగుము = అవువ్ము; అనుచున్ = అ .

1‐482‐ఆ.

త ల్ = త ల్ ; కడుపు = గరభ్ము; లోన = లోపల; ధగుద్ఁడు = కా న ాడు; ఐ = అ య్; కర్మమ్ఱన్ = మరల;

కమల = పదమ్ము {కమల ాభుడు ‐ పదమ్ము ా నకల ాడు, హ }
ి ; ాభు = ా యందు కల ాడు –
షు
ణ్ వు; కరుణన్ = కరుణ ో; క ి ాఁడు = బర్ కిన ాడు; బ న్ = బలము ‐ శకిత్; క ి = క ి ఉం ి;
పర్జలన్ = జనులను; ా ంచుచున్ = ఏలుచు; ఉ ాన్డు = ఉ ాన్డు; టుట్ = టేట్; వడుగ = ా ా; ా న్ =
ా ను; టట్ న్ = టుట్ట; తగు ె = తగు ా ఏ ‐స ి ైన ా ఏ .

1‐483‐ఉ.

కాప ి = కాపలా కా ే ాడు; లే = లే ; ొఱిఱ్ యల = ొ ర్ల

ె ; కైవ ిన్ = వలె; కంటక = దుషుట్లు; ోర =
ొ ంగలు; కోటి = ెదద్ సమూహము; ేన్ = ేత; ఏపు = అ వృ ధ్ ి ‐ బలము; అఱి = ె ి ‐ లేక; ఉనన్ ి =
ఉనన్ ి; ఈ = ఈ; భువనము = లోకము; ఈ ఁడు = ఈశవ్రుడు; కృషు
ణ్ ఁడు = కృషు
ణ్ డు; లే న్ =
లేక ో వుట ేత; ఇటిట్ ో = ఈ ధముగ అ న ో; భూ = భూ ; ప ి ాలనంబు = ఏలుట; సమ =
సమనవ్యమగు; బు ధ్ ిన్ = బు ద్ ి ో; ఇతండు = ఇతడు; ఒన ింపన్ = ేయుచుండగ; ెలల్ ే = తగు ాఏ –
 ెలల్ ు ా ఏ ; ఈ = ఈ; ప ి ాటి = ధ ైన; ోర్ హము = అప ాధము ‐ కీడు; కున్ = కు; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ;
శ ింపఁగ = శ ించుట; ఏల = ఎందుకు; బాలకా = ిలల్ ా ా.

1‐484‐ ీ.

ాపంబున్ = ాపము; = ; ేతన్ = ేతను; ార్ ిం ెన్ = క ెను; మనకు = మనకు; ఇంక = ఇక; ా
= ా ; న ం న = లేక ో న; ాజయ్ము = ాజయ్ము; అందున్ = లో; బలవంతుఁడు = బలము ో
కూ ిన ాడు; అగు = అ న; ాఁడు = ాడు; బల = బలము; హీను = తకుక్వ ా ; ప =ప వులు; ార
= ీత్ ల
ర్ ు; హయ = గురర్ములు; సువరణ్ = బం ారము; ఆదులన్ = దలగు ా ; అపహ ించున్ =
ొ ం ి ంచును; జార = వయ్ ారులు; ోర = ొ ంగలు; ఆదులు = దలగు ారు; సంచ ింతురు = కిక్
రుగుదురు; పర్జ = పర్జలు; కున్ = కు; అ ోయ్నయ్ = ఒక ి ోఒక ికి; కలహంబులు = జగడములు; అ శ లుల్ =
అ ికము అగును; ై ికంబు = ే ాను ార ైన ి; ఐ = అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; వరణ్ = వరణ్ ముల కక్
{చతురవ్రణ్ ములు – బార్హమ్ణ ,కష్ య
ర్ , శ
ై య్, దర్.}; ఆశర్మ = ఆశర్మముల కక్ {చతు ాశర్మములు –
బర్హమ్చరయ్ ,గృహసత్ , ానపర్సత్, స ాయ్స}; ఆ ార = ఆ ారముల ‐ ఆచ ింపబడు; ధరమ్ము = ధరమ్ము –
ధములు; ఇంచుక = కొం ెము కూడ; లేక = లే ై; త ిప్ = త ిప్; ో వున్ = చ ించును; అంత = ఆ; ఁదన్
= ైన;

1‐484.1‐ఆ.

లోకులు = పర్జలు; అరథ్ = అరథ్ మునకు; కామంబులన్ = కామమునకు; త ి = లొం ి ో ; సంచ ింప =
వ త్ ంి పగ; ధరణిన్ = భూ ద; ఎలల్ న్ = అంతట; వరణ్ = వరణ్ ములు; సంకరములు = కలు ితమగుటలు;
వచుచ్ను = కలుగును; మరక్ట = కోతుల; ార ేయ = కుకక్ల; కులము = గుంపుల; ేరన్ = వలె; పుతర్ =
కొడుకా.

1‐485‐ఉ.

ారత = భరతు ; వంశ న్ = వంశమునందు పుటిట్న ా ; పరమ = ఉతక్ృషట్ ైన; ాగవతున్ = ాగవత
మా గ్ ానుయా – ాగవతు ; హయ = అశవ్; ేధ = ేధ; యా = యజఞ్ ము ే ిన ా ; ఆ ారపరున్
= ఆ ారవంతు ; మ = ొపప్; నయ = కల; ారదున్ = ేరప్ ి ; ాజ = ా ల; కుల =
సమూహమునకు; ఏక = ముఖయ్ ైన; భూషణున్ = ఆభరణము వంటి ా ; రము = రు; కో ి = కో ి; ేఁడు
= ఇ ేళ; మన = మన కక్; ేల = పర్ ేశమున; కున్ = కు; వ చ్న = వ చ్న; అ థ్న్
ి = అ థ్ ంి చు ా ; భకిత్
= భకిత్ ో; స ాక్రము = ౌరవము; ే ి = ే ి; పంపన్ = పంపుట; చనున్ = తగును; కాక = అం ేకా ;
శ ింపఁగన్ = శ ించుట; కు = కు; ధరమ్ ే = ధరమ్మా ఏ టి.

1‐486‐క.
భూ = భూ కి; ప = భరత్ అ న ా ‐ ా ; కిన్ = కి; రప ాధమ = అప ాథ ే లేక; ాపమున్ =
ాపమును; ాన్ = ాను; ఇ ెచ్న్ = ఇ ెచ్ను; బు ధ్ ి = బు ద్ ;ి ాపలమున = చపలతవ్ము ో; మా = మా;
ాపఁడు = ిలల్ ాడు; ఁడు = డు; ఒన ిం న = ే ిన; ాపమున్ = ాపమును; ొలఁ ింపు =
ొల ింపుము; కృషణ్ = కృ ణ్ ా; పర ేశ = ఉతక్ృషట్ ైన పర్భు ా ‐ పర ేశవ్ ా; హ ీ = ాపములను
హ ించు ా ా ‐ హ ీ.

1‐487‐క.

ొ ి నన్ = ొ ి నను; టిట్నన్ = టిట్నను; కొటిట్నన్ = కొటిట్నను; పడుచున్ = పడుతు; ఉందురు =

ఉంటారు; కా = కా ; పరమ = ఉతక్ృషట్ ై న ; ాగవతులు = ాగవ ానుయాయులు ‐ ాగవతులు; ారు =
ాము; ఒడఁబడరు = ిదధ్పడరు; మాఱు = పర్ కారము; ేయఁగన్ = ేయుటకు; కొడుకా = పు ార్; భుఁడు =
పర్భువు; ఎగుగ్ = కీడు; ేయన్ = ేయుటను; కోరఁడు = కోరుకొనడు; కున్ = కు.

1‐488‐క. ెలఁగరు = ె చ్ ో రు; కలఁగరు = కుర్ం ి ో రు; ాధులు = మం నడవ ిక కల ారు; తములు
= కలగలుపులు; అ =అ య్; పరుల = ఇతరుల; వలనన్ = వలన; ేలున్ = మం ; కీడున్ = ెడులు;
ెలకొ నన్ = క ినటు
ల్ ; ఐన = అ నను; ఆతమ్ = ఆతమ్; కున్ = కి; ఒలయవు = కలుగవు; సుఖ =
సుఖముల; దుఃఖ = దుఃఖముల; చయములు = సమూహములు; యుగమ్ములు = దవ్ందవ్ములు; అగుచున్ =
అవుతూ.

1‐489‐వ.

అ =అ ; టు
ల్ = ఈ ధముగ; శ క=శ కుడు అను; మ = ొపప్; ము = మునులలో; ఇందుర్ండు
= ష
ేర్ ట్ ుడు; కర్మమ్ఱింపన్ = మర ంపుటకు; శకిత్ = ామరథ్ ము; లే = లే ; కొడుకు = కుమారుడు; ే ిన =
ే ిన; ాపంబున = ాపమున; కున్ = కు; సం ాపంబున్ = ేదన; ఒం ి = ొ ం ి; తన = తన కక్;
షుయ్న్ = షుయ్లలో; ఒక = ఒక; ము = మునులలో; కుమారు న్ = కుమారు ; ి = ి ; ఏ = ఏ ై ే
ఉం ో ; తత్ = ఆ; వృ త్ ాంతంబు = సంగ ; అంతయున్ = సమసత్ మును; ా = ా ; కున్ = కు; ఎఱిం ిం
= ె యజే ి; రముమ్ = ావల ిన ి; అ = అ ; పం ెన్ = పం ెను; అంతన్ = అంతట; ఆ = ఆ; అ మనుయ్
= అ మనుయ్ ; పుతుర్ండు = కొడుకు ‐ ప ీ ితత్ ు; శ క = శ కుడు అను; ము = ము కక్; షుయ్ =
షుయ్ ; వలనన్ = వలన; ాప = ాపము గు ిం న; వృ త్ ాంతంబున్ = సంగతులు; = ; కామ =
కామము; కోర్ధ = కోర్ధము; ఆ ి = దలగు; షయ = షయములందు; ఆసకుత్ండు = తగులుకొనన్ ాడు;
అగు = అ నటిట్; తన = తన; కున్ = కు; తకష్క = తకష్కు ; ష= షపు; అ ిన్ = అ ిన్; రకిత్న్ = రకిత్కి;
జంబున్ = మూలకారణము; అగు = అగును; అనుచున్ = అనుచు; క ి = హ ిత్ ా; నగరంబు = పురము;
కున్ = కు; చ = ె ళ్; ఏకాంతంబున = ఒంట ితనములో.

1‐490‐ఉ.
ఏ టి = ఎందుల; కిన్ = కు; ేఁటన్ = ేటకొరకు; ఓ న్ = ె ళ్ ; ము = మునులలో; ఇందుర్ఁడు =
ేర్ ట్
ష ైన ాడు; ాఢ = ాఢ ైన; సమా ిన్ = సమా ిలో; ఉండ ా = ఉండఁ ా; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు; తత్
= అత ; భుజ = భుజము; అగర్మునన్ = ైన; ఏ ి = ే ి ; సరప్ = ాము కక్; శవంబున్ =
శవమును; ె చ్ = సుకొ వ చ్; ేడు = ఇ ేళ; ఏటి = ఎందుల; కిన్ = కు; ాప = ాపము ోకూ ిన;
ాహసములు = ెగువలు; ఈ = ఈ; కిర్యన్ = ధము ా; ే ి = ే ి ; ైవ = ైవము వలన;
గమున్ = కూడున ి ‐ కలుగున ి; ాఁటఁగన్ = ాటుటకు – త ించుటకు; ాదు = లుకాదు; ే ిరమ =
ర్ఘర్ ే; తథయ్ము = తపప్క; కీడు = అ భము; జ ంచు = కలుగును; రము = భయంకరము; ఐ = అ య్.

1‐491‐ఉ.

ాము = ాము కక్; ష= షపు; అ ిన్ = అ ిన్; కీలలను = మంటల వలన; ార్ణములు = ార్ణములు;
ఏ ిఁనన్ = ో న ో; ఏఁగున్ = ో వును; కాక = కాక; ఈ = ఈ; భూ యున్ = ఆ ిత్ యును; ాజయ్ =
ాజయ్ము వల ; ోగములున్ = ోగములును {అషట్ ోగములు – గృహము, శయయ్, వసత్ మ
ర్ ు, ఆభరణము, ,ీత్ ర్
పుషప్ము, గంధము, ాంబూలము}; ో నన్ = ో న ో; ఇపుప్డన్ = ఇపుప్ ే; ో వున్ = ో వును; కాక
= కాక; ౌ ామ న్ = ెరుపు గ; ో లున్ = వంటి ైన; వనము = తము; తథయ్ము ాన్ =
సతయ్ ైన ి ా; తల ో ి = అనుకొ ; ఇంక = ఇంక; ేన్ = ేను; ఏ =ఏ ;అ = అ ; మాఱున్ = ఎదురు;
టుట్దున్ = టుట్దును; ము = మునులలో; ఇందర్ = ష
ేర్ ట్ ు ; కుమారు = కొడుకు; కున్ = కును; దు ిన్ ార
= ా ించుటకు కషట్ ైన ా ; కున్ = కి.

1‐492‐ఆ.

ాజన్ = ా ను; అనుచున్ = అనుచు; ో = ె ళ్; ాజయ్ = ాజయ్ము వల ; గరవ్ంబున = మదము ో;

వనము = రు; కొఱకున్ = కోసము; ా ి = ా ి కక్; వనమున్ = అశర్మమును; ొ చ్ = పర్ ె ం ;
దంద క= ాము కక్; శవమున్ = శవమును; తం ిర్ = తం ిర్; ైన్ = ైన; ై నన్ = ే ిన; ొ యన్
= చచుచ్నటు
ల్ ; టట్ క = శ ింపక; ఏల = ఎలా; ో వు = ెళుళ్ను; సుతుఁడు = పుతుర్డు.

1‐493‐క.

ోవులు = ోవులు; కున్ = కు; బార్హమ్ణులు = బార్హమ్ణులు; కున్ = కు; ేవతలు = ేవతలు; కున్ = కు; ఎలల్
= అ న్; ొ ర్ దుద్న్ = ేళలందు; ెంపునన్ = ెంప ితనము ో; కీడున్ = అ భములు; కా ంచు = ేయు; ాప
= ాపపు – ెడు; మానసము = బు ధ్ ి; ఏ = ఎటిట్; ధమునన్ = ధము వలన; పుటట్ కుండన్ = కలుగకుండగ;
ేన్ = ేను; ా ింతున్ = ఆడడ్ గలను.

1‐494‐వ.

అ = అ ; త ిక్ం ె = షట్ ముగ మ ిశ్ం ెను.

1‐495‐క.

ా దర = శవ్ము ఉదరమున కల ా ‐ కృషు

ణ్ ; పద = పదములఎడ; భకిత్న్ = భకిత్వలన; కామ =
కామము; ఆదుల = దలగు ా ; ె చ్ ాఁడు = జ ం ెను; కావునన్ = అందు ేత; కరుణన్ = దయ ో;
భూ = భూ కి; ఈ ఁడు = పర్భువు – ప ీ ితత్ ు; అలుగన్ = కి య కుండు ాడు; అ ెయ్ను = అ ెయ్ను;
ామరథ్ ము = శకిత్; క ిన్ = ఉం ియు; ో ష = అప ాథమును; సం ిన్ = కూ ిన ా ; శృం ిన్ = శృం ి .

1‐496‐వ.

అంత = అంతట; ము = ము ; కుమారుండు = కుమారుడు (శృం ి); శ ిం న = శ ిం నటిట్; వృ త్ ాంతంబున్

= సమా ారమును; తకష్కుండు = తకష్కుడు; = ; ఎడరు = సమయము కోసము; ే = ఎదురు
చూచుచు; ఉం ెన్ = ఉం ెను; ఇటన్ = ఇకక్డ; తకష్క = తకష్కుడు అను; ాయ్ళ = ాము; ష= షపు; అనల
= అ ిన్; జావ్ల = మంటల; జాలంబునన్ = సమూహము ో; తన = తన; కున్ = కి; సపత్ మ = ఏడవ (7);
ినంబునన్ = ాడు; మరణంబు = మరణము; అ = అ ; ఎఱిం ిన = ె ి న; ాఁడు = ాడు; కావున =
అగుటవలన; భూ = భూ ; ాలుండు = ా ంచు ాడు ‐ ా ; భూ = భూ అను; లోక = లోకమంద ;
సవ్రగ్ = సవ్రగ్ ము అను; లోక = లోకమంద ; ోగంబులు = ోగములు; హేయంబులు = అసహయ్కర ైన ; అ
= అ ; తలం = తలచుకొ ; ాజయ్ంబున్ = ాజయ్మును; స జ్ ంి = వద ెటట్ ి; రశన = ా రము అను;
ీకష్ = ీకష్; కరణంబున్ = ఆచ ించుటను; సంక ప్ంచుకొ = సంకలప్ము ో ‐ రణ్ ంచుకొ .

1‐497‐మ.

తుల ీ = తుల ి ో; సంయుత = కూ ియుం ి; ైతయ్ = ైతుయ్లను; త్ = జ ం న ా ; పద = పదముల

కక్; రజస్ = ేణువుల; త్ ో మంబు = గుంపు; కంటెన్ = కంటెను; మహ = అ ిక ైన; ఉజజ్ లము =
పర్కాశవంతము; ఐ = అ య్; ిక్ = ికుక్లకు; ప = ాలకుల; సంఘ = సమూహము ో; సంయుత =
కూ ిన; జగత్ = లోకమునకు; ౌ ాగయ్ = ౌ ాగయ్మును; సం ా = కూరుచ్న ి; ఐ = అ య్; క = క
వల ; ోష = ో షముల కక్; ఆవ న్ = సమూహము; ఎలల్ న్ = సమసత్ మును; ాపు = ో ొటుట్; ి షత్ =
ేవలోకము నంద ; గం ా = గంగ కక్; పర్ ాహంబు = పర్ ాహము; లోప = లోప ; కిన్ = కి; ో =
ె ళ్; మ ిషయ్ = మరణమునకు; మాణుఁడు = ిదధ్ప ిన ాడు; అగుచున్ = అగుచు; ార్యస్ = ో వుటకొరకైన;
ఉప ేశంబునన్ = ఉప ాసములో ( ఆ ాదులు మా మరణమునకు కెదురు చూచుట).

1‐498‐క.

తత్ మున్ = మనసును; ో ంద = కృషు

ణ్ ; పద = పదములందు; ఆయతత్ మున్ = లువబ ిన ి ా; కా ం
= ే ి; మౌ = మౌనము ధ ిం న ాడు; ఐ = అ య్; తన = తన; లోన్ = లో; ఏ = ఏ; తతత్ ఱము = కం ారు
– ొటుర్ ాటు; లేక = లేకుండగ; భూ = భూ కి; వర = భరత్ లలో; సతత్ ముఁడు = ఉతత్ ముడు; వ ిం ె = ఉం ెను;
ముకత్ = ి న; సంగతవ్మునన్ = సమసత్ బంధనముల ో {సంగతవ్ము ‐ సంగములుకల ిథ్ – సమసత్
బంధనములు}.

1‐499‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాండవ = ాండవుల కక్; ౌతుర్ండు = మనుమడు; ముకుంద = షు
ణ్ మూ త్ ి
కక్; చరణ = ాదములు అను; అర ంద = పదమ్ములకు; వందన = నమసక్ ించుట వలన క న
ి ; ఆనంద
= ఆనందము ో; కం ాయ = ేఘ ే; మాన = అగుచునన్; మానసుండు = మానసము కల ాడు; ఐ =
అ య్; షు
ణ్ ప ీ = గం ాన ి { షు
ణ్ ప ి ‐ షు
ణ్ మూ త్ ి ాదమున పుటిట్న ,ి గంగ}; రథ్ ంబునన్ = పుణయ్ ేవు
నందు; ార్ ప ేశంబున = ార్ ప ేశము { ార్ ప శ
ే ము ‐ ఆ ాదులు మా మరణమున
కెదురుచూచుచు కూ ొచ్నుట అను కష్
ీ }; ఉండుట = ఉండుట; = ; సకల = సమసత్ ; లోక =
లోకములంద ; ావన = ప తర్ము కలుగ ేయగల; మూరుత్లు = రూపము కల ారు; మ = ొపప్;
అను ావులు = అనుభవము కల ారు; అగుచున్ = అగుచు; రథ్ంబుల = పుణయ్మును ఒసగు ేతమ
ర్ ుల; కున్
= కు; రథ్ తవ్ంబులు = పుణయ్ము ఒసగగల సవ్ ావములను; ఒసంగ = క ింపగల; సమరుథ్లు = ామరథ్ ము
కల ారు; ఐన = అ నటిట్; అ ర్ = అ ర్; ావ్ తర్ = ావ్ తుర్డు; ై య
ేర్ = ై య
ేర్ ుడు; భృగు =
భృగువు; వ ిషఠ్ = వ ిషట్ ుడు; ప ాశర = ప ాశరుడు; చయ్వన = చయ్వనుడు; భర ావ్జ = భర ావ్ డు;
పర ామ = పర ాముడు; ేవల = ేవలుడు; ౌతమ = ౌతముడు; కశయ్ప = కశయ్పుడు; కణవ్ = కణువ్డు;
కలశసంభవ = కలశసంభవుడు; ాయ్స = ాయ్సుడు; పరవ్త = పరవ్తుడు; ారద = ారదుడు; పర్ముఖులు =
దలగు పర్ ిదధ్ ులు; ఐన = అ నటిట్; బర్హమ్ ష్ి = బర్హమ్రుష్లు; ేవ ష్ి = ేవరుష్లు; ాజ ష్ి = ాజరుష్లు అగు;
పుంగవులును = ేర్ ట్ ులును; కాండరుష్లు = కాండరుష్లు {కాండరుష్లు ‐
ష ద
ే కాండములను అధయ్యనము
ే న
ి ారు}; అ న = అ న; అరుణ = అరుణుడు; ఆదులును = దలగు ారును; మఱియున్ =
ఇంకను; ా ా = అ ేక; ోతర్ = ోతర్ములలో; సంజాతులు = పుటిట్న ారు; ఐన = అ న; మునులును =
మునులును; షయ్ = షుయ్లను; పర్ షయ్ = షుయ్ల షుయ్లను; స ేతులు = కూ ిన ారు; ఐ = అ య్;
చను ెం నన్ = వ చ్న; ారలు = ారలు; కున్ = కు; పర్తుయ్ త్ ానంబున్ = లే ఎదురు వ చ్ ఆ వ్ ంచుట;
ే ి= ే ి; పూ ం = పూజలు ే ి; దండపర్ణామంబున్ = ా ట్ ాగ నమ ాక్రము {దండపర్ణామము ‐ ా ట్ ాగ
నమ ాక్రము ‐ దండము వలె భూ ై ప ి నమసక్ ంి చుట}; ఆచ ిం = ే ి; కూరుచ్ండ = కూరుచ్ండమ ;
ిం = య ం .

1‐500‐క.

కర్మమ్ఱన్ = మరల; ఆ = ఆ; ము = మునులలో; భుల = ేర్ ట్ ుల; కున్ = కు; ఆ = ఆ; మనుజ =

ష
మను లలో; ఇందుర్ండు = ష
ేర్ ట్ ుడు; ర్ కిక్ = నమసక్ ిం ; హరష్ = ఆనందము వల ; అ ర్ = క న్టి; తతుల్
= ారలు; కర్మమ్ఁగ = కముమ్కొనగ; ముకు త = ిచ్న; కరుఁడు = ేతులు కల ాడు; ఐ = అ య్;
సమమ్తముగన్ = మనసూప్ త్ గ
ి ; ె ెప్న్ = ె ెప్ను; ఆతమ్ = తన కక్; సం ారంబున్ = సంచ ిం న
ధములను.
1‐501‐ఉ.

ఓ ిక = ఓరుప్; లేక = న ం ; చ చ్న = మరణిం న; మ = ెదద్; ఉరగమున్ = ామును; కొ = ికొ ;

వ చ్ = వ చ్; కో ి ై = కో ి ట్ ి ై; ాపసు = ము కక్; మూపు = భుజముల; ైన్ = ద; ఇ ిన = ే ిన;
ారుణ = భయంకర ైన; తు
త్ ఁడన్ = మనసుకల ాడను; మతు
త్ ఁడన్ = మ ిం న ాడను; మ = ొపప్;
ాపుఁడన్ = ాపము ే ిన ాడను; రు = రు; ాప = ాపము అను; తృణ = గ ిడ్ ో చకు; ావకులు =
అ ిన్వంటి ారు; ఉతత్ ములు = ేర్షట్ ులు; అయయ్లార = తండుర్లా ా; ా = ా కక్; ాపము = ాపము;
ాయు = ో వు; మారగ్ మున్ = ా ి ; కృ ా = దయను; వరులార = పర్ ా ించు ారలా ా; ిం =
రణ్ ం ; ెపప్ ే = ెపప్ం ి.

1‐502‐ఉ.

భూసుర = బార్హమ్ణుల {భూసురులు ‐ భూ కి వ

ే తలు, బార్హమ్ణులు}; ాద = ాదముల; ేణవులు =
ధూ కణములు; పుణుయ్లన్ = పుణయ్వంతులును ా; ేయున్ = ేయును; న ేందుర్లన్ = ా లను
{న ంే దుర్లు ‐ నరులలో ష
ేర్ ట్ ులు, ా లు}; ధ ి ర్సురులార = బార్హమ్ణులా ా {భూసురులు ‐ భూ కి వ
ే తలు,
బార్హమ్ణులు}; = కక్; చరణ = ాదముల కక్; ేణు = దుముమ్; కణంబులున్ = కణములు;
ేనున్ = శ ర
ీ మును; ో ఁకన్ = తగల ా; ాన్ = ేను; ే ిన = ే ినటిట్; ాపము = ాపము; అంతయున్ =
సమసత్ మును; న ం ెన్ = న ం ో న ి; కృ ారుథ్ఁడన్ = ధనుయ్డను; ఐ న్ = అ ; ఎ ిద్ = ఏ ి; ఏన్ =
ఎలా; ే ిన = ే ినటెల్ ౖ ే; ముకిత్ = ముకిత్; పదధ్ = మారగ్ ము; కిన్ = నకు; ె ెచ్రన్ = ర్ఘర్ముగ; ో వఁగన్ =
ెళుళ్ట; వచుచ్న్ = కలుగు ో ‐ ి ధ్ ించు ో; ెపప్ ే = ెపప్ం ి – ఉప ే ంచం ి.

1‐503‐క.

కరతర = కిక్ భయంకర ైన { కరము ‐ కరతరము ‐ కరతమము}; సం ార = సం ారము వలన;

ాయ్కులతన్ = కాకుల ో; ి ి = సుగు ెం ి; ేహ = శ ీరమును; వరజ్ న = వ జ్ంి చు; గ = మారగ్ ము
గు ిం ; ఆలోకించు = చూచుచునన్; ాకున్ = ాకు; తకష్క = తకష్కుడు అను; కాకోదర = ాము; షము =
షము; ముకిత్ = ముకిత్కి; కారణము = కారణము; అ ెయ్న్ = అ న ి.

1‐504‐క.

ఏ ారు = అ ిక ైన; అహంకార = అహంకార పూ ితములగు; ాయ్ ారములు = పర్వరత్ నలు; అందున్ = లో;
ము ఁ ి = న ై; వ త్ ంి పం ాన్ = రుగుచుండగ; ా= ా; ా టి = వంతుకి – వరకు; హ ి = హ ి; భూసుర
= బార్హమ్ణు {భూసురులు ‐ భూ కి వ
ే తలు – బార్హమ్ణులు}; ాప = ాపము అను; ాయ్జమున =
ష ేత; ముకత్ = ి న; సంగున్ = బంధములు కల ాడు {ముకత్ సంగుడు ‐ సంగములను ి న ాడు –
సం ారబంధనములు ి న ాడు}; ే ెన్ = ే ెను.

1‐505‐మ.
 ఉరుగ = ాములలో; అ ీ = పర్భువు కక్‐ తకష్కు ; ష= షము అను; అనలంబున = అ ిన్; కున్ =
కి; ేను = శ ీరమును; ఒ ిప్ంతున్ = అపప్ ెపుప్దును; శంకింపన్ = సం ేహించను; ఈశవ్ర = ఈశవ్రు ేత;
సంకలప్ము = సంక ప్ంచబ ిన ి; ేఁడు = ఇ ేళ; మానదు = తపప్దు; భ షయ్ = భ షయ్తు
త్ లో ాబో వు;
జనమ్ంబులన్ = జనమ్లలోను; హ ి = హ ి – భగవంతు ; ం ా = సమ్ ించు; ర యున్ = ఆసకిత్యు; హ ి =
భగవంతు ; పర్ణు = త్ ో తర్ము ేయు; ాష = సం ాషణములను; ఆకరణ్న = నుట యందు; ఆసకిత్యున్ =
ీర్ యును; హ ి = భగవంతు ; ాద = ాదములు అను; అంబుజ = పదమ్ములందు {అంబుజము ‐ ట
పుటుట్న ,ి పదమ్ము}; ేవయున్ = భకిత్యు; కలుగన్ = కలుగునటు
ల్ ; రు = రు; అ థ్ న్
ి = ఆదరము ో;
పర్ ా ింప ే = పర్ ా ించం ి.

1‐506‐క.

చూడుఁడు = చూడం ి; ా= ా కక్; కలాయ్ణము = య

ేర్ సుస్ను; ాడుఁడు = ాడం ి; ో ందు = కృషు
ణ్ ;
ఁ ి= ి; ాటలు = ాటలు; దయ = కృప; ోన్ = ో; ఆడుఁడు = పలుకుడు; హ ి = భగవంతు ; భకుత్ల
= భకుత్ల; కథలు = కథలు; ఏడు = ఏడు (7); అహముల = ినముల; లోనన్ = లోపల; ముకిత్ = కష్ము;
కిన్ = నకు; ఏఁగఁగ = ెళళ్గలుగునటు
ల్ ; ఇచటన్ = ఇకక్డ.

1‐507‐క.అమామ్ = త ల్ ; నున్ = నున్; చూ న = ద ిశ్ం న మాతర్మున ే; నరున్ = మానవు ; ొ మామ్

= ెళుళ్; అ = అ ; ముకిత్ = కష్ము; కడ = వదధ్ ; కున్ = కి; పుతు
త్ వు = పంపుదువు; అఁటన్ = అట;
కృపన్ = దయ ో; లే = లే ా; అమామ్ = త ల్ ; = కక్; రూపము = రూపము; ోన్ = ో; ా = ా;
అమామ్ = త ల్ ; ాకు = ాకు; ఎదుర = ఎదురు ా; గంగ = గం ామాత; రమయ్ = మ ోహర ైన; తరం ా =
కెరటాలు కల ా ా.

1‐508‐వ.

అ = అ ; తన = తన; కున్ = కి; ఁదన్ = భ షయ్తు

త్ లో; అ ెయ్ ి = క ెడు; జనమ్ = జనమ్ల;
అంతరంబులు = సమయములు ‐ తకాలముల; అందునున్ = లోపల; హ ి = భగవంతు ; ాద =
ాదముల ద; భకిత్ = భకిత్; ౌజనయ్ంబులు = సుజనతవ్ములు ‐ సత ర్వరత్ నలు; సం ిలల్ ున్ = కలుగును; కాత
= కాక; అ = అ ; గం ా = గంగ అను; తరం ిణి = న ి కక్; ద ిణ = ద ిణపు; కూలంబునన్ =
ఒడుడ్నందు – రమునందు; పూరవ్ = తూరప్ ైపునకు; అగర్ = కొసలు ఉండున ైన; దరభ్ = దరభ్ల ో
కూ ిచ్న; ఆసనంబునన్ = ఆసనమున – ీఠము ద; ఉతత్ ర = ఉతత్ రపు ైపునకు; అ = ఎదురు ా;
ముఖుండు = ముఖముకల ాడు – ి ిన ాడు; ఐ = అ య్; ఉప ే ం = కూరుచ్ం ి; జన ేజయు =
జన ేజయు ; ర ిప్ం = ి ిం ; ాజయ్ = ాజయ్ము కక్; ారంబున్ = ారమును; సమ ిప్ం =
అపప్జె ిప్; యతన్ంబున్ = పర్యతన్మును; సం ార = సం ారము కక్; బంధంబున = బంధముల; కున్ =
కు; త ిప్ం = త ిప్ం ; తత్ ంబున్ = మనసుస్ను; హ ి = భగవంతు ; కిన్ = కి; ఒ ిప్ం = అ ిప్ం ; పరమ
= ఉతక్ృషట్ ైన; ాగవతుండు = ాగవత మారగ్ నుయా ; ఐన = అ నటిట్; ాండవ ౌతుర్ండు = ప ీ ితత్ ు
{ ాండవ ౌతుర్ండు ‐ ాండవులమనుమడు, ప ీ త
ి త్ ు}; ార్ ప షుట్ండు = ార్ ప షు
ట్ డు
{ ార్ ప షు
ట్ డు ‐ ఆ ాదులు మా మరణమునకు ఎదురుచూచుట అను షట్ లో ఉనన్ ాడు}; ఐ =
అ య్; ఉనన్ = ఉనన్టిట్; సమయంబున = సమయమున.

1‐509‐క.

ఒ త్ = గటిట్ ా; ొ గడుచు = కీ త్ ంి చుచు; సురలు = ేవతలు; యతత్ లమునన్ = ఆకాశమున; ఉం ి = ఉం ి;

ె చ్ = అ నం ిం ; అలరుల = పూల; ానల్ = వరష్ములు; తత్ ములు = అ ికములు; ఐ = అ య్;
కు ి ి ి = కు ి ిం ి; నృపసతత్ ము = ప ీ ితు ; ైన్ = ద; భూ ి = ెదద్; ే ి = ే ీల; శబద్ ంబులు =
తలు; ోన్ = ో.

1‐510‐వ.

ఆ = ఆ; సమయంబునన్ = సమయమున; సభ = సభయందు; ఆ ీనులు = కూరుచ్నన్ ారు; అ న =

అ న; ఋషులు = ఋషులు; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; అ ి = ప కి ి.

1‐511‐మ.

ి ాథఉతత్ మ = ప ీ ినమ్ ాజ { ి ాథఉతత్ ముడు ‐ భూ కి భరత్ లలో ష

ేర్ ట్ ుడు, ప ీ న
ి మ్ ా }; = ;
చ ితమ
ర్ ు = నడవ ిక; మ = ొపప్; తర్ంబు = ఆశచ్రయ్కర ైన ి; = ; ాతలు = ాతలు – పూరువ్లు;
ఉగర్ = ఉగర్ ైన – కర ైన; తపస్ = తపసుస్ వలన; ధనుయ్లు = చ ి ారుథ్లు; షు
ణ్ = షు
ణ్ వు; ారశ్ =
పర్కక్న ఉండుట అను; పద న్ = ొపప్ థ్ ి ; కా ం = కోరుకొ ; ాజనయ్ = ా ల కక్; ో త =
ోభక ిన ‐ పర్కా సుత్నన్; కోటిర = కి ీటముల; మణి = రతన్పు; పర్భ = పర్భల ే – కాంతుల ే; ఆ వ్త =
కూ ిన; మ = ొపప్; ీఠంబున్ = ిం సనమును; వ జ్ ంి ి = ి ెటట్ ి ి; ఉనన్తులు = ొపప్ ారు ‐
ేర్ ట్ ులు; ఐ = అ
ష య్; వు = వు; మ = కిక్ ; ఉనన్తుండవున్ = ొపప్ ా ి ; క ా = క ా; ా ాయణ
= భగవంతు ; అ ాయ్ = ాయ్ ంచు ాడవు; ఐ = అ య్.

1‐512‐మ.

వసు ా ీశవ్ర = ాజా; వు = వు; మరత్ = మానవ; తనువున్ = శ ీరమును; వ జ్ంి = ి ెటట్ ి;
ోశ్కము = ోకములే ి; ఐ = అ య్; వయ్సన = ాపములు {వయ్సనములు ‐ ాపములు – కామకోర్ధముల
వలన పుటిట్న ో షములు [ఇ డ
ే ు (7) ానము, ,ీత్ ర్ మృగయ, దూయ్తము, (ఇ కామము వలన పుటిట్న )
ాకాప్రుషయ్ము, దండ ారుషయ్ము, అరథ్ ారుషయ్ము, (ఇ కోపము వలన పుటిట్న ]}; ేఛ్దకము =
తుర్ం ేయబ ిన ; ఐ = అ య్; రజస్ = రజోగుణము; రహితము = లే ి; ఐ = అ య్; వ త్ ించు = ఉండు;
లోకంబు = లోకము; సరవ్ = సమసత్ మునందు; సమతవ్ంబునన్ = సమతవ్ము ో; ేరున్ = ే ె ి; అంత =
సమయము; కున్ = వరకు; భవత్ = కక్; ాకయ్ంబులన్ = ాషణములను ‐ మాటలను; ంచున్ =
 నుచు; ఏ = ఏ; ెస = పర్కక్; కున్ = కు; ో వక = ెళళ్కుండగ; చూచుచున్ = చూచుచు; ఉం ెదము =
ఉంటాము; = కక్; ివయ్ = లోకా త ైన; పర్ ావంబులన్ = మహిమలను.

1‐513‐వ.

అ = అ ; ఇటు
ల్ = ఈ ధము ా; పకష్ = ఒక పకష్ము ై; ాత = ఆసకిత్ యుండుట; నయ్ంబులును =
లే యును; మహ య = ొపప్ ; మాధురయ్ = య ; ాం రయ్ = గం ర ైన ; ౌజనయ్ = ౌమయ్ ైన ;
ధురయ్ంబులు = బరు ైన యును ‐ ేర్షట్ ైన యును; ఐన = అ నటిట్; ాషణంబులు = త్ ో తర్ములు –
మాటలు; ఆడుచు = పలుకుచు; మూఁడు = మూడు; లోకంబుల = లోకముల {మూడులోకములు ‐
భూలోకము, భువ ల్ ోకము, సువ ల్ ోకము. ‐ భూ అ ో ఊరథ్ లోకములు}; కున్ = కును; అవవ్ ి = అవలతల ి
‐ ై ి; ఐన = అ నటిట్; సతయ్ = సతయ్; లోకంబున్ = లోకము; అందున్ = లోపల; మూ త్ ిమంతంబులు =
ఆకారము ధ ిం న ; ఐ = అ య్; ెగడుచునన్ = వ థ్ ిలల్ ుతునన్ ‐ పర్ ిదధ్ ెం ిన; గమంబుల = ేదముల;
చందంబునన్ = వలె; ేజ ిలల్ ుచునన్ = పర్కా సుత్నన్; ఋషులన్ = ఋషులను; చూ = చూ ి; భూవరుండు =
భూ కిభరత్ ‐ ా ; ా ాయణ = ా ాయణు { ా ాయణుడు ‐ ారములందు వ ించు ాడు, హ }
ి ;క ా=
కథలను; శర్వణ = నవలెనను; కుతూహలుండు = కుతూహలము కల ాడు; అ =అ య్; నమసక్ ిం =
నమసక్ ిం ; ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; అ న్
ె = ప కెను.

1‐514‐క.

ఏడు = ఏడు (7); ినంబులన్ = ో లలో; ముకిత్న్ = ముకిత్ ; కూడఁగన్ = ొ ందుట; ఏ = ఏ; ీ =

ధముగ; వచుచ్న్ = కలుగును; గురు = ార ైన; సం ార = సం ారము కక్; కీర్డనము = పర్వరత్ నము; ఏ
= ఏ; కిర్యన్ = ధముగ; ఎడ ెగున్ = ె ి ో వును; చూడుఁడు = చూడం ి; మా = మా; తండుర్లార =
తండుర్లూ; ర్ = ేద; వచనములన్ = ాకుక్లను.

1‐515‐ ా.

ార్పత్ = ొ ం ిన; ఆనందులు = ఆనందం గల ారు; బర్హమ్ = పరబర్హమ్మును; బో ధన = బో ించు; క ా =

కళయందు; ా ీణులు = ప ిపకవ్ము ెం ిన ారు – ారము ముటిట్న ారు; ఆతమ్ = తమ; పర్ ా =
పర్ ావము ేత; లుపత్ = లో ింప జేయబ ిన; అజాఞ్నులు = అజాఞ్నము కల ారు; రలు = రు; ఆరుయ్లు =
ౌర ంప ద ిన ారు; దయాళుతవ్ = దయాసవ్ ావము ో; అ ాముల్ = ొ ం ైన ారు; మనస్ = మనసు
నందు; గుపత్ ంబుల్ = ాచబ ిన ; సకల = సమసత్ ైన; అరథ్ = పర్ జనముల; జాలములు =
సమనవ్యములు; కున్ = కు; కానన్ = ె ి; వచుచ్న్ = వచుచ్ను; క ా = క ా; సపత్ = ఏడు (7);
అహంబులన్ = ినములలో; ముకిత్ = ముకిత్; కిన్ = కి; ఏఁ ెడు = ెళుళ్టకు; గ న్ = ా ి – ధమును;
చ ిచ్ం = మ ిశ్ం ; ా ింప ే = ెపప్ం ి.

1‐516‐వ.
అ = అ ; ఉతత్ రనందనుండు = ప ీ ితత్ ు {ఉతత్ రనందనుడు ‐ ఉతత్ ర కక్ కొడుకు, ప ీ త
ి త్ ు}; ఆ ిన =
ప కిన; వచనంబులు = మాటలు; కున్ = కు; మునులు = మునులు; అందఱున్ = అందరును; పర్ = రుగు;
ఉతత్ రంబున్ = సమా ానమును; మ ిశ్ంచు = చ ిచ్ంచుకొను; ఎడ = సమయమునకు; ైవ = ైవ;
గంబునన్ = అనుగర్హము వలన.

1‐517‐ ీ.

పర్ = పర్ ఒకక్; ేషము = ెపప్ ాటు కాలమందును; పరబర్హమ్ంబున్ = పరబర్హమ్మును; ఈ ిం =

చూ ి; మ ిన్ = మనసులో; ొకిక్ = పరవ ై; ెలుపల = బాహయ్ పర్పంచమును; మఱచు = మర ో వు;
ాఁడు = ాడు; కమలంబు = పదమ్ము; ఁ ి= ి; భృంగముల = తు ెమ్దల; కైవ ిన్ = వలె; ము =
ముఖము; ైన్ = ద; ెఱ ిన = పరచబ ిన; కేశ = ెంటుర్కల; పట = గుంపు; ాఁడు = కల ాడు; ిఱి =
ీత; ార్ ి = ీ ినటు
ల్ ; మాయన్ = మాయను; అం ీక ించ = అం ీక ింప ; భం ి = ధముగ; వసనంబున్ =
వసత్ మ
ర్ ు; కటట్ క = కటుట్కోకుండగ; వచుచ్ = ఉండు; ాఁడు = ాడు; సం ి ాఁడు = ఏ పటట్ ాడు; అ =
అ ; ెంటన్ = ెంటప ి; ాటు = ాటుతునన్; భూతములు = సరవ్భూతములు; ా = అనన్టు
ల్ ; బాలుర =
ిలల్ల; స = నవువ్ల; శబద్ ంబుల = శబద్ ముల; ాఁడు = ాడు;

1‐517.1‐ ే.

మహిత = ొపప్ ైన; పద = పదములు; జాను = కాళుళ్; జంఘ = ికక్లు; ఉరు = ొడలు; మధయ్ =
నడుము; హసత్ = ేతులు; బాహు = భుజములు; వకష్స్ = ా ; గళ = కంఠము; ఆనన = ముఖము; ాల =
ాలము; కరణ్ = ెవులు; ా ిక = ముకుక్; గండ = ెకిక్ళుళ్; మసత్ క = తల; నయన = కళళ్; యుగళుడు =
జంట ఉనన్ ాడు; ఐన = అ నటిట్; అవధూత = ిగంబర ైన; మూ త్ ి = సవ్రూపము ‐ ఆకారము; ాడు =
కల ాడు; అరుగు ెం ెన్ = వ ెచ్ను.

1‐518‐ఉ.

ఈరు = ఈయరు; అ = అ ; లోకులన్ = పర్జలను; కి ి = కో ిం ; ఎగుగ్లు = ందలు; వలక్ = పలుక ;

ాఁడు = ాడు; కో ికల్ = కో ికలు ఏ యు; కోర = అడగ ; ాఁడు = ాడు; కూటు = గుంపులు – జన
సమమ్రథ్ ము ఉనన్ ోటులు; వలన్ = వలలో; కూడ = కలవ ; ాఁడు = ాడు; వృ ా = వయ్రథ్ ముగ;
పర్పంచమున్ = ార్పం క షయములను; ేర = కూడ ; ాఁడు = ాడు; ైవ = ైవము; గ న్ = వలన;
ే ిన = వ చ్న ి; లాభమున్ = ొ ికిన ి; సూ = చూ ి; తుషు
ట్ ఁడు = సంతుర్ ిత్ ో కూ ిన
సం ోషముకల ాడు; ఐ = అ య్; ేర = ేత ా ; ా = ా ; చందమునన్ = వలె ఉం ి; ేరుప్లు =
ె ; సూ ెడు = చూపు; ాఁడు = ాడు; ెం ియున్ = ఇంకను.

1‐519‐ఆ.
ఆ = ఆ; మ = ొపప్; ఆతుమ్ = ఆతమ్ కల ా ; ో డశ = పద రు (16); అబద్ = సంవతస్రముల; వయస్ =
ఈడు; రూప = రూపము; గమన = నడవ ిక; గుణ = గుణములు; లాస = ోభ ‐పర్కాశము; కౌశలములు =
ేరప్ ితనములు; ముకిత్ = ముకిత్ అను; కాంత = ీత్ ;ర్ సూ = చూ ి; హిత = హింపబ ిన ి; అగున్ =
అగును; అనన్ = అన ా; ఇతర = ఇతర; కాంతలు = ీత్ ల
ర్ ు; ఎలల్ న్ = అంద ి గు ిం ; ఏ =ఏ ; ెపప్న్ =
ెపప్గలము.

1‐520‐ఆ.

ెఱఱ్ ి = కపట; తనము = సవ్ ావము; మా = మా ; జాఞ్న = జాఞ్నము ే; మూ త్ ి = సవ్రూపము ా

కల ాడు; ఐ = అ య్; బర్హమ్ = బర్హమ్ము ా ే; ావమునను = అను ావము ో; పరయ్టింపన్ =
చ ించుచుండ; ెఱిఱ్ = ఉ ామ్దుడు; అంచున్ = అనుచు; కు = కమహ ష్ి; ెంటన్ = ెంటప ి; ఏ ెంతురు
= వసూ
త్ ఉంటారు; ెలఁదులు = ఆడ ారును; అరభ్కులును = ిలల్లును; ెఱఱ్ ులు = ె తకుక్వ ారు;
అగుచున్ = అగుచు.

1‐521‐వ.

ఇటు
ల్ = ఈ ధముగ; ాయ్స = ాయ్సు ; నందనుండు = కుమారుడు; ఐన = అ నటిట్; కుండు = కుడు;
అరుగు ెం నన్ = వ చ్న; అంద = అకక్ ి; ము = మునులలో; ఇందుర్లు = ష
ేర్ ట్ ులు; ఆ = ఆ; మ =
ొపప్; అను ావు = అనుభవములు కల ా ; పర్ ావంబులు = ొపప్తనములు; ఎఱుంగుదురు =
ె ిన ారు; కావున = అగుటవలన; జ = తమ; ఆసనంబులు = ఆసనములు; ి గ్ ి = ి ి; పర్ =
ఎదు ేగుటకు; ఉ థ్ ానంబున్ = లేచుట – లే ఎదు ేగుటలు; ే ి ి = ే ి ి; ాండవ ౌతుర్ండున్ =
ప ీ ినమ్ ా ను; ఆ = ఆ; ి= గులగు; జన = జనులలో; ఖా = ఖలో ; మణి = రతన్ము వంటి
ా – ఉతక్ృషుట్ ; కిన్ = కి; అ ి = అ ి; స ాక్రంబులు = ౌరవములు; కా ం = పూ త్ ి ే ి;
దండపర్ణామంబు = ా ట్ ాంగ నమ ాక్రము {దండపర్ణామము ‐ ా ట్ ాంగ నమ ాక్రము ‐ కరర్వలె భూ ై
పరుం ి నమసక్ ించుట}; ే ి= ే ి; పూ ం ెన్ = పూ ం ెను; మఱియున్ = ఇంకనూ; గర్హ = గర్హములు;
నకష్తర్ = నకష్తర్ములు {నకష్తర్ములు ‐ ారకల సమూహములు}; ారక = ారకలు; మధయ్ంబునన్ = మధయ్లో;
ేజ ిలల్ ు = పర్కా ంచుచునన్; ాకా = ౌరణ్ ాటి; సు ాకరుండునున్ = చందుర్ {సు ాకరుడు ‐ ె న్
ె ల
కలుగ జేయు ాడు, చందుర్డు}; ో లెన్ = వలె; బర్హమ్ ష్ి = బర్హమ్రుష్లు; ేవ ష్ి = ేవరుష్లు; ాజ ష్ి = ాజరుష్లు;
మధయ్ంబునన్ = మధయ్లో; గూరుచ్ం ి = కూరుచ్ం ి; ాజమానుండు = ా లుల్తునన్ ాడు; ఐన =
అ నటిట్; క= కుడను; ి= గులలో; ఇందుర్న్ = ష
ేర్ ట్ ు ; కనుం ొ = చూ ి.

1‐522‐ఉ.

ాలమున్ = నుదుటి ; ేలన్ = ేల ై; ి = ఆ చ్; భయ = భయమును; భకుత్ల = భకిత్యును; ోడన్ =

ోకూ ి; నమసక్ ిం = నమసక్ ిం ; భూ = భూ కి {భూ ాలకులోతత్ ముడు ‐ ా ల వంశములో ష
ేర్ ట్ ుడు,
ప ీ త
ి త్ ు}; ాలక = ాలకుల; కుల = వంశములో; ఉతత్ ముండు = ష
ేర్ ట్ ుడు – ప ీ ినమ్ ా ; కర = ేతులు
అను; పదమ్ములన్ = పదమ్ములను; ముకు ం = ము ి ; ేఁడు = ఇ ేళ; ా = ా; ా టి = ా టి;
ాగయ్ము = ాగయ్ము; ఎటిట్ ి = ఎలాంటి ో ; ావన = ప తర్ ైన; మూ త్ ి = ఆకారము కల ాడవు; పుణయ్ =
పుణయ్ములవలన; కీ త్ ి = పర్ ి ధ్ ి ొ ం ిన ాడవు; ఈ = ఈ; ేళ = సమయము; కున్ = నకు; వు = వు;
వ చ్ = వ చ్ ; ేక = ేకము అను; భూషణ = షట్ అలంకారము కల ా ా; ివయ్ = జాఞ్న
పూ ితము లగు; ాషణా = ాషణములు ేయు ా ా.

1‐523‐మ.

అవధూత = అవధూతలలో {అవధూత ‐ ై ొ రలు ొల ిన ాడు – సూ

థ్ లారథ్ ము గ
ి ంబరుడు – సూ ామ్రథ్ ము
వులలో వ ంి చు పరబర్హమ్ము చుటుట్ను కల మాయ అను ొ రలు ొల న
ి ాడు}; ఉతత్ మ = ష
ేర్ ట్ ు ా; మంటి =
బర్ కి ; ేఁడు = ఇ ేళ; నున్ = నున్; ాయన్ = దగగ్ రలో; కంటి = చూడక ి ; = ; వంటి =
వంటి; పర్ = బార్హమ్ణ; వరున్ = ష
ేర్ ట్ ు ; ే ొక్నున్ = తల న – అనుకొ న; అంతటన్ = అంతట ే; భ ితము
= భసమ్ము; ఔన్ = అగును; ాపంబున్ = ాపములు; ా = ా; బో టి = వంటి ా ; కిన్ = కి; భవత్ =
తమను; ఆలోకన = చూచుట; ాషణ = మాటాల్డుట; అరచ్న = పూ ంచుట; పద = పదముల; పర్ ాళన =
కడుగుట; సప్రశ్న = సప్ ిశ్ంచుట; ఆ ి = దలగు; ానంబుల = పదధ్ తుల వలన; ముకిత్ = ముకిత్; ేన్ =
ే లో; పడుట = పడుట – ొ రకుట; ం ంపంగన్ = ఆలో ం న; ఆశచ్రయ్ ే = ఆశచ్రయ్మా ఏ .

1‐524‐క.

హ ి = భగవంతు ; ేతను = వలనను; దనుజ = ాకష్స; ఇందుర్లు = ా లు; ధరన్ = భూ దకు;

తుర్ం ెడు = ె ిపడుట; భం ిన్ = వలె; = ; ాద = ాదముల; సప్రశ్ము = సప్రశ్ ‐ తగులుట; ేన్ = ేత;
గురు = కిక్ బరు ైన; ాతక = ాపపు; సంఘంబులు = సమూహములు; ొ మ
ి ాలున్ =
రూపుమా ి ో వును ‐ న ంచును; క ా = క ా; అయయ్ = తం ీర్; ి= గులకు; భూషణ = అలంకారమా;
ంటే = ంటే.

1‐525‐మ.

ఎల న్ = సం ోషముగ; ేనమఱం ి = ేనమ ి ి; ఐ = అ య్; స వుఁడు = మం ర్; ఐ = అ య్; ఏ = ఏ;

ేటి = ేర్ ట్ ుడు –
ష ొపప్ ాడు; మా = మా; ాతలన్ = ాతలను; బ న్ = బలముగ – గటిట్ ా; కా =
కా ా ి; సముదర్ = సముదర్ముల ే; ము ిత
ర్ = చుటట్ బ ిన; ధరన్ = భూ ; పటట్ ంబున్ = పటట్ ము; కటిట్ం ెన్ =
కటిట్ం ెను – పటాట్ ికత్ ులను ే ెను; ఆ = ఆ; అలఘున్ = నన్ కా ాడు – ొపప్ ాడు; ఈ ఁడు = పర్భువు;
చకిర్ = కృషు
ణ్ డు {చకిర్ ‐ చకార్యుధుడు, కృషు
ణ్ డు}; రకష్కుఁడు = ర ించు ాడు; కాక = అం ే ా ; అనుయ్ల్ =
ఇతరులు; పత్ = ఆపదల నుండు; రకష్కుల్ = ర ించు ారు; కల ే = కల ా ఏ – లేరు; ేఁ ెదన్ =
ార్ థ్ ంి ెదను; భకిత్న్ = భకిత్ ో; ఆ = ఆ; గుణ = గుణముల; ిన్ = ాతర వంటి ా ; కారుణయ్ = దయకు;
ా ా న్ ిన్ = సముదుర్ .
 1‐526‐ ీ.

అవయ్కత్ = ె యుటకు కషట్ ైన; మారుగ్ండవు = మారగ్ ము కల ాడవు; ఐన = అ నటిట్; = ; దరశ్నము =

దరశ్నము; ఆఱ ిన్ = వయ్రథ్ ము; ో న్ = అ ో వుట; ేరదు = జరగదు; అ మత = కో ిన; అరథ్ =
పర్ జనము; ి ధ్ న్
ి = ి ధ్ ించునటు
ల్ ా; కా ంచుట = ేయుట; ిదధ్ంబు = తపప్దు; ేడు = ఇ ే ో; ఎ ల్ =
ే ో; ేహంబున్ = శ ీరమును; వ జ్ ంి చు = డవబో వుచునన్; ేహ = శ ీరమును; ా ి = ధ ిం న ా ; కిన్ =
కి; ఏ =ఏ ; ం ం నన్ = ాయ్నము ే ి న; ఏ =ఏ ; జ ిం న = జపమును ే ిన; ఏ =ఏ ;
కా ం న = ే ం న; ఏ =ఏ ; నన్ = నన్; ఏ =ఏ ; ే ం నన్ = పూ ం న; ఎనన్ఁడున్ =
ఎపుప్డును; సం ార = సం ారము వలన; పదధ్ న్ = మారగ్ ము (పునరజ్ నమ్ల ా ి); ా ిన = ొల ిన; పద =
ప ి థ్ ి ‐ ముకిత్; కలుగున్ = ొ రుకును; ఉండుము = ఉండుము; అన ాదు = అనకూడదు;

1‐526.1‐ ే.

గురుఁడవు = గురు ేవుడవు; ి = గులలో; భుఁడవు = ేర్ ట్ ుడవు; ఆవున్ = ఆవుకు;

ష ి ికిన =
ాలు ితుకుటకు పటుట్; తడవు = సమయము; ఎంత = ఎం ో; అంత = అంత; ేపు = సమయము; కా =
తపప్; ఒక = ఒకే; ెసన్ = సథ్ లములో; ఉండవు = ఉండవు; కరుణ = దయ; ోడన్ = క ి; ెపప్ ే =
ెపుప్ము; తం ిర్ = తం ీర్; ముకిత్ = మకిత్; కిన్ = కి; ేరు = ేరుటకు; ెరువు = ా ి – పదద్ .

1‐527‐వ.

అ = అ ; ప ీ ిత్ = ప ీకష్తు
త్ అను; నర = నరులకు; ఇందుర్ండు = పర్భువు – మ ా ; బాద ాయణిన్ =
బాద ాయణు కుమారు ‐ కు ; అ ి ెన్ = అ ి ెను; అ =అ ; ె ిప్ = ె ిప్.

1‐528‐క. ా వ = ామర; పతర్ = ేకుల వంటి; లోచన = కనున్లు ఉనన్ ా ా; ాజ = ా లలో; ఇందర్ =
ేర్ ట్ ుల
ష కక్ – మ ా ల కక్; కి ీట = కి ీటములలో; ఘటిత = ొ దగ బ ిన; రతన్ = రతన్ముల
కక్; మ ీ = కాం ేత; బార్ త = పర్కా ంచుచునన్; ాద = ాదములు అను; అం ోరుహ = పదమ్ములు
కల ా ా; భూ = భూ ై; జన = జ ం న వులకు; మం ార = కలప్వృకష్మా {(మం ార ‐ కలప్వృకష్ము
వలె కో క
ి లు రుచ్ ాడు) / (మంద + ఆర = అజాఞ్న ధ
ే కుడు)}; తయ్ = తయ్మును; పుణయ్ = పుణాయ్తుమ్ల
గు ిం ; ా ా = ఆలో ంచు ా ా – ా ంచు ా ా.

1‐529‐మా. అనుపమ = ాటి లే ; గుణ = గుణములు అను; ా = రము కల ా ా; హనయ్మాన =

చంపబ ిన; అ ి ా = శతుర్ రులు కల ా ా; జన = జనుల ేత; నుత = సుత్ ంప దగగ్ ; ా =
రములు కల ా ా; జానకీ = జానకి కక్; తత్ = మనసుస్ను; ో ా = ొం ి ం న ా ా; దనుజ =
ాకష్సులు అను; ఘన = ేఘములకు; స ా= ాయువు వంటి ా ా; ానవ = ానవుల; ర్ = ; ా ా
= ద ంచు ా ా, బర్దద్లు కొటుట్ ా ా; ఘన = అతయ్ ిక, కరడు గటిట్న; కలుష = ాపుల ఎడ; క ో ా =
క ోరము ా ఉండు ా ా; కం ి = సముదుర్ ; గరవ్ = గరవ్మును; అప ా= ొల ిం న ా ా.
1‐530‐గ.

ఇ ి = ఇ ి; ర్ = ర్; పర ేశవ్ర = ఉతక్ృషట్ ైన ఈశవ్రుడు – వు ; కరుణా = దయ వలన; క త = పుటిట్న

ాడును; క ా = క తవ్ రచనములో; తర్ = ేష ైన తర్ములు కల ాడును; కేసనమం ర్ = కేసన
మం ర్కి; పుతర్ = పుతుర్డును; సహజ = ావ్ ా కము ా అ బ్న; ాం ితయ్ = ాం ితయ్ము కల ాడును;
ో త ామాతయ్ = ో త ామాతుయ్ ;ే పర్ణీతంబు = చకక్ ా ర ంపబ ిన ి; ఐన = అ నటిట్; ర్ = భకర ైన;
మ = ొపప్; ాగవతంబు = ాగవతము; అను = అను; మ = ొపప్; పు ాణంబు = పు ాణము; అందున్
= లో; ై శ= ై శము అను; అరణయ్ = అడ ; వరణ్ నంబును = వరణ్ నమును; ౌనక = ౌనకుడు; ఆదుల =
దలగు ా ి; పర్శన్ంబును = పర్శన్లును; సూతుండు = సూతుడు; ా ాయణ = షు
ణ్ మూ త్ ి { ా ాయణుడు
‐ ారములందుఉండు ాడు హ }
ి ; కథ = కథల కక్ ‐ గర్ంథమునకు; సూచనంబు = ార్రంభమును;
ేయుటయున్ = ేయుటయును; ాయ్స = ాయ్సు ; ంతయున్ = ారమును; ారద = ారదు ;
ఆగమనంబును = వచుచ్టయును; ారదు = ారదు ; పూరవ్ = పూరవ్; కలప్ = జనమ్; వృ త్ ాంతంబును =
సమా ారమును; పుతర్ = పుతుర్లను గూ ిచ్న; ోక = ోకము వలన; ఆతుర = కలత ెం ిన ి; ఐన =
అ నటిట్; దుర్పద = దుర్పద {దుర్పద ాజ నందన ‐ ర్ౌప }
ి ; ాజ = ా కక్; నందన = కుమా త్ ;ె కున్ =
కి; అరుజ్నుండు = అరుజ్నుండు; అశవ్ థ్ ామన్ = అశవ్ థ్ ామను; ె చ్ = ోలుకొ వ చ్; ఒపప్ ిం = అపప్జె ిప్;
గరవ్ = గరవ్మునకు; ప ి రంబు = ప ి రము; ే ం = ే ం ; ి ించుటయున్ =
ి ించుటయును; షమ్ = షుమ్ ; ాయ్ణంబును = ాయ్ణమును; ధరమ్నందను = ధరమ్ ా నకు
{ధరమ్నందనుడు ‐ యమధరమ్ ా పుతుర్డు ధరమ్ ా నకు}; ాజాయ్ = ాజయ్మును; అ ేకంబును =
అ ేకము ే ంచుటయును; ో ందు = ర్కృషు
ణ్ { ో ందుడు ‐ ోవులకు ఒడయుడు, ర్కృషు
ణ్ }; ావ్రక
= ావ్రకకు; ఆగమనంబును = వచుచ్టయును; ాట = ాటు { ాట కనయ్క ‐ ాట ాకుమా ,ి ఉతత్ ర.
అ మనయ్ ఉతత్ రల పుతుర్డు ‐ ప ీ త
ి త్ ు}; కనయ్క = పు ర్క కక్; ఆగరభ్ = గరభ్మందు; దయ్మానుండు =
పర్వరత్ మానుడు; ఐన = అ నటిట్; అరభ్కున్ = ిలల్ ా ; అశవ్ థ్ ామ = అశవ్ థ్ ామ; బాణ = బాణము కక్;
అనలంబు = అ ిన్; వలనన్ = వల బాధలను; ా ి = ో ొటిట్; షు
ణ్ ండు = షు
ణ్ వు; ర ించుటయున్ =
ర ించుటయును; ప ీ ిత్ = ప ీ ితత్ ు; జనమ్ంబును = జ మ్ంచుటయును; ాం ా ీ = ాం ా ియును; ధృత ాషట్ ర్
= ధృత ాషు
ట్ ర్ డును; దురుల = దురుల; రగ్ మంబును = షక్ర్మణమును; ారదుండు = ారదుడు;
ధరమ్ న = ధరమ్ ా ; కున్ = కి; కాల = ( ాబో వు) కాలమును; సూచనంబు = సూ ంచుటలు; ేయుటయున్
= ేయుటయున్; కృషణ్ = ర్కృషు
ణ్ ; ాయ్ణంబు = ాయ్ణమును – ెడ ో వుటను; = ; ాండవులు
= ాండు ా పుతుర్లు; మ = మ ; పథంబునన్ = పర్ థ్ ానమునకు; చనుటయున్ = ె ుళ్టయును;
ళ
అ మనుయ్పుతుర్ండు = ప ీ ినమ్ ా ; ి ివ్జయంబున్ = ి ివ్జయయాతర్; ేయుచు = ేయుచు; దర్ =
దుర్ కక్; ాజ = ా ల కక్యు; లకష్ణ = లకష్ణములు; ల ితుండు = ో ఉనన్ ాడు; అగు =
అ న; క =క కక్; గరవ్ంబు = గరవ్ము; సరవ్ంబు = అంతయు; మా ి = ో ొటిట్; ో = ోవు; వృష =
ఎదుద్; ఆకారంబులన్ = రూపములలో; ఉనన్ = ఉనన్టువంటి; ధరణీ = వసుంధ ా; ధరమ్ = ధరమ్; ేవతలన్ =
ేవతలను; ఉదధ్ ించుటయున్ = ఉదద్ ించుటయును; శృం ి = శృం ి కక్; ాప = ాపము వలన; తుండు
= భయప ిన ాడు; ఐ = అ య్; ఉతత్ ర = ఉతత్ ర కక్; నందనుండు = పుతుర్డు; గం ా = గం ాన ీ;
రంబునన్ = రములో; ార్ ప ేశంబునన్ = మరణాయతత్ ీకష్లో; ఉం ి = ఉం ి; క = కు ;
సందరశ్నంబు = సందరశ్నము – చూచుట; ే ి = ే ి; కష్ = కష్మునకు; ఉ ాయంబు = ఉ ాయము;
అడుగటయున్ = అడుగుటయును; అను = అ ే; కథలున్ = కథలు; కల = ఉనన్టిట్; పర్థమ = దటి;
సక్ంధము = సక్ంధము; సంపూరణ్ ము = సంపూరణ్ ము.