Chapter 4

Ch 4: Xử lý tín hiệu
• Bộ xử lý tín hiệu có chức năng là chuyển đổi một tín

hiệu sơ cấp thành một tín hiệu có thể sử dụng được bởi
phần tử kế tiếp trong hệ thống.
• Những công việc xử lý tín hiệu thường gặp là: cách ly

và biến đổi trở kháng; khuếch đại tín hiệu; lọc (chống
nhiễu); tuyến tính hóa; lấy mẫu; chuyển đổi tín hiệu tương
tư sang tín hiệu số và ngược lại.
• Bộ khuếch đại thuật toán là phần tử căn bản trong các

mạch xử lý tín hiệu
 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-1

4.1. Bộ khuếch đại thuật toán (Op-Amp)
Đặc tính của một Op-amp lý tưởng
Op-amp là một mạch khuếch đại tuyến tính với :
- hệ số khuếch đại mạch hở rất lớn: A = 100000+

- trở kháng vào lớn: Rin  1 M
- trở kháng ra thấp: Rout = 50-75 
vout = A(v2 – v1) vsat = 0.8Vcc

Xét hệ số khuếch đại A = 100000

5 giả thiết về đặc tính làm việc lý tưởng của Op-amp trong vùng làm việc tuyến tính
• Hệ số khuếch đại vô cùng lớn, A = ∞

 v1 = v2
• Trở kháng vào vô cùng lớn: Rin = ∞
 i1 = i2 = 0
• Trở kháng ra vô cùng bé: Rout = 0
 Không tiêu hao năng lượng
• Băng thông vô cùng lớn
 Không giới hạn tần số làm việc
• Đường đặc tuyến luôn đi qua điểm gốc tọa độ
 Vout = 0 (khi v1 = v2)
Đặc tính làm việc của các mạch Op-amp ứng dụng (hệ số khuếch đại, trở kháng, và đáp
ứng tần số) đều được xác định bởi các linh kiện (điện trở, tụ điện) được nối trong mạch.

4.2. Các mạch Op-Amp cơ bản
• Mạch so sánh




• Mạch lặp điện áp

• Mạch khuếch đại đảo
Thí dụ: một phần tử đo sơ cấp có tín hiệu ra

biến thiên từ 0 đến 100 mV khi biến được đo
thay đổi trong toàn bộ phạm vi hoạt động. Thiết
kế mạch khuếch đại đảo để tạo ra một tín hiệu
ra biến thiên từ 0 đến -5 V.
Giải: Hệ số khuếch đại: A = 5 / 0.1 = 50
Chọn
Lưu ý: giá trị của Ri thường được chọn sao cho:

• Mạch khuếch đại không đảo
Thí dụ: một phần tử đo sơ cấp có tín hiệu ra

biến thiên từ 0 đến 100 mV khi biến được đo
thay đổi trong toàn bộ phạm vi hoạt động. Thiết
kế mạch khuếch đại không đảo để tạo ra một tín
hiệu ra biến thiên từ 0 đến 5 V.
Giải: Hệ số khuếch đại: A = 5 / 0.1 = 50
Chọn
Lưu ý: giá trị của Ri và Rf thường được chọn sao cho:

• Mạch tổng
Nếu
Thí dụ: Theo thước đo về sự thoải mái, hệ thống điều hòa của một tòa nhà sẽ hoạt động
khi tổng giá trị trả về từ bộ cảm biến nhiệt độ và bộ cảm biến độ ẩm là 1 V. Điện áp
ngưỡng để kích hoạt hệ thống điều hòa là 5 V. Thiết kế mạch giao tiếp để kết nối tín hiệu
của hai bộ cảm biến với hệ thống điều hòa.

Giải: Hệ số khuếch đại: A = Rf / Ri = 5
Chọn
Một mạch đảo dấu (với A = 1) được dùng để đảm bảo tín hiệu ra có giá trị dương

• Mạch khuếch đại vi sai
Nếu và

• Mạch khuếch đại thiết bị
Là một mạch khuếch đại vi sai với trở kháng vào lớn – 2 tín hiệu vào thường được đệm
bởi bộ lặp lại điện áp
Với bộ lặp lại điện áp:

• Tăng tổng trở vào để không ảnh hưởng đến tín hiệu nguồn (tín hiệu từ cảm biến)
• Trở kháng của hai tín hiệu vào được cân bằng
• Cách ly giữa nguồn tín hiệu với các giá trị điện trở Ra, Rf …


• Mạch tích phân

Thí dụ: Tín hiệu hằng số 100 mV áp vào một mạch tích phân. Mạch có trở kháng là 10 k
và điện dung là 1 F.
• Xác định biểu thức của tín hiệu ngõ ra ở thời điểm t2.
• Nếu t1 = 5 s và vout(t1) = +10 V, xác định thời điểm t2 khi Op-amp đạt đến trạng thái
bảo hòa (ở giá trị -16 V).
Giải:

• Mạch vi phân

• Mạch tạo hàm
Là mạch mà tín hiệu ra là một hàm phi tuyến đối với tín hiệu vào. Mạch này được tạo
nên bằng cách thay đổi một trong hai điện trở của mạch khuếch đại đảo bằng một phần
tử mà có đặc tính volt-ampere phi tuyến.
Mạch tạo hàm căn bậc hai

4.3. Xử lý tín hiệu tương tự
• Cách ly và biến đổi trở kháng
- Bảo toàn tín hiệu được đo.

- Bảo vệ thiết bị đo
Optical coupling
Transformer coupling
• Khuếch đại và chuyển đổi tín hiệu
- Khuếch đại đảo / không đảo / vi sai ...

- chuyển đổi dòng điện sang điện áp / điện áp sang dòng điện

Thí dụ: Thiết kế mạch chuyển đổi một tín hiệu 20 mA thành tín hiệu 5 V.
Giải:
Thí dụ: Thiết kế mạch chuyển đổi một tín hiệu 12 Vdc thành tín hiệu 20 mA.
Giải:

• Mạch cầu Wheatstone
- Một số cảm biến sơ cấp chuyển đổi giá trị của tín hiệu được đo thành giá trị điện trở.
- Mạch cầu Wheatstone là phương pháp phổ biến để xác định sự thay đổi nhỏ về điện
trở của một phần tử.

Mạch cầu cân bằng:
Thí dụ: Một mạch cầu Wheatstone được Giải:

dùng để đo một giá trị điện trở chưa biết
(Rs như hình trên). Biến trở R3 được cân
chỉnh cho đến khi mạch cầu cân bằng. Khi
mạch cầu cân bằng, R2 = 500 , R3 = 226
, và R4 =1000 . Xác định giá trị Rs.

Xác định giá trị Rs (từ phần tử cảm biến) bằng mạch cầu tự cân bằng
Giá trị điện trở từ phần tử cảm biến sơ cấp Rs được thể hiện qua giá trị dòng điện ở ngõ
ra của bộ điều khiển cân bằng (null controller) – có chức năng duy trì mạch cầu luôn ở
trạng thái cân bằng.

Ta có:

Xác định giá trị Rs (từ phần tử cảm biến) bằng mạch cầu bất đối xứng
Giá trị điện trở từ phần tử cảm biến sơ cấp Rs được thể hiện qua giá trị điện áp của
mạch khuếch đại thiết bị - giá trị điện áp này tỉ lệ với sự chênh lệch giữa gíá trị Rs và giá
trị Rbal (là giá trị của Rs khi mạch cầu ở trạng thái cân bằng).

Ta có:
Đặt: và

• Chống nhiễu
- Các mạch lọc được thiết kế để làm giảm sự ảnh hưởng của nhiễu đối với tín hiệu.
- Những thành phần tần số được bộ lọc cho qua thì biên độ của nó không bị ảnh hưởng.
bộ lọc thông thấp bộ lọc thông cao bộ lọc thông dãy bộ lọc chắn dãy
(low-pass filter) (high-pass filter) (band-pass filter) (band-stop filter)

Bộ lọc thông thấp
Mạch lọc thụ động
Mạch lọc tích cực

Mạch lọc tích cực hai tầng

Thí dụ: Xét mạch lọc tích cực 2 tầng với

hằng số thời gian  = 0.01. Xác định độ suy
giảm tín hiệu ở tần số 60 Hz.
Giải:
Thế s = j = 377j vào trong hàm truyền

Xét  = 1, mạch lọc 1 tầng Xét  = 1, mạch lọc 2 tầng

Thiết kế bộ lọc
Thiết kế bộ lọc là việc xác định hằng số thời gian . Nếu hệ số suy giảm là A và tần số
cần lọc là s thì:
• Đối với bộ lọc 1 tầng: Biên độ trước khi lọc

với A =
Biên độ sau khi lọc
• Đối với bộ lọc 2 tầng:
Thí dụ: Thiết kế mạch lọc thông thấp tích cực một tầng có hệ số suy giảm là 25 đối với
tín hiệu tần số 60 Hz. Tính giá trị điện trở R khi tụ điện C trong mạch RC có giá trị 10 F.
Giải:

Bộ lọc thông cao / thông dãy / chắn dãy
Mạch lọc thông cao Mạch lọc chắn dãy
Mạch lọc thông dãy

Decibels (db)
Hệ số của các mạch khuếch đại và mạch lọc thường được biễu diễn ở dạng decibels
(db, Alexander Graham Bell).
Hệ thống decibels mở rộng những giá trị

khuếch đại nhỏ và nén lại những giá trị
khuếch đại lớn.
• A = 1 (không tăng / giảm)  Adb = 0 db
• A = 2 (giá trị tín hiệu ra gấp 2 lần giá trị
tín hiệu vào  Adb = 6 db
• A = 0.5 (giá trị tín hiệu ra bằng phân nữa
giá trị tín hiệu vào  Adb = -6 db

Hệ thống decibels rất tiện lợi trong việc tính hệ số khuếch đại của cả hệ thống.
Lưu ý:
 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động

Q DP DP cm
0 0 0 0
• Tuyến tính hóa 10 1 1 10
20 4 4 20
30 9 9 30
40 16 16 40
50 25 25 50
60 36 36 60
70 49 49 70
80 64 64 80
90 81 81 90
100 100 100 100

- Đường cong của bộ

tuyến tính đối xứng với
đường đặc tính của phần
tử phi tuyến qua đường
thẳng x = y.
- Đường cong của bộ

tuyến tính có thể được nội
suy xấp xỉ bằng tập hợp
những đoạn thẳng.

4.3. Xử lý tín hiệu số
• Cách ly
- Đường tín hiệu chỉ đi

theo một chiều, do đó
mạch này bảo vệ bộ điều
khiển khỏi sự ảnh hưởng
của những xung điện do
phụ tải tạo nên.

Trong những hệ thống điều khiển số, những công việc sau đây luôn hiện hữu.
• Chuyển đổi từ tín hiệu tương tự sang tín hiệu số (hệ thống thu nhận dữ liệu)
• Chuyển đổi từ tín hiệu số sang tín hiệu tương tự (hệ thống phân phối dữ liệu)
và chúng liên quan đến hai vấn đề: lấy mẫu dữ liệu và chuyển đổi dữ liệu.
• Lấy mẫu
- Để rút ra những thông tin quan

trọng của tín hiệu được đo (tín
hiệu tương tự)
- Với những thông tin đã có, bộ
điều khiển số có thể xử lý và tái
tạo lại tín hiệu gốc ban đầu .


Mạch lấy mẫu và giữ
- Để lấy mẫu, công tắc được đóng lại trong một khoảng thời gian đủ để tụ nạp đến giá trị
Vin. Khi công tắc được nhả ra, giá trị điện thế được giữ nguyên.
- Thời gian công tắc đóng lại (t) được xác định như sau (trong khoảng thời gian này, tụ
có thể nạp đến 99% giá trị Vin)

 C.B. Pham Ảnh –hưởng

207003 Kỹ thuật
củađiều khiển
tần số lấy tự động
mẫu 4-45
Định lý lấy mẫu (tiêu chuẩn Nyquist)
Tất cả thông tin của tín hiệu gốc có thể được phục hồi nếu nó được lấy mẫu với tần số
(fs) lớn gấp ít nhất 2 lần tần số cao nhất (fh) trong tín hiệu gốc.
Thời gian lấy mẫu:
Tần số bí danh (Alias frequency)
Khi một tín hiệu được lấy mẫu với tần số (fs) nhỏ hơn hai lần tần số cao nhất (fh) trong
tín hiệu gốc, thành phần có tần số cao sẽ được nhận diện ở thành phần có tần số thấp
hơn (tần số bí danh).

Tần số Nyquist
fs 1
f N  f folding  
2 2 t
5fN
Tất cả những thành phần
có tần số f lớn hơn tần số
Nyquist (fN) sẽ được nhận 4fN
diện ở tần số nhỏ hơn fN
thông qua biểu đồ xếp. 3fN
2fN

Thí dụ: Một tín hiệu dao động 10 Hz được lấy mẫu ở tần số 12 Hz. Hãy cho biết với tần
số lấy mẫu này, thì tín hiệu nguồn nên có tần số cao nhất là bao nhiêu mới có thể nhận
diện được đúng? Xác định tần số bí danh (alias frequency)
Giải:
Tần số Nyquist
Đây chính là tần số cao nhất mà có thể được nhận diện đúng ở tần số lấy mẫu 12 Hz.
Những tần số cao hơn fN sẽ bị nhận diện ở tần số bí danh fa (0  fa  fN).
Ta có:
Kết quả trên có nghĩa là tín hiệu 10 Hz được lấy mẫu ở tần số 12 Hz sẽ cho kết quả
giống như một tín hiệu 2 Hz được lấy mẫu ở tần số 12 Hz.
Chu kỳ lấy mẫu: nếu N là số lần lấy mẫu thì chu kỳ lấy mẫu tín hiệu (tổng thời gian lấy
mẫu) là N.t.
2 tiêu chuẩn lấy mẫu:
Với mn là số nguyên dương cho

tất cả các thành phần của tín
hiệu (T1, T2, …, Tn)

Thí dụ: Cho tín hiệu sau: . Xác định tần số lấy mẫu và chu kỳ lấy mẫu
để tránh gây ra sai số.
Giải:
N N.t = mT m
1 0.05 0.2
2 0.10 0.4
3 0.15 0.6
4 0.20 0.8
5 0.25 1.0
Lấy mẫu 5 lần với tần số lấy mẫu là 20

Thí dụ: Cho tín hiệu sau: . Xác định tần số lấy mẫu và
chu kỳ lấy mẫu để tránh gây ra sai số.
Giải:
N N.t = m1T1 = m1 m2
m 2 T2
5 0.25 1 0.63
8 0.40 1.6 1
30 1.50 6 3.75
40 2.00 8 5
50 2.50 10 6.25
Lấy mẫu 40 lần với tần số lấy mẫu là 20

Thí dụ: Xác định tần số Nyquist của tín hiệu analog sau:
x(t )  3cos(50 t )  10sin(300 t )  cos(100 t )
fN  ?

• Chuyển đổi dữ liệu (số - tương tự)
Lưu ý: khi n càng lớn, vomax tiến dần đến vFS

Bộ chuyển đổi số - tương tự - kiểu tầng điện trở (stepped resistor)

Bộ chuyển đổi số - tương tự - kiểu mạng R-2R (R-2R network)

• Chuyển đổi dữ liệu (tương tự - số)

Bits (n) Resolution, Q (vFS =

10)
2 2.5
4 0.625
8 0.039
12 0.0024 vin (vFS = 10) Bits Error (eQ = 
16 0.15 10-3 (n) Q/2)
18 0.0381 10-3 100 mV 8  19.5 mV

100 mv 12  1.2 mV
1V 8  19.5 mV
 C.B. Pham 1V
207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động12  1.2 mV 4-57
Bộ chuyển đổi tương tự - số – kỹ thuật đếm nhị phân


Bộ chuyển đổi tương tự - số – kỹ thuật gần đúng liên tiếp


Bộ chuyển đổi tương tự - số – kỹ thuật đường dốc đơn


Bộ chuyển đổi tương tự - số – kỹ thuật đường dốc kép

- Tốc độ chuyển đổi: chậm

- Có độ chính xác cao

Bộ chuyển đổi tương tự - số – kỹ thuật song song
- Tốc độ chuyển đổi: rất nhanh

- Cần (2n – 1) bộ so sánh

Chapter 4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chapter 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch 4: Xử lý tín hiệu

• Bộ xử lý tín hiệu có chức năng là chuyển đổi một tín

• Những công việc xử lý tín hiệu thường gặp là: cách ly

• Bộ khuếch đại thuật toán là phần tử căn bản trong các

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-1

Đặc tính của một Op-amp lý tưởng

Op-amp là một mạch khuếch đại tuyến tính với :

- hệ số khuếch đại mạch hở rất lớn: A = 100000+

vout = A(v2 – v1) vsat = 0.8Vcc

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-2

Xét hệ số khuếch đại A = 100000

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-3

• Hệ số khuếch đại vô cùng lớn, A = ∞

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-4

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-5

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-6

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-7

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-8

• Mạch lặp điện áp

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-9

• Mạch khuếch đại đảo

Thí dụ: một phần tử đo sơ cấp có tín hiệu ra

Giải: Hệ số khuếch đại: A = 5 / 0.1 = 50

Lưu ý: giá trị của Ri thường được chọn sao cho:

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-10

• Mạch khuếch đại không đảo

Thí dụ: một phần tử đo sơ cấp có tín hiệu ra

Giải: Hệ số khuếch đại: A = 5 / 0.1 = 50

Lưu ý: giá trị của Ri và Rf thường được chọn sao cho:

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-11

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-12

Giải: Hệ số khuếch đại: A = Rf / Ri = 5

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-13

• Mạch khuếch đại vi sai

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-14

• Mạch khuếch đại thiết bị

Với bộ lặp lại điện áp:

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-15

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-16

• Mạch tích phân

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-17

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-18

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-19

• Mạch tạo hàm

Mạch tạo hàm căn bậc hai

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-20

• Cách ly và biến đổi trở kháng

- Bảo toàn tín hiệu được đo.

• Khuếch đại và chuyển đổi tín hiệu

- Khuếch đại đảo / không đảo / vi sai ...

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-22

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-23

• Mạch cầu Wheatstone

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-24

Mạch cầu cân bằng:

Thí dụ: Một mạch cầu Wheatstone được Giải:

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-25

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-26

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-27

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-28

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-29

 C.B. Pham 207003 – Kỹ thuật điều khiển tự động 4-30

Bộ lọc thông thấp