ჯონ ლოკი- „მეორე ტრაქტატი მმართველობაზე“(1689) ( I)

 ლოკი ლიბერალური კონსტიტუციონალიზმის ანუ შეზღუდული ძალაუფლების

უმთავრეს პრინციპებს აყალიბებს. ეს მას თანამედროვე ლიბერალური დემოკრატიის
პირველ თეორეტიკოსად აქცევს.
 ლიბერალური დემოკრატია ეს არის დემოკრატიის ფორმა, როდესაც პოლიტიკური
ხელისუფლების მოპოვება ხდება პერიოდული არჩევნების გზით ფორმალური
პოლიტიკური თანასწორობის პირობებში
 ლიბერალური დემოკრატია ეფუძნება კონკურენციასა და ამომრჩეველთა ნებას, რაც,
როგორც წესი, მიიღწევა პოლიტიკური პლურალიზმის, სხვადასხვა მოსაზრებათა და
რწმენის მიმართ ტოლერანტობის, და სხვადასხვა პოლიტიკური მოძრაობისა და
პარტიების არსებობის პირობებში
 ლიბერალურ დემოკრატიაში არსებობს აშკარა გამოჯვნა სახელმწიფოსა და
სამოქალაქო საზოგადოებას შორის, რაც შენარჩუნებულია ავტონომიური ჯგუფებისა
და ინტერესების არსებობითა და ეკონომიკური ცხოვრების საბაზრო/
კაპიტალისტური მოწყობით
 ლოკი ჰობსისგან განსხვავებით, ფიქრობს, რომ ბუნებით მდგომარეობაშიც კი ადამიანებს
გააჩნიათ მორალი, ბუნებითი კანონი. ის ამას რელიგიით ხსნის: სიცოცხლე ადამიანს
ღმერთისგან აქვს ბოძებული და მისი ხელყოფის უფლება არავის აქვს.
 „ბუნებითი უფლება(jus naturales)- ადამიანის თავისუფლება, გამოიყენოს საკუთარი
ძალა ისე, როგორც სურს, საკუთარი ბუნების ანუ სიცოცხლის შესანარჩუნებლად და,
შესაბამისად, მოიმოქმედოს ნებისმიერი რამ, რაც, მისი მოსაზრებითა და განსჯით, ამ
მიზნის მიღწევის საუკეთესო გზაა.“-ჰობსი.
 „ბენებითი კანონი(lex naturalis)- არის მოთხოვნა ან გონებით მიკველული ზოგადი
წესი, რომლის თანახმადაც ადამიანს ეკრძალება გააკეთოს ისეთი რამ, რაც მის
სიცოცხლეს ხელყოფს ან ვერ შეაძლებინებს მას მისი სიცოცხლის დაცვას.“-ჰობსი.
 „უფლება- რამის გაკეთების ან რაიმესგან თავის შეკავების თავისუფლებაა;
კანონი- გვიდგენს და გვავალდებულებს ქცევის ამა თუ იმ წესს“-ჰობსი.
 ლოკისთვის სახელმწიფოს(„სამოქალაქო მმართველობის“) შექმნა საზოგადოებრივი
ხელშეკრულების შედეგია.
 ადამიანები ნებაყოფლობით უთმობენ სახელმწიფოს ძალადობის უფლებას, რათა
მან დაიცვას მათი სიცოცხლე, საკუთრება და თავისუფლება. სამაგიეროდ,
ადამიანები ინარჩუნებენ იმ უფლებებს, რაც მათ სახელმწიფოსთვის არ
გადაუციათ.
 ადამიანები კვლავ არიან პასუხისმგებელნი საზოგადოების მიმართ.
 „პოლიტიკურ ძალაუფლებად კი ვთვლი კანონების შექმნის უფლებას, რაც
მოიცავს სიკვდილით დასჯას და, მასთან ერთად, ყველა უფრო ნაკლებ სასჯელს,
რაც ემსახურება საკუთრების მოწესრიგებასა და დაცვას, და საზოგადოების ძალის
გამოყენებას ამ კანონების აღსასრულებლად და სახელმწიფოს გარე
თავდასხმისგან დასაცავად. ყოველივე ამის [გამოყენება] მხოლოდ საზოგადო
სიკეთისთვის [უნდა ხდებოდეს].“

მარიამ ალასანია
 ლოკი კანონის უზენაესობას აღიარებს; სახელმწიფო შეიმუშავებს საერთო წესებს,
რომლებიც ნებისმიერი კერძო ინდივიდის ან ჯგუფის მოსაზრებაზე მაღლა დგას- ანუ
კანონს.
 ლოკის აზრით, ადამიანებს აქვთ აჯანყების უფლება ტირანიის წინააღმდეგ.(3)
 „ბუნებითი მდგომარეობის სამართავად არსებობს ბუნებითი კანონი, რომელიც
ყველასთვის სავალდებულოა, ხოლო გონება, რომელიც იგივე კანონია, ასწავლის ყველა
ადამიანს, ვინც მას ყურს ათხოვებს, რომ რაკი ყოველი კაცი თავისუფალი და
თანასწორია, არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, თავისუფლება ან
საკუთრება; რადგან ყოველი კაცი ერთი ყოვლად ძლიერი და უსასრულოდ ბრძენი
შემოქმედის შექმნილია; ერთი უზენაესი ბატონის მსახურია, მსოფლიოში მისი განგებითა
და მისი საქმის გასაკეთებლად მოვლენილი; ისინი ეკუთვნიან მას, ვისი შემქმნელნისც
არიან და უნდა იარსებონ მანამ, სანამ ესიამოვნება მას, და არა სხვა [ადამიანებს].“(6)
 ადამიანებს შეუძლიათ დასაჯონ დამნაშავე და ბუნებითი კანონის აღმსრულებელნი
თავად გახდნენ.(7,8)
 „მაგრამ თუნდაც ბოროტმოქმედი ჩაუვარდეს ხელში, კაცს არა აქვს მის მიმართ
აბსოლუტური ან თვითნებული ძალაუფლება, ის ვერ მოექცევა მას საკუთერი
გულფიცხი ვნებების ან ნება-სურვილის ყოველი კაპრიზის მიხედვით: მას
შეუძლია, რომ მხოლოდ ისე აზღვევინოს დანმაშავეს, როგორც ცივი გონებისა და
სინდისის კარნახით მისი გადაცდენის შესაფერისად ჩათვლის. [სასჯელის
რაგვარობა] განისაზღვრება იმით, რაც საჭიროა ზარალის ანაზღაურებისა და
შეკავებისთვის.“
 უცხო ქვეყნის მოქალაქეს არ აქვს ვალდებულება დაემორჩილოს სხვა ქვეყნის კანონებს.
თუმცა არსებობს უნივერსალური ბუნებითი კანონი, რომლის დაცვა თითოეული
ადამიანის მოვალეობაა, განურჩევლად მათი მოქალაქეობისა;(9)
 დაზარალებულ ადამიანს აქვს უფლება მოითხოვოს არამარტო დამნაშავის დასჯა,
არამედ- ზარალის ანაზრაურებაც დამნაშავისგან.(10)
 ადამიანს აქვს უფლება მოკლეს ქურდი, მიუხედავად იმისა, ამ ქურდ ჰქონდა თუ არა
ვინმეს მოკვლის განზრახვა. რადგან ქურდი თავისი მოქმედებით იწვევს ომის
მდგომარეობას, აგრესორად გვევლინება, ამიტომ უნდა იაზრებდეს ასეთი მოქმედების
საშიშროებას.(18)
 ბუნებითი მდგომარეობა განსხვავდება ომის მდგომარეობისგან.(19)
 „ადამიანები, რომლებიც გონების შესაბამისად ცხოვრობენ მათი განსჯის შემძლე
საერთო ამქვეყნიური უფროსის გარეშე, სწორედ რომ ბუნებით მდგომარეობაში
არიან. მაგრამ სხვა ადამიანის მიმართ ძალადობა ან ძალის გამოყენების
გაცხადებული განზრახვა, როცა ამქვეყნად საერთო უფროსი არ არის, ვისაც
საშველად მიმართავდი, ომის მდგომარეობას ქმნის.“
 საზოგადოებაში აუცილებელია არსებობდეს სასამართლო, რათა მან აღასრულოს კანონი
და სამართლიანობა დააბატონოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კვრავ ომის მდგომარეობა
გაჩაღდება. უსამართლობა, თუნდაც ამას მართლმსაჯულების აღმსრულებელი პირები
ჩადიოდნენ, მაინც დანაშაულია.(20)
 „ადამიანის ბუნებითი თავისუფლება იმაში მდგომარეობს, რომ იგი არ ემორჩილება
არანაირ ამქვეყნიურ უპირატეს ძალას ან ადამიანის ნებასა თუ საკანოონმდებლო
ხელისუფლებას და მხოლოდ ბუნებით კანონს აღიარებს სახელმძღვანელოდ.“

მარიამ ალასანია
 მაშასადამე, თავისუფლება არ არის ის, რასაც სერ რობერტ ფილმერი გვეუბნება:
„თავისუფლებაა ყველამ აკეთოს ის, რაც მოესურვება, იცხოვროს, როგორც ესიამოვნება
და არ შეიზღუდოს რაიმე კანონებით“. არამედ, ხელისუფლების პირობებში მცხოვრები
ადამიანების თავისუფლება მდგომარეობს იმაში, რომ არსებობდეს მოქმედი
სახელმძღვანელო წესები, რაც საზოგადოების ყველა წევრზე თანაბრად გავრცელდება და
რასაც მასში შექმნილი საკანონმდებლო ორგანო შემოიღებს. [ეს არის] თავისუფლება,
ვიმოქმედო ჩემი საკუთარი ნებით ყოველთვის, როცა ეს წესები ამას არ მიკრძალავს, არ
დავექვემდებარო მეორე ადამიანის ცვალებად, გაურკვეველ, უცნობ, თვითნებურ
სურვილებს, – ისევე, როგორც ბუნებითი თავისუფლება ნიშნავს, არაფრით იყო
შეზღუდული, გარდა ბუნების კანონისა.”(22)
 არავის აქვს უფლება საკუთარი სიცოცხლე ნებაყოფლობით დათმოს.
„არავის შეუძლია, გასცეს მეტი ძალაუფლება, ვიდრე აქვს, და ვისაც არ შეუძლია
საკუთარი სიცოცხლე ხელყოს, ვერც სხვას მისცემს ამის უფლებას“(23)
 მონობაში ყოფნა იგივეა, რაც საომარი ვითარება დამპყრობელსა და ტყვეს შორის.(24)
 პოლიტიკური საზოგადოება არსებობს მხოლოდ იქ, სადაც ადამიანებმა დათმეს
ბუნებითი უფლება- თავად აღასრულონ მართლმსაჯულება. (87)
 სახელმწიფოს აქვს ძალაუფლება: შექმნას კანონი, აწარმოოს ომი, დაიცვას საზოგადოების
ყველა წევრის საკუთრება; აღასრულოს მართლმსაჯულება. (88)
 „მაშასადამე, პოლიტიკური ანუ სამოქალაქო საზოგადოება არსებობს იქ და მხოლოდ იქ,
სადაც ადამიანთა რაღაც რაოდენობა ერთიანდება ერთ საზოგადოებად საიმისოდ, რომ
ხელი აიღონ თითოეული მათგანის უფლებაზე, აღასრულონ ბუნებითი კანონი და
გადასცენ ეს უფლება საზოგადოებას.“(89)
 მონარქიის მინუსი არის ის, რომ ადამიანები იმყოფებიან მონობაში. აუცილებლად უნდა
არსებობდეს მესამე ძალა, რომელიც ორ ინდივიდს შორის მოაგვარებს ურთიერთობას.
აუცილებელია არსებობდეს სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების საშუალება
ზემდგომ ინსტანციებში. მონარქიის არსებობა კი ამ პრინციპს ეწინააღმდეგება.“(90,91)
 უმრავლესობის გადაწყვეტილება მთელი კავშირის გადაწყვეტილებას უიგივდება.(95,96)
 ადამიანები თუ თანხმდებიან ამ სამოქალაქო წესრიგს, მაშინ ისინი თანხმდებიან,
დაემორჩილონ უმრავლესობის გადაწყვეტილებას; (97)
 საყოველთაო თანხმობის მიღწევა შეუძლებელი და არაპრაქტიკულია; (98)
 საკმარისია, ადამიანები დათანხმდნენ ერთ პოლიტიკურ საზოგადოებად გაერთიანებას,
და სულ ეს არის ის შეთანხმება, რაც იდება ან საჭიროა დაიდოს იმ ადამიანთა შორია,
ვინც უერთდება ან ქმნის სახელმწიფოს.

მარიამ ალასანია
 ლუის ჰენკინი- „ადამიანის უფლებათა იდეა’ (1900) ( I)

 გაერთიანებული ერების ქარტია აღიარებს, რომ მხარდამჭერი პატივისცემა ადამიანის

უფლებების მიმართ არის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ძირითადი მიზანი.
 1948 წელს- გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ მიიღო ადამიანის უფლებების მსოფლიო
დეკლარაცია, რომელმაც ადამიანის უფლებებს ახალი გამოხატულება მიანიჭა, მისგან
შეიქმნა მრავალი ხელშეკრულება და კონვენცია.
 ადამიანის უფლებები წარმოადგენს პიროვნების უფლებებს საზოგადოებაში.
 ადამიანის უფლებები უარყოფითი იმუნიტეტის მოთხოვნის გარდა, პოზიტიური
რესურსის მოთხოვნასაც მოიცავს;
 ადამიანის უფლებები უნივერსალურია; ისინი ეკუთვნის ყოველ ადამიანს ნებისმიერ
საზოგადოებაში.
 ისინი არ განსხვავდებიან გეოგრაფიულად ან ისტორიულად, კულტურულად ან
იდეოლოგიურად, პოლიტიკური თუ ეკონომიკური სისტემით, ან სოციალური
განვითერების საფეხურით. მათ ჩვენ ადამიანურს ვარქმევთ, მათი ჰუმანურობის
გამო.
 ადამიანის უფლებები განუყოფელია; ისინი არ შეიძლება გადაიცეს, გაუკეთდეს
კონფისკაცია, უარყოფილ იქნეს, დაიკარგოს უზურპირებით, ან ვინმეს მცდელობით მათი
მითვისებისა.
 უფლებები არ საჭიროებს მოპოვებას ან დამსახურებას.
 როდესაც საზოგადოება აღიარებს, რომ პიროვნებას აქვს უფლება, ის ადასტურრებს,
აკანონებს და ამტკიცებს იმ უფლებამოსილებას და ურთავს და აფუძნებს მას
საზოგადოების ფასეულობათა სისტემაში და ანიჭებს მას დიდ მნიშვნელობას სხვა
სოციალურ ფასეულობებთან მიმართებით.
 ადამიანის უფლებებში იგულისხმება საზოგადოების მოვალეობა, დააკმაყოფილოს ეს
მოთხოვნები.
 პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებები- მოითხოვს კანონებს, ორგანიზაციებს,
პროცედურებს და სხვა სახის გარანტიებს ტირანიის, კორუფციის, ამორალურობის
და უვარგისი დაწესებულებების თუ თანამდებობის პირების წინააღმდეგ;
 ეკონომიკური და სოციალური უფლებები- მოითხოვს გადასახადების დაწესებას,
ხარჯების აღრიცხვას და სოციალური კეთილდღეობის სააგენტოების ქსელს.
 ადამიანის უფლელების დარღვევის შემთხვევაში, ადამიანს მიმართავს სახელმწიფოს და
არა- პირს, რომელმაც ეს დარღვევა ჩაიდინა. სახელმწიფოს ვალდებულებაა დაიცვას
ადამიანის უფლებები.
 ინდივიდის უფლებები არ უნდა შეეწიროს თუნდაც დიდ სიკეთეს.
(მაგ: ტერორისტის წამება ინფორმაციის გამოძალვის მიზნით, ადამიანთა გადასარჩენად)
 საყოველთაო დეკლარაცია აღიარებს, რომ უფლებები ექვემდებარება შეზღუდვას,
რომელიც კანონითაა განსაზღვრული „უსაფრთხოების მიზნით, უფლებების
პატივისცემის და სხვათა მშვიდობის გამო და რომ თანხვედრი იყოს მორალს,
საზოგადოებრივ წესრიგსა და საყოველთაო კეთილდღეობისა დემოკრატიულ
საზოგადოებაში“.(მუხლი 29[2])
 უფლების შეზღუდვა თავადაა შეზღუდული; მხოლოდ ზოგიერთი უფლება იზღუდება,
ისიც უკიდურეს, ობიექტურად განსჯად სიტუაციებში.

მარიამ ალასანია
 ყველა პიროვნება თანაბარუფლებიანია.
 ადამიანის უფლებები კარგ საზოგადოებაში საზოგადოებრივი წესრიგის საწინააღმდეგო
არ უნდა იყოს. კარგ საზოგადოებაში მაქსიმალურად უნდა ყვაოდეს ადამიანთა
უფლებები და სისტემაც ინდივიდთა უფლებათა დაცვისკენ უნდა იყოს შემართული;
 ადამიანის უფლებათა იდეა მოითხოვს, რომ პიროვნების უფლება უპირატესობით
სარგებლობდეს სხვა საზოგადოებრივ სიკეთესთან შედარებით.
 ადამიანის უფლება მიმართულია პიროვნების და არა რაიმე ჯგუფის ან კოლექტივის
უფლებისკენ.
 ადამიანის უფლებების კონცეფცია- პიროვნების პოლიტიკურ-სამართლებრივი
მოთხოვნები, რომელიც გულისხმობს შეზღუდვებსა და მოვალეობებს საზოგადოების და
მთავრობის მიმართ.
 ბუნებითი უფლებებიდან, წარმოიშვა ადამიანის უფლებები.
(სოფოკლეს ანტიგონე, ბებიაქალების წინააღმდეგობა ფარაონის ბრძანებაზე, მოეკლათ
ყველა ისრაელელი ახალშობილი ვაჟი, მეფე საულის მსახურების უარი მღვდლების
მკველელობაზე, ან დანაელის ამბავი.)
 დღევანდელი ადამიანის უფლებები სათავეს იღებს მე-17, მე-18 საუკუნეების
კონცეფციებიდან.
 მე-18 საუკუნის თეზისები:
 ამერიკის და საფრანგეთის რევოლუციები და დეკლარაციები გამოხატავდნენ
პრინციპებს, რომლებიც მათ შთააგონებდათ, რომ “ბუნებითი უფლებები”
გაეხადათ არაეკლესიური, რაციონალური, საყოველთაო, პიროვნული,
დემოკრატიული და რადიკალური.
 ”ჩვენ ვფლობთ ამ უფლებებს, რათა გვჯეროდეს, რომ ყველა ადამიანი ერთნაირად
არის შექმნილი, რომ ისინი უზრუნველყოფილი არიან შემოქმედისაგან
განუყოფელი უფლებებით, რომელთა შორის არის სიცოცხლე, თავისუფლება და
ბედნიერებისაკენ
 სწრაფვა.“
 მთავრობები არსებობს ამ უფლებათა დასაცავად. მთავროებებს ძალაუფლება
ხალხისგან აქვთ მინიჭებული; ხალხის უფლებაა დააარსოს მთავრობა, რომელიც
ისეთ პრინციპებზე იქნება დაფუძნებული და მისი ძალაუფლება ისეთი ფორმით
შექმნილი, რომ დაცული იყოს ხალხის უსაფრთხოება და ბედნიერება.
 ადამიანს დაბადებისთანავე ენიჭება უფლებები, რომლებიც არ არის მთავრობაზე
დამოკიდებული და განუყოფელია.
 ადამიანი ინარჩუნებს უფლებებს მთავრობის წინააღმდეგ, ფაქტობრივად
სოციალური კონტრაქტის მეშვეობით, თუმცა ჩვენ ვიცით, რომეს არის
ჰიპოთეტურად შედგენილი კონტრაქტი და არა ისტორიული ფაქტი, გამართლება
და არა ახსნა.
 ჰენკინის თმით, დამფუძნებელი მამები არ ყოფილან სამართლის ფილოსოფოსები;
არ იყო დაკონკრეტებული ეს უფლებები იყო მხოლოდ მორალური, თუ
სამართლებრივიც და რომელი სამართლებრივი სისტემის შესაბამისი. ამიტომ
ახალ თაობას აქვს უფლება შეცვალოს კონსტიტუცია, რათა გაყვეს სწორი და
ჯანსაღი განვითარების გზას.

მარიამ ალასანია
 1215წ- მაგნა კარტა „თავისუფალი ადამიანი უნდა დაისაჯოს მხოლოდ მისი თანასწორი
ადამიანების კანონიერი გადაწყვეტილებით ან ქვეყნის კანონის საშუალებით“, ამ ფრაზამ
ასახვა ჰპოვა: 1628წ- პეტიცია ხელისუფლების შესახებ: 1647- „ადამიანის შეთანხმება;
1688წ- „ადამიანის უფლებათა ბილი“.
 მე-18 საუკუნეში წარმოიქმნა წარმომადგენლობითი მმართველობა.
 ლოკი- სიცოცხლის, თავისუფლებისა და საკუთრების უფლება; დამოუკიდებლობის
დეკლარაცია- სიცოცხლის, თავისუფლებისა და ბედნიერების უფლება;
 შეერთებული შტატების თავდაპირველი კონსტიტუცია არ მოიცავდა თანასწორობის
დებულებას; არც ის იყო გათვალისწინებული, რომ ხელისუფლების მიზანი უნდა იყოს
მოქალაქეების საკვებით, სამუშაოთი ან სოციალური დაცვით უზრუნველყოფა.
 ჰენკინის აზრით, საფრანგეთის ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია და 1791 წლის
კონსტიტუცია ბევრად უფრო პროგრესულია, ვიდრე- ამერიკული მოდელი.

o ადამიანის უფლებათა დაცვა, როგორც მიზანი: ხელისუფლების უფლებამოსილება

ემსახურება ადამიანის უფლებების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში სრულად და
ადეკვატურად განხორციელებას. ეს არის ხელისუფლების, მისი სამივე შტოს უმთავრესი
მიზანი, ადამიანის უფლებების არსიდან გამომდინარე ხელისუფლების
კონსტიტუციეური ვალდებულება.
o სახელმწიფო ორგანოები, როგორც საშუალება: ხელისუფლების რომელიმე ორგანოს
კომპეტენცია ვერ დაავიწროვებს, შეცვლის, შეამცირებს ამა თუ იმ უფლების შინაარსს,
რადგან ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციების კონსტიტუციით გაწერის მიზანი
ზუსტად ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების სრულად დაცვა და უზრუნველყოფაა.
o სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და
თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს.
o „ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდულნი არიან ამ
უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით.“- 1995
წლის კონსტიტუციის მე-7 მუხლი.
o ადამიანის უფლებათა თაობები:
 პირველ თაობას მიეკუთვნება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები
 მეორე თაობას- სოციალურ-ეკონომიკური უფლებები
 მესამე თაობას- კოლექტიური უფლებები (ეკოლოგიურად სუფთა გარემოში
ცხოვრების უფლება, განვითარების უფლება და სხვ.)
o უფლებათა კლასიფიკაცია: პირადი; სამოქალაქო-პოლიტიკური; სოციალურ-
ეკონომიკურ-კულტურული
o აბსოლუტური უფლებები: წამების აკრძალვა; მონობის აკრძალვა; არავითარი სასჯელი
კანონის გარეშე; რწმენისა და აზრის თავისუფლება(და არა მისი გამოხატვა)

მარიამ ალასანია
 თომას ჰობსი (1588-1679) ( I )
 1651- „ლევიათანი“- პოლიტიკური ფილოსოფია.

 ბუნებითი მდგომარეობა- თავისუფლება: ადამიანს შეუძლია მოიმოქმედოს

ყველაფერი; თანასწორობა- არავინაა იმდენად ძლიერი/ჭკვიანი, რომ სხვებზე
ბატონობდეს; ეს არის ომის მდგომარეობა ყველა ყველას წინააღმდეგ.

 სახელმწიფო მდგომარეობაზე გადასვლა ხდება საზოგადოებრივი

ხელშეკრულების სახით: ადამიანები თანხმდებიან, სახელმწიფო ხელისუფლებას
დაემორჩილონ, რადგან ალტერნატივა საყოველთაო ომის მდგომარეობაა.

 ეს ხელისუფლება აბსოლუტურია, ანუ ადამიანები მთლიანად უქვემდებარებენ

მას თავის ნებას.

 დღევანდელი გაგებით, ჰობსი დიქტატურის გამმართლებელი გამოდის, მაგრამ

ამავე დროს ის თანამედროვე ლიბერალიზმის წინამორბედიცაა, რადგან
სახელმწიფო ძალაუფლებას საღვთო წესით კი არ ამართლებს, არამედ რიგითი
ადამიანების მიმართ გაწეული სამსახურით- მათი უსაფრთხოების
უზრუნველყოფით.

 ჰობსი ადამიანებს ფიზიკურადაც და გონებრივადაც თანასწორად აღიქვამს.

(ყველაზე სუსტს ხრიკის გამოყენებით შეუძლია ყველაზე ძლიერს მოერიოს;
კეთილგონიერება სხვა არაფერია, თუ არა გამოცდილება, რასაც ადამიანები
თანაბარ დროში თანაბრად მოიპოვებენ, თუ ერთსა და იმავე საქმიანობას ეწევიან.

 ჰობსი ერთ-ერთი ფუძემდებელია პოლიტიკური რეალიზმის სკოლისა;

პოლიტიკური რეალიზმი- სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობა შეგვიძლია
შევადაროთ „ბუნებით მდგომარეობას“ არ არის ერთიანი უზენაესი ძალაუფლება,
ამ ურთიერთობაში სახელმწიფოთა ქცევას მთლიანად უსაფრთხოების
ინტერესები განსაზღვრავს.

„კაცის ბუნება ისეთია, რომ შეუძლია მრავალი სხვა მასზე გონებამახვილად,

მჭერმეტყველად ან ნასწავლად აღიაროს, მაგრამ უჭირს დაჯერება, რომ ბევრი
სხვა მასავით გონიერია.“

მარიამ ალასანია
 „რა უნდა იყოს უკეთესი მოწმობა რაიმე სიკეთის თანაბრად განაწილებისა, თუ
არა ის, რომ თავისი წილი ყველას აკმაყოფილებს“.

 ადამიანის ბუნებაში არსებობს სამი ძირითადი კონფლიქტი: შეჯიბრი; შიში;

პატივმოყვარეობა.

 შეჯიბრი- უბიძგებს ადამიანს მოხვეჭისაკენ; ადამიანი ძალადობას იყენებს სხვისი

ქონების დასაპატრონებლად;

 შიში- უბიძგებს ადამიანს უსაფრთხოებისაკენ; ძალადობას თავდასაცავად

იყენებს;

 პატივმოყვარეობა- ადამიანს უბიძგებს სახელისთვის თავს დაესხას სხვას;

ძალადობას იყენებს ისეთი წვრილმანების გამო, როგორიცაა: სიტყვა, ღიმილი,
აზრი და სხვ.

 აუცილებელია ძლიერი სახელმწიფო ძალაუფლება, რომელიც არ უნდა

ეყრდნობოდეს „მეფეთა საღვთო უფლებას“, რადგან ამას რელიგიური ომებისკენ
მივყავართ.

 ძალაუფლების ამოსავალი პრინციპი ესაა ადამიანის ბუნება ანუ ადამიანის

თანშობილი თვისებები და საჭიროებები.

 ”ომი არ არის მხოლოდ ბრძოლის ან შერკინების მომენტი, ომი ჰქვია დროის იმ

მონაკვეთს, როდესაც საკმარისად ცხადია ბრძოლის გზით დაპირისპირების ნება.
როგორც ავდარს არ ვეძახით მხოლოდ ცალკეულ ჟინჟლს თუ თქორს, არამედ
რამდენიმე დღის განმავლობაში წვიმიან ამინდს, ასევე ომის არსია არა მხოლოდ
ბრძოლა, არამედ გამოხატული მზაობა ბრძოლისთვის მთელი იმ დროის
განმავლობაში, როდესაც მისგან დაცულნი არ ვართ. ყველა სხვა დროს კი
მშვიდობა ჰქვია.”

 „ადამიანის სურვილები და ნაირნაირი ვნებები თავისთავად ცოდვა არ არის. ამ

ვნებებიდან მომდინარე ქმედებაც ცოდვად ვერ ჩაითვლება, თუ ჩამდენმა არ იცის,
რომ მათი ამკრძალავი კანონი არსებობს: მაგრამ ეს მას ვერ ეცოდინება, სანამ
კანონი არ შექმნილა, ხოლო კანონები ვერ დაიწერება, სანამ ადამიანები არ
შეთანხმდებიან, ვის ეკუთვნის მათი დაწერა.“

 „ყოველი ადამიანის ყველა სხვის წინააღმდეგ ომის მდგომარეობიდან

გამომდინარეობს ისიც, რომ უსამართლო მასში ვერაფერი იქნება. სადაც არ არის

მარიამ ალასანია
 საერთო ხელისუფლება არ არის კანონიც; სადაც არ არის კანონი, ვერც
უსამართლობა ინება.“

 „სამართლიანობა და უსამართლობა არც სხეულებრივი უნარია და არც

გონებრივი: სხვა შემთხვევაში ისინი ამქვეყნად მარტო მცხოვრებ ადამიანსაც
ისევე უნდა ჰქონოდა, როგორც მარტოხელა ადამიანს.“

 „ბუნებითი უფლება(jus naturales)- ადამიანის თავისუფლება, გამოიყენოს საკუთარი ძალა

ისე, როგორც სურს, საკუთარი ბუნების ანუ სიცოცხლის შესანარჩუნებლად და,
შესაბამისად, მოიმოქმედოს ნებისმიერი რამ, რაც, მისი მოსაზრებითა და განსჯით, ამ
მიზნის მიღწევის საუკეთესო გზაა.“-ჰობსი.
 „ბენებითი კანონი(lex naturalis)- არის მოთხოვნა ან გონებით მიკველული ზოგადი წესი,
რომლის თანახმადაც ადამიანს ეკრძალება გააკეთოს ისეთი რამ, რაც მის სიცოცხლეს
ხელყოფს ან ვერ შეაძლებინებს მას მისი სიცოცხლის დაცვას.“

 „ყოველი კაცი უნდა ესწრაფვოდეს მშვიდობას, რამდენადაც მისი მოპოვების

იმედი აქვს; ხოლო თუ მშვიდობის მოპოვება არ ძალუძს, მას შეუძლია ომის ყველა
გზა ეძიოს და გამოიყენოს.“

 „კაცის მიერ რაიმე უფლების დათმობა ნიშნავს იმას, რომ იგი უარს ამბობს
თავისუფლებაზე ხელი შეუშალოს სხვას, იგივე უფლება თავის სასიკეთოდ
გამოიყენოს.“

 უფლებაზე ხელი აღება- ადამიანს არ აინტერესებს, ვინ იხეირებს მისი

გადაწყვეტილებით;

 უფლების გაცემა- მას საკუთარი გადაწყვეტილებებიდან მომდინარე სარგებელი

რომელიმე პიროვნებ(ებ)ისთვის აქვს განსაზღვრული;

 პირი, რომელმაც უფლება გადასცა, ვალდებულია მისი გამოყენება არ დაუშალოს

იმ ხალხს, რომლებსაც ეს უფლება გადასცა.

 მას მართებს, მისი მოვალეობაა, საკუთარი ნებით მიღებული ეს გადაწყვეტილება

აღარ გააუქმოს, ხოლო მისი მხრიდან ასეთი დაბრკოლების შექმნა იქნებოდა
უსამართლობა ან ზიანის მიყენება ანუ sine jure ქმედება.

 ადამიანი, რომელიც უფლებას თმობს იღებს დანაკისრებს, რომ არ გატეხს მის

მიერ დადებულ პირობას. ეს არ ხდება პირობის გამო, რადგან არაფერია პირობის
გატეხვაზე მარტივი, არამედ შიშის გამო.

მარიამ ალასანია
 უფლების ურთიერთგადაცემა არის ნებაყოფლობითი ქმედება, ხოლო ადამიანის
ყველა ნებაყოფლობითი ქმედების მიზანია საკუთარი თავისთვის რაიმე სიკეთის
მოპოვება.

 უფლების ურთიერთგადაცემა არის ის, რასაც ხელშეკრულებას ეძახიან.

 როდესაც მხარეები ერთმანეთის ნდობით სარგებლობენ ასეთ ხელშეკრულებას

შეგვიძლია პაქტი/გარიგება ვუწოდოთ.

 ადამიანთა წარმომადგენელი მოქმედებს იმ ადამიანთა სახელით, რომლებმაც ის

წარმომადგენლებად დანიშნეს. მოქმედებს იმ სფეროში, რომლის მანდატიც აქვს
და არა იმაში, რომლის უფლებაც მისთვის არ მიუციათ.

 თუ წარმომადგენელი მრავალი ადამიანისგან შედგება, მეტი ხმა ყველა მათგანის

ხმად უნდა ჩაითვალოს.

 ერთ პიროვნებად გაერთიანებულ სიმრავლეს ერქმევა სახელმწიფო

(commonwealth) (ლათინურად- civitas).
ამრიგად იქმნება ის დიადი „ლევიათანი“ (უფორ მოწოწებით- მოკვდავი ღმერთი),
რომელსაც უკვდავი ღმერთის ხელში მშვიდობასა და უსაფრთოებას ვუმადლით.

 სუვერენის ქვეშევრდომია ყველა სხვა.

 სუვერენული ძალაუფლება მოიპოვება ორგვარი გზით:
1. ბუნებრივი ძალით;- მოხვეჭის გზით შექმნილი სახელმწიფო;
2. ადამიანები საკუთარი ნებით აძლევენ მას ძალაუფლებას (ერთ ადამიანს ან
საკრებულოს)- პოლიტიკური სახელმწიფო/დაწესების გზით შექმნილი
სახელმწიფო.

 სახელმწიფო დაწესებულად ითვლება, თუკი მრავალი ადამიანი თანხმდება და

თითოეული მათგანი ხელშეკრულებას დებს თითოეულ სხვასთან იმაზე, რომ
ვისაც არ უნდა მიანიჭოს მათმა უმრავლესობამ მათი წარმოდგენის უფლება
(საკრებულოს თუ კონკრეტულ ადამიანს), ყველა იმისდა მიუხედავად, ამ
წარმომადგენელ მისცა თუ არა ხმა მას, უნდა მოახდინოს ამ წარმომადგენლის
ყოველი მოქმედების ავტორიზაცია, ისე, თითქოს ის თავად მათი ყოფილიყოს,
ერთმანეთში მშვიდობის შენარჩუნებისა და სხვა ადამიანთაგან თავდაცვის
მიზნით.

მარიამ ალასანია
  ადამიანებს არ აქვთ უფლება არჩეულ სუვერენს დაუპირისპირდნენ (თუ
სუვერენი მათ ამ დაპირიპირების გამო მოკლავს, გამოდის, რომ მან თავად
დაიწესა ეს სასჯელი, რადგან სუვერენი მისი სახელით მოქმედებს).

 სუვერენს არ დაუდია ხელშეკრულება ხალხთან, ამიტომ მისი ძალაუფლება

აბსოლუტურია და მას ვერავინ განსჯის.

 ადამიანი, რომელსაც თუნდაც არ აერჩიოს სუვერენი, ვალდებულია მას

დაემორჩილოს, რადგან ის ნებაყოფლობით შევიდა ამ გარიგებაში. მის მიერ
გამოთქმული პროტესტი უსამართლობა იქნებოდა, რადგან საკუთარ
ხელშეკრულებას დაუპირისპირდებოდა.

 „მიუხედავად იმისა, არის თუ არა იგი გაერთიანების წევრი, ან ვინმემ ჰკითხა თუ

არა მას თანხმობა, იგი ან უნდა დაეთანხმოს მათ გადაწყვეტილებას, ან დარჩეს
ომის მდგომარეობაში, რაშიც მანამდე იყო. ასეთ შემთხვევაში, ნებისმიერ
ადამიანს ისე, რომ ეს უსამართლობად არ ჩაეთვლება, შეუძლია მისი
განადგურება.“

 აუცილებელია ძლიერი სახელმწიფო ძალაუფლება, რომელიც გამორიცხავს

სამოქალაქო დაპირისპირებას და აქედან გამომდინარე, ქვეყნის გაპარტახებას.

 ეს ძალაუფლება არ უნდა დაეყრდნოს „მეფეთა საღვთო უფლებას“, რადგან ამას

რელიგიური ომებისკენ მივყავარათ.

 ჰობსის იდეებმა დიდწილად განსაზღვრა თანამედროვე დასავლური პოლიტიკის

აზროვნების პრობლემატიკა.

 ჰობსის აზრით, ძალაუფლების ამოსავალი პრინციპი უნდა იყოს ადამიანის

ბუნება, ანუ ადამიანის თანშობილი თვისებები და საჭიროებები.

 ჰობსმა შემოიტანა ახალი დროის პოლიტიკის ერთ-ერთი უმთავრესი ცნება-

ბუნებითი მდგომარეობა.

მარიამ ალასანია
 რონა სმიტი ( II )

ადამიანთა საერთაშორისო უფლებები

ისტორიული წანამძღვრები

 1215 წელს- თავისუფლების დიდი ქარტია- კანონის წინაშე თანასწორობა,

საკუთრების უფლება და რელიგიის თავისუფლების ელემენტები, თუმცა
მხოლოდ დიდებულლთათვის.
 1320 წლის- არბროთის დეკლარაცია (შოტლანდია)- თავისუფლების აბსოლუტურ
უფლებაზე საუბრობს, რომელიც წოდებაზე და სიმდიდრეზე არ არის
დამოკიდებული.
 1688 წელს- ინგლისის და უელსის უფლებათა ბილი- მოიხსენიება მინიმალური
უფლებები, მათი შესრულების გარანტიის გარეშე.
 საერთო სამართლის ქვეყნებში- თავისუფლებაზე დაფუძნებული თეორია-
მოითხოვს, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის
რეგულირებას
 კონტინენტური ევროპის სამართლის ქვეყნები - უფლებებზე დაფუძნებული
თეორია- უფუძნება ადამიანის განუყოფელ უფლებებს, რომლებსაც სახელმწიფომ
პატივი უნდა სცეს
 1789 წელი- საფრანგეთის ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია
 1776 წელს- აშშ-ს დამოუკიდებლობის დეკლარაცია; 1791 წელს- უფლებეთა ბილი
(რატიფიცირებული პირველი ათი შესწორება)
 უცხოელისადმი მიყენებული ზიანი განიხილება, როგორც მისი წარმოშობის
ქვეყნისადმი მიყენებული არაპირდაპირი ზიანი, რისთვისაც მოითხოვება
რეპარაცია(ზიანის მატერიალური ანაზღაურება) რეპრესალიის ფორმით.
(იძულებითი ზომა, რომელსაც მიმართავს ერთი სახელმწიფო მეორის
არაკანონიერი ქმედების საპასუხოდ.)
 სახელმწიფოს აქვს უფლება თავად წარადგინოს ნებისმიერი საჩივარი,
საერთაშორისო დონეზე თავის მოქალაქის სახელით.
 მასპინძელი ქვეყნის მხრიდან უცხოელებისადმი მოპყრობის ორი სტანდარტი
არსებობს: ეროვნული/თანაბარი მოპყრობის სტანდარტი (ძირითადად
ლათინური ამერიკის ქვეყნებში; კალვოს დოქტრინა- სტუმარი არ უნდა
მოელოდეს, რომ მას მასპინძელი სახელმწიფო დაიცავს უფრო მეტად ან
ნაკლებად, ვიდრე საკუთარ მოქალაქეს; ეს დოქტრინა ეწინააღმდეგება
სახელმწიფოს მიერ საკუთარი მოქალაქის დაცვის შესაძლებლობას
საზღვარგარეთ) და საერთაშორისო მინიმალური სტანდარტი.
 თანამედროვე საერთაშორისო სამართალში, დიპლომატიური და საკონსულო
ხელშეუხებლობის სამართალი კოდიფიცირებულია ვენის კონცენციებში
დიპლომატიური ურთიერთობების (1961) და საკონსულო ურთიერთობების
შესახებ(1963).

მარიამ ალასანია
 საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის მიზანია ადამიანების დაცვა საომარი
მოქმედებების განმავლობაში და მათ შემდეგ. ის შედგება ორი დარგისგან: ომის
წარმოების სამართალი (ჰააგის კონვენციებით(1907 წელი) კოდიფიცირებული)
(განსაზღვრავს კონფლიქტის მონაწილე მხარეთა უფლებებსა და მოვალეობებს და
ჰუმანიტარულ სამართალს) და ჟენევის კონვენციები (სულ ოთხი კონვენცია და
შემდგომში დამატებული ორი ოქმი) (მიმართულნი არიან მშვიდობიანი
მოსახლეობის ძირითად უფლებათა დაცვისკენ) (ამ კონვენციების ხელმომწერი
სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან უზრუნველყონ ამ ძირითადი პრინციპების
სწავლება მათი შეიარაღებული ძალების ყველა წევრისათვის).
 1952 წლის ჰააგის კონვენცია იცავს კულტურულ მემკვიდრეობას შეიარაღებული
კონფლიქტების დროს;
 1972 წლის კონვენციით აკრძალულია ტოქსიკური და ბიოლოგიური იარაღის
გამოყენება;
 მონობა თანამედროვე სამართალში დაგმობილია; მონობის წინააღმდეგ იწყება
ბრძოლა მე-19 საუკუნიდან(ლორდ მანსფილდი- ზორგის საქმე; სომერსეტის
საქმე)
 პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ სამშვიდობო კონფერენციაზე მიღებული
შეთანხმების შედეგად, ევროპის ნაციონალისტური პრობლემის გადასაჭრელად
ჩამოყალიბდა ორი ძირითადი სისტემა: ჯგუფების გადაყვანა ერთი
სახელმწიფოდან მეორეში და საზღვრების გადაკეთება.
 პლებისციტის მეშვეობით, მოსახლეობა თავად ირჩევდა, თუ რომელ
სახელმწიფოში სურდა ცხოვრება; იმ ტერიტორიაზე, რომელზეც კვლავ
ნაციონალური ნიშნით გაერთიანებული უმრავლესობა იკრიბებოდა, ყურადღება
მიექცა უმცირესობათა დაცვას.
 ერთა ლიგის მიერ უმცირესობათა უფლებების მეთვალყურეობამ საფუძველი
ჩაუყარა გაეროს დაარსებას მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ.
 1919 წელს ჩამოყალიბდა შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია; ის დღესაც
ფუნქციონირებს; მისი მიზანია უსაფრთხო და სამართლიანი შრომის პირობების
დანერგვა; ის იყო პირველი ორგანიზაცია, რომლის წარმომადგენლებიც კერძო
პირები იყვნენ; 1969 შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციამ ნობელის პრემია
მიიღო მშვიდობის დარგში.
 მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ერთა ლიგის მიერ უმცირესობათა უფლებების
დაცვის შესახებ მიღებული ყველა გადაწყვეტილება ანულირებულ იქნა, გარდა
შვედეთ- ფინეთის ხელშეკრულებისა(ოლანდის კუნძულებზე ფინეთი შვედი
მოსახლეობის უფლებათა დაცვის გარანტიას იძლეოდა.)
 ჩამოყალიბდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია.

მარიამ ალასანია
„საქართველოს კონსტიტუცია და თავისუფლება: თავისუფლება სახელმწიფოსგან თუ
თავისუფლება საზოგადოებაში?“- ეკატერინე ლომთათიძე ( III )

o სახელმწიფოს მიზანი არამხოლოდ ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევისგან თავის

შეკავებაა, არამედ მას სოციალური პასუხისმგებლობებიც აკისრია.
o პოსტკომუნისტურ საქართველოში სახელმწიფოსგან მოელიან, რომ ის მოქალაქეებს
დაიცავს საკუთარი გადაწყვეტილებებისგანაც კი. (მაგ: იპოთეკით ბინების დატვირთვის
გამო უსახლკაროდ დარჩენილი ადამიანების დასაცავად ზომების მიღების დაკვეთა)
o ამგვარ სიტუაციებში, თავისუფლება ხელისუფლების ზღვარი კი არა, ხელისუფლების
ზრუნვის და „პარტნიორობის“ საგანია.
o სახელმწიფოს, როგორც სოციალური დაცვის გარანტად აღქმასაც აქვს თავისი მიზეზი.
კონსტიტუციის პრეამბულაში გამოხატულია საქართველოს მოქალაქეთა ნება
დაამკვიდრონ „სოციალური“ და არა მხოლოდ „სამართლებრვი“ სახელმწიფო;
კონსტიტუციის მე-2 თავში მოცემულია სოციალური და კულტურული გარანტია,
რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს გარკვეული სიკეთეებით უზრუნველყოს და
დაცვით აღჭურვოს შესაბამისი საჭიროების მქონე მოქალაქეები.
o ძირითად უფლებებს კონსტიტუცია არ ანიჭებს ადამიანებს, ეს უფლებები
კონსტიტუციისგან დამოუკიდებლად არსებობენ და კონსტიტუცია მხოლოდ მათი
სრულად დაცვის გარანტიას ქმნის.
o კონსტიტუციამაც შეიძლება დაარღვიოს, არათანაზომიერად შეზღუდოს ძირითადი
უფლებები.
o 2015 წელს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე „სახალხო დამცველი საქართველოს
პარლამენტის წინააღმდეგ“, სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამართლებრივ სახელმწიფოში
ძირითადი უფლებების დაცვა ბუნებითი თავისუფლების იდეას ემყარება.
o გამორიცხულია კონსტიტუციურ ნორმებს შორის იერარქიის არსებობა.
o სასამართლომ გამორიცხა კონსტიტუციური კანონის, როგორც კონსტიტუციის
განუყოფელი ნაწილის, გადახედვის კომპეტენცია.(სხვაგვარი ინტერპრეტაციის
შემთხვევაში სასამართლოს მიერ ხელისუფლების უზურპაციის საშიშროება იქმნებოდა,
რადგან სასმართლოს არ შეუძლია გადაამოწმოს აქტი, რომელიც მისი კომპეტენციის
საფუძველია. ამგვარად საკუთარი კომპეტენციის შეცვლის უფლებამოსილებაც
ექნებოდა.)
o მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუცია აწესრიგებს ურთიერთობას სახელმწიფოსა და
ადამიანებს შორის, ეს უფლება არ გამორიცხავს კონსტიტუციის ჰორიზონტალურ
ეფექტს- მის გავლენას კერძო-სამართლებრიც ურთიერთობებზე. კონსტიტუცია იცავს
ადამიანებს ნებისმიერი მესამე პირისგან მომდინარე საქმეებისგან, იქნება ეს
სახელმწიფოს თუ კერძო პირების მიერ ჩადენილი უფლების დარღვევა (ბექა
წიქარიშვილის საქმე).
o ჯონ სტიუარს მილი მე-19ს; უმრავლესობის ტირანია იმდენადვე, თუ არა მეტად
სახიფათოა ტირანულ მმართველობაზე.

მარიამ ალასანია
 „ერთადერთი თავისუფლება, ამ სახელს მართლა რომ იმსახურებს, არის თავისუფლება
საკუთარი კეთილდღეობა ჩვენი საკუთარი გზებით ვეძიოთ იქამდე, სანამ არ ვეცდებით,
სხვებს წავართვათ თავიანთი კეთილდღეობა ან ხელი შევუშალოთ მისი მოპოვების
ცდაში.“
o მილის „ზიანის პრინციპი“- ადამიანის იძულება და მის თავისუფლებაში ჩარევა
დასაშვებია მხოლოდ სხვა ადამიანებისთვის ზიანის ასარიდებლად.
„ნებისმიერი ადამიანის ქცვის ერთადერთი ნაწილი, რომელიც ღიაა საზოგადოების
ჩარევისთვის, არის ის ნაწილი, რომელიც სხვებს ეხება. ხოლო ქცევაში, რომელიც
მხოლოდ მას ეხება, მისი დამოუკიდებლობა უპირობოდ აბსოლუტურია“.
o ნეგატიური თავისუფლებიგან განსხვავებით, პოზიტიური თავისუფლება წარმოაჩენს
ადამიანს არსებად, რომელიც დანაწევრებულია საკუთერ გონებას, ვნებებს და იმპულსებს
შორის და უჭირს იმგვარი გადაწყვეტილების მიღება, რომლებიც მისთვისვე სასიკეთო
იქნება.
o ისაია ბერლინის აზრით, მხოლოდ ნეგატიური თავისუფლება შეესაბამება ღირებულებით
პლურალიზმს.
o ღირებულებით პლურალიზმს უკავშირდება ეთიკური ლიბერალიზმის ერთ-ერთი
მთავარი პრინციპი- სახელმწიფოს ნეიტრალიტეტის პრინციპი.
რონალდ დვორკინის თეორიის მიხედვით, გარკვეული ქმედებების იძულებით
ადამიანის ცხოვრების გაუმჯობესება შეუძლებელია.
o პერპექციონისტული ლიბერალიზმი- მხარს უჭერს პოზიტიურ თავისუფლებას.
ჯოზეფ რაზის აზრით, ავტონომიური ცხოვრება მისაღების მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის
იხარჯება მისაღები და ღირებული პროექტებისა და ურთიერთობების მიღწევაზე.
შესაბამიად, პატერნალისტური ღონისძიებები, რომლებიც ზღუდავენ ცუდი და
არაღირებული არჩევანის გაკეთებას ადამიანის მიერ, არ ეწინააღმდეგება ავტონომიაზე
დაფუძნებული თავისუფლების დოქტრინას.
o ბექა წიქარიშვილის საქმე(მარიხუანის დიდი რაოდენობით შეძენა-შენახვისთვის
პატიმრობა)- „სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს ადამიანის თავისუფლებაში მხოლოდ
იმიტომ, რომ ის ირაციონალურ ქმედებას ახორციელებს.“
o ირაკლი ქემოკლიძის და დავით ხარაძის საქმე(ქმედუუნარო პირის ყოველ
გადაწყვეტილებას მეურვე იღებდა)- „საკუთარი პიროვნების თვისუფალი განვითარების
უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, საკუთარი შეხედულებით განკარგოს თავისი
ფიზიკური თუ გონებრივი სფერო იმისგან დამოუკიდენლად, მისი ასეთი
გადაწყვეტილება იქნება დადებითი თუ უარყოფითი შედეგის მომტანი მისთვის.“
o გიორგი ყიფიანის და ავთანდილ უნგიაძის საქმე(დავობდნენ, რომ მათ უნდა ჰქონოდათ
არასრულწლოვანთა განვითარებაზე მავნე ზეგავლენის მქონე გადაცემებთან
დაკავშირებით სასამართლოში დავის შესაძლებლობა)- სახელმწიფოს არ აქვს
ვალდებულება, იყოს პირის ან პირთა ჯგუფის ზნეობრივი ნორმების აღსრულების
ინსტრუმენტი და უზრუნველყოს ზნეობრივი საკითხების სასამართლოში განსჯადობა.
„დემოკრატიულ საზოგადოებაში ადამიანებს აქვთ თმენის ვალდებულება იმ
მოსაზრებების მიმართ, რომელთაც ისინი არ იზიარებენ ან, თუნდაც, თვლიან
ზნეობრივად გაუმართლებლად, დაუშვებელია კონკრეტული პირის ან პირთა ჯგუფის
ზნეობრივი ნორმების ან მსოფლმხედველობის საზოგადოების სხვა ჯგუფებზე
თავსმოხვევა სახელმწიფო ინსტიტუტების, მათ შორის სასამართლოს მეშვეობით.“

მარიამ ალასანია
o კონსტიტუციის მე-14 მუხლი- „ყოველი ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის
წინაშე თანასწორია...“
o თავისუფლება და თანასწორობა ხშირად ერთმანეთთან კონფლიქტში მოდის.
დვორკინის აზრით, ამ ორ ფუნდამენტს შორის ჭიდილში ყოველთვის თანასწორობამ
უნდა გაიმარჯვოს; ამას ხსნის იმითაც, რომ თავისუფლება საჯარო ინტერესების
დასაცავად ხშირად იზღუდება.
o ეთიკური ლიბერალიზმის წარმომადგენლები (დვორკინი, როლსი) მიიჩნევენ, რომ
საზოგადოებაში სიმდიდრე სახელმწიფომ უნდა გადაანაწილოს.
o კლასიკური ლიბერალიზმის წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ კერძო საკუთრების
დაცვა და ინდივიდებისთვის დამახასიათებელი სტიმულების სისტემა გამორიცხავს
სიმდიდრის გადანაწილებას და არაეფექტურია.
o დღესაც გრძელდება დავა იმის შესახებ უნდა არსებობდეს თუ არა სოციალური
უფლებები. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუციაში აღნიშნულია ჩვენი
ქვეყნის სოციალური სტატუსი, ეს საკითხი დღესაც მსჯელობის თემაა.
o ბოლო ოცი წლის განმავლობაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ასრულებს
მოღვაწეობას, როგორც ნეგატიური თავისუფლების ჩემპიონი.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია

 1945 წელს სან-ფრანცისკოში მიიღეს გაეროს წესდება;

 პრეამბულა: „ჩვენ, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციაში შემავალმა ხალხებმა,
რომლებიც მოწოდებულნი ვართ მომავალი თაობების გადარჩენისთვის ომების
საშინელებებისგან, რომლებმაც ჩვენი ცხოვრების მანძილზე უკვე ორჯერ
მოუტანა კაცობრიობას ენით აღუწერელი ტანჯვა, და ჩვენი რწმენის
დასადასტურებლად ადამიანის ძირითადი უფლებების, ადამიანის ღირსების,
მამაკაცებისა და ქალების, მცირე თუ დიდი ერების თანასწორი უფლებების
მიმართ... გადავწყვიტეთ ჩვენი ძალისხმევის გაერთიანება აღნიშნული მიზნის
მისაღწევად...”
 გაეროს წესდებაში თავდაპირველად არ იყო მკაფიოდ გაწერილი ადამიანის
უფლებათა დაცვის შესახებ სტრატეგია;
 სსრკ ეწინააღმდეგებოდა გაეროს გავლების გაზრდას ეკონომიკურ და სოციალურ
საკითხებში; ბრიტანეთი და მისი დომინიონი გარკვეულწილად
ეწინააღმდეგებოდნენ ადამიანის უფლებების დეკლარილებულ დაცვას; თუმცა
სან-ფრანცისკოში სასწორი მაინც ადამიანის უფლებების დაცვისკენ გადაიხარა.

მარიამ ალასანია
 მსოფლიოს ყველა მოქალაქის უფლებების დაცვამ უპირატესობა მიანიჭა
ინდივიდის უკვე არსებულ, განუყოფელ უფლებებს სახელმწიფოს ცნებასთან
მიმართებით;
 ეკონომიკურ- სოციალური საბჭოს შექმნამ გამოიწვია ადამიანის უფლებთა
დაცვის კომისია (რადგან ეკონომიკური საბჭოს ერთ-ერთი ფუნქციაა
რეკომენდაციების შედგენა ყველა ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების
პატივისცემასა და დავცასთან დაკავშირებით); კომისიას აქვს 7 კომიტეტი,
რომლებიც ხელშეკრულების ვალდებულებების შესრულებაზე არიან
პასუხისმგებელნი; ესენია: ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული
უფლებების კომიტეტი; ადამიანის უფლებათა კომიტეტი; წამების აღმოფხვრის
კომიტეტი; რასობრივი დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი; ქალთა მიმართ
დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი; ბავშვთა უფლებათა კომიტეტი;
მიგრანტ მშობელთა საკითხთა კომიტეტი. (ისინი ანგარიშვალდებულნი არიან
ეკონომიკური და სოციალური საბჭოსა და გენერალური ასამბლეის წინაშე).
 55-ე მუხლი ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების პატივისცემა და დაცვა.
 1948 წელის 10 დეკემბერს - ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია
(სარეკომენდაციო ხასიათი)
 1966 წელს მიიღო სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტი და
ეკონომიკურ- სოციალურ- კულტურული უფლებათა პაქტი; ისინი ერთად
„ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილს“ ქმნიან (მას სამართლებრივად
სავალდებულო ხასიათი აქვს).
 2002 წელს რომის სტატუტში ჩამოყალიბდა, რომ გენოციდი და ომის
დანაშაულები სისხლის სამართლის დანაშაულებია; გაეროსთან ერთად მუშაობს
სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო; მის წინაშე წარსდგებიან
პირები; მინიმალური ასაკი- 18 წელი; პრინციპები: ერთი და იგივე
დანაშაულისთვის ორმაგი გასამართლება დაუშვებელია და სტატუტის
უკუქცევითი გამოყენების აკრძალვა; სასამართლო მდებარეობს ჰააგაში;
 1951 წელს გაერომ მიიღო კონვენცია ლტოლვილთა სტატუსის შესახებ (ის
კვლავაც მთავარ დოკუმენტად რჩება)
 2003 წელს მიღებული კონვენცია მიგრანტი მშრომელების შესახებ დღესაც არ
არის რატიფიცირებული დიდი ქვეყნების მიერ, რომლებიც რეალურად აწყდებიან
ამ პრობლემას;
 1989 წელს მიიღო ბავშვთა უფლებების კონვენცია;
 1949 წელს მიიღო კონვენცია ადამიანთა ტრეფიკინგის და სხვათა პროსტიტუციის
ექსპლუატაციის აღმოფხვრის შესახებ;
 1956 წელს მიიღო კონვენცია მონობის, მონური შრომის და მონობის მსგავსი სხვა
ინსტიტუტებისა და პრაქტიკის აღმოფხვრის შესახებ;
 1984 წელს მიიღო კონვენცია წამების და სხვა სასტიკი, არაადამიანური და
დამამცირებელი მოპყრობისა თუ დასჯის წინააღმდეგ;

მარიამ ალასანია
 1981 წელს მიიღეს დეკლარაცია რელიგიის და რწმენის საფუძველზე
შეუწყნარებლობის და დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ;
 1992 წელს მიიღო დეკლარაცია ეროვნულ თუ ეთნიკურ, რელიგიურ თუ ენობრივ
უმცირესობათა ჯგუფების წარმომადგენლების შესახებ.

მარიამ ალასანია
 სამართლის წყაროები და ინტერპრეტაცია (V)

 ნორმების იერარქია და ინსტიტუციების იერარქია ურთიერთდაკავშირებულნი

და ურთიერთგანპირობებულები არიან.

 კონსტიტუციური ნორმები არა მხოლოდ განსაზღვრავენ სამართლებრივი

ნორმების შექმნის პროცედურას, არამედ მათ შინაარსაც და ამით სამართლის
სისტემის დაწესების სამართლებრივ ძალას ქმნიან.

 პარლამენტის მიერ მიღებული საკანონმდებლო აქტები სავალდებულო ძალას

არამხოლოდ კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმების, არამედ პარლამენტის
დემოკრატიული მანდატიდან გამომდინარეც იღებენ.

o სამართლის წყარო შესაძლოა ვერ აკმაყოფილებდეს სრულფასოვანი,

სამართლებრივი ძალის მქონე წესისთვის აუცილებელ მოთხოვნებს, თუმცა
სამართლის წყაროდ კლასიფიკაციისათვის აუცილებელია, რომ ის
სამართლებრივი წესისათვის წაყენებულ უზოგადეს მოთხოვნას
აკმაყოფილებდეს- შესაძლებელი იყოს მის საფუძველზე ადამიანის მოქმედების
მოწესრიგება.

o ის პროცედურული, ინსტიტუციური და შინაარსობრივი მოთხოვნები, რომლებიც

სამართლის ამა თუ იმ წყაროს სავალდებულო ძალას განაპირობებენ
განსხვავდება სამართლის სისტემების მიხედვით.

o საერთო სამართლის ქვეყნებში პრეცენდენტს სავალდებულო ძალა აქვს - stare

decisis.

o საფრანგეთში შეუძლებელია ამ პრინციპის გამოყენება, რასაც ისტორიული

კონტექსტი აქვს (რევოლუცია).

o უფლებამოსილება სავალდებულო ძალის მქონე წესის გამოცემაზე მხოლოდ

კონსტიტუციური საფუძვლით შეიძლება არსებობდეს.

o კონსტიტუცია ან თავად განსაზღვრავს იმ ინსტიტუტებს, რომელთაც

სავალდებულო ძალის მქონე წესების გამოცემის უფლებამოსილება აქვთ, ან

მარიამ ალასანია
 განსაზღვრავს ამ უკანასკნელი ინსტიტუტების მიერ სამართალშემოქმედებითი
დელეგირების წესს, პირობებსა და ფარგლებს.

o საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლი საკანონმდებლო ხელისუფლებას

ექსკლუზიურად უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოს, პარლამენტს, ანიჭებს.

o სპეციალური პროცედურა, რომელიც საკანონმდებლო აქტებისთვის არის

განსაზღვრული თავად კონსტიტუციაშია მიღებული.

o ნორმატიული აქტის მიღების პროცედურის ყველა ელემენტი საკანონმდებლო

აქტების სავალდებულო ძალის პირობებს ქმნის.

o ფორმალური მოთხოვნები, რომლებიც საკანონმდებლო აქტებს წაეყენებათ ასევე

საერთოა სხვა ნორმატიული აქტების მიმართაც.

o ზოგადობა, მრავალჯერადობა და პირთა განუსაზღვრელი წრის მიმართ

მოქმედება აუცილებელი ფორმალური კრიტერიუმებია, რომელიც ქცევის წესის
სავალდებულო, ნორმატიულ ბუნებას განსაზღვრავს.

o შესაბამისად, სავალდებულო ძალა მხოლოდ იმ წესებს გააჩნიათ, რომლებიც მათი

ვალიდურობისთვის აუცილებელ პროცედურულ, ფორმალურ და შინაარსობრივ
მოთხოვნებს აკმაყოფილებენ.

o ყველა დანარჩენი წესი, რომელიც მხოლოდ წესისთვის აუცილებელ ფორმალურ

მოთხოვნებს აკმაყოფილებს მხოლოდ დამარწმუნებელი ძალისაა;
დამარწმუნებელი ძალა- დამხმარე, მეორადი ბუნება და ფუნქცია,
სამართლებრივი ძალის მქონე პირველად წესებთან შედარებით.

 ნორმატიულ აქტთა იერარქია:

1. საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს კონსტიტუციური კანონი;
2. საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმება (კონკორდატი);
3. საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება;
4. საქართველოს ორგანული კანონი, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი;
5. საქართველოს კანონი, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი.

 საქართველოს პარლამენტის აქტები საქართველოს საკანონმდებლო აქტების

იერარქიულად და სამართლებრივი ძალის მიხედვით უმაღლეს საფეხურზე
მდგომი აქტებია.

მარიამ ალასანია
  კონსტიტუციური და ორგანული კანონები

ორგანული კანონები მიუხედავად იმისა, რომ სამართლებრივი ძალის მიხედვით

კონსტიტუციის ქვედა საფეხურზე დგანან კონსტიტუციასთან ორგანულად
დაკავშირებულ საკითხებს აწესრიგებენ.

კონსტიტუციისა და კონსტიტუციური კანონების მიღებისას პარლამენტი

სადამფუძნებლო უფლებამოსილებით მოქმედებს. მართალია სადამფუძნებლო
უფლებამოსილებასაც პარლამენტი ასრულებს, თუმცა დაუშვებელია კონსტიტუციის
შეცვლა ჩვეულებრივი საკანონმდებლო პროცედურის გზით.

კონსტიტუციის წესები გამოირჩევიან იმით, რომ ისინი საკუთარი ვალიდურობის

წყაროს თავადვე წარმოადგენენ და ასევე განსაზღვრავენ ვალიდურობის პირობებს
ყველა სხვა სამართლებრივი წესისათვის, მათ შორის საკანონმდებლო აქტებისათვისაც.

კონსტიტუციური საკითხების გამოვლენის ორი გზა არსებობს: 1. საქმის ფაქტები

პირდაპირ მიუთითებენ კონსტიტუციური მოწესრიგების საგანზე; 2. მხოლოდ
სამართლებრივი პრობლემის დაზუსტების შემდეგ ხდება შესაძლებელი.

1. კლიენტის თქმით, მას აქვს ინფორმაცია მიმდინარე საქმეზე მოსამართლის მიერ

დისციპლინური სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ. ეს ზოგადი ინფორმაციაც
საკმარისია იმისთვის, რომ დავინახოთ შესაძლო სამართლებრივი პრობლემის
კუთვნილება კონსტიტუციური მოწესრიგების საგანთან- მოსამართლის
სტატუსთან და მის თანამდებობრივ პასუხისმგებლობასთან.

2. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 159-ე მუხლის საფუძველზე, ზეპირი

მოსმენის გარეშე, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს განჩინებით,
თანამდებობიდან გადააყენეს ბრალდებული, ქ.თბილისის პირდაპირი
კენჭისყრით 4 წლის ვადით არჩეული მერი. შესაძლო კონსტიტუციური
საკითხები: საარჩევნო უფლება, თანამდებობის დაკავების უფლება,
ადგილობრივი თვითმმართველობის კონსტიტუციური სტატუსი და გარანტიები.

მარიამ ალასანია
  საქართველოს კანონები

საქართველოს კანონები ყველაზე უფრო გავრცელებული და ფართოდ გამოყენების

საკანონმდებლო აქტებია, რომელთა ერთობლიობაც ქმნის იმას, რასაც „ჩვეულებრივ
კანონმდებლობას“ უწოდებენ.

საკითხთა წრე, რომელიც შეიძლება საქართველოს კანონებით მოწესრიგების საგანი

გახდეს შეზღუდულია მხოლოდ საკანონმდებლო ორგანოს კონსტიტუციური
უფლებამოსილების ფარგლებით, განსხვავებით კონსტიტუციური და ორგანული
კანონებისგან, რომლებსაც მოწესრიგების კონკრეტული და შეზღუდული საგანი აქვთ.

კონტინენტურ სისტემაში კოდიფიკაციის სამართლებრივი კულტურა კიდევ უფრო

ამცირებს სისტემური განსჯის ტვირთს იურისტებისთვის.

კოდიფიკაციის უარყოფითი ეფექტები სამართლებრივ კვლევასა და ანალიზზე:

ლოგიკურმა სისტემატიზებულობამ შესაძლოა შექმნას ყოვლისმომცველობის განცდა და

სამართლებრივი პრობლემის კომპლექსურობას შეუშალოს ხელი.

 ავტონომიური რესპუბლიკების წარმომადგენლობითი ორგანოების აქტები

ავტონომიური რესპუბლიკის კანონების მოქმედება შეზღუდულია ავტონომიური

რესპუბლიკების ტერიტორიით და იერარქიულად საქართველოს პარლამენტის
საკანონმდებლო აქტებზე, მათ შორის საქართველოს კანონებზე ქვემოთ დგანან.

საქართველო ფედერალური სახელმწიფო არ არის, რაც ნიშნავს, რომ ავტონომიურ

ერთეულებს არ გააჩნიათ რაიმე რეზიდუალური უფლებამოსილება გარდა იმისა, რაც
საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე პირდაპირ აქვთ მინიჭებული.

 დელეგირებული კანონმდებლობა- კანონქვემდებარე აქტები

მარიამ ალასანია
დელეგირებული კანონმდებლობა, იგივე კანონქვემდებარე აქტები, იერარქიულად
საკანონმდებლო აქტებს ქვემოთაა იმდენად, რამდენადაც მათი გამოცემის
უფლებამოსილება მხოლოდ საკანონმდებლო აქტებით შეიძლება იყოს
გათვალისწინებული.

კანონქვემდებარე აქტები დამოუკიდებელი საკანონმდებლო უფლებამოსილების

ფარგლებში არ მიიღება.

კანონქვემდებარე აქტის მოწესრიგების სფერო და მისი გამოცემის უფლებამოსილება

მკაცრადაა განსაზღვრული საკანონმდებლო აქტით.

კანონქვემდებარე აქტების საჭიროება ჩნდება ზოგადი საკანონმდებლო რეგულირების

შეუძლებლობისას, ისეთ სფეროებში, რომლებშიც ტექნიკური ექსპერტიზა და ვიწრო
ცოდნა ან სწრაფად ცვალებად გარემოსთან ადაპტირება არის საჭირო.

 სახელმწიფოს მეთაურის- პრეზიდენტის ნორმატიული აქტები

პრეზიდენტის დამოუკიდებელი აღმასრულებელი ფუნქციები თითქმის არარსებულია.

შესაბამისად ვიწროა იმ საკითხთა წრე, რომელზეც პრეზიდენტს დამოუკიდებლად
შეუძლია გამოსცეს ნორმატიული აქტები.

კონსტიტუციისა და ნორმატიული აქტების შესახებ კანონის შესაბამისად პრეზიდენტი

გამოსცემს შემდეგ ნორმატიულ აქტებს- ბრძანებულება, ბრძანება და დეკრეტი.

დეკრეტი- გამოიცემა საგანგებო და საომარი მდგომარეობის დროს და მას ნორმატიულ

იერარქიაში ორგანული კანონის ძალა აქვს; დეკრეტის მოქმედება შემოფარგლულია
საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის მოქმედების პერიოდით; დეკრეტი პრეზიდენტის
აქტია, რომელსაც პრეზიდენტი გამოსცემს საქართველოს პრემიერ-მინისტრის
წარდგინებით.

მარიამ ალასანია
ბრძანება- პრეზიდენტი, როგორც უმაღლესი მთავარსარდალი, გამოსცემს ბრძანებას,
რომელიც შესაძლოა იყოს ინდივიდუალური ხასიათისაც.

ბრძანებულება- ნორმატიული აქტი, რომელსაც პრეზიდენტი კანონის საფუძველზე ან

საკუთარი კონსტიტუციური უფლებამოსილების საფუძველზე გამოსცემს; პრეზიდენტი
საკადრო ან სხვა პერსონალურ საკითხებზე შესაძლოა გამოსცემდეს ბრძანებულებას
ინდივიდუალური აქტის ხასიათითაც.

 აღმასრულებელი ხელისუფლების- მთავრობის ნორმატიული აქტები

მთავრობა უფლებამოსილია ნორმატიული აქტი-დადგენილება მიიღოს ყველა იმ

კანონის საფუძველზე, რომლის აღსრულებაც ევალება; მთავრობის მიერ დადგენილების
მიღების უფლებამოსილება თავად ცალკეული საკანონმდებლო აქტებითაცაა
განსაზღვრული.

მთავრობის სამართალშემოქმედებითი უფლებამოსილება თავისი ბუნებით

დელეგირებულია და მეორადი.

თუმცა ნორმატიული აქტების შესახებ კანონი ითვალისწინებს შეზღუდულ პირველად

საკანონმდებლო უფლებამოსილებასაც, როდესაც მთავრობას დროებით შეუძლია
მიიღოს დადგენილება იმ საკითხზე, რომელიც კანონით არ არის მოწესრიგებული. ასეთ
დროს, მთავრობა ვალდებულია, რომ პარლამენტს შესაბამის საკითხზე საკანონმდებლო
ინიციატივით მიმართოს. თუ პარლამენტმა 3 თვის ვადაში შესაბამისი კანონი არ მიიღო,
მთავრობის დადგენილება ძალას კარგავს.

 მინისტრების ნორმატიული აქტები

მინისტრის ნორმატიული აქტია ბრძანება, რომელიც შეზღუდულია სამინისტროს

მმართველობის სფეროთი და უფლებამოსილების ფარგლებით.

მინისტრს ნორმატიული აქტის- ბრძანების გამოცემის უფლებამოსილება შეიძლება

მინიჭებული ჰქონდეს, როგორც კანონის, ისე მთავრობის დადგენილების ან
პრეზიდენტის ბრძანებულების მიხედვით.

მარიამ ალასანია
  ადმინისტრაციული ორგანოების ნორმატიული აქტები

ადმინისტრაციული ორგანოებისთვის დელეგირებული უფლებამოსილება უმეტეს

შემთხვევაში დისკრეციულია, რაც ნიშნავს, რომ კანონის საფუძველზე კანონქვემდებარე
აქტის მიღებისას ადმინისტრაციულ ორგანოებს ევალებათ გონივრულ ფარგლებში
დაიცვან ბალანსი ინტერესებს შორის.

სასამართლოს უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ დისკრეციული უფლებამოსილების

განხორციელების სასამართლო კონტროლი მისი ბოროტად გამოყენებისგან დაცვის
ადეკვატური საშუალებაა.

„ცხადი სახელმძღვანელო პრინციპების“ მოთხოვნა, როგორც სამართალშემოქმედებითი

ფუნქციის დელეგირების აუცილებელი კონსტიტუციური პირობისა, ემსახურება
სწორედ აღნიშნული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების აღკვეთას და
პარლამენტის პირველადი საკანონმდებლო ფუნქციის დაცვას.

უფლებამოსილების ცხადი სახელმძღვანელო პრინციპები ასევე ქმნის ამ

უფლებამოსილების განხორციელების შეფასების მასშტაბს სასამართლოების მხრიდან;
სხვა შემთხვევაში სასამართლოები მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას არსებითად
შეამოწმონ ადმინისტრაციული ორგანოების ნორმათაშემოქმედებითი საქმიანობა.

სასამართლოს კონტროლი დელეგირებულ უფლებამოსილებაზე აზრს კარგავს ამ

უფლებამოსილების განხორციელების ნათელი სახელმძღვანელო პრინციპების
არსებობის გარეშე.

მარიამ ალასანია
 სამართლის ზოგადი პრინციპები და ფუნდამენტური კონსტიტუციური
ღირებულებები

სამართლის ზოგადი პრინციპები და ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპები

ხშირად სიცხადის ერთი და იმავე ხარისხით არ არიან წარმოდგენილნი საკანონმდებლო
აქტების ტექსტში; შესაძლოა მხოლოდ ასახელებდეს პრინციპს, თუმცა შესაძლოა
განსაზღვრავდეს კიდეც მას; ასევე ერთი და იმავე პრინციპი შესაძლოა კონსტიტუციური
პრინციპის რანგშიც გვხვდებოდეს და სამართლის სხვადასხვა დარგებში განსხვავებული
შინაარსით იყოს წარმოდგენილი. შესაბამისად, აღნიშნული ართულებს სამართლის
ზოგადი პრინციპის გამოყენებას სამართლის წყაროდ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმატივისტული მიდგომის

შეზღუდულ ვერსიას იყენებს, როდესაც უარს ამბობს ფუნდამენტური კონსტიტუციური
პრინციპების დამოუკიდებელ წყაროდ გამოყენებაზე, თუმცა აქტიურად იყენებს
ძირითადი პრინციპების რესურსს კონკრეტული კონსტიტუციური ნორმების,
განსაკუთრებით კი კონსტიტუციური უფლებების შინაარსის განმარტებისას.

კერძო სამართალში სამართლის ანალოგიის ცნება ითვალისწინებს მოსამართლის

უფლებამოსილებას გამოიყენოს კერძო სამართლის ზოგადი პრინციპები იმ დავების
გადასაწყვეტად, რომელთა მარეგულირებელი ნორმები არ არსებობს. თუმცა აღნიშნული
უფლებამოსილება მნიშვნელოვნადაა ზღვარდადებული კანონის ანალოგიის
გამოყენების ვალდებულებით და არ აძლევს მოსამართლეს უფლებამოსილებას თავად
დაადგინოს წესები პრინციპებიდან გამომდინარე.

შესაბამისად, როგორც საკონსტიტუციო, ისე საერთო სასამართლოების პრაქტიკა

სამართლებრივ პრინციპებს (როგორც ზოგადს, ისე დარგობრივს) ძირითადად დამხმარე
წყაროდ იყენებს კანონმდებლობის ნორმების განმარტებისთვის.

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები

მარიამ ალასანია
 ჰანს კელზენი საკონსტიტუციო სასამართლოს „ნეგატიური კანონმდებლის“
როლში ხედავს.

 ეს გულისხმობს სასამართლოს ზეგავლენას სასამართლო სისტემაზე მხოლოდ

არაკონსტიტუციური ნორმის სამართლებრივი სისტემიდან „ამოღების“ ანუ მისი
ძალდაკარგულად გამოცხადების გზით.

 სამართალი არ არის დასრულებული და ჩაკეტილი სისტემა. მისი წიაღიდან ერთი

ნორმის ამოღებაც კი იწვევს ჯაჭვურ რეაქციას, რადგან სამართლის სისტემაში
შემავალი ცნებები ურთიერთგავლენას განიცდიან და წარმოადგენენ ჯაჭვს,
რომელშიც მომხდარი პატარა ცვლილებაც კი ასახვას პოვებს მის ყოველ ასპექტზე.

 ფორმალისტური სამართლებრივი ტრადიცია და „ნეგატიური კანონმდებლის“

ფაუნქციის შეზღუდული აღქმა სამართლებრივ ძალას მხოლოდ საკონსტიტუციო
სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილს უტოვებს.

უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის სავალდებულო განმარტებები

o საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის სამართლებრივი

შეფასებები (ნორმის განმარტებები) სამოსამართლო სამართლის ერთადერთი
სავალდებულო ძალის მქონე წყაროა ქართული სამართლის სისტემაში.

o აღნიშნული სტატუსი ცხადი ტექსტუალური კონსტიტუციური ჩანაწერით არ

არის განმტკიცებული და მხოლოდ საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანული
კანონით არის განსაზღვრული.

საერთაშორისო სამართალი, როგორც ეროვნული სამართლის წყარო

o ნორმატიულ იერარქიაში კონსტიტუციის შესაბამისი საერთაშორისო

ხელშეკრულება ჩვეულებრივ კანონმდებლობაზე ზემოთ იკავებს ადგილს.

o დუალისტური სისტემის ლოგიკა გულისხმობს, რომ საერთაშორისო სამართლის

ნორმები მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ქართული სამართლის სისტემის ნაწილია

მარიამ ალასანია
 და საქართველოს საერთაშორისო ვალდებულებებს ქმნიან, კანონმდებლობაში
ასახვა სჭირდებათ აღსრულებისთვის.

o აღნიშნული ვრცელდება ე.წ. „თვითაღსრულებად“ ნორმებზეც; ადამიანის

უფლებათა საერთაშორისო სამართლის ნორმები უმეტესად ინდივიდის
უფლებების დამდგენი ნორმებია. ამ ნორმების უდიდესი ნაწილი სახელმწიფოს
მოქმედებაზე არსებით შეზღუდვას აწესებს, თუმცა ზოგი მათგანი სახელმწიფოს
პოზიტიურ ვალდებულებებს/მოქმედებას ითვალისწინებს.

სამართლებრივი დოქტრინა და აკადემიური შრომები სამართალში, მათ შორის

აკადემიური კომენტარები ჩვეულებრივ მნიშვნელოვანი დამარწმუნებელი
წყაროა.
ჩვეულებების, როგორც დამარწმუნებელი წყაროს, მნიშვნელობა პრაქტიკული
თვალსაზრისით შეზღუდულია.

უცხო ქვეყნების სამართალსა და სასამართლო გადაწყვეტილებებს კიდევ უფრო

ნაკლები დამარწმუნებელი ძალა აქვთ.

ვესტფალიის სისტემა: სუვერენული სახელმწიფოს საერთაშორისო წესრიგი ( VI )

 სპონტანური წესრიგი- ზოგადი წესების საფუძველზე შექმნილი წესრიგი,

რომელშიც ყველას თანასწორი უფლება-მოვალეობები გააჩნია და მოკლებულია
ზოგადი წესების შესრულებისთვის ადამიანთა იძულების შესაძლებლობას.

 ორგანიზაციული წესრიგის მეშვეობით, ადამიანიები წყვეტენ სპონტანური

წესრიგის ნაკლოვანებებს.

 ორგანიზაციული წესრიგის ყველაზე რთული და დახვეწილი ფორმა

თანამედროვე სახელმწიფოა.

 მაქს ვებერის აზრით: „სახელმწიფო არის ადამიანთა საზოგადოება, რომელიც

განსაზღვრული ტერიტორიის ფარგლებში იკუთვნებს ლეგიტიმურ იძულებაზე
მონოპოლიას.“

მარიამ ალასანია
 საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მიხედვით: „საქართველოს
სახელმწიფოს ტერიტორია განსაზღვრულია 1991 წლის 21 დეკემბრის
მდგომარეობით. საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობა და სახელმწიფო
საზღვრის ხელშეუხებლობა დადასტურებულია საქართველოს კონსტიტუციითა
და კანონებით, აღიარებულია სახელმწიფოთა მსოფლიო თანამეგობრობისა და
საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ. საქართველოს სახელმწიფოს
ტერიტორიის გასხვისება აკრძალულია. სახელმწიფო საზღვრების შეცვლა
შეიძლება მხოლოდ მეზობელ სახელმწიფოსთან დადებული ორმხრივი
შეთანხმებით.“

 სუვერენიტეტი- განსაზღვრულ ტერიტორიაზე იძულების აბსოლუტური

უფლებამოსილების ქონა.

 რელიგიური ომების ისტორიულ კონტექსტში ფრანგმა ჟან ბოდენმა ჩამოაყალიბა

სუვერენიტეტის თანამედროვე განსაზღვრება; ის იყო პირველი, ვინც
სუვერენული ხელისუფლება დაახასიათა, როგორც აბსოლუტური, განუყოფელი
და გაუსხვისებელი;

 რაც მთავარია ჟან ბოდენმა წამოაყება სუვერენული სახელმწიფოს უმაღლესი

საკანონმდებლო უფლებამოსილება; ეს კი გულისხმობს კანონების მიღებასა და
აღსრულებას, მხოლოდ კანონით დადგენილ შემთხვევაში შეუძლია
ხელისუფლებას ძალის გამოყენება.

 ბოდენთან სუვერენიტეტის წყაროც და ინსტიტუტიც მონარქი იყო რელიგიური

თუ დინასტიური მიზეზების გამო.

 დღეს სუვერენიტეტის წყარო არის ხალხი; (მიკუთვნების პრინციპის მიხედვით,

დემოკრატია გულისხმობს სახალხო სუვერენიტეტს).

 საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი სწორედ ამ პრინციპს გამოხატავს:

„საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი.“

 ერი სახელმწიფო სუვერენული სახელმწიფოა, სადაც სუვერენული

ხელისუფლება ეკუთვნის ერს, როგორც პოლიტიკურ ერთობას.

 ერი სახელმწიფო არსებობს მაშინ, როდესაც განსაზღვრულ ტერიტორიაზე

მცხოვრებ „ერს“ ეკუთვნის იმავე ტერიტორიაზე მოქმედი სუვერენული
ხელისუფლება.

მარიამ ალასანია
 ერი სახელმწიფოს შექმნის კლასიკური მაგალითია 1789 წლის შემდგომი
საფრანგეთი, როდესაც „ფრანგი ერი“ გამოცხადდა სახელმწიფო ხელისუფლების
უმაღლეს წყაროდ.

 სახელმწიფოს ძალაუფლება განგრძობადია, იმის მიუხედავად, რომ მისი

განმახორციელებელი პირები იცვნებიან.

 სახელმწიფო ხელისუფლება არ არის იდენტური კონკრეტული მთავრობის,

პრეზიდენტის ან პარლამენტისა. თანამდებობის პირები იცვლებიან, შეიძლება
შეიცვალონ სახელმწიფო ხელისუფლების განმახორციელებელი ინსტიტუტებიც,
თუმცა სახელმწიფო ხელისუფლება უწყვეტად განაგრძობს არსებობას.

 1555 წელს „აუგსბურგის ზავი“- მმართველებს საკუთარ ტერიტორიაზე ჰქონდათ

უფლება აერჩიათ რელიგია;

 1648 წელს დაიდო „ვესტფალიის ზავი“ 30 წლიანი რელიგიური ომის შემდეგ

ევროპაში- საღვთო რომის იმპერიის სახით საერთო ქრისტიანული სახელმწიფოს
არსებობა დასრულდა და დაიწყო სუვერენული ქვეყნების ჩამოყალიბება; მან
რელიგიურთან ერთად ტერიტორიული ბატონიბის უფლებაც დააკანონა.

 ნებისმიერი გარე პოლიტიკური გავლენისგან დამოუკუდებლობა არის

სახელმწიფო სუვერენიტეტის აუცილებელი გარეგანი ნიშანი.

 ვესტფალიის უმნიშვნელოვანესი სამართლებრივი პრინციპია- სახელმწიფოთა

სუვერენული თანასწორობა და ჩაურევლობა.

 სუვერენულ სახელმწიფოზე ზემოქმედება დასაშვებია მხოლოდ ამ

სახელმწიფოსთვის საერთაშორისო პასუხისმგებლობის დაწესებით, სანქციების
დაწესების ან უკიდურეს შემთხვევაში გაეროს უშიშროების საბჭოს
გადაწყვეტილებით საფუძველზე სამხედრო ინტერვენციის მეშვეობით.

 მონტევიდეოს კონვენციის პირველი მუხლის თანახმად, სახელმწიფო, როგორც

საერთაშორისო სამართლის სუბიექტი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ
მოთხოვნებს: გააჩნდეს მუდმივი მოსახლეობა, განსაზღვრული ტერიტორია,
სახელმწიფო ხელისუფლება და უნარი აწარმოოს საერთაშორისო
ურთიერთობები.

 სახელმწიფო ხელისუფლების იურისდიქცია უმთავრესად ტერიტორიული

ნიშნით განისაზღვრება.

მარიამ ალასანია
 ტერიტორიული იურისდიქცია გულისხმობს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას
განსაზღვრულ ტერიტორიაზე დაადგინოს და აღასრულოს სამართლებრივი
წესები.

 იურისდიქციები შეგვიძლია დავყოთ დარგობრივი ნიშნითაც სამართლებრივი

წესების მოქმედების სფეროების მიხედვით- სისხლისამართლებრივ სფეროში-
სისხლისამართლებრივი იურისდიქცია; თანასწორობის პრინციპზე
დაფუძნებული კერძოსამართლებრივი ურთიერთობა პირთა შორის-
კერძოსამართლებრივი იურისდიქცია; საჯარო მმართველობის განხორციელება-
ადმინისტრაციული იურისდიქცია.

 საქართველოს ტერიტორიული იურისდიქცია მოქმედებს საქართველოს

ტერიტორიაზე, ასევე საქართველო სახელმწიფო ალმის ქვეშ მცურავ გემებზე.

 თუ უცხო ქვეყნის დიპლომატიურმა წარმომადგენელმა დანაშაული

საქართველოს ტერიტორიაზე ჩაიდინეს, მათი სისხლისამართლებრივი
პასუხისმგებლობა დადგება საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებული
წესით.

 საქართველოს მოქალაქეს და საქართველოში სტატუსის მქონე მოქალაქეობის

არმქონე პირს, რომლებმაც საზღვარგარეთ ჩაიდინეს ამ კოდექსით
(სისხლისსამართლებრივი კოდექსი) გათვალისწინებული ისეთი ქმედება,
რომელიც დანაშაულად ითვლება იმ სახელმწიფოს კანონმდებლობით,
რომელშიც ის ჩადენილია სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა
დაეკისრებათ ამ კოდექსით.

 საქართველოს მოქალაქეებმა, რომლებმაც საზღვარგარეთ ჩაიდინეს ამ კოდექსით

გათვალისწინებული ისეთი ქმედება, დანაშაულად არ ითვლება იმ სახელმწიფოს
კანონმდებლობით, სადაც ის ჩადენილია, სისხლისსამართლებრივი
პასუხისმგებლობა დაეკისრებათ ამ კოდექსით, თუ ეს არის საქართველოს
ინტერესების წინააღმდეგ მიმართული მძიმე ან განსაკუთრებით მძიმე
დანაშაული ანდა თუ ამ დანაშაულისათვის სისხლისსამართლებრივი
პასუხისმგებლობა გათვალისწინებულია საქართველოს საერთაშორისო
ხელშეკრულებით.

 იურისდიქციისთვის განმსაზღვრელი ფაქტორია ასევე ის, თუ რომელი

სახელმწიფო ახორციელებს ეფექტურ კონტროლს ტერიტორიაზე.

მარიამ ალასანია
 თანამედროვე სახელმწიფო ვალდებულია ძალაუფლება განახორციელოს
მხოლოდ სამართლის საფუძველზე და სამართლის მეშვეობით; სხვა შემთხვევაში
სახელმწიფოს მიერ იძულების გამოყენება გამართლებული არ იქნება.

 უნივერსალური იურისდიქცია გულისხმობს ყველა სახელმწიფოს უფლებას

საკუთარი იურისდიქცია განახორციელოს საერთშორისო სამართლით აკრძალულ
მთელ რიგ მძიმე დანაშაულებზე, მათ შორის გენოცდიზე და ადამიანურობის
წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებზე. (მაგალითად: ღია ზღვაზე მეკობრეობის
შემთხვევა).

ბოდენის პრობლემა ( VI )

 აბსოლუტური სუვერენები ქვეყნის შიგნით უზენაესნი, ხოლო ქვეყნის გარეთ

დამოუკიდებელნი იყვნენ;

 ბოდენის აზრით, მხოლოდ აბსოლუტურ მონარქს შეუძლია სახელმწიფოს

ეფექტური მართვა, რადგან სუვერენიტეტის (ამ შემთხვევაში უფლებამოსილების)
დაყოფის შემთხვევაში საქმე გვექნება მუდმივ არეულობასთან.

 ბოდენის მტკიცებას იმ პერიოდის საფრანგეთში მიმდინარე რელიგიური ომის

მდგომარეობაც ამტკიცებს, ჰუგენოტებსა და კათოლიკეებს შორის; ის მიიჩნევს,
რომ მხოლოდ ძლიერ მონარქვს შეუძლია არსებული არეულობის აღკვეთა.

 ბოდენის აზრით, ქვეშევრდომები იმაზე მეტად არ არიან ვალდებულნი

დაემორჩილონ მეფეს, ვიდრე მეფეა ვალდებული მოეპყრას მათ სამართლიანად.

 მართალია მონარქი კანონზე მაღლა დგას (რადგან თავად ქმნის კანონებს), თუმცა
ისიც ემორჩილება კანონებს (რაშიც ბოდენი ბუნებით კანონებს გულისმობდა).

 კანონი, რაც არ უნდა გონივრული იყოს, მიღებულად ითვლება მხოლოდ მაშინ,

როდესაც მისი მიმღები პირი (შტო) არის ლეგიტიმური.

 შეუზღუდავი სუვერენიტეტის არსებობის მიუხედავად, მეფეს არ შეუძლია თავად

დანიშნოს მემკვიდრე (მემკვიდრეობა აუცილებლად ვაჟზე უნდა გადადიოდეს),
მას არ შეუძლია სახელმწიფო თავის საკუთრებად მიიჩნიოს, ის ვერ ადგენს
გადასახადებს გენერალური შტატების თანხმობის გარეშე.

მარიამ ალასანია
 ბოდენი ერთი მხრივ წარმოგვიდგენს მონარქს აბსოლუტური, შეუზღუდავი
ძალაუფლების მქონეს, მეორე მხრივ- შეზღუდულს; ეს ნათელი წინააღმდეგობა
გახდა მეცნიერთა დისკუსიის თემა.

 ბოდენი თავად ცდილობს ამ არათანმიმდევრულობის ახსნას: მას სახიფათოდ

მიაჩნდა ნებისმიერისთვის მიეცა სამეფო ხელისუფლების შეზღუდვის
სამართლებრივი უფლებამოსილება, მაგრამ მან იცოდა, რომ მეფე ეფექტურად ვერ
მართავდა სახელმწიფოს მისი მოქმედების შემზღუდავი მექანიზმის არსებობის
გარეშე.

 ბოდენის აზრით, ბრძენი სუვერენი ძალუფლების ნაწილს ნებაყოფლობით

დათმობს, რადგან მისი კაპრიზების შეზღუდვა მნიშვნელოვნად ზრდის მის
უნარს მართვისა და მტკიცე მიზნების განხორციელებისა.

 ბოდენი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს არ არსებობას, ბოროტი სახელმწიფოს

არსებობა სჯობს; მისი აზრით, ტირანიც სუვერენია, თუმცა მისი ძალაუფლება
მყიფეა, რადგან ის მუდმივად შურისძიების მოლოდინშია.

 ბოდენის მტკიცებით, სიკვდილით დასჯა ან ამ სასჯელის უარყოფა წარმოადგენს

სუვერენიტეტის გამსაზღვრელ ნიშანს. ამის მიუხედავად, ის წერს, რომ მეფემ
მამებს უნდა დაუთმოს საკუთარ ოჯახის წევრებზე სიკვდილ-სიცოცხლის
განსაზღვრის უფლება. ეს ხდება, იმიტომ რომ დავიწროებული იურისდიქცია
სახელმწიფო აპარატს უფრო მოქნილს ხდის, შესაბამისად მონარქს საკუთარი
უფლებამოსილების შესრულება და ვალდებულებების აღსრულება უადვილდება,
მისი მოქმედება უფრო ეფექტური ხდება.

 სახელმწიფოში მცხოვრები ადამიანების თავისუფლება ავტომატურად ზღუდავს

მონარქის თავისუფლებას. მაგალითად: მონარქს არ შეუძლია საკუთარი
ქვეშევრდომების საჩივრების არ მოსმენა. მას ნებისმიერი გადაწყვეტილების
გამოტანა შეუძლია, თუმცა ქვეშევრდომების მოსმენა მისთვის აუცილებელია,
რადგან წინაარმდეგ შემთხვევაში საკუთარ თავს გამოაცლის საძირკველს.

 მონარქისთვის ყველაზე მომგებიანი მდგომარეობა არის კანონებისა და

ჩვეულებების მიხედვით მოქმედება და არა საკუთარი ნებით. ამ შემთხვევაში ის
თავიდან იცილებს პოლიტიკურ წინააღმდეგობას, საჩივრებს, ოდიოზურ
პასუხისმგებლობებს, რადგან ის მოქმედებს საზოგადოდ დადგენილი წესით და
არა საკუთარი სურვილით.

მარიამ ალასანია
 მონარქმა უნდა შეიქმნას სანდოობის რეპუტაცია, რათა ჰქონდეს ძალაუფლება,
ანუ თავის მიზნებს მიაღწიოს; ეს მისგან წესებით თამაშს მოითხოვს;
საზოგადოების ნდობა სამეფო ტახტის სასიცოცხლო რესურსია.

 თვითშეზღუდვა ძალაუფლების არაპირდაპირი გაზრდის ეფექტური ტექნიკაა.

 ბოდენის აზრით, დამოუკიდებელი სასამართლო ზრდის მეფის უნარს მართლოს

სახელმწიფო; ბოროტმოქმედნი უნდა დაისაჯონ, მაგრამ თუ მეფე თავად
განსაზღვრავს სასჯელს, ეს უკამაყოფილებას წარმოშობს, რომელმაც შეიძლება
მისი ხელისუფლება დაასუსტოს.

 სამართლებრივი კონსულტაცია ხალხთან მიზანშეწონილია, რადგან ხალხი,

რომელსაც უსმენენ თავს დაფასებულად გრძნობს და შედეგიც დადებითია; ის
ხალხი კი, რომელსაც არ უსმენენ თავს დაჩაგრულად, მონურ მდგომარეობაში
გრძნობს, რაც უარყოფითი შედეგით სრულდება.

 ბოდენის აზრით, გენერალური შტატების დამშლელი მეფე ბრიყვია, რადგან ამით

იმ ადამიანებს იშორებს, რომლებსაც მისი კრიტიკა შეუძლით; მართალია, ხალხი,
რომელსაც სიტყვის უფლება არ აქვს უფრო მარტივი სამართავია, მაგრამ შორეულ
პერსპექტივაში ყველა მონარქს უნდა ერჩივნოს თავისუფალი აზრის მოსმენა,
რათა საზოგადოების მოთხოვნილებებს იაზრებდეს; წინააღმდეგ შემთხვევაში
უსიტყვოდ დარჩენილ ხალხში არსებული უკმაყოფილება დიდი საფრთხის
მატარებელია მისთვის.

კონსტიტუციის ცნება და მმართველობის მოდელები ( VIII )

 მოდერნული კონსტიტუციის ლეგიტიმურობის პრინციპი არა მონარქის ან

საპარლამენტო სუვერენიტეტი, არამედ სახალხო სუვერენიტეტი გახლავთ.

 ხალხს საკუთარი თავის მართვა არ შეეძლო, ამიტომ ესაჭიროებოდათ

წარმომადგენლები, რომლებიც მათი სახელით მართავდნენ.

 კონსტიტუცია არ უნდა მომდინარეობდეს მმართველი ძალიდან; საფრანგეთისა

და აშშ-ს რევოლუციების შემთხვევაში დამფუძნებელ კრებას (სპეციალურად ამ
მიზნით შექმნილ კრებას) მიანიჭეს ეს ფუნქცია.

მარიამ ალასანია
 აშშ-სა და საფრანგეთის რევოლუციები გამორჩეული იყო, რადგან მათ
არამხოლოდ შეცვალეს ერთი დიქტატორული ხელისუფლება მეორეთი, არამედ
შექმნეს გარანტი მსგავსი შემთხვევებისგან თავის არიდებისა.

 საზოგადოებრივი ხელშეკრულება წარმოადგენდა რეგულატიურ იდეას; ის არ

წარმოადგენდა კონსესუსის ჩამოყალიბების პროცესის რეალურ შედეგს; ის არ
მოითხოვდა წერილობით დოკუმენტს ან ხალხის გადაწყვეტილებას.

 როგორ შეუძლია პოლიტიკური პროცესის შედეგად მიღებულ სამართალს თავად

ეს პოლიტიკური პროცესი შეეზღუდა?

 პოზიტიური სამართალი ორ ნაწილად დაიყო: ერთი, რომელიც მომდინარეობდა

ხალხისგან და ზღუდავდა ხელისუფლებას, მეორე, რომელიც მომდინარეობდა
ხელისუფლებიდან და ვრცელდებოდა ხალხზე.
პირველი მათგანი არეგულირებდა მეორეს შექმნასა და აღსრულებას.

 ამ სამართლებრივ ჩარჩოს დღეს კონსტიტუცია ეწოდება.

 კონსტიტუცია მოქმედებს ზოგადად, ყველას მიმართ და არა ზოგიერთი

პრივილიგირებული ჯგუფისთვის.

 კონსტიტუციონალიზმი არ არის იდენტური საჯარო ხელისუფლების

ლეგალიზაციასთან.

1) კონსტიტუცია მოდერნული გაგებით არის სამართლებრივ ნორმათა კრებული

და არა ფილოსოფიური კონსტრუქცია. კონსტიტუციის ნორმები
მომდინარეობენ პოლიტიკური გადაწყვეტილებიდან და არ ეფუძნებიან რაიმე
წინასწარ არსებულ ჭეშმარიტებას;

2) ამ ნორმების მიზანი არის მოაწესრიგოს საჯარო ხელისუფლების შექმნა და

განხორციელება და არა მანამდე არსებული საჯარო ხელისუფლების
ცვლილება. მოწესრიგება გულისხმობს შეზღუდვას;

3) კონსტიტუციური მოწესრიგება ყოვლისმომცველია იმ გაგებით, რომ არ ცნობს

არავითარ კონსტიტუციამდელ ან კონსტიტუციის გარეთ არსებულ საჯარო
ხელიუფლების მპყრობელს და საჯარო ხელისუფლების განხორციელების
კონსტიტუციამდელ ან კონსტიტუციის გარეთ არსებულ არცერთ საშუალებას;

მარიამ ალასანია
 4) კონსტიტუციური სამართალი უზენაესი სამართალია. კონსტიტუციურ
სამართალს გააჩნია უპირატესი მდგომარეობა ყველა სხვა კანონთან და
ხელისუფლების სამართლებრივ აქტთან მიმართებით. კონსტიტუციასთან
შეუსაბამო სამართლებრივ აქტებს სამართლებრივი ძალა არ აქვთ;

5) კონსტიტუციური სამართლის საფუძველია ხალხი როგორც ძალაუფლების

ლეგიტიმაციის ერთადერთი საშუალება.

 კონსტიტუციონალიზმისთვის ფუძემდებლური იყო საჯარო და კერძო

სფეროების გამიჯვნა; თუ საჯარო ხელისუფლება კერძო პირთა ხელში იქნებოდა
კონსტიტუცია თავის ფუნქციას ვერ შეასრულებდა და თუ სახელმწიფოს ისეთივე
თავისუფლება ექნებოდა, როგორც კერძო პირებს, ის თავის მიზანს ვერ
მიაღწევდა.

 თანამედროვე კონსტიტუციები გამოხატავენ ხელისუფლების განხორციელების

ლეგიტიმურ საფუძვლებს (აფუძნებენ ლეგიტიმურ ხელისუფლებას), ასევე ქმნიან
საჯარო ხელისუფლებას ორგანიზაციული გაგებით, კერძოდ სახელმწიფო
ხელისუფლების განმხორციელებელ აპარატს.

 საჯარო ხელისუფლების ცნება მოიცავს, როგორც საჯარო ხელისუფლების

განხორციელების ორგანიზაციულ აპარატს, ასევე მისი არსებობისა და მუშაობის
ლეგიტიმურ საფუძვლებსაც.

 თანამედროვე სახელმწიფოებში ორივე ეს ნიშანი კონსტიტუციითაა

მოწესრიგებული.

 განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პრინციპებიდან, რომლებიც განსაზღვრავენ

სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანიზაციულ მოწყობას შეგვიძლია გამოვყოთ:
დემოკრატიული მმართველობის, სამართლის უზენაესობის (სამართლებრივი
სახელმწიფოს) და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპები.

 დემოკრატიის პრინციპი- სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპი (საჯარო

ხელისუფლების წყაროდ ხალხის აღიარება) და საჯარო ხელისუფლების
ორგანიზებასა და მათ ფუნქციონირებას დემოკრატიული პრინციპების
მიხედვით.

მარიამ ალასანია
 საქ. კონსტიტუციის 36-ე და 37-ე მუხლები- პარლამეტთან დაკავშირებით; 50-ე
მუხლი- პრეზიდენტის არჩევის წესი;

 54-ე მუხლი- მთავრობა (აღმოსარულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო,

რომელიც ანგარიშვალდებულია პარლამენტთან და ახორციელებს ქვეყნის
საშინაო და საგარეო პოლიტიკას).

 პრემიერ-მინისტრის გადადგომა ან მისი უფლებამოსილების სხვაგვარად

შეწყვეტა (იმპიჩმენტი, გარდაცვალება, სისხლისამართლებრივი მსჯავრდება და
სხვ.) იწვევს მთავრობის უფლებამოსილების შეწყვეტასაც და პარლამენტი
ვალდებულია შექმნას და ნდობა გამოუცხადოს ახალ მთავრობასაც.

 პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებულება და პასუხისმგებლობა გულისმობს,

რომ მთავრობა შეიძლება ნებისმიერ მომენტში გადააყენონ, თუ პარლამენტი
მოახერხებს ახალ მთავრობას ნდობა გამოუცხადოს არაუგვიანეს 14 დღისა (57- ე
მუხლი). ამას ეწოდება „კონსტრუქციული უნდობლობის ვოტუმი“.

 სასამართლო დემოკრატიული წესით არ იქმნება.

 თუმცა სასამართლო ლეგიტიმაციას იღებს დემოკრატიული წესით შედგენილი

კონსტიტუციისა და კანონებიდან.

 საკანონმდებლო ხელისუფლება- ფლობს უმაღლეს საკანონმდებლო

უფლებამოსილებას, დაადგინოს კანონი;

 აღმასრულებელი ხელისუფლება- ევალება კანონების კეთილსინდისიერად

აღსრულება;

 სასამართლო ხელისუფლება- განმარტოს და შეუფარდოს კანონი, როგორც

მოქალაქეების, ისე აღმასრულებელი ხელისუფლების მიმართ.

 ხელისუფლების დანაწილების მიზანია, თვითნებური ძალაუფლების აცილება

(ერთი პირისა ან ორგანოს ხელში ძალაუფლების აკუმულირების თავიდან
აცილება) და პიროვნული თავისუფლების დაცვა.

 ხელისუფლების დანაწილების თეორიის პირველი ჩამოყალიბება ნაშრომში

„კანონთა გონი“- შარლ ლუი მონტესკიე.

მარიამ ალასანია
 მონტესკიეს ხელისუფლების სამ შტოდ დაყოფა საფრანგეთში გაიგეს ისე, რომ ამ
სამ შტოს შორის არ უნდა არსებულიყო არავითარი ურთიერთგავლენა,
ურთიერთკონტროლი. ეს წესია გატარებული 1791 წლის კონსტიტუციაშიც.
სწორედ ამიტომ წინ ვერავინ აღუდგა საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მეფის
მკველობას და შემდგომ იაკობინელთა დიქტატურის დამყარებას.

 აშშ-ში ეს საფრთხეები კარგად ესმოდათ, მედისონი წერს (ფადერალისტი #47),

რომ ამ სამ შტოს შორის უნდა არსებობდეს ურთიერთკონტროლის მექანიზმი.
თუმცა ეს, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს ამ სამი მანდატის ერთ ხელში
გაერთიანებას.

 აშშ-ს დამფუძნებელი მამების წვლილი ხელისუფლების დანაწილების თეორიის

განვითარებაში ცნობილია „შეკავებისა და გაწონასწორების“ პრინციპის სახელით.
(Check and Balance).

 ამ პრინციპის ფუნდამენტია- ხელისუფლების შტოებისთვის საკუთარი

უფლებამოსილების დასაცავად, საფრთხისადმი ადეკვატური კონსტიტუციური
საშუალებების მიცემა და პირადი მოტივების შექმნა.

კონსტიტუციური ბალანსი ხელისუფლების პოლიტიკურ შტოებს შორის და

საკანონმდებლო უფლებამოსილება (IX)

 აღმასრულებელი ხელისუფლება (მთავრობა) დამოკიდებულია პარლამენტის

განგრძობად ნდობაზე.

 მთავრობას არ აქვს პირდაპირი პოლიტიკური ანგარიშვალდებულება

ამომრჩეველთა მიმართ, ის ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე.

მარიამ ალასანია
 ჩვეულებრივ მთავრობის უფლებამოსილება იწყება და წყდება პარლამენტის
მოწვვევასთან და მისი ვადის გასვლასთან ერთად; პარლამენტი, პირველ რიგში,
ამტკიცებს მთავრობას, ამისთვის საჭიროა უმრავლესობის მხარდაჭერა, ანუ 76
პარლამენტარის.

 როგორც წესი, პრემიერ-მინისტრის დასახელების უფლებას საარჩევნო ბლოკში

საუკეთესო შედეგების მქონე სუბიექტს ანდობს (პარტიას ან საარჩევნო ბლოკს).

 საუკეთესო შედეგების მქონე სუბიექტს ან უკვე აქვს მთავრობის ნდობისთვის

საჭირო უმრავლესობა, ან პარლამენტში სხვა სუბიექტებთან ერთად ქმნის
კოალიციურ უმრავლესობას.

 თუ პარლამენტმა მთავრობას 2 კვირის ვადაში არ გამოუცხადა მთავრობას ნდობა,

ამ ვადის ამოწურვამდე არა უადრეს 2 და არა უგვიანეს 3 კვირისა პრეზიდენტი
ნიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს.

 ამ ვადაში პარლამენტს შეუძლია ახალი მთავრობის ფორმირება, კერძოდ

პარლამენტის წევრთა 1/3 მიერ წარდგენილი პრემიერ-მინისტრის მიერ
დასახელებული მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადება.

 თუმცა პრაქტიკაში პრემიერ-მინისტრი და საპარლამენტო უმრავლესობა

კენჭისყრამდე შეთანხმებულები არიან და კენჭისყრა ნდობის გამოცხადების
შესახებ უფრო ფორმალური ლეგიტიმაციაა.

 ნდობის შეწყვეტა შესაძლებელია პრემიერ-მინისტრის შეცვლის მიზეზით, მისი

გადადგომის გამო (საჯარო გამოცხადება და წერილობითი განცხადება
პრეზიდენტისა და პარლამენტის მიმართ), მისი გარდაცვალების, იმპიჩმენტის,
სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის შემთხვევაში.

 ნდობის შეწყვეტა შესაძლებელია ასევე პრემიერ-მინისტრის ინიცირებით,

მთავრობის უმრავლესობის გადაწყვეტილებით. ეს შესაძლოა პოლიტიკური
კრიზისის დასაძლევად, პრემიერ-მინისტრსა და საპარლამენტო უმრავლესობას
შორის არსებული უთანხმოების გადაწყვეტის მინდობისთვის
ამომრჩეველთათვის ან რეფორმისთვის გამოიყენოს.

1. პრემიერ-მინისტრი უფლებამოსილია პარლამენტის წინაშე დასვას

მთავრობის ნდობის საკითხი;
2. ნდობის საკითხს კენჭი ეყრება არა უადრეს 7 დღისა და არა უგვიანეს 14
დღის;

მარიამ ალასანია
 3. თუ პარლამენტი ნდობას არ გამოუცხადებს მთავრობას, საქართველოს
პრეზიდენტი ნდობის არგამოცხადებიდან არა უადრეს 8 დღისა და არა
უგვიანეს 14 დღისა დაითხოვს პარლამენტს და ნიშნავს რიგგარეშე
არჩევნებს;
4. საქართველოს პრეზიდენტი არ დაითხოვს პარლამენტს, თუ პარლამენტი
მთავრობისთვის ნდობის არგამოცხადებიდან 7 დღის ვადაში სრული
შემადგენლობის უმრავლესობით ნდობას გამოუცხადებს პარლამენტის
სრული შემადგენლობის 1/3-ზე მეტის მიერ წაყენებული პრემიერ-
მინისტრობის კანდიდატის მიერ წარდგენილ მთავრობას.

 საპარლამენტო უმრავლესობის მიერ მთავრობისთვის უნდობლობის

გამოცხადების ორი სახესხვაობა არსებობს: მარტივი და კონსტრუქციული.

 უნდობლობის მარტივი პროცედურა:

1. უნდობლობის საკითხის ინიცირება, რომელსაც არ სჭირდება

უმრავლესობა;
2. პარლამენტი კენჭს უყრის მთავრობისადმი უნდობლობის გამოცხადებას;
3. უნდობლობის გამოცხადების შედეგი ნდობისა და მთვარობის
უფლებამოსილების წყვეტაა; მოქმედი მთავრობა მოვალეობის
შემსრულებელი ხდება ახალი მთავრობის არჩევამდე;

ახალი მთავრობის არჩევა ამ პროცედურის ყველაზე დიდი ხარვეზია. არამყარი

უმრავლესობების ან კოალიციური უმრაავლესობების დაშლის შემთხვევაში, ახალი
უმრავლესობა შესაძლოა ვეღარ შედგეს, მუდმივი სამთავრობო კრიზისი იყოს და
რიგგარეშე არჩევნების დანიშვნა ხდებოდეს საჭირო.

 უნდობლობის კონსტრუქციული პროცედურა:

გულისხმობს იმას, რომ მოქმედ მთავრობას უნდობლობა გამოეცხადება და

უფლებამოსილება უწყდება მხოლოდ ახალი მთავრობისთვის ნდობის
გამოცხადების შემდეგ.

 უნდობლობისთვის კენჭისყრა = უნდობლობის ვოტუმი.

მარიამ ალასანია
  საქართველოს კონსტიტუცია უნდობლობის კონსტრუქციულ პროცედურას
ითვალისწინებს.

 კონსტიტუციის 57-ე მუხლი:

1. უნდობლობის საკითხის აღძვრის უფლება აქვს პარლამენტის სრული

შემადგენლობის 1/3-ზე მეტს;
2. უნდობლობის საკითხის აღძვრასთან ერთად ინიციატორები წამოაყენებენ
პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატს, ხოლო პრემიერ-მინისტრობის
კანდიდატი პარლამენტს წარუდგენს მთავრობის ახალ შემადგენლობას;
მთავრობის შემადგენლობასთან ერთად პარლამენტს წარედგინება
სამთავრობო პროგრამა;
3. თუ პარლამენტი საკითხის აღძვრიდან არა უადრეს 7 და არა უგვიანეს 14
დღისა სრული შემადგენლობის უმრავლესობით ნდობას გამოუცხადებს
ახალ მთავრობას, უნდობლობა გამოცხადებულად ჩაითვლება;
4. თუ პარლამენტი უნდობლობის საკითხის აღძვრის შემდეგ არ
გამოუცხადებს მთავრობას უნდობლობას, დაუშვებელია პარლამენტის
იმავე წევრთა მიერ მომდევნო 6 თვის განმავლობაში უნდობლობის
საკითხის აღძვრა.

 პარტიული კონტროლი საპარლამენტო რეჟიმში ხელისუფლების დანაწილების

მხრივ განსაკუთრებულ პრობლემას ქმნის, რადგან ერთი პოლიტიკური ჯგუფის
ხელში ხელისუფლების ორი შტოს კონცენტრირების საფრთხეს ქმნის.

 შესაბამისად, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საპარლამენტო

უმცირესობისთვის (ოპოზიციისთვის) კონტროლის მექანიზმების მიცემას.
მაგალითად: უნდობლობის საკითხის აღძვრის უფლებამოსილება, მინისტრების
მოწვევა კითხვების დასასვამად, უმცირესობის უფლებამოსილება მოითხოვოს
მთავრობის საქმიანობაზე საპარლამენტო საგამოძიებო კომისიის შექმნა და ა.შ

საკანონმდბლო ხელისუფლება

 საკანონმდებლო ხელისუფლება კონსტიტუციით მკაცრად განსაზღვრულ

ფარგლებში ხორციელდება.

მარიამ ალასანია
 ამ მხრივ, მნიშვნელოვანია თუ ვის აქვს საკანონმდებლო ინიცატივის
უფლებამოსილება.

 კლასიკურ საპრეზიდენტო სისტემაში (აშშ), აღმასრულებელ ხელისუფლებას და

პრეზიდენტს არ გააჩნიათ საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება.

 საპარლამენტო და შერეულ რეჟიმებში, მთავრობას როგორც წესი, არა თუ გააჩნია

საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება, არამედ წამყვანი როლიც უკავია
პარლამენტისთვის წარდგენილი კანონპროექტების რეოდენობით.

 საქართველოს კონსტიტუციის 45-ე მუხლის თანახმად:

„საკანონმდებლო ინიციატივის უფლება აქვთ: საქართველოს მთავრობას,

პარლამენტის წევრს, საპარლამენტო ფრაქციას, პარლამენტის კომიტეტს,
აფრაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და აჭარის ავტონომიური
რესპუბლიკის უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოებს, არანაკლებ 25 000
ამომრჩეველს.“

 საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მიხედვით, საქართველოს ყველა

მოქალაქეს შეუძლია პარლამენტს მიმართოს საკანონმდებლო წინადადებით.
წინადადებას განიხილავს შესაბამისი კომიტეტი და მოწონების შემთხვევაში
იყენებს საკუთარ საკანონმდებლო ინიციატივის უფლებას.

 კანონპროექტი განიხილება და კენჭი ეყრება სამი მოსმენით:

1. პირველი მოსმენისას- პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე განიხილება

კანონპროექტის ზოგადი პრინციპები და ძირითადი დებულებები;

2. მეორე მოსმენისას- პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე კანონპროექტი

განიხილება ქვეპუნქტების, პუნქტების (ნაწილების), მუხლების, თავების
ან/და კარების მიხედვით; კენჭი ეყრება ერთიანად;

3. მესამე მოსმენისას- მასში შესაძლებელია მხოლოდ რედაქციული

ცვლილებების შეტანა.

 კონსტიტუციის 45-ე მუხლის მიხედვით:

მარიამ ალასანია
 კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა უმრავლესობა,
მაგრამ არანაკლებ პარლამენტის სრული შემადგენლობის 1/3, თუ
კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული კანონის მიღების სხვა წესი.

კონსტიტუციური შეთანხმება დამტკიცებულად ითვლება, თუ მას მხარს

დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის სულ ცოტა 3/5.

ორგანული კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის

სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, თუ კონსტიტუციით არ არის
განსაზღვრული მისი მიღების სხვა წესი.

 კანონპროექტის სამივე მოსმენით მიღების შემდეგ აუცილებელია პრეზიდენტის

ხელმოწერა.

 კონსტიტუციის 46-ე მუხლის მიხედვით:

1. პარლამენტის მიერ მიღებული ნორმატიული აქტი 10 დღის ვადაში

გადაეცემა საქართველოს პრეზიდენტს;
2. პრეზიდენტი ორი კვირის ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს კანონს ან
მოტივირებული შენიშვნებით უბრუნებს პარლამენტს;
3. თუ საქართველოს პრეზიდენტი დააბრუნებს კანონს, პარლამენტი კენჭს
უყრის საქართველოს პრეზიდენტის შენიშვნებს;
4. შენიშვნათა მისაღებად საკმარისია ხმათა იგივე რაოდენობა, რაც ამ სახის
ნორმატიული აქტის პირვანდელი მიღებისთვის არის დადგენილი;
5.
 თუ შენიშვნები მიღებულია, კანონის საბოლოო რედაქცია 5 დღის
ვადაში გადაეცემა საქართველოს პრეზიდენტს, რომელიც 5 დღის
ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს მას;

 თუ პარლამენტმა არ მიიღო საქართველოს პრეზიდენტის

შენიშვნები, კენჭი ეყრება კანონის პირვენდელ რედაქციას;

ორგანული კანონი ან კანონი მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს

დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა.

კანონი 3 დღის ვადაში გადაეცემა საქართველოს პრეზიდენტს,

რომელიც 5 დღის ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს მას.

მარიამ ალასანია
 6. თუ პრეზიდენტი დადგენილ ვადაში არ გამოაქვეყნებს კანონს და არც
მოტივირებული შენიშვნებით დაუბრუნებს პარლამენტს, ასევე არ
გამოაქვყნებს ვეტოდაძლეულ კანონს, მას ვადის ამოწურვიდან 5 დღის
ვადაში ხელს აწერს და აქვეყნებს პარლამენტის თავმჯდომარე.

 აღმასრულებელი ხელისუფლება- პრემიერ-მინისტრი და მინისტრთა კაბინეტი;

სახელმწიფოს მეთაური- პრეზიდენტი; პრეზიდენტს ირჩევს- 300 ხმოსანი (150
პარლამენტის წევრი და 150 მუნიციპალიტეტის წარმომადგენელი);
დუალისტური რეჟიმი- ირჩევენ პრეზიდენტს პირდაპირი წესით და ჰყავთ
პრემიერ-მინისტრი; კონსტიტუციური გადახედვისთვის საჭიროა- ¾ ხმა ორ
სესიაში და 2/3 ხმა ორი მოწვევის პარლამენტით; საკონსტიტუციო სასამართლო
განიხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციორობას.

ადამიანის ძირითადი უფლებების და სახელმწიფოს ლეგიტიმური მიზნების

დაბალანსება - სტივენ გარდბაუმი (X)

 კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის რამდენიმე ტიპი არსებობს: რომელიც

ეხება უფლების შინაარსს და მოქმედების სფეროს და რომელიც ეხება იმ
გარემოებებს, რომელშიც უფლება, როგორც ის გვესმის, უკანა პლანზე იწევს.

 უფლების შეზღუდვა აშკარა და ნაგულისხმევია, რაც კონსტიტუციის ტექსტზეა

დამოკიდებული.

მსოფლიოში თანამედროვე კონსტიტუციების უმრავლესობა ადგენს უფლებებს

და შეიცავს აშკარა შეზღუდვებს მათთან დაკავშირებით.

 კონსტიტუციური უფლების შიდა შეზღუდვა- ეხება მის შინაარსსა და

მოქმედების ფარგლებს, ანუ კონსტიტუციური უფლების დეფინიციას; აქ დგება
საკითხი კონკრეტულ უფლებას საერთოდ უნდა შეეხნენ, თუ არა.

მარიამ ალასანია
 შიდა შეზღუდვები უფლებებზე არის ავტომატური და თანდაყოლილი. თუ
ერთხელ დაზუსტდა, ისინი ყოველთვის გამოიყენება.

 კონსტიტუციური უფლებების გარე შეზღუდვა- ის ვრცელდება უფლებებზე,

რომელშიც ერევიან და გამოიყენება კონკრეტულ სიტუაციაში. სხვაგვარად რომ
ვთქვათ ისინი აზუსტებენ იმ გარემოებებს, რომელშიც ხელისუფლებას შეუძლია
იღწვოდეს საჯარო პოლიტიკის მიზნისთვის მიუხედავად იმისა რომ ეს
უკანასკნელი ეწინაღმდეგება კონსტიტუციურ უფლებას, როგორც მას
განმარტავენ.

გარე შეზღუდვები უფლებებზე დამოკიდებულიცაა და პირობითიც.

გარე შეზღუდვის შემთხვევაში გამოიყენება დაბალანსების პრინციპი.

სამართლებრივი სახელმწიფოს კლასიკური ცნების ძირითადი

ელემენტები (XI)

1. სახელმწიფოს ნებისმიერი სუპრა-პერსონალური იდეის ან საფუძვლის

უარყოფა.

2. სახელმწიფოს მიზნებისა და ფუნქციების შეზღუდვა ადამიანის

თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და საკუთრების დაცვით- ანუ
ინდივიდუალური თავისუფლების დაცვით და ადამიანის მიერ საკუთარი
თავის განვითარების ხელშეწყობით.

3. სახელმწიფოს ორგანიზაცია და მისი საქმიანობის მოწესრიგება

რაციონალური პრინციპების მიხედვით.

იმანუელ კანტი:

1.საზოგადოების თითოეული წევრის, როგორც ადამიანის თავისუფლება;

2.მისი თანასწორობა საზოგადოების ყველა სხვა წევრთან მიმართებით;

3. „პოლიტიკური სხეულის“ყველა წევრის, როგორც მოქალაქის ავტონომია.

მარიამ ალასანია
სამართლის უზენაესობის ელემენტები:

1. კანონიერება
2. პროცედურული ნორმების დაკმაყოფილება
3. კანონმდებლობის ხელმისაწვდომობა
4. სასამართლო გადაწყვეტილებების ხელმისაწვდომობა
5. კანონების განჭვრეტადობა
6. სტაბილურობა და თანმიმდევრულობა
7. ლეგიტიმური მოლოდინების დაცვა
8. რეტროაქტიური კანონის (უკუძალვის) აკრძალვა
9. სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებების პატივისცემა
10. კანონის წინაშე თანასწორობა

შესავალი სამოქალაქო სამართალში (XII)

 სამოქალაქო სამართალი- ius civile

 რომში სამოქალაქო სამართალი ზოგადად სამართალს გულისხმობდა.

 შუა საუკუნეებში სამოქალაქო სამართალი ეწოდებოდა რომაულ სამართალს და

მას უპირისპირებდნენ „კანონიკურ“(საეკლესიო) სამართალს.

 იუსტინიანეს კოდექსი (მე-6 საუკუნე) corpus iulis civilis:

1. ინსტიტუციები- არის პირველი წიგნი და წარმოადგენს სახელმძღვანელოს,

რომელიც შეიქმნა კლასიკური პერიოდის იურისტის გაიუსის მიერ.
2. დიგესტები ანუ პანდექტები მეორე წიგნია და წარმოადგენს ამონაწერები
კრებულს სხვადასხვა ეპოქაში, უპირატესად კლასიკურ ხანაში (I-III
საუკუნეები) მოღვაწე დაახლოებით 40 იურისტის ნაშრომებიდან.
დიგესტები შედგება 50 წიგნისაგან და კანონად გამოცხადდა 533 წელს.
3. კრებულის მესამე წიგნს ეწოდება Codex Justinianus და წარმოადგენს
იმპერატორ ჰადრიანიდან იუსტინიანემდე გამოცემული კანონების
კრებულს. იგი შედგება 12 წიგნისაგან და ძალაში შევიდა 529 წელს.

მარიამ ალასანია
 4. მეოთხე ნაწილს ეწოდება ,,ნოველები’’. იგი შედგება ინსტიტუციების,
დიგესტებისა და კოდექსის გამოცემის შემდეგ აღმოჩენილი 168 ,,ახალი’’
კანონისაგან, რომელთა უმეტესობაც ბერძნულ ენაზე არის შედგენილი.

 მე-12-მე-14 საუკუნეებში უნივერსიტეტებმა უდიდესი როლი შეასრულეს რომის

სამართლის გავრცელებასა და დამკვირდებაში; უნივერსიტეტებში
სავალდებულოდ ისწავლებოდა კანონიკური და რომის სამართალი, მათ
ერთიანობაში Ius Utrumque ეწოდებოდა; ყალიბდება იურისტის პროფესია.

 მე-18 საუკუნემდე სამართალმცოდნეობა არ იცნობდა კოდიფიკაციას.

 მე-17 საუკუნეში ნაციონალური კოდიფიკაციები წარმოიშვა დანიასა და

ნორვეგიაში, ხოლო მე-18 საუკუნეში შვეიცარიასა და ფინეთში.

 საქართველოში ვახტანგ მეექვსის სამართალშემოქმედება ქვეყნის რუსეთის მიერ

ანექსიის დროსაც არ შემწყდარა, თუმცა საბჭოთა ეპოქიდან საქართველო მოწყდა
ევროპულ სასამართლო ცივილიზაციას;

 საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი მიღებულ იქნა 1997 წლის 26 ივნისს.

 სამოქალაქო სამართლის მეცნიერების კვლევის ობიექტია სამოქალაქო

კანონმდებლობა; ის ახორციელებს ამ კანონმდებლობის მეცნიერულ ანალიზს,
როგორც ისტორიული თვალთახედვით, ისე პოზიტიური გაგებით და მისი
განვიტარების პერსპექტივით.

 სამოქალაქო სამართალი, როგორც მეცნიერება არის სამართლის მეცნიერების

დარგი, რომელიც იკვლევს და შეისწავლის მოქმედ სამოქალაქო
კანონმდებლობას, როგორც ისტორიულ, ისე პოზიტიურ და პერსპექტიულ
მიმართებაში, ხოლო სამოქალაქო სამართალი, როგორც სასწავლო დისციპლინა
არის სამართლის სპეციალობა, რომელის სამოქალაქო სამართლის მეცნიერების
მიღწევების საფუძველზე გადმოსცემს სამოქალაქო სამართლებრივი ნორმების
მისი ცალკეული ინსტიტუტების შინაარსა და მიზნად ისახავს პიროვნების
თეორიულ-შემეცნებით და პრაქტიკულ-გამოყენებით მომზადებას.

 სამოქალაქო სამართლის პრინციპები:

1. თანასწორობის პრინციპი;
2. კერძო ავტონომია (სუბიეტთა თავისუფლების პრინციპი);

მარიამ ალასანია
 3. კეთილსინდისიერების პრინციპი;
4. რეალურობისა და გარანტირებულობის პრინციპი (სამოქალაქო
სამართლისთვის დამახასიათებელია კანონით აღიარებულ უფლებათა
რეალური განხორციელება და მათი გარანტირებულობა);
5. პირადი ინიციატივის პრინციპი;
6. კანონიერების პრინციპი (სამოქალაქო სამართლის თითოეული მონაწილე
ვალდებულია დაიცვას და შეასრულოს კანონის მოთხოვნა).

 სამართლის წყაროს მატერიალური გაგება- მხოლოდ პარლამენტისა და

რეფერენდუმის შედეგად მიღებული კანონი.
 სამართლის ფორმალური გაგება- ყველა ნორმატიული აქტი.

 სამართლის იურიდიული წყარო მოიცავს:

1. სახელმწიფო ხელისუფლების ნორმატიულ-სამართლებრივ აქტებს, ანუ

პოზიტიურ კანონმდებლობას;
2. სამართლებრივ ჩვეულებას;
3. სამართლებრივ ხელშეკრულებას;
4. სამოსამართლეო სამართალს (სასამართლო პრეცენდენტი);
5. იურისტების სამართალს (იურიდიულ სამეცნიერო ლიტერატურას);
6. მართლშეგნებას.

 სამართალი ზოგადად არის გარკვეული ფორმით ჩამოყალიბებული

საზოგადოებრივ ურთიერთობათა მარეგულირებელი ქცევის წესების
ერთობლიობა, რომლის საყოველთაო სავალდებულო შესრულება
უზრუნველყოფილია სახელმწიფოებრივი დარწმუნებითა და იძულებით.

 სამოქალაქო სამართალში კანონი ყველაზე გავრცელებული სამართლებრივი

ნორმაა.

 კანონის ნიშნები: მას იღებს მხოლოდ პარლამენტი (სპეციალური პროცედურით);

კანონი არის სამართლებრივ წყაროთა შორის უპირატესი ძალის მქონე.

 სამოქალაქო სამართლის ძირითადი საკანონმდებლო წყაროა კონსტიტუცია,

როგორც სახელმწიფოს უზენაესი კანონი.

მარიამ ალასანია
 განასხვავებენ ორი ტიპის წყაროს: ადმინისტრაციულს (ადმინისტრაციული
ორგანოს ან ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილება) და
სასამართლოს (case law).

 სამართლის ნორმათა განმარტება არის ინტელექტუალურ-ნებითი საქმიანობა

ნორმატიულ-სამართლებრივი აქტების აზრობრივი შინაარსის დადგენის
სფეროში, მათი რეალიზაციისა და სრულყოფის მიზნით.

 განმარტების ფორმები: გრამატიკული განმარტება, ლოგიკური განმარტება,

სპეციალურ-იურიდიული განმარტება, სისტემური განმარტება, ისტორიული
განმარტება, ტელეოლოგიური(მიზნისმიერი) განმარტება.

მარიამ ალასანია