რეფერატის თემა „ სამართლის სისტემა.

კერძო და
საჯარო სამართალი“.

#სამართალი როგორც სისტემა

მართლწესრიგი სამართლის ნორმათა ერატობლიობაა. ნორმატა ურთიერთკავშირს

სამართზლის სისტემა ეწოდება. სამართალს ახასიათებს, როგორც გარეგანი
(ფორმალური) ისე შინაგანი სისტემურობა. გარეგანს აყალიბებს სამართლის დარგების
ერტობლიობა. ყველაზე ზოგადი სახით სამართლის სისტემას მიცავს კერძო და საჯარო
სამართალი.
საჯარო სამართალს განეკუთვნება: საკონსტიტუციო, საგადასახადო, სისხლის, საპროცესო,
ადმინისტრაციული, საეკლესიო, საერთაშორისო საჯარო სამართალი და სხვა.
კერძო სამართალი მოიცავს : სამოქალაქოს, სავაჭროს, საკორპორაციოს, საერთაშორისო
კერძო სამართალს, საავტოროს და სხვას.
ზაკმაოდ პრობლემურია სამართლის ცალკეული დარგების დიფერენციაცია საჯარო და
კერძო სამართლის მიხედვით. მაგალითად: სამეწარმეო, შრომის და სოციალური
სამართალი.
სამართლის გარეგანი სისტემა ნორმატიული მნიშვნელობის არ არის და იურიდიული
შედეგი არ გააჩნია. როგორც იურიდიული ტექნიკის ნაწილი, სამართლის გარეგანი სისტება
უზრუნველყოფს იურიდიული ნორმების მოძიებას, ინფორმაციის სწრად დამუშავებას და ა.
შ.
მართძლწესრიგს ახასიათებს შნაგანი სისტემურობა, რაც გულისხმობს სამართლის
ნორმების აზრობრივ, ლოგიკურ ურთიერთკავშირს. განასხვავებენ აქსიოლოგიურ,
აქსიმატიურ და ტელეოლოგიურ სისტემურობას.
დედუქციურ- აქსიომატური გულისხმობს, რომ ყველა ნორმა გამომდინარეობს უმღლესი
დადგენილი აქსიომიდან, აქიომა მტკიცებას არ საჭიროებს და არსებობს ყოველგვარი
დასაბუთების გარეშე.
სამართლის აქსიოლოგიური სისტემის სათავეში უზენაესი ღირებულება დგას, რომელსაც
სამართლის იდეას ან სამართლიანობას უწოდებენ. უზენაესი ღირებულება შეიძლება
მიენიჭოს როგორც ძირითად უფლებებს, ასევე ადამიანსაც.
ტელეოლოგიურ სისტემას აყლიბებს პოზიტიური სამართის მიზნები. სამართალი
შიეძლება ესწრაფვოდეს ერთი ან რამდენიმე მიზნის რეალიზაციას.
პოზიტურ სამართალს ახასიათებს ცნებათა სისტემაც. სამართლის მეცნიერება მუშაობს
ცნების დახმარებით. ცნება განზოგადების, სისტემური აზროვნების შედეგია. ცნების
სიტემური ხასიათი იკვეთება მის სტრუქტურაში.
 #საჯარო და კერძო სამართალი

საჯარო და კერძო სამართლს ერთმანეთისგან ჯერ კიდევ რომის სამართალი მიჯნავდა.

საჯარო იყო ის, რაც რომის სახელმწიფოს უკავშირდებოდა. კერძო რომაელ მოქალაქეებს,
ერთეულ ინდივიდებს.
აბსოლუტიზმის დროს სახელმწიფო (რომელსაც მეფე განასახიერებდა) არ იყო
სამართლით შებოჭილი. სამართალი ძირითადად არეგულირებდა ურთიერთობას კერძო
პირის შორის. საფრანგეთის რევოლუციის შემდეგ საჯარო და კერძო სამართლის გამიჯვნის
კონცეფციამ მოიცვა კონტინენტური ევროპის იურიდიული დოქტრინა, პრაქტიკა და
პოზიტიური კანონმდებლობა. მკაფიოდ დაიყო კერძო და საჯარო სამართალი.
საჯარო და კერძო სამართლის დუალიზმი გარკვეულ პრობლემას წარმოშბის სამართლის
ცალკეულ დარგში, თუმცა საჯარო და კერძო სამართალს შორის განსხვავება უნდა
ვაღიაროთ იმდენად, რამდენადაც იგი დადგენილია პოზიტიური სამართლით.
საჯარო და კერძო სამართალი განსხვავებულ პრინციპებს ეფუძვნება:
კერძო სამართალი აღიარებს ოირადი ავტონომიის პრინციპს . ადამიანი მოქმედებს
საკუთარი პასუხისმგებლობით. ინდივიდუალური ავტონომია თანამედროვე
განვითარებული დემოკრატიის ფუძემდებლური ღირებულებაა. კერძო სამართალში
დაშვებულია ყველაფერი ის რაც კანონით არ არის აკრძალული.
საჯარო სამართალში, პირიქიტ, მოქმედებს ლეგალურობისა და კანონით შებოჭვის
პრინციპი. საჯარო სამართლებრივ ურთიერთობებში უფლება მოვალეობები განისაზღვრება
არა ნებით არამედ კანონით. საჯარო სამარძთალში დაშვებულია მხოლოდ ის რაც
დადგენილია მხოლოდ ის რაც ადგენს კანონი. საჯარო სამართალი არის იერარქიული,
ვერტიკალური ტიპის, ხოლო კერძ სამართალი ჰორიზონტალური ტიპის, რამდენადაც
ეფუძვნება თანასწორობის პრინციპს. კერძო სამართალი დისპოზიციურია, ის მოქმედებს
სუბსიდიარულად, როცა მონაწილე მხარეები თავისი ნების შესაბამისად არეგულირებენ
ურთოერთობებს.
განსხვავებით კერძოსგან, საჯარო სამართალს ნაკლებად ახასიათებს დისპოზიციურობის
ნიშნები, აქ ვხვდებით იმპერატიულად სავალდებულო ნორმებს. მათ კანონმდებელი
ადგენს:
1. სამართლებრივი უსაფრთხოების მიზნით, როდესაც სახელმწიფო განსაზღვრავს
ცალკეული სამართლებრივი ინსტიტუტების ფორმას, პროცედურას.
2. არაკეთილსინდისიერი მხარისგან დაცვის მიზნით.
3. სოციალურად ნაკლებად უზრუნველყოფილი მხარის დაცვის მიზნით ( შრომისა და
სამოქალაქო სამართალში)
4. საჯარო ინტერესების დაცვის მიზნით.
საჯარო სამართალს ნაკლებად ახასიათებს დისპოზიციურობის ნიშნები. თუმცა, ამ საერთო
წესიდან არის რამდენიმე გამონაკლისი. სისხლის სამართალი იცნობს კერძო ბრალდების
შემადგენლობას,როდესაც სისხლის სამართლის საქმე შეიძლება აღიძრას მხოლოდ
დაზარალებულის მოთხოვნით
 #3 საჯარო და კერძო სამართლის გამიჯვნის თეორიები
3.1 ინტერესების თეორია

ინტერესების თეორია სათავეს იღებს რომაელი იურისტის ულპიანესგან. ამ თეორიის

მიხედვით, საჯარო და კერძო სამართალი განსხვავდება იმით, თუ რომელ ინტერესს
ანიჭებს იი უპირატესობას. ინტერესების თეორია ნაკლებადაა დღეს გავრცელებული,
რადგან საჯარო და კერძო სამართლის გამიჯვნა უფრო და უფრო სთული ხდება. არსებობს
საჯარო ინტერესების კერძო სამარტალში და პირიქით- საჯარო ინტერესების კერძ
სამართალში.

# 3.2 სუბორტინაციის თეორია

სუბორტინაციის თეორიის თანახმად, სამოქამაქო-სამართლებრივი ურთიერთობის

მონაწილეები თანასწორნი არიან მაშინ, როცა საჯაროსთვის დამახასიათებელია
ურთიერთობის იერარქიული ხასიათი. კერძო სამართალი ეფუძვნება თანასწორობის
პრინციპს, საჯარო აგებულია ვერტიკალურ, იერარქიულ ურთიერთობებზე. ვერც ერთი
თეორია იძევა გამიჯვნის მკაფიო შესაძლებლობას. მთელი რიგი საჯარო სამართლებრივი
ურთიერთობები ეფუძვნება თანასწორობის ორინციპს და პირიქით კერძო სამართლის
დარგებში (საოჯახო, შრომის სამართალი) გვხვდება სუბორდინაციაზე დაფუძვნებული
ურთიერთობები.

3.3 სუბიექტის თეორია

სუბიექტის თეორიის მიხედვით, საჯარო სამართლის ნორმის ადრესატია მხოლოდ

სახელისუფლებო უფლებამოსილების მქონდე სუბიექტი. კერძო სამართლის ნორმა
უფლებებს და ვალდებულებებს ანიჭებს ყველას. მაგალითად,ნასყიდობის ხელშეკრულებას
არეგულირებს სამოქალაქო კოდექსი. მისი დადება შეუძლია სახელმწიფოსაც და სხვა
სუბიექტსაც ანუ ყველას- სამე გვაქვს კერძო სამართლის ნორმასთან.
სუბიექტის თეორია ეფუძვნება განსხვავებას, კერძო სამართის იურიდიული პირისა და
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს შორის. კერძ სამართლის იურიდიულ პირებია: შპს,
სს. საჯარო სამართლის იურიდიული პირებია : სახელმწიფო, ადგილობრივი,
თვითმმართველობა, საჯარო დაწესებულებები, ეკლესია.
სუბიექტის თეორია სრულად ვერ ხსნის საჯარო და კერძო სამარალს შორის განსხვავებას.
მიუხედავად ამისა, თანამედროვე პეროიდში იგი უფრო ფართოდაა გავრცელებული.
 თანამედროვეობის ძირითადი სამართლებრივი სისტემა
# სამართლებრივი სისტემის კვალიფიკაცია
თანამედროვე მსოფლიოში მოქმედი სამართლებრივი სისტემები იყოდა სამართლებრივი
ოჯახების მიხედვით, გამოყოფენ კონტიტეტური ევროპისა და ანგლოამერიკული
სამართლის ოჯახს. კონტინენტური ევროპის ოჯაცი ჩამოყალიბდა, რომაული, გერმანული
და კონონიკური ტრადიციების საფუველზე. ინგლისი და ინგლისური გავლების ქვეშ მყოფი
ქვეყნების სამართებრიცი სისტემები აყალიბებენ ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახს.
კონტინენტური ევროპის სამართლის გავრცელებას ხელი შეუწყო კოლონიალურმა
მმართელობამ აზიისა დააფრიკაში. ზოგიერთ ქვეყანაში ეს პროცესი ნებაყოფლობით
წარიმართა გლობალიზაციის პროცესის პარალელურად.
კონტინენტური ევროპის სამართალში შეიძება გამიყოს „რომანული“ და „გერმანული
სამართლის“ ქვეყნები.
რომანულს მიეკუთვნება: იტალია, საფრანგეთი , ესპანეთი , ქმერიკის ქვეყნები,
საფრანგეთის ყოფილი კოლონიებიდა სხვა
გერმანულს მიეკუთვნება: ავსტრია, თურქეთი, საბერძნეთი, შვეიცარია,საქართველო და
სხვა.
დამოუკიდებელ ოჯახს მიეკუთვნება სკანდნავიის ქვეყნები: შვედეთი, ფინეთი, დანია,
ნორვეგია და ისლანდია.
ანგლოამერიკული სამართლებრივი ოჯახში გამოყოფენ ინგლისურ ქვეყნებს და ამერიკულ
სამართალს. გარდა ინგლისისა მიეკუთვნება უელსი, ჩრდ. ირლანდია, კანადა,
ავსტრალია, ახალი ზელადია და სხვა.
ამერიკული სამართის ჯგუფში შედის თავად აშშ . ცალკე იყოფა ლუიზიანას შტატი, სადაც
დომინირებს ფრანგული სამართის ტრადიციები.
სამართლის განსაკუთრებულ ოჯახს აყალიბებს ისლამის, ინდუიზმისა, და ბიდუზმის
რელიგიური სამართალი, ამ ოჯახს განეკუთვნება ქრისტიანული რელიგიების საეკლესიო
სამართალიც.
# 2 კონტინენტური ევროპის სამართლის ოჯახი
მის ჩამოყალიბებაში დიდი წვლილი მიუძღვნის ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანეს. მისი
კანონმდებლობა მოიცავდა დიგესტებს ანუ პანდექტებს. ბოლონიისა და ჰავაის
უნივერსიტეტებში იურიდიულ განათლებას საფუძვლად რომის სამართალი დაედო. აქედან
ის ევროპაში გავრცელდა, განსაკუთრებით გერმანიაში. აქ ის ადგილობრივ სამართალთან
ერთად მოქმედებდა. ევროპაში გავრცელებულმა დიდმა კიდოფიკაციევმა ხელი შეუწყო
სამართის სისტემების ფორმირების პროცესს და სისტემების ერთმანეთისგან გამიჯვნასაც.
განსაკუთრებით წარმატებული იყო დანიის, ნორვეგიის და შვედეთის. პროცესზე
განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსმა. გერმანიაშ
სამართლის კოდიფიკაცია განხორციელდა 1871 წელს, თითქმის 100 წლით გვიან, ვიდრე
საფფრანგეთსა და ავსტრიის, თმცა ამას დადებითი მხარეც ჰქონდა, რადგან
გერმანელებმა გაითვალისწინეს საზღვარგარეთ ქვეყნების გამოცდილება.
გერმანიის სამოქალაქო კოდექსი უფრო სისტემატიზირებული იყო და სუზტად
ჩამოყალიბდა იურიდიული ცნების შინაარსი. აღიარებულია, რომ გერმანიის სამოქალაქო
კოდექსის იურისტებისთვის არის დაწერილი. განსხვავდება ნაპოლეონის სამოქალაქო
კოდექსი, რომელიც გაეგება არაიურისტსაც შეუძლია. შედარებით მარტივი ენით
გამოირჩევა შვეიცარიის სამოქალაქო კოდექსი, რომლის ავტორიც იყო ჰუბერი.

#3 ანგლოამერიკული სამართლის ოჯახი

ანგლოამერიკული სამართალს განეკუთვნება ინგლისის სამართალი, დიდი ბრიტანეთის

დმომინიონი ქვეყნები და აშშს სამართალი. დიდ ბრიტანეთში მოქმედებს ფიქცია, რომლის
თანახმადაც უზენაეს მართლმსაჯულებსაც ახლორციელებს პარლამენტის ზედა პალატა,
რომლის თანახმადაც უზენაეს მართლმსაჯულებას ახორციელებს პარლამენტის ზედა
პალატა, თუმცა საქმე ეხება სამოსამართლო პრაქტიკას. სასამართო პრეცედენტები
სამართლის უმნიშვნელოვანეს წყაროს წარმოადგენს. სამოქალაქო სამართალწარმოებაში
რეალურად იზრდება ადგილობრივი სასამართლოების მნიშვნელობა და სულ უფრო
ძლიერდება პოზიტიური კანონმდებლობის როლი.
ბრიტანულისგან ოდნავ განსხვავდება ამერიკული სამართლი, მათ შრის განსხვავება
ეფუძვნება პოლიტიკურ სოციალურ ფაქტორებს. ინგლისი უნიტარული სახელმწიფოა,
ამერიკა ფედერაციული, რომელიც მოიცავს 50 მართლწესრიგს პლუს ფედელარული
მართლწესრიგი. თითოეულ შტატს აქვს საკუთარი საკანონმდებლო კრება და საკუთრი
სამსაფეხურიანი სასამართლო სისტემა. თმცა ასეთ დეცენტრალიზაციის მიუხედავად,
ამერიკული სამართალი ერთიან სისტემას აყალიბებს. ამაში მას ნაციონალური
ორგანიზაციები ეხმარება, რომელთა დახმარებაც მთელი ქვეყნის იურისტებს შორსი
მყარდება მუდმივი კონტაქტები.