თემა 3.

საგადასახადო სისტემა და მისი თავისებურებანი

 საგადასახადო სისტემის არსი;
 საგადასახადო სისტემის მახასიათებლები;
 საგადასახადო სისტემის პრინციპები;
 საგადასახადო სისტემის შეფასების კრიტერიუმები.

საგადასახადო სისტემის არსი

საგადასახადო დაბეგვრა ფუნდამენტურია სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისა და
მის მიერ მომსახურების გაწევის თვალსაზრისით, მაგრამ საქართველოსთვის იგი
წლების განმავლობაში უდიდესი პრობლემა იყო. „ვარდების რევოლუციამდე“
გადასახადების გადახდისთვის თავის არიდება, რაც სახელმწიფოს სისუსტესა და
კორუმპირებულობას გამოხატავდა, მომსახურების გაწევას სერიოზულად
აფერხებდა. პოლიტიკურმა ნებამ და, განსაკუთრებით, 2005 წელს ახალი
საგადასახადო კოდექსის შემოღებამ საქართველოს საგადასახადო ლანდშაფტის
ძირეული შეცვლა გამოიწვია: გადასახადები შემცირდა, პროცედურული საკითხები
დარეგულირდა, კორუფცია აღმოიფხვრა და კოდექსის აღსრულება საგრძნობლად
გაუმჯობესდა. ეს სახელმწიფო შემოსავლების მასობრივ ზრდაში აისახა. ქვეყანაში
არსებული საგადასახადო პოლიტიკის მიზანია კერძო სექტორისა და უცხოური
ინვესტიციებისათვის, ასევე ბიზნესის დაწყების და განვითარებისათვის,
მიმზიდველი და ხელსაყრელი საგადასახადო გარემოს შექმნა.
sagadasaxado sistema, saxelmwifos sagadasaxado politikis konkretul Sedegs warmoadgens.
amitom, aucilebelia sagadasaxado politikis Teoriuli aspeqtebis codna, romelic Tavis mxriv ufro
globaluri cnebis `finansuri politikis” Semadgeneli elementia. `finansuri politikis” cnebis qveS
igulisxmeba saxelmwifos mier ganxorcielebuli RonisZiebaTa kompleqsi, romelic mimarTulia
finansuri resursebis mobilizaciaze, maT ganawilebasa da gamoyenebaze safinanso
kanonmdeblobis Sesabamisad. finansuri politika Sedgeba Semdegi mTavari
komponentebisagan:
- sagadasaxado politika;
- sabiujeto politika;
- fulad-sakredito politika
- fasebis politika;
- sabaJo politika;
- socialuri politika;
- sainvesticio politika;

1
 - politika saerTaSoriso finansebis sferoSi finansuri politikis umniSvnelovanes nawils
warmoadgens;
– sagadasaxado politika.
sagadasaxado sistema – es aris garkveul principebze dafuZnebuli misi Semadgeneli
elementebis miznobrivi erToba, romlebic urTierTdakavSirebuli da urTierTdamokidebulni arian.
aseTi elementebia: sagadasaxado kultura, sagadasaxado sferos normatiul-samarTlebrivi baza,
gadasaxadebisa da mosakreblebis erToblioba, sagadasaxado administrirebis meqanizmebi da
gadasaxadis gadamxdelebi. pirdapiri da iribi gadasaxadebis Tanafardoba progresuli
gadasaxadebis gamoyeneba da maTi progresiis xarisxi an proporciuli gadasaxadebis metoba
sagadasaxado dabegvris diskretuloba (uwyvetoba) sagadasaxado bazis formirebis meTodebi
sagadasaxado SeRavaTebis miznebi, Sinaarsi da gamoyenebis areali gamoTvlebis da
gadasaxadebis amoRebis sistemebis miznobrivi mimarTuleba da gamoyeneba sxvadasxva
Semosavlis mqone gadasaxadis gadamxdelebis sagadasaxado dabegvris erTferovnebis xarisxi
sagadasaxado politikis Seqmnis principebi gadasaxadebi.

sagadasaxado sistemis aucilebeli elementebi

sagadasaxado kultura – aris sazogadoebis ekonomikuri msoflmxedvelobis nawili,
romelic safuZvlad udevs saxelmwifos ekonomikur politikas. sagadasaxado sferos
normatiul-samarTlebrivi baza – sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisuflebis mier
sagadasaxado sferoSi miRebuli kanonebi da kanonqvemdebare aqtebi.
gadasaxadebisa da mosakreblebis erToblioba – damyarebulia kanonebze, romliTac
gansazRvrulia dabegvris obieqtebi da subieqtebi, sagadasaxado dabegvris baza, sagadasaxado
ganakveTi, sagadasaxado SeRavaTebi. sagadasaxado administrirebis meqanizmebi.
sagadasaxado administrirebis meqanizmebi – gadasaxadebis biujetSi amoRebis
formebisa da meTodebis erToblioba.
gadasaxadis gadamxdelebi – sagadasaxado dabegvris subieqtebi da obieqtebi maTi
xarisxobrivi da raodenobrivi mravalferovnebis gaTvaliswinebiT.

sagadasaxado kanonmdebloba da სistema

საგადასახადო კანონმდებლობის სისტემა მოიცავს როგორც საკანონმდებლო,

ასევე კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებს. საგადასახადო კოდექსის მე-2 მუხლი
განსაზღვრავს საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის სისტემის ოთხ დონეს,
რომლებიც არეგულირებენ საქართველოში გადასახადებით დაბეგვრის სფეროში
ძირითად სამართლებრივ ურთიერთობებს:

• საქართველოს კონსტიტუცია;

• საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები;

• საგადასახადო კოდექსი;

2
 • კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები.

sagadasaxado kanonmdebloba da სistema

საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის სისტემა სხვადასხვა დონის

ნორმატიული აქტების ურთიერთდაკავშირებული ერთობლიობაა. საგადასახადო
კანონმდებლობის აქტები შეიცავენ საგადა სახადო ნორმებს, ანუ ფორმალურად
დადგენილ ქცევის წესებს, რომელიც არეგულირებს საგადასახადო სფეროში
წარმოშობილ სამართლებრივ ურთიერთობებს.საგადასახადო კანონმდებლობის
სისტემაში პირველი ადგილი საქართველოს კონსტიტუციას უჭირავს. საქართველოს
კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია. მას აქვს უპირატესი იურიდიული
ძალა სხვა სამართლებრივი აქტების მიმართ. ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი უნდა
შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციას. საქართველოს კონსტიტუციის 94-ე
მუხლის თანახმად, გადასახადების გადახდა კანონით დადგენილი ოდენობითა და
წესით სავალდებულოა. გადასახადების სტრუქტურას და მათი შემოღების წესს
ადგენს კანონი და გადასახადებისაგან გათავისუფლება დასაშვებია მხოლოდ
კანონით. კონსტიტუციური ნორმიდან გამომდინარე, გადასახადების გადახდა
ატარებს არანებაყოფლობით, არამედ სავალდებულო ხასიათს, ანუ გადასახადებით
დაბეგვრა საყოველთაო ხასიათისაა. ამასთან, მხოლოდ საქართველოს კანონით
შეიძლება განისაზღვროს გადასახადის სახეები, სტრუქტურა, განაკვეთები,
შემოღებისა და გადახდის-წესი.

საგადასახადო-სისტემის-მახასიათებლები
ნებისმიერი ქვეყნის ეკონომიკური სისტემის ფუნქციონირების ეფექტურობა და
სიცოცხლის უნარიანობა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული ამ ქვეყანაში მოქმედი
საგადასახადო სისტემის გამართულობასა და სახელმწიფოს მიერ გატარებულ
საგადასახადო პოლიტიკაზე. გამომდინარე იქიდან, რომ გადასახადები სახელმწიფოს
არსებობის ეკონომიკური საფუძველი და ბიუჯეტის შევსების ძირითადი წყაროა,
ფისკალურ დანიშნულებასთან ერთად, გადასახადები ქვეყნის ეკონომიკის
სახელმწიფოებრივი რეგულირების მძლავრ მექანიზმად გამოიყენება. ახდენს რა
ერთობლივი შიგა პროდუქტის და ეროვნული შემოსავლის განაწილებას,
გადასახადები ქვეყნის ეკონომიკური ზრდის ტემპებზე მნიშვნელოვნად
ზემოქმედებს, ასევე ეკონომიკური საქმიანობის ცალკეული სახეობებს შორის
პროპორციებზე, საზოგადოებრივი კვლავწარმოების სტრუქტურაზე, სოციალურ
სფეროზე, კაპიტალის დაგროვების პროცესზე, მოსახლეობის მოხმარებასა და
გადახდისუნარიან მოთხოვნილებაზე.

3
შემოსავლების გადანაწილების სახელმწიფო მექანიზმში უმნიშვნელოვანესი როლი
საგადასახადო დაბეგვრას აკისრია. სახელმწიფო პირდაპირი და არაპირდაპირი
გადასახადების დაწესებით ხაზინაში შემოსავლების მობილიზებას აწარმოებს, რათა
ხელისუფლებამ სახელმწიფო ფუნქციების შესრულებასთან დაკავშირებული
ხარჯები დაფაროს. სახელმწიფოს შემოსავლები და ხარჯები, მათი განაწილება
წყაროებისა და მიმართულებების შესაბამისად სახელმწიფო ბიუჯეტის სახით
წარმოდგება.

  დღეისათვის, საქართველოში მოქმედი გადასახადები და საგადასახადო სისტემა

წლების განმავლობაში ფორმირდებოდა და იხვეწებოდა. მართალია შედარებაც კი არ
შეიძლება დღევანდელ და 10-15 წლის წინათ მოქმედ საგადასახადო
კანონმდებლობას შორის, მაგრამ არც დღეისათვის არსებული საგადასახადო სისტემა
არის გამართული, დალაგებული და სრულყოფილი. ქვეყანაში მოქმედი
საგადასახადო სისტემა და გადასახადები უნდა ემსახურებოდეს, ერთის მხრივ,
ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის ფორმირებას, ხოლო, მეორეს მხრივ, კი იგი
კატალიზატორი და სტიმულატორი უნდა იყოს ქვეყანაში ეკონომიკური, სოციალური
საინვესტიციო მდგომარეობის წინსვლისა და განმტკიცების თვალსაზრისით.

  ემსახურებოდეს, ერთის მხრივ, ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილის ფორმირებას,

ხოლო, მეორეს მხრივ, კი იგი კატალიზატორი და სტიმულატორი უნდა იყოს
ქვეყანაში ეკონომიკური, სოციალური საინვესტიციო მდგომარეობის წინსვლისა და
განმტკიცების თვალსაზრისით.

საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის პრინციპები

 პირი ვალდებულია გადაიხადოს ამ კოდექსით დაწესებული

საერთოსახელმწიფოებრივი და ადგილობრივი გადასახადები.
 დაუშვებელია ამ კოდექსის დარღვევით დაწესებული ან ამ კოდექსით
გაუთვალისწინებელი გადასახადის გადახდის ვალდებულების ვინმესთვის
დაკისრება, აგრეთვე გადასახადის გადახდევინება ამ კოდექსით დადგენილ
ვადაზე ადრე.
 ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით ორგანოს უფლება
აქვს, შემოიღოს მხოლოდ ამ კოდექსით დაწესებული ადგილობრივი
გადასახადი

საგადასახადო სისტემის შეფასების კრიტერიუმები

საგადასახადო სისტემა ესაა კანონმდებლობით გათვალისწინებული გადასახადებისა

და მოსაკრებლების, მათი პრინციპების, ფორმებისა და მეთოდების დადგენის,

4
ცვლილებების, გაუქმების, გადახდისა და ამოღების, აგრეთვე, გადასახადებისგან თავის
არიდებაზე პასუხისმგებლობის ნორმების ერთობლიობა. კანონმდებლობით დადგენილი
წესით ამოღებული გადასახადები, მოსაკრებლები, ბაჟი და სხვა გადასახადები
ერთობლიობაში საგადასახადო სისტემას ქმნიან. გადასახადის მრავალფეროვნების, მათი
სახეებისა და სტრუქტურების, ამოღების ხერხების, საბაზისო განაკვეთების, შეღავათებისა და
ხელისუფლების სხვადასხვა დონის ფისკალური რწმუნების მიხედვით საგადასახადსო
სისტემები ერთმანეთისაგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან. აქედან გამომდინარე, ისინი
პრაქტიკაში მრავალგვარი სახითა და ეროვნული თავისებურებების სიმრავლით
წარმოგვიდგება.

საქართველოს მთავრობის მიზანია, შექმნას სტაბილური საგადასახადო

სისტემა, რომელიც ხელს შეუწყობს მდგრად ეკონომიკურ განვითარებას და
მინიმუმამდე დაიყვანს ეკონომიკურ რყევას. იმისთვის, რომ საქართველოს კვლავაც
ჰქონდეს ბიზნესის წარმოების თვალსაზრისით მიმზიდველი ქვეყნის სტატუსი,
მიმდინარე მცირე საგადასასახო წნეხის პრაქტიკა მომავალშიც იქნება
შენარჩუნებული. აღნიშნული შეესაბამება საქართველოს ორგანულ კანონს
„ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“, რომლის თანახმადაც გადასახადის
არსებული განაკვეთის ზრდა ან ახალი გადასახადის შემოღება მხოლოდ
რეფერენდუმის გზით არის შესაძლებელი. ამ პირობებში საქართველოს მთავრობის
ძირითადი ძალისხმევა საგადასახადო სისტემის სტაბილურობის შენარჩუნებისა და
საგადასახადო ადმინისტრირების გაძლიერებისკენ იქნება მიმართული.