ბათუმის შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ავტორები: მარიამ ბერიძე და ლაშა ზაქარაძე

გადასახადები სახელმწიფოებრივი რეგულირების სისტემაში.

ეკონომიკური პოლიტიკა

ხელმძღვანელი: თამილა თურმანიძე

ბათუმი 2023
1
სარჩევი

შესავალი-------------------------------------------------------------3

გადასახადის მოკლე მიმოხილვა---------------------------------4

გადასახადების განსხვავებულობა-------------------------------5

საქართველოს საგადასახადო სისტემა---------------------------7

დასკვნა---------------------------------------------------------------

ბიბლიოგრაფია------------------------------------------------------

2
 შესავალი
სახელმწიფოს ფორმულირებისა და განვითარების ეკონომიკური საფუძველია
ფინანსური რესურსები, რომლებიც ძირითადად გადასახადებითა და მათი
სახელმწიფო ბიუჯეტში გადახდით ფორმირდება. რა საკვირველია გადასახადები
მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასა და
გაძლიერებაში. გადასახადების გადამხდელები კი ჩვენ , მოქალაქეები, ვართ.
მოცემულ ნაშრომში შევეცდები ნათლად წარმოვაჩინო გადასახადების
ნაკლოვანებები და უპირატესობები.

3
 გადასახადების მოკლე მიმოხილვა
გადასახადი არის თანხა, რომელსაც კერძო პირი და საწარმო უხდის
სახელმწიფოს. გადასახადის გაგონებისთანავე უმეტესობა ფიქრობს, რომ გადასახადი
არის ის ზედმეტი თანხა, რომლის გადახდაც მოუწევს მხოლოდ მომხმარებელს,
მაგრამ სინამდვილეში გადასახადი აწვება არა მხოოლოდ მომხმარებელს, არამედ
მწარმოებელსაც კი. ვის უფრო მეტად დააწვება გადასახადის თანხა დამოკიდებულია
იმაზე თუ რომელი მხარე უფრო არაელასტიკურია, თუ მოთხოვნა მიწოდებასთან
შედარებით არაელასტიკურია, საზოგადოებრივი ტვირთის ზიდვა და გადასახადის
გადახდა უპირატესად მყიდველს უწევს, რაც გრაფიკულად შემდეგნაირად
გამოისახება:

ხოლო, თუ მოთხოვნა მიწოდებასთან შედარებით ელასტიკურია,

საგადასახადო ტვირთის ზიდვა უპირატესად გამყიდველს უწევს.

4
 (წყარო:https://old.tsu.ge/data/file_db/economist_faculty/mikro%20teor..pdf?
fbclid=IwAR0uYUca28WMT_05yc3m0jJkBht53-8gsp-k2uqKB0KYfLBaL0IQDjrcUvM)

შესაბამისად, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ გადასახადი ამცირებს, როგორც

მწარმოებლის ასევე მომხმარებლის კეთილდღეობასაც. მეორე მხრივ, გადასახადებზე
საუბრის დროს არ უნდა ვიფიქროთ, მხოლოდ ამ ჭრილში და უნდა გავაანალიზოთ
რას ხმარდება გადასახადები. აკრეფილი გადასახადები ისეთ რაიმეზე იხარჯება,
რაც მთელი ქვეყნისთვის სასარგებლოა, მაგალითად, თავდაცვა, არმია, საზღვაო და
საჰაერო ფლოტი, ჯანდაცვა, განათლება და გზები, უფასო ფაკულტეტების
დაფინანსება და ა.შ.

გადასახადების განსხვავებულობა.
რა საკვირველია, ქვეყნებში არ არსებობს კონკრეტულად ერთი სახის
საგადასახადო სისტემა.  ნებისმიერი ქვეყნის მიზანია შექნას ისეთი მოქნილი და
მიზანდასახული საგადასახადო სისტემა, რომელიც ადვილად შეეწყობა ცვალებად
ეკონომიკურ სიტუაციას და დროის კონკრეტულ მომენტში ქვეყნის ეკონომიკური
მიზნებისა და ამოცანების ხასიათის გათვალისწინება შეეძლება. ერთ-ერთი
ძირითადი გადასახადი საშემოსავლო გადასახადია. მოსახლეობამ თავისი
შემოსავლის გარკვეული პროცენტი( პროცენტობა განსხვავდება ქვენების მიხედვით)
5
უნდა გადაუხადოს სახელმწიფოს. საშემოსავლო გადასახადი იმ პირდაპირი
გადასახადის მაგალითია, რომელიც სავალდებულოა კერძო პირისა და
საწარმოსათვის. პირდაპირი გადასახადით ასევე შესაძლებელია მემკვიდრეობით
მიღებული ქონების დაბეგვრაც. გარდა პირდაპირი გადასახადებისა არსებობს
გადასახადები, რომლებიც საქონლისა და მომსახურების ფასს ემატება. ევროპაში
გადასახედები, რომლებიც საქონლისა და მომსახურების ფასს ემატება.ევროპაში
ამგვარი გადასახადის ძირითადი სახეობა დამატებული ღირებულების გადასახადია
(დღგ), ხოლო აშშ-ში ბრუნვის გადასახადი. ასეთი გადასახადები, რომლებსაც ირიბი
გადასახადები ჰქვია, ხარჯებს ბეგრავს და არა შემოსავალს. ირიბი გადასახადების
მეშვეობით შესაძლოა ადამინის ქცევა შეიცვალოს. მაგალითად, თუ მთავრობას,
გარემოს დაბინძურებასთან საბრძოლველად, სურს, რომ მძღოლებმა
არაეთილირებული ბენზინი მოიხმარონ, იგი ეთილირებულ ბენზინზე დაწასებულ
გადასახადს გაზრდის, ხოლო თუ იმით არის დაინტერესებული, რომ მოსახლეობა
თამბაქოს წევას გადააჩვიოს, თამბაქოს ნაწარმზე გაზრდის გადასახადს.

გარდა ამისა არსებობს პროგრესული და რეგრესული გადასახადები.

პროგრესული გადასახადი დაბეგვრის ისეთი სახეობა, როდესაც მაღალი
შემოსავლის მქონე ადამიანები უფრო მეტი პროცენტით იბეგრებიან, ვიდრე
დაბალი შემოსავლის მქონენი. იმ ქვეყნებში სადაც პროგრესული გადასახადი
მოქმედებს, შემოსავლის რა მოცულობა ჩაითვლება მაღალ და დაბალ მოცულობად
განისაზღვრება კანონით. მაგალითად აშშ-ში გადასახადის 7 განსხვავებული
გადასახადის განაკვეთი არსებობს(10%, 12%, 22%, 24%, 32%, 35% და 37%)

რაც შეეხება რეგრესულ გადასახადს, რეგრესული გადასახადი (ინგლისურად

Regressive Tax) არის დაბეგვრის ისეთი სახეობა, როდესაც მაღალი შემოსავლის
მქონე ადამიანები უფრო ნაკლები პროცენტით იბეგრებიან, ვიდრე დაბალი
შემოსავლის მქონენი.

დღევანდელ მსოფლიოში რეგრესული დაბეგვრის სისტემა საშემოსავლო და

მოგების გადასახადებში არ გვხვდება, ანუ, მაგალითად, ვისაც ხელფასი 1,000

6
დოლარამდე აქვს, ის იხდიდეს 20% საშემოსავლოს და ვისაც 1,000 დოლარზე
მეტი აქვს, ის 20%-ზე ნაკლებად იბეგრებოდეს. თუმცა რეგრესული
გადასახადები გვხვდება ე.წ. არაპირდაპირ გადასახადებში, ანუ როცა
გადასახადი საქონლისა და მომსახურების ფასშია შეტანილი და მას
მომხმარებელი ამ საქონლისა და მომსახურების შეძენისას იხდის. მაგალითად,
ასეთია აქციზის გადასახადი, თუ ის ფიქსირებულად, რაოდენობაზე არის
დაწესებული. როდესაც მაღალშემოსავლიანი და დაბალშემოსავლიანი
ადამიანები იყიდიან სიგარეტს, მაღალშემოსავლიანი ადამიანი თავისი
შემოსავლის გაცილებით ნაკლებ პროცენტს გადაიხდის აქციზის გადასახადში,
ვიდრე დაბალშემოსავლიანი ადამიანი. სწორედ ეს არის რეგრესული
გადასახადის ბუნება.

საქართველოს საგადასახადო სისტემა

საქართველოს საგადასახადო სისტემას საფუძველი მისი სახელმწიფოებრივი

ჩამოყალიბების პროცესში ჩაეყარა. ეკონომიკის განვითარების სხვადასხვა
ეტაპზე საგადასახადო სისტემის წინაშე კონკრეტული ამოცანები იდგა, რაც
იმაში გამოიხატებოდა, რომ მას უნდა უზრუნველეყო სახელმწიფოს კუთვნილი
შემოსავლების მობილიზება სახელმწიფოს მიერვე განსაზღვრული ხარჯების
დასაფარავად. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ ქვეყანაში წარმოიქმნა
საკუთარი საგადასახადო სისტემის ჩამოყალიბების აუცილებლობა, რომლის
წინაშეც დაისახა ახალი ამოცანები. კერძოდ, მან უნდა დააკმაყოფილოს, როგორც
სახელმწიფოს ინტერესები, ისე თავისუფალი ბაზრის მოთხოვნები.
საგადასახადო დაბეგვრა ფუნდამენტურია სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისას და
მის მიერ მომსახურების გაწევის თვალსაზრისით, მაგრამ საქართველოსთვის
იგი წლების განმავლობაში უდიდესი პრობლემა იყო. გადასახადების
გადახდისთვის თავის არიდება, რაც სახელმწიფოს სისუსტესა და

7
კორუმპირებულობას გამოხატავდა, მომსახურების გაწევას სერიოზულად
აფერხებდა.

დღეისათვის ეს პრობლემა მეტ-ნაკლებად მოგვარებულია და საქართველოში

მოქმედებს გამართული საგადასახადო სისტემა. რა საკვირველია საქართველოს
კანონით გაწერილია სხვადასხვა გადასახადის ოდენობა. მაგალითად,

დამატებითი ღირებულების გადასახადს (დღგ) იხდის პირი, რომელიც ეწევა

ეკონომიკურ საქმიანობას და რომლის მიერ ნებისმიერი უწყვეტი 12
კალენდარული თვის განმავლო-ბაში განხორციელებული, დღგ-ით დასაბეგრი
ოპერაციების საერთო თანხა აღემატება 100 000 ლარს. დღგ-ის განაკვეთი
შეადგენს დასაბეგრი ბრუნვის 18 პროცენტს.

საშემოსავლო გადასახადის გადამხდელია რეზიდენტი ფიზიკური პირი, ანუ

პირი რომელიც ფაქტობრივად იმყოფება საქართველოს ტერიტორიაზე 183 დღე
ან მეტ ხანს ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის პერიოდში.
არარეზიდენტი ფიზიკური პირი, რომელიც შემოსავალს იღებს საქართველოში
არსებული გადახდის წყაროდან.

დასაბეგრი შემოსავალი წარმოადგენს სხვაობას კალენდარული წლის

განმავლობაში მიღებული შემოსავლისა და ხარჯების თანხებს შორის.
რეზიდენტი ფიზიკური პირების მიერ მიღებული დასაბეგრი შემოსავლები,
რომლებიც არ ექვემდებარება საქართველოში არსებულ გადახდის წყაროსთან
დაბეგვრას, – იბეგრება 20 პროცენტით. გადახდის წყაროსთან დაბეგვრას
დაქვემდებარებული შემოსავლები, იბეგრება: ხელფასი -20 %,დივიდენდები –
5%, პროცენტები – 5 %, როიალტი – 20%.

აქციზის გადამხდელი პირი, რომელიც: აწარმოებს აქციზურ საქონელს

საქართველოში; -ახორციელებს აქციზური საქონლის იმპორტს ან ექსპორტს
საქართველოში; აქციზური საქონლის სახეობებია: სპირტი და ალკოჰოლური

8
სასმელები, ლუდი. თამბაქოს ნაწარმი, მსუბუქი ავტომობილები, ბუნებრივი
აიროვანი კონდენსატი და ბუნებრივი აირი გარდა მილსადენისა.

მოგების გადასახადის გადამხდელია: რეზიდენტი საწარმო; არარეზიდენტი

საწარმო, რომელიც საქართველოში საქმიანობას ახორციელებს მუდმივი
დაწესებულების მეშვეობით ან/და შემოსავალს იღებს საქართველოში არსებული
წყაროდან. 2019 წლის 1 იანვრიდან მოგების ყოველთვიურ გადსახადს იხდის
ორგანო, რომელიც ეკონომიკურ საქმიანობას ეწება. საწარმოს დასაბეგრი მოგება
იბეგრება 15%.

ქონების გადასახადის შემთხვევაში დასაბეგრ ობიექტს წარმოადგენს

საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება. ფიზიკური პირის ქონების გადასახადს
გამოიანგარიშებს საგადასახადო ორგანო წარდგენილი დეკლარაციის
საფუძველზე.

წყარო: https://data.worldbank.org/

აღსანიშნავია, რომ 2006 წელს, წინა წლებთან შედარებით, საგადასახადო

ტვირთი 18.4% პუქნტით შემცირდა, რაც 2004 წლის ბოლოს ახალი საგადასახადო
9
კოდექსი მიღებით არის განპირობებული. აღნიშნული ცვლილების შემდეგ, მანამდე
არსებული 19 გადასახადი 7-მდე შემცირდა. ასევე, 2009 წელს საგადასახადო ტვირთი
38.6%-დან 15.3%-მდე შემცირდა, რაც კვლავ საგადასახადო კოდექსში
განხორცილებული ცვლილებით იყო გამოწვეული. აღნიშნულ პერიოდში
სოციალური გადასახადი გაუქმდა, რომლის განაკვეთი 20%-ს შეადგენდა,
საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი კი 25%-დან 20%-მდე შემცირდა.

საგადასახადო-საბიუჯეტო პოლიტიკის წარმატებით წარმართვა

საგადასახადო სისტემის ისეთი მახასიათებლების გათვალისწინებას მოითხოვს,
როგორიცაა: სტაბილურობა და ელასტიურობა, ეფექტურობა, სამართლიანობა,
მართვის სიმარტივე, მოხერხებულობა, საგადასახადო ტვირთის გონივრული
საზღვრების დადგენა.

მნიშვნელოვანი შედეგი გამოიღო ხელისუფლების მიერ გატარებულმა კურსმა

საგადასახადო რეგულირების სფეროში. ,,იდეალური’’ საგადასახადო სისტემა
რამდენიმე გადასახადზე – შედარებით დაბალ საგადასახადო განაკვეთებსა და
ფართო საგადასახადო ბაზაზე უნდა იყოს დაფუძნებული, რაც საბოლოო ჯამში
გადასახადების გადახდას და გადასახადების დაგეგმილი მოცულობით ამოღებას
აადვილებს.

რაც შეეხება გადასახადის სიმძიმის აღქმას საქმიანობის სფეროს მიხედვით, ის

შეგვიძლია გრაფიკულად შემდეგნაირად წარმოვაჩინოთ:

10
 მოცემულ გრაფიკში კარგად ჩანს, რომ ყველაზე დიდი დატვირთვა აქვს
ტრანსპორტისა და სარესტორნო სფეროებს, ყველაზე მსუბუქი კი ჯანდაცვასა და
სოც. სერვისებს.

წყარო(https://openscience.ge/bitstream/1/677/1/samagistro%20shengelia
%20vakhtangi.pdf)

საგადასახადო კანონმდებლობა და კომპანიები გამოკითხული კომპანიების

უმრავლესობისათვის (80%) ინფორმაცია საქართველოს საგადასახადო კოდექსში

11
განხორციელებეული საკანონმდებლო ცვლილებების შესახებ ხელმისაწვდომია.
როგორც დიაგრამიდან ჩანს, ინფორმაციის ყველაზე პოპულარული წყარო
შემოსავლებისსამსახურის ვებგვერდია. ასევე მნიშვნელოვანი წყაროა ფინანსთა
სამინისტროსვებგვერდი, საკანონმდებლო მაცნე და პროგრამა „კოდექსი“.
ინფორმაციის წყაროები. განსაკუთრებულად არ განსხვავდება საწარმოების ზომის ან
შემოსავლის მიხედვით.საგადასახადო კანონმდებლობის განხილვის პროცესში
საწარმოების მონაწილეობაშეზღუდულია. კომპანიების აბსოლუტურ უმრავლესობას
(95%) ბოლო 2 წლისგანმავლობაში მონაწილეობა არ მიუღია საგადასახადო
კანონმდებლობის განხილვაში.თავის მხრივ, ის კომპანიები, რომლებიც
მონაწილეობდნენ მსგავს პროცესში ძირითადადდიდი ზომის საწარმოებს
წარმოადგენენ უმეტესად ვაჭრობის სფეროში. იქმნებაშთაბეჭდილება, რომ
განხილვაში მონაწილეობაზე მცირე ზომის საწარმოებს ნაკლებადმიუწვდებათ ხელი.
თუმცა, აქვე აღსანიშნავია, რომ ეს მდგომარეობა საქართველოსათვისუნიკალურ
მოვლენას არ წარმოადგენს. როგორც წესი, მსხვილი ბიზნესი
გაცილებითაქტიურადაა ჩართული მსგავს პროცესებში. აღსანიშნავია, რომ ბიზნეს
გაერთიანებებისწევრობა რაიმე განსაკუთრებულ ეფექტს არ ახდენს
კანონმდებლობის განხილვის პროცესში მონაწილეობაზე. კერძოდ, ასოციაციების
წევრი 53 კომპანიიდან, მხოლოდ 10-მა

განაცხადა, რომ მონაწილეობა მიუღია მსგავს განხილვაში.

12
 დასკვნა

ამ სტატიაში განხილული მონაცემებიდანაც ნათლად დავადგინეთ რომ

საგადასახადო შემოსავლების დიდი წილი მოდის ორ გადასახადზე, ესენია: დღგ და
საშემოსავლო გადასახადი. აქედან კი თავისუფლად შეგვიძლია დავასკვნათ რომ
საგადასახადო ტვირთის უდიდესი ნაწილი მოდის ჩვეულებრივ მოქალაქეებზე ,
იქიდან გამომდინარე, რომ სწორედ ისინი არიან დღგ-სა და საშემოსავლო
გადასახადების გადამხდელები.

ამასთანავე გადასახადების განაკვეთის შემცირება მცირე და საშუალო

შემოსავლის პირებისთვის, ხელფასის მომატების ტოლფასი იქნება. ანუ
სახელმწიფოს ამით ბიზნესის განვითარებასაც შეუწყობს ხელს. საგრძნობლად
გაიზრდება მოთხოვნა ადგილობრივ პროდუქტებზე, რაც ადგილობრივი მეწარმეების
განვითარებისთვის საკმაოდ მნიშვნელოვანია. პროგრესული საშემოსავლო
საგადასახადო სისტემის მაქსიმალური ეფექტი მხოლოდ მაშინ იქნება საგრძნობი თუ
მოხდება მისი სინერგია პროგრესულ მოგების გადასახადთან. არასამართლიანია
როდესაც მცირე ბიზნესი და მრავალი სხვადასხვა პროფილის მქონე მსხვილი
ბიზნესი ერთი და იგივე საპროცენტო განაკვეთით იბეგრებიან. მაგალითად საბანკო
სექტორს საკამოდ მცირე თანხა შეაქვს სახელმწიფო ბიუჯეტში, იმასთან შედარებით
თუ რა რეკორდულ მოგებებზე გადიან. ამიტომაც სახელმწიფოს პირველი ამოცანა
მცირე ბიზნესის წახალისება უნდა იყოს და არა მსხვილი ბიზნესის. ეს კი უმალვე
13
აისახება სახელმწიფოს ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე. გარდა ამისა
გასათვალისწინებელია, რომ ქვეყნის საგადასახადო სისტემა ქვეყნის ეკონომიკური
პროცესების რეგულატორი უნდა იყოს. აუცილებელია უზრუნველყოფილ იქნეს
საგადასახადო პოლიტიკისათვის დამახასიათებელი ფისკალური და
მარეგულირებელი ფუნქციების რეალიზება და შეტანაწყობა. აღნიშნულიდან
გამომდინარე მიზანშეწონილად მიგვაჩნია კვლავაც გაგრძელდეს საქართველოს
საგადასახადო სისტემის რეფორმირების პროცესი და ჩამოყალიბდეს საგადასახადო
სისტემის, როგორც ეკონომიკურად მაღალფუნქციური მექანიზმის მიმართ ერთიანი
კონცეპტუალური მიგომა,

ბიბლიოგრაფია

„საგადასახადო პოლიტიკა საქართველოში“ 09.02.2022

იხილეთ(https://geoeconomics.ge/?
p=13086&fbclid=IwAR2me6TOBcsRYVJY7uJMc4dzkX9UJ2mFTcLztEdtk7pNcS2ZYpS81fQf
6Qc)

შემოსავლების სამსახური „გადასახადის სახეები, განაკვეთები და გადახდის

ვადები)

აიხილეთ(https://old.rs.ge/5509?fbclid=IwAR3mTIARhKigHE7J_d8I7ZHN9Ktkn-

Q34RotrAFP7AgSGZGqTMSQNg-njYQ)

ე. ხარაიშვილი „მიკროეკონომიკა“, თბილისი, 2014

იხილეთ(https://old.tsu.ge/data/file_db/economist_faculty/mikro%20teor..pdf?
fbclid=IwAR0uYUca28WMT_05yc3m0jJkBht53-8gsp-k2uqKB0KYfLBaL0IQDjrcUvM)

კოკაია ქეთევან „საქართველოს საგადასახადო სისტემა და განვითარების

ტენდენციები“ იხილეთ (http://conferenceconomics.tsu.ge/?mcat=0&cat=arq&leng=ge&adgi=792&title=
%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D
%E1%83%A1%20%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D
%20%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%20%E1%83%93%E1%83%90%20%20%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C
%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%20%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9C

14
%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&fbclid=IwAR0uYUca28WMT_05yc3m0jJkBht53-8gsp-
k2uqKB0KYfLBaL0IQDjrcUvM)

შენგელია ვახტანგ „საქართველოში საგადასახადო ტვირთის ოპტიმალური

დონე და მისი მიღწევის ღონისძიებები“ თბილისი 2019.

იხილეთ (https://openscience.ge/bitstream/1/677/1/samagistro%20shengelia
%20vakhtangi.pdf)

15