1.

აქტიური ვაჭრობის პოლიტიკის არგუმენტები:

ტექნოლოგია და საგარეო გავლენები; არასრულყოფილი
კონკურენცია და სტრატეგიული ვაჭრობის პოლიტიკა.
მთავრობის ინტერვენციული პოლიტიკის მიზანშეწონილობა გამორიცხული არაა, თუმცა ის
საჭიროებს გარკვეულ დასაბუთებას. კერძოდ, ის დაკავშირებული უნდა იყოს ამა თუ იმ საბაზრო
რეგულირების დეფექტებთან სამამულო ბაზარზე. ეკონომისტები, რომლებიც ინდუსტრიულ
ქვეყნებს სწავლობენ, გამოყოფენ ორი სახის საბაზრო რეგულირების დეფექტს. (1)
მაღალტექნოლოგიურ დარგებში ფირმები ვერ იღებენ მათი შეტანილი წვილილის შესაბამის
სარგებელს, რომლითაც სხვა ფირმებიც სარგებლობენ და (2) მონოპოლიური მოგების
არსებობა მაღალი კონცენტრაციის ოლიგოპოლიურ დარგებში.

ტექნოლოგია და საგარეო გავლენები:

თუ ფირმა რომელიმე დარგში ქმნის ცოდნას, რომლითაც სხვა ფირმებიც სარგებლობენ
ყოველგვარი საფასურის გადახდის გარეშე, დარგში იქმნება დამატებითი პროდუქტის
გამოშვების გავლენა-ცოდნის ზღვრული სოციალური სარგებელი-რაც ფირმათა მოტივაციაზე
არ აისახება. როდესაც ასეთი საგარეო ეფექტის დონე მნიშვნელოვანია, ეს კარგი არგუმენტია
დარგის სუბსიდირებისათვის.

ამ არგუმენტის მნიშვნელობა განვითარებეული ქვეყნებისათვისათვის უფრო დიდია, რადგან

მათ გააჩნიათ მაღალტექნოლოგიური დარგები, რომლებშიც ცოდნა საწარმოს საქმიანობის
ცენტრალური ფაქტორია. მაღალტექნოლოგიურ დარგებში ფირმები რესურსებს სწორედ
ტექნოლოგიების გაუმჯობესებისაკენ მიმართავენ. სოლიდურ ხარჯებს ხარჯავენ კვლევასა და
განვითარებაზე.

აქტიური ვაჭრობის პოლიტიკის არსი ისაა, რომ ფირმებს შეუძლიათ გარკვეული სარგებლის
მიღება მათ მიერ ცოდნის შექმნაში განხორციელებული ინვესტიციებისგან.

არასრულყოფილი კონკურენცია და სტრატეგიული ვაჭრობის პოლიტიკა:

1980-იან წლებში თეორეტიკოსების განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო ინდუსტრიული
თარგეტირების ახალმა არგუმენტმა. ის ასახავდა საბაზრო რეგულირების ნაკლოვანებას,
რომელიც ამართლებდა მთავრობის ჩარევას არასრულყოფილი კონკურენციის გამო. ისინი
მიუთითებდნენ, რომ ზოგიერთ დარგში რამდენიმე ფირმაა ჩართული ეფექტიან
კონკურენციაში. ფირმების მცირე რაოდენობის გამო, სრულყოფილი კონკურენცია არ
არსებობს. ასეთ შემთხვევაში ვაწყდებით ჭარბ უკუგებას, რაც ფირმების უფრო მაღალ მოგებაზე
მიუთითებს.

სპენსერმა და ბრენდერმა შენიშნეს, რომ ჭარბმა უკუგებამ უცხოური ფირმებიდან სამამულო

ფირმებზე შეიძლება გადაინაცვლოს. ყველაზე მარტივ შემთხვევაში, სამამულო ფირმების
სუბსიდირებას შეუძლია უცხოელი კონკურენტების ინვესტიციებისა და წარმოების შეფერხება
და სამამულო ფირმების მოგების ზრდა სუბსიდირებულ თანხაზე მეტად.

ვაჭრობის პოლიტიკის ასეთმა სტრატეგიამ ინტერესთან ერთად კრიტიკაც დაიმსახურა.

კრიტიკოსები ამტკიცებდნენ, რომ ასეთი თეორიის პრაქტიკაში განსახორციელებლად არაა
საკმარისი ინფორმაცია და ასევე არსებობს სხვა სახელმწიფოს მხრიდან სამაგიეროს გადახდის
რისკი.

სტრატეგიული პოლიტიკა წარმოადგენს მეზობლის გაღატაკების პოლიტიკას, რომელიც ზრდის

ერთი ქვეყნის კეთილდღეობას სხვა ქვეყნის ხარჯზე. შესაბამისად, ასეთი პოლიტიკა
წარმოშობს ვაჭრობის ომის წამოწყების რისკს, რომელიც ყველას მდგომარეობას აუარესებს.
 2. გლობალიზაცია და დაბალანაზღაურებადი მუშახელი.
ანტიგლობალისტური მოძრაობა. შრომითი სტანდარტები
და ვაჭრობის მოლაპარაკებები.
სამრეწველო საქონლის ექსპორტის ზრდა განვითარებადი ქვეყნებიდან იყო ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი ცვლილება მსოფლიო ეკონომიკაში ბოლო ათწლეულების მანძილზე. თვით
ისეთი უკიდურესად ღარიბი ქვეყნის ეკონომიკაც კი, როგორიცაა ბანგლადეში, ახლა უფრო
მეტად დამოკიდებულია სამრეწველო საქონლის ექსპორტზე, ვიდრე ისეთი ტრადიციული
საქონლის ექსპორტზე, როგორიცაა სასოფლო-სამეურნეო ან მინერალური პროდუქტები.

გასაკვირი არაა, რომ მუშახელს, რომლებიც აწარმოებენ ექსპორტის სამრეწველო საქონელს

განვითარებად ქვეყნებში ძალიან ცოტას უხდიან და უწევთ ცუდ სამუშაო პირობებში მუშაობა,
რადგან უკეთესი ალტერნატივა მათთვის არ არსებობს.

1990-იან წლებში ანტიგლობალისტურ მოძრაობას ბევრი მომხრე გამოუჩნდა. ამ მოძრაობის

მოწოდებების დიდი ნაწილი სწორედ განვითარებადი ქვეყნების ექსპორტის დარგებში
არსებულ დაბალ ხელფასებსა და სამუშაო პირობებს უკავშირდებოდა.

ბევრი ეკონომისტის აზრით, ანტიგლობალისტური მოძრაობა არასწორად იყო წარმართული.

შედარებითი უპირატესობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ვაჭრობას მოაქვს ორმხრივი სარგებელი
მასში ჩართული ქვეყნებისათვის.

ანტიგლობალისტური მოძრაობა:
გლობალიზაციის მოწინააღმდეგე აქტივისტების არგუმენტები მიუთითებდა, რომ
განვითარებადი ქვეყნების ექსპორტის დარგებში დასაქმებული ძალიან ბევრი მუშახელი
მიზერულ ანაზღაურებას იღებდა. კრიტიკოსები ამტკიცებდნენ, რომ დაბალი ხელფასები
მიუთითებდა იმაზე, რომ თავისუფალი ვაჭრობის დამცველთა მოსაზრების საწინააღმდეგოდ,
გლობალიზაცია ვერ აუმჯობესებს მუშახელის მდგომარეობას განვითარებად ქვეყნებში.

ეკონომისტების სტანდარტული არგუმენტის მიხედვით, მიუხედავად მუშახელის დაბალი

ხელფასებისა განვითარებად ქვეყნებში, მათი მატერიალური მდგომარეობა მაინც უკეთესია,
ვიდრე გლობალიზაციის არარსებობის შემთხვევაში.

შრომითი სტანდარტები და ვაჭრობის მოლაპარაკებები:

უნდა შეიცავდეს თუ არა საერთაშორისო ვაჭრობის შეთანხმებები დებულებებს ხელფასისა და
სამუშაო პირობების შესახებ ღარიბ ქვეყნებში?

აღნიშნულ საკითხთან ეკონომისტების მიერ შემოთავაზებულია იდეა ისეთი სისტემის

შემოღებისა, რომელიც გააკონტროლებს ზემოაღნულს და ამის შესახებ აცნობებს
მომხმარებლებს. ასეთ შემთხვევაში მომხმარებელი ყოველგვარი დროის ხარჯვის გარეშე
გაიგებს ღირსეული ანაზღაურება მიიღო თუ არა იმ პროდუქტის შემქმნელმა მუშამ, რომლის
შეძენაც მათ სურთ. თუ მომხმარებლები შეაჩერებენ თავის ყურადღებას მხოლოდ
„სერტიფიცირებულ“ საქონელზე, ამგვარ საწარმოებში დასაქმებულთა ყოფა გაუმჯობესდება.

ამგვარ სისტემას დიდი გავლენა არ ექნებოდა განვითარებადი ქვეყნის მოსახლეობაზე,

მხოლოდ ექსპორტის დარგში დასაქმებულებზე, რომლებიც მცირე ნაწილს შეადგენენ
მოსახლეობის, თუმცა ეს სისტემა მაინც მეტ სარგებელს მოიტანს ვიდრე ზიანს.

უფრო მძლავრი ნაბიჯი კი იქნება შეთანხმებებში სამუშაო ფორმალური სტანდარტების

გათვალისწინება-პირობები, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელი იქნება ექსპორტის
დარგისათვის.
მხარდამჭერი არგუმენტები ძალიან ჰგავს სამამულო ქვეყანაში მინიმალური ხელფასის
სასარგებლოდ მოტანილ არგუმენტს. მიუხედავად იმისა, რომ მინიმალური ხელფასი ამცირებს
სამუშაო ადგილების რაოდენობას, ეს ეფექტი მცირე მასშატაბისაა და მას გადაწონის
ხელფასის მინიმალური განაკვეთი.

ვაჭრობის ხელშეკრულებაში შრომითი სტანდარტების გატარებას ეწინააღმდეგება

განვითარებადი ქვეყნების უმეტესობა, რადგან მათი აზრით, ეს იქნება გამოყენებული
განვითარებული ქვეყნების მიერ როგორც პროტექციონისტული ინსტრუმენტი:
განვითარებული ქვეყნის პოლიტიკოსები დააწესებენ ისეთ მაღალ სტანდარტებს, რომ
განვითარებადმა ქვეყნებმა ვერ დააკმაყოფილონ ისინი. შესაბამისად, ეს გამოიწვევს
წარმოებული პროდუქციის გაძვირებას და მათი პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის
დაქვეითებას მსოფლიო ბაზარზე.

3. ეროვნული შემოსავლის აღრიცხვა ღია ეკონომიკაში

რადგან ჩაკეტილი ეკონომიკის რეზიდენტებს არ შეუძლიათ უცხოური გამოშვების შეძენა, ან
თავისი გამოშვების უცხოელებისათვის მიყიდვა, ეროვნული შემოსავალი მთლიანად უნდა
განაწილდეს სამამულო მოხმარებაზე, ინვესტიციებსა და სახელმწიფო შესყიდვებზე. ღია
ეკონომიკაში კი გასათვალისწინებელია, რომ გარკვეული სამამულო პროდუქციის გაყიდვა
ხორციელდება უცხოელებზე და სამამულო შემოსავლის გარკვეული ნაწილი იხარჯება უცხოური
პროდუქციის იმპორტზე.

 მეპ-ის ნაწილს, რომელსაც კერძო საოჯახო მეურნეობები შეიძენენ მიმდინარე

მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, მოხმარებას უწოდებენ.
 გამოშვების ნაწილს, რომელსაც კერძო ფირმები მომავალი გამოშვების
უზრუნველსაყოფად იყენებენ, ინვესტიცია ეწოდება.
 ნებისმიერი საქონელი და მომსახურება, რომელსაც ფედერალური შტატის ან
ადგილობრივი მთავრობის ორგანო ყიდულობს, ეროვნული შემოსავლების ანგარიშებში
კლასიფიცირდება, როგორც სახელმწიფო შესყიდვები.

როცა საგარეო ვაჭრობა შესაძლებელია, გამოშვებული პროდუქციის გარკვეულ ნაწილს

უცხოელები შეიძენენ, ხოლო სამამულო დანახარჯების გარკვეული ნაწილი საზღვარგარეთ
წარმოებული საქონლისა და მომსახურების შეძენას ხმარდება. ღია ეკონომიკებისათვის მეპ-ის
იდენტურობა გვიჩვენებს, როგორ იყოფა ქვეყნის მიერ საქონლისა და მომსახურების
რეალიზაციით მიღებული ეროვნული შემოსავალი სამამულო და უცხოელ რეზიდენტებს
შორის.

ღია ეკონომიკისთვის ეროვნული შემოსავლის იდენტურობაა: Y=C+I+G+EX-IM

რეალობაში ქვეყნის ვაჭრობა ზუსტად მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში დაბალანსდება.

საქონლისა და მომსახურების ექსპორტსა და იმპორტს შორის განსხვავება ცნობილია როგორც
მიმდინარე ანგარიშის ბალანსი. თუ მიმდინარე ანგარიშს CA-თი აღვნიშნავთ, ეს შეგვიძლია ასე
ჩავწეროთ: CA=EX-IM

როცა ქვეყნის იმპორტი ექსპორტს აჭარბებს, ვამბობთ, რომ ქვეყანას აქვს მიმდინარე ანგარიშის
დეფიციტი, ქვეყანას აქვს მიმდინარე ანგარიშის პროფიციტი თუ ექსპორტი სჭარბობს იმპორტს.

მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის მქონე ქვეყანა ახორციელებს ახლანდელი მოხმარების

იმპორტსა და მომავალი მოხმარების ექსპორტს, მიმდინარე ანგარიშის პროფიციტის მქონე
ქვეყანა ახორციელებს ახლანდელი მოხმარების ექსპორტსა და მომავალი მოხმარების
იმპორტს.
ღია ეკონომიკას შეუძლია დაზოგოს ან კაპიტალის მარაგის შექმნით ან უცხოური აქტივების
მოპოვებით, მაგრამ ჩაკეტილ ეკონომიკას შეუძლია დაზოგოს მხოლიდ თავისი კაპიტალის
მარაგის შქმნით.

კერძო დანაზოგი განისაზღვრება როგორც განკარგვადი შემოსავლის ნაწილი, რომელიც

მოხმარების ნაცვლად დაიზოგება. განკარგვადი შემოსავალი არის ეროვნული შემოსავალი
გადასახადების გამოკლებით S=Y-T-C

სახელმწიფო დანაზოგი კერძო დანაზოგის მსგავსად განისაზღვრება. მთავრობის შემოსავალი

მისი წმინდა საგადასახადო შემოსავალია, ხოლო მოხმარება სახელმწიფო შესყიდვებია S=T-G

დანაზოგის ორი ტიპი-კერძო და სახელმწიფო-ეროვნულ დანაზოგს ქმნის.

4. საგადასახდელო ბალანსის ანგარიშები

ქვეყნის საგადასახდელო ბალანსის ანგარიშები ასახავს როგორც მის გადასახდელებს, ასევე
უცხოელებისგან მიღებულ თანხებს. ნებისმიერი გარიგება, რომლის შედეგია უცხოელებისგან
თანხის მიღება, შედის კრედიტის სახით საგადასახდელო ბალანსის ანგარიშებში, ხოლო
ნებისმიერი გარიგება, რომლის შედეგია პირიქით, უცხოელებისათვის გადახდა, შედის დებეტის
სახით. საგადასახდელო ბალანსში აისახება სამი ტიპის ტრანზაქცია:

 ტრანზაქციები, რომებიც უკავშირდება საქონლისა და მომსახურების ექსპორტს ან

იმპორტს და, ამდენად პირდაპირ მიმდინარე ბალანსში შედის.
 ტრანზაქციები, რომლებიც ფინანსური აქტივების ყიდვას და გაყიდვას უკავშირდება
აქტივი არის. ნებისმიერი რამ, რომლის სახით შესაძლებელია სიმდიდრის შენახვა,
როგორიცაა: ფული, აქციები, ქარხნები ან სახელმწიფო ვალი. საგადასახდელო
ბალანსის ფინანსური ანგარიში აღრიცხავს ფინანსური აქტივების ყველა
საერთაშორისო ყიდვას ან გაყიდვას.

 ზოგიერთი სხვა სახის Საქმიანობა, რომლებსაც შედეგად მოსდევს ქვეყნებს შორის

სიმდიდრის გადანაცვლება, ჩაიწერება კაპიტალის ანგარიშში.
ყოველი საერთაშორისო ტრანზაქცია ორჯერ შედის საგადასახდელო ბალანსში. ერთხელ
როგორც კრედითი და მეორეჯერ როგორც დებეტი.
რადგან ნებისმიერი საერთაშორისო ტრანზაქცია საგადასახდელო ბალანსში ავტომატურად
წარმოქმნის დებეტისა და კრედიტის დამაბალანსებელ ჩანაწერებს, მიმდინარე ანგარიშის
ბალანსისა და კაპიტალის ანგარიშის ბალანსის ჯამი ავტომატურად ფინანსური ანგარიშის
ბალანსს უნდა გაუტოლდეს.

როგორც ვიცით, მიმდინარე ანგარიშის ბალანსი აფასებს ქვეყნის საქონლისა და

მომსახურების წმინდა ექპორტს. საგადასახდელო ბალანსის ანგარიშები ექპორტსა და
იმპორტს სამ უფრო ვიწრო კატეგორიად ყოფს. პირველია საქონლით ვაჭრობა, ანუ ექსპორტი
და იმპორტი. მეორე კატეგორია, ტურისტული დანახარჯები და ტრანსპორტირების
მოსაკრებელი. ბოლო კატეგორია, შემოსავალი, უმეტესად შედგება. საერთაშორისო
სარგებლის და დივიდენდების გადასახდელებით და სამამულო მფლობელობაში არსებული
საზღვარგარეთ მოქმედი ფირმების შემოსავლებით. ინვესტიციებიდან მიღებულ შემოსავალს
ვრთავთ მიმდინარე ანგარიშში, რადგან ეს შემოსავალი ინვესტიციებიდან
განხორციელებული მომსახურების კომპენსაცია.

ფინანსური ანგარიში განსაზღვრავს სხვაობას უცხოელებისგან შეძენილ აქტივებსა და მათ

წინაშე აღებულ ვალდებულებებს შორის.

წმინდა კაპიტალური აქტივების ტრანსფერი მიეკუთნება საგადასახდელო ბალანსის

წმინდა კრედიტს. როგორც, წესი საგადასახდელო ბალანსის კრედიტის ჯამი უტოლდება
დებეტის ჯამს. მაგრამ არის შემთხვევები, როდესაც მატი მნიშვნელობები ერთმანეთს არ
ემთხვევა და ჩნდება შეცდომები. ანგარიშის მწარმოებლები ორ მხარეს იძულებით
აბალანსებენ ამ ანგარიშებისთვის წმინდა შეცდომებისა და გამოტოვებების მუხლის
დამატებით. ამ შეცდომებში ყველაზე მეტად მოსალოდნელია, რომ დამნაშავე ფინანსური
ანგარიში იყოს, რადგან ძნელია თვალის ზუსტად მიდევნება რთულ ფინანსურ
ტრანზაქციებზე სხვადასხვა ქვეყნის რეზიდენტებს შორის.

ოპიციალური საერთაშორისო რეზერვები არის უცხოური აქტივები, რომლებსაც

ცენტრალური ბანკები ფლობენ ეროვნული ეკონომიკის პრობლემებისგან დაცვის მიზნით.
ადრე რეზერვები მხოლოდ ოქროსგან შედგებოდა, დღეს კი მოიცავს ფინანსურ აქტივებს
დოლარში, თამასუქებს. ცენტრალური ბანკები კერძო აქტივების ბაზარზე ხშირად ყიდიან ან
ყიდულობენ საერთაშორისო რეზერვებს. ამ ტიპის ოფიციალურ ტრანზაქციებს ოფიციალურ
ვალუტის ინტერვენციას უწოდებენ.

ცენტრალური ბანკის წმინდა ფინანსური ნაკადის დონეს ეწოდება ოფიციალური

ანგარიშწორების ბალანსი ან საგადასახდელო ბალანსი. იგი გვიჩვენებს გადასახდელებში
სხვაობას, რომელიც ოფიციალური რეზერვის ტრანზაქციებით უნდა დაიფაროს.

5. გაცვლითი კურსები და საერთაშორისო გარიგებები.

გაცვლითი კურსები და შეფარდებითი ფასები. უცხოური
ვალუტის ბაზრის მახასიათებლები, სპოტკურსები და
ფორვარდ კურსები, ფიუჩერსები და ოფციონები
გაცვლითი კურსი საერთაშორისო ვაჭრობაში ცენტრალური როლს ასრულებს რადგან
სხვადასხვა ქვეყანაში წარმოებული საქონლისა და მომსახურების ფასების შესახებ შედარების
შესაძლებლობას გვაძლევს. გაცვლითი კურსების დადგენის პირველ გზას პირდაპირი კოტირება
ეწოდება, მეორე გზას-არაპირდაპირი. გაცვლითი კურსის ცვლილებებს გაუფასურებას ან
გამყარებას უწოდებენ. სხვა თანაბარ პირობებში ქვეყნის ვალუტის გაუფასურება ამ ქვეყნის
საქონელს უცხოელებისთვის აიაფებს. სხვა თანაბარ პირობებში ქვეყნის ვალუტის გაამყარება
საქონელს უცხოელებისთვის აძვირებს.
როცა ქვეყნის ვალუტა უფასურდება უცხოელები ამჩნევენ, რომ ქვეყნის ექსპორტი იაფდება,
ხოლო ამ ქვეყნის რეზიდენტები ხედავენ, რომ უცხოური იმპორტის ძვირდება. საწინააღმდეგო
ხდება გამყარების შემთხვევაში: უცხოელები ამ ქვეყნის პროდუქქტში უფრო ძვირს იხდიან,
ხოლო სამამულო მომხმარებლები უფრო ნაკლებს უცხოურ პროდუქტში/

გაცვლითი კურსები და შეფარდებითი ფასები:

ექსპორტზე და იმპორტზე მოთხოვნა, ისევე როგორც ყველა საქონელსა და მომსახურებაზე,
დამოკიდებულია შეფარდებით ფასებზე. როგორც ვნახეთ, გაცვლითი კურსები ინდივიდებს
ეროვნული და უცხოური ფულის ერთეულებით გამოსახული ფასების ერთმანეთთან შედარების
შესაძლებლობას აძლევს ერთი და იმავე გაცვლით ერთეულებში გადაყვანა. თუ ამ ანალიზს
ერთი ნაბიჯით წინ წავწევთ ვნახავთ, რომ გაცვლითი კურსები ასევე ინდივიდებს საშუალებას
აძლევს გამოთვალონ საქონლისა და მომსახურების შეფარდებითი ფასები.

უცხოური ვალუტის ბაზრის მახასიათებლები:

ბაზარს, სადაც ვალუტებით საერთაშორისო ვაჭრობა ხორციელდება, უცხოური ვალუტის

ბაზარი ეწოდება. უცხოური ვალუტის ბაზრის მთავარი მონაწილეები არიან კომერციული
ბანკები, კორპორაციები, არასაბანკო ფინანსური ინსტიტუტები, როგორიცაა: სადაზღვევო
კომპანიები, აქტივების მმართველი ფირმები. ასევე შეიძლება ინდივიდების მონაწილეობაც.
კომერციული ბანკები უცხოური ვალუტის ბაზრის ცენტრალური მონაწილეებია, რადგან
თითქმის ყველა დიდი მოცულობის საერთაშორისო ტრანზაქცია სხვადასხვა ფინანსური
ცენტრის კომერციული ბანკების ანგარიშებში ჩანაწერების წარმოებას გულისხმობს.
ვალუტის ოპერაციების უმეტესობა სხვადასხვა ვალუტით გამოხატული საბანკო
დეპოზიტების გაცვლას გულისხმობს. გარდა ამისა ბანკი სხვა ბანკებისთვის კურსის
კოტირებას ახორციელებს. ბანკებს შორის უცხოური ვალუტით ვაჭრობას ბანკთაშორისი
ვაჭრობა ეწოდება .

კორპორაციები, რომლებიც ოპერაციებს რამდენიმე ქვეყანაში ახორციელებენ, ხშირად

გადახდებს იღებენ ან ახორციელებენ უცხოური ვალუტით.

არასაბანკო ფინანსური ინსტიტუტები, როგორიცაა ურთიერთდახმარების ფონდები,

თავიანთ კლიენტებს სთავაზობენ მომსახურების ფართო სპექტორს, რომლის ბევრი სახეობა
ბანკების მიერ შემოთავაზებული მომსახურებისგან თითქმის არ გაირჩევა, მათ შორისაა
ვალუტის ტრანზაქციები.

ცენტრალური ბანკები ზოგჯერ უცხოური ვალუტის ბაზრების საქმიანობაში ერევიან. მათი

ტრანზაქციების მოცულობა დიდი არ არის, მაგრამ შეიძლება მათი გავლენა დიდი იყოს. ამის
მიზეზი ისაა, რომ ვალუტის ბაზრის მონაწილეები თვალყურს ადევნებენ ცენტრალური
ბანკის მოქმედებას, რათა მაკროეკონომიკური პოლიტიკის მომავალი განსაზღვრონ, რაც
გაცვლით კურსებზე ახდენს გავლენას.

უცხოური ვალუტით ვაჭრობა მრავალ ფინ. ცენტრში მიმდინარეობს, მაგ. ლონდონი, ნიუ-
იორკი და სხვა. ვაჭრობის მოცულობა უზარმაზარია და წლების მანძილზე კიდევ უფრო
გაიზარდა. თუ ევრო ნიუ-იორკში 1,1 $ და 1,2$ლონდონში, არბიტრაჟის საშუალებით
შეიძლება მოგების მიღება, რაც ვალუტის იაფად ყიდვა და მისი ძვირად გაყიდვაა. მრავალ
უცხოურ ვალუტის გარიგებაში ცენტრალური როლის გამო, აშშ დოლარს წამყვან ვალუტას
უწოდებენ. ვარაუდობენ, რომ ევრო დოლართან ერთად წამყვანი ვალუტა გახდება. მესამე
ვალუტა იაპონური იენი.

სპოტკურსები და ფორვარდ კურსები:

ორიმხარე თანხმდება გაცვალოს საბანკო დეპოზიტები და გარიგება დაუყვნებლივ

დაასრულოს. გაცვლით კურსებს, რომლითაც წარიმართება ამგვარი ვაჭრობა „ადგილზე“, სპოტ
გაცვლითი კურსებიეწოდება, ხოლო გარიგებას-სპოტგარიგება.
უცხოური ვალუტით გარიგებები ზოგჯერ გარიგებებს მმომავალ თარიღს განსაზღვრავს, რაც
შეიძლზეება ოყპს 30, 90, 180 დღე ან რამდენიმე წელიც კი, ამგვარი გარიგებებისთვის
კოტირებულ კურსს ფორვარდ გაცვლითიკურსი ეწოდება. მომვაცალ თარიღს, როცავალუტების
ფაქტობრივი გაცვლა მოხდება, ეწოდება ფულის ჩარიცხვის თარიღი/

ფიუჩერსები და ოფციონები:

როცა ფიუჩერსულ კონტრაქტს ყიდულობთ,თქვენ ყიდულობთ დაპირებას, რომ უცხოური

ვალუტის დადგენილი ოდენობა მომავალში დადგენილი თარიღისათვის იქნეა მიწოდებული.
ფორვარდული კონტრაქტისგან გასხვავებით ფიუჩერსული კონტრაქტის შემთხვევაში,
შეგიძ₾იათ მისი გაყიდვა ორგანიზებულ ფიუჩერსულ ბირჟაზე და მოგების ან წაგების
დაუყოვნებლივ მიღება.
უცხოური ვალუტის ოფციონი მის მფლობელს უფლებას აძლევს იყიდოს ან გაყიდს
განსაზღვრული რაოდენობის ვალუტა დადგენილი ფასით, ნებისმიერ დროს, დადგენილი
ვადის ამოწურვამდე. გარიგების მეორე მხარეს, ოფციონის გამყიდველს, მოეთხოვება გაყიდოს
ანიყიდოს უცხოური ვალუტაოფციონის მფლობელის განკარგულებით, რომელიც არ არის
ვალდებული, რომ თავისი უფლება გამოიყენოს.

6. მოთხოვნა უცხოური ვალუტის აქტივებზე. აქტივები და

აქტივების უკუგება. რისკი და ლიკვიდურობა. სარგებლის
განაკვეთები. გაცვლითი კურსები და აქტივების უკუგებები.
უკუგება, რისკი და ლიკვიდურობა უცხოური ვალუტის
ბაზარზე
უცხოური ვალუტის საბანკო დეპოზიტზე მოთხოვნა განიცდის სხვადასხვა მოსაზრებების
ზემოქმედებას, მათ შორის თუ რა ეღირსება დეპოზიტი მომავალში. დეპოზიტების
მომავალიღირებულება და დამოკიდებულია სარგებლის განაკვეთზე და როგორია ვალუტის
მოსალოდნელი კურსის ცვლილება სხვა ვალუტის მიმართ. აქტივის სასურველობის მისი
უკუგების ნორმის საფუძველზე ვაფასებთ, რაც ნიშნავს მის მიერ შემოთავაზებული
ღირებულების პროცენტულ ზრდას გარკვეული პერიოდის მანძილზე. პროცენტული
განსხვავება მომავალში მოსალოდნელ ღირებულებასა და აქტივში დღეს გადახდილ ფასს
შორის ამ პერიოდში აქტივის მოსალოდნელი უკუგების ნორმას უტოლდება. უკუგების რეალური
ნორმა არის უკუგების ნორმა გამოთვლილი აქტივის ღირებულების განსაზღვრით რამე
რეპრეზენტატული კალათის საშუალებით, რომელსაც დამზოგველები რეგულარულად
შეიძენენ . რეალური უკუგება აფასებს საქონელსა და მომსახურებას, რომლის ყიდვა
დამზოგველს შეუძლია მომავალში დღეს გარკვეულ მოხმარებაზე უარის თქმის სანაცვლოთ.
სწორედ ამ ნორმას ითვალისწინებენ დამზოგველები. ინდივიდები ამჯობინებენ იმ აქტივების
ფლობას, რომლებიც რეალური უკუგების ყველაზე მაღალ მოსალოდნელ ნორმას იძლევა.
გარდა უკუგებისა, დამზოგველები ითვალისწინებენ აქტივის რისკს დამზოგველის სიმდიდრეში,
მისი წვლილის ცვალებადობა და ლიკვიდურობას რამდენად ადვილად შეიძლება აქტივი
გაიყიდოს ან გაიცვალოს საქონელზე. დამზოგველებს არ მოწონთ განუსაზღვრელობა და არ
სურთ ისეთი აქტივის ფლობა, რომელიც მათი სიმდიდრის ძლიერ ცვალებადობას იწვევს
.მაღალი რეალური უკუგების ნორმის მქონე აქტივი არასასურველია, თუ მისი რისკიანობა
მაღალია, ასევე ფართოდ მერყევი. აქტივები ასევე ლიკვიდურობის მიხედვით განსხვავდებიან.
დამზოგველებს ურჩევნიათ ფლობდნენ ლიკვიდურ აქტივებს მოულოდნელი დანახარჯებისგან
თავდასაცავად, რამაც შეიძლება ნაკლებად ლიკვიდური აქტივების არახელსაყრელად გაყიდვა
აიძულოს.ინფორმაცია, რომელიც საჭიროა კონკრეტული ვალუტის დეპოზიტის უკუგების
ნორმის გასაანგარიშებლად, ვალუტის სარგებლის განაკვეთია. ვალუტის ამ რაოდენობას
ინდივიდი მიიღებს ამ ვალუტის ერთი ერთეულის გასესხებით ერთი წლის განმავლობაში.
სარგებლის განაკვეთები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს უცხოური ვალუტის ბაზარზე, რადგან
დიდ მოცულობის დეპოზიტები, რომლითაც იქ ვაჭრობენ, იძლევა სარგებლის განაკვეთს,

რომელიც ასახავს იმ ვალუტისთვის არსებულ განაკვეთს, რაშიც დეპოზიტია დენომინირებული

. სარგებლის განაკვეთები, რომლებსაც დოლარისა და ევროს დეპოზიტები იძლევა, გვამცნობს
როგორ შეიცვლება მათი დოლარითა და ევროთი გამოსახული ღირებულება წლის
განმავლობაში. დოლარით გამოსახული ევროს დეპოზიტის მოსალოდნელი უკუგების ნორმას,
როგორც ევროს სარგ. განაკვეთისა ევროს მიმართ დოლარის მოსალოდნელი გაუფასურების
ხარისხის ჯამს ჩავწერთ:
უცხოური ვალუტის აქტივებზე მოთხოვნა დამოკიდებულია უკუგების ნორმაზე, რისკსა და
ლიკვიდურობაზე. ყველა მათგანს დიდი მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ ჩვენ ვუშვებთ, რომ უკუგება
პირველხარისხოვანია და ის განსაკუთრებით მოქმედებს უცხოური ვალუტის აქტივების
მოთხოვნაზე.

7. ფულის განსაზღვრა. ფულზე ინდივიდების მოთხოვნის

განმსაზღვრელი ფაქტორები
ფულის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, იყოს გაცვლის საშუალება. თუ რატომაა საჭირო
იყოს გაცვლითი საშუალება, მარტივია წარმივუდგუნით თ რამდენი დროს საჭირო ბარტერით
ვაჭრობისას.
ფული ბარტერულ სისტემასთან დაკავშირებით ძიების უზარმაზარდანახარჯებს გვაცილებს
თავიდან, რადგან ის საყოველთაოდ მიღებულია.
ფულის მეორე მნიშვნელოვანი ფუნქცია, ანგარიშის ერთეულისროლის შესრულებაა, რაც
ნიშნავს მისი ღირებულების საზომად ფართოდ აღარებას.
ფასების კოტირება ფულით ეკონომიკურ გაანგარიშებებს ამარტივებს, რადგან სხვადასხვა
საქონელთა ფასების შედარებას აიოლებს.
რადგან ფულის გამოყენება შესაძლებელია აწმყოში არსებული მისი ყიდვითუნარიანობის
მომავალში გადასაცემად, ის ასევე წარმოადგენს აქტივს, ანუ ფასეულობის შენახვის
საშუალებას. სულის, როგორც გაცვლის საშუალების სარგებლიანობა ავტომატურად აქცევს მას
ყველაზე ლიკვიდურ აქტივად.
ვალუტა და ბანკის დეპოზიტები, რომელთა საფუძველზე ჩეკები გმამოიწერება, ფულად
მიიჩნევა. ესენია გადახდის ფართოდ მიღებული საშუალებები, რომელიც მფლობელებს შორის
დაბალი დანახარჯით იცვლება.
ეკონომიკაშ ფულის მიწოდებას ცენტრალური ბანკი აკონტროლებს. ის პირდაპირ
არეგულირებს ვალუტის მოცულობას და, ასევე, არაპირდაპირ აკონტროლებს კერძო ბანკების
ჩეკის დეპოზიტებს.

ფულზე ინდივიდების მოთხოვნის განმსაზღვრელი ფაქტორები:

განვიხილოთ ფაქტოები, რომლებიც განსაზღვრავს ფულის რაოდენობიას, რომლის ფლობაც

ინდივიდებს სურთ. ფულზე ინდივიდუალურიმოთხოვნის მახასიათებლები მიიღება აქტივებზე
მოთხოვნის თეორიიდან გამომდინარ. აქტივებზე ინდივიდის მოთხპვნას სამი მახასიათებელი
გააჩნია
 აქტივის მოსალოდნელი უკუგება სხვა აქტივების უკუგებასთან შედარებით
 აქტივების მოსალოდნელი უკუგების რისკიანობა
 აქტივების ლიკვიდურობა
როცა ფულს ფლობთ, მსხვერპლად წირავთ სარგებლის განაკვეთს, რომელიც შეგეძლოთ
მიგეღოთ სახელმწიფო ობლიგაციის ანდ გრძელვადიანი დეპოზიტის ან სხვა არალიკვიდური
აქტივის ფლობით. რაც უფრო მაღალია სარგებლის განაკვეთი, ფულის ფორმით სიმდიდრის
შენახვის გამო მით უფრო მეტს კარგავთ.
რისკი არის ფულზე მოთხოვნის მნიშვნელოვანი ფაქტორი. ფულის ფლობა დაკავშირებულია
რისკთან, რადგან საქონელსა და მომსახურებაზეფასების მოულოდნელმა ზრდამ შეიძლება
ფულის ღირებულება შეამციროს, რომელიც თქვენ მიერ მოხმარებული საქონლით
გამოიხატება. რადგან სარგებლის მომტან ისეთ აქტივებს, როგორიც სახლემწიფო
ობლიგაციებია, ფულით გამოსახული ფიქსირებულიღირებულება აქვს, ფასების იგივე
მოულოდნელი ზრდა ამ აქტივებს რეალურ ღირებულებასაც რამდენიმე პროცენტით ამცირებს,
ფულისფლობით გამოწვეულიძირითადისარგებელიმისი ლიკვიდურობიდან გამომდინარეობს.
საოჯახო მეურნობები და ფირმები ფულს ფლობენ, რადგან ეს მათი ყოველდღიური
შენაძენების დაფინანსების სუმარტივესი გზაა. ზოგიერთი დიდი შენაძენის დაფინანსება
შესაძლებელია მნიშვნელოვანი არალიკვიდური აქტივის ყიდვით,მაგრამ მუდმივი მცირე
დანახარჯების, სხვადასხვა დროს და განსხვავებული თანხით დასაფინაანსებლად
საოჯახომეურნეობებს და ფირ,ებს ფული ესაჭიროებათ.
8. ფულის მიწოდება და გაცვლითი კურსი მოკლევადიან
პერიოდში. ფული, ფასის დონე და გაცვლითი კურსი
გრძელვადიან პერიოდში;
როდესაც ფასების დონე უცვლელია ეკონომიკის ანალიზი მოკლევადიან პერიოდს შეეხება_
ეკონომიკური მოვლენების გრძელვადიანი ანალიზი ცვალებად პირობებთან ფასების
დონის სრულად შეგუებას და წარმოების ყველა ფაქტორის სრულ დასაქმებას უშვებს.

მოკლევადიან პერიოდში, ფულის მიწოდების გაზრდა იწვევს მისი ვალუტის გაუფასურებას

უცხოურ ვალუტის ბაზარზე, ფულის მიწოდების შემცირება კი იწვევს მისი ვალუტის
გამყარებას უცხოური ვალუტის ბაზარზე.

ნახაზი გვიჩვენებს აშშ_ს ფულის მიწოდების ზრდის გავლენას დოლარი/ევრო გაცვლით

კურსსა და დოლარის სარგებლის განაკვეთზე. მოცემული 𝑃𝑢𝑠 და 𝑌𝑢𝑠 პირობებში როცა
′ 2
ფულის მიწოდება იზრდება 𝑀𝑢𝑠 _დან 𝑀𝑢𝑠 _მდე დოლარის სარგებლის განაკვეთი
მცირდება, რადგან ფულის ბაზარზე წონასწარობა წერტილში 2 გადაინაცვლებს და
დოლარი ევროს მიმართ უფასურდება, რადგან უცხოური ვალუტის წონასწორობა 2’
წერტილში გადაინაცვლებს. ეს პროცესი ხდება იმიტომ რომ გაცვლითი კურსი E2_მდე
გადაადგილდება დოლარის კურსის მომავალ გაუფასურებას იწვევს, რათა დოლარის
სარგებლის განაკვეთის შემცირება დაბალანსდეს, ასევე ევროპული ფულის ზრდა
დოლარის მიმართ ევროს გაუფასურებას იწვევს. მაგრამ ცვლილება ევროპული ფულის
მიწოდებაში აშშ_ს ფულის ბაზრის წონასწორობაზე არ იმოქმედებს.

გრძელვადიანი წონასწორობა ისეთი მდგომარეობაა, რომელიც სრულ დასაქმებაზე

გადასვლის პირობებში მიიღწევა, თუ ახალი ეკონომიკური რყევა არ მოხდა. გრძელვადიანი
წონასწორობის მიღწევა შესაძლებელია მას შემდეგ როცა ბაზარი ხელფასებს და ფასებს
საბოლოოდ განსაზღვრავს.
 გრძელვადინ პერიოდში P, Y და R იცვლება ამიტომ ფულის ბაზარზე წონასწორობა
შეგვიძლია წარმოვადგინოთ როგორც: P=Ms/L(R,Y), რომელიც გვიჩვენებს, როგორაა ფასების
დონე დამოკიდებუი სარგებლის განაკვეთზე, რეალურ გამოშვებასა და ფულის სამამულო
მიწოდებაზე. სხვა თანაბარ პირობებში, ქვეყნის ფულის მიწოდების გაზრდა ფასების დონეს
ზრდის პროპორციულად.

ფულის მიწოდების ცვლილება სარგებლის განაკვეთის ნორმისა და რეალური გამოშვებს

გრძელვადიან ღირებულებაზე გავლენას არ ახდენს. თუ ეკონომიკა თავდაპირველად
სრული დასაქმების მდგომარეობაშია, ფულის მიწოდების პერმანენტული ზრდას
გრძელვადიან პერიოდში თანდათან მოჰყვება ფასების დონის პროპორციული ზრდა.

სხვა თანაბარ პირობებში ქვეყნის ფულის მიწოდების მუდმივი ზრდა უცხოური ვალუტის
მიმართ თავისი ვალუტის პროპორციულ გრძელვადიან გაუფასურებას, მიწოდების
შემცირება კი გამყარებას.

9. ერთი ფასის კანონი. ყიდვითი უნარის პარიტეტი.

აბსოლუტური და შეფარდებითი PPP. PPP-ზე დაფუძნებული
გაცვლითი კურსის გრძელვადიანი მოდელი. მონეტარული
მიდგომის ძირითადი განტოლება
ერთი ფასის კანონი ადასტურებს, რომ ტრანსპორტირების დანახარჯებისა და ვაჭრობის
შეზღუდვებისგან თავისუფალ კონკურენტულ ბაზარზე, იდენტური საქონელი, რომელიც
სხვადასხვა ქვეყანაში იყიდება ერთი და იგივე ფასად უნდა იყიდებოდეს თუ მათ ფასს ერთსა
და იმავე ვალუტაში გამოვსახავთ.

ყიდვითი უნარის პარიტეტი:

ყიდვითი უნარის პარიტეტის თეორიის მიხედვით, ორი ქვეყნის ვალუტის გაცვლითი კურსი
ამ ქვეყნების ფასის დონეების თანაფადობის ტოლია. ქვეყნის ვალუტის სამამულო
ყიდვითუნარიანობა აისახება ქვეყნის ფასის დონეში, ანუ ეს არის საქონლისა და
მომსახურების სამომხმარებლო კალათის ფულადი ფასი. შესაბამისად, PPP თეორია
წინასწარმეტყველებს, რომ ქვეყნის ვალუტის სამამულო ყიდვითუნარიანობის დაცემა
დაკავშირებული იქნება ვალუტის პროპორციულ გაუფასურებასთან უცხოური ვალუტის
ბაზარზე. სიმეტრიულად, PPP თეორია პროგნოზირებს, რომ ვალუტის სამამულო
ყიდვითუნარიანობის ზრდა ვალუტის პროპორციულ გაძვირებასთან იქნება
დაკავშირებული.

აბსოლუტური და შეფარდებითი PPP:

მტკიცებას, რომ ვალუტის გაცვლითი კურსი ფასის დონეების შეფარდების ტოლია, ზოგჯერ
აბსოლუტურ PPP-ს უწოდებენ. ის მოიცავს შეფარდებითი PPP-ს, რომელიც ამკიცებს, რომ
ნებისმიერი დროის განმავლობაში ორი ვალუტის გაცვლითი კურსის პროცენტული ცვლილება
ეროვნული ფასის დონეების პროცენტული ცვლილების სხვაობისს როლია. ამრიგად,
შეფარდებითი PPP წარმოადგენს ფასისა და გაცვლითი კურსის ცვლილებების შესახებ
მტკიცებულებას, ხოლო აბსოლუტური PPP ფასისა და გაცვლითი კურსის დონეებს შეეხება.
შეფარდებითი PPP კიდევ იმიტომ არის მნიშვნელოცავანი, რომ ის მაშინაც კი ძალაშია, როცა
აბსოლუტური PPP არ სრულდება. იმ პირობის დაშვებით, რომ ფაქტორები, რომლებიც
აბსოლუტური PPP-დან გადახრას იწვევს, გარკვეული დროის შემდეგ მეტ-ნაკლებად
სტაბილურდება.
PPP-ზე დაფუძნებული გაცვლითი კურსის გრძელვადიანი მოდელი და
მონეტარული მიდგომის ძირითადი განტოლება:

PPP-ს თეორიას მივყავართ თეორიამდე, რომელიც გრძელვადიან პერიოდში გაცვლითი

კურსისა და მონეტარული ფაქტორების ურთიერთქმედებას ეხება. ეს თეორია ცნობილია
როგორც, გაცვლითი კურსებისადმი მონეტარული მიდგომა. მონეტარულ მიდგომას
განვიხილავთ, როგორც გრძელვადიან და არა მოკლევადიან თეორიად, რადგან იგი ფასების
სიხისტეს არ ითვალისწინებს. ამის ნაცვლად მონეტარული მიდგომა გულისხმობს, რომ
ფასების სწრაფი დარეგულირება სრული დასაქმების და PPP-ს შესანარჩუნებლად შეიძლება.

დოლარი/ევროს გაცვლითი კურსის პროგნოზირებისთვის, მონეტარული ვარაუდის

შესამუშავებლად, გრძელვადიან პერიოდში გვჭირდება ისეთი კურსი, რომ PPP შენარჩუნდეს:

ასევე და

სადაც MS ფულის მიწოდებაა, P ფასების დონე, L(R;Y) რეალურ ფულზე ერთობლივი

მოთხოვნა. (2) და (3) ტოლობები გვიჩვენებს, თუ როგორ ყალიბდება მონეტარული მიდგომა
გაცვლით კურსთან. მონეტარული მიდგომა საშუალებს გვაძლევს ვიწინასწარმეტყველოთ,
რომ გრძელვადიან პერიოდში ევროს მიმართ დოლარის გაცვლითი კურსი, რომელიც აშშსა
და ევროპული ფულის შეფარდებითი ფასია, მთლიანად განისაზღვრება ამ ვალუტების
შეფარდებითი მიწოდებითა და მათზე შეფარდებითი რეალური მოთხოვნით. ეს მიდგომა
ასევე გვთავაზობს პროგნოზებს გაცვლით კურსზე ფულის მიწოდების, სარგებლის
განაკვეთისა და გამოშვების დონეების ცვლილებების გრძელვადიანი ზეგავლენის შესახებ.

10. PPP-ს ემპირიული მონაცემები და ერთი ფასის კანონი. PPP-

სთან დაკავშირებული პრობლემების ახსნა. ვაჭრობის
ბარიერები და არავაჭრობადი საქონელი.თავისუფალი
კონკურენციისგან გადახრები. განსხვავებები მოხმარების
სტრუქტურასა და ფასის დონის განზომილებაში
...

PPP-სთან დაკავშირებული პრობლემების ახსნა:

 ერთი ფასის კანონის ვარაუდის საპირისპიროდ, ტრანსპორტირების ხარჯები და

ვაჭრობის შეზღუდვები ნამდვილად არსებობს. ეს ვაჭრობის ბარიერები შეიძლება
ქვეყნებს შორის საქონლისა და მომსახურებით ვაჭრობისათვის საკმაოდ სერიოზული
ხელის შემშლელი იყოს
 საქონეთა ბაზრებზე მონოპოლიურმა ან ოლიგოპოლირმა პრაქტიკამ შეიძლებ,
ტრანსპორტირების ხარჯებსა და სხვა ვაჭრობის ბარიერებზე იმოქმედოს, რაც
სხვადასხვა ქვეყნებში გაყიდული მსგავსისაქონლის ფასებს შორის კავშირს
დაასუსტებს
 იმის გამო, რომ სხვადასხვა ქვეყნებში გამოცხადებული ინფლაციის მონაცემები
სხვადასხვა სამომხმარებლო კალათებს ეყრდნობა, არ არსებობს საფუძველი, რომ
გაცვლითი კურსის ცვლილება ინფლაციებს შორის სხვაობების შესახებ ოფიციალური
 მონაცემების კომპენსირებას მოახდებს მაშინაც კი, როცა არ ასებობს ბარიერები
ვაჭრობაში და ყველა საქონელი ვაჭრობადია

ვაჭრობის ბარიერები და არავაჭრობადი საქონელი:

ტრანსპორტირების დანახარჯები და მთავრობის ვაჭრობის შეზღუდვები სხვადასხვა ქვეყანაში

არსებულ ბაზრებს შორის საქონლის გადაადგილებას აძვირებს და, შესაბამისად, ერთი ფასის
კაანონის მექანიზმს ასუსტებს, რომელიც PPP-ს საფუძველია.
ტრანსპორტირების დანახარჯები გაცვლით კურსებსა და საქონლის ფასებს შორის მწიდრო
კავშირს წყვეტს, რასაც ერთი ფასის კანონი გულისხმობს.
ოფიივციალურ ვაჭრობის შეზღუდვებს, როგორიცაა ტარიფები, მსგავსი შედეგი აქვს, რადგან
მებაჟეებთანგადახდილი გადასახადი იდ=სევე ზემოქმედებს იმპორტიორის მოგებაზე, როგორც
ექვივალუნტური გადაზიდვის საფასური.
საერთაშორისოვაჭრობის თეორიიდან თუ გავიხსენებთ, ტრანსპორტირების დანახარჯები,
ზოგიერთი საქონლისა და მომსახურების წარმოების დანახარჯებთან შედარებით იმდენად
დიდი შეიძლება იყოს, რომ მათი საშუალებით მოგების მიღება სსართაშორისო ვაჭრობით
ვერასდროს მოხდება. ასეღსაქონელსა და ომსახურებას არავაჭრობადი საქონელი და
მომსახურება ეწოდება.
ვაჭრობად საქონელს შეგვიძლია მივაკუთვნოთ სამრეწველო პროდუქცია, ნედლეული და
სოფლის მეურნეობის პროდუქცია, პირველადი მომსახურებები და სამშენებლო დარგის
გამოშვებები, პირველ რიგში, არავაჭრობადია. ბუნებრივია ამ წესებიდან გამონაკლისებიც
არსებობს. მაგ: ბანკებისა და საბროკეროების ფინანსური მომსახურება შეიძლება
საერთაშორისო დონეზზე ვაჭრობადი იოს.
მკაცრმა ვაჭრობის შეზღუდვებმა ვაჭრობადისაქონელი შეიძ₾ება არავაჭრობადი გახადოს.

თავისუფალი კონკურენციისგან გადახრები:

როდესაც ვაჭრობის ბარიერები და არასრულყოფილად კონკურენტულიბაზრის სტრუქტურა

ერთად გვხვდება, ეროვნული ფასის დონეებს შორის კავშირები კიდევ უფრო სუსტდება.
უკიდურესი შემთხვევაა, როცა ერთი ფირმა სხვადასხვა ბაზარზზე საქონელს სხვადასხვა ფასშ
ყიდის.
როდეასაც ფირმა ერთიდაიგივე საქ პროდუქტს სხვადასხვა ბაზაარზესხვადასხვა ფასში ყიდის,
ვამბობტ, რომ ეს ბაზარზე ფასწარმოქმნის პრაქტიკაა. ფასწარმოქმნის ბაზარზე შეიძლება
ასახავდეს მოთხოვნის სხვადასხვა პირობას სხვადასხვა ქვეყანაში. მაგ: ქვეყანაში, სადაც
მოთცოვნა უფრო არაელასტიკურ ფასებზეა,მონოპოლისტი გამყიდველის პროდუქტის
ღრებულებაზე უფრო მათალ დანარიცხის დამატების ტენდენციაა იქნება.

განსხვავებები მოხმარების სტრუქტურასა და ფასის დონის

განზომილებაში:

ფასის დონის მთავრობის საზომი ქვეყნების მიხედვითთ განსხვავებულია. ამ სხვაობების

ერთი მიზეზი ისაა, რომ სხვადასხვა ქვეყნის მცხოვრებლები თავიანთ შემოსავალს
სხვადასხვანაირად ხარჯავენ. ზოგადად ადამიანი შედარებით მაღალი პროპორციიტ თავისი
ქვეყნის პროდუქტებს მოიხმარს. მისი ვაჭრობასი პროდუქტის ჩათვლით,ვიდრე უცხოურ
პროდუქტს საშ
სამომხმარებლო კალათას შემადგენელი კომპონენტების შეფარდებითი ფასების ცვლილებამ
შეიძლება შეფარდებითი პპპ-ს შემოწმების მარცხი გამოიწვიოს, რომელიც ფასის
ოფიციალურ ინდექსს ეყრდნობა.
შეფარდებითი ფასის ცვლილებას შეუძლია პპპ-ს დარღვევები გამოიწვიოს მაშიაც, თუ
ვაჭრობა თავისუფალი და მცირე დანახარჯიანი იქნება.
 11. ერთობლივი მოთხოვნის განმსაზღვრელი
ფაქტორები ღია ეკონომიკაში. ერთობლივი
მოთხოვნის ტოლობა
ერთობლივი მოთხოვნა ქვეყნის საქონლისა და მომსახურების რაოდენობაა, რომელზეც
ოჯახები, ფირმები და მთავრობები მთელ მსოფლიოში მოთხოვნას ქმნიან. ქვეყნის მთლიანი
მოკლევადიანი პერიოდის გამოშვებების დონე მის პროდუქტებზე არსებულ ერთობლივ
მოთხოვნაზეა დამოკიდებული. ღია ეკონომიკის ერთობლივი მოთხოვნა არის
სამომხამრებლო მოთხოვნის (C), ინვესტიციებზე მოთხოვნის (I), მთავრობის მოთხოვნის (G)
და წმინდა ექსპორტზე მოთხოვნის ანუ მიმდინარე ანგარიშის (CA) ჯამი. თითოეული
კომპონენტი სხვადასხვა ფაქტორზეა დამოკიდებული. დავუშვათ, რომ გ და ი მოცემულია.

ქვეყნის სასურველი მოხმარების დონე შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც შემოსავლის

განკარგვადი ნაწილის ფუნქცია : C=C(Yd). რეალური შემოსავლის ზრდასთან ერთად
მომხმარებელი მეტ საქონელსა და მომსახურებას ითხოვს. სამომხმარებლო მოთხოვნა და
განკარგვადი შემოსავალი პოზიტიურ დამოკიდებულებაშია.

მიმდინარე ანგარიშის სალდო, ორი ძირითადი ფაქტორით განისაზღვრება: სამამულო

ვალუტის რეალური გაცვლითი კურსი უცხოური ვალუტის მიმართ და სამამულო
განკვარგვადი შემოსავალი.

ქვეყნის მიმდინარე ანგარიში გამოვსახოთ, როგორც ვალუტის რეალური გაცვლითი

კურსის, q=EP*/P და სამამულო განკვარგვადი შემოსავლის Yd ფუნქცია: CA=CA(EP*/P; Yd).
რეალური გაცვლითი კურსის ცვლილებები ზემოქმდებს მიმდინარე ანგარიშზე, რადგან
ისინი ასახავენ სამამულო საქონლისა და მომსახურების ფასების ცვლილებებს უცხოურ
საქონელთან ან მომსახურებასთან შედარებით. განკარგვადი შემოსავალი ზემოქმედებს
მიმდინარე ანგარიშზე, რადგან იგი სამამულო მომხმარებლების დანახარჯებზე ახდენს
გავლენას.

როცა EP*/P იზრდება, უცხოური პროდუქტები სამამულოსთან შედარებით ძვირდება:

სამამულო გამოშვების თითოეული ერთეული ახლა უცხოური გამოშვების ნაკლებ ერთეულს
იძენს. ამ ყველაფერს უცხოელი მომხმარებლები ექპორტზე გაზრდილი მოთხოვნით
პასუხობს, იზრდება ეხ და უმჯობესდება მიმდინარე ანგარიში. რაც შეეხება იმპორტს
მიმდინარე ანგარიშის გაუმჯობესება ან გაუარესება დამოკიდებულია იმაზე თუ რეალური
გაცვლითი კურსის რომელი გავლენაა დომინანტური. მომხმარებლის დანახარჯის
მოცულობით გავლენა, რომელიც ეხ და იმ რაოდენობების მიხედვით იცვლება, თუ
ღირებულების გავლენა, რომელიც სამამულო გამოშვებას უცხოური იმპორტის მოცულობის
ეკვივალენტურად ცვლის. მიჩნეულია რომ მოცულობით გავლენა ყოველთვის გადაწონის
ღირებულებით. განკარგვადი შემოსავლის ზრდა, სხვა თანაბარ პირობებში, მიმდინარე
ანგარიშს აუარესებს, რადგან არ მოქმედებს ექსპორტის მოთხოვნაზე, მაგრამ ზრდის
იმპორტირებული საქონლის მოთხოვნასაც.

ერთობლივი მოთხოვნის ოთხივე კომპონენტის გაერთიანებით, გამოვსახავთ მთლიან

ერთობლივ მოთხოვნას: D=C(Y-T)+I+G+CA(EP*/P; Y-T). სადაც, Y-T არის Yd განკარგვადი
შემოსავლი. სამამულო გამოშვებაზე ერთობლივი მოთხოვნა შეიძლება გამოისახოს, როგორც
რეალური გაცვლითი კურსის, განკარგვადი შემოსავლის, ინვესტიციებზე მოთხოვნისა და
მთავრობის დანახარჯების უნქცია: D=D(EP*/P; Y-T; I; G).
 სამამულო ვალუტის რეალური გაუფასურება, სამამულო გამოშვებაზე ერთობლივ
მოთხოვნას ზრდის; რეალური გაუფასურება კი სამამულო გამოშვებაზე ერთობლივ
მოთხოვნას ამცირებს.

12. წონასწორობა მოკლევადიან პერიოდში. AA მრუდი.

მოკლევადიანი წონასწორობა ღია ეკონომიკისთვის : DD და
AA მრუდების გაერთიანება.
იმისთის რომ გავიგოთ როგორ განისაზღვრება ერთდროულად გაცვლითი კურსი და
გამოშვება მოკლევადიან პერიოდში, გვჭირდება ორი ელემენტი: გამოშვებისა და გაცვლითი
კურსს შორის ურთიერთობა (DD) რომელიც გამოშვების ბაზრის წონასწორობას უნდა
შენარჩუნდეს და გამოშვებასა და გაცვლით კურსს შორის ურთიერთობა, (AA), რომელიც
აქტივების ბაზრის წონასწორობას უნდა შენარჩუნდეს.

ნახაზი „ა“ გაცვლით კურსსა და გამოშვებას შორის

ურთიერთობას ასახავს, რაც გამოშვების ბაზრის
წონასწორობითაა განსაზღვრული იგი გვიჩვენებს ვალუტის
გაუფასურების გავლენას P-სა და P*-ს ფიქსირებული დონის
დროს. EP*/P ნებისმიერი ზრდა, სხვა თნაბარ პირობებში,
ერთობლივი მოთხოვნის მრუდის ზემოთ გადაადგილებას
და გამოშვების ზრდას იწვევს. ანალოგიურად შემცირდება,
ერთი მოთხოვნის ქვემოთ გადაადგილებას და Y-ის
შმცირებას.

DD მრუდი აიგება ამ დამოკიდებულების საფუძველზე. იგი გამოშვებასა და გაცვლითი

კურსის ურთიერთობის ყველა კომბინაციას მოიცავს, რომელიც გამოშვების ბაზრის
მოკლევადიან წონასწორობაშია როგორც „ბ“ ნახაზზე ვხედავთ. DD აღმავალი მრუდია.
ვალუტის E2-მდე გაუფასურება გამოშვების უფრო მაღალ დონეს შეესაბამება 2 წერტილში. DD
მრუდის გადაადგილებაზე მოქმედებს: G-ს ცვლილება, T-ს ცვლილება, I-ს ცვლილება, P-ს
ცვლილება, P*-ს ცვლილება, მოხმარების ფუნქციის ცვლილება და მოთხოვნის ცვლილება
სამამულო და უცხოურ საქოელს შორის. ნებისმიერი ცბლილება რომელიც ზრდის
sგამოშვებაზე ერთ მოთხოვნას დდ-ს მარჯვნივ გადაადგილებს, ხოლო რომელიც ამცირებს

დდ-ს მარცხნივ გადაადგილებს. (G და I ზემოთ_ PD ზემოთ; T და P ზემოთ _ DD ქვემოთ; P*

ზემოთ_ DD ზემოთ; მოხმარება ზემოთ_ DD).
გაცვლითი კურსისა და გამოშვების კომბინაციის მრუდს, რომელიც სამამულო ფულს
ბაზრისა და უცხოური ვალუტის ბაზრის წონასწორობის შესაბამისია, AA მრუდი ეწოდება.
როგორც ვიცით, სარგებლის პარიტეტი პირობის თანახმად, რეალური ფულის სამამულო
მიწოდება (Ms/P) რეალურ ფულზე ერთობლივ მოთხოვნას უნდა გაუტოლდეს Ms/P=L(R,Y).
აქტივების ბაზრის წონასწორობისას სამამულო გამოშვების ზრდასთან უნდა ახლდეს
სამამულო ვალუტის გაძვრირება და პირიქით. ავაგოთ AA მრუდი.
 აა მრუდი გაცვლით კურსებსა და გამოშვების დონეებს
ერთმანეთთან აკავშირებს, რათა ფულისა და ვალუტის ბაზრის
წონასწორობა შენარჩუნდეს. სხვა თანაბარ პირობებში,
გამოშვების Y1- დან Y2-მდე გაზრდა სამამულო ვალუტის
გაძვირებას გამოიწვევს, რაც გაცვლით კურსს E1-დან E2-მდე
შემცირებას იწვევს, შესაბამისად აა მრუდს უარყოფითი
დახრილობა აქვს.
AA მრუდის გადაადგილებას განაპირობებს Ms-ის ცვლილება, P-ს ცვლილება, Ee-ს
ცვლილება, R-ის ცვლილება და რეალურ ფულზე ერთობლივი მოთხოვნის ცვლილება. მს-ის
ზრდა AA მრუდს ზემოთ გადაადგილებს; P-ს ზრდა AA-ს ქვემოთ გადაადგილებს; Ee-ს ზრდა
AA-ს ზემოთ გადაადგილებს, ასევე R*-ის ზრდაც. რეალურ ფულზე მოთხოვნის შემცირება
AA-ს ზემოთ გადაადგილებს.
ეკონომიკის მოკლევადიანი წონასწორობის წერტილის
განსაზღვრა AA და DD მრუდების გადაკვეთით შეგვიძლია.
ახლაც მიჩნევთ რომ P,P*,R* და Ee უცვლელია. წერტილში 1
მყარდება მოკლევადიანი წონასწორობა, სადაც
წონასწორული დონეებია ე და Y1.

13. ცენტრალური ბანკის ინტერვენცი და ფულის მიწოდება

ცენტრალური ბანკის საბალანსო ანგარიშგებაში აღრიცხულია ცენტრალური ბანკის
აქტივები და ვალდებულებები. საბალანსო ანგარიშგება ხორციელდება ორმაგი ჩანაწერის
მეთოდით, ბუღალტრული აღრიცხვის პრინციპის შესაბამისად. აქტივის ნებისმიერი
შესყიდვის შედეგია ბალანსის აქტივის მხარეს პოზიტიური ცვლილება, ხოლო
ვალდებულებების მატების შედეგია ბალანსის ვალდებულებებს მხარეს პოზიტიური
ცვლილება. ცენტრალური ბანკის საბალანსო ანგარიშგების აქტივების მხარეს ორი ტიპის
აქტივია-უცხოური და სამამულო, ხოლო ვალდებულებების მხარეს კერძო ბანკების
დეპოზიტები და მიმოქცევაში. არსებული ვალუტა უცხოური აქტივები, ძირითადად
უცხოურ ვალუტაში დომინირებული ობლიგაცოებისგან შედგება, იგი ცენტრალური ბანკის
ოფიციალური საერთაშორისო რეზერვების ნაწილია სამამულო აქტივებია ცენტრალური
ბანკის მოთხოვნები თავისი მოქალაქეებისგან ან სამამულო ინსტიტუტებისგან მომავალ
გადახდებზე. კერძო ბანკების დეპოზიტები ცენტრალური ბანკის ვალდებულებებია, რადგან
კერძო ბანკებს მათი გატანა, ნებისმიერ დროს შეუძლიათ. მიმოქცევაში არსებული ვალუტა
მოიცავს. ბანკნოტებსა და მონეტებს. ცენტრალური ბანკის მთლიანი აქტივები მისი მთლიანი
ვალდებულებების და თავისი კაპიტალის ჯამს უდრის. ასევე დავუშვათ, რომ ამ დროს
კაპიტალი და წმინდა ღირებულება უცვლელია, ანუ აქტივებში ცვლილება ავტომატურად
ვალდებულებებში ავტომატურად თანაბრ ცვლილებეს იწვევს.

ცენტრალური ბანკის აქტივებში ცვლილებები სამამულო ფულის მიწოდებაში ცვლილებებს

იწვეს. ფულის მულტიპლიკატორის გავლენა ტრანზაქციების ზემოქმედებას ფულის
მიწოდებაზე აძლიერენდა და უფრო ზრდის, ვიდრე აქტივების საწყისი შესყიდვა იყო.
ცენტრალური ბანკის მიერ აქტივების ნებისმიერი შესყიდვა ავტომატურად ზრდის ფულის
მიწოდებას, ხოლო აქტივების გაყიდვა ავტომატურად იწვევს ფულის მიწოდების შემცირებას.

რაც შეეხება უცხოური ვალუტის ინტერვენციებს, როდესაც ცენტრალური ბანკი უცხოურ

აქტივებს ყიდულობს, ქვეყნის ფულის მიწოდება იზრდება ხოლო უცხოური აქტივების
გაყიდვა ამცირებს. უცხოური ვალუტის ინტერვენცია გავლენას ახდენს ფულის მიწოდებაზე,
რადგან ცენტრალური ბანკის ვალდებულებები სამამულო ფულის მიწოდების ბაზას
წარმოადგენს.

ცენტრალური ბანკები ზოგჯერ უცხოური და სამამულო აქტივების თანაზომად

ტრანზაქციებს საპირისპირო მიმართულებებით ახორციელებენ, რათა გააბათილონ მათი
ვალუტის ოპერაციების გავლენა სამამულო ფულის მიწოდებაზე. ამ ტიპის პოლიტიკას
სტერილიზებული ვალუტის ინტერვენცია ეწოდება.

თუ ცენტრალური ბანკები არ ახორციელებენ სტერილიზებას და სამამულო

ქვეყანას საგადასახდელო ბალანსის პროფიციტი აქვს, სამამული ცენტრალური
ბანკის უცხოური აქტივების ნებისმიერი თანმდევი და სამამულო ქვეყნის
ფულის მიწოდების მატებას გულისხმობს. ანალოგიურად, უცხოური
ცენტრალური ბანკის სამამულო ქვეყნისადმი მოთხოვნების თანმდევი
შემცირება უცხოური ფულის მიწოდების შემცირებას გულისხმობს. ცენტრალურ
ბანკს შეუძლია თავისი ვალუტის გაცვლითი კურსის დაფიქსირება უცხოურ
ვალუტასთან, თუ მას სამამულო ფულის განუსაზღვრელი რაოდენობების
გადაცვლა უცხოურ აქტივებში ამ კუთხით სურს გაცვლითი კურსის
დაფიქსირებისთვის ცენტრალურმა ბანკმა უცხოური ვალუტის ბაზარზე
ინტერვენცია უნდა განახორციელოს, როდესაც სამამულო ვალუტის აქტივებზე
ჭარბი მოთხოვნის ან ამ ვალუტის ჭარბი მიწოდების პრევენციაა საჭირო.
რეალობაში, ცენტრალური ბანკი თვლის უცხოურ აქტივებსა და სამამულო
ფულის მიწოდების რეგულირებას. ახორციელებს გაცვლითი კურსის დროს
აქტივების ბაზრების მუდმივი წონასწორობების უზრუნველყოფისთვის.

14. სტაბილიზირების პოლიტიკა ფიქსირებული გაცვლითი

კურსის პირობებში
არსებობს ფიქსირებული გაცვლითი კურსის პირობებში სტაბილიზაციის სამი პოლიტიკა:
მონეტალური, ფისკალური და ფიქსირებული გაცვლითი კურსის E0 დონის მკვეთრ
ცვლილებას. გაცვლითი კურსის ფიქსირებათა და ეკონომიკაზე მომენტარლური პოლიტიკის
მნიშვნელობით, ცენტრალური ბანკი თავისი გავლენის მოხდენის შესაძლებლობას თმობს.
თუმცა ფისკალური პოლიტიკა უფრო მძლავრ იარაღად იქცევა გამოშვებასა და დასაქმებაზე
ზემოქმედებს.

ნახაზზე „ა“ ეკონომიკის მოკლევადიანი წონასწორობა

ნაჩვენებია წერტილში 1 როდესაც ცენტრალურ ბანკის
მიერ გაცვლითი კურსი E0, დონეზეა დაფიქსირებული,
ხოლო გამოშვება Y1. მცურავი გაცვლითი კურსის
შემთხვევაში სამამულო აქტივების ზრდა AA1 მრუდს
AA2-დან გადაანაცვლებს, რის შედეგადაც ახალი
წონასწორობა მეორე წერტილშია და ვალუტა
უფასურდება. ამ პრევენციისა და E ის შენარჩუნების მიზნით, ცენტრალური ბანკის
0-

სამამულო აქტივებს უცხოური ვალუტის ბაზარზე სამამულო ფულზე ყიდის. AA2 ისევ AA1-
სკენ გადაანაცვლებს. ამიტომ წონასწორობა ისევ 1 წერტილშია. ფიქსირებული გაცვლითი
კურსის დროს ცენტრალური ბანკის მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტებს ეკონომიკის
ფულის მიწოდებასა და გამოშვებაზე ზემოქმედების უნარი არ აქვთ.
 ნახაზზე „ბ“ ნაჩვენებია ექსპანსიური ფისკალური
პოლიტიკის გავლენები, როგორიცაა საშემოსავლო
გადასახადების კლება, როდესაც წონასწორობა არის 1
წერტილში. ფისკალური ექსპანსია გამოშვების ბაზრის
წონასწორობის მრუდის მარჯვნივ DD2 გადაანაცვლებს
გამოშვება Y2-მდე გაიზრდება ხოლო გაცვლითი კურსი
E2-მდე მცირდება. სამამულო სარგებლის განაკვეთის
ზრდა და ვალუტის გამყარების თავიდან ასაცილებლად, ცენტრალურმა ბანკმა უცხოური
აქტივები უნდა შეისყიდოს, რაც ფულის მიწოდებას ზრდის. ინტერვენცია გაცვლითი კურსის
E0 დონეზე ინარჩუნებს იმით რომ AA1 მარჯვნივ AA2-ში გადაინაცვლებს. ახალი
წონასწორობის დროს, გამოშვება მეტია თავდაპირველთან შედარებით, გაცვლითი კურსი
უცვლელადაა შენარჩუნებული, ხოლო ოფიციალური საერთაშორისო რეზერვები მატულობს.
მონეტარულ პოლიტიკისგან განსხვავებით, ფისკალურ პოლიტიკას, ფიქსირებული კურსის
შემთხვევაში, წარმოებაზე ზემოქმედება შეუძლია.

ზოგჯერ ქვეყანა რომელიც თავის გაცვლით კურსს აფიქსირებს, სამამულო ვალუტის

უცხოური ღირებულების შეცვლის მოულოდნელ გადაწყვეტილებას იღებს. დევალვაცია
ხდება მაშინ, როდესაც ცენტრალური ბანკი ზრდის უცხოურ ვალუტის ფასს სამამულო
ვალუტაში, ხოლო რევალვაცია როდესაც ცენტრალური ბანკი E-ს ამცირებს.

ნახაზი „გ“ გვიჩვენებს როგორ მოქმედებს დევალვაცია

ეკონომიკაზე ფიქსირებული კურსის E-მდე ზრდა აიაფებს
სამომავლო საქონელსა და მომსახურებას უცხოურთან
შედარებით, ამიტომ გამოშვება Y2-მდე იზრდება. E1 გაცვლითი
კურსის შესანარჩუნებლად ცენტრალურმა ბანკმა უცხოური
აქტივები უნდა შეისყიდოს ფულის მიწოდების გააფართოვოს

AA2 მრუდამდე წერტილში დევალვაცია იკლებს გამოშვების ზრდას, ოფიციალურ

რეზერვების მატებას და ფულის მიწოდების გაფართოებას. დევალვაციის შესახებ
გადაწყვეტილებას აქვს სამი მიზეზი:

 მთავრობას შეუძლია შეებრძოლოს უმუშევრობას

 გააუქმოს მიმდინარე ანგარიში
 ზემოქმედება მოახდინოს ცენტრალური ბანკის უცხოურ რეზერვებზე

15. საეთაშორისო მაკროეკონომიკური პოლიტიკა ოქროს

სტანდარტის პირობებში ( 1970-1914).
ოქროს სტანდარტი, წარმოიშვა როდესაჩ ადამიანებმა ოქროს მონეტების გამოყენება დაიწყეს,
როგორც გაცვლის საშუალება და ანგარიშის ერთეულისა და ფასეულობის შენახვის საშუალება.
ინსტიტუტად ოქროს სტანდარტი 1819 წელს ჩამოყალიბდა, როდესაც ბრიტანეთის
პარლამენტმა ქვეყნიდან ოქროს მონეტების და ზოდების ექსპორტზე შეზღუდვები მოხსნა. მე-
19 საუკუნეში, ოქროს სტანდარტი აშშ-მ, გერმანიამ, იაპონიამ და სხვა ქვეყნებმაც შემოიღეს. იმ
დროისტვის ბრიტანეთის ეკონომიკა უძლიერესი იყო მსოფლიოში, ამიტომ ბრიტანული
ეკონომიკური პოლიტიკის განმეორებით სხვა ქვეყნებმაც სცადეს ეკონომიკური მდგომარეობის
გაუმჯობესება. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე ლონდონი იქცა ოქროს სტანდარტზე
დამყარებულ საერტაშორისო მონეტარულ სისტემის ცენტრად.

ოქროს სტანდარტის დროს ცენტრალური ბანკის უპირველესი მოვალეობა იყო ვალუტისა და

ოქროს სტანდარტს შორის გაცვლითი კურსის ფიქსირება. ოქროს ფასის შესანარჩუნებლად
ცენტრალური ბანკი საჭიროებდა ოქროს რეზერვის სათანადო მარაგს, ამიტომ პოიტიკოსები
საგარეო ბალანსად მიიჩნევდნენ სიტუაციას, როდესაც ქვეყანა არც გასცემდა ოქროს სწრაფი
ტეპით და არც უცხოეთიდან იღებდა მას. სხვანაირად რომ ვტქვათ, ცენტარლუირი ბანკი
ცდილობდა თავიდან აეცილებინა საგადასახდელო ბალანსის მკვეთრი მერყეობები. ითვლება,
რომ ქვეყნის საგადასახდელო ბალანსი წონასწორობაშია, როდესაც მისი მიმდინარე და
კაპიტალის ანგარიშების ჯამსგამოკლებული უცხოეთში წმინდა ფინანსური ნაკადების
არარეზერვის კომპონენტი ნულის ტოლია.

ფასის და ოქროს მონეტების ნაკადის მექანიზმი ერთერთი მძლავრი ავტომაური მექანიზმია,

რომელსაც მოიცავს ოქროს სტანდარტი. ეს მექანიზმი შოტლანდიელმა ფილოსოფოსმა დევიდ
იუმმა 1752 წელს აღწერისას ახსნა რომ ფასისა და ფულის მიწოდების დონეები გრძელვადიან
პერიოდში პროპორციულად იცვლება.

თეორიულად, ფასებისა და ოქროს მონეტების ნაკადების მექანიზმს ავტომატურად

ფუნქციონირება შეუძლია, თუმცა ცენტრალური ბანკის რეაგირება ოქროს ქვეყანათშორის
ნაკადებზე საგადახდელო ბალანსის წიონასწორობის აღსადგენად კიდევ ერი პოტენციური
მექანიზმი გააჩნია. ცენტრალური ბანკები, რომლებიც მუდმივად კარგავდნენ ოქროს
აღმოჩნდნენ რისკის ქვეშ, ბანკნოტების გამოსასყიდლად ვალდებულებების შესრულების
შესაძლებლობები იკლებოდა. ამიტომ ოქროს დაკარგვასთან ერთად, ისინი ყიდდნე სამამულო
აქტივებს, ამის შემდეგ იზრდებოდა სამამულო სარგებლის განაკვეთი და ეს იზიდავდა
უცხოეთიდან ფინანსურ ნაკადებს. იმ ცენტრალურ ბანკებს, რომლებიც ოქროს იქღებდნენ
ნაკლებად ცდილობდნენ ოქროს იმპორტის აღმოფხვრას. მათი მთავარი სტიმული იყო
სამამულო აქივების შემოსავლიანობის ზრდა. თ ეოვნული ბანკი იყიდიდა სამამულო აქტივებს,
შეამცირებდა სამამულო სარგებლის განაკვეთს, გაზრდიდა ფინანსურ გადინებას და უცხოეთში
ოქროს გატანას გამოიწვევდა.

გვიანდელმა კვლევებმა აჩვენა , რომ 1914 წლამდე ოქროს სტანდარტის ,,თამაშის წესები’’
ირღვეიდა. საგადასახდელო ბალანსის წონასწორობაში მოყვანის ტვირთი აწვებოდა
დეფიციტის მქონე ქვეყნებს. ფაქტობრივად ქვეყნები ხშირად არღვევდნენ წესებს და ოქროს
ნაკადების სტერილიზებას მიმართავდნენ, ანუ სამამულო აქტივებს ყიდნენ და უცხოური
რეზერვების ზრდის დროს და ყიდულობდნენ უცხოური რეზერვების შემცირების დროს.

1870-1914 წლებში ოქროს სტანდარტის მქონე ქვეყნებში იმის მიუხედავად, რომ ფასები არ
გაზრდილა , როგორც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ პერიოდში, ეროვნული ფასის დონეები
არაპროგნოზირებადად უფრო მოკლე პერიოდების განმავლობაში იცვლებოდა, როდესაც
ინფლაცია და დეფლაცია ერთმანეთს ენაცვლებოდა.

ოქროს სტანდარტს სრული დასაქმების უზრუნველსაყოფად თითქმის არაფერი გაუკეთებია.

მაგალითისთვის ავიღოთ ამერიკის შეერთებული შტატები 1890-1919 წლებში უმუშევრობის
დონე შეადგენდა 6,8% , ხოლო 1948-2010 წლებში კი საშუალოდ5,7 %-ს შეადგენდა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, სამამულო ეკონომიკური პოლიტიკის მიზნების მნიშვნელობა

გაიზარდა, მსოფლიო ეკონომიკის არასტაბილურობის შედეგად, რომელიც ორ პმს შორის
პერიოდში არინიშნებიდა. იმისთვის, რომ გავიგოთ თუ როგორ ცდილობდა მეორე მსოფლიო
ომის შემდეგ საერთაშრისო მონეტარული სისტემა საშინაო და საგარეო ბალანსის მიზნების
ერთმანეთთაბ შეთავსებას, უნდა შევისწავლოდ ორ ომს შორის მომხდარი ეკონომიკური
მოვლენები.
 16.ოქროს სტანდარტიდან გადასვლა მცურავ გაცვლით
კურსებზე და მისი მახასიათებლები
1960 იან წლებში ხშირი საერთაშორისო ვალუტის კრიზისების წარმოშობის კვალდაკვალ,
ეკონომისტების უმეტესობამ გაცვლითი კურსის სისტემის მოქნილობის დაცვა დაიწყო.
ბევრი მათგანი ფიქრობდა, რომ მოქნილობისთვის საუკეტესოა მცურავი გაცვლითი კურსი.
მცურავი გაცვლითი კურსის შემთხვევა ოთხ მთავარ მოსაზრებას ემსახურებოდა.
მონეტარული პოლიტიკის ავტონომია, სიმეტრია, გაცვლითი კურსი, როგორც ავტონომიური
სტაბილიზატორები. გაცვლითი კურსი და საგარეო ბალანსი. თუ ცენტრალური ბანკები აღარ
იყვნენ ვალდებულნი განეხორციელებინათ ინვესტიცია ვალუტის ბაზრებზე ფიქსირებული
გაცვლითი კურსისთვის, მთავრობა შეძლებდა მონეტარული პოლიტიკის გამოყენებას
სამამულო და საგარეო ბალანსის მისაღწევად. გარდა ამისა არცერთი ქვეყანა არ გახდებოდა
იძულებული უცხოეთიდან ინფლაციის ან დეფლაციის იმპორტირება განეხორციელებინა.
მცურავი კურსის მომხრეები მიუთითებდნენ, რომ იმ ვალდებულებების გაუქმება, რომელიც
ფულის ერთეულის მიბმას მოითხოვდა, ცენტრალურ ბანკებს მონეტარულ ფუნქციას
დაუბრუნებდა.

მცურავი გაცვლითი კურსების მომხრეთა მეორე არგუმენტი ითვალისწინებდა

ბარეტონ-ვუდსის სისტემის მიტოვებით ასიმეტრიების გაუქმებას, რომლებმაც 1960-1970 იან
წლებში ბევრი საერთაშორისო უთანხმოება გამოიწვია. არსებობდა ორი ძირითადი
ასიმეტრია და ორივე საერთაშორისო მონეტარულ სისტემაში დოლარის ცენტრალური
როლის შედეგი იყო. მცურავი გაცვლითი სისტემა ამ ასიმეტრიებს წერტილს დაუსვამდა,
რადგან ქვეყნები აღარ იქნებოდნენ დოლარის გაცვლით კურსთან მიბმული. თითოეული
მათგანი შეძლებდა თავისი მონეტარული პირობების მართავს. ყველა ყვეყინ გაცვლითი
კურსი სიმეტრიულად განისაზღვრებოდა.

მცურავი გაცვლითი კურსის სასარგებლო მესამე არგუმენტი ეხება გაცვლითი კურსის

უნარს თეორიულად ხელი შეუწყოს სწრაფ და შედარებით უმტკივეულო შეგუებას
გარკვეული ტიპის ეკონომიკური ცვლილებებისადმი. აქტიური მონეტარული პოლიტიკის
არარსებობის პირობებშიც კი ბაზრის მიერ დადგენილი გაცვლითი კურსის სწრაფი შეცვლა
ქვეყნებს დაეხმარებოდა ერთობლივ მოთხოვნაში ცვლილებების დროს შეენარჩუნებინათ
საგარეო და სამამულო ბალანსი. სპეკულაციის ის ხანგრძლივი და დაძაბული პერიოდები
რომლებიც ბრეტონ-ვუდსის სისტემის დროს გაცვლითი კურსის გადაჯგუფებას უძღოდა
წინ, მცურავი კურსის სისტემი პირობებში აღმოიფხვრებოდა.

ბოლო სარგებელი, რომელსაც მცურავი გაცვლითი კურსის მომხრეები

ასახელებენ იყო, ის რომ ასეთი კურსები ხელს შეუშლიდა მიმდინარე ანგარიშის დდი
დეფიციტისა და პროფიციტის ხანგრძლივად წარმოქმნას. რადგან მიმდინარე
ანგარიშის დიდი დეფიციტის მქონე ქვეყანა უცხოელებისგან სესხულობს და მისი
საგარეო ვალი იზრდება. ამ ვალზე დარიცხული სარგებლის გადასახდელად მას
მოუწევს იმპორტზე მეტი ექსპორტი ჰქონდეს. ეს დიდი სიჭარბეები თავისმხრივ
გაუფასურებულ ვალუტას მოითხოვს. მომხრეების აზრით, ამ გაუფასურებას
განჭვრეტის შემდეგ სპეკულანტები კურსს წინასწარ გააუფასურებენ რაც,
მოკლევადიან პერიოდში ექსპორტს კონკურენტულს გახდის და იმპორტს
შეამცირებს. ეს სპეკულაცია შეაფერხებს მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტის ძალიან
ზრდას. ამ მოსაზრებებიდან გამომდინარე მცურავი კურსები არ იქნებიან ძლიან
ცვალებადი რადგან სპეკულანტები მუდმივად უბიძგებენ საგარეო ბალანსის
შესაბამისი დონეებისკენ.
17.კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარი და ვაჭრობის სარგებელი
კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე თავს იყრიან სხვადასხვა ქვეყნების მსესხებლები და
გამსესხებლები, რათა მიმდინარე ანგარიშის დისბალანსის გლობალური სტრუქტურა
დაფინანსდეს თუმცა კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე წარმოებული გარიგებების
უმეტესობას სხვადასხვა ქვეყნის რეზიდენტებს შორის აქტივების გაცვლები წარმოადგენს.
ეს გარიგებები ყველგან მომხმარებლის მდგომარეობის აუმჯობესებს. საიდანაც არ უნდა
უვნენ ისინი. ნებისმიერი ტრანზაქცია , რომელიც სხვადასხვა ქვეყნის რეზიდენტებს შორის
ხორციელდება , სამი კატეგორიიდან ერთ - ერთს ეკუთვნის; საქონლის ან მომსახურების
გაცვლა საქონელში ან მომსახურებაში, საქონლის ან მომსახურების გცვლა აქტივებში ან
აქტივების გცვლა აქტივებში ნებისმიერ მომენტში ქვეყანა ვაჭრობს ერთ- ერთ ამ
კატეგორიაშ.რეალური სამყაროში სხვადასხვა ტიპის ვაჭრობა შეიძლება ერთდროულად
ხორციელდებოდეს, რადგან ისინი ერთმანეთს ავსებენ. მაგალითად იმპორტიორის
შესაძლებლობა დღეს მიიღოს საქონელი ფასის ახლო მომავალში გადაიხდის პირობით
არის ვაჭრობის ინტერტემპოლარული ფორმა, და იგი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია
საქონლის და მომსახურების საერთაშორისო გაცვლის ხელშეწყობისთვის.აქტივების
შერჩევისას ინდივიდების გადაწყვეტილებებშ მნიშვნელოვანი ფაქტორია თითოეული
აქტივიდან მისაღები მოგების რისკი. ჩვეულებრივ, ადამიანები ცდილობენ რისკის
თავიდან აცილებას ინვესტორები გადაწყვეტილებას აქტივიდან მოსალოდნელ მოგების
გარდა, მისი რისკიანობის მიხედვიტ იღებენ , რომელიც რისკის პრემიით იზომება.
ზოგადად იმ პორტფელის ფლობა , რომლის მოგებაც მკვეთრად მერყეობს ნაკლებ
სასურველია , ვიდრე ისეთის რომლიც თანაბარ საშუალო მოგებას იძლევა უმნიშვნელო
ცვლილებებით. გაცვლა რისკს იმით ამცირებს , რომ მხარეებს პორტფელის
დივერსიფიცირების საშუალებას აძლევს, ანუ შესაძლებლობას განაწილონ თავიანთი
ქონება აქტივების ფართო სპექტრში და ამით შეამცირონ ფულის ის რაოდენობა, რომელიც
ცალკეულ აქტივზეა დამოკიდებული. კაპიტალის საერთაშორისო ბაზრის მთავარი
ფუნქციაა, ეს დივერსიფიცირება შესაძლებელ გახადოს.აქტივებით საერთაშორისო ვაჭრობა
მრავალ სხვადასხვა ტიპის აქტივის გაცვლას გულისხმობს როგორიცაა: სხვადასხვა
ვალიუტაში დენომინირებული ობლიგაციები და დეპოზიტები , აქციათა წილები ან
ვალიუტის ოფციონები.საჭიროა განვასხვავოთ ვალის ინსტრუმენტები და წილობრივი
ინსტუმენტები.ვალის ინსტრუმენტებს ობლიგაციები და საბანკო დეპოზიტებს
წარმოადგენს, რადგან ამ ინსტრუმენტის გამოცემმა თანხის მოცულობა უკან უნდა
გაიბრუნოს. აქციონელური წილი კაპიტალში წილობრივ ინსტრუმენტს არმოადგენს ეს არის
ფირმის მოგების და არაფიქსირებული თანხის მოთხოვნის უფლებარომლის მოცულობაც
სხვადასხვა იქნება არსებული ვითარებიდან გამომდინარე.ადამიანებს შეუძლიათ ამ ორი
ტიპის ინსტუმენტის ისეთი კომბინაცია შეარჩიოს , რომმეტნაკლებად შეინარჩუნონ
სასურველ მოხმარების და ინვესტიციების დონეები.

18. საერთაშორისო საბანკო საქმიანობა და კაპიტალის

საერთაშორისო ბაზარი
კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარის მთავარი მონაწილეები არიან: კომერციული ბანკები,
კორპორაციები, არასაბანკო ფინანსური ინსტიტუტები, ცენტრალური ბანკები და
სახელმწიფო სხვა ინსტიტუტები.
კომერციული ბანკებს კაპიტალის საერთაშორისო ბაზარზე ცენტრალური ადგილი უკავიათ
არა მხოლოდ გადასახადების საერთაშორისო მექანიზმის მართვის, არმედ ფართო სპექტრის
ფინანსური საქმიანობის გამო, რომლებსაც ისინი ასრულებენ. მულტიეროვნული ბანკები,
ასევე აქტიურად მონაწილეობენ აქტივებით სხვადასხვა ტიპის ტრანზაქვიებში. მათ
შეუძლიათი ისეთი საქმიანობის განხორციელება საზღვარგარეთ, რომლის უფლება
სამამულო ქვეყნებში არ ექნებოდათ.

კორპორაციები, განსაკუთრებით მულტიეროვნული კორპორაციები, თავიანთ ინვესტიციებს,

ჩვეულებრივ, უცხოური დაფინანსების წყაროებიდან მოზიდული თანხით აფინანსებენ.
თანხის მოსაპოვებლად ისინი ყიდიან აქტივებს ან იყენებენ ვალის დასაფინანსებლად.
აგრეთვე ყიდიან მოკლევადიან თამასუქებს, დონემინირებულ ობლიდაციებს ან ვალს
იფინანსებენ სხვადასხვა საერთაშორისო საკრედიტო ინსტიტუტებისგან.

არასაბანკო ფინანსური ინსტიტუტები, როგორიცაა დაზღვევის კომპანიები, საპენსიო

ფონდები, ჰეჯირების ფონდები, კაპიტალის საერთაშორისო ბაზრის მნიშვნელოვან
მოთამაშეებად იქცნენ, რადგან მათ უცხოური აქტივებით დაიწყეს თავიანთი პორტფელების
დივერსიფიცირება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საინვესტიციო ბანკები, რომლებიც
სინამდვილეში ბანკები არ არიან, მათი სპეციალიზება მოიცავს აქციების და ობლიგაციების
გაყიდვების დაზღვევას, რჩევების მიცემას შესყიდვებზე, შერწყმაზე ან სხვადასხვა
ტრანზაქციებში დახმარებას.

ცენტრალური ბანკები მონაწილეობენ კაპიტალის საერთაშორისო ბაზრებში უცხოური

ვალუტის ინტერვეციების გზით. გარდა ამისა, სხვა სახელმწიფო ინსტიტუციები სესხს
ხშირად უცხო ქვეყნებში იღებენ.

ოფშორული საბანკო საქმიანობა, აღწერს ბიზნესს, რომელსაც ბანკების უცხოური

ფილიალები ახორციელებენ თავიანთი სამამულო ქვეყნების ფარგლებს გარეთ. ეს
შესაძლებელია სამი ტიპის ინსტიტუტის მეშვეობით:

 სააგენტო უცხო ქვეყანაში, რომელიც გასცემს სესხს და გადარიცხავს თანხებს, მაგრამ

არ იღებს დეპოზიტებს;
 უცხო ქვეყნის ბანკის შვილობილი ბანკი, რომლის აქციათა საკონტროლო პაკეტის
მფლობელი უცხოური ბანკია. ისინი ქვეყნის სათაო ბანკის რეგულაციებს არ
ექვემდებარებიან;
 ფილიალი უცხო ქვეყანაში არის სამამულო ქვეყნის ოფისი სხვა ქვეყანაში. იგი
ექვემდებარება, როგორც ადგილობრივ ისე სამამულო ქვეყნის რეგულაციებს.

ოფშორული ვალუტით ვაჭრობა ისევე სწრაფად იზრდება, როგორც ოფშორული საბანკო

საქმიანობა. ოფშორული დეპოზიტი გამოსახულია ნებისმიერ სხვა ვალუტაში, გარდა იმ
ქვეყნის ვალუტისა, რომელშიც ბანკი მდებარეობს. დეპოზიტებს ოფშორულ ვალუტაში
ევროვალუტებს უწოდებნ, ბანკებს რომლებიც ევროვალუტაში გამოსახულ დეპოზიტებს
იღებენ_ევრობანკებს. დოლარებში გამოსახულ დეპოზიტებს, რომლებიც აშშ_ს გარეთაა,
ევროდოლარებს უწოდებენ.

ბოლო წლებში მარეგულირებელი ასიმეტრია წარმოიშვა ბანკებსა და ჩრდილოვან საბანკო

სისტემას შორის. დღეს მრავალი ფინანსური სისტემა ისეთივე საგადასახადო და ფინანსურ
მომსახურებას უწევს მომხმარებელს, როგორსაც ბანკები ბანკებთან შედარებით,
ჩრდილოვანი ბანკები, მინიმალურ რეგულირებას ექვემდებარებიან. გარდა ამისა, ისინი,
როგორც კრედიტორები და მსესხებლები, მჭიდროდ არიან ბანკებთან გადაჯაჭვული, ამიტომ
დაახლოებით ერთნაირ სტაბილური ქსელი აქვთ.

19.როგორ განვითარდა ერთიანი ევროპული ვალუტა

ბრეტონ-ვუდსის სისტემის გაუქმების შემდეგ ევროკავშირის ქვეყნებმა მცურავი
გაცვლითი შემოიღეს აშშ დოლართან მიმართებაში. ამას მოყვა საბოლოოდ 1999 წელს
ევროს დაბადება. არსებობს ორი ძირითადი მოტივი, რომელიც ევროს შემოღების
მთავარ მიზეზად იქცა: 1) ევროპული როლის გაძლიერება მსოფლიო მონეტარულ
სისტემაში; 2) ევროკავშირის გადაქცევა საერთო ბაზრად.

პირველი მნიშვნელობანი ინსტიტუციონალური ნაბიჯი ევროპული მონეტარული

გაერთიანებისკენ მიმავალ გზაზე ევროპული მონეტარული სისტემის (ემს)
ჩამოყალიბება იყო. ემს-ის კომპლექსური შეთანხმებები ზღუდავდა მონაწილე
ვალუტების გაცვლითი კურსის მერყეობას დაწესებულ საზღვრებში. ემს-ის
ოპერაციები გამყარებული იყო უსაფრთხოების რამდენიმე მექანიზმით, რაც
კრიზისების შემცირებას განაპირობებდა. მაგალითად, გაცვლითი კურსის მერყეობის
დადგენილი მაჩვენებლის მიმართ დაფიქსირება. ემს-მა შეიმუშავა ძლიერი ვალუტის
ქვეყნების მიერ სუსტი ვალუტის ქვეყნებისთვის კრედიტის გაცემის წესები, როგორც
უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი მექანიზმი. სისტემის ფუნქციონირების საწყის
წლებში რამდენიმე წევრმა ქვეყანამ შეძლო სპეკულაციური თავდასხმების შემცირება
კაპიტალის კონტროლის შენარჩუნებით.

ემს-ის ნდობის თეორია გულისხმობს,რომ საერთაშორისო გაცვლითი კურსის

შეთანხმების დარღვევის პოლიტიკური ხარჯები შესაძლოა სასარგებლო აღმოჩნდეს.
მათ შეუძლიათ შეაჩერონ მთავრობა თავისი ვალუტის გაუფასურებისგან იმ მიზნით,
რომ მოიპოვონ ეკონომიკური ბუმის მოკლევადიანი უპირატესობა გრძელვადიანი
უფრო მაღალი ინფლაციის ფასად. ემს-ის წევრმა ქვეყნებმა მონეტარულ
პოლიტიკასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები ინფლაციის შიშით გერმანიის
ცენტრალურ ბანკს მიანდეს.

ევროკავშირის ქვეყნებმა გაერთიანების შიგნით მიაღწიეს მჭიდრო ეკონომიკურ

ერთიანობას, რომელიც გაცვლითი კურსის, საქონლის, მომსახურების და წარმოების
ფაქტორების თავისუფალ მოძრაობას უწყობდა ხელს. ევროპულმა ძალისხმევამ,
ნაზრის ლიბერალიზებით აემაღლებინა მიკროეკონომიკური ეფექტი, ასევე
განამტკიცა ურთიერთფიქსირებული გაცვლითი კურსის უპირატესობა
მიკროეკონომიკურ საფუძველზე.

1989 წელს შეიმუშავეს რეკომენდაცია ეკონომიკური და მონეტარული კავშირის (ემკ)

ჩამოყალიბებისთვის, რომლის ფარგლებში ეროვნულ ვალუტებს ჩაანაცვლებდა
საერთო ევროპული ვალუტა, რომლის მართვასაც ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყნის
სახელით მოქმედი ცენტრალური ბანკი ერთპიროვნულად განახორციელებდა.

არსებობდა ოთხი ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ გადაუხვიეს ევროკავშირის

ქვეყნებმა ემს-დან და შემოიღეს საერთო ვალუტა: 1) მათი რწმენით, საერთო
ევროპული ვალუტა ევროპული ბაზრის უფრო მჭიდრო ინტეგრაციას მოახდენდა,
ვიდრე ფიქსირებული გაცლითი კურსი. საერთო ვალუტა მიჩნეული იყო
ევროკავშირის ბაზრის საერთო ბაზრად გარდაქმნისთის აუცილებელ კომპონენტად; 2)
ევროკავშირის ზოგიერთ ლიდერს მიაჩნდა, რომ გერმანიის მიერ ემს-ის მონეტარული
პოლიტიკის მართვა მიმართული იყო გერმანიის მაკროეკონომიკურ მიზნებზე სხვა
წევრი ქვეყნების ინტერესების ხარჯზე; 3) როგორც ჩანდა, ევროკავშირის ფარგლებში
კაპიტალის სრული თავისუფლების პირობებში, ეროვნული ვალუტების
ფიქსირებული პარიტეტების შენარჩუნება ნაკლები სარგებლის მომტანი იყო, ვიდრე
ერთიანი ვალუტის შემოღება; 4) ევროკავშირის ყველა წევრი ქვეყნის ლიდერს
სჯეროდა, რომ ერთიანი ვალუტა ევროპის პოლიტიკურ სტაბილურობას
უზრუნველყოფდა.

20.ოპტიმალური ვალუტის ზონების თეორია

ოპტიმალური ვალუტის თეორიის თანახმად, ფიქსირებული გაცვლითი კურსი
ყველაზე ხელსაყრელია ისეთი ზონებისთის, რომლებიც გამოირჩევიან მჭიდრო
ინტეგრაციით საერთაშორისო ვაჭრობისა და ფაქტორთა გადაადგილების მეშვეობით.

ეკონომიკური ინტეგრაციის მაღალი დონე ქვეყანასა და ფიქსირებული გაცვლითი

კურსის ზონას შორის ზრდის მონეტარული ეფექტიანობის სარგებელს, რომელსაც
ქვეყანა იღებს თავისი გაცვლითი კურსის ფიქსირებით ზონის ვალუტების მიმართ.
რაც უფრო ინტენსიურია ვაჭრობა და ფაქტორების გადაადგილება საზღვრებზე, მით
უფრო მაღალია საზღვრებიდან ფიქსირებული გაცვლითი კურსიდან მიღებული
სარგებელი.

ნახაზი „ა“ გვიჩვენებს აღმავალი GG

მრუდს- ფიქსირებული გაცვლითი კურსის ზონასთან მიერთებული ქვეყნის
მონეტარული ეფექტიანობის სარგებელი , ეკონომიკური ინტეგრაციის ზრდის
პარალელურად იზრდება.

გაცვლითი კურსის ზონის წევრობა შესაძლოა, როგორც სარგებლის, ისე ხარჯების

მომტანიც იყოს, მაშინაც კი თუ ამ ზონაში ინფლაცია დაბალია. ეკონომიკური
სტაბილურობის დანაკარგი დამოკიდებულია ქვეყნის ეკონომიკური ინტეგრაციის
დონეზე მის პარტნიორთან გაცვლითი კურსის ზონაში. ამ დამოკიდებულებას
გრაფიკულად LL მრუდი გამოსახავს.
 ნახაზზე „ბ“ LL მრუდი გვიჩვენებს, რომ
ფიქსირებული გაცვლითი კურსის ზონასთან მიერთებისგან მიღებული დანაკარგი
ინტეგრაციის ზრდის პარალელურად მცირდება. ეს ხსნის მრუდის დაღმავალ ფორმას.

მაღალი ინტეგრაცია ქვეყანასა და ფიქსირებული გაცვლითი კურსის ზონას შორის

ეკონომიკური სტაბილურობის დანაკარგს ამცირებს.

ნახაზი „გ“ გვიჩვენებს ვალუტის

ზონასთან მიბმის გადაწყვეტილებას. GG და LL მრუდების გადაკვეთის წერტილი
განსაზღვრავს ინტეგრაციის გადამწყვეტ დოენს ფიქსირებული გაცვლითი კურსის
ზონასა და იმ ქვეყანას შორის, რომელიც განიხილავს მიერთებას. მიერთების
გადაწყვეტილება ინტეგრაციის ნებისმიერ დონეზე წონასწორობის წერტილს ზევით,
გაწევრიანების მსურველი ქვეყნისთვის პოზიტიური ეკონომიკური შედეგის
მომტანია.

ოპტიმალური ვალუტის ზონები არის რეგიონთა ჯგუფი, რომელთა ეკონომიკები

მჭიდროდ უკავშირდებიან ერთმანეთს საქონლითა და მომსახურებით, ვაჭრობითა და
ფაქტორთა გადაადგილებით.

გარდა GG-LL მოდელისა, არსებობს კიდევ სამი ელემენტი, რომლებიც

გასათვალისწინებელია ევროზონის წარსულისა და მომავლის შეფასებისას:
ეკონომიკური სტრუქტურის მსგავვსება, ფისკალური ფედერალიზმი და ბანკების
კავშირი.

21.განვითარებადი ქვეყნების სტრუქტურული მახასიათებლები.

განვითარებადი ქვეყნების სესხები და ვალი
განვითარებადი ქვეყნები ერთმანეთისგან მკვეთრად განსხვავდებიან და ყველა
განვითარებადი ქვეყნისთვის საერთო მახასიათებლების ნუსხა არ არსებობს. თუმცა
ბევრ განვითარებად ქვეყანას შემდგომი მახასიათებლებიდან ერთი მაინც გააჩნია:

არსებობს სახელმწიფოს მიერ ეკონომიკის პირდაპირი ფართო კონტროლის

გამოცდილება, მათ შორის, საერთაშორისო ვაჭრობის შეზღუდვები, მსხვილი
ინდუსტრიული ფირმების კონტროლი და სხვა. ბოლო ათწლეულის მანძილზე
განვითარებად ქვეყნებში სახელმწიფოს ჩარევა ეკონომიკაში სხვადასხვა დონით
შემცირდა.

არსებობს მაღალი ინფლაციის ისტორია. ბევრ ქვეყანაში მთავრობამ ვერ შეძლო

დაეფარა მისი დიდი დანახარჯები და სახელმწიფო საწარმოების ზარალი. ამ
ყველაფერმა განვითარებად ქვეყნებში ჰიპერინფლაცია გამოიწვია.

სამამულო ფინანსური ბაზრის ლიბერალიზება ხშირად საკრედიტო ინსტიტუტებს

ასუსტებს. ბანკები ხშირად გასცემენ კრედიტებს ნასესხები ფულით მაღალი რისკის
მქონე პროექტების დასაფინანსებლად. სესხები გაიცემა ხშირად პიროვნული
კავშირების საფუძველზე და ასევე ზედამხედველობის ინსტიტუციებიც
არაკომპეტენტურია. შესაბამისად, განვითარებად ქვეყნებში დიდია კრიზისის
საფრთხე.

როდესაც გაცვლითი კურსი სხვა ვალუტაზე არაა მიბმული, მათ განვითარებადი

ქვეყნების მთავრობები უფრო მკაცრად აკონტროლებენ. განვითარებადი ქვეყნების
უმრავლესობა კაპიტალის მოძრაობაზე კონტროლის დაწესებას აქტივებით
ვაჭრობასთან დაკავშირებული უცხოური ვალუტის ტრანზაქციების შეზღუდვით
ცდილობდა.

ბუნებრივი რესურსები და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქცია ბერვი განვითარებადი

ქვეყნის ექსპორტში მნიშვნელოვან წილს შეადგენს.

განვითარებადი ქვეყნების უმრავლესობაში მთავრობის კონტროლისგან,

გადასახადებისგან და რეგულაციებისგან თავის არიდების მცდელობებმა
კორუფციული პრაქტიკის ჩამოყალიბებას, მექრთამეობისა და გამომძავლელების
სახით, ხელი შეუწყო.

განვითარებადი ქვეყნების ნაწილი მნიშვნელოვნად დამოკიებულია ფინანსურ

ნაკადებზე საზღვარგარეთის ქვეყნებიდან სამამულო დონეზე ინვესტიციების
განსახორციელებლად. პირველ მსოფლიო ომამდე და დიდ დეპრესიამდე
განვითარებად ქვეყნებში დიდი ფინანსური ნაკადი მიედინებოდა მდიდარი
ქვეყნებიდან. საერთაშორისო სესხს ყევლაზე დიდი რაოდენობით ბრიტანეთი
გასცემდა. მე-2 მსოფლიო ომის შემდეგაც იგივე სიტუაცია გაგრძელდა და
განვითარებადი ქვეყნების უმრავლესობას დიდი ვალი დაუგროვდათ. საერთაშორისო
სესხებიდან და გასესხებიდან მიღებული პოტენციური სარგებლის რეალიზება
შეუძლებელი იქნება, თუ გამსესხებლები დარწმუნებული არ იქნებიან, რომ ვალი
დაუბრუნდებათ. თუ მსესხებელი გამსესხებლის თანხმობის გარეშე უარს ამბობს
კონტრაქტის პირობების შესრულებაზე და ვალის დაბრუნებაზე, მაშინ ასეთ
სიტუაციას დეფოლტი ეწოდება. განვითარებად ქვეყნებში არსებული სოციალური და
პოლიტიკური არასტაბილურობა და ასევე, სუსტი ფინანსური ინსტიტუტები ბევრად
უფრო რისკიანს ხდის სესხის გაცემას განვითარებადი ქვეყნებისთვის, ვიდრე
ინდუსტრიულისთვის.

როდესაც განვიტარებად ქვეყნას მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი გააჩნია, ის

აქტივებს უცხოელებზე ყიდის მის დასაფინანსებლად. ზოგადად, ისინი დეფიციტს
იფინანსებენ სხვადასხვა არხებით: ობლიგაციების დაფინანსება, საბანკო დაფინანსება,
ოფიციალური დაკრედიტება, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები და პორტფელური
ინვესტიციები ფირმის საკუთრებაში.

22. აღმოსავლეთ აზია: წარმატება და კრიზისი

მკვლევართა უმრავლესობისთვის აზიის ეკონომიკური წარმატების სწრაფად გარდაქმნა
ეკონომიკურ ქაოსად მოულოდნელი შოკი იყო.აღმოსავლეთ აზიის უკუსვლამ კრიზისს უფრო
ფართო მასშტაბით გაშლისკენ უბიძგა და მან მოშორებით მდებარე განვითარებადი
ქვეყნებიც მოიცვა. 1960- იან წლებშ სამხრეთი კორეა უკიდურესად ღარიბი ქვეყანა იყო, მცირე
მოცულობის მრეწველობით. თუმცა 01963 წელს ქვეყანაში განხორციელდა ფართომასშტაბიანი
ეკონომიკური რეფორმი , იმპორტის ჩანაცვლების სტრატეგია ექსპორტზე
ორიენტიირებულიმა სტრატეგიამ ჩაანაცვლა. ამის შედეგ ქვეყანაში მნიშვნელოვანი
ეკონომიკური აღმასვლობა დაიწყო, შემდეგ 50 წლის მანძილზე სამხრეთ კორეიის რეალური
მშპ მოსახლეობის ერთ სულზე 16- ჯერ გაიზარდა, რაც ამერიკის მიერ გასული საუკუნის
მიღწეული მაჩვენებელს აღემატება.წარმატების პირველმა ტალღამ გაერთიანა ჰონგ- კონგი ,
ტაივანი და სინგაპური.1970-80 იან წლებში , სწრაფად მზარდი აზიური ეკონომიკების
რიცხოვნობას დაემატა მალაზია, ინდონეზია და ჩინეთი. მე - 19 საუკუნის დასასრულის
შემდეგ, როდესაც იაპონიამ მოიპოვა ძლიერი ინდუსტრიული ქვეყნის სტატუსი, მსოფლიოს
საკმაოდ დიდმა ნაწილმა მნიშვნელოვანი წინსვლა განიცადა და მესამე სამყაროდან
პირველისკენ გადაინაცვლა.1997 წელს აზიური ეკონომიკები მძიმე ფინსნდურ კრიზისში
აღმოჩნდნენ. დაკვირვების შედეგად დადგინდა , რომ მათი ეკონომიკის სტრუქტურას
რამდენიმე სუსტი მხარე გაჩნია : განსაკუთრებით გამოყოფენ 1) პროდუქტიულობას.
რამდენიმე კვლევის ყველაზე გასაკვირი შედეგი იყო ის ფაქტი , რომ აზიის გამოშვების ზრდის
ახსნა შეიძლეობდა მარტივად გამოშვების ერთეულზე გაწეული დანახარჯების - კაპიტალისა
და შრომის - სწრაფი ზრდით, ხოლო პროდუქტიულობა შედარებით ნელა იზრდებოდა.
შესაბამისად როგორც ჩანდა , სამხრეთ კორეაში მოსახლეობის ერთ სულზე გამოშვების ზრდა
და დანვითარებული ქვეყნების მაჩვენებელთან დაახლოების ტენდენცია სოფლის
მეურნეობიდან მუშახელის სამრეწველო სექტორში სწრაფი გადაადგილების, განათლების
დონის ზრდისა და არასასოფლო- სამეურნეო სექტორში კაპიტალისა და შრომის
თანაფარდობის მკვეთრი ზრდის დამსახურება იყო. მეორე არის საბანკო რეგულირება. ერთ-
ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია აზიის ქვეყნების უმრავლესობაში არსებული სუსტი საბანკო
რეგულირება.სამამულო დეპოზიტების და უცხოური ინვესტიციების თვალში აზიის ბანკები
უსაფრთხო იყო არა მხოლოდ ქვეყნის ძლიერი ეკონომიკიდან გამომდინარე , არამედ იმის
გამოც, რომ როგორც მათ მიაჩნდათ ნებისმიერი სიძნელის წარმოშობის შემთხვევაში,
მთავრობები მათ ბანკებს დაძლევაში დახმარებას გაუწევდნენ. 3) სამართლებრივი
საფუძველი. აზიის ეკონომიკების ერთ- ერთი მნიშვნელოვანი სისუსტე მხოლოდ კრიზისის
შემდეგ გამოაშკარავდა: კარგი სამართლებრივი საფუძვლების არარსებობა პრობლემური
კომპანიებისთვის.აშშ- ში არსებობს კარგად ჩამოყალიბებული გაკოტრების პროცედურა,
კომპანიებისთვის რომლებიც ვალებს ვერ იხდიან . ამ პროცედურით სასამართლო ართმევს
კომპანიას ქონებას მისი კრედიტორების სახელით და შემდეგ ეძებსგზებს , რომ მათი
საჩივრები რაც შეიძლება ადეკვატურად დააკმაყოფილოს.

ზოგადად მიაჩნიათ, რომ აზიაში ფინანსური კრიზისი 1997 წლის 2 ივლისს ტაილანდური
ბაჰტის დევალვაციით დაიწყო. პრობლემებიჯერ ქვეყნის უძრავი ქონების ბაზარზე , შემდეგ კი
მის საფონდო ბირჟაზე გაჩნდა.1997 წელს ბატის შესაძლო გაუფაურებასთან დაკავშირებულმა
სპეკულაციებმა საერთაშორისო ვალიუტის რეზერვების სწრაფი შემცირება გამოიწვია ,
ქვეყანამ 15% კონტროლირებად დევალვაციამ მიმართა , თუმცა დევალვაციამ კონტროლს არ
ექვემდებარებოდა. ტაილანდური ვალიუტის მკვეთრ შემცირებას მოწყვა სპეკულაციები სხვა
ქვეყნის ვალიუტის წინააღმდეგ,ტაილანდის მეზობელ ქვეყნების მთავრობამ უხერხული
დილემის წინაშე იდგა ნაწილობრივ მათი ეკონომიკების ვაწრობაზე დამოკიდებულებისა და
ნაწილობრივ ამ ფაქტის გამო, სამამულო ბანკებს და კომპანიებს დიდი ოდენობით სესხები
ჰქონდათ დოლარებში.თუ ქვეყნები დაუშვებდნენ თავიანთი ვალიუტის კურსის დაცემას,
იმპორტზე გაზრდილი ფასები სახიფათი ინფლაციის წარმოშობის საფრთხეს ქმნიდა,
ვალიუტების გაძვირებაც კი ბანკებისა და კომპანიების გაკოტრების რისკს ზრდიდა. ყველაზე
მძიმე მდგომარეობა ინდოეთშ ი იყო, სადაც ეკონომიკური კრიზისი და პოლიტიკური
არასტაბილურობა ამძაფრებდა.სიტუაცია კიდევ უფრო ამძიმებდა ის ფაქტი ,რომ სამამულო
რეზიდენტებმა ქვეყნისბანკების მიმართ ნდობა დაკარგეს.საბოლოოდ, კრიზისგადავლილი
აზიაში ვალიუტები დასტაბილურდა და სარგებლის განაკვეთი შემცირდა.