თემა-4.

მოხმარება, დანაზოგები და ინვესტიციები

მესამე თავში ჩვენ გავამახვილეთ ყურადღება იმ ძირითად ფაქტორებზე, რომლებიც

განსაზღვრავენ ეკონომიკაში წარმოების მოცულობას, ან ერთობლივ მიწოდებას. აღნიშნულ
თავში კი განვიხილავთ ფაქტორებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ეკონომიკაში ცალკეული
სახეობის საქონელსა და მომსახურებაზე მოთხოვნის ფორმირებაზე. ანუ წარმოების
რაოდენობრივი ანალიზიდან გადავალთ წარმოებული საქონლისა და მომსახურების
გამოყენების ანალიზზე.
როგორც ვიცით, ერთობლივი მოთხოვნა ეკონომიკაში შედგება ოთხი ელემენტისაგან
(დანახარჯების მეთოდი):
▪ შინამეურნეობების მოთხოვნა სამომხმარებლო საქონელსა და მომსახურებაზე;

▪ ფირმების მოთხოვნა ახალ კაპიტალურ საქონელზე და შინამეურნეობების მოთხოვნა

საცხოვრებელ ბინებზე (ინვესტიციები);
▪ საქონლისა და მომსახურების სახელმწიფო შესყიდვები;

▪ უცხოელების წმინდა მოთხოვნა სამამულო წარმოების საქონელზე (წმინდა ექსპორტი).

ვინაიდან სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობა განისაზღვრება უპირატესად
პოლიტიკური მოსაზრებებით, მაკროეკონომიკური ანალიზის პროცესში ეს ელემენტი
განიხილება გარკვეული მოცემული მნიშვნელობით. აღნიშნული თავის განხილვისას ასევე
ვაკეთებთ დაშვებას, რომ ეკონომიკა არის დახურული, ანუ წმინდა ექსპორტი ნულის ტოლია.
შედეგად რჩება დანახარჯების ორი მნიშვნელოვანი კომპონენტი - მოხმარება და
ინვესტიციები, რომელიც განიხილება აღნიშნულ თავში. კერძოდ, 4.1 პარაგრაფში
განვიხილავთ შინამეურნეობების მოხმარების დონეზე მოქმედ და მის განმსაზღვრელ
ფაქტორებს, ხოლო 4.2 პარაგრაფში აქცენტი გადატანილი იქნება ფირმების მიერ
ინვესტირებასა და ინვესტიციების მოცულობასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებების
მიღებაზე.
ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ეს თავი ეძღვნება საქონელსა და მომსახურებაზე
ერთობლივი მოთხოვნის შესწავლას. თუმცა უნდა ითქვას, რომ აქ განიხილება სხვა ძალზე
განსხვავებული (თუმცა ერთნაირად მნიშვნელოვანი) თემებიც, რომლებიც უკავშირდება
დანაზოგების სიდიდის განსაზღვრასა და კაპიტალის ფორმირებას. საქონელსა და
მომსახურებაზე ერთობლივი მოთხოვნის შესწავლა - ეს იგივეა რაც იმ ფაქტორების
შესწავლა, რომლებიც განსაზღვრავენ დანაზოგებისა და კაპიტალის სიდიდეს. ეს
განპირობებულია შემდეგი გარემოებების გამო: პირველ რიგში დანაზოგები წარმოადგენს
შემოსავლის ნაწილს (ნაშთს), რომელსაც თითოეული ეკონომიკური სუბიექტი (მაგ
შინამეურნეობა) გადაწყვეტს გამოიყენოს მოხმარებისათვის. ამიტომ გადაწყვეტილება იმის
თაობაზე, თუ სახსრების რა ნაწილი იქნას გამოყენებული მოხმარებაზე-ეს იმავდროულად
არის გადაწყვეტილება თუ სახსრების რა ნაწილი წარიმართება დანაზოგებზე. მეორე მხრივ,
საინვესტიციო ხარჯები - არის საქონელსა და მომსახურებაზე ერთობლივი მოთხოვნის
ნაწილი, მაგრამ ისინი ფირმების მიერ წარიმართება მხოლოდ ახალი კაპიტალური
საქონლის შესყიდვაზე. შესაბამისად საინვესტიციო ხარჯების შესწავლით ჩვენ ასევე
ვიხილავთ იმ ფაქტორებს, რომლის გავლენითაც ეკონომიკური სუბიექტები ახორციელებენ
ახალი საწარმოების, მანქანების, მოწყობილობების, საცხოვრებელი ბინების და სხვა
შესყიდვებს. შედეგად აღნიშნულ თავში ჩვენ გადავწყვეტთ ორ ძირითად ამოცანას:
1. ავხსნით ფაქტორებს, რომელიც განსაზღვრავს ერთობლივ მოთხოვნას საქონელზე,
რაც საშუალებას მოგცემს მოვემზადოთ დისკუსიებისათვის ისეთი პრობლემების ირგვლივ,
როგორიცაა დანახარჯების ცვლილების გავლენა საქმიან ციკლებში;

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

1
 2. ერთობლივი მოთხოვნის კვლევის პროცესში ჩვენ შევისწავლით ასევე ფაქტორებს,
რომლებიც გავლენას ახდენენ დანაზოგებისა და კაპიტალის ფორმირებაზე, აღნიშნული
საშუალებას მოვცემს მოვემზადოთ დისკუსიებისათვის ეკონომიკური ზრდის წყაროებსა და
სხვა პრობლემებთან დაკავშირებით.
მრავალი სხვადასხვა ეკონომიკური გადაწყვეტილებების მიღებისას ადამიანებმა უნდა
გააკეთონ არჩევაბი აწმყოსა და მომავალს შორის. თუ რამდენი მოიხმაროს და რამდენი
დააგროვოს-ამოცანის გადაწყვეტისას შინამეურნეობებმა მიმდინარე მოხმარებიდან
მიღებული სარგებელი უნდა შეუდარონ იმ დანაზოგებიდან მიღებულ სარგებელს, რომელსაც
ისინი მიიღებენ ამ სახრების გამოყენებით მომავალში. მაშასადამე, მიიღებენ რა
გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, თუ სახსრების რა ნაწილი წარმართონ ინვესტირებაზე,
ფირმის მენეჯერებმა ასევე უნდა განსაზღვრონ რა თანხები გამოიყენონ მიმდინარე
პერიოდში, ვინაიდან კაპიტალდაბანდებებიდან მიღებული უკუგება, ფირმის საწარმოო
სიმძლავრეების ზრდის სახით მიღებული იქნება მხოლოდ ერთი, ხუთი, ან შესაძლებელია ოცი
წლის შემდეგ. ამ არჩევანის მიღებისას შინამეურნეობები და ფირმები ეფუძნებიან
ეკონომიკის მდგომარეობის შესახებ თავის საკუთარ პროგნოზს, რაც ასევე განსაზღვრულია
სახელმწიფო პოლიტიკით.

4.1. მოხმარება და დანაზოგები

საქონელსა და მომსახურებაზე მოთხოვნის განხილვა დავიწყოთ იმ ფაქტორების

დახასიათებით, რომლებიც გავლენას ახდენენ სამომხმარებლო ხარჯებზე. რადგან
სამომხმარებლო ხარჯები წარმოადგენს შინამეურნეობების მხრიდან საქონელსა და
მომსახურებაზე მოთხოვნის მნიშვნელოვან ნაწილს და მათი წილი შეადგენს საერთო
ხარჯების 2/3-ზე მეტს აშშ-ში, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მომხმარებლების ქცევას
აღნიშნული დანახარჯების სიდიდისა და მიზნობრივი გამოყენების მიმართულებით, რაც
საბოლოოდ აისახება ეკონომიკის მდგომარეობასა და ეკონომიკური აგენტების ქცევაზე.
სამომხმარებლო ხარჯებთან ერთად დიდი მნიშვნელობა აქვს მოხმარების დონის შესწავლას.
ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ინდივიდის ან შინამეურნეობის გადაწყვეტილებას იმ
სახსრების სიდიდესთან დაკავშირებით, რომელიც მიმართულია მოხმარებაზე და მჭიდროდ
უკავშირდება სხვა მნიშვნელოვან ეკონომიკურ გადაწყვეტილებებს-დანაზოგებზე მიმართული
სახსრების სიდიდეს. არსებითად, ნებისმიერი დონის არსებული შემოსავლის პირობებში,
გადაწყვეტილება იმის თაობაზე რამდენი მოვიხმაროთ და რამდენი წარვმართოთ
დაგროვებაზე, ეს თანაბარმნიშვნელოვანი პრობლემაა. მაგალითად, კოლეჯის სტუდენტი,
რომელიც მუშაობს არასრული სამუშაო დროით და იღებს წელიწადში 4000 დოლარს,
გადასახადების გამოკლებით, შეუძლია მიიღოს გადაწყვეტილება რომ დახარჯოს 3700
დოლარი წელიწადში ტანსაცმელზე, კვებაზე, გართობაზე და სხვა სამომხმარებლო ხარჯებზე.
თუ იგი გამოიყენებს აღნიშნულ თანხას სამომხმარებლო ხარჯებისათვის, მისი დანაზოგი
ავტომატურად შეადგენს 300 დოლარს წელიწადში (4000-3700). ანუ მან მიიღო
გადაწყვეტილება დააგროვოს 300 დოლარი წელიწადში. ე.ი გადაწყვეტილება იმის თაობაზე,
რა თანხა დავაგროვოთ და რა ნაწილი მოვიხმაროთ, ფაქტობრივად წარმოადგენს ერთი
მედლის ორ მხარეს და შესაბამისად, ჩვენ მას ერთობლივად განვიხილავთ.
მაკროეკომომიკური კვლევის მიზნებიდან გამომდინარე, ჩვენ გვაინტერესებს
ერთობლივი მოხმარება და დაგროვება ეროვნულ დონეზე. ჩვენ განვსაზღვრავთ მოხმარების
სასურველ ეროვნულ დონეს Cd, როგორც იმ საქონლისა და მომსახურების ერთობლიობას,
რომელიც უნდა მოიხმაროს შინამეურნეობებმა შემოსავლების და სხვა ფაქტორების
მოცემული დონის პირობებში, რომლებიც განსაზღვრავენ მის ეკონომიკურ შესაძლებლობებს.
ჩვენ გავაანალიზებთ სასურველ მოხმარებას და მის რეაქციას სხვადასხვა ფაქტორებთან
მიმართებაში, როგორიცაა შემოსავლები და საპროცენტო განაკვეთები. შინამეურნეობების
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
2
მიერ მოხმარების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილებები, სასურველი მოხმარების
ერთობლივი სიდიდე Cd მიიღება ყველა შინამეურნეობის მოხმარებების ჯამის საფუძველზე.
ამიტომ, ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც ზრდის სასურველ მოხმარებას თითოეული
შინამეურნეობისათვის, გაზრდის Cd -ს და პირიქით.
ისევე როგორც შინამეურნეობების გადაწყვეტილება მოხმარებასა და დანაზოგებზე
მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული, ასევეა ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული
სასურველი მოხმარება და დანაზოგები მთელი ქვეყნის მასშტაბით. კერძოდ, სასურველი
ეროვნული დანაზოგი Sd განისაზღვრება, როგორც ეროვნული დანაზოგების სიდიდე,
რომელიც მიიღწევა ქვეყნის მასშტაბით ერთობლივი სასურველი მიწოდების პირობებში.
გავიხსენოთ მეორე თავიდან (განტოლება 2.8), რომ თუ წმინდა ფაქტორული გადახდები
საზღვარგარეთიდან ( NFP ) ნულის ტოლია (რაც სამართლიანია დახურული
ეკონომიკისათვის), მაშინ ეროვნული დანაზოგები

S=Y −C−G ,

სადაც Y - წარმოების მოცულობაა, C - მოხმარების სიდიდე, ხოლო - G სახელმწიფო

შესყიდვები. რადგან სასურველი ეროვნული დანაზოგი Sd, დანაზოგის ისეთი დონეა,
რომელიც მიიღწევა მაშინ, როცა მოხმარება ხორციელდება სასურველ დონეზე. ასეთ
შემთხვევაში, სასურველი ეროვნული დანაზოგის Sd ფორმულირებაში შეგვიძლია მოხმარების
დონე C შევცვალოთ მოხმარების სასურველი დონით Cd-თი, შედეგად მივიღებთ შემდეგ
განტოლებას:

Sd = Y-Cd-G (4.1),

ჩვენ შეგვიძლია განვსაზღვროთ ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ეროვნული

მასშტაბით, როგორც მოხმარებაზე, ასევე დანაზოგებზე. ასევე განვიხილოთ თუ როგორ ხდება
გადაწყვეტილების მიღება მოხმარებისა და დანაზოგების შესახებ ინდივიდუალურ დონეზე. 4-
ა დანართში წარმოდგენილია ამ გადაწყვეტილების მიღების უფრო მკაფიო და დეტალური
ანალიზი.

მოხმარებისა და დანაზოგების შესახებ ინდივიდების მიერ მიღებული

გადაწყვეტილებები

მაგალითისათვის განვიხილოთ ერთ-ერთი კომპანიის “Spectacular Eyeglasses

Company” ბუღალტრის მაგალითი. იგი გამოიმუშავებს 20000 დოლარს გადასახადების
გარეშე წელიწადში. მას შეუძლია წლის განმავლობაში მოიხმაროს 20 000 დოლარის
საქონელი და მომსახურება, თუ იგი მიიღებს ამ გადაწყვეტილებას. მაგრამ ბუღალტერი
არჩევანს აკეთებს სხვა ორ ვარიანტს შორის. პირველი, მას შეუძლია გააკეთოს დანაზოგი,
იმის შედეგად, რომ მოიხმაროს 20000-ზე ნაკლები წელიწადში. რატომ მოიხმარს იგი 20000
-ზე ნაკლებს? საქმე იმაშია, რომ იგი ფიქრობს თავის მომავალზე. მოიხმარს რა მიმდინარე
შემოსავლების ნაწილს, იგი აკეთებს დანაზოგს, რომელიც საშუალებას მისცემს მას
გარკვეული პერიოდის შემდეგ მოიხმაროს უფრო მეტი, ვიდრე მისი შემოსავლები იქნება იმ
პერიოდისათვის. მაგალითად, მას შეუძლია დაელოდოს შემოსავლების მნიშვნელოვან
შემცირებას პენსიაზე გასვლის პერიოდში. ახორციელებს რა დანაზოგს მთელი თავისი
შრომითი საქმიანობის პერიოდში, მას შეუძლია მოიხმაროს მეტი, ვიდრე საპესიო
ანაზღაურება მისცემს ამის საშუალებას. მოხუცებულების პერიოდში მატერიალური
კეთილდრეობის უზრუნველყოფის სურვილი არსებითად არის უმნიშვნელოვანესი მოტივი,
რომელიც ხელს უწყობს მიმდინარე დანაზოგების განხორციელებას.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

3
 მეორეს მხრივ, მისთვის ალტერნატიულ ვარიანტს წარმოადგენს მოხმარება უფრო მეტი
ზომით, ვიდრე მისი შემოსავლებია, რაც შეიძლება განხორციელდეს სესხის ან ადრე
დაგროვილი სახსრების ხარჯზე. თუ მაგალითად, იგი აიღებს ბანკის კრედიტს 5000 დოლარს,
მაშინ მას შეუძლია მოიხმაროს სხდასხვა საქონელსა და მომსახურების შესყიდვაზე
წელიწადში 25000 დოლარი, მიუხედავად იმისა, რომ მისი შემოსავალი 20000 დოლარია
წელიწადში. უფრო მეტის მოხმარება, ვიდრე მისი შემოსავალია, მას მიანიჭებს სიამოვნებას,
მაგრამ მან უნდა გაითვალისწინოს უახლოეს პერიოდში გასაწევი აუცილებელი დანახარჯები.
მაგალითად მას მოუწევს აღებულ კრედიტზე პროცენტის გადახდა და სესხის ძირითადი
თანხის დაბრუნება. ასეთ პირობებში მისი მოხმარება ნაკლები იქნება მიღებულ
შემოსავლებზე. თუ იგი მოიხმარს ნაკლებს დღეს, შეუძლია მოიხმაროს უფრო მეტი
მომავალში და პირიქით. სხვა სიტყვებით იგი დგას აუცილებელი არჩევანის წინაშე
მიმდინარე და მომავალ მოხმარების დონეებს შორის. ამ არჩევანზე ზეგავლენას ახდენს
ეკონომიკაში არსებული რეალური საპროცენტო განაკვეთი. დავუშვათ, რომ ბუღალტერს
შეუძლია წლის განმავლობაში შემოსავლის სახით თავის დანაზოგზე მიიღოს საპროცენტო
შემოსავალი რეალური r საპროცენტო განაკვეთის პირობებში. სიმარტივისათვის ასევე
დავუშვათ, რომ კრედიტის აღების შემთავევაში მან უნდა გადაიხადოს სესხზე სარგებელი
ასეთივე საპროცენტო განაკვეთით-r. თუ ბუღალტერი დღეს შეამცირებს თავის მოხმარებას 1
აშშ დოლარით, შესაბამისად გაზრდის თავის დანაზოგს იგივე თანხით. რადგანაც იგი
ყოველწლიურად ღებულობს შემოსავალს რეალური საპროცენტო განაკვეთის შესაბამისად,
მისი შემოსავალი უფრო მეტი იქნება ერთი წლის შემდეგ 1+r განაკვეთის გათვალისწინებით
(აქ ვაკეთებთ დაშვებას, რომ წლის განმავლობაში ინფლაცია ნულია. ანუ იგულისხმება, რომ
წლის განმავლობაში 1 დოლარით შესაძლებელია ერთი და იგივე მოცულობის საქონლისა და
მომსახურების შეძენა). იმის გათვალისწინებით, რომ შემდეგ წელს მოხმარების გადიდების
მიზნით ბუღალტერს შეუძლია გამოიყენოს დამატებით 1+r დოლარი, იგი ფაქტობრივად დგას
არჩევანის წინაშე-მოიხმაროს 1 დოლარი დღეს თუ 1+r დოლარი ერთი წლის შემდეგ.
ანალოგიურად ბუღალტერს შეუძლია აირჩიოს 1+r დოლარის მოხმარება დღეს კრედიტის
აღების მეშვეობით. როცა იგი გადაიხდის კრედიტს და პროცენტს საერთო თანხით 1+r
დოლარის მოცულობით, მისი მოხმარება აღნიშნულ პერიოდში შემცირდება იგივე თანხით.
ამიტომ ერთი დამატებითი დოლარის მოხმარების “ფასი” დღეს უდრის 1+r დოლარის
მოხმარებას მომავალში.
რეალური საპროცენტო განაკვეთი r განსაზღვრავს მიმდინარე და მომავალი
მოხმარების შეფარდებით ფასს. ასეთი შეფარდებითი ფასის ცოდნის პირობებში, რა
არჩევანს გააკეთებს ბუღალტერი დღევანდელ და მომავალ მოხმარებას შორის? ყველაზე
უკიდურესი გადაწყვეტილება მისთვის არის სესხის აღება საკმაო თანხით და აღნიშნულის
საფუძველზე მოხმარების ზრდა ვიდრე მისი მიმდინარე შემოსავლები ამის საშუალებას
იძლევა. პრობლემა არესებული სტრატეგიის პირობებში იმაშია, რომ სესხისა და პროცენტის
გადახდის პირობებში ბუღალტერს არანაირი თანხის გადადება არ შეუძლია მოხმარებაზე.
მეორე უკიდურესობაა, როცა ბუღალტერი მთელ თავის შემოსავლებს დანაზოგის სახით
გადადებს. ეს სტრატეგია საშუალებას მისცემს მას უფრო მეტი მოიხმაროს მომავალში.
რეალურ პრაქტიკაში ადამიანების უმრავლესობა ირჩევს არა აღნიშნულ უკიდურეს
ვარიანტებს, არამედ ცდილობენ თავი აარიდონ სწრაფ ცვლილებებს მოხმარების დონეში.
მოხმარების შედარებით სტაბილური მოდელის არსებობის სურვილი (ძალიან მაღალი ან
ძალიან დაბალი მოხმარების დონის არსებობის პერიოდის გარეშე) ცნობილია როგორც
მოხმარების დონის გათანაბრების მოტივაცია. ისარგებლებს რა აღნიშნული მოტივაციით
ბუღალტერი ეცდება გაანაწილოს თავისი შემოსავალი დროის მიხედვით მეტნაკლებად
თანაბარზომიერად. მოგვიანებით ჩვენ განვიხილავთ თუ რა მოხდება რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ცვლილების პირობებში.

მიმდინარე შემოსავლის დონის ცვლილების გავლენა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
4
 მიმდინარე შემოსავლები-დანაზოგებსა და მოხმარებასთან დაკავშირებული
მნიშვნელოვანი ფაქტორია. ამის საილუსტრაციოდ დავუშვათ რომ ბუღალტერმა სამუშაოზე
მიიღო ერთდროული პრემია 3000 დოლარის ოდენობით გადასახადების გამოკლებით, რაც
ბუნებრია ზრდის მიმდინარე წლიურ შემოსავალს იგივე თანხით. როგორ გამოიყენებს იგი ამ
დამატებით შემოსავალს? ბუღალტერს შეუძლია მთელი პრემია დახარჯოს ჰავაის კუნძულებზე
მოგზაურობისათვის. თუ იგი დახარჯავს მთელ პრემიას, მისი მიმდინარე მოხმარება
გაიზრდება 3000 დოლარით და იმის გამო, რომ იგი ვერ ზრდის დანაზოგს მისი მომავალი
მოხმარება შესაძლებელია შემცირდეს. ალტერნატიული ვარიანტს წარმოადგენს მთლიანი
საპრემიო თანხის დაზოგვა მიმდინარე მოხმარების უცვლელობის პირობებში, მაგრამ
პრემიისა და იმ პროცენტების გამოყენებით, რომელიც შეიძლება მივიღოთ ამ ფულით
მომავალში მოხმარების გაზრდის მიზნით. თუმცა მოხმარების დონის გათანაბრების
მოტივაციის არსებობისას ბუღალტერი არ გამოიყენებს არცერთ უკიდურეს ვარიანტს. ამის
ნაცვლად იგი დახარჯავს პრემიის ნაწილს (გაზრდის რა მიმდინარე მოხმარებას) და თანხის
დანარჩენ ნაწილს გამოიყენებს დანაზოგისათვის (უზრუნველყოფს რა მოხმარების ზრდას
მომავალში).
პრემიის ის ნაწილი, რომელსაც ბუღალტერი დახარჯავს, დამოკიდებულია ისეთ
ფაქტორებზე, როგორიცაა მისი სწრაფვა დაგროვებისაკენ, აგრეთვე მიმდინარე და
მომავალი მოთხოვნილებების შეფასებაზე. ბუღალტრის მოხმარებისაკენ ზღვრულ
მიდრიკილებას (MPC) ჩვენ ვუწოდებთ იმ დამატებითი მიმდინარე შემოსავლის ნაწილს,
რომელსაც ის მოიხმარს მიმდინარე პერიოდში. რადგან იგი მოიხმარს არა მთლიან
დამატებით მიმდინარე შემოსავალს, მისი (MPC)-ის მნიშვნელობა მოთავსებული იქნება 0-სა
და 1-ს შორის. დავუშვათ რომ ბუღალტრის (MPC)-ის მნიშვნება 0.4-ია, ისე რომ იგი
მოიხმარს მისი მიმდინარე შემოსავლის მატების 0.4 ანუ 40%-ს. ამიტომ, როცა იგი მიიღებს
პრემიას 3000 დოლარის ოდენობით, გაზრდის მიმდინარე მოხმარებას 1200 დოლარით
(0.4X3000). რადგან შემოსავლის ის ნაწილი, რომელიც არ მოიხმარება მიემართება
დანაზოგზე, ამ უკანასკნელის 1800 დოლარს (3000-1200) შეადგენს.
მოხმარბისაკენ ზღვრული მიდრეკილება (MPC) შეიძლება გამოყენებულ იქნას ასევე
მიმდინარე შემოსავლის შემცირებისას. მაგალითად, თუ ბუღალტერი დროებით
განთავისუფლებული იქნება თავისი შრომითი ვალდებულებების შესრულებისაგან, ისე რომ
მისი მიმდინარე შემოსავალი შემცირდება 4000 დოლარით, იგი შეამცირებს როგორც
მიმდინარე მოხმარებას, ისე დანაზოგს. თუ ჩვენ ვივარაუდებთ, რომ მისი (MPC)-ის
მნიშვნელობა დარჩება 0.4-ის ტოლი, მაშინ იგი თავის მოხმარებას შეამცირებს 1600
დოლარით (4000X0.4), ხოლო დანაზოგი შესაბამისად შემცირდება 2400 დოლარით
(4000-1600).
ერთობლივი შემოსავლები და მოხმარება ასახავს მილიონობით ინდივიდისა და
შინამეურნეობის გადაწყვეტილებას. ამიტომ, ის შედეგები რაც მიღებული იქნა ბუღალტრის
შემთხვევაში არსებული სიტუაციის ანალიზისას განვაზოგადებთ მაკროეკონომიკურ დონეზე.
ზუსტად ანალოგიურად, როგორც ბუღალტრის შემოსავლების ზრდა იწვევს მისი მოხმარების
ზრდას, შეიძლება დარწმუნებული ვიყოთ იმაში, რომ წარმოების (შემოსავლის) ერთობლივი
მოცულობის ზრდა Y გამოიწვევს ერთობლივი სასურველი მოხმარების Cd ზრდას. თუმცა,
რადგან მოხმარებისაკენ ზღვრული მიდრეკილება (MPC) 1-ზე ნაკლებია Cd -ს ზრდა უფრო
ნაკლები იქნება ვიდრე Y -ის გადიდება. რადგანაც Y -ის ზრდის მთლიანი თანხა არ იქნება
გამოყენებული, სასურველი ეროვნული დაგროვება Sd ასევე გაიზრდება Y -ის ზრდის
შესაბამისად.

მომავალში მისაღები შემოსავლის დონის ცვლილების გავლენა

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

5
 დღევანდელი მოხმარების სიდიდის შესახებ გადაწყვეტილება დამოკიდებულია არა
მხოლოდ მიმდინარე შემოსავლების დონეზე, არამედ მომავალში მოსალოდნელი მისაღები
შემოსავლების დონეზე. მაგალითად, ადამიანი, რომელიც მიმდინარე პერიოდში არ არის
დასაქმებული, მაგრამ გააჩნია სამთვიანი კონტრაქტი მაღალანაზღაურებად სამუშაოზე, დღეს
შეუძლია დახარჯოს შედარებით მეტი, ვიდრე სხვა უმუშევარი რომელსაც არ გააჩნია სამუშაოს
შოვნის პერსპექტივა.
მომავალში მისაღები შემოსავლის დონის ცვლილების ზეგავლენის
ილუსტრირებისათვის, დავუშვათ რომ ბუღალტერი პრემიას 3000 დოლარს (გადასახადების
გამოკლებით) მიიღებს არა მიმდინარე, არამედ მომავალ წელს. დარიცხული პრემიის
ვალდებულება გაფორმებულია იურიდიულად და ბუღალტერს ეჭვი არ აქვს, რომ დამატებით
შემოსავალს იგი მიიღებს მომავალ წელს. რა გავლენას მოახდენს აღნიშნული ინფორმაცია
მიმდინარე წელს ბუღალტრის მოხმარებისა და დანაზოგების სიდიდეზე?
ვინაიდან მისი მიმდინარე შემოსავალი არ შეცვლილა, ბუღალტერს შეუძლია მიმდინარე
მოხმარება და დანაზოგი დატოვოს უცვლელი, მანამდე სანამ იგი ნამდვილად არ მიიღებს
პრემიას. თუმცა, თუ მისი გადაწყვეტილება ეფუძნება მოხმარების დონის გათანაბრების
მოტივაციას, იგი უპირატესობას მიანიჭებს პრემია გამოიყენოს როგორც მიმდინარე, ისე
მომავალი მოხმარების ზრდისათვის. მას შეუძლია იგნორირება გაუკეთოს იმ ფაქტს, რომ
მისი შემოსავლები დარჩა უცვლელი და მიმდინარე მოხმარება გაზარდოს მიმდინარე
დანაზოგების შემცირების ხარჯზე. დავუშვათ ბუღალტერმა გადაწყვიტა მიმდინარე
მოხმარებაზე გამოიყენოს 1000 დოლარით მეტი ვიდრე წინა შემთხვევაში. ვინაიდან მისი
მიმდინარე შემოსავალი უცვლელია, მიმდინარე მოხმარების 1000 დოლარით ზრდა ნიშნავს
მისი მიმდინარე დანაზოგების 1000 დოლარით შემცირებას. ეს უკანასკნელი შეამცირებს
ბუღალტრის ხელმისაწვდომ რესურსებს მომავალი წლისათვის 1000(1+r) დოლარით.
მაგალითად, თუ რეალური საპროცენტო განაკვეთი 0.05-ია, მიმდინარე დანაზოგების 1000
დოლარით შემცირება ბუღალტრის ხელმისაწვდომ რესურსებს მომავალი წლისათვის 1050
დოლარით 1000X1.05 შეამცირებს. მთლიანობაში მისი ხელმისაწვდომი რესურსები მომავალ
წელს გაიზრდება 3000 დოლარით მიღებული პრემიის შედეგად, ხოლო შემცირდება 1050
დოლარით მიმდინარე დანაზოგების შემცირების გამო. ანუ საბოლოოდ შესაძლებელი იქნება
1950 დოლარის (3000-1050) გამოყენება შემდგომ წელს და მომავალ პერიოდშიც
მიმდინარე მოხმარების გადიდებისათვის. მაშასადამე ბუღალტერს შეუძლია მომავალში
მოსალოდნელი შემოსავლების ზრდა გამოიყენოს როგორც მიმდინარე, ისე მომავალ
პერიოდში მოხმარების გადიდებისათვის.
თუ შევაჯამებთ შედეგებს, შეიძლება ითქვას, რომ ინდივიდის მიერ მომავალში მისაღები
შემოსავლების მოსალოდნელი ზრდა, იწვევს ამ ადამიანის მიერ მიმდინარე მოხმარების
ზრდასა და მიმდინარე დანაზოგების შემცირებას. ასეთი შედეგები ვლინდება
მაკროეკონომიკურ დონეზეც: თუ ადამიანები მოელიან, რომ ერთობლივი წარმოება და
შემოსავალი (Y) მომავალში გაიზრდება, შესაბამისად გაიზრდება სასურველი მოხმარება
(Cd), ხოლო სასურველი ეროვნული დანაზოგი (Sd) შემცირდება.
ვინაიდან, ეკონომისტებს არ შეუძლიათ უშუალოდ გაზომონ მომავალში მოსალოდნელი
მისაღები შემოსავლები, ბუნებრივია ჩნდება კითხვა-თუ როგორ ითვალისწინებენ ისინი
აღნიშნულ ცვლადს მოხმარებისა და დანაზოგების პროგნოზირებისას? ერთ-ერთი მეთოდია
მომხმარებელთა გამოკითხვის ჩატარება და მათი ქცევების შესწავლა. გამოკითხვის შედეგები
შეიძლება გამოყენებულ იქნას მაკროეკონომიკური განვითარებისა და შეფასებებისათვის.
სწორედ აღნიშნულის ანალიზია ნაჩვენები შემდეგ პარაგრაფში.

თეორია და პრაქტიკა
მომხმარებელთა ქცევა და რეცესია 1990-1991 წლებში.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

6
 მომხმარებელთა ქცევის თეორია ხსნის რომ მომხმარებელთა გადაწყვეტილება თუ
რამდენი მოიხმარონ და რამდენი დაზოგონ, დამოკიდებულია მათ მოლოდინზე ეკონომიკის
შესაძლო მომავალ განვითარებასთან დაკავშირებით. როცა მომხმარებლები ოპტიმისტურად
არიან ნდობილი მომავლის მიმართ, ისინი მოიხმარენ მეტს და ამცირებენ დანაზოგებს
იმასთან შედარებით, როცა ისინი მომავალს პესიმისტურად უყურებენ. აღნიშნულთან
დაკავშირებით სპეციალისტები თვლიან, რომ ნებისმიერ განსაზღვრულ დროს სასარგებლოა
იმის ცოდნა, თუ რას ფიქრობენ მომხმარებლები მომავლის შესახებ.
სხვადასხვა კვლევების შედეგად ანალიტიკოსები მუდმივად ცდილობენ განსაზღვრონ
მომხმარებელთა მოლოდინი. ყველაზე ცნობილ ინსტრუმენტს წარმოადგენს მომხმარებელთა
ნდობის ინდექსი და მომხმარებელთა განწყობის ინდექსი. ამ ინდექსების გამოქვეყნება ხდება
მიჩიგანის უნივერსიტეტის პერიოდულ გამოცემებში. განვიხილოთ სამომხმარებლო ნდობის
ინდექსი, რომელიც დაფუძნებულია ათასობით შინამეურნეობის წევრის პასუხზე, მათი
მიმდინარე და მოსალოდნელი ფინანსური მდგომარეობის შესახებ, აგრეთვე მათ
მოლოდინებზე ეკონომიკაში არსებულ სიტუაციასთან მიმართებაში მომავალი ხუთი წლის
განმავლობაში. ინდექსის საბაზო მნიშველობაა 1966 წლისათვის მიღებულია 100-ის ტოლად,
რადგან აღნიშნული პერიოდისათვის სამომხმარებლო ოპტიმიზმი შეფასებული იყო უმაღლეს
დონეზე.

ნახაზი 4.1ა. სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი 1987 წლის იანვრიდან 1994 წლის დეკემბრის
ჩათვლით
x სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი დაფუძნებულია მომხმარებელთა გამოკითხვის შედეგებზე. მან
განიცადა საგრძნობი ვარდნა 1987 წლის ოქტომბერში საფონდო ბაზრის კრახის შემდგომ და კიდევ უფრო
მეტად დაეცა 1990 წლის აგვისტოში ერაყის ქუვეითში შეჭრის შემდეგ. ხოლო 1991 წლის დასაწყისში
ინდექსი სწრაფად ამაღლდა და ბოლო წლებში უმნიშვნელო რყევებით ხასიათდებოდა.

როგორც პრაქტიკა ასაბუთებს, მოხმარებელთა ნდობის ინდექსი წარმოადგენს

მგრძნობიარე ინდიკატორს რეცესიასა და სხვა მაკროეკონომიკურ შოკებთან დაკავშირებით.
4.1ა ნახაზზე მოცემულია სამომხმარებლო ნდობის ინდექსის ყოველთვიური მნიშვნელობა
რვაწლიან პერიოდში-1987 წლის იანვრიდან 1994 წლის დეკემბრის ჩათვლით. ხოლო 4.1.ბ
ნახაზზე მოცემულია რეალური საერთო მოხმარების და ხანგრძლივი მოხმარების საქონელსა
და მომსახურებაზე რეალური სამომხმარებლო ხარჯების შესახებ კვარტალური მონაცემები
იმავე პერიოდში. ხანგრძლივი მოხმარების საქონელზე რომელიც გაზომილია მლრდ.
დოლარებში და ასახულია ნახაზის მარჯვენა მხარეს შკალაზე, შეადგენს საერთო
სამომხმარებლო ხარჯების მხოლოდ 1/8 ნაწილს. ეს უკანასკნელიც გაზომილია მლრდ.
დოლარებში და ასახულია ცხრილის მარცხენა შკალაზე. ხანგრძლივი მოხმარების
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
7
საქონელზე ხარჯები (მაგალითად ავტომობილის, ავეჯის, საყოფაცხოვრებო ნივთების შეძენა
და სხვა), როგორც საერთო მოხმარების ნაწილი განიცდიან უფრო მკაფიო რყევებს ვიდრე
სხვა სახის სამომხმარებლო საქონელზე (კვების პროდუქტები, საწვავი და სხვა). როცა
მომხმარებლები პესიმისტურად უყურებენ მომავალს, მათ შეუძლიათ იოლად თქვან უარი
ახალი ავტომობილის შეძენაზე, ვიდრე საკვებისა და საწვავის შეძენაზე, ამიტომ
სამომხმარებლო ნდობის ზემოქმედება უფრო დამაჯერებლად გამოიყურება სწორედ
ხანგძლივი მოხმარების საქონელის მაგალითზე.

ნახაზი 4.1ბ. საერთო სამომხმარებლო და ხანგძლივი მოხმარების საქონლის შეძენის ხარჯები

1987-1994 წლებში.
საერთო სამომხმარებლო ხარჯები ასახულია მარცხენა ვერტიკალურ შკალაზე, ხოლო ხანგძლივი
მოხმარების საქონლის შესყიდვაზე გაწეული სამომხმარებლო ხარჯები ასახულია მარჯვენა ვერტიკალურ
შკალაზე. საერთო სამომხმარებლო ხარჯების ზრდა აღდგენილ იქნა საფონდო ბირჟის კრახის შემდეგ
1987 წელს, ხოლო საერთო მოხმარების ცვლილების მიმართულება რეალურად დაემთხვა
სამომხმარებლო ნდობის ქცევის ინდექსის ცვლილებას 1990-1991 წლების რეცესიის შემდეგ, რომელიც
დაიწყო 1990 წლის მესამე კვარტალში. ხანგძლივი მოხმარების საქონლის შესყიდვაზე გაწეული
სამომხმარებლო ხარჯები მკაფიოდ იცვლებოდა. კერძოდ, იგი საგრძნობლად დაეცა 1987 წელს საფონდო
ბაზრის კრახის შემდეგ და მნიშვნელოვნად შემცირდა რეცესიის პერიოდში 1990-1991 წლებში.

1990 წლის აგვისტოში როცა ერაყი შეიჭრა ქუვეითში, სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი
სწრაფად დაეცა და შენარჩუნებულ იქნა ამ დონეზე თითქმის ერთი დეკადა, იმის გამო რომ
მომხმარებლებმა გაითვითცნობიერეს თავდასხმის გრძელვადიანი და შესაძლოა უფრო სხვა
ზოგადი ნეგატიური ეკონომიკური მოვლენები.
როგორც 4.1ბ ნახაზიდან ჩანს მომხმარებელთა ხარჯები ასევე ძლიერად დაეცა 1990
წლის მეოთხე კვარტალში, რეცესიის დაწყების გამო. აღნიშნულ კვარტალში საერთო
სამომხმარებლო ხარჯები 0.8%-ით, ხოლო ხანგძლივი მოხმარების საქონელზე ხარჯები-
3.0%-ით შემცირდა. როგორც 4.1ა ნახაზიდან ჩანს სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი 1990
წელს საკმაო ცვლილებას განიცდიდა. თავდაპირველად სწრაფად ავარდა მარტში
სპარსეთის ყურეში ომის შემდგომ პერიოდში, ხოლო შემდგომ მყისიერად დაეცა წლის
ბოლოსათვის. 1992 წელს სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი დაბალი იყო პრეზიდენტის
მოსალოდნელი არჩევნების წინ, ამომრჩეველთა ეკონომიკური ინტერესების ზემოქმედების
შედეგად. არჩევნების შემდგომ სამომხმარებლო ნდობის ინდექსი სწრაფად ავარდა მაღლა
და ამის შემდეგ მხოლოდ ერთხელ 1993 წლის გაზაფხულზე შემცირდა.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

8
 სიმდიდრის დონის ცვლილების გავლენა

სხვა ფაქტორებთან ერთად, რომლებიც გავლენას ახდენენ დანაზოგებსა და

მოხმარებაზე, მნიშვნელოვანია სიმდიდრე. თუ გავიხსენებთ მეორე თავის მასალებიდან
სიმდიდრე ნებისმიერი ეკონომიკური ერთეულისათვის, იქნება ეს შინამეურნეობა, ფირმა თუ
ეროვნული ეკონომიკა, განისაზღვრება როგორც სხვაობა მის აქტივებსა და ვალდებულებებს
შორის. იმისათვის რომ ვნახოთ, თუ როგორ რეაგირებას ახდენს მოხმარება და დაგროვება
სიმდიდრის ზრდაზე, დავუშვათ რომ საკუთარ სახლის დალაგებისას ფირმის ბუღალტერმა
აღმოაჩინა ფარმაცევტული კომპანიის 50 ცალი აქციის სერთიფიკატი. ეს აქციები იყიდა
ბებიამ მისთვის როცა იგი დაიბადა, მაგრამ მან ამის შესახებ არაფერი იცოდა. ბუღალტერმა
დაუყოვნებლივ დაურეკა თავის ბროკერს და გაირკვა, რომ აღნიშნული აქციების საბაზრო
ფასი მოცემულ მომენტში 3000 დოლარს შეადგენდა. ეს მოულოდნელი თანხა, რომელიც
ბუღალტრის სიმდიდრის ზრდის ფაქტორია მის ხელთ არსებულ რესურსებზე იგივე გავლენას
ახდენს, როგორც მისი მიმდინარე შემოსავლების ზრდა მოახდენდა იმავე თანხით.
შესაბამისად როგორც წინა შემთხვევაში ბუღალტერი აღნიშნულ ფაქტორს, ანუ სიმდიდრის
ზრდას გამოიყენებს თავისი მიმდინარე მოხმარების გადიდებისათვის, რაც ცხადია
განხორციელდება 3000 დოლარზე ნაკლები თანხით, ხოლო დანარჩენი თანხა
გათვალისწინებული იქნება მომავალი პერსპექტიული მოხმარების გადიდებისათვის. რადგან
აქციების აღმოჩენა გავლენას ვერ ახდენს ბუღალტრის მიმდინარე შემოსავლებზე, მისი
მიმდინარე მოხმარების ზრდა ნიშნავს მისი მიმდინარე დანაზოგების შემცირებას იგივე
თანხით. ასეთ შემთხვევაში სიმდიდრის მატება, ზრდის მიმდინარე მოხმარებას და ამცირებს
მიმდინარე დანაზოგებს. ასეთი განსჯის შედეგად შეიძლება დავასკვნათ, რომ სიმდიდრის
შემცირება იწვევს მიმდინარე მოხმარების შემცირებას და დანაზოგების ზრდას.
საფონდო ბაზრის ვარდნა და აღმავლობა წარმოადგენს სიმდიდრის ცვლილების
მნიშვნელოვან ფაქტორს, ხოლო ბაზრის არასტაბილურობის ზეგავლენა მიმდინარე
მოხმარებაზე გამოკვლეულია აღნიშნული თავის შესაბამის პრაქტიკულ ნაწილში -“აქციებზე
ფასების ზრდისა და ვარდნის მაკროეკონომიკური კვლევა”.

რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების გავლენა

რეალური საპროცენტო განაკვეთი - მიმდინარე მოხმარების ფასია, მომავალი

პერიოდის შეფასებით. როცა ჩვენ განვიხილეთ მიმდინარე შემოსავლის, მომავალში
მისაღები შემოსავლისა და სიმდიდრის ცვლილების გავლენა რეალური საპროცენტო
განაკვეთი ჩავთვალეთ როგორც უცვლელი სიდიდე. ახლა კი დავუშვათ, რომ რეალური
საპროცენტო განაკვეთი იცვლება და განვიხილოთ მისი ზეგავლენა მიმდინარე მოხმარებისა
და დაგროვების სიდიდეზე. რა ცვლილებები მოხდება ბუღალტრის მიერ განხორციელებული
დანაზოგებისა და მოხმარების სიდიდეში რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების
საპასუხოდ? მოსალოდნელია ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო ტენდენცია. ერთის მხრივ,
რადგან თითოეული რეალური დოლარის დანაზოგი მიმდინარე წელს გაიზრდება 1+r
სიდიდით შემდეგი წლისათვის, შესაბამისად რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა
ნიშნავს, რომ მიმდინარე დანაზოგის რეალური ერთეული დოლარის
მსყიდველობითუნარიანობა უფრო მაღალი იქნება, რაც, თავის მხრივ, მომავლისათვის
მოხმარების გაზრდის საშუალებას იძლევა. აღნიშნული მიიღწევა მიმდინარე დანაზოგების
განხორციელების ხარჯზე და აყალიბებს დანაზოგების ზრდის ტენდენციას. მეორეს მხრივ,
შედარებით მაღალი საპროცენტო განაკვეთი ნიშნავს, რომ ბუღალტერი სამომავლოდ
შექმნის განსაზღვრული დონის დანაზოგს, განახორციელებს რა მიმდინარე დანაზოგებს
ნაკლები მოცულობით. მაგალითად დავუშვათ, რომ იგი ცდილობს მომავალ წელს შეიძინოს
კომპიუტერი-ლეპტოპი და ამისათვის უნდა დააგროვოს 1400 დოლარი. რეალური
საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ნიშნავს, რომ მიმდინარე დანაზოგის ნებისმიერი თანხა
გაიზრდება შემდეგი წლისათვის, ასე რომ, იმ თანხის სიდიდე, რომელიც აუცილებელია
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
9
წარიმართოს მიმდინარე წელს დასახული მიზნის მისაღწევად 1400 დოლარზე ნაკლებია.
ვინაიდან შესაძლებელია ნაკლები დანაზოგით დასახული მიზნის მიღწევა, მას
შესაძლებლობა ეძლება დღეს გაზარდოს თავისი მიმდინარე მოხმარება და შესაბამისად,
შეამციროს დანაზოგი.
ზემოთ აღნიშნული ორივე ეფექტი, რომლებიც ურთიერთსაწინააღმდეგოდ მოქმედებენ,
ცნობილია როგორ შემოსავლებისა და ჩანაცვლების ეფექტები, რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდის შემთხვევაში. ჩანაცვლების ეფექტის ზემოქმედება დანაზოგებზე ასახავს
მიმდინარე მოხმარების შემცირებისა და მომავალი მოხმარების (1+r) სიდიდით ზრდის
ტენდენციას. მიმდინარე მოხმარებისათვის განკუთვნილ სამომხმარებლო ფასეულობებზე
ფასების ზრდის საპასუხოდ მომხმარებლები უფრო ძვირადღირებულ მიმდინარე მოხმარებას
ანაცვლებენ იმ საქონლითა და მომსახურებით, რომლებიც შედარებით იაფი ხდება
მომავალში. მიმდინარე მოხმარების შემცირება განაპირობებს მიმდინარე დანაზოგების
ზრდას. ამიტომ, რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის საპასუხოდ ჩანაცვლების ეფექტი
იწვევს მიმდინარე დანაზოგების ზრდას.
შემოსავლების ეფექტის გავლენა დანაზოგებზე ასახვას პოვებს მიმდინარე მოხმარების
ცვლილებაში, რომელიც გამოწვეულია იმით, რომ უფრო მაღალი რეალური საპროცენტო
განაკვეთის პირობებში მომხმარებელი შეიძლება გამდიდრდეს ან გაღარიბდეს. მაგალითად,
თუ ბუღალტერს გააჩნია საშემნახველო ანგარიში ან თანხა დეპოზიტზე და არ აიღებს სესხს,
მაშინ იგი არის მხოლოდ საპროცენტო შემოსავლის მოსარგებლე. შესაბამისად, იგი
აღმოჩნდა მომგებიან მდგომარეობაში რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის
პირობებში, რადგან მისი შემოსავალი სწორედ აღნიშნული პროცენტების ხარჯზე იზრდება.
უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთის პირობებში მას შეუძლია განახორციელოს იგივე
დანაზოგები და მოხმარება რაც ჰქონდა რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებამდე.
ეს შესაძლებელია მიღებული დამატებითი რესურსების ხარჯზე, რომელიც მას შეუძლია
დახარჯოს თავისი შეხედულებისამებრ. აღნიშნული დამატებითი რესურსები შეიძლება
განვიხილოთ, როგორც მისი სიმდიდრის ზრდა და ბუღალტერი შესაბამისად გაზრდის
როგორც მიმდინარე, ისე მომავალ მოხმარებას. ამიტომ, შემნახველ ანაბარზე (დეპოზიტზე)
განთავსებული თანხის მფლობელისათვის, რომელიც ღებულობს საპროცენტო შემოსავლებს,
შემოსავლების ეფექტი რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის პირობებში ვლინდება
მიმდინარე მოხმარების გადიდებასა და მიმდინარე დანაზოგების დონის შემცირებაში.
შესაბამისად, მეანაბრისათვის შემოსავლებისა და ჩანაცვლების ეფექტები რეალური
საპროცენტო განაკვეთის გადიდებისას მოქმედებენ ურთიერთსაწინააღმდეგო
მიმართულებით, ანუ შემოსავლების ეფექტი ამცირებს დანაზოგების დონეს, ხოლო
ჩანაცვლების ეფექტი ზრდის მას.
რეალური საპროცენტო განაკვეთის გადიდებისას შემოსავლების ეფექტი აბსოლუტურად
სხვა ზემოქმედებას ახდენს პროცენტის გადამხდელზე (მსესხებელზე). რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა ზრდის საპროცენტო გადასახდელებს, რის შედეგადაც მსესხებლები ვეღარ
უზრუნველყოფენ მიმდინარე და მომავალი მოხმარების უწინდელ დონეს, რომელიც
არსებობდა რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდამდე. მსესხებელი პრაქტიკულად ხდება
ღარიბი რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შედეგად და აღნიშნულზე რეაგირებს
იმით, რომ იგი ამცირებს თავის მიმდინარე და მომავალ მოხმარებას. მიმდინარე მოხმარების
დონის შემცირება ნიშნავს, რომ მიმდინარე დანაზოგი იზრდება (ანუ სესხის წილი მცირდება).
შესაბამისად მსესხებლისათვის, რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის პირობებში
შემოსავლის ეფექტი ვლინდება დანაზოგების ზრდაში. ამიტომ, რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდის შემთხვევაში, როგორც ჩანაცვლების, ისე შემოსავლების ეფექტი ზრდის
მსესხებლის დანაზოგებს.
გავაკეთოთ საბოლოო დასკვნას იმის თაობაზე, თუ როგორია რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზემოქმედება ეკონომიკური სუბიექტების ქცევაზე. მეანაბრისათვის, რომელიც
წარმოადგენს საპტროცენტო შემოსავლების მოსარგებლს, რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა განაპირობებს დანაზოგების ზრდას ჩანაცვლების ეფექტის მოქმედების
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
10
შედეგად, მაგრამ იმავდროულად იწვევს დანაზოგების შემცირების ტენდენციას
შემოსავლების ეფექტის მოქმედებების შედეგად. დამატებითი ინფორმაციის უქონლობის
გამო, ჩვენ არ შეგვიძლია ვთქვათ თუ ამ ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო ტენდენციიდან
რომელი მეტად მოქმედებს. მსესხებლისათვის როგორც ჩანაცვლების, ისე შემოსავლების
ეფექტი იწვევს დანაზოგების ზრდას. ამიტომ მსესხებლის დანაზოგი ნებისმიერ შემთხვევაში
იზრდება.
რა გავლენას ახდენს რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ეროვნული დანაზოგების
სიდიდეზე? იმასთან დაკავშირებით, რომ ეროვნული ეკონომიკა აერთიანებს როგორც
მსესხებლებს, ისე დანაზოგების მესაკუთრე სუბიექტებს (რომელთაც შეუძლიათ გაზარდონ ან
შეამცირონ თავიანთი დანაზოგები) ეკონომიკურ თეორიას არ შეუძლია ამ კითხვაზე პასუხის
გაცემა, რადგან ეს უკანასკნელი არ განსაზღვრავს ეროვნული დანაზოგი გაიზარდოს თუ
შემცირდეს რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შემთხვევაში. ამიტომ ჩვენ უნდა
მივმართოთ ემპირიულ მაგალითებს ფაქტიური მონაცემებით. სამწუხაროდ ცალკეული
მაგალითების მიხედვით მიღებული ემპირიული მტკიცებულებათა ინტერპრეტაცია არ
გვაძლევს საშუალებას ჩამოვაყალიბოთ ერთიანი დასკვნა და იძულებულები ვართ
გავაგრძელოთ დებატები ამ პრობლემაზე. ზოგიერთი გავრცელებული დასკვნების მიხედვით
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ამცირებს მიმდინარე მოხმარებას და ზრდის
დანაზოგებს, მაგრამ ეს ეფექტი არც თუ ისე მყარია.
გადასახადები და ინვესტიციების რეალური შემოსავლიანობა. საშემნახველო
ანგარიშების მფლობელების რეალური შემოსავლების განხილვისას ჩვენ ყურადღება არ
გავამახვილეთ მნიშვნელოვან პრაქტიკულ პრობლემაზე: საპროცენტო შემოსავლები
ექვემდებარება დაბეგვრას. ვინაიდან საპროცენტო თანხის ნაწილი უნდა გადახდილ იქნას
სახელმწიფოსათვის გადასახადის სახით, მიღებული რეალური შემოსავალი ნაკლებია ვიდრე
სხვაობა ნომინალურ საპროცენტო განაკვეთსა და ინფლაციის მოსალოდნენლ ტემპს შორის.
მეანაბრეების მიერ მისაღები შემოსავლების საუკეთესო მაჩვენებელი, რომლის
მიხედვითაც შეიძლება შევაფასოთ გადასახადების ზემოქმედება არის დაბეგვრის შემდეგ
მისაღები რეალური საპროცენტო განაკვეთი. ამ უკანასკნელის არსის გასაგებად ერთმანეთს
უნდა დავუკავშიროთ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი (i) და გადასახადის განაკვეთი
საპროცენტო შემოსავალზე (t). მეანაბრეს რჩება საერთო საპროცენტო შემოსავლის (1-t)
წილი, ამიტომ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი მისაღები შემოსავლების მიხედვით
დაბეგვრის შემდეგ შეადგენს (1-t)×i. მოსალოდნელი მისაღები რეალური საპროცენტო
განაკვეთი დაბეგვრის შემდეგ ra-t არის ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი დაბეგვრის
შემდეგ მინუს მოსალოდნელი ინფლაციის დონე πe ანუ

ra-t = (1-t)×i-πe

დაბეგვრის შემდეგ მისაღები რეალური საპროცენტო განაკვეთი დაახლოებით არის

საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც გამოიყენება მომხმარებლების მიერ დანაზოგებსა და
მოხმარებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებების მიღებისას, ვინაიდან სწორედ იგი
აფასებს დაბეგვრის შემდეგ დარჩენილი დანაზოგების მსყიდველობითუნარიანობას. 4.1
ცხრილში მოცემულია დაბეგვრის შემდეგ მისაღები ნომინალური და რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ანგარიში. ვთქვათ, რომ ნომინალური საპროცენტო განაკვეთის მოცემული
დონისა და მოსალოდნელი ინფლაციის პირობებში საპროცენტო შემოსავლების მიხედვით
გადასახადების განაკვეთის შემცირება ზრდის დაბეგვრის შემდეგ მისაღები ნომინალური და
რეალური შემოსავლების დონეს. ამიტომ მთავრობას შეუძლია გაზარდოს მეანაბრეების
რეალური შემოსავლების დონე და შესაძლებელია საერთო დანაზოგების დონე ეკონომიკაში.

ცხრილი 4.1
საპროცენტო განაკვეთების გაანგარიშება დაბეგვრის შემდეგ
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
11
 ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი (წლიური) t=5%
ინფლაციის მოალოდნელი ტემპი (წლიური) πe=2%
მაგალითი-1
გადასახადის განაკვეთი საპროცენტო შემოსავლებზე t=30%
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი დაბეგვრის (1-t)×i=(1-0.30)×5%=3,5%
შემდეგ
მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთ (1-t)×i- πe =(1-0.30)×5%-
დაბეგვრის შემდეგ 2%=1,5%
მაგალითი-2
გადასახადის განაკვეთი საპროცენტო შემოსავლებზე t=20%
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი დაბეგვრის (1-t)×i=(1-0.20)×5%=4.0%
შემდეგ
მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთ (1-t)×i- πe =(1-0.20)×5%-
დაბეგვრის შემდეგ 2%=2.0%

მაკროეკონომიკასთან მიმართებაში
საპროცენტო განაკვეთები

ხშირად ტერმინს “საპროცენტო განაკვეთი” ჩვენ ვიყენებთ მხოლობით რიცხვში, მაგრამ,

ვიცით რომ რეალურ პრაქტიკაში არსებობს სხვადასხვა სახის საპროცენტო განაკვეთი.
ცხრილში ნაჩვენები საპროცენტო განაკვეთები აღებულია გაზეთ “New York Times” -ის 2006
წლის 26 აპრილის ნომრიდან.

საპროცენტო განაკვეთის სახეები მიმდინარე წინა წლის

საღრიცხვო განაკვეთი 4.25% 4.75%
ფედერალური სარეზერვო ფონდი 1.25 1.81
3 თვიანი სახაზინო თამასუქები 1.12 1.73
6 თვიანი სახაზინო თამასუქები 1.13 1.88
10 წლიანი სახაზინო ვალდებულებები 3.89 5.11
30 წლიანი სახაზინო ობლიგაციები 4.81 5.62
მუნიციპალური ობლიგაციები 4.87 5.31

სააღრიცხვო განაკვეთი-ეს არის განაკვეთი რომლის მიხედვითაც ცენტრალური ბანკი

კრედიტს გასცემს პირველი კლასის მსესხებლებზე. ეს არის კრედიტზე საშუალო საპროცენტო
განაკვეთი დადგენილი ცენტრალური ბანკის მიერ, რომელიც ხშირად არ იცვლება.
ფედერალური სარეზერვო ფონდების საპროცენტო განაკვეთი - ეს ის განაკვეთია, რომლის
მიხედვითაც ბანკები ახორციელებენ ერთმანეთის დაკრედიტებას. სახაზინო თამასუქები,
ვალდებულებები და ობლიგაციები - შტატების მთავრობის, ან სხვა ადმინისტრაციულ-
ტერიტორიული ერთეულის ვალდებულებაა გაფორმებული ფასიანი ქაღალდების სახით. ეს
საპროცენტო განაკვეთები (სააღრიცხვო საპროცენტო განაკვეთის გარდა) ცვალებადია და
დამოკიდებულია ფინანსურ ბაზარზე არსებულ მდგომარეობაზე და მის ცვლილებაზე.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

12
 სხვადასხვა სასესხო ვალდებულებებზე დადგენილი საპროცენტო განაკვეთები არ
შეიძლება იყოს ერთნაირი. ამ განსხვავების ერთ-ერთი მიზეზია გადახდისა და დეფოლტის
რისკის განსხვავებული დონე. მიღებულია, რომ ფედერალური მთავრობის ვალდებულება
დეფოლტის რისკს არ ექვემდებარება, მაგრამ ყოველთვის არსებობს შესაძლებლობა იმისა,
რომ გარკვეული კომპანია, ბანკი ან მუნიციპალური ორგანიზაცია აღმოჩნდება
გადახდისუუნარო და ვერ შეძლებს სასესხო ვალდებულების დაფარვას. კრედიტორები
შემოსავლის მიღებასთან დაკავშირებული თავიანთი რისკის კომპენსაციას ახდენენ უფრო
მაღალი საპროცენტო განაკვეთების დადგენის გზით. ამიტომ სააღრიცხვო განაკვეთი,
განაკვეთი ფედარელური სარეზერვო ფონდებისა და მუნიციპალური ობლიგაციების
მიხედვით მით უფრო მაღალია, რაც მეტია მათთან დაკავშირებული დეფოლტის რისკი.

ნახაზი 4.1გ. შემოსავლიანობის მრუდი

საპროცენტო განაკვეთზე მოქმედი სხვა ფაქტორია - სესხის აღების პერიოდი. სესხის

აღების პერიოდსა (დაფარვის ვადა) და მასზე საპროცენტო განაკვეთს შორის
ურთიერთშესაბამისობას უწოდებენ შემოსავლიანობის მრუდს. წარმოდგენილი გრაფიკი
გვიჩვენებს შემოსავლების მრუდს 2003 წლის აპრილისათვის (“მიმდინარე” პერიოდი) და
იმავე თვის წინა წლის პერიოდისათვის. ვინაიდან გრძელვადიანი სასესხო
ვალდებულებებისათვის ჩვეულებრივ ადგენენ უფრო მაღალ საპროცენტო განაკვეთებს
მოკლევადიანთან შედარებით, შემოსავლიანობის მრუდი გადახრილია მარჯვნივ და
მიემართება ზევით.
კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელიც ზემოქმედებს საპროცენტო განაკვეთის სიდიდეზე,
არის საგადასახადო სტატუსი. ვინაიდან მინიციპალურ ობლიგაციებზე საპროცენტო
შემოსავალი არ იბეგრება, კრედიტორებს აწყობთ უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთის
დაწესება აღნიშნული სახეობის სასესხო ვალდებულების მიხედვით, ვიდრე ანალოგიური
რისკის მქონე სხვა სესხებზე, რომელთა საპროცენტო შემოსავლები დაბეგვრას
ექვემდებარება.
მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა საპროცენტო განაკვეთების სიდიდე ძალზე
განსხვავებულია, ყველა მათგანისათვის დამახასიათებელია ერთდროული ზრდის ან
შემცირების ტენდენცია. აქ განხილული ყველა საპროცენტო განაკვეთი, სახაზინო
თამასუქების, ვალდებულებების, მუნიციპალური და დაფარვის სხვადასხვა ვადის მქონე
ობლიგაციების მიხედვით შემცირდა 2002 წლის აპრილიდან 2003 წლის აპრილამდე

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

13
პერიოდში. მიუხედავათ საპროცენტო განაკვეთების სახესხვაობისა და მათი ზრდის ან
შემცირების ერთგვაროვანი ტენდენციისა, ეკონომიკური ანალიზის მიზნებისათვის ჩვენ
გამოვიყენებთ ტერმინს “საპროცენტო განაკვეთი” მხოლობით რიცხვში.

ფისკალური პოლიტიკა

ჩვენ ვაჩვენეთ თუ რა გავლენა შეიძლება მოახდინოს სახელმწიფოს საგადასახადო

პოლიტიკამ დანაზოგების რეალურ შემოსავლებზე და შესაბამისად თვით დანაზოგების
სიდიდეზეც. თუმცა, მაშინაც კი, როცა სახელმწიფოს ფისკალური პოლიტიკა (სახელმწიფო
ხარჯებისა და ამოსაღები გადასახადების შესახებ გადაწყვეტილებების ჩათვლით) უშუალოდ
არ ზემოქმედებს დანაზოგების დონეზე, იგი არსებით გავლენას ახდენს ეკონომიკაში
დანაზოგებისა და მოხმარების სიდიდეზე.
ფისკალური პოლიტიკის ზეგავლენის დახასიათებისათვის ეკონომიკაში ერთობლივი
წარმოების მოცულობა აღვნიშნოთ Y-ით. უარვყოთ ის ფაქტი, რომ ფისკალური პოლიტიკის
ცვლილება, რომელსაც ჩვენ განვიხილავთ გავლენას ახდენს საქონლისა და მომსახურების
ერთობლივ მიწოდებაზე. ეს დაშვება სამართლიანია ისეთი შემთხვევისათვის როცა
ეკონომიკაში შეიმჩნება სრული დასაქმება, ხოლო ფისკალური პოლიტიკა უმნიშვნელო
გავლენას ახდენს კაპიტალის მარაგებსა და დასაქმებაზე. მოკლედ, ფისკალური პოლიტიკა
გავლენას ახდენს სასურველ მოხმარებაზე Cd. ანუ, უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ
ფისკალური პოლიტიკის ცვლილება კერძო სექტორში საგადასახადო დატვირთვის ზრდის
თვალსაზრისით, ანუ გადასახადების ზრდა, იწვევს ხალხის მხრიდან მოხმარების დონის
შემცირებას.
წარმოების მოცულობის მოცემული დონის პირობებში Y სახელმწიფოს ფისკალური
პოლიტიკა ზემოქმედებს სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე Sd (Y-Cd-G) ორი ძირითადი
მიმართულებით. როგორც აღვნიშნეთ ფისკალურ პოლიტიკას შეუძლია გავლენა მოახდინოს
სასურველ მოხმარებაზე: წარმოების ნებისმიერი მოცემული დონის Y და G სახელმწიფო
შესყიდვების პირობებში, ფისკალური პოლიტიკა რომელიც იწვევს Cd სასურველი მოხმარების
1 დოლარით შემცირებას, იგივე სიდიდით გაზრდის სასურველ ეროვნულ დანაზოგს Sd.
მეორე მხრივ წარმოების და სასურველი მოხმარების ნებისმიერი დონის პირობებში
სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა პირდაპირ ამცირებს სასურველ ეროვნულ დანაზოგს, რაც
სჩანს სასურველი ეროვნული დანაზოგების განმარტებიდან
(Sd =Y-Cd-G)

იმისათვის, რომ მოვხდინოთ ამ საერთო დებულებების ილუსტრირება, განვილოთ

სასურველ მოხმარებასა და სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე როგორ იმოქმედებს
ფისკალური პოლიტიკის ორი სხვადასხვა მიმართულება: სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა და
გადასახადების შემცირება.

სახელმწიფო შესყიდვები.
დავუშვათ, რომ მიმდინარე სახელმწიფო შესყიდვები G გაიზარდა 10 მლრდ.
დოლარით, პირობითად სამხედრო ტექნიკის შესაძენად სახელმწიფო შესყიდვების ზრდის
ხარჯზე. ასევე დავუშვათ, რომ ეს ზრდა დროებითია, რადგან სამომავლო შესყიდვების
სახელმწიფო გეგმა უცვლელი დარჩა. რა გავლენას მოახდენს სასურველ მოხმარებასა და
სასურველ ეროვნულ დაგროვებაზე ფისკალური პოლიტიკის აღნიშნული ცვლილება
წარმოების ნებისმიერი ფიქსირებული მოცულობის-Y პირობებში?
აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტა დავიწყოთ, მოხმარებაზე სახელმწიფო
შესყიდვების მოცულობის ზრდის გავლენის შეფასებით. როგორც უკვე აღვნიშნეთ

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

14
სახელმწიფო შესყიდვების სიდიდის ზრდა გავლენას ახდენს მოხმარებაზე, იმიტომ რომ ისინი
ზემოქმედებენ კერძო სექტორის საგადასახადო დატვირთვაზე. ვთქვათ, მაგალითად, რომ
სახელმწიფო დამატებით 10 მლრდ. დოლარს გამოყოფს სამხედრო ხარჯებზე, რაც
ხორციელდება მიმდინარე გადასახადების ზრდის საფუძველზე იგივე თანხით. წარმოების
ასეთი საერთო მოცულობის-Y (გადასახადების გადახდამდე) პირობებში, გადასახადების
ასეთი ზრდა ნიშნავს მომხმარებლების მიმდინარე შემოსავლების შემცირებას 10 მლრდ.
დოლარით გადასახადების გადახდის შემდეგ. ჩვენ ვიცით რომ მომხმარებლები მიმდინარე
შემოსავლების შემცირებაზე რეაგირებენ მოხმარების შემცირებით, თუმცა იგი ხორციელდება
ნაკლები მასშტაბით ვიდრე შემოსავლების შემცირება. 1 ამიტომ, გადასახადების 10 მლრდ.
დოლარის ზრდის საპასუხოდ, მომხმარებლებს შეუძლიათ თავიანთი მოხმარება შეამცირონ
პირობითად 6 მლრდ. დოლარით.
როგორ შეიცვლება მოხმარება თუ სახელმწიფო არ გაზრდის მიმდინარე გადასახადებს
თავისი შესყიდვების ზრდის შემთხვევაში? ანალიზი ასეთ შემთხვევაში შედარებით მარტივია.
თუ სახელმწიფო არ გაზრდის მიმდინარე გადასახადებს, მან უნდა განახორციელოს სესხის
აღება 10 მლრდ. დოლარით, გაზრდილი დანახარჯების დასაფარავად. ვინაიდან
სახელმწიფომ უნდა დაფაროს 10 მლრდ. დოლარი და გარკვეული საპროცენტო თანხა, იგი
იძულებულია გაზარდოს გადასახდელი გადასახადების სიდიდე მომავალში. თუ
გადამხდელებს გარკვევით ესმით, რომ სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა მიმდინარე
პერიოდში ნიშნავს მომავალში გადასახადების ზრდას, რაც იწვევს სამომავლოდ
შინამეურნეობების მოსალოდნელი შემოსავლების შემცირებას, მაშინ ისინი კვლავ
შეამცირებენ თავიანთ სასურველ მოხმარებას. სიმარტივისათვის ჩვენ შეგვიძლია
წარმოვიდგინოთ, რომ ისინი შეამცირებენ მიმდინარე მოხმარებას იგივე 6 მლრდ.
დოლარით, თუმცა მოხმარების შემცირება შესაძლებელია იყოს შედარებით მცირე, თუ
ზოგიერთი მომხმარებლები ვერ იცნობიერებენ, რომ მათგან ამოსაღები გადასახადები
მომავალში გაიზრდება.
რა შეიძლება ითქვას სასურველი ეროვნული დანაზოგების ცვლილების შესახებ?
სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა პირდაპირ აისახება მასზე-(Y-Cd-G) და ირიბად აისახება
სასურველ მოხმარებაზე Cd. ჩვენს მაგალითში სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა შეამცირებს
სასურველ მოხმარებას იგივე 6 მლრდ. დოლარით, რომელიც ზრდის ეროვნულ დანაზოგს
იგივე თანხით. თუმცა, ამ უკანასკნელს ეწინააღმდეგება G-ს გადიდება 10 მლრდ. დოლარით.
ასე რომ, საერთო სასურველი ეროვნული დანაზოგი წარმოების უცვლელი დონის პირობებში
Y შემცირდება 4 მლრდ. დოლარით.2 საერთოდ უნდა აღინიშნოს, რომ რადგან სასურველი
მოხმარების შემცირება მოსალოდლელია უფრო ნაკლებად ვიდრე სახელმწიფო შესყიდვების
პირველადი ზრდა, ამიტომ სახელმწიფო შესყიდვების დროებით ზრდა შეამცირებს სასურველ
ეროვნულ დანაზოგებს.
თუ შევაჯამებთ შედეგებს, შეიძლება ითქვას, რომ წარმოების მოცემული დონის
პირობებში Y, სახელმწიფო შესყიდვების დროებითი ზრდა, შეამცირებს როგორც სასურველ
მოხმარებას, ისე სასურველ ეროვნულ დანაზოგებს.
გადასახადები. დავუშვებთ, რომ სახელმწიფო შესყიდვები - G რჩება მუდმივი სიდიდე
და სახელმწიფო ამცირებს მიმდინარე გადასახადების - T 10 მლრდ. დოლარით.
სიმარტივისათვის ვივარაუდოთ, რომ თითოეული გადამხდელისათვის გადასახადის
შემცირება ხდება განსაზღვრული თანხით ერთნაირი სიდიდით (მაგ. 100 მილიონი
გადამხდელიდან თითოეული მიიღებს 100 დოლარს). სახელმწიფო შესყიდვებისა-G და
წარმოების მოცულობის-Y მუდმივი მნიშვნელობისას, სასურველი ეროვნული დანაზოგები-(Y-

1 მოხმარებისადმი ზღვრულ მიდრეკილებასა და მიმდინარე შემოსავლებს შორის დამოკიდებულება

დადებითია, მაგრამ მისი სიდიდე ნაკლებია 1-ზე.
2 უნდა აღინიშნოს, რომ ეროვნული დანაზოგები შემცირდება 4 მლრდ. დოლარზე მეტად, თუ
მომხმარებლები არ გაითვალისწინებენ სამომავლოდ გადასახადების ზრდის გავლენას და არ
შეამცირებენ თავიანთ მიმდინარე მოთხოვნას.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
15
Cd-G) შეიცვლება მხოლოდ სასურველ მოხმარების Cd დონის სიდიდით. ისმება კითხვა:
როგორ რეაგირებას მოახდენს სასურველი მოხმარება მიმდინარე გადასახადების დონის
შემცირებაზე? და ისევ ვუბრუნდებით ამოსავალ პრობლემას-თუ რა გავლენას ახდენს
გადასახადების შემცირება მოსახლეობის მიმდინარე და მომავალში მისაღებ შემოსავლებზე.
მიმდინარე გადასახადების შემცირება 10 მილიარდით პირდაპირ გაზრდის მოსახლეობის
მიმდინარე შემოსავლებს (დაბეგვრის შემდეგ) 10 მილიარდით, შესაბამისად ამ უკანასკნელმა
უნდა გაზარდოს მიმდინარე მოხმარება 10 მილიარდი დოლარის ნაწილი თანხით. თუმცა,
გადასახადების შემცირება ასევე გამოიწვევს მოსახლეობის მხრიდან მომამალში უფრო
დაბალი შემოსავლების მიღების მოლოდინს. ამის მიზეზია ის, რომ თუ სახელმწიფომ არ
შეამცირა თავისი ხარჯები, მაშინ გადასახადების შემცირება 10 მილიარდი დოლარით ნიშნავს
სახელმწიფოს მიერ მიმდინარე სასესხო ვალდებულებების იგივე თანხით ზრდას. ვინაიდან 10
მილიადრის დამატებითი სესხი კრედიტორს უნდა დაუბრუნდეს მომავალში გადასახდელ
პროცენტებთან ერთად, იქმნება გადასახადების ზრდის აუცილებლობა, რაც თავის მხრივ
გამოიწვევს შინამეურნეობების სამომავლო შემოსავლების შემცირებას. სხვა თანაბარ
პირობებში მოსალოდნელი შემოსავლების შემცირება გამოიწვევს ხალხის მხრიდან უკვე
მიმდინარე, დღევანდელი მოხმარების შემცირებას, ანუ ეს იგივეა რაც დადებითი
ზემოქმედება მიმდინარე შემოსავლების გაზრდისაკენ, სასურველი მოხმარების დონის
მისაღწევად. ამიტომ, პრინციპში მიმდინარე გადასახადების დონის შემცირებას-მიმდინარე
შემოსავლების ზრდის და მოსალოდნელი შემოსავლების შემცირებისას-შეუძლია მიმდინარე
სასურველი მოხმარების როგორც შემცირება, ისე გადიდება.
საინტერესოა, რომ ზოგიერთი ეკონომისტები ცდილობენ დაასაბუთონ, რომ სასურველ
მოხმარებაზე მიმდინარე შემოსავლების ზრდის დადებითი და მომავალი შემოსავლების
შემცირების უარყოფითი ზეგავლენა თანაბარია, რაც იწვევს მიმდინარე გადასახადების
შემცირების შედეგად მოხმარებაზე საბოლოო ნულოვან ზეგავლენას. იდეამ იმის თაობაზე,
რომ გადასახადების დონის შემცირება არ ახდენს გავლენას სასურველ მოხმარებაზე და
შესაბამისად ასევე არ ზემოქმედებს სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე მიიღო რიკარდოს
ექვივალენტობის თეორემის სახელწოდება3. ამ თეორემის არსი მოკლედ შეიძლება
ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად: გრძელვადიან პერიოდში ყვლა სახემწიფო შესყიდვის
კომპენსაცია უნდა განხორციელდეს ამოღებული გადასახადების ხარჯზე. ამიტომ, თუ
მიმდინარე და მომავალი გეგმიური სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობა უცვლელი
დარჩება, მაშინ მიმდინარე გადასახადების დონის შემცირებამ შესაძლებელია დროებით
მოახდინოს ზემოქმედება საგადასახადო შემოსავლებზე, მაგრამ არა მომხმარებელთა
საგადასახადო ტვირთის საბოლოო სიდიდეზე. მიმდინარე გადასახადების შემცირება,
სახელმწიფო შესყიდვების უცვლელი დონის პირობებში, არ აუმჯობესებს მომხმარებელთა
ცხოვრების დონეს (გადასახადების დღევანდელ შემცირებას ყოველთვის თან სდევს მისი
კომპენსაცია მომავალში ისევ გადასახადების ზრდის ხარჯზე) ამიტომ მათ არ ექნებათ მიზეზი
გადასახადების შემცირებაზე რეაგირება მოახდინონ თავისი სასურველი მოხმარების
ცვლილებით.
ეკონომისტების ნაწილი რიკარდოს თეორემის პრაქტიკაში მოქმედებას ეჭვქვეშ აყენებს.
მათი უმრავლესობა ამტკიცებს, რომ სინამდვილეში შედარებით დაბალი გადასახადები
იწვევს სასურველი მოხმარების ზრდას და ამიტომ იწვევს სასურველი ეროვნული დანაზოგის
დონის შემცირებას. ერთ-ერთი მიზეზი, რომლის გამოც გადასახადების შემცირების შედეგად
მოხმარება შეიძლება გაიზარდოს, წარმოადგენს ის, რომ მომხმარებელთა უმრავლესობას არ
ესმის, რომ სახელმწიფოს მხრიდან სასესხო ვალდებულებების დღევანდელი ზრდა, იწვევს
გადასახადების გადიდებას მომავალში. ამიტომ, მიმდინარე გადასახადების შემცირებაზე
მომხმარებლებს შეუძლიათ რეაგირება მოახდინონ ისეთნაირად, რომ თითქოს ეს უბრალოდ

3 აღნიშნული მტკიცებულება პირველად წარმოდგენილი იყო XIX საუკუნეში ეკონომისტ დავით რიკარდოს
მიერ, თუმცა მან გამოთქვა გარკვეული ეჭვი თანამედროვე სამყაროში მისი გამოყენების თაობაზე.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
16
ზრდის მათ შემოსავლებს და ამიტომ, საბოლოო ჯამში ისინი გაზრდიან თავიანთ სასურველ
მიმდინარე მოხმარებას.
მოხმარებასა და დანაზოგებზე გადასახადების შემცირების ზემოქმედების შედეგი
შეიძლება წარმოვადგინოთ შემდეგი სახით: რიკარდოს ექვივალენტობის თეორემის
შესაბამისად მიმდინარე ან სამომავლო სახეხელმწიფო შესყიდვებზე დანახარჯების
უცვლელობის პირობებში გადასახადების შემცირება არ შეცვლის სასურველი მოხმარებისა
და სასურველ ეროვნული დანაზოგების დონეს. თუმცა აღნიშნული თეორია შესაძლებელია
მიუღებელი აღმოჩნდეს იმ შემთხვევაში, როცა მომხმარებლები თავისი გეგმის მიხედვით არ
ითვალისწინებენ მომავალში გადასახადების შესაძლო გადიდებას. ასეთ შემთხვევაში
გადასახადების შემცირება გამოიწვევს სასურველი მოხმარების ზრდას და სასურველი
ეროვნული დანაზოგების შემცირებას. მოხმარებასა და დანაზოგებზე მოქმედი ფაქტორები
მოცემულია შემაჯამებელ ცხრილი N5-ში.

შემაჯამებელი ცხრილი N5
საპროცენტო განაკვეთების ანგარიში დაბეგვრის შემდეგ

მაჩვენებლის აღნი სასურველი მიზეზი

ზრდა შვნა ეროვნული
დანაზოგის
ცვლილებების
მიმართულებები
წარმოების Y იზრდება დამატებითი შემოსავლების ნაწილი მიემართება
მიმდინარე მომავალი მოხმარების ზრდაზე
მოცულობა
წარმოების მცირდება მომავალი შემოსავლების მოსალოდნელი გადიდება
მოსალოდნელი ზრდის მიმდინარე სასურველ მოხმარებას, ამცირებს
მოცულობა რა მიმდინარე სასურველ დანაზოგებს
სიმდიდრე მცირდება დამატებითი სიმდიდრის გარკვეული ნაწილი
მოიხმარება, რაც ამცირებს დანაზოგების სიდიდეს
მოცემული შემოსავლების პირობებში
მოსალოდნელი r იზრდება შემოსავლების ზრდა ხელს უწყობს დაგროვებას:
საპროცენტო დანაზოგების სასურველი დონის მისაღწევად,
განაკვეთი მიმდინარე პერიოდში შესაძლებელია ნაკლები
სახსრები წარიმართოს დანაზოგებზე
სახელმწიფო G მცირდება სახელმწიფო შესყიდვების დიდი მოცულობა
შესყიდვები პირდაპირ ამცირებს სასურველი ეროვნული
დანაზოგის სიდიდეს
გადასახადები T რჩება უცვლელი, ან დანაზოგების სიდიდე არ იცვლება თუ
იზრდება მომხმარებლები ითვალისწინებენ გადასახადების
შემცირების შედეგებს მომავლისათვის; დანაზოგები
იზრდება თუ მომხმარებლები არ ითვალისწინებენ
გადასახადების შემცირების შედეგებს
მომავლისათვის, ამიტომ ამცირებენ მიმდინარე
მოთხოვნას

თეორია და პრაქტიკა
გადასახადების შემცირება რიკარდოს სქემის მიხედვით?

2011 წლის მაისში აშშ-ის კონგრესმა მიიღო და პრეზიდენტმა ბუშმა ხელი მოაწერა
კანონს “ეკონომიკური ზრდის მიზნებისათვის საგადასახადო სისტემის სრულყოფის შესახებ”
(Economic Growth and Tax Relief Reconciliation Act - EGTRRA), რომელიც
ითვალისწინებდა გადასახადების შემცირებას როგორც მოკლევადიან, ისე გრძელვადიან
პერიოდში. მოკლევადიან პერიოდში ეკონომიკური ზრდის ტემპების შენელების
საწინააღმდეგოდ EGTRRA ითვალისწინებდა გადამხდელებისათვის ადრე გადახდილი
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
17
გადასახადების გარკვეული თანხის უკან დაბრუნებას. 2001 წლის ივლისიდან დაწყებული
რამდენიმე თვის განმავლობაში თითოეულ ფიზიკურ პირზე დაბრუნებული იქნა 300 დოლარი,
შინამეურნეობებზე 500 დოლარ, საოჯახო წყვილზე 600 დოლარი. გრძელვადიან პერიოდში
EGTRRA-ს ზემოქმედება გამოვლინდა საგადასახადო განაკვეთების შემცირებაში. ოჯახური
წყვილისათვის 12000 დოლარამდე თანხაზე საგადასახადო განაკვეთი 15%-დან 10%-მდე
შემცირდა. საგადასახადო განაკვეთის ყველაზე მაღალი დონე, რომელიც დაწესებული იქნა
ყველაზე მაღალშემოსავლიანი ფენისათვის, შემცირდა 39.6%-დან 35%-მდე ხუთწლიან
პერიოდში, ხოლო შემდეგი ხუთი წლის განმავლობაში კიდევ 3%-ული პუნქტით იქნა
შემცირებული. პრაქტიკულად კანონის ძალაში შესვლის შემდეგ ფედერალური ბიუჯეტის
შემოსავლები 2001 წლის მესამე კვარტალში პირველ კვარტალთან შედარებით 180.3 მლრდ.
დოლარით შემცირდა. თუ გავითვალისწინებთ რიკარდოს ექვივალენტობის თეორემას
გადასახადების შემცირებას გავლენა არ უნდა მოეხდინა მოხმარებაზე, ან ეროვნულ
დანაზოგებზე. გადასახადების შემცირებამ უნდა გამოიწვიოს სახელმწიფო დანაზოგების
სიდიდის შემცირება ბიუჯეტის შემოსავლების შემცირების გამო, თუმცა რიკარდოს
ექვივალენტობის თეორემა ითვალისწინებს, რომ გადასახადების ეს შემცირება გამოიწვევს
კერძო დანაზოგების ზრდას იგივე სიდიდით, დატოვებს რა ეროვნულ დანაზოგებს
(სახელმწიფო და კერძო დანაზოგები) უცვლელს.
ცხრილის მონაცემები ასაბუთებს რიკარდოს ექვივალენტობის თეორემის სისწორეს.
საგადასახადო შემოსავლების შემცირების შედეგად სახელმწიფო დანაზოგები 2001 წლის
მესამე კვარტალში პირველ კვარტალთან შედარებით შემცირდა 245 მილიარდი დოლარით.
თუმცა დროის მოცემულ პერიოდში კერძო დანაზოგები გაიზარდა 212 მლრდ. დოლარით. ასე
რომ, ეროვნული დანაზოგების თანხას მესამე კვარტალში არ განუცდია შესამჩნევი
ცვლილებები პირველ კვარტალთან შედარებით. ფაქტიურად მოსახლეობამ შეირჩია
მთლიანად დაბრუნებული გადასახადების თანხის დაზოგვის ვარიანტი, უკანასკნელ
შემთხვევაში მოკლევადიან პერიოდში, ასე რომ მოხმარებისა და ეროვნული დანაზოგების
სიდიდე არ შეცვლილა.
ცხრილი N6
რიკარდოს ექვივალენტობის თეორია და 2001 წლის მაისში გადასახადების
შემცირება (მლრდ. დოლარებში)
მაჩვენებლები I კვ. 2001 III კვ 2001 ცვლილება
წმინდა დანაზოგები 1324.1 1536.6 211.5
ფიზიკური პირები 173.7 302.2 128.5
ბიზნესი 1150.4 1233.4 83.0
სახელმწიფო დანაზოგები 374.9 130.0 -224.9
ფედერალური 271.5 47.3 -224.2
შტატებისა და ადგილობრივი 103.4 82.7 -20.7
ხელისუფლების
ეროვნული დანაზოგები 1699.0 1665.6 -33.4
მომხმარებლების გამოკითხვამ აჩვენა, რომ მათმა უმრავლესობამ დაბრუნებული თანხა
მთლიანად დანაზოგზე წარმართა. ცალკეული მკვლევარების მონაცემებით შინამეურნეობების
მხოლოდ 1/4-ზე ნაკლებმა დახარჯა გადასახადების სახით დაბრუნებული თანხა. ხარჯვის
დაბალი დონე ნიშნავს, რომ ადრე გადახდილი გადასახადების დაბრუნება არ ასტიმულირებს
ეკონომიკას იმდენად როგორც მთავრობა ვარაუდობდა კანონის შემოღების მომენტში.

4.2 ინვესტიციები

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

18
 მოდით კვლავ დავუბრუნდეთ ხარჯების მეორე შემადგენელ ნაწილს - ფირმების
ინვესტიციებს. მოხმარებისა და დანაზოგების შესახებ გადაწყვეტილების მსგავსად,
გადაწყვეტილება იმის შესახებ, სახსრების რა ნაწილის ინვესტირება უნდა მოხდეს,
მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია ეკონომიკის განვითარების პროგნოზზე. საერთოდ,
ინვესტირება, ისევე როგორც მოხმარება და დანაზოგები, ემყარება არჩევანს აწმყოსა და
მომავალს შორის. ახორციელებს რა კაპიტალის დაბანდებას, ფირმა ამცირებს თავის
მიმდინარე რესურსებს (რომელიც შეიძლებოდა სხვა მიმართულებით დახარჯულიყო.
მაგალითად, აქციონერთა დივიდენდების ზრდაზე), იმისათვის, რათა გაზარდოს თავისი
სამეურნეო შესაძლებლობები და მოგება მომავალში.
მეორე თავის მასალიდან გვახსოვს, რომ ინვესტიციებს განეკუთვნება ახალი
კაპიტალური საქონლის ყიდვა ან შექმნა: მშენებლობა (როგორც საცხოვრებელი, ასევე
საწარმოო დანიშნულების), მანქანა-მოწყობილობების, პროგრამული უზრუნველყოფის
ყიდვა. მაკროეკონომიკური თვალსაზრისით, არსებობს საინვესტიციო ქცევის შესწავლის ორი
ძირითადი მიზეზი: პირველი, ინვესტიციები ერთობლივი დანახარჯების სხვა კომპონენტებზე
მეტად ახდენს გავლენას საქმიანი აქტიურობის ცვლილებაზე, განვითარების ციკლურობაზე.
ინვესტიციები მკვეთრად ეცემა რეცესიის პერიოდში, ისევე როგორც მკვეთრად იზრდება
ბუმის პერიოდში. მართალია ინვესტიციები შეადგენს GDP-ის დაახლოებით 1/6-ს, მაგრამ
ტიპიური რეცესიის დროს, ხარჯების შემცირების ნახევარზე მეტი ინვესტიციების წილად
მოდის. ამიტომ, საინვესტიციო ქცევის ახსნა საქმიანი ციკლის გაგებისთვის, მეტად
მნიშვნელოვანია, რომელსაც შევისწავლით მესამე ნაწილში.
საინვესტიციო ქცევის შესწავლის მეორე მიზეზია ის, რომ ინვესტიციები მნიშვნელოვან
ზეგავლენას ახდენს ეკონომიკის საწარმოო სიმძლავრეების ფორმირებაზე გრძელვადიან
პერიოდში. ვინაიდან ინვესტიციები ქმნის ახალ კაპიტალურ საქონელს, ინვესტიციების
მაღალი დონე ნიშნავს კაპიტალის მარაგების სწრაფ ზრდას. მე-3 თავში აღვნიშნეთ, რომ
კაპიტალი წარმოების ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორია (მეორე არის შრომა). სხვა თანაბარ
პირობებში, წარმოების მოცულობა უფრო მაღალია იმ ეკონომიკაში, რომელიც
უზრუნველყოფს ინვესტირების დიდ მოცულობას და შესაბამისად, ფლობს კაპიტალის მეტ
მარაგს.

კაპიტალის სასურველი მარაგები

იმისათვის, რომ გავიგოთ, თუ რა განსაზღვრავს ინვესტიციების მოცულობას, უნდა
განვიხილოთ, როგორ იღებს ფირმა გადაწყვეტილებას სასურველი კაპიტალის მოცულობის
შესახებ. თუ ფირმა ისწრაფვის მოგების მაქსიმიზაციისაკენ, რაც ჩვენთვის ამოსავალი
წერტილია, მაშინ კაპიტალის სასურველი მარაგები - ეს არის კაპიტალის ის რაოდენობა,
რომელიც საშუალებას მისცემს ფირმას მიიღოს მოსალოდნელი მაქსიმალური მოგება.
მენეჯერებს შეუძლიათ განსაზღვრონ კაპიტალის მარაგების სიდიდე, დამატებითი კაპიტალის
გამოყენებით მიღებული ამონაგებისა და დანახარჯების შედარებით (მაგალითად, ახალი
მანქანა-მოწყობილობების მიხედვით). თუ ამონაგები (შემოსავალი) გადააჭარბებს
დანახარჯებს, მაშინ კაპიტალის მარაგების გადიდება გაზრდის მოგებას. თუ დანახარჯები
მეტია ამონაგებთან შედარებით, მაშინ ფირმამ არ უნდა გაზარდოს დაგეგმილი კაპიტალის
მარაგი, პირიქით, შეიძლება შეამციროს კიდეც. როგორც ამ მცირე მიმოხილვიდან ვხედავთ,
ეკონომიკური ლოგიკა, რაც საფუძვლად უდევს ფირმების გადაწყვეტილებას, რამდენი
კაპიტალი გამოიყენოს, მსგავსია მესამე თავში განხილული საკითხისა, რამდენი მუშაკი უნდა
დაიქირაოს ფირმამ.
რეალურად, სარგებლიანობა კაპიტალის დამატებითი ერთეულიდან ტოლია კაპიტალის
ზღვრული პროდუქტის MPK. როგორც მე-3 თავში ვნახეთ, MPK - ეს არის წარმოების
მოცულობის ზრდა, რომელიც მიიღწევა ფირმის მიერ კაპიტალის დამატებითი ერთეულის
გამოყენების ხარჯზე სამუშაო ძალისა და წარმოების სხვა ფაქტორების უცვლელობის
პირობებში. რამდენადაც ახალი მოწყობილობის შეძენისა და დამონტაჟებისათვის საჭიროა
გარკვეული დრო, შემოდის ცნება კაპიტალის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტის შესახებ
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
19
- MPKf, რომელიც წარმოადგენს სარგებლიანობას მომავალში, მიმდინარე პერიოდში
კაპიტალის ერთეულზე ინვესტიციების გადიდებიდან. მომავალში მოსალოდნელი
სარგებლიანობის (შემოსავლიანობის) სიდიდე უნდა შეუდარდეს კაპიტალის დამატებითი
ერთეულის გამოყენების მოსალოდნელ დანახარჯებს ანუ კაპიტალის ღირებულებას
კაპიტალის მოსარგებლისათვის (კაპიტალის გამომყენებელი).
კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის. იმისათვის, რომ უფრო კონკრეტულად
ავხსნათ კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის (გამომყენებლისათვის), განვიხილოთ
კონპანია “Kyle’s Bakery Inc...” მაგალითი, რომელიც აწარმოებს ორცხობილას. ქეილი,
კომპანიის მესაკუთრე-მენეჯერი განიხილავს ახალი საცხობი ღუმელის შეძენის
(ინვესტირების) საკითხს, რომელიც მუშაობს მზის ენერგიაზე და საშუალებას მისცემს მას
აწარმოოს მეტი ორცხობილა მომავალში. თუ იგი მიიღებს გადაწყვეტილებას ახალი ღუმელის
შეძენის თაობაზე, უნდა განსაზღვროს მისი სიდიდეც - მოცულობაც. გადაწყვეტილების
მისაღებად მენეჯერს აქვს შემდეგი ინფორმაცია:
⮚ ნებისმიერი ზომის ახალი ღუმელი შეიძლება შეძენილ იქნეს 100 აშშ დოლარად კუბურ
მეტრზე რეალურ ფულად გამოხატულებაში (დოლარებში საბაზისო წელს);
⮚ რამდენადაც ღუმელი მუშაობს მზის ენერგიაზე, საჭირო არ იქნება ელექტროენერგიის
ხარჯი. ღუმელი ასევე არ მოითხოვს მომსახურების ხარჯებს (ასეთი დაშვება ამარტივებს
მაგალითს. თუ დავუშვებდით, რომ საჭიროა მომსახურების ხარჯი, მაშინ ის უნდა
გამოგვექვითა ღუმელის გამოყენებით მიღებული სარგებლიანობის გამოთვლისას,
კაპიტალის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტიდან). ამასთან, ღუმელი დროთა
განმავლობაში ხდება ნაკლებ ეფექტიანი. ყოველ გასულ წელთან შედარებით აწარმოებს
10%-ით ნაკლებ ორცხობილას. ამ ცვეთის შედეგად ღუმელის რეალური ღირებულება
ყოველწლიურად 10%-ით მცირდება. მაგ. ექსპლუატაციაში შესვლიდან ერთი წლის
შემდეგ ღუმელის რეალური ღირებულება ერთ კუბურ მეტრზე შეადგენს 90%-ს.
⮚ მენეჯერს შეუძლია გამოვიდეს კრედიტორის როლში (ბანკის წინაშე), ან მსესხებლის
როლში (იყიდოს სახელმწიფო ობლიგაციები ერთწლიანი დაფარვის ვადით) 8%-იანი
წლიური განაკვეთით.

მოსარგებლისათვის კაპიტალის ღირებულების გამოთვლისას გამოვიყენებთ შემდეგ

აღნიშვნებს:
⮚ PK - კაპიტალური საქონლის რეალური ღირებულება (100 აშშ დოლარი კუბურ მეტრზე);

⮚ d - კაპიტალის ამორტიზაციის ნორმა (10% წელიწადში);

⮚ r - მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთი (8% წელიწადში).

კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის - ეს არის რეალური მოსალოდნელი

დანახარჯები კაპიტალის ერთეულის გამოყენებიდან დროის გარკვეულ პერიოდში.
ზემოაღნიშნული ფირმისათვის ჩვენ განვიხილავთ ახალი ღუმელის შესყიდვის მოსალოდნელ
დანახარჯებს მისი გამოყენების ერთწლიან და შემდგომ პერიოდში. ღუმელის გამოყენების
დანახარჯები შედგება ორი კომპონენტისაგან: ამორტიზაცია და პროცენტი.
ზოგადად, კაპიტალის გამოყენების საამორტიზაციო ანარიცხები, ესაა კაპიტალის
დანაკარგის ღირებულება ცვეთის გამო. ცვეთის შედეგად, ნაყიდი ღუმელის ღირებულება,
რომელშიც გადახდილია 100 აშშ დოლარი კუბურ მეტრზე, ერთი წლის შემდეგ იქნება 90
დოლარი. 10 დოლარი ყოველ კუბურ მეტრზე წელიწადში არის საამორტიზაციო ანარიცხები.
კაპიტალის გამოყენების საპროცენტო ხარჯი ტოლია მოსალოდნელი რეალური
საპროცენტო განაკვეთი გამრავლებული კაპიტალის ფასზე. რამდენადაც მოსალოდნელი
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
20
რეალური საპროცენტო განაკვეთი ტოლია 8%-ის, ქეილისათვის ღუმელის გამოყენების
საპროცენტო ხარჯი წელიწადში შეადგენს 8%-ს 100 დოლარიდან კუბურ მეტრზე. იმისათვის,
რომ დავინახოთ რატომ წარმოადგენს საპროცენტი ხარჯი კაპიტალის გამოყენების
დანახარჯს, წარმოვიდგინოთ, რომ მენეჯერმა უნდა აიღოს სესხი, ღუმელის შესაძენად. ამ
შემთხვევაში საპროცენტო ხარჯი 8 დოლარი კუბურ მეტრზე - ეს არის ხარჯი, რომელსაც
მენეჯერი იხდის სესხისათვის, რომელიც ცხადია წარმოადგენს ღუმელის გამოყენების
საერთო დანახარჯების ნაწილს. სხვა შემთხვევაში, თუ მენეჯერი გამოიყენებს მოგებიდან
თანხას ღუმელის შესაძენად, მაშინ არ ექნება შესაძლებლობა შეიძინოს საპროცენტო
შემოსავლის მომტანი აქტივები, მაგალითად, სახელმწიფო ობლიგაციები. ეს მიუღებელი
საპროცენტო შემოსავალი წარმოადგენს ღუმელის გამოყენების დანახარჯებს. ამიტომ
საპროცენტო ხარჯი წარმოადგენს კაპიტალის გამოყენების ეკონომიკური ღირებულების
ნაწილს, იმისგან დამოუკიდებლად, კაპიტალური საქონელი სასესხო საშუალებითაა ნაყიდი
თუ ფირმის საკუთარი ფულადი საშუალებით.
კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის - ეს არის საამორტიზაციო და
საპროცენტო ხარჯების ჯამი. თუ საპროცენტო ხარჯებს აღვნიშნავთ rpk-თი, საამორტიზაციო
ხარჯებს dpk-თი, მაშინ კაპიტალის ღირებულება გამომყენებლისათვის - uc განისაზღვრება:

uc=rpk+dpk=(r+d)pk (4.3)

ჩვენი მაგალითისათვის:

uc=0.08x100+0.10x100=18 დოლარი კუბ. მეტრზე

კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდის განსაზღვრა. ახლა შეგვიძლია ვიპოვოთ

კაპიტალის მარაგების სიდიდე, რომელიც უზრუნველყოფს ფირმისათვის მაქსიმალური
მოგების მოტანას ანუ კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდე. ფირმისათვის კაპიტალის
მარაგების სასურველი სიდიდე კაპიტალის ისეთი მარაგია, რომლის დროსაც კაპიტალის
მომავალი მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი ტოლია მოსარგებლისათვის კაპიტალის
ღირებულების.
ნახ.4.2-ზე ნაჩვენებია კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდის განსაზღვრა ჩვენი
კომპანიისთვის. კაპიტალის მარაგი K გამოსახულია ღუმელის მოცულობის მიხედვით კუბურ
მეტრებში და აისახება ჰორიზონტალურ ღერძზე. MPKf და კაპიტალის ღირებულება
მოსარგებლისათვის აისახება ვერტიკალურ ღერძზე. მარჯვნივ და ქვემოთ მიმართული მრუდი
გვიჩვენებს MPKf სიდიდეს კაპიტალის მარაგის K სხვადასხვა მნიშვნელობისათვის. K-ს
ყოველი მოცემული დონისათვის MPKf მნიშვნელობა ტოლია დამატებით გამოშვებული
ორცხობილის მოსალოდნელი რეალური ღირებულების, რომელიც შეიძლება მიღწეული
იქნას, თუ ღუმელის მოცულობა გაიზრდება დამატებითი ერთი კუბური მეტრით. MPKf მრუდი
დახრილია მარჯვნივ და ქვემოთ, რადგან კაპიტალის ზღვრული პროდუქტი მცირდება
კაპიტალის მარაგის ზრდის შედეგად (მესამე თავში უკვე განვიხილეთ კაპიტალის ზღვრული
მწარმოებლურობის შემცირების მიზეზები). კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის
(ჩვენს მაგალითში 18 დოლარი კუბ. მეტრზე) დამოკიდებული არ არის კაპიტალის
რაოდენობაზე და წარმოდგენილია ჰორიზონტალური ხაზის სახით.
კაპიტალის სიდიდე, რომლის დროსაც კომპანია მიაღწევს მოგების მაქსიმალურ
მოსალოდნელ სიდიდეს, ტოლია 5000 კუბ. მეტრის, რომელიც 4.2 ნახაზზე წარმოდგენილია
A წერტილის სახით. A წერტილში კაპიტალის დამატებითი ერთეულიდან მოსალოდნელი
მოგება MPKf ტოლია კაპიტალის ღირებულების მოსარგებლისათვის UC. 5000 კუბ. მეტრზე
ნაკლები ნებისმიერი მოცულობის ღუმელისათვის, ფირმას შეუძლია გაზარდოს
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
21
მოსალოდნელი მოგება, ღუმელის მოცულობის გაზრდით. მაგ. 4.2 ნახაზზე ნაჩვენებია, რომ
4000 კუბ. მეტრი მოცულობისას, დამატებითი კუბური მეტრის MPKf, ტოლია ორცხობილის
გამოშვებისა 20 დოლარად წელიწადში, რაც აღემატება ღუმელის მოცულობის დამატებითი
კუბური მეტრის გამოყენების მოსალოდნელ დანახარჯებს 18 დოლარს. დაწყებული 4000
კუბური მეტრი საგეგმო მოცულობიდან, მენეჯერი ყოველი კუბური მეტრი მოცულობის
დამატებისას მიიღებს დამატებით 20 დოლარ ღირებულებას მომავალი გამოშვებიდან,
დახარჯავს რა 18 დოლარს მოსალოდნელი მომავალი ხარჯების სახით. ამიტომ, ღუმელის
მოცულობის ზრდა 4000 კუბურ მეტრზე მეტად, მომგებიანია მენეჯერისათვის. ანალოგიურად,
ნახ. 4.2 აჩვენებს, რომ 5000 კუბური მეტრზე მეტი მოცულობისას კაპიტალის მომავალი
მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი იქნება ნაკლები, ვიდრე კაპიტალის ღირებულება
მოსარგებლისათვის UC. ამ შემთხვევაში მენეჯერს შეუძლია გაზარდოს მოსალოდნელი
მოგება კაპიტალის მარაგის მოცულობის შემცირებით (ღუმელის მოცულობა). კაპიტალის
მარაგის სიდიდე დააკმაყოფილებს მოგების მაქსიმიზაციის პირობას მხოლოდ მაშინ, როცა
MPKf =UC.

ნახაზი 4.2 კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდის განსაზღვრა

კაპიტალის სასურველი სიდიდე - ღუმელის 5000 კუბური მეტრი მოცულობა მოცემულ
მაგალითში- ეს არის კაპიტალის მარაგის სიდიდე, რომელიც უზრუნველყოფს მოგების
მაქსიმიზაციას. როცა მარაგი უდრის 5000 კუბ. მეტრს, კაპიტალის მოსალოდნელი მომავალი
ზღვრული პროდუქტი MPKf ტოლია კაპიტალის ღირებულებისა მოსარგებლისათვის UC. თუ
MPKf მეტია UC-ზე, როგორც ეს ხდება როცა კაპიტალის მარაგი უდრის 4000 კუბურ მეტრს,
დამატებითი კაპიტალის გამოყენებიდან სარგებლიანობა აჭარბებს დანახარჯებს და ფირმამ
უნდა გაზარდოს კაპიტალის მარაგი. თუ MPKf მეტია UC-ზე, როგორც 6000 კუბური მეტრი
მოცულობისას, დამატებითი კაპიტალის გამოყენების დანახარჯები აღემატება სარგებლიანობას
და ფირმამ უნდა შეამციროს კაპიტალის მარაგი.

როგორც უკვე აღინიშნა, კაპიტალის სასურველი მარაგის განსაზღვრა ხდება სამუშაო

ძალაზე მოთხოვნის განსაზღვრის მსგავსად, რაც აღწერილია მე-3 თავში. როგორც გვახსოვს,
დასაქმების დონე, რომელიც უზრუნველყოფს ფირმისათვის მაქსიმალური მოგების მიღებას,
ეს არის მომუშავეთა ის რაოდენობა, რომლის დროსაც შრომის ზღვრული პროდუქტი
უტოლდება ხელფასს. ანალოგიურად, კაპიტალის სიდიდე, რომლის დროსაც ფირმის მოგება
იქნება მაქსიმალური, კაპიტალის ისეთი მოცულობაა, როცა კაპიტალის მოსალოდნელი
მომავალი ზღვრული პროდუქტი უდრის კაპიტალის ღირებულებას მოსარგებლისათვის,

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

22
რომელიც წარმოადგენს კაპიტალის “ხელფასს” (კაპიტალის გამოყენების ხარჯები გარკვეულ
პერიოდში.)
კაპიტალის სასურველი სიდიდე შეიძლება განვსაზღვროთ სხვა ხერხითაც. 4.1 ბლოკში
ჩვენ განვიხილავთ ურთიერთკავშირს კაპიტალის სასურველ სიდიდესა და აქციების ფასს
შორის.

ბლოკი 4.1.
ინვესტიციები და საფონდო ბაზარი
ცვლილებებს - რყევებს საფონდო ბაზარზე შეიძლება ჰქონდეს გარკვეული
მაკროეკონომიკური მნიშვნელობა. აქციებზე ფასის ცვლილება შეიძლება გახდეს იმის მიზეზი,
რომ საოჯახო მეურნეობებმა შეცვალონ თანაფარდობა მოხმარებასა და დანაზოგებს შორის
(იხ. ბლოკი: თეორია და პრაქტიკა, პარაგრაფი 4.3). საფონდო ბაზრებზე აღმავლობას და
ვარდნას მივყავართ ფირმების მხრიდან ინვესტიციების დონის ცვლილებამდე ზრდის ან
შემცირების მიმართულებით. ურთიერთკავშირი აქციების ფასსა და ფირმების მიერ ფიზიკურ
კაპიტალში ინვესტიციებს შორის აღწერილია ინვესტირების q თეორიაში, რომელიც
დაამუშავა ჯეიმს ტობინმა (ნობელის პრემიის ლაურეატი).
ტობინმა დაასაბუთა, რომ ნებისმიერი სახის კაპიტალის ინვესტირების დონის
პროგნოზირება შესაძლებელია კაპიტალის საბაზრო ღირებულებისა და მისი აღდგენითი
ღირებულების თანაფარდობიდან გამომდინარე. როცა ეს თანაფარდობა, როგორც მას
ხშირად უწოდებენ “ტობინის q” მეტია 1-ზე, დამატებითი კაპიტალის შეძენა ხდება მომგებიანი,
რამდენადაც კაპიტალის ღირებულება აღემატება მისი შესყიდვის ღირებულებას.
ანალოგიურად, როცა “ტობინის q” ნაკლებია 1-ზე, კაპიტალის ღირებულება მისი შეძენის
ღირებულებაზე ნაკლებია, ამიტომ ინვესტირება დამატებით კაპიტალში წამგებიანია.
რამდენადაც მნიშვნელოვანწილად ფირმის ღირებულება განისაზღვრება მისი
კუთვნილი კაპიტალის სიდიდით, ჩვენ შეგვიძლია გამოვიყენოთ ფირმის ღირებულება
საფონდო ბაზარზე, როგორც მისი კაპიტალის მარაგების ღირებულება. თუ ფირმის
ღირებულებას საფონდო ბაზარზე აღვნიშნავთ V-თი, ფირმის კუთვნილი კაპიტალის სიდიდეს
K-თი, ახალი კაპიტალური საქონლის ერთეულის ფასს Pk -თი, მაშინ ცალკეული
ფირმისათვის:

V
ტობინის q=
Pk K

სადაც Pk K - არის ფირმის კაპიტალის მარაგის აღდგენითი ღირებულება. თუ კაპიტალის

აღდგენითი ღირებულება მნიშვნელოვნად არ იცვლება, მაშინ ბუმი საფონდო ბაზარზე (V-ს
ზრდა) გამოიწვევს ტობინის q-ს ზრდას ფირმების უმრავლესობისათვის, რაც, თავის მხრივ,
მიგვიყვანს ინვესტირების დონის ზრდამდე. როცა საფონდო ბაზარი აღმავლობის ფაზაშია,
ფირმები კაპიტალის მარაგის ზრდას მომგებიანად მიიჩნევენ.
მკვლევარების მიერ ემპირიული გზით დადგენილია, რომ ახალ კაპიტალურ საქონელში
ინვესტირებას ზრდის ტენდენცია აქვს საფონდო ბაზრის ზრდის პირობებში და პირიქით,
თუმცა ეს ურთიერთკავშირი ყოველთვის არ არის მყარი. ნაწილობრივ პრობლემას
წარმოადგენს ის, რომ სინამდვილეში აქციების ფასი ასახავს სხვა ბევრ აქტივებს კაპიტალის
გარდა. ისეთს, როგორიცაა მაგალითად ფირმის კუთვნილი პატენტები ან მისი პროდუქტის
რეპუტაცია. ამიტომ ფასების ცვლილება საფონდო ბაზარზე არ წარმოადგენს კაპიტალის
საბაზრო ღირებულების ცვლილების გაზომვის სრულყოფილ საშუალებას.
ჩვენს წიგნში განხილულ თეორიაში, გამოვყოფთ სამ მთავარ ფაქტორს, რომლებიც
გავლენას ახდენენ კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდეზე: კაპიტალის მომავალი
მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი - MPKf, რეალური საპროცენტო განაკვეთი - r და

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

23
ახალი კაპიტალური საქონლის შესყიდვის ფასი -Pk. თითოეული ეს ფაქტორი გავლენას
ახდენს “ტობინის q”-ს სიდიდეზე შემდეგნაირად: 1) კაპიტალის ზღვრული პროდუქტის
მოსალოდნელი ზრდა იწვევს ფირმის მოსალოდნელი შემოსავლების ზრდას, რაც ზრდის
ფირმის ღირებულებას საფონდო ბაზარზე და ამდენად მივდივართ q-ს ზრდამდე; 2)
რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემცირებას ასევე მივყავართ აქციების ღირებულების
ზრდამდე, რადგან ინვესტორები გადიან დაბალშემოსავლიანი ობლიგაციების და საბანკო
დეპოზიტების ბაზრებიდან და სანაცვლოდ ყიდულობენ აქციებს. 3) კაპიტალური საქონლის
შესყიდვის ფასის შემცირება ამცირებს q-ს გამოსათვლელი წილადის მნიშვნელს, შედეგად
იზრდება q. ამრიგად, სამივე ტიპის ცვლილება იწვევს “ტობინის q”-ს ზრდას, ისინი ასევე
იწვევენ კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდის და ინვესტიციის ზრდას, რაც ნაჩვენებია
მოცემულ თავში ჩვენი ანალიზით.

კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდის ცვლილება

ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც იწვევს MPKf მრუდის გადაადგილებას, ან
მოსარგებლისათვის კაპიტალის ღირებულების ცვლილებას, ცვლის კაპიტალის სასურველი
მარაგის სიდიდეს. ჩვენი კომპანიის მაგალითზე დავუშვათ, რომ რეალური საპროცენტო
განაკვეთი 8%-დან დაეცა 6%-მდე. რეალური საპროცენტო განაკვეთი r შეადგენს 0.06,
ხოლო ამორტიზაციის ნორმა d და კაპიტალის ფასი Pk უცვლელია და შეადგენს შესაბამისად
0.10 და 100 დოლარს კუბურ მეტრზე, რეალური საპროცენტო განაკვეთის ვარდნა
მოსარგებლისათვის შეამცირებს კაპიტალის ღირებულებას (r+d)×Pk-ს 18 დოლარიდან
(0.06+0.10)×100=16 დოლარამდე კუბურ მეტრზე.
მოსარგებლისათვის კაპიტალის ღირებულების ეს შემცირება ნაჩვენებია როგორც
გადაადგილება ქვემოთ UC1 მდგომარეობიდან UC2 მდგომარეობამდე (ნახ. 4.3). ამ
გადაადგილების შემდეგ MPKf კაპიტალის სასურველი მარაგი 5000 კუბური მეტრიდან (A
წერტილი) 18 დოლარი კუბურ მეტრზე, დაიწყებს მოსარგებლისათვის კაპიტალის
ღირებულების ამაღლებას, რომელიც ახლა შეადგენს 16 დოლარს კუბურ მეტრზე (B
წერტილი). მენეჯერს შეუძლია გაზარდოს მოგება, თუ დაგეგმავს ღუმელის მოცულობის
ზრდას 6000 კუბურ მეტრამდე, სადაც MPKf ტოლია მოსარგებლისათვის კაპიტალის
ღირებულებისა -16 დოლარი კუბურ მეტრზე (C წერტილი). ეს მაგალითი აჩვენებს, რომ
მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთის ვარდნა ან ნებისმიერი სხვა ცვლილება,
რომელიც იწვევს მოსარგებლისათვის კაპიტალის ღირებულების შემცირებას, ზრდის
(ადიდებს) კაპიტალის სასურველ მარაგს.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

24
ნახაზი 4.3. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების გავლენა კაპიტალის
სასურველ სიდიდეზე
რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემცირება 8%-დან 6%-მდე, ამცირებს კაპიტალის
ღირებულებას მოსარგებლისათვის 18-დან 16 დოლარამდე კუბურ მეტრზე და იწვევს
კაპიტალის მრუდის გადადგილებას ქვემოთ UC 1 მდგომარეობიდან UC2 მდგომარეობამდე.
კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდე იზრდება 5000-დან 6000-მდე. 6000კუბ. მეტრის
მოცულობისას MPKf და კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის ისევ იქნება თანატოლი
და შეადგენს 16 დოლარს კუბ. მეტრზე).

ტექნოლოგიური ცვლილებები, რომელიც გავლენას ახდენს MPKf მრუდზე, ასევე

ზემოქმედებს კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდეზე. დავუშვათ, მენეჯერი ნერგავს
ტექნოლოგიურ სიახლეს, რომელიც შეამცირებს ორცხობილის გამოცხობის დროს და
საშუალებას მისცემს წარმოებული იქნას 12.5% მეტი ორცხობილა, ვიდრე დღეს. ასეთი
ტექნოლოგიური სრულყოფა იწვევს MPKf მრუდის გადაადგილებას ზემოთ 12.5%-ით
კაპიტალის მარაგის ყოველი სიდიდისათვის. ნახ. 4.4-ზე ეს ზემოქმედება ნაჩვენებია MPKf
მრუდის გადაადგილებაში MPKf1 პოზიციიდან MPKf2 პოზიციაში. თუ კაპიტალის ღირებულება
მოსარგებლისათვის დარჩება უცვლელი - 18 დოლარი კუბურ მეტრზე, ეს ტექნოლოგიური
სრულყოფა განაპირობებს კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდის ზრდას 5000-დან 6000-
მდე. 6000 კუბური მეტრის პირობებში (წერტილი DD) MPKf ისევ გახდება კაპიტალის
ღირებულების ტოლი მოსარგებლისათვის. ზოგადად კაპიტალის ღირებულების
უცვლელობისას, კაპიტალის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტის გადიდება მომავალში,
კაპიტალის ნებისმიერი დონის პირობებში, იწვევს კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდის
ზრდას.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

25
ნახაზი 4.4. მომავალში მისაღები MPK -ის ზრდის გავლენა კაპიტალის სასურველ
სიდიდეზე
ტექნოლოგიური სრულყოფა იწვევს მომავალში მოსალოდნელი კაპიტალის ზღვრული
პროდუქტის MPKf ზრდას და MPKf მრუდის გადაადგილებას MPKf1 პოზიციიდან MPKf2
პოზიციაში. კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდე იზრდება 5000-დან (A წერტილი) 6000-
მდე (D წერტილი). 6000 კუბური მეტრის პირობებში MPK f უდრის კაპიტალის ღირებულებას
მომხმარებლისათვის, რომელიც შეადგენს 18 დოლარს კუბურ მეტრზე)

გადასახადები და კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდე. ადრე ჩვენ არ

გავითვალისწინეთ გადასახადების გავლენა საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღებაზე.
მაგრამ მენეჯერი დაინტერესებულია მოგების მაქსიმიზაციაში, რაც მის ფირმას დარჩება
გადასახადების გადახდის შემდეგ. ამიტომ დამატებითი კაპიტალის გამოყენების შეფასებისას
მან მხედველობაში უნდა მიიღოს გადასახადებიც.
დავუშვათ, კომპანია იხდის საშემოსავლო გადასახადს 20%-ის ოდენობით. ამ
შემთხვევაში, ღუმელის დამატებითი სიმძლავრე, რომელიც გაზრდის ფირმის სამომავლო
შემოსავალს, დავუშვათ, 20 დოლარით, გაზრდის ფირმის შემოსავალს მხოლოდ 16
დოლარით, რადგან 4 დოლარი გადაირიცხება ბიუჯეტში გადასახადის სახით. იმისათვის რომ
მენეჯერმა მიიღოს გადაწყვეტილება - გამართლებულია თუ არა დამატებითი სიმძლავრეების
ამოქმედება, უნდა შეადაროს MP K f გადასახადის გადახდის შემდეგ 16 დოლარი (და არა 20
დოლარი) კაპიტალის დანახარჯებს გამომყენებლისათვის. ზოგადად თუ τ -თი აღვნიშნავთ
გადასახადის განაკვეთს ფირმის შემოსავლებზე, კაპიტალის მომავალი ზღვრული პროდუქტი
გადასახადის გადახდის შემდეგ იქნება ( 1−τ ) MP K f . კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდე
წარმოადგენს ისეთ მნიშვნელობას, რომლისთვისაც მომავალი ზღვრული პროდუქტი
გადასახადის გადახდის შემდეგ ტოლია კაპიტალის ღირებულებისა მოსარგებლისათვის:
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
26
 ( 1−τ ) MP K f =UC

ორივე მხარის გაყოფით (1-τ)-ზე მივიღებთ:

UC ( r + d ) P K
MP K f = = (4.4 )
1−τ 1−τ

UC
4.4 განტოლებაში გამოსახულებას ეწოდება გადასახადებით კორექტირებული
1−τ
კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის. გადასახადებით კორექტირებული
კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის აჩვენებს, როგორი უნდა იყოს კაპიტალის
ზღვრული პროდუქტის სიდიდე გადასახადის გადახდამდე, რათა ფირმამ ისურვოს დაამატოს
კაპიტალის დამატებითი ერთეული. გადასახადის განაკვეთის გადიდება იწვევს გადასახადით
კორექტირებული კაპიტალის ღირებულების ზრდას და ამიტომ ამცირებს კაპიტალის
სასურველი მარაგის სიდიდეს.
იმისათვის, რომ განვსაზღვროთ გადასახადის გათვალისწინებით კორექტირებული
კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის, გავაკეთოთ დაშვება, რომ გადასასახადები
იზრდება გარკვეული პროპორციით ფირმის შემოსავლების მიმართ. თუმცა რეალურად,
კორპორატიული დაბეგვრის სისტემა აშშ-ში და სხვა ქვეყნებში გაცილებით რთულია.
ფირმები გადასახადებს იხდიან მოგებიდან და არა შემოსავლებიდან. მოგების სიდიდე,
რომელიც ექვემდებარება დაბეგვრას, დამოკიდებულია იმაზე, რამდენის ინვესტირებას
ახდენს ფირმა. მაგალითად, როდესაც ფირმა ყიდულობს კაპიტალურ საქონელს, მას
შეუძლია გააკეთოს გამოქვითვა დასაბეგრი მოგებიდან ამ საქონლის ღირებულების
ოდენობით, როგორც შესყიდვის განხორციელების წელს, ასევე შემდგომ წლებშიც. ამცირებს
რა დასაბეგრი მოგების სიდიდეს, ასეთი გამოქვითვები, რომელიც ცნობილია როგორც
საინვესტიციო საგადასახადო შეღავათები, ფირმას საშუალებას აძლევს შეამციროს
საგადასახადო ტვირთი.
სხვა მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი, რომელიც გამოიყენებოდა აშშ-ში სხვადასხვა დროს,
არის საინვესტიციო საგადასახადო კრედიტი. იგი საშუალებას აძლევს ფირმას გამოქვითოს
გარკვეული თანხა, გამოთვლილი როგორც პროცენტი ახალი კაპიტალური საქონლის
შესყიდვის ფასიდან საგადასახადო დეკლარაციაში ნაჩვენები გადასახადის თანხიდან. მაგ,
თუ საინვესტიციო საგადასახადო კრედიტი შეადგენს 10%-ს, ფირმას, რომელმაც იყიდა
15000 დოლარის ღირებულების მოწყობილობა, შეუძლია შეამციროს თავისი გადასახადები
1500 დოლარით, იმ წელს როცა ეს მოწყობილობა შეიძინა.
რამდენიმე საგადასახადო შეღავათი, რომელიც ზეგავლენას ახდენენ ინვესტიციების
სიდიდეზე, ეკონომისტებს დაჰყავთ საგადასახადო ტვირთის ერთიან გამზომზე
(მაჩვენებელზე), რომელსაც უწოდებენ ეფექტიან საგადასახადო განაკვეთს. არსებითი ამ
იდეის გაგებისათვის არის კითხვა: როგორი უნდა იყოს საგადასახადო განაკვეთი ფირმის
შემოსავალზე, რომ ისეთივე გავლენა მოახდინოს კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდეზე,
როგორც საგადასახადო შეღავათმა. ჰიპოთეზური საგადასახადო განაკვეთი, რომელიც
დააკმაყოფილებს ამ მოთხოვნას, არის ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი. საგადასახადო
კანონმდებლობის ცვლილება, რომელიც მაგალითად, ზრდის ეფექტიან საგადასახადო
განაკვეთს, ტოლფასია გადასახადის გაზრდისა ფირმის შემოსავლებზე და ზრდის
გადასახადის მიხედვით კორექტირებულ კაპიტალის ღირებულებას მომხმარებლისათვის.
ამიტომ სხვა თანაბარ პირობებში, ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთის გადიდება იწვევს
კაპიტალის სასურველი მარაგის შემცირებას. 4.2 ცხრილში ნაჩვენებია ეფექტიანი
საგადასახადო განაკვეთი კაპიტალის მომხმარებლისათვის რამდენიმე ქვეყანაში 1990 წელს.
ყველაზე მაღალი ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი დიდ ბრიტანეთში, კანადასა და აშშ-
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
27
შია. 1990 წელს ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი კაპიტალზე საფრანგეთსა და იტალიაში
ფაქტობრივად იყო უარყოფითი (გადასახადის უარყოფითი განაკვეთი ნიშნავს, რომ
საგადასახადო სისტემა ახდენს ინვესტირების სუბსიდირებას).
ცხრილი 4.2
ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი კაპიტალზე ცალკეულ ქვეყნებში 1990წ.
ქვეყანა ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი კაპიტალზე
%
ავსტრალია 14.6
კანადა 25.9
საფრანგეთი -33.4
გერმანია 4.6
იტალია -72.8
იაპონია 6.1
შვედეთი 1.0
დიდი ბრიტანეთი 28.0
აშშ 24.0
წყარო: დეილ იორგენსონი: საგადასახადო რეფორმა და კაპიტალის ღირებულება.
საერთაშორისო შედარება /Tax Notes International 1993 (19 აპრილი, ცხრილი 1)

თეორია და პრაქტიკა
გადასახადების გავლენის გაზომვა ინვესტირებაზე

ახდენს კი ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი რეალურად არსებით ზეგავლენას

ინვესტირების მოდელზე? ემპირიული ურთიერთზემოქმედების განსაზღვრა საგადასახადო
განაკვეთებსა და ინვესტირებას შორის არც ისე მარტივია. საქმე იმაშია, რომ საგადასახადო
განაკვეთის ცვლილებასთან ერთად იცვლება სხვა ფაქორებიც, რომლებიც ზემოქმედებას
ახდენს კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდეზე, მაგალითად იცვლება კაპიტალის
მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი და რეალური საპროცენტო განაკვეთი. ეს ართულებს
გადასახადის განაკვეთის “წმინდა” გავლენის გამოყოფას. მეორე პრობლემა ისაა, რომ
საგადასახადო კანონმდებლობის ცვლილება არ ხდება შემთხვევით, იგი ასახავს
ხელისუფლების მიერ ეკონომიკური პირობების შეფასებას. მაგალითად, კონგრესი
უპირველეს ყოვლისა, ამცირებს გადასახადებს ინვესტირებაზე ისეთ სიტუაციაში, როცა
მოსალოდნელია დანახარჯების შემცირება ინვესტირებაზე, რათა ბიძგი მისცეს მის ზრდას.
მაგრამ დაბალი გადასახადები კაპიტალზე მოსახლეობის მიერ ასოცირდება პერიოდთან,
როცა ინვესტირება ნაკლებად ხდებოდა და კაპიტალზე გადასახადების შემცირებამ შეიძლება
არ გამოიწვიოს ინვესტირების გადიდება. მაგ. როდესაც აშშ-ს კონგრესმა 2002 წელს მიიღო
ეკონომიკური სტუმულირების გეგმა, რომელიც დამუშავდა ინვესტირების გადიდების მიზნით
და ფირმებს საშუალებას აძლევდა ჩამოეწერათ ამორტიზაცია გადასახადების ხარჯზე ადრე,
ვიდრე კაპიტალი ფაქტობრივად გაცვდებოდა, კერძო სამამულო ინვესტიციები, რომელიც
GDP-ის 18%-ს შეადგენდა 2000 წელს, 16%-ს 2001 წელს, 2002 წელს დაეცა 15%-მდე.
აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტას საინტერესო გამოკვლევა მიუძღვნეს კოლუმბიის
უნივერსიტეტის პროფესორებმა ჯ. კამინსმა და პ. გლენ ჰაბარდმა, ასევე აშშ-ს ფედერალური
სარეზერვო სისტემის დირექტორთა საბჭოს წევრმა კ. ჰასეტმა. იმისათვის, რომ
გადაეწყვიტათ სხვა ზემოქმედი ცვალებადი ფაქტორების პრობლემაც, მათ აქცენტი გააკეთეს
მთავარი საგადასახადო რეფორმების პერიოდებზე, დაწყებული საინვესტიციო საგადასახადო
კრედიტიდან, რომლის ინიციატორი იყო კენედი 1962 წელს, დამთავრებული 1986 წლის
საგადასახადო რეფორმით, რომელიც დაიწყო რეიგანმა. ავტორების იდეა მდგომარეობდა
იმაში, რომ საგადასახადო კანონმდებლობის არსებითი ცვლილების შემთხვევების

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

28
განხილვისას, დროის მოკლევადიან პერიოდში, გაკეთებულია დაშვება, რომ ინვესტირებაზე
გადამწყვეტი გავლენა აქვს სწორედ გადასახადებს და არა სხვა ფაქტორებს. იმისათვის რომ
მოესხნათ მეორე პრობლემა (გადასახადების შემცირება ერთობლივი ინვესტირების დაბალი
დონის პირობებში), ავტორებმა არ დაიწყეს ერთობლივი ინვესტირების ტენდენციების
განხილვა, ამის ნაცვლად მათ შეადარეს დიდი რაოდენობით ცალკეული კორპორაციების
საინვესტიციო ქცევის ცვლილება ყოველი საგადასახადო რეფორმის პირობებში. იმასთან
დაკავშირებით, რომ კანონმდებლობა ითვალისწინებს განსხვავებულ დაბეგვრას სხვადასხვა
ტიპის კაპიტალზე (მაგალითად, შენობები და მოწყობილობები განსხვავებულად იბეგრება)
და კომპანიები კაპიტალს იყენებენ სხვადასხვა კომბინაციით, ავტორებმა წინა პლანზე
წამოწიეს დაშვება, რომ ინვესტირებაში ცვლილებები ყოველი საგადასახადო ცვლილების
შემდეგ ასახავს სწორედ გადასახადების ცვლილების გავლენას. მაგ. თუ საგადასახადო
რეფორმის შედეგად გადასახადები მანქანა-მოწყობილობებზე შემცირებულია შენობა-
ნაგებობებთან შედარებით უფრო მეტად და გადასახადები წარმოადგენს ინვესტირებაზე
მოქმედ მნიშვნელოვან ფაქტორს, გადასახადების ცვლილებაზე იმ კომპანიების რეაქცია,
რომლებიც ინვესტირებას ახდენენ უპირატესად მოწყობილობებში იქნება უფრო ძლიერი
(გამოხატული) იმ კომპანიებთან შედარებით, რომლებიც ინვესტირებას ახდენენ უპირატესად
შენობა-ნაგებობებში.
ზემოაღნიშნულმა მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ გადასახადების ცვლილების გავლენა
ინცესტირებაზე გაცილებით ძლიერია, ვიდრე ნაჩვენებია არსებულ გამოკვლევებში,
შესაძლოა იმიტომ, რომ ვერ იპოვეს იმ ორი პრობლემის გადაწყვეტის ეფექტიანი ხერხი,
რომლებზეც ჩვენ ვსაუბრობდით. ამ ავტორებმა დაადგინეს, რომ ემპირიული გზით
განსაზღვრული ელასტიკურობა შეადგენს 0.66. ამიტომ, მათი შეფასების თანახმად,
გადასახადების ცვლილება, რომელიც ამცირებს კაპიტალის ღირებულებას
მომხმარებლისათვის 10%-ით, იწვევს ერთობლივი ინვესტირების გადიდებას 6.6%-ით, რაც
საკმაოდ მნიშვნელოვანი სიდიდეა. გამოკვლევების უმრავლესობაში ეს ელასტიკურობა
განისაზღვრებოდა დაახლოებით 0.25-ის დონეზე.

კაპიტალის სასურველი მარაგებიდან ინვესტიციებისაკენ

ახლა განვიხილოთ როგორია კავშირი ფირმის კაპიტალის სასურველ მარაგსა და მის
ინვესტიციებს შორის. საერთოდ, კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდე განიცდის
ცვლილებას დროთა განმავლობაში ისეთი ტენდენციების გაჩენით, რომლებიც
ურთიერთსაწინააღმდეგო მიმართულებით მოქმედებენ. პირველ ყოვლისა, კაპიტალის
მარაგი იზრდება ახალი კაპიტალური საქონლის შეძენის ან შექმნის შედეგად. წლის
განმავლობაში კაპიტალური საქონლის სახით შეძენილ ან შექმნილ ფასეულობას ადრე ჩვენ
ვუწოდეთ “ინვესტიცია”, თუმცა მისი ზუსტი სახელწოდებაა ერთობლივი ინვესტიციები.
მეორე მხრივ, კაპიტალის მარაგი მცირდება მისი ამორტიზაციის შედეგად.
იზრდება თუ მცირდება კაპიტალის მარაგი წლის შედეგების მიხედვით, დამოკიდებულია
იმაზე, აღემატება თუ არა ერთობლივი ინვესტიციების სიდიდე ამორტიზაციას. კაპიტალის
მარაგი იზრდება როცა ერთობლივი ინვესტიცია მეტია, ვიდრე ამორტიზაცია. კაპიტალის
მარაგის ცვლილებას წლის განმავლობაში ანუ სხვაობას ერთობლივ ინვესტიციებსა და
ამორტიზაციას შორის ეწოდება წმინდა ინვესტიცია.
თუ ამ ცნებებს აღვნიშნავთ შესაბამისი სიმბოლოებით:
It - ერთობლივი ინვესტიცია წლის განმავლობაში (t);
Kt - კაპიტალის მარაგი წლის დასაწყისში (t);
Kt+1 - კაპიტალის მარაგი (t+1) წლის დასაწყისში (ანუ რაც იგივეა, კაპიტალის მარაგი
წლის ბოლოს t;
წმინდა ინვესტიციები ანუ კაპიტალის მარაგის ცვლილება t პერიოდის განმავლობაში
ტოლია Kt+1 - Kt. ამორტიზაციის სიდიდე t წლის განმავლობაში აღვნიშნოთ dKt-თი, სადაც d-

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

29
ამორტიზაციის წლიური ნორმაა. ურთიერთკავშირი მთლიან და წმინდა ინვესტიციებს შორის
შეიძლება წარმოდგენილი იქნას შემდეგნაირად:
წმინდა ინვესტიციები = მთლიან ინვესტიციას - ამორტიზაცია (4.5)
K t +1−K t =I t −d K t

წლების უმეტესობაში (მაგრამ არა ყოველთვის) მთლიანი ივესტიციები იყო უფრო მეტი,
ვიდრე ამორტიზაცია, ასე, რომ წმინდა ინვესტიციების სიდიდეს ჰქონდა დადებითი ნიშანი,
ხოლო კაპიტალის მარაგები იზრდებოდა. ნახ. 4.5-ზე ნაჩვენებია მთლიანი და წმინდა
ინვესტიციების სიდიდეების ცვლილების ტენდენციები აშშ-ში, გამოხატული პროცენტულად
GDP-ის მიმართ 1929 წლიდან. სხვაობა მთლიან და წმინდა ინვესტიციებს შორის
წარმოადგენს ამორტიზაციას. ყურადღება მისაქცევია, რომ მთლიანი და წმინდა
ინვესტიციების მნიშვნელოვანი ვარდნა შეინიშნება 1930-იან წლებში - დიდი დეპრესიის
პერიოდში და მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში (1941-1945).
იმისათვის, რომ მოვახდინოთ კაპიტალის სასურველი მარაგის სიდიდესა და
ინვესტიციებს შორის ურთიერთკავშირის ილუსტრირება, გამოვიყენოთ განტოლება 4.5.
პირველ რიგში იგი გარდავქმნათ შემდეგი სახით:
It = Kt+1- Kt + dKt

იგი გვიჩვენებს, მთლიანი ინვესტიციები უდრის ინვესტიციებისა და ამორტიზაციის ჯამს 4.

ნახაზი 4.5. საერთო და წმინდა ინვესტიციები აშშ-ში 1929-2002 წლებში

მთლიანი და წმინდა ინვესტიციები აშშ-ში 1929 წლიდან ნაჩვენებია პროცენტებში GDP-ის
მიმართ. წლების განმავლობაში - დიდი დეპრესიისა და მეორე მსოფლიო ომის წლებში წმინდა
ინვესტიციები იყო უარყოფითი, რაც მიუთითებს კაპიტალის მარაგების შემცირებაზე.

ახლა დავუშვათ, რომ ფირმები იყენებენ წლის დასაწყისის ინფორმაციას მომავალში

კაპიტალის ზღვრული პროდუქტის ღირებულების სიდიდისა და მომხმარებლისათვის
კაპიტალის ღირებულების შესახებ და განსაზღვრავენ კაპიტალის სასურველ მარაგს K*,
რომელიც უნდათ რომ ჰქონდეთ წლის ბოლოსათვის (t+1). ამ მომენტისათვის დავუშვათ
ასევე, რომ შეიძლება კაპიტალის ადვილად მიღება. ასე, რომ ფირმებს შეუძლიათ ჩათვალონ
კაპიტალის მარაგების სიდიდე წლის ბოლოსათვის t (Kt+1) კაპიტალის სასურველი მარაგების
ტოლად K*, თუ (Kt+1) ნაცვლად განტოლებაში ჩავსვამთ K*-ს, მივიღებთ:

4 განტოლებაში სიმარტივისათვის ვუშვებთ, რომ კაპიტალის შეფარდებითი ფასი უცვლელია და ტოლია 1-

ის. საერთოდ იგი შეიძლება განსხვავდებოდეს 1-საგან, მაშინ განტოლებას ექნება შემდეგი სახე: It = Pk
(Kt+1- Kt + dKt)

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

30
 It = K* - Kt + dKt (4.6)

განტოლება (4.6) აჩვენებს, რომ ფირმის მთლიანი ინვესტიციები It წლის განმავლობაში

შედგება ორი ნაწილისაგან: 1). წლის განმავლობაში კაპიტალის სასურველი მარაგების
წმინდა ზრდა K* - Kt და 2) ცვეთის შედეგად კაპიტალის აღდგენისათვის აუცილებელი
ინვესტიციები. წლის განმავლობაში ამორტიზაციის სიდიდე განისაზღვრება ამორტიზაციის
ნორმისა და კაპიტალის თავდაპირველი მარაგების დონით. ამასთან, კაპიტალის სასურველი
მარაგების წმინდა ზრდა წლის განმავლობაში დამოკიდებულია ისეთ ფაქტორებზე,
როგორიცაა გადასახადები, საპროცენტო განაკვეთი და კაპიტალის ზღვრული პროდუქტი
მომავალში. განტოლება 4.6 აჩვენებს, რომ ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც იწვევს
კაპიტალის სასურველი მარაგების K* ცვლილებას, შედეგად იწვევს მთლიანი ინვესტიციების
It ასეთივე ცვლილებას.
ინვესტიციები და დრო. ჩვენს მიერ გაკეთებული დაშვება იმის შესახებ, რომ ფირმებს
შეუძლიათ ადვილად მიიღონ მათთვის აუცილებელი კაპიტალი და შესაბამისობაში
მოიყვანონ კაპიტალის ფაქტობრივი მარაგები სასურველ დონესთან, ყოველთვის არ
შეესაბამება რეალურ სიტუაციას. მაგალითად, ძირითადი ფონდების დიდი ნაწილი მართლაც
შესაძლებელია ადვილად და სწრაფად იქნას შეძენილი, მაგრამ მშენებლობას ერთი ან
რამდენიმე წელიც შეიძლება დაჭირდეს. ამიტომ პრაქტიკაში კაპიტალის სასურველი
მარაგების ზრდა 1 მლნ. დოლარით, შეიძლება არ ნიშნავდეს მთლიანი ინვესტიციების 1 მლნ.
დოლარით ზრდას. დამატებითი ინვესტიციები შეიძლება განაწილდეს რამდენიმე წელზე -
მშენებლობის გეგმის ან ძირითადი საშუალების შექმნის შესაბამისად. ამის მიუხედავად,
ფაქტორები, რომლებიც ზრდიან ფირმის კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდეს, ასევე
ზემოქმედებას ახდენენ ინვესტირების მიმდინარე ნორმის გადიდებაზე. მე-6 ცხრილში
მოტანილია ის ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ინვესტირებაზე.
ცხრილი 6.
ფაქტორები, რომლებიც ზემოქმედებას ახდენენ ინვესტიციების სასურველ
სიდიდეზე.
ზრდა ინვესტიციების სასურველი სიდიდის ფაქტორები
ცვლილების მიმართულება
რეალური საპროცენტო შემცირება კაპიტალის ღირებულების ზრდა მსარგე-
განაკვეთის ბელისთვის, რაც იწვევს კაპიტალის
სასურველი მარაგების სიდიდის
შემცირებას
ეფექტიანი საგადასახადო შემცირება გადასახადებით კორექტირებული კაპიტა-
განაკვეთის ლის ღირებულების ზრდა
მსარგებელისთვის
მომავალში გადიდება კაპიტალის სასურველი მარაგების
მოსალოდენელი MPK გადიდება

ინვესტიციები საქონლის მარაგებში და საცხოვრებელ ფართში

წინა ანალიზში, ძირითად კაპიტალში ინვესტიციების განხილვისას, მხედველობაში
გვქონდა ინვესტიციები შენობა-ნაგებოებში, მანქანა-მოწობილობებში და სატრანსპორტო
საშუალებებში, ასევე პროგრამულ უზრუნველყოფაში. არის კიდევ საინვესტიციო ხარჯების
ორი მნიშვნელოვანი მიმართულება: ინვესტიციები საქონლის მარაგებში და ინვესტიციები
საცხოვრებელ ფართში. როგორც მეორე თავში იქნა განხილული, ინვესტიციები საქონლის
მარაგებში განისაზღვრება როგორც მზა პროდუქციის, ნახევარფაბრიკატების, ნედლეულისა
და მასალების ნაშთის ზრდა. ინვესტიციები საცხოვრებელ ფართში წარმოადგენს
დანახარჯებს კოტეჯების, ბინების, სახლების მშენებლობაზე, რომელიც განკუთვნილია
საცხოვრებლად არენდით გადაცემისათვის.
საბედნიეროდ, კაპიტალის ზღვრული პროდუქტის კონცეფცია და კაპიტალის
ღირებულება მომხმარებლისათვის, რომელიც ჩვენ გამოვიყენეთ ინვესტიციების
შესწავლისათვის ძირითად კაპიტალში, გამოსაყენებელია კაპიტალურ საქონელსა და
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
31
საცხოვრებელ ფართში ინვესტიციების მიმართაც. მაგ, განვიხილოთ ახალი ავტომობილების
დილერის საქმიანობა, რომელიც ცდილობს მიიღოს გადაწყვეტილება უღირს თუ არა მას
გაზარდოს თავის ფართობზე ავტომობილების რაოდენობა 100-დან 150-მდე, ანუ უღირს თუ
არა გაზარდოს ინვესტიცია და სასაქონლო მარაგები 50 ერთეულით. დიდი რაოდენობით
ახალი ავტომობილების მარაგში არსებობის სარგებლიანობა არის ის, რომ პოტენციურ
მყიდველს შეუძლია ნახოს ავტომობილის მოდელების მრავალსახეობა და არ დაელოდოს
შემდგომ მიწოდებას, ეს თავის მხრივ დილერს საშუალებას მისცემს გაზარდოს გაყიდვის
მოცულობა. საკომისიოების გადიდება, რომელიც დაკავშირებულია გაყიდვების ზრდასთან,
იზომება რეალურ სიდიდეებში და ამავე დროს იზრდება მარაგების გადიდების
მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი. დიდი რაოდენობით ავტომობილების შენახვის
დანახარჯები ასახავს: 1) დილერის მოედანზე მდგომი ავტომობილების ამორტიზაციას, 2)
პროცენტებს, რომელიც უნდა გადაიხადოს დილერმა იმისათვის, რომ დააფინანსოს მზარდი
საქონლის მარაგები. დილერი ახორციელებს ინვესტირებას საქონლის მარაგებში, თუ
მოსალოდნელი სარგებლიანობა მარაგების გადიდებიდან საკომისიოების გაზრდის ხარჯზე
იქნება უფრო მეტი, ვიდრე 50 ავტომობილის შენახვის საამორტიზაციო და საპროცენტო
დანახარჯები. ეს იგივე მიდგომაა, როგორც ძირითად კაპიტალთან მიმართებაში.
ჩვენ შეგვიძლია ასეთივე მიდგომა გამოვიყენოთ საცხოვრებელი ფართის მიმართ.
მშენებლობის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი (მაგ. არენდით გასაცემი ბინები)
წარმოადგენს საარენდო ქირას რეალურ გამოხატულებაში, რომელიც მიიღება არენდატორის
მიერ გადასახადებისა და საოპერაციო ხარჯების გამოკლებით. კაპიტალის ღირებულება
მოსარგებლისათვის რომელიც აშენებს ბინებს, წლის განმავლობაში არის ბინების
ამორტიზაცია ან ბინების ღირებულების დანაკარგები ცვეთის და საპროცენტო ხარჯის (მაგ,
იპოთეკური კრედიტის ხარჯი) ჯამის სახით. მშენებლობა ბინების არენდით გასაცემათ,
მომგებიანია მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოსალოდნელი მომავალი ზღვრული პროდუქტი
გადააჭარბებს კაპიტალის ღირებულებას მომხმარებლისათვის.

4.3. წონასწორობა საქონლის ბაზარზე

მე-3 თავში ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ გასაყიდად გათვალისწინებული საქონლისა და

მომსახურების მოცულობა, დამოკიდებულია მწარმოებლურობის დონეზე და გამოყენებული
რესურსების (შრომა და კაპიტალი) რაოდენობაზე. ამ თავში ჩვენ განვიხილეთ ფაქტორები,
რომლებიც გავლენას ახდენენ საქონლისა და მომსახურების მოთხოვნის სიდიდეზე, კერძოდ
საოჯახო მეურნეობების მოთხოვნა საქონელზე და მომსახურებაზე და ფირმების მოთხოვნა
საინვესტიციო საქონელზე. მაგრამ როგორ გავაკეთოთ ისე, რომ საქონელსა და
მომსახურებაზე მოთხოვნა, რომელიც ყალიბდება მომხმარებლებისა და ინვესტორების
მხრიდან გავუთანაბროთ საქონლისა და მომსახურების მიწოდებას. თუ რამდენადმე
სხვაგვარად დავსვამთ საკითხს, იგი შეიძლება ასე ჩამოყალიბდეს: რა ეკონომიკურ ძალებს
მოჰყავს წონასწორობის მდგომარეობაში სასაქონლო ბაზარი, როცა მოთხოვნის სიდიდე
ემთხვევა მიწოდების სიდიდეს? მოცემულ პარაგრაფში ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ რეალური
საპროცენტო განაკვეთი არის ის საკვანძო ეკონომიკური მაჩვენებელი, რომელიც ეხმარება
მიღწეულ იქნას ბალანსი საქონელსა და მომსახურებაზე მოთხოვნასა და მიწოდებას შორის.
ამიტომ ჩვენი ანალიზის მთავარი ღირსებაა იმ ფაქტორების ახსნა, რომლებზეც
დამოკიდებულია საპროცენტო განაკვეთის დონე. მეორე ღირსება - ეს არის ერთობლივი
ანალიზის გამოყენება საქონლის ბაზარზე და საქონლის ბაზარზე წონასწორობის შესახებ
(განხილულია მე-3 თავში), რომელიც საშუალებას გვაძლევს გადაიდგას მნიშვნელოვანი
ნაბიჯი მაკროეკონომიკის სრული მოდელის ასაგებად.
საქონლის ბაზარი წინასწორობაში იმყოფება მაშინ, როცა საქონლის ერთობლივი
მიწოდება ტოლია ერთობლივი მოთხოვნისა (სიმარტივისათვის შემდგომში გამოვიყენებთ
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
32
ერთ სიტყვას “საქონელი” საქონლისა და მომსახურების აღსანიშნავად, ვგულისხმოთ, რომ
ჩვენს ანალიზში რაც შეეხება საქონელს, იგივე შეიძლება ითქვას მომსახურებაზეც),
მათემატიკურად ეს შეიძლება გამოიხატოს შემდეგნაირად:

Y=Cd +Id +G (4.7)

4.7 განტოლების მარცხენა მხარე აღნიშნავს საქონლის რაოდენობას Y, რომელსაც

სთავაზობენ ფირმები და განისაზღვრება მე-3 თავში აღწერილი ფაქტორებით. განტოლების
მარჯვენა მხარე არის ერთობლივი მოთხოვნა საქონელზე. თუ დავუშვებთ, წმინდა ექსპორტი
ნულის ტოლია, მაშინ საქონელზე მოთხოვნა განისაზღვრება შინამეურნეობების სასურველი
მოხმარების - Cd, ფირმების სასურველი ინვესტიციების - Id და სახელმწიფო შესყიდვების - G
ჯამით. 4.7 განტოლებამ მიიღო საქონლის ბაზარზე წონასწორობის პირობის
სახელწოდება.
დახურული ეკონომიკისათვის საქონლის ბაზარზე წონასწორობის პირობა არსებითად
განსხვავებულია შემოსავლებისა და ხარჯების ტოლობის მიხედვით Y=C+I+G (იხ. განტოლება
2.3 იმ დაშვებით, რომ NX=0). იგი გვიჩვენებს ურთიერთკავშირს ფაქტიურ შემოსავლებსა
(წარმოების მოცულობა) და ფაქტიურ ხარჯებს შორის და ყოველთვის სწორია.
აღნიშნულისაგან განსხვავებით საქონლის ბაზარზე წონასწორობის პირობა ყოველთვის არ
სრულდება. მაგ. ფირმებს შეუძლიათ აწარმოონ უფრო მეტი პროდუქცია ვიდრე
მომხმარებლებს უნდათ შეიძინონ, რაც იწვევს მზა პროდუქციის მარაგების არასასურველ
ზრდას და საწარმოს საწყობის გადატვირთვას. ასეთ შემთხვევაში შემოსავლები-ხარჯების
ტოლობა სრულდება (რადგან საქონლის მარაგების ზრდა ფირმების მიერ აღირიცხება,
როგორც საერთო ხარჯების ნაწილი), მაგრამ წონასწორობა საქონლის ბაზარზე ვერ
მიიღწევა, რადგან პროდუქციის მიწოდება აჭარბებს სასურველი დანახარჯების სიდიდეს.
თუმცა, საქონლის ბაზარზე წონასწორობის პირობის შენარჩუნება ყოველთვის ვერ ხერხდება,
მაგრამ მძლავრი საბაზრო ძალების ზემოქმედების შედეგად მწარმოებლები უზრუნველყოფენ
საკმაოდ სწრაფად მოიყვანონ საქონლის ბაზრები წონასწორობაში. წონასწორობის
უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობაა ასევე სასურველ მოხმარებასა და სასურველ
დაგროვებას შორის შესაბამისობის მიღწევა. საქონლის ბაზარზე წონასწორობის
ალტერნატიული პირობის მისაღებად 4.7 განტოლების ორივე მხარეს გამოვაკლოთ Cd+G,
რის შედეგადაც მივიღებთ:
Y-Cd - G = Id
განტოლების მარცხენა მხარე Y-Cd-G არის სასურველი ეროვნული დანაზოგი - Sd (იხ.
განტოლება 4.1). ამიტომ საქონლის ბაზარზე წონასწორობის განტოლება შემდეგ სახეს
მიიღებს:

Sd=Id (4.8)

საქონლის ბაზარზე წონასწორობის ალტერნატიული პირობა გვიჩვენებს, რომ ასეთი

წონასწორობა მიღწევადია ისეთ შემთხვევაში, როცა სასურველი ეროვნული დანაზოგი
სასურველ ინვესტიციებს გაუტოლდება. აღნიშნულ ფორმულას გამოვიყენებთ სხვადასხვა
მოვლენების ანალიზისას.

დანაზოგები-ინვესტიციების დიაგრამა
საქონლის ბაზარზე წონასწორობა ყალიბდება როცა საქონელზე ერთობლივი მიწოდება
უთანაბრდება მასზე არსებულ ერთობლივ მოთხოვნას, ან როდესაც სასურველი დანაზოგები
და სასურველი ინვესტიციები თანაბარია. ამ პარაგრაფში ჩვენ ვაჩვენებთ, რომ რეალური
საპროცენტო განაკვეთის კორექტირებები საშუალებას გვაძლევს საქონლის ბაზარი
წონასწორობის მდგომარეობაში მოვიყვანოთ.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
33
 საქონლის ბაზარზე წონასწორობის მდგომარეობა შეიძლება წარმოვიდგინოთ
გრაფიკულად დანაზოგები-ინვესტიციების დიაგრამის მეშვეობით (იხ. ნახაზი 4.6).
რეალური საპროცენტო განაკვეთი განთავსებულია ვერტიკალურ ღერძზე, ხოლო ეროვნული
დანაზოგები და ინვესტიციები ჰორიზონტალურ ღერძზე. დანაზოგების მრუდი გვიჩვენებს
დამოკიდებულებას სასურველ ეროვნულ დანაზოგებსა და რეალურ საპროცენტო განაკვეთს
შორის. ინვესტიციების მრუდი გვიჩვენებს დამოკიდებულებას სასურველ ინვესტიციებსა და
რეალურ საპროცენტო განაკვეთს შორის. ინვესტიციების მრუდი დაღმავალია, რადგან
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა იწვევს კაპიტალის ღირებულების ზრდას და ამიტომ
ამცირებს სასურველი ინვესტიციების სიდიდეს .

ნახაზი 4.6. წონასწორობა საქონლის ბაზარზე

საქონლის ბაზარზე წონასწორობა მიიღწევა როცა სასურველი ეროვნული დანაზოგები უთანაბრდება
სასურველ ინვესტიციებს. ნახაზზე წონასწორობის მდგომარეობა მიღწეულია 6% რეალური საპროცენტო
განაკვეთის პირობებში, რომელსაც შეესაბამება სასურველი ეროვნული დანაზოგებისა და სასურველი
ინვესტიციების თანაბარი დონე 1000. 3% რეალური საპროცენტო განაკვეთის პირობებში სასურველი
ინვესტიციები (1500), არ შეესაბამება სასურველი ეროვნული დანაზოგების დონეს (850), ხოლო
საქონლის ბაზარი არ იქნება წონასწორულ მდგომარეობაში. მსესხებლებს შორის ფინანსური
რესურსებისათვის კონკურენცია გამოიწვევს რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდას მანამ სანამ იგი არ
მიაღწევს 6%-ის დონეს.

წონასწორობა საქონლის ბაზარზე წარმოდგენილია E წერტილის სახით, სადაც

სასურველი ეროვნული დანაზოგების სიდიდე სასურველი ინვესტიციების სიდიდის
ტოლფასია, რაც განსაზღვრულია 4.8 ფორმულის სახით. E წერტილის შესაბამისი რეალური
საპროცენტო განაკვეთი (6% მოცემულ მაგალითში)-არის ერთადერთი საპროცენტო
განაკვეთი, რომელიც აკმაყოფილებს წონასწორობის პირობას საქონლის ბაზარზე. რეალური
საპროცენტო განაკვეთის 6%-ის პირობებში, როგორც ეროვნული დანაზოგების, ისე
სასურველი ინვესტიციების სიდიდე თანაბარია და 1000-ს შეადგენს.
როგორ ამყარებს წონასწორობას საქონლის ბაზარი E წერტილში, სადაც რეალური
საპროცენტო განაკვეთი 6%-ია? დავუშვათ, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთი 3%-ია.
როგორც 4.6 ნახაზზე ჩანს, როდესაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი 3%-ის დონეზეა,
ფირმების სასურველი ინვესტიციების სიდიდე (1500) აღემატება სასურველი ეროვნული
დანაზოგების დონეს (850). სიტუაციაში როცა ინვესტორებს სურთ ისესხონ მეტი, ვიდრე მათ
საკრედიტო ორგანიზაციები სთავაზობენ, დანაზოგების „ფასი“-ანუ რეალური საპროცენტო
განაკვეთი და შემოსავლები რომლებსაც კრედიტორები ღებულობენ, გაიზრდება მანამ, სანამ
იგი 6%-ს არ მიაღწევს, ხოლო სასურველი ეროვნული დანაზოგების სიდიდე არ გაუტოლდება
სასურველი ინვესტიციების დონეს. ანალოგიურად თუ რეალური საპროცენტო განაკვეთი 6%-
ს აღემატება, საკრედიტო ორგანიზაციების მიერ მიწოდებული სახსრების მიწოდება მეტია იმ
სახსრების ოდენობაზე, რომლის სესხებაც სურთ ინვესტორებს და შესაბამისად ინვესტორების

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

34
სახსრების რეალური შემოსავლიანობა შემცირდება. ამიტომ რეალური საპროცენტო
განაკვეთის კორექტირება დანაზოგებზე მოთხოვნის ან მიწოდების ამაღლების საპასუხოდ,
მოიყვანს საქონლის ბაზარს წონასწორობის მდგომარეობაში.
მიუხედავად იმისა, რომ 4.6 ნახაზი ასახავს წონასწორობას საქონლის ბაზარზე
ინვესტიციებისა და დანაზოგების თანაბარი დონის პირობებში, ჩვენ გვახსოვს რომ ეს
წონასწორობა აისახება ასევე საქონელზე მოთხოვნისა Cd +Id +G და მიწოდების Y ტოლობით
(იხ. 4.7 განტოლება). აღნიშნული ილუსტრირება მოცემულია მაგალითის სახით (ცხრილი
4.3), რომელშიც გამოყენებულია 4.6 ცხრილის მონაცემები. აქ გაკეთებულია დაშვება იმის
თაობაზე, რომ წარმოების მოცულობა Y და სახელმწიფო შესყიდვები G დაფიქსირებულია
შესაბამისად 4500 და 1500 ერთეული. სასურველი მოხმარებისა Cd და სასურველი
ინვესტიციების Id სიდიდე დამოკიდებულია რეალური საპროცენტო განაკვეთის სიდიდეზე.
სასურველი მოხმარება დამოკიდებულია რეალურ საპროცენტო განაკვეთზე რადგან, უფრო
მაღალი საპროცენტო განაკვეთი ზრდის სასურველ დანაზოგებს იმავდროულად სასურველი
მოხმარების აუცილებელი შემცირებით. სასურველი ინვესტიციების სიდიდე დამოკიდებულია
რეალური საპროცენტო განაკვეთზე, რადგან ამ უკანასკნელის ზრდა ზრდის კაპიტალის
ღირებულებას მსარგებელისთვის. ეს კი იწვევს სასურველი ინვესტიციების შემცირებას.

ცხრილი 4.3. საქონელზე ერთობლივი მოთხოვნის განმსაზღვრელი ელემენტები

(პირობითი მაგალითი)

რეალური წარმოების სასურველი სასურველი სახელმწიფო სასურველი ერთობლივი

საპროცენტო მოცულო მოხმარე ინვესტი შესყიდვები ეროვნული მოთხოვნა
განაკვეთი r ბა Y ბა Cd ციები Id G დანაზოგი საქონელზე
Sd =Y-Cd -G Cd +Id +G
3% 4500 2150 1500 1500 850 5150
6% 4500 2000 1000 1500 1000 4500

როგორც ვხედავთ, წონასწორობა საქონლის ბაზარზე მიიღწევა რეალური საპროცენტო

განაკვეთი 6% -ის პირობებში. ამ შემთხვევაში სასურველი ეროვნული დანაზოგი Sd =Y-Cd -G
=1000 და სასურველი ინვესტიციები Id=1000 თანაბარია. ასევე ერთობლივი მოთხოვნა
საქონელზე Cd +Id +G=2000+1000+1500=4500 და მისი მიწოდება Y=4500 თანაბარია. ე.ი.
საქონლის ბაზარზე წონასწორობის ორივე პირობა (განტოლება 4.7 და 4.8) სრულდება 6%
რეალური საპროცენტო განაკვეთის პირობებში.
4.3 ცხრილში ასევე ნაჩვენებია თუ როგორ ხორციელდება რეალური საპროცენტო
განაკვეთის კორექტირება საქონლის ბაზარზე წონასწორობის მისაღწევად. დავუშვათ, რომ
საწყის ეტაპზე რეალური საპროცენტო განაკვეთი 3%-ის დონეზეა. კერძო სექტორის მხრიდან
(Cd და Id) საქონელზე მოთხოვნის ოროვე ელემენტი უფრო მაღალ დონეზეა 3% რეალური
საპროცენტო განაკვეთის, ვიდრე 6%-ის პირობებში. ამის მიზეზია ის, რომ მომხმარებლები
შეამცირებენ დანაზოგებს, ხოლო ფირმები გაზრდიან ინვესტიციებს, როცა რეალური
საპროცენტო განაკვეთი შედარებით დაბალია. ამიტომ 3% რეალური საპროცენტო
განაკვეთის პირობებში მოთხოვნა საქონელზე (Cd +Id +G=2150+1500+1500=5150) მაღალია,
ვიდრე მისი მიწოდება (Y=4500). ამასთან 4.3 ცხრილში ნაჩვენებია, რომ 3% რეალური
საპროცენტო განაკვეთის პირობებში სასურველი ინვესტიციები (Id=1500) აღემატება
სასურველ დაგროვებას (Sd =850). როგორც 4.6 ცხრილშია ნაჩვენები, რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა 6%-მდე აღმოფხვრის დისბალანსის პრობლემას საქონლის ბაზარზე
სასურველი ინვესტიციების შემცირებისა და სასურველი ეროვნული დანაზოგების ზრდის
ხარჯზე. ალტერნატიული ახსნას წარმოადგენს ისიც, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა აღმოფხვრის საქონელზე მოთხოვნის მეტობას მის მიწოდებასთან შედარებით, რაც

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

35
განხორციელდება როგორც სამომხმარებლო, ისე საინვესტიციო მოთხოვნის შემცირების
საშუალებით.
დანაზოგების მრუდის გადაადგილება. ეკონომიკაში მიმდინარე მოვლენების
შედეგად რეალური საპროცენტო განაკვეთის ნებისმიერი დონით ცვლილების პირობებში,
რომლებიც იწვევენ სასურველი ეროვნული დანაზოგების ზრდას, იწვევს დანაზოგების მრუდის
მარჯვნივ გადაადგილებას. ხოლო ის ცვლილებები, რომლებიც იწვევენ სასურველი
ეროვნული დანაზოგების შემცირებას, დანაზოგების მრუდს გადაადგილებენ მარცხნივ. (ჯამურ
მე-5 ცხრილში ჩამოყალიბებულია ის ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ სასურველი
ეროვნული დანაზოგების სიდიდეზე). დანაზოგების მრუდის გადაადგილება განაპირობებს
საქონლის ბაზარზე წონასწორობის ახალი მდგომარეობის ჩამოყალიბების აუცილებლობას,
მაგრამ რეალური საპროცენტო განაკვეთის, დანაზოგებისა და ინვესტიციების სხვა დონის
პირობებში. 4.7. ნახაზზე ნაჩვენებია სასურველი ეროვნული დანაზოგების შემცირების
(რომელიც შესაძლებელია მაგალითად, მიმდინარე სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის
დროებითი ზრდის შედეგად) ზეგავლენა. საწყის ეტაპზე წონასწორობა მიიღწევა E -
წერტილში, სადაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი 6%-ია, ხოლო სასურველი ეროვნული
დანაზოგებისა და სასურველი ინვესტიციების სიდიდე 1000 ერთეულს შეადგენს. მიმდინარე
სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის ზრდის შედეგად, რომელსაც თან ახლავს სასურველი
ეროვნული დანაზოგების შემცირება, იწვევს დანაზოგების მრუდის გადაადგილებას
მარცხნივც S1-დან S2 მდგომარეობაში. ახალი წონასწორობა საქონლის ბაზარზე F-წერტილში
ყალიბდება, სადაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი 7%-ია.

ნახაზი 4.7. სასურველი დანაზოგების დონის შემცირება.

ეკონომიკაში მომხდარი ცვლილებები, რომლების იწვევენ სასურველი დანაზოგების შემცირებას
(მაგალითად, მიმდინარე სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის დროებითი ზრდის შედეგად)
დანაზოგების მრუდს გადაადგილებს მარცხნივ S1-დან S2 მდგომარეობაში. წონასწორობა
საქონლის ბაზარზე E -წერტილიდან F-წერტილში გადაინაცვლებს. სასურველი დანაზოგების
დონის ცვლილება რეალური საპროცენტო განაკვეთს 6%-დან 7%-მდე გაზრდის, ხოლო
დანაზოგებისა და ინვესტიციების სიდიდეს 1000-დან 850 ერეულამდე შეამცირებს.

4.7. ნახაზზე ასევე ნაჩვენებია, რომ სახელმწიფო შესყიდვების მოცულობის დროებითი ზრდის
შედეგად, მცირდება როგორც ეროვნული დანაზოგების, ისე ინვესტიციების სიდიდე 1000-დან
850 ერთეულამდე. დანაზოგები მცირდება სასურველი დანაზოგების საწყის ეტაპზე
შემცირების გამო, რაც ნაწილობრივ განპირობებულია რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდით. ინვესტიციები მცირდება რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შედეგად, რაც
თავის მხრივ ზრდის კაპიტალის ღირებულებას მისი მომხმარებლებისათვის. როცა გაზრდილი
სახელმწიფო შესყიდვები შეამცირებს ინვესტიციებს, ეკონომისტები იტყვიან რომ
ინვესტიციები იყო გაბერილი. ინვესტიციების სიდიდის შემცირება, სახელმწიფო შესყიდვების
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
36
ზრდის პირობებში, ხორციელდება იმის გამო, რომ სახელმწიფო იყენებს უფრო მეტ
რესურსებს, რომელთა უმრავლესობა შესაძლებელია გამოყენებული ყიფილიყო როგორც
ინვესტიციები.
ინვესტიციების მრუდის გადაადგილება. დანაზოგების მრუდის ანალოგიურად
შესაძლებელია ინვესტიციების მრუდის გადაადგილება. რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ნებისმიერი დონის პირობებში ეკონომიკაში მიმდინარე მოვლენები, რომლებიც იწვევენ
სასურველი ინვესტიციების ზრდას, გამოიწვევს ინვესტიციების მრუდის გადაადგილებას
მარჯვნივ, ხოლო ცვლილებები, რომლებიც იწვევს სასურველი ინვესტიციების შემცირებას
ინვესტიციების მრუდს გადაადგილებს მარცხნივ (იხილეთ ჯამური ცხრილი N6, სადაც
ნაჩვენებია სასურველ ინვესტიციებზე მოქმედი ფაქტორები).
სასურველი ინვესტიციების ზრდის გავლენა საქონლის ბაზარზე წონასწორობაზე
ნაჩვენებია 4.8 ნახაზზე. სასურველი ინვესტიციების ზრდა გადაადგილებს ინვესტიციების
მრუდს მარჯვნივ წონასწორობა საქონლის ბაზარზე E -წერტილიდან G-წერტილში
გადაინაცვლებს. რეალური საპროცენტო განაკვეთი 6%-დან 8%-მდე იზრდება, რადგან
საინვესტიციო რესურსებზე გაზრდილი მოთხოვნა გამოიწვევს რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდას. დანაზოგებისა და ინვესტიციების სიდიდე ასევე გაიზრდება 1000-დან
1100 ერთეულამდე, რაც ასახავს დანაზოგების მფლობელების სურვილს შეინახონ უფრო მეტი
სახსრები უფრო მაღალი რეალური საპროცენტო განაკვეთის პირობებში.

ნახაზი 4.8. სასურველი ინვესტიციების დონის ზრდა.

ეკონომიკაში მომხდარი ცვლილებები, რომლების იწვევენ სასურველი ინვესტიციების ზრდას
(მაგალითად, ინოვაციები რომლებიც იწვევენ მომავალში მისაღები MPK- ს ზრდას)
ინვესტიციების მრუდს გადაადგილებს მარჯვნივ. წონასწორობა საქონლის ბაზარზე E -
წერტილიდან G-წერტილში გადაინაცვლებს. რეალური საპროცენტო განაკვეთი 6%-დან 8%-მდე
იზრდება. დანაზოგებისა და ინვესტიციების სიდიდე ასევე გაიზრდება 1000-დან 1100
ერთეულამდე.

თეორია და პრაქტიკა
აქციებზე ფასების აწევისა და დაცემის მაკროეკონომიკური შედეგები

1987 წლის 19 ოქტომბერს ერთი დღის განმავლობაში მოხდა მსოფლიოში აქციებზე ფასების
მნიშვნელოვანი ვარდნა. Standard and and Poor's 500 ინდექსი ამ ღგეს 20%-ით შემცირდა,
ეს მაშინ როცა იგი ამავე წლის აგვისტოში მიღწეულ მაქსიმალურ შედეგთან შედარებით 16%-

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

37
ით იყო შემცირებული. აქციებზე ფასების დაცემის ასეთი სწრაფი ტემპის შედეგად ფინანსური
რესურსების (აქციების კაპიტალიზაცია) დანაკარგებმა 1.0 ტრილიონი დოლარი შეადგინა.
აქციაზე ფასები შეერთებულ შტატებში იზრდებოდა 1990-იან წლებში, განსაკუთრებით
მეორე ნახვარში, ხოლო შემდგომ პერიოდში ახალი საუკუნის დასაწყისში სწრაფად დაიწყო
ვარდნა. აქციებზე ფასების შემცირება გაგრძელდა რამოდენიმე წელს. შედეგად
აქციონერებმა იზარალეს 5 ტრილიონი დოლარი რაც წლიური მშპ-ის თითქმის ნახევარის
ტოლფასია.
როგორია აქციაზე ფასების ასეთი ცვლილების მაკროეკონომიკური ზეგავლენა? ჩვენ
განვიხილავთ ორი სახის მაკროეკონომიკურ ეფექტს: სიმდიდრის გავლენა მოხმარებაზე და
კაპიტალზე ინვესტიციების ზემოქმედება ტობინის q-ს მეშვეობით. სიმდიდრის გავლენა
მოხმარებაზე საკმაოდ დიდია, რადგან აქციები შინამეურნეობების საფინანსო აქტივების
შემადგენელი ნაწილია. იმის გამო რომ საფონდო ბაზრის აღმავლობა აუმჯობესებს
შინამეურნეობების ფინანსურ მდგომარეობას, ისინი აღნიშნულს მოხმარების გაზრდით
უპასუხებენ; და პირიქით, საფონდო ბაზრის ვარდნა ამცირებს მათ სიმდიდრეს და
შესაბამისად მოხმარებას. 4.9 ნახაზზე ნაჩვენებია აქციებზე ფასებსა და მოხმარებას (GDP-
ისთან მიმართებაში) შორის ურთიერთკავშირი.

ნახაზი 4.9. რეალური ფასები აქციებზე და და მშპ-ში მოხმარების წილი აშშ-ში 1987-
2002 წლებში.

მოხმარება და 1987 წლის კრახი

1987 წლის საფონდო ბაზრის კრახის შემდეგ მოსალოდნელი იყო მომხმარებლების მხრიდან
დანახარჯების შემცირება. თუმცა მოხმარების დონე შედარებით ნაკლებად შემცირდა ვიდრე
ეს უნდა ყოფილიყო 1 ტრილიონით სიმდიდრის შემცირების პირობებში, რადგან
მომხმარებლებმა ამ დანაკარგების ზეგავლენა გადაანაწილეს დროის შესაბამისად, როგორც
მიმდინარე, ისე მომავალში დაგეგმილი მოხმარების შემცირების შედეგად. თუ
მომხმარებლები გაანაწილებენ თავისი სიმდიდრის სიდიდის ცვლილების ზეგავლენას 25
წელზე, მაშინ ჩვენ შეგვიძლია შევაფასოთ დანახარჯების დონის შემცირება მიმდინარე
მოხმარებაზე დაახლოებით 40 მლრდ. დოლარით, იმ დაშვებით რომ რეალური საპროცენტო
განაკვეთი ნულის ტოლია. თუმცა მომხმარებლებს შესაძლებელია ევარაუდათ უარესი, რომ
საფონდო ბაზრის ვარდნა გამოიწვევდა რეცესიას და ასეთ შემთხვევაში ისინი შესაძლებელია
მოხმარებას შეამცირებდნენ უფრო მეტად ვიდრე 40 მლრდ. დოლარი. რატომ შემცირდა
მოხმარება ნაკლებად ვიდრე ეს მოსალოდნელი იყო? შესაძლებელია ამის მიზეზი იყო კრახის
მოხდენამდე აქციების ფასების ზრდა (აქციების ფასი 39%-ით გაიზარდა კრახის დაწყებამდე
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
38
8 თვით ადრე პერიოდთან შედარებით). ვინაიდან აქციებზე ფასების სწრაფი ზრდა
განხორციელდა, შესაძლებელია, რომ 1997 წლის აგვისტომდე აქციონერებმა არასწორად
განახორციელეს თავიანთი მოხმარების კორექტირება, სადაც უნდა ასახულიყო სიმდიდრის
ზრდა.

მოხმარება და საფონდო ბაზრის კაპიტალიზაციის ზრდა 1990-იან წლებში

ამერიკის საფონდო ბაზარმა მნიშვნელოვანი აღმავლობა განიცადა 1990-იან წლებში.
Standard and and Poor's 500 ინდექსი სამჯერ და მეტად გაიზარდა. თეორიის თანახმად
საფონდო ბაზრის კაპიტალიზაციის ასეთ ზრდას უნდა ახლდეს სამომხმარებლო ხარჯების
ზრდა. მიუხედავათ ამისა სამომხმარებლო ხარჯებისა და აქციების ფასების მჭიდრო
ურთიერთკავშირი ვერ დაფიქსირდა. ჯონ პარკერის გამოკვლევების მიხედვით (პრინსტონის
უნივერსიტეტი) შესამჩნევი იყო მოხმარების გრძელვადიანი ზრდა (წილობრივად GDP-ისთან
მიმართებაში), რომელიც 1979 წელს დაიწყო. თუმცა მეცნიერმა გააკეთა დასკვნა იმის
თაობაზე, რომ არა უმეტეს 1/5-ზე მეტი მოხმარების წილი (წილობრივად GDP-ისთან
მიმართებაში 1980-იან და 1990-იან წლებში) განპირობებულია სიმდიდრის ზრდით,
რომელიც დაკავშირებულია საფონდო ბაზრის აღმავლობასთან. 4.9 ნახაზზე კი ჩანს, რომ
1995-1998 წლებში ფასები აქციებში საგრძნობლად გაიზარდა, მაშინ როცა ამავე პერიოდში
მოხმარების წილი GDP-ისთან მიმართებაში შემცირდა.

მოხმარება და აქციებზე ფასის ვარდნა 2000 წლის დასაწყისში.

საფონდო ბაზრის ხანგრძლივი აღმავლობის შემდეგ, 2000 წლის დასაწყისიდან აქციებზე
ფასებმა ვარდნა დაიწყო, რამაც გამოიწვია 5 ტრილიონი დოლარის სიმდიდრის დაკარგვა
სამი წლის განმავლობაში. ჩვენი თეორია ითვალისწინებს, რომ ამაზე მომხმარებლებმა ამაზე
უნდა უპასუხონ სამომხმარებლო ხარჯების დონის შემცირებით. 4.9 ნახაზზე ვხედავთ, რომ
ფაქტობრივი ხარჯები მოხმარებაზე ამ პერიოდში არსებითად გაიზარდა: 1990 წელს 67%-
დან 2002 წელს 70%-მდე GDP-ის მიმართ. იმ ფაქტს, რომ მოხმარება არ შემცირდა აქციებზე
ფასის ვარდნასთან ერთად, შეიძლება რამდენიმე ახსნა მიეცეს: 1) ადამიანთა სიმდიდრის
შემცირება განაწილებული იყო მათი ცხოვრების პერიოდზე და ამიტომ არ მოახდინა
არსებითი ზეგავლენა მოხმარებაზე. 2) იმ დროს, როცა აქციებზე ფასი დაეცა, გაიზარდა
ფასები საცხოვრებელზე (ბინები და სახლები). ასე, რომ ბევრმა ადამიანმა, რომელიც
მოიხმარდა სიმდიდრეს საფონდო ბაზარზე, შეიძინა ბინა ან სახლი უძრავი ქონების ბაზარზე.
3) ადამიანებს შეეძლოთ განეხილათ თავისი სიმდიდრის ზრდა საფონდო ბაზარზე 1990-იანი
წლების დასაწყისში, არა როგორც რეალური, არამედ მხოლოდ როგორც “საქაღალდო
მოგება”, რომელიც დაკარგეს 2000 წლის დასაწყისში, ასე, რომ საბოლოოდ გამოდის, არ
ყოფილა არც მოგება და არც ზარალი.

ინვესტიციები და ტობინის q
მეორე არხი, რომლის მეშვეობითაც საფონდო ბაზარს შეუძლია ზეგავლენა მოახდინოს
საქონლის ერთობლივ მოთხოვნაზე, არის 4.1 ბლოკში “ინვესტიციები და საფონდო ბაზარი”
განხილული ტობინის q. ტობინის q -ეს არის თანაფარდობა ფირმის საბაზრო ღირებულებასა
და მისი კაპიტალის მარაგების აღდგენით ღირებულებას შორის. როცა ტობინის q მეტია 1-ზე,
ფირმისთვის მომგებიანია დამატებითი კაპიტალის შესყიდვა, რამდენადაც კაპიტალის
ღირებულება აღემატება მის შესყიდვაზე გაწეულ დაბახარჯებს. ზოგადად, რაც მაღალია
ტობინის q, მით მეტია ფირმის მოტივაცია ინვესტიცია განახორციელოს ახალ ძირითად
კაპიტალში.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

39
 ნახ. 4.10 ინვესტიციები და ტობინის q აშშ-ში 1987-2002 წწ.
გრაფიკი გვიჩვენებს რეალურ წმინდა ინვესტიციებს ძირითად კაპიტალში (საცხოვრებელ
ფართში ინვესტიცციების გარდა), რომლის მნიშვნელობა 1996 წლის ფასებში განლაგებულია
მარცხენა შკალაზე და ტობინის q, რომელიც განლაგებულია მარჯვენა შკალაზე. ყურადღება
მისაქცევია, რომ ინვესტიციები და ტობინის q იცვლებიან ერთი და იგივე მიმართულებით,
იზრდებიან ინ მცირდებიან ერთდროულად.

ნახ. 4.10-ზე ნაჩვენებია ტობინის q კვარტალური მნიშვნელობა და რეალური წმინდა

ინვესტიციები (საცხოვრებელ ფართში ინვესტიციების გარდა). თეორიის თანახმად, ისინი
მჭიდროდ არიან დაკავშირებულნი, ტობინის q და ინვესტიციები ერთდროულად
იზრდებოდნენ 1990-იან წლებში, ასევე ერთდოულად მოხდა მათი ვარდნა 2000 წელს.
თუმცა, ცალკეულ შემთხვევებში, მაგალითად, 1987 წელს, როცა საფონდი ბაზარმა კრახი
განიცადა, ტობინის q მკვეთრად შემცირდა აქციებზე ფასების დაცემის შემდეგ, ხოლო
შემდგომ დიდი დრო დაჭირდა მის აღდგენას, მაშინ როცა ინვესტიციებმა სწრაფად მიაღწია
წინანდელ (მაღალ) დონეს. არც თუ დიდი ხნის წინ ტობინის q და ინვესტიციებმა ისევ აჩვენეს
მჭიდრო ურთიერთკავშირი. ტობინის q პიკს მიაღწია 2000 წლის I კვარტალში, როცა
აქციების ფასი ყველაზე მაღალი იყო, ხოლო შემდგომ დაიწყო მნიშვნელოვანი შემცირება.
იგივე გზა გაიმეორა ტობინის q, თუმცა იგი შემცირდა შედარებით ნაკლებად. ინვესტიციების
ეს ცვლილება სრულად შეესაბამება თეორიას, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ჩვენ ვსწავლობთ
დროის ფაქტორის როლს საინვესტიციო გადაწყვეტილებების მიღების, კაპიტალის
ფორმირების დაგეგმვის და ამ გეგმების განხორციელების პროცესში.

დასკვნები:

1. იმასთან დაკავშირებით, რომ დანაზოგები განისაზღვრება როგორც სხვაობა

შემოსავლებსა და მოხმარებას შორის, საოჯახო მეურნეოების გადაწყვეტილება
მოხმარებისა და დანაზოგების სიდიდის შესახებ -ეს არსებითად ერთი და იგივე
გადაწყვეტილებაა. ინდივიდები და საოჯახო მეურნეობები დანაზოგებს ახორციელებენ
როგორც მიმდინარე, ასევე სამომავლო მოხმარების გათვალისწინებით. შემოსავლების
გარკვეული სიდიდისათვის, მიმდინარე დანაზოგების ზრდა ნიშნავს მიმდინარე
მოხმარების შემცირებას, მაგრამ ამავე დროს, ინდივიდებს და საოჯახო მეურნნეობებს
მომავალში შეუძლიათ მოიხმარონ უფრო მეტი;
2. ინდივიდებისა და საოჯახო მეურნეობებისათვის მიმდინარე შემოსავლების გადიდება
იწვევს როგორც სასურველი მოხმარების, ასევე დანაზოგების ზრდას. აღნიშნულის
ანალოგიურად, ეროვნული ეკონომიკის დონეზე წარმოების მიმდინარე მოცულობის
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
40
 გადიდება იწვევს როგორც სასურველი მოხმარების, ასევე სასურველი ეროვნული
დანაზოგის ზრდას. რამდენადაც საოჯახო მეურნეობების დონეზე და ეროვნული
ეკონომიკის დონეზე მომავალში მოსალოდნელი შემოსავლების ზრდას ან სიმდიდირის
ზრდას მივყავართ სასურველი მოხმარების გადიდებამდე, არ ზემოქმედებენ რა
მიმდინარე შემოსავლებზე ან წარმოების მოცულობაზე, ისინი იმავდროილად იწვევენ
სასურველი დანაზოგების შემცირებას;
3. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდამ შეიძლება მოახდინოს ორი სახის
პოტენციურად შესაძლო ზემოქმედება დანაზოგებზე. პირველი, შედარებით მაღალი
რეალური საპროცენტო განაკვეთი ადიდებს მიმდინარე მოხმარების ფასს მომავალ
მოხმარებასთან შედარებით (მიმდინარე მოხმარების ყოველი ერთეული ღირს 1+r
ერთეულის მოხმარება მომავალში, რომელზეც უარს ვამბობთ). მიმდინარე მოხმარების
შეფარდებითი ფასის ზრდის პასუხად, ადამიანები ცვლიან მიმდინარე მოხმარებას
სამომავლო მოხმარებით, ზოგავენ რა მეტს მიმდინარე პერიოდში. ამ ტენდენციამ,
რომელსაც მივყავართ დანაზოგების ზრდამდე მიმდინარე მოთხოვნის მაღალი
შეფარდებითი ფასის გამო, მიიღო რეალური საპროცენტო განაკვეთის დანაზოგებით
შენაცვლების ეფექტის სახელწოდება. მეორე, შედარებით მაღალი საპროცენტო
განაკვეთი განაპირობებს სიმდიდრის ზრდას, მიღებული საპროცენტო შემოსავლების
ხარჯზე, ამავე დროს ამცირებს მსესხებლების სიმდიდრეს, მათ მიერ გაზრდილი
საპროცენტო ხარჯის გადახდის გამო. ხდის რა დანაზოგების მფლობელებს უფრო
მდიდარს, რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა იწვევს მათი მოხმარების
გადიდებას და დანაზოგების შემცირებას. ამასთან რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა მსეხებლებს აქცევს რა უფრო ღარიბებად, იწვევს მათი მხრიდან მოხმარების
შემცირებას და დანაზოგების ზრდას. მიმდინარე მოხმარების ცვლილებას, იმის
შედეგად, რომ მომხმარებელი ხდება უფრო მდიდარი ან ღარიბი რეალური
საპროცენტო განაკვეთის ზრდისას, ეწოდება რეალური საპროცენტო განაკვეთის
შემოსავლის ეფექტი დანაზოგებზე.
4. შემნახველისათვის (ვინც დანაზოგს აკეთებს) რეალური საპროცენტო განაკვეთის
შენაცვლების ეფექტი (რომელიც იწვევს დანაზოგების დონის ზრდას) და შემოსავლის
ეფექტი (რომელიც იწვევს დანაზოგების დონის შემცირებას), მუშაობენ
ურთიერთსაწინააღმდეგო მიმართულებით, ასე რომ მათი საერთო
ურთიერთზემოქმედების შედეგის განსაზღვრა ვერ ხერხდება. მსესხებელზე უფრო
მაღალი რეალური საპროცენტო განაკვეთის როგორც შენაცვლების, ასევე შემოსავლის
ეფექტი ზემოქმედებს დანაზოგების გადიდების მიმართულებით. ამ საკითხის ემპირიულ
შესწავლას ეროვნული ეკონომიკის დონეზე მივყავართ დასკვნამდე, რომ რეალური
საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ადიდებს სასურველ ეროვნულ დანაზოგს და ამცირებს
სასურველ მოხმარებას, თუმცა არც ისე მნიშვნელოვნად.
5. რეალური საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც გაითვალისწინება დანაზოგების შესახებ
გადაწყვეტილების მიღებისას, ეს არის მოსალოდნელი საპროცენტო განაკვეთი
დაბეგვრის შემდეგ, იგი გვიჩვენებს რეალურ შემოსავლს, რომელსაც შეიძლება
მოელოდეს სუბიექტი საპროცენტო შემოსავლებიდან გადასახადის გადახდის შემდეგ.
6. წარმოების მოცულობის უცვლელობის პირობებში, სახელმწიფო შესყიდვების დროებითი
გადიდება ამცირებს სასურველი მოხმარების სიდიდეს. ამის მიზეზია ის, რომ
სახელმწიფო შესყიდვების უფრო მაღალი დონე შეიძლება მიღწეული იქნას
გადასახადების გაზრდით მიმდინარე პერიოდში ან სამომავლოდ. გადასახდების ზრდა
თავის მხრივ, მომხმარებლებს უფრო აღარიბებს. ამასთან, სასურველი მოხმარების
შემცირება ნაკლებია, ვიდრე სახელმწიფო შესყიდვების ზრდა, ამიტომ სასურველი
ეროვნული დანაზოგები Y-Cd-G - მცირდება სახელმწიფი შესყიდვების დროებითი
გადიდების შედეგად.
7. რიკარდოს ეკვივალენტობის თეორემის თანახმად, გადასახადების Aმიმდინარე
შემცირება ვერ მოახდენს ზემოქმედებას სასურველი მოხმარების ან სასურველი
ეროვნული დანაზოგების სიდიდეზე. ამის მიზეზი ის არის, რომ გადასახადების
შემცირება, რომელიც ზრდის მიმდინარე შემოსავლებს, უნდა შეივსოს გადასახადების
გადიდებით მომავალში, რომელიც ამცირებს მომავალში მოსალოდენლ მოხმარებას.
ამასთან, თუ მომხმარებლები მხედველობაში არ მიიღებენ გადასახადების
მოსალოდნელ ცვლილებას, მაშინ როკარდოს თეორემა არ სრულდება და
გადასახადების შემცირება გაზრდის სასურველ მოხმარებას და შეამცირებს სასურველ
ეროვნულ დანაზოგებს.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
41
8. კაპიტალის სასურველი მარაგები - ეს არის კაპიტალის ისეთი სიდიდე, რომელიც ახდენს
მოსალოდნელი მოგების მაქსიმიზაციას. კაპიტალის სასურველი მარაგების პირობებში,
მომავალში მოსალოდენელი კაპიტალის ზღვრული პროდუქტი ტოლია
მოსარგებლისათვის კაპიტალის ღირებულებისა. კაპიტალის ღირებულება
მოსარგებლისათვის ეს არის დროის გარკვეული პრიოდისათვის კაპიტალის ერთეულის
გამოყენებაზე მოსალოდნელი რეალური დანახარჯები., საამორტიზაციო დანახარჯების
და საპროცენტო ხარჯების თანხა.
9. ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც ამცირებს კაპიტალის ღირებულებას
მოსარგებლისათვის ან ზრდის მომავალში მოსალოდნელ კაპიტალის ზღვრულ
პროდუქტს, ზრდის კაპიტალის სასურველ მარაგებს. კაპიტალზე გადასახადების
შემცირება, რომელიც განისაზღვრება ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთით, ასევე
ზრდის კაპიტალის სასურველ მარაგებს.
10. ერთობლივი ინვესტიციები -ეს არის ახალი კაპიტალური საქონლის შეძენაზე ან შექმნაზე
გაწეული დანახარჯები. ერთობლივი ინვესტიციები ამორტიზაციის გამოკლებით
წარმოადგენს წმინდა ინვესტიციებს - კაპიტალის მარაგების ცვლილებას. ფირმები
ახორციელებენ ინვესტირებას, იმისათვის, რომ მიაღწიონ კაპიტალის სასურველი
მარაგების სიდიდეს. როდესაც კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდე იზრდება,
ფირმები კვლავ იწყებენ ინვესტირებას.
11. საქონლის ბაზარი იმყოფება წონასწორობაში, როცა საქონლის ერთობლივი მიწოდება
ტოლია ერთობლივი მოთხოვნისა, რომელიც (დახურულ ეკონომიკაში) განისაზღვრება
როგორც სასურველი მოხმარების, სასურველი ინვესტიციებისა და სახელმწიფო
შესყიდვების ჯამი. მეორე წესი, რომლის მეშვეობითაც განისაზღვრება წონასწორობა
საქონლის ბაზარზე, არის სასურველი ეროვნული დანაზოგებისა და სასურველი
ინვესტიციების ტოლობა. წარმოების ნებისმიერი მოცემული მოცულობისათვის
საქონლის ბაზარი შეიძლება წონასწორობაში იქნას მოყვანილი რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ცვლილების მეშვეობით.
12. წონასწორობის განსაზღვრა საქონლის ბაზარზე წარმოების ნებისმიერი
მოცულობისათვის Y შეიძლება წარმოდგენი იქნას გრაფიკულად დანაზოგები-
ინვესტიციები დიაგრამის მეშვეობით. დანაზოგების მრუდი მიდრეკილია (მიმართულია)
ზემოთ, რამდენადაც გვაქვს ემპირიული მტკიცებულებები რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდის პირობებში სასურველი დანაზოგების გადიდების შესახებ.
ინვესტიციების მრუდი მიდრეკილია ქვემოთ, რამდენადაც უფრო მაღალი რეალური
საპროცენტო განაკვეთი ზრდის კაპიტალის ღირებულებას მოსარგებლისათვის, რასაც
მივყავართ კაპიტალის სასურველი მარაგების სიდიდის შემცირებამდე და შესაბამისად,
ფირმების მიერ განხორციელებული ინვესტიციების შემცირებამდე. იმ ფაქტორების
ცვლილება, რომლებიც გავლენას ახდენენ სასურველ დანაზოგებზე ან ინვესტიციებზე
იწვევენ დანაზოგების ან ინვესტიციების მრუდის გადაადგილებას და რეალური
საპროცენტო განაკვეთის დონის ცვლილებას, რასაც ბაზარი კვლავ მოჰყავს
წონასწორობის მდგომარეობაში

დასკვნითი დიაგრამა-3
წონასწორობა საქონლის ბაზარზე
ეკონომიკაში სადაც არ ხორციელდება საერთაშოსო ვაჭრობა წონასწორობა საქონლის
ბაზარზე მიიღწევა როდესაც სასურველი ეროვნული დანაზოგები უტოლდება სასურველ
ინვესტიციებს.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

42
დიაგრამის ელემენტები
● რეალური საპროცენტო განაკვეთი r, გადაადგილდება ვერტიკალური ღერძის
მიხედვით, სასურველი ეროვნული დანაზოგები S და სასურველი ინვესტიციები Id
t

გადაადგილდება ჰირიზონტალური ღერძის მიხედვით.

● დანაზოგების მრუდი S გვიჩვენებს სასურველი ეროვნული დანაზოგების სიდიდეს
რეალური საპროცენტო განაკვეთის გარკვეულ დონეზე. დანაზოგების მრუდი
მიდრეკილია (მიმართულია) ზემოთ, უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთის
პირობებში იზრდება დანაზოგების შემოსავლიანობა და საოჯახო მეურნეობები იწყებენ
მეტის დაზოგვას. სასურველი ეროვნული დანაზოგი განისაზღვრება როგორც Sd= Y-
Cd-G: სადაც Y - წარმოების მოცულობაა, Cd - სასურველი მოხმარება, G- სახელმწიფო
შესყიდვები.
● ინვესტიციების მრუდი I გვიჩვენებს თანხის ჯამს, რისი ინვესტირებაც სურთ ფირმებს
ახალ საქონლურ კაპიტალში, რეალური საპროცენტო განაკვეთის კონკრეტული დონის
პირობებში. I ინვესტიციების მრუდი მიდრეკილია ქვემოთ, იმიტომ რომ უფრო მაღალი
რეალური საპროცენტო განაკვეთის პირობებში იზრდება კაპიტალის ღირებულება
მომხმარებლისათვის და ამიტომ მცირდება კაპიტალის სიდიდე, რომლის გამოყენებაც
სურთ ფირმებს.

ანალიზი
● წონასწორობა საქონლის ბაზრზე მოითხოვს, რომ სასურველი ეროვნული დანაზოგები
ტოლი იყოს სასურველი ინვესტიციების ანუ Sd= Id ;
● წონასწორობას საქონლის ბაზრზე დიაგრამაზე ასახავს E წერტილი, სადაც
გადაიკვეთება დანაზოგებისა და ინვესტიციების მრუდები. E წერტილში სასურველი
ეროვნული დანაზოგები ტოლია S1, სასურველი ინვესტიციები I1, ხოლო S1=I1. რეალური
საპროცენტო განაკვეთი r1, E წერტილში - ეს არის რეალური საპროცენტო განაკვეთი,
რომლის დროსაც მიიღწევა წონასწორობა საქონლის ბაზარზე.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

43
 ● საქონლის ბაზარზე წონასწორობის გამოხატვის ალტერნატიული ხერხი არის შემდეგი
პირობა; საქონლის მიწოდების სიდიდე Y უნდა იყოს საქონელზე საოჯახო
მეურნეობების Cd, Fფირმების Id და სახელმწიფოს G მხრიდან M მოთხოვნის ტოლი ანუ
Y=Cd+Id+G. როცა Sd=Y-Cd-G, ეს პირობა ეკვივალენტურია Sd= Id.

FAQფაქტორები, რომლებიც იწვევს დანაზოგებისა და ინვესტიციების მრუდების

გადადგილებას
ნების მიერი ფაქტორი, რომელიც ზრდის სასურველ ეროვნულ დანაზოგს, მოცემული
რეალური საპროცენტო განაკვეთის პირობებში, იწვევს დანაზოგების მრუდის
გადაადგილებას მარჯვნივ, ანალოგიურად, ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც რომელიც
ამცირებს სასურველ ეროვნულ დანაზოგებს, იწვევს დანაზოგების მრუდის გადაადგილებას
მარცხნივ. ფაქტორები, რომლებიც ზეგავლენას ახდენს სასურველ ეროვნულ დანაზოგებზე,
ჩამოთვლილია ცხრილი 5-ში. აღნიშნულის ანალოგიურად, ფაქტორებ, რომლებიც იწვევს
სასურველი ინვესტიციების ცვლილებას მოცემული რეალური საპროცენტო განაკვეთის
პირობებში, მოძრაობასი მოჰყავს ინვესტიციების მრუდი. ამ ფაქტორების მიმოხილვა
მოცემულია ცხრილი 6-ში. ნებისმიერი მრუდის გადაადგილება იწვევს სასაქონლი ბაზარზე
წონასწორობის წერტილის ცვლილებას და რასაც მივყავართ ეროვნული დანაზოგების,
ინვესტიციებისა და რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებამდე.

ძირითადი ტერმინები
● მოხმარების დონის გამოთანაბრების მოტივაცია

● კაპიტალის სასურველი მარაგები

● ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი

● გადასახადების გადახდის შემდეგ მოსალოდნელი მისაღები რეალური საპროცენტო

განაკვეთი
● მთლიანი (ერთობლივი) ინვესტიციები

● დანაზოგებზე რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემოსავლის ეფექტი

● ზღვრული მიდრეკილება მოხმარებისადმი

● წმინდა ინვესტიციები

● რიკარდოს ეკვივალენტობის თეორემა

● დანაზოგებზე რეალური საპროცენტო განაკვეთის შენაცვლების ეფექტი

● გადასახადებით კორექტირებული კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის

● კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის

მნიშვნელოვანი განტოლებები
Sd= Y-Cd-G: (4.1)
სასურველი ეროვნული დანაზოგი Sd განისაზღვრება როგორც ეროვნული დანაზოგების დონე,
რომელიც მიიღწევა მაშინ, როცა ერთობლივი მიწოდება ქვეყანაში სასურველ დონეზეა.
ra-t = (1-t)i- Пe (4.2)

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

44
დაბეგვრის შემდეგ მისაღები მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო განაკვეთი ra-t, ეს არის
ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი დაბეგვრის შემდგომ (1-t)i ინფლაციის მოსალოდნელი
დონის გამოკლებით Пe. დაბეგვრის შემდეგ მისაღები მოსალოდნელი რეალური საპროცენტო
განაკვეთი - ეს არის დანაზოგების მფლობელების რეალური შემოსავლები t პერიოდის
შემდეგ ან საპროცენტო შემოსავალი გადასახადების გადახდის შემდეგ.

uc=rpk+dpk=(r+d)pk (4.3)

კაპიტალის ღირებულება მოსარგებლისათვის uc - ეს არის საპროცენტო დანახარჯების rpk და

საამორტიზაციო ანარიცხების dpk ჯამი, სადაც d ამორტიზაციის ნორმაა, pk ახალი
კაპიტალური საქონლის ფასი.
MPKf =UC/(1-t)=(t+d)Pk /(1-t) (4.4)

კაპიტალის სასურველი მარაგები - ეს კაპიტალის ისეთი მარაგებია, რომლის დროსაც

კაპიტალის მოსალოდნელი ზღვრული პროდუქტი MPKf ტოლია კაპიტალის ღირებულებისა
მოსარგებლისათვის დაბეგვრის შემდგომ UC/(1-t) , სადაც t არის გადასახადის განაკვეთი
ფირმის შემოსავლებზე (ანუ ეფექტიანი საგადასახადო განაკვეთი).
Y=Cd +Pd +G (4.7)
წონასწორობის პირობა საქონლის ბაზარზე დახურული ეკონომიკისათვის მიანიშნებს, რომ
ბაზარი იმყოფება წონასწორობის მდგომარეობაში როცა საქონლის ერთობლივი მიწოდება Y
უდრის საქონელზე ერთობლივ მოთხოვნას Cd+Id+G.
Sd= Id (4.8)
საქონლის ბაზარზე წონასწორობის გამოხატვის სხვა წესი არის სასურველი ეროვნული
დანაზოგების და სასურველი ინვესტიციების ტოლობა. ეს ტოლობა 4.7 განტოლობის
ტოლფასია.

დანართი 4A
მოხმარებისა და დანაზოგების ფორმალიზირებული მეთოდი

მოცემულ დანართში კიდევ უფრო ფორმალიზირებულადაა ნაჩვენები როგორ ხდება

გადაწყვეტილების მიღება მოხმარებისა და დანაზოგების სიდიდის თაობაზე. ამის
მაგალითად ბუღალტრის მიერ განხორციელებულ მოხმარებას განვიხილავთ, რომელზეც
ერთხელ უკვე ვისაუბრეთ მე-4 თავში. ანალიზის გასაადვილებლად კი სამი პირობა
შემოვიღოთ:
1. დროის ჰორიზონტი, რომელზეც ბუღალტერი აწყობს გეგმებს მხოლოდ ორი
პერიოდისგან შედგება: აწმყო (მიმდინარე) და მომავალი. ჩვენს მაგალითში დავუშვათ, რომ
აწმყოში ბუღალტრის შრომითი სამქიანობის წლებს ვგულისხმობთ, მომავალში კი იმ წლებს,
როცა პენსიაზე გავა.
2. მიმდინარე და მომავალი შემოსავლის სიდიდე, ისევე როგორც ბუღალტრის ქონება,
მოცემულობად ითვლება.
3. რეალური საპროცენტო განაკვეთი წინასწარაა განსაზღვრული და ბუღალტერს
შეუძლია აირჩიოს რა თანხა ისესხოს და რამდენი შეინახოს (დაზოგოს).

რისი შესაძლებლობა აქვს მომხმარებელს?

ბიუჯეტის შეზღუდვები

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

45
 იმისათვის რომ გავაანალიზოთ როგორ ღებულობს ბუღალტერი მოხმარებისა და
დანაზოგების სიდიდის თაობაზე გადაწყვეტილებას, ჯერ განვიხილოთ, ზოგადად რა არჩევანი
გააჩნია მას. ანალიზი კონკრეტულ ციფრებზე რომ გავაკეთოთ, მოდით ვთქვათ, რომ
ბუღალტრის ფიქსირებული შემოსავლის სიდიდე მიმდინარე პერიოდში გადასახადების
გადახდის შემდეგ რეალურად5 14 000 დოლარს შეადგენს. ხოლო მომავალში იგი რეაულური
შემოსავლის მიღებას 11000 დოლარის ოდენობით გეგმავს. გარდა ამისა, მისი ქონება
მიმდინარე პერიოდის დასაწყისისათვის 6000 დოლარს (ფულადი სახსრები დაგროვების
ანგარიშზე) შეადგენდა და ამ პერიოდის განმავლობაში მას შეეძლო ესესხა ან გაეცა ფული
სესხად 10%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთით.
ქვევით ამ სიდიდეებს შემდეგი სიმბოლოებით გამოვსახავთ:
y - ბუღალტრის რეალური შემოსავლის სიდიდე (14000 $);
yf - ბუღალტრის რეალური მომავალი შემოსავლის სიდიდე (11 000 $)6
a - ბუღალტრის რეალური ქონების (აქტივების) სიდიდე მიმდინარე პერიოდის
დასაწყისისათვის (6000 $);
r - რეალური საპროცენტო განაკვეთი (10%);
c - ბუღალტრის რეალური მიმდინარე მოხმარების სიდიდე (ჯერ არ არის
განსაზღვრული)
cf- ბუღალტერის რეალური მომავალი მოხმარების სიდიდე (ჯერ არ არის
განსაზღვრული)
ზოგადად, ბუღალტრმა რეალური მოხმარება c-ს რა სიდიდეც არ უნდა აირჩიოს, იგი
განსაზღვრავს მომავალი მოხმარება cf-ის სიდიდეს. ამ ურთიერთკავშირში გასარკვევად,
აუცილებელად უნდა ვიცოდეთ, რომ მიმდინარე პერიოდისათვის ბუღალტრის
ხელთარსებული სახსრები მისი მიმდინარე შემოსავალი y-სა და თავდაპირველი ქონება a-
საგან შედგება. თუ მის მიმდინარე მოხმარება განსაზღვრულია როგორც c, მაშინ მიმდინარე
პერიოდის ბოლოსთვის მას y+a-c ექნება.
ბუღალტერს მიმდინარე პერიოდში გამოუყენებლად დარჩენილი y+a-c სახსრების
ბანკში შეტანა შეუძლია პროცენტების მისაღებად. თუკი მისი დეპოზიტის რეალური
საპროცენტო განაკვეთი განსაზღვრულია როგორც r, მაშინ საბანკო ანგარიშზე არსებული
მისი თანხების რეალური ღირებულება (ძირითად თანხას დამატებული პროცენტები)
მომავალში (y+a-c)(1+r)+ yf იქნება. ვინაიდან მომავალი პერიოდი ბუღალტრის სიცოცხლის
ბოლო პერიოდია, იგი მთელ თავის დარჩენილ სახსრებს მოხმარებაზე დახარჯავს 7.
ამიტომაც, ბუღალტრის მომავალი მოხმარება cf განისაზღვრება შემდეგნაიერად:

cf = (y+a-c)(1+r)+ yf (4A.1)

4A.1 განტოლებას ბიუჯეტის შეზღუდვის განტოლება ეწოდა. იგი ნებისმიერი დონის

მიმდინარე მოხმარება c-სთვის გვიჩვენებს თუ რა სიდიდის მომავალი მოხმარება cf იქნება
ხელმისაწვდომი ბუღალტრისათვის მისი მიმდინარე და მომავალი შემოსავლებიდან და
ასევე, საწყისი ქონებიდან გამომდინარე8. 4A.1 განტოლებაში აღწერილი ბიუჯეტის შეზღუდვა

5 ერთეულები, რომელშიც ბუღალტრის შემოსავალი ასახულია საბაზისო წლის ფასების

მიხედვით.
6 მომავალ შემოსავალში არ შეგვაქვს yf პროცენტები, რომლის მიღებაც ბუღალტერს თავისი
დანაზოგიდან შეუძლია. მომავალი შემოსავალი yf მოიცავს მხოლოდ შრომით შემოსავალს ან
მიღებულ ტრანსფერებს, მაგალითად სოციალური დაზღვევის სისტემიდან.
7ამ შემთხვევაში ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ ბუღალტერს მემკვიდრეობის ანდერძით ვინმესთვის
დატოვება არ უნდა. მოგვიანებით, მოკლედ განვიხილავთ რა გავლენას ახდენს დანაზოგის
დაგროვების გადაწყვეტილებაზე მემკვიდრეობის დატოვების სურვილი.
8 ჩვენს მაგალითში, რომლისთვისაც 4A.1 განტოლება გამოვიყვანეთ, ჩვენ ვვარაუდობდით,
რომ ბუღალტერების მიმდინარე მოხმარება მის მიმდინარე საერთო რესურსებზე ნაკლებია. ასე
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
46
გრაფიკულად ბიუჯეტის წრფეში გამოიხატება, რომელიც მიმდინარე და მომავალი
მოხმარების სიდიდის ყველა კომბინაციას გვიჩვენებს, რასაც კი შეიძლება შეწვდეს
ბუღალტერი თავისი მიმდინარე და მომავალი შემოსავლებიდან და ასევე, საწყისი ქონების
სიდიდიდან და რეალური საპროცენტო განაკვეთიდან გამომდინარე. 4A.1 სურათზე
ნაჩვენებია ბუღალტრის საბიუჯეტო წირი, სადაც ჰორიზონტალურ ღერძზე მოცემულია
მიმდინარე მოხმარება c და ვერტიკალურ ღერძზე მოცემულია მომავალი მოხმარება cf.
მიმდინარე და მომავალი მოხმარებებს შორის არჩევნის ამსახველი ბიუჯეტის წრფე
ქვევითკენაა დახრილი. თუკი ბუღალტერი მიმდინარე მოხმარებას ერთი ერთეულით
გაზრდის, მისი დანაზოგიც ერთი ერთეულით შემცირდება. ვინაიდან დანაზოგს შემოსავალი r
განაკვეთით მოაქვს, დღეს მათი ერთი ერთეულით შემცირება ბუღალტრისთვის მომავალში
ხელმისაწვდომი (და მომავალში მისი უზრუნველყოფის განმსაზღვრელი) სახსრების (1+r)
ერთეულით შემცირებას ნიშნავს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ მიმდინარე მოხმარების ერთი
ერთეულით ზრდა მომავალი მოხმარების (1+r) ერთეულით შემცირებას იწვევს, მაშინ
ბიუჯეტის წრფის დახრილობა - (1+r)-ს შეადგენს. ჩვენს რიცხობრივ მაგალითში, სადაც
რეალური საპროცენტო განაკვეთი 10 %-ია, 4A.1 სურათზე ბიუჯეტის წრფის დახრილობა -
1,10-ის ტოლია.
წმინდა მიმდინარე (დაყვანილი) ღირებულება. ბუღალტრის ბიუჯეტის შეზღუდვას
უფრო კარგად წმინდა მიმდინარე ღირებულების მცნების მეშვეობით წარმოვადგენთ.
მიმდინარე ღირებულება განსაზღვრავს მომავალში განსახორციელებელი გადახდების
ღირებულებას დღევანდელი ფასებით საქონელსა და მომსახურებაზე. ამ კონცეფციის
საილუსტრაციოდ ვთქვათ, რომ უნდა განახორციელოთ 13200 დოლარის ოდენობის გადახდა
ერთი წლის შემდეგ. უნდა გქონდეთ თუ არა ამდენივე თანხა დღეს, იმისთვის რომ მომავალ
წელს მისი გადახდა შეძლოთ? ამ კითხვაზე პასუხი მოცემული თანხის ანუ 13200 დოლარის
მიმდინარე ღირებულების განსაზღვრა იქნება.

რომ, მას გააჩნია გარკვეული ოდენობის თანხები, რომელსაც ბანკში დეპოზიტზე განათავსებს.
თუმცა, ბიუჯეტის შეზღუდვების განტოლება 4A.1 იმ შემთხვევაშიც ჭეშმარიტი იქნება, როცა
ბუღალტერის მიმდინარე მოხმარება მიმდინარე საერთო რესურსებზე მეტია და იგი
იძულებულია ბანკიდან სახსრები ისესხოს.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
47
 (4A.1 ნახაზი. საბიუჯეტო წირი
საბიუჯეტო წირი გვიჩვენებს ბუღალტრისათვის ხელმისაწვდომი მიმდინარე და მომავალი
მოხმარებების, c-ს და cf-ის კომბინაციას. ბიუჯეტის წრფის დახრილობა შეადგენს - (1+r)=-
1,10-ს. ბიუჯეტის წრფე ჰორიზონტალურ ღერძს c=PVLR= 30 000-ზე კვეთს. თავად შეგიძლიათ
დარწმუნდეთ, რომ მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების კომბინაცია ასოებით აღნიშნულ
თითოეულ წრტილში (ისევე როგორც ბიუჯეტის წრფის ნებისმიერ წერტილში) აკმაყოფილებს
შემდეგ ტოლობას: c+ cf/(1+r)=PVLR=30 000.)

მომავალი გადასახადის მიმდინარე ღირებულება საპროცენტო განაკვეთზეა

დამოკიდებული. თუკი მიმდინარე ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i 10%-ს უდრის,
მაშინ ერთი წლის შემდეგ გადასახდელი 13200 დოლარის ოდენობის თანხის მიმდინარე
ღირებულება დღეისათვის 12000 დოლარს შეადგენს. ამის მიზეზი კი ის გახლავთ, რომ დღეს
საბანკო დეპოზიტზე წლიური 10%-იანი განაკვეთით შეტანილი 12000 დოლარი, ერთ
წელიწადში 1200 დოლარის (12 000-ის 10%) ოდენობის საპროცენტო მოგებას მოიტანს,
რომელს ძირითად 12000 დოლარზე დამატებაც ერთიანობაში 13 200 დოლარს მოგვცემს.
შედეგად, 10%-იანი საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში მომავალი წლის 13200
დოლარის ოდენობის თანხა დღევანდელი 12000 დოლარის ოდენობის თანხის
ექვივალენტურია.
ზოგადად რომ ვთქვათ, წლიური ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i-ის შემთხვევაში,
ბანკში დღეისათვის არსებული თითოეული დოლარის ღირებულება 1 წლის შემდეგ იქნება
1+i დოლარი. მომვალ წელს რომ 13200 დოლარი გვქონდეს, ამისათვის აუცილებელია, რომ
წელს 13200/(1+i) დოლარი შევიტანოთ ბანკში. ამიტომ მომავალ წელს გადასახდელი 13200
დოლარის მიმდინარე ღირებულება დღეს 13200/(1+i) დოლარის ტოლია. როგორც უკვე
გიჩვენეთ, თუ წლიურ i=10%-ს, მომავალში ერთი წლის შემდეგ 13200 დოლარის მიმდინარე
ღორებულება დღეისათვის 13200/1,10=12 000 დოლარს შეადგენს. თუ i=20%-ს წელიწადში,
მაშინ 13200 დოლარის მომავალი მიმდინარე ღირებულება დღეისათვის 13200/1,20=11000
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
48
დოლარს შეადგენს. ამგვარად, საპროცენტო განაკვეთის ზრდა ამცირებს მომავალი
გადახდების მიმდინარე ღირებულებას.
თუკი მომავალ გადახდები იზომება ნომინალურ გამოხატვაში, როგორც ამ მაგალითშია
ნაჩვენები, მაშინ მიმდინარე ღირებულების გამოსათვლელად აღებულ საპროცენტო
განაკვეთად ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i გამოიყენება. თუკი მომავალი გადახდები
რეალურ გამოხატვაში იზომება, მაშინ მიმდინარე ღირებულება ზუსტად ასევე გამოითვლება,
იმის გამოკლებით, რომ ამ შემთხვევაში ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი i-ს ნაცვლად
რეალურ საპროცენტო განკვეთ r-ს იყენებენ. ბუღალტრის მოხმარებისა და დანაზოგების
ანალიზის დროს ჩვენ ყველაფერს რეალური დონის მიხედვით ვზომავთ და ამიტომ
მომავალი შემოსავლისა და მოხმარების მიმდინარე ღირებულების გამოსათვლელად
რეალურ საპროცენტო განაკვეთ r-ს ვიყენებთ.
მიმდინარე ღირებულება და ბიუჯეტის შეზღუდვა. თავისი სიცოცხლის მანძილზე
მომხმარებლის ხელთ არსებული რესურსების (PVLR) მიმდინარე ღირებულებას ჩვენ
განვსაზღვრავთ, როგორც აწმყოსა და მომავალში მოსალოდნელი შემოსავლის მიმდინარე
ღირებულებისა და საწყისი სიმდიდრის სიდიდის ჯამს. ორი პერიოდის შემთხვევაში
სიცოცხლის მანძილზე ხელთარსებული რესურსების წმინდა მიმდინარე ღირებულება
შეადგენს

PVLR = y+ yf /(1+r)+a (4A.2)

ანუ მიმდინარე შემოსავალი y-ს,9 მომავალი შემოსვალი yf-ს მინდინარე ღირებულების და

მიმდინარე სიმდიდრის a-ს ჯამის ტოლია. ჩვენს მაგალითში ბუღალტრის ხელთაა
PVLR=14000+11000/1,10+6000+30000.
ქვევით 4A.1 განტოლების ოროვე ნაწილი გავყოთ (1+r)-ზე და ორივე ნაწილს
მივუმატოთ c:

c+ cf/(1+r)=y+ yf /(1+r)+a;
PVLC=PVLR (4A.3)
4A.3 განტოლების მარცხენა ნაწილი - c+ cf/(1+r) სიცოცხლის მანძილზე მოხმარების
მიმდინარე ღირებულებაა, რომელიც PVLC-თი განვსაზღვრეთ. 4A.3 განტოლებაში ბიუჯეტის
შეზღუდვა ადგენს, რომ სიცოცხლის მანძილზე მოხმარების მიმდინარე ღირებულება (PVLC)
სიცოცხლის მანძილზე ხელთარსებული რესურსების მიმდინარე ღირებულება PVLR-ის
ტოლია.

4A.1 ნახაზის განსაზღვრებაში, რომელიც საბიუჯეტო წირის ნებისმიერი გრაფიკისთვის

გამოდგება, PVLR ჰორიზონტალური ღერძის საბიუჯეტო წირთან გადაკვეთის წერტილში
მიმდინარე მოხმარება c-ს მიმდინარე ღირებულების ტოლია, იმიტომ რომ ეს წერტილი
წარმოადგენს სიტუაციას, რომელშიც მომავალი მოხმარება cf ნულის ტოლია. თუ ჩავთვლით,
რომ მომავალ მოხრამება cf ნულის ტოლია, მაშინ 4A.3 განტოლების მარცხენა მხარეში
მიმდინარე მოხმარება c-ს მივიღებთ, რომელიც PVLR-ს ტოლი უნდა იყოს. ამიტომ
ჰორიზონლატული ღერძისა და საბიუჯეტო წირის გადაკვეთის წერტილში c= PVLR-ს.

რა განსაზღვრავს მომხმარებლის მოთხოვნილებას?

მომხმარებელთა მოთხოვნილებები

9 ყურადღება მიაქციეთ, რომ მიმდინარე შემოსავლის მიმდინარე ღირებულება - თავად

მიმდინარე შემოსავალია.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
49
 საბიუჯეტო წირზე გრაფიკულად გამოსახული ბიუჯეტის შეზღუდვა ბუღალტრისთვის
ხელმისაწვდომი მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების კომბინაციებს გვიჩვენებს.
მოხმარების შესაძლო ხელმისაწვდომი კომბინაციებიდან ბუღალტერი რომელს არჩევდა,
რომ განვსაზღვროთ, ამისათვის უნდა ვიცოდეთ რითი ამჯობინებს იგი მიმდინარე მოხმარებას
მომავალ მოხმარებას.
მომხმარებლის დაკმაყოფილების დონის განსასაზღვრად ეკონომისტები ტერმინ
„სარგებლიანს“ იყენებენ. მომავალ მოხმარებასთან შედარებით მიმდინარე მოხმარების
არჩევა გამოიხატება იმაში, თავისთვის რამდენად სარგებლიანად მიაჩნია მომხმარებელს
მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების თითოეული კომბინაცია. განუსაზზღვრელობის
მრუდების მეშვეობით, რომლებიც ერთიდაიგივე სარგებლიანობის დონის მიმდინარე და
მომავალი მოხმარებების კომბინაციებს წარმოადგენენ, ჩვენ შეგვიძლია გრაფიკულად
გამოვსახოთ რას ამჯობინებს ბუღალტერი მიმდინარე მოხმარებაში მომავალ მოხმარებასთან
შედარებით. ვინაიდან ბუღალტერი ყველა კომბინაციის შემთხვევაში ერთნაირად კმაყოფილი
რჩება, იგი სრულიად გულგრილია თუ რომელი კომბინაცია იქნება ფაქტიურად
რეალიზებული. 4A.2 სურათი გვიჩვენებს ბუღალტერის ორ განუსაზღვრელობის მრუდეს.
ვინაიდან მოხმარების ყველა კომბინაცია X, Y და Z წერტილებში ერთიდაიგივე IC1
განურჩევლობის მრუდეზე მდებარობს, X,Y და Z წერტილებში ბუღალტერი ერთნაირ
სარგებლობას ღებულობს.
განურჩევლობის მრუდებს სამი მნიშვნელოვანი თვისება აქვთ, რომელთა
ინტერპრეტაციაც ეკომონიკური თვალსაზრისით სხვადასხვანაირად ხდება და თითოეული
მათგანი გამოსახულია 4A.2 სურათზე:
1. განურჩევლობის მრუდები დახრილია ქვევით მარცხნიდან მარჯვნივ
მიმართულებით. რომ გავიგოთ, ასე რატომ ხდება, მოდით ვთქვათ, რომ ბუღალტერი Y
წერტილის კომბინაციას ირჩევს, რომელშიც c=15000 და cf=15000.10 ახლა ვთქვათ, რომ
ბუღალტერი იძულებულია თავისი მიმდინარე მოხმარების სიდიდე c=13000-მდე შეამციროს.

10 4A.2 ნახაზზე ნაჩვენები წერტილი Y ბუღალტერის ბიუჯეტის წრფის ქვევითაა განლაგებული,

ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ამ სიტუაციაში ბუღალტერს სახსრების არა მარტო მოხმარებაზე
ხარჯვა, არამედ დარჩენილი სახსრების მომავალი მოხმარებისათვის დაზოგვაც შეუძლია. ამ
სახსრების მემკვიდრეობით გავარდნას თუ არ მოინდომებს, მაშინ აწმყოში არ აირჩევს
სახსრების გამოყენების ისეთ კომბინაციას, როგორიცაა ნაჩვენები 4A.1 ნახატზე.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
50
 (სურათი 4A.2. განურჩევლობის მრუდები
განურჩევლობის მრუდეზე აღნიშნული ყველა წერტილი მოხმარების კომბინაციებს
წარმოადგენს, რომლებიც სარგებლიანობის ერთიდაიგივე დონეს იძლევიან. განურჩევლობის
მრუდები ქვევითაა დახრილი, იმიტომ რომ მიმდინარე მოხმარების დონის ვარდნა შეიძლება
დაკომპენსირდეს მომავალი მოხმარების დონის შესაბამისი გაზრდით. IC 2 მრუდეზე ყველა
წერტილი წარმოადგენს IC1 მრუდეზე წერტილებით გამოსახულ მოხმარების კომბინაციებზე
უფრო მეტად სასურველ მოხმარების კომბინაციებს. განურჩევლობის მრუდები გამოზნექილია
კოორდინატთა საწყისი წერტილის მიმართებით, რაც მოხმარებების დონის გათანაბრების
მოტივაციაზე მიგვითითებს. ბუღალტერი W წერტილში ნაჩვენები მოხმარების კომბინაციას
ამჯობინებს, რომელიც X და Z წერტილების კომბინაციის შუალედს წარმოადგენს და თანაც W
მოხმარების უფრო გათანაბრებული კომბინაციაა. ამიტომაც IC 2 განურჩევლობის მრუდი,
რომელზეც W წერტილი მდებარეობს, უფრო ზევით და მარჯვნივაა განლაგებული ვიდრე IC 1
განურჩევლობის მრუდი, რომელზეც განთავსებულია X,Y და Z წერტილები.)

ნათელია, რომ თუკი ბუღალტერი მიმდინარე მოხმარებას შეამცირებს და ამავდროულად

მომავალ მოხმარებას 15000-ის დონეზე შეინარჩუნებს, მაშინ იგი სარგებლიანობის
კლებითაც დაზარალდება. თუმცა, ბუღალტერს მიმდინარე მოხმარების შემცირების
კომპენსირება მომავალი მოხმარების გაზრდით შეუძლია. თუკი იგი თავის მომავალ
მოხმარებას cf=21000-მდე გაზრდის, მაშინ როდესაც მისი მიმდინარე მოხმარების დონე
c=13000-მდე ეცემა, ეს სიტუაცია X წერტილში გადაადგილებაში აისახება, ანუ, მისი
სარგებლიანობის დონე უცვლელი დარჩება. ამ შემთხვევაში მისთვის მნიშვნელობა აღარ
აქვს X და Y წერტილების მოხმარების კომბინაციებს, ეს წერტილები კი იმავე განურჩევლობის

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

51
მრუდეზე უნდა დარჩეს. ზოგადად, მიმდინარე მოხმარებაში მომხდარი ნებისმიერი
ცვლილების კომპენსაცია მომავალი მოხმარებების დონის საწინააღმდეგო მიმართულებით
ცვლილებით უნდა მოხდეს, ისე რომ ბუღალტრის სარგებლიანობის დონე უცვლელი დარჩეს.
ამიტომ განურჩევლობის მრუდები, რომლებიც ერთნაირი სარგებლიაონობის დონის
მოხმარების კომბინაციებს წარმოადგენენ, დახრილი უნდა იყოს ქვევით, მარცხნიდან
მარჯვნისაკენ მიმართულებით.
2.რაც უფრო ზევით და მარჯვნივაა განლაგებული განურჩევლობის მრუდები,
სარგებლიანობის მით უფრო მაღალ დონეს წარმოადგენენ. მაგალითად W წერტილი
განვიხილოთ, რომელიც 4A.2 სურათზე Y წერტილთან შედარებით ზევით და მარჯვნივ
მდებარეობს. ვინაიდან ბუღალტერი სარგებელს მიმდინარე და მომავალი მოხმარეებიდანაც
ერთნაირად იღებს, W სარგებლობის უფრო მაღალ დონეს წარმოადგენს ვიდრე Y, ანუ
ბუღალტერს მოხმარების განხორციელება W წერტილში ურჩევნია და არა Y წერტილიში.
ფაქტიურად ბუღალტერს IC1 განურჩევლობის მრუდის ყველა დანარჩენ წერტილს W
წერტილი ურჩევნია, ვინაიდან IC1 განურჩევლობის მრუდეზე ყველა წერტილს Y-ის ნაირი
სარგებლიანობის დონე აქვს. უფრო მეტიც, ვინაიდან IC2 განურჩევლობის მრუდეზე ყველა
წერტილს W-ს ნაირი სარგებლიანობის დონე აქვს, ბუღალტერს IC2 განურჩევლობის მრუდის
ნებისმიერი წერტილი ურჩევნია IC1 მრუდეზე განლაგებულ ყველა წერტილს. მოკლედ,
ნებისმიერი ორი განურჩევლობის მრუდიდან, მომხმარებლები იმ განურჩევლობის მრუდით
წარმოდგენილ კომბინაციებს ამჯობინებენ, რომლებიც ნებისმიერ სხვა მრუდესთან
შედარებით ზევით და მარჯვნივაა განლაგებული.
3. განურჩევლობის მრუდები ჩაზნექილია კოორდინატთა საწყისი წერტილისკენ.
განურჩევლობის მრუდების ეს სახასიათო ფორმა მე-4 თავში განხილული მოხმარების დონის
გათანაბრების მოტივაციითაა გამოწვეული. მოხმარების დონის გათანაბრების მოტივაციით
მოქმედებისას, მომხმარებელს მოხმარების მეტნაკლებად გაწონასწორებული მოდელის
გამოყენება ურჩევნია, როდესაც იგი თავს არიდებს გარკვეული პერიოდის განმავლობაში
მეტისმეტად მაღალი დონის მოხმარებას, ხოლო სხვა პერიოდებში კი მოხმარების დონის
მეტისმეტად შემცირებას. განურჩევლობის მრუდების ფორმასა და მოხმარების დონის
გათანაბრების მოტივაციას შორის არსებული კავშირი საჩვენებლად შეგვიძლია განვიხილოთ
4A.2 სურათზე გამოსახული მოხმარების სამი კონკრეტული კომბინაცია: X წერტილში (c=13
000, cf=21 000), W წერტილში (c=17 000, cf=17 000) და Z წერტილში (c=21 000, cf=13 000).
ყურადღება მიაქციეთ, იმას რომ W მოხმარების დონის სრულ გათანაბრებას წარმოადგენს,
როდესაც ის ერთნაირია ჩვენს მიერ განხილულ ორივე პერიოდში. X და Z კი პირიქით,
მოხმარების ისეთ კომბინაციას წარმოადგენენ, როდესაც პირველი და მეორე პერიოდის
განმავლობაში მოხმარების დონე საგრძნობლად იცვლება. გარდა ამისა, ისიც უნდა
აღვნიშნოთ, რომ W-ში წარმოდგენილი კომბინაცია X-სა და Z-ში მოცემული მოხმარების
კომბინაციების შუალედურ ვარიანტს წარმოადგენს: W წრტილში მიმდინარე მოხმარება
17000 შეადგენს, ეს კი წერტილ X-ს (13000) და Z-ს (21000) შორის მდებარე საშუალო
სიდიდეა; იგივენაირად, W წერტილში მომავალი მოხმარება 17000-ია, ანუ იგი X-ისა (21000)
და Z-ის (13000) მომავალი მოხმარებების საშუალო სიდიდის ტოლია.
მიუხედავად იმისა, რომ W წერტილი X და Z წერტილების მნიშვნელობების შუალედურ
მნიშვნელობას წარმოადგენს, ბუღალტერი კი გულგრილია ნებისმიერი წერტილის არჩევისას,
იგი მაინც W წერტილს აირჩევს, ვინაიდან აქ დროში მეტ-ნაკლებად გათანაბრებული
მოხმარების დონეა წარმოდგენილი. მის მიერ X და Z წერტილებთან შედარებით, W-სთვის
უპირატესობის მინიჭება გრაფიკულად W წერტილის IC1 განურჩევლობის მრუდესთან
(რომელზეც X და Z წერტილებია განლაგებული) შედარებით უფრო მაღლა და მარჯვნივ
მდებარეობითაა ნაჩვენები. ყურადღება მივაქციოთ იმასაც, რომ W მდებარეობს X და Z
წერტილებს შორის გავლებულ სწორ ხაზზე. ერთადერთი გზა, იმისათვის რომ W წერტილი IC1
განურჩევლობის მრუდეზე ზევით და მარჯვნივ აღმოიჩნდეს, IC1 განურჩევლობის მრუდის
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
52
კოორდინატთა დასაწყისის მიმართულებისაკენ ჩაზნექვაა, ზუსტად ისე, როგორც 4A.2
სურათზეა ნაჩვენები. ამიტომაც, განურჩევლობის მრუდის ჩაზნექილი ფორმა მოხმარების
დონის გათანაბრების მოტივაციას გამოხატავს.

მოხმარების ოპტიმალური დონე

ბუღალტრის საბიუჯეტო წირის (რომელიც მისი მოხმარების შესაძლო კომბინაციებს

აღწერს) და განურჩევლობის მრუდების (რომლებიც აღწერენ მის არჩევანს მიმდინარე და
მომავალ მოხმარებებს შორის) აგებით, ჩვენ მისი იმ მიმდინარე მოხმარებისა და
დანაზოგების დონეების დადგენა შეგვიძლია, რომლებიც ყველაზე კარგად გვიჩვენებს მის
მისწრაფებებს. მიმდინარე მოხმარების და დანაზოგების ყველა შესაძლებლიდან საუკეთესო
ანუ ოპტიმალური დონე გრაფიკულად იმ წერტილის მეშვეობითაა გამოსახული, რომელშიც
ბუღალტრის საბიუჯეტო წირი განურჩევლობის მრუდს ეხება, რაც 4A.3 სურათზე D
წერტილითაა ნაჩვენები.

(სურათი 4A.3. ოპტიმალური მოხმარების კომბინაცია

მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების ოპტიმალური (ყველაზე მაღალი
სარგებლიანობის) კომბინაცია წარმოდგენილია წერტილით, რომელშიც საბიუჯეტო წირი ეხება
განურჩევლობის მრუდს (წერტილი D). საბიუჯეტო წირზე განლაგებული B და E-ს მსგავსი ყველა
დანარჩენი წერტილი განურჩევლობის მრუდებზეა განლაგებულები, რომლებიც IC x
განურჩევლობის მრუდის უფრო ქვევით და მარცხნივ გადიან და შესაბამისად IC x მრუდზე
განლაგებულ D წერტილთან შედარებით ნაკლებ სარგებლიანობას წარმოადგენენ. ბუღალტერი
D წერტილით ნაჩვენებ მოხმარების კომბინაციას T წერტილზე გამოსახულ მოხმარების
კომბინაციას არჩევდა, მაგრამ იმის გამო, რომ T საბიუჯეტო წირის ზევითაა, ბუღალტრისათვის
T წერტილით ნაჩვენები მოხმარების კომბინაცია ხელმისაწვდომი არაა.)

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

53
 უკეთესად რომ ვნახოთ, ბუღალტერი რატომ აღწევს თავისი კმაყოფილების ან
სარგებლიანობის ყველაზე მაღალ დონეს D წერტილში, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ჯერ ერთი, ეს
წერტილი მდებარეობს ICx განურჩევლობის მრუდეზე, რომელსაც სარგებლიანობის იგივე
დონე აქვს, როგორც D წერტილის. ბუღალტრის საბიუჯეტო წირზე ყველა წერტილი
(მაგალითად, როგორებიცაა B ან E), გარდა D წერტილისა, განლაგებულია განურჩევლობის
მრუდებზე, რომლებიც ICx მრუდზე დაბლა და მარცხნივ მდებარეობენ. ამიტომაც ამ
წერტილებით წარმოდგენილი მოხმარების კომბინაციები, D წერტილზე წარმოდგენილი
მოხმარების კომბინაციაზე უფრო დაბალ სარგებლიანობის დონეს წარმოადგენენ. თავად
ბუღალტერი D წერტილზე წარმოდგენილ მოხმარების კომბინაციას 4A.3 ნახაზის T წერტილზე
ნაჩვენებ მოხმარების კომბინაციას ამჯობინებდა, ვინაიდან T განურჩევლობის იმ მრუდეზეა
განალგებული, რომელიც ICx-ზე უფრო მაღლა და მარჯვნივ გადის; თუმცა, იმის გამო, რომ T
საბიუჯეტო წირის ზევით და მარჯვნივაა განლაგებული, ბუღალტრისთვის ხელმიუწვდომელია
ამ წერტილით წარმოდგენილი მოხმარების კომბინაცია. არსებული ბიუჯეტის შეზღუდვებიდან
გამომდინარე, ბუღალტერი D წერტილზე ზევით ვერ წავა.
ჩვენ ვასკვნით, რომ ბუღალტრის მიერ არჩეული მოხმარებისა და დანაზოგების დონე
მათი მაქსიმალური სარგებლიანობით D წერტილითაა წარმოდგენილი, რომელშიც
საბიუჯეტო წირის განურჩევლობის მრუდს ეხება. ამ წერტილში ბუღალტრის მიმდინარე
მოხმარების ოპტიმალური დონე 15000-ია, მომავალი მოხმარების ოპტიმალური დონე კი -
16500. ბუღალტრის მიერ არჩეული მიმდინარე მოხმარებების დონე ავტომატურად
განსაზღვრავს მისი მიმდინარე დანაზოგების დონე s-ს, რომელიც განისაზღვრება როგორც
სხვაობა მის მიმდინარე შემოსავალსა და მიმდინარე მოხმარების ოპტიმალურ დონეს შორის:

s=y-c=14 000 - 15 000= -1000

ამიტომ ბუღალტერი დანაზოგების 1000-ით შემცირების ვარიანტს ირჩევს (თავისი

საწყისი აქტივების შემცირება).

შემოსავლისა და ქონების სიდიდის ცვლილების ზეგავლენა მოხმარებასა და

დანაზოგებზე

ამ პარაგრაფში წარმოდგენილი ფორმალიზირებული მოდელი იძლევა სასარგებლო

დასკვნის გაკეთების საშუალებას იმის თაობაზე, რომ მოხმარებაზე მიმდინარე შემოსავლის,
მოსალოდნელი მომავალი შემოსავლის ან სიმდიდრის ცვილებების გავლენა
დამოკიდებულია მხოლოდ იმაზე, თუ რა გავლენას მოხადენენ ეს ცვლილებები
მომხმარებლის რესურსების, რომლებიც მიმხმარებელს გააჩნია მთელი სიცოცხლის
მანძილზე (PVLR), წმინდა მიმდინარე ღირებულებაზე.
მიმდინარე შემოსავლის ზრდა. დავუშვათ, რომ ბუღალტერმა სამსახურში 4000-ის
ოდენობის პრემია მიიღო და ამან მისი მიმდინარე შემოსავალი 14 000-დან 18 000-მდე
გაზარდა. მისი საწყისი აქტივები (6000), მომავალი შემოსავალი (11 000) და რეალური
საპროცენტო განაკვეთი (10%) უცვლელი დარჩა; აქედან გამომდინარე, მისი მიმდინარე
შემოსავლის 4000-ით ზრდა სიცოცხლის მანძილზე ბუღალტრის ხელთარსებული რესურსების
წმინდა მიმდინარე ღირებულების იგივენაირ ზრდას ნიშნავს (PVLR). ბუღალტერს
მოხმარებისა და დანაზოგების თავისი თავდაპირველი გეგმა უკვე თუ არ აქვს
განხორციელებული, მაშინ როგორღა შეძლებს მის კორექტირებას თავისი მიმდინარე
შემოსავლის ზრდის ფონზე?
ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ჩვენ 4A.4 ნახზზე მოცემულ გრაფიკს გამოვიყენებთ. ამ
სურათზე BL1 წრფე - ბუღალტრის თავდაპირველი ბიუჯეტის წრფეა, D წერტილი კი პრემიის
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
54
მიღებამდე არსებულ მოხმარების თავდაპირველ გეგმას წარმოადგენს. ბუღალტერს
მიღებული პრემია საშუალებას აძლევს გაზარდოს მოხმარება როგორც აწმყოში, ასევე
მომავალში და ამიტომ შემოსავლის ზრდა ბიუჯეტის წრფის გადააადგილებასაც იწვევს.
ზუსტად რომ განვსაზღვროთ, საით გადაიწევა წრფე, ამისათვის უნდა გავიხსენოთ, რომ
ბუღალტრის მიმდინარე შემოსავლის 4000-ით ზრდა მისი PVLR-ს ზრდასაც იგივე 4000-ით
იწვევს.

(4A.4 სურათი. შემოსავლის ან სიმდიდრის ზრდა

მიმდინარე და მომავალი შემოსავლის ან საწყისი სიმდიდრის ზრდა, რომელიც ბუღალტრის
PVLR-ს 4000-ით ზრდის, იწვევს საბიუჯეტო წირის პარალელურ გადაწევას მარჯვნივ 4000-ით,
BL1 მდგომარეობიდან BL2 მდგომარეობაში. თუკი ბუღალტერი თავდაპირველად D წერტილში
გეგმავდა მოხმარებას, ახლა მოხმარება მარჯვნივ, H წერტილიში გადაიწევს თუკი ბუღალტერი
ყველა სახსრებს მომავალი მოხმარებისთვის გადადებს; ან K წერტილში თუკი თავისი
შემოსავლის მთელ ნამატს მიმდინარე მოხმარებისაკენ მიმართავს. თუმცა, ბუღალტერი თუ
მოხმარების დონის გათანაბრების მოტივაციით მოქმედებს, მაშინ მოხმარება J წერტილში
გადავა, სადაც D წერტილზე უფრო მაღალი, როგორც მიმდინარე, ასევე მომავალი მოხმარების
დონეა. J ოპტიმალური წერტილია, ვინაიდან იგი ახალი BL 2 საბიუჯეტო წირიისა და IC xx
განურჩევლობის მრუდის შეხების ადგილზე მდებარეობს.)

ვინაიდან ბიუჯეტის წრფისა და ჰორიზონტალური ღერძის გადაკვეთა ხდება წერტილში,

რომელშიც c= PVLR-ს, ამიტომ პრემია წრფის ჰორიზონტალური მიმართულებით 4000-ით
გადაწევას იწვევს. საბიუჯეტო წირის დახრილობა -(1+r)=-1,10 კი უცვლელი რჩება, ვინაიდან
რეალური საპროცენტო განაკვეთი r არ შეცვლილა. ამიტომაც მიმდინარე შემოსავლის 4000-

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

55
ით ზრდა ბიუჯეტის წრფის პარალელურ დგადაწევას იწვევს მარჯვენა მიმართულებით 4000-
ით - BL1 მდგომარეობიდან BL2 მდგომარეობაში.
ეს გადაადგილება გრაფიკულად გვიჩვენებს, რომ პრემიის მიღების შემდეგ ბუღალტერს
თავისი მიმდინარე და მომავალი მოხმარების ზრდა შეუძლია. ბუღალტრისთვის სასურველი
ერთ-ერთი სტრატეგია ახალი საბიუჯეტო წირის BL2-ის K წერტილშია წარმოდგენილი და
4000 ერთეულის ოდენობის მთელი პრემიის მიმდინარე მოხმარებისათვის გამოყენებას და
მომავალი მოხმარების სიდიდის უცვლელად დატოვებას გულისხმობს. BL2-ის H წერტილში
წარმოდგენილი მეორე სტრატეგია, პემიის მთლიანი თანხის დაზოგვას, მიმდინარე
მოხმარების უცვლელად შენარჩუნებას და შემდეგ პრემიისა და 400-ის ოდენობით მისი
პროცენტული შემოსავლის მომავალი მოხმარების 4400-ამდე გაზრდისათვის გამოყენებას
გულისხმობს.
თუკი ბუღალტერი მოხმარების დონის გათანაბრების მოტივაციის გათვალისწინებით
მოქმედებს, იგი თავის პრემიას, როგორც მიმდინარე, ასევე მომავალი მოხმარების (პრემიის
ნაწილის დაზოგვით) გაზრდისთვის გამოიყენებს და ამიტომ იგი BL2 წრფეზე ისეთ წერტილს
აირჩევს, რომელიც K-სა (მთელი პრემიის მოხმარებაზე დახარჯვა) და H-ს (მთელი პრემიის
დაზოგვა) შორისაა. თუკი მისი განურჩევლობის მრუდი ისეთია, როგორც 4A.4 ნახაზზეა
ნაჩვენები, მაშინ ასეთი J წერტილი იქნება იქ სადაც BL2 ბიუჯეტის წრფე ICxx განურჩევლობის
მრუდეს ეხება. J წერტილში მიმდინარე მოხმარება c=17 000, მომავალი მოხმარება c f=18
700, დანაზოგი s=18000-17000=1000. J წერტილში 1000-ით მეტია მიმდინარე, მომავალი
მოხმარებაც D წერტილთან შედარებით (სადაც c=15 000 და c f=16 500). J წერტილში
ერთიანობაში ბუღალტერების მიმდინარე დანაზოგი 1000-ით მეტია D წერტილთან
შედარებით (სადაც იგი დანაზოგის დონეს 1000-ით ამცირებს), ვინაიდან მისი მიდინარე
მოხმარების ზრდა მის მიმდინარე შემოსავალ 4000-ზე 2000-ით ნაკლებია. ეს მაგალითი
გვიჩვენებს, რომ მიმდინარე შემოსავლის ზრდა როგორც მიმდინარე მოხმარების, ასევე
მიმდინარე დანაზოგების ზრდასაც იწვევს.
მომავალი შემოსავლის ზრდა. ვთქვათ, რომ ბუღალტერს მიმდინარე პერიოდში 4000-
ის ოდენობის პრემია არ მიუღია. ასე რომ, მისი მიმდინარე შემოსავალი y კვლავაც
თავდაპირველ დონეზე 14 000-ზე რჩება. ამის ნაცვლად მან შეიტყო რომ მის კომპანიაში
განხორციელებული საპენსიო უზრუნველყოფის სისტემის სრულყოფის შედეგად მისი
მომავალი შემოსავალი გაიზრდება 4400-მდე. ასე რომ, yf უკვე 11 000-ის ნაცვლად 15 400
იქნება. რა გავლენას მოახდენს ეს კარგი ახალი ამბავი ბუღალტრის მიმდინარე მოხმარებისა
და დანაზოგების დონეზე?
10%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში საპენსიო უზრუნველყოფის
სისტემის სრულყოფა ბუღალტრის მომავალი შემოსავლის მიმდინარე ღირებულებას
4400/1,10=4000-ით გაზრდის. ამიტომ, ისევე, როგორც ახალახან განხილულ პრემიასთან
დაკავშირებულ შემთხვევაში, რომელიც ბუღალტერმა მიმდინარე პერიოდში მიიღო, საპენსიო
უზრუნველყოფის სიტემის სრულყოფა ბუღალტრის PVLR-ს 4000-ით გაზრდის და ბიუჯეტის
წრფის ამავე სიდიდით მარჯვნივ პარალელურ გადაწევასაც გამოიწვევს. აქედან
გამომდინარე, მიმდინარე და მომავალ მოხმარებაზე ზუსტად ისეთივე ზემოქმედება მოხდება,
როგორც მიმდინარე შემოსავლის 4000-ით გაზრდის შემთხვევაში (და სწორედ ასევე
შეიძლება გამოვსახოთ 4A.4 სურათზე).
მიუხედავად იმისა, რომ ერთნაირი მიმდინარე ღირებულების მქონე მიმდინარე და
მომავალი შემოსავლების ზრდა ერთნაირ ზეგავლენას მოახდენს მიმდინარე და დაგეგმილ
მომავალ მოხმარებაზე, ამ ცვლილებათა გავლენა მიმდინარე დანაზოგებზე სხვადსხვაგვარი
იქნება. ზევით ჩვენ გიჩვენეთ, რომ მიმდინარე შემოსავლის ზრდა მიმდინარე მოხმარების
ზრდას იწვევს. და პირიქით, იმის გამო, რომ მომავალი შემოსავლის ზრდა მიმდინარე
მოხმარების ზრდას იწვევს (ჩვენს მაგალითში 2000-ით), მაგრამ გავლენას არ ახდენს
მიმდინარე შემოსავალზე, დანაზოგები მცირდება (2000-ით, -1000-დან -3000-მდე).

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

56
ბუღალტერმა იცის, რომ მომავალში მეტ შემოსავალს მიიღებს და ამიტომ დღეს ნაკლებ
თანხას ზოგავს.
სიმდიდრის ზრდა. სიმდიდრის ზრდაც ახდენს გავლენას მოხმარებასა და
დანაზოგებზე. ისევე როგორც მიმდინარე და მომავალი შემოსავლების შემთხვევებშიც,
სიმდიდრის სიდიდის ცვლილების გავლენა მოხმარებაზე დამოკიდებულია მხოლოდ PVLR-ს
ცვლილების ზომაზე. მაგალითად, თუ ბუღალტერმა სხვენზე შენახული საბანკო
ხელშეკრულება იპოვა, სადაც წერია რომ მის მიერ დავიწყებულ ერთ-ერთ ანგარიშზე 4000-
ია, მისი PVLR 4000-ით გაიზრდება. ამ სიტუაციის საილუსტრაციოდ კვლავაც 4A.4 სურათს
ვიყენებთ. ბუღალტრის სიმდიდრის ზრდამ მისი PVLR-ს 4000-ით ზრდა გამოიწვია და ამას
საბიუჯეტო წირის 4000-ით მარჯვნივ გადაწევა მოყვა BL1 მდგომარეობიდან BL2
მდგომარეობაში. ისევე, როგორც ზევით, მისი მოხმარების ოპტიმალურმა დონემ D
წერტილიდან (სადაც მდებარეობდა საბანკო ხელშეკრულების პოვნამდე) J წერტილში
(სიმდიდრის გაზრდის შემდეგ) გადაინაცვლა. ვინაიდან სიმდიდრის ზრდა მიმდინარე
მოხმარების ზრდასაც იწვევს (D წერტილში 15 000-იდან J წერტილში 17 000-მდე), მაგრამ
უცვლელს ტოვებს მიმდინარე შემოსავალს (14 000), ეს შედეგად მიმდინარე დანაზოგების (D
წერტილში -1000-დან J წერტილში -3000-მდე) შემცირებას გვაძლევს. გამდიდრების შემდეგ
ბუღალტერს აღარ სჭირდება მიმდინარე შემოსავლის დიდი ნაწილის დაზოგვა თავისი
მომავლის უზრუნველსაყოფად.
ჩატარებული ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მიმდინარე და მომავალი შემოსავლების და
ასევე საწყისი სიმდიდრის ცვლილება, PVLR-ს ცვლილების ოდენობის სიდიდეზე საბიუჯეტო
წირის პარალელურ გადაწევასაც იწვევს. ნებისმიერი ცვლილებების ზეგავლენის ასაღწერად,
რომლებიც საბიუჯეტო წირის პარალელურ გადაწევას იწვევენ, შემოსავლის ეფექტის ცნება
გამოიყენება.
მუდმივი შემოსავლის თეორია. ჩვენი მოდელის პირობებში შემოსავლის დროებითი
ცვლილება წარმოდგენილია, როგორც მიმდინარე შემოსავალი y-ის ზრდა უცვლელი
მომავალი შემოსავალი yf-ს შემთხვევაში. მუდმივი ხასიათის მქონე შემოსავლის ზრდა
მიმდინარე შემოსავალ y-ს და მომავალი შემოსავალ yf-ს ორივეს ზრდის. შესაბამისად,
შემოსავლის ერთი ერთეულით ზრდა, რომელიც სისტემატიურ ხასიათს ატარებს, PVLR-ს
უფრო მეტ ზრდას იწვევს, ვიდრე ერთი ერთეულით დროებით გაზრდილი შემოსავალი.
ვინაიდან მოხმარებაზე გავლენას მხოლოდ ისეთი შემოსავალი ახდენს, რომელიც PVLR-ის
ცვლილებას იწვევს, ჩვენი თეორია გვიჩვენებს, რომ შემოსავლის ერთი ერთეულით ზრდა,
რომელიც მუდმივ ხასიათს ატარებს მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების უფრო მეტად
ზრდას გამოიწვევს, ვიდრე შემოსავლის დროებითი ზრდა იმავე ერთეულით.
მუდმივი და დროებითი ხასიათის შემოსავლების ცვლილებებით გამოწვეულ გავლენებს
შორის არსებულმა სხვაობამ ასახვა მუდმივი შემოსავლის თეორიაში პოვა, რომელიც
გავლენას ახდენს, როგორც შემოსავალზე, ასევე დანაზოგებზეც და რომელიც 1950-იან
წლებში ნობელის პრემიის ლაურეატმა მილტონ ფრიდმენმა შეიმუშავა. მან დაასაბუთა, რომ
შემოსავალმა მოხმარებაზე გავლენა მხოლოდ PVLR-ის მეშვეობით უნდა მოახდინოს
მრავალპერიოდიან მოდელში, რომელიც ზევით წარმოგიდგინეთ. ამიტომ, სისტემატიური
ხასიათის ანუ დროის მრავალი პერიოდის განმავლობაში მოქმედ შემოსავლის ცვლილებებს
მოხმარებაზე ბევრად უფრო დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლიათ, ვიდრე შემოსავლის
დროებით ცვლილებებს. შედეგად, შემოსავლის დროებითი ცვლილებისგან მიღებული
თანხები მეტწილად დანაზოგში მიდის, მუდმივი ხასიათის შემოსავლის გაზრდის შედეგად
მიღებული კი, ძირითადად მოხმარებისაკენ მიემართება 11.

11 ფრიდმანმა თავის თეორიას პირველი ემპირიული დასაბუთებაც გაუკეთა. მაგალითად, მან

განსაზღვრა, რომ დანარჩენ მოსახლეობასთან შედარებით, ფერმერების ოჯახის წევრების
მოხმარება ზოგადად ნაკლებად რეაგირებდა შემოსავლის ცვლილებაზე. ფრიდმანი ამ ფაქტს
ასე ხსნიდა: ვინაიდან ფერმერთა შემოსავალი დიდადაა დამოკიდებული ამინდზე და მოსავლის
ფასზე, რომელთა წინასწარ განსაზღვრაც პრაქტიკულად შეუძლებელია, ამიტომ მათი
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
57
 მოხმარება და დანაზოგები მრავალი პერიოდის განმავლობაში: სასიცოცხლო
ციკლის მოდელი. ორპერიოდიანი მოდელი გულისხმობს, რომ დანაზოგის დიდი ნაწილი
სიბერის უზრუნველსაყოფად გროვდება. მაგრამ იგი არ ასახავს მოხმარების მოდელებისა და
მომხმარებლის მიერ სიცოცხლის მანძილზე მიღებული შემოსავლის გამოყენების დანარჩენ
მნიშვნელოვან ასპექტებს. მაგალითად, ადამიანის შრომითი მოღვაწეობის პერიოდის
ზრდასთან ერთად, ჩვეულებრივ, მისი შემოსავალიც იზრდება და ასევე, ადამიანები
დანაზოგებს სიბერის უზრუნველყოფის გარდა სხვა მიზეზებითაც აკეთებენ. 1950-იან წლებში
ნობელის პრემიის ლაურეატი ფრანკო მოდილიანისა და მისი კოლეგების მიერ შემუშავებული
მოხმარებებისა და დანაზოგების სასიცოცხლო ციკლის მოდელმა სასიცოცხლო ციკლი
ორიდან ბევრ პერიოდამდე გააფართოვა და ყურადღება ინდივიდუმების სიცოცხლის
მანძილზე მომხდარი შემოსავლების, მოხმარებებისა და დანაზოგების მოდელების
შესწავლაზე გაამახვილა.
სასიცოცხლო ციკლის მოდელის არსი 4A.5 სურათზეა ნაჩვენები. 4A.5a სურათზე
მოხმარების ტიპიური მოდელია წარმოდგენილი. შემოსავლისა და დანაზოგების ცვლილება
ნაჩვენებია მომხმარებლის სიცოცხლის განმავლობაში 20 წლის ასაკიდან (ადამიანის
ეკონომიკური დამოუკიდებლობის დადგომის მიახლოებითი ასაკი) 80 წლამდე (სიცოცხლის
მიახლოებითი ხანგრძლივობა). უდიდესი მნიშვნელობა აქვს 4A.5 a სურათზე ნაჩვენებ შემდეგ
ორ ასპექტს:
პირველი - სამუშაო გამოცდილების ზრდას თან რეალური შემოსავლის მყარი ზრდაც
ახლავს, რომელიც თავის მწვერვალს, ჩვეულებრივ, 50 და 60 წლებს შორის აღწევს.

შემოსავლის ცვლილება ბევრად უფრო მეტადაა დამოკიდებული დროებით ფაქტორებზე, ვიდრე

დანარჩენი მოსახლეობის შემოსავლები. ფერმერული მეურნეობების შემოსავლების მიმდინარე
ცვლილებები გაცილებით ნაკლებ გავლენას ახდენენ PVLR-ზე და შესაბამისად, მიმდინარე
მოხმარებაზეც.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
58
 (4A.5 ნახაზი. მოხმარება, შემოსავლები და დანაზოგები სასიცოცხლო ციკლის
განმავლობაში
a) შემოსავლები და მოხმარება განიხილება, როგორც ფუნქციები ასაკთან მიმართებაში.
შემოსავლები, ჩვეულებრივ, ადამიანის სამუშაო გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის ზრდასთან
ერთად იზრდებიან და მწვერვალს პენსიაზე გასვლამდე ცოტა ხნით ადრე აღწევენ. მოხმარების
დონის გათანაბრების მოტივაცია ნიშნავს, რომ სიცოცხლის მანძილზე მოხმარება
შემოსავალებთან შედარებით, ნაკლებად იცვლება. მოცემულ შემთხვევაში მოხმარება მუდმივ
სიდიდედაა ნაჩვენები.
b) დანაზოგები - შემოსავალსა და მოხმარებებს შორის არსებული სხვაობაა; დანაზოგების
მოდელს ამოზნექილი ფორმა აქვს. ადამიანის სამუშაო მოღვაწეობის დასაწყისში მისი
მოთხოვბილებების დონე შემოსავლის დონეზე მაღალია, ამიტომაც დანაზოგების სიდიდე
უარყოფითია. საშუალო ასაკში დანაზოგების სიდიდე დადებითია; შემოსავლის მეტობა
მოხმარებასთან შედარებით სიცოცხლის უფრო ადრეულ პერიოდში დაგროვებული ვალების
დასაფარად გამოიყენება და სიბერის უზრუნველსაყოფადაც. პენსიაზე გასვლის შემდეგ
დანაზოგების სიდიდე ისევ უარყოფითი მნიშვნელობის ხდება - ადამიანები უკვე დაგროვებული
სახსრების ხარჯვას იწყებენ.

პენსიაზე გასვლის შემდეგ შემოსავლები (გარდა ადრე გაკეთებული დანაზოგების

პროცენტებისა) მკვეთრად კლებულობენ.
მეორე - სასიცოცხლო ციკლის მოდელს ორპერიოდიან მოდელთან შედარებით ბევრად
უფრო გათანაბრებული ფორმა აქვს და ამიტომ უფრო შეეფერება ჩვენს მიერ ზემოთ
განხილულ მოხმარების დონის გათანაბრების მოტივაციას. მიუხედავად იმისა, რომ 4A.5a
სურათზე მოხმარება ერთ სიბრტყეზეა გამოსახული, სინამდვილეში საკმაოდ მნიშვნელოვანი
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
59
სხვაობებია და ისინი ადამიანის ასაკის ცვლილებასთან ერთად ვლინდებიან. მაგალითად,
უფრო ახალზრდა ასაკში ხარჯები ბევრად უფრო მეტი იქნება. მოხმარებისა და დანაზოგების
შესასწავლად სასიცოცხლო ციკლის მოდელის გამოყენების უპირატესობა იმაში
მდგომარეობს, რომ იოლია მისი მოდიფიცირება ცხოვრების სხვადასხვა პერიოდში,
შემოსავლისა და მოხმარების სხვადასხვა მოდელების გათვალისწინებით.
4A.5b სურათზე ნაჩვენები დანაზოგების მოდელი მიღებულია, როგორც შემოსავლებისა
და მოხმარების სიდიდის სხვაობა, რომელიც 4A.5b სურათზე წარმოდგენილია მრუდებით. ამ
მოდელს ემპირიული გზით მიღებული ამოზნექილი ფორმა აქვს. სამუშაო მოღვაწეობის
დასაწყისში, როცა შემოსავალი დაბალია, დანაზოგების სიდიდე უმნიშვნელო ან
უარყოფითია. დანაზოგები მაქსიმალურ დონეს ადამიანის 50-დან 60 წლამდე ასაკითვის
აღწევენ, მაშინ, როცა შემოსავალი ყველაზე მაღალია. და ბოლოს, პენსიაზე გასვლის შემდეგ
ადამიანი მანამდე დაგროვებული დანაზოგების გამოყენებას იწყებს.
მნიშვნელოვანი დასკვნა, რომელიც შეიძლება გამოვიტანოთ დანაზოგების ამ მოდელის
გაანალიზების შედეგად, მდგომარეობს იმაში, რომ სახემწიფოს ეროვნული დანაზოგების
დონე ამ სახელმწიფოს მოსახლეობის ასაკობრივ სტრუქტურაზეა დამოკიდებული. ქვეყნები,
სადაც აზალგაზრდობა ან ხანდაზმული ასაკის მოსახლეობა ჭარბობს, დანაზოგების დაბალი
მაჩვენებლის პრობლემის წინაშე დგანან. იმ ქვეყნებში კი სადაც მოსახლეობის უმეტესობა
საშუალო, შრომისუნარიან ასაკშია, დანაზოგების მაღალი მაჩვენებელი გროვდება.
მემკვიდრეობა და დანაზოგები. ჩვენ გამოვიყენეთ პირობა, რომ მომხმარებელები
მთელი თავიანთი სიმდიდრის საკუთარ სიცოცხლეში დახარჯვას აპირებენ და სხვა
ადამიანებს არაფერს უტოვებენ. სინამდვილეში კი ბევრი უტოვებს მემკვიდრეობას საკუთარ
შვილებს, მეუღლეებს ან სხვა პირებს. მემკვიდრეობის დატოვების სურვილის
გათვალისწინებით, ისინი ნაკლებს მოიხმარენ და მეტს დაზოგავენ, ჩვეულებრივი
მომხმარებლებისგან განსხვავებით, რომლებსაც სურთ მთელი თავიანთი სახსრები საკუთარ
თავს მოახმარონ.
რიკარდოს ექვივალენტობის თეორემა. ჩვენი მოდელის ანალიზის ერთ-ერთი
ყველაზე მნიშვნელოვანი შედეგი იმაში მდგომარეობს, რომ შემოსავლის ან სიმდიდრის
ცვლილება სასურველ მოხმარებაზე გავლენას მხოლოდ იმ ზომით ახდენს, რამდენითაც
ახდენს გავლენას მომხმარებლის PVLR-ზე. თვალსაზრისი, რომელსაც ემხრობიან რიკარდოს
ექვივალენტობის თეორემის მიმდევრები (რომელიც მე-4 თავში განვიხილეთ), ასეთია:
მიმდინარე და მომავალი სახელმწიფო შესყიდვების მუდმივი სიდიდის შენარჩუნების
შემთხვევაში მიმდინარე გადასახადების ცვლილება მომხმარებლის PVLR-ზე გავლენას არ
ახდენს და ამიტომ არ უნდა იმოქმედოს სასურელ მოხმარება Cd-ზე ან სასურველ ეროვნულ
დანაზოგებზე Y- Cd-G.
ამ იდეის საილუსტრაციოდ, ვთქვათ, რომ მთავრობა 100-ით ამცირებს იმ მიმდინარე
გადასახადების დონეს, რომლებსაც იხდის ბუღალტერი. გადასახადების მსგავსი შემცირება
ბუღალტრის მიმდინარე შემოსავალს 100-ით ზრდის, რაც (დანარჩენი პირობების
უცვლელობის შემთხვევაში) მისი მოხმარებების ზრდას გამოიწვევს. ვინაიდან სახელმწიფო
გადასახადების დონე 100-ით შემცირდა, სახელმწიფო ხარჯები კი არ შეცვლილა,
სახელმწიფომ მიმდინარე სესხები (თითოეულ გადამხდელზე) 100-ით უნდა გაზარდოს. უფრო
მეტიც, მთავრობამ ამ სესხებზე პროცენტებიც უნდა გაზარდოს. მაგალითად, რეალური
საპროცენტო განაკვეთი, რომლითაც სახელმწიფო ვალებს იხდის თუ 10%-ის ტოლია, მაშინ
მომავალში სახელმწიფო ვალი 110-ით მეტი იქნება, იმაზე რაც უნდა ყოფილიყო
გადასახადების დონე რომ არ შემცირებულიყო.
ბუღალტერი, როგორც გადასახადების გადამხდელი, სახელმწიფო ვალის საბოლოო
გადამხდელადაც გვევლინება. ვთქვათ, სახელმწიფომ გადაწყვიტა თავისი ვალები და
დაგროვებული პროცენტები მომავალ პერიოდში გაისტუმროს (მე-15 თავში განხილულია
სიტუაცია, რომელშიც სახელმწიფო ვალებს ბუღალტერის შთამომავლები იხდიან).
პროცენტებთან ერთად ვალის გადასახდელად მთავრობამ გადასახადები მომავალში 110-ით

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

60
უნდა გაზარდოს, ამიტომაც ბუღალტერის მოსალოდნელი მომავალი შემოსავალი 110-ით
შემცირდება. ამგვარად, საგადასახადო სისტემის ცვლილებამ ბუღალტრის მიმდინარე
შემოსავალი 100-ით გაზარდა, მაგრამ მისი მომავალი შემოსავალი 110-ით შეამცირა. 10%-
იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში მომავალი შემოსავალის მიმდინარე
ღირებულების ცვლილება 100-ს შეადგენს, რაც მიმდინარე გადასახადის 100-ით ზრდის
კომპენსაციას მოახდენს და შედეგად ნულოვან ცვლილებას მოგვცემს. ამიტომაც ბუღალტრის
PVLR გადასახადების შემცირებისასაც უცვლელი რჩება, თავად ბუღალტერი კი (როგორც
რიკარდოს ექვივალენტობის თეორემა გვიმტკიცებდა) თავისი მიმდინარე მოხმარების
სიდიდეს არ შეცვლის.
მომატებული მგრძნობელობა და შეზღუდვები სესხებაზე. არაერთი მაგალითი
ამტკიცებს, რომ მიმდინარე და მომავალში მოსალოდნელი შემოსავლებისა და სიმდიდრის
სიდიდე გავლენას ახდენს მოხმარებაზე; და ასევე, რომ შემოსავლის ცვლილება, რომელსაც
მუდმივი ხასიათი აქვს უფრო მეტ გავლენას ახდენს მოხმარებაზე, ვიდრე შემოსავლის
დროებითი ცვლიება. ორივე დასკვნა თავისუფლად თავსდება ჩვენს მიერ ზემოთ განხილული
მოდელში. მიუხედავად ამისა, მიმდინარე შემოსავლის ზემოქმედებით გამოწვეული PVLR-ს
ცვლილების ზოგიერთი მაგალითი გვიჩვენებს, რომ მიმდინარე გადასახადის ცვლილებაზე
მოხმარების რეაქცია ხანდახან მოსალოდნელზე დიდია. მოხმარების თვისებას - მოდელით
ნავარაუდევზე უფრო ძლიერი რეაქცია ქონდეს მიმდინარე შემოსავლის ცვლილებაზე,
მიმდინარე შემოსავლისადმი მოხმარების მომატებულ მგრძობელობას უწოდებენ.
მომატებული მგრძონობელობის ერთ-ერთი ახსნა იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანები
ჩვენს მოდელში ნაგულისხმევზე შედარებით მოკლევადიან პერიოდებზე არიან
ორიენტირებულები და ამიტომ თავიანთი გაზრდილი შემოსავლიდან ჩვენს მოდელში
ნავარაუდევზე უფრო დიდი წილს მოიხმარენ. მეორე ახსნის თანახმად, რომელიც ჩვენი
მოდელის სულისკვეთებას მეტად შეეფერება, სესხის აღება რომ შეუძლიათ ისეთი
ადამიანების რაოდენობა შეზღუდულია. მომავალი შემოსავლის ოდენობიდან გამომდინარე,
ადამიანს რომ შეუძლია ისესხოს იმ თანხის ოდენობაზე კრედიტორების მიერ დაწესებულ
შეზღუდვებს სესხებაზე შეზღუდვები ეწოდება.
მოხმარებასა და დანაზოგების გაკეთების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებაზე
სესხებაზე შეზღუდვების გავლენის დონე დამოკიდებულია მომხმარებლის სურვილზე აიღოს
სესხი სესხებაზე შეზღუდვების გარეშე. მომხმარებელს სესხის აღება თუ არ სურს, მაშინ
როდესაც მისთვის სასესხებელი რესურსები ხელმისაწვდომა, ასეთ შემთხვევაში ამბობენ,
რომ სესხებაზე შეზღუდვები სავალდებულო ხასიათის არაა. როცა მომხმარებელს სესხის
აღება სურს, მაგრამ მისი სურვილი იზღუდება, მაშინ სესხებაზე შეზღუდვებს სავალდებულოს
უწოდებენ. მომხმარებელი, რომელიც სესხებაზე სავალდებულო შეზღუდვების პირობებში
მოქმედებს, მთელ მიმდინარე შემოსავალს და ქონებას მიმდინარე მოხმარებაზე დახარჯავს,
იმიტომ რომ სესხებაზე შეზრუდვების გამო მას არ აქვს საშუალება მიიღოს მოხმარების
სასურველ კომბინაცია. ასეთი მომხმარებელი მიმდინარე შემოსავლის მთელ ნამატ თანხას
მოხმარებაზე მოიხმარს. ამიტომაც მიმდინარე შემოსავლის ზრდის ზემოქმედება მიმდინარე
მოხმარებაზე იმ მომხმარებლებზე, რომლებსაც ეხებათ სესხებაზე სავალდებულო
შეზრუდვები, იმაზე უფრო დიდ გავლენას ახდენს, ვიდრე ჩვენს მარტივ მოდელშია
ნავარაუდევი, სადაც გათვალისწინებული არ არის სესხებაზე შეზღუდვები.
მაკროეკონომიკური ტერმინებით ამის გამოხატვა ასე შეიძლება: თუკი მომხმარებლების
მნიშვნელოვანი ნაწილი მოქმედებს სესხებაზე სავალდებულო შეზღუდვების პირობებში, მაშინ
ერთიანი მომხმარების რეაქცია ერთიანი შემოსავლის ზრდაზე იმაზე უფრო დიდი იქნება,
ვიდრე საბაზო თეორიაშია ნავარაუდევი. ვინაიდან თეორია არ ითვალისწინებს სესხებაზე
შეზღუდვების არსებობას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სესხებაზე შეზრუდვები თუ არსებობს,

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

61
მაშინ შესაძლოა რომ მოხმარებას მომეტებული მგრძნობელობა ქონდეს მიმდინარე
შემოსავლისადმი 12.

რეალური საპროცენტო განაკვეთი და გადაწყვეტილება მოხმარებასა და

დანაზოგებზე
მოხმარებასა და დანაზოგებზე რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების გავლენა
რომ შევისწავლოთ, მოდით ისევ ორპერიოდიან მოდელს და ჩვენი ბუღალტრის სიტუაციას
მივუბრუნდეთ. გავიხსენოთ რომ ბუღალტერს თავიდან 14 000 ოდენობის რეალური
მიმდინარე შემოსავალი y, 11 000 ოდენობის მომავალი შემოსავალი yf, 6000-ის ოდენობის
საწყისი სიმდიდრე ქონდა და 10%-ის ტოლი რეალური საპროცენტო განაკვეთი r-ის
პირობებში მოქმედებდა. მისი საბიუჯეტო წირი (ისეთივეა, როგორც 4A.1 სურათზე) ნაჩვენებია
4A.6 სურათზე, როგორც BL1. მოდით ახლა ვნახოთ რა მოხდება რაღაც მიზეზით რეალური
საპროცენტო განაკვეთი 10-დან 76%-მდე თუ ახტება 13.

4A.6 სურათი. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის გავლენა საბიუჯეტო

წირზე სურათი გვიჩვენებს რეალური საპროცენტო განაკვეთი r-ის 10-დან 76%-მდე
12 მიუხედავად იმისა, რომ სესხებაზე შეზრუდვებით შეზღუდული მომხმარებლების რაოდენობის
გამოთვლის პირდაპირი მეთოდი არ გვაქვს, გარკვეული შეფასების გაკეთება შესაძლებელია
მოხმარებისა და მიმდინარე შემოსავლების თანაფარდობიდან. საიდანაც კეთდება დასკვნა, რომ
ამერიკელი მომხმარებელის 20-დან 50%-მდე სხვადასხვა წლებში მოქმედებს სესხებაზე აუცილებელი
შეზღუდვების პირობებში. იხ. მაგ., ჯონ კემბელი, ნ. გრეგორი მენკიუ, „მოხმარებები, შემოსავლები და
საპროცენტო განაკვეთი: დინამიკის რიგის ინტერპრეტაცია“//NBER Macroeconomic Annual// რედ. ო.
ბლაშარი და ს. ფიშერი, კემბრიჯი, მასაჩუსეტსი: MIT Press,1989; იხ. აგრეთვე: რობერტ ი. ჰელი,
ფრედერიკ ს. მიშკინი, „მოხმარების მგრძნობელობა შემოსავლის ცვლილებაზე: საოჯახო
მეურნეობების მონაცემების შეფასება“//Econometrica. 1982 წ., (მარტი), გვ. 146-481
13 რეალური საპროცენტო განაკვეთის 76%-იანი დონე არარეალისტურია, მაგრამ ასეთი სიდიდის
აღება უფრო თვალნათლივ წარმოაჩენს ამ ზეგავლენის შედეგებს.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
62
ზრდის გავლენას ბუღალტრის საბიუჯეტ ხაზზე. იმიტომ რომ საბიუჯეტო წირის
დახრილობა განისაზღვრება, როგორც -(1+r), თავდაპირველი რეალური საპროცენტო
განაკვეთი კი 10%-ის ტოლია, ბუღალტრის თავდაპირველი საბიუჯეტო წირის BL 1-ის
დახრილობა -1,10-ს შეადგენს. თავდაპირველი საბიუჯეტო წირი BL 1 გადის E
წერტილში, რომელშიც მომხმარებელს არც ნასესხები და არც გასესხებული თანხები არ
აქვს. ეს წერტილი მოხმარების ისეთ კომბინაციას წარმოადგენს, როცა ბუღალტერი
თავის მიმდინარე შემოსავლებს და სიმდიდრეს მთლიანად მიმდინარე მოხმარებაზე
ხარჯავს. ვინაიდან, E წერტილის მიღება, რეალური საპროცენტო განაკვეთის გაზრდის
შემთხვევაშიც შეიძლება, ის ახალ საბიუჯეტო წირზზე BL 2-ეც მდებარეობს. მაგრამ,
საბიუჯეტო წირი BL1-ის დახრილობა ამჯერად უკვე -1,76-ს შეადგენს, რაც რეალური
საპროცენტო განაკვეთის 76%-ამდე ზრდას ასახავს. ამიტომაც რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა საბიუჯეტო წირის საათის ისრის მიმართულებით ამოტრიალებას
იწვევს იმ წერტილში, რომელშიც მომხმარებელს არც ნასესხები და არც გასესხებული
თანხები არ აქვს.

რეალური საპროცენტო განაკვეთი და საბიუჯეტო წირი. იმისთვის რომ ვნახოთ, რა

გავლენას მოახდენს რეალური საპროცენტო განაკეთის ზრდა ბუღალტრის საბიუჯეტო წირზე,
მოდით, ჯერ BL1 საბიუჯეტო წირზე მდებარე E წერტილი განვიხილოთ. ეს წერტილი
გამორჩეული იმითაა, რომ იგი საბიუჯეტო წირზე მდებარე ერთადერთი წერტილია,
რომელშიც მიმდინარე მოხმარება მიმდინარე შემოსავლისა და საწყისი სიმდიდრის ჯამის
(c=y+a=20 000) ტოლია, მომავალი მოხმარება კი მომავალი შემოსავლის (cf=yf=11 000)
ტოლია. ბუღალტერი მოხმარების ამ კომბინაციას თუ ირჩევს, იგი სესხის აღებას აღარ
საჭიროებს (მისი მიმდინარე შემოსავალი საწყის სიმდიდრესთან ერთად მიმდინარე
მოხმარებების ხარჯების დაფარვის საშუალებას იძლევა), მაგრამ საბანკო დეპოზიტზე რაიმე
თანხების შეტანაც აღარ შეუძლია (კრედიტორის როლში რომ გამოვიდეს). ამიტომ E ისეთი
წერტილია, რომელშიც მომხმარებელს არც ნასესხები და არც გასესხებული თანხები არ
გააჩნია. ვინაიდან E წერტილში მოხმარებელი არც მსესხებლია და არც კრედიტორი არ არის,
აქ წარმოდგენილი მოხმარების კომბინაცია ბუღალტრისათვის ნებისმიერი საპროცენტო
განაკვეთის შემთხვევაშია ხელმისაწვდომია. ამიტომ, რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ცვლილებისას ეს წერტილი, რომელშიც არც ნასესხები და არც გასესხებული თანხები არ
არის, საბიუჯეტო წირზე თავის ადგილზე რჩება.
ახლა გავიხსენოთ, რომ ბიუჯეტის წრფის დახრილობა განსაზღვრულია, როგორც -
(1+r). როდესაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი r 10-დან 76%-მდე ხტება, საბიუჯეტო
წირის დახრილობა -1,10-დან -1,76-მდე იცვლება; ანუ, ახალი საბიუჯეტო წირი, უფრო
ალმაცერადაა დახრილი. ვინაიდან, საბიუჯეტო წირი კიდევ უფრო იხრება, მაგრამ ჯერ კიდევ
გადის E წერტილში, რომელშიც არც ნასესხები და არც გასესხებული თანხები არაა,
საბიუჯეტო წირი ამ წერტილში საათის ისრის მიმართულებით ამოტრიალდება.
ჩანაცვლების ეფექტი. მე-4 თავში როგორც ვისაუბრეთ, მიმდინარე მოხმარების
ღირებულება მომავალი მოხმარების პირობებში 1+r-ის ტოლია, იმიტომ რომ თუკი
ბუღალტერი მოხმარებას დღეს ერთი ერთეულით ზრდის და შესაბამისად თავის დანაზოგებს
ერთი ერთეულით ამცირებს, მაშინ თავის მომავალ მოხმარებას 1+r ერთეულით ამცირებს.
როცა რეალური საპროცენტო განაკვეთი იზრდება, მიმდინარე მოხმარება მომავალ
მოხმარებაზე უფრო ძვირი ხდება. მიმდინარე მოხმარების შეფარდებითი ფასის მატების
პასუხად ბუღალტერი მიმდინარე მოხმარების გარკვეულ სიდიდეს თავისი დანაზოგების
ზრდის ხარჯზე მომავალი მოხმარებით ანაცვლებს. დანაზოგების ასეთი ზრდა ასახავს
ჩანაცვლების ეფექტს, ცნებას, რომელიც მე-4 თავში შემოვიტანეთ.
ჩანაცვლების ეფექტი გრაფიკულად ილუსტრილებულია 4A.7 სურათზე. თავდაპირველი
რეალური საპროცენტო განაკვეთი 10%-ის ტოლი იყო, საბიუჯეტო წირი კი განსაზღვრულია,

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

63
როგორც BL1. ვთქვათ, მიმდინარე პერიოდში ბუღალტერის მოთხოვნილებებისდა მიხედვით,
BL1 IC1 განურჩევლობის მრუდს E წერტილში ეხება, სადაც არც გასესხებული და არც ნასესხები
თანხები არაა14. 10%-იანი რეალური საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში ბუღალტერი E
წერტილის მოხმარების კომბინაციას ირჩევს.
როდესაც რეალური საპროცენტო განაკვეთი 10-დან 76%-მდე იზრდება საბიუჯეტო წირი
საათის ისრის მიმართულებით ტრიალდება და გადადის BL2 მდგომარეობაში. ვინაიდან
ბუღალტრის მოხმარების თავდაპირველი წერტილი (E წერტილი, რომელშიც არც ნასესხები
და არც გასესხებული თანხები არ არის) ასევე, ამ ახალ წრფე BL2-ზეც მდებარეობს,
მომხმარებელს რეალური საპროცენტო განაკვეთის გაზრდის შემდეგაც შეუძლია E წერტილში
დარჩეს და დაკმაყოფილდეს მიმდინარე და მომავალი მოხმარებების უწინდელი
კომბინაციით. თუმცა, BL2 წრფეზე მდებარე წერტილები, რომლებიც E წერტილზე ზევით და
მარცხნივაა განლაგებული IC1 მრუდეზე მაღლა და მარჯვნივ მდებარეობენ. ეს წერტილები
ბუღალტრისათვის ხელმისაწვდომ და უფრო მეტი სარგებლიანობის დონის მოქნე
მოხმარების კომბინაციებს ასახავენ, ვიდრე E წერტილშია მოცემულია. ბუღალტერი ბევრად
უფრო მაღალ სარგებლიანობის დონეს მიიღებს BL2 წრფის V წერტილში, სადაც წრფე
განურჩევლობის მრუდს IC2 -ს ეხება.

(4A.7 სურათი. ჩანაცვლების ეფექტი რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდაზე

ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ ბუღალტერი არჩევს, რომ 10%-იანი რეალური
საპროცენტო განკვეთის შემთხვევაში თავდაპირველ საბიუჯეტო წირზე BL 1-ზე მდებარე
E წერტილში მოცემული მოხმარების კომბინაცია აირჩიოს, სადაც მომხმარებელს არც
ნასესხები და არც გასესხებული სახსრები არ აქვს. E წერტილი ამასთანავე IC 1
განურჩევლობის მრუდს ეკუთვნის. რეალური საპროცენტო განაკვეთის 76%-მდე ზრდა
საბიუჯეტო წირის საათის ისრის მიმართულებით BL 1 მდგომარეობიდან BL2
მდგონარეობაში ამოტრიალებას გამოიწვევს, როგორც ნაჩვენებია 4 .6 სურათზე.
მიმდინარე მოხმარების ახალ საბიუჯეტო წირი BL 2-ზე მომავალი მოხმარებით
ჩანაცვლების დროს ბუღალტერს შეუძლია მიაღწიოს IC1 მრუდეზე ზევით და მარჯვნივ
14 ყურადღება მიაქციეთ, რომ 4A.7 სურათზე ნაჩვენები ბუღალტერის განურჩევლობის მრუდი,
4A.4 სურათის მრუდისაგან განსხვავდება.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
64
განლაგებულ წერტილებს. ეს წერტილები ასახავენ E წერტილის მოხმარების
კომბინაციაზე უფრო მაღალი სარგებლიანობას მქონე მოხმარების კომბინაციებს.
ყველაზე მაღალი სარგებლიანობა V წერტილში გადაადგილებით მიიღწევა, სადაც
ახალი საბიუჯეტო წირი BL2 განურჩევლობის მრუდს IC2-ს ეხება. მიმდინარე
მოხმარების დონის 3000-ით შემცირება და E წერტილიდან V წერტილში
გადაადგილების შედეგად მიღებული დანაზოგების ზრდა ასახავს ჩანაცვლების ეფექტს
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს.)

მიმდინარე მოხმარების შეფარდებითი ფასის მომატებაზე რეაგირებისას, ბუღალტერი

თავის მიმდინარე მოხმარებას 20 000-დან 17 000-მდე შეამცირებს და E წერტილიდან V
წერტილში გადაინაცვლებს, რაც დანაზოგის 3000-ით ზრდას შეესაბამება. E და V წერტილებს
შორის დანაზოგის ნამატი უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთის ჩანაცვლების მოქმედების
ეფექტს ასახავს.
შემოსავლების ეფექტი. თუ ბუღალტრის საწყისი მიმდინარე მოხმარება მის
ხელთარსებული მიმდინარე რესურსების (მიმდინარე შემოსავლისა და საწყისი სიმდიდრის)
ჯამს შეესაბამება, ისე რომ იგი არც მსესხებელია და არც კრედიტორი, მაშინ მის დანაზოგებზე
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებები ზუსტად ისეთ ჩანაცვლების ეფექტს
იქონიებს, როგორც 4A.7 სურათზეა ნაჩვენები. მაგრამ, თუკი მისი მიმდინარე მოხმარება მისი
მიმდინარე რესურსების ექვივალენტური იმთავითვე არაა, მაშინ რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა ასევე შემოსავლების ეფექტის გამოვლინებასაც მოიტანს. როგორც მე-4
თავში განვიხილეთ, თუ ბუღალტერი იმთავითვე დამგროვებელად (რაც იგივეა რაც
კრედიტორი) გვევლინებოდა, რომლის მიმდინარე მოხმარებაც მისი მიმდინარე რესურსების
(მიმდინარე შემოსავალის და საწყისი სიმდიდრის) ჯამზე ნაკლებია, რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდა მის ფინანსურ მდომარეობას გააუმჯობესებს საპროცენტო შემოსავლის
ზრდის ხარჯზე, რომელსაც ის მომავალში მიიღებს. მომავალი საპროცენტო შემოსავლის
ზრდის პასუხად მომხმარებელი თავის მიმდინარე მოხმარებას გაზრდის და მიმდინარე
დანაზოგების დონეს შეამცირებს. მეორეს მხრივ, თუ ბუღალტერი იმთავითვე მსესხებელი
იყო, რომლის მიმდინარე მოხმარებები მის მიმდინარე რესურსების ჯამზე მეტია, მაშინ
რეალური საპროცენტო განკეთის ზრდა საპროცენტო გადასახადის ზრდასაც გამოიწვევს,
რომლის გადახდაც მას მომავალში მოუწევს. მომავალში გადასახდელი პროცენტების
რაოდენობის ზრდა ბუღალტრის ფინანსურ მდგომარეობას აუარესებს, რაც მისი მიმდინარე
მოხმარების დონის დაბლა დაწევას იწვევს. ამიტომ მსესხებლისთვის რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდის დროს შემოსავლის ეფექტი მიმდინარე მოხმარების დონის შემცირებას და
დანაზოგების დონის ზრდას ნიშნავს.
ჩანაცვლების ეფექტისა და შემოსავლების ეფექტის ერთობლივი მოქმედება. 4A.8
სურათზე ნაჩვენებია ბუღალტრის დანაზოგებზე რეალური საპროცესო განაკვეთის ზრდის,
ჩანაცლების ეფექტისა და შემოსავლების ეფექტის კომპლექსური მოქმედება, იმ დაშვებით,
რომ ბუღალტერი იმთავითვე კრედიტორად გვევლინება. ისევე როგორც ზევით, ბუღალტრის
თავდაპირველი ბიუჯეტის წრფე 10%-იანი რეალური საპროცენტი განაკვეთის შემთხვევაში
BL1-ია.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

65
 (4A.8. სურათი. რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს ჩანაცვლების
ეფექტისა და შემოსავლების ეფექტის ერთობლივი მოქმეება
ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ თვდაპირველად ბუღალტერი მოხმარებას საბიუჯეტო
წირი BL1-ის D წერტილში ახორციელებდა. რეალური საპროცენტო განაკვეთის 76%-
მდე ზრდა საბიუჯეტო წირის საათის ისრის მიმართულებით ამოტრიალებას და BL 1
მდგომარეობიდან BL2 მდომარეობაში გასადვლას იწვევს. ჩვენ საბიუჯეტო წირის
გადაადგილებას ორ შემადგენლად დავშლით: 1) თავდაპირველი მოხმარების D
წერტილის ირგვლის საათის ისრის მიმართულებით ამოტრიალება შუალედური
საბიუჯეტო წირის BLint-ს მისაღებად და 2)საბიუჯეტო წირის პარალელური გადაწევა
BLint მდგომარეობიდან BL2 მდგომარეობაში. ჩანაცვლების ეფექტი შეიძლება
გავზომოთ, როგორც მოხმარების საწყისი მდგომარეობის D წერტილიდან BL int წრფის P
წერტილში გადანაცვლება, შემოსავლების ეფექტი, კი - როგორც P წერტილიდან BL 2
წრფის Q წერტილში გადანაცვლება. სურათი როგორც გვიჩვენებს, ჩანაცვლების
ეფექტი უფრო დიდია, ვიდრე შემოსავლების ეფექტი და ამიტომ მათი ერთობლივი
ზემოქმედება მიმდინარე მოხმარების კლებასა და დანაზოგების დონის მატებაში
ვლინდება.)

ახლა ვთქვათ, რომ ბუღალტერის მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე BL1 IC1

განურჩევლობის მრუდს D წერტილში ეხება. ამიტომ 10%-იანი რეალური საპროცენტო
განაკვეთის შემთხვევაში ბუღალტერი მიმდინარე მოხმარებას 15 000-ის დონეზე გეგმავს,
მომავალ მოხმარებას კი - 16 500-ზე. მისი მიმდინარე რესურსები 20 000-ის (მიმდინარე
შემოსავალი 14 000 და საწყისი ქონება 6000) ტოლია, ამიტომაც მიმდინარე მოხმარებას 15
000-ის დონეზე თუ განახორციელებს, 5000 გასასესხებლად დარჩება. მის მიერ არჩეული D
წერტილი E წერტილიდან (D წერტილში მიმდინარე მოხმარება უფრო დაბალია, ვიდრე E
წერტილში), სადაც არც ნასესხები და არც გასესხებული თანხები არაა მარცხნივ მდეარეობს,
რაც გვიჩვენებს, რომ ბუღალტერი კრედიტორია.
მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა
66
 რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდა 10-დან 76%-მდე E წერტილიში, სადაც არ
გასესხენული და არც ნასესხები თანხები არაა, ბუღალტრის საბიუჯეტო წირს საათის ისრის
მიმართულებით BL2 მდგომარეობაში ამოტრიალებას ამჯერადაც იწვევს. რეალური
საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს ჩანაცვლების ეფექტისა და შემოსავლების ეფექტის
ზეგავლენა ერთმანეთისაგან რომ გავაცალკევოთ, მოდით, ამისათვის საბიუჯეტო წირის BL1
მდგომარეობიდან BL2 მდგომარეობაში გადაადგილების პროცესი ორ ეტაპად დავყოთ.
მოდით, ჯერ წარმოვიდგინოთ, რომ თავდაპირველი ბიუჯეტის წრფე BL1 საათის ისრის
მიმართულებით D წერტილში მოცემული ბუღალტრის თავდაპირველი მოხმარების
კომბინაციის ირგვლივ ტრიალდება მანამ, სანამ ახალი საბიუჯეტო წირი BL2-ის
პარალელური არ გახდება (ანუ მისი დახრილობა სანამ -1,76-ს არ შეადგენს). შედეგად
მივიღებთ პუნქტირულ შუალედურ საბიუჯეტო წირს BLint-ს. შემდეგ წარმოვიდგინოთ, რომ
BLint წრფის პარალელური გადაწევა ხდება მარჯვნივ BL2 მდგომარეობაში.
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდაზე ბუღალტრის რეაქცია, რომელიც მიდინარე
მოხმარებისა და დანაზოგების დონის ცვლილებაში გამოიხატება ასევე ორ ეტაპად
შეგვიძლია დავყოთ. ჯერ განვიხილოთ მისი რეაქცია საბიუჯეტო წირის D წერტილის ირგვლივ
ამოტრიალება და BL2 მდგომარეობიდან BLint მდგომარეობაში გადასვლაზე. ბუღალტრის
საბიუჯეტო წირის ერთადერთი ცვლილება ეს რომ ყოფილიყო, მაშინ მისი მოხმარება BLint
წრფეზე D წერტილიდან P წერტილში გადაინაცვლებდა (c=12000, cf=21 428). P წერტილში
მოხმარების უფრო ნაკლებ დონეზე, იგი D წერტილთან შედარებით მეტს დაზოგავდა. D და P
წერტილებს შორის დანაზოგების ზრდა, ისევე როგორც E წერტილიდან V წერტილში
გადაადგილება 4A.7 სურათზე, რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს ბუღალტრის
დანაზოგებზე ჩანაცვლების ეფექტის მოქმედებას განსაზღვრავს.
შემდეგ განვიხილოთ წრფის პარალელური გადაწევაა BLint მდგომარეობიდან BL2
მდგომარეობაში. ახალი საბიუჯეტო წირი BL2 განურჩევლობის მრუდს IC3-ს Q წერტილში
ეხება, ამიტომაც ბუღალტერი Q წერტილის მოხმარების კომბინაციას ირჩევს. მიმდინარე და
მომავალი მოხმარებების დონე მაღლდება, დანაზოგების დონე კი Q წერტილიდან P
წერტილამდე კლებულობს. მიმდინარე მოხმარების ზრდა და დანაზოგების შემცირება Q და P
წერტილებს შორის რეალური საპროცენტო განაკვეთის მატებით გამოწვეული შემოსავლების
ეფექტის გავლენაა. ამიტომ, როგორც ადრე ვამბობდით, შემოსავლების ეფექტი ვლინდება
მაშინ, როცა რომელიმე ცვლადის შეცვლა საბიუჯეტო წირის პარალელურ გადაწევას იწვევს.
ბუღალტრის მოხმარებისა და დანაზოგების დონის ზოგადი შემაჯამებელი ცვლილება
რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს D და Q წერტილებს შორის დანაზოგების
ცვლილების სახით 4A.8 სურათზეა ნაჩვენები. ეს ცვლილება განისაზღვრება ჩანაცვლების
ეფექტის ჯამური ზეგავლენით, რომელიც იზომება D წერტილიდან P წერტილში
გადანაცვლების შედეგად დანაზოგების ზრდით; და შემოსავლების ეფექტით, რომელიც
იზომება P წერტილიდან Q წერტილში გადანაცვლების შედეგად დანაზოგების შემცირებით.
4A.8 სურათზე საბოლოო Q წერტილში მიმდინარე მოხმარება უფრო დაბალია და
დანაზოგები უფრო მაღალია, ვიდრე თავდაპირველ D წერტილში. თუმცა, ჩვენ ასევე
მარტივად შეგვეძლო აგვეგო მრუდები, სადაც დანაზოგები საბოლოო Q წერტილში
თავდაპირველ D წერტილთან შედარებით უფრო დაბალი იქნებოდა. ამიტომ მოცემული
თეორია არ გამოგვადგება იმის გამოსათვლელად გაიზრდება თუ შემცირდება ბუღალტრის
დანაზოგების დონე რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს, ვინაიდან
ჩანაცვლებისა და შემოსავლების ეფექტები კრედიტორისათვის ერთმანეთის საწინააღმდეგო
მიმართულებით მუშაობენ.
მე-4 თავში როგორც განვიხილეთ, მსესხებლისთვის შემოსავლებისა და ჩანაცვლების
ეფექტები ერთი მიმართულებით მოქმედებენ (ანალიტიკური დავალება 6, მე-4 თავის
ბოლოში თქვენგან ამ შედეგის ასნას მოითხოვდა). უფრო მაღალი რეალური საპროცენტო

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

67
განაკვეთი მსესხებლისთვის დანაზოგების ფასეულობას ზრდის (ისევე, როგორც მიმდინარე
დანაზოგების მიმდინარე ღირებულების ზრდა), ამიტომაც იგი უფრო მეტის დაზოგვას
ცდილობს (ჩანაცვლების ეფექტი); იმის გამო, რომ მსესხებელი პროცენტებისგან მიღებულზე
უფრო დიდ თანხებს იხდის, უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთი მას უფრო მეტად
აღარიბებს და აიძულებს შეამციროს მოხმარება და გაზარდოს დანაზოგები.
და ბოლოს, ვიტყვით, რომ ორპერიოდიანი მოდელი ასაბუთებს მსესხებელთა
დანაზოგების დონის ზრდას რეალური საპროცენტო განაკვეთის ზრდის დროს. მიუხედავად
ამისა, შემოსავლების ეფქტისა და ჩანაცვლების ეფექტის ურთიერთსაწინააღმდეგო
ზემოქმედების გამო ეკომომიკურ თეორიას არ შეუძლია განსაზღვროს რეალური საპროცენტო
განაკვეთის ზრდის ზემოქმედების შედეგი კრედიტორთა დანაზოგებზე. მე-4 თავში როგორც
განვიხილეთ, ემპირიული მაგალითები გვიჩვენებენ, რომ რეალური საპროცენტო განაკვეთის
ზრდა სასურველი ეროვნული დანაზოგების ზრდს იწვევს, თუმცა ეს ზემოქმედება
უმნიშვნელოა.

მაკროეკონომიკა – ლექციების კურსი (მაგისტრატურა), ნ. ხადური, ნ. კაკულია, მ. ჩიქობავა

68