1.

საერთაშორისო ბიზნესის არსი

მსოფლიოში იაფი ოპტიკურ-ბოჭკოვანი საკაბელო სისტემის ფართო გამოყენებამ და
ინფორმაციის ოპერატიული გავრცელების მიზნით პერსონალური კომპიუტერების
შესაძლებლობების ზრდამ კომპანიებს მისცა შესაძლებლობა დაემყარებინათ საქმიანი
კონტაქტი პარტნიორებთან ნებისმიერ დროსა და ადგილას. ამის ერთ-ერთი შედეგია
ოფშორული ბიზნესის მკვეთრი ზრდა, რადგან კომპანიები მთელ პლანეტაზე
გადაადგილდებიან და საუკეთესო ტალანტს საუკეთესო ფასად ეძებენ.
ტექნოლოგიაში ფუნდამენტური აღმოჩენები სწრაფად აერთიანებს ერთმანეთთან
ეროვნულ ეკონომიკებს. გაღრმავების სტადიაზე მყოფი ეს პროცესი გლობალიზაციის
სახელითაა ცნობილი. ჩვეულებრივ, გლობალიზაცია გულისხმობს ქვეყნებს შორის
ეკონომიკური, პოლიტიკური, კულტურული და სხვა ტიპის ბარიების მოხსნასა და მათი
ინტეგრაციის პროცესს. თუმცა, მას ძირითადად ეკონომიკურ ჭრილში განიხილავენ.
გლობალიზაციის, ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს შედეგს საერთაშორისო ბიზნესის
ფორმირება და გაღრმავება წარმოადგენს.
საერთაშორისო ბიზნესის არსის სრულყოფილად გასაგებად, პირველ რიგში,
აუცილებელია გვესმოდეს „ბიზნესის“ მნიშვნელობა. ბიზნესი წარმოადგენს რისკის
პირობებში მოგების ან სხვა რაიმე შემოსავლის მისაღებად განხორციელებულ
საქმიანობას. თუ ეს საქმიანობა ხორციელდება ორი ან მეტი ქვეყნის მიერ, სახეზეა
საერთაშორისო ბიზნესი.
საერთაშორისო ბიზნესი გულისხმობს სხვადასხვა ქვეყნის პარტნიორების მიერ
საქმიანი ოპერაციების განხორციელებას. ასეთ გარიგებაში მონაწილე მხარეები შეიძლება
წარმოადგენდნენ ფიზიკურ პირებს, ცალკეულ ფირმებს, მათ გაერთიანებებს ან
სახელმწიფო ორგანიზაციებს. როდესაც საქმიანბა სცდება ქვეყნის ფარგლებს
წარმოიშვება დამატებითი გარემოებები:
 სხვადასხვა ქვეყნის ვალუტის გამოყენება იწვევს ვალუტის კონვერტირების
აუცილებლობას სულ მცირე ერთ-ერთი ქვეყნის მხრიდან.
 სამართლებრივი სისტემების განსხვავება იწვევს ერთი ან რამდენიმე პირის
მიერ თავის მოქმედებაში კორექტირების შეტანას.
 კულტურული განსხვავება ქცევის სტრატეგიის კორექტირებას საჭიროებს.
 მისაწვდომი რესურსების განსხვავებული სტრუქტურა და მოცულობა.

არსებობს ფაქტორები, რომლებიც მუდმივად მოქმედებენ ბიზნსზე და უბიძგებენ

მას გასცდეს ეროვნული სახელმწიფოს საზღვრებს. შეიძლება გამოვყოთ ასეთი ძალების
სამი არე:

 შიდა ბაზრის ამრეკლავი ზემოქმედება- ეს არის იმ ფაქტორთა

ერთობლიობა,რომელიც ართულებს საწარმოს საქმიანობას ადგილობრივ ბაზარზე და
ქვეყნის გარეთ გაფართოებას აიძულებს: კონკურენცია ადგილობრივ ბაზარზე,
დაბალი მოგება, მომაკვდავი ბაზარი, დიდი დანახარჯები შრომაზე და სხვა.
 საგარეო ბაზრის მიმზიდავი ზემოქმედება- ესაა საგარეო ბაზრის
ხელსაყრელი ფაქტორები, რომლებიც ახალ შესაძლებლობებს ხსნის ბიზნესის წინაშე
 და ასტიმულირებს მისი საზღვრებს გარეთ გაფართოებას: სტაბილური ან მზარდი
ბაზარი, მაღალი მოგება, სუსტი კონკურენტები, და სხვა.
 დაბალი გადასახადები-
საერთაშორისო ბიზნესის წარმოების კლასიკურ მაგალითს წარმოადგენს სხვა
ქვეყანაში ან ქვეყნებში საქონლის გატანა გასაყიდად; ერთ ქვეყანაში მასალებისა და
ნედლეულის შესყიდვა და მეორე ქვეყანაში შემოტანა მოსახმარად ან შემდგომი
გადამუშავებისთვის; ერთი ქვეყნიდან მეორეში არამატერიალური ღირებულებების
(ნოუ-ჰაუ, პეტენტი და ა.შ.) გატანა; ერთი ქვეყნის მიერ მეორისათვის კრედიტის მიცემა
და ა.შ. საერთაშორისო ბიზნესი შეიძლება განხორციელდეს ფიზიკური და იურიდიული
პირების მიერ, სახელმწიფო და კერძო კომპანიების მიერ.
არსებობს არაერთი მიზეზი, რის გამოც კომპანია წყვეტს საერთაშორისო ბაზარზე
გასვლას. ეს შეიძლება იყოს კომპანიის საკვანძო უპირატესობის (ის განსხვავებულად
ძლიერი მხარეები და უპირატესობები, რომელსაც პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა
გააჩნია კომპანიის წარმატებული საქმიანობისთვის) გამოყენება, რესურსების დაბალ
ფასად შეძენა, ახალი ბაზრების დაპყრობის შესაძლებლობა, დარგში უფრო ეფექტიანი
კონკურენციის გაწევა.

2.საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლის მნიშვნელობა

არსებობს არაერთი მიზეზი იმისა, თუ რატომ უნდა შეისწავლონ სტუდენტებმა
საერთაშორისო ბიზნესი. ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი მდგომარეობს იმაში, რომ
თანამედროვე ეტაპზე მსხვილი კომპანიები, სადაც მომავალში ყოფილი სტუდენტების
ძირითადმა ნაწილმა უნდა იმუშაონ, ან პირდაპირი გზით ახორციელებენ საქმიან
ოპერაციებს სხვა ქვეყნებში, ან სხვა გზებით არიან ჩართულნი ეკონომიკის
გლობალიზაციის პროცესში. ამიტომ სტუდენტმა, როგორც მომავალმა
სპეციალისტმა, იმისთვის, რომ მიაღწიოს წარმატებას, კარგად უნდა გაითავისოს
საერთაშორისო ბიზნესის საკითხები.
გარდა აღნიშნულისა, საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლის აუცილებლობა შეიძლება
გამოწვეული იყოს იმით, რომ მომავალმა სპეციალისტმა, რომელიც მუშაობას დაიწყებს
რომელიმე უცხოური კორპორაციის კუთვნილებაში არსებულ კომპანიაში, საჭიროა
იცოდეს ამ ქვეყანაში ბიზნესის თავისებურებები.
საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლის აუცილებლობის კიდევ ერთი მიზეზი
მდგომარეობს იმაში, რომ უცხოურ ბაზრებზე გასული კომპანიის მენეჯერებმა არ
დაუშვან მომავალ კონკურენტებთან ჩამორჩენა. სტუდენტები, რომლებიც სწავლობენ
ბიზნესს უმაღლეს სასწავლებლებში, აუცილებლად ეუფლებიან უცხო ენებს, ბევრს
მოგზაურობენ საზღვარგარეთ და სხვადასხვა ქვეყნებში იძენენ პრაქტიკულ
გამოცდილებას.
საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლის აუცილებლობა ასევე გამოწვეულია იმით, რომ
ამაღლდეს მომავალი მენეჯერების კომპეტენტურობა სხვადასხვა ქვეყნის კულტურის
ცოდნის სფეროში, რის გარეშეც შეუძლებელია კომპანიამ, რომელშიც მოცემული
მენეჯერი მუშაობს, მიაღწიოს სერიოზულ წარმატებას საერთაშორისო საქმიანობისას.
ზემოთ განხილულია საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლის ის ძირითადი მიზეზები,
რომლებიც გათვალისწინებული უნდა იქნეს ზოგადად მსოფლიოს ნებისმიერი ქვეყნის
კომპანიის ხელმძღვანელობის მიერ. მაგრამ, ამასთან ერთად საჭიროა ამ მიზეზების
განსაზღვრისას ანგარიში გაეწიოს მოცემული ქვეყნის იმ სპეციფიკურ სოციალურ-
ეკონომიკურ, პოლიტიკურ, კულტურულ თავისებურებებსაც, რომლებიც მას გააჩნია
მოცემულ სიტუაციაში. მაგალითად, საქართველოში საერთაშორისო ბიზნესის
შესწავლის აუცილებლობის მიზეზებს შეიძლება დაემატოს ზოგიერთი სხვა მიზეზიც,
რომლებიც განპირობებულია იმ განსხვავებული ფაქტორებით, რომლებიც აქ
მოქმედებს.

3.საერთაშორისო ბიზნესის ფორმები

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის მეწარმეთა შორის ეკონომიკური ურთიერთობის ჩასახვა
და განვითარება ისტორიული თვალსაზრისით ექსპორტ-იმპორტით დაიწყო.
შემდგომში კი ფართოდ გავრცელდა საერთაშორისო ბიზნესის სხვა ფორმებიც.
ექსპორტ-იმპორტი გულისხმობს ქვეყნებს შორის საქონლისა და მომსახურების
გაცვლათა ერთობლიობას, რომელიც ძირითადად ურთიერთსარგებლიანობისა და
შრომის საერთაშორისო დანაწილების პრინციპს ეფუძნება. ყველა საექსპორტო და
საიმპორტო ოპერაცია იყოფა ორ ჯგუფად: პირველს მიეკუთვნება საქონლით ვაჭრობა
(„ხილული ვაჭრობა“), ხოლო მეორე ჯგუფი მოიცავს მომსახურებით ვაჭრობას
(„უხილავი ვაჭრობა“). ბევრი კომპანია საერთაშორისო ბიზნესს სწორედ ამ ფორმით
იწყებს. ამ მეთოდის ერთ-ერთი დადებითი მხარე არის ის, რომ არ მოითხოვს
საზღვარგარეთ საკუთრების შეძენას. აქედან გამომდინარე, ის შედარებით იაფია
ბაზარზე შესვლის სხვა მეთოდებთან შედარებით. ფირმებისთვის, რომლებიც იწყებენ
ექსპორტირებას, მოტივატორი უნდა იყოს არა სწრაფი შემოსავალი, არამედ ახალი
ბაზრის შესწავლა, ახალი ტექნოლოგიები და საქმიანობის ინოვაციურად წარმართვა.
აქვე უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ექსპორტიორები აწყდებიან უამრავ დაბრკოლებას
ტარიფების, კვოტებისა და სხვა მარეგულირებელი საშუალებების სახით, ვინაიდან
ყველა ქვეყანა კეთილგანწყობილი არაა უცხოელი იმპორტიორების მიმართ. მაგ.,
იაპონელები აცხადებენ, რომ მათ პატარა კუჭი აქვთ და მხოლოდ მიკანის
(ადგილობრივი მანდარინი) ჭამა შეუძლიათ, ამიტომ ამერიკული ფორთოხლის
იმპორტი შეზღუდულია.
უცხოური ინვესტიციები წარმოადგენს საერთაშორისო ბიზნესის მეორე ფორმას,
რომელსაც ისეთივე დიდი მნიშვნელობა გააჩნია, როგორიც ექსპორტ-იმპორტს.
უცხოური ინვესტიციის განხორციელება გულისხმობს ერთი ქვეყნის რეზიდენტის მიერ
მეორე ქვეყნის რეზიდენტისთვის კაპიტალის გადაცემას. ასეთი ინვესტიციები ორ
ჯგუფად იყოფა: პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები - რომელიც იძლევა
დაბანდებული კაპიტალის კონტროლის საშუალებას და პორტფელური ინვესტიციები -
რომლების მიზანს არ წარმოადენს კონტროლის განხორციელება.
უცხოურ ბაზარზე შესვლის კიდევ ერთი იაფი გზა არის ლიცენზირება. ამ არჩევანს
ხშირად მიმართავენ მაშინ, როცა ადგილი აქვს უცხოური ინვესტიციების შეზღუდვას, ან
მაშინ, როცა მაღალი ტარიფის გამო იმპორტირებული პროდუქცია ძვირია.
ლიცენზირება არის კომპანიის მიერ სხვა ფირმისთვის საბრენდე ნიშნის, პატენტის,
საწარმოო ტექნოლოგიის ან სხვა სახის ინტელექტუალური საკუთრების მიყიდვა.
 ფრენჩაიზინგი არის ლიცენზირების განსაკუთრებული ფორმა, რომლის არსი
მდგომარეობს რომ ერთ ქვეყანაში არსებული კომპანია (ფრენჩაიზერი) სხვა ქვეყანაში
არსებულ კომპანიას (ფრენჩაიზი) გადასცემს ნებართვას თავისი წარმოების
ტექნოლოგიის, ბრენდის, სავაჭრო მარკისა და ლოგოტიპის გამოყენებაზე, რისთვისაც
ახდევინებს შესაბამის თანხას. მომსახურების ფირმები, განსაკუთრებით კვების სფეროში
ჩართულნი, ხშირად ირჩევენ ამ გზას. კარგი მაგალითია McDonald’s, რომელიც
სარესტორნე ქსელის გაფართოების მიზნით ეძებს უცხოურ ფირმებსა და
ინვესტორებს. სავაჭრო ნიშნის, ოპერირების პროცედურის, პროდუქციისა და სხვა
მრავალი სერვისის სანაცვლოდ უცხოელი ფრენჩაიზი McDonald’s-ს უხდის გადასახადს
როიალტის სახით. ფრენჩაიზინგის ყველაზე მნიშვნელოვანი ასპექტი ისაა, რომ
ფრენჩაიზებმა ბიზნესი მკაცრი მოთხოვნების მიხედვით უნდა მართონ. ამიტომაც არის,
რომ McDonald’s-ის რესტორნები მთელ მსოფლიოში ერთნაირად საქმიანობენ.
მმართველობითი კონტრაქტი არის შეთანხმება, რომლის თანახმად ერთი ქვეყნის
კომპანია აძლევს სხვა ქვეყანაში არსებულ ფირმას თანხმობას თავისი კომპანიის
საწარმოო სიმძლავრეთა მართვაზე ან სხვა სახის მმართველობით მომსახურებაზე
განსაზღვრული თანხის სანაცვლოდ.
კომპანიას, რომელიც ახორციელებს ზემოთ ჩამოთვლილ საქმიან ოპერაციებს,
შეიძლება ეწოდოს საერთაშორისო კომპანია. საერთაშორისო კომპანია, ესაა ნებისმიერი
ორგანიზაცია, რომელიც საქმიანობას ახორციელებს საზღვარგარეთის ქვეყნების
რეზიდენტებთან, კერძო ფირმებთან ან სახელმწიფო ორგანიზაციებთან დადებული
კომერციული გარიგების საფუძველზე.

4.გლობალიზაციის არსი
გლობალიზაციის ფენომენი ფართო, ცვალებადი და მრავალფეროვანია,
შესაბამისად განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს მისი ისტორიული ბუნების,
მამოძრავებელი ძალების, საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროზე მისი
ზემოქმედების შედეგების შეფასების თვალსაზრისით.
ი. შოლტე გლობალიზაციის სამგვარ გაგებას გამოყოფს:
 გლობალიზაცია სინონიმია ინტერნაციონალიზაციის და გამოხატავს
საქონლის, ინვესტიციების, ადამიანთა, ფულის, იდეების მზარდი ნაკადების
მოძრაობას. გლობალური ურთიერთკავშირები სხვა არაფერია თუ არა
გაღრმავებული საერთაშორისო ურთიერთდამოკიდებულება.
 გლობალიზაცია ნიშნავს საზღვრების ფართომაშტაბიან გახსნას, ბარიერების
მოხსნას, რომელიც აბრკოლებს საერთაშორისო ვაჭრობას, ფინანსურ
ტრანსფერებსა და კომუნიკაციებს. გულისხმობს ლიბერალიზაციის გზით
პლანეტარულ ინტეგრაციას.
 საზღვრების არ არსებობას გულისხმობს.
ბიზნესის თვალსაზრისით გლობალიზაცია ვლინდება მსოფლიოს მასშტაბის
მოგებაზე ორიენტირებულ საქმიანობაში, რომელიც უნივერსალურ
ზესახელმწიფოებრივ წესებსა და ნორმებზე დაყრდნობით წარიმართება. ბიზნესის
გლობალიზაციის პროცესი უკავშირდება ბაზრების მიერ გლობალური სახის მიღებას,
ფირმების სწრაფვას საქმიანობა განალაგონ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, მოახდინონ
სტრატეგიებისა და ოპერაციებისა და კოორდინაციის ცენტრალიზაცია.
ბიზნესის გლობალიზაციის მნიშვნელოვანი ასპექტია ბაზრების გლობალიზაცია.
ტექნოლოგიურმა ცვლილებებმა, სოციალურ-ეკონომიკურმა და პოლიტიკურმა
მოვლენებმა დააჩქარა მსოფლიო ბაზრის გლობალიზაციის პროცესი. თანამედროვე
ბიზნესის გლობალური სტრატეგია ეფუძნება საქონლის, ბრენდინგისა და სარეკლამო
პოლიტიკის სტანდარტიზაციას. დღეს ბაზრის სეგმენტები ნაკლებადაა დაფუძნებული
ქვეყნებს შორის განსხვავებებზე და მეტად მომხმარებელთა გემოვნების
არაერთგვაროვნებაზე, რაც ქვეყნის საზღვრებს შეღწევადს ხდის. მიუხედავად ბაზრის
მოცემული ტენდენციებისა ბაზარს გლობალურს ვერ ვუწოდებთ რადგან კიდევ
არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები მომხმარებელთა მოთხოვნილებებსა და
გემოვნებაში, გასაღების არხებში, კულტურული ღირებულებების სისტემაში და რაც
ყველაზე პრობლემატურია შემოსავლებში. შედარებით გლობალიზებულია სამრეწველო
საქონლისა და ნედლეულის ბაზარი.
ბიზნესის გლობალიზაცია ასევე მჭიდროდაა დაკავშირებული წარმოების
გლობალიზაციასთან, რომელიც საწარმოებს შესაძლებლობას აძლევს ისე განალაგონ
საწარმოო სიმძლავრეები, რომ ათვისებული იქნეს მსოფლიოს სხვადასხვა ნაწილში
რესურსების, სამუშაო ძალის კვალიფიციისა და ეკონომიკური პირობების
თავისებურებებთან დაკავშირებული უპირატესობები. წარმოების გლობალიზაცია
ნიშნავს, რომ გლობალიზაციის ეპოქაში საწარმოები ჭეშმარიტად თავისუფალი
კაპიტალით იქმნება, რომლებსაც ინტერნაციონალური მენეჯმენტი და არ გააჩნიათ
კონკრეტული ეროვნულობა. სამწუხაროდ ჯერჯერობით გლობალური საწარმოების
რიცხვი მცირეა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ჩვენ
ვცხოვრობთ გლობალიზებად და არა სრულად გლობალურ მსოფლიოში.

5. გლობალიზაციის მამოძრავებელი ძალები

არსებობს მთელი რიგი საბაზრო მიზეზები, რომლებიც აიძულებენ კომპანიებს

გახდნენ უფრო გლობალური როგორც განვითარების კურსის, ისე ყოველდღიური
პრაქტიკული საქმიანობის კუთხით. ასეთ სტრატეგიულ მიზეზებს
მიეკუთვნება:კომპანიის საკვანძო უპირატესობის გამოყენება, რესურსების შეძენა უფრო
დაბალი ფასებით, კომპანიის ახალ ბაზარზე შეღწევა, თავის დარგში უფრო ეფექტური
კონკურენციის გაწევა.
გლობალიზაციის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს კომპანიის საკვანძო
კომპეტენციების უფრო ფართოდ გამოყენების შესაძლებლობა წარმოადგენს, რომელთა
განვითარებაც შეძლო კომპანიამ შიდა ბაზარზე. საკვანძო კომპეტენცია განსაზღვრავს იმ
განსხვავებულად გამორჩეულ ძლიერ მხარეს ან უპირატესობას, რომელსაც
პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა გააჩნია კომპანიის წარმატებული საქმიანობისთვის.
ახალ ბაზარზე საკვანძო კომპეტენციების გამოყენებით კომპანიას შეუძლია გაზარდოს
თავისი შემოსავლები და მოგება.
რესურსების შეძენა უფრო დაბალი ფასებით. საერთაშორისო მაშტაბით ბიზნესის
განხორციელების კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი საფუძველია დაბალ ფასებში
საწარმოო რესურსების შეძენის აუცილებლობა. მთელ რიგ შემთხვევაში კომპანიები
განიცდიან საზღვარგარეთის ქვეყნებში რესურსების შეძენის მწვავე მოთხოვნას,
რადგანაც ადგილობრივ ბაზარზე შესაბამისი რესურსები ან საერთოდ არ არის ან
არასაკმარისია მოთხოვნის სრულყოფილად დასაკმაყოფილებლად.
ბიზნესის გაფართოების მიზნით გასაღების ახალი ბაზრების ძიების აუცილებლობა
წარმოადგენს ერთადერთ მნიშვნელოვან მიზეზს კომპანიის საერთაშორისო ბაზარზე
გასასვლელად. როდესაც შიდა ბაზარი, რომელსაც კომპანია ყიდის თავის პროდუქციას,
ხდება მთლიანად ფორმალური. ამ ბაზარზე სულ უფრო ძნელი ხდება მაღალი
შემოსავლების მიღება და მოგების ზრდა.
კომპანიის საზღვარგარეთის გასაღების ბაზარზე გასვლის ერთ-ერთ მიზეზს
წარმოადგენს სურვილი იმისა, რომ კომპანიამ აამაღლოს კონკურენტუნარიანობა და
კონკურენტული ბრძოლის ეფექტიანობა იმდარგში, რომელშიც იგი მოღვაწეობს.
წარმატებით წარმართვისათვის აუცილებელია გაითვალისწინონ ბიზნეს-
გარემოში მომხდარი ის ცვლილებები, რომლებიც აღმოჩნდა მეორე მსოფლიო ომის
შემდგომ პერიოდში და განსაკუთრებით კი სოციალისტური სისტემის დაშლის
შემდგომ პერიოდში. ასევე გასათვალისწინებელია ის მუდმივად მიმდინარე
ცვლილებები, რომლებიც ხდება ბიზნესის გარეგანი გარემოს ძირითადი ფაქტორების
მიხედვით. საერთაშორისო ბიზნესში ამ მხრივ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი
ფაქტორები, როგორიცააა პოლიტიკური გარემოს ცვლილება, ტექნოლოგიური გარემოს
ცვლილება და ა.შ.
 ტექნოლოგიური გარემოს ცვლილება. ახალმა ტექნოლოგიებმა საერთაშორისო
ბიზნესი ადვილად განხორციელებადი და უფრო მეტად მიმზიდველი გახდა.
 პოლიტიკური გარემოს ცვლილება. ეროვნული მთავრობების მიერ
პოლიტიკაში გატარებულმა ცვლილებებმა გააქტიურა საერთაშორისო საქმიანი
ოპერაციები.

6.საერთაშორისო ბიზნესის გარემოს არსი და სახეები

ბიზნესის გარემო განისაზღვრება იმ ფაქტორებით, რომლებიც ზემოქმედებენ
ბიზნესის ფუნქციონირებაზე. საერთაშორისო ბიზნესისთვის გარემოს შესწავლას დიდი
მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან არსებული ბიზნესგარემოს მდგომარეობის დადგენა,
მისი გაანალიზება და სრულყოფის გზების განსაზღვრა უშუალო გავლენას ახდენს
ბიზნესის განვითარებასა და მის წარმატებულ ფუნქციონირებაზე.
განასხვავებენ პირდაპირ და ირიბ გარემოს:
პირდაპირი ზემოქმედების გარემო მოიცავს იმ ფაქტორებს, რომლებიც უშუალოდ
ახდენენ გავლენას ორგანიზაციის ოპერირებაზე. ესენია: მომწოდებლები,
მომხმარებლები, კონკუნრეტები, შრომითი რესურსები, კანონები და სახელმწიფო
მარეგულირებელი დაწესებულებები.
ირიბი გავლენის ფაქტორები ორგანიზაციის ოპერირებაზე პირდაპირ და მყისიერ
ზემოქმედებას არ არხდენენ, თუმცა მათი გავლენა მაინც ვლინდება. ასეთი ფაქტორებია:
ეკონომიკური მდგომარეობა, მეცნიერულ-ტექნოლოგიური პროგრესი, სოციო-
კულტურული, ეკოლოგიური და პოლიტიკური ცვლილებები.
საბაზრო გარემოს მრავალდონიანი სტრუქტურა გააჩნია. ცნობილია, რომ ბიზნესის
სუბიექტების საქმიანობა ხორციელდება სამეწარმეო ობიექტის შიგნით (ეს ბიზნესის
შიგა გარემოა) და ლოკალურ, საერთოეროვნულ და საერთაშორისო ბაზრებზე.
ლოკალური ბაზარი ქვეყნის ცალკეულ რეგიონში ბიზნესის სუბიექტების
ურთიერთქმედების გარემოა. იგი განპირობებულია ამ რეგიონების ეკონომიკური
განვითარების თავისებურებებით, ბიზნესის წარმართვაზე მოქმედი ადგილობრივი
პირობებით, მოცემული რეგიონის სუბიექტების მოთხოვნით და ბიზნესის სუბიექტების
ურთიერთობების რეგულირების განსაკუთრებული ნორმებითა და წესებით.
საერთოეროვნული ბაზარი არის ბიზნესის ყველა სუბიექტის ურთიერთქმედების
გარემო, რომლებიც განახორციელებენ საქმიანობას სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ამ
სახელმწიფოს ეკონომიკური განვითარების დონისა და მასში მიღებული ბიზნესის
განხორციელების პირობების შესაბამისად.
საერთაშორისო ბაზარი ბიზნესის იმ სუბიექტთა ურთიერთქმედების გარემოა,
რომელთა საქმიანობა ცდება ცალკეული სახელმწიფოების ეროვნულ საზღვრებს და
ვითარდება ეკონომიკის გლობალიზაციის, ეკონომიკური ინტეგრაციისა და ბიზნესის
ფორმირების პირობების მსოფლიო ტენდენციების გავლენით.
არსებობს ბიზნესგარემოს ოთხი დონე: მიკროგარემო (ბიზნესის შიგა გარემო),
მეზოდონე (საბაზრო ლოკალური გარემო), მაკროდონე (საერთოეროვნული საბაზრო
გარემო) და მეგადონე (საერთაშორისო საბაზრო გარემო).
მიკროგარემო მოიცავს ბიზნესის სუბიექტის შიგა ურთიერთობებს, რომლებიც მას
ესაჭიროება სრულყოფილი ფუნქციონირებისთვის. ბიზნესის მიკროგარემოს
მიეკუთვნება ფირმის ფუნქციური და სხვა სახის ქვედანაყოფები, რომლებიც
უზრუნველყოფენ მისი მუშაობის პირობებს.
მეზოგარემო მოიცავს ბიზნესის სუბიექტის ფუნქციონირების ფაქტორებისა და
პირობების ერთობლიობას ლოკალურ დონეზე, მათ შორის რეგიონის ეკონომიკური
განვითარების დონესა და მართვის ტერიტორიულ ორგანოებს.
მაკროგარემო ბიზნესის სუბიექტებზე დიდ გავლენას ახდენს. იგი მოიცავს ეკონომიკის
მდგომარეობას, ბიზნესის ინფრასტრუქტურის განვითარების დონეს, კერძოდ, ბაზრის
იმ ინსტიტუტების განვითარებას, რომლებიც მოქმედებენ სახელმწიფოში. მაკროგარემო
ასევე გულისხმობს რეგიონთაშორის ურთიერთქმედებებს სახელმწიფო დონეზე და
სახელმწიფოს ეკონომიკურ პოლიტიკას.
მეგაგარემო მოიცავს მსოფლიო ბაზარზე მოქმედ პირდაპირი ზეგავლენის
ფაქტორებსა და პირობებს, ასევე მსოფლიოში არსებულ ირიბი ზემოქმედების საერთო
ტენდენციებს. მათ მიეკუთვნება: საერთაშორისო ხელშეკრულებები და შეთანხმებები;
დოკუმენტები, რომლებიც მიმართულია საერთაშორისო ბაზრების სუბიექტების
ურთიერთობების რეგულირებზე; საერთაშორისო ინფრასტრუქტურის განვითარების
დონე; საერთაშორისო ინვესტორები.

7.საერთაშორისო ბიზნესის სოციოკულტურული გარემო

სოციოკულტურული გარემოს ფაქტორები გავლენას ახდენენ ბიზნესის პროცესებსა და
მის საბოლოო შედეგებზე. ნებისმიერი ბიზნესი კონკრეტულ სოციოკულტურულ
კონტექსტში წარიმართება. ადამიანებს აქვთ ისეთი ღირებულებები და
დამოკიდებულებები, რომლებიც თავისი საზოგადოებისა და კულტურისგან შეიძინეს
და მათ ავლენენ როგორც მენეჯერები, მომუშავენი ან მომხმარებლები. სოციალურ
კულტურულ გარემოს აყალიბებს ქცევები და ურთიერთობები, რომლებშიც ჩართულნი
არიან საზოგადოების წევრები. მასში შეიძლება შედიოდეს ისეთი ფაქტორები,
როგორებიცაა დემოგრაფიული მახასიათებლები, საზოგადოების ფასეულობები და
დამოკიდებულებები, ცხოვრების სტილი, ურთიერთობები და სხვა. საზოგადოების ამა
თუ იმ დამოკიდებულების შეცვლას შეუძლია ბიზნესზე წამახალისებელი ან
შემაფერხებელი გავლენა მოახდინოს.
ეკონომიკური თეორია ვარაუდობს, რომ მომხმარებლებიც, ისევე, როგორც სხვა
ეკონომიკური სუბიექტები ცდილობენ თავისი შეზღდული რესურსები გაანაწილონ ისე,
რომ მათი ინდივიდუალური ინტერესი მაქსიმალურად დაკმაყოფილდეს.
საერთაშორისო ბიზნესის წარმატება შუძლებელია ადგილობრივი
სოციოკულტურების გაგებისა და მათი ეფექტურად გამოყენების გარეშე. საერთაშორისო
საქმიანი ურთიერთობის პროცესში რაც უფრო მეტი კულტურაა წარმოდგენილი, მით
უფრო რთულია წარმატების მიღწევა. საერთაშორისო ბიზნესის სუბიექტების
გადაწყვეტილებები ბევრადაა დამოკიდებული კულტურის თავისებურებებზე, ამიტომ
კულტურის ნიშანთვისებები, რომლებიც მას სხვა დანარჩენი კულტურებისგან
გამოარჩევს.
სოციოკულტურული ცვლადების ბიზნესისა და მენეჯმენტის სფეროზე
ზემოქმედების კვლევის შინაარსი ეყრდნობა მოსაზრებას, რომ ადამიანები არიან
ერთგვარი „მენტალური პროგრამის“ მატარებელნი, რომელიც მათ მიიღეს ოჯახისგან და
შემდეგ გააძლიერეს სკოლასა და ორგანიზაციებში. კვლევის სტატისტიკური ანალიზის
საფუძველზე გამოიყო ჯერ 4 განზომილება, ხოლო შემდეგ 5.
 ძალაუფლებრივი დისტანცია- გვიჩვენებს ორგანიზაციასა და ინსტიტუტებში
ნაკლები ძალაუფლების მქონე ადამიანებისთვის რამდენად მისაღებია
ძალაუფლების არათანაბარი გადაწყვეტილება.
 განუსაზღვრელობის აცილება- გვიჩვენებს საზოგადოების წევრები უჩვეულო,
წინასწარ განუსაზღვრელ გარემოში რამდენად განიცდიან დისკომფორტს.
 ინდივიდუალიზმი/კოლექტივიზმი- განსაზღვრავს ინდივიდები
დამოუკიდებელნი არიან თუ ჯგუფთან ინტეგრირებულნი.
 მასკულინურობა/ფემინურობა-ახასიათებს ემოციურ დამოკიდებულებებს და
ერთმანეთს უპირისპირებს მტკიცე მასკულანურ და ნაზ, ფემინურ
საზოგადოებას.
  მოკლევადიანი/გრძელვადიანი ორიენტაცია-განსაზღვრავს რამდენ ხანს
დაელოდება საზოგადოება თავისი მატერიალური, სოციალური და ემოციური
მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას.

8.საერთაშორისო ბიზნესის სამართლებრივი გარემო

განასხვავებენ სამართლებრივი სიტემის სამ ტიპს: ზოგადი სამართლის სისტემა,
სამოქალაქო სამართლის სისტემა და რელიგიური.
ზოგადი სამართალი ემყარება ცალკეულ სასამართლო საქმეზე ქვეყნის მთელი
ისტორიის მანძილზე დაგროვილი გადაწყვეტილებების მიღების ერთობლივ
გამოცდლებას. კანონებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ბიზნესის წარმართვაზე ყოველ
ქვეყანაში აქვს თავისი სპეციფიკა, რაც პოტენციურ პრობლემას უქმნის ცუდად
ინფორმირებულ მეწარმეს.
სამოქალაქო სამართლის სისტემა ემყარება მოქმედებათა კოდიფიკაციას და
ითვალისწინებს დეტალურად დამუშავებული კანონების კომპლექსს, რომელიც შედის
კოდქსში. ამ კანონების საფუძველზე ხორციელდება ბიზნესი. ამ ორ სისტემას შორის
ძირითადი განსხვავება ის არის, რომ ზოგადი სამართლის სისტემის პირობებში
დეტალურად მუშავდება კონტრაქტები, სხვადასხვა შესაძლებელი სიტუაციების
გათვალისწინებით, ხოლო სამოქალაქო სამართლის სისტემა გამორიცხავს ასეთ
დეტალიზაციას, ვინაიდან ყველა სადაო საკითხის პასუხი ჩამოყალიბებულია
სამოქალაქო კოდექსში.
რელიგიური სამართალი დაფუძნებულია ოფიციალურად დადგენილი რწმენის
წესებისა და რელიგიურ წეს-ჩვეულებების სისტემაზე, ამა თუ იმ რელიგიური
სწავლების სამოქალაქო და კრიმინალური ქცევა რეგულირდება რელიგიური
სამართლით, ეწოდება თეორეკრატია. მაგ,ირანში კანონიერებას და არაკანონიერებას
განსაზღვრავს „ყურანი“. რელიგიურმა სამართალმა შეიძლება მნიშვნელოვანი
პრობლემები შექმნას კომპანიების საქმიანობაში.
სასამართლო სისტემას კომუნისტურ და დიქტატორულ ქვეყნებში ხშირად უწოდებენ
ბიუროკრატიულ სამართალს. მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ბიუროკრატების
ქმედებებსა და კანონებს აქვს ძალა, მიუხედავად იმისა თუ რა ფორმალური უფლებებია
მოცემულ ქვეყანაში. ამგვარი სამართლებრივი სისტემის ქვეყნებში კონტრაქტების
დადება და ჩაშლა ხდება იმ ადამიანების მიერ, რომლებიც მოიპოვებენ ძალაუფლებას.
მსგავს ქვეყნებში საერთაშორისო კომპანიების შესაძლებლობა წარმატებულად
განახორციელონ ბიზნესი ხშირ შემთხვევაში ექვემდებარება რისკს ბიუროკრატების
მხრიდან. მენეჯერები, რომლებიც დაკავებულნი არიან საერთაშორისო მეწარმეობით
საკმარისად ხშირად აწყდებიან ჩინოვნიკების თვითნებურობას, რომელსაც აქვს კანონის
ძალა.
ბიზნესმენები, რომლებიც დაკავებულნი არიან საგარეო ეკონომიკური საქმიანობით
კარგად უნდა იცოდნენ სამართლებრივ სისტემებს შორის განსხვავება, რათა თავი
აარიდონ გაუგებრობას, რომელიც შესაძლოა ძვირად დაუჯდეს მათ. გარდა ამისა
ნებისმიერ ქვეყანაში, რომელშიც საქმიანობენ საერთაშორისო კომპანიები,
ბიზნესმენებმა უნდა გამოიყენონ ადგილობრივი იურისტების გამოცდილება და ცოდნა,
რომელიც მათ დაეხმარება შეასრულონ ადგილობრივი კანონების მოთხოვნები.
  შიდა ბაზარზე ორიენტირებული კანონები;
 საერთაშორისო საქმიანი ოპერაციები მარეგულირებელი კანონები;
 კანონები მიმართული უცხოური კომპანიების წინააღმდეგ;
 პრივატიზაცია;
 შეზღუდვები უცხოური საკუთრების წილზე.

9.საერთაშორისო ბიზნესის პოლიტიკური გარემო

პოლიტიკური მდგომარეობის შეფასება ქვეყანაში, სადაც კომპანია აპირებს ბიზნესის
განხორციელებას, საჭიროა ჩატარდეს კაპიტალის დაბანდებაზე გადაწყვეტილების
მიღებამდე. პოლიტიკური სტაბილურობის ფაქტორს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება,
ვინაიდან სხვადასხვა მიზეზების გამო იგი მოქმედებს კომპანიისა თუ ცალკეული
ინვესტორის საქმიან აქტივობაზე. იმისთვის, რომ ამა თუ იმ ქვეყანაში სწორად
განისაზღვროს პოლიტიკური გარემო, გამოიყენება პოლიტიკური რისკების ანალიზის
პროცედურა. პოლიტიკური რისკი არის ხალხის, ჯგუფების ან მთავრობის მიერ
განხორციელებული ქმედება, რომელსაც შეუძლია დაუყოვნებლივ ან გრძელვადიან
პერიოდში ზეგავლენა მოახდინოს ფირმაზე. ეს განმარტება მოიცავს ყველა ასპექტს
რევოლუციიდან დაწყებული, საგადასახადო კანონში ცვლილებების შეტანით
დამთავრებული. საერთაშორისო პოლიტიკის ექსპერტებისთვისაც კი ძნელია ბევრი იმ
ფაქტორის განსაზღვრა თუ პროგნოზირება, რომლებიც განსაზღვრავს პოლიტიკურ
რისკს. მაგ., ბევრ ექსპერტს მიაჩნდა, რომ 1990 წელს ერაყი არ შეიჭრებოდა ქუვეითში,
ამიტომ არ გაითვალისწინეს თუ რა ნეგატიური ეფექტები შეიძლება მოეტანა ამას ამ
ქვეყანაში ბიზნესის წარმოებისთვის. ამასთან, შუა აღმოსავლეთი ცნობილია, როგორც
რისკიანი ადგილი - იქ არსებობს ბიზნესრისკების ისეთი ფორმები, რომლებიც
მსოფლიოს ბევრი ქვეყნისა თუ რეგიონისთვის არაა დამახასიათებელი. ყველა
პოლიტიკური რისკი შეიძლება მიეკუთვნოს ერთ-ერთს შემდეგი სამი კატეგორიიდან:
ტრანსფერტული რისკი, როდესაც მთავრობა ზღუდავს კომპანიის შესაძლებლობებს,
გადარიცხოს ფულადი სახსრები ქვეყანაში და მის ფარგლებს გარეთ.
საკუთრების დაკარგვის რისკი, როდესაც კომპანიამ შეიძლება დაკარგოს საკუთრება.
მაშინ, როცა მთავრობას ძალადობრივად გადაჰყავს კერძო საკუთრება სახელმწიფოს
კონტროლის ქვეშ, სახეზეა ნაციონალიზაცია. თუ მთავრობა მოახდენს ინდუსტრიის ან
კომპანიის ნაციონალიზციას და დაზარალებულ მულტიეროვნულ კორპორაციას
კომპენსაციას მისცემს, საქმე გვაქვს ექსპროპრიაციასთან. მთავრობას არ შეუძლია
საუთრების ჩამორთმევა, თუ ეს პროცესი არ კმაყოფილდება სამი კრიტერიუმით:
ექსპროპრიაციას სარგებელი უნდა მოჰქონდეს საზოგადოებისთვის; ადგილი არ უნდა
ჰქონდეს დისკრიმინაციას; საკუთრებისთვის ინვესტორს უნდა მიეცეთ სწრაფი,
დაუყოვნებელი და ადეკვატური კომპენსაცია. როდესაც ნაციონალიზაცია
ახდენს უცხოური ფირმის დისკრიმინაციას მისი დანაკარგებისთვის მცირე
კომპენსაციის შეთავაზებით ან საერთოდ უგულებელყოფით, საქმე გვაქვს
კონფისკაციასთან.
ოპერაციული რისკი, როდესაც კომპანიის მიმდინარე საქმიანობას ან მის მუშაკებს
საფრთხე ემუქრება მიმღები ქვეყნის კანონებში, გარემოს დაცვის ნორმებისა და
საგადასადახო კოდექსში ცვლილებების და სხვა მიზეზების გამო. ისეთმა რადიკალურმა
პოლიტიკურმა აქტივობამ, როგორიცაა ტერორიზმი და ძალადობის სხვა ფორმები,
შეუძლია გამოიწვიოს სერიოზული პრობლემები. მულტიეროვნული
კორპორაციებისთვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საფრთხეს წარმოადგენს ანგარების
მიზნით ადამიანების გატაცება. ლათინური ამერიკის ქვეყნები მსოფლიშო გატაცების
ყველაზე დიდი მაჩვენებლით ხასიათდებიან, რაც ფულის კეთების ბიზნესად იქცა.
პოლიტიკური რისკები შეიძლება აისახოს როგორც ქვეყანაში მოქმედი ყველა
კომპანიის საქმიანობაზე, ასევე მხოლოდ ზოგიერთი მათგანის ოპერაციებზე. აქედან
გამომდინარე განასხვავებენ მაკროპოლიტიკურ რისკს, რომელიც მოიცავს ქვეყანაში
მოქმედ ყველა კომპანიას. ამ სახის რისკის მაგალითებია 90-ნი წლების სამოქალაქო
ომები სიერა-ლეონეში, ზაირში, ბოსნიაში, ავღანეთში და ერაყის ბოლო წლების
მოვლენები.
მიკროპოლიტიკური რისკი შეეხება მხოლოდ ერთ კომპანიას ან რომელიმე დარგის
კომპანიებს.

10.საერთაშორისო ბიზნესის ეკონომიკური გარემო

ბიზნესის ფუნქციონირებასა და ეფექტიანობის პირობებზე გადამწყვეტ გავლენას
ახდენს ქვეყნის ეკონომიკური სისტემა. მათი კლასიფიკაციის ნიშნად მიღებულია:1
საკუთრების ფორმა წარმოების საშუალებებზე, 2 ეკონომიკური საქმიანობისა და
კოორდინაციის ხერხი ქვეყნის მასშტაბით.
მბრძანებლური ეკონომიკა საქართველოში გაბატონებული იყო დამოუკიდებლობის
მოპოვებამდე. მისი მეცნიერული საფუძველი მარქსიზმ-ლენინიზმის ეკონომიკური
თეორიიდან გამომდინარეობს და ითვალისწინებს სახელმწიფოს პირდაპირ ჩარევას
ეკონომიკური რესურსების განაწილებაში. საწარმოთა უმრავლესობა სახელმწიფოს
საკუთრებაშია. საბჭოთა იმპერიაში საყოველთაოდ იყო აღიარებული, რომ გეგმური
ეკონომიკა არის ხომალდი, რომელიც ექვემდებარება მისი მეთაურის ბრძანებას და
შეუფრხებლად მიდის აღებული კურსის შესაბამისად.
კაპიტალიზმი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია კერძო საკუთრება, რესურსების
განაწილება სახელმწიფოსჩარევის გარეშე, საბაზრო ურთიერთობის მონაწილე ეგოისტი
სუბიექტების მიერ, გაბატონებული იყო მე-19 საუკუნესა და მე-20 საუკუნის პირველ
ნახევარში. იმ პერიოდში გაბატონებული იყო ლიბერალიზმის იდეოლოგია, უსაზღვრო
რწმენა „ბაზრის უხილავი ხელის“ უპირატესობასა და ეფექტიანობაში. უხილავ ხელში
იგულისხმება კონკურენციული საბაზრო მექანიზმი, რომელიც ავტომატურად
უზრუნველყოფს მოთხოვნა- მიწოდების წონასწორობასა და რესურსების ეფექტიან
განაწილებას. თავისუფალი ბაზარი შეიცვალა მონოპოლიური, გაუწონასწორებელი
ბაზრებით. შემდეგ დაიწყო სახელმწიფო რეგულირების გააქტიურება, რამაც უდიდესი
როლი შეასრულა მეორე მსოფლიო ომის შედეგად დანგრეული ეროვნული
მეურნეობების აღდგენაში, სტაბილური ეკონომიკური განვითარების
უზრუნველყოფაში. თანამედროვე ლიტერატურაში კამათი გრძელდება არა იმის
შესახებ აუცილებელია თუ არა ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება, არამედ მის
მასშტაბებზე, ფორმებზე, მეთოდებსა და ეფექტიანობაზე მიუთითებს საბაზრო
ეკონომიკის, როგორც დამოუკიდებლად ფუნქციონირებადი, ეფექტიანი ეკონომიკური
სისტემების არარსებობაზე.
თანამედროვე ეკონომიკაში არც ცენტრალიზებული და არც საბაზრო ეკონომიკა წმინდა
სახით არ არსებობს. იგი ფაქტობრივად ორივე მათგანის კომბინაციაა, ე.ი შერეულია.
შერეული ეკონომიკა ჩამოყალიბებული ერთიანი მდგრადი ეკონომიკური სისტემაა,
რომლის ფარგლებშიც ფუნქციონირებს საკუთრებისა და მეწარმეობის სხვადასხვა
ფორმა.

11.საერთაშორისო ბიზნესის ტექნოლოგიური გარემო

ტექნოლოგიური ცვლადების გავლენას ბიზნეს პროცესებსა და წარმოების საბოლოო
შედეგებზე საერთაშორისო ბიზნესის თანამედროვე აქტუალურ საკითხთა შორის
მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს. ბიზნესის ტექნოლოგიური გარემოს შესწავლის
ამოსავალი კომპონენტია მისი არსისა და მასზე ,მოქმედი ცვლადების დაზუსტება.
ტექნოლოგიურ გარემოს მიეკუთვნება ახალი გამოგონებები, ცვლილებები
საინფორმაციო და მობილურ ტექნოლოგიებში, საიხლეები ინტერნეტსა და
ელექტრონულ კომერციაში, მთავრობის მიერ კვლევებზე გაწეული დანახარჯები.
ტექნოლოგიური გარემო მოიცავს შემდეგ ცვლადებს:
 საინფორმაციო ტექნოლოგიები
 ციფრული ელექტრონიკა
 ახალი სინთეტიკური მასალები
 ენერგიის განახლებად წყაროები
ტექნოლოგიური გარემოს კვლევისას სიღრმისეულად უნდა გავერკვეთ
ტექნოლოგიის ბუნებაში. ეკონომიკური გაგებით ტექნოლოგია წარმოების ფაქტორების
პროდუქტად გარდაქმნის ხერხია. საქმე გვაქვს მიზნის მისაღწევად რაღაცის რაღაცაად
გარდაქმნის მეთოდებსა და ხერხებთან. ტექნოლოგიურ გარემოზე საუბრისას წინა
პლანზე ასევე, გამოდის ნედლეულზე ხელმისაწვდომობა, ადამიანის უნარ-ჩვევები,
ტექნიკა, დანადგარები, რომლებიც გამოიყენება ბიზნესის ოპერაციული ფუნქციის
უზრუნველსაყოფად.ქვეყნის ტექნოლოგიური გარემოს საფუძველია მის
განკარგულებაში არსებული რესურსები. რესურსების მისაწვდომობა ან უკმარისობა
გავლენას ახდენს იმაზე თუ რომელი პროდუქცია იწარმოება ამა თუ იმ ქვეყანაში.
ტექნოლოგიური გარემოს შეფასებისას ერთი მხრივ საქმე გვაქვს წარმოების
ფაქტორებთან, მათ რაოდენობრივ და ხარისხობრივ მაჩვენებლებთან, რასაც პირობითად
სტატისტიკური პარამეტრები შეიძლება ვუწუდოთ, მეორე მხრივ, მათ გამოყენების
ხერხებსა და მეთოდების ეფექტიანობასთან, რასაც განსაზღვრავს ქვეყნის ინოვაციური
პოტენციალი და ვლინდება ტექნოლოგიურ დინამიზმში.
ტექნოლოგიური გარემოს შეფასებისას გამოიყოფა ორი ძირითადი პარამეტრი:
1. სტატიკური პარამეტრები
 ქვეყნის გეოპოლიტუკური მდებარეობის უპირატესობა
 ბუნებრივ რესურსებთან ხელმისაწვდომობა
 ინფრასტრუქტურის მდგომარეობა
 შრომითი რესურსები
  ადგილობრივი ფინანსური რესურსების ხელმისაწვდომობა
2. დინამიკური პარამეტრები
 კვლევა და განვითარება
 ინოვაციები საწარმოში
 ინტელექტუალური საკუთრება
 ადამიანისეული რესურსები მეცნიერებასა და ტექნოლოგიებში
 სახელმწიფოს მასტიმულირებელი როლი
 მაღალტექნოლოგიური წარმოება და ცოდნაზე დაფუძნებული
მომსახურების სქეტორი და სხვა.

12.მერკანტილიზმის თეორია და პოლიტიკა

საერთაშორისო ბიზნესის შესწავლისას დიდი ყურადღება ეთმობა იმ თეორიების
შესწავლას, რომლებიც წლების მანძილზე ცდილობდნენ პასუხი გაეცათ კითხვისთვის,
თუ რატომ ვაჭრობდნენ ქვეყნები. საგარეო ვაჭრობის საკითხის შესწავლა XVI-XVII
საუკუნეებში, მერკანტილიზმის ეპოქაში დაიწყო.
მერკანტილიზმის თეორიისა და პოლიტიკის არსი განისაზღვრებოდა ორი ძირითადი
პრინციპით: პირველი - ერების სიმდიდრე დამოკიდებულია საგანძურის დაგროვებაზე,
რაც, ჩვეულებრივ, ოქროს სახით არის წარმოდგენილი; მეორე - სიმდიდრის ზრდის
მიზნით მთავრობამ უნდა გაატაროს პოლიტიკა, რომლითაც ხელს შეუწყობს ექსპორტს
და შეღუდავს იმპორტს.
მერკანტილიზმის მიმდევართა აზრით, არსებობს შეზღუდული სიმდიდრე, ანუ ერთი
ქვეყნის სიმდიდრის ზრდა შესაძლებელია სხვა ქვეყნების გაღარიბების ხარჯზე.
მერკანტილისტების აზრით, ეკონომიკური სისტემა შედგება სამი სექტორისგან:
საწარმოო, სასოფლო-სამეურნეო და უცხოური კოლონიებისგან. ისინი ვაჭრებს
განიხილავდნენ, როგორც ეკონომიკური სისტემის წარმატებული ფუნქციონირების
აუცილებელ ჯგუფს, შრომა კი წარმოების ძირითად ფაქტორად განიხილებოდა.
მერკანტილისტების აზრით სახელმწიფომ ეროვნული პოზიციების შესანარჩუნებლად
უნდა შეასრულის მითითებები:
 შეინარჩუნოს დადებითი სავაჭრო ბალანსი.
 მოახდინოს საგარეო ვაჭრობის რეგულირება, რათა გაზარდოს ექსპორტი.
 აკრძალოს, ან მკაცრად შეზღუდოს ნედლეულის გატანა, ხოლო ნედლეულის
იმპორტი მოახდინოს უბაჟოდ.
 აკრძალოს თავისი კოლონიის ყოველგვარი ვაჭრობა სხვა ქვეყნებთან.
მერკანტილისტური თვალსაზრისით, ეკონომიკური სისტემა ფუნქციონირებს
არასრული დასაქმების პირობებში, შესაბამისად უცხოეთიდან ოქროს მოდინებით
შესაძლებელია წარმოების ზრდა.
მერკანტილისტების შეხედულებების შეზღუდულობა იმ თვალსაზრისში ჩანს, რომ
ერთი ქვეყნის გამდიდრება ხდება მეორის გაღარიბების ხარჯზე. მათ ვერ გათვალეს, რომ
გამდიდრება შესაძლებელია ქვეყნის განვითარების გზით. მერკანტილისტთა
შეხედულებები პირველად გააკრიტიკა ინგლისელმა ეკონომისტმა დ. იუმმა. მან ეჭვქვეშ
დააყენა მერკანტილისტთა აზრი, რომ ქვეყნებს შეუძლიათ უსასრულოდ დააგროვონ
ოქრო და ეს გავლენას არ მოახდენს მათ საერთაშორისო კონკუნრენტუნარიანობაზე.
სავაჭრო ბალანსის დადებითი სალდოს შენარჩუნება გაზრდის ქვეყნის შიგნით ფულის
მიწოდებას და გამოიწვევს ხელფასისა და ფასების დონის ზრდას. ფასების ზრდის
შედეგად კი ქვეყნის კონკურენტუნარიანობა დაეცემა. და პირიქით, ქვეყნიდან ოქროს
გადინება დასცემს ფასების დონეს და აამაღლებს კონკურენტუნარიანობას. ამრიგად,
შიდა ფაქტორები სავაჭრო ბალანსის დადებითი სალდოს შენარჩუნებას ეწინააღმდეგება.

13.აბსოლუტური უპირატესობის (ა.სმითის) თეორია

აბსოლუტური უპირატესობის თეორია ხსნის ერების აბსოლუტურ უპირტესობას,
როდესაც მათ შეუძლიათ საქონელი და მომსახურება აწარმოონ ნაკლები დანახარჯებით,
ვიდრე სხვა ქვეყანამ.
ადამ სმითმა ნაშრომში „გამოკვლევა ხალხთა სიმდიდრის ბუნებისა და მიზეზების
შესახებ“ ერები შეადარა ოჯახურ მეურნეობებს და აღნიშნა, რომ საოჯახო მეურნეობები
საკუთარი აუცილებელი საჭიროებების ნაწილს აწარმოებენ, სხვა პროდუქციას კი
ნამეტის გაყიდვის ხარჯზე ყიდულობენ. იგივე პრინციპი შეიძლება მივუსადაგოთ
ერებსაც. ა.სმითი წერდა, რომ ყველა ჭკვიანი ცდილობს იყიდოს სხვისგან ის, რისი
წარმოებაც მას ძვირი უჯდება. სახელმწიფოს შეუძლია იყიდოს ესა თუ ის
საქონელი, რომელიც მას ძვირი უჯდება, სხვა ქვეყნისგან იაფად იმ საქონლის
სანაცვლოდ, რომლის წარმოებაშიც მას აბსოლუტური უპირატესობა გააჩნია. ა.სმითმა
გააკრიტიკა მერკანტილიზმი და დაუშვა, რომ სახელმწიფოსთვის მომგებიანია
არამხოლოდ გაყიდვა საგარეო ბაზარზე, არამედ ყიდვაც.
ადამ სმითის მოდელს აქვს ზოგიერთი პირობა:
 მსოფლიოში მხოლოდ ორი ქვეყანაა
 ორი საქონელი იწარმოება
 ვაჭრობა ხორციელდება შეუზღუდავად
 იმპორტი=ექსპორტის
 წარმოების ფაქტორები არ გადაადგილდება
 მხოლოდ შრომა ახდენს გავლენას მწარმოებლურობასა და საქონლის ფასზე
 წარმოების ფაქტორები მობილურია
 სრულყოფილი კონკურენციაა.
განვიხილოთ თეორია საქართველოსა და უკრაინის მაგალითზე. უნდა დავუშვათ,
რომ არსებობს მხოლოდ ეს ორი სახელმწიფო და იწარმოება მხოლოდ ორი ტიპის
საქონელი. საქართველოს S საქონლის წარმოებისთვის სჭირდება 3 საათი, T-ს
საწარმოებლად კი 6 საათი. უკრაინას S საქონლის წარმოებისთვის სჭირდება 12 საათი, T-
ს საწარმოებლად კი 4 საათი. ბუნებრივია, S საქონლის წარმოებაში საქართველოს აქვს
აბსოლუტური უპირატესობა უკრაინასთან მიმართებაში. უკრაინას კი აქვს
აბსოლუტური უპირატესობა T საქონლის წარმოებაში. იმ შემთხვევაში, თუ საქართველო
T საქონლის წარმოებას შეამცირებს 1 ერთეულით, დაზოგავს 6 საათს და ამ დროს
მოახმარს 2 ერთეულ S საქონლის წარმოებას. უკრაინაში თუ 1 ცალი S საქონლის
წარმოება შემცირდება, დაიზოგება 12 საათი და იწარმოება 3 ერთეული T საქონლი. ამ
შემთხვევაში, T საქონლის წარმოება გაიზრდება 2 ერთეულით, S საქონლის კი 1
ერთეულით. ამრიგად, მწარმოება გაიზრდება არა დამატებითი რესურსების
მოხმარებით, არამედ შრომის საერთო დანაწილების პრინციპით.
აბსოლუტური უპირატესობის მოდელი: საერთაშორისო ვაჭრობა მომგებიანია იმ
შემთხვევაში, თუ ორი ქვეყანა ვაჭრობს ისეთი საქონლით, რომელსაც აწარმოებენ მცირე
დანახარჯებით პარტნიორ ქვეყანასთან შედარებით.
ა. სმითს არ განუხილავს სიტუაცია, როდესაც რომელიმე ქვეყანა ფლობს აბსოლუტურ
უპირატესობას ყველა საქონლის წარმოებაში. ამგვარი გამოკვლევა გააკეთა დ.რიკარდომ
ნაშრომში „პოლიტიკური ეკონომიისა და დაბეგვრის საფუძვლები“. ის ცდილობდა
გამოეკვლია ვაჭრობის წარმოშობის მიზეზები და ამის საფუძველზე აეხსნა თავისუფალი
ვაჭრობის უპირატესობანი. კვლევა-ძიებამ მოგვცა კლასიკური დასკვნა: ორივე ქვეყანას
შეუძლია მიიღოს მოგება ერთმანეთთან ვაჭრობით, თუ თითოეული დასპეციალდება იმ
საქონლისა და მომსახურების წარმოებასა და ვაჭრობაზე, რაშიც ფლობს ფარდობით
უპირატესობას.

14.შეფარდებით უპირატესობის(დ. რიკარდოს) თეორია

საერთაშორისო ვაჭრობაში შეფარდებითი უპირატესობის როლის გაგებისათვის
საჭიროა წარმოვიდგინოთ ეკონომიკა, სადაც წარმოების მხოლოდ ერთი ფაქტორი-
შრომა გამოიყენება. დავუშვათ, რომ ეკონომიკაში იწარმოება მხოლოდ ორი საქონელი
ყველი და ღვინო. მათი ერთეულის წარმოებისთვის საჭირო შრომით დანახარჯები
ავღნიშნოთ ALC და ALW, ხოლო ეკონომიკის ყველა საწარმოო რესურსი, რომელიც
მოდელში ექვივალენტური იქნება შრომის ბაზარზე სამუშაო ძალის მიწოდებას L-ით.
რადგანაც რესურსები შეზღუდულია არსებობს საწარმოო შესაძლებლობების
საზღვრები და რესურსების გამოყენების ალტერნატიული ვარიანტები. ალტერნატივები
გრაფიკულად შეგვიძლია ავსახოთ საწარმოო შესაძლებლობათა მრუდით, რომელსაც
ჩვენ ერთფაქტორულ მოდელში წრფის ფორმა აქვს.

Qc

L/ALC
Q

L/ALW QW

L/ALW Qw
 QC წარმოებული ყველის მოცულობა, QW წარმოებული ღვინის მოცულობა. ყველის
წარმოებაზე დახარჯული შრომა ALC x QC,, ხოლო ღვინოზე ALW x QW. ქვეყნის
შესაძლებლობები ALC x QC + ALW x QW= < L
როდესაც საწარმოო შესაძლებლობების მრუდი წრფეა ყველის წარმოების
ალტერნატიული დანახარჯები, რომლებიც ღვინის ერთეულში იზომება მუდმივია.
ალტერნატიული დანახარჯი გვიჩვენებს თუ რამდენ ლიტრ ღვინოზე უნდა ვთქვათ
უარი ერთი კილოგრამი ყველის საწარმოებლად.
დავუშვათ გვაქვს ორი ქვეყანა. სიმბოლოები იგივეა.
ALC/ALW<ALC*/ALW* ეს ნიშნვს, რომ ყველის წარმოებაზე ალტერნატიული
დანახარჯები გამოხატული ღვინის ერთეულით ჩვენთან უფრო დაბალია ვიდრე
საზღვარგარეთ. ასეთ შემთხვევაში სამამულო ქვეყანას აქვს შეფარდებითი უპირატესობა
ყველის წარმოებაში.
შეფარდებითი უპირატესობის თეორიიდან გამომდინარე ქვეყანა განახორციელებს იმ
საქონლის ექსპორტს, რომლის წარმოების ალტერნატიული დანახარჯები ნაკლებია
უცხოეთში შესაბამისი საქონლის წარმოების ალტერნატიულ დანახარჯებზე.

15.წარმოების ფაქტორების თანაფარდობის ჰეკშერ-ოლინის თეორია და მისი ტესტირება

(ლეონტიევის პარადოქსი)
ჰეკშერ-ოლინის თეორიის მიხედვით, საქონელი, რომელიც თავის საწარმოებლად
მოითხოვს მნიშვნელოვან ხარჯებს (წარმოების ჭარბ ფაქტორებს) და მცირე ხარჯებს
(დეფიციტურ ფაქტორებს), იცვლება იმ საქონელზე, რომელიც წარმოებულია ფაქტორთა
უკუპროპორციული გამოყენებით. ე.ი. ფარულად ექსპორტირდება ჭარბი, ხოლო
იმპორტირდება დეფიციტური წარმოების ფაქტორები. წარმოების ფაქტორთა სიჭარბე
ნიშნავს, რომ თანაფარდობა მის რაოდენობასა და სხვა ფაქტორთა შორის მაღალია
დანარჩენ ქვეყნებთან შედარებით. ამასთან, წარმოების ფაქტორების სიჭარბე და
დეფიციტურობა წარმოადგენს შედარებით მაჩვენებლებს ანუ ერთი და იმავე ქვეყანაში
არ შეიძლება არსებობდეს ერთდროულად ყველა ფაქტორის სიჭარბე ან დეფივიტი. მაგ:
აბსოლიტურ მაჩვენებლებით აშშ აღემატება საქართველოს, როგორც კაპიტალის ისე
შრომითი რესურსების მარაგით, მაგრამ შეფარდებით მაჩვენებლებში საქართველოში
შეიძლება აღმოვაჩინოთ სამუშაო ძალის სიჭარბე, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველომ
უნდა განახორციელოს შრომაინტენსიური საქონლის ექსპორტი და კაპიტალტევადის
იმპორტი.
ჰეკშერ-ოლინის თეორიის სამართლიანობის შემოწმება მრავალმა მკვლევარმა სცადა,
რომელთა შორის აღსანიშნვია ვ.ლეონტიევის კვლევა, რომელიც ლეონტიევის
პარადოქსის სახელით არის ცნობილი. ომის შემდგომ პერიოდში აშშ სხვა ქვეყნებთან
შედარებით უფრო მეტად იყო კაპიტალით უზრუნველყოფილი და ხელფასიც მეტი იყო.
ჰეკშერ-ოლინის თეორიიდან გამომდინარე, აშშ ითვლება კაპიტალის ექსპორტიორ და
შრომატევადი საქონლის იმპორტიორ ქვეყანად, თუმცა ლეონტიევის კვლევის შედეგები
პარადოქსული აღმოჩნდა: აშშ-ის ექსპორტის შრომატევადობის დონე მაღალი იყო აშშ-ის
იმპორტის შრომატევადობის დონესთან შედარებით. ვ.ლეონტიევმა შეამოწმა ჰეკშერ-
ონილის თეორიის სამართლიანობა და ფაქტი, რომ აშშ ჰეკშერ- ონილისი თეორიის
მიხედვით ითვლებოდა კაპიტალის ექსპორტიორ ქვეყნად. კვლევამ აჩვენა, რომ
ჰეკშერ-ოლინის თეორია რეალობას სცილდება, რადგან არსებობს ფაქტორთა სიმრავლე,
რომელთა უარყოფაც არ შეიძლება. აშშ იყო ისეთი საქონლის ექსპორტიორი, რომლის
წარმოებაში მიწა და მაღალკვალიფიციური კადრები გამოიყენებოდა, ხოლო
იმპორტირდებოდა კაპიტალტევადი პროდუქცია.

16. ეროვნული კონკურენტუნარინობის რომბი

zogierTi ekonomisti qveynis konkurentunarianobas ganixilavs, rogorc makroekonomikur
movlenas, gansazRvruls iseTi faqtorebiT, rogoricaa erovnuli valutis kursi, saprocento ganakveTi,
biujetis deficiti.
ekonomistebis sxva jgufis azriT, qveyana konkurentunariania, Tu flobs Warb iaf samuSao
Zalas.
kidev erTi mosazrebis Tanaxmad, eris konkurentunarianobas gansazRvravs bunebrivi
resursebis siuxve.
aseve arsebobs mosazreba, rom qveynis konkurentunarianobas gansazRvravs mTavrobis mier
sworad gatarebuli politika.
gasagebia, rom qveynis konkurentunarianobis arcerTi zemoT aRniSnuli gansazRvreba ar
SeiZleba CaiTvalos damakmayofileblad. WeSmaritebis raRac nawils TiToeuli maTgani Seicavs,
magram ufro zusti ganxilvisas vercerTi ver uZlebs kritikas.
erTaderTi misaRebi koncეfcia erovnuli konkurentunarianobisa aris _ mwarmoebluroba.
nebismieri saxelmwifos mTavari mizani unda iyos sakuTari moqalaqeebis cxovrebis donis
amaRleba. risi miRweva SesaZlebelia Sromisa da kapitalis mwarmoeblurobis amaRlebiT.
amerikel profesor maikl porters gamoaqvs daskvna, rom firmebis warmateba saerTaSoriso
konkurenciaSi damokidebulia maTi bazrebis qveynis oTx ZiriTad atributze, romlebic qmnian
erovnuli konkurentunarianobis rombs.
strategia, struqtura da konkurencia

faqtoruli parametrebi moTxovnis pirobebi

monaTesave da momijnave dargebi

1. faqtoruli parametrebi. klasikuri ekonomikuri Teoriis Tanaxmad warmoebis faqtorebi _

Sroma, kapitali, miwa _ gansazRvraven saerTaSoriso sasaqonlo nakadebis xasiaTs. qveyana
anxorcielebs im saqonlis eqsports, romlis warmoebisaTvis saWiro intensiur faqtors SedarebiT uxvad
flobs. klasikosebis mier Camoyalibebuli es doqtrina saukeTeso SemTxvavaSi arasruli, xolo uares
SemTxvevaSi arasworia.
2. moTxovnis pirobebi. SeiZleba mogveCvenos, rom msoflio bazris globalizaciam Seamcira
Sida moTxovnis mniSvneloba saerTasoriso konkurentunarianobis mopovebis da SenarCunebis
saqmeSi, praqtikaSi ki sul sxvagvaradaa saqme. adgilobrivi moTxovnis xasiaTi mniSvnelovan
gavlenas axdens saerTaSoriso konkurentunarianobaze. qveyana im dargSi aRwevs konkurentul
upiratesobas, sadac Sida moTxovna adgilobriv firmebs uqmnis adreul da naTel warmodgenas sxva
qveynis momxmareblebis mosalodneli saWiroebebis Sesaxeb. aseve im dargSi sadac momTxovni
da daxvewili gemovnebis momxmarebeli adgilobriv firmebs aiZuleben ufro swrafad srulyon
produqcia. amasTan, adgilobrivis bazris tevadobas arc ise didi mniSvneloba aqvs.
saSinao moTxovnis struqtura konkurentunarianobis amaRlebas im SemTxvevaშi
uzrunvelyoფs, Tu adgilobrivi bazris Sesabamisi segmenti aris ufro didi an SesamCnevi, vidre
sagareo bazarze. aseve didi mniSvneloba eniWeba momxmareblebis xasiaTs. ufro farTo midgomiT,
firmebs im SemTxvevaSi eZlevaT saSualeba amoicnon globaluri tendenciebi, Tu saqonelTan erTad
xdeba erovnuli faseulobebis eqsporti.
3. monaTesave da momijnave dargebi. imisaTvis, rom firmam warmatebas miaRwios msoflio
bazarze didi mniSvneloba eniWeba qveyanaSi saerTaSoriso masStabiT maRalkonkurentunariani
monaTesave da momijnave dargebis arsebobas. amasTan, gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba
monaTesave da momijnave dargebis geografiul siaxloves, rac amartivebs maT Soris kontaqtebis
damyarebas, informaciis, ideebis nakadebis swraf da mudmiv moZraobas.
4. strategia, struqtura da konkurencia. bunebrivia konkurentul upiratesobas konkretul dargSi
didad gansazRvravs mocemul qveyanaSi farTod gavrcelebuli biznesis organizaciis da marTvis
modeli.
saerTaSoriso bazarze konkurentunarianobis miRwevasa da SenarCunebaSi aseve didi
mniSvneloba eniWeba qveyanaSi Zlieri konkurentebis arsebobas. gavrcelebuli mosazrebis
Tanaxmad Zlieri Sida konkurencia saWiroebs firmis Zalisxmevis dublirebas da warmoSobs zedmet,
uazro danakargebs. amitom, msoflio bazarze damkvidrebisaTvis umjobesia arsebobdes erTi an ori
Zlieri firma dargSi.

17.საერთაშორისო სავაჭრო პოლიტიკის მიზნები და ძირითადი მიმართულებები-

ქვეყნები მსოფლიოს სხვადასხვა სასაქონლო ბაზარზე განსხვავებულ პოზიციებს
იკავებენ. საკუთარი ინტერესების დაცვისთვის საერთაშორისო ვაჭრობის თითოეული
მონაწილე მოცემულ სფეროში განსაზღვრულ პოლიტიკას ატარებს, რომელიც აისახება
ქვეყნის საგარეო სავაჭრო პოლიტიკაში. საგარეო სავაჭრო პოლიტიკა არის სახელმწიფოს
სხვა ქვეყნებთან სავაჭრო ურთიერთობებზე მიზანმიმართული ზემოქმედება. საგარეო
სავაჭრო პოლიტიკის მთავარი მიზნებია :
 მოცემული ქვეყნის შრომის საერთაშორისო დანაწილებაში ჩართვის
ხარისხის და გზების ცვლილება ;
 ექსპორტისა და იმპორტის მოცულობის ცვლილება;
 საგარეო ვაჭრობის სტრუქტურის ცვლილება;
 ქვეყნის აუცილებელი რესურსებით უზრუნველყოფა.
არსებობს საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის ორი ძირითადი მიმართულება: 1. თავისუფალი
საგარეო ვაჭრობა 2. პროტექციონიზმი.
თავისუფალი სავაჭრო პოლიტიკის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ სახელმწიფო
უშუალოდ არ ერევა საგარეო სავაჭრო პოლიტიკაში, იტოვებს რა ბაზარს მიღმა
მარეგულირებლის ფუნქციას. ეს არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო საერთოდ არ მუშაობს ამ
მიმართულებით. იგი სხვა ქვეყნებთან ხელშეკრულებების გაფორმებას ახორციელებს,
ხოლო ეკონომიკურ სუბიექტებს მაქსიმალურ თავისუფლებას აძლევს. თავისუფალი
ვაჭრობა იწვევს დადებით პოლიტიკურ შედეგებს, რადგანაც ქვეყნები სულ უფრო
მეტად ხდებიან ურთიერთდამოკიდებულნი და შესაბამისად, მცირდება ერთმანეთთან
მტრული მოქმედების საფრთხე.
პროტექციონიზმი არის საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის მიმართულება, რომელიც იცავს
სამამულო წარმოებას უცხოური კონკურენციისგან. პროტექციონიზმი გამორიცხავს
საბაზრო ძალების თავისუფალ ქმედებას, რადგან მიიჩნევა, რომ ქვეყნებს აქვთ
განსხვავებული ეკონომიკური პოტენციალი და კონკურენტუნარიანობა. ამიტომ,
ნაკლებად განვითარებული ქვეყნებისთვის არ არის მომგებიანი საბაზრო ძალების
თავისუფალი მოქმედება. ძლიერი ქვეყნების მხრიდან შეუზღუდავმა კონკურენციამ
შეიძლება გამოიწვიოს ნაკლებად განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკური უძრაობა და
ქვეყნის არაეფექტიანი ეკონომიკური სტრუქტურის ფორმირება. პროტექციონიზმი ხელს
უწყობს წარმოების გარკვეული დარგების განვითარებას. აგრარულ ქვეყნებში
პროტექციონიზმი ნაწილობრივ აუცილებელი პირობაა ინდუსტრიალიზაციისთვის.
ამასთან, პროტექციონიზმი ამცირებს უმუშევრობას. თუმცა ამ პოლიტიკის გამოყენება
ხანგრძლივად იწვევს ეკონომიკურ უძრაობას. პროტექციონისტული პოლიტიკის ერთ-
ერთი არგუმენტია შრომის შიდა ბაზარზე სამუშაო ადგილების დაცვა იაფი მუშახელის
კონკურენციისგან. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ მუშების მწარმოებლურობა
განვითარებულ ქვეყნებში უფრო მაღალია, რადგან ერთ მუშაკზე უფრო მეტი კაპიტალი
და წამყვანი ტექნოლოგია მოდის. ამიტომ, განვითარებადი ქვეყნების არგუმენტი
დაბალი ხელფასის შემთხვევაში ხშირად არ მოქმედებს. პროტექციონიზმი შეიძლება
განხორციელდებს ტარიფების, კვოტების, ემბარგოს დაწესებით. მისი უკიდურესი
ფორმა ავტარკიის ფორმას იღებს, როდესაც ქვეყანა არ ზღუდავს მხოლოდ იმ საქონლის
იმპორტს, რომლის წარმოება მოცემულ ქვეყანაში შეუძლებელია.

18. საერთაშორისო სავაჭრო პოლიტიკის ინსტრუმენტები

პროტექციონიზმის პოლიტიკის გატარებისას სახელმწიფო აქტიურად იყენებს
საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის ინსტრუმენტებს და კონკრეტული სიტუაციის მიხედვით
არჩევს მათ ნაკრებს, კომბინაციას. საგარეო სავაჭრო პოლიტიკის ინსტრუმენტებს შორის
არის ტარიფები და არასატარიფო ბარიერები , ორმხრივი და მრავალმხრივი
შეთანხმებები.
საგარეო ვაჭრობის პოლიტიკის ელემენტს შეადგენს საბაჟო გადასახადი,რომელსაც
აწესებს სახელმწიფო საქონლის საზღვარზე შემოტანის დროს. საბაჟო ტარიფები
კლასიფიცირდება შემდეგი კრიტერიუმების მიხედვით :
1. საქონლის მოძრაობის მიმართულების მიხედვით არსებობს საიმპორტო,საექსპორტო
და სატრანზიტო ბაჟები.
2. ბაჟის დაწესების მეთოდის მიხედვით არსებობს ადვალორული,სპეციფიკური და
კომბინირებული ბაჟები. მსოფლიო პრაქტიკაში უფრო მეტად გავრცელებულია
ადვალორული.
3. სატარიფო განაკვეთები. ცალკეული სახელმწიფო ავტონომიურად აწესებს საბაჟო
განაკვეთების მაქსიმალურ დონეს,რომლებიც საბაჟო ტარიფის პირველ რიგს
აყალიბებენ.
 4. მიზნობრივი ბაჟი. ამ მაჩვენებლით არსებობს პრეფერენციული და
დისკრიმინაციული ტარიფები. პრეფერენცირებული ტარიფი მინიმალური ტარიფის
განაკვეთზე ნაკლებია.
5. ეკონომიკური მიზეზებიდან და შედეგებიდან გამომდინარე არსებობს ფისკალური
,პროტექციონისტული და ექსპანსიური ბაჟები. ფისკალური ბაჟი გამიზნულია
შემოსავლების მაქსიმალური ნაკადების უზრუნველსაყოფად,რომელიც სახელმწიფო
ხაზინაში შედის. პროტექციონისტული ტარიფის მიზანია სამამული წარმოების დაცვა.
6. კომბინირებული ბაჟები.
arasatarifo barierebia: sagareo vaWrobaze saxelmwifo monopolia, qveynis moTxovnilebis
uzrunvelyofa mxolod samamulo warmoebis saqoneliT, rTuli savaluto kontroli da a.S. amgvari
barierebidan zogierTis mizania importis saerTo SezRudva, zogi mimarTulia gansazRvruli qveynebis
savaWro diskriminaciisaken, zogiczRudavs an subsidias uwevs eqsports, an gamoiyeneba
ekonomikuri mdgomareobis gaTanabrebis mizniT. Tanamedrove proteqcionistuli politika
xorcieldeba sagareo vaWrobis kontrolisa da regulirebis rTuli sistemebiT. Ees zomebi
ewinaaRmdegebian importuli produqciis sabaJo sazRvris gadmolaxvas.
aRsaniSnavia isic, rom satarifo da arasatarifo barierebis SemoReba regulirdeba savaWro
SeTanxmebebisa da saerTaSoriso xelSekrulebebis safuZvelze. importis SezRudva iwyeba sabaJo
sazRvridan da grZeldeba saboloo momxmareblamde.
importis raodenobrivi SezRudva sagareo vaWrobis saxelmwifo regulirebis pirdapiri
administraciuli formaa da misi mizania qveynis erovnuli interesebis dacva. igi iZleva deficituri
valutis ekonomiis, misi sawarmoo miznebiT gamoyenebis saSualebas.
saimporto kvota. arasatarifo barierebis saxeebidan yvelaze gavrcelebulia kvota, anu ucxouri
produqciis moculobis raodenobrivi Semcireba. qveyana gascems licenziebis SezRudul raodenobas,
romlis safuZvelzec nebas rTavs da krZalavs aralicenzirebuli importis moZraobas.
satarifo SezRudvasTan SedarebiT saxelmwifo kvotas upiratesobas maSin aniWebs, roca
importuli konkurencia mkacri xdeba.
arasatarifo barierebs miekuTvneba saxelmwifo Sesyidvebis prioritetuli ganTavsebis sistema.
saxelmwifo finansuri da administraciuli berketebis daxmarebiT zemoqmedebs ekonomikis
struqturaze, saxalxo meurneobis dargebis ganviTarebaze, saqonlis eqsportsa da importze.
arasatarifo barierebs Soris mniSvnelovani adgili uWiravs sagadasaxado SeRavaTebs,
romlebic farTod gamoiyeneba saeqsporto produqciis konkurentunarianobis asamaRleblad. Tavis
mxriv, saSinao gadasaxadebis amoRebis diferencirebuli meTodebi sagadasaxado sistemas aqceven
SeniRbul barierad, romelic damatebiT aZlierebs sabaJo sistemas.
arasatarifo barierebis erT-erTi tipia teqnikuri barieri, romlis funqciaa importis moZraobis
gzaze dabrkolebis Seqmna, im mizeziT, rom ucxouri saqoneli ar Seesabameba erovnul
moTxovnebs, standartebs, teqnikur da sxva pirobebs, romelnic saqonlis daniSnulebis qveyanaSi
moqmedeben.
amrigad, arasatarifo barierebi sam jgufad SeiZleba davyoT:
1. RonisZiebebi mimarTuli erovnuli warmoebis gansazRvruli dargis pirdapiri
SezRudvisken: kvotebi (kontingentireba), licenziebi, sakompensacio mosakrebelebi, saimporto
depozitebi, antidempinguri da sakompensacio baJebi da a.S.
2. administraciuli xasiaTis RonisZiebebi, romlis mizanic ar aris uSualod importis
moculobis SezRudva, Tumca iwvevs am Sedegs: sabaJo formalobebi, teqnikuri da sanitaruli
standartebi da formebi, SefuTvasTan da markirebasTan dakavSirebuli moTxovnebi da a.S.
 3. sxva RonisZiebebi, romlebic uSualod ar aris mimarTuli sagareo vaWrobis moculobis
Semcirebisken, magram saboloo jamSi am Sedegs gvaZleven(savaluto kursis meqanizmi,
sagadasaxado meqanizmi).

19 saerTaSoriso organizaciebis tipologia

nebismieri qveynis mTavroba pasuxismgebelia erovnuli politikuri, ekonomikuri,
samarTlebrivi, monetaruli da sxva garemos stabilizaciaze, rac gavlenas axdens adgilobriv biznesze.
Tumca, rodesac biznesi kveTs sazRvrebs da saerTaSoriso biznesis saxes iRebs, masac
garkveulwilad sWirdeba stabiluri garemo da prognozirebadoba. am saWiroebebis uzrunvelsayofad
mravalferovani saerTaSoriso politikuri, ekonomikuri da samxedro institutebi Camoyalibda
saxelmwifoTaSoriso TanamSromlobis SeTanxmebebis safuZvelze.
saerTaSoriso organizaciebis klasifikacia damokidebulia sxvadasxva kriteriumze:
 gawevrianebis xasiaTis da iuridiuli Sinaarsis mixedviT saerTaSoriso organizacia aris
saxelmwifoTaSorisi da arasamTavrobo. saerTaSoriso mTavrobaTaSorisi organizacia
saxelmwifoTaA gaerTianebaa, romelic Camoyalibebulia erTiani miznis misaRwevad
xelSekrulebis safuZvelze. misi damaxasiaTebeli niSnebia: gansazRvruli miznis, dafuZnebis
dokumentis da mudmivi wevrebis arseboba.
 monawileTa raodenobis mixedviT arseboben universaluri da regionuli saerTaSoriso
organizaciebi;
 kompetenciis mixedviT saerTaSoriso organizaciebi aris zogadi da specialuri. zogadi
kompetenciis organizaciebis saqmianoba moicavs wevr-qveynebs Soris urTierToebebis
yvela sferos, xolo specialuri kompetenciis organizaciaSi xorcieleba TanamSromloba erT
sferoSi;
 uflebebis ganvrcobis mixedviT arseboben saerTaSoriso da zeerovnuli organizaciebi. pirvel
jgufSi yvela saerTaSoriso organizacia moiazreba, xolo meoreSi integraciis ganxorcielebis
Sedegad warmoSobili organizaciebi. maTi gadawyvetilebebi vrceldeba regionis wevr
iuridiul da fizikur pirebze;
 wevrobis pirobebis mixedviT saerTaSoriso organizaciebi aris Ria da daxuruli. Ria
saerTaSoriso organizaciaSi gawevrianeba Tavisufalia, daxurulSi ki miReba warmoebs
pirveli damfuZneblebis mowvevis safuZvelze.
saerTaSoriso organizaciebis Camoyalibeba emyareba saxelmwifoTa SeTanxmebul
nebayofilobas, romelic fiqsirdeba saerTaSoriso SeTanxmebaSi, an ukve arsebuli saerTaSoriso
organizaciis gadawyvetilebaSi.
Tanamedrove pirobebSi msoflio ekonomika gvevlineba erTian organizmad, samecniero-
teqnikurma revoluciam zogierTi erovnuli da regionuli problema globalur problemad gadaaqcia,
Seicvala ekonomikuri agentebis Semadgenloba, razec gansakuTrebuli gavlena iqonies umsxvilesma
tnk-ebma. tnk-ebis ganviTarebas xeli Seuwyo pui-is nakadebis gaZlierebam, rac internacionalizaciis
Sedegia.
Tanamedrove etapze saerTaSoriso ekonomikuri regulirebis ZiriTadi amocanebia:
 msoflio ekonomikis da savaluto-safinanso sferos stabiluri ganviTarebis
uzrunvelyofa;
 qveynebs Soris sxvadasxva formiT ekonomikuri TanamSromlobis ganviTareba;
 qveynebs da dajgufebebs Soris savaWro-ekonomikur urTierTobebSi diskriminaciis
aRmofxvra;
  kerZo mewarmeobis ganviTarebaze zemoqmedeba;
 msoflio bazaris da konkretuli qveynis krizisidan Tavis daRweva;
 saxelmwifoTa makroekonomikuri politikis SeTanxmeba da koordinacia, rac
ganpirobebulia regionuli ekonomikuri integraciis obieqturi tendenciiT.

20 evrokavSiri
evrokavSiri _ evropis saxelmwifoTa msxvili politikuri da ekonomikuri gaerTianebaa,
romelsac 1993 wlamde evropuli gaerTianeba erqva. amJamad misi wevria 28 saxelmwifo, romelTa
saerTo farTobia 3.892 aTasi kv. km, mosaxleoba _ 460 mln, erToblivi erovnuli produqtisa da
sagareo vaWrobis masStabebiT evrokavSiri win uswrebs aSS-s da iaponias.
evrokavSiri saTaves iRebs ramdenime xelSekrulebidan, romelTa umTavresi mizania
omisSemdgom evropaSi mSvidobisa da stabilurobis dacva da ekonomikuri integraciis meSveobiT
wevri qveynebis erToblivi ganviTareba. pirveli xelSekruleba – evropis qvanaxSirisa da foladis
gaerTianebis Sesaxeb _ daido 1951 wels, raTa sul cota xnis win saomar mdgomareobaSi myofi
qveynebis qvanaxSirisa da foladis produqcia erTian, zesaxelmwifoebriv kontrols
daqvemdebareboda. am xelSekrulebis ZiriTadi mizani iyo evropis mrewvelobis aRorZineba.
evropis kavSirSi integraciuli procesebis mTavari miznebi gansazRvrulia ZiriTadi dokumentebiT,
rogorebicaa:
 romis SeTanxmeba(1957);
 erTiani evropuli aqti(1987);
 maastrixtis SeTanxmeba(1992);
 amsterdamis SeTanxmeba(1997).
kavSiris ZiriTad politikur institutebs ekuTvnis: evropis sabWo, romlis mizania dasaxos
kavSiris prioritetebi da gansazRvros samomavlo politika. sabWos sxdomebi imarTeba weliwadSi
orjer;
ministrTa sabWo, gadawyvetilebaTa miRebis uflebamosilebiT aRWurvili, wevri qveynebis
warmomadgenlebisgan Semdgari organoa. sabWos sxdomebSi monawileoben am dargebis
ministrebi yoveli wevri saxelmwifodan da iReben gadawyvetilebebs mimdinare sakiTxebze.
evrokomisia mTavari aRmasrulebeli organoa, romelsac sakanonmdeblo iniciativis uflebac aqvs.
evrokomisias saTaveSi 20 evrokomisari udgas. igi valdebulia zedamxedveloba gauwios wevri
qveynebis mier miRebuli gadawyvetilebebis adeqvaturad Sesrulebas.
evroparlamenti evropis moqalaqeTa warmomadgenlobiTi organoa, romelic pirdapiri gziT
aris arCeuli. is ganixilavs winadadebebs sakanonmdeblo sferoSi, gadamwyvet sityvas ambobs
evrokavSiris biujetTan dakavSirebul sakiTxebze.
evrokavSirs oficialuri politikuri centri ar aqvs, Tumca de-faqto dedaqalaqad briuseli iTvleba.
1992 wels dadebul xelSekrulebaSi evrokavSiris Sesaxeb, romelsac `maastrixtis xelSekrulebasac~
uwodeben, evropis politikuri TanamSromloba gadaizarda ufro Tanmimdevrul da mravlismomcvel
saerTo sagareo da TavdacviT politikad. 1997 wels evrokavSirma axali, amsterdamis xelSekruleba
dado. am xelSekrulebis oTxi mTavari mizania moqalaqeTa dasaqmeba da maTi uflebebi,
Tavisuflebis, usafrTxoebisa da samarTlianobis zonis Seqmna, msoflio masStabis saqmeebSi evropis
xmis momZlavreba da evrokavSiris instituciuri struqturebis meti efeqtianobis miRweva
evrokavSiris gafarToebis gaTvaliswinebiT.
1993 wlis ivnisSi evropulma sabWom kopenhagenis samitze aRiara aRmosavleT da centraluri
evropis qveynebis ufleba SeuerTdnen evropis kavSirs, Tu daakmayofileben Semdeg sam kriteriums:
_ politikuri kriteriumi: demokratiis, kanonis uzenaesobis, adamianis uflebebisa dacvisa da
umciresobaTa pativiscemis garantias;
_ ekonomikuri kriteriumi: moqmedi sabazro ekonomika
_ gaerTianebis samarTlis gadmotana qveynis Sida samarTalSi:
ekonomikuri da savaluto kavSiris daarsebisaTvis wevr saxelmwifoTa ekonomikis mdgradi
urTierTTavsebadobis misaRwevad maastrixtis xelSekruleba iTvaliswinebs xuT kriteriums, romelsac
unda akmayofilebdes TiToeuli wevri saxelmwifo ekonomikuri da savaluto kavSiris mesame etapze
gadasvlamde. komisia da evropis centraluri banki mudmivad amowmeben aRniSnuli kriteriumebis
Sesrulebas. es kriteriumebia:
_ biujetis deficiti ar unda aRematebodes mTliani Sida produqtis 3 procents;
_ saxelmwifo vali ar unda aRematebodes mTliani Sida produqtis 60 procents;
_ unda Senarundes fasebis stabiluroba da inflaciis saSualo maჩvenebeli Semowmebamde erTi wlis
ganmavlobaSi. kerZod, inflacia erTnaxevar procentze metad ar unda aRematebodes sami yvelaze
warmatebuli wevri saxelmwifos monacemebs;
_ unda arsebobdes grZelvadiani saprocento ganakveTi, romelic sami yvelaze warmatebuli qveynis
maCvenebels ar unda aRematebodes or procentze metad;
_ unda moxdes evropul savaluto sistemaSi arsebuli savaluto gacvlis kursebis meqanizmiT
gaTvaliwinebuli sazRvrebis dacva ori wlis ganmavlobaSi.
evrokavSiris safinanso organizaciebia: evropis centraluri banki da evropis sainvesticio banki.
evropis kavSiris biujeti sakuTari saxsrebiT finansdeba 1970 wlidan. manamde evrogaerTianebis
biujeti wevri saxelmwifoebis Senatanebisagan yalibdeboda. dRes evrokavSiris biujetis dafinansebis
wyaroebia: 1) gadasaxadi soflis meurneobis produqtebis importze; 2) sabaJo mosakrebeli, romelic
ikribeba evrokavSiris sazRvrebze; 3) gadasaxadi dRg-dan, romelic Sedgens TiToeuli wevri
saxelmwifos mier akrefili dRg-is 1%-s; 4) gadasaxadi TiToeuli wevri saxelmwifos mTlian erovnul
produqtze.