საგანი „მაკროეკონომიკურ პოლიტიკა“ - ფინალურის კონსპექტი

1. ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა საქართველოში 1970–1993 წლებში

(თემა 7)
2. შოკური თერაპია საქართველოსა და პოლონეთში (თემა 7)
3. ეკონომიკური რეფორმები საქართველოში (1993–1994 წლები) (თემა 8)
4. ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა საქართველოში 1995 წლიდან 1998
წლამდე (თემა 8)
5. ეკონომიკური რეფორმები საქართველოში 2003- 2017 წლებში ( ცვლილებები
საგადასახადო კოდექსში, ცვლილებები შრომის ბაზარსა და დასაქმების
სფეროში) (თემა 9)
6. საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა, მისი პრინციპები, საბიუჯეტო სისტემის
ზოგადი რეგულირება (ლექცია 10., § 1.-§ 2.)
7. სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის მომზადება, წარდგენა, დამტკიცება (ლექცია
10 ., §3)
8. პროგრამული ბიუჯეტი (ლექცია 10 ., §4)
9. ბიუჯეტის მართვა, სახელმწიფო ბიუჯეტის ფონდები - საერთო
სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გადასახდელები, ასიგნებების
გადანაწილება, ბიუჯეტის განწერა (ლექცია 10 ., §5.1 -§ 5.2-§ 5.3 )
10. სახელმწიფო ვალის არსი, სახეები, წარმოშობის მიზეზები, ვალის სიმძიმის
განმსაზღვრელი ფაქტორები ( თემა 11., §1.1.-დან § 1.2. მდე)
11. კლასიკური და კეინზიანური შეხედულებები ვალის შესახებ (თემა 11., §1.2-
დან)
12. სახელმწიფო ვალის პოსტ-კეინზიანური თეორიები - ბიუქენენის თეზისი და
მოდილიანის ტვირთის თეზისი (თემა 11., §1.2-დან)

1.ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა საქართველოში 1970–1993 წლებში (თემა 7)

მეოცე საუკუნის მიწურულს საქართველომ მეორედ საუკუნეში დამოუკიდე-
ბლობის მიღება და დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებების მიღების საშუალება შესძლო.
შესაბამისად დღის წესრიგში დადგა როგორც ეკონომიკური, ისე უპირველეს ყოვლისა
ზოგადად პოლიტიკური აღმშენებლობის და სახელმწიფოებრიობის აღდგენის დაწყება.
დამოუკიდებლობის პირველი წლები უდიდეს გამოწვევად იქცა ქვეყნისათვის.ერთ
დროს საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთი აყვავებული რესპუბლიკა ყველაზე მეტად
დაზარალდა და მეოცე საუკუნე უმძიმეს მდგომარეობაში მყოფმა გააცილა.
საქართველო არ ყოფილა მდიდარი ბუნებრივი რესურსებით,თუმცა ცხოვრების საკმაოდ
მაღალი დონე იყო მიღწეული, რაც საქართველოს თბილი კლიმატური პირობებით,
სოფლის მეურნეობის განვითარებული სპეციფიური, მხოლოდ საქართველოსათვის
დამახასია-თებელი დარგების მაღალი შედეგებითა და ტურიზმით იყო
განპირობებული. საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადებისა და გეგმიური
ეკონომიკის ”გარდაცვალების” შემდეგ სიტუაცია მკვეთრად შეიცვალა,პროდუქციის
რეალიზაციის დონე მკვეთრად დაეცა. მოთხოვნილების შემცირებას მიწოდების
შემცირებაც მოჰყვა, რაც უპირველეს ყოვლისა ომის, უმძიმესი კრიმინოგენული
ვითარების და გაწყვეტილი კავშირების დამსახურებაა. მიუხედავად დეკლარირებული
იდეებისა, რომლებიც ქვეყ-ნის დემოკრატიული განვითარების გზას აღიარებდა, ქვეყანა
ძველებურად, ადმინისტრაციულად იმართებოდა.ასეთ ფონზე საქართველოში ორი
ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებული და ერთმანეთისადმი სასიცოცხლოდ
განმსაზღვრელი ამოცანის გადაჭრა დაიწყო: დამოუკიდებელი სახელმწიფოს აღდგენა
და საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების განხორციელება, რამაც საფუძველი უნდა
დაუდოს დამოუკიდებელი ეკონომიკური სისტემის ჩამოყალიბებას.
სისტემის შიგნით ყველაზე რეალური ეკონომიკური ცვლილებები 1985 წლიდან
იწყება, ”ჩრდილიდან” გამოსვლა დაიწყეს ”მეწარმეებმა”. ჩნდება ”საერთო სახალხო”,
სახელმწიფო საკუთრების ალტერნატივა, კერძო და კოოპერაციული საკუთრების
სახით,ამასთან რეალურად ისახება ბაზარი, რომელიც ნაკლებად ემორჩილება გეგმას და
სადაც ფასწარმოქმნის მექანიზმები უკვე მოქმედებს.მიუხედავად იმისა, რომ ეს პროცესი
ძირითადად ვაჭრობასა და საზოგადოებრივ კვებაში მიმდინარეობდა, მაინც უდიდესი
კვალი დატოვა საქართველოში მეწარმეთა კლასის ჩამოყალიბებაში.
1988-89 წლებში საქართველოში განხორციელებულმა მოვლენებმა დღის წესრიგში
საქართველოსათვის განვითარების განსხვავებული გზის არსებობა დააყენა, რასაც
შესაბამისად ქვეყნის ეკონომიკური დამოუკიდებლობისა და აღმავლობისათვის უნდა
შეეწყო ხელი. თვლიდნენ,რომ ახალი რეფორმების გამოგონება საჭირო არ იყო და
ყოფილი მოკავშირე რესპუბლიკებიდან ესტონეთში შემუშავებული მოდელი, რომელიც
ეკონომიკური და-მოუკიდებლობის მიღწევას ემსახურებოდა, ყველაზე უფრო მისაღები
იყო საქართვე-ლოსათვისაც, მიუხედავად იმისა, რომ ამ ორ რესპუბლიკას შორის უკვე
იმ დროს საკმაოდ დიდი იყო სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონეებს შორის
სხვაობა.უმთავრესი შეცდომა, რომელიც იმ წლებში იქნა დაშვებული, მდგომარეობდა
იმაში, რომ საქართველოს სსრ-ს ხელმძღვანელობა არ ითვალისწინებდა მეცნიერ-
ეკონომისტთა წინადადებებს საკუთრების საკითხის მოგვარების შესახებ, საკავშირო და
რესპუბლიკური ქონების გამიჯვნისა და თანმიმდევრული ეკონომიკური რეფორმების
გატარების შესახებ.
1970-იან და 80-იან წლებში საქართველოში მიმდინარე ეკონომიკურ რეფორმები ჩვენ
პოსტკომუნისტური ეკონომიკური რეფორმებისათვის მოსამზადებელ ეტაპად შეიძლება
მივიჩნიოთ, მიუხედავად იმისა, რომ რეფორმების ”მამოძრავებელ” ძალასაც კი არ
ჰქონდა წარმოდგენა, რა შედეგები შეიძლება მოჰყოლოდა მბრძანებლურ-
ადმინისტრაციული ეკონომიკის შიგნით ასეთი სახის, აშკარად თამამი რეფორმების
ჩატარებას.რეალურად ეკონომიკურ რეფორმებზე საუბარი მხოლოდ გასული საუკუნის
80-იანი წლების მიწურულს იწყება. ეკონომიკური რეფორმების ეტაპი, რომელიც 1989
წლის 9 აპრილის ცნობილი ტრაგიკული მოვლენების შემდეგ დაიწყო და პირველ
მრავალპარტიულ არჩევნებამდე გაგრძელდა, ვლადიმერ პაპავას კლასიფიკაციით
ეკონომიკური რეფორმების გულუბრყვილო გააზრების ეტაპადაა ცნობილი.1990 წლის
შემოდგომაზე ჩატარებული არჩევნების შემდეგ, საქართველოს ხელისუფლებამ
ოფიციალურად აღიარა, რომ იწყებოდა ეკონომიკური რეფორმები, მაგრამ როგორც ჩანს
ხელისუფლებაში მისული ძალა არ აღმოჩნდა მზად რადიკალური რეფორმების
ჩასატარებლად და თანაც, ძველი სისტემით მართვა უფრო მარტივი ჩანდა.ვიდრე
ახლებურად რეგულირება, რის გამოც ეკონომიკური რეფორმები პრაქტიკულად არ
განხორციელებულა. ეს ეტაპი ცნობილია, როგორც უძრაობის ტოლფასი მოძრაობის
ეტაპი.იმის გამო, რომ 1991 წლის დეკემბრიდან საქართველო სამოქალაქო ომმა
მოიცვა,მთავრობას ეკონომიკაზე საფიქრად აღარ ეცალა.დროებითმა მთავრობამ თავისი
მოღვაწეობა ეკონომიკის სფეროში პოპულისტური ნაბიჯების გადადგმით დაიწყო,
ყოველგვარი მომზადების გარეშე, ერთი ხელის მოსმით, უსასყიდლოდ დაიწყო
სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებისა და საცხოვრებელი ბინების კერძო საკუთრებაში
გადაცემა. ეს ეტაპი ეკონომიკური რეფორმის პოპულისტურ ეტაპადაა ცნობილი,რამაც
დიდი ზიანი მიაყენა,როგორც სოფლის მეურნეობას ასევე საბინაო ფონდს.

2.შოკური თერაპია საქართველოსა და პოლონეთში (თემა 7)

1991 წლიდან საქართველოში რუსეთის ანალოგიურად და პარალელურად იწყება
”შოკური თერაპიის” გამოყენება, რაც გულისხმობდა ფინანსურ სტაბილიზაციას,
ფასების ლიბერალიზაციას, ბიუჯეტის დეფიციტის შემცირებას, მკაცრი საკრედიტო
პოლიტიკის გატარებას, ზომიერი საგადასახადო სისტემის დანერგვას და სახელმწიფო
ხარჯების შემცირებას, მაგრამ ქართველმა რეფორმატორებმა არ გაითვალისწინეს
რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფაქტორი. კერძოდ, საქართველოს ხელისუფლებას იმ
ეტაპზე არ ჰქონდა არც ერთი რეალური მაკროეკონომიკური ინსტრუმენტი, მათ შორის
არ გააჩნდა არც საკუთარი ფულად-საკრედიტო სისტემა და არც საგადასახადო-
საბიუჯეტო პოლიტიკის გატარების რეალური ბერკეტები. ამდენად ნაცვლად ამ
ინსტრუმენტების ჩამოყალიბებაზე ზრუნვისა, ხელისუფლება მოუმზადებლად იწყებს
”შოკური თერაპიის” განხორციელებას.
,,შოკური თერაპიის“ განხორციელება პოლონეთში ლეშეკ ბალცეროვიჩის სახელთანაა
დაკავშირებული და ”ბალცეროვიჩის გეგმის” სახელითაა ცნობილი, რომლის თანახმად
პოლონეთში გატარდა უმკაცრესი ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკა, რაც
ფასების ლიბერალიზაციაში, საბიუჯეტო დოტაციებსა და სუბსიდიებზე უარის თქმის
მეშვეობით ბიუჯეტის დეფიციტის მნიშვნელოვნად შემცირებაში, მოსახლეობის
შემოსავლებისა და მიმოქცევაში არსებული ფულის რაოდენობის შეზღუდვაში
გამოიხატებოდა.
შევადაროთ ერთმანეთს პოლონეთსა და საქართველოში გატარებული რეფორმები.
პოლონეთში ჩატარებული ”შოკური თერაპია” ითვალისწინებდა 11 სხვადასხვა სახის
ღონისძიების სინქრონულად ჩატარებას კერძოდ:
1. ბაზარზე წონასწორობის დამყარების მიზნით ინფლაციის ხელოვნური წახალისება,
ფასების მრავალჯერადი მატება;
2. მოსახლეობის შემოსავლების მკაცრი შეზღუდვა;
3. საპროცენტო განაკვეთის მნიშვნელოვანი ზრდა და ბრუნვაში არსებული ფულის მასის
შეზღუდვა;
4. ანაბრებსა და სხვა დეპოზიტებზე პროცენტის გაზრდა, მოსახლეობის მიერ ფულის
დაზოგვის სტიმულირების მიზნით;
5. ბიუჯეტის ხარჯების შემცირება, კაპიტალდაბანდებებისა და დოტაციების ხარჯზე;
6. სახელმწიფო სესხის ობლიგაციის გამოშვება, ბიუჯეტის დეფიციტის დაფარვის
მიზნით;
7. საგადასახადო სისტემის მოწესრიგება და უნიფიცირება;
8. აშშ დოლარის მიმართ ზლოტის ერთიანი გაცვლითი კურსის შემოღება და შიდა
ბაზარზე ზლოტის კონვერტირების უზრუნველყოფა;
9. ერთიანი საბაჟო ტარიფეების შემოღება იმპორტის შეზღუდვისა და ექსპორტის
სტიმულირების მიზნით;
10. მოსახლეობისათვის სოციალური დახმარებების აღმოჩენა რეალური
შესაძლებლობების ფარგლებში;
11. მონოპოლიური სტრუქტურების ლიკვიდაცია და საწარმოთა საქმიანობაში
სახელმწიფოს ადმინისტრაციულ ჩარევაზე უარის თქმა;
ფასების ლიბერალიზაციის თვალსაზრისით რადიკალური ნაბიჯები გადაიდგა
საქართველოში 1992 წლის 1 თებერვლიდან, როცა საქონლისა და მომსახურების ერთი
ჯგუფის ფასები განთავისუფლდა, ხოლო მეორე ჯგუფზე რეგულირებადი ფასები
მკვეთრად (მაგალითად, პურზე 100-ჯერ) გაიზარდა.ფასების ზრდის პარალელურად არ
იზრდებოდა ხელფასები და სოციალური დახმარებები.ეს ორივე ,,ბალცეროვიჩის
გეგმის“ კომპონენტი იყო.მიუხედავად იმისა,რომ სხვა მხრივაც გადაიდგა ნაბიჯები
საქართველოს არ გააჩნდა საკუთარი ვალუტა და შესაბამისად არ ჰყავდა ემიტენტი, იგი
ვერ განახორციელებდა რეფორმისათვის აუცილებელ ღონისძიებებს, რომლებიც
ფულად-საკრედიტო პოლიტიკასთან იყო დაკავშირებული. ეს შეეხება როგორც
მიმოქცევაში ნაღდი ფულის რაოდენობის შეზღუდვას, ასევე საპროცენტო განაკვეთის
ზრდას.სახელმწიფომ გააორმაგა შემნახველი ანაბრების დეპოზიტი,თუმცა ამ რეფორმას
შედეგი არ ჰქონია,რადგან ამოღებული თანხა ისევ მიმოქცევაში გაუშვა მთავრობამ
პენსიებისა და ხელფასების სახით.გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ საქართველოში არც
ფასიანი ქაღალდის ბაზარი არსებობდა, რომელზეც სახელმწიფო თუნდაც ობლიგაციე-
ბის მეშვეობით შესძლებდა მიმოქცევიდან ფულის ამოღებას. მართალია 1992 წელს
გადაწყდა სახელმწიფო შინაგანი მომგებიანი სესხის ობლიგაციების გამოშვება,მაგრამ ეს
პროცესი მხოლოდ 1993 წელს დაიწყო და ისიც ყოველგვარი ეკონომიკური ეფექტის
გარეშე.ამდენად პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციის ყველაზე სწრაფი და ეფექტიანი
გზა, რომელიც ”შოკური თარაპიის” სახელითაა ცნობილი, პრაქტიკულად საქართველო-
ში ვერ განხორციელდა.
არ შესრულდა ”შოკური თერაპიის” თანამედროვე ”ბალცეროვი-ჩის გეგმის” თერთმეტი
პუნქტიდან რვა . ვერ განხორციელდა და ვერც განხორციელდე-ბოდა უმთავრესი
პუნქტები, რომლებსაც ეკონომიკაში ”შოკის ეფექტი” უნდა მოეხდინა, ანუ სახელმწიფო
ვერ განახორციელებდა ეფექტიან მონეტარულ პოლიტიკას, რამეთუ მიუხედავად
ზემოთ აღნიშნული ”ცივი ომისა” ჩვენს ჩრდილოელ მეზობელთან, ის მაინც რჩებოდა
ჩვენი ეკონომიკისათვის გულის ფუნქციის შემსრულებელი, რადგან სწორედ რუსეთის
ცენტრალურ ბანკზე იყო დამოკიდებული საქართველოში მიმოქ-ცევაში არსებული
ფულის რაოდენობა და შესაბამისად ქვეყნის ეკონომიკის განვითა-რების ერთ-ერთი
უმთავრესი ბერკეტიც ისევ მის ხელში რჩებოდა.ამდენად აღნიშნულ ეტაპზე, ვიდრე
საქართველო არ შესძლებდა პოსტკომუნისტური ტრანსფორმაციი-სათვის აუცილებელი
ინსტრუმენტების თავის ხელში თავმოყრას, რეფორმების წარმ-ატებით
განხორციელებაზე ფიქრიც კი უტოპიის სფეროს უფრო განეკუთვნება, ვიდრე რეალურ
ეკონომიკურ პოლიტიკას.

3.ეკონომიკური რეფორმები საქართველოში (1993–1994 წლები) (თემა 8)

1993 წლიდან საქართველოს ეკონომიკაში იწყება რეფორმების შეფერხების ეტაპი,
რომელიც 1994 წლის შუახანებამდე გრძელდება. ამ შეფერხების გამომწვევი მიზეზების
ნაწილი სცდება ეკონომიკის სფეროს, ნაწილი კი მცდარი ეკონომიკური პოლიტიკის
შედეგია.
1992 წლის ზაფხულში აფხაზეთში დაიწყო ფართომასშტაბიანი საომარი მოქმედებები,
ხოლო 1993 წლის შემოდგომაზე სამოქალაქო ომი, პრაქტიკულად საომარი ვითარება იყო
ცხინვალშიც. სიტუაციას ქვეყანაში ამძიმებდა კრიმინოგენული ვითარება, ძარცვა,
ყაჩაღობა,რეკეტი, რაც ხელს უშლიდა როგორც ეკონომიკის განვითარებას, ასევე
ქვეყანაში მიმდინარე ეკონომიკურ რეფორმებს,ამას ემატებოდა სატრანსპორტო
ბლოკადა.ქვეყნის ბიუჯეტი მოიშალა,1993-1994 წლებში საქართველოს არ ჰქონდა
წინასწარ დამტკიცებული ბიუჯეტი.სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯები იფარებოდა
ფულის ემისიით. მთავრობა, მიუხედავად იმისა, რომ რუსეთისათვის საკუთარი
პრობლემების არც თუ იშვიათად სამართლიანი გადაბრალებისა და კრიტიკის მეტს
არაფერს აკეთებდა, რატომღაც არ ელოდა, რომ მოსკოვიდან ვეღარ შეძლებდა ფულის
ნიშნების მიღებას. ხოლო, როდესაც რუსეთის ხელისუფლებამ საქართველოს მთავრობა
ფაქტის წინაშე დააყენა და შეუწყვიტა ფულის მიწოდება, საქართველოს ხელისუფლება
იძულებული გახდა 1993 წლის აპრილში ბრუნვაში გაეშვა საქართველოს დროებითი
ფულის ნიშანი - კუპონი.მიუხედავად იმისა, რომ კუპონის მიმოქცევაში გაშვება
მნიშვნელოვანი ფაქტორი იყო, როგორც სახელმწიფოებრიობის მშენებლობის
თვალსაზრისით, ასევე ეკონომიკური რეფორმების წარმატებით განხორციელები-
სათვის,კუპონი არ იყო სერიოზულად აღქმული, რამაც გადამწყვეტი ზეგავლენა იქონია
დევალვაციური პროცესის გაძლიერებაზე.
ასევე ხელისუფლების მთავარი შეცდომა იყო,რომ კუპონი ერთადერთ კანონიერ
საგადამხდელო საშუალებად გამოცხადდა არა თავიდანვე, არამედ მხოლოდ მას შემდეგ,
რაც რუსეთმა 1993 წლის ივლის-აგვისტოში გაატარა ფულის ნაწილობრივი რეფორმა და
ბრუნვიდან ამოიღო დაშლილი საბჭოთა კავშირის მანეთი.უკონტროლო საკრედიტო
ემისიამ საფუძველი ჩაუყარა ჰიპერინფ-ლაციურ პროცესს.1993 წლის შემოდგომიდან
დაწყებული პრაქტიკულად არარსებული ბიუჯეტის ხარჯზე ვითომდა სასოფლო-
სამეურნეო პრობლემების (1993 წლის შემოდგომაზე სასოფლო-სამეურნეო
პროდუქტების დამზადების, ხოლო 1994 წლის გაზაფხულზე სასოფლო-სამეურნეო
სამუშაოთა წარმოების) გადაწყვეტის მცდელობამ, რაც იმ პერიოდისათვის არნახულ
საბიუჯეტო ემისიაში გამოიხატა,საბოლოოდ მოშალა ქვეყნის საფინანსო სისტემა და
საქართველო მოექცა ჰიპერინფლაციაში.ინფლაციის მაღალი ტემპის პირობებში კუპონი
ვეღარ ასრულებდა გადახდის ფუნქციას, რომ აღარაფერი ვთქვათ ღირებულების
საზომისა და მით უმეტეს დაგროვების ფუნქციებ-ზე.
კუპონის ნაცვლად მიმოქცევაში იზრდებოდა რუბლის გამოყენების მასშტაბები.
ეროვნული ბანკის მცდარმა პოლიტიკამ ნაღდი ფულის მოძრაობის არეალის შეზღუდ-
ვაზე, რაც გამოიწვია საბანკო სისტემიდან ნაღდი კუპონის გამოტანაზე ყოველგვარ
ჯანსაღ აზრს მოკლებულმა შეზღუდვებმა, მიგვიყვანა ნაღდი და უნაღდო ფულის
ღირებულებათა შორის მნიშვნელოვან სხვაობამდე. შედეგად კიდევ უფრო შეიზღუდა
კუპონის მიმოქცევის არეალი.
!!!უდიდესი შეცდომა იქნა დაშვებული საგარეო ვაჭრო-ბაში,თურქმენეთიდან გაზის
შემოტანის ერთადერთ გზად მიჩნეულ იქნა ბარტერი. ხელოვნურად ძვირად იქნა
შეფასებული, როგორც თურქმენული გაზი, ისე ქართული წარმოების ბევრი უხარისხო
პროდუქცია.უხარისხო პროდუქციის საწარმოებლად და კორუფციული
გარიგებებისათვის შესანიშნავი სტიმული გაჩნდა, რადგან ეს პროდუქცია უნდა შეეძინა
მთავრობას ბიუჯეტის ხარჯზე.ამ პროდუქციის უდიდესი ნაწილი მთავრობის მიერ
საწარმოებიდან მოტყუილებით იქნა მიღებული, შესაბამისი საფასუ-რის მომავალში
გადახდის გარანტიის მიცემით, რამაც საწარმოები ჩააყენა უმძიმეს ფინანსურ
მდგომარეობაში . საქართველო კორუფციამ მოიცვა. დაიწყო ქვეყნის ხარჯზე ზოგიერთი
კლანის გამდიდრების სამწუხაროდ შეუქცევადი პროცესი, რასაც ქვეყნის
ინსტიტუციონალური მოუწყობლობაც უწყობდა ხელს ქვეყანა დღემდე გადაუჭრელმა
ენერგეტიკულმა კრიზისმა მოიცვა, რაც ასევე კორუფციული გარიგებების
დამსახურებაა.1994 წლიდან დაიწყო საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და მსოფლიო
ბანკის მისიების მუშაობის გააქტიურება,1994 წლის ზაფხულიდან ხელისუფლებამ
ქართული კუპონისათვისაც მოიცალა. ამას ხელი შეუწყო საერთაშორისო სავალუტო
ფონდის მზადყოფნამაც დაეხმაროს ქვეყანას, რომელსაც აქვს საკუთარი ვალუტა და
რომლის ხელისუფლებაც ზრუნავს მის განმტკიცებაზე,პრაქტიკულად გამოირიცხა
უკონტროლო საკრედიტო ემისია. 1994 წლის შემოდგომაზე საქართველოს ეროვნულმა
ბანკმა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის აშკარა ზეწოლის ქვეშ გააუქმა შეზღუდვები
ბანკებიდან ნაღდი ფულის გამოტანაზე, რის შედეგადაც ნაღდი და უნუღდო ფულის
ღირებულებები მნიშვნელოვნად დაუახლოვდა ერთმანეთს.გაიზარდა საბიუჯეტო
სექტორში დასაქმებულთა ხელფასები, პენსიები და შემწეობანი, მაგრამ მათი ზრდის
ტემპი მნიშვნელოვნად ჩამორჩა ფასების ზრდას. ამ გზით მიღწეულ იქნა ფასთა
სხვაობის საბიუჯეტო სუბსიდირების არსებითი შემცირება.

4.ეკონომიკური რეფორმების მიმდინარეობა საქართველოში 1995 წლიდან 1998

წლამდე (თემა 8)
1995 წლის 1 იანვრიდან ქვოტირების სისტემა საერთოდ გაუქმდა, ხოლო
ლიცენზირება შენარჩუნებულ იქნა საქონელთა მცირე ჩამონათვლზე,რამაც ხელი
შეუწყო ლიბერალური სავაჭრო პოლიტიკის ჩამოყალიბებასა და კორუფციული
გარემოს შეზღუდვას, ამასთან დაიწყო რეალური საბაზრო ურთიერთობების
დამკვიდრება, როდესაც ბაზარზე შესვლა და გამოსვლა არ იყო დამოკიდებული
ჩინოვნიკის სურვილზე.
1995 წლის დასაწყისში პარლამენტის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტი
დამტკიცდა,სადაც შემოსავლებისა და გასავლების დასაბალანსებლად უარი ეთქვა
ემისიური კრედიტების გამოყენებას და საკრედიტო ემისიას.ბევრ
პოსკომუნისტურ ქვეყანაში განხორციელებული პრივატიზების პროცესის უკვე
ტრადიციად ქცეულ ნაბიჯად უნდა ჩაითვალოს 1995 წლიდან საქართველოში
დაწყებული ვაუჩერიზაცია.ქონების ნაწილი უფასოდ ”დაუნაწილდათ”
მოქალაქეებს. ამ პროცესმა ნაცვლად იმისა, რომ შეექმნა რეალური მესაკუთრეთა
კლასი კიდევ ერთი უარყოფითი როლი შეასრულა ეკონომიკის გაჯანსაღების
საქმეში.საქართველოში იწყება საგადასახადო სისტემის გამარტივების პროცესი,
რამაც ხელი შეუწყო ეკონომიკის შემდგომი აღმავლობის დაწყებას.1995 წლიდან
საქართველოს ეკონომიკაში დიდი წარმატებების სამწლიანი ეტაპი
დაიწყო.ქვეყანაში შეიქმნა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების შესაბამისი
საკანონმდებლო ბაზა, ჩამოყალიბდა მეტ-ნაკლებად ქმედითუნარიანი ორიარუ-
სიანი საბანკო სისტემა, საგადასახადო და საბაჟო სამსახურები, მოხერხდა ფინან-
სური სტაბილიზაცია და საკუთარი ეროვნული ვალუტის შემოღება, აღდგენილ
იქნა წესრიგი და საშემსრულებლო დისციპლინა, ძირითადად დამთავრდა ე.წ.
“მცირე პრივატიზაციის” პროცესი, განხორციელდა ფასების, ვაჭრობისა და
საგარეო-ეკონომიკურ ურთიერთობათა ლიბერალიზაცია. ყოველივე ამ საფუ-
ძველზე ქვეყანაში ჩამოყალიბდა მეწარმეობის განვითარების ხელშეწყობისათვის
ელემენტალურად აუცილებელი ეკონომიკური გარემო, რამაც თავის მხრივ
უზრუნველყო ქვეყნის ეკონომიკის შემდგომი დაჩქარებული განვითარება .
აღსანიშნავია ისიც, რომ ფულის რეფორმამ არ გაიმეორა ის შეცდომები, რაც დაშ-
ვებული იქნა ხელისუფლების მხრიდან კუპონის მიმართ. ამასთან, ხელისუ-
ფლებამ რეფორმის დროს არ გამოიყენა არავითარი კონფისკაციური ღონისძიება
და იგი თავის მიერ გატარებული ეფექტიანი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკით
წარმოგვიდგა საქართველოს ეროვნული ვალუტის სტაბილურობის გარანტად,
რამაც საზოგადოების თვალში ნდობა დაიმსახურა და ლარი სწრაფად დამ-
კვიდრდა როგორც საყოველთაოდ აღიარებული კანონიერი გაცვლის საშუალება.
გატარდა რამდენიმე ღონისძიება, რომელმაც კომერციულ ბანკებს თანაბარ და
ცივილიზებულ პირობებში ფუნქციონირების საშუალება მისცა. მათგან, შეიძლება
გამოვყოთ რამდენიმე მნიშვნელოვანი მომენტი:
შეიქმნა და ფუნქციონირება დაიწყო ეროვნული ბანკის საკრედიტო
აუქციონმა,უფრო სისტემატიური ხასიათი მიიღო თბილისის ბანკთაშორისი
სავალუტო ბირჟის სავალუტო სესიებმა, გაუქმდა შეზღუდვა, რომლის
მიხედვითაც იურიდიულ პირს ეკრძალებოდა რამდენიმე ანგარიშის ფლობა და
განკარგვა.
საბანკო სექტორში სწორად წარმა-რთულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ ლარს
გადახდის ფუნქციის შესრულების პარალელურად ღირებულების საზომისა და
დაგროვების ფუნქცია შესძინა.
სამწუხაროდ, 1998 წლიდან ეკონომიკური რეფორმების განხორციელებაში
შეფერხებები იწყება, რასაც ჰქონდა როგორც სუბიექტური, ისე ობიექტური
მიზეზები. ეკონომიკური რეფორმების ამ ეტაპს, რომელიც ჩვენი აზრით 1998-2000
წლებს მოიცავდა, შეიძლება ეკონომიკური რეფორმების შეფერხების ეტაპი
ვუწოდოთ.ობიექტური ფაქტორებიდან აღსანიშნავია, აზიიდან აღმოცენებული
გლობალური ფინანსური პრობლემები და ამის ფონზე მეზობელ ქვეყნებში,
პირველ რიგში კი რუსეთში განვითარებული კრიზისი, რომელმაც საქართველოს
 საფინანსო-საბიუჯეტო სისტემას სერიოზული დარტყმა მიაყენა. აგრეთვე
ტერაქტების, საომარი მოქმედებების განახლება აფხაზეთში, კერძოდ გალის
რაიონში.რეგულირებადი მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი საკმაოდ “მგრძნო-
ბიარე” აღმოჩნდა უმსხვილეს სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში ეკონომიკური
კრიზისების მიმართ.

5.ეკონომიკური რეფორმები საქართველოში 2003- 2017 წლებში ( ცვლილებები

საგადასახადო კოდექსში, ცვლილებები შრომის ბაზარსა და დასაქმების სფეროში) (თემა
9)

2003 wlidan saqarTveloSi radikaluri ekonomikuri reformebi daiwyo,

qveyana cdilobda sabazro ekonomikis regulirebis iseTi instituciuri bazis
Seqmnas, romlis magvaric evropasa da amerikis saxelmwifoebs qondaT.rac xSir
SemTxvevaSi Cvens realobaSi ubralod saxelmwifos mxridan regulirebis
meqanizmebis gauqmebaSi gamoixateboda.saqarTvelos saxelmwifom sxva
met-naklebad mniSvnelovani regulaciebis gauqmebis paralelurad uari Tqva
ganexorcielebina Sromis bazris, konkurenciis SezRudvis, sursaTis uvneblobis da
sxva regulaciebze, romelTa gauqmebam an SezRudvam mniSvnelovnad
gaauareses ekonomikuri garemo.2004 wlidan gauqmda sagzao fondi,
kavSirgabmulobis, transportisa da fostis saministro, urbanizaciisa da
mSeneblobis saministro, sagareo vaWrobisa da sagareo ekonomikuri
urTierTobebis saministro, saxelmwifo qonebis marTvis saministro, kvebis
produqtebis eqspertizisa da monitoringis samsaxuri, mcenareTa dacvis
samsaxuri, mecxoveleobisa da sanaSene saqmis departamenti, Zvirfasi qvebisa
da liTonebis departamenti, dasaqmebis saxelmwifo samsaxuri, “saqstandarti”.
მნიშვნელოვნად შემცირდა იმ საქმიანობათა ჩამონათვალი,რომელიც ლიცენზირებას
მოითხოვდა,900დან დარჩა 114. თუ საქართველოში 2003-2008 წლებში
განხორციელებული სტრუქტურული ცვლილების ანალიზს ჩავატარებთ ვნახავთ,რომ
აღნიშნული ცვლილებების მიზანი ეკონომიკის სრული დერეგულირებაა.საქართველოს
კანონმდებლობა,მიუხედავად იმისა,რომ ევროპულ ორიენტაციას
ატარებდა,საპირისპიროდ ვითარდებოდა.ამის კარგი მაგალითია საქართველოს შრომის
კანონმდებლობა,რომელიც აგებული იყო დამქირავე-ბელთა უფლებების პრიმიტიული
აღიარებით და პრაქტიკულად მინიმუმამდე იყო დაყვანილი დასაქმებულთა
ინტერესები.საქართველოს ხელისუფლებამ რეალურად უარი თქვა არა მარტო თავად
დაეცვა დასაქმებულთა ინტერესები,არამედ დასაქმებულებსაც წაართვა ამის უფლება.
ამ პერიოდში ეროვნული ბანკი იყო ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული
მარეგულირებელი ინსტიტუტი.სამწუხაროდ,საქართველოშ საკმაოდ აქტიურად განიხი-
ლებოდა ამ სფეროს აქტიური დერეგულირების შესაძლებლობა,იმ დონემდეც კი,რომ
საუბარი ე.წ. ,,სავალუტო ფარის“ ან ,,სავალუტო საბჭოს“ შექმნას შეეხებოდა,რაც
ეროვნული ბანკის ფუნქციების მინიმიზებას და რეალურად მხოლოდ ვალუტის
გაცვლითი კურსის შენარჩნებას გულისხმობდა.
2005 წლის 1 იანვარს ძალაში შევიდა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის
რეკომენდაციით მიღებული ახალი საგადასახადო კოდექსი,კოდექსში განხორციე-
ლებული ცვლილებების შედეგად 2004 წელს არსებული 21 გადასახადიდან შენარჩუნდა
მხოლოდ 6 სახის გადასახადი.მაგალითად გაუქმდა ისეთი
გადასახადები,როგორიცაა ,,გადასახადები მავნე ნივთიერებით გარემოს
დაბინძურებისათვის“, ,,გადასახადები ქონების გადაცემისათვის“.დანარჩენი
გადასახადებიდან ხუთი საერთო სახელმწიფოებ-რივ გადასახადს მიეკუთვნება და
ერთი ადგილობრივი გადასახადია:
1) საშემოსავლო გადასახადი - 20%,
2)დღგ-18%,
3)მოგების გადასახადი - 15%,
4)აქციზი - განაკვეთი დიფერენცირებულია,
5)საბაჟო გადასახადი - განაკვეთი დიფერენცირებულია (0%,5% ან 12%),
6) ქონების გადასახადი - არაუმეტეს ქონების ღირებულების 1%-ისა (ადგილობრივი).
ასევე მნიშვნელოვნად შემცირდა გადასახადების გადამხდელთა საგადასახადო ტვირთი
გადასახადების შემცირების ხარჯზე,მაგალითად 2005 წელს დღგ-ს განაკვეთ 20%დან
18%მდე შემცირდა, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთ 20%დან 12% მდე, ხოლო
სოციალური გადასახადები ჯამში 33%დან 20% მდე.მოგვიანებით საშემოსავლო და
სოციალური გადასახადების გაერთანების ხარჯზე შემოღებული იქნა ერთი
საშემოსავლო გადასახადი ჯერ 25% და 2009 წლიდან 20% განაკვეთით.
2016 pirveli ivnisidan saqarTvelos sagadasaxado kodeqsSi morigi
cvlilebebi Sevida, romelic mogebis gadasaxadis reformas da
sagadasaxado administrirebis gamartivebas emsaxureba. cvlilebebis
Tanaxmad, sagadasaxado davis periodSi sabanko angariSze yadaRis dadeba
moxdeba mxolod sasamarTlos gadawyvetilebiT, dRg-Ti dasabegr operaciebSi
gamosayenebeli ZiriTadi saSualebebis importi gaTavisuflebulia dRg-s Tanxis
gadaxdisgan. estonur modelze gadasvliT Mmogebis gadasaxadis
gadaxda sawarmoebis mier moxdeba mxolod im SemTxvevaSi, rodesac
kompaniidan es mogeba gava, xolo reinvestirebul Tanxebze mogebis
gadasaxadi ar dawesdeba. sagadasaxado cvlilebebis mniSvnelovani
momentia sagadasaxado amnistia. rac Seexeba Sromis bazars, 2004
wlamde aRniSnul sferoSi Semdegi mdgomareobaa: Sromis, janmrTelobisa da
socialuri dacvis saministroSi arsebobs Sromisa da dasaqmebis departamenti,
romelic politikas imuSavebs aRniSnul sferoSi. am politikis ganmaxorcielebelia
dasaqmebis sajaro samsaxuri, rac umTavresad umuSevrobis Semweobis
minimaluri raodenobiT gacemaSi gamoixateboda. mTavrobis mier aRebul iqna
kursi Sromis bazris TviTregulirebaze da saxelmwifos Caurevlobaze. saqarTvelos
axali Sromis kodeqsis miRebasTan dakavSirebiT gauqmda kanonebi
`dasaqmebis Sesaxeb~, `koleqtiuri SromiTi davis mowesrigebis wesis
Sesaxeb~, `koleqtiuri xelSekrulebisa da SeTanxmebis Sesaxeb~, gauqmda
`socialuri daxmarebisa da dasaqmebis saxelmwifi saagento~ da mis nacvlad
Seiqmna sajaro samarTlis iuridiuli piri _ `socialuri subsidiebis saagento~.
saagentos saqmianobas mTlianad akontrolebs saqarTvelos Sromis,
janmrTelobisa da socialuri dacvis saministro. 2012 wels dasaqmebis saxelmwifo
ministris aparati Seiqmna, romlis ZiriTadi amocanebi iyo umuSevrobasTan
brZolis koncefciisaa da strategiuli gegmis SemuSaveba, umuSevrobis daZlevis
mizniT biznes seqtorTan mWidro TanamSromloba, dasaqmebis sferoSi politikis
ZiriTadi mimarTulebebis gansazRvris mizniT samecniero-akademiur wreebTan
da samoqalaqo sazogadoebis warmomadgenlebTan TanamSromloba da aS.
Tumca aparatma ver uzrunvelyo dasaxuli miznis, ZiriTadi amocanebisa da
aRniSnuli funqciebis realizacia da miRebul iqna Sesabamisi dadgenileba misi
likvidaciis Taobaze. 2015 wlis dasawyisidan mTavroba seriozul yuradrebas
uTmobs Sromis bazris moTxovnis kvlevas, Sromis bazris erTiani sainformacio
sistemis ganviTarebas da Sesabamisad amuSavebs saqarTvelos Sromis bazris
formirebis saxelmwifo strategiasa da misi realizaciis samoqmedo gegmas 2015-
2018 wlebis periodSi4. maT udidesi mniSvneloba eniWebaT saqarTve -loSi,
civilizebuli Sromis bazrisa da misi Sesabamisi infrastruqturis formirebaSi,
socialur SromiTi urTierTobebis ganviTarebaSi.

(შენიშვნა: ასიგნება- ბიუჯეტიდან განსაზღვრული ფულადი თანხის გამოყოფა

დამტკიცებული ხარჯების გასაწევად.)

6.საქართველოს საბიუჯეტო სისტემა, მისი პრინციპები, საბიუჯეტო სისტემის ზოგადი

რეგულირება (ლექცია 10., § 1.-§ 2.)
„საქართველო საბიუჯეტო კოდექსი“ მიღებული იქნა 2009 წლის დეკემბერში და
მოქმედებს 2010 წლის 1 იანვრიდან. კოდექსში თავმოყრილია სახელმწიფო, ადგილობ-
რივი თვითმმართველი ერთეულებისა და ავტონომიური რესპუბლიკების რესპუბ-
ლიკური ბიუჯეტების საბიუჯეტო პროცესთან დაკავშირებულ საკითხების
მარეგულირებელი ნორმები. საბიუჯეტო კოდექსის მიღებამდე შესაბამისი საკითხების
რეგულირება ხდებოდა „საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის შესახებ“ საქართველოს
კანონით, „საბიუჯეტო სისტემისა და საბიუჯეტო უფლებამოსილებათა შესახებ“
საქართველოს კანონით, „ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტის
შესახებ“ საქართველოს კანონით და სხვა საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე
აქტებით. კოდექსი განსაზღვრავს საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის ფორმირების
პრინციპებს, არეგულირებს საქართველოს სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების
რესპუბლიკური და ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების ბიუჯეტების
პროექტების მომზადების, განხილვის, დამტკიცების, ბიუჯეტის შესრულების,
ანგარიშგებისა და კონტროლის წესებს, აგრეთვე საქართველოს ცენტრალური,
ავოტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი ხელისუფლებების საბიუჯეტო
ურთიერთობებსა და პასუხისმგებლობას.
საბიუჯეტო კოდექსი ითვალისწინებს კოდექსში გამოყენებულ ტერმინთა
განმარტებას, როგორიცაა ბიუჯეტი, სახელმწიფო ბიუჯეტი, მხარჯავი დაწესებულება,
საბიუჯეტო ორგანიზაცია და ა.შ.
ბიუჯეტი – საქართველოს ცენტრალური, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და
ადგილობრივი ხელისუფლებების ფუნქციებისა და ვალდებულებების შესრულების
მიზნით მისაღები შემოსულობების, გასაწევი გადასახდელებისა და ნაშთის ცვლილების
ერთობლიობა, რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს ცენტრალური, ავტონომიური
რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი ხელისუფლებების შესაბამისი ორგანოების მიერ;
მხარჯავი დაწესებულება – სახელმწიფო და ავტონომიური რესპუბლიკის
რესპუბლიკური ბიუჯეტებისათვის – პროგრამული კლასიფიკაციის პირველი
თანრიგით გათვალისწინებული საბიუჯეტო ორგანიზაცია, ხოლო ადგილობრივი
თვითმმართველი ერთეულის ბიუჯეტისათვის – თვითმმართველი ერთეული;
პროგრამა − ბიუჯეტით განსაზღვრული პრიორიტეტების მიზნების მისაღწევად
განსახორციელებელი ღონისძიებების ერთობლიობა, რომლებიც დაჯგუფებულია
მსგავსი შინაარსის მიხედვით, ხორციელდება ერთი საბოლოო შედეგის მისაღწევად და
რომელთა განხორციელებისთვის პასუხისმგებელია ერთი მხარჯავი დაწესებულება;
კოდექსის მეორე თავი განსაზღვრავს საბიუჯეტო პროცესის მონაწილეთა
უფლებამოსილებასა და პასუხისმგებლობის საკითხებს (მუხლი 7), სახელმწიფო
ბიუჯეტისთვის ბიუჯეტის პროექტის მომაზადებაზე, შესრულებასა და ანგარიშგებაზე
პასუხისმგებელია საქართველოს მთავრობა, ხოლო განხილვას, დამტკიცებასა და
კონტროლს ახორციელებს საქართველოს პარლამენტი. აქვე განისაზღვრება ბიუჯეტის
შემოსულობები (მუხლი 10), ბიუჯეტის გადასახდელები (მუხლი 11), ბიუჯეტის
პროფიციტი და დეფიციტი (მუხლი 12).
საბიუჯეტო კოდექსის თანახმად ბიუჯეტის შემოსულობებს წარმოადგენს საანგარიშო
პერიოდში ბიუჯეტში მიღებული ფულადი სახსრების ერთობლიობა: შემოსავლები;
არაფინანსური აქტივებით ოპერაციებიდან მიღებული სახსრები, ფინანსური აქტივებით
ოპერაციებიდან მიღებული სახსრები, ნაშთის გამოყენების გარდა და ვალდებულებების
აღების შედეგად მიღებული სახსრები.
ბიუჯეტი გადასახდელებს წარმოადგენს საანგარიშო პერიოდში ბიუჯეტიდან გასაცემი
ფულადი სახსრების ერთობლიობა: ხარჯები; არაფინანსური აქტივებით
ოპერაციებისათვის მიმართული სახსრები; ფინანსური აქტივებით ოპერაციებისთვის
მიმართული სახსრები, ნაშთია დაგროვების გარდა და ვალდებულებების ძირითადი
ნაწილის დაფარვისათვის მიმართული სახსრები.
ბიუჯეტის შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის სხვაობა არის ბიუჯეტის საოპერაციო
სალდო, ხოლო ბიუჯეტის საოპერაციო სალდოსა და არაფინანსური აქტივების
ცვლილებას შორის სხვაოვა ბიუჯეტის მთლიანი სალდო. საბიუჯეტო კოდექსის
თანახმად ბიუჯეტის დადებითი მთლიანი სალდო წარმოადგენს ბიუჯეტის
პროფიციტს, ხოლო უარყოფითი სალდო დეფიციტს.კოდექსი არეგულირებს
ასიგნებების ხარჯვის წესს ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობის შემთხვევაში (მუხლი 13),
განსაზღვრავს აღრიხვისა და ანგარიშგების, ასევე ბიუჯეტის შესრულების ანაგარიშის
შედგენის მეთოდოლოგიების პრინციპებს და მათ შემუშავებაზე პასუხისმგებელ პირებს
(მუხლი 14 და 15), ასევე ბიუჯეტის შემოსულობების, გადასახდელებისა და ბიუჯეტის
საკასო შესრულებასთან (მუხლი 16, 17 და 18) და საბიუჯეტო სისტემის
რეგულირებასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს.პროგრამული ბიუჯეტში ასიგნებები
გამოიყოფა მხარჯავი დაწესებულებების და მათ მიერ განსახორციელებელი
პროგრამების/ქვეპროგრამების მიხედვით. სახელმწიფო ბიუჯეტში ასიგნებები ასევე
გამოიყოფა საერთო-სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გადასახდელების მიხედვით.
პროგრამული ბიუჯეტი მოიცავს ინფორმაციას პროგრამების/ქვეპროგრამების, მათი
მოსალოდნელი შედეგებისა და შესრულების შეფასების ინდიკატორების შესახებ, ასევე
ინფორმაციას კაპიტალური პროექტების შესახებ.პროგრამული ბიუჯეტის
შედგენისათვის საჭირო მეთოდოლოგიას საქართველოს პარლამენტის საფინანსო-
საბიუჯეტო კომიტეტთან შეთანხმებით ამტკიცებს საქართველოს ფინანსთა მინისტრი.

7. სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის მომზადება, წარდგენა, დამტკიცება

(ლექცია 10 ., §3)
სახელმწიფო ბიუჯეტი წარმოადგენს საქართველოს პარლამენტის მიერ დამტკი-
ცებული,საქართველოს ცენტრალური ხელისფლების ფუნქციების და ვალდებულებების
შესრულების მიზნით მისაღები შემოსულობების, გასაწევი გადასახდელების და ნაშთის
ცვლილების ერთობლიობას.სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის მომზადებისა და წარდ-
გენის პროცესს კოორდინაციას უწევს და პასუხისმგებელია საქართველოს ფინანსთა სა-
მინისტრო.ბიუჯეტის პროექტის მომზადება იწყება ქვეყნის ძირითადი მონაცემების
დამუშავებით.ქვეყნის ძირითადი მონაცემების და მიმართულებების დოკუმენტი (ე.წ.
BDD დოკუმენტი) არის ქვეყნის განვითარების ძირითადი გეგმა, რომელიც ასახავს
ინფორმაციას საშუალოვადიანი მაკროეკონომიკური და ფისკალური პროგნოზების
შესახებ.აღნიშნული დოკუმენტის შედგენას უზრუნველყოფს საქართველოს ფინანსთა
სამინისტრო.კოდექსით განისაზღვრება ქვეყნის ძირითადი მონაცემების და მიმართუ-
ლებების დოკუმენტის შემუშავების ეტაპები, რა ინფორმაციას უნდა მოიცავდეს იგი და
რა ვადებში ხდება საქართველოს მთავრობისა და პარლამენტისათვის მისი პირველადი,
გადამუშავებული და საბოლოო ვარიანტების წარდგენა.ამ დოკუმენტზე მუშაობა 1
მარტიდან იწყება და 10 ივლისამდე ხდება პირველი ვარიანტის მოწონება საქართველოს
მიერ. პირველადი ვარიანტის მოწონებიდან არა უგვიანეს 5 დღისა მხარჯავ
დაწესებულებებს ბიუჯეტის მართვის ელექტრონული პროგრამის მეშვეობით
მიეწოდებათ საბიუჯეტო განაცხადის ელექტრონული ფორმები, რომელთა შევსებაც
მხარჯავ დაწესებულებებს ევალებათ ქვეყნის ძირითადი მონაცემების და მიმართუ-
ლებების დოკუმენტით.პროგრამულ ბიუჯეტზე გადასვლასთან დაკავშირებით,
საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსის მოთხოვნების გათვალისწინებით 2011 წლის
ივლისში მომზადდა პროგრამული ბიუჯეტის შედგენის მეთოდოლოგია, რომელშიც
დეტალურადაა გაწერილი რას გულისხმობს პროგრამული ბიუჯეტი და როგორ ხდება
პროგრამების ჩამოყალიბება.
საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსით განისაზღვრება სახელმწიფო ბიუჯეტის
პროექტის მომზადებისა, საქართველოს პარლამენტისათვის წარდგენის, მისი
განხილვის და დამტკიცების ვადები. კოდექსში დეტალურადაა გათვალისწინებული რა
ინფორმაციას უნდა მოიცავდეს საქართველოს პარლამენტისათვის წარდგენილი
სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონის პროექტი.კოდექსი ასევე განსაზღვრავს ბიუჯეტის
პროექტით თანდართული მასალების ნუსხას, რომელიც მათ შორის გულისხმობს
დამატებითი ინფორმაციის წარმოდგენას ბიუჯეტით განსაზღვრული პროგრამების/
ქვეპროგრამების, მათი მოსალოდენელი შედეგებისა და შესრულების შეფასების
ინდიკატორების შესახებ.კოდექსით დადგენილი წესითა და შესაბამის ვადებში ხდება
ბიუჯეტის პროექტის განხილვა საქართველოს პარლამენტში, შესაბამისი შენიშვნების
გათვალისწინებით პროექტის განახლებული ვარიანტის წარდგენა და დამტკიცება.
დამტკიცება უნდა მოხდეს შესაბამისი წლის დეკემბრის მესამე პარასკევამდე, ან თუ ამ
ვადაში ვერ მიიღო პარლამენტმა სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონი, პროექტს ხელახლა
უნდა ეყაროს კენჭი 10 დღის ვადაში, მაგრამ არაუგვიანეს 31 დეკემბრისა.ბიუჯეტის
პროექტთან შესაბამისობაში მოდის ქვეყნის ძირითად მონაცემების და მიმართულებების
დოკუმენტიც, რომლის საბოლოო ვარიანტის წარდგენა ინფორმაციის სახით ხდება
საქართველოს პარლამენტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტისათვის.

8. პროგრამული ბიუჯეტი (ლექცია 10 ., §4)

პროგრამული ბიუჯეტი წარმოადგენს შედეგზე ორიენტირებული ბიუჯეტის
ერთ-ერთ ტიპს და მისი ძირითადი უპირატესობა ტრადიციული ორგანიზაციული
სტრუქტურის მქონე ბიუჯეტთან შედარებით, იმაში მდგომარეობს, რომ პროგრამული
ბიუჯეტი საშუალებას იძლევა ბიუჯეტის დაგეგმვისას გაიწეროს ის შედეგები რისთვის
ხორციელდება ბიუჯეტით გათვალისწინებული თითოეული ღონისძიება. პროგრამულ
ფორმატში ნათელია მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი კონკრეტულ ღონისძიებაში
ჩადებულ ფინანსურ რესურსებსა და მიღებულ შედეგებს შორის, რაც სახელმწიფო
ფინანსების ეფექტურად გამოყენების უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. ასევე
პროგრამული ბიუჯეტი საშუალებას იძლევა მთელი ბიუჯეტი დავინახოთ მისი
დაფინანსებით გასატარებელი ძირითადი პროგრამების და მათი შედეგების
თვალსაზრისით და არა მხოლოდ ორგანიზაციულ ჭრილში.
პროგრამულ ბიუჯეტზე გადასვლა საშუალებას იძლევა წლიური ბიუჯეტის
კანონი მჭიდრო კავშირში იყოს ქვეყნის განვითარების საშუალოვადიან გეგმასთან
(MTEF) და მხარჯავი დაწესებულების მიერ განსახორციელებელი ერთი მიმართულების
პროგრამები ბიუჯეტშივე დაჯგუფდეს შესაბამისი პრიორიტეტის ქვეშ. პროგრამული
ბიუჯეტი უფრო გამჭვირვალეს ხდის თავად ბიუჯეტის სტრუქტურას და შინაარსს,
ვინაიდან ასეთი ტიპის ბიუჯეტის ძირითადი კატეგორიაა პროგრამა, რომელიც იგეგმება
განსახორციელებელი ღონისძიებების შინაარსიდან გამომდინარე.პროგრამული
ბიუჯეტი თავისი შინაარსიდან გამომდინარე მხარჯავ დაწესებულებებს მეტ დისკრე-
ციულ უფლებამოსილებას ანიჭებს, ვინაიდან პროგრამული ბიუჯეტისთვის ამოსავალი
წერტილია პროგრამის ფარგლებში დასახული მიზნის მიღწევა და ნაკლებად
მნიშვნელოვანია პროგრამის შემადგენელ ღონისძიებებს შორის ასიგნებების
გადანაწილებისთან თუ სხვა ორგანიზაციულ საკითხებთან დაკავშირებული მექანიზ-
მები, შესაბამისად ამ ტიპის ბიუჯეტი შესაძლებლობას იძლევა შემცირდეს
ბიუროკრატიული პროცედურები და ბიუჯეტის დაგეგმვის, აღსრულებისა და
შესრულების ანგარიშების წარმოების პროცესი უფრო ორიენტირებული იყოს შინაარსსა
და შედეგის მიღწევაზე.
2009 წლიდან დაიწყო მუშაობა პროგრამულ ბიუჯეტთან დაკავშირებით, როდესაც
პილოტ სამინისტროებს (საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო,
შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტრო და იუსტიციის
სამინისტრო) დაევალათ 2010 წლის ბიუჯეტის პროექტის მომზადება, როგორც
ტრადიციული ორგანიზაციული, ისე პროგრამული ფორმატით. 2010 წელს პილოტი
სამინიტროების რაოდენობა გაიზარდა პარალელურ რეჟიმში პროგრამული ფორმატით
მომზადდა, როგორც პილოტი სამინისტროების 2011 წლის ბიუჯეტის პროექტები, ასევე
2010 წლის პილოტი სამინისტროების პროგრამული ბიუჯეტის შესრულების
ანგარიშები.2011 წელს საქართველოს ფინანსთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცდა
პროგრამული ბიუჯეტის შედგენის მეთოდოლოგია სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის.
პროგრამული ფორმატის სახელმწიფო ბიუჯეტის სტრუქტურით:პირველ ოთხ თავში
მოცემულია სახელმწიფო ბიუჯეტის ძირითადი პარამეტრები, მათ შორის
შემოსულობები, გადასახდელები, ფუნქციონალური კლასიფიკაცია, სახელმწიფო ვალის
საპროგნოზო მოცულობა და სხვა; მე-5 თავში წარმოდგენილია ბიუჯეტით
განსაზღვრული პრიორიტეტები.მე-6 თავში პროგრამები დაჯგუფებულია მათი
განმახორციელებელი მხარჯავი დაწესებულებების მიხედვით. მე-7 თავში
წარმოდგენილია ავტონომიური რესპუბლიკების და ადგილობრივი თვითმმართველი
ერთეულებისათვის გათვალისწინებული ტრანსფერების დეტალური ჩაშლა;მე-8 და მე-9
თავებში მოცემულია ბიუჯეტის კანონის მარეგულირებელი და გარდამავალი
დებულებები;წინა წლებისგან განსხვავებით, პარლამენტში წარდგენისას პროგრამული
ბიუჯეტის პროექტს, მეტი გამჭირვალობის მიზნით თან ახლდა ინფორმაციული
დანართები,კერძოდ: პროგრამული ბიუჯეტის დანართში მოცემულია თითოეული
პროგრამისა და ქვეპროგრამის აღწერა, მათი მოსალოდნელი შედეგი და შედეგების
შეფასების ინდიკატორები;კაპიტალური ბიუჯეტის დანართში მოცემულია ინფორმაცია
2012 წლის ბიუჯეტით დაგეგმილი კაპიტალური პროექტების შესახებ.ბიუჯეტით
განსაზრული პროგრამების დეტალური ჩაშლა და ინფორმაცია თითოეული პროგრამის
ფარგლებში გამოყოფილი ასიგნებების განმკარგავი საბიუჯეტო ორგანიზაციების
შესახებ

9.ბიუჯეტის მართვა, სახელმწიფო ბიუჯეტის ფონდები - საერთო სახელმწიფოებრივი

მნიშვნელობის გადასახდელები,ასიგნებების გადანაწილება, ბიუჯეტის გაწერა10 ., §5.1
სახელმწიფო ბიუჯეტში გადასახდელები გარდა მხარჯავი დაწესებულებებისა
ასევე გამოიყოფა საერთო-სახელმწიფოებრივი დანიშნულების გადასახდელების
მიხედვით, რომელიც მოიცავს: საგარეო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებას
და დაფარვას; საშინაო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებას და დაფარვას;
საქართველოს პრეზიდენტის სარეზერვო ფონდს;საქართველოს მთავრობის სარეზერვო
ფონდს;საქართველოს რეგიონებში განსახორციელებელი პროექტების ფონდს; წინა
წლებში წარმოქმნილი დავალიანებების დაფარვისა და სასამართლო
გადაწყვეტილებების აღსრულების ფონდს; ავტონომიურ რესპუბლიკებისა და
ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულებისათვის გადასაცემ ტრანსფერებს. საერთო-
სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გადასახდელების სხვა კატეგორიები შეიძლება
განისაზღვროს წლიური ბიუჯეტით, წლიურ ბიუჯეტშივე განისაზღვრება საერთო-
სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის გადასახდელების განმკარგავი, გარდა ამ
გადასახდელებით გათვალისწინებული ფონდებისა.საბიუჯეტო კოდექსი ასევე
არეგულირებს სახელმწიფო ბიუჯეტის ასიგნებების გადანაწილების ზოგად წესს და
ადგენს გარკვეულ ლიმიტებს. ასიგნებების გადანაწილების წესს ადგენს საქართველო
ფინანსთა მინისტრი.ერთი მხარჯავი დაწესებულებიდან სხვა მხარჯავ
დაწესებულებებზე ასიგნებების გადანაწილება შესაძლებელია მხოლოდ საბიუჯეტო
კანონში ცვლილებების შეტანით.საბიუჯეტო კოდექსში პროგრამულ ბიუჯეტზე
გადასვლასთან დაკავშირებით გატარებული ცვლილებების თანახმად მხარჯავი
დაწესებულების საბიუჯეტო კლასიფიკაციის მუხლებსა და კოდებს შორის თანხების
გადანაწილებაზე არსებული 5%-იანი შეზღუდვა 2012 წლის 1 იანვრიდან ვრცელდება
მხოლოდ მხარჯავი დაწესებულების პროგრამებს შორის თანხების
გადანაწილებაზე.საბიუჯეტო კოდექსი ასევე განიხილავს საგანაგებო ბიუჯეტის
დამტკიცების პირობებსა და წესს და მასთან დაკავშირებულ ბიუჯეტის მართვის
განსხვავებულ წესს.საბიუჯეტო ორგანიზაციები პასუხისმგებელნი არიან ასიგნებების
შესაბამისად გადახდების განხორციელებისათვის და თავიანთი კომპეტენციის
ფარგლებში შემოსავლების აკრეფისათვის.საბიუჯეტო კოდექსი ადგენს ბიუჯეტის
შესრულების ორგანიზებასა და მართვაზე ზედამხედველ პირს (საქართველოს ფინანსთა
სამინისტრო) და განსაზღვრას საქართველოს პარლამეტნის უფლებამოსილებას
გააკონტროლოს საქართველოს მთავრობის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრების
ხარჯვის კანონიერება და მოახდინოს შესაბამისი რეაგირება.მხარჯავი დაწესებულებები
სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონის გამოქვეყნებიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში
საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს წარუდგენენ ინფორმაციას მათთვის სახელმწიფო
ბიუჯეტით გამოყოფილი ასიგნებების კვარტალური ან/და ყოველთვიური
საორიენტაციო განწერის შესახებ. საქართველო ფინანსთა მინისტრი კოდექსით
განსაზღვრულ ვადებში იღებს გადაწყვეტილებას სახელმწიფო და ნაერთი ბიუჯეტების
(გადასახდელების ნაწილში) კვარტალური ან/და ყოველთვიური განწერის შესახებ
წარმოდგენილი ინფორმაციისა და არსებული რესურსის გათვალისწინებით.

11. სახელმწიფო ვალის არსი, სახეები, წარმოშობის მიზეზები, ვალის სიმძიმის

განმსაზღვრელი ფაქტორები ( თემა 11., §1.1.-დან § 1.2. მდე)
როდესაც მთავრობა ხარჯავს იმაზე მეტს, ვიდრე ღებულობს გადასახადების
სახით, ის სესხულობს ფულს კერძო სექტორებიდან ბიუჯეტის დეფიციტის
დასაფინანსებლად.სახელმწიფო ვალი წარმოადგენს დროის გარკვეული მომენტისთვის
სახელმწიფო სექტორის მიერ გამოყენებულ, მაგრამ დაუფარავ სავალო ვალდებულებათა
ჯამს.სახელმწიფოს მიერ აღებული ყველა სესხი მათზე დარიცხული საპროცენტო
გადასახდელებით, რომლებიც მოცემული მომენტისთვის არ არის დაფარული, ქმნის
სახელმწიფო ვალს.
განასხვავებენ:შიდა და საგარეო ვალს.
სახელმწიფო შიდა ვალი - მოცემული ქვეყნის მთავრობის მიერ მისი მოქალაქეებისაგან
აღებული ვალია.
სახელმწიფო საგარეო ვალი - მოცემული ქვეყნის მთავრობის მიერ სხვა ქვეყნებისა და
ორგანიზაციებისაგან აღებული სესხია და გულისხმობს მსესხებელი ქვეყნის სავალო
ვალდებულებას გამსესხებელი ქვეყნის წინაშე.
ომის დროს ეკონომიკის მნიშვნელოვანი რესურსები სამოქალაქო დანიშნულების
პროდუქციის წარმოებიდან სამხედრო პროდუქციის წარმოებაზე მიიმართება.მეორე
მსოფლიო ომის დროს ამან ომში მონაწილე ქვეყნების სახელმწიფო ვალი
მნიშვნელოვნად გაზარდა.როცა ქვეყნის მეპ-ის წარმოების მოცულობა მცირდება,
ავტომატურად მცირდება საგადასახადო შემოსავლები და ბიუჯეტის დეფიციტის
წარმოქმნის ტენდენცია ყალიბდება.კიდევ ერთი მიზეზი,რაც ზრდის ბიუჯეტის
დეფიციტს არის ქვეყნის ეკონომიკის გაჯანსაღების მიზნით გადასახადების
განაკვეთების შემცირება. მაგალითად, 80-იანი წლების დასაწყისში აშშ-ს ბიუჯეტის
დეფიციტის მნიშვნელოვანი ნაწილის მიზეზი გახდა გადასახადების განაკვეთის
შემცირების შესახებ მიღებული კანონი, რითაც მნიშვნელოვნად შემცირდა როგორც
პირადი საშემოსავლო გადასახადი, ისე კორპორაციათა მოგების
გადასახადებიც.ამრიგად, სახელმწიფო ვალის მნიშვნელოვანი ნაწილი მსოფლიოს
სხვადასხვა ქვეყნებში სხვადასხვა დროს წარმოქმნილი იყო სამხედრო პერიოდის
დანახარჯებით, ეკონომიკის ციკლური დაქვეითებით ან გადასახადების შემცირების
მიზეზებით.საერთოდ, არსებობს გადიდებული სამთავრობო ხარჯების დაფინანსების 3
ვარიანტი:
ა) გადასახადების გადიდება;
ბ) საჭირო რაოდენობაზე მეტი ფულის ბეჭდვა და მიმოქცევაში გაშვება; (სენიორაჟი)
გ) სახელმწიფოს მიერ შიდა და საგარეო ვალის აღება.
სახელმწიფოები სამთავრობო ხარჯების ძირითადი ნაწილის დაფინანსებას
უპირატესად ახორციელებენ სახელმწიფო შიდა ან საგარეო ვალების აღების
გზით.სახელმწიფო ვალის სიმძიმეს, პირველყოვლისა, განსაზღვრავს:ა) რა სახისაა იგი -
სახელმწიფო შიდა ვალია იგი თუ საგარეო ვალი;ბ) სახელმწიფო ვალის სიდიდე ან
სიმცირე იზომება და განისაზღვრება მეპ-ისა და მშპ-ს სიდიდესთან შეფარდებით;გ)
სახელმწიფო ვალის სიმძიმე დამოკიდებულია აღებული ვალის სარგებლის დონეზე;დ)
სახელმწიფო ვალის ტვირთი დიდადაა დამოკიდებული აღებული სესხის მიზნობრივ
და ეფექტიან გამოყენებაზე.პოპულარულია თვალსაზრისი, რომ ვალი ტვირთია,
რომელიც ართულებს ეკონომიკის ნორმალურ ფუნქციონირებას.ამიტომ, ცდილობენ რა
თავიდან აიცილონ მოსალოდნელი სოციალური და ეკონომიკური დაძაბულობა,
მთავრობა უპირატესობას ანიჭებს შიდა სესხების მოზიდვას.
არსებობს გარკვეული მოსაზრება,რომ შიდა ვალი ქვეყნისთვის ნაკლები ტვირთია
და საშიში არ არის.შესაძლებელია თუ არა მზარდმა შიდა ვალმა რაღაც მომენტში
კრახამდე მიიყვანოს ერი?
პასუხი ცალსახაა არა,რადგან მთავრობას აქვს ა) შიდა სესხის რეფინანსირების;ბ)
გადასახადების განაკვეთის გადიდების და გ) საჭიროზე მეტი რაო-დენობის ფულის
მასის დაბეჭდვისა და მიმოქცევაში გადასროლის შესაძლებლობანი.ა) ვალის
რეფინანსირება-როგორც კი დადგება შიდა ვალის რაღაც ნაწილის გადახდის წინასწარ
განსაზღვრული ვადა, მთავრობა როგორც წესი,ვადა დამდგარი ობლიგაციების
დასაფარავი სახსრების მისაღებად მოახდენს მხოლოდ ვალის რეფინანსირებას, ე.ი.
დაბეჭდავს და გაავრცელებს ახალ ობლიგაციებს და დამატებით მიღებული თანხებით
დაფარავს ობლიგაციების მფლობელთათვის გასაცემ ვალდებულებებს. ბ) გადასახა-
დების განაკვეთების გადიდება - სახელმწიფოს ყოველთვის ყოველთვის შეუძლია
გადასახადების გადიდება. აღნიშნული ღონისძიება გამოიყენება შემოსავლების,
სახელმწიფო ვალის ნაწილისა და სარგებლის თანხის გადასახდელად.გ) საჭიროზე მეტი
რაოდენობის ფულის დაბეჭდვა და მიმოქცევაში გაშვება. საჭიროზე მეტი რაოდენობის
ფულის მასის დაბეჭდვისა და მიმოქცევაში გადასროლის გზით სახელმწიფო იხდის
შიდა ვალის ძირითად თანხასაც და სესხის სარგებელსაც. ამას შეიძლება მოჰყვეს
საინფლაციო ეფექტი, მაგრამ ეს საშიში არ არის.თუ ვალის ზრდას თან არ ახლავს
ეკონომიკური ზრდა, შიდა (და მით უმეტეს, საგარეო) ვალის ხარჯზე ბიუჯეტის
დაბალანსების ყოველგვარი მცდელობა ბოლოს და ბოლოს კრახით მთავრდება.დიდი
სახელმწიფოებისთვის სახელმწიფო შიდა ვალი არ წარმოადგენს ეონომიკური ტვირთის
სიმძიმის ერთი თაობიდან მეორეზე გადაკისრების საშუალებას.თუმცა სხვადასხვა
დამაიმედებელი მოტივი სრულიადაც არ ნიშნავს შიდა სახელმწიფო ვალის
გამართლებას. მისი არსებობა ნამდვილად აყენებს ზოგიერთ რეალურ და პოტენციურ
პრობლემას.უცხოური კრედიტები ქვეყანას საშუალებას აძლევს მოიხმაროს ან
დააბანდოს მასზე მეტი თანხა, ვიდრე ამას შიდა ვალით შეძლებდა, ე.ი. საგარეო ვალი,
მისი მიზნობრივად და ეფექტიანად გამოყენების შემთხვევაში, საშუალებას იძლევა
თავიდან იქნეს აცილებული ქვეყნის ეკონომიკაში არასასურველი შედეგები,
მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოში შექმნილი პროდუქციის მეტი ნაწილის გატანა
ხდება უცხო ქვეყნის ვალის დასაფარავად.საგარეო ვალის აღება გამართლებულია იმ
შემთხვევაში, თუ ადგილი აქვს ეკონომიკურ ზრდას და, აქედან გამომდინარე, ასევე
სწრაფად იზრდება ექსპორტიდან შემოსავალი - ეს უზრუნველყოფს ქვეყანაში საკმარისი
რაოდენობით უცხოური ვალუტის შემოსავალს, რის ხარჯზეც უნდა დაიფაროს
მუდმივად მზარდი საგარეო ვალის საპროცენტო (მომსახურების) გადასახდელები და
ძირითადი თანხა.

12.კლასიკური და კეინზიანური შეხედულებები ვალის შესახებ (თემა 11., §1.2)

სახელმწიფო ვალზე კლასიკოს ეკონომისტთა შეხედულებები დამოკიდებულია
მთავრობის როლზე ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში. ჟან-ბაპტისტ სეი აღნიშნავს, რომ
არსებობს დიდი განსხვავება მსესხებელ ინდივიდსა და მსესხებელ მთავრობას შორის,
რომ ზოგადად, მთავრობა სესხულობს კაპიტალს მომგებიანი დასაქმების მიზნით,იგი
თვლიდა, რომ ვალის ტვირთი შეიძლება გადანაწილდეს თანმიმდევრულად, წლების
მიხედვით.ადამ სმიტს მიაჩნდა, რომ სახელმწიფო იყო არარაციონალური, მას
სჭირდებოდა ნასესხები სახსრები კერძო კაპიტალისტებისგან არაპროდუქტიული
მიზნებისთვის, რომელიც აუცილებელია წარმოებისა და ვაჭრობისთვის.რიკარდოც
დარწმუნებული იყო საგარეო დანახარჯებში. ის აღიარებდა, რომ ვალის მომსახურება
ჩართულია ტრანსფერულ გადახდებში, თუმცა უცნობია, ასეთი შემოსავლის მიმღები
იყენებს მას პროდუქტიულად თუ ხარჯავს. რიკარდო ჩართული იყო საგარეო ვალის
ეფექტების კვლევაში.ადამ სმიტი, სეი და რიკარდო გმობდნენ სახელმწიფო
ვალს,რადგან ისინი ფიქრობდნენ, რომ ის ერეოდა ბუნებრივ წესრიგში, რომელიც
წამყვანია სიმდიდრის შექმნასა და მატერიალური კეთილდღეობის ზდრაში.
პაულ ლეროიმ შექმნა სახელმწიფო ვალზე კლასიკური შეხედულების ერთ-ერთი
ყველაზე ნათელი პოზიცია.
როგორც მან აღნიშნა, სესხის ზიანი ან სარგებელი საზოგადოებისთვის დამოკიდებულია
იმაზე, თუ როგორ იყენებს და ინახავს სახელმწიფო შემოსავლებს, ფლანგავს ან
ანადგურებს კაპიტალს.სახელმწიფო ვალის შესახებ დომინანტური კლასიკური
შეხედულებები შემდეგნაირად შეიძლება შეჯამდეს: მთავრობის სესხის შემოსავლები
ანულირებს ფონდებს პროდუქტიული კერძო დასაქმებიდან; დეფიციტი უფრო ნაკლებ
საზიანოა, ვიდრე არსებული გადასახადები; ამის გამო დაუბალანსებელი ბიუჯეტი
აფართოებს მთავრობის საქმიანობას და იწვევს მთავრობის უპასუხისმგებლო ქმედებას;
მთავრობის სესხები მომავალ დაფინანსებას ართულებს ბიუჯეტის წილის ზრდით,
რომელიც უნდა წავიდეს ფიქსირებული დანახარჯებისთვის და გადასახადების
რაოდენობის შემცირებით, რომელიც უნდა დაიფაროს ვალის პროცენტის
დასაფინანსებლად; სახელმწიფო ვალი იწვევს ვალუტის გაუფასურებას.
თანამედროვე სახელმწიფოს ფინანსების პირობებში სახელმწიფო ვალის
ეკონომიკაზე ძლიერი ზეგავლენა მოახდინა კეინზიანურმა რევოლუციამ. სახელმწიფო
ვალის თანამედროვე თეორიას საფუძვლად დაედო 1936 წლის დასაქმების, სარგებლისა
და ფულის ზოგადი თეორია. „ტვირთის არარსებობის“ დოქტრინის მომხრეები
უდგებიან ეკონომიკას როგორც ერთეულს და აცხადებენ, რომ „პირადი ვალი
სახელმწიფო ვალისგან განსხვავდება მხოლოდ იმით, რომ ის წარმოადგენს საგარეო
ვალს.“ ეს არის ერთი პირის ვალი სხვა დანარჩენებისათვის და ეს წარმოადგენს ტვირთს
საზოგადოებისთვის. იმის გამო, რომ ის არის ინტერპერსონალური, ის წარმოადგენს არა
სახელმწიფო ვალის, არამედ საერთაშორისო ვალის ანალოგს. სახელმწიფო, რომელსაც
აქვს სხვა სახელმწიფოს ვალი არის გაღარიბებული ან აქვს ისეთივე ტვირთი, როგორც
ფიზიკურ პირს, რომელსაც აქვს სხვა ფიზიკური პირის ვალი. მაგრამ ეს არ წარმოადგენს
იმ სახის სახელმწიფო ვალს, რომლის დროსაც სახელმწიფოს აქვს საკუთარი
მოქალაქეების ვალი. ასეთ შემთხვევაში არ არსებობს გარე კრედიტორი, არამედ ჩვენ
გვაქვს ჩვენივე თავის ვალი. „ტვირთის არარსებობის“ თეზისი ასევე ეყრდნობა
სახელმწიფო სესხების გარკვეულ უპირატესობებს. ვალის საშუალებით, სახელმწიფოებს
შეუძლიათ დანაზოგების ნაკადები და რესურსები გამოიყენონ პროდუქტიულად და
გაზარდონ ეროვნული შემოსავლები. შემოსავლის გაზრდილი ნაკადი კი ხელს შეუწყობს
გადასახადების გადახდას, რომლებიც ვალს ემსახურება. უმუშევრობის დროს
სახელმწიფო ვალის ზრდა ემსახურება არსებული კაპიტალის ფორმირებას, ხელს
უწყობს ისეთი ინსტიტუციონალური წყაროების მეტად განვითარებას, როგორებიცაა
ბანკები, საფონდო ბირჟები და სადაზღვევო კომპანიები. ის ხელს უწყობს მოხმარების
ზრდას, დანაზოგების მოგროვებას და ეხმარება კაპიტალს ფორმირებაში, რაც
შემდგომში უზრუნველყოფს ქვეყნის მოსახლეობის ცხოვრების სტანდარტების
გაუმჯობესებას.

13.სახელმწიფო ვალის პოსტ-კეინზიანური თეორიები - ბიუქენენის თეზისი და

მოდილიანის ტვირთის თეზისი (თემა 11., §1.2-დან)
ჯ.მ. ბიუკენენი სახელმწიფო ვალის მიმდინარე დომინანტ თეორიას
უწოდებს „ახალ მართლმადიდებლობას“, რომელიც მისი თქმით ეფუძნება
სამ ძირითად პრინციპს:
1) სახელმწიფო ვალის არსებობა არ გულისხმობს რეალური ტვირთის შემდგომ
თაობებზე რაიმე სახით გადაცემას;
2) ანალოგია პირად ან კერძო და სახელმწიფო ვალს შორის არის მცდარი
3) არსებობს მკვეთრი და მნიშვნელოვანი განსხვავება შიდა და გარე ვალს შორის.
ბიუკენენი ცდილობდა დაემტკიცებინა, რომ უმეტეს შემთხვევებში:
ა) სახელმწიფო ვალის პირველადი რეალური ტვირთი გადადის შემდგომ
თაობებზე;
ბ) ანალოგია სახელმწიფო და კერძო ვალს შორის არის აბსოლუტურად
გამართლებული;
გ) საგარეო და საშინაო ვალი შინაარსობრივად ექვივალენურია.
ბიუკენენის მოსაზრება გულისხმობს, რომ დემოკრატიული საზოგადოების
„ტვირთი“ არსებობს, მიუხედავად იმისა, ისინი თანხმდებიან თუ არა მათი
წევრების სოციალურ ვალდებულებებზე. მეორეს მხრივ, ხელშეკრულებები,
რომლებიც არ გულისხმობენ სახელმწიფოე-ბრივ იძულებას აშკარად არ
წარმოადგენს ტვირთს არცერთი მხარისთვის. ბოუენმა, დევისმა და კოფმა (ბდკ)
1960 წელს მათ ერთობლივ სტატიაში მხარი დაუჭირეს ჯეიმზ ბიუკენენს, მაგრამ
ხაზი გაუსვეს იმ ფაქტს, რომ ბიუკენენი:ა) ტვირთს არ განსაზღვრავს სათანადო
ფორმით;ბ) მის მიერ „თაობები“ იმგვარადაა განსაზღვრული თითქოს ერთი პირი
არ შეიძლება წარმოადგენდეს რამდენიმე თაობის წევრს.
კიდევ ერთი პოსტ-კეინზიანური სახელმწიფო ვალის თეორია არის 1961
წლის მოდილიანის ტვირთის თეზისი. მან შეიმუშავა საინვესტიციო მიდგომა
სახელმწიფო ვალზე ეკონომიკის გავლენის იზოლირების მიზნით. მისი
დასკვნები მოიცავს:
ა)სახელმწიფოს მიერ საქონლისა და მომსახურების შესყიდვისას, რეალური
საშინაო ან საგარეო სახელმწიფო ვალის გაზრდა ზოგადად ხელსაყრელია
მათთვის, ვინც იმ პერიოდში ესწრება ამ ზრდას;
ბ) გაზრდილი სახელმწიფო ვალი ტვირთად დააწვება მომავალში მცხოვრებ
ხალხს, რომლებსაც შეუმცირდებათ კერძო კაპიტალის საერთო მარაგი;
გ) თუ სახელმწიფოს მიერ აღებული ვალის საპროცენტო განაკვეთი
მიახლოებული იქნება კაპიტალის პროდუქტიულობის ზღვართან, მაშინ
შემდგომი თაობის მთლიანი ტვირთი შეიძლება გაიზომოს სახელმწიფო ვალზე
არსებული საპროცენტო განაკვეთით;გ) სახელმწიფო ვალის მთლიანი ტვირთი
შესაძლოა გაიქვითოს ან შემცირდეს, იმდენად რამდენადაც ვალის გაზრდას თან
ახლავს სახელმწიფო ხარჯების ზრდა,რომელსაც წვლილი შეაქვს მომავალი
თაობების შემოსავლების უზრუნველყოფაში, ე.ი პროდუქტიული სახელმწიფო
კაპიტალის ფორმირებაში.მოდილიანი აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო
დანახარჯების დაფინანსების მეთოდი არ ცვლის არსებული რესურსების
მოცულობის ფორმას. თუმცა, მან შესაძლოა შეცვალოს რესურსების პირადი
გამოყენების ფორმა. ის ამტკიცებს, რომ ვალის დაფინანსება ჩაანაცვლებს
ინვესტიციას და საგადასახადო დაფინანსება ძირითად მოხმარებას.დიდი
სახელმწიფო ვალის არსებობა მიიჩნევა რანტიე კლასის შექმნით, რომელიც
მოგებას იღებს სახელმწიფო ვალდებულებებიდან. რანტიე კლასის გაზრდა კი
თავისთავად აღრმავებს უფსკრულს შეძლებულ და ღარიბ კლასს შორის, რაც
ქმნის საზოგადოებრივ უთანასწორობას. საგარეო ვალის სწრაფი ზრდა
სავარაუდოდ გააძლიერებს სიმდიდრის უთანასწორო განაწილებას.