2023 - 2024 სასწ.

წელი თემები საჯარო ფინანსებში

1. საჯარო ფინანსური პოლიტიკის ძირითადი სახეები და

ტიპები
ტერიტორიული ნიშნის მიხედვით გამოიყოფა საჯარო ფინანსური პოლიტიკის შემდეგი
სახეები: საერთო-სახელმწიფოებრივი (ფედერალური) ფინანსური პოლიტიკა;
რეგიონული ფინანსური პოლიტიკა; ადგილობრივი (მუნიციპალური) ფინანსური
პოლიტიკა.
საჯარო ფინანსური პოლიტიკის ანალიზი საშუალებას იძლევა გამოიყოს მისი
შინაარსობრივად განსხვავებული სამი ძირითადი ტიპი: კლასიკური ფინანსური
პოლიტიკა; მარეგულირებელი ფინანსური პოლიტიკა; გეგმიურ-დირექტიული
ფინანსური პოლიტიკა.
მე-20 საუკუნის 20-იან წლებამდე მსოფლიოს უმრავლესი ქვეყნების ფინანსური
პოლიტიკა წარმოდგენილი იყო კლასიკური ვარიანტით, რომელიც ეფუძნებოდა
პოლიტიკური ეკონომიის კლასიკოსების ა. სმიტის , დ. რიკარდოსა და მათი
მიმდევრების შრომებს. მისი ძირითადი მიმართულებებია : სახელმწიფოს ჩაურევლობა
ეკონომიკაში, თავისუფალი კონკურენციის დაცვა და საბაზრო მექანიზმის როგორც
სამეურნეო პროცესების მთავარი რეგულატორის გამოყენება. ასეთი პოლიტიკის
შედეგია სახელმწიფო ხარჯებისა და გადასახადების შეზღუდვა, დაბალანსებული
ბიუჯეტის ფორმირებისა და გამოყენებისათვის საჭირო პირობების უზრუნველყოფა.
კლასიკური ტიპის ფინანსური პოლიტიკის ფინანსური მექანიზმი აგებულია ფინანსური
პოლიტიკის აღნიშნული მიზნებიდან გამომდინარე. სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯების
შემცირებას ძირითადად სამხედრო ხარჯების, აგრეთვე, სახელმწიფო ვალის
საპროცენტო ხარჯების, მისი დაფარვისა და მართვის ხარჯების შემცირების გზით
ცდილობდა. გადასახადების სისტემა აგებული იყო ძირითადად არაპირდაპირი და
ქონებიდან გადასახადებზე.
მარეგულირებელი ტიპის ფინანსური პოლიტიკა: საწარმოო ძალების სწრაფმა
განვითარებამ ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში სახელმწიფოს წინაშე დააყენა ფინანსური
პოლიტიკისადმი მიდგომების შეცვლის საკითხი. მისი აუცილებლობა განსაკუთრებით
მწვავედ გამოვლინდა მე-20 საუკუნის 20-იან წლებში, როდესაც უმრავლეს ქვეყნებში
გამწვავდა ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური პრობლემები.
მარეგულირებელ ფინანსურ პოლიტიკაზე გადასვლას საფუძვლად დაედო ინგლისელი
ეკონომისტის ჯ. კეინზის და მისი მიმდევრების ეკონომიკური თეორიები. ისინი
ეკონომიკის ციკლურ განვითარებასა და მის რეგულირებაში სახელმწიფოს ჩარევის
აუცილებლობიდან გამოდიოდნენ. ეკონომიკაში ჩარევის ძირითად ინსტრუმენტად იქცა
სახელმწიფო ხარჯები, რომლებიც უზუნველყოფენ სამეწარმეო საქმიანობის ზრდას,
ეროვნული შემოსავლის ამაღლებას და ხელს უწყობენ უმუშევრობის ლიკვიდაციას
ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის დაფინანსების გზით. ძირეულად იცვლება
გადასახადების სისტემა. რეგულირების მთავარ მექანიზმად გვევლინება საშემოსავლო

1
გადასახადი. ფინანსურმა პოლიტიკამ დაიწყო ეკონომიკისა და სოციალური
ურთიერთობების რეგულირების და მოსახლეობის სრული დასაქმების
უზრუნველყოფის მიზნით ფინანსური მექანიზმის გამოყენება. მარეგულირებელი
ფინანსური პოლიტიკის ფინანსურ მექანიზმში დიდი ყურადღება ეთმობა სახელმწიფო
კრედიტის სისტემას, რომლის საფუძველზეც ხორციელდება დეფიციტის დაფინანსების
პოლიტიკა. სახელმწიფო აქტიურად ანვითარებს საშუალო და გრძელვადიანი სესხების
გამოყენების პოლიტიკას.
ფინანსური პოლიტიკის ცვლილებასთან ერთად, იცვლება აგრეთვე ფინანსების მართვის
სისტემა. მართვის ერთიანი ორგანოს ნაცვლად იქმნება რამდენიმე სპეციალიზებული
დამოუკიდებელი ორგანო. გამოიყოფა ცალკეული სამსახურები, რომლებიც მუშაობენ
ბიუჯეტისა და მისი ხარჯების დაგეგმვაზე, მათ დაფინანსებაზე, გადასახადების
ამოღებაზე, კონტროლზე, სახელმწიფო ვალის მართვაზე.
კეინზიანურმა ფინანსურმა პოლიტიკამ გამოავლინა თავისი შედარებითი ეფექტიანობა.
მან, მე-20 საუკუნის 30 - 60-იან წლებში, უმრავლეს ქვეყნებში უზრუნველყო სტაბილური
ეკონომიკური ზრდა, დასაქმების მაღალი დონე, სოციალური სფეროს დაფინანსების
ეფექტიანი სისტემის შექმნა და ფუნქციონირება.
გასული საუკუნის 70-იან წლებში ფინანსურ პოლიტიკას საფუძვლად დაედო
ნეოკონსერვატორული სტრატეგია, რომელიც ზღუდავდა სახელმწიფოს ჩარევას
ეკონომიკასა და მის სოციალურ სფეროში. ეკონომიკური ზრდისა და დასაქმების გარდა,
სახელმწიფო არეგულირებს ფულის მიმოქცევას, სავალუტო კურსს, ეკონომიკის
სოციალურ ფაქტორებს, მეურნეობის სტრუქტურულ გარდაქმნებს.
აღნიშნულ პირობებში ფინანსური მექანიზმის ამოსავალი საფუძველია ფინანსური
სისტემის მეშვეობით ეროვნული შემოსავლის გადანაწილების შეზღუდვა, ბიუჯეტის
დეფიციტის შემცირება, დანაზოგების როგორც საწარმოო ინვესტირების წყაროს ზრდის
სტიმულირება. ყოველივე ამის უზრუნველყოფაში მნიშვნელოვანი როლი გადასახადებს
განეკუთვნება.
გეგმურ-დირექტიული ფინანსური პოლიტიკა გამოიყენება იმ ქვეყნებში, სადაც
ფუნქციონირებს ეკონომიკის მართვის ადმინისტრაციულ-მბრძანებლური სისტემა. ასეთ
პირობებში ფინანსური პოლიტიკა ითვალისწინებს სახელმწიფოს ხელში ფინანსური
რესურსების თავმოყრას, სახელმწიფო გეგმის ძირითადი მიმართულებების შესაბამისად
მათი შემდგომი გადანაწილების მიზნით.

2. sabiujetო klasifikaciis arsi და მნიშვნელობა;

sabiujeto klasifikaciaSi igulisxmeba qveynis sabiujeto sistemis yvela donis

sabiujeto Semosavlebisa da xarjebis, aseve am biujetebis deficitis dafinansebis
wyaroebis dajgufeba.

sabiujeto klasifikaciis umniSvnelovanesi funqciaa sabiujeto

dagegmva da efeqtiani biujetebis Sedgena.

2
saqarTveloSi sakanonmdeblo organoebis gadawyvetilebiT gamoiyeneba biujetis
Semosavlisa da xarjebis asaxvis erTiani ekonomikuri da funqcionaluri
klasifikacia, romelic warmoadgens biujetis Semosavlisa da xarjebis
sistematizirebul ekonomikur dajgufebas.

sabiujeto klasifikacia moicavs Semosavlebis, xarjebis ekonomikur,

xarjebisa da arafinansuri aqtivebiT operaciebis funqcionalur,
arafinansuri aqtivebisa da maTze operaciebis, finansuri aqtivebisa da
valdebulebebis da maTze operaciebis klasifikaciebs. აგრეთვე პროგ-რამულ
კლასიფიკაციას. პროგრამული კლასიფიკაცია არის პრიორიტეტების, პროგრამების
/ქვეპროგრამების ერთობლიობა და განისაზღვრება ბიუჯეტით. პროგრამული
კლასიფიკაცია ასევე მოიცავს მხარჯავ დაწესებულებებს და, შესაბამისად, საერთო-
სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის და საერთო-რესპუბლიკური მნიშვნელობის
გადასახდელებს.

საბიუჯეტო კლასიფიკაცია არის ბიუ-ჯეტის ინფორმაციის დაჯგუფება

ერთგვაროვნების და ერთიანი ნიშნების მიხედვით. საბიუჯეტო ინფორმაციის
სხვადასხვა ნიშნით კლასიფიცირება გვაძლევს ბიუჯეტის მომზადების, შესრულებისა
და ანგარიშგების ეტაპების კრიტიკულად განხილვის შესაძლებლობას. ამდენად,
საბიუჯეტო კლასიფიკაცია არის ბიუჯეტის შედგენის, შესრულებისა და
ანგარიშგებისთვის აუცილებელი ატრიბუტი. საბიუჯეტო კლასიფიკაცია
სავალდებულოა ყველა დონის ბიუჯეტისთვის და ქვეყნის ყველა საბიუჯეტო
ორგანიზაციისა თუ დაწესებულებისთვის. საბიუჯეტო კლასიფიკაციის მეშვეობით
ხორციელდება ბიუჯეტის და საბიუჯეტო ორგანიზაციებში/დაწესებულებებში
აღრიცხვის წარმართვა. როგორც ცნობილია, არსებობს აღრიცხვის ორი მეთოდი:

აღრიცხვა საკასო წესით ან დარიცხვის წესით. საკასო მეთოდით აღრიცხვა ნიშნავს,

რომ შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვა ხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოხდება

მათი ფაქტიური მიღება ან ფაქტიური ხარჯვა. მაგალითი: ბიუჯეტში 17 თებერვალს
შემოვიდა 1 მლნ ლარი და დაიხარჯა 700 ათასი ლარი. ხაზი-ნის დოკუმენტაციაში 17
თებერვალს გატარდება 1 მლნ ლარის შემოსავალი და 700 ათასი ლარის ხარჯი.

დარიცხვის მეთოდით აღრიცხვა ნიშნავს, რომ შემოსავლების აღრიცხვა ხდება იმ

დღეს, რა დღესაც უნდა შემოვიდეს ეს შემოსავალი. სხვაობა ფაქ-ტიურ შემოსავალსა და

3
დარიცხულ შემოსავალს შორის არის დებიტორული დავალიანება. მაგალითი: დღგ-ს
გადახდა ხდება ყოველი თვის 15 რიცხვში. დეკლარაციის მიხედვით, შპს X-ის უწევს 500
ათასი ლარის დღგ-ს გადახდა თებერვალში, რომელიც ფაქტიურად გადაიხადა 17-ში.
დარიცხვის მეთოდის გამოყენებით, 15 თებერვალს მოხდება შემოსავლის აღრიცხვა 500
ათასი ლა-რის ოდენობით და ამ თანხითვე გაიზრდება დებიტორული დავალიანება. 17-
ში კი, როდესაც მოხდება ფაქტიური გადახდა, დებიტორული დავალია-ნება შემცირდება
500 ათასით, და იგივე ოდენობით გაიზრდება ხაზინის ან-გარიშზე ფული.

საქართველოში 2008 წლის 1 იანვრიდან შემოღებულია საერთაშორისო სავალუტო

ფონდის თანამედროვე საბიუჯეტო კლასიფიკაცია, რომელიც ეყრდნობა საერთაშორისო
სტანდარტს GFSM-2001. ეს არის ახალი კლასიფი-კაცია, რომელიც უზრუნველყოფს
საჯარო ფინანსების სწორ, სრულ აღრიცხ-ვას თანამედროვე მოთხოვნების
გათვალისწინებით. მანამდე საქართველოს საბიუჯეტო ორგანიზაციები იყენებდნენ
GFSM-1986 კლასიფიკაციას, რომე-ლიც უკვე საკმაოდ მოძველებულია.

Semosavlebis klasifikacia aerTianebs kanonmdeblobiT dadgenili

gadasaxadebidan (saSemosavlo gadasaxadi, mogebis gadasaxadi, dRg da a.S),
jarimebidan, mosakreblebidan da sxva Semosavlebidan, aseve grantebidan
miRebul saxsrebs.

xarjebis klasifikacia aerTianebs gadasaxdelebs, romelic mimarTulia Sromis

anazRaurebaze, saqonelsa da momsaxurebaze, procentis gadaxdaze, socialur
uzrunvelyofaze, gasacem grantebze. subsidiebze da sxva xarjebze.

arafinansuri aqtivebis klasifikacia warmoadgens sruliad axali tipis

klasifikacias, romelic aerTianebs informacias wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli
kapitaluri SeZenebisa da gayidvebis Sesaxeb.

finansuri aqtivebis klasifikacia Seicavs informacias saxelmwifos mier

SeZenili da gasxvisebuli finansuri aqtivebis Sesaxeb. (kerZod, aqciebis da sxva
fasiani qaRaldebis SeZena/gasxviseba, sesxebis gacema/dabruneba, Tavisufali
sabrunavi saxsrebis dagroveba/gamoyeneba).

valdebulebebis klasifikacia aerTianebs informacias saxelmwifos mier aRebuli sesxebisa da maTi

dafarvis Sesaxeb.

4
 Zveli klasifikaciis mixedviT Semosavlebi iTvaliswinebda oTx ZiriTad kategorias:
sagadasaxado Semosavlebs, arasagadasaxado Semosavlebs, kapitalur Semosavlebsa da
grantebs. Aaxali klasifikaciis mixedviT SemosavlebSi saxeSecvlili saxelwodebiT erTiandeba
sagadasaxado Semosavlebi, sxva Semosavlebi (arasagadasaxado Semosavlebs minus gacemuli
sesxebis dabrunebiT miRebuli Semosavlebi) da grantebi.

axali klasifikaciis Sesabamisad, xarjebSi ar aRiricxeba kapitaluri xarjebi. vinaidan, rogorc zemoT
aRvniSneT, kapitaluri xarji dakavSirebulia aqtivis SeZenasTan an SeqmnasTan da Sesabamisad,
aRniSnuli tipis gadasaxdeli unda aRiricxos ara xarjebSi, aramed arafinansur aqtivebSi.

3. საჯარო ფინანსები და სახელმწიფო, ეკონომიკაში

სახელმწიფოს მონაწილეობის ზოგადი მიზეზები
ნებისმიერ ეპოქაში სახელმწიფო ეკონომიკასთან წინააღმდეგობრივ ერთობლიობაში
ფუნქციონირებს. ამასთან სახელმწიფო წარმოუდგენელია ეკონომიკის გარეშე და
ეკონომიკა კი სახელმწიფოს გარეშე. კაცობრიობას მთელი თავისი არსებობის
მანძილზე არ ქონია ერთი შემთხვევა, როცა ეკონომიკა სახელმწიფოსაგან
თავისუფალი ყოფილიყო ან სახელმწიფო - ეკონომიკისაგან.

ეკონომიკაში სახელმწიფოს მონაწილეობის ფორმები და მეთოდები დამოკიდებულია

იმ მიზეზებზე, რომლებიც განაპირობებენ ეკონომიკაში სახლემწიფოს ცარევის,
მონაწილეობის აუცილებლობას. ეს მიზეზებია:

1) მაკროეკონომიკური პროპორციების დაუბალანსებლობა - ეკონომიკური

ზრდის შეფერხება, რომელიც დაკავშირებულია დარგობრივი სტრუქტურის
ძირეულ ცვლილებებთან, ეკონომიკის მონოპოლიზაციასთან და სხვა;
2) მოსახლეობის შემოსავლების არსებითი დიფერენციაცია - საზოგადოების
წევრებს შორის ქონებრივი უთანასწორობა. სწორედ ბაზრის უსუსურობას
ავტომატურად მივყავართ საზოგადოების ღარიბ და მდიდარ ფენებად
დაყოფის გაძლიერებამდე, რაც რა თქმა უნდა ხელს უწყობს სოციალური
დაძაბულობის გაძლიერებას და საბოლოოდ კი მივდივართ სოციალურ
აფეთქებამდე.
3) საზოგადოებაში მსხვილმასშტაბიანი სოციალური სექტორის არსებობა
განვითარება - ასეთი სექტორებია : ჯანდაცვა, განათლება, სახელმწიფო
მართვა, ეროვნული უსაფრთხოება და სხვა. მათი მატერიალური
უზრუნველყოფა შეუძლებელია საბაზრო ეკონომიკის პირობებში;
4) საზოგადოების ობიექტური მოთხოვნა საბაზრო ეკონომიკისათვის
დამახასიათებელი გარე ეფექტის შედეგების გამოთანაბრება - კერძო
ინტერესები ყოველთვის არ ემთხვევა საზოგადოების ინტერესებს. ამ

5
 შემთხვევაში სახელმწიფომ უნდა დაიცვას საზოგადოების ინტერესები
უარყოფითი გარე ეფექტების ზემოქმედებისაგან;
5) ეკონომიკურ ურთიერთობათა პრაქტიკული რეალიზაცია მეურნეობრიობის
საბაზრო მოდელის პირობებში მოითხოვს გარკვეულ რეგლამენტაციას -
ეკონომიკის მონოპოლიზაცია, სოციალური სექტორის საქმიანობის
რეგლამენტაცია და სხვა ნეგატიური მოვლენები სახელმწიფოსაგან მოითხოვს
საკანონმდებლო ბაზის შექმნას

სწორედ ამ მიზეზების არსებობა მოითხოვს ეკონომიკაში სპეციალური ინსტიტუტების

არსებობას, რომელიც უნდა გამოხატავდეს როგორც საზოგადოების,ასევე მისი
ცალკეული წევრის ინტერესებს. ასეთ ინსტიტუტს კი სახელმწიფო წარმოადგენს.

1. საჯარო ფინანსური პოლიტიკის არსი და დანიშნულება, მისი

სტრატეგია და ტაქტიკა
ტერიტორიული ნიშნის მიხედვით გამოიყოფა საჯარო ფინანსური პო-ლიტიკის
შემდეგი სახეები:
• საერთო-სახელმწიფოებრივი (ფედერალური) ფინანსური პოლიტიკა;
• რეგიონული ფინანსური პოლიტიკა;
• ადგილობრივი (მუნიციპალური) ფინანსური პოლიტიკა.
სხვადასხვა ქვეყნების მიერ გამოყენებული საჯარო ფინანსური პოლი-ტიკის ანალიზი
საშუალებას იძლევა გამოიყოს მისი შინაარსობრივად განს-ხვავებული სამი ძირითადი ტიპი:
 კლასიკური ფინანსური პოლიტიკა;
 მარეგულირებელი ფინანსური პოლიტიკა;
 გეგმიურ-დირექტიული ფინანსური პოლიტიკა.
კლასიკური ტიპის ფინანსური პოლიტიკა: მე-20 საუკუნის 20-იან წლე-ბამდე,
მსოფლიოს უმრავლესი ქვეყნების ფინანსური პოლიტიკა წარმოდგე-ნილი იყო მისი
კლასიკური ვარიანტით, რომელიც ეფუძნებოდა პოლიტიკუ-რი ეკონომიის
კლასიკოსების ა. სმიტის (1723-1790), დ. რიკარდოსა (1772-1823) და მათი მიმდევრების
შრომებს. მისი ძირითადი მიმართულებებია – სახელმწიფოს ჩაურევლობა ეკონომიკაში,
თავისუფალი კონკურენციის დაც-ვა, საბაზრო მექანიზმის როგორც სამეურნეო
პროცესების მთავარი რეგულა-ტორის გამოყენება. ასეთი პოლიტიკის შედეგია
სახელმწიფო ხარჯებისა და გადასახადების შეზღუდვა, დაბალანსებული ბიუჯეტის
ფორმირებისა და გამოყენებისათვის საჭირო პირობების უზრუნველყოფა.

ამ პერიოდში დასავლეთის ქვეყნებში დაიწყო მარეგულირებელ ფინანსურ პოლიტიკაზე

გადასვლა, რომელსაც, თავდაპირველად, საფუძვლად დაედო ინგლისელი ეკონომისტის
ჯ. კეინზის (1883-1946) და მისი მიმდევრების ეკონომიკური თეორიები. ისინი

6
ეკონომიკის ციკლურ განვითარებასა და მის რეგულირებაში სახელმწიფოს ჩარევის
აუცილებლობიდან გამოდიოდნენ.
ფინანსურმა პოლიტიკამ, თავის ტრადიციულ ამოცანებთან ერთად, ეკონომიკისა და
სოციალური ურთიერთობების რეგულირების და მოსახლე-ობის სრული დასაქმების
უზრუნველყოფის მიზნით ფინანსური მექანიზმის გამოყენება დაიწყო. ეკონომიკაში
ჩარევის ძირითად ინსტრუმენტად იქცა სა-ხელმწიფო ხარჯები, რომელთა მეშვეობით
ფორმირდება დამატებითი მოთ-ხოვნა. ეს ხარჯები უზუნველყოფენ სამეწარმეო
საქმიანობის ზრდას, ეროვ-ნული შემოსავლის ამაღლებას და ხელს უწყობენ
უმუშევრობის ლიკვიდა-ციას ახალი სამუშაო ადგილების შექმნის დაფინანსების გზით.

მარეგულირებელი ფინანსური პოლიტიკის პირობებში ძირეულად იც-ვლება

გადასახადების სისტემა. რეგულირების მთავარ მექანიზმად გვევლი-ნება საშემოსავლო
გადასახადი, რომლის დროსაც პროგრესული განაკვეთები გამოიყენება. ეს გადასახადი
უზრუნველყოფს ეკონომიკური სუბიექტებიდან იმ შემოსავლების ამოღებას, რომლებიც
გამოიყენება დანაზოგების სახით, რაც მაღალი შემოსავლების პირობებში სახელმწიფო
ბიუჯეტის დაბალანსე-ბულობის უზრუნველყოფის საშუალებას იძლევა.
მარეგულირებელი ფინანსური პოლიტიკის ფინანსურ მექანიზმში დი-დი ყურადღება
ეთმობა სახელმწიფო კრედიტის სისტემას, რომლის საფუძ-ველზეც ხორციელდება
დეფიციტის დაფინანსების პოლიტიკა. სახელმწიფო აქტიურად ანვითარებს საშუალო-
და გრძელვადიანი სესხების გამოყენების პოლიტიკას. სასესხო კაპიტალის ბაზარი,
თავისი მნიშვნელობით, იქცევა ბი-უჯეტის შემოსავლების მეორე მნიშვნელოვან
წყაროდ, ხოლო ბიუჯეტის დე-ფიციტი გამოიყენება ეკონომიკის რეგულირების
უზრუნველსაყოფად.
ფინანსური პოლიტიკის ცვლილებასთან ერთად, იცვლება აგრეთვე ფი-ნანსების
მართვის სისტემა. მართვის ერთიანი ორგანოს ნაცვლად იქმნება რამდენიმე
სპეციალიზებული დამოუკიდებელი ორგანო. გამოიყოფა ცალკე-ული სამსახურები,
რომლებიც მუშაობენ ბიუჯეტისა და მისი ხარჯების და-გეგმვაზე, მათ დაფინანსებაზე,
გადასახადების ამოღებაზე, კონტროლზე, სა-ხელმწიფო ვალის მართვაზე.
გასული საუკუნის 70-იან წლებში ფინანსურ პოლიტიკას საფუძვლად დაედო
ნეოკონსერვატორული სტრატეგია, რომელიც დაკავშირებული იყო ეკონომიკური თეორიის
ნეოკლასიკურ მიმართულებასთან. ფინანსური პოლიტიკის ეს ნაირსახეობა არ
უარყოფდა რეგულირებას როგორც მის მიზანს
, მაგრამ ზღუდავდა სახელმწიფოს ჩარევას ეკონომიკასა და მის სოციალურ სფეროში.
ეკონომიკის რეგულირება გარდაიქმნება მრავალმიზნიან მოვლე-ნად: ეკონომიკური
ზრდისა და დასაქმების გარდა, სახელმწიფო არეგული-რებს ფულის მიმოქცევას,
სავალუტო კურსს, ეკონომიკის სოციალურ ფაქტო-რებს, მეურნეობის სტრუქტურულ
გარდაქმნებს.
აღნიშნულ პირობებში ფინანსური მექანიზმის ამოსავალი საფუძველია ფინანსური
სისტემის მეშვეობით ეროვნული შემოსავლის გადანაწილების შეზღუდვა, ბიუჯეტის

7
დეფიციტის შემცირება, დანაზოგების როგორც საწარ-მოო ინვესტირების წყაროს ზრდის
სტიმულირება. ყოველივე ამის უზრუნ-ველყოფაში მნიშვნელოვანი როლი
გადასახადებს განეკუთვნება. დღის წეს-რიგში დგება მათი შეზღუდვის (შემცირების) და
დაბეგვრის პროგრესულო-ბის ხარისხის შემცირების ამოცანა.
გეგმურ-დირექტიული ფინანსური პოლიტიკა გამოიყენება იმ ქვეყნებ-ში, სადაც
ფუნქციონირებს ეკონომიკის მართვის ადმინისტრაციულ-მბრძა-ნებლური სისტემა.
ასეთ პირობებში ფინანსური პოლიტიკა ითვალისწინებს სახელმწიფოს ხელში
ფინანსური რესურსების თავმოყრას, სახელმწიფო გეგ-მის ძირითადი მიმართულებების
შესაბამისად მათი შემდგომი გადანაწილე-ბის მიზნით.

2. სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის განხილვა და დამტკიცება

საქართველოს პარლამენტში საქართველოს მთავრობის მიერ წარდგე-ნილ სახელმწიფო

ბიუჯეტის პროექტს თანდართული მასალებით და ქვეყნ-ის ძირითადი მონაცემებისა და
მიმართულებების დოკუმენტს იხილავენ სა-ქართველოს პარლამენტის კომიტეტები,
საპარლამენტო ფრაქციები, უმრავ-ლესობა, უმცირესობა, პარლამენტის წევრები.
საკომიტეტო განხილვების დროს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის ძირითად პარამეტრებს
წარადგენს საქართველოს ფინანსთა მინისტრი ან მი-სი მოადგილე, ხოლო სახელმწიფო
ბიუჯეტის პროექტით სამინისტროებისა-თვის გათვალისწინებული ასიგნებების ფარგლებში
განსახორციელებელი პროგრამებისა და ქვეპროგრამების და მათი დაფინანსების თაობაზე
ინფორ-მაციას წარადგენს შესაბამისი მინისტრი ან მისი მოადგილე საქართველოს ფინანსთა
მინისტრთან ან მის მოადგილესთან ერთად.
საკომიტეტო განხილვებისას გამოთქმულ შენიშვნებსა და წინადადე-ბებს, ასევე სახელმწიფო
აუდიტის სამსახურისა და საქართველოს ეროვნუ-ლი ბანკის დასკვნებს საქართველოს
პარლამენტი არაუგვიანეს 22 ოქტომბ-რისა უგზავნის საქართველოს მთავრობას1.
საქართველოს მთავრობა სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტისა და ქვეყნ-ის ძირითადი
მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტის გადამუშავე-ბულ ვარიანტებს, გამოთქმული
შენიშვნებისა და წინადადებების გათვალის-წინების მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციასთან
ერთად, არაუგვიანეს 5 ნო-ემბრისა ხელმეორედ წარუდგენს საქართველოს პარლამენტს.
სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი განიხილება პლენარულ სხდომაზე.
პლენარულ სხდომაზე წლიური საბიუჯეტო კანონის პროექტსა და მიმ-დინარე წლის
სახელმწიფო ბიუჯეტის მოკლე მიმოხილვის შესახებ მოხსენე-ბას წარადგენს საქართველოს
პრემიერ-მინისტრი ან საქართველოს მთავრო-ბის რომელიმე წევრი პრემიერ-მინისტრის
შესაბამისი აქტით მიღებული და-ვალებით. საქართველოს პარლამენტი ასევე ისმენს
სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის, საქართველოს ეროვნული ბანკისა და საქართველოს
პარლამენ-ტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის მოხსენებებს.
1 ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტზე დასაგეგმის შემდგომ სამ

საბიუჯეტო წელზე გამოთქმული შენიშვნა სარეკომენდაციო ხასიათი-საა.

პლენარულ სხდომაზე გამოთქმული შენიშვნები და წინადადებები არაუგვიანეს 15 ნოემბრისა
ეგზავნება საქართველოს მთავრობას.
საქართველოს მთავრობა სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის საბოლოო ვარიანტს და მის
შესაბამის ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართუ-ლებების დოკუმენტის

8
გადამუშავებულ ვარიანტს, პლენარულ სხდომაზე გა-მოთქმული შენიშვნებისა და
წინადადებების გათვალისწინების მდგომარეო-ბის შესახებ ინფორმაციასთან ერთად,
არაუგვიანეს 30 ნოემბრისა წარუდგენს საქართველოს პარლამენტს.
სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს საქართველოს პარლამენტი კენჭს უყ-რის არაუგვიანეს
დეკემბრის მე-3 პარასკევისა. სახელმწიფო ბიუჯეტის კანო-ნის პროექტი მიიღება სიითი
შემადგენლობის უმრავლესობით, ერთი მოსმე-ნით.
საქართველოს პარლამენტში სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტში ცვლი-ლებები შესაძლებელია
შეტანილ იქნეს საქართველოს მთავრობის თანხმობ-ით. ასეთ შემთხვევაში საქართველოს
მთავრობა საქართველოს პარლამენტს წარუდგენს კანონის შესაბამის შესწორებულ პროექტს.
სახელმწიფო ბიუჯე-ტის პროექტში ცვლილებები შესაძლებელია ასევე შეტანილ იქნეს
პარლამენ-ტის პლენარულ სხდომაზე მისი განხილვისას იმ შემთხვევაში, თუ გამოთქ-მულ
შენიშვნას დაეთანხმება მომხსენებელი.
თუ საქართველოს პარლამენტი დეკემბრის მე-3 პარასკევამდე ვერ მიი-ღებს სახელმწიფო
ბიუჯეტის კანონის პროექტს, შესაძლებელია სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის იმავე ვარიანტს
ან საქართველოს მთავრობისა და სა-ქართველოს პარლამენტის წევრთა შემთანხმებელი
კომისიის მიერ გადამუ-შავებულ პროექტს ხელახლა ეყაროს კენჭი 10 დღის ვადაში, მაგრამ
არაუგვი-ანეს 31 დეკემბრისა.
სახელმწიფო ბიუჯეტის დაუმტკიცებლობის შემთხვევაში ხარჯები იფარება წინა წლის
დამტკიცებული სახელმწიფო ბიუჯეტის მიხედვით, სა-ბიუჯეტო კოდექსის მე-13 მუხლის
შესაბამისად, რომლის თანახმად, როგ-ორც ზემოთ ავღნიშნეთ, შესაბამისი ბიუჯეტის
დამტკიცებამდე, საქართველ-ოს ფინანსთა მინისტრი უფლებამოსილია მხარჯავ
დაწესებულებებზე ყოვე-ლთვიურად გასცეს თანხა არაუმეტეს გასული საბიუჯეტო წლის
დამტკიცე-ბული ასიგნებების 1/12-ისა.
დასაგეგმი საბიუჯეტო წლის დაწყებიდან არაუგვიანეს 1 თვისა საქარ-თველოს ფინანსთა
სამინისტრო ადგილობრივი თვითმმართველობებიდან და ავტონომიური რესპუბლიკებიდან
მიღებული ინფორმაციის საფუძველ-ზე უზრუნველყოფს ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და
მიმართულებების დოკუმენტის საბოლოო ვარიანტის მომზადებას და საქართველოს პარლამე-
ნტის საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტისათვის ინფორმაციის სახით წარდ-გენას.
საქართველოს კონსტიტუციის 93-ე მუხლის 41 პუნქტის თანახმად, თუ პარლამენტი ახალი
საბიუჯეტო წლის დაწყებიდან 2 თვის განმავლობაში
ვერ მოახერხებს სახელმწიფო ბიუჯეტის მიღებას, ეს ჩაითვლება უნდობლო
-ბის გამოცხადების საკითხის აღძვრად და თუ პარლამენტი დადგენილ ვადა-ში უნდობლობას
ვერ გამოუცხადებს მთავრობას, პრეზიდენტი ამ ვადის ამო-წურვიდან 3 დღეში დაითხოვს
პარლამენტს და დანიშნავს რიგგარეშე არჩევ-ნებს. ასეთ ვითარებაში საქართველოს პრეზიდენტი
დეკრეტით ამტკიცებს სახელმწიფო ბიუჯეტს და, მას შემდეგ, რაც აირჩევა ახალი პარლამენტი, 1
თვის ვადაში წარუდგენს მას დასამტკიცებლად.
წლიური საბიუჯეტო კანონი ქვეყნდება საქართველოს კანონმდებლო-ბით დადგენილი წესით.
წლიური ბიუჯეტით გათვალისწინებულ ასიგნებებში ცვლილებების ან /და დამატებების შეტანა
საჭიროებს წლიურ საბიუჯეტო კანონში ცვლილე-ბების ან/და დამატებების შეტანას.
წლიურ საბიუჯეტო კანონში ცვლილებების ან/და დამატებების შეტა-ნის შესახებ კანონის
პროექტისთვის დართული მასალები უნდა შეიცავდეს განახლებულ საშუალოვადიან
მაკროეკონომიკურ და ფისკალურ პროგნოზ-ებს და ცვლილებების ან/და დამატებების შინაარსის

9
ამსახველ ინფორმაცი-ას, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მათი წარდგენა საჭირო არ არის ცვლილე-
ბების ან/და დამატებების შინაარსიდან გამომდინარე.
საქართველოს მთავრობის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებების ან/და
დამატებების შეტანის შესახებ კანონის პროექტის საქარ-თველოს პარლამენტში წარდგენიდან 7
დღის ვადაში საქართველოს პარლა-მენტი კანონის პროექტთან დაკავშირებულ შესაბამის
დასკვნებს უგზავნის საქართველოს მთავრობას.
საქართველოს მთავრობა სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებე-ბის ან/და დამატებების
შეტანის შესახებ კანონის პროექტის გადამუშავებულ ვარიანტს საქართველოს პარლამენტს
განსახილველად წარუდგენს მიღები-დან არაუგვიანეს 5 დღისა. პროექტს უნდა ერთოდეს
ინფორმაცია გამოთქმუ-ლი შენიშვნებისა და წინადადებების გათვალისწინების მდგომარეობის
შესა-ხებ. სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებების ან/და დამატებების შე-ტანის შესახებ
კანონის პროექტს პარლამენტი პლენარულ სხდომაზე განიხი-ლავს საქართველოს მთავრობის
მიერ პროექტის გადამუშავებული ვარიანტ-ის წარდგენიდან არაუგვიანეს 5 დღისა.
პლენარულ სხდომაზე წლიურ საბიუჯეტო კანონში ცვლილების შეტა-ნის შესახებ კანონის
პროექტს წარადგენს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ან პრემიერ-მინისტრის შესაბამისი
აქტით განსაზღვრული პირი. საქართვე-ლოს პარლამენტი ასევე ისმენს სახელმწიფო აუდიტის
სამსახურის, საქართ-ველოს ეროვნული ბანკისა და საქართველოს პარლამენტის საფინანსო-
საბი-უჯეტო კომიტეტის მოხსენებებს.
საქართველოს პარლამენტი სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით, ერთი მოსმენით იღებს
სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებების ან/და დამატებების შეტანის შესახებ კანონის
პროექტს. ამასთან, იმ შემთხვევაში,
თუ საქართველოს პარლამენტი ვერ მიიღებს სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონ
-ში ცვლილებების ან/და დამატებების შეტანის შესახებ კანონის პროექტს, შე-საძლებელია
სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებების ან/და დამატე-ბების შეტანის შესახებ კანონის
პროექტის იმავე ვარიანტს ან საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის წევრთა
შემთანხმებელი კომი-სიის მიერ გადამუშავებულ პროექტს ხელახლა ეყაროს კენჭი.
დაბოლოს, უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონში ცვლილებების ან/და
დამატებების შეტანის შესახებ კანონი ქვეყნდება საქარ-თველოს კანონმდებლობით დადგენილი
წესით.

3.საჯარო ფინანსების არსი, ფუნქციები და მისი ეკონომიკური შინაარსი

1.sajaro finansebis arsi.

“sajaro finansebi” aris ekonomikur urTierTobaTa sistema, romelic
dakavSirebulia finansuri resursebis mizandasaxul warmoqmnasTan,
ganawilebasa da gamoyenebasTan.
sajaro finansebi” aris urTierToba: erTi mxriv saxelmwifos da meore
mxriv, fizikur da iuridiul pirebs Soris; calkeul saxelmwifoebs Soris.
“sajaro finansebi”, romelic cnobilia, saxelmwifo finansebis saxiT,
saxelmwifos sagadasaxado da saxarjo qmedebebze, resursebis

10
ganTavsebisa da Semosavlebis ganawilebisas saxelmwifo zemoqmedebis
xarisxzea mimarTuli.
sajaro finansebi swavlobs saxelmwifo xelisuflebis organoebis xarjebsa da
Semosavlebs, maT zemoqmedebas ekonomikur da socialur urTierTobebze.
sajaro finansebs miekuTneba saxelmwifo, federaluri da adgilobrivi
biujetebi, socialuri da samedicino dazRvevis, sagzao da dasaqmebis
fondebi, agreTve sxva saxelmwifo specializebuli fondebi.
sajaro finansebis ekonomikuri Sinaarsi sajaro (saxelmwifo)
finansebis ekonomikuri Sinaarsi mdgomareobs mTliani erovnuli
produqtisa da erovnuli simdidris gadanawilebaSi. igi dakavSirebulia
finansuri resursebis (fondebis) formirebasTan da saxelmwifos mier
am resursebis gamoyenebasTan dasaxuli funqciebisa da
programebis dafinansebis uzrunvelsayofad.
saxelmwifo swored safinanso sistemis meqanizmebis meSveobiT qmnis
da iyenebs fulad saSualebebs politikuri, ekonomikuri da socialuri
funqciebis Sesasruleblad. “ sajaro finansebi” sameurneo meqanizmebis
ZiriTadi elementia.
“sajaro finansebis” saSualebiT xorcieldeba mTliani erovnuli
produqtisa da mTliani Sida produqtis fuladi formiT
ganawileba_gadanawileba saxelmwifos da kerZo seqtorebs Soris, erovnuli
meurneobis calkeul dargebsa da sawarmoebs Soris, qveynis regionebsa da
raionebs Soris. mTlianad sazogadoebasada mis wevrebs
amrigad, “sajaro finansebi” aris ekonomikur urTierTobaTa erToblioba,
romliTac fuladi saxsrebis fondebis Seqmnisa da gamoyenebis meSveobiT
xorcieldeba mTliani Sida produqtisa da erovnuli Semosavlis ganawilebis,
gafarToebuli kvlavwarmoebisa da sxva sazogadoebriv moTxovnilebaTa
dakmayofilebis mizniT. saerTo _ saxelmwifoebrivi interesebis
gansaxorcieleblad.
SeZleba mTeli sazogadoebrivi finnsebi daiyos sajaro (saxelmwifo)
finansebad, saojaxo meurneobebisa da firmebis finansebad, saxelmwifo
finansebi warmoadgens saxelmwifo Semosavlebisa da xarjebis erTobliobas.

sajaro finansebis funqciebi - sajaro finansebis socialur_ekonomikuri arsi mis

funqciebSi vlindeba. misi pirveli funqcia ganmanawilebiTi funqciaa, romlis meSveobiTac
yvelaze metad vlindeba sajaro finansebis saxelmwifo _ sameurneo daniSnuleba _
meurneobriobis TiToeuli subieqti uzrunvelyos misTvis aucilebeli finansuri resursebiT, romelic
warmogvidgeba specialuri miznobrivi daniSnulebis fuladi fondebis formiT.
“sajaro finansebis” ganmanawileblobiTi funqcia, pirvel rigSi, erovnuli Semosavlis
ganawilebisas vlindeba. “sajaro finansebis” pirobebSi erovnuli Semosavlis dayofa warmoebis
faqtorul Semosavlebad xdeba misi materialuri warmoebis sferoebs Soris ganawilebisas.

11
 sajaro finansebis ganmanawileblobiTi funqciis erT-erTi mniSvnelovani Taviseburebaa is,
rom igi moicavs erovnuli ekonomikis marTvis sxvadasxva doneebs: federalurs, teritoriuls,
adgilobrivs. nebismieri ekonomikuri sistemis pirobebSi “sajaro finansebis”
ganmanawileblobiTi funqcia qmnis sami saxis fondis Seqmnis pirobebs:
1. sabiujeto fondebis formireba ganawilebis saSualebiT
2. warmoebis saSualebebis fondis dafinanseba ganawilebis gziT ( sawarmoo
fondebis wrebrunvis regulirebisTvis;
3. moxmarebis sagnebis fondis dafinanseba ganawilebis saSualebiT F, anu
Semosavlebis xarjva gacvliT ganpirobebuli ganawilebis meSveobiT
ganmanawileblobiTi funqciis Sesrulebisas sajaro finansebi emsaxureba erovnuli
meurneobis, misi calkeuli dargebis, gansakuTrebiT prioritetuli mimarTulebis _ soflis
meurneobis, sagzao da satransporto komunikaciebis, infrastruqturis, turizmis, energetikis da
sxva dargebis struqturul gardaqmnebs. aseve iseTi mniSvnelovani RonisZiebebis dafinanseba,
rogoricaa naklebad uzrunvelyofili mosaxleoba ( pensionerebi, studentebi, devnilebi,
mravalSviliani dedebi da a. S.).
“sajaro finansebis” ganmanawileblobiTi funqciis arseboba uSualo kavSirSia sakontrolo
funqciasTan. sabiujeto fondebis moZraoba, sabiujeto procesi mTlianobaSi _ biujetis Sedgena,
ganxilva, damtkiceba, Sesruleba da biujetis Sesrulebis angariSis damtkiceba dakavSirebulia
sajaro finansebis sakontrolo funqciasTan.
sajaro finansebis sakontrolo funqcia vlindeba mTliani erovnuli produqtis Sesabamis
fondebSi moqcevisa da SemdgomSi misi miznobrivi xarjvis ganawilebis kontrolSi.
“sajaro finansebis” sakontrolo funqciis amocanebia: qveyanaSi safinanso
kanonmdeblobis zusti dacva, sagadasaxado organoebis, bankebis, sabiujeto sistemis
winaSe finansur valdebulebaTa droulad srulad Sesrulebis kontroli, sawarmoebsa da
organizaciebs Soris angariSsworebaTa da gadasaxdelebis urTierTvaldebulebaTa
Sesrulebis kontroli.

1. saxelmwifo biujetis klasifikacia

saxelmwifo biujetis klasifikaciis arsi და მნიშვნელობა;

sabiujeto klasifikaciaSi igulisxmeba qveynis sabiujeto sistemis yvela donis sabiujeto Semosavlebisa da
xarjebis, aseve am biujetebis deficitis dafinansebis wyaroebis dajgufeba.

sabiujeto klasifikaciis umniSvnelovanesi funqciaa sabiujeto dagegmva da efeqtiani biujetebis

Sedgena.

saqarTveloSi sakanonmdeblo organoebis gadawyvetilebiT gamoiyeneba biujetis Semosavlisa da xarjebis

asaxvis erTiani ekonomikuri da funqcionaluri klasifikacia, romelic warmoadgens biujetis Semosavlisa da
xarjebis sistematizirebul ekonomikur dajgufebas.

12
 sabiujeto klasifikacia moicavs Semosavlebis, xarjebis ekonomikur, xarjebisa da arafinansuri
aqtivebiT operaciebis funqcionalur, arafinansuri aqtivebisa da maTze operaciebis, finansuri aqtivebisa
da valdebulebebis da maTze operaciebis klasifikaciebs. აგრეთვე პროგ-რამულ კლასიფიკაციას.
პროგრამული კლასიფიკაცია არის პრიორიტეტების, პროგრამების /ქვეპროგრამების
ერთობლიობა და განისაზღვრება ბიუჯეტით. პროგრამული კლასიფიკაცია ასევე მოიცავს
მხარჯავ დაწესებულებებს და, შესაბამისად, საერთო-სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის და
საერთო-რესპუბლიკური მნიშვნელობის გადასახდელებს.

საბიუჯეტო კლასიფიკაცია არის ბიუ-ჯეტის ინფორმაციის დაჯგუფება ერთგვაროვნების და

ერთიანი ნიშნების მიხედვით. საბიუჯეტო ინფორმაციის სხვადასხვა ნიშნით კლასიფიცირება
გვაძლევს ბიუჯეტის მომზადების, შესრულებისა და ანგარიშგების ეტაპების კრიტიკულად
განხილვის შესაძლებლობას. ამდენად, საბიუჯეტო კლასიფიკაცია არის ბიუჯეტის შედგენის,
შესრულებისა და ანგარიშგებისთვის აუცილებელი ატრიბუტი. საბიუჯეტო კლასიფიკაცია
სავალდებულოა ყველა დონის ბიუჯეტისთვის და ქვეყნის ყველა საბიუჯეტო ორგანიზაციისა
თუ დაწესებულებისთვის. საბიუჯეტო კლასიფიკაციის მეშვეობით ხორციელდება ბიუჯეტის და
საბიუჯეტო ორგანიზაციებში/დაწესებულებებში აღრიცხვის წარმართვა. როგორც ცნობილია,
არსებობს აღრიცხვის ორი მეთოდი: აღრიცხვა საკასო წესით ან დარიცხვის წესით. საკასო
მეთოდით აღრიცხვა ნიშნავს, რომ შემოსავლებისა და ხარჯების აღრიცხვა ხდება მხოლოდ
მაშინ, როდესაც მოხდება მათი ფაქტიური მიღება ან ფაქტიური ხარჯვა. მაგალითი: ბიუჯეტში
17 თებერვალს შემოვიდა 1 მლნ ლარი და დაიხარჯა 700 ათასი ლარი. ხაზი-ნის
დოკუმენტაციაში 17 თებერვალს გატარდება 1 მლნ ლარის შემოსავალი და 700 ათასი ლარის
ხარჯი.

დარიცხვის მეთოდით აღრიცხვა ნიშნავს, რომ შემოსავლების აღრიცხვა ხდება იმ დღეს, რა

დღესაც უნდა შემოვიდეს ეს შემოსავალი. სხვაობა ფაქ-ტიურ შემოსავალსა და დარიცხულ
შემოსავალს შორის არის დებიტორული დავალიანება. მაგალითი: დღგ-ს გადახდა ხდება
ყოველი თვის 15 რიცხვში. დეკლარაციის მიხედვით, შპს X-ის უწევს 500 ათასი ლარის დღგ-ს
გადახდა თებერვალში, რომელიც ფაქტიურად გადაიხადა 17-ში. დარიცხვის მეთოდის
გამოყენებით, 15 თებერვალს მოხდება შემოსავლის აღრიცხვა 500 ათასი ლა-რის ოდენობით და
ამ თანხითვე გაიზრდება დებიტორული დავალიანება. 17-ში კი, როდესაც მოხდება ფაქტიური
გადახდა, დებიტორული დავალია-ნება შემცირდება 500 ათასით, და იგივე ოდენობით
გაიზრდება ხაზინის ან-გარიშზე ფული.

13
 საქართველოში 2008 წლის 1 იანვრიდან შემოღებულია საერთაშორისო სავალუტო ფონდის
თანამედროვე საბიუჯეტო კლასიფიკაცია, რომელიც ეყრდნობა საერთაშორისო სტანდარტს
GFSM-2001. ეს არის ახალი კლასიფი-კაცია, რომელიც უზრუნველყოფს საჯარო ფინანსების
სწორ, სრულ აღრიცხ-ვას თანამედროვე მოთხოვნების გათვალისწინებით. მანამდე
საქართველოს საბიუჯეტო ორგანიზაციები იყენებდნენ GFSM-1986 კლასიფიკაციას, რომე-ლიც
უკვე საკმაოდ მოძველებულია.

Semosavlebis klasifikacia aerTianebs kanonmdeblobiT dadgenili gadasaxadebidan (saSemosavlo

gadasaxadi, mogebis gadasaxadi, dRg da a.S), jarimebidan, mosakreblebidan da sxva Semosavlebidan, aseve
grantebidan miRebul saxsrebs.

xarjebis klasifikacia aerTianebs gadasaxdelebs, romelic mimarTulia Sromis anazRaurebaze, saqonelsa

da momsaxurebaze, procentis gadaxdaze, socialur uzrunvelyofaze, gasacem grantebze. subsidiebze da sxva
xarjebze.

arafinansuri aqtivebis klasifikacia warmoadgens sruliad axali tipis klasifikacias, romelic aerTianebs
informacias wlis ganmavlobaSi ganxorcielebuli kapitaluri SeZenebisa da gayidvebis Sesaxeb.

finansuri aqtivebis klasifikacia Seicavs informacias saxelmwifos mier SeZenili da gasxvisebuli

finansuri aqtivebis Sesaxeb. (kerZod, aqciebis da sxva fasiani qaRaldebis SeZena/gasxviseba, sesxebis
gacema/dabruneba, Tavisufali sabrunavi saxsrebis dagroveba/gamoyeneba).

valdebulebebis klasifikacia aerTianebs informacias saxelmwifos mier aRebuli sesxebisa da maTi

dafarvis Sesaxeb.

Zveli klasifikaciis mixedviT Semosavlebi iTvaliswinebda oTx ZiriTad kategorias: sagadasaxado

Semosavlebs, arasagadasaxado Semosavlebs, kapitalur Semosavlebsa da grantebs. Aaxali klasifikaciis
mixedviT SemosavlebSi saxeSecvlili saxelwodebiT erTiandeba sagadasaxado Semosavlebi, sxva
Semosavlebi (arasagadasaxado Semosavlebs minus gacemuli sesxebis dabrunebiT miRebuli
Semosavlebi) da grantebi.

axali klasifikaciis Sesabamisad, xarjebSi ar aRiricxeba kapitaluri xarjebi. vinaidan, rogorc zemoT
aRvniSneT, kapitaluri xarji dakavSirebulia aqtivis SeZenasTan an SeqmnasTan da Sesabamisad, aRniSnuli
tipis gadasaxdeli unda aRiricxos ara xarjebSi, aramed arafinansur aqtivebSi.

2. სახელმწიფო ბიუჯეტის proeqtis momzadeba da

wardgena; (შემოკლებული ვარიანტი)

14
 სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტის მომზადება იწყება ქვე-ყნის ძირითადი მონაცემებისა და
მიმართულებების დოკუმენტზე (BDD) მუშაობით. ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და
მიმართულების დოკუმენტი არის ქვეყნის განვითარების ძირითადი გეგმა.

ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტის შედგენას

უზრუნველყოფს საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო საქართვე-ლოს ეროვნულ ბანკთან,
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებში სახელმწიფო რწმუნებულებთან
გუბერნატორებთან, ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოებთან ერთად.
ყოველი წლის 1 მარტამდე საქართველოს მთავრობა განსაზღვრავს მხარჯავი
დაწესებულებების, ავტონომიური რესპუბლიკების ხელისუფლების ორგანოებისა და
ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ წარსადგენი ინფორმაციის ნუსხას და წარდგენის ვადებს.
შემდგომში საქართველოს მთავრობა ყოველი წლის 1 ივნისამდე წარუდგენს
საქართველოს პარლამენტს ინფორმაციას ძირითადი მაკროეკონომიკური პროგნოზებისა და
საქართველოს სამინისტროების ძირითადი მიმართულებების შესახებ.
საქართველოს პარლამენტი განიხილავს კომიტეტებზე ქვეყნის ძირითადი
მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტს და არა უგვიანეს 20 ივნისისა პარლამენტის
კომიტეტის დასკვნები ეგზავნება საქართველოს მთავრობას. საქართველოს მთავრობა
არაუგვიანეს 10 ივლისისა იწონებს ქვეყნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების
დოკუმენტს და პირველი ვარიანტი წარედგინება საქართველოს პარლამენტს.
საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო იხილავს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს და
ქვეყ-ნის ძირითადი მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტს და არაუგვიანეს 25
სექტემბრისა წარუდგენს მთავრობას2.
საქართველოს მთავრობა საქართველოს პარლამენტს არაუგვიანეს 1 ოქტომბრისა
წარუდგენს სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს თანდართულ მასალებთან ერთად1.
სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი სტრუქტურულად მოიცავს 8 თავს:
1. სახელმწიფო ბიუჯეტის ძირითადი მაჩვენებლები (პირველი თავი);
2. სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლები (მეორე თავი);
3. სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯები, არაფინანსური აქტივები და მათი ფუ-ნქციონალური
კლასიფიკაცია (მესამე თავი);
4. სახელმწიფო ბიუჯეტის მთლიანი სალდო, ფინანსური აქტივებისა და ვალდებულებების
ცვლილება (მეოთხე თავი);
5. სახელმწიფო ბიუჯეტის პრიორიტეტები და პროგრამები (მეხუთე თავი);
6. საბიუჯეტო ასიგნებები და პროგრამების დაფინანსება (მეექვსე თავი);
7. ავტონომიური რესპუბლიკების და ადგილობრივი თვითმმართველი ერ-
თეულებისათვის გადასაცემი ტრანსფერი (მეშვიდე თავი);
8. მარეგულირებელი ნორმები (მერვე თავი).
სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტს თან ერთვის პროექტის განმარტებითი ბარათი,
რომელიც შეიცავს შემდეგ ინფორმაციას:
1. ძირითადი მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები - ინდიკატორები (ნომინალური და
რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტი, ეკონომიკური ზრდა, ინფლაცია, ინვესტიციები და
ა. შ.);
2. ფისკალური მაჩვენებლების პროგნოზები და მათი აღწერა;
3. ინფორმაცია სახელმწიფო ბიუჯეტით დაფინანსებული ძირითადი ღონისძიებებისა და
პროგრამების შესახებ;
4. მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესრულების მოკლე მიმოხილვა;

15
 5. წლიური საბიუჯეტო კანონის ამოქმედებისათვის საჭირო საკანონმდებლო
ცვლილებების პაკეტი;
6. დამატებითი ინფორმაცია ბიუჯეტით განსაზღვრული პროგრამების/ქვე-პროგრამების,
შესახებ;
7. და ბოლოს ინფორმაცია ფისკალური რისკების შესახებ1.
სახელმწიფო ბიუჯეტის პროექტი თანდართული მასალებით და ქვეყ-ნის ძირითადი
მონაცემებისა და მიმართულებების დოკუმენტი საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი უნდა
გახდეს საქართველოს პარლამენტში წარდგენისთანავე.
3.ფინანსურ ურთიერთობათა წარმოშობა და განვითარება;
1 ფინანსურ ურთიერთობათა წარმოშობა და განვითარება;
ფინანსურ ურთიერთობათა წარმოშობა დაკავშირებულია საზოგადოე-ბის კლასებად
დაყოფასა და სახელმწიფოს წარმოშობასთან. პირველყოფილი თემური წყობილების დაშლის
შემდეგ მონათმფლობელური, შემდეგ კი ფეოდალური სახელმწიფოს მოთხოვნილებათა
დაკმაყოფილების აუცილებლობამ წარმოშვა მოთხოვნა ფინანსებზე, რომელიც იმ დროისათვის
წარმოდ-გენილი იყო ნატურით აკრეფილი მოსაკრებლების და გადასახდელების სახით.
კაპიტალიზმის პირობებში კი, როდესაც განვითარდა სასაქონლო-ფულადი ურთიერთობები და
მან საყოველთაო ხასიათი შეიძინა, კიდევ უფრო გაფართოვდა სახელმწიფოს ფუნქციები
(მოთხოვნილებები), აუცი-ლებელი გახდა აღნიშნული ნატურალური მოსაკრებლებისა და
გადასახდე-ლების ფულადი ფორმით შეცვლა. ამდენად, წარმოიშვა ეკონომიკური (ფუ-ლადი)
ურთიერთობები და ფულადი ფონდები, რომელიც ფორმირდებოდა მწარმოებლის
შემოსავლების განაწილებით და მისი გარკვეული ნაწილის სახელმწიფოს კუთვნილებაში
გადასვლით. ასეთ ეკონომიკურ ურთიერთობებს ფინანსები ეწოდა.
ტერმინი „ფინანსები“ წარმოშობილია ლათინური სიტყვიდან (finansia), რაც ნიშნავს
შემოსავალს, გადასახადს. პირველად, თავისი ნამდვილი მნიშ-ვნელობით, „ფულადმა
გადასახადმა“ გამოყენება ჰპოვა მე-12 – მე-15 საუკუ-ნეების იტალიაში, როდესაც ქალაქები –
გენუა, ფლორენცია და ვენეცია ევ-როპის უმსხვილეს სავაჭრო და საბანკო ცენტრებს
წარმოადგენდნენ.
საგულისხმოა, რომ საქართველოში, შუა საუკუნეებში, ფი-ნანსების სინონიმად
გამოიყენებოდა ფართოდ ცნობილი ცნება - „ხაზინა“, რომელიც არაბული წარმოშობისაა. მე-12
საუკუნიდან საქართველოში, „ხა-ზინის“ შემოღებამდე, ხმარებაში იყო „საჭურჭლე“, ხოლო
დღევანდელი გაგე-ბით ფინანსთა მინისტრს „მეჭურჭლეთუხუცესი“ ეწოდებოდა.
ფინანსების შესახებ მეცნიერება წარმოიშვა კაპიტალიზმის განვითარე-ბის
განსაზღვრულ პერიოდში, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ თითქოს ფი-ნანსების შესახებ
კაპიტალიზმამდელ ფორმაციებში არაფერი არ თქმულა.
მონათმფლობელური საზოგადოების მოაზროვნეთა შორის პირველი იყო ქსენოფონტე. მან
ფინან-სებს მიუძღვნა სპეციალური ნაშრომი - „ათენის რესპუბლიკის შემოსავლების შესახებ“.
ქსენოფონტე სახელმწიფო შემოსავლების წყაროდ თვლიდა სახელ-მწიფო ქონებას, გემებს,
წიაღისეულს, საბაჟო გადასახადებს. მან ზოგიერთი ფინანსური საკითხი განიხილა მეორე
ისტორიული მნიშვნელობის ნაშრომში - „ეკონომიკა“.
მონათმფლობელური საზოგადოების მეორე მოაზროვნე, რომელმაც ფინანსების შესახებ
საკითხები გააშუქა, არის არისტოტელე. იგი სიმდიდრი-სა და შემოსავლების მიღების მთავარ
წყაროდ ომებს მიიჩნევდა. არისტო-ტელე მიუთითებდა, რომ სახელმწიფო აგროვებს სახრსებს
ჯარის, დაცვის სამსახურის, სახელმწიფო აპარატის და სხვა სამსახურების შესანახად.

16
 ფინანსების შესახებ სერიოზული მოსაზრებები აქვთ გამოთქმული ფე-ოდალური
საზოგადოების ფილოსოფოსებს, მწერლებსა და საზოგადო მოღ-ვაწეებს. ასე, მაგალითად, შუა
საუკუნეების ფილოსოფოსი თომა აქვინელი (1225-1274 წწ.) წინააღმდეგი იყო სესხზე
სარგებლისა იმის გამო, რომ, მისი აზრით, ამ შემთხვევაში იყიდება ის, რაც არ არსებობს. მას
მიაჩნია, რომ მე-ფეს უფლება აქვს სახელმწიფოს საერთო კეთილდღეობისათვის ამოიღოს გა-
დასახადი, თუ ბიუჯეტში სხვა შემოსავლები არ ექნება.
მიუხედავად იმისა, რომ კაპიტალისტურამდელი ფორმაციების ყველა მოაზროვნე
ასე თუ ისე ეხება გადასახადებს, ფინანსების სხვა საკითხებს, მათ ვერ შეძლეს მეცნიერული ახსნა
მოეცათ ფინანსურ ურთიერთობებზე, სა-ხელმწიფო შემოსავლებსა და სახელმწიფო ხარჯებზე.
ფეოდალიზმის რღვევისა და კაპიტალისტური თავისუფალი კონკუ-რენციის
თანდათანობით დამკვიდრება-განვითარების კვალობაზე სულ უფ-რო მეტ მნიშვნელობას
იძენდა სახელმწიფოს ფულადი შემოსავლები და ხარ-ჯები. ამასთან, სისტემატური შემცირების
ტენდენციით ხასიათდებოდა ნა-ტურალური გადასახადები და მოსაკრებლები. ასეთ პირობებში,
როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საფუძველი ჩაეყარა მეცნიერებას ფინანსების შესახებ.
კაპიტალიზმის განვითარების მთელ ეპოქაში ფინანსების გაგება მოიცავდა, ერთი მხრივ,
სახელმწიფო ფინანსებს და, მეორე მხრივ, არასახელმწი-ფო ანუ საოჯახო მეურნეობებისა და
კერძო საწარმოთა (კორპორაციათა) ფინანსებს.
საგულისხმოა, რომ მე-19 საუკუნის 70-იანი წლებიდან თითქმის ყველა სახელმწიფო
ეკონომიკის მილიტარიზაციის გზას დაადგა. სახელმწიფოს მი-ერ სამხედრო მიზნებისათვის
გაწეული ხარჯები. მნიშვნელოვნად გაიზარდა სახელმწიფო მმართვე-ლობის ხარჯები.
სამაგიეროდ, სოციალური ღონისძიებების დაფინანსების ხარჯები მინიმალურადაც ვერ
აკმაყოფილებდა მოსახლეობის ცხოვრების ნორმალურ პირობებს. სახელმწიფო ხარჯების
დაფინანსების მთავარი წყარო გადასახადები იყო, განსაკუთრებით არაპირდაპირი
გადასახადები.
მნიშვნელოვანი გარდაქმნები მოხდა მე-20 საუკუნეში. განვითარებული სახელმწიფოები
არა თუ იცავდნენ ქვეყნის თავდაცვისუნა-რიანობას და კერძო საკუთრების ხელშეუხებლობას,
უშუალოდ მონაწილე-ობდნენ კიდეც წარმოების პროცესში და დიდ წილს იღებდნენ მთლიანი
შიდა პროდუქტის განაწილების პროცესში.
მეორე მსოფლიო ომის წინა და ომის შემდგომ პერიოდში განვითარე-ბული ქვეყნების
სახელმწიფო ფინანსებისათვის დამახასიათებელი გახდა ხარჯების სწრაფი ზრდა, რომელიც
კიდევ უფრო დაამძიმა ხანგრძლივი პე-რიოდის მანძილზე განხორციელებულმა ცივი ომის
პოლიტიკამ.
მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდი იმითაც არის ცნობილი, რომ ქვეყნების
სახელმწიფო ხარჯების სტრუქტურაში მოხდა მნიშვნელოვა-ნი ცვლილებები. სამხედრო
ხარჯების დიდი ხვედრითი წონის მიუხედავად, სახელმწიფო ხარჯები, შემცირდა და
მნიშვნელოვნად გაიზარდა სოციალური ღონისძიებე-ბის დაფინანსების, მოცულობა.
განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის პირობებში დასავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის
პატარა ქვეყნები გადაიქცნენ სოციალური მიმართუ-ლების ქვეყნებად და სახელმწიფო
შემოსავლების დიდ ნაწილს მოსახლეო-ბის კეთილდღეობის ამაღლების მიზნით იყენებდნენ.
სერიოზული სტრუქტურული ძვრები მოხდა ისეთი სახელმწიფოებ-რივი ხარჯების
დაფინანსებაში, როგორიცაა მეცნიერულ-ტექნიკური პროგ-რესის დანახარჯთა დაფინანსების
მნიშვნელოვანი გადიდება, რაც, საბოლოო ჯამში, იწვევს ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას და
უმუშევრობის შემცი-რებას. ამასთან, მთავრობა მეწარმეებს აძლევს სუბსიდიებს იაფი

17
ინვესტიცი-ების სახით, რაც, თავის მხრივ, აძლიერებს მსოფლიო ბაზარზე კონკურენცი-ულ
ბრძოლას, უფრო მეტიც, ექსპორტიორ ფირმებსა და კორპორაციებს ბიუ-ჯეტიდან ეძლევათ
საექსპორტო პრემიები.
საბაზრო ეკონომიკის თანამედროვე განვითარების კვლავწარმოებითი დანახარჯების
დაფარვა უნდა მოხდეს იმ ფი-ნანსური რესურსებით, რომლებიც თავმოყრილია სახელმწიფოსა
და სამე-ურნეო სუბიექტების ხელში. ამ მიზნებისათვის დასავლეთის მოწინავე ქვეყ-ნებში
სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრების 20 %-ზე მეტი იხარჯება.
საქართველოში არსებული ობიექტური და სუბიექტური მიზეზების გა-მო, ქვეყნის
კვლავწარმოებითი პროცესის დანახარჯთა დასაფინანსებლად არათუ სახელმწიფო ბიუჯეტი,
არამედ საწარმოთა შემოსავალიც კი ფაქტობ-რივად არ გამოიყენება და მთელი გულისყური
მიმართულია უცხოური ინ-ვესტიციებისაკენ, რომელთა ეფექტი შიდა რესურსების
გამოყენებასთან შე-დარებით ნაკლებია. იმ ქვეყანაში, სადაც ეროვნული შემოსავლის წარმოება
მინიმუმამდეა დასული და თანაც არსებული მოცულობაც კი მთლიანად მოხმარების ფონდში
გადადის, ძალიან ძნელია შეზღუდული ფინანსების მეშვეობით ეროვნული მეურნეობის
განვითარების მიღწევა.
ამასთან დაკავშირებით, საინტერესოა ფინანსების თეორიისა და პრაქ-ტიკის განვითარების
ძირითადი ეტაპების განხილვა საქართველოში.
ფინანსური ფედერალიზმის გენეზისი საქართველოში1: როგორც ყველა ქვეყანაში,
საქართველოშიც ფინანსური თეორია და პრაქტიკა თავის არსე-ბობას ითვლის საკუთარი
სახელმწიფოებრიობის წარმოშობის პირვე-ლი დღეებიდანვე. მათი არსებობა და
ფუნქციონირება შეინიშნება ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე მეორე ათასწლეულის შუა
პერიოდიდან, აიეტის უმძლავრესი კოლხთა სამეფოს ეპოქაში.
ქართული ფინანსური თეორიისა (მეცნიერების) და პრაქტიკის შემდ-გომი ეტაპი იყო
ქართლის მეფის ფარნავაზის ფინანსური პოლიტიკა, საქარ-თველოს ერთიანი სამეფოს
დასავლეთის (კოლხეთის) და აღმოსავლეთის (იბერიის) ნაწილების გაერთიანება, აღნიშნული
ამოცანის გადაწყვეტისათ-ვის მეფის ხელთ არსებული სახსრების მიზნობრივად გამოყენება.
მნიშვნელოვანი ეტაპი ფინანსური თეორიისა და პრაქტიკის განვითა-რებაში
საქართველოში იყო ვახტანგ გორგასლის ეპოქა. ცნობილია, რომ ად-რეულ ეპოქაში, როცა
შრომის მწარმოებლურობა ძალზე დაბალი იყო, სუს-ტად იყო განვითარებული წარმოება და
მიმოქცევა და შესაბამისად ფული, ფინანსები და კრედიტი, სახელმწიფოს, მისი ცალკეული
რეგიონების და ცალკეული პიროვნებების ფინანსური რესურსების შექმნისა და დაგროვების
ერთ-ერთი დომინირებული მეთოდი იყო ომების, თავდასხმების, დარბევე-ბის შედეგად
მოპოვებული მატერიალური და ფინანსური ფასეულობანი (ტყვე, ალაფი, ხარკი, კონტრიბუცია
და სხვ.). ვახტანგ გორგასლის მეფობის დროს, როცა საქართველო პერმანენტულ ომებს
აწარმოებდა საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისა და დამოუკიდებლობის
განმტკი-ცებისათვის, გზადაგზა ის ქვეყნის ფინანსურ საკითხებსაც წყვეტდა - თავს უყრიდა
ფინანსურ რესურსებს ტერიტორიების, ტყვეების, უძრავი და მოძ-რავი ქონების, ოქროს,
ვერცხლის, სპილენძის, ბრინჯაოს მარაგების და სხვა-თა სახით.
ფულად-საკრედიტო და საგადასახადო რეფორმების პირველი ნაბი-ჯები საქართველოში2:
საქართველოს სახელმწიფოს განვითარების მნიშვნე-ლოვან ეტაპს შეესაბამება
საქართველოს სახელმწიფოს ფინანსური თეორიი-სა და პრაქტიკის განვითარების
მნიშვნელოვანი ეტაპები. ამ მხრივ განსა-კუთრებულია დავით აღმაშენებლის ეპოქა, როცა
ძლიერი მეფის მიერ არა მარტო განმტკიცებული იქნა ქვეყნის დამოუკიდებლობა არამედ მოხდა

18
ფულის მიმოქცევის, ფინანსებისა და კრედიტის ახლებურად მოწყობა, მათი ამოქმედება და
განვითარება.
დავით აღმაშენებლის ფინანსურ პოლიტიკას და რეფორმებს ერთ-ერ-თი
უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია საქართველოს ფინანსური თეორიი-სა და პრაქტიკის
განვითარებაში.
დავით აღმაშენებლის მიერ ჩატარებულმა საფინანსო-ეკონომიკურმა რეფორმებმა
საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში მტკიცე საფინანსო და ფუ-ლად-საკრედიტო სისტემის
ჩამოყალიბებას, რომელიც გამართულად ფუნ-ქციონირებდა თითქმის 100 წლის მანძილზე
საქართველოში მონღოლების შემოსევამდე.
თამარ მეფის საქართველოს იმდენი შემოსავლები გაუჩნდა, რომ ის მნიშვნელოვნად
სჭარბობდა იმდროინდელი ინგლისის სახელმწიფოს შემო-სავლებს. იმ დროინდელი
საქართველოს საფინანსო-ეკონომიკური მდგომა-რეობა ისე განმტკიცდა და მაშტაბური გახდა,
რომ ქვეყანაში ყალიბდება მძლავრი ფინანსური ინსტიტუტი – საჭურჭლე (დღევანდელი
გაგებით ფი-ნანსთა სამინისტრო).
აქამდე შესასწავლია ----- დანარჩენი უბრალოდ გადაიკითხეთ
2 ფინანსური თეორია (მეცნიერება) და ფინანსური პრაქტიკა მე-19 საუკუნის
საქართველოში:
საქართველოს შეერთებამ რუსეთთან 1801 წელს ახალი ეტაპი დაიწყო საქართველოს ფინანსური
თეორიისა და პრაქტიკის განვითარებაში. მართალია, რუსეთის მიერ საქართველოს დაპყრობამ
და იმ-პერიის მიერ ადგილობრივი, ეროვნული ფულად, საფინანსო, საკრედიტო და სხვა
ადგილობრივი სახელმწიფოებრივი სტრუქტურების გაუქმებამ, ნგრევამ და ლიკვიდაციამ
(მარტო თბილისის ზარაფხანას გაუქმება და „ქარ-თული თეთრის“ მოჭრის შეწყვეტა რად ღირს)
უდიდესი ზიანი მიაყენა, მკვეთრად შეაფერხა საქართველოს ეროვნული სახელმწიფოებრივი
განვითა-რების პროცესი, შეუქმნა სერიოზული საფრთხე მთელ რიგ ეროვნულ ფასეუ-ლობებს.
მაგრამ ევროპასთან ახლოს მდგომმა რუსეთის იმპერიამ თავისდროულად ბევრი რამ დადებითი
შემოიტანა საქართველოს ფულის მიმოქცე-ვის, ფინანსების და კრედიტის დარგში. იქმნება
ერთიანი სასაქონლო და სა-სესხო ბაზარი, ერთიანი საგადასახადო სისტემა, ერთიანი ფულადი
მიმოქ-ცევა საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, საქართველო ებმება მსოფლიო ვაჭრობაში, მისი
ნაწარმი გადის რუსეთის ქალაქებში, დასავლეთ ევროპაში, სხვაგან და სხვაგან.
1895-1897 წწ. რუსეთის მთავრობამ გაატარა ფულის რეფორმა და გადა-ვიდა ოქრო-
მონეტური სტანდარტის ფულად სისტემაზე: მიმოქცევაში გამო-ვიდა ოქროს 15, 10, 7 რუბლიანი,
50 კაპიკიანი და 7 რუბლიანი მონეტები, როგორც გადახდის განუსაზღვრელი კანონიერი
საშუალება. ფულის ერთეუ-ლი იყო „რუბლი“, რომლის ოქროს შემცველობა შეადგენდა 0,77 გ.
წმინდა ოროს.
მიუხედავად იმპერიის ანტიქართული პოლიტიკისა, ახალი ეკონომი-კური პროცესები
და მოვლენები წარმოშობენ ახალ ხელსაყრელ ფონს და გა-რემოებას ქართულ რეალობასთან
მისადაგებული ეროვნული ფინანსური თეორიისა (მეცნიერებისა) და პრაქტიკის
აღორძინებისათვის. იმდროინდელ გიგანტთა შორის ილია ჭავჭავაძეს ყველაზე თვალსაჩინო და
გამორჩეული ადგი-ლი უკავია.
დიდი ილია არა მარტო დიდი მწერალი და დიდი საზოგადო მოღვაწე იყო, არამედ ის
იყო დიდი ბანკირი-ფინანსისტი, რომელმაც თავისი 30-წლი-ანი საბანკო მოღვაწეობით
არანაკლები როლი შეასრულა ქართველი ერის ეროვნული თვითშეგნების აღორძინებასა და
განვითარებაში, ვიდრე მისმა მწერლურმა და პოეტურმა მოღვაწეობამ.

19
 ფინანსური მეცნიერების ადგილი და როლი დემოკრატიულ საქართვე-ლოში (1918-1921
წ.წ.)1: რუსეთის იმპერიის დამარცხებამ პირველ მსოფლიო ომში ავტომატურად გამოიწვია მისი
მმართველი ძალის – რომანოვების დი-ნასტიის ტახტიდან ჩამოგდება და მის ადგილას
ბურჟუაზიული წესწყო-ბილების დამყარება. ეს მოხდა რუსეთის 1918 წლის თებერვლის
ბურჟუაზი-ული რევოლუციის გზით, როცა ხელისუფლების სათავეში მოვიდნენ მენშე-ვიკები.
რამდენიმე თვის შემდეგ ოსტატურად ორგანიზებული გადატრია-ლების შედეგად მენშევიკები
მათმა „ნახევარძმებმა“ ბოლშევიკებმა დაამხეს და ქვეყანას მოექცნენ სათავეში, რაც 70 წელიწადს
გაგრძელდა.
პირველ მსოფლიო ომში დამარცხებულ და უსასტიკეს სამოქალაქო ომ-ში გახვეულ
იმპერიას აღარ შესწევდა ძალა დაპყრობილი ერების თავის გამ-გებლობის ქვეშ ყოლისა და
დაიწყო მათი იმპერიის შემადგენლობიდან მა-სობრივი გასვლა, 1918 წლის 26 მაისს
საქართველომ დამოუკიდებლობა გა-მოაცხადა. პირველ ეტაპზე სახელმწიფოებრივი ფინანსური
პოლიტიკა ეყ-რდნობოდა _ｽ__・ფულისü, ბიუჯეტის და ბანკების მარქსისტულ თეორიას და
როცა დადგა საჭიროება ხარჯების გასასტუმრებელი საგადასახადო საშუალებისა, ქვეყანაში
გამოშვებული იქნა ქაღალდის ფული, რომელსაც ეწოდა – ბონები საქართველოს რესპუბლიკისა
(რუსეთში საგადასახადო საშუალებებს უწო-დეს „საბჭოთა ნიშნები“ რუბლი და არა „ფული“
(Деньги).
თუ გავითვალისწინებთ, რომ ქართული ბონების გამოშვებამდე (1918 წ.) საქართველოს
ტერიტორიაზე მიმოიქცეოდნენ ნიკოლოზის („ნიკოლკი“), კერენსკის („კერენკი“) და
ამიერკავკასიის („ზაკი“) ფულის ნიშნები, მაშინ გა-საგები გახდება თუ რა რთული ფონი უნდა
გადაელახა ქართულ ეროვნულ ვალუტას - ბონს, რომ მას თავისი თავი დაემკვიდრებინა
მიმოქცევაში.
მიუხედავად უამრავი საგარეო (რუსეთი, თურქეთი და სხვა), რეგიო-ნული (სომხეთი,
აზერბაიჯანი) და საშინაო პრობლემებისა, ახლად დამოუ-კიდებლობა მოპოვებულმა
საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ არა თუ შეძლო საკუთარი ფულის (ბონის)
უმტკივნეულოდ შემოღება, არამედ ის გადაიქცა ერთ-ერთ ყველაზე მტკიცე ფულად რუსეთის
იმპერი-იდან თავდახსნილი ახალი სახელმწიფოების (პოლონეთი, ლიტვა, ლატვია, ესტონეთი,
უკრაინა, სომხეთი, აზერბაიჯანი) ფულის ნიშანთა შორის.
ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ დამოუკიდებლობის მოპოვე-ბის მესამე წელს
დაბალანსებული ბიუჯეტის შედგენა და მისი მეშვეობით მუშაობის დაწყება უდიდესი მიღწევა
იყო ქართულ ფინანსური მეცნიერე-ბისა (თეორიისა) და პრაქტიკისა. გრძელდებოდა დიდი
ილიას მიერ დაწყე-ბული ხაზი, რომელიც შემდეგ გააგრძელეს პროფესორებმა: ფილიპე გოგი
ჩაიშვილმა, სიმონ ავალიანმა, ნიკოლოზ ქოიავამ და სხვებმა და პრაქტიკო-სებმა: კანდელაკმა,
ღოღობერიძემ, ლორთქიფანიძემ და სხვებმა.
დამოუკიდებელი საქართველოს მიერ საკუთარი ფულის ნიშნების (ბო-ნების) გამოშვებამ,
სახელმწიფო ბიუჯეტის ცივილიზებული მექანიზმის და-ნერგვამ ავტომატურად მოითხოვა
ერთიანი საერთო სახელმწიფოებრივი სტრუქტურა, რომელიც ერთდროულად
უზრუნველყოფდა ერთიანი ფულა-დი, საგადასახადო და საკრედიტო პოლიტიკის
განხორციელებას ქვეყანაში. ასეთი სტრუქტურა შეიძლება ყოფილიყო სახელმწიფო ბანკი.
დიდი ილია, როცა იბრძოდა საქართველოში ბანკის დაარსებისათვის, აცხადებდა, რომ
„ბანკს ძალზე დიდი როლი ეკუთვნოდა ქვეყნის ეკონომი-კურ აღორძინებასა და
განვითარებაში“. მისი დაარსებით და ფუნქციონირე-ბით ილიამ ქართველ ხალხს დაანახა
პრაქტიკული შედეგები. ბანკის მეშვეო-ბით ილიამ ეკონომიკურად გააერთიანა გუბერნიებად და

20
მაზრებად და-ყოფილი საქართველო, შემდეგ კი დაიწყო მისი კოლონიური უღლიდან გა-
თავისუფლების პროცესი. კ. კანდელაკის წინადადებით ფუძნდება საქარ-თველოს სახელმწიფო
ბანკი, რომელიც თავისი ოპერაციების შესრულებას იწყებს 1920 წლის 1 ივლისიდან, რომელმაც
მხოლოდ 1921 წლის 11 ოქტომ-ბრამდე იფუნქციონირა.
საქართველოს სახელმწიფო ბანკის გამგეობის პირველ თავმჯდომარედ არჩეულ იქნა
საქართველოს ცნობილი საზოგადო მოღვაწე და ბანკირ-ფინან-სისტი იასონ ლორთქიფანიძე.
საკუთარი ვალუტის (ამ შემთხვევაში ბონის), სახელმწიფო ბიუჯეტის და სახელმწიფო ბანკის
შექმნამ და ფუნქციონირებამ შესაძლებელი გახადა ისტორიულად ძალზე მოკლე დროში ქვეყნის
ეკონო-მიკის, მისი ფინანსური და სოციალურ-პოლიტიკური ყოფის ეროვნულ ნია-დაგზე
მოწყობა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის განმტკიცება და საერთაშორი-სო არენაზე გასვლა.
1920 წლის 31 დეკემბერს ცენტრალური ბანკის დამფუძნებელი კრების მორიგ სხდომაზე
სიტყვით გამოდის საქართველოს ფინანსთა და ვაჭრობა-მრეწველობის მინისტრი კ. კანდელაკი,
რომელიც აცხადებს, რომ მთავრობას გათვალისწინებული აქვს 1921 წლიდან ბონის გაუქმება და
ახალი მტკიცე ფულადი ერთეულის „მარჩილის“ შემოღება, რაც პრაქტიკულად ვერ გან-
ხორციელდა რუსეთის მიერ მეთერთმეტე არმიის მეშვეობით საქართველოს დემოკრატიული
მთავრობის დამხობის შედეგად.
ფინანსური მეცნიერება და ფინანსური პოლიტიკა საბჭოურ საქართვე-ლოში: 1921 წლის
25 თებერვალს რუსეთის შემოსვლით, დემოკრატიული მთავრობის დამხობით და საბჭოური
წყობის დამყარებით იწყება ერთ-ერთი უმძიმესი პერიოდი საქართველოს მრავალსაუკუნოვან
ისტორიაში, რომელ-იც გრძელდება 70 წლის მანძილზე, 1921 წლიდან 1991 წლამდე.
ბოლშევიკური რეჟიმის დამყარებამ საქართველოში, 1924 წლის სისხ-ლის ღვრამ,
საფინანსო, საკრედიტო, საბაჟო, ფასებისა და სხვა სახელმწიფო-ებრივი სტრუქტურების
გაუქმებამ საფრთხე შეუქმნა ქართული ეროვნული ფინანსური მეცნიერებისა და ფინანსური
პრაქტიკის არა თუ განვითარებას, არამედ ცივილიზებული სახით არსებობასაც კი. მაგრამ
ბოლშევიკების მიერ განწირული ქართული ფინანსური მეცნიერება და ფინანსური პრაქტიკა არ
აღმოჩნდა ღმერთისაგან განწირული და მას უჩნდებიან დამცველები და განმავითარებლები
ქართველ მეცნიერ-ფინანსისტებსა და ფინანსისტ-პრაქ-ტიკოსებს შორის: ცნობილი ქართველი
ფინანსისტი-მეცნიერი ფილიპე გოგი-ჩაიშვილი, რომელიც ფინანსურ დისციპლინებს
კითხულობდა ახლად დაარ-სებულ უნივერსიტეტში; მაშინდელი ფინანსთა სამინისტროს
მუშაკი ნიკო-ლოზ ქოიავა, რომელიც 1924 წელს დაბრუნდა გერმანიიდან პროფესორად
მოსამზადებელი 4-წლიანი მივლინებიდან; აკაკი კაკაბაძე, რომელიც სორბო-ნის
უნივერსიტეტში განსწავლის შემდეგ დაბრუნდა საქართველოში და და-იწყო საფინანსო
უწყებებში მუშაობა; ფინანსთა სახალხო კომისარიატში მუ-შაობა დაიწყეს თბილისის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის კურსდამთავრებუ-ლებმა, მომავალმა ფინანსისტებმა,
პროფესორებმა ვასილ ჩანტლაძემ და არ-ჩილ გოკიელმა.
ახალი ეტაპი ქართული ფინანსური მეცნიერების მონაწილეობისა სა-ქართველოს წინაშე
მდგარი საფინანსო-ეკონომიკური პრობლემების შესწავ-ლა-გადაწყვეტაში იწყება მეორე
მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ, როცა 30-იანი წლების მსგავსი რეპრესიები დროთა
ვითარების გამო საბჭოთა კავ-შირში შენელდა, მაგრამ ცივი ომის ისტორია ზენიტშია.
მიუხედავად იმისა, რომ ბანკნოტების 50% ოქროთი იყო უზრუნველ-ყოფილი, რუსეთის
ფულადი სისტემა, ქვეყნის ეკონომიკური ჩამორჩენი-ლობის და საგარეო ვალების დიდი
მოცულობის გამო, მაინც არ იყო მყარი. მოკლედ რომ ვთქვათ, 1917 წლის სოციალისტურ
რევოლუციას რუსეთის იმ-პერიაში, მათ შორის საქართველოში, დახვდა ტიპიური ინფლაციური

21
ქა-ღალდის ფულადი სისტემა, რომლის მოწესრიგება რევოლუციის გამარჯვე-ბის შემდეგ
ბოლშევიკურმა მთავრობამ დაიწყო.
საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების პირველ თვეებში საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის
დეფიციტის დაფარვის ძირითადი წყარო ფულის (ბონის) ემისია იყო. ბონის კურსის
სტაბილიზაციისათვის საბჭოთა საქარ-თველოს მთავრობამ მთელი რიგი ღონისძიებები
გაატარა, მაგრამ მდგომარე-ობა მაინც ვერ გამოსწორდა და მთავრობა იძულებული გახდა
შეეწყვიტა მისი ემისია.
1923 წელს დაიწყო საქართველოს ბონის გადაცვლა ამიერკავკასიის ფულის ნიშანზე –
ჩერვონეცზე და 1923 წლის 22 მაისის ამიერკავკასიის ფე-დერაციის სახკომსაბჭოს
დადგენილებით საქართველოში გადახდის კანონი-ერ საშუალებად „ჩერვონეცი“ იქნა
გამოცხადებული, რომლის 25% უზრუნ-ველყოფილი იყო ოქროთი.
1924 წლის 18 თებერვალს დეკრეტით ამიერკავკასიის მთელ ტერიტო-რიაზე მიმოქცევის
სავალდებულო საშუალებად სსრ კავშირის სახაზინო და საბანკო ბილეთები გამოცხადდა, 14
აპრილიდან შეწყდა ამიერკავკასიის ფულის ნიშნების დამოუკიდებელი ემისია და იგი სსრ
კავშირის სახელმწიფო ბანკის მონოპოლიურ უფლებად იქცა. საქართველოს ფულად-
საკრედიტო სისტემა ფაქტობრივად უკვე ერთიანი საბჭოთა კავშირის ფულად-საკრე-დიტო
სისტემის ორგანული ნაწილი გახდა. ამდენად, საბჭოთა საქართვე-ლოს ფულად-საკრედიტო
სისტემა საბჭოთა კავშირის ფულად-საკრედიტო სისტემასთან ერთიანობაში განიხილებოდა.
1922-1924 წწ. ფულის რეფორმის მოსამზადებელ ეტაპზე მიმოქცევაში არსებული დიდი
რაოდენობის ფულის მასის შემცირების მიზნით ფულის ორი დენომინაცია გატარდა: 1) 1922
წელს გამოშვებული ახალი ფულის ნიშ-ნებით შეიცვალა ძველი გამოშვების ფულის ნიშნები
თანაფარდობით 1:10000; 2) 1923 წელს გამოშვებული ერთი რუბლი 1922 წელს გამოშვებულ 100
რუბლზე გაიცვალა.
1924 წლამდე საბჭოთა კავშირის მთელ ტერიტორიაზე „ჩერვონეცების“ პარალელურად
მიმოიქცეოდა ფინსახკომის მიერ გამოშვებული „სოფბანკი“ (ორვალუტიანი მიმოქცევა). 1924
წლის მარტში შეწყვეტილი იქნა გაუფასუ-რებული „სოფბანკის“ გამოშვება. დაიწყო მისი
გამოსყიდვა შემდეგი კურ-სით: 1 რუბლის სახელმწიფო ხაზინის ბილეთი გაუთანაბრდა 1923
წელს გამოშვებული 50 ათას რუბლს და 1922 წლამდე გამოშვებული კი – 50 მლრდ რუბლს,
მიმოქცევაში გამოვიდა სახელმწიფოს სახაზინო ბილეთები 1, 3, 5 რუბლის ღირებულების
ოქროს, ვერცხლის და სპილენძის ხურდა მონეტები. დადგინდა მყარი თანაფარდობა სახაზინო
რუბლსა და საბანკო ჩერვონეცს შორის: 1 ჩერვონეცი = 10 რუბლს.
1930-1932 წწ. გატარდა საკრედიტო რეფორმა, რომლის მთავარი მიზანი იყო საბანკო
სისტემაში, როგორც ეს მოხდა მთელ სახალხო მეურნეობაში, მართვის დემოკრატიული
ცენტრალიზაციის პრინციპების დანერგვა და მთელი საანგარიშსწორებო, საკრედიტო და საკასო
მომსახურების კონცენ-ტრაცია სახელმწიფო ბანკის ხელში, რომელმაც 1988 წლამდე იარსება.
1947 წლის დეკემბერში საბჭოთა მთავრობამ განახორციელა ფულის რეფორმა. მოხდა
გაუფასურებული ფულის ნიშნების მიმოქცევიდან ამოღება, მათი გადაცვლა ფულის ახალ
ნიშნებზე შემდეგი თანაფარდობით: ნაღდი ფულის ნიშნები 10:1, ე.ი. 10 ძველი რუბლი 1 ახალ
რუბლზე; შემნახველ სალაროში არსებული ანაბრები სამი ათას მანეთამდე – 1:1; 3 ათასიდან 10
ათასამდე - 3:1; 10000 რუბლის ზევით – 2:1 კომერციული საწარმოების ფუ-ლადი სახსრები
ბანკის ანგარიშებზე – 5:4; სახელმწიფო საწარმოებისა და დაწესებულებების ბანკის ანგარიშზე
არსებული ფულადი სახსრები უცვლე-ლი დარჩა, ე.ი. 1:1.

22
 1947 წლის ფულის რეფორმის შემდეგ საბჭოთა კავშირის სახალხო მეურნეობა სწრაფი
ტემპით განვითარდა და 1961 წლის მდგომარეობით ქვეყ-ნის ეროვნული შემოსავლის
მოცულობამ ტრილიონ მანეთს გადააჭარბა, გაიზარდა სახელმწიფო ხარჯები და მიმოქცევაში
არსებული ფულადი მასა. სახელმწიფომ, ეკონომიკის ზრდის პერსპექტივის გათვალისწინებით
და ანგარიშსწორების გამარტივების მიზნით, გადაწყვეტილება მიიღო 1961 წლის 1 იანვრიდან
ფასების მაშტაბის შეცვლის შესახებ, გაიზარდა რუბლის ოქროს შემცველობა და იგი უკვე
0,987412 გ. წმინდა ოქროს ტოლი გახდა. 1961 წელს განხორციელებული აღნიშნული პროცესის
მიხედვით მიმოქცე-ვაში არსებული ფულის ნიშნები გადაიცვალა ახალი ფულის ნიშნებზე 10:1.
ასევე 10-ჯერ შემცირდა ფასები, შემოსავლები და საგადასახადო ვალდებუ-ლებები, ე.ი. მოხდა
საბჭოთა რუბლის დენომინაცია. ფულის ნიშნების გაცვ-ლა მოხდა ყოველგვარი შეზღუდვების
გარეშე.
დამოუკიდებელი საქართველოს ფულად-საკრედიტო სისტემა საბაზ-რო ეკონომიკაზე
გადასვლის პირობებში: 90-იანი წლების დასაწყისში სა-ქართველოს დამოუკიდებელ
სახელმწიფოდ გამოცხადების და მეურნეობის სოციალისტური სისტემიდან საბაზრო
ეკონომიკაზე გადასვლის პირობებში წარმოიშვა იმის აუცილებლობა, რომ შექმნილიყო
სრულიად ახალი ფულად-საკრედიტო სისტემა, რომელიც უპასუხებდა დამოუკიდებელი
საქართვე-ლოს ეკონომიკის მოთხოვნებს და ხელს შეუწყობდა მის განვითარებას.
ფაქტობრივად, მოვლენები ზოგი ობიექტური, ზოგი კი სუბიექტური მიზეზებით ისე
განვითარდა, რომ ქვეყნის ეკონომიკაც და ფულად-საკრედი-ტო სისტემაც ძირფესვიანად
მოიშალა. რუსეთის იმდროინდელმა ცენტრა-ლურმა ბანკმა 1992 წლის მეორე ნახევრიდან
საქართველოს ეროვნულ ბანკს ფაქტობრივად შეუწყვიტა ნაღდი ფულის მიწოდება, ბლოკირება
გაუკეთა სა-ქართველოს საკორესპონდენტო ანგარიშებს, ფაქტობრივად შეწყვიტა ურთი-
ერთანგარიშსწორების ყველა ოპერაცია. ყოველივე ამან საქართველოს ეკო-ნომიკა უმძიმეს
მდგომარეობაში ჩააყენა: საწარმოები გაჩერდა; ფულის ნიშ-ნების არარსებობის გამო მუშა-
მოსამსახურეები, პენსიონერები მრავალი თვის მანძილზე ვერ იღებდნენ ხელფასებს და
პენსიებს, რასაც საბოლოო ჯამში შეიძლება მოსახლეობის სოციალური აფეთქება მოყოლოდა. ეს
რომ არ მომხდარიყო, საქართველოს რესპუბლიკის ხელისუფლებამ 1993 წლის მაი-სიდან
(სრულიად მოუმზადებლად) საკუთარი შუალედური ფულის ნიშანი - „კუპონი“ შემოიღო, რამაც
მას საშუალება მისცა დაეფარა ის უზარმაზარი დავალიანება, რომელიც მთელ ერთი წლის
მანძილზე წარმოიშვა.
კუპონის შემოღება იძულებითი ღონისძიება იყო და იგი ყოველგვარი წინასწარი
მომზადების გარეშე განხორციელდა, ამიტომ ამ ღონისძიებამ ვერ შეასრულა ფულის რეფორმის
ფუნქცია. მართალია, დასაწყისში, რუბლთან მიმართებით მისი კურსი ოფიციალურად 1:1
დაფიქსირდა, მაგრამ სულ მოკ-ლე ხანში დაეცა და გახდა ჯერ 6:1, შემდეგ კი ისე სწრაფი ტემპით
წავიდა მისი გაუფასურება, რომ დაკარგა ფულის ფუნქციები.
1995 წლის შემოდგომაზე (2 ოქტომბრიდან) გაუფასურებული კუპონი ამოღებული იქნა
მიმოქცევიდან და მიმოქცევაში შევიდა ქართული ეროვ-ნული ფული - „ლარი“, ფიქსირებული
კურსით აშშ-ს დოლართან მიმართე-ბაში – 1,3 ლარი : 1 აშშ დოლარი. ლარის კურსის
სტაბილიზაციას ეროვნული ბანკი ძირითადად სავალუტო ინტერვენციის საშუალებით
ახდენდა, რომლისთვისაც ის უცხოეთის კრედიტს იყენებდა. არასწორმა სავალუტო-საკ-
რედიტო და ფისკალურმა პოლიტიკამ ერთობლიობაში გამოიწვია 1998 წლის ფინანსური
კრიზისი, რასაც ლარის დევალვაცია და მისი მყარიდან მცოცავ კურსზე გადასვლა მოჰყვა. დღეს

23
ლარის კურსი უცხოური ვალუტების მი-მართ განისაზღვრება ბანკთაშორის სავალუტო
ბაზარზე, ვალუტის მიწოდე-ბა-მოთხოვნის საფუძველზე.
ამრიგად, ფინანსები როგორც ურთიერთობა კაცობრიობის გენიის ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი შენაძენია. ადამიანთა საზოგადოების ყველა ეპოქის მეურნეობრივი მექანიზმის
უმნიშვნელოვანეს ელემენტს ყოველთვის წარ-მოადგენდა ფინანსები. ფინანსები არის
მეცნიერება იმის შესახებ, ადამია-ნებმა თუ რა გზით უნდა მართონ დეფიციტური ფულადი
რესურსების შე-მოსვლა და ხარჯვა დროის გარკვეულ პერიოდში.

1. sajaro finansebis marTva sajaro finansebis

marTvis arsi da amocanebi

Tanamedrove finansur Teorias Camoyalibebuli aqvs sajaro finansebis Seswavlisa da

aTvisebis xuTi Zalian mniSvnelovani aspeqti. mecnierebis am dargis safuZvliani
Seswavla saWiroa: fuladi saxsrebis efeqtiani marTvis, biznesSi warmatebuli
saqmianobis, saintereso da sasargeblo karieris uzrunvelsayofad; saxelmwifo
mmarTvelobaSi iseTi efeqtiani gadawyvetilebebis misaRebad, romlebic gavlenas
moaxdenen qveynis ekonomikur politikasa da ekonomikur zrdaze. da bolos,
Tvalsawieris gasafarToeblad.

sajaro finansebis marTvaSi gamoiyofa marTvis obieqtebi da subieqtebi. sajaro

finansebis marTvis obieqtebad gamodian sxvadasxvagvari finansuri urTierTobani, xolo
subieqtebad _ is organizaciuli struqturebi, romelTa meSveobiTac marTva xorcieldeba.

rogorc wesi, marTva _ es aris gansazRvruli Sedegebis misaRwvad

obieqtebze mizanmimarTuli zemoqmedebis wesebisa da meTodebis
erToblioba. marTvazea daqvemdebarebuli adamianTa saqmianobis yvela sfero, maT
Soris sajaro finansebic. sazogadoebrivi Sroma, romelic didi masStabebiT xorcieldeba,
met-naklebad marTvas saWiroebs.

mmarTvelobiTi saqmianobis erT-erTi umniSvnelovanesi dargia sajaro finansebis

marTva, romelsac axorcielebs specialuri aparati gansakuTrebuli wesebisa da
meTodebis gamoyenebiT, maT Soris sxvadasxva stimulebiTa da sanqciebiT.

rogorc wesi, saxelmwifo finansuri, maT Soris sagadasaxado urTierTobis marTva

moicavs saqmianobas, romelic exeba saxelmwifos mier saerTo-safinanso politikis
gatarebas, finansur dagegmvas, finansuri resursebis koordinacias, finansebis

24
ekonomikuri da socialuri politikis interesebis sasargeblod gamoyenebas, finansuri
kanonmdeblobis damuSavebas. aqve Sedis biujetis Sedgena-Sesruleba, gadasaxadebis
amoReba, saxelmwifo fasiani qaRaldebis gamoSveba da saxelmwifo valis marTva.

sajaro finansebis marTva aris Tanxebis mobolizaciis, ganawilebis, xarjvis da aRricxvis

procesi, magram umjobesia igi warmovidginoT ara procesis, aramed urTierT-
dakavSirebuli procesebis erTiani sistemis saxiT, romelic SeiZleba gamoisaxos qvemoT
motanili sqemis saxiT:

sajaro finansebis marTvis zogadi sqema

erovnuli da

seqtoruli politika

da ganviTarebis

1. prioritetebisa da
strategiebis

gansazRvra

2. biujetis Sedgena 5. aRricxvis

angariSgeba

3. resursebis marTva 6. gare kontroli da

auditi

4. Sida kontroli da
monitoringi
sajaro finansebis marTvis sistema
1. prioritetebisa da strategiebis gansazRvra uzrunvvelyofs, swor strategiaze
damyarebul sabiujeto process, romelSic mTavari uwyebebi _ mTavroba da finansTa
saministro, mkacrad gansazRvraven makroekonomikur CarCos, aucilebel fulad
resursebsa da fiskalur politikas, dargobrivi saministroebi ki iTvaliswineben maTTvis
gansazRvrul monacemebs.
25
 2. biujetis momzadebis procesi uzrunvelyofs mocemul CarCoebSi strategiuli gegmebis asaxvas realuri
Tanxebis ganawilebaze.

3. resursebis marTvis procesebi uzrunvelyofs biujetiT gansazRvruli RonisZiebebis efeqtianad

SesrulebisTvis saWiro Tanxebis mobilizebas, SesaZeni inventaris, kapitalsa da kadrebs.

4. aRricxva-angariSebis sistemebi uzrunvelyofen sabiujeto procesis srul gamWvirvalobas, anu im

informaciis arsebobas, romelic naTlad warmoadgens Tu sad, rogor da rodis ixarjeba saxelmwifo resursebi.

5. gare auditi akontrolebs xarjebis Sesabamisobas, finansuri fasebis utyuarobas da biujetis Sesrulebis
arsebul mdgomareobas.

aRniSnuli procesi sabolood erT mTlian _ sajaro finansebis sistemad warmogvidgeba. am sistemis
efeqtianoba mWidrodaa dakavSirebuli sajaro finansebis marTvis Semadgeneli eqvsive procesis rogorc cal-
calke, ise erTdroul da SeTanxmebul funqcionirebaze (procesebs Soris urTierTkavSiri sqemaze asaxulia
isrebiT, romelic gviCvenebs sabolood rogor ikvreba es procesebi erT mTlian SeTanxmebul sistemad). im
SemTxvevaSic ki, Tu TiToeuli procesi efeqturad muSaobs, magram maTi funqcionireba ar aris
erTmaneTTan SeTanxmebuli (vadebis, gansazRvruli winaaRmdegobebis da sxv. arsebobisas), maSin sajaro
finansebis marTvis sistema sasurvel Sedegebs ver uzrunvelyofs.

saqarTveloSi saxelmwifo Semosavlebis saerTo marTva dakisrebuli aqvs saxelmwifo xelisuflebis umaRles
organoebs _ saqarTvelos parlaments, prezidentis aparatsa da mTavrobas. swored es umaRlesi organoebi
gansazRvraven sajaro finansebisa da sagadasaxado dabegvris ZiriTad principebs, SeimuSaveben
sagadasaxado da sabiujeto politikas.

2. sabiujeto sistemis agebis principi

sabiujeto sistemis principebi _ es aris fuZemdebluri da saxelmZRvanelo ideebi, ZiriTadi debulebebi,

romlebic gansazRvraven am sistemis da mTlianobaSi sabiujeto urTierTobebis mowyobis da funqcionirebis
moqmedi kanonmdeblobiT gamtarebul wess. aRsaniSnavia, rom es saerTo sawyisebi asaxvas hpovebs
uSualod qveynis sabiujeto samarTlis normebSi.

sabiujeto sistemis agebisa da funqcionirebis ZiriTad principebs ganekuTvneba:

1. sakanonmdeblo principi;

2. sabiujeto sistemis erTianobis principi;

3. sabiujeto sistemis doneebs Soris Semosavlebisa da xarjebis gamijvnis principi;

4. biujetebis damoukideblobis principi;

26
 5. sxvadasxva donis biujetebis, saxelmwifo arasabiujeto fondebis Semosaval-gasavlis asaxvis sisrulis
principi;

6. biujetebis dabalansebulobis principi;

7. sabiujeto saxsrebis gamoyenebis efeqtianobis da ekonomiurobis principi;

8. sabiujeto xarjebis erToblivi dafarvis principi;

9. sabiujeto saqmianobis sajaroobis principi;

10. biujetis sandoobis principi;

11. sabiujeto saxsrebis miznobriobis principi;

12. teritoriuli erTeulebis, regionebisa da municipaluri warmonaqmnebis, sabiujeto uflebamosilebaTa

Tanasworobis principi.

ganvixiloT sabiujeto sistemis TiToeuli zemoT CamoTvlili principis Taviseburebebi, mniSvneloba da

Sinaarsi.

sakanonmdeblo principi (biujetis samarTlebrivi forma). am principis aris imaSi mdgomareobs, rom
biujeti unda damtkicdes mxolod samarTlebrivi formiT _ saxelmwifo xelisuflebis an adgilobrivi
TviTmmarTvelobis sakanonmdeblo organos normatiul-samarTlebrivi aqtiT.

sabiujeto kanonmdeblobiT gaTvaliswinebulia garkveuli urTierTobebis regulireba biujetis Sesaxeb kanoniT.

sabiujeto sistemis erTianobis principi. sabiujeto sistemis erTianobis principi niSnavs samarTlebrivi
bazis, fuladi sistemis, sabiujeto dokumentaciis formebis, sabiujeto procesis principebis erTianobas.

sabiujeto sistemis doneebs Soris Semosavlebisa da xarjebis gamijvnis principi. sabiujeto sistemis
doneebs Soris Semosavlebisa da xarjebis gamijvnis principis arsi mdgomareobs xarjebis gansaxorcieleblad
Semosavlebis Sesabamisi saxeebisa da uflebamosilebebis dakanonebaSi.

biujetebis damoukideblobis principi. biujetebis damoukideblobis principi niSnavs:

 saxelmwifo xelisuflebis sakanonmdeblo da aRmasrulebeli organoebisa da adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organoebis uflebas sabiujeto sistemis Sesabamis doneze damoukideblad
ganaxorcielos sabiujeto procesi;'
qveynis sabiujeto sistemis nawilis damoukidebloba imaSi mdgomareobs, rom biujetis damtkiceba
xorcieldeba saxelmwifos Sesabamisi warmomadgenlobiTi organos, misi subieqtebis, adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organos mier, xolo misi Sesruleba aRmasrulebeli xelisuflebis Sesabamisi organoebis
mier damoukideblad.

27
 sxvadasxva donis biujetebis, saxelmwifo arasabiujeto fondebis biujetebis Semosavlebisa da xarjebis
asaxvis sisrulis principi. biujetebis, saxelmwifo arasabiujeto fondebis biujetebis Semosavlebisa da xarjebis
asaxvis sisrulis principi niSnavs, rom biujetebis, saxelmwifo arasabiujeto fondebis biujetebis yvela
Semosavali da xarji da sagadasaxado da sabiujeto kanonmdeblobiT, saxelmwifo arasabiujeto fondebis
Sesaxeb kanoniT gansazRvruli sxva savaldebulo Semonatanebi aucilebel da srul asaxvas eqvemdebareba
saxelmwifo, federalur da adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetebSi.

biujetis dabalansebulobis principi. biujetis dabalansebulobis principi imaSi mdgomareobs, rom biujetiT
gaTvaliswinebuli xarjebis moculoba unda Seesabamebodes sabiujeto Semosavlebisa da misi deficitis
dafinansebis wyaroebidan Semonatanebis jamur moculobas. biujetis deficitis sidide ar unda aRematebodes
zRvrul sidides, romelic gansazRvrulia mTliani erovnuli produqtis 5%-is doneze.

sabiujeto saxsrebis gamoyenebis efeqtianobisa da ekonomiurobis principi. sabiujeto saxsrebis

gamoyenebis efeqtianobis da ekonomiurobis principi niSnavs imas, rom biujetebis Sedgenisa da Sesrulebisas
uflebamosili organoebi unda gamodiodnen saxsrebis minimaluri odenobiT an biujetebiT gansazRvrul
saxsrebis maqsimaluri gamoyenebiT saukeTeso Sedegebis miRwevis aucileblobidan.

xarjebis saerTo (erToblivi) dafarvis principi. xarjebis saerTo (erToblivi) dafarvis principis arsi imaSi
mdgomareobs, rom yvela sabiujeto xarji unda daifaros sabiujeto Semosavlebisa da misi deficitis dafinansebis
wyaroebis saerTo TanxiT.

biujetebis gamWvirvalobis principi gulisxmobs damtkicebuli biujetebisa da maTi Sesrulebis Sesaxeb

angariSebis presaSi savaldebulo gamoqveynebas, biujetis Sesrulebis Sesaxeb informaciis warmodgenis
sisrules.

gamWvirvalobis principSi gamonaklisi SeiZleba iyos biujetis saidumlo muxlebi, romlebic Seicaven
saxelmwifo saidumloebas.

biujetis sandoobis principi niSnavs Sesabamisi teritoriis socialur-ekonomikuri ganviTarebis prognozis

maCveneblebis saimedoobas da sabiujeto Semosavlebisa da xarjebis gaangariSebis realurobas.

sabiujeto saxsrebis miznobriobis principi niSnavs, rom sabiujeto saxsrebi gadadis sabiujeto saxsrebis
mimRebebis gankargulebaSi konkretuli miznebis gansaxorcieleblad nebismieri moqmedeba, romelic
konkretuli saxsrebis gamoyofisas arRvevs biujetiT gaTvaliswinebuli saxsrebis gadamisamarTebas biujetiT
gauTvaliswinebeli miznebisTvis, iTvleba qveynis sabiujeto kanonmdeblobis darRvevad.

qveynis sabiujeto sistemis sxvadasxva donis sabiujeto uflebamosilebaTa Tanasworobis principi

gulisxmobs saxelmwifo xelisuflebis organoebisa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis sabiujeto
uflebamosilebaTa gansazRvras, xarjviTi valdebulebebis dadgenasa da Sesrulebas, federaciis subieqtebisa da

28
adgilobrivi biujetebis sagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebis formirebas. biujetTaSorisi
transfertebis gacemis formebsa da wess.

sabiujeto sistemis agebis principebis erToblioba warmoadgens saxelmwifo da municipaluri biujetebis

akumulaciis, gamoyenebisa da ganawilebis mniSvnelovan aspeqtebs. rac saxelmwifosa da adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organoebis sabiujeto saqmianobas aniWebs konkretul _ gansazRvrul mimarTulebas.

amrigad, sabiujeto sistemis agebisa da funqcionirebis yoveli principi araerTgvarovania Tavisi struqturiT,
Sedgeba sxvadasxvagvari, magram mWidrod urTierTdakavSirebuli da urTierTganpirobebuli iuridiuli,
ekonomikuri da organizaciuli imperativebisgan.

saqarTvelos sabiujeto sistemis Sesaxeb kanonis mixedviT, sabiujeto sistemis yvela monawilem sabiujeto
procesis yvela etapze unda daicvas Semdegi principebi:

yovlismomcveloba _ biujetis yvela Semosulobisa da gadasaxdelis srulyofilad asaxva Sesabamis biujetebSi;

gamWvirvaloba _ biujetebis proeqtebis sakanonmdeblo organoebSi ganxilvis procedurebis sajarooba

sazogadoebisa da masobrivi informaciis saSualebebisTvis.

angariSvaldebuleba _ sabiujeto procesis monawile yvela piris pasuxismgebloba mis mier ganxorcielebul
saqmianobaze da biujetis Sesaxeb warmodgenil informaciaze;

damoukidebloba _ saqarTvelos saxelmwifo biujetis, avtonomiuri respublikebis respublikuri biujetebisa da

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis damoukidebloba, romelsac uzrunvelyofs sakuTari
Semosulobebis wyaroebi da sakuTari gadasaxdelebis damoukideblad gansazRvris ufleba saqarTvelos
kanonmdeblobis Sesabamisad.

erTianoba _ centraluri, avtonomiuri respublikebisa da adgilobrivi xelisuflebebis mier saerTo safuZvlebiT,

erTiani sabiujeto klasifikaciiT, angariSTa erTiani CamonaTvaliT, sabiujeto dokumentaciiT, saqarTvelos
kontrolis palatis zedamxedvelobiT saxelmwifo finansuri kontrolis erTiani principebiT xelmZRvaneloba;

universaloba _ biujetis yvela Semosulobis mimarTva saerTo gadasaxdelebis dasafinanseblad.

konsolidireba _ yvela saxelmwifo Semosulobis xazinis erTiani angariSis sistemaSi moqceva da

gadasaxdelebis gadaxda saqarTvelos kanonmdeblobiT dadgenili wesiT, xazinis erTiani angariSis sistemis
angariSebis marTva saxelmwifo xazinis mier da maTi ganTavseba saqarTvelos erovnul bankSi.

3. sajaro finansebis kontroli da misi organoebi

saxelmwifo da municipalur warmonaqmnTa safinanso saqmianobaSi umniSvnelovanesi adgili ukavia

safinanso kontrols. igi sajaro finansebis marTvis ZiriTadi instrumenti da saerTo-saxelmwifoebrivi kontrolis
Semadgeneli nawilia. safinanso kontrolis mniSvneloba da amocanebi ganisazRvreba ekonomikuri sistemis da

29
safinanso saqmianobis xasiaTiT. saxelmwifo yovelTvis cdilobs warmoebis srulyofiT gaaumjobesos qveynis
ekonomikuri mdgomareoba da amiT daakmayofilos adamianTa mudmivad mzardi materialuri da sulieri
moTxovnilebebi. am mimarTulebiT udidesi mniSvneloba aqvs materialuri, SromiTi da finansuri resursebis
Tavmoyras da racionalur gamoyenebas. am problemis gadawyvetaSi garkveuli roli ekuTvnis sazogadoebisa
da saxelmwifos mxriv kontrolis ganxorcielebas. safinanso kontrolis samrTlebriv regulirebaSi ZiriTadi
mniSvneloba eniWeba am zogad safinanso-samarTlebriv normebs, romlebic gansazRvraven saxelmwifo da
municipalur organoTa, sawarmoTa da organizaciaTa, agreTve Tanamdebobis pirTa mier materialuri da fuladi
saxsrebis aRricxvis Senaxvisa da gamoyenebis wesebs.

finansuri kontroli _ saxelmwifo xelisuflebis sakanonmdeblo da yvela donis aRmasrulebeli organoebis,

agreTve specialurad Seqmnili dawesebulebebis mier yvela iuridiuli piris (firma, sawarmo, dawesebuleba,
organizacia) finansur saqmianobaze specialuri meTodebis gamoyenebiT ganxorcielebuli kontrolia. igi
moicavs rogorc fuladi saxsrebis fondebis formirebisa da gamoyenebis, aseve safinanso-sameurneo
operaciebis ekonomikuri efeqtianobisa da sawarmoo xarjebis mizanSewonilobis kontrols. safinanso kontroli
aris saxelmwifo safinanso saqmianobis procesSi mTliani erovnuli produqtisa da erovnuli Semosavlis
warmoebis, ganawilebisa da gamoyenebis kanonierebaze zedamxedvelobis ganxorcielebis procesi. finansuri
kontroli Rirebulebis moZraobis kontrolia. amitom, sxva saxis kontrolisgan (ekologiuri, sanitaruli,
administraciuli da a.S.) gansxvavebiT, igi moicavs sazogadoebrivi warmoebis yvela sferos, fuladi fondebis
moZraobis mTel process. finansuri kontroli, erTis mxriv, warmoadgens sajaro finansebis marTvis erT-erT
damamTavrebel stadias, xolo meore mxriv, igi gvevlineba sajaro finansebis efeqtiani marTvis aucilebel
pirobad. finansuri kontroli sajaro finansebis sakontrolo funqciis ganxorcielebis formaa. safinanso kontrolis
moqmedebis sfero, is fuladi urTierTobebia, romlebic warmoiSoba saxelmwifo finansuri resursebis
formirebisa da gamoyenebis procesSi. safinanso kontrolis moqmedebis diapazoni moicavs sameurneo
urTierTobaTa mTel kompleqss. amitom bevr SemTxvevaSi SeuZlebelia misi gamijvna sameurneo
kontrolisgan, radgan xSirad safinanso operaciebSi Tavis gamoxatulebas poulobs sameurneo saqmianobis
calkeuli elementebi. safinanso kontrolis erT-erTi ZiriTadi amocanaa rom yvela sawarmom da organizaciam,
agreTve fizikurma pirebma savaldebuloa daicvan safinanso sakiTxebTan dakavSirebuli kanonebi da
kanonqvemdebare aqtebi. maTi dacva uzrunvelyofili unda iqnes safinanso kontrolis gamoyenebiT. am gziT
xdeba ara marto kanonis moTxovnaTa Sesabamisad safinanso operaciebis Catareba, aramed maTi
efeqtianobis racionalurobisa da mizanSewonilobis miRweva.

saxelmwifo safinanso saqmianobis procesSi safinanso kontrolis ganxorcielebis ZiriTad mimarTulebebs

warmoadgens:

1. saxelmwifo da municipaluri organoebis mier TavianTi kompetenciis farglebSi safinanso resursebis

mobilizaciis, ganawilebisa da gamoyenebis procesis Semowmeba;
2. sawarmoebis, organizaciebis da fizikuri pirebis mier saxelmwifos mimarT nakisri safinanso valdebulebebis

30
Sesrulebis Semowmeba;
3. safinanso subieqtebis mier gamoyenebuli fuladi saxsrebis xarjvis marTlzomierebis Semowmeba;
4. sawarmoebis, dawesebulebebisa da organizaciebis mier safinanso operaciebis da angariSsworebis wesebis
dacvis Semowmeba;
5. safinanso disciplinis darRvevis aRmofxvra da Tavidan acileba, agreTve
sawarmoo rezervebis gamovlena da sxv.

safinanso kontrolis ganxorcieleba dafuZnebulia sabiujeto gadasaxdelebis

savaldebulo da drouli gadaxdis, saxelmwifo kreditis miznobrivi gamoyenebisa da
droulad dabrunebis, fuladi saxsrebis miznobrivi daniSnulebiT xarjvisa da sxva.

safinanso kontrolis ganxorcielebis ZiriTadi amocanaa uzrunvelyos fuladi saxsrebis

mobilizaciis, ganawilebis da gamoyenebis profesis marTlzomierad warmarTva.
saxelmwifo kontroli aris nebismieri saxelmwifos ekonomikuri sistemis efeqtiani
funqcionirebis aucilebeli da gardauvali piroba. aseTi kontrolis erT-erTi Semadgenelia _
saxelmwifo da municipaluri finansuri kontroli anu samarTlebrivi normebiT dadgenili,
sajaro organoebis mier ganxorcielebadi sakontrolo RonisZiebebis sistema. kontroli
mowodebulia finansur sferoSi saxelmwifos dakanonebuli interesebis dacvisTvis.

finansuri kontrolis uSualo mizans warmoadgens saxelmwifos da adgilobrivi

TviTmmarTvelobis organoebis efeqtiani da Seuferxebeli finansuri saqmianobis
uzrunvelyofa. saxelmwifo da municipaluri finansuri kontrolis mizans warmoadgens
mecnierulad dasabuTebuli saxelmwifo finansuri politikis SemuSaveba da efeqtiani
finansuri meqanizmis formireba.

finansuri kontroli gulisxmobs specifikuri organizaciuli formebis da meTodebis

gamoyenebiT, saxelmwifos da municipaluri organoebis mier ganxorcielebuli
saqmianobis Semowmebas. finansuri operaciebis ekonomikuri efeqtianobis obieqturi
Sefasebis, biujetSi Semosavlebis gazrdis da saxelmwifo da municipaluri sakuTrebis
dacvis mizniT kanoni finansur organoebs aniWebs Sesabamis uflebamosilebas.
amasTan, safinanso sakontrolo saqmianoba mimarTulia finansuri disciplinis nebismieri
darRvevis aRmosaCenad.

finansur kontrols aqvs kompleqsuri xasiaTi. igi moicavs saxelmwifos da municipaluri

warmonaqmnebis sabiujeto, sagadasaxado da savaluto saqmianobis maregulirebel
normebs.

finansuri kontrolis erT-erTi umniSvnelovanesi Semadgeneli nawilia sabiujeto kontroli.

31
igi xorcieldeba rogorc saxelmwifo xelisuflebis zogadi kompetenciis organoebis, ise
specialuri makontrolebeli organoebis mier da misi mizani mdgomareobs qveynis
teritoriaze sabiujeto saqmianobis ganxorcielebis kanonierebis da mizanSewonilobis
SemowmebaSi.

sabiujeto kontroli, rogorc sajaro finansebis kontrolis Semadgeneli nawili, warmoadgens

sabiujeto samarTlis normebiT daregulirebul sarevizio-samarTlebriv sistemas, romlebic
mimarTulia qveynis teritoriaze ganxorcielebuli sabiujeto saqmianobis kanonierebis da
mizanSewonilobis Semowmebisken.

safinanso kontrolis klasifikacia ramdenime kriteriumis mixedviT warmoebs. safinanso

kontrolis Sinaarss, anu sagnis mixedviT igi iyofa Semdeg saxeebad: 1. sabiujeto
kontroli; 2. sagadasaxado kontroli; 3. sabanko kontroli; 4. savaluto kontroli;
5. sabaJo kontroli; 6. sadazRvevo kontroli da sxv.

safinanso kontrolis calkeuli saxeebi ufro naTlad Cans misi ganmaxorcielebeli

subieqtebis mixedviT. am kriteriumebis mixedviT ganasxvaveben safinanso kontrolis
Semdeg saxeebs:

1. saxelmwifo safinanso kontroli; 2. adgilobrivi safinanso kontroli; 3. Sidasauwyebo safinanso kontroli;

4. sazogadoebrivi safinanso kontroli; 5. auditoriuli anu damoukidebeli safinanso kontroli.

saxelmwifo safinanso kontroli, Tavis mxriv, iyofa: 1. saerTo kompetenciis warmomadgenlobiTi da

aRmasrulebeli organoebis mier ganxorcielebuli kontroli; 2. safinanso da sakredito organoebis mier
ganxorcielebuli kontroli; 3. specialur sakontrolo organoebis mier ganxorcielebuli kontroli; 4. adgilobrivi
mmarTvelobisa da TviTmarTvelobis organoebis mier ganxorcielebuli kontroli. amasTan, safinanso kontroli
SeiZleba iyos: winaswari, mimdinare da Semdgomi. isini safinanso kontrolis uwyvet xasiaTs
gamoxataven.

winaswari kontroli xorcieldeba gasakontrolebeli RonisZiebis Catarebamde, anu manamde, vidre daiwyeba
fuladi saxsrebis warmoqmna an xarjva. amocanaa safinanso disciplinis darRvevisa da arakanonier
qmedebaTa Tavidan acileba. es ki SesaZlebelia manam, sanam daiwyeba fuladi saxsrebis mobilizeba an
xarjva. safinanso organizaciebi amowmeben sawarmoebis, dawesebulebebis da organizaciebis Semosaval-
gasavlis balansebs da xarjTaRricxvebs maT damtkicebamde. winaswari kontrolis ganxorcielebis procesSi
sakontrolo organoebi avlenen biujetis Semosavlebisa da danazogebis zrdis damatebiT wyaroebsa da
rezervebs, xels uwyoben saWiro fuladi saxsrebis miznobrivad da ekonomikurad gamoyenebas.

mimdinare kontroli xorcieldeba fuladi saxsrebis warmoqmnisa da xarjvis procesSi. am dros faqtobrivad
dawyebulia fuladi saxsrebis mobilizaciis an xarjvis procesi, sawarmoebisa da organizaciebis mier

32
saxelmwifosa da municipaluri warmonaqmnebis winaSe TavianTi safinanso valdebulebebis Sesruleba.
mimdinare kontrolis ganxorcieleba vlindeba gadasaxadebisa da mosakreblebis odenobis sworad gamoTvlisa
da droulad Setanis SemowmebaSi. winaswari kontrolisgan gansxvavebiT, mimdinare kontrolis
ganxorcielebis dros Semowmebis uSualo obieqtia dokumentacia, romelic fuladi saxsrebis miRebasTan an
gacemasTan aris dakavSirebuli.

Semdgomi kontroli xorcieldeba gasakontrolebeli RonisZiebebis Catarebis, anu fuladi saxsrebis daxarjvis
Semdeg. Semdgomi kontrolis daniSnulebaa operaciebis kanonierebis dadgena, safinanso disciplinis, fuladi
saxsrebisa da materialuri resursebis aramiznobrivi gamoyenebis SemTxvevebis gamovlena, sakuTrebis
dacvisTvis saWiro RonisZiebebis miReba.

safinanso kontrolis meTodebs agreTve miekuTvneba: sxvadasxva safinanso-sagegmo aqtebis ganxilva. aq

Sedis: saxelmwifo biujetis proeqtebis ganxilva parlamentis sesiaze, sakaso da sakredito gegmebis
damtkiceba, ama Tu im sawarmos an organizaciis safinanso saqmianobis gamomxatveli dokumentaciis
gamoTxova da misi Semowmeba, adgilobrivi warmomadgenlobiTi da aRmasrulerbeli organoebis mier
informaciebisa da angariSebis mosmena. ama Tu im safinsnso RonisZiebebis mimarT masobrivi
sainformacio saualebebisa da moqalaqeTa saCivrebSi gamoTqmul safinanso dasrRvevebis Sesaxeb garkveuli
reagirebis gakeTeba, adre mocemul miTiTebaTa Sesrulebis Semowmeba da sxva. safinanso kontrolis es
meTodebi ZiriTadad gamoiyeneba winaswari da mimdinare kontrolis ganxorcielebis dros. Semdgomi
kontrolis ganxorcielebis ZiriTadi meTodi ki aris rezervi.

revizia SeiZleba iyos: dokumenturi da faqtobrivi, gegmiuri da aragegmiuri, sruli da nawilobrivi da sxv.

dokumenturi reviziis dros sawarmoTa da organizaciaTa safinanso saqmianobaze kontroli warmoebs

sxvadasxva fuladi dokumentebis, anagariSebis, uwyisebis, Cekebis, agreTve Semosaval-gasavlis balansebisa
da xarjTaRricxvis SemowmebiT. am dros yuradReba eqceva iseTi midgomebis gamoyenebas, rogoricaa:
formaluri, ariTmetikuli, iuridiuli, logikuri, Semxvedri da sxva saxis Semowmeba. dokumentebis
urTierTSedarebis safuZvelze xdeba aramarTlzomieri kavSirebis SesaZlo arsebobis dadgena da sxv.

faqtobrivi reviziis dros xdeba fulis, fasiani qaRaldebis da materialur faseulobaTa vizualuri Semoqmeba
(inventarizacia), sawyobebSi arsebuli saqonlis eqspertuli Sefaseba da sxv.).

reviziis ZiriTadi nawili gegmiuria. aseTi reviziebi tardeba safinanso da sakredito, agreTve saxelmwifos
sakontrolo organoebis mier maTi yovelTviuri da yovelkvartaluri gegmebis Sesabamisad. aucileblobis
SemTxvevaSi, kerZod, maSin, roca makontrolebel organoebSi Sesulia signali safinanso disciplinis seriozuli
darRvevebis Sesaxeb, SeiZleba dainiSnos aragegmiuri reviziac.

sruli anu frontaluri reviziis dros mowmdeba sawarmos an organizaciis mTliani safinanso saqmianoba drois
garkveul monakveTSi. xolo nawilobrivi anu Tematuri reviziis dros yuradReba maxvildeba safinanso

33
saqmianobis mxolod romelime (nawilze) ubanze.

sameurneo subieqtebis efeqtiani saqmianobis uzrunvelyofis mizniT xSirad tardeba kompleqsuri reviziebi. igi
miznad isaxavs sawarmoTa da organizaciaTa ara mxolod safnanso, aramed sameurneo saqmianobis
Semowmebasac. kompleqsuri revizia safinanso-sameurneo kontrolis mniSvnelovani meTodia.

sarevizio saqmianobis bolo etapia sarevizoo aqtis Sedgena. igi mniSvnelovani iuridiuli dokumentia. masSi
aisaxeba safinanso disciplinis darRvevis yvela faqti, gansazRvreba aramarTlzomieri moqmedebiT
miyenebuli materialuri zianis odenoba da sxva Sedegebi, rac mohyva am darRvevas.

sarevizio aqtSi aRiniSneba gamovlenil darRvevaTa gamomwvevbi mizezebi da Tanamdebobis is pirebi,

romelTa uSualo braleulobiTac moxda darRvevebi.

sarevizio aqtis safuZvelze kompetenturi organoebi aZleven savaldebulo miTiTebebs im sawarmoebisa da

organizaciebis xelmZRvanelebs, romlebSic gamovlinda safinanso disciplinis darRvevis SemTxvevebi. amis
mizania mdgomareobis gamosworeba. Tanamdebobis pirebi ki, romelTa braleulobiTac moxda darRvevebi,
SeiZleba miecen disciplinarul, materialur an sisxlis samarTlebriv pasuxisgebaSi.

saqarTveloSi biujetis Sesrulebaze kontrols anxorcielebs qveynis sakanonmdeblo organo _ parlamenti.

parlamenti, rogorc sakanonmdeblo organo, adgens qveynis safinanso sistemis
samarTlebriv statuss. amisTvis igi iRebs kanons qveynis sabiujeto sistemis Sesaxeb.
aRniSnuli kanoni aregulirebs sabiujeto urTierTobaTa yvela principul sakiTxs. garda
amisa, parlamenti yovelwliurad Rebulobs qveynis sabiujeto kanons, romelic
gansazRvruli wlis konkretul sabiujeto parametrebs moicavs. parlamenti Tavis
ekonomikuri profilis komitetetis meSveobiT, ixilavs mTavrobis mier momzadebul
yovelwliuri biujetis proeqts. ganxilvis procesi sesiazec grZeldeba da mTavrdeba
Sesabamisi kanonis miRebiT, biujetis damtkiceba xdeba ganxilvis procesSi wamoWrili
SeniSvnebisa da winadadebebis mTavrobis mier gaTvaliswinebis Semdeg.

parlamenti kidev ufro mniSvnelovan sakontrolo funqcias asrulebs biujetis damtkicebis

Semdeg. sabiujeto wlis damTavrebis Semdeg parlamenti detalurad akontrolebs
sabiujeto saxsrebis miRebis yvela wyaros srulad gamoyenebas da mobilizebuli fuladi
saxsrebis xarjvis marTlzomierebas. es xdeba mTavrobis mier momzadebuli Sesabamisi
angariSis ganxilvisa da damtkicebis gziT. parlamentis mier biujetebis Sesrulebis
procesSi aRmoCenili, seriozuli darRvevebi seriozuli reagirebis sagani unda gaxdes
mTavrobaSi da TviT parlamentSic. adgilobrivi warmomadgenlobiTi organoebi
municipaluri warmonaqmnebis biujetis mimarT axorcieleben safinanso kontrols.
safinanso kontrolis ganxorcielebis saqmeSi parlamentis mniSvnelovan rolze isic
metyvelebs, rom igi qmnis specialur sakontrolo organos
34
35