Akademija strukovnih studija Južna Srbija

SEMINARSKI RAD
PREDMET: OSNOVI EKONOMIJE
TEMA: REALNI I NOMINALNI BRUTO DRUŠTVENI
PROIZVOD

MENTOR: STUDENT:
Prof. Dr Slavica Popović Sara Vučković

Maj, 2020 god.

 SADRŽAJ:

Uvod………………………………………….…………………………………………………..3

Pojam društvenog bruto proizvoda……………………………………………………………….4

Naturalna struktura društvenog bruto proizvoda………………………………………...……….5

Vrednosna struktura društvenog bruto proizvoda………………………………………..………5

Namenska( funkcionalna) raspodela društvenog bruto proizvoda…….…………………………6

Faktori koji određuju obim društvenog bruto proizvoda……………………………………..….6

Prirodno bogatstvo…………………………………………………………………………….....7

Razvijenost sredstava za proizvodnju…………… …………………………………………..….8

Stanovništvo………………………………………………………………………………….…8

Dužinu radnog vremena…………………………………………………………………………9

Produktivnost rada………………………………………………………………………...…….9

Intenzivnost rada…………………………………………………………………………..........10
Društveni odnosi……………………………………………………………………..…………10

Značaj društvenog bruto proizvoda za ekonomsku analizu…………………………………..…12

Zaključak………………………………………………………………………………………..13

Literatura…………………………………………………………………………………….…14

2
UVOD

Makroekonomski agregati su sve ekonomske veličine u jednoj nacionalnoj privredi koje

izražavaju resurse i rezultate.

Pod resursima se podrazumeva: veličina fiksnog kapitala, raspoloživi prirodni resursi, broj
preduzeća, broj domaćinstava/stanovnika, broj zaposlenih/nezaposlenih.

Pod rezultatima se podrazumeva: proizvodi i usluge-društveni bruto poizvod, društveni

proizvod i nacionalni dohodak sa njihovim javnim komponentama-lična, javna potrošnja,
investicije, izvoz.

Analiza društvene proizvodnje koja se obavlja u određenoj društvenoj zajednici nije moguća bez
izražavanja rezultata proizvodnje. Pošto je rezultat pojedinačnog procesa neki određeni proizvod,
ako se sagledavaju svi pojedinačni procesi kao jedinstveni proces proizvodnje čitave jedne
zajednice, onda se rezultat procesa proizvodnje u nekom vremenskom periodu, obično u toku
jedne godine, naziva društveni bruto proizvod.

Društveni bruto proizvod se može izraziti naturalno (metrima tkanine, litrima ulja, tonama
uglja i sl.) i vrednosno (u novcu). Naturalno izražavanje je moguće jedino kada se radi o jednoj
vrsti proizvoda. Pošto društveni bruto proizvod sačinjavaju proizvodi različitih vrsta, to se u
svom ukupnom iznosu društveni bruto proizvod može izraziti vrednosno.

Ukupan društveni bruto proizvod izračunava se tako što se sabiraju vrednosti svih
proizvoda (materijalna dobra i proizvodnih usluga) koje proizvode različiti proizvođači jedne
države u toku godine.

Društveni bruto proizvod nije realan pokazatelj rezultata proizvodnje, zato što se neki
proizvodi više puta obračunavaju u ukupnoj vrednosti društveno bruto proizvoda. Posledica
razvijene društvene podele rada jeste da se veza između proizvođača različitih grana
uspostavljaju na tržištu. Dešava se da proizvod jednog preduzeće ulazi u vrednost proizvoda
drugog preduzeća. Na primer, šumsko gazdinstvo seče drva i prodaje pilani koja od drveta pravi
daske i prodaje preduzeću koje proizvodi nameštaj. Vrednost drveta je ušla u sastav daske da bi
se na kraju vrednost daske našla u izrađenom nameštaju.

3
 POJAM DRUŠTVENOG BRUTO PROIZVODA

Bruto društveni proizvod je agregat koji pokazuje novčanu vrednost ukupnih dobara i usluga
proizvedenih u toku jedne godine.Društveni bruto proizvod se može meriti u stvarnim(tekućim)
cenama,kada se dobija nominalni bruto društveni proizvod.

Društveni bruto proizvod predstavlja ukupno proizvedenu količinu materijalnih dobara i

proizvodnih usluga u jednoj društvenoj zajednici (državi) u određenom vremenskom periodu (na
primer, u godinu dana). U ovoj veličini isti iznosi vrednosti se više puta obračunavaju. Da bi se
to izbeglo koristi se druga ekonomska kategorija koja se naziva društveni proizvod.

Društveni bruto proizvod je jedan od najvažnijih makroekonomskih agregata. Njegova analitička

vrednost je mnogostruka. U društvenom bruto proizvodu se najpotpunije odražava uspeh i
efikasnost privređivanja uopšte. To je veličina od koje zavisi mogućnost obnavljanja proizvodnje
i zadovoljenje potreba.

Društveni bruto proizvod izražava ukupan rezultat drzštvene proizvodnje u datom

vremenskom periodu. Porast društveno bruto proizvoda u toku jedne godine pokazuje dinamiku
privrednog rasta i razvoja jedne zemlje i izražava se preko stope privrednog rasta.

Društveni bruto proizvod možemo posmatrati sa raznih aspekata i tada govorimo o strukturi
(sastavnim delovima) društvenog bruto proizvoda. Tako ga možemo posmatrati sa stanovišta
udela pojedinačnih oblasti i grana privrede koje učestvuju u njihovom formiranju. U koliko je
zemlja razvijenija, utoliko u stvaranju njenog društvenog bruto proizvoda više učestvuju
sekundarne grane i tercijarne delatnosti (uslužni sektor) a manje primarne delatnosti
(poljoprivreda, šumarstvo), i obrnuto.

Danas u stvaranju društvenog bruto proizvoda sve više učestvuju znanje i sposobnost
(nauka), što se naziva kvartalnim sektorom ili u njegovom okviru informatika (informatično
društvo). Zatim društveni bruto proizvod možemo posmatrati sa stanovišta vlasničke strukture i
tada govorimo o društvenom (državnom) i privatnom sektoru stvaranja društveno bruto
proizvoda.

4
 NATURALNA STRUKTURA DRUŠTVENOG BRUTO

PROIZVODA

Proizvodi ljudskog rada zadovoljavaju različite potrebe. Jedni služe proizvodnoj potrošnji,
a drugi su namenjeni ličnoj potrošnji. Prema tome društveni bruto proizvod se sastoji od
proizvodnih i potrošnih materijalnih dobara.

Materijalna dobra mogu se koristiti u proizvodnoj i ličnoj potrošnji. To je, na primer,

slučaj sa drvetom, ugljem, šećerom i slično.

Drvo u industriji nameštaja, građevinarstvu, hemijskoj industriji spada u proizvodna

dobra, i obrnuto, ako se koriste u domaćinstvu, onda spadaju u potrošna materijalna dobara.

VREDNOSNA STRUKTURA DRUŠTVENOG BRUTA PROIZVODA

Živi ili tekući rad stvara takozvanu novostvorenu vrednost koja se dodaje u procesu proizvodnje i
tako se uvećava društveno bogastvo, a utroškom minulog ili prenetog rada formira se preneta
vrednost.

Vrednosnu strukturu društvenog bruto proizvoda čini preneta i novostvorena vrednost.

Prema tome, društveni bruto proizvod zavisi od ukupne količine prenete vrednosti (prenetog
rada) i ukupne količine novostvorene vrednosti (novododatog rada). Može se izraziti pomoću
obrasca: DBP=PV+NV

DBP-društveni bruto proizvod,

PV-preneta vrednost,

NV-novostvorena vrednost.

5
 NAMENSKA (FUNKCIONALNA) RASPODELA DRUŠTVENOG BRUTO

PROIZVODA

Materijalna struktura društvenog bruto proizvoda-jedan deo se koristi u proizvodnoj

potrošnji kao sredstvo za proizvodnju (SP), a drugi deo u ličnoj potrošnji kao predmet lične
potrošnje (PLPt).

Dakle, namensku strukturu društvenog bruto proizvoda čini nadoknada utrošenih

sredstava za proizvodnju, u šta spada nadoknada utošenih sredstava za rad-amortizacija (Am) i
vrednost utrošenih predmeta rad (MT), sredstva za proširenu reprodukciju (FA), što služi za
kupovinu dodatnih sredstava za proizvodnju i dodatnih sredstava za ličnu potrošnju i fond lišne
potrošnje (FLP), što služi za kupovinu sredstava lične potrošnje. To se može prikazati na sledeći
način:

DBP=AM+MT+ND

DBP=AM+MT+FA+FLP

AM+MT+FA-sredstva za p roizvodnju,

FLP- fond lične potrošnje.

FAKTORI KOJI ODREĐUJU OBIM DRUŠTVENOG BRUTO PTOIZVODA

U faktore koji određuju obim društvenog bruto proizvoda spadaju:

 Prirodno bogastvo,
 Razvijenost sredstava za proizvodnju,
 Stanovništvo,
 Dužina radnog vremena,
 Društveni odnosi,
 Intenzivnost rada,
 Produktivnost rada.

6
 Prirodno bogastvo:

Najopštiji uslov svake proizvodnje je prirodno bogatstvo. Ono je dar prirode i može da
koristi ljudima tek kada ga osvoje. U prirodno bogatstvo spada zemlja i sve što se u njoj i na
njoj nalazi; Vode (reke, jezera, mora...), biljni i životinski svet, mineralna i rudna bogatstva,
energetski izvori itd.
Proces proizvodnje je u suštini prilagođavanje, menjanje prirode od strane proizvođača, pa će
veće prirodno bogatstvo omogućiti stvaranje većeg obima društvenog bruto proizvoda. Naravno,
da bi prirodno bogatstvo moglo da se koristi, moraju biti razvijena sredstva za proizvodnju.

Rudna i mineralna bogatstva se vekovima nalaze u utrobi Zemlje. Ona se mogu koristiti u
proizvodnji, tek kada se otkriju, ali i kada razavoj sredstava omogući njihovo vađenje iz zemlje
(eksploataciju) i njihovu preradu. Zato su prirodna bogatstva samo potencijalni faktori koji utiču
na obim društvenog bruto proizvoda.

Prema novom sistemu merenja nacionalnog bogatstva koji je razvila Svetska Banka, pokazatelj
bogatstva nije samo društveni proizvod. Naime, u obzir se uzimaju i prirodna bogatstva kojima
Zemlja raspolaže, zatim produktivnost radne snage i investicija. Interesantno je da su po tom
novom obračunu vodeće zemlje sveta Australija i Kanada uparvo zbog ogromnih prirodnih
bogatstava zemlje, vode, drveta i minerala koji su u “posedu” relativno malog broja stanovnika.

Velika je odgovornost svih zemelja sveta da se odupru ekološkoj zagađenosti vode,

vazduha, zemlje čak i namirnica. Zbog toga, razvijene zemlje, u kojima je ekološki problem
najveći izdvajaju značajna sredstva iz društvenog proizvoda za ekološku zaštitu prirodnog
bogatstva. Istovremeno, visoko razvijene zemlje prebacuju teret ekološke zagađenosti na
razvijene, tako što njima izvoze prljave tehnologije, skladište nuklearni otpad, vrše nuklearne
probe i slično.
Prirodno bogatstvo je značajan faktor koji utiče na obim društvenog bruto proizvoda. Kuvajt je
pre 50 godina bio jedna od najnerazvijenijih zemalja sveta, ali od kada se ispod užarenog
pustinjskog peska ukazala nafta, ova zemlja je u samom vrhu najrazvijenijih zemalja sveta.
Postoje zemlje koje nisu naročito prirodno bogate, poput Japana ili Švajcarske, ali su ipak među
najrazvijenijim zemljama na svetu. To pokazuje da prirodno bogatstvo nije jedini i isključivi
faktor koji utiče na obim društvenog bruto proizvoda.

7
Koliko će se stvarno iskorišćavati prirodno bogatstvo zavisi u prvom redu od stepena razvijenosti
društvene zajednice (države). U svakom slučaju, prirodno bogatstvo je važan faktor koji utiče na
obim društvenog bruto proizvoda, ali nažalost nije neograničeno i neiscrpno. Mnoga prirodna
dobra su neobnovljiva, pa se moraju racionalno koristiti. To je važno kako za sadašnje, tako i za
buduće generacije koje će prirodno bogatstvo tek koristiti. Sasvim u skladu sa brigom o
racionalnom korišćenju prirode je i potreba preduzimanja određenih mera ekološke zaštite
prirodnog bogatstva.

Razvijenost sredstava za proizvodnju:

Da bi se prirodno bogatstvo koristilo u društvenoj proizvodnji, mora se raspolagati razvijenim

sredstvima za proizvodnju. Ljudi mogu da žive vrlo siromašno u prirodno bogatom podneblju
ako nemaju odgovarajuća sredstva, znanje i sposobnosti da iskoriste to prirodno bogatstvo i
pretvore ga u društveno bogatstvo. Npr. afričke zemlje raspolažu značajnim prirodnim
bogatstvom, a ipak su mnoge od njih krajnje nerazvijene, jer ne raspolažu dovoljnim tehničko-
tehnološkim i drugim uslovima za korišćenje prirodnih bogastava u proizvodnji. Ako društvena
zajednica raspolaže većim obimom sredstava za proizvodnju (posebno sredstva za rad) i ako su
ta sredstva razvijenija, to će i obim društvenog bruto proizvoda biti veći.

Stanovništvo:

Među najvažnijim faktorima koji utiču na društveni bruto proizvod spada stanovništvo određene
zemlje. Ono je trajni izvor radne snage (radno sposobno stanovništvo) bez koga se ne može
zamisliti proces proizvodnje. S druge strane, broj i struktura stanovništva u jednoj zemlji utiču na
obim i strukturu proizvodnje. Na obim društvenog bruto proizvoda, stanovništvo utiče svojim
brojem, prirodnim priraštajem i svojom strukturom.

Najvažniji uticaj na proizvodnju ima podela stanovništva na proizvodno-aktivno (zaposleni u

materijalnoj proizvodnji) i ostalo neproizvodno i neaktivno stanovništvo (koje nije angažovano u
proizvodnji).

8
Prema starosnoj strukturi najvažnija je podela na radno sposobno i izdržavano stanovništvo (deca
do 15 godina i stariji od 59 godina).

Poseban uticaj na proizvodnju, pogotovo u savremenim uslovima značajnog tehničko-

tehnološkog progresa, ima kvalifikaciona struktura stanovništva. Ona pokazuje koliki je udeo
kvalifikovanog stručno osposobljenog stanovništva u odnosu na nekvalifikovano stanovništvo
(bez školske spreme). Na osnovu prilošenih statističkih podataka o strukturi stanovništva u Srbiji
(tabela 1.) može se uočiti da je npr. 1991. godine bilo više od 55% aktivnog stanovništva
(4,171,907 aktivnih stanovnika i 1,094,616 lica sa ličnim prihodom). Kvalifikaciona struktura
stanovništva dosta je povoljna jer pokazuje da nešto više od polovine stanovnika ima visoko
(10,3%), više (7,2%), srednje obrazovanje(25%), odnosno visoku kvalifikaciju (8%).

Obim društevnog bruto proizvoda u nekoj društvenoj zajednici biće veći ukoliko ta
zajednica raspolaže većim brojem proizvodno aktivnog i kvalifikovanog stanovništva.

Dužina radnog vremena:

Obim društvene proizvodnje koji se izražava društvenim bruto proizvodom zavisiće

sigurno i od broja radnih časova koje proizvođači ostvare u proizvodnji.

Povećanjem časova rada, što se postiže produžavanjem radnog dana proizvođača moguće
je ostvariti veći obim proizvodnje. Međutim, dužina radnog vremena u toku svakog dana,
nedelje (tj. radne nedelje), pa na osnovu toga i u toku jedne godine ima svoje granice.
Radni dan mora biti kraći od 24h, jer jedan deo dana proizvođač mora da posveti odmoru, ishrani
i da zadovolji druge potrebe (obrazovanje, rekreacija…). Sa razvojem ljudskog društva skraćuje
se radni dan (sa 8 na 7 ili čak 6h), kao i broj radnih dana u nedelji (petodnevna radna nedelja). To
znači da ovaj faktor u savremenim uslovima gubi značaj, jer se povećanje obima proizvodnje
može postići, čak i uz skraćivanje radnog vremena, unapređivanjem drugih faktora koji utiču na
obim društvenog bruto proizvoda.

Produktivnost rada:

Produktivnost ili proizvodnost rada izražava proizvodnu snagu rada da se za odredjeno vreme

proizvodi veća ili manja količina materijalnih dobara.

9
Produktivnost rada utiče na to da se za kraće ili duže vreme, proizvede količina materijalnih
dobara. Stoga će produktivnost rada koja se postiže u određenoj društvenoj zajednici
predstavljati veoma važan faktor od koga zavisi obim društvenog bruto proizvoda.

Intenzivnost rada:

Svi ljudi nisu jednako vredni u poslu, odnosno ne rade sa istim naprezanjem, oni vredniji se više
naprežu, brže izvode radne operacije i zato više troše svoju energiju.

Stepen utroška ljudskog rada u jedinici vremena naziva se intenzivnost rada. Može se
zaključiti da se sa razvojem društva povećava stepen intenzivnosti rada, što utiče na povećanje
društvenog bruto proizvoda.

Društveni odnoasi:

Pored prirodnog bogatstva razvijenost sredstava za proizvodnju, stanovništva, dužine radnog

vremena, produktivnosti i intenzivnosti rada, značajan faktor koji utiče na društveni bruto
proizvod su društveni odnosi.
Oni imaju presudni uticaj na način i stepen korišćenja svih raspoloživih ljudskih i materijalnih
činilaca proizvodnje.

Rezultati ekonomske aktivnosti u jednoj zemlji izražavaju se zbirno preko odgovarajućih

makroekonomskih agregata. Njih čine dobra i usluge, koji su proizvedeni u određenom
vremenskom intervalu (obično jedna godina).

Makroekonomski agregati u socijalistikim zemljama, nisu bili uporedivi sa onima

u tržišnoj privredi. Za tržišne ekonomije je karakteristično da se proizvodnja šire shvata, tako da
uključuje i “neproizvodne usluge”.

U našoj statističkoj praksi već dugo se primenjuju tri agregata materijalne proizvodnje,
koji zbirno izražavaju rezultate ekonomske aktivnosti na nivou zemlje. To su društveni bruto
proizvod (DBP), društveni proizvod (DP) i nacionalni dohodak (ND).

10
 Društveni bruto proizvod je najširi makroekonomski agregat koji predstavlja vrednost
ukupne materijalne proizvodnje u zemlji za određen vremenski period (godinu dana). Sastoji se
iz prenete i novostvorene vrednosti. Prenetu vrednost čine troškovi sredstava za rad
(amortizaciju rada - Am) i predmete rada (materijalni troškovi - Mt). Novostvorena vrednost
jednaka je nacionalnom dohotku. DBP prema tome možemo definisati na sledeći način.

DBP = Mt + Am + ND

Ovaj agregat nije za izražavanje ostvarene proizvodnje zbog višestrukog uračunavanja

vrednosti predmeta rada koji prolaze kroz brojne uzastopne faze prerade. Može se, međutim
koristiti u analizama međugradskih veza i promena koje nastaju u strukturi materijalne
proizvodnje.

DP je manji od DBP za iznos materijalnih troškova (Mt), tj.

DP = DBP – Mt

On se, dakle, sastoji iz amortizacije i nacionalnog dohotka, tj.

DP = Am + ND

Ovaj agregat izražava vrednost finalne proizvodnje, koja je u stanju da zadovolji određene
društvene potrebe. U njemu je izbegnuto višestruko računanje vrednosti predmeta. Nacionalni
dohodak je društveni proizvod umanjen za amortizaciju.

ND = DP – Am

To je čista novostvorena vrednost proizvodnje, bez prenetih vrednosti i bilo kakvih višestrukih
računanja.

11
Značaj društvenog bruto proizvoda za ekonomsku analizu

Ako se posmatra ekonomski razvitak pojedinih zemalja ili nivo ekonomske razvijenosti koji su

do sada ostvarile, videće da je on nejednak i da u svakoj privredi, isto kao izmeđuproizvodnih
jedinica preduzeća unutar jedne zemlje, ima velikih razlika.

Kada se radi o iskazivanju ostvarenih razlika u nivou ekonomskog razvitka između pojedinih

zemalja i privreda, ili između pojedinih regiona i proizvodnih jedinica unutar jedne zemlje, ili tih
istih zemalja, regiona i proizvodnih jedinica, ali u dva različita perioda, postavlja se pitanje, kako
se takve razlike mogu izmeriti i kako se one mogu iskazati kada ihuslovljavaju tako različiti
faktori kao što su: različito vreme započete industralizacije privrede, nejednaka
privredna struktura između privreda pojedinih zemalja, međusobro neporedivifaktori kao što
su: deo akumulacije, broj radne snage, deo korišćene elektroenergije u proizvodnji ili
uopšte prirodnog bogatstva i tome sl.

Pored toga, nije samo u pitanju ispitivanje razlika u tempu ekonomskog razvitka, ili otvorenom

stepenu ekonomskog razvitka, već i o merenju ostvarenih rezultata u jednoj ekonomici ili nekoj
proizvodnoj jedinici. Ti rezultati se ostvaruju u različitim vidovima proizvodnje u zavisnosti od
same strukture proizvodnje, ali tako raznovrsni se ne mogu upoređivati ili iskazati pre nego što
se ne prevedu na jedan zajednički imenitelj.

12
ZAKLJUČAK

Analiza društvene proizvodnje, raspodele i potrošnje predstavlja složenu problematiku u

kojoj se koriste globalne vrednosti koje se ostvaruju u svim prevrednim delatnostima.

Društveni bruto proizvod predstavlja ukupnu masu materijalnih dobara i usluga proizvedenih
u jednom vremenskom razdoblju (obično se uzima jedna kalendarska godina) u svim granama
nacionalne privrede.

Jedno od veoma značajnih pitanja jeste i pitanje upotrebe pojedinah veličina u analizi
privrednih kretanja, oko koje postoje velike dileme i različita teorijska tumačenja.

Društveni bruto proizvod ima dve karakteristike koje ne treba izgubiti iz vida i to:

 Jedan deo društvenog bruto proizvoda jeste prenesena vrednost prethodnog

vremenskog perioda,
Prilikom izračunavanja društvenog bruto proizvoda dolazi do višestrukog
zaračunavanja društvenog bruta proizvoda.
Značaj društvenog bruto proizvoda je u zadovoljavanju ljudkih potreba.

13
Literatura:

1. Prof Dr Bogdanović D., Prof. Dr Ivanišević ., „Osnovi ekonomije“,Beograd 2004. god.

2. Prof. Dr Devetaković S., Jovanović B.-Gavrilović, Rikalović G., „Osnovi ekonomije“,
Beograd 2006. god.
3. Prof. Dr Stavrić B., Paunović B., Bojović S. Petar, „Poslovna ekonomija“-osnovi
ekonomije preduzeća, Beograd 2004. god.
Prof.Dr Kristijan Ristić „Osnovi ekonomije“. Beograd 2013.god.

Inrernet sajt:

1. http://www.ekof.bg.ac.yu/
2. http://www.limun.hr/main,asph?id=98378
3. http://www.fonforum.org/
4. http://www.crnarupa.singidunum.ac.yu/.

14
15