BRUTO DRUTVENI PROIZVOD Uvod Rezultati drutvene proizvodnje izraavaju se drutvenim bruto proizvodom, drutvenim proizvodom i nacionalnim dohodkom.

m. Svaka zemlja koristei statistike metode izraunava i prati ove pokazatelje rezultata proizvodnje. Rezultat procesa proizvdonje u nekom vremenskom periodu, obino u toku jedne godine, naziva bruto drutveni proizvod. Bruto drutveni proizvod predstavlja ukupno proizvedenu koliinu materijalnih dobara i izvrenih usluga u jednoj zajednici (dravi) tokom jedne godine.Bruto drutveni proizvod se moe izraziti naturalno (metrima tkanine, litrija ulja, tonama uglja itd.) i vrijednosno (u novcu). Naturalno izraavanje je mogue jedino kada se radi o jednoj vrsti proizvoda. Poto drutveni bruto proizvod sainjavaju proizvodi razliitih vrsta, u svom ukupnom iznosu drutveni bruto proizvod moe se izraavati jedino vrijednosno.

Ukupni drutveni bruto proizvod izraunava se tako to se sabiraju vrijednosti svih proizvoda (materijalnih dobara i proizvodnih usluga) koje proizvode razliiti proizvoai jedne drave u toku jedne godine. Drutveni bruto proizvod nije realan pokazatelj rezultata proizvodnje. Zato? Zato to se neki proizvodi vie puta obraunavaju u ukupnoj vrijednosti drutvenog bruto proizvoda. Faktori koji odreuju koliinu drutvenog proizvoda Svako drutvo, svaka drava na ovom svijetu tei razvoju i poveanju koliine proizvodnje. Stoga nas u analizi drutvene proizvodnje zanima ne samo kako se izraavaju njeni rezultati, ve i od ega oni zavise, koji faktori utiu na koliinu drutvenog bruto proizvoda i drutvenog proizvoda. Poto su osnovni inioci proizvodnje ljudski rad i sredstva za proizvodnju, moe se zakljuiti da e obujam drutvene proizvodnje, koji se izraava drutvenim bruto proizvodom zavisiti od ljudskih i materijalnih inilaca kojim raspolae odreena drutvena zajednica i koje koristi drutvena proizvodnja. Ovi initelji se mogu rasporediti na posebne faktore: Prirodno bogatstvo Razvijenost sredstava za proizvodnju Stanovnitvo Duinu radnog vremena Produktivnost rada Intenzivnost rada Drutvene odnose

 Prirodno bogatstvo Prirodno bogatstvo je dar prirode i koristi ljudima tek kada ga osvoje. U prirodno bogatstvo spada zemlja i sve to se u njoj i na njoj nalazi; Vode (rijeke, jezera, mora...), biljni i ivotinski svijet, mineralna i rudna bogatstva, energetski izvori itd. Proces proizvodnje je u sutini prilagoavanje, mijenjanje prirode od strane proizvoaa, pa e vee prirodno bogatstvo omoguiti stvaranje veeg obima drutvenog bruto proizvoda. Naravno, da bi se prirodno bogatstvo moglo koristiti, moraju biti razvijena sredstva za proizvodnju. Rudna i mineralna bogatstva se vijekovima nalaze u utrobi Zemlje. Ona se mogu koristiti u proizvodnji, tek kada se otkriju, ali i kada razvoj sredstava omogui njihovo vaenje iz zemlje (eksploataciju) i njihovu preradu. Zato su prirodna bogatstva samo potencijalni faktori koji utiu na obujam drutvenog bruto proizvoda. Prema sustavu mijerenja nacionalnog bogatstva koji je razvila Svijetska Banka, pokazatelj bogatstva nije samo drutveni proizvod ,u obzir se uzimaju i prirodna bogatstva kojima Zemlja raspolae, zatim produktivnost radne snage i investicija. Prirodno bogatstvo je znaajan faktor koji utie na razvoj drutvenog bruto proizvoda. Kuvajt je prije 50 godina bio jedna od najnerazvijenijih zemalja svijeta, ali od kada se ispod uarenog pustinjskog pijeska ukazala nafta, ova zemlja je u samom vrhu najrazvijenijih zemalja svijeta. Postoje zemlje koje nisu naroito prirodno bogate, poput Japana ili vicarske, ali su ipak meu najrazvijenijim zemljama na svijetu. To pokazuje da prirodno bogatstvo nije jedini i iskljuivi faktor koji utie na razvoj drutvenog bruto proizvoda. Koliko e se stvarno iskoritavati prirodno bogatstvo zavisi u prvom redu od stupnja razvijenosti drutvene zajednice (drave).Ali moramo znati da su mnoga prirodna dobra su neobnovljiva, pa se moraju racionalno koristiti. Razvijenost sredstava za proizvodnju Da bi se prirodno bogatstvo koristilo u drutvenoj proizvodnji, mora se raspolagati razvijenim sredstvima za proizvodnju. Ljudi mogu ivjeti vrlo siromano u prirodno bogatom podneblju ako nemaju odgovarajua sredstva, znanje i sposobnosti da iskoriste to prirodno bogatstvo i pretvore ga u drutveno bogatstvo. Npr. afrike zemlje raspolau znaajnim prirodnim bogatstvom, a ipak su mnoge od njih krajnje nerazvijene, jer ne raspolau dovoljnim tehniko-tehnolokim i drugim uslovima za koritenje prirodnih bogastava u proizvodnji. Ako drutvena zajednica raspolae veim izborom sredstava za proizvodnju (posebno sredstva za rad) i ako su ta sredstva razvijenija, to e i drutveni bruto proizvod biti vei.

 Stanovnitvo Meu najvanijim faktorima koji utjeu na bruto drutveni proizvod spada stanovnitvo odreene zemlje. Ono je trajni izvor radne snage (radno sposobno stanovnitvo) bez koga se ne moe zamisliti proces proizvodnje. S druge strane, broj i struktura stanovnitva u jednoj zemlji utiu na zarvoj i strukturu proizvodnje. Na razvoj drutvenog bruto proizvoda, stanovnitvo utie svojim brojem, prirodnim priratajem i svojom strukturom. Najvaniji utjecaj na proizvodnju ima podijela stanovnitva na proizvodnoaktivno (zaposleni u materijalnoj proizvodnji) i ostalo neproizvodno i neaktivno stanovnitvo (koje nije angairano u proizvodnji). Prema starosnoj strukturi najvanija je podijela na radno sposobno i uzdravano stanovnitvo (dijeca do 15 godina i stariji od 59 godina). Poseban utjecaj na proizvodnju, pogotovo u suvremenim uslovima znaajnog tehniko-tehnolokog progresa, ima kvalifikaciona struktura stanovnitva. Rzvoj bruto drutvenog proizvoda u nekoj drutvenoj zajednici bit e vei ukoliko ta zajednica raspolae veim brojem proizvodno aktivnog i kvalificiranog stanovnitva. Duina radnog vremena Razvoj drutvene proizvodnje koji se izraava bruto drutvenim proizvodom zavisti e sigurno i od broja radnih satova koje proizvoai ostvare u proizvodnji. Poveanjem sati rada, to se postie produavanjem radnog dana proizvoaa mogue je ostvariti vei odnos proizvodnje. Meutim, duina radnog vremena u toku svakog dana, nedjelje (tj. radne nedjelje), pa na osnovu toga i u toku jedne godine ima svoje granice. Radni dan mora biti krai od 24h, jer jedan dio dana proizvoa mora biti odmoru, ishrani i da zadovolji druge potrebe (obrazovanje, rekreacija). Sa razvojem ljudskog drutva skrauje se radni dan (sa 8 na 7 ili ak 6h), kao i broj radnih dana u nedjelji (petodnevna radna nedelja). To znai da ovaj faktor u sauremenim uslovima gubi znaaj, jer se poveanje obujma proizvodnje moe postii, ak i uz skraivanje radnog vremena, unapreivanjem nekih drugih faktora. Produktivnost rada Produktivnost ili proizvodnost rada izraava proizvodnu snagu rada da se za odreeno vrijeme proizvodi vea ili manja koliina materijalnih dobara. Produktivnost rada utie na to da se za krae ili due vrijeme, proizvede koliina materijalnih dobara. Stoga e produktivnost rada koja se postie u odreenoj drutvenoj zajednici predstavljati veoma vaan faktor od koga zavisi obim drutvenog bruto proizvoda.

 Intenzivnost rada Svi ljudi nisu jednako vrijedni u poslu, odnosno ne rade sa istim naprezanjem, oni vrijedniji se vie napreu, bre izvode radne operacije i zato vie troe svoju energiju. Stupanj utroka ljudskog rada u jedinici vremena naziva se intenzivnost rada. Moe se zakljuiti da se sa razvojem drutva poveava stupanj intenzivnosti rada, to utie na poveanje drutvenog bruto proizvoda. Drutveni odnosi Pored prirodnog bogatstva razvijenost sredstava za proizvodnju, stanovnitva, duine radnog vremena, produktivnosti i intenzivnosti rada, znaajan faktor koji utie na drutveni bruto proizvod su drutveni odnosi. Oni imaju presudni uticaj na nain i stupanj ljudskih i materijalnih inioca proizvodnje. koritenja svih raspoloivih

Rezultati ekonomske aktivnosti u jednoj zemlji izraavaju se zbirno preko odgovarajuih makroekonomskih agregata. Njih ine dobra i usluge, koji su proizvedeni u odreenom vremenskom intervalu (obino jedna godina). Drutveni bruto proizvod je najire makroekonomsko mjerilo koje predstavlja vrijednost ukupne materijalne proizvodnje u zemlji za odreen vremenski period (godinu dana). Znaaj drutvenog bruto proizvoda za ekonomsku analizu Ako se promatra ekonomski razvitak pojedinih zemalja ili nivo ekonomske razvijenosti koji su do sada ostvarile, vidjet e da je on nejednak i da u svakoj privredi, isto kao izmeu proizvodnih jedinica preduzea unutar jedne zemlje, ima velikih razlika. Neophodno je ba radi ocjene samih rezultata i ocjene razlika u stupnju ekonomske razvijenosti da se ovakvi rezultati iskau kroz jednu zajedniku veliinu poznatu u ekonomskoj znanosti kao: drutveni bruto proizvod ili nacionalni dohodak. Znaaj drutvenog bruto proizvoda i nacionalnog dohodka u suvremenim uslovima ekonomske analize je izvanredno vaan instrument same analize, tj. najvaniji pokazatelj ispunjenja plana i praenja razvoja proizvodnje. Iako se do njegovog obrauna dolazi razliitim metodama u pojedinim drutveno-ekonomskim sustavima, on je kao zajedniki imenitelj raznovrsne proizvodnje i kao indikator mijerenja nivoa ekonomske razvijenosti izmeu zemalja u univerzalnoj upotrebi danas u svim zemljama svjeta.