UNIVERZITET

Union Nikola Tesla

FAKULTET ZA POSLOVNE STUDIJE I PRAVO
BEOGRAD

SEMINARSKI RAD
Finansijski menadment
Trite kapitala

Mentor:

Student:

Prof. dr Duko Kosti

Esma Hasanbai
Broj indeksa: I0153-

13

Modria, Januar 2017.godina

Sadraj:
Uvod ................................................................................................................. 3
1. Trite kapitala- Pojam i ciljevi trita kapitala ............................... 5
2. Funkcija trita kapitala ..................................................................... 6
2.1 Transfer kapitala ............................................................................................ 6
2.2 Razvojna funkcija .......................................................................................... 7
2.3 Funkcija selekcije projekata .......................................................................... 7
2.4 Kontrolna funkcija ......................................................................................... 7
2.5 Funkcija izvravanja ugovornih obaveza ....................................................... 7
2.6 Smanjivanje rizika .......................................................................................... 7
2.7 Zatita vlasnitva ............................................................................................ 7

3. Vrste trita kapitala ........................................................................... 7

4. Uesnici na tritu kapitala ................................................................. 8
5. Funkcionisanje trita kapitala ........................................................... 9
6. Instrumenti trita kapitala ............................................................... 11
6.1 Akcije- Pojam akcija ..................................................................................... 11
6.2 Vrste akcija i prava iz akcija ......................................................................... 12
6.3 Dugorone obveznice Pojam dugoronih obveznica ................................. 14
6.4 Vrste dugoronih obveznica .......................................................................... 14
6.5 Rejting obveznica .......................................................................................... 15

Zakljuak ............................................................................................. 17
Stranica citiranih djela ....................................................................... 18

Uvod
2

Od davnina su gospodarsku aktivnost pratile novane transakcije.

Kako se je razvijalo

gospodarstvo razvijalo se i poslovanje sa novcem tako da bi se moglo govoriti o novarstvu,

iako danas ee koristimo meunarodnu rije finansije. Suvremeni ujeti silno su razvili
finansijski dio cjelokupne gospodarske aktivnosti drutva tako da su njemaki poslovi,
uvanje novca i platni promet relativno gubili znaaj u podruju finansija prema sloenijim
finansijskim transakcijama. Suvremene finansije karakteriziraju izrazito razvijena finansijska
trita meu kojima oisebno mjesto pripada tritu kapitala, institucijama koje posreduju na
tome tritu i finansijskim instrumentima kojima se posluje na tome tritu. Razoj finansija i
finansijskih poslova nuno je zahtijevalo obrazovanje kadrova koji e obavljati te poslove.
Zbog toga su se finansijske teme poele izuavati na razliitim razinama obrazovanja, a ne
samo u okviru naelnih filozofskih rasprava o lihvarstvu i ulozi novca u gospodarstvu. Tako
su finansijske teme postale sastavni dio specijaliziranih studija na sveuilitima da bi se
postepeno proirile na podruje srednjokolskog obrazovanja i opeg znanja stanovnitva. Na
taj je nain i odreeni skup kategorija i tema s podruja finansijskih trita i trita kapitala
nuan i za poetne specijalizacije na podruju ekonomije. Trite kapitala je oblik trita na
kome se novana sredstva trae i nude dugorono. To je specijalizovano trite na kome se
trguje dugoronim novanim sredstvima kapitalom i dugoronim hartijama od vrijednosti.
Trite kapitala predstavlja institucionalizovan

organizovan prstor sa svim potrebnim

elementima za njegovo funkcionisanje, u tano odreenom vremenu, kao i pravila i uzanse

ponaanja uesnika. Za razliku od trita novca, trite kapitala mora biti i jeste
institucionalizovanog karaktera u svim zemljama trine privrede. Transakcije koje se na
ovom i u okviru ovih institucija odvijaju nazivamo kapitalnim transakcijama, a hartije od
vrijednosti sa kojima se trguje na tritu kapitala nazivamo dugoronim hartijama od
vrijednosti ili efektima. Osnovna svrha trita kapitala je alociranje tednje krajnjim
korisnicima. Trite kapitala omoguuje svojim mehanizmom spajanje potreba i interesa dviju
strana, ponude i tranje kapitala. Osnovne karakteristike razvijenog trita kapitala su
zapravo kljune karakteristike pomou kojih nas drugi ocjenjuju, to je slika o ambijentu za
strane investitore. Ove karakteristike su bitne za svjetsku banku, meunarodni monetarni
fond. Finansijak trita ocjenjujemo putem metode odnosnih vrijednosti. Cilj je dobiti
konanu ocjenu kakvi smo. Jaanje finansijskog sistema uz bolju saradnju (vlade zemalja)
imala bi za cilj postizanje boljeg predvianja i rjeavanje finansijskih kriza. Postojanje
finansijskih trita, a posebno trita kapitala ima posebnu ulogu u vezi sa poimanjem
vrijednosti preduzea. Ishodite

finansijskih trita je asistencija finansijskih posrednika

(banaka) u plaanjima.
3

1. Trite kapitala Pojam i ciljevi trita kapitala

Trite kapitala je institucionalno organizovan prostor sa svim potrebnim elementima

neophodnim za njegvo funkcionisanje u okviru koga se u tano odreenom vremenu i po
preciznom utvrenim pravilima organizovano susreu ponuda i tranja odgovarajueg
standardizovanog trinog materijala. Na tritu kapitala trguje se dugoronim
materijalom. Na ovom tritu se moe doi do investicionih

trinim

sredstava uzimanjem

investicionih kredita, zajma, depozita, ili emitovanjem obveznica ili emitovanjem akcija. Na
ovaj nain omoguava se brzo mijenjanje strukture i smjera investicionih portfelja, kao i da
se tedie pretvore u zajmotraioce, i obrnuto. Trite kapitala omoguava usmjeravanje
slobodnih finansijskih sredstava u najrentabilnije investicione projekte. Subjekti koji trae
kapital su preduzetnici koji ulau pribavljeni kapital u rast i razvoj svojih firmi sa ciljem
maksimiranja

dobitka,

poveanja konkurentske sposobnosti i s tim u vezi osvajanja i

proirivanja trita. Preko ovog trita kapital time smanjuje ponudu na tritu novca.
Posljedica i jednog i drugog sluaja osjea se na tritu kapitala jer i jedna i druga pojava
utiu na stabilnost odnosno na kretanje kursa hartija od vrijednosti. Predmet kupoprodajnih
transakcija na tritu kapitala je kapital odnosno novana sredstva dugoronog karaktera. Pod
kapitalom u smislu predmeta rada i funkcionisanja trita kapitala smatra se ukupan novani
iznos odloene potronje, pod uslovom da rok odlaganja ne bude krai od jedne godine. Ovo
praktino znai da se pojam kapitala sa aspekta trita kapitala izjednaava sa pojmom tednje
na rok koji nije krai od jedne godine. Pod pojmom kapitala se podrazumijeva i onaj dio
novca koji je preraivakom funkcijom bankarsko-finansijskog sektora transformisan u
kapital izmjenom njegove rone strukture.1
Postoji vie ciljeva trita kapitala od kojih su najvaniji:
-

obezjeenje neophodnog kapitala za privredni razvoj i prosperitet nacionalne

ekonomije;

alokacija kapitala u najpropulzivnije investicije i najprofitabilnije privredne grane;

ostvarivanje najveeg mogueg prihoda po osnovu vlasnitva nad kapitalom;

poveanje novane tednje u kvantitativnom i kvalitativnom smislu;

ostvarivanje maksimalno mogueg obima kapitala;

determinisanje stavrne i trine cijene kotanja kapitala;

ostvarivanje optimalne rone strukture kapitala i sl.

Izgradnja trita kapitala u bivim socijalistikim zemljama nije jednostavna. Ona mora da
bude usklaena sa drugim mjerama kao to su: promjena vlasnike strukture privrede,
1

. Risti. Finansijska trita , Trite kapitala, Beograd, 1990.godine.

obezbjeivanje makroekonomske stabilnosti podizanje performansi nacionalne ekonomije,

odravanje socijalnog mira. Znaaj ovog trita je posebno izraen u potrebi podizanja
efikasnosti privrednih subjekata, a time i efikasnosti cijene nacionalne privrede. Ta funkcija je
posebno povezana sa ulogom trita vlasnikih instrumenata odnosno berze akcija.2

1. Funkcije trita kapitala

Trite kapitala predstavlja znaajan element finansijskog trita, kao i trine privrede.
Osnovne funkcije koje obezbjeuju trite kapitala su:
1. Transfer kapitala;
2. Razvojna funkcija;
3. Funkcija selekcije projekata;
4. Kontrolna funkcija;
5. Funkcija izvravanja ugovorenih obaveza;
6. Smanjivanje rizika;
7. Zatita vlasnitva.

1.1 Transfer kapitala

Trite kapitala omoguava trasfer kapitala od subjekata koji raspolau vikom sredstava
prema subjektima kojima su ta sredstva potrebna. Ova funkcija povezuje ponudu i tranju na
odreenom mjestu u odreenom vremenu, izjednaavajui uslove pod kojima se kapital nudi i
trai i shodno tome najvanija je funkcija ovog trita.

1.2 Razvojna funkcija

S obzirom da veliki broj projekata zahtijeva velika sredstva za realizaciju, esto je neophodan
veliki broj uesnika na tritu da bi se ova sredstva obezbijedila. Na ovaj nain, trite
kapitala utie na poveanje sklonosti ka tednji i sklonosti da se ova sredstva ponude na
tritu ( pomou odgovarajuih finansijskih instrumenata ), to je od krucijalnog znaaja za
nesmetano odvijanje ukupne ekonomske aktivnosti.

1.3 Funkcija selekcije projekata

D.Eri. Finansijska trita i instrumenti , II dopunsko izdanje , igoja tampa, Beograd, 2003.godine.

Zbog vlikog broja projekata, od kojih mnogi zahtijevaju znaajna sredstva, nemogue je
realizovati sve potencijalne aktivnosti. Trite kapitala, preko cijene kapitala utie na izbor
projekata koji obezbjeuju najviu stopu prinosa na uloena sredstva pri emu se postie
znaajnija efikasnost koritenja kapitala.

1.4 Kontrolna funkcija

Trite kapitala obezbjeuje da se sredstva koriste na najefikasniji nain.

1.5 Funkcija izvravanja ugovornih obaveza

Zbog striktnih pravila koja su postavljena na tritu kapitala, uesnici su obavezni da u
potpunosti izvravaju svoje ugovorne obaveze.

1.6 Smanjivanje rizika

Rizik na tritu kapitala je smanjen na najmanju moguu mjeru, upravo zbog injenice da je
ukljuen vei broj uesnika.

1.7 Zatita vlasnitva

Trite kapitala je organizovano na nain da maksimalno titi vlasnitvo i interese vlasnika
kapitala. Na ovaj nain ono doprinosi poveanju konkurencije i smanjenju monopola.

2. Vrste trita kapitala

Trite kapitala moemo posmatrati kroz tri specijalizovana trita.

Kreditno-investiciono trite. Na ovom tritu trguje se dugoronim investicionim kreditima,
zajmovima i depozitima. Cilj ovog trita je da se, putem sretanja ponude i tranje za
kapitalom, omogui finansiranje privrednog razvoja iz realnih sredstava.
Hipotekarno trite. Na hipotekarnom tritu se trguje dugoronim kreditima koji imaju
zalog u vidu hipoteke.
Trite dugoronih hartija od vrijednosti. Ovaj specifian i vjerovatno najvaniji dio trita
kapitala sastoji se iz a) emisionog ili primarmog trita i b) sekundarnog trita. Primarno
trite je vezano za sve aktivnosti pripreme i emisije hartija od vrijednosti i njihovu prvu
prodaju. Sekundarno trite predstavlja nastavak trgovine ovim hartijama, odnosno dalju
prodaju ve emitovanih hatija od vrijednosti.

Ukoliko se posmatra sa aspekta mjesta na kojem se obavljaju operacije hartijama od

vrijednosti, moemo uoiti da se promet odvija kao a) berzanski promet i b) vanberzanski
promet.
Berzanski promet obuhvata trgovinu hartijama od vrijednosti na slubenom dijelu berze,
odnosno kupovinu i prodaju efekata u okviru berzanskog ringa.
Vanberzanski promet obuhvata svu trgvinu hartijama od vrijednosti koja se ne odvija na
slubenom dijelu berze. Ovaj promet je vei od berzanskog i odvija se: a) u okviru poslovnog
prostora berze, ali van berzanskog pulta, odnosno u svim prostorijama berze koje se ne
smatraju slubnim; b) u bankama i drugim ovlaenim porednicima za poslovanje na tritu
kapitala; c) direktno izmeu uesnika na tritu kapitala i neposredno van berze i banaka.

3. Uesnici na tritu kapitala

Osnovni princip koji vlada na tritu kapitala je da su uesnici, kao i njihovi poslovni odnosi
na relaciji dva ravnopravna partnera. Zbog svoje potrebe, jedan od njih kupuje kapital, dok se
drugi nalazi u poziciji da ga prodaje, u cjelosti ili samo dio, da bi ostvario poslovne prihode
po osnovu vlasnitva nad kapitalom. Djelovanjem ovog trinog principa oba partnera
ostvaruju svoje elje pod uslovima koji zadovoljavaju obostrane interese. Uslovi pod kojima
je dolo do trasfera kapitala u obostranom interesu formiraju cijene kapitala. Ova cijena je
nastala kao rezultat djelovanja kako

meusobnih

odnosa subjekata koji su realizovali

transfer kapitala, tako i njihovih pojedinanih odnosa prema tritu, to ukupno dovodi do
formiranja trinih odnosa. Da bi ovo trite funkcionisalo nesmetano i oputeno, potrebno je
stvoriti odnose meusobnog povjerenja i meusobnih interesa. Generalno gledano, uesnici
na tritu kapitala su:
Krajnji korisnici finansijske tednje, tzv. deficitne ekonomske jedinice, koje kreiraju odreene
finansijske instrumenete radi prodaje suficitnim ekonomskim jedinicama, tj. onima koji
raspolau vikom kapitala koji ele da plasiraju radi ostavrenja prihoda.
Intermedijarne finansijske institucije, odnosno investicione, komercijalne i druge banke,
penzioni fondovi, osiguravajua drutva i drugi institucijalni investitori.
Berzanski posrednici, brokeri, dileri i drugi koji imaju ulogu prevashodno u direktom
finansiranju.
Berze sa svojom ulogom koja se ogleda u sekundarnim opercijama na ovom tritu.
8

Drava kao uesnik na vie nivoa. Sa jedne strane drava uzima ulogu regulatora i kontrolora,
ali moe se javiti i u ulozi investitora i prodavca.
Ukoliko uzmemo u obzir odnose koji se javljaju na ovom tritu, uesnici se mogu
klasifikovati kao neposredni i posredni. Neposredni uesnici na trizu kapitala uspostavljaju
partnerstvo direktno, dok posredni uesnici partnerstvo uspostavljaju preko ovlaenog
predstavnika. U odnosu na formu uea, uesnici na tritu kapitala se svrstavaju u
institucionalizovane i neinstitucionalizovane uesnike. Institucionalizovani uesnici trguju u
okviru trine institucije, dok su neinstitucionalizovani uesnici slobodni trgovci, nezavisni od
pripadanja bilo kojoj instituciji koja se pojavljuje na tritu kapitala.

4. Funkcionisanje trita kapitala

Trite kapitala moe biti organizovano i neorganizovano. Berze hartia od vrijednosti, kao
nosioci organizovanog trita kapitala na kojem

se trguje

dugoronim hartijama od

vrijednosti, daju svoj doprinos efikasnoj alokaciji dugoronih sredstava na najefikasnije

projekte, tj.na najbolje raspoloive investicione alternative. Privredni subjekti, koji imaju
potrebu za kapitalom, mogu isti pribaviti na tritu kapitala emisijom novih hartija od
vrijednosti. Iako sva peduzea nemaju mogunost jednakog pristupa ovom tritu, njegov
znaaj se ogleda u tome to omoguava velikim i propulzivnim prduzeima da pribave
sredstva za svoje kapitalne investicije koristei usluge uesnika na tritu kapitala koji su u
mogunosti da angauju tednju pojedinaca, drugih preduzea i finansijskih institucija. Bez
ove mogunosti, subjektima kojima je potreban kapital, bili bi prinueni da direktno
pregovaraju sa subjektima koji raspolau velikim sumama novca i pri tome su spremni da sve
ili jedan dio investiraju. Neorganizovano trite kapitala nema svoje uporite u bilo kakvoj
vrsti institucije. Na ovom tritu kupci i prodavci kapitala stupaju u direktne kontakte, koji su
u veini sluajeva nevidljivi osim za uesnike u samom procesu transfera sredstava. Cijene na
ovom tritu se formiraju na bazi postignutog dogovora izmeu kupca i prodavca i to tako da
odraavaju spremnost kupaca da plate najviu cijenu koja ne ugroava njihove interese, kao i
prodavaca koji su spremni da ustupe kapital po najnioj cijeni, vodei pri tom rauna da
neugroavaju sopstveni interes. S obzirom na ogroman broj uesnika na neorganizovanom
tritu kapitala, ovo trite na ovakav nain efikasno odreuje cijenu kapitala u svakom
trenutku. Kada je rije o meunarodnom tritu kapitala, u teoriji privrednog razvoja moemo
nai motive kretanja kapitala u meunarodnim okvirima. Ovi motivi se, svakako, nalaze na

strani tranje za inostranim kapitalom. Sa druge strane, moe se potaviti pitanje odakle motiv
za ponudu u meunarodnom kretanju kapitala. Iako se moe dati vie odgovora na ovo
pitanje, u samoj sutini ove ponude nalazi se elja za maksimizacijom nekog poslovnog
rezultata uz sva ogranienja koja diktira trite.
Prethodno navdeno moe se ilustrovati sljedeim primjerom.3
Recimo da posmatramo dvije zemlje Ameriku i Japan. Pretpostavimo da nema slobodnog
kretanja kapitala u meunarodnim okvirima. U ovj situaciji, Japan ima relativno mnogo
kapitala u odnosu na mogunost investiranja u domau privredu. Sa druge strane Amerika
(SAD, Kanada, Brazil i Meksiko) nemaju dovoljno kapitala da bi zadovoljili investicione
fondove. Zbog nemogunosti plasmana kapitala u inostranstvo, investitori iz Japana moraju
da prihvate niske stope prinosa na kapital. U situaciji trine utakmice, konkurencija
primorava japanske investitore da prihvate stopu prinosa od 2% godinje. Situacija u Americi
je obrnuta. Zbog velike potranje za kapitalom, stope prinosa su formirane na visini od 8% na
godinjem nivou. Nakon prestanka ogranienja

na kretanje kapitala u meunarodnim

okvirima, japanski investitori bi mogli da plasiraju kapital u deficitarno podruje Amerike.

Vremenom se u Americi poveava, a u Japanu smanjuje ponuda kapitala. U ovoj situaciji
dolazi do formiranja nove ravnotne stope prinosa od 5% godinje u obje zemlje.
Empirijski posmatrano, trite kapitala funkcionie na osnovu interakcije etiri faktora:
1. Tranja od strane investitora i eminenata hartija od vrijednosti;
2. Vladajuih trendova na tritu u pogledu izbora instrumenata i institucija;
3. Oporezivanja i drugih instrumenata regulisanja;
4. Djelovanje uesnika na tritu: posrednika i institucionalnih investitora.

1. Instrumenti trita kapitala

Trite kapitala ima za osnovu konstituisanja dugoronu finansijsku aktivu odnosno ako se
analizira kao trite finansijskih instrumenata emisiju i trgovinu dugoronim finansijskim
instrumentima. Rije je o finansijskoj aktivi koja proistie iz zadovoljavanja akumulativnih
potreba

proizvodnih

odnosno

dugorone

potronje

neproizvodnih

sektora.

Poto

zadovoljavaje ovih potreba doprinosi formiranju kapitala dugorone finansijske instrumente

moemo smatrati za instrumente trita kapitala. Dugoroni finansijski instrumenti su oni
3

Deletovi Milenko, Finansijska trita i instrumenti , Autor, 2007., str. 151-152

10

instrumenti iji je rok dospijea dui od jedne godine. 4 Kupoprodaja ovih instrumenata, koji
se jo nazivaju i efektima ili instrumentima kapitala, obavlja se na tritu kapitala.

1.1 Akcije Pojam akcija

Akcija je hartija od vrijednosti koju izdaje akcionarsko drutvo ( ili komanditno drutvo na
akcije ), sa odreenom nominalnom vrijednou koja predstavlja dio njegovog osnovnog
kapitala. Akcija je vlasniki finansijski instrument jer odraava vlasniki odnos, odnosno
odraava dio vlasnitva nad firmom. Akcija ima nominalnu vrijednost koja se slobodno
utvruje prilikom emitovanja i upisana je na akciji; po njoj se i registruje u knjigovodstvu
firme. Nominalna vrijednost akcije nije uvijek jednaka knjigovodstvenoj, to je sluaj sa
obveznicom. Ukupna nominalna vrijednost emitovanih akcija dobija se mnoenjem broja
emitovanih akcija i nominalne vrijednosti jedne akcije. Akcija traje neogranieno i vezana je
za sudbinu preduzea. Ona vlasniku daje mogunost da uestvuje u raspodjeli dobiti firme,
kao i da snosi rizik iz poslovanja preduzea do iznosa uloenog kapitala, odnosno nominalne
vrijednosti kacija koje posjeduje. Prodajom akcija preduzee stie sopstveni kapital, koji
predstavlja trajni izvor finansiranja. Ako se emitovane akcije prodaju iznad nominalne
(emisione) vrijednosti, preduzee stie sopstveni kapital u visini nominalne vrijednosti
prodatih akcija plus premija, koja predstavlja razliku izmeu prodajne vrijednosti i nominalne
vrijednosti akcija. Ova premija esto se zove aija ili kapitalni (emisioni) dobitak.
Akcije i dionice se esto tretiraju kao sinonomi, to nije ispravno, iako meu njima ne postoje
sutinske razlike. Izmeu ove dvije vrste hartija od vrijednosti postoje tri osnovne razlike:
a) akcije su djeljive i mogu se transformisati u nepravilne i razliite iznose, dok se
deonice izraavaju u konanim iznosimai nisu djeljive;
b) akcije se registruju i upisuju u poslovne knjige, glase na ime i vodi se precizna
evidencija svih vlasnika, to kod deonica nije sluaj, tj. one mogu glasiti i na
donosioca;
c) prikupljanje sredstava prodajom akcija vri se uplatom odjednom i u cjelokupnim
iznosima, dok se prikupljanje sredstava prodajom deonica moe vriti uplatama u vie
rata.

1.1 Vrste akcija i prava iz akcija

Prema odredbama Zakona o preduzeima, akcije mogu da budu:5
4

B. Vasiljevi, Osnovi finansijskih trita , 2002 godine. Beograd, str. 161.

Zakon o preduzeima objavljen je u Slubenom listu SRJ , broj 29/96, 33/96, 29/97, 59/98, 74/99, 9/01 i
36/02.

11

a) Prem redosljedu emitovanja:

1) osnivake (prve emisije) i
2) akcije sljedeih emisija.
a) Prema sadrini prava uea u dobiti:
1) obine (redovne) i
2) prioritetne (povlaene).
a) Prema pravu glasa:
1) bez prava na glas i
2) sa pravom glasa.
Najvanija podjela akcija je na
a) obine (redovne) i
b) prioritetne (povlaene).
Obine (redovne) akcije predstavljaju osnovno vlasnitvo drutva i one se prvo izdaju
prilikom formiranja akcionarskog drutva. Vlasnici ovih akcija direktno snose rizik
poslovanja drutva. Emisijom obinih akcija preduzee dolazi do sredstava za finansiranje
poslovanja, a njihovi kupci postaju novi suvlasnici preduzea. U okviru obinih akcija
razlikuje se vie klasa akcija ( A,B, itd.) koje svojim vlasnicima daju razliita prava glasa, kao
i razliite prihode. Varijantu obinih akcija ine i garantovane akcije ija je specifinost da su
garantovane drugim preduzeem ili nekom finansijskom institucijom.
Prioritetne (povlaene ili preferencijalne) akcije akcionarska drutva izdaju nakon
izdavanja obinih akcija. Vlasnici ovih akcija nemaju pravo upravljanja u akcionarskom
drutvu. Prioritetna akcija daje pravo prvenstva na isplatu dividende u odnosu na obine
akcije, na raspodjelu likidacione mase i druga prava utvrena zakonom i statutom. Prilikom
izdavanja prioritetnih akcija, akcionarsko drutvo moe zahtijevati od upisnika ovih akcija i
posebne novane doplate. One se kreiraju s ciljem da se povea sigurnost u pogledu plaanja,
a donose vie prihoda vlasnicima od posjedovanja obveznica i veu sigurnost u odnosu na
obine akcije. Prioritetna akcija moe biti:
1) Kumulativna akcija daje prioritetno pravo na isplatu svih jo neisplaenih dividendi

prije nego to se imaocima obinih akcija u skladu sa odlukom o izdavanju akcija

isplate bilo kakve dividende.

12

2) Participativna akcija daje pravo imaocu, pored utvrene prioritetna dividende, i na

isplatu dividendi koje pripadaju imaocima obinih akcija u skladu sa odlukom o

izdavanju.
3) Participativno kumulativne akcije su mjeovite akcije, to se rijetko praktikuje.

Slika 1.
Podjela akcija na dvije osnovne grupe

1.1 Dugorone obveznice Pojam dugoronih obveznica

Obveznica je hartija od vrijednosti odreene nominalne vrijednosti kojom se njen izdavalac
obavezuje da e licu oznaenom u njoj ili licu po njegovoj naredbi, odnosno njenom
donosiocu, isplatiti odreenog dana dospjelosti iznos u njoj naveden, odnosno da e isplatiti
iznos anuitetskog kupona.6 Obveznica je hartija od vrijednosti koja omoguava eminentu da
prikupi sredstva za finansiranje svojih potreba na kredinoj osnovi, a koja svom vlasniku
obezbjeuje isplatu kamate i glavnice po unaprijed utvrenom redosledu, u odreenom
vremenskom periodu. Naje se isplata kamate vri dva puta godinje na osnovu
prezentiranja kupona, a glavnice na dan dospijea obveznice.Obveznice imaju rok dospijea
od najmanje godinu dana. Na nekim finansijskim tritima, obveznica sa rokom dospijea od
jedne godine naziva se nota. Dugorone obveznice su kamatonosne harije od vrijednosti.
Nominalni iznos pozajmljenih sredstava putem emisije obveznica naziva se glavnica. Kamata
koju emitent plaa na pozajmljeni iznos naziva se kupon, a kamatna stopa po kojoj se plaa
kamata dodospijea obveznice naziva se kuponska stopa ili nominalna kamatna stopa.

1.2 Vrste dugoronih obveznica

Najpotpunija klasifikacija obveznica moe se

izvriti prema njihovom eminentu.

Razlikujemo:
a) dravne, b) korporativne, c) municipalne, i d) hipotekarne obveznice.
6

M. Vasiljevi, Privredna drutva, Beograd, 1999, str. 252.

13

Slika 2. Obveznice po tipu izdavaoca

Istorijski posmatrano, dravne dugorone obveznice su , vjerovatno, prvi finansijski
instrumenti. Pojavile su se jo u srednjem vijeku kada su se, zbog visokih dravnih trokova
uzrokovanih voenjem ratova, koristile za prikupljanje finansijskih sredstava. Smatraju se
najkvalitetnijim hartijama od vrijednosti, jer drava garantuje za njihovu naplativost.Dravne
dugorone obveznice moe emitovati drava, njeni organi ili agencije a razlikuju se po
namjeni i ronosti.
Municipalne obveznice emituju lokalne samouprave radi finansiranja budetskog deficita ili
kapitalnih investicija. Prinos na ove obveznice je, najee, osloboen poreza pa su one zbog
ove injenice, zanimljive veoma irokom krugu investitora. Sa druge strane, stopa prinosa na
ove obveznice je nia od stope prinosa na dravne obveznice.
Kod hipotekarnih kredita korisnik se obraa banci ili drugoj depozitnoj instituciji da mu
odobri kredit radi kupovine nekretnine. Na ovu nekretninu mu se stavlja hipoteka koja slui
kao garancija da e korisnik uredno servisirati obaveze prema banci i koja nije aktivna sve
dok korisnik uredno servisira dospjele rate kredita. U sluaju neispunjenja obaveza od strane
korisnika, banka moe aktivirati hipoteku i na taj nain naplatiti sopstvena postraivanja.
Korporativne obveznice emituju velike i kreditno sposobne korporacije u cilju prikupljanja
sredstava za kapitalna ulaganja. Finansiranje putem korporativnih obveznica predstavlja vrstu
finansiranja putem duga zbog toga to taj dug povlai obaveze isplate glavnice i kamate. U
ove obveznice najvie ulau osiguravajue kue, dok je investiranje u njih od strane
penzijskih fondova daleko manje zastupljeno. Njihova karakteristika je i to da eminenti
obezbjeuju direktno zaduivanje, bez posredovanja banaka.

1.1 Rejting obveznica

Odreivanje rejtinga obveznica predstavlja procjenu vjerovatnoe da li e, ili ne, dunik
izmiriti svoje obaveze po osnovu izdatih obveznica. Ovaj rejting je u direktnoj zavisnosti od
14

veeg broja faktora, kao to su: obim zaduenosti izdavaoca, fluktacije u nivou prihoda
izdavaoca, veliine emisije hartija od vrijednosti, vjerovatnoe da izdavalac nee moi da
izmiri svoje obaveze u predvienom roku, nivoa zatite koji se nudi vlasnicima obveznica u
sluaju neizmirivanja obaveza eminenta i drugi. Najpoznatije institucije koje se bave
procjenom kvaliteta obveznica a djeluju na globalnom s nivou Standard & Poor's ( S&P),
Moody's i Fitch Investor Service ( Fitch ). Ove institucije rangiraju obveznice na osnovu
informacija koje pribavljaju iz velikog broja izvora, kao to su banke, potpisnici emisije,
podaci sa beze,

itanje finansijskih izvjetaja eminenata obveznica i brojni drugi.

Odreivanje rejtinga obveznica podrazumijeva njihovo razvrstavanje u vie grupa koje se

obiljeavaju simbolima od A do D. Sve hartije od vrijednosti instrumenti duga se obino
rangiraju u dvije velike grupe: a) obveznice investicionog ranga i b) pekulativne obveznice
u koje se svrstavaju sve obveznice sa rangom ispod BBB kod S&P i Fitch-a ili Baa ukoliko ih
rangira Moody's i koje se jo nazivaju i junk ( dank ) obveznice.

Tabela 1. Rangiranje obveznica i njihove karakteristike

15

Zakljuak
Razvijanje trita kapitala je jedan od velikih zadataka reforme koju provode zemlje u
tranziciji. Za stavaranje podeavanja okruenja za razvoj privatnog sektora i trine
ekonomije potrebno je pripremati i uiniti brojne regulative, a meu njima i one kojima se
prikrivaju podruja i regulacije finansijskih trita, ureenje rada posrednika na tritima,
raunovodstvenih i revizijskih standarda. Veoma je vana uloga drave u procesu izrastanja i
razvoja trita kapitala. Drava priprema formalno pravni okvir za sprovoenje
privatizacije. Njena uloga trebala bi da je primarno svedena na ulogu koordinatora. Drava
utvruje i organizuje subjekte (agencije) koji e za njene potrebe izii na trite i stvoriti
odgovarajui tok transakcija VP, dionicama, to je poetna pretpostavka efikasne aktivnosti
trita kapitala, kao i finansijskih trita u cjelini.
Brojne promjene koje su se deavale u novijem vremenu odnose se na finansijskom tritu. To
su znaajne promjene u strukturi ulaganja stanovnitva, nove tehnologije rada, brz razvoj
instrumenata finansijskog trita, institucionaliziranje, te snaenje novih brojnih uesnika.
Ovim promjenama su stvorene nezamislive mogunosti razvoja trita vrijednosnih papira, pr
emu se snai naboj njegove internacionalizacije i potencijalno vodi u pravcu razvoja
jedinstvenog svjetskog finansijskog trita. itav tok promjena na razvijenim finansijskim
tritima podrazumijeva promjene koje su se deavale u promjenama strukture imovine
(sekuritizacija), zatim promjene na finansijskog trita tj. Inovacije finansijskog trita, uloga
posrednika te razvoj sekundarnog trita i promjene na globalnom nivou ( internacionalizacija
). Vanu ulogu na tritu kapitala imaju finansijski posrednici te posrednici pri kupoprodaji
vrijednosnih papira: specijalisti za kupoprodaju vrijednosnih papira, burzovni meetari,
investicijske kue, banke i druge finansijske organizacije te investicijski bankari. U skladu sa
prirodom trita kapitala, kome je promjenjivost inherentna karakteristika, postizanje
16

modela nultog rizika je nemogue i, u svakom sluaju, nepoeljno. Bilo koji takav model bi
bio toliko skup, to bi inilo da je firmama pretjerano optereujui, a takoe nespojiv s
ciljevima regulative. Takav model bi bio tetan po zemlju u cjelini i finansijski neodriv.
tavie, ustanovljenje ovog modela bi usporilo razvoj trita, razvijanje novih aktivnosti na
tritu kapitala, konkurentnost, a bilo bi nespojivo i sa zahtjevom da uesnici na tritu
kapitala samostalno snose odgovornost. Drugi neeljen fenomen

bi bio da investitori

postupaju na osnovu pogrene pretpostavke da ni jedna firma ne moe propasti. To bi

demotivisalo kako pojedince tako i firme da briljivo procijene rizike u vezi sa odlukama o
investiranju.

Stranica citiranih djela:

1. B. Vasiljevi, Osnovi finansijskih trita , 2002 godine. Beograd, str. 161.;

2. D. Eri, Finanijska trita i instrumenti , dopunsko izdanje, igoja tampa,

Beograd, 2003. godine.;

3. Deletovi Milenko, Finansijska trita i instrumenti , Autor, 2007., str. 151

152.;
4. M. Vasiljevi, Privredna drutva, Beograd, 1999, str. 252.;
5. Zakon o preduzeima objavljen je u Slubenom listu SRJ , broj 29/96, 33/96,

59/98, 74/99, 9/01 i 36/02.;

6. . Risti, Finansijska trita , Trite kapitala, Beograd, 1990.godine..

17

18