EKONOMSKI FAKULTET

Seminarski rad: Podjela stalnih sredstava

Travnik, april 2019.

Sadržaj
Uvod....................................................................................................................................................................... 3
1. Sredstva preduzeća................................................................................................................................. 4
2. Stalna sredstva.......................................................................................................................................... 4
3. Stalna sredstva prema funkciji............................................................................................................ 5
3.1. Stalna sredstva u pripremi (u izgradnji)................................................................................ 5
3.2. Stalna sredstva u funkciji............................................................................................................. 6
3.3. Stalna sredstva van funkcije........................................................................................................ 6
4. Stalna sredstva prema pojavnim oblicima..................................................................................... 6
4.1. Nematerijalna ulaganja (prava)..................................................................................................... 7
4.2. Materijalni oblik stalnih sredstava........................................................................................... 7
4.3. Dugoročni finansijski plasmani................................................................................................. 8
5. Vrste stalnih sredstava........................................................................................................................... 8
Zaključak.............................................................................................................................................................. 9
Literatura........................................................................................................................................................... 11

Uvod

2
 Svako preduzećć e pri osnivanju mora raspolagati odgovarajućć im sredstvima i
imovinom. Osnovni problem u poslovanju i kvalitetu poslovanja je odgovarajućć i obim i
kvalitet imovine kojom preduzećć e raspolazž e.

Osnivaćž i – vlasnići, shodno zakonskim propisima, obezbjeđuju poćž etna osnivaćž ka

sredstva. Funkćionisanje preduzećć a kao sistema zapoćž inje pribavljanjem njegovih
elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materijala) u ćilju izvrsž avanja
određenog zadatka. Tako obezbijeđena i uplaćć ena sredstva postaju sredstva i imovina
preduzećć a, sa kojima ono slobodno raspolazž e.

Preduzećć e pribavlja i koristi sredstva kao uslov i komponentu svoga rada i

poslovanja. U sklopu toga mozž emo rećć i da se sredstva za rad i predmeti rada stalno
angazž uju u proizvodnji i na taj naćž in se obezbjeđuju materijalni uslovi za reprodukćiju.
Reprodukćija je stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje proćesa proizvodnje kao
preduslov za opstanak i razvoj svakog drusž tva.

ČČ esto se poistovećć uje pojam sredstava za rad sa osnovnim sredstvima, međutim

osnovna sredstva su mnogo sž iri pojam u koji pored sredstava za rad ubrajamo i
određena prava i potrazž ivanja po osnovu stalnih sredstava. Ali ni sva sredstva za rad,
nisu uvek osnovna sredstva. To su, na primer, sitan alat i inventar koji ne ispunjavaju
određeni vrijednosni kriterijum i ćž iji vijek trajanja nije duzž i od jedne godine. Funkćija
sredstava preduzećć a je u njihovoj namjenskoj upotrebi, korisž tenju i transformaćiji. Ona
se sastoji u stalnom kretanju i kruzž enju sredstava iz jedne faze poslovanja preduzećć a u
sljedećć u i iz jednog oblika sredstava u drugi. Na tom kruzž nom putu, sredstva se u svakoj
fazi ćiklusa proizvodnje i poslovanja javljaju u izmijenjenom ili djelimićž no izmijenjenom
obliku.

1. Sredstva preduzeća

3
 Kao sž to smo većć napomenuli, preduzećć e, kako bi izvrsž ilo svoj osnovni ćilj i
zadatak, i postiglo sž to većć i profit za sebe i za drusž tvo u ćjelini, angazž uje pored radne
snage i određena sredstva. Ova sredstva su neophodna za obavljanje djelatnosti u
preduzećć u i bez njih se ne mozž e obavljati proćes reprodukćije. Mozž e se rećć i da su
sredstva određeni ekonomski resursi koje kontrolisž e pravno liće, i rezultat su nekih
prosž lih događaja ćž ijom se upotrebom u budućć nosti oćž ekuje priliv budućć ih ekonomskih
koristi, tj. prihoda. Sredstva u preduzećć u mogu se podijeliti sa dva stanovisž ta:
 Prema pojavnim oblićima;
 Prema roku trajanja.

Prema pojavnom obliku se dijele na:

 Stvari – to su sredstva koja se javljaju u konkretnom materijalnom obliku i to
mogu biti zgrade, zemljisž ta, masž ine, materijali, proizvodi, roba, sredstva za
transport i slićž no;
 Prava – su sredstva koja nisu materijalnog karaktera, ne mogu se opipati i to
mogu biti potrazž ivanja, na primjer proizvoda, robe, zatim patenti i slićž no;
 Novac – efektivni novać (gotovina) u blagajni i na zž iro raćž unu.

Prema namjeni, sredstva mogu biti:

Poslovna sredstva:
 Osnovna (stalna);
 Obrtna (tekućć a).

Posebna (sredstva rezervnog fonda i sredstva zajednićž ke potrosž nje).

Prema fazama ćiklusa reprodukćije u kojima su angazž ovana, sredstva se dijele na:
 Sredstva u početnom robnom obliku (zalihe materijala i sredstva za rad);
 Sredstva u tehnološkom procesu (proizvodnja u toku);
 Sredstva u zalihama gotovih proizvoda.

Prema izvorima pribavljanja sredstva mogu biti:

 Vlastita;
 Tuđa.
Osnovna sredstva mogu, nadalje, biti u obliku stvari i prava (građevine, oprema,
sž ume, dugogodisž nji zasadi, masž ine, osnovno stado, patenti, lićenće, fransž ize, konćesije,
osnivaćž ki i izdaći za razvoj i slićž no), dok obrtna sredstva mogu biti u obliku stvari, prava i
novća (zalihe materijala, proizvoda, gotovih proizvoda, dioniće, prtićipaćije, novać na
blagajni, zž iro raćž unu i slićž no).

2. Stalna sredstva

4
 Osnovna ili stalna sredstva su trajni, materijalni oblik sredstava preduzećć a.
Osnovna sredstva su dio ukupnih sredstava preduzećć a, koja se postepeno trosž e u
proćesu poslovanja i to u duzž em vremenskom periodu i kroz visž e radnih ćiklusa.
Upotrebom i korisž tenjem u proćesu rada, stalna sredstva ne mijenjaju svoj materijalni
oblik.
Najvećć i dio stalnih sredstava preduzećć a ćž ini oprema odnosno sredstva za rad.
Međutim, nisu sva sredstva za rad stalna sredstva. Sredstva za rad male vrijednosti i
kraćć eg roka upotrebe (manje od godinu dana), ne ubrajaju se u kategoriju stalnih
sredstava.
Stalna sredstva su sž ira kategorija od sredstava za rad. Prema nomenklaturi, ona
sredstva za rad ćž iji je vijek upotrebe kraćć i od jedne godine ne spadaju u stalna sredstva.
To su npr. sitan inventar, dio ambalazž e, određene vrste alata i sl. Njihov vijek trajanja je
kraćć i od godine dana.
Stalna sredstva saćž injavaju i građevinski objekti, sž ume, zemljisž te i druga prirodna
bogatstva.
U stalna sredstva spadaju i određena prava dugoroćž nog karaktera (konćesije,
patenti, lićenće), dugoroćž na finansijska ulaganja, kao i nematerijalna ulaganja.
Trosž enje stalnih sredstava (izrazž eno u novćž anom obliku) naziva se amortizaćija. Novćž ana
sredstva od amortizaćije sluzž e za nabavku novih, odnosno reprodukovanje stalnih
sredstava preduzećć a.

3. Stalna sredstva prema funkciji

Stalna sredstva predstavljaju sva ona sredstva koja u proćes proizvodnje jednog
preduzećć a ulaze svojom ćelokupnom vrijednosž ćću, ali se pri jednom poslovnom ćiklusu
ne utrosž e u ćjelosti većć se njihova vrijednost postepeno smanjuje i do kraja proizvodnog
ćiklusa zadrzž avaju svoj prvobitni oblik. Stalna sredstva se mogu javiti u obliku: stvari,
prava i novća. Podjela stalnih sredstava mozž e se izvrsž iti prema razlićž itim kriterijima u
zavisnosti od potrebe preduzećć a. U nasž im zakonskim propisima, najćž esž ćće kao kriterij za
podjelu stalnih sredstava koristi se proćes proizvodnje, tako da razlikujemo:

1. stalna sredstva u pripremi (izgradnji);

2. stalna sredstva u funkciji;
3. stalna sredstva van funkcije.

3.1. Stalna sredstva u pripremi (u izgradnji)

Veoma je bitno prećizirati koje stvari ili koja prava treba nabaviti kao i iz kojih
izvora ćć e biti izvrsž eno finansiranje te iste nabavke. Kod ovih sredstava, visina potrebnih

5
novćž anih sredstava za njihovu nabavku se određuje na osnovu investićionih programa
kao i tehnićž ke dokumentaćije (predraćž unska vrijednost građevinskih objekata, opreme,
visine trosž kova montazž e i drugi izdaći vezani za izgradnju i pusž tanje u rad datog objekta
kao i izvori iz kojih se obezbjeđuju sredstva za finansiranje izgradnje). Ulaganje u sva
osnovna sredstva mogu se vrsž iti sa ćiljem da se izgradi: novi kapaćitet, prosž iri većć
postojeći kapaćitet, modernizuje ili pak izvrsž i zamjena postojećć eg kapaćiteta. Stalna
sredstva u pripremi su prema tome ona sredstva ćž ija izgradnja josž uvijek nije zavrsž ena,
kao i ona sredstva koja josž uvijek nisu spremna za datu poslovnu aktivnost. Ova sredstva
se mogu javiti u sljedećć im oblićima:

1. potrazž ivanja za avanse;

2. potrazž ivanja po osnovu zajednićž ke izgradnje stalnih sredstava;
3. investićije u toku.

3.2. Stalna sredstva u funkciji

Sva stalna sredstva jednog preduzećć a koja se koriste za obavljanje djelatnosti

kojom se preduzećć e bavi predstavljaju osnovna sredstva u funkćiji. U ova sredstva
spadaju sljedećć e stvari i prava: zemljisž ta koja sluzž e u privredne svrhe, sž ume, građevinski
objekti, oprema, dugogodisž nji zasadi, osnovno stado, materijalna prava, osnivaćž ka
ulaganja datog preduzećć a i ostala stalna sredstva.

3.3. Stalna sredstva van funkcije

Sve obustavljene investicije jednog preduzeća, kao i stalna sredstva koja se ne

mogu više koristiti zbog svoje fizičke istrošenosti, ili je pak njihovo korištenje postalo
ekonomski neisplativo zbog svog moralnog zastarjevanja kao i sva ona sredstva zbog
kojih pri izmjeni proizvodnog programa gube svoju upotrebnu vrijednost predstavljaju
stalna sredstva van funkcije datog preduzeća. Zbog toga što ne učestvuju u obavljanju
poslovnih aktivnosti jednog preduzeća ova sredstva se otpisuju (ova sredstva mogu
izazvati dodatne troškove i na taj način smanjiti finansijski rezultat poslovanja datog
preduzeća). Ova sredstva van funkcije otpisuju se otuđenjem putem prodaje,
privremenim ili trajnim ustupanjem nekom drugom preduzeću kome su ova sredstva
potrebna za poslovanje ili se pristupa njihovom ponovnom osposobljavanju radi
ponovne upotrebe za poslovne funkcije u preduzeću.

6
 4. Stalna sredstva prema pojavnim oblicima

Ova podjela izrazž ava i zvanićž nu zakonsku nomenklaturu podjele imovine,

odnosno sredstava preduzećć a. Ona se iskazuju kao stalna sredstva ili imovina
preduzećć a koju saćž injavaju:

1. nematerijalna ulaganja (prava);

2. materijalna sredstva;
3. novćž ana sredstva u obliku dugoroćž nih finansijskih plasmana.

4.1. Nematerijalna ulaganja (prava)

Ovu kategoriju saćž injavaju raznovrsna dugoroćž na ulaganja i plasmani sredstava

preduzećć a za razlićž ite namjene: osnivaćž ka ulaganja u raznovrsne oblike preduzećć a,
ulaganja u razvojna istrazž ivanja, kao i ulaganja u probnu proizvodnju.
Drugu grupu nematerijalnih ulaganja ćž ine konćesije, patenti i lićenće.
Konćesije su dugoroćž na ulaganja ili ustupanja imovine i prirodnih bogatstava (putevi,
rudnići, zž eljezniće, zemljisž te) radi upotrebe i korisž tenja. Prava od konćesije imaju
karakter imovine preduzećć a, kao nematerijalnih ulaganja.
Patenti i lićenće predstavljaju određene isprave kojima se sž titi neki pronalazak ili otkrićć e.
One su iskljućž ivo pravo pronalazaćž a. Pronalaskom se smatra i svako novo rjesž enje
određenog tehnićž kog problema koje se mozž e primijeniti u privredi. U nasž oj privredi
patentno pravo traje najvisž e 15 godina.
Patent je prenosivo pravo u ćjelini ili djelimićž no. Patent kao osnovno sredstvo predstavlja
otkupljeno pravo korisž tenja određenog pronalaska.
Lićenća predstavlja pravo korisž tenja tuđeg patenta. Po Zakonu o patentima i tehnićž kim
unapređenjima, nosilać patenta mozž e ugovorom, u ćjelini ili djelimićž no, ustupiti pravo
iskorisž tavanja pronalaska drugom liću.
Patentima i lićenćama smatraju se osnovna sredstva ukoliko je njihovo plaćć anje
(naknada za njihovo korisž tenje) izvrsž eno odjednom – u punom iznosu. Ako se ugovorom
predvidi da se naknada za korisž tenje plaćć a godisž nje – onda se radi o tekućć im trosž kovima
poslovanja preduzećć a koja ne ulazi u stalna sredstva.

4.2. Materijalni oblik stalnih sredstava

U ovu grupu spadaju raznovrsna stalna sredstva koja sluzž e za potrebe obavljanja
djelatnosti preduzećć a. Jedna grupa ovih sredstava vezana je za prirodne faktore i
prirodno bogatstvo: zemljisž te, sž ume, visž egodisž nji zasadi, osnovno stado. Ova stalna
sredstva imaju najznaćž ajniju ulogu u preduzećć ima iz oblasti poljoprivrede.

7
Drugu grupu ćž ine sredstva za rad u obliku: građevinskih objekata, opreme i sredstava u
pripremi.

U sredstva za rad spadaju: uređaji, postrojenja, transportna sredstva, alati i

inventar. Uređaji su sredstva koja u osnovi sluzž e da obezbijede uslove za rad. Oni mogu
biti: energetski uređaji, a sluzž e za snabdijevanje preduzećć a energijom (elektrićž na mrezž a,
plinovodi, naftovodi, ćjevovodi za paru i sl.). Proizvodni uređaji koriste se neposredno u
proćesu proizvodnje (pećć i, kotlovi, ćisterne, burad, dimnjaći i dr.). Transportni uređaji se
koriste u unutrasž njem i spoljasž njem transportu preduzećć a. Postrojenja su pogonske i
radne masž ine koje omogućć avaju odvijanje proizvodnje. Pogonska postrojenja mogu biti
primarna, pokretaćž ka (parne masž ine, turbine, lokomotive, dizel-motori), i sekundarna, tj.
pokretaćž i koji pretvaraju neku većć proizvedenu vrstu energije u drugu
(elektrogeneratori, elektromotori i dr.) i radne masž ine pomoćć u kojih radnići djeluju na
predmete rada, izazivajućć i pri tom na njima određene promjene.
Transportna sredstva se javljaju u funkćiji unutrasž njeg i spoljasž njeg transporta.
Transportna sredstva sluzž e za dopremu predmeta rada i opreme u skladisž ta i pogone,
kao i za otpremu gotovih proizvoda u skladisž ta preduzećć a i dalje na trzž isž te.
Alati su sredstva kojima se neposredno djeluje na predmete rada. Alati mogu biti
masž inski (svrdla, nozž evi za metale, glodala, narezniće i sl.) i rućž ni (ćž ekićć i, klijesž ta,
kljućž evi, turpije, igle i dr.). U alate ubrajamo i modele za oblikovanje predmeta rada
(uzorći, kalupi, sž abloni) i naprave (instrumenti za mjerenje svojstva).
Inventar su sredstva bez kojih nije mogućć e obavljati proćes rada. Inventar se pojavljuje
kao pogonski i poslovni. Pogonski inventar upotrebljava se u pogonu, a poslovni inventar
u neproizvodnim djelatnostima preduzećć a.

4.3. Dugoročni finansijski plasmani

Ova kategorija predstavlja osnovna sredstva preduzećć a u novćž anom obliku.

Ovdje spadaju:
• ulaganja kapitala preduzećć a u tzv. vezana preduzećć a, sa kojima se ostvaruju određene
poslovne funkćije;
• ućž esž ćće u kapitalu drugih pravnih lića, sž to je slućž aj kada preduzećć e otkupljuje akćije ili
druge hartije od vrijednosti drugih pravnih lića, radi suvlasnisž tva, odnosno ostvarivanja
dividendi;
• dugoroćž ni krediti, koje je preduzećć e plasiralo određenim preduzećć ima, npr. radi
obezbjeđivanja sirovina ili razvijanja dugoroćž nih kooperantskih odnosa i sl;
• dugoroćž ne hartije od vrijednosti, predstavljaju dugoroćž na ulaganja preduzećć a u vidu
kupovine drzž avnih obveznića, akćija raznih preduzećć a, kao i drugih hartija od vrijednosti
na trzž isž tu kapitala.

8
 5. Vrste stalnih sredstava

S obzirom na raznovrsnost, stalna sredstva možemo podijeliti na:

a) stalna sredstva u obliku stvari;

b) stalna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja.

U obliku stvari, stalna sredstva mogu biti:

 Zemljište
 Zgrade
 Oprema
 Mašine
 Postrojenja
 Šume i dugoročni zasadi
 Osnovno stado i sl.

U obliku prava i dugoročnih razgraničenja, stalna sredstva mogu biti:

 Patenti – pravo pronalazača da proizvede i proda izum;

 Licence – pravo korištenja tuđeg izuma ili proizvoda;
 Koncesije – pravo na korištenje nekog dobra u određenom roku;
 Franšize – pravo na ekskluzivne teritorije ili tržište;
 Osnivački izdaci – svi izdaci u vezi sa osnivanjem preduzeća;
 Izdaci za istraživanje i razvoj – projekti koji će u budućnosti donijeti profit;
 Potraživanje iz osnovnih sredstava – avansi dati proizvođačima opreme ili
izvođačima građevinskih radova;
 Upisani a neuplaćeni kapital – vrijednost upisanih dionica koje nisu uplaćene;
 Ostala dugoročna razgraničenja.

Zaključak

9
 Vrlo bitna stavka u poslovanju preduzećć a su stalna ili osnovna sredstva. Ona se
javljaju u oblasti ukupnih sredstava i objavljenog profita. Otprilike jedna polovina
ukupnih sredstava uspjesž nog preduzećć a su materijalna i nematerijalna sredstva. Ona
utićž u na finansijski rezultat poslovanja u velikom obimu.

Na primjer, amortizaćija je znaćž ajan elemenat trosž kova u bilansu uspjeha. Novćž ani
kapitalni izdaći opet ćž ine znaćž ajan element novćž anih odliva u izvjesž taju o novćž anom
toku. U bilansu stanja također ćž ine znaćž ajnu stavku. Zato je potrebno pazž ljivo planiranje i
rukovanje ovim sredstvima u knjigovodstvu i donosž enje odluka o osnovnim sredstvima u
preduzećć u. Od njih se oćž ekuje priliv budućć ih ekonomskih koristi, i ukoliko se pogresž no
proćijeni njihov tok i upravljanje sa njima, budućć i finansijski rezultat preduzećć a mozž e
vrlo lako biti potćijenjen ili prećijenjen.

Danas, nazž alost, mnoga preduzećć a ne pridaju vazž nosti osnovnim sredstvima i
planiranjima nabavke i rashodovanja ovim sredstvima, te dolazi ćž ak i do bankrota zbog
nestrućž nog rukovanja ovim sredstvima. Posebno se to odnosi na nematerijalna sredstva,
jer ćć e budućć e koristi pristizati u preduzećć e ako se mozž e dokazati kakvu ulogu ima to
nematerijalno sredstvo, kakva je njegova efikasnost, te mogućć nost i namjera preduzećć a
da to sredstvo koristi na adekvatan naćž in koji ćć e omogućć iti budućć e ekonomske koristi.

Također mozž emo zakljućž iti, da stalna sredstva u proizvodnji, gledano sa tehnićž kog
i ekonomskog aspekta, trebaju biti adekvatno korisž tena i odrzž avana. U ovom slućž aju,
masž ine kao osnovna tj. stalna sredstva, je trebalo blagovremeno servisirati. SČ to znaćž i da
je potrebno planirati određenu kolićž inu finansijskih sredstava da bi se masž ine redovno
servisirale, ćž ime bi se izbjegli josž većć i trosž kovi i gubići nastali prilikom kvarenja.

Literatura

1. Radulović B., „Mikroekonomija“, Pravni fakultet u Beogradu, 2008.

2. Melović B., „Osnovna sredstva“, Ekonomski fakultet Podgorica, 2007.
3. http://studenti.rs/skripte/ekonomija/sredstva-preduzeca/

10
11