SuttantapiÔake SaÑyuttanikÈye

SagÈthÈvaggapÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ

SÈratthappakÈsinÊ nÈma

SA¥YUTTA®®HAKATHŒ
(PaÔhamo bhÈgo)
____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

 Romanized from Myanmar version published in 1970

© BuddhasÈsana Society

AÔÔhakathÈ Series 14

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
 THE PΣI ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya ͧ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
 NidÈnakathÈ
_____

SirimatÈ amhÈkaÑ Buddhena BhagavatÈ ArahatÈ SammÈsambuddhena

sakalalokapatthaÔamahÈkaruÓÈsinehasiniddhahadayena sabbattha
appaÔihatasabbaÒÒutÈnÈvaraÓÈdiÒÈÓobhÈsasamujjalitena
sanarÈmaralokagurunÈ sadevakassa lokassa atthÈya hitÈya sukhÈya dhammo
ca vinayo ca desito paÒÒatto, so pariyattipaÔipattipaÔivedhavasena vibhattesu
tÊsu saddhammesu pariyattisaddhammo nÈma, tadeva ca sÈsanaÔÔhitiyÈ
pamÈÓaÑ, satiyeva hi tasmiÑ itare uppajjanti, nÈsati, vuttaÒhetaÑ
A~guttaraÔÔhakathÈyaÑ– (AÑ-®Ôha 1. 72 piÔÔhe)
“Suttantesu asantesu, pamuÔÔhe vinayamhi ca.
Tamo bhavissati loko, s|riye attha~gate yathÈ.
Suttante rakkhite sante, paÔipatti hoti rakkhitÈ.
PaÔipattiyaÑ Ôhito dhÊro, yogakkhemÈ na dhaÑsatÊ”ti.
Teneva ca saddhammaciraÔÔhitikÈmino theravarÈ MahÈkassapÈdayo
pariyattisaddhammasa~khÈtaÑ TepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ sa~gÊtimÈropetvÈ
BuddhasÈsanaÑ saÑrakkhiÑsu, taÑkÈlikÈ ca rÈjÈno
saddhammÈbhivuddhikÈmÈ tesaÑ sa~gÊtikÈrÈnamanubalappadÈnena
sahÈyattamupÈgamuÑ.
TathÈ hi cat|hÈdhikatimÈsaparinibbute Bhagavati
MahÈkassapattherappamukhehi paÒcahi arahantasatehi RÈjagahe paÔhamÈ
dhammasa~gÊti katÈ raÒÒo MÈgadhassa AjÈtasattuno visesÈnuggahamÈdÈya.
Vassasataparinibbute ca Bhagavati MahÈyasattherappamukhehi sattahi
arahantasatehi VesÈliyaÑ dutiyÈ dhammasa~gÊti katÈ, tadÈ ca KÈlÈsoko
mahÊpati tesaÑ sahÈyattamupÈgato.
TathÈgataparinibbÈnato pana dvinnaÑ vassasatÈnamupari
paÒcattiÑsatime vasse MahÈmoggaliputtatissattherappamukhehi
arahantasahassehi PÈÔaliputte tatiyÈ dhammasa~gÊti katÈ
sakalalokapatthaÔayasassa DhammÈsokassa bh|patino niratisayÈnuggahaÑ
laddhÈna.
ii NidÈnakathÈ

SammÈsambuddhaparinibbutito pana catunnaÑ vassasatÈnamupari

paÓÓÈse vasse La~kÈdÊpe VaÔÔagÈmaÓirÈjino kÈle MÈtulajanapade ŒlokaleÓe
catutthÊ dhammasa~gÊti katÈ paÒcahi arahantasatehi
MahÈdhammarakkhitattherappamukhehi, yÈ loke “potthakÈropanasa~gÊtÊ”ti
pÈkaÔÈ.
Buddhavasse pana catussatÈdhikadvisahassÈnamupari
pannarasamasa~khyaÑ sampatte imasmimpi MarammaraÔÔhe
MindonnÈmassa mahÈdhammarÈjino kÈle Mandalay itipÈkaÔe
RatanÈpuÒjanagare paÒcamÊ dhammasa~gÊti katÈ
catussatÈdhikadvisahassattherehi
DakkhiÓÈrÈmavÈsÊtipiÔakadharabhadantajÈgarattherappamukhehi tasseva
raÒÒo anavasesÈnuggahamÈdÈya, yÈ loke “selakkharÈropanasa~gÊtÊ”ti
vuccati.
ItthaÑ sudaÑ Buddhassa Bhagavato sÈsanaÑ iddhaÒceva hoti phÊtaÒca
vitthÈrikaÑ bÈhujaÒÒaÑ puthubh|taÑ yÈvajjatanÈ.
CirakÈlato panetaÑ BuddhavacanaÑ lekhaparamparÈya ceva
muddaÓaparamparÈya ca anekakkhattuÑ parivattiyÈbhataÑ na sakkÈ dÈni
vattuÑ “paÔhamadutiyatatiyÈdisa~gÊtimÈropitÈkÈreneva sabbaso
parisuddhan”ti, aÒÒadatthu panÈdhunikapotthakesu saÑvijjamÈnehi kehici
pamÈdalekhÈdisaÒjÈtakhalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhehi malÊnamevetaÑ, tathÈ
hi nÈnÈdesiyapotthakesu aÒÒamaÒÒaÑ saÑsandiyamÈnesu anekÈ
visadisapÈÔhÈ dissanti.
Tatoyeva ca Buddhavacanassa suparisuddhabhÈvakÈmino mahÈtherÈ
sasatthantarapiÔakattayakovidÈ dhammavinayaÑ vÈcentÈyeva te
khalitÈdhikaparibhaÔÔhapÈÔhe disvÈ evaÑ samacintesuÑ kathesuÑ ca–
“AdvayavÈdino suparisuddhavacanassa tassa Bhagavato pÈvacanaÑ
advayaÑ suparisuddhaÑ nimmalamevassa, imesu pana pÈvacanapotthakesu
aÒÒamaÒÒaÑ visadisÈ ceva aparisuddhÈ ca pÈÔhÈ dissanti, nissaÑsayaÑ kho
ayameva m|lapÈÔho, yo nesaÑ yuttisampanno, tadaÒÒo pana
pamÈdalekhapÈÔhoyeva, tÈdisÈ ca dissanti ÈdhunikapÈvacanapotthakesu
kismiÒci kismiÒci ÔhÈne.
KÈmaÒcetedÈni na tÈva bahutarÈ, yÈva yathÈbh|taÑ pÈÄiyÈ atthaÑ
paÔisedheyyuÑ, etarahi pana asodhiyamÈnÈ te gacchante gacchante
 NidÈnakathÈ iii

kÈle bahutarÈ bahutarÈ jÈyeyyuÑ, taÑkÈlikÈ ca pacchimÈ janÈ te sodhetuÑ

asamatthÈ yathÈdhippetaÑ pÈÄiyÈ atthaÑ na sammÈ jÈneyyuÑ, evamete
saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya saÑvatteyyuÑ.
VuttaÑ hetaÑ A~guttaranikÈye– (AÑ 1. 60 piÔÔhe)
‘Dveme bhikkhave dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya
saÑvattanti, katame dve, dunnikkhittaÑ ca padabyaÒjanaÑ attho ca dunnÊto,
dunnikkhittassa bhikkhave padabyaÒjanassa atthopi dunnayo hoti, ime kho
bhikkhave dve dhammÈ saddhammassa sammosÈya antaradhÈnÈya
saÑvattantÊ’ti.
YaÑn|na mayaÑ te sodhetvÈ nimmalaÑ parisuddhaÑ BuddhavacanaÑ
sampatiÔÔhÈpeyyÈma, tadassa saddhammaciraÔÔhitiyÈ bahujanahitÈya
bahujanasukhÈya ca, taÑ pana na sukaraÑ sampÈdetuÑ aÒÒatra
dhammikarÈj|namanuggahenÈ”ti.
SÈ panÈyaÑ kathÈ patthaÔÈ sÈdhujanaparamparÈya, sutÈ ca U Nu
nÈmadheyyaggamahÈmaccappamukhehi MarammaraÔÔhissarehi, sutvÈna te
evaÑ samacintesuÑ sammantayiÑsu ca “na kho panetaÑ amhÈkaÑ
patir|paÑ, ye mayaÑ pubbakehi dhammikehi dhammarÈj|hi
samanuggahitassa BuddhasÈsanassa parihÈnikÈraÓaÑ passamÈnÈyeva
ajjhupekkhitvÈ appossukkÈ vihareyyÈma, yaÑn|na mayaÑ
sÈsanopakÈrupÈye sampÈdetvÈ visesato ca ÈdhunikapÈvacanapotthakesu
dissamÈne saÑsayaÔÔhÈnÊye pamÈdalekhapÈÔhe saÑsodhetukÈmÈnaÑ
mahÈtherÈnaÑ ajjhÈsayaÑ parip|retvÈ BuddhasÈsanaÑ anuggaÓheyyÈmÈ”ti,
atha te sabbepi sÈsanÈnuggahÈya katasanniÔÔhÈnÈ ahesuÑ.
AnuggahitukÈmehipi ca tehi na sakkÈ ÈÓÈya kÈtuÑ vinÈ
mahÈjanacchandasaÒjÈtopadesena, mahÈjanappatinidhibh|tÈ hi etarahi
MarammikÈ rÈjÈno, upadeso ca santhÈgÈrasamitiyaÑ
mahÈjanappatinidhibh|tÈnaÑ matisajÊvÈnaÑ chandeneva samuppajjati,
tasmÈ BuddhasÈsanÈnuggahÈya santhÈgÈrasamitiyaÑ ekaÑ dhammupadesaÑ
paÒÒÈpetvÈ BuddhasÈsanasamiti nÈma mahÈsamiti samuÔÔhÈpitÈ. TassÈ kho
pana samitiyÈ sabhÈpati hoti ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊ Sir U
Thwinvhayo mahÈseÔÔhi, upasabhÈpati pana
ThadosirÊsudhammopÈdhidhÈrÊyeva U Thein Maungvhayo
padhÈnaÉÉavinicchayamandiramhi mahÈkkhadassÈdhipati,
sabbakammavidhÈyako pana
iv NidÈnakathÈ

hitadharo ThadomahÈsaresÊth|pÈdhiko U Chan Htunvhayo

upadesikÈdhipatipadhÈnanÊtivedimahÈmantÊ. BhaÓÉuppÈdako pana
raÔÔhissarÈnaÑ patinidhibh|to U Win nÈmadheyyo
sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto.
Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ “yÈyeva kho panatthÈya
samuÔÔhÈpitÈyaÑ samiti, tadatthamidÈni visesato kÈhÈmÈ”ti
MarammaraÔÔhebhipÈkaÔaguÓasamudayasamudite tattha tattha
padhÈnanÈyakabh|te paropaÓÓÈsamahÈthere dÊghadassino nimantiya
evamÈrocesuÑ “ayaÑ bhante amhÈkaÑ BuddhasÈsanamahÈsamiti
BuddhasÈsanÈnuggahatthÈyeva raÔÔhissarÈnaÑ dhammupadesena
samuÔÔhÈpitÈ, sacedÈni bhante pubbe viya dhammasa~gÊtiÑ katvÈ sÈsanaÑ
paggaÓhituÑ yujjeyya, mahÈtherÈ ca tathÈ kÈtumiccheyyuÑ, vissatthÈva
bhante karontu, mayaÑ tattha kÈyaÒÈÓapaccayabalehi niravasesaÑ byÈvaÔÈ
bhavissÈmÈ”ti.
Atha kho te mahÈtherÈ “dhammasa~gÊtiÑ karissÈmÈ”ti katasanniÔÔhÈnÈ
evaÑ pativedesuÑ “kattabbÈyevesÈ dhammasa~gÊti, nesÈ na kattabbÈ, tasmÈ
mayaÑ dÈni piÔakapotthakÈni paÒcamasa~gÊtisilÈlekhÈya samÈnetvÈ tÈniyeva
sarÊraÑ katvÈ pÈÄisaÑsodhanapubba~gamaÑ dhammasa~gÊtiÑ kassÈma,
yÈya Èdhunikapotthakesu paramparÈparivattanavasena saÒjÈtÈ
pamÈdalekhapÈÔhÈ ca nirÈkarÊyissanti, visodhitaÒca suparisuddhaÑ
pÈvacanam|laÑ labhitvÈ taÑ muddÈpetvÈ sakalaloke nÈnÈraÔÔhesu
nÈnÈdesesu byÈpanavasena BuddhasÈsanassa ciraÔÔhiti ca sÈdhiyissati, sabbe
ca TheravÈdikÈ raÔÔhÈ MarammaraÔÔhasahitÈ ekato hutvÈ BuddhasÈsanaÑ
abh|tapubbapaggahena paggaÓhituÑ labhissanti, sÈ ca purimikÈ paÒca
sa~gÊtiyo upanidhÈya chaÔÔhasa~gÊti nÈma bhavissati, taÒca sabbaÑ
bhavissati bahujanahitÈya bahujanasukhÈya atthÈya hitÈya sukhÈya
devamanussÈnaÑ, bah|ni panettha ÈvassakakiccÈni paÔikacceva
samÈdapetabbÈni tumhÈkamÈyattÈni, tasmÈ sa~gÊtikÈlavavatthÈnÈdikiccaÑ
tumhÈkaÑyeva bhÈro hot|”ti.
Atha te BuddhasÈsanasamitikÈ sÈsanapÈlakÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ
chandaÒca ruciÒca samÈdÈya ovÈdaÒca sirasÈ sampaÔicchitvÈ therÈnaÑ ceva
attano ca kattabbakiccÈnaÑ pariniÔÔhÈnasamayaÑ sallakkhetvÈ “ayaÑ
chaÔÔhasa~gÊti SammÈsambuddhaparinibbÈnato catussatÈdhikÈnaÑ dvinnaÑ
vassasahassÈnamupari
 NidÈnakathÈ v

aÔÔhanavutime vasse vesÈkhapuÓÓamito paÔÔhÈya ÈrabhitabbÈ, dve ca vassÈni

kattabbÈ, paÒcannaÑ ca sÈsanavassasahassÈnamupaÉÉhavasse
vesÈkhapuÓÓamiyaÑyeva pariniÔÔhÈpetabbÈ”ti sa~gÊtikÈlaÑ vavatthapesuÑ.
Tato paÔÔhÈya ca te punappunaÑ sannipatitvÈ sammantayitvÈ sa~gÊtiyÈ
pubbakiccesu nirantaraÑ byÈvaÔÈ honti, “mahantaÑ kho JinasÈsanaÑ
mahatiyÈyevetaÑ p|jÈya p|janÊyan”ti mantvÈ tehi kÈrÈpitÈni
mahantamahantÈni sÈsanamandirÈni, tattha sa~gÊtiÑ kurumÈnassa
bhikkhusaÑghassa sukhasannisajjatthaÑ sannipÈtaÔÔhÈnabh|taÑ mahantaÑ
sa~gÊtimandiraÑ Yangon nÈma rÈjadhÈniyaÑ SirÊma~galatthale Kaba Aye
(LokasÈma) nÈmakassa cetiyassa Èsanne selapabbataguhÈvesena kÈrÈpitaÑ
tibh|makaÑ pÈyaso silÈ-iÔÔhakÈyomayaÑ, evaÑ mahantampetaÑ
ekasaÑvacchareneva pariniÔÔhÈpitaÑ iddhiyÈ maÒÒe nimmitaÑ, taÒca bahi
ÔhatvÈ apekkhattaÑ sayaÑjÈtaselapabbato viya dissati, anto pavisitvÈ
olokayataÑ pana olokitolokitaÔÔhÈnato dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ ramaÓÊyaÑ
atittikarameva hutvÈ devavimÈnamiva khÈyati. Tassa panÈvid|re
aÉÉhateyyÈnaÑ sa~gÊtikÈrabhikkhusahassÈnaÑ nivÈsappahonakÈ cattÈro
iÔÔhakamayÈ mahÈpÈsÈdÈ ceva iÔÔhakamayÈyeva bhojanamahÈsÈlÈ ca
mahÈsÊmÈpÈsÈdÈdayo ca muddaÓayantasÈlÈ ca tatheva kÈrÈpitÈ.
MahÈtherÈpi ca “sa~gÊtikiccaÑ nÈma therÈdheyyaÑ, therÈnaÑ
ovÈdeneva kattabbaÑ, na vinÈ tena, tasmÈ bhikkhusaÑghassa ceva
upÈsakÈnaÒca sabbampi sa~gÊtipaÔibaddhamovÈdaÑ dÈtuÑ
bhavitabbamettha ovÈdadÈyakasaÑghasabhÈyapÊ”ti
MarammaraÔÔhadhaj|pame aggamahÈpaÓÉitopÈdhidhÈrino ca
raÔÔhovÈdÈcariyasammate ca raÔÔhavinayadharasammate ca aÒÒe
cÈbhipÈkaÔagarubhÈvanÊyÈdiguÓagaÓasama~ginoti parosataÑ
nÈyakamahÈthere uccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊti-
ovÈdÈcariyasaÑghanÈyakasabhaÑ” nÈmekaÑ padhÈnamahÈsaÑghasabhaÑ
patiÔÔhÈpesuÑ, te ca nÈyakamahÈtherÈ SambuddhavacanaratanÈkarapÈrage
vividhasatthantaragahanÈsa~gacÈrine therÈnuthere paÒcavÊsatimatte
samuccinitvÈ “chaÔÔhasa~gÊtidhurandharasabhÈ”ti ca sammannitvÈ tassÈ
sabhÈya bhÈraÑ niyyÈtesuÑ sabbÈni sa~gÊtipaÔibaddhakiccÈni
saÑvidahituÑ. Te ca sa~gÊtidhurandharasabhikÈ therÈ sakalamarammaraÔÔhe
Nyaung Yan Sayadawti abhipÈkaÔaÑ “AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva
“AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti
vi NidÈnakathÈ

dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ ÈsÊtivassikaÑ

upasampadÈya saÔÔhivassaÑ “BhadantarevataÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ
sabhÈpatiÑ katvÈ TepiÔake Buddhavacane ceva nÈnÈsatthesu ca kovide
dhammÈcariyakavipadappatte bhikkh| uccinitvÈ aÔÔhadasÈdivaggavasena
parosataÑ pÈÄivisodhakavagge ceva sambahule ca paÔivisodhakavagge
bandhÈpetvÈ visodhanappaÔivisodhanehi BuddhavacanaÑ suparisuddhattaÑ
paÔipÈpetvÈ dhammasa~gÊtimakaÑsu yathÈ taÑ porÈÓakasa~gÊtikÈrÈ.
EvaÑ sa~gÊtimÈropitassa TepiÔakassa Buddhavacanassa
atthasaÑvaÓÓanÈbh|tÈ AÔÔhakathÈyo ca saÑvijjanti manoramÈya
tantinayÈnucchavikÈya bhÈsÈya ŒcariyabuddhaghosÈdÊhi theravarehi katÈ.
TÈsampi AÔÔhakathÈnaÑ sadesÊyam|lehi ceva videsÊyam|lehi ca
saÑsanditvÈ TepiÔakassa viya Buddhavacanassa
visodhanapaÔivisodhanavasena mahÈtherÈ pÈvacanadassino
saÑvaÓÓanÈkovidÈ pÈÔhasodhanamakaÑsu.
IccevamaÔÔhakathÈyo ca pamÈdakhalitÈdhika paribhaÔÔhapÈÔhÈnaÑ
nirÈkaraÓavasena visodhitÈ ceva paÔivisodhitÈ ca hutvÈ
BuddhasÈsanamuddaÓayantÈlaye samappitÈ suÔÔhu muddÈpaÓÈya.
MuddÈpaÓakÈle ca PiÔakattayamuddÈpaÓe viya mahÈtheravarÈ
m|lasodheyyapattapÈÔhakehi gahaÔÔhapaÓÉitehi ceva
dhammÈcariyabhikkhupaÓÉitehi ca anekavÈraÑ parisodhitaÑ
osÈnasodheyyapattaÑ paÔivisodhitam|lapotthakena ceva aÒÒehi sadesa
desantarika AÔÔhakathÈpotthakehi ca vividhabyÈkaraÓÈdisatthehi ca
punappunaÑ saÑsandetvÈ suvisada paribyattakaÓÉavÈra vÈkyaccheda
sa~ketataÒca sampÈpetvÈ mahatÈ parissamena osÈnasodhanamakaÑsu.
EvametÈsampi ca suvisodhitÈnaÑ AÔÔhakathÈnaÑ sa~gÊtibhÈranitthÈrakÈ
mahÈtherÈ nikhilamarammaraÔÔhe Maso Yein Sayadawti abhipÈkaÔaÑ
“AggamahÈpaÓÉito” pÈdhinÈ ceva “AbhidhajamahÈraÔÔhagur|” pÈdhinÈ cÈti
dvÊhi MarammaraÔÔhissarasamappitopÈdhÊhi virÈjitaÑ jÈtiyÈ
chasattativassikaÑ upasampadÈya chappaÒÒÈsavassaÑ
“Bhadantas|riyÈbhivaÑsaÑ” nÈma mahÈtheravaraÑ sabhÈpatiÑ katvÈ
chaÔÔhasa~gÊtikÈrakapariyÈpannehi therÈnutherehi sa~gamma paÔhanatthÈya
samÈrabhiÑsu yathÈ taÑ chaÔÔhasa~gÊtidhammasa~gÈyanÈkÈle.
 NidÈnakathÈ vii

EvametÈsaÑ AÔÔhakathÈnaÑ saÑsodhana-muddÈpaÓa-sampaÔhanesu

karÊyamÈnesu raÔÔhissaragaÓe aggamahÈmacco U Nu nÈmadheyyo mahÈsayo
ceva BuddhasÈsanasamitiyaÑ sampati bhaÓÉuppÈdako raÔÔhissarÈnaÑ
patinidhibh|to U Basaw nÈmadheyyo sÈsanaÔÔhÈnikamahÈmatto cÈti-imepi
taÑkiccasampÈdanÈya pÈÄisa~gÊtikÈle viya mahussÈhena byÈvaÔÈ honti.
IccevametÈpi AÔÔhakathÈyo theravÈdÊnekÈyikavibudhappamukhÈnaÑ
satthÈgamaratanÈlayasÈragÈhÊnaÑ veyyÈkaraÓakesarÊnaÑ
accantanimmalaÒÈÓavÈrinÈ paridhovitÈ sa~gamma ca paÔhitÈ, tÈ
vibudhappavarekagocarÈ vimuttirasassÈdadÈyiniyo PiÔakattayassatthaÑ
paribyattaÑ pakÈsentiyo ciraÑ vilasantiyo lokatthasiddhiÑ sÈdhayant|ti.
TenetaÑ vuccati–
1. M|lakaÑ pariyattÊva, sÈsanassa Mahesino.
PariyattippamÈÓÈ hi, ciraÑ saddhammasaÓÔhiti.
2. TasmÈ taÑ rakkhituÑ therÈ, dhammasa~gÈhakÈ purÈ.
RÈjÈno upanissÈya, akaÑsu dhammasa~gahe.
3. PaÔhamaÑ dhammasa~gÊtiÑ, AjÈtasatturÈjino.
Anuggahena katvÈna, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
4. DutiyaÑ tu tathÈ katvÈ, KÈlÈsokassa rÈjino.
KÈle tamupanissÈya, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
5. TatiyaÑpica katvÈna, DhammÈsokassa rÈjino.
Anuggahena Buddhassa, sÈsanaÑ abhipÈlayuÑ.
6. CatutthiÑ pana La~kÈyaÑ, VaÔÔagÈmaÓirÈjino.
KÈlamhi potthakÈruÄhaÑ, katvÈna pÈlayuÑ tathÈ.
7. ImasmiÑ MarammaraÔÔhepi, MindonnÈma narÈdhipaÑ.
RajjaÑ samanusÈsantaÑ, ratanattayamÈmakaÑ.
8. SannissÈya mahÈtherÈ, thirasÊlÈ guÓÈkarÈ.
PaÒcamiÑ dhammasa~gÊtiÑ, karontÈ sÈsanaÔÔhitiÑ.
viii NidÈnakathÈ

9. PatthayantÈ likhÈpetvÈ, silÈpaÔÔesu peÔakaÑ.

VÈyÈmena mahantena, pÈlayuÑ JinasÈsanaÑ.
10. ItthaÑ purÈ mahÈtherÈ, rÈjÈno cÈpi dhammikÈ.
SÈsanaÑ paripÈlesuÑ, jÊvitaÑ viya attano.
11. TathÈpi khalitÈdÈni, dissanti PiÔakattaye.
ParamparÈya lekhÈya, saÒjÈtÈ muddaÓena ca.
12. DisvÈna te mahÈtherÈ, vÈcentÈva TipeÔakaÑ.
VuccamÈnanayenevaÑ, cintesuÑ mantayiÑsu ca.
13. “KatvÈna sÈdhukaÑ gantha-suddhikaÑ sÈsanÈyukaÑ.
YaÑn|na dhammasa~gÊtiÑ, kareyyÈma mayaÑ” iti.
14. EtamatthaÑ suÓitvÈna, U Nu nÈma mahÈsayo.
Marammavisaye agga-mahÈmaccadhurandharo.
15. “SÈsanÈyattakiccÈni, sampÈdentÈ visesato.
Sa~gÊtiyaÒca therÈnaÑ, samp|rentÈ manorathaÑ.
16. YathÈ rakkhiÑsu porÈÓÈ, surÈjÈno tathÈ mayaÑ.
SaÑrakkheyyÈma Sambuddha-sÈsanaÑ” iti cintiya.
17. MahÈmaccehi aÒÒehi, sa~gamehi ca mantiya.
SuppatiÔÔhÈpayitvÈna, BuddhasÈsanasa~gamaÑ.
18. MahÈtherÈnamÈdÈya, chandaÑ idha nivÈsinaÑ.
AÒÒesu SÊhaÄÈdÊsu, videsesu ca vÈsinaÑ.
19. KÈretvÈ dhammasa~gÊtiÑ, sodhetvÈ SatthusÈsanaÑ.
SaddhammÈnuggahatthÈya, karaÑ daÄhaparakkamaÑ.
20. SirÊma~galavikhyÈte, thalasmiÑ pavare subhe.
CetiyassÈvid|ramhi, Kaba Aye itisaÒÒino.
21. GuhÈvesena kÈretvÈ, mahÈsa~gÊtimandiraÑ.
ŒvÈsÈdiÒca bhikkh|naÑ, kÈresi muddaÓÈlayaÑ.
22. GanthasaÑsodhanaÑ dhamma-sa~gÊtiyÈ tu paÓÉitÈ.
MahÈtheravarÈkaÑsu, satimantÈ punappunaÑ.
 NidÈnakathÈ ix

23. MuddÈpente ca passitvÈ, mahÈtherehi paÒcahi.

SodheyyapattamosÈnaÑ, nimmalattaÑ supÈpitaÑ.
24. KatvÈ suvisadaÑ Buddha-bhÈsitaÑ PiÔakattayaÑ.
YathÈ muddÈpitaÑ Èsi, sÈsanatthaÑ Mahesino.
25. TathÈ AÔÔhakathÈyo ca, saÑsodhetvÈ punappunaÑ.
SuÔÔhu muddÈpitÈ honti, sabbalokatthasiddhiyÈti.
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

GanthÈrambhakathÈ ... ... 1

1. DevatÈsaÑyutta

1. NaÄavagga

1. OghataraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 3

2. NimokkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 19
3. UpanÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 20
4. AccentisuttavaÓÓanÈ ... ... 22
5. KatichindasuttavaÓÓanÈ ... ... 23
6. JÈgarasuttavaÓÓanÈ ... ... 23
7. AppaÔividitasuttavaÓÓanÈ ... ... 24
8. SusammuÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 25
9. MÈnakÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 25
10. AraÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 26

2. Nandanavagga

1. NandanasuttavaÓÓanÈ ... ... 28

2. NandatisuttavaÓÓanÈ ... ... 30
3. NatthiputtasamasuttavaÓÓanÈ ... ... 31
4. KhattiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 32
5. SaÓamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 33
6. NiddÈtandÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 34
xii SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

7. DukkarasuttavaÓÓanÈ ... ... 35

8. HirÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 36
9. KuÔikÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 36
10. SamiddhisuttavaÓÓanÈ ... ... 37

3. Sattivagga
1. SattisuttavaÓÓanÈ ... ... 46
2. PhusatisuttavaÓÓanÈ ... ... 47
3. JaÔÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 48
4. ManonivÈraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 49
5. ArahantasuttavaÓÓanÈ ... ... 50
6. PajjotasuttavaÓÓanÈ ... ... 50
7. SarasuttavaÓÓanÈ ... ... 51
8. MahaddhanasuttavaÓÓanÈ ... ... 51
9. CatucakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 51
10. EÓija~ghasuttavaÓÓanÈ ... ... 52

4. SatullapakÈyikavagga
1. SabbhisuttavaÓÓanÈ ... ... 52
2. MaccharisuttavaÓÓanÈ ... ... 56
3. SÈdhusuttavaÓÓanÈ ... ... 58
4. NasantisuttavaÓÓanÈ ... ... 60
5. UjjhÈnasaÒÒisuttavaÓÓanÈ ... ... 61
6. SaddhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 64
7. SamayasuttavaÓÓanÈ ... ... 64
8. SakalikasuttavaÓÓanÈ ... ... 73
9. PaÔhamapajjunnadhÊtusuttavaÓÓanÈ ... ... 76
10. DutiyapajjunnadhÊtusuttavaÓÓanÈ ... ... 77
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xiii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka
5. Œdittavagga
1. ŒdittasuttavaÓÓanÈ ... ... 77
2. KiÑdadasuttavaÓÓanÈ ... ... 78
3. AnnasuttavaÓÓanÈ ... ... 79
4. Ekam|lasuttavaÓÓanÈ ... ... 79
5. AnomasuttavaÓÓanÈ ... ... 80
6. AccharÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 80
7. VanaropasuttavaÓÓanÈ ... ... 83
8. JetavanasuttavaÓÓanÈ ... ... 84
9. MaccharisuttavaÓÓanÈ ... ... 84
10. GhaÔÊkÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 86

6. JarÈvagga
1. JarÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 86
2. AjarasÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 87
3. MittasuttavaÓÓanÈ ... ... 87
4. VatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 88
5-7. PaÔhamajanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 88
8. UppathasuttavaÓÓanÈ ... ... 88
9. DutiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 88
10. KavisuttavaÓÓanÈ ... ... 88

7. Addhavagga
1. NÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 89
2-3. CittasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 89
4-5. SaÑyojanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 89
6. AttahatasuttavaÓÓanÈ ... ... 89
7-9. UÉÉitasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 90
10. LokasuttavaÓÓanÈ ... ... 90
xiv SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka
8. ChetvÈvagga
1. ChetvÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 90
2. RathasuttavaÓÓanÈ ... ... 91
3. VittasuttavaÓÓanÈ. ... ... 91
4. VuÔÔhisuttavaÓÓanÈ ... ... 92
5. BhÊtÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 92
6. NajÊratisuttavaÓÓanÈ ... ... 93
7. IssariyasuttavaÓÓanÈ ... ... 94
8. KÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 94
9. PÈtheyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 94
10. PajjotasuttavaÓÓanÈ ... ... 94
11. AraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 95

2. DevaputtasaÑyutta

1. PaÔhamavagga
1. PaÔhamakassapasuttavaÓÓanÈ ... ... 96
2. DutiyakassapasuttavaÓÓanÈ ... ... 97
3-4. MÈghasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 97
5. DÈmalisuttavaÓÓanÈ ... ... 97
6. KÈmadasuttavaÓÓanÈ ... ... 98
7. PaÒcÈlacaÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 99
8. TÈyanasuttavaÓÓanÈ ... ... 99
9. CandimasuttavaÓÓanÈ ... ... 100
10. S|riyasuttavaÓÓanÈ ... ... 100

2. AnÈthapiÓÉikavagga
1. CandimasasuttavaÓÓanÈ ... ... 101
2. VeÓÉusuttavaÓÓanÈ ... ... 102
3. DÊghalaÔÔhisuttavaÓÓanÈ ... ... 102
4. NandanasuttavaÓÓanÈ ... ... 102
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xv

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

5-6. CandanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 102

7. SubrahmasuttavaÓÓanÈ ... ... 103
8-10. KakudhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 104

3. NÈnÈtitthiyavagga
1-2. SivasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 105
3-4. SerÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 105
5. JantusuttavaÓÓanÈ ... ... 106
6. RohitassasuttavaÓÓanÈ ... ... 108
9. SusimasuttavaÓÓanÈ ... ... 109
10. NÈnÈtitthiyasÈvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 116

3. KosalasaÑyutta

1. PaÔhamavagga
1. DaharasuttavaÓÓanÈ ... ... 119
2. PurisasuttavaÓÓanÈ ... ... 126
3. JarÈmaraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 126
4. PiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 128
5. AttarakkhitasuttavaÓÓanÈ ... ... 128
6. AppakasuttavaÓÓanÈ ... ... 128
7. AÉÉakaraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 128
8. MallikÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 129
9. YaÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 130
10. BandhanasuttavaÓÓanÈ ... ... 134

2. Dutiyavagga
1. SattajaÔilasuttavaÓÓanÈ ... ... 136
2. PaÒcarÈjasuttavaÓÓanÈ ... ... 138
3. DoÓapÈkasuttavaÓÓanÈ ... ... 140
4. PaÔhamasa~gÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 141
xvi SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

5. Dutiyasa~gÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 142

6. MallikÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 142
7. AppamÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 142
8. KalyÈÓamittasuttavaÓÓanÈ ... ... 143
9. PaÔhama-aputtakasuttavaÓÓanÈ ... ... 146
10. Dutiya-aputtakasuttavaÓÓanÈ ... ... 147

3. Tatiyavagga
1. PuggalasuttavaÓÓanÈ ... ... 149
2. AyyikÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 150
4. IssattasuttavaÓÓanÈ ... ... 150
5. Pabbat|pamasuttavaÓÓanÈ ... ... 153

4. MÈrasaÑyutta

1. PaÔhamavagga
1. TapokammasuttavaÓÓanÈ ... ... 155
2. HatthirÈjavaÓÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 156
3. SubhasuttavaÓÓanÈ ... ... 157
4. PaÔhamamÈrapÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 157
5. DutiyamÈrapÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 157
6. SappasuttavaÓÓanÈ ... ... 158
7. SupatisuttavaÓÓanÈ ... ... 160
8. NandatisuttavaÓÓanÈ ... ... 160
9. PaÔhama-ÈyusuttavaÓÓanÈ ... ... 161
10. Dutiya-ÈyusuttavaÓÓanÈ ... ... 161

2. Dutiyavagga
1. PÈsÈÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 161
2. KinnusÊhasuttavaÓÓanÈ ... ... 161
3. SakalikasuttavaÓÓanÈ ... ... 162
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xvii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

4. Patir|pasuttavaÓÓanÈ ... ... 162

5. MÈnasasuttavaÓÓanÈ ... ... 163
6. PattasuttavaÓÓanÈ ... ... 163
7. ChaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ ... ... 163
8. PiÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 164
9. KassakasuttavaÓÓanÈ ... ... 165
10. RajjasuttavaÓÓanÈ ... ... 166

3. Tatiyavagga

1. SambahulasuttavaÓÓanÈ ... ... 166

2. SamiddhisuttavaÓÓanÈ ... ... 167
3. GodhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 168
4. SattavassÈnubandhasuttavaÓÓanÈ ... ... 170
5. MÈradhÊtusuttavaÓÓanÈ ... ... 171

5. BhikkhunÊsaÑyutta

1. ŒÄavikÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 174

2. SomÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 174
3. KisÈgotamÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 174
4. VijayÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 176
5. UppalavaÓÓÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 176
6. CÈlÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 176
7. UpacÈlÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 177
8. SÊsupacÈlÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 177
9. SelÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 177
10. VajirÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 178
xviii SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka
6. BrahmasaÑyutta

1. PaÔhamavagga
1. BrahmÈyÈcanasuttavaÓÓanÈ ... ... 179
2. GÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 186
3. BrahmadevasuttavaÓÓanÈ ... ... 187
4. BakabrahmasuttavaÓÓanÈ ... ... 190
5. AÒÒatarabrahmasuttavaÓÓanÈ ... ... 194
6. BrahmalokasuttavaÓÓanÈ ... ... 196
7. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ ... ... 196
8. KatamodakatissasuttavaÓÓanÈ ... ... 197
9. Tur|brahmasuttavaÓÓanÈ ... ... 197
10. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ ... ... 198

2. Dutiyavagga
1. Sana~kumÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 201
2. DevadattasuttavaÓÓanÈ ... ... 201
3. AndhakavindasuttavaÓÓanÈ ... ... 202
4. AruÓavatÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 203
5. ParinibbÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 204

7. BrÈhmaÓasaÑyutta

1. Arahantavagga
1. DhanaÒjÈnÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 207
2. AkkosasuttavaÓÓanÈ ... ... 209
3. AsurindakasuttavaÓÓanÈ ... ... 210
4. Bila~gikasuttavaÓÓanÈ ... ... 211
5. AhiÑsakasuttavaÓÓanÈ ... ... 211
6. JaÔÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 211
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xix

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

7. SuddhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 211

8. AggikasuttavaÓÓanÈ ... ... 212
9. SundarikasuttavaÓÓanÈ ... ... 213
10. BahudhÊtarasuttavaÓÓanÈ ... ... 218

2. UpÈsakavagga
1. KasibhÈradvÈjasuttavaÓÓanÈ ... ... 222
2. UdayasuttavaÓÓanÈ ... ... 235
3. DevahitasuttavaÓÓanÈ ... ... 237
4. MahÈsÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 238
5. MÈnatthaddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 242
6. PaccanÊkasuttavaÓÓanÈ ... ... 242
7. NavakammikasuttavaÓÓanÈ ... ... 243
8. KaÔÔhahÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 243
9. MÈtuposakasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
10. BhikkhakasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
11. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 244
12. KhomadussasuttavaÓÓanÈ ... ... 245

8. Va~gÊsasaÑyutta
1. NikkhantasuttavaÓÓanÈ ... ... 246
2. AratÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 247
3. PesalasuttavaÓÓanÈ ... ... 248
4. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 248
5. SubhÈsitasuttavaÓÓanÈ ... ... 249
6. SÈriputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 252
7. PavÈraÓÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 253
8. ParosahassasuttavaÓÓanÈ ... ... 255
9. KoÓÉaÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 256
xx SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

10. MoggallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 260

11. GaggarÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 260
12. Va~gÊsasuttavaÓÓanÈ ... ... 260

9. VanasaÑyutta
1. VivekasuttavaÓÓanÈ ... ... 263
2. UpaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 263
3. KassapagottasuttavaÓÓanÈ ... ... 264
4. SambahulasuttavaÓÓanÈ ... ... 265
5. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 266
6. AnuruddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 267
7. NÈgadattasuttavaÓÓanÈ ... ... 268
8. KulagharaÓÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 269
9. VajjiputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 269
10. SajjhÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 270
11. AkusalavitakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 271
12. MajjhanhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 271
13. PÈkatindriyasuttavaÓÓanÈ ... ... 271
14. GandhatthenasuttavaÓÓanÈ ... ... 272

10. YakkhasaÑyutta
1. IndakasuttavaÓÓanÈ ... ... 274
2. SakkanÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 276
3. S|cilomasuttavaÓÓanÈ ... ... 276
4. MaÓibhaddasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
5. SÈnusuttavaÓÓanÈ ... ... 279
6. Piya~karasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
7. PunabbasusuttavaÓÓanÈ ... ... 283
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xxi

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

8. SudattasuttavaÓÓanÈ ... ... 285

9. PaÔhamasukkÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 289
10-11. DutiyasukkÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 289
12. ŒÄavakasuttavaÓÓanÈ ... ... 289

11. SakkasaÑyutta

1. PaÔhamavagga
1. SuvÊrasuttavaÓÓanÈ ... ... 309
2. SusÊmasuttavaÓÓanÈ ... ... 311
3. DhajaggasuttavaÓÓanÈ ... ... 311
4. VepacittisuttavaÓÓanÈ ... ... 313
5. SubhÈsitajayasuttavaÓÓanÈ ... ... 314
6. KulÈvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 314
7. NadubbhiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 315
8. Verocana-asurindasuttavaÓÓanÈ ... ... 315
9. AraÒÒÈyatana-isisuttavaÓÓanÈ ... ... 316
10. SamuddakasuttavaÓÓanÈ ... ... 316

2. Dutiyavagga
1. VatapadasuttavaÓÓanÈ ... ... 317
2. SakkanÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 318
3. MahÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 318
4. DaliddasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
5. RÈmaÓeyyakasuttavaÓÓanÈ ... ... 320
6. YajamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 321
7. BuddhavandanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 321
8. GahaÔÔhavandanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 322
9. SatthÈravandanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 322
10. SaÑghavandanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 322
xxii SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ

MÈtikÈ PiÔÔha~ka
3. Tatiyavagga
1. ChetvÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 323
2. DubbaÓÓiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 323
3. SambarimÈyÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 324
4. AccayasuttavaÓÓanÈ ... ... 324
5. AkkodhasuttavaÓÓanÈ ... ... 325

SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

 SagÈthÈvagga

SaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

GanthÈrambhakathÈ
KaruÓÈsÊtalahadayaÑ, paÒÒÈpajjotavihatamohatamaÑ,
SanarÈmaralokagaruÑ, vande SugataÑ gativimuttaÑ.
Buddhopi BuddhabhÈvaÑ, bhÈvetvÈ c’eva sacchikatvÈ ca,
YaÑ upagato gatamalaÑ, vande tamanuttaraÑ dhammaÑ.
Sugatassa orasÈnaÑ, puttÈnaÑ mÈrasenamathanÈnaÑ,
AÔÔhannampi sam|haÑ, sirasÈ vande ariyasaÑghaÑ.
Iti me pasannamatino, ratanattayavandanÈmayaÑ puÒÒaÑ,
YaÑ suvihatantarÈyo, hutvÈ tass’ÈnubhÈvena.
SaÑyuttavaggapaÔima-ÓÉhitassa SaÑyutta-Ègamavarassa,
BuddhÈnubuddhasaÑva-ÓÓitassa ÒÈÓappabhedajananassa,
AtthappakÈsanatthaÑ, AÔÔhakathÈ Èdito vasisatehi1,
PaÒcahi yÈ sa~gÊtÈ, anusa~gÊtÈ ca pacchÈpi.
SÊhaÄadÊpaÑ pana È-bhatÈtha vasinÈ MahÈmahindena,
®hapitÈ SÊhaÄabhÈsÈya, dÊpavÈsÊnamatthÈya,
______________________________________________________________
1. VasÊsatehi (SyÈ)
2 SaÑyuttanikÈya

ApanetvÈna tato’haÑ, SÊhaÄabhÈsaÑ manoramaÑ bhÈsaÑ.

TantinayÈnucchavikaÑ, Èropento vigatadosaÑ.
SamayaÑ avilomento, therÈnaÑ theravaÑsadÊpÈnaÑ1.
SunipuÓavinicchayÈnaÑ, MahÈvihÈre nivÈsÊnaÑ2.
HitvÈ punappunÈgata-matthaÑ atthaÑ pakÈsayissÈmi.
Sujanassa ca tuÔÔhatthaÑ, ciraÔÔhatatthaÒca dhammassa.
SÈvatthipabh|tÊnaÑ, nagarÈnaÑ vaÓÓanÈ katÈ heÔÔhÈ.
Sa~gÊtÊnaÑ dvinnaÑ, yÈ me atthaÑ vadantena.
VitthÈravasena sudaÑ, vatth|ni ca yÈni tattha vuttÈni.
Tesampi na idha bhiyyo, vitthÈrakathaÑ karissÈmi.
SuttÈnaÑ pana atthÈ, na vinÈ vatth|hi ye pakÈsanti3.
TesaÑ pakÈsanatthaÑ, vatth|nipi dassayissÈmi.
SÊlakathÈ dhutadhammÈ, kammaÔÔhÈnÈni c’eva sabbÈni.
CariyÈvidhÈnasahito, jhÈnasamÈpattivitthÈro.
SabbÈ ca abhiÒÒÈyo, paÒÒÈsa~kalananicchayo4 c’eva.
KhandhÈdhÈtÈyatani-ndriyÈni ariyÈni c’eva cattÈri.
SaccÈni paccayÈkÈ-radesanÈ suparisuddhanipuÓanayÈ.
AvimuttatantimaggÈ, vipassanÈbhÈvanÈ c’eva.
Iti pana sabbaÑ yasmÈ, Visuddhimagge mayÈ suparisuddhaÑ.
VuttaÑ tasmÈ bhiyyo, na taÑ idha vicÈrayissÈmi.
“Majjhe Visuddhimaggo, esa catunnampi ÈgamÈnaÒhi.
®hatvÈ pakÈsayissati, tattha yathÈbhÈsitamatthaÑ”.
Icceva kato tasmÈ, tampi gahetvÈna saddhimetÈya.
AÔÔhakathÈya vijÈnatha, SaÑyuttavinissitaÑ atthanti.
______________________________________________________________
1. TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ), theravaÑsapadipÈnaÑ (Ka)
2. MahÈvihÈrÈdhivÈsÊnaÑ (SÊ, SyÈ)
3. PakÈsenti (SyÈ, Ka)
4. PaÒÒÈsakalananicchayo (SyÈ), paÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka)
 1. DevatÈsaÑyutta

1. NaÄavagga

1. OghataraÓasuttavaÓÓanÈ
Tattha SaÑyuttÈgamo nÈma SagÈthÈvaggo NidÈnavaggo
Khandhakavaggo SaÄÈyatanavaggo MahÈvaggoti paÒcavaggo hoti, suttato–
Satta suttasahassÈni, satta suttasatÈni ca.
DvÈsaÔÔhi ceva suttÈni, eso SaÑyuttasa~gaho.
BhÈÓavÈrato bhÈÓavÈrasataÑ hoti. Tassa vaggesu SagÈthÈvaggo Èdi,
suttesu OghataraÓasuttaÑ. TassÈpi “evaÑ me sutan”ti-ÈdikaÑ ÈyasmatÈ
Œnandena paÔhamamahÈsa~gÊtikÈle vuttaÑ nidÈnamÈdi. SÈ panesÈ
paÔhamamahÈsa~gÊti Suma~galavilÈsiniyÈ DÊghanikÈyaÔÔhakathÈya Èdimhi
vÊtthÈritÈ, tasmÈ sÈ tattha vitthÈritanayeneva veditabbÈ.

1. YaÑ panetaÑ “evaÑ me sutan”ti-ÈdikaÑ nidÈnaÑ, tattha evanti

nipÈtapadaÑ. Meti-ÈdÊni nÈmapadÈni. SÈvatthiyaÑ vÊharatÊti ettha vÊti
upasaggapadaÑ, haratÊti ÈkhyÈtapadanti iminÈ tÈva nayena padavibhÈgo
veditabbo.
Atthatto pana evaÑsaddo tÈva upam|padesasampahaÑ
sanagarahaÓavacanasampaÔiggahÈkÈranidassanÈvadhÈraÓÈdi-
anekatthappabhedo. TathÈ hesa “evaÑ jÈtena maccena, kattabbaÑ kusalaÑ
bahun”ti evamÈdÊsu1 upamÈyaÑ Ègato. “EvaÑ te abhikkamitabbaÑ, evaÑ te
paÔikkamitabban”ti-ÈdÊsu2 upadese. “EvametaÑ BhagavÈ, evametaÑ
SugatÈ”ti-ÈdÊsu3 sampahaÑsane. “EvamevaÑ4 panÈyaÑ vasalÊ yasmiÑ vÈ
tasmiÑ vÈ tassa muÓÉakassa samaÓakassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti-ÈdÊsu5
garahaÓe. “EvaÑ bhanteti kho te bhikkh| Bhagavato paccassosun”ti-ÈdÊsu6
vacanasampaÔiggahe. “EvaÑ byÈ kho ahaÑ bhante BhagavatÈ dhammaÑ
desitaÑ ÈjÈnÈmÊ”ti-ÈdÊsu7
______________________________________________________________
1. Khu 1. 21 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 439 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 193 piÔÔhe.
4. Evameva (Ka) 5. SaÑ 1. 162 piÔÔhe. 6. Ma 1. 1 piÔÔhe.
7. Ma 1. 325 piÔÔhe.
4 SaÑyuttanikÈya

ÈkÈre. “Ehi taÑ mÈÓavaka, yena samaÓo Œnando tenupasa~kama,

upasa~kamitvÈ mama vacanena samaÓaÑ ŒnandaÑ appÈbÈdhaÑ
appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈraÑ puccha ‘Subho mÈÓavo
Todeyyaputto bhavantaÑ ŒnandaÑ appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ lahuÔÔhÈnaÑ
balaÑ phÈsuvihÈraÑ pucchatÊ’ti, evaÒca vadehi ‘sÈdhu kira bhavaÑ Œnando
yena Subhassa mÈÓavassa Todeyyaputtassa nivesanaÑ, tenupasa~kamatu
anukampaÑ upÈdÈyÈ’ti”ÈdÊsu1 nidassane. “TaÑ kiÑ maÒÒatha kÈlÈmÈ, ime
dhammÈ kusalÈ vÈ akusalÈ vÈti. AkusalÈ bhante. SÈvajjÈ vÈ anavajjÈ vÈti.
SÈvajjÈ bhante. ViÒÒugarahitÈ vÈ viÒÒuppasatthÈ vÈti. ViÒÒugarahitÈ bhante.
SamattÈ samÈdinnÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti vÈ no vÈ, kathaÑ vo ettha
hotÊti. SamattÈ bhante samÈdinnÈ ahitÈya dukkhÈya saÑvattanti, evaÑ no
ettha hotÊ”ti-ÈdÊsu2 avadhÈraÓe. SvÈyamidha ÈkÈranidassanÈvadhÈraÓesu
daÔÔhabbo.
Tattha ÈkÈratthena evaÑsaddena etamatthaÑ dÊpeti–nÈnÈnayanipuÓaÑ
anekajjhÈsayasamuÔÔhÈnaÑ atthabyaÒjanasampannaÑ vividhapÈÔihÈriyaÑ
dhammatthadesanÈpaÔivedhagambhÊraÑ sabbasattÈnaÑ
sakasakabhasÈnrr|pato sotapathamÈgacchantaÑ tassa Bhagavato vacanaÑ
sabbappakÈrena ko samattho viÒÒÈtuÑ, sabbathÈmena pana sotukÈmataÑ
janetvÈpi evaÑ me sutaÑ, mayÈpi ekenÈkÈrena sutanti.
Nidassanatthena “nÈhaÑ sayambh|, na mayÈ idaÑ sacchikatan”ti
attÈnaÑ parimocento “evaÑ me sutaÑ, mayÈpi evaÑ sutan”ti idÈni
vattabbaÑ sakalasuttaÑ nidasseti.
AvadhÈraÓatthena “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
bhikkh|naÑ bahussutÈnaÑ yadidaÑ Œnando, gatimantÈnaÑ, satimantÈnaÑ,
dhitimantÈnaÑ, upaÔÔhÈkÈnaÑ yadidaÑ Œnando”ti3 evaÑ BhagavatÈ,
“ÈyasmÈ Œnando atthakusalo dhammakusalo byaÒjanakusalo niruttikusalo
pubbÈparakusalo”ti4 evaÑ DhammasenÈpatinÈ ca pasatthabhÈvÈnrr|paÑ
attano dhÈraÓabalaÑ dassento sattÈnaÑ sotukÈmataÑ janeti “evaÑ me
sutaÑ, taÒca kho atthato vÈ byaÒjanato vÈ an|namanadhikaÑ, evameva na
aÒÒathÈ daÔÔhabban”ti.
______________________________________________________________
1. Di 1. 188 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 190 piÔÔhe.
3. AÑ 1. 25 piÔÔhe. 4. AÑ 2. 177 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 5

Mesaddo tÊsu atthesu dissati. TathÈ hissa “gÈthÈbhigÊtaÑ me

abhojaneyyan”ti-ÈdÊsu1 mayÈti attho. “SÈdhu me bhante BhagavÈ
saÑkhittena dhammaÑ deset|”ti-ÈdÊsu2 mayhanti attho. “DhammadÈyÈdÈ
me bhikkhave bhavathÈ”ti-ÈdÊsu3 mamÈti attho. Idha pana “mayÈ sutan”ti ca
“mama sutan”ti ca atthadvaye yujjati.

Sutanti ayaÑ sutasaddo sa-upasaggo anupasaggo ca

gamanavissutakilinna-upacitÈ-nuyogasotaviÒÒeyyasotadvÈrÈnusÈraviÒÒÈtÈdi-
anekatthappabhedo. TathÈ hissa “senÈya pasuto”ti-ÈdÊsu gacchantoti attho.
“Sutadhammassa passato”ti-ÈdÊsu4 vÊssutadhammassÈti attho. “AvassutÈ
avassutassÈ”ti-ÈdÊsu5 kilinnÈkilinnassÈti attho. “Tumhehi puÒÒaÑ pasutaÑ
anappakan”ti-ÈdÊsu6 upacitanti attho. “Ye jhÈnapasutÈ dhÊrÈ”ti-ÈdÊsu7
jhÈnÈnuyuttÈti attho. “DiÔÔhaÑ sutaÑ mutan”ti-ÈdÊsu8 sotaviÒÒeyyanti attho.
“Sutadharo sutasannicayo”ti-ÈdÊsu9 sotadvÈrÈnusÈraviÒÒÈtadharoti attho.
Idha panassa sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈritanti vÈ upadhÈraÓanti vÈ attho.
Mesaddassa hi mayÈti atthe sati “evaÑ mayÈ sutaÑ, sotadvÈrÈnusÈrena
upadhÈritan”ti yujjati. MamÈti atthe sati “evaÑ mama sutaÑ,
sotadvÈrÈnusÈrena upadhÈraÓan”ti yujjati.

Evametesu tÊsu padesu evanti sotaviÒÒÈÓÈdiviÒÒÈÓakiccanidassanaÑ.

Meti vuttÈviÒÒÈÓasama~gipuggalanidassanaÑ. Sutanti
assavanabhavapaÔikkhepato an|nÈnadhikÈviparÊtaggahaÓanidassanaÑ. TathÈ
evanti tassÈ sotadvÈranusÈrena pavattÈya viÒÒÈÓavÊthiyÈ nÈnappakÈrena
ÈrammaÓe pavattibhÈvappakÈsanaÑ. Meti attappakÈsanaÑ. Sutanti
dhammappakÈsanaÑ. AyaÒhettha sa~khepo “nÈnappakÈrena ÈrammaÓe
pavattÈya viÒÒÈÓavÊthiyÈ mayÈ na aÒÒaÑ kataÑ, idaÑ pana kataÑ, ayaÑ
dhammo suto”ti.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 292 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 285 piÔÔhe. 3. Ma 1. 15 piÔÔhe.
4. Khu 1. 88 piÔÔhe. 5. VÊ 2. 276 piÔÔhe. 6. Khu 1. 9 piÔÔhe.
7. Khu 1. 40 Dhammapade. 8. Ma 1. 189 piÔÔhe. 9. Ma 1. 277 piÔÔhe.
6 SaÑyuttanikÈya

TathÈ evanti niddisitabbappakÈsanaÑ. Meti puggalappakÈsanaÑ.

Sutanti puggalakiccappakÈsanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yaÑ suttaÑ
niddisissÈmi, taÑ mayÈ evaÑ sutanti.
TathÈ evanti yassa cittasantÈnassa nÈnÈkÈrappavattiyÈ
nÈnatthabyaÒcanagahaÓaÑ hoti, tassa nÈnÈkÈraniddeso. Evanti hi ayaÑ
ÈkÈrapaÒÒatti. Meti katthuniddeso. Sutanti visayaniddeso. EttÈvatÈ
nÈnÈkÈrappavattena cittasantÈnena taÑsama~gino kattuvisaye
gahaÓasanniÔÔhÈnaÑ1 kataÑ hoti.
Atha vÈ evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viÒÒÈÓakiccaniddeso. Meti
ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. AyaÑ panettha sa~khepo–mayÈ
savanakiccaviÒÒÈÓasama~ginÈ puggalena viÒÒÈÓavasena
laddhasavanakiccavohÈrena sutanti.
Tattha evanti ca meti ca saccikaÔÔhaparamatthavasena
avijjamÈnapaÒÒatti. kiÒhettha taÑ paramatthato atthi, yaÑ evanti vÈ meti vÈ
niddesaÑ labhetha. Sutanti vijjamÈnapaÒÒatti. YaÒhi taÑ ettha sotena
upaladdhaÑ, taÑ paramatthato vijjamÈnanti. TathÈ evanti ca meti ca taÑ
taÑ upadÈya vattabbato upÈdÈpaÒÒatti. Sutanti diÔÔhÈdÊni upanidhÈya
vattabbato upanidhÈpaÒÒatti.
Ettha ca evantivacanena asammohaÑ dÊpeti. Na hi samm|Äho
nÈnappakÈrapaÔivedhasamattho hoti. Sutanti vacanena sutassa asammosaÑ
dÊpeti. Yassa hi sutaÑ sammuÔÔhaÑ2 hoti, na so kÈlantarena mayÈ sutanti
paÔijÈnÈti. Iccassa asammohena paÒÒÈsiddhi, asammosena pana satisiddhi.
Tattha paÒÒÈpubba~gamÈya satiyÈ byaÒjanÈvadhÈraÓasamatthatÈ,
satipubba~gamÈya paÒÒÈya atthapaÔivedhasamatthatÈ.
TadubhayasamatthatÈyogena atthabyaÒjanasampannassa dhammakosassa
anupÈlanasamatthato dhammabhaÓÉhÈgÈrikattasiddhi.
Aparo nayo–evanti vacanena yoniso manasikÈraÑ dÊpeti ayoniso
manasikaroto hi nÈnappakÈrapaÔivedhÈbhÈvato. Sutanti vacanena
avikkhepaÑ dÊpeti vikkhittacittassa savanÈbhÈvato. TathÈ hi vikkhittacitto
puggalo sabbasampattiyÈ vuccamÈnopi “na mayÈ sutaÑ,
______________________________________________________________
1. KattuvÊsayaggahaÓasanniÔÔhÈnaÑ (Ka) 2. PammuÔÔhaÑ (SÊ), pamuÔhaÑ (SyÈ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 7

puna bhaÓathÈ”ti bhaÓati. Yoniso manasikÈrena cettha attasammÈpaÓidhiÑ

pubbe ca katapuÒÒataÑ sÈdheti sammÈ appaÓihitattassa pubbe
akatapuÒÒassa vÈ tadabhÈvato. Avikkhepena saddhammassavanaÑ
sappuris|panissayaÒca sÈdheti. Na hi vikkhittacitto sotuÑ sakkoti, na ca
sappurise anupanissayamÈnassa savanaÑ atthÊti.
Aparo nayo–yasmÈ “evanti yassa cittasantÈnassa nÈnÈkÈrappavattiyÈ
nÈnattabyaÒjanaggahaÓaÑ hoti, tassanÈnÈkÈraniddeso”ti vuttaÑ, so ca evaÑ
bhaddako ÈkÈro na sammÈ appaÓihitattano pubbe akatapuÒÒassa vÈ hoti,
tasmÈ evanti iminÈ bhaddakena ÈkÈrena
pacchimacakkadvayasampattimattano dÊpeti. Sutanti savanayogena
purimacakkadvayasampattiÑ. Na hi appatir|padese vasato
sappuris|panissayavirahitassa vÈ savanaÑ atthi. Iccassa
pacchimacakkadvayasiddhiyÈ Èsayasuddhi siddhÈ hoti,
purimacakkadvayasiddhiyÈ payogasuddhi, tÈya ca ÈsayasuddhiyÈ
adhigamÈbyattisiddhi, payogasuddhiyÈ Ègamabyattisiddhi. Iti
payogÈsayasuddhassa ÈgamÈdhigasampannassa vacanaÑ aruÓuggaÑ viya
s|riyassa udayato, yoniso manasikÈro viya ca kusalakammassa, arahati
Bhagavato vacanassa pubba~gamaÑ bhavitunti ÔhÈne1 nidÈnaÑ Ôhapento
evaÑ me sutanti-ÈdimÈha.
Aparo nayo–evanti iminÈ nÈnappakÈrapaÔivedhadÊpakena vacanena
attano atthapaÔibhÈnapaÔisambhidÈsampattisabbhÈvaÑ dÊpeti. Sutanti iminÈ
sotabbabhedapaÔivedhadÊpakena
dhammaniruttipaÔisambhidÈsampattisabbhÈvaÑ. Evanti ca idaÑ yoniso
manasikÈradÊpakavacanaÑ bhÈsamÈno “ete mayÈ dhammÈ
manasÈnupekkhitÈ diÔÔhiyÈ suppaÔividdhÈ”ti dÊpesi. Sutanti idaÑ
savanayogadÊpakavacanaÑ bhÈsamÈno “bah| mayÈ dhammÈ sutÈ dhÈtÈ2
vacasÈ paricitÈ”ti dÊpeti. Tadubhayenapi atthabyaÒjanapÈripuriÑ dÊpento
savane ÈdaraÑ janeti. AtthabyaÒjanaparipuÓÓaÒhi dhammaÑ Èdarena
assuÓanto mahatÈ hitÈ paribÈhiro hotÊti ÈdaraÑ janetvÈ sakkaccaÑ dhammo
sotabboti.
______________________________________________________________
1. Tero (SÊ) 2. DhatÈ (Si, SyÈ)
8 SaÑyuttanikÈya

EvaÑ me sutanti iminÈ pana sakalena vacanena ÈyasmÈ Œnando

TathÈgatappaveditaÑ dhammaÑ attano adahanto asappurisabh|miÑ
atikkamati, sÈvakattaÑ paÔijÈnanto sappurisabh|miÑ okkamati. TathÈ
asaddhammÈ cittaÑ vuÔÔhÈpeti, saddhamme cittaÑ patiÔÔhÈpeti. “KevalaÑ
sutamevetaÑ mayÈ, tasseva pana Bhagavato vacanan”ti dÊpento attÈnaÑ
parimoceti, SatthÈraÑ apadisati, JinavacanaÑ appeti, dhammanettiÑ
patiÔÔhÈpeti.
Apica “evaÑ me sutan”ti attanÈ uppÈditabhÈvaÑ appaÔijÈnanto
purimavacanaÑ1 vivaranto “sammukhÈ paÔiggahitamidaÑ mayÈ tassa
Bhagavato catuvesÈrajjavisÈradassa dasabaladharassa ÈsabhaÔÔhÈnaÔÔhÈyino
sÊhanÈdanÈdino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarÈjassa
dhammÈdhipatino dhammadÊpassa dhammasaraÓassa
saddhammavaracakkavattino SammÈsambuddhassa vacanaÑ, na ettha atthe
vÈ dhamme vÈ pade vÈ byaÒjane vÈ ka~khÈ vÈ vimati vÈ kattabbÈ”ti
sabbadevamanussÈnaÑ imasmiÑ dhamme assaddhiyaÑ vinÈseti,
saddhÈsampadaÑ uppÈdetÊti. TenetaÑ vuccati–
“VinÈsayati assaddhaÑ, saddhaÑ vaÉÉheti sÈsane.
EvaÑ me sutamiccevaÑ, vadaÑ GotamasÈvako”ti.
Ekanti gaÓanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. EkaÑ
samayanti aniyamitaparidÊpanaÑ. Tattha samayasaddo–
SamavÈye khaÓe kÈle, sam|he hetudiÔÔhisu.
PaÔilÈbhe pahÈne ca, paÔivedhe ca dissati.
TathÈ hissa “appeva nÈma svepi upasa~kameyyÈma kÈlaÒca samayaÒca
upÈdÈyÈ”ti evamÈdÊsu 2 samavÈyo attho. “Ekova kho bhikkhave khaÓo ca
samayo ca brahmacariyavÈsÈyÈ”ti-ÈdÊsu 3 khaÓo. “UÓhasamayo
pariÄÈhasamayo”ti-ÈdÊsu 4 kÈlo. “MahÈsamayo pavanasmin”ti-ÈdÊsu 5
sam|ho. “Samayopi kho te BhaddÈli appaÔividdho ahosi, BhagavÈ kho
SÈvatthiyaÑ viharati, BhagavÈpi maÑ jÈnissati ‘BhaddÈli nÈma bhikkhu
SatthusÈsane sikkhÈya aparip|rakÈrÊ’ti. Ayampi kho
______________________________________________________________
1. PurimasavanaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Di 1. 188 piÔÔhe. 3. AÑ 3. 61 piÔÔhe.
4. Vi 2. 155 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 203 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 9

te BhaddÈli samayo appaÔividdho ahosÊ”ti-ÈdÊsu1 hetu. “Tena kho pana

samayena uggÈhamÈno paribbÈjako samaÓamuÓÉikÈputto2
samayappavÈdake tindukÈcÊre ekasÈlake MallikÈya ÈrÈme paÔivasatÊ”ti-
ÈdÊsu3 diÔÔhi.
“DiÔÔhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparayiko.
AtthÈbhisamayÈ dhÊro, paÓÉitoti pavuccatÊ”ti–
ŒdÊsu4 paÔilÈbho. “SammÈ mÈnÈbhisamayÈ antamakÈsi dukkhassÈ”ti-ÈdÊsu5
pahÈnaÑ. “Dukkhassa pÊÄanaÔÔho sa~khataÔÔho santÈpaÔÔho vipariÓÈmaÔÔho
abhisamayaÔÔho”ti-ÈdÊsu6 paÔivedho. Idha panassa kÈlo attho. Tena
saÑvacchara-
utumÈsaÉÉhamÈsarattidivapubbaÓhamajjhanhikasÈyanhapaÔhamamajjhimapa
cchimayÈmamuhuttÈdÊsu kÈlappabhedabh|tesu samayesu ekaÑ samayanti
dÊpeti.
Tattha kiÒcÈpi etesu saÑvaccharÈdÊsu samayesu yaÑ yaÑ suttaÑ
yasmiÑ yasmiÑ saÑvacchare utumhi mÈse pakkhe rattibhÈge divasabhÈge
vÈ vuttaÑ, sabbaÑ taÑ therassa suviditaÑ suvavatthÈpitaÑ paÒÒÈya. YasmÈ
pana “evaÑ me sutaÑ asukasaÑvacchare asuka-utumhi asukamÈse
asukapakkhe asukarattibhÈge asukadivasabhÈge vÈ”ti evaÑ vutte na sakkÈ
sukhena dhÈretuÑ vÈ uddisituÑ vÈ uddisÈpetuÑ vÈ, bahu ca vattabbaÑ hoti,
tasmÈ ekeneva padena tamatthaÑ samodhÈnetvÈ “ekaÑ samayan”ti Èha.
Ye vÈ ime gabbhokkantisamayo7 jÈtisamayo saÑvegasamayo
abhinikkhamanasamayo dukkarakÈrikasamayo mÈravijayasamayo
abhisambodhisamayo dÔÔhadhammasukhavihÈrasamayo desanÈsamayo
parinibbÈnasamayoti evamÈdayo Bhagavato devamanussesu ativiya
suppakÈsÈ anekakÈlappabhedÈ eva samayÈ, tesu samayesu
desanÈsamayasa~khÈtaÑ ekaÑ samayanti dÊpeti. Yo cÈyaÑ
ÒÈÓakaruÓÈkiccasamayesu karuÓÈkiccasamayo,
attahitaparahitapaÔipattisamayesu
______________________________________________________________
1. Ma 2. 102 piÔÔhe. 2. SamaÓamaÓÉikÈputto (SÊ)
3. Ma 2. 214 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 90 piÔÔhe.
5. Ma 1. 15 piÔÔhe. 6. Khu 9. 293 PaÔisambhidÈmagge.
7. Gabbhavokkantisamayo (Ka)
10 SaÑyuttanikÈya

parahitapaÔipattisamayo, sannipatitÈnaÑ karaÓÊyadvayasamayesu

dhammikathÈsamayo, desanÈpaÔipattisamayesu desanÈsamayo,
tesupisamayesu aÒÒataraÑ sandhÈya “ekaÑ samayan”ti Èha.
KasmÈ panettha yathÈ abhidhamme “yasmiÑ samaye kÈmÈvacaran”ti
ca ito aÒÒesu suttapadesu “yasmiÑ samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva
kÈmehÊ”ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca “tena samayena
Buddho BhagavÈ”ti karaÓavacanena, tathÈ akatvÈ “ekaÑ samayan”ti
upayogavacanena niddeso katoti. Tattha tathÈ, idha ca aÒÒathÈ
atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aÒÒesu suttapadesu ca
adhikaraÓattho bhÈvenabhÈvalakkhaÓattho ca sambhavati. AdhikaraÓaÒhi
kÈlattho sam|hattho ca samayo, tattha vuttÈnaÑ phassÈdidhammÈnaÑ
khaÓasamavÈyahetusa~khÈtassa ca samayassa bhÈvena tesaÑ bhÈvo
lakkhÊyati. TasmÈ tadatthajotanatthaÑ tattha bhummavacananiddeso kato.
Vinaye ca hetu-attho karaÓattho ca sambhavati. Yo hi so
sikkhÈpadapaÒÒattisamayo SÈriputtÈdÊhipi dubbiÒÒeyyo, tena samayena
hetubh|tena karaÓabh|tena ca sikkhÈpadÈni paÒÒÈpayanto
sikkhÈpadapaÒÒattihetuÒca apekkhamÈno BhagavÈ tattha tattha vihÈsi.
TasmÈ tadatthajotanatthaÑ tattha karaÓavacanena niddeso kato.
Idha pana aÒÒasmiÑ ca evaÑjÈtike accantasaÑyogattho sambhavati.
YaÒhi samayaÑ BhagavÈ imaÑ aÒÒaÑ vÈ suttantaÑ desesi, accantameva
taÑ samayaÑ karuÓÈvihÈrena vihÈsi. TasmÈ tadatthajotanatthaÑ idha
upayoghavacananiddeso katoti.
TenetaÑ vuccati–
“TaÑ taÑ atthamapekkhitvÈ, bhummena karaÓena ca.
AÒÒatra samayo vutto, upayogena so idhÈ”ti.
PorÈÓÈ pana vaÓÓayanti–“tasmiÑ samaye”ti vÈ “tena samayenÈ”ti vÈ
“ekaÑ samayan”ti1 vÈ abhilÈpamattabhedo esa, sabbattha
______________________________________________________________
1. TaÑ samayanti (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 11

bhummameva atthoti. TasmÈ “ekaÑ samayan”ti vuttepi “ekasmiÑ

samaye”ti attho veditabbo.
BhagavÈti garu1. GaruÑ hi loke “BhagavÈ”ti vadanti. AyaÒca
sabbaguÓavisiÔÔhatÈya sabbasattÈnaÑ garu, tasmÈ “BhagavÈ”ti veditabbo.
PoraÓehipi vuttaÑ–
“BhagavÈti vacanaÑ seÔÔhaÑ, BhagavÈti vacanamuttamaÑ.
Garu gÈravayutto so, BhagavÈ tena vuccatÊ”ti.
Apica–
“BhagyavÈ bhaggavÈ yutto, bhagehi ca vibhattavÈ.
“BhattavÈ vantagamano, bhavesu BhagavÈ tato”ti–
ImissÈ gÈthÈya vasenassa padassa vitthÈrato attho veditabbo. So ca
Visuddhimagge2 BuddhÈnussatiniddese vuttoyeva.
EttÈvatÈ cettha evaÑ me sutanti vacanena yathÈsutaÑ dhammaÑ
dassento3 Bhagavato dhammasarÊraÑ4 paccakkhaÑ karoti. Tena “nayidaÑ
atikkantasatthukaÑ pÈvacanaÑ, ayaÑ vo SatthÈ”ti Satthu adassanena
ukkaÓÔhitaÑ janaÑ samassÈseti. EkaÑ samayaÑ BhagavÈti vacanena
tasmiÑ samaye Bhagavato avijjamÈnabhÈvaÑ dassento
r|pakÈyaparinibbÈnaÑ sÈdheti5. Tena “evaÑvidhassa nÈma ariyadhammassa
desako6 dasabaladharo vajirasa~ghÈtasamÈnakÈyo sopi BhagavÈ
parinibbuto, kena aÒÒena jÊvite ÈsÈ janetabbÈ”ti jÊvitamadamattaÑ janaÑ
saÑvejeti, saddhamme cassa ussÈhaÑ janeti. Evanti ca bhaÓanto
desanÈsampattiÑ niddisati. Me sutanti sÈvakasampattiÑ. EkaÑ samayanti
kÈlasampattiÑ. BhagavÈti desakasampattiÑ.
SÈvatthiyanti evaÑnÈmake nagare. SamÊpatthe cetaÑ bhummavacanaÑ.
ViharatÊti avisesena iriyÈpathadibbabra-ariyavihÈresu
aÒÒataravihÈrasama~gÊparidÊpanametaÑ. Idha pana
ÔhÈnagamananisajjÈsayanappabhedesu iriyÈpathesu
______________________________________________________________
1. Guru (SyÈ) 2. VÊsuddhi 1. 203 piÔÔhe. 3. Desento (SÊ, SyÈ)
4. DhammakÈyaÑ (Ka) 5. SÈveti (SÊ, SyÈ) 6. DesetÈ (SÊ, SyÈ)
12 SaÑyuttanikÈya

aÒÒatara-iriyÈpathasamÈyogaparidÊpanaÑ, tena Ôhitopi gacchantopi nisinnopi

sayÈnopi BhagavÈ viharaticceva veditabbo. So hi ekaÑ iriyÈpathabÈdhanaÑ
aÒÒena iriyÈpathena vicchinditvÈ aparipatantaÑ attabhÈvaÑ harati pavatteti,
tasmÈ “viharatÊ”ti vuccati.
Jetavaneti Jetassa rÈjakumÈrassa vane. TaÑ hi tena ropitaÑ
saÑvaÉÉhitaÑ paripÈlitaÑ ahosi, tasmÈ “Jetavanan”ti sa~khaÑ gataÑ.
TasmiÑ Jetavane. AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmeti AnÈthapiÓÉikena gahapatinÈ
catupaÒÒÈsahiraÒÒakoÔipariccÈgena Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa
niyyÈtitattÈ “AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈmo”ti sa~khaÑ gate ÈrÈme. Ayamettha
sa~khepo, vitthÈro pana papaÒcas|daniyÈ MajjhimaÔÔhakathÈya
SabbÈsavasuttavaÓÓanÈyaÑ1 vutto.
Tattha siyÈ–yadi tÈva BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati, “Jetavane”ti na
vattabbaÑ. Atha tattha viharati, “SÈvatthiyan”ti na vattabbaÑ. Na hi sakkÈ
ubhayattha ekaÑ samayaÑ viharitunti. Na kho panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ.
Nanu avocumha “samÊpatthe bhummavacanan”ti. TasmÈ yathÈ
Ga~gÈyamunÈdÊnaÑ samÊpe goy|thÈni carantÈni “Ga~gÈyaÑ caranti,
YamunÈyaÑ carantÊ”ti vuccati, evamidhÈpi yadidaÑ SÈvatthiyÈ samÊpe
JetavanaÑ, tattha viharanto vuccati “SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane”ti.
GocaragÈmanidassanatthaÑ hissa SÈvatthivacanaÑ,
pabbajitÈnur|panivÈsaÔÔhÈnanidassanatthaÑ sesavacanaÑ.
AÒÒatarÈ devatÈti nÈmagottavasena apÈkaÔÈ ekÈ devatÈti attho.
“AbhijÈnÈti no bhante BhagavÈ ahu ÒÈtaÒÒatarassa2 mahesakkhassa
yakkhassa saÑkhittena taÓhÈsa~khayavimuttiÑ bhÈsitÈ”ti3 ettha pana
abhiÒÒÈto Sakkopi devarÈjÈ “aÒÒataro”ti vutto. “DevatÈ”ti ca idaÑ
devÈnampi devadhÊtÈnampi sÈdhÈraÓavacanaÑ. ImasmiÑ panatthe devo4
adhippeto, so ca kho r|pÈvacarÈnaÑ devÈnaÑ aÒÒataro.
AbhikkantÈya rattiyÈti ettha abhikkanta-saddo khayasundarÈbhir|pa-
abbhÈnumodanÈdÊsu dissati. Tattha “abhikkantÈ bhante ratti, nikkhanto
paÔhamo
______________________________________________________________
1. Ma-®Ôha 1. 62 piÔÔhe.
2. AhutaÑyeva aÒÒatarassa (SÊ), ahunaÑyeva aÒÒatarassa (SyÈ)
3. AbhÈsitthÈti (Ka) Ma 1. 322 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 4. Devaputto (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 13

yÈmo, ciranisinno bhikkhusaÑgho, uddisatu bhante BhagavÈ bhikkh|naÑ

pÈtimokkhan”ti evamÈdÊsu1 khaye dissati. “AyaÑ imesaÑ catunnaÑ
puggalÈnaÑ abhikkantataro ca paÓÊtataro cÈ”ti evamÈdÊsu2 sundare.
“Ko me vandati pÈdÈni, iddhiyÈ yasasÈ jalaÑ.
Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti–
EvamÈdÊsu3 abhir|pe. “AbhikkantaÑ bho Gotama, abhikkantaÑ bho
GotamÈ”ti evamÈdÊsu4 abbÈnumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantÈya
rattiyÈ, parikkhÊÓÈya rattiyÈti vuttaÑ hoti. TatthÈyaÑ devaputto
majjhimayÈmasamanantare Ègatoti veditabbo. NiyÈmo hi kiresa devatÈnaÑ
yadidaÑ BuddhÈnaÑ vÈ BuddhasÈvakÈnaÑ vÈ upaÔÔhÈnaÑ ÈgacchantÈ
majjhimayÈmasamanantareyeva Ègacchanti.
AbhikkantavaÓÓÈti idha abhikkanta-saddo abhir|pe, vaÓÓa-saddo pana
chavithutikulavaggakÈraÓasaÓÔhÈnappamÈÓarupÈyatanÈdÊsu dissati. Tattha
“suvaÓÓavaÓÓosi BhagavÈ”ti evamÈdÊsu5 chaviyÈ. “KadÈ saÒÒ|ÄhÈ6 pana te
gahapati ime samaÓassavaÓÓÈ”ti evamÈdÊsu7 thutiyaÑ. “CatthÈrome bho
Gotama vaÓÓÈ”ti evamÈdÊsu8 kulavagge. “Atha kena nu vaÓÓena,
gandhathenoti vuccatÊ”ti evamÈdÊsu9 kÈraÓe. “MahantaÑ hatthirÈjavaÓÓaÑ
abhinimminitvÈ”ti evamÈdÊsu10 saÓÔhÈne. “Tayo pattassa vaÓÓÈ”ti
evamÈdÊsu11 pamÈÓe. “VaÓÓo gandho raso ojÈ”ti evamÈdÊsu12 r|pÈyatane.
So idha chaviyÈ daÔÔhabbo. Tena abhikkantavaÓÓÈ abhir|pacchavi,
iÔÔhavaÓÓÈ manÈpavaÓÓÈti vuttaÑ hoti. DevatÈ hi manussalokaÑ
ÈgacchamÈnÈ pakativaÓÓaÑ pakati-iddhiÑ jahitvÈ oÄarikaÑ attabhÈvaÑ
katvÈ atirekavaÓÓaÑ atireka-iddhiÑ mÈpetvÈ naÔasamajjÈdÊni gacchantÈ
manussÈ viya abhisa~khatena kÈyena Ègacchanti. Tattha kÈmÈvacarÈ
anabhisa~khatenapi ÈgantuÑ sakkonti, r|pÈvacarÈ pana
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 44; Vi 4. 418 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 414 piÔÔhe.
3. Khu 2. 73 VÊmÈnavatthusmiÑ. 4. Vi 1. 7 piÔÔhe.
5. Khu 1. 367 piÔÔhe SuttanipÈte. 6. SaÑbyuÄÈ (SÊ), saby|ÓhÈ (SyÈ)
7. Ma 2. 49 piÔÔhe. 8. Di 3. 67 piÔÔhe. 9. SaÑ 1. 206 piÔÔhe.
10. SaÑ 1. 105 piÔÔhe. 11. Vi 1. 353 piÔÔhe. 12. Abhi 1. 163 piÔÔhe.
14 SaÑyuttanikÈya

na sakkonti. TesaÑ hi atisukhumo attabhÈvo, na tena iriyÈpathakappanaÑ

hoti. TasmÈ ayaÑ devaputto abhisa~khateneva Ègato. Tena vuttaÑ
“abhikkantavaÓÓÈ”ti.
Kevalakappanti ettha kevala-saddo
anavasesayebhuyyÈbhyÈbyÈmissÈnatirekadaÄhatthavisaÑyogÈdi-anekattho.
TathÈ hissa “kevalaparipuÓÓaÑ parisuddhaÑ brahmacariyan”ti evamÈdÊsu1
anavasesattamattho. “KevalakappÈ ca a~gamaghdhÈ pah|taÑ
khÈdanÊyabhojanÊyaÑ ÈdÈya upasa~kamissantÊ”ti evamÈdÊsu2 yebh|yyatÈ.
“Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotÊ”ti evamÈdÊsu3 abyÈmissatÈ.
“KevalaÑ saddhÈmattakaÑ n|na ayamÈyasmÈ”ti evamÈdÊsu4 anatirekatÈ.
“Œyasmato bhante Anuruddhassa BÈhiyo nÈma saddhivihÈriko
kevalakappaÑ saÑghabhedÈya Ôhito”ti evamÈdÊsu5 daÄhatthatÈ. “KevalÊ
vusitavÈ uttamapurisoti vuccatÊ”ti evamÈdÊsu6 visaÑyogo attho. Idha
panassa anavasesattho adhippeto.
Kappa-saddo panÈyaÑ
abhisaddahanavohÈrakÈlapaÒÒattichedanavikappalesasamantabhÈvÈdi-
anekattho. TathÈ hissa “okappaniyametaÑ bhoto Gotamassa, yathÈ taÑ
Arahato SammÈsambuddhassÈ”ti evamÈdÊsu7 abhisaddahanamattho.
“AnujÈnÈmi bhikkhave paÒcahi samaÓakappehi balaÑ paribhuÒjitun”ti
evamÈdÊsu8 vohÈro. “Yena sudaÑ niccakappaÑ viharÈmÊ”ti evamÈdÊsu7
kÈlo. “IccÈyasmÈ kappo”ti evamÈdÊsu9 paÒÒatti. “Ala~kato
kappitakesamass|”ti evamÈdÊsu10 chedanaÑ. “Kappati dva~gulakappo”ti
evamÈdÊsu11 vikappo. “Atthi kappo nipajjitun”ti evamÈdÊsu12 leso.
“KevalakappaÑ veÄuvanaÑ obhÈsetvÈ”ti evamÈdÊsu13 samantabhÈvo. Idha
panassa samantabhÈvattho adhippeto. TasmÈ kevalakappaÑ Jetavananti
ettha “anavasesaÑ samantato Jetavanan”ti evamattho daÔÔhabbo.
______________________________________________________________
1. Vi 1. 1 piÔÔhe. 2. Vi 3. 36 piÔÔhe. 3. Abhi 2. 142 piÔÔhÈdÊsu.
4. Vi 3. 270 piÔÔhe. 5. AÑ 1. 562 piÔÔhe. 6. SaÑ 2. 50 piÔÔhe.
7. Ma 1. 316 piÔÔhe. 8. Vi 4. 244 piÔÔhe. 9. SaÑ 2. 138 piÔÔhe.
10. Khu 2. 100 piÔÔhe. 11. Vi 4. 491 piÔÔhe.
12. AÑ 3. 148 piÔÔhe. 13. SaÑ 1. 50 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 15

ObhÈsetvÈti vatthÈla~kÈrasarÊrasamuÔÔhitÈya ÈbhÈya pharitvÈ, candimÈ

viya s|riyo viya ca ekobhÈsaÑ ekapajjotaÑ karitvÈti attho.
YenÈti bhummatthe karaÓavacanaÑ. Yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti
tasmÈ “yattha BhagavÈ, tattha upasa~kamÊ”ti evamettha attho daÔÔhabbo.
Yena vÈ kÈraÓena BhagavÈ devamanussehi upasa~kamitabbo, tena kÈraÓena
upasa~kamÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Kena ca kÈraÓena BhagavÈ
upasa~kamitabbo? NÈnappakÈraguÓavisesÈdhigamÈdhippÈyena,
sÈduphal|pabhogÈdhippÈyena dijagaÓehi niccaphalitamahÈrukkho viya.
Upasa~kamÊti ca gatÈti vuttaÑ hoti. Upasa~kamitvÈti
upasa~kamanapariyosÈnadÊpanaÑ. Atha vÈ evaÑ gatÈ tato ÈsannataraÑ
ÔhÈnaÑ Bhagavato samÊpasa~khÈtaÑ gantvÈtipi vuttaÑ hoti.
IdÈni yenatthena loke aggapuggalassa upaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈ, taÑ
pucchitukÈmÈ dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ sirasi patiÔÔhapetvÈ
ekamantaÑ aÔÔhÈsi. Ekamantanti bhÈvanapuÑsakaniddeso “visamaÑ
candimas|riyÈ parivattantÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. TasmÈ yathÈ ÔhitÈ ekamantaÑ
ÔhitÈ hoti, tathÈ aÔÔhÈsÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Bhummatthe vÈ etaÑ
upayogavacanaÑ. AÔÔhÈsÊti ÔhÈnaÑ kappesi. PaÓÉitÈ hi devamanussÈ
garuÔÔhÈniyaÑ upasa~kamitvÈ ÈsanakusalatÈya ekamantaÑ tiÔÔhanti, ayaÒca
devo tesaÑ aÒÒataro, tasmÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi.
KathaÑ Ôhito pana ekamantaÑÔhito hotÊti? ChaÔhÈnadose vajjetvÈ.
seyyathidaÑ? Atid|raÑ accÈsannaÑ uparivÈtaÑ unnatappadesaÑ
atisammukhaÑ atipacchÈti. Atid|re Ôhito hi sace kathetukÈmo hoti,
uccÈsaddena kathetabbaÑ hoti. AccÈsanne Ôhito saÑghaÔÔanaÑ karoti.
UparivÈte Ôhito sarÊragandhena bÈdhati. Unnatappadese Ôhito agÈravaÑ
pakÈseti. AtisammukhÈ Ôhito sace daÔÔhukÈmo hoti, cakkhunÈ cakkhuÑ
Èhacca daÔÔhabbaÑ hoti. AtipacchÈ Ôhito sace daÔÔhukÈmo hoti, gÊvaÑ
pasÈretvÈ daÔÔhabbaÑ hoti. TasmÈ ayampi ete cha ÔhÈnadose vajjetvÈ aÔÔhÈsi.
Tena vuttaÑ “ekamantaÑ aÔÔhÈsÊ”ti.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 386 piÔÔhe.
16 SaÑyuttanikÈya

EtadavocÈti etaÑ avoca. KathaÑ n|ti kÈraÓapucchÈ, Bhagavato hi

tiÓÓoghabhÈvo dasasahassilokadhÈtuyÈ pÈkaÔo, TenimissÈ devatÈya tattha
ka~khÈ natthi, iminÈ pana kareÓena “tiÓÓo”ti na jÈnÈti, tena sÈ taÑ kÈraÓaÑ
pucchÈmÈnÈ evamÈha.
MÈrisÈti devatÈnaÑ piyasamudÈcÈravacanametaÑ, niddukkhÈti vuttaÑ
hoti. Yadi evaÑ “yadÈ kho te mÈrisa sa~kunÈ sa~ku hadaye samÈgaccheyya,
atha naÑ tvaÑ jÈneyyÈsi ‘vassasahassaÑ me niraye pccamÈnassÈ’ti”1 idaÑ
virujjhati. Na hi nerayikasatto niddukkho nÈma hoti. KiÒcÈpi na niddukkho,
ruÄhÊsaddena pana evaÑ vuccati. Pubbe kira paÔhamakappikÈnaÑ
niddukkhÈnaÑ sukhasamappitÈnaÑ esa vohÈro, aparabhÈge dukkhaÑ hotu
vÈ mÈ vÈ, ruÄhÊsaddena ayaÑ vohÈro vuccateva nippadumÈpi nirudakÈpi vÈ
pokkharaÓÊ pokkharaÓÊ viya.
OghamatarÊti ettha catthÈro oghÈ kÈmogho bhavogho diÔÔhogho
avijjoghoti. Tattha paÒcasu kÈmaguÓesu chandarÈgo kÈmogho nÈma,
r|pÈr|pabhavesu chandarÈgo jhÈnanikanti ca bhavogho nÈma, dvÈsaÔÔhi
diÔÔhiyÈ diÔÔhogho nÈma, cat|su saccesu aÒÒÈÓaÑ avijjogho nÈma. Tattha
kÈmogho aÔÔhasu lobhasahagatesu cittuppÈdesu uppajjati, bhavogho cat|su
diÔÔhigatavippayuttalobhasahagatesu cittuppÈdesu uppajjati, diÔÔhogho cat|su
diÔÔhigatasampayuttesu cittuppÈdesu uppajjati, avijjogho sabbÈkusalesu
uppajjati.
Sabbopi cesa avahananaÔÔhena2 rÈsaÔÔhena ca oghoti veditabbo.
AvahananaÔÔhenÈti adhogamanaÔÔhena. AyaÑ hi attano vasaÑ gate satte
adho gameti, nirayÈdibhedÈya duggatiyaÑyeva nibbatteti, uparibhÈvaÑ vÈ3
nibbÈnaÑ gantuÑ adento adho tÊsu bhavesu cat|su yonÊsu paÒcasu gatÊsu
sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu navasu sattavÈsesu ca gametÊtipi attho. RÈsaÔÔhenÈti
mahantaÔÔhena. MahÈ heso kilesarÈsi AvÊcito paÔÔhÈya yÈva BhavaggÈ
patthaÔo, yadidaÑ paÒcasu kÈmaguÓesu chandarÈgo nÈma. Sesesupi eseva
nayo. EvamayaÑ rÈsaÔÔhenÈpi
______________________________________________________________
1. Ma 1. 413 piÔÔhe. 2. AvahanaÔhena (SyÈ, Ka) 3. UparibhavaÒca (SÊ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 17

oghoti veditabbo. AtarÊti imaÑ catubbidhampi oghaÑ kena nu tvaÑ mÈrisa

kÈraÓena tiÓÓoti pucchati.
AthassÈ BhagavÈ paÒhaÑ vissajjento appatiÔÔhaÑ khvÈhanti-ÈdimÈha.
Tattha appatiÔÔhanti appatiÔÔhahanto. AnÈy|hanti anÈy|hanto, avÈyamantoti
attho. Iti BhagavÈ guÄhaÑ1 paÔicchannaÑ katvÈ paÒhaÑ kathesi. DevatÈpi
naÑ sutvÈ “bÈhirakaÑ tÈva oghaÑ tarantÈ nÈma ÔhÈtabbaÔÔhÈne tiÔÔhantÈ
taritabbaÔÔhÈne Èy|hantÈ taranti, ayaÑ pana2 AvÊcito yÈva BhavaggÈ
patthaÔaÑ3 kilesoghaÑ kilesarÈsiÑ appatiÔÔhahanto anÈy|hanto atarinti Èha.
Kinnu kho etaÑ, kathaÑ nu kho etan”ti vimatiÑ pakkhantÈ4 paÒhassa
atthaÑ na aÒÒÈsi.
KiÑ pana BhagavatÈ yathÈ satthÈ na jÈnanti, evaÑ kathanatthÈya
pÈramiyo puretvÈ sabbaÒÒutÈ paÔividdhÈti? Na etadatthÈya paÔividdhÈ, dve
pana Bhagavato desanÈ niggahamukhena ca anuggahamukhena ca. Tattha ye
paÓÉitamÈnino honti aÒÒÈtepi ÒÈtasaÒÒino paÒcasatÈ brÈhmaÓapabbajitÈ
viya, tesaÑ mÈnaniggahatthaÑ yathÈ na jÈnanti, evaÑ
m|lapariyÈyÈdisadisaÑ dhammaÑ deseti. AyaÑ niggahamukhena desanÈ.
Vuttampi cetaÑ “niggayha niggayhÈhaÑ Œnanda vakkhÈmi, pavayha
pavayha Œnanda vakkhÈmi, yo sÈro, so ÔhassatÊ”ti5. Ye pana ujukÈ
sikkhÈkÈmÈ, tesaÑ suviÒÒeyyaÑ katvÈ Èka~kheyyasuttÈdisadisaÑ
dhammaÑ deseti, “abhirama Tissa abhirama Tissa ahamovÈdena
ahamanuggahena ahamanusÈsaniyÈ”ti6 ca ne7 samassÈseti. AyaÑ
anuggahamukhena desanÈ.
AyaÑ pana devaputto mÈnatthaddho paÓÉitamÈnÊ, evaÑ kirassa ahosi–
ahaÑ oghaÑ jÈnÈmi, TathÈgatassa oghatiÓÓabhÈvaÑ jÈnÈmi, “iminÈ pana
kÈraÓena tiÓÓo”ti etthakamtthaÑ na jÈnÈmi. Iti mayhaÑ ÒÈtameva bahu8,
appaÑ aÒÒÈtaÑ, tamahaÑ kathitamattameva jÈnissÈmi. KiÑ hi nÈma taÑ
BhagavÈ vadeyya, yassÈhaÑ atthaÑ na jÈneyyanti9. Atha SatthÈ “ayaÑ
kiliÔÔhavatthaÑ
______________________________________________________________
1. GuyhaÑ (SyÈ) 2. AyaÑ pana evaÑ (SyÈ) 3. VitthataÑ (SyÈ)
4. VimatipakkhandÈ (Ka) 5. Ma 3. 159 piÔÔhe. 6. SaÑ 2. 89 piÔÔhe.
7. Jane (SÊ), nesaÑ (Ka) 8. BahuÑ (SÊ, SyÈ) 9. JÈnÈmÊti (Ka)
18 SaÑyuttanikÈya

viya ra~gajÈtaÑ abhabbo imaÑ mÈnaÑ appahÈya desanaÑ sampaÔicchituÑ,

mÈnaniggahaÑ tÈvassa katvÈ puna nÊcacittena pucchantassa pakÈsessÈmÊ”ti
paÔicchannaÑ katvÈ paÒhaÑ kathesi. Sopi nihatamÈno ahosi, sÈ cassa
nihatamÈnatÈ uttaripaÒhapucchaneneva veditabbÈ. TassÈ pana
paÒhapucchanassa ayamattho–kathaÑ pana tvaÑ mÈrisa appatiÔÔhaÑ
anÈy|haÑ oghamatari, yathÈhaÑ jÈnÈmi, evaÑ me kathehÊti.
Athassa BhagavÈ kathento yadÈsvÈhanti-ÈdimÈha. Tattha yadÈsvÈhanti
yasmiÑ kÈle ahaÑ. SukÈro nipÈtamattaÑ. YathÈ ca ettha, evaÑ
sabbapadesu. SaÑsÊdÈmÊti paÔicchannaÑ katvÈ ataranto tattheva osÊdÈmi.
NibbuyhÈmÊti ÔhÈtuÑ asakkonto ativattÈmi. Iti ÔhÈne ca vÈyÈme ca dosaÑ
disvÈ atiÔÔhanto avÈyamanto oghamatarinti evaÑ BhagavatÈ paÒho kathito.
DevatÈyapi paÔividdho, na pana pÈkaÔo, tassa pÈkaÔÊkaraÓatthaÑ1 satta dukÈ
dassitÈ. Kilesavasena hi santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma, abhisa~khÈravasena
Èy|hanto nibbuyhati nÈma. TaÓhÈdiÔÔhÊhi vÈ santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma,
avasesakilesÈnaÒceva abhisa~khÈrÈnaÒca vasena Èy|hanto nibbuyhati nÈma.
TaÓhÈvasena vÈ santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma, diÔÔhivasena Èy|hanto
nibbuyhati nÈma. SassatadiÔÔhiyÈ vÈ santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma,
ucchedadiÔthiyÈ Èy|hanto nibbuyhati nÈma. OlÊyanÈbhinivesÈ hi bhavadiÔÔhi,
atidhÈvanÈbhinivesÈ vibhavadiÔÔhi. LÊnavasena vÈ santiÔÔhanto saÑsÊdati
nÈma, uddhaccavasena Èy|hanto nibbuyhati nÈma. TathÈ
kÈmasukhallikÈnuyogavasena santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma,
attakilamathÈnuyogavasena Èy|hanto nibbuyhati nÈma.
SabbÈkusalÈbhisa~khÈravasena santiÔÔhanto saÑsÊdati nÈma,
sabbalokiyakusalÈbhisa~khÈravasena Èy|hanto nibbuyhati nÈma. Vuttampi
cetaÑ “seyyathÈpi Cunda ye keci akusalÈ dhammÈ, sabbe te
adhobhÈga~gamanÊyÈ, ye keci kusalÈ dhammÈ, sabbe te
uparibhÈga~gamanÊyÈ”ti2.
ImaÑ paÒhavissajjanaÑ sutvÈva devatÈ sotÈpattiphale patiÔÔhÈya tuÔÔhÈ
pasannÈ attano tuÔÔhiÒca pasÈdaÒca pakÈsayantÊ cirassaÑ vatÈti gÈthamÈha.
Tattha cirassanti cirassa kÈlassa accayenÈti attho.
______________________________________________________________
1. PkaÔakaraÓatthaÑ (SyÈ, Ka) 2. Ma 1. 54 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 19

AyaÑ kira devatÈ KassapasammÈsambuddhaÑ disvÈ tassa parinibbÈnato

paÔÔhÈya antarÈ aÒÒaÑ BuddhaÑ na diÔÔhapubbÈ, tasmÈ ajja BhagavantaÑ
disvÈ evamÈha. KiÑ panimÈya devatÈya ito pubbe SatthÈ na diÔÔhapubboti.
DiÔÔhapubbo vÈ hotu adiÔÔhapubbo vÈ1, dassanaÑ upÈdÈya evaÑ vattuÑ
vaÔÔati. BrÈhmaÓanti bÈhitapÈpaÑ khÊÓÈsavabrÈhmaÓaÑ. Parinibbutanti
kilesanibbÈnena nibbutaÑ. Loketi sattaloke. Visattikanti r|pÈdÊsu
ÈrammaÓesu ÈsattavisattatÈdÊhi kÈraÓehi visattikÈ vuccati taÓhÈ, taÑ
visattikaÑ appatiÔÔhamÈnaÑ anÈy|hamÈnaÑ tiÓÓaÑ nittiÓÓaÑ uttiÓÓaÑ
cirassaÑ vata khÊÓÈsavabrÈhmaÓaÑ passÈmÊti attho.
SamanuÒÒo SatthÈ ahosÊti tassÈ2 devatÈya vacanaÑ citteneva
samanumodi, ekajjhÈsayo ahosi. AntaradhÈyÊti abhisa~khatakÈyaÑ jahitvÈ
attano pakati-upÈdiÓÓakakÈyasmiÑyeva ÔhatvÈ laddhÈsÈ3 laddhapatiÔÔhÈ
hutvÈ dasabalaÑ gandhehi ca mÈlehi ca p|jetvÈ attano bhavanaÑyeva
agamÈsÊti.

SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya

OghataraÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

2. NimokkhasuttavaÓÓanÈ
2. IdÈni dutiyasuttato paÔÔhÈya paÔhamamÈgataÒca uttÈnatthaÒca pahÈya
yaÑ yaÑ anuttÈnaÑ, taÑ tadeva vaÓÓayissÈma4. JÈnÈsinoti jÈnÈsi nu.
Nimokkhanti-ÈdÊni maggÈdÊnaÑ nÈmÈni. Mggena hi sattÈ kilesabandhanato
nimuccanti, tasmÈ maggo sattÈnaÑ nimokkhoti vutto. PhalakkhaÓe pana te
kilesabandhanato pamuttÈ, tasmÈ phalaÑ sattÈnaÑ pamokkhoti vuttaÑ.
nibbÈnaÑ patvÈ sattÈnaÑ sabbadukkhaÑ viviccati, tasmÈ nibbÈnaÑ vivekoti
vuttaÑ. SabbÈni vÈ etÈni nibbÈnasseva nÈmÈni. NibbÈnaÑ hi patvÈ sattÈ
sabbadukkhato nimuccanti pamuccanti viviccanti, tasmÈ tadeva “nimokkho
pamokkho viveko”ti vuttaÑ. JÈnÈmi khvÈhanti jÈnÈmi kho ahaÑ.
AvadhÈraÓattho.
______________________________________________________________
1. Hotu diÔhapubbo vÈ na vÈ (SyÈ) 2. TÈya (SÊ)
3. LaddhassÈdÈ (Si) 4. VaÓÓayissÈmi (SyÈ, Ka)
20 SaÑyuttanikÈya

khokÈro. AhaÑ jÈnÈmiyeva. SattÈnaÑ nimokkhÈdijÈnanatthameva hi mayÈ

samatiÑsa pÈramiyo p|retvÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔividdhanti sÊhanÈdaÑ
nadati. BuddhasÊhanÈdaÑ nÈma kira etaÑ suttaÑ.
NandÊbhavaparikkhayÈti nandÊm|lakassa kammabhavassa
parikkhayena. NandiyÈ ca bhavassa cÈtipi vaÔÔati1. Tattha hi purimanaye2
nandibhavena tividhakammÈbhisa~khÈravasena sa~khÈrakkhandho gahito,
saÒÒÈviÒÒÈÓehi taÑsampayuttÈ ca dve khandhÈ. Tehi pana tÊhi khandhehi
sampayuttÈ vedanÈ tesaÑ gahaÓena gahitÈvÈti anupÈdiÓÓakÈnaÑ catunnaÑ
ar|pakkhandhÈnaÑ appavattivasena sa-upÈdisesaÑ nibbÈnaÑ kathitaÑ hoti.
VedanÈnaÑ nirodhÈ upasamÈti upÈdiÓÓakavedanÈnaÑ nirodhena ca
upasamena ca. Tattha vedanÈgahaÓena taÑsampayuttÈ tayo khandhÈ
gahitÈva honti, tesaÑ vatthÈrammaÓavasena r|pakkhandhopi. EvaÑ imesaÑ
upadiÓÓakÈnaÑ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ appavattivasena anupÈdisesaÑ
nibbÈnaÑ kathitaÑ hoti. Dutiyanaye pana nandiggahaÓena
sa~khÈrakkhandho gahito, bhavaggahanena upapattibhavasa~khÈto
r|pakkhandho, saÒÒÈdÊhi sar|peneva tayo khandhÈ. EvaÑ imesaÑ
paÒcannaÑ khandhÈnaÑ appavattivasena nibbÈnaÑ kathitaÑ hotÊti
veditabbaÑ. Imameva ca nayaÑ CatunikÈyikabhaÓÉikatthero roceti. Iti
nibbÈnavaseneva BhagavÈ desanaÑ niÔÔhÈpesÊti.

NimokkhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

3. UpanÊyasuttavaÓÓanÈ
3. Tatiye upanÊyatÊti parikkhÊyati nirujjhati, upagacchati vÈ, anupubbena
maraÓaÑ upetÊti attho. YathÈ vÈ gopÈlena gogaÓo nÊyati, evaÑ jarÈya
maraÓasantikaÑ upanÊyatÊti attho. JÊvitanti jÊvitindriyaÑ. Appanti parittaÑ
thokaÑ. Tassa dvÊhÈkÈrehi parittatÈ veditabbÈ sarasaparittatÈya ca
khaÓaparittatÈya ca. SarasaparittatÈyapi hi “yo bhikkhave ciraÑ jÊvati, so
vassasataÑ appaÑ vÈ bhiyyo”ti3 vacanato parittaÑ. KhaÓaparittatÈyapi.
Paramatthato hi atiparitto sattÈnaÑ jÊvitakkhaÓo
______________________________________________________________
1. VattuÑ vattati (SyÈ, Ka) 2. Purimanayena (SÊ) 3. DÊ 2. 3; SaÑ 1. 398 piÔÔhesu.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 21

ekacittappavattimattoyeva. YathÈ nÈma rathacakkaÑ pavattamÈnampi

ekeneva nemippadesena pavattati, tiÔÔhamÈnampi ekeneva tiÔÔhati,
evamevaÑ ekacittakkhaÓikaÑ sattÈnaÑ jÊvitaÑ, tasmiÑ citte niruddhamatte
satto niruddhoti vuccati. YathÈha–atÊte cittakkhaÓe jÊvittha na jÊvati na
jÊvissati, anÈgate cittakkhaÓe jÊvissati na jÊvati na jÊvittha, paccuppanne
cittakkhaÓe jÊvati na jÊvittha na jÊvissati.
JÊvitaÑ attabhÈvo ca, sukhadukkhÈ ca kevalÈ.
EkacittasamÈyuttÈ, lahuso vattate khaÓo.
Ye niruddhÈ marantassa, tiÔÔhamÈnassa vÈ idha.
Sabbepi sadisÈ khandhÈ, gatÈ appaÔisandhikÈ.
Anibbattena na jÈto, paccuppannena jÊvati.
Cittabha~gÈ mato loko, paÒÒatti paramatthiyÈti1.
Jar|panÊtassÈti jaraÑ upagatassa, jarÈya vÈ maraÓasantikaÑ upanÊtassa.
Na santi tÈÓÈti tÈÓaÑ leÓaÑ saraÓaÑ bhavituÑ samatthÈ nÈma keci2 natthi.
EtaÑ bhayanti etaÑ jÊvitindriyassa maraÓ|pagamanaÑ, ÈyuparittatÈ,
jar|panÊtassa tÈÓÈbhÈvoti tividhaÑ bhayaÑ bhayavatthu bhayakÈraÓanti
attho. PuÒÒÈni kayirÈtha sukhÈvahÈnÊti viÒÒ| puriso sukhÈvahÈni
sukhadÈyakÈni puÒÒÈni kareyya. Iti devatÈ r|pÈvacarajjhÈnaÑ sandhÈya
pubbacetanaÑ aparacetanaÑ muÒcacetanaÒca3 gahetvÈ bahuvacanavasena
“puÒÒÈnÊ”ti Èha, jhÈnassÈdaÑ jhÈnanikantiÑ jhÈnasukhaÒca gahetvÈ
“sukhÈvahÈnÊ”ti Èha. TassÈ kira devatÈya sayaÑ dÊghÈyukaÔÔhÈne
brahmaloke nibbattattÈ heÔÔhÈ kÈmÈvacaradevesu parittÈyukaÔÔhÈne
cavamÈne upapajjamÈne ca thullaphusitake4 vuÔÔhipÈtasadise satte disvÈ
etadahosi “ahovatime sattÈ jhÈnaÑ bhÈvetvÈ aparihÊnajjhÈnÈ kÈlaÑ katvÈ
brahmaloke ekakappadvekappacatukappa-aÔÔhakappasoÄasakappadvattiÑsa-
kappacatusaÔÔhikappappamÈÓaÑ addhÈnaÑ tiÔÔheyy|n”ti. TasmÈ evamÈha.
Atha BhagavÈ “ayaÑ devatÈ aniyyÈnikaÑ vaÔÔakathaÑ kathetÊ”ti
vivaÔÔamassÈ dassento dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha lokÈmisanti dve
______________________________________________________________
1. Khu 7. 32 MahÈniddese. 2. Samattho nama koci (SÊ)
3. MuÒcacetanaÒca aparacetanaÒca (SyÈ) 4. Bullabusitake (SyÈ)
22 SaÑyuttanikÈya

lokÈmisÈ pariyÈyena ca nippariyÈyena ca. PariyÈyena tebh|makavaÔÔaÑ

lokÈmisaÑ, nippariyÈyena cattÈro paccayÈ. Idha pariyÈyalokÈmisaÑ
adhipetaÑ. NippariyÈyalokÈmisampi vaÔÔatiyeva. Santipekkhoti
nibbÈnasa~khÈtaÑ accantasantiÑ pekkhanto icchanto patthayantoti.

UpanÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

4. AccentisuttavaÓÓanÈ

4. Catutthe accentÊti atikkamanti. KÈlÈti purebhattÈdayo kÈlÈ. Tarayanti

rattiyoti rattiyo atikkamamÈnÈ puggalaÑ maraÓ|pagamanÈya tarayanti
sÊghaÑ sÊghaÑ gamayanti. VaroguÓÈti pathamamajjhimapacchimavayÈnaÑ
guÓÈ, rÈsayoti attho. “AnujÈnÈmi bhikkhave ahatÈnaÑ vatthÈnaÑ diguÓaÑ
sa~ghÈÔin”ti1 ettha hi paÔhalaÔÔho guÓaÔÔho. “SataguÓÈ dakkhiÓÈ
pÈÔhika~khitabbÈ”ti2 ettha ÈnisaÑsaÔÔho. “AntaÑ antaguÓan”ti3 ettha
koÔÔhÈsaÔÔho. “KayirÈ mÈlÈguÓe bah|”ti4 ettha rÈsaÔÔho. “PaÒca
kÈmaguÓÈ”ti5 ettha bandhanaÔÔho. Idha pana rÈsaÔÔho guÓaÔÔho. TasmÈ
vayoguÓÈti vayorÈsayo veditabbÈ. AnupubbaÑ jahantÊti anupaÔipÈÔiyÈ
puggalaÑ jahanti. Majjhimavaye ÔhitaÑ hi paÔhamavayo jahati,
pacchimavaye ÔhitaÑ dve paÔhamamajjhimÈ jahanti, maraÓakkhaÓe pana
tayopi vayÈ jahanteva. EtaÑ bhayanti etaÑ kÈlÈnaÑ atikkamanaÑ,
rattidivÈnaÑ taritabhÈvo, vayoguÓÈnaÑ jahanabhÈvoti tividhaÑ bhayaÑ.
SesaÑ purimasadisamevÈti.

AccentisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 403 piÔÔhe. 2. Ma 3. 298 piÔÔhe.
3. Di 2. 232 piÔÔhÈdÊsu. 4. Khu 1. 21 piÔÔhe.
5. AntaÑ antaguÓaÑ. KayirÈ mÈlÈguÓe bah|. PaÒca kÈmahuÓÈti (SyÈ, Ka)
DÊ-®Ôha 1. 334; Ma-®Ôha 1. 360 piÔhesu ca.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 23

5. KatichindasuttavaÓÓanÈ
5. PaÒcame kati chindeti chindanto kati chindeyya. Sesapadesupi eseva
nayo. Ettha ca “chinde jahe”ti atthato ekaÑ. GÈthÈbandhassa pana
maÔÔhabhÈvatthaÑ ayaÑ devatÈ saddapunaruttiÑ vajjayantÊ evamÈha. Kati
sa~gÈtigoti kati sa~ge atigato, atikkantoti1 attho. Sa~gÈtikotipi pÈÔho,
ayameva attho. PaÒca chindeti chindanto paÒca orambhÈgiyasaÑyojanÈni
chindeyya. PaÒca jaheti jahanto paÒcuddhambhÈgiyasaÑyojanÈni jaheyya.
IdhÈpi chindanaÒca jahanaÒca atthato ekameva, BhagavÈ pana devatÈya
ÈropitavacanÈnrr|peneva evamÈha. Atha vÈ pÈdesu baddhapÈsasakuÓo viya
paÒcorambhÈgiyasaÑyojanÈni heÔÔhÈ ÈkaÉÉhamÈnÈkÈrÈni honti, tÈni
anÈgÈmimaggena chindeyyÈti vadati. Hatthehi gahitarukkhasÈkhÈ viya
paÒcuddhambhÈgiyasaÑyojanÈni upari ÈkaÉÉhamÈnÈkÈrÈni honti, tÈni
arahattamaggena jaheyyÈti vadati. PaÒca cuttari bhÈvayeti etesaÑ
saÑyojanÈnaÑ chindanatthÈya ceva pahÈnatthÈya ca uttari atirekaÑ visesaÑ
bhÈvento saddhÈpaÒcamÈni indriyÈni bhÈveyyÈti attho. PaÒca sa~gÈtigoti
rÈgasa~go dosasa~go mohasa~go mÈnasa~go diÔÔhisa~goti ime paÒca sa~ge
atikkanto. UghatiÓÓoti vuccatÊti caturoghatiÓÓoti kathÊyati. ImÈya pana
gÈthÈya paÒcindriyÈni lokiyalokuttarÈni kathitÈnÊti.

KatichindasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

6. JÈgarasuttavaÓÓanÈ
6. ChaÔÔhe jÈgaratanti jÈgarantÈnaÑ. PaÒca jÈgaratanti
vissajjanagÈthÈyaÑ pana saddhÈdÊsu paÒcasu indriyesu jÈgarantesu2 paÒca
nÊvaraÓÈ suttÈ nÈma. KasmÈ? YasmÈ taÑsama~gÊpuggalo yattha kattha
katthaci nisinno vÈ Ôhito vÈ aruÓaÑ uÔÔhapentopi pamÈdatÈya
akusalasama~gitÈya sutto nÈma hoti. EvaÑ suttesu paÒcasu nÊvaraÓesu
paÒcindriyÈni jÈgarÈni nÈma3.
______________________________________________________________
1. AtÊto atikkamantoti (SyÈ) 2. Jggantesu (SyÈ)
3. JÈgaranti nÈma(Ka), jagganti nÈma(SyÈ)
24 SaÑyuttanikÈya

KasmÈ? YasmÈ taÑsama~gÊpuggalo yattha katthaci nipajjitvÈ niddÈyantopi

appamÈdatÈya kusalasama~gitÈya jÈgaro nÈma hoti. PaÒcahi pana
nÊvaraÓeheva kilesarajaÑ Èdiyati gaÓhÈti parÈmasati. PurimÈ hi
kÈmacchandÈdayo pacchimÈnaÑ paccayÈ hontÊti paÒcahi indriyehi
parisujjhatÊti ayamattho veditabbo. IdhÈpi paÒcindriyÈni lokiyalokuttarÈneva
kathitÈnÊti.

JÈgarasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

7. AppaÔividitasuttavaÓÓanÈ
7. Sattame dhammÈti catusaccadhammÈ. AppaÔividitÈti ÒÈÓena
appaÔividdhÈ. ParavÈdes|ti dvÈsaÔÔhidiÔÔhigatavÈdesu. Te hi ito paresaÑ
titthiyÈnaÑ vÈdattÈ paravÈdÈ nÈma. NÊyareti attano dhammatÈyapi
gacchanti, parenapi nÊyanti. Tattha sayameva sassatÈdÊni gaÓhantÈ gacchanti
nÈma, parassa vacanena tÈni gaÓhantÈ nÊyanti nÈma. KÈlo tesaÑ
pabujjhitunti tesaÑ puggalÈnaÑ pabujjhituÑ ayaÑ kÈlo. LokasmiÒhi
Buddho uppanno, dhammo desiyati, saÑgho suppaÔipanno, paÔipadÈ
bhaddikÈ, ime ca pana mahÈjanÈ vaÔÔe suttÈ nappabujjhantÊti devatÈ Èha.
SambhuddhÈti sammÈ hetunÈ kÈraÓena BuddhÈ. CattÈro hi BuddhÈ
SabbaÒÒubuddho Paccekabuddho catusaccabuddho sutabuddhoti. Tattha
samatiÑsa pÈramiyo p|retvÈ sammÈsambodhiÑ patto SabbaÒÒubuddho
nÈma. KappasatasahassÈdhikÈni dve asa~khyeyyÈni pÈramiyo p|retvÈ
sayambhutaÑ patto Paccekabuddho nÈma. AvasesÈ khÊÓÈsavÈ
catusaccabuddhÈ nÈma. Bahussuto sutabuddho nÈma. ImasmiÑ atthe tayopi
purimÈ vaÔÔanti. SammadaÒÒÈti1 sammÈ hetunÈ kÈraÓena jÈnitvÈ. Caranti
visame samanti visame vÈ lokasannivÈse visame vÈ sattanikÈye visame vÈ
kilesajÈte samaÑ carantÊti.

AppaÔividitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SammadaÒÒÈti (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 25

8. SusammuÔÔhasuttavaÓÓanÈ
8. AÔÔhame susammuÔÔhÈti paÒÒÈya appaÔividdhabhÈveneva sunaÔÔhÈ1.
YathÈ hi dve khettÈni kasitvÈ ekaÑ vapitvÈ bahudhaÒÒaÑ adhigatassa
avÈpitakhettato aladdhaÑ sandhÈya “bahuÑ me dhaÒÒaÑ naÔÔhan”ti vadanto
aladdhameva “naÔÔhan”ti vadati, evamidhÈpi appaÔividitÈva2 susammuÔÔhÈ
nÈma. AsammuÔÔhÈti paÒÒÈya paÔividdhabhÈveneva anaÔÔhÈ3. SesaÑ
purimasadisamevÈti.

SusammuÔÔhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

9. MÈnakÈmasuttavaÓÓanÈ
9. Navame mÈnakÈmassÈti mÈnaÑ kÈmentassa icchantassa. Damoti
evar|passa puggalassa samÈdhipakkhiko damo natthÊti vadati. “Saccena
danto damasÈ upeto, vedantag| vusitabrahmacariyo”ti4 ettha hi
indriyasaÑvaro damoti vutto. “Yadi saccÈ damÈ cÈgÈ, khantyÈ bhiyyodha
vijjatÊ”ti5 ettha paÒÒÈ. “DÈnena damena saÑyamena saccavajjena atthi
puÒÒaÑ, atthi puÒÒassa Ègamo”ti6 ettha uposathakammaÑ. “Sakkhissasi kho
tvaÑ puÓÓa iminÈ dam|pasamena samannÈgato SunÈparantasmiÑ janapade
viharitun”ti7 ettha adhivÈsanakhanti. ImasmiÑ pana sutte damoti
samÈdhipakkhikadhammÈnaÑ etaÑ nÈmaÑ. TenevÈha “na monamatthi
asamÈhitassÈ”ti. Tattha monanti catumaggaÒÈÓaÑ, taÑ hi munÈtÊti monaÑ,
catusaccadhamme jÈnÈtÊti attho. MaccudheyyassÈti tebh|makavaÔÔassa.
TaÒhi maccuno patiÔÔhÈnaÔÔhena maccudheyyanti vuccati. PÈranti tasseva
pÈraÑ nibbÈnaÑ. TareyyÈti paÔivijjheyya pÈpuÓeyya vÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–
eko araÒÒe viharanto pamatto puggalo maccudheyyassa pÈraÑ na tareyya na
paÔivijjheyya na pÈpuÓeyyÈti.
MÈnaÑ pahÈyÈti arahattamaggena navavidhamÈnaÑ pajahitvÈ.
SusamÈhitattoti upacÈrappanÈsamÈdhÊhi suÔÔu samÈhitatto. Sucetasoti
______________________________________________________________
1. SammuÔÔhÈ (SyÈ) 2. AppaÔivÊditÈya (SyÈ) 3. AmuÔÔhÈ (SyÈ)
4. SaÑ 1. 170 piÔÔhe. 5. SaÑ 1. 217; Khu 1. 307 piÔÔhesu. 6. SaÑ 2. 531 piÔÔhe.
7. Ma 3. 313; SaÑ 2. 287 piÔÔhesu.
26 SaÑyuttanikÈya

ÒÈÓasampayuttatÈya sundaracitto. ©ÈÓavippayuttacittena hi sucetasoti na

vuccati, tasmÈ ÒÈÓasampayuttena sucetaso hutvÈti attho. Sbbadhi
vippamuttoti sabbesu khandhÈyatanÈdÊsu vippamutto hutvÈ. TareyyÈti ettha
tebh|makavaÔÔaÑ samatikkamanto nibbÈnaÑ paÔivÊjjhnto taratÊti
paÔivedhataraÓaÑ nÈma vuttaÑ. Iti imÈya gÈthÈya tisso sikkhÈ kathitÈ honti.
KthaÑ–mÈno nÈmÈyaÑ sÊlabhedano1, tasmÈ “mÈnaÑ pahÈyÈ”ti iminÈ
adhisÊlasikkhÈ kathitÈ hoti. “SusamÈhitatto”ti iminÈ adhicittasikkhÈ.
“Sucetaso”ti ettha cittena paÒÒÈ dassitÈ, tasmÈ iminÈ adhipaÒÒÈsikkhÈ
kathitÈ. AdhisÊlaÒca nÈma sÊle sati hoti, adhicittaÑ citte sati, adhipaÒÒÈ
paÒÒÈya sati. TasmÈ sÊlaÑ nÈma paÒcapi dasapi sÊlÈni, pÈtimokkhasaÑvaro
adhisÊlaÑ nÈmÈti veditabbaÑ. AÔÔha samÈpattiyo cittaÑ,
vipassanÈpÈdakajjhÈnaÑ adhicittaÑ. KammassakataÒÈÓaÑ paÒÒÈ, vipassanÈ
adhipaÒÒÈ. Anuppannepi hi BuddhuppÈde pavattatÊti paÒcasÊlaÑ dasasÊlaÑ
sÊlameva, pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ BuddhuppÈdeyeva pavattatÊti adhisÊlaÑ.
CittapaÒÒÈsupi eseva nayo. Apica nibbÈnaÑ patthayantena samÈdinnaÑ
paÒcasÊlampi dasasÊlampi adhisÊlameva. SamÈpannÈ aÔÔha samÈpattiyopi
adhicittameva. Sabbampi vÈ lokiyasÊlaÑ sÊlameva, lokuttaraÑ adhisÊlaÑ.
CittapaÒÒÈsupi eseva nayoti. Iti imÈya gÈthÈya samodhÈnetvÈ tisso sikkhÈ
sakalasÈsanaÑ kathitaÑ hotÊti.

MÈnakÈmasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

10. AraÒÒasuttavaÓÓanÈ
10. Dasame santÈnanti santakilesÈnaÑ, paÓÉitÈnaÑ vÈ. “Santo have
sabbhi pavedayanti2, d|re santo pakÈsantÊ”ti-ÈdÊsu3 hi paÓÉitÈpi santoti
vuttÈ. BrahmacÈrinanti seÔÔhacÈrÊnaÑ maggabrahmacariyavÈsaÑ
vasantÈnaÑ. Kena vaÓÓo pasÊdatÊti kena kÈraÓena chavivaÓÓo pasÊdatÊti
pucchati. KasmÈ panesÈ evaÑ pucchati? EsÈ kira vanasaÓÉavÈsikÈ
bhummadevatÈ ÈraÒÒake bhikkh| pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtapaÔikkante
araÒÒaÑ
______________________________________________________________
1. SÊlabhedako (Ka) 2. Khu 6. 136 piÔÔhe jÈtake.
3. Khu 1. 156 piÔÔhe Dhammapade.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 27

pavisitvÈ rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnesu m|lakammaÔÔhÈnaÑ1 gahetvÈ nisinne

passati. TesaÒca evaÑ nisinnÈnaÑ balavacittekaggatÈ uppajjati. Tato
visabhÈgasantati v|pasammati, sabhÈgasantati okkamati, cittaÑ pasÊdati.
Citte pasanne lohitaÑ pasÊdati, cittasamuÔÔhÈnÈni upÈdÈr|pÈni parisuddhÈni
honti, vaÓÔÈ pamuttatÈlaphalassa viya mukhassa vaÓÓo hoti. TaÑ disvÈ
devatÈ cintesi “sarÊravaÓÓo nÈmÈyaÑ paÓÊtÈni rasasampannÈni bhojanÈni
sukhasamphassÈni nivÈsanapÈvuraÓasayanÈni utusukhe tebh|mikÈdibhede
ca pÈsÈde mÈlÈgandhavilepanÈdÊni ca labhantÈnaÑ pasÊdati, ime pana
bhikkh| piÓÉÈya caritvÈ missakabhattaÑ bhuÒjanti, viraÄamaÒcake2 vÈ
phalake vÈ silÈya vÈ sayanÈni kappenti, rukkham|lÈdÊsu vÈ abbhokÈse vÈ
vasanti, kena nu kho kÈraÓena etesaÑ vaÓÓo pasÊdatÊ”ti. TasmÈ pucchi.
AthassÈ BhagavÈ kÈraÓaÑ kathento dutiyaÑ gÈthaÑ Èha. Tattha atÊtanti
atÊte Asuko nÈma rÈjÈ dhammiko ahosi, so amhÈkaÑ paÓÊte paccaye adÈsi.
ŒcariyupajjhÈyÈ lÈbhino ahesuÑ. Atha mayaÑ evar|pÈni bhojanÈni
bhuÒjimhÈ, cÊvarÈni pÈrupimhÈti evaÑ ekacce paccayabÈhullikÈ viya ime
bhikkh| atÊtaÑ nÈnusocanti. Nappajappanti nÈgatanti anÈgate dhammiko
rÈjÈ bhavissati, phÊtÈ janapadÈ bhavissanti, bah|ni sappinavanÊtÈdÊni
uppajjissanti, “khÈdatha bhuÒjathÈ”ti tattha tattha vattÈro bhavissanti, tadÈ
mayaÑ evar|pÈni bhojanÈni bhuÒjissÈma, cÊvarÈni pÈrupissÈmÈti evaÑ
anÈgataÑ na patthenti. PaccuppannenÈti yena kenaci ta~khaÓe laddhena
yÈpenti. TenÈti tena tividhenÈpi kÈraÓena.
EvaÑ vaÓÓasampattiÑ dassetvÈ idÈni tasseva vaÓÓassa vinÈsaÑ
dassento anantaraÑ gÈthamÈha. Tattha anÈhatappajappÈyÈti anÈgatassa
patthanÈya. EtenÈti etena kÈraÓadvayena. NaÄova harito lutoti yathÈ harito
naÄo lÈyitvÈ uÓhapÈsÈÓe pakkhitto sussati, evaÑ sussantÊti.

AraÒÒasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NaÄavaggo paÔhamo.
______________________________________________________________
1. LakkhaÓakammaÔÔhÈnaÑ (SyÈ)
2. BidalamaÒcake (Si), vidalamaÒcake (SyÈ), biraÔhamaÒcake (Ke)
28 SaÑyuttanikÈya

2. Nandanavagga

1. NandanasuttavaÓÓanÈ
11. Nandanavaggassa paÔhame tatrÈti tasmiÑ ÈrÈme. Khoti
byaÒjanasiliÔÔhatÈvasena nipÈtamattaÑ. Bikkh| ÈmantesÊti parisajeÔÔhake
bhikkh| jÈnÈpesi. Bhikkhavoti tesaÑ ÈmantanÈkÈradÊpanaÑ. Bhadanteti
pativacanadÈnaÑ. Te bhikkh|ti ye tattha sammukhÊbh|tÈ
dhammapaÔiggÈhakÈ bhikkh|. Bhagavato paccassosunti Bhagavato vacanaÑ
pati-assosuÑ, abhimukhÈ hutvÈ suÓiÑsu sampaÔicchiÑ s|ti attho.
EtadavocÈti etaÑidÈni vattabbaÑ “bh|tapubban”ti-ÈdivacanaÑ avoca.
Tattha tÈvatiÑsakÈyikÈti TÈvatiÑsakÈye nibbattÈ. TÈvatiÑsakÈyo nÈma
dutiyadevaloko vuccati. Maghena1 mÈÓavena saddhiÑ MacalagÈme kÈlaÑ
katvÈ tattha uppanne tettiÑsa devaputte upÈdÈya kira tassa devalokassa
ayaÑ paÓÓatti jÈtÈti vadanti. YasmÈ pana sesacakkavÈÄesupi cha
kÈmÈvacaradevalokÈ atthi. Vuttampi cetaÑ “sahassaÑ CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ
sahassaÑ TÈvatiÑsÈnan”ti2, tasmÈ nÈmapaÓÓattiyevesÈ tassa devalokassÈti
veditabbÈ. EvaÑ hi niddosaÑ padaÑ hoti.
Nandane vaneti ettha taÑ vanaÑ paviÔÔhe paviÔÔhe nandayati tosetÊti
NandanaÑ. PaÒcasu hi maraÓanimittesu uppannesu “sampattiÑ pahÈya
cavissÈmÈ”ti3 paridevamÈnÈ devatÈ Sakko DevÈnamindo “mÈ paridevittha,
abhijjanadhammÈ nÈma sa~khÈrÈ natthÊ”ti ovaditvÈ tattha pavesÈpeti. TÈsaÑ
aÒÒÈhi devatÈhi bÈhÈsu gahetvÈ pavesitÈnampi tassa sampattiÑ disvÈva
maraÓasoko v|pasammati, pÊtipÈmojjameva uppajjati. Atha4 tasmiÑ
kÊÄamÈnÈ eva uÓhasantatto himapiÓÉo viya vilÊyanti, vÈtÈpahatadÊpasikhÈ
viya vijjhÈyantÊti evaÑ yaÑkiÒci anto paviÔÔhaÑ nandayati tosetiyevÈti
NandanaÑ, tasmiÑ Nandane. AccharÈsa~ghaparivutÈti accharÈti
devadhÊtÈnaÑ nÈmaÑ, tÈsaÑ sam|hena parivutÈ.
DibbehÊti devaloke nibbattehi. PaÒcahi kÈmaguÓehÊti
manÈpiyar|pasaddagandarasaphoÔÔhabbasaÒkhÈtehi paÒcahi
kÈmabandhanehi kÈmakoÔÔhÈsehi
______________________________________________________________
1. MÈghena (Ka) 2. AÑ 3. 303 piÔhe.
3. CavissÈma cavissÈmÈti (SÊ) 4. TadÈ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 29

vÈ. SamappitÈti upetÈ. ItaraÑ tassova vevacanaÑ. ParicÈrayamÈnÈti

ramamÈnÈ1, tesu tesu vÈ r|pÈdÊsu indriyÈni saÒcÈrayamÈnÈ. TÈyaÑ
velÈyanti tasmiÑ paricÈraÓakÈle. So panassa devaputtassa adhunÈ
abhinibbattakÈlo veditabbo. Tassa hi paÔisandhikkhaÓeyeva
rattasuvaÓÓakkhandho viya virocayamÈno tigÈvutappamÈÓo attabhÈvo
nibbatti. So dibbavatthanivattho dibbÈla~kÈrapaÔimaÓÉito
dibbamÈlÈvÊlepanadharo dibbehi candanacuÓÓehi samaÑ vikiriyamÈno2
dibbehi paÒcahi kÈmaguÓehi ovuto nivuto3 pariyonaddho lobgÈbhibh|to
hutvÈ lobhanissaraÓÑ nibbÈnaÑ apassanto ÈsabhiÑ vÈcaÑ bhÈsanto viya
mahÈsaddena “na te sukhaÑ pajÈnantÊ”ti imaÑ gÈthaÑ gÈyamÈno
Nandanavane vicari. Tena vuttaÑ “tÈyaÑ velÈyaÑ imaÑ gÈthaÑ abhÈsÊ”ti.
Ye na passanti nandananti ye tatra paÒcakÈmaguÓÈnubhavanavasena
NandanavanaÑ na passanti. NaradevÈnanti devanarÈnaÑ, devapurisÈnanti
attho. TidasÈnanti tikkhattuÑ dasannaÑ. Yasassinanti parivÈrasa~khÈtena
yasena sampannÈnaÑ.
AÒÒatarÈ devatÈti ekÈ ariyasÈvikÈ devatÈ. PccabhÈsÊti “ayaÑ
bhÈladevatÈ imaÑ sampattiÑ niccaÑ acalaÑ maÒÒati, nÈssÈ
chedanabhedanaviddhaÑsanadhammataÑ jÈnÈtÊ”ti adhippÈyaÑ vivaÔÔetvÈ
dassentÊ “na tvaÑ bÈle”ti imÈya gÈthÈya pati-abhÈsi. YathÈ arahataÑ vacoti
yathÈ arahantÈnaÑ vacanaÑ, tathÈ tvaÑ na jÈnÈsÊti. EvaÑ tassÈ adhippÈyaÑ
paÔikkhipitvÈ idÈni arahantÈnaÑ vacanaÑ dassentÊ aniccÈti-ÈdimÈha. Tattha
aniccÈ vata sa~khÈrÈti sabbe tebh|makasa~khÈrÈ hutvÈ abhÈvatthena aniccÈ.
UppÈdavayadhamminoti uppÈdavayasabhÈvÈ. UppajjitvÈ nirujjhantÊti idaÑ
purimasseva vevacanaÑ. YasmÈ vÈ uppajjitvÈ nirujjhanti, tasmÈ
uppÈdavayadhamminoti. UppÈdavayaggahaÓena cettha tadantarÈ
vemajjhaÔÔhÈnaÑ4 gahitameva hoti. TesaÑ v|pasamo sukhoti tesaÑ
sa~khÈrÈnaÑ v|pasamasa~khÈtaÑ nibbÈnameva sukhaÑ. IdaÑ arahataÑ
vacoti.

NandanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. RamayamÈnÈ (SyÈ) 2. SammÈvikiriyamÈno (SÊ), samavikiriyamÈno (SyÈ)
3. Ophuto niphuto (SyÈ, Ka) 4. BhadanantaraÔhÈnaÑ (SÊ), tadantaraÑ ÔhÈnaÑ (SyÈ)
30 SaÑyuttanikÈya

2. NandatisuttavaÓÓanÈ
12. Dutiye nandatÊti tussati attamano hoti. PattimÈti bahuputto. Tassa hi
ekacce puttÈ kasikammaÑ katvÈ dhaÒÒassa koÔÔhe p|renti, ekacce vaÓijjaÑ
katvÈ hiraÒÒasuvaÓÓaÑ Èharanti, ekacce rÈjÈnaÑ upaÔÔhahitvÈ
yÈnavÈhanagÈmanigamÈdÊni labhanti. Atha tesaÑ ÈnubhÈvasa~khÈtaÑ1
siriÑ anubhavamÈnÈ mÈtÈ vÈ pitÈ vÈ nandati. ChaÓadivasÈdÊsu vÈ
maÓÉitapasÈdhite putte sampattiÑ anubhavamÈne disvÈ nandatÊti “nandati
puttehi puttimÈ”ti Èha. Gohi tathevÈti yathÈ puttimÈ puttehi, tathÈ
gosÈmikopi sampannaÑ gomaÓÉalaÑ disvÈ gÈvo nissÈya gorasasampattiÑ
anubhavamÈno gohi nandati. UpadhÊ hi narassa nandanÈti ettha upadhÊti
cattÈro upadhÊ kÈm|padhi khandh|padhi kiles|padhi abhisa~khÈr|padhÊti.
KÈmÈpi hi “yaÑ paÒca kÈmaguÓe paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ,
ayaÑ kÈmÈnaÑ assÈdo”ti2 evaÑ vuttassa sukhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato
“upadhiyati ettha sukhan”ti iminÈ vacanatthena upadhÊti vuccati. KhandhÈpi
khandham|lakassa dukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato, kilesÈpi apÈyadukkhassa
adhiÔÔhÈnabhÈvato, abhisa~khÈrÈpi bhavadukkhassa adhiÔÔÈnathÈvatoti. Idha
pana kÈm|padhi adhippeto. PaÒca hi kÈmaguÓÈ tebh|mikÈdipÈsÈda-
uÄÈrasayana3 vatthÈla~kÈranÈÔakaparivÈrÈdivasena paccupaÔÔhitÈ
pÊtisomanassaÑ upasaÑharamÈnÈ naraÑ nandayanti. TasmÈ yathÈ puttÈ ca
gÈvo ca, evaÑ imepi upadhÊ hi4 narassa nandanÈti veditabbÈ. Na hi so
nandati yo nir|padhÊti yo kÈmaguÓasampattirahito daliddo
dullabhaghÈsacchÈdano, na hi so nandati. Evar|po manussapeto ca
manussa- nerayiko ca kiÑ nandissati BhagavÈti Èha.
IdaÑ sutvÈ SatthÈ cintesi–“ayaÑ devatÈ sokavatthumeva
NandavatthuÑ karoti, sokavatthubhÈvamassÈ dÊpessÈmÊ”ti phalena phalaÑ
pÈtento viya tÈyeva upamÈya tassÈ vÈdaÑ bhindanto tameva gÈthaÑ
parivattetvÈ socatÊti Èha. Tattha socati puttehÊti videsagamanÈdivasena
puttesu naÔÔesupi nassantesupi idÈni nassissantÊti
______________________________________________________________
1. AnubhÈvasambh|taÑ (SyÈ) 2. Ma 1. 120 piÔÔhe.
3. ...sayanaseyya (SÊ) 4. Imehi upadhÊhi (Kha) ®ÊkÈ pana passitabbÈ.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 31

nÈsasa~kÊpi socati, tathÈ matesupi marantesupi corehi rÈjapurisehi gahitesu

vÈ paccatthikÈnaÑ hatthaÑ upgatesu vÈ maraÓasa~kÊpi hutvÈ socati,
rukkhapabbatÈdÊhi patitvÈ hatthapÈdÈdÊnaÑ bhedavasena bhinnesupi
bhijjantesupi bhedasa~kÊpi hutvÈ socati. YathÈ ca puttehi puttimÈ,
gosÈmikopi tatheva navahÈkÈrehi gohi socati. UpadhÊ hi narassa socanÈti
yathÈ ca puttagÈvo1, evaÑ paÒca kÈmaguÓopadhÊpi2–
“Tassa ce kÈmayÈnassa, chandajÈtassa jantuno.
Te kÈmÈ parihÈyanti, sallaviddhova ruppatÊ”ti3–
Vuttanayena naraÑ socenti. TasmÈ narassa socanÈ sokavatthukamevÈti
veditabbÈ. Na hi so socati, yo nir|padhÊti yassa pana catubbidhÈpete
upadhiyo natthi, so nirupadhi MahÈkhÊÓÈsavo kiÑ socissati, na socati
devateti.

NandatisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

3. NatthiputtasamasuttavaÓÓanÈ
13. Tatiye natthi puttasamaÑ pemanti vir|pepi hi attano puttake
suvaÓÓabimbakaÑ viya maÒÒanti, mÈlÈguÄe viya sÊsÈdÊsu katvÈ
pariharamÈnÈ tehi ohaditÈpi4 omuttikÈpi gandhavilepanapatitÈ viya
somanassaÑ Èpajjanti. TenÈha “natthi puttasamaÑ peman”ti.
PuttapemasamaÑ pemaÑ nÈma natthÊti vuttaÑ hoti. GosamitaÑ dhananti
gohi samaÑ godhanasamaÑ godhanasadisaÑ aÒÒaÑ dhanaÑ nÈma natthi
BhagavÈti Èha. S|riyasamÈ ÈbhÈti s|riyÈbhÈya samÈ aÒÒÈ ÈbhÈ nÈma natthÊti
dasseti. SamuddaparamÈti ye keci aÒÒe sarÈ nÈma, sabbe te
samuddaparamÈ, samuddo tesaÑ uttamo, samuddasadisaÑ aÒÒaÑ
udakanidhÈnaÑ nÈma natthi BhagavÈti.
YasmÈ pana attapemena samaÑ pemaÑ nÈma natthi. MÈtÈpitÈdayo5 hi
chaÔÔetvÈpi puttadhÊtÈdayo6 ca aposetvÈpi sattÈ
______________________________________________________________
1. Puttagohi (Ka) 2. PaÒcakÈmaguÓopadhÊhi (SÊ, Ka)
3. Khu 1. 399 piÔÔhe SuttanipÈte. 4. OhÈnitÈpi (SÊ, SyÈ)
5. MÈtÈpitaro (Ka) 6. PuttadhÊtaro (Ka)
32 SaÑyuttanikÈya

attÈnameva posenti. DhaÒÒena ca samaÑ dhanaÑ nÈma natthi. (YadÈ hi

sattÈ dubbhikkhÈ honti)1, tathÈr|pe hi kÈle hiraÒÒasuvaÓÓÈdÊni
gomahiÑsÈdÊnipi dhaÒÒaggahaÓatthaÑ dhaÒÒasÈmikÈnameva santikaÑ
gahetvÈ gacchanti. PaÒÒÈya ca samÈ ÈbhÈ nÈma natthi. S|riyÈdayo hi
ekadesaÑyeva obhÈsanti, paccuppannameva ca tamaÑ vinodenti. PaÒÒÈ
pana dasasahassimpi lokadhÈtuÑ ekapajjotaÑ kÈtuÑ sakkoti,
atÊtaÑsÈdipaÔicchÈdakaÑ ca tamaÑ vidhamati. MeghavuÔÔhiyÈ ca samo saro
nÈma natthi. NadÊvÈpi hotu talÈkÈdÊni vÈ, vuÔÔisamo saro nÈma natthi.
MeghavuÔÔhiyÈ hi pacchinnÈya mahÈsamuddo a~gulipabbatemanamattampi
udakaÑ na hoti, vuÔÔhiyÈ panapavattamÈnÈya yÈva ÈbhassarabhavanÈpi
ekodakaÑ hoti. TasmÈ BhagavÈ devatÈya paÔigÈthaÑ vadanto natthi
attasamaÑ pemanti-ÈdimÈhÈti.

NatthiputtasamasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

4. KhattiyasuttavaÓÓanÈ
14. Catutthe khattiyo dvipadanti dvipadÈnaÑ rÈjÈ seÔÔho. KomÈrÊti
kumÈrikÈle gahitÈ. AyaÑ sesabhariyÈnaÑ seÔÔhÈti vadati. Pubbajoti
paÔhamaÑ jÈto kÈÓo vÈpi hotu kuÓi-ÈdÊnaÑ vÈ aÒÒataro, yo paÔhamaÑ jÈto,
ayameva putto imissÈ devatÈya vÈde seÔÔho nÈma hoti. YasmÈ pana
dvipadÈdÊnaÑ BuddhÈdayo seÔÔhÈ, tasmÈ BhagavÈ paÔigÈthaÑ Èha. Tattha
kiÒcÈpi BhagavÈ sabbesaÑyeva apadÈdibhedÈnaÑ sattÈnaÑ seÔÔho,
uppajjamÈno panesa sabbasattaseÔÔho dvipadesuyeva uppajjati, tasmÈ
Sambuddho dvipadaÑ seÔÔhoti Èha. Dvipadesu uppannassa cassa
sabbasattaseÔÔhabhÈvo appaÔihatova hoti. ŒjÈnÊyoti hatthÊ vÈ hotu assÈdÊsu
aÒÒataro vÈ, yo kÈraÓaÑ jÈnÈti, ayaÑ ÈjÈnÊyova catuppadÈnaÑ seÔÔhoti
attho. K|ÔakaÓÓaraÒÒo guÄavaÓÓa-asso viya. RÈjÈ kira pÈcÊnadvÈrena
nikkhamitvÈ CetiyapabbataÑ gamissÈmÊti KalambanadÊtÊraÑ2 sampatto,
asso tÊre ÔhatvÈ udakaÑ otarituÑ na icchati, rÈjÈ assÈcariyaÑ ÈmantetvÈ
______________________________________________________________
1. ( ) SÊ-SyÈ-potthakesu natthi. 2. KadambanadÊtÊraÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 33

“aho vata tayÈ asso sikkhÈpito udakaÑ otarituÑ na icchatÊ”ti Èha. Œcariyo
“susikkhÈpito deva asso, etassa hi cittaÑ ‘sacÈhaÑ udakaÑ otarissÈmi,
vÈlaÑ temissati, vÈle tinte raÒÒo a~ge udakaÑ pÈteyyÈ’ti, evaÑ tumhÈkaÑ
sarÊre udakapÈtanabhayena na otarati, vÈlaÑ gaÓhÈpethÈ”ti Èha. RÈjÈ tathÈ
kÈresi. Asso vegeva otaritvÈ pÈraÑ gato. Suss|sÈti suss|samÈnÈ.
KumÈrikÈle vÈ gahitÈ hotu pacchÈ vÈ, sur|pÈ vÈ vir|pÈ vÈ, yÈ sÈmikaÑ
suss|sati paricarati toseti, sÈ bhariyÈnaÑ seÔÔhÈ. Assavoti ÈsuÓamÈno. JeÔÔho
vÈ hi hotu kaniÔÔho vÈ, yo mÈtÈpit|naÑ vacanaÑ suÓÈti, sampaÔicchati,
ovÈdapaÔikaro hoti, ayaÑ puttÈnaÑ seÔÔho, aÒÒehi sandhicchedakÈdicorehi
puttehi ko attho devateti.

KhattiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

5. SaÓamÈnasuttavaÓÓanÈ
15. PaÒcame Ôhite majjhanhiketi Ôhitamajjhanhike. SannisÊves|ti yathÈ
phÈsukaÔÔhÈnaÑ upagantvÈ sannisinnesu vissamamÈnesu.
®hitamajjhanhikakÈlo nÈmesa sabbasattÈnaÑ iriyÈpathadubbalyakÈlo. Idha
pana pakkhÊnaÑyeva vasena dassito. SaÓatevÈti saÓati viya mahÈviravaÑ
viya muccati1. SaÓamÈnameva cettha “saÓatevÈ”ti vuttaÑ. TappaÔibhÈgaÑ
nÈmetaÑ. NidÈghasamayasmiÑ hi ÔhitamajjhanhikakÈle catuppadagaÓesu
ceva pakkhÊgaÓesu ca sannisinnesu vÈtap|ritÈnaÑ susirarukkhÈnaÒceva
chÊddaveÓupabbÈnaÒca khandhena khandhaÑ sÈkhÈya sÈkhaÑ
saÑghaÔÔayantÈnaÑ pÈdapÈnaÒca araÒÒamajjhe mahÈsaddo uppajjati. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TaÑ bhayaÑ paÔibhÈti manti taÑ evar|pe kÈle mahÈ-
araÒÒassa saÓamÈnaÑ mayhaÑ bhayaÑ hutvÈ upaÔÔhÈti. DandhapaÒÒÈ
kiresÈ devatÈ tasmiÑ khaÓe attano nisajjaphÈsukaÑ kathÈphÈsukaÑ
dutiyakaÑ alabhantÊ evamÈha. YasmÈ pana tÈdise kÈle
piÓÉapÈtapaÔikkantassa vivitte araÒÒÈyatane kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
nisinnassa bhikkhuno anappakaÑ sukhaÑ uppajjati, yaÑ sandhÈya vuttaÑ–
______________________________________________________________
1. Vuccati (SÊ), MuÒcati (SyÈ)
34 SaÑyuttanikÈya

“SuÒÒÈgÈraÑ paviÔÔhassa, santacittassa bhikkhuno.

AmÈnusÊ ratÊ hoti, sammÈ dhammaÑ vipassato”ti1 ca,
“Purato pacchato vÈpi, aparo ce na vijjati.
AtÊva phÈsu bhavati, ekassa vasato vane”ti2 ca.
TasmÈ BhagavÈ dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha sÈ rati paÔibhÈti manti yÈ
evar|pe kÈle ekakassa3 nisajjÈ nÈma, sÈ rati mayhaÑ upaÔÔhÈtÊti attho.
SesaÑ tÈdisamevÈti.

SaÓamÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

6. NiddÈtandÊsuttavaÓÓanÈ
16. ChaÔÔhe niddÈti “abhijÈnÈmahaÑ Aggivessana gimhÈnaÑ pacchime
mÈse niddaÑ okkamitÈ”ti4 evar|pÈya abyÈkataniddÈya
pubbabhÈgÈparabhÈgesu sekhaputhujjanÈnaÑ sasa~khÈrika-akusale citte
uppannaÑ thinamiddhaÑ. TandÊti aticchÈtÈtisÊtÈdikÈlesu5 uppannaÑ
ÈgantukaÑ ÈlasiyaÑ. Vuttampi cetaÑ–tattha katamÈ tandÊ, yÈ tandÊ
tandiyanÈ tandimanatÈ ÈlasyaÑ ÈlasyÈyanÈ ÈlasyÈyitattaÑ, ayaÑ vuccati
tandÊti6. VijambhitÈti kÈyavijambhanÈ7. AratÊti akusalapakkhÈ ukkaÓÔhitatÈ.
Bhattasammadoti bhattamucchÈ bhattakilamatho. VitthÈro pana tesaÑ
“tattha katamÈ vijambhitÈ, yÈ kÈyassa jambhanÈ vijambhanÈ”ti-ÈdinÈ nayena
abhidhamme Ègatova. EtenÈti etena niddÈdinÈ upakkilesena upakkiliÔÔho
nivÈritapÈtubhÈvo. NappakÈsatÊti na jotati, na pÈtubhavatÊti attho.
Ariyamaggoti lokuttaramaggo. IdhÈti imasmiÑ loke. PÈÓinanti sattÈnaÑ.
VÊriyenÈti maggasahajÈtavÊriyena. NaÑ paÓÈmetvÈti etaÑ kilesajÈtaÑ
nÊharitvÈ. Ariyamaggoti lokiyalokuttaramaggo. Iti maggeneva upakkilese
nÊharitvÈ maggassa visuddhi vuttÈti.

NiddÈtandÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 67 piÔhe Dhammapade. 2. Khu 2. 301 TheragÈthÈyaÑ.
3. Ekekassa (SyÈ) 4. Ma 1. 316 piÔhe. 5. AticchÈtÈtisÊtavÈtÈdikÈlesu (SÊ)
6. Abhi 2. 365 piÔhe. 7. VÊjamhitÈti kÈyavÊjamhanÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 35

7. DukkarasuttavaÓÓanÈ
17. Sattame duttitikkhanti dukkhamaÑ du-adhivÈsiyaÑ. AbyattenÈti
bÈlena. SÈmaÒÒanti samaÓadhammo. IminÈ devatÈ idaÑ dasseti–yaÑ
paÓÉitÈ kulaputtÈ dasapi vassÈni vÊsatipi saÔÔhipi vassÈni dante
abhidantamÈdhÈya1 jivhÈya tÈluÑ Èhaccapi cetasÈ cittaÑ abhiniggaÓhitvÈpi
ekÈsanaÑ ekabhatthaÑ paÔisevamÈnÈ ÈpÈÓakoÔikaÑ brahmacariyaÑ carantÈ
sÈmaÒÒaÑ karonti. TaÑ BhagavÈ bÈlo abyatto kÈtuÑ na sakkotÊti. Bhah| hi
tattha sambÈdhÈti tasmiÑ sÈmaÒÒasa~khÈte ariyamagge bah| sambÈdhÈ
maggÈdhigamÈya paÔipannassa pubbabhÈge bah| parissayÈti dasseti.
CittaÑ ce na nivÈrayeti yadi ayoniso uppannaÑ cittaÑ na nivÈreyya,
kati ahÈni sÈmaÒÒaÑ careyya, ekadivasampi na careyya. Cittavasiko hi
samaÓadhammaÑ kÈtuÑ na sakkoti. Pade padeti ÈrammaÓe ÈrammaÓe.
ŒrammaÓaÑ hi idha padanti adhippetaÑ. YasmiÑ yasmiÑ hi ÈrammaÓe
kileso uppajjati, tattha tattha bÈlo visÊdati nÈma. IriyÈpathapadampi vaÔÔati.
GamanÈdÊsu hi yattha yattha kileso uppajjati, tattha tattheva visÊdati nÈma.
Sa~kappÈnanti kÈmasa~kappÈdÊnaÑ.
KummovÈti kacchapo viya. A~gÈnÊti gÊvapaÒcamÈni a~gÈni.
Samodahanti samodahanto, samodahitvÈ vÈ. Manovitakketi manamhi
uppannavitakke. EttÈvatÈ idaÑ dasseti–yathÈ kummo soÓÉipaÒcamÈni
a~gÈni sake kapÈle samodahanto si~gÈlassa2 otÈraÑ na deti, samodahitvÈ
cassa appasayhataÑ Èpajjati, evamevaÑ bhikkhu manamhi uppannavitakke
sake ÈrammaÓakapÈle samodahaÑ mÈrassa otÈraÑ na deti, samodahitvÈ
cassa appasayhataÑ ÈpajjatÊti. Anissitoti taÓhÈdiÔÔhinissayehi anissito hutvÈ.
AheÔhayÈnoti avihiÑsamÈno. Parinibbutoti kilesanibbÈnena parinibbuto.
N|pavadeyya kaÒcÊti yaÑkiÒci puggalaÑ ÈcÈravipatti-ÈdÊsu yÈya kÈyaci
ma~kuÑ kÈtukÈmo hutvÈ na vadeyya, “kÈlena vakkhÈmi no akÈlenÈ”ti-
Èdayo pana paÒca dhamme ajjhattaÑ upaÔÔhapetvÈ
ullumpanasabhÈvasaÓÔhitena cittena kÈruÒÒataÑ paÔicca vadeyyÈti.

DukkarasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Dantehi dantamÈdhÈya (Si) 2. SigÈlassa (SÊ, SyÈ)
36 SaÑyuttanikÈya

8. HirÊsuttavaÓÓanÈ
18. AÔÔhame hirÊnisedhoti hiriyÈ akusale dhamme nisedhetÊti
hirÊnisedho. Koci lokasmiÑ vijjatÊti koci evar|po vijjatÊti pucchati. Yo
nindaÑ apabodhatÊti1 yo garahaÑ apaharanto bujjhati. Asso bhadro
kasÈmivÈti yathÈ bhadro assÈjÈnÊyo kasaÑ apaharanto bujjhati,
patodacchÈyaÑ disvÈ saÑvijjhanto viya kasÈya attani nipÈtaÑ na deti,
evameva yo bhikkhu bh|tassa dasa-akkosavatthuno attani nipÈtaÑ adadanto
nindaÑ apabodhati apaharanto bujjhati, evar|po koci khÊÓÈsavo vijjatÊti
pucchati. Abh|takkosena pana parimutto nÈma natthi. TanuyÈti tanukÈ,
hiriyÈ akusale dhamme nisedhetvÈ carantÈ khÊÓÈsavÈ nÈma appakÈti attho.
SadÈ satÈti niccakÈlaÑ sativepullena samannÈgatÈ. AntaÑ dukkhassa
pappuyyÈti vaÔÔadukkhassa koÔiÑ antabh|taÑ nibbÈnaÑ pÈpuÓitvÈ. SesaÑ
vuttanayamevÈti.

HirÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

9. KuÔikÈsuttavaÓÓanÈ
19. Navame kacci te kuÔikÈti ayaÑ devatÈ dasa mÈse
antovasanaÔÔhÈnaÔÔhena mÈtaraÑ kuÔikaÑ katvÈ, yathÈ sakuÓÈ divasaÑ
gocarapasutÈ rattiÑ kulÈvakaÑ allÊyanti, evamevaÑ sattÈ tattha tattha
gantvÈpi mÈtugÈmassa santikaÑ Ègacchanti2, Èlayavasena bhariyaÑ
kulÈvakaÑ katvÈ. KulapaveÓiÑ santÈnakaÔÔhena putte santÈnake katvÈ,
taÓhaÑ bandhanaÑ katvÈ, gÈthÈbandhanena ime paÒhe samodhÈnetvÈ
BhagavantaÑ pucchi, BhagavÈpissÈ vissajjento tagghÈti-ÈdimÈha. Tattha
tagghÈti ekaÑsavacane nipÈto. NatthÊti pahÈya pabbajitattÈ vaÔÔasmiÑ vÈ
puna mÈtukucchivÈsassa dÈrabharaÓassa puttanibbattiyÈ3 vÈ abhÈvato natthi.
DevatÈ “mayÈ sannÈhaÑ bandhitvÈ guÄhÈ paÒhÈ pucchitÈ, ayaÒca
samaÓo pucchi tamatteyeva vissajjesi, jÈnaÑ nu kho me ajjhÈsayaÑ4
kathesi,
______________________________________________________________
1. AppabodhetÊti (SyÈ) 2. ŒgacchantÊti (?)
3. PuttanipphattiyÈ (SÊ) 4. ŒsayaÑ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 37

udÈhu ajÈnaÑ yaÑ vÈ taÑ vÈ mukhÈruÄhaÑ kathesÊ”ti cintetvÈ puna

kintÈhanti-ÈdimÈha. Tattha kintÈhanti kiÑ te ahaÑ. AthassÈ BhagavÈ
Ècikkhanto mÈtaranti-ÈdimÈha. SÈhu teti gÈthÈya anumoditvÈ1
sampahaÑsitvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ gandhamÈlÈdÊhi p|jetvÈ attano
devaÔÔhÈnameva2 gatÈti.

KuÔikÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____

10. SamiddhisuttavaÓÓanÈ
20. Dasame tapodÈrÈmeti tapodassa tattodakassa rahadassa vasena
evaÑladdhanÈme ÈrÈme. VebhÈrapabbatassa kira heÔÔhÈ
bhummaÔÔhakanÈgÈnaÑ paÒcayojanasatikaÑ nÈgabhavanaÑ
devalokasadisaÑ maÓimayena3 talena ÈrÈmuyyÈnehi ca samannÈgataÑ.
Tattha nÈgÈnaÑ kÊÄanaÔÔÈne mahÈ-udakarahado, tato TapodÈ nÈma nadÊ
sandati kuthitÈ uÓhodakÈ. KsmÈ panesÈ edisÈ? RÈjagahaÑ kira parivÈretvÈ
MahÈpetaloko tiÔÔhati, tattha dvinnaÑ MahÈlohakumbhinirayÈnaÑ antarena
ayaÑ TapodÈ Ègacchati, tasmÈ kuthitÈ sandati. Vuttampi cetaÑ–
“YatÈyaÑ4 bhikkhave TapodÈ sandati, so daho acchodako sÊtodako
sÈtodako setodako suppatittho ramaÓÊyo pah|tamacchakacchapo,
cakkamattÈni ca padumÈni pupphanti. ApicÈyaÑ bhikkhave TapodÈ
dvinnaÑ mahÈnirayÈnaÑ antarikÈya Ègacchati, tenÈyaÑ TapodÈ kuthitÈ
sandatʔti5.
Imassa pana ÈrÈmassa abhimukhaÔÔhÈne tato mahÈ-udakarahado jÈto,
tassa vasenÈyaÑ vihÈro “TapodÈrÈmo”ti vuccati.
SamiddhÊti tassa kira therassa attabhÈvo samiddho abhir|po pÈsÈdiko,
tasmÈ “samiddhÊ”tveva sa~khaÑ gato. GattÈni parisiÒcitunti
padhÈnikatthero esa, balavapacc|se uÔÔÈyÈsanÈ sarÊraÑ utuÑ gÈhÈpetvÈ6
______________________________________________________________
1. AnumodetvÈ (Ka) 2. Devabhavanameva (Ka)
3. Nimmalena (Ka) 4. YatoyaÑ (SÊ), ydÈyaÑ 1. 149 piÔÔhe.
5. Vi 1. 149 piÔÔhe. 6. UÔÔhÈya senÈsanaÑ utuÑ gÈhÈpetvÈ (SyÈ)
38 SaÑyuttanikÈya

bahi saÔÔhihatthamatte mahÈca~kame aparÈparaÑ ca~kamitvÈ “sedagahitehi

gattehi paribhuÒjamÈnaÑ senÈsanaÑ kilissatÊ”ti maÒÒamÈno gattÈni
parisiÒcanatthaÑ sarÊradhovanatthaÑ upasa~kami. EkacÊvaro aÔÔhÈsÊti
nivÈsanaÑ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ cÊvaraÑ hatthena gahetvÈ
aÔÔhÈsi.
GattÈni pubbÈpayamÈnoti gattÈni pubbasadisÈni vodakÈni kurumÈno.
AllasarÊre pÈrutaÑ hi cÊvaraÑ kilissati duggandhaÑ hoti, na cetaÑ vattaÑ.
Thero pana vattasampanno, tasmÈ vatte Ôhitova nhÈyitvÈ pccuttaritvÈ aÔÔÈsi.
Tattha idaÑ nhÈnavattaÑ–dakatitthaÑ gantvÈ yattha katthaci1 cÊvarÈni
nikkhipitvÈ vegena Ôhitakeneva na otaritabbaÑ, sabbadisÈ pana oloketvÈ
vivittabhÈvaÑ ÒatvÈ khÈÓugumbalatÈdÊni vavatthapetvÈ tikkhattuÑ
ukkÈsitvÈ avakujja Ôhitena uttarÈsa~gacÊvaraÑ apanetvÈ pasÈretabbaÑ,
kÈyabandhanaÑ mocetvÈ cÊvarapiÔÔheyeva ÔhapetabbaÑ. Sace udakasÈÔikÈ
natthi, udakante ukkuÔikaÑ nisÊditvÈ nivÈsanaÑ mocetvÈ sace sinnaÔÔhÈnaÑ2
atthi, pasÈretabbaÑ. No ce atthi, saÑharitvÈ ÔhapetabbaÑ. UdakaÑ
otarantena saÓikaÑ nÈbhippamÈÓamattaÑ otaritvÈ vÊciÑ anuÔÔÈpentena
saddaÑ akarontena nivattitvÈ ÈgatadisÈbhimukhena nimujjitabbaÑ, evaÑ
cÊvaraÑ rakkhitaÑ hoti. Ummujjantenapi saddaÑ akarontena saÓikaÑ
ummujjitvÈ nhÈnapariyosÈne udakante ukkuÔikena nisÊditvÈ nivÈsanaÑ
parikkhipitvÈ uÔÔhÈya suparimaÓÉalaÑ nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ
cÊvaraÑ apÈrupitvÈva ÔhÈtabbanti.
Theropi tathÈ nhÈyitvÈ paccuttaritvÈ vigacchamÈna-udakaÑ kÈyaÑ
olokayamÈno aÔÔhÈsi. Tassa pakatiyÈpi pÈsÈdikassa pacc|sasamaye sammÈ
pariÓatÈhÈrassa uÓhodakena nhÈtassa ativiya mukhavaÓÓo viroci3, bandhanÈ
pavuttatÈlaphalaÑ4 viya pabhÈsampanno puÓÓacando viya
ta~khaÓvikasitapadumaÑ viya mukhaÑ sassirikaÑ ahosi, sarÊravaÓÓopi
vippasÊdi. TasmiÑ samaye vanasaÓÉe adhivatthÈ bhummadevatÈ pÈsÈdikaÑ
bhikkhuÑ olokayamÈnÈ samanaÑ niggahetuÑ asakkontÊ
kÈmapariÄÈhÈbhibh|tÈ5 hutvÈ “theraÑ palobhessÈmÊ”ti attabhÈvaÑ
______________________________________________________________
1. Yattha vÈ tattha vÈ (SyÈ) 2. NisinnaÔÔhÈnaÑ (SyÈ) 3. Virocati (Ka)
4. PamuttatÈlaphalaÑ (SÊ, SyÈ) 5. KÈm|panÊtÈ lobhÈbhibh|tÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 39

uÄÈrena ala~kÈrena ala~karitvÈ sahassavaÔÔipadÊpaÑ pajjalamÈnÈ viya

candaÑ uÔÔhÈpayamÈnÈ viya sakalÈrÈmaÑ ekobhÈsaÑ katvÈ theraÑ
upasa~kamitvÈ avanditvÈva vehÈse ÔhitÈ gÈthaÑ abhÈsi. Tena vuttaÑ “atha
kho aÒÒatarÈ devatÈ -pa- ajjhabhÈsÊ”ti.
AbhutvÈti paÒca kÈmaguÓe aparibhuÒjitvÈ. BhikkhasÊti piÓÉÈya carasi.
MÈ taÑ kÈlo upaccagÈti ettha kÈlo nÈma paÒcakÈmaguÓapaÔisevanakkhamo
daharayobbanakÈlo. JarÈjiÓÓena hi obhaggena1 daÓÉaparÈyaÓena
pavedhamÈnena kÈsasÈsÈbhibh|tena na sakkÈ kÈme paribhuÒjituÑ, iti imaÑ
kÈlaÑ sandhÈya devatÈ “mÈ taÑ kÈlo upaccagÈ”ti Èha. Tattha mÈ upaccagÈti
mÈ atikkami.
KÈlaÑ vohaÑ na jÈnÈmÊti ettha voti nipÈtamattaÑ. KÈlaÑ na jÈnÈmÊti
maraÓakÈlaÑ sandhÈya vadati. SattÈnaÒhi–
JÊvitaÑ byÈdhi kÈlo ca, dehanikkhepanaÑ gati.
PaÒcete jÊvalokasmiÑ, animittÈ na nÈyare2.
Tattha jÊvitaÑ tÈva “ettakameva, na ito paran”ti vavatthÈnÈbhÈvato3
animittaÑ. KalalakÈlepi hi sattÈ maranti, abbudapesighana-aÉÉhamÈsa-
ekamÈsadvemÈsatemÈsacatu-mÈsapaÒcamÈsa -pa- dasamÈsakÈlepi, kucchito
nikkhantasamayepi, tato paraÑ vassasatassa antopi bahipi marantiyeva.
ByÈdhipi “iminÈva byÈdhinÈ sattÈ maranti, na aÒÒenÈ”ti vavatthÈnÈbhÈvato
animitto. Cakkhurogenapi hi sattÈ maranti sotarogÈdÊnaÑ aÒÒatarenapi.
KÈlopi “imasmiÑ yeva kÈle maritabbaÑ, na aÒÒasmin”ti evaÑ
vavatthÈnÈbhÈvato animitto. PubbaÓhepi hi sattÈ maranti majjhanhikÈdÊnaÑ
aÒÒatarasmimpi. Dehanikkhepanampi “idheva mÊyamÈnÈnaÑ dehena4
patitabbaÑ, na aÒÒatthÈ”ti evaÑ vavatthÈnÈbhÈvato animittaÑ. AntogÈme
jÈtÈnaÑ hi bahigÈmepi attabhÈvo patati, bahigÈmepi jÈtÈnaÑ antogÈmepi.
TathÈ thalajÈnaÑ jale, jalajÈnaÑ thaleti anekappakÈrato vitthÈretabbaÑ.
Gatipi “ito cutena idha nibbattitabban”ti evaÑ vavatthÈnÈbhÈvato animittÈ.
Devalokato hi cutÈ manussesupi
______________________________________________________________
1. Obhaggavibhaggena (Ka) 2. ©Èyare (SÊ)
3. VavatthÈnÈbhÈvatopi (SÊ, SyÈ, Ka) 4. DehaÑ (Ka)
40 SaÑyuttanikÈya

nibbattanti, manussalokato cutÈ devalokÈdÊnaÑ yattha katthaci nibbattantÊti

evaÑ yante yuttagoÓo viya gatipaÒcake1 loko samparivattati. TassevaÑ
samparivattato “imasmiÑ nÈma kÈle maraÓaÑ bhavissatÊ”ti imaÑ
maraÓassa kÈlaÑ vohaÑ na jÈnÈmi.
Channo kÈlo na dissatÊti ayaÑ kÈlo mayhaÑ paÔicchanno avibh|to na
paÒÒÈyati. TasmÈti yasmÈ ayaÑ kÈlo paÔicchanno na paÒÒÈyati, tasmÈ paÒca
kÈmaguÓe abhutvÈva bhikkhÈmi. MÈ maÑ kÈlo upaccagÈti ettha
samaÓadhammakaraÓakÈlaÑ sandhÈya “kÈlo”ti Èha. AyaÒhi samaÓadhammo
nÈma pacchime kÈle tisso vayosÊmÈ2 atikkantena obhaggena
daÓÉaparÈyaÓena pavedhamÈnena kÈsasÈsÈbhibh|tena na sakkÈ kÈtuÑ. TadÈ
hi na sakkÈ hoti icchiticchitaÑ BuddhavacanaÑ vÈ gaÓhituÑ3, dhuta~gaÑ
vÈ paribhuÒjituÑ, araÒÒavÈsaÑ vÈ vasituÑ, icchiticchitakkhaÓe samÈpattiÑ
vÈ samÈpajjituÑ, padabhÈÓa4 sarabhaÒÒadhammakathÈ-anumodanÈdÊni vÈ
kÈtuÑ, taruÓayobbanakÈle panetaÑ sabbaÑ sakkÈ kÈtunti ayaÑ
samaÓadhammakaraÓassa kÈlo mÈ maÑ upaccagÈ, yÈva maÑ nÈtikkamati,
tÈva kÈme abhutvÈva samaÓadhammaÑ karomÊti Èha.
PathaviyaÑ patiÔÔhahitvÈti sÈ kira devatÈ “ayaÑ bhikkhu
samaÓadhammakaraÓassa kÈlaÑ nÈma katheti, akÈlaÑ nÈma katheti,
sahetukaÑ katheti sÈnisaÑsan”ti ettÈvatÈva there lajjaÑ paccupaÔÔhÈpetvÈ
mahÈbrahmaÑ viya aggikkhandhaÑ viya ca naÑ maÒÒamÈnÈ gÈravajÈtÈ
ÈkÈsÈ oruyha pathaviyaÑ aÔÔhÈsi, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. KiÒcÈpi
pathaviyaÑ ÔhitÈ, yena panatthena ÈgatÈ, punapi tameva gahetvÈ daharo
tvanti-ÈdimÈha. Tattha sus|ti taruÓo. KÈÄakesoti suÔÔhu kÈÄakeso. BhadrenÈti
bhaddakena. Ekacco hi daharopi samÈno kÈÓo vÈ hoti kuÓi-ÈdÊnaÑ vÈ
aÒÒataro, so bhadrena yobbanena samannÈgato nÈma na hoti. Yo pana
abhir|pl hoti dssanÊyo pÈsÈdiko sabbasampattisampanno, yaÑ yadeva
ala~kÈraparihÈraÑ icchati, tena tena ala~kato devaputto viya carati, ayaÑ
bhadrena yobbanena samannÈgato nÈma hoti. Thero ca
uttamar|pasampanno, tena naÑ evamÈha.
______________________________________________________________
1. GatipaÒcako (SÊ, SyÈ) 2. VayasÊmÈ (SyÈ, Ka)
3. UggaÓhituÑ (SÊ, SyÈ) 4. SarabhÈÓa (SÊ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 41

AnikkÊÄitÈvÊ kÈmes|ti kÈmesu akÊÄitakÊÄo1 abhuttÈvÊ, akatakÈmakÊÄoti

attho. MÈ sandiÔÔhikaÑ hitvÈti yebhuyyena hi tÈ adiÔÔhasaccÈ avÊtarÈgÈ
aparacittavid|niyo devatÈ bhikkh| dasapi vassÈni vÊsatimpi -pa- saÔÔhimpi
vassÈni parisuddhaÑ akhaÓÉaÑ brahmacariyaÑ caramÈne disvÈ “ime
bhikkh| mÈnusake paÒca kÈmaguÓe pahÈya dibbe kÈme patthayantÈ
samaÓadhammaÑ karontÊ”ti saÒÒaÑ uppÈdenti, ayampi tatheva uppÈdesi.
TasmÈ mÈnusake kÈme sandiÔÔhike, dibbe ca kÈlike katvÈ evamÈha.
Na kho ahaÑ Èvusoti Èvuso ahaÑ sandiÔÔhike kÈme hitvÈ kÈlike kÈme
na anudhÈvÈmi na patthemi na pihemi. KÈlikaÒca kho ahaÑ Èvusoti ahaÑ
kho Èvuso kÈlikaÑ kÈmaÑ hitvÈ sandiÔÔhikaÑ lokuttaradhammaÑ
anudhÈvÈmi. Iti thero cittÈnantaraÑ aladdhabbatÈya dibbepi mÈnusakepi
paÒca kÈmaguÓe2 kÈlikÈti akÈsi, cittÈnantaraÑ laddhabbatÈya
lokuttaradhammaÑ sandiÔÔhikanti. PaÒcakÈmaguÓesu samohitesupi
sampannakÈmassÈpi kÈmino cittÈnantaraÑ
icchiticchitÈrammaÓÈnubhavanaÑ na sampajjati. CakkhudvÈre
iÔÔhÈrammaÓaÑ anubhavitukÈmena hi cittakÈrapotthakÈrar|pakÈrÈdayo
pakkosÈpetvÈ “idaÑ nÈma sajjethÈ”ti vattabbaÑ hoti, etthantare
anekakoÔisatasahassÈni cittÈni uppajjitvÈ nirujjhanti. Atha pacchÈ taÑ
ÈrammaÓaÑ sampÈpuÓÈti. SesadvÈresupi eseva nayo.
SotÈpattimaggÈnantaraÑ pana sotÈpattiphalameva uppajjati, antarÈ3 aÒÒassa
cittassa vÈro natthi. Sesaphalesupi eseva nayoti.
So tamevatthaÑ gahetvÈ kÈlikÈ hi Èvusoti-ÈdimÈha. Tattha kÈlikÈti
vuttanayena samohitasampattinÈpi kÈlantare pattabbÈ. BahudukkhÈti paÒca
kÈmahuÓe2 nissÈya pattabbadukkhassa bahutÈya bahudukkhÈ.
TaÑvatthukasseva upÈyÈsassa bahutÈya bahupÈyÈsÈ. ŒdÊnavo ettha bhiyyoti
paÒca kÈmaguÓe3 nissÈya laddhabbasukhato ÈdÊnavo bhiyyo, dukkhameva
bahutaranti attho. SandiÔÔhiko ayaÑ dhammoti ayaÑ lokuttaradhammo yena
yena adhigato hoti, tena tena parasaddhÈya4 gantabbataÑ hitvÈ
paccavekkhaÓaÒÈÓena sayaÑ
______________________________________________________________
1. AkatakÊÄo (SÊ) 2. KÈme (Ka)
3. Maggassa anantarÈ (SÊ) 4. ParaÑ sandhÈya (SyÈ)
42 SaÑyuttanikÈya

daÔÔhabboti sandiÔÔhiko. Attano phaladÈnaÑ sandhÈya nÈssa kÈloti akÈlo,

akÈloyeva akÈliko. Yo ettha ariyamaggadhammo, so attano
pavattisamanantarameva phalaÑ detÊti attho. “Ehi passa imaÑ dhamman”ti
evaÑ pavattaÑ ehipassavidhiÑ arahatÊti ehipassiko. ŒdittaÑ celaÑ vÈ sÊsaÑ
vÈ ajjhupekkhitvÈpi bhÈvanÈvasena attano citte upanayaÑ1 arahatÊti
opaneyyiko. Sabbehi ugghaÔitaÒÒ|-ÈdÊhi viÒÒ|hi “bhÈvito me maggo,
adhigataÑ phalaÑ, sacchikato nirodho”ti attani attani veditabboti paccattaÑ
veditabbo viÒÒ|hÊti. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimagge2
dhammÈnussativaÓÓanÈyaÑ vutto.
IdÈni sÈ devatÈ andho viya r|pavisesaÑ, therena kathitassa atthe
ajÈnantÊ kathaÒca bhikkh|ti-ÈdimÈha. Tattha kathaÒcÈti padassa “kathaÒca
bhikkhu kÈlikÈ kÈmÈ vuttÈ BhagavatÈ, kathaÑ bahudukkhÈ, kathaÑ
bahupÈyÈsÈ”ti evaÑ sabbapadehi sambandho veditabbo.
Navoti aparipuÓÓapaÒcavasso hi bhikkhu navo nÈma hoti, paÒcavassato
paÔÔhÈya majjhimo, dasavassato paÔÔhÈya thero. Aparo naro–
aparipuÓÓadasavasso navo, dasavassato paÔÔhÈya majjhimo, vÊsativassato
paÔÔhÈya thero. TesaÑ ahaÑ navoti vadati.
Navopi ekacco sattaÔÔhavassakÈle pabbajitvÈ dvÈdasaterasavassÈni
sÈmaÓerabhÈveneva3 atikkanto cirapabbajito hoti, ahaÑ pana
acirapabbajitoti vadati. ImaÑ dhammavinayanti imaÑ dhammaÒca
vinayaÒca. UbhayampetaÑ sÈsanasseva nÈmaÑ. Dhammena hettha dve
piÔakÈni vuttÈni, vinayena VinayapiÔakaÑ, iti tÊhi piÔakehi pakÈsitaÑ
paÔipattiÑ adhunÈ ÈgatomhÊti vadati.
MahesakkhÈhÊti mahÈparivÈrÈhi. Ekekassa hi devaraÒÒo koÔisatampi
koÔisahassampi parivÈro hoti, te attÈnaÑ mahante ÔhÈne ÔhapetvÈ
TathÈgataÑ passanti. Tattha amhÈdisÈnaÑ appesakkhÈnaÑ
mÈtugÈmajÈtikÈnaÑ kuto okÈsoti dasseti.
______________________________________________________________
1. UpanayanaÑ (SÊ), upaneyyaÑ (SyÈ) 2. Visuddhi 1. 206 piÔÔhe.
3. SÈmaÓerabhÈve (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 43

Mayampi ÈgaccheyyÈmÈti idaÑ sÈ devatÈ “sacepi cakkavÈÄaÑ p|retvÈ

parisÈ nisinnÈ hoti, mahatiyÈ BuddhavÊthiyÈ Satthu santikaÑ gantuÑ
labhatÊ”ti ÒatvÈ Èha. Puccha bhikkhu puccha bhikkh|ti thirakaraÓavasena
ÈmeÉitaÑ1 kataÑ.
AkkheyyasaÒÒinoti ettha “devo manusso gahaÔÔho pabbajito satto
puggalo tisso phusso”ti-ÈdinÈ nayena akkheyyato sabbesaÑ akkhÈnÈnaÑ
sabbÈsaÑ kathÈnaÑ vatthubh|tato paÒcakkhandhÈ “akkheyyÈ”ti vuccanti.
“Satto naro poso puggalo itthÊ puriso”ti evaÑ saÒÒÈ etesaÑ atthÊti saÒÒino,
akkheyyesveva saÒÒinoti akkheyyasaÒÒino, paÒcasu khandhesu
sattapuggalÈdisaÒÒinoti attho. AkkheyyasmiÑ patiÔÔhitÈti paÒcasu
khandhesu aÔÔhahÈkÈrehi patiÔÔhitÈ. Ratto hi rÈgavasena patiÔÔhito hoti,
duÔÔho dosavasena, m|Äho mohavasena, parÈmaÔÔho diÔÔhivasena, thÈmagato
anusayavasena, vinibaddho mÈnavasena, aniÔÔha~gato vicikicchÈvasena,
vikkhepagato uddhaccavasena, patiÔÔhito hoti. AkkheyyaÑ apariÒÒÈyÈti
paÒcakkhandhe tÊhi pariÒÒÈhi aparijÈnitvÈ. YogamÈyanti maccuno yogaÑ
payogaÑ pakkhepaÑ upakkhepaÑ upakkamaÑ abbhantaraÑ Ègacchanti,
maraÓavasaÑ2 gacchantÊti attho. EvamimÈya gÈthÈya kÈlikÈ kÈmÈ kathitÈ.
PariÒÒÈyÈti ÒÈtapariÒÒÈ tÊraÓapariÒÒÈ pahÈnapariÒÒÈti imÈhi tÊhi
pariÒÒÈhi parijÈnitvÈ. Tattha katamÈ ÒÈtapariÒÒÈ? PaÒcakkhandhe parijÈnÈti
“ayaÑ r|pakkhandho -pa- ayaÑ viÒÒÈÓakkhandho, imÈni tesaÑ
lakkhaÓarasapaccupaÔÔhÈnapadaÔÔhÈnÈnÊ”ti, ayaÑ ÒÈtapariÒÒÈ. KatamÈ
tÊraÓapariÒÒÈ? EvaÑ ÒÈtaÑ katvÈ paÒcakkhandhe tÊreti aniccato dukkhato
rogatoti dvÈcattÈlÊsÈya ÈkÈrehi, ayaÑ tÊraÓapariÒÒÈ. KatamÈ pahÈnapariÒÒÈ?
EvaÑ tÊrayitvÈ aggamaggena paÒcasu khandhesu chandarÈgaÑ pajahati,
ayaÑ pahÈnapariÒÒÈ.
AkkhÈtÈraÑ na maÒÒatÊti evaÑ tÊhi pariÒÒÈhi paÒcakkhandhe
parijÈnitvÈ khÊÓÈsavo bhikkhu akkhÈtÈraÑ puggalaÑ na maÒÒati.
AkkhÈtÈranti kammavasena kÈrakaÑ veditabbaÑ, akkhÈtabbaÑ
kathetabbaÑ puggalaÑ na maÒÒati, na passatÊti
______________________________________________________________
1. ŒmeÓÉitaÑ (SÊ) 2. MÈravasaÑ (SÊ)
44 SaÑyuttanikÈya

attho. Kinti akkhÈtabbanti? “Tisso”ti vÈ “phusso”ti vÈ evaÑ yena kenaci

nÈmena vÈ gottena vÈ pakÈsetabbaÑ. TaÒhi tassa na hotÊti taÑ tassa
khÊÓÈsavassa na hoti. Yena naÑ vajjÈti yena naÑ “rÈgena ratto”ti vÈ
“dosena duÔÔho”ti vÈ “mohena m|Äho”ti vÈti koci vadeyya, taÑ kÈraÓaÑ
tassa khÊÓÈsavassa natthi.
Sace vijÈnÈsi vadehÊti sace evar|paÑ khÊÓÈsavaÑ jÈnÈsi, “jÈnÈmÊ”ti
vadehi. No ce jÈnÈsi, atha “Na jÈnÈmÊ”ti vadehi. YakkhÈti devataÑ Èlapanto
Èha. Iti imÈya gÈthÈya sandiÔÔhiko navavidho lokuttaradhammo kathito.
SÈdh|ti ÈyÈcanatthe nipÈto.
Yo maÒÒatÊti yo attÈnaÑ “ahaÑ samo”ti vÈ “visesÊ”ti vÈ “nihÊno”ti vÈ
maÒÒati. Etena “seyyohamasmÊ”ti-Èdayo tayo mÈnÈ gahitÈva. Tesu gahitesu
nava mÈnÈ gahitÈva honti. So vivadetha tenÈti so puggalo teneva mÈnena
yena kenaci puggalena saddhiÑ “kena maÑ tvaÑ pÈpuÓÈsi, kiÑ jÈtiyÈ
pÈpuÓÈsi, udÈhu gottena, kulapadesena, vaÓÓapokkharatÈya, bÈhusaccena,
dhutaguÓenÈ”ti evaÑ vivadeyya. Iti imÈyapi upaÉÉhagÈthÈya kÈlikÈ kÈmÈ
kathitÈ.
TÊsu vidhÈs|ti tÊsu mÈnesu. “Ekavidhena r|pasa~gaho”ti-ÈdÊsu1 hi
koÔÔhÈso “vidho”ti vutto. “KathaÑvidhaÑ sÊlavantaÑ vadanti,
kathaÑvidhaÑ paÒÒavantaÑ vadantÊ”ti-ÈdÊsu2 ÈkÈro3. “Tisso imÈ bhikkhave
vidhÈ, katamÈ tisso. SeyyohamasmÊti vidhÈ, sadisohamasmÊti vidhÈ,
hÊnohamasmÊti vidhÈ”ti-ÈdÊsu4 mÈno “vidhÈ”ti vutto, idhÈpi mÈnova. Tena
vuttaÑ “tÊsu vidhÈs|ti tÊsu mÈnes|”ti. AvikampamÈnoti so puggalo etesu
sa~khepato tÊsu, vitthÈrato navasu mÈnesu na kampati na calati. Samo
visesÊti na tassa hotÊti tassa pahÊnamÈnassa khÊÓÈsavassa “ahaÑ sadiso”ti vÈ
“seyyo”ti vÈ “hÊno”ti vÈ na hotÊti dasseti. PacchimapadaÑ vuttanayameva.
Iti imÈyapi upaÉÉhagÈthÈya navavidho sandiÔÔhiko lokuttaradhammo
kathito.
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 145 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 51 piÔÔhe.
3. SabhÈvo (Ka), saÓÔhÈnaÑ (Abhi-®Ôha 1. 343 piÔÔhe.) 4. SaÑ 3. 52 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 45

PahÈsi sa~khanti “paÔisa~khÈ yoniso ÈhÈraÑ ÈhÈretÊ”ti-ÈdÊsu1 paÒÒÈ

“sa~khÈ”ti ÈgatÈ. “Atthi te koci gaÓako vÈ muddiko vÈ sa~khÈyako vÈ, yo
pahoti Ga~gÈya vÈlukaÑ gaÓetun”ti2 ettha gaÓanÈ. “SaÒÒÈnidÈnÈ hi
papaÒcasa~khÈ”ti-ÈdÊsu3 koÔÔhÈso. “YÈ tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sa~khÈ
samaÒÒÈ”ti4 ettha paÓÓatti “sa~khÈ”ti ÈgatÈ. IdhÈpi ayameva adhippetÈ.
PahÈsi sa~khantipadassa hi ayamevattho–ratto duÔÔho m|Äho iti imaÑ
paÓÓattiÑ khÊÓÈsavo pahÈsi jahi pajahÊti.
Na vimÈnamajjhagÈti navabhedaÑ tividhamÈnaÑ na upagato.
NivÈsaÔÔhena vÈ mÈtukucchi “vimÈnan”ti vuccati, taÑ ÈyatiÑ
paÔisandhevasena na upagacchÊtipi attho. AnÈgatatthe atÊtavacanaÑ.
AcchecchÊti chindi. Chinnaganthanti cattÈro ganthe chinditvÈ ÔhitaÑ.
AnÊghanti niddukkhaÑ. NirÈsanti nittaÓhaÑ. PariyesamÈnÈti olokayamÈnÈ.
NÈjjhagamunti na adhigacchanti na vindanti na passanti. VattamÈnatthe
atÊtavacanaÑ. Idha vÈ huraÑ vÈti idhaloke vÈ paraloke vÈ.
Sabbanivesanes|ti tayo bhavÈ, catasso yoniyo, paÒca gatiyo, satta
viÒÒÈÓaÔÔhitiyo, navasattÈvÈsÈ, iti imesupi sabbesu sattanivesanesu
evar|paÑ khÊÓÈsavaÑ kÈyassa bhedÈ uppajjamÈnaÑ vÈ uppannaÑ vÈ5 na
passantÊti attho. ImÈya gÈthÈya sandiÔÔhikaÑ lokuttaradhammameva kathesi.
ImaÒca gÈthaÑ sutvÈ sÈpi devatÈ atthaÑ sallakkhesi, teneva kÈraÓena
imassa khvÈhaÑ bhanteti-ÈdimÈha. Tattha pÈpaÑ na kayirÈti gÈthÈya
dasakusalakammapathavasenapi kathetuÑ vaÔÔati aÔÔha~gikamaggavasenapi.
Dasakusalakammapathavasena tÈva vacasÈti catubbidhaÑ vacÊsucaritaÑ
gahitaÑ. ManasÈti tividhaÑ manosucaritaÑ gahitaÑ. KÈyena vÈ kiÒcana6
sabbaloketi tividhaÑ kÈyasucaritaÑ gahitaÑ. Ime tÈva
dasakusalakammapathadhammÈ honti. KÈme pahÈyÈti iminÈ pana
kÈmalukhallikÈnuyogo paÔikkhitto. SatimÈ sampajÈnoti iminÈ
dasakusalakammapathakÈraÓaÑ satisampajaÒÒaÑ gahitaÑ. DukkhaÑ na
sevetha anatthasaÑhitanti iminÈ attakilamathÈnuyogo paÔisiddho. Iti devatÈ
“ubho ante
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 323, 385 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 545 piÔÔhe.
3. Khu 1. 414 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 256 piÔÔhe.
5. UpapajjamÈnaÑ vÈ upapannaÑ vÈ(SyÈ) 6. KiÒcanaÑ (SÊ, SyÈ)
46 SaÑyuttanikÈya

vivajjetvÈ kÈraÓehi satisampajaÒÒehi saddhiÑ

dasakusalakammapathadhamme tumhehi kathite ÈjÈnÈmi BhagavÈ”ti vadati.
AÔÔha~gikamaggavasena pana ayaÑ nayo–tasmiÑ kira ÔhÈne mahatÊ
dhammadesanÈ ahosi. DesanÈpariyosÈne devatÈ yathÈÔhÈne ÔhitÈva
desanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhÈya attanÈ adhigataÑ
aÔÔha~gikaÑ maggaÑ dassentÊ evamÈha. Tattha vacasÈti sammÈvÈcÈ gahitÈ,
mano pana a~gaÑ na hotÊti manasÈti maggasampayuttakaÑ1 cittaÑ gahitaÑ.
KÈyena vÈ kiÒcana sabbaloketi sammÈkammanto gahito, ÈjÊvo pana
vÈcÈkammantapakkhikattÈ gahitova hoti. SatimÈti iminÈ
vÈyÈmasatisamÈdhayo gahitÈ. SampajÈnotipadena
sammÈdiÔÔhisammÈsa~kappÈ. KÈme pahÈya, dukkhaÑ na
sevethÈtipadadvayena antadvayavajjanaÑ2. Iti ime dve ante anupagamma
majjhimaÑ paÔipadaÑ tumhehi kathitaÑ ÈjÈnÈmi BhagavÈti vatvÈ
TathÈgataÑ gandhamÈlÈdÊhi p|jetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ pakkÈmÊti.

SamiddhisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Nandanavaggo dutiyo.
_____

3. Sattivagga

1. SattisuttavaÓÓanÈ
21. Sattivaggassa paÔhame sattiyÈti desanÈsÊsametaÑ, ekatodhÈrÈdinÈ
satthenÈti attho. OmaÔÔhoti pahato. CattÈro hi pahÈrÈ omaÔÔho ummaÔÔho
maÔÔho vimaÔÔhoti. Tattha upari ÔhatvÈ adhomukhaÑ dinnapahÈro omaÔÔho
nÈma, heÔÔhÈ ÔhatvÈ uddhaÑmukhaÑ3 dinno ummaÔÔho nÈma, aggaÄas|ci
viya vinivijjhitvÈ gato maÔÔho nÈma, seso sabbopi vimaÔÔho nÈma. ImasmiÑ
pana ÔhÈne omaÔÔho gahito. So hi sabbadÈruÓo duruddharasallo duttikiccho
antodoso antopubbalohitova hoti, pubbalohitaÑ anikkhamitvÈ vaÓamukhaÑ
pariyonandhitvÈ tiÔÔhati.
______________________________________________________________
1. MaggasampayuttaÑ (SÊ) 2. AntadvayavajjaÑ (SÊ,SyÈ) 3. UparimukhaÑ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 47

PubbalohitaÑ nÊharitukÈmehi maÒcena saddhiÑ bandhitvÈ adhosiro kÈtabbo

hoti, maraÓaÑ vÈ maraÓamattaÑ vÈ dukkhaÑ pÈpuÓÈti. Paribbajeti
vihareyya.
ImÈya gÈthÈya kiÑ katheti? YathÈ sattiyÈ omaÔÔho puriso
sallubbahanavaÓatikicchanÈnaÑ atthÈya vÊriyaÑ Èrabhati, payogaÑ karoti
parakkamati. YathÈ ca ÉayhamÈno1 matthake ÈdittasÊso tassa
nibbÈpanatthÈya vÊriyaÑ Èrabhati, payogaÑ karoti parakkamati, evameva
bhikkhu kÈmarÈgaÑ pahÈnÈya sato appamatto hutvÈ vihareyya BhagavÈti
kathesi.
Atha BhagavÈ cintesi–imÈya devatÈya upamÈ tÈva daÄhaÑ katvÈ
ÈnÊtÈ, atthaÑ pana parittakaÑ gahetvÈ ÔhitÈ, punappunaÑ kathentÊpi hesÈ
kÈmarÈgassa vikkhambhanapahÈnameva katheyya. YÈva ca kÈmarÈgo
maggena na samugghÈÔiyati, tÈva anubaddhova hoti. Iti tameva opammaÑ
gahetvÈ paÔhamamaggavasena desanaÑ vinivaÔÔetvÈ desento dutiyaÑ
gÈthamÈha. Tassattho purimÈnusÈreneva veditabboti. . PaÔhamaÑ.

2. PhusatisuttavaÓÓanÈ
22. Dutiye nÈphusantaÑ phusatÊti kammaÑ aphusantaÑ vipÈko na
phusati, kammameva vÈ aphusantaÑ kammaÑ na phusati. KammaÑ hi
nÈkaroto kariyati2. PhusantaÒca tato phuseti kammaÑ phusantaÑ vipÈko
phusati, kammameva vÈ phusati. KammaÑ hi karoto kariyati3. TasmÈ
phusantaÑ phusati, appaduÔÔhapadosinanti yasmÈ na aphusantaÑ phusati,
phusantaÒca phusati, ayaÑ kammavipÈkÈnaÑ dhammatÈ, tasmÈ yo
“appaduÔÔhassa narassa dussati, suddhassa posassa ana~gaÓassÈ”ti evaÑ
vutto appaduÔÔhapadosÊ puggalo, taÑ puggalaÑ kammaÑ phusantameva
kammaÑ phusati, vipÈko vÈ phusati. So hi parassa upaghÈtaÑ kÈtuÑ sakkoti
vÈ mÈ vÈ, attÈ panÈnena cat|su apÈyesu Ôhapito nÈma hoti. TenÈha BhagavÈ
“tameva bÈlaÑ pacceti pÈpaÑ, sukhumo rajo paÔivÈtaÑva khitto”ti. .
DutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. DayhamÈno (Ka) 2. NÈkÈrako kayirati(SÊ), nÈkaronto kariyati (Ka)
3. KÈrako kayirati (SÊ)
48 SaÑyuttanikÈya

3. JaÔÈsuttavaÓÓanÈ

23. Tatiye antojaÔÈti gÈthÈyaÑ jaÔÈti taÓhÈya jÈliniyÈ adhivacanaÑ. SÈ

hi r|pÈdÊsu ÈrammaÓesu heÔÔhupariyavasena punappunaÑ uppajjanato
saÑsibbanaÔÔhena veÄugumbÈdÊnaÑ sÈkhÈjÈlasa~khÈtÈ jaÔÈ viyÈti jaÔÈ. SÈ
panesÈ sakaparikkhÈraparaparikkhÈresu saka-attabhÈvapara-attabhÈvesu
ajjhattikÈyatanabÈhirÈyatanesu ca uppajjanato antojaÔÈ bahijaÔÈti vuccati.
TÈya evaÑ uppajjamÈnÈya jaÔÈya jaÔitÈ pajÈ. YathÈ nÈma veÄujaÔÈdÊhi veÄu-
Èdayo, evaÑ tÈya taÓhÈjaÔÈya sabbÈpi ayaÑ sattanikÈyasa~khÈtÈ pajÈ jaÔitÈ
vinaddhÈ, saÑsibbitÈti attho. YasmÈ ca evaÑ jaÔitÈ, taÑ taÑ Gotama
pucchÈmÊti tasmÈ taÑ pucchÈmi. GotamÈti BhagavantaÑ gottena Èlapati.
Ko imaÑ vijaÔaye jaÔanti imaÑ evaÑ tedhÈtukaÑ jaÔetvÈ ÔhitaÑ jaÔaÑ ko
vijaÔeyya, vijaÔetuÑ ko samatthoti pucchati.

Athassa BhagavÈ tamatthaÑ vissajjento sÊle patiÔÔhÈyÈti-ÈdimÈha.

Tattha sÊle patiÔÔhÈyÈti catupÈrisuddhisÊle ÔhatvÈ. Ettha ca BhagavÈ
jaÔÈvijaÔanaÑ pucchito sÊlaÑ Èrabhanto na “aÒÒaÑ puÔÔho aÒÒaÑ kathetÊ”ti
veditabbo. JaÔÈvijaÔakassa hi patiÔÔhÈdassanatthamettha1 sÊlaÑ kathitaÑ.

Naroti satto. SapaÒÒoti kammajatihetukapaÔisandhipaÒÒÈya paÒÒavÈ.

CittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayanti samÈdhiÒceva vipassanaÒca bhÈvayamÈno.
CittasÊsena hettha aÔÔha samÈpattiyo kathitÈ, paÒÒÈnÈmena vipassanÈ. ŒtÈpÊti
vÊriyavÈ. VÊriyaÒhi kilesÈnaÑ ÈtÈpanaparitÈpanaÔÔhena “ÈtÈpo”ti vuccati,
tadassa atthÊti ÈtÈpÊ. Nipakoti nepakkaÑ vuccati paÒÒÈ, tÈya samannÈgatoti
attho. IminÈ padena parihÈriyapaÒÒaÑ dasseti. PÈrihÈriyapaÒÒÈ nÈma “ayaÑ
kÈlo uddesassa, ayaÑ kÈlo paripucchÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena sabbattha kÈrÈpitÈ2
pariharitabbapaÒÒÈ. ImasmiÑ hi paÒhÈbyÈkaraÓe tikkhattuÑ paÒÒÈ ÈgatÈ.
Tattha paÔhamÈ jÈtipaÒÒÈ, dutiyÈ vipassanÈpaÒÒÈ, tatiyÈ
sabbakiccapariÓÈyikÈ pÈrihÈriyapaÒÒÈ.
______________________________________________________________
1. PatiÔhaÔhenapettha (SÊ) 2. KÈrÈpikÈ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 49

So imaÑ vijaÔaye jaÔanti so imehi sÊsÈdÊhi samannÈgato bhikkhu. YathÈ

nÈma puriso pathaviyaÑ patiÔÔhÈya sunisitaÑ satthaÑ ukkhipitvÈ mahantaÑ
veÄugumbaÑ vijaÔeyya, evamevaÑ sÊle patiÔÔhÈya samÈdhisilÈyaÑ sunesitaÑ
vipassanÈpaÒÒÈsatthaÑ vÊriyabalapaggahitena pÈrihÈriyapaÒÒÈhatthena
ukkhipitvÈ sabbampi taÑ attano santÈne patitaÑ1 taÓhÈjaÔaÑ vijaÔeyya
saÒchi ndeyya sampadÈleyyÈti.
EttÈvatÈ sekhabh|miÑ kathetvÈ idÈni jaÔaÑ vijaÔetvÈ ÔhitaÑ
mahÈkhÊÓÈsavaÑ dassento yesanti-ÈdimÈha. EvaÑ jaÔaÑ vijaÔetvÈ ÔhitaÑ
khÊÓÈsavaÑ dassetvÈ puna jaÔÈya vijaÔanokÈsaÑ dassento yattha nÈmaÒcÈti-
ÈdimÈha. Tattha nÈmanti cattÈro ar|pino khandhÈ. PaÔighaÑ r|pasaÒÒÈ cÈti
ettha paÔighasaÒÒÈvasena kÈmabhavo gahito, r|pasaÒÒÈvasena r|pabhavo.
Tesu dvÊsu gahitesu ar|pabhavo gahitova hoti bhavasa~khepenÈti. EtthesÈ
chijjate jaÔÈti ettha tebh|makavaÔÔassa pariyÈdiyanaÔÔhÈne esÈ jaÔÈ chijjati,
nibbÈnaÑ Ègamma chijjati nirujjhatÊti ayaÑ attho dassito hoti. . TatiyaÑ.

4. ManonivÈraÓasuttavaÓÓanÈ
24. Catutthe yato yatoti pÈpato vÈ kalyÈÓato vÈ. AyaÑ kira devatÈ
“yaÑkiÒci kusalÈdibhedaÑ lokiyaÑ vÈ lokuttaraÑ vÈ mano, taÑ
nivÈretabbameva, na uppÈdetabban”ti evaÑladdhikÈ. Sa sabbatoti so
sabbato. Atha BhagavÈ “ayaÑ devatÈ aniyyÈnikakathaÑ katheti, mano nÈma
nivÈretabbampi atthi bhÈvetabbampi, vibhajitvÈ namassÈ dassessÈmÊ”ti
cintetvÈ dutiyagÈthaÑ Èha. Tattha na mano saÑyatattamÈgatanti yaÑ
vuttaÑ “na sabbato mano nivÈraye”ti, kataraÑ taÑ mano, yaÑ taÑ sabbato
na nivÈretabbanti ce. Mano saÑyatattaÑ ÈgataÑ, yaÑ mano yattha
saÑyatabhÈvaÑ ÈgataÑ, “dÈnaÑ dassÈmi, sÊlaÑ rakkhissÈmÊ”ti-ÈdinÈ
nayena uppannaÑ, etaÑ mano na nivÈretabbaÑ, aÒÒadatthu br|hetabbaÑ
vaÉÉhetabbaÑ. Yato yato ca pÈpakanti yato yato akusalaÑ uppajjati, tato
tato ca taÑ nivÈretabbanti. . CatutthaÑ.
______________________________________________________________
1. ®hitaÑ (SÊ)
50 SaÑyuttanikÈya

5. ArahantasuttavaÓÓanÈ
25. PaÒcame katÈvÊti cat|hi maggehi katakicco. AhaÑ vadÈmÊti ayaÑ
devatÈ vanasaÓÉavÈsinÊ, sÈ ÈraÒÒakÈnaÑ bhikkh|naÑ “ahaÑ bhuÒjÈmi,
ahaÑ nisÊdÈmi, mama patto, mama cÊvaran”ti-ÈdikathÈvohÈraÑ sutvÈ cintesi
“ahaÑ ime bhikkh| “khÊÓÈsavÈ’ti maÒÒÈmi, khÊÓÈsavÈnaÒca nÈma evar|pÈ
attupaladdhinissitakathÈ hoti, na hoti nu kho”ti jÈnanatthaÑ evaÑ pucchati.
SÈmaÒÒanti lokaniruttiÑ lokavohÈraÑ. Kusaloti khandhÈdÊsu kusalo.
VohÈramattenÈti upaladdhinissitakathaÑ hitvÈ vohÈrabhedaÑ akaronto
“ahaÑ, mamÈ”ti vadeyya. “KhandhÈ bhuÒjanti, khandhÈ nisÊdanti,
khandhÈnaÑ patto, khandhÈnaÑ cÊvaran”ti hi vutte vohÈrabhedo hoti, na
koci jÈnÈti. TasmÈ evaÑ avatvÈ lokavohÈrena voharatÊti.
Atha devatÈ “yadi diÔÔhiyÈ vasena na vadati, mÈnavasena nu kho
vadatÊ”ti cintetvÈ puna yo hotÊti pucchi. Tattha mÈnaÑ nu khoti so bhikkhu
mÈnaÑ upagantvÈ mÈnavasena vadeyya nu khoti. Atha BhagavÈ “ayaÑ
devatÈ khÊÓÈsavaÑ samÈnaÑ viya karotÊ”ti cintetvÈ “khÊÓÈsavassa
navavidhopi mÈno pahÊno”ti dassento paÓigÈthaÑ Èha. Tattha vidh|pitÈti
vidhamitÈ1. MÈnaganthassÈti mÈnÈ ca ganthÈ ca assa. MaÒÒatanti2
maÒÒanaÑ. Tividhampi taÓhÈdiÔÔhimÈnamaÒÒanaÑ so vÊtivatto, atikkantoti
attho. SesaÑ uttÈnatthamevÈti. . PaÒcamaÑ.

6. PajjotasuttavaÓÓanÈ
26. ChaÔÔhe puÔÔhunti pucchituÑ. KathaÑ jÈnem|ti kathaÑ jÈneyyÈma.
DivÈrattinti divÈ ca rattiÑ ca. Tattha tatthÈti yattha yattheva3 pajjalito hoti,
tattha tattha. EsÈ ÈbhÈti esÈ BuddhÈbhÈ. KatamÈ pana sÈti? ©ÈÓÈloko vÈ
hotu pÊti-Èloko vÈ pasÈdÈloko vÈ dhammakathÈ-Èloko vÈ, sabbopi
BuddhÈnaÑ pÈtubhÈvÈ uppanno Èloko BuddhÈbhÈnÈma. AyaÑ anuttarÈ
sabbaseÔÔhÈ asadisÈti. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. VidhaÑsitÈ (SyÈ), viddhaÑsitÈ (Ka) 2. MÈnanti (SÊ) 3. Yattha yattha (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 51

7. SarasuttavaÓÓanÈ
27. Sattame kuto sarÈ nivattantÊti ime saÑsÈrasarÈ kuto nivattanti, kiÑ
Ègamma nappavattantÊti attho. Na gÈdhatÊti na patiÔÔhÈti. Atoti ato
nibbÈnato. SesaÑ uttÈnatthamevÈti. . SattamaÑ.

8. MahaddhanasuttavaÓÓanÈ
28. AÔÔhame nidhÈnagataÑ muttasÈrÈdi mahantaÑ dhanametesanti
mahaddhanÈ. SuvaÓÓarajatabhÈjanÈdi mahÈbhogo etesanti mahÈbhogÈ.
AÒÒamaÒÒÈbhigijjhantÊti aÒÒamaÒÒaÑ abhigijjhanti patthenti pihenti.
Anala~katÈti atittÈ apariyattajÈtÈ1. UssukkajÈtes|ti nÈnÈkiccajÈtesu
anuppannÈnaÑ r|pÈdÊnaÑ uppÈdanatthÈya uppannÈnaÑ anubhavanatthÈya
ussukkesu. BhavasotÈnusÈrÊs|ti vaÔÔasotaÑ anusarantesu. AnussukÈti
avÈvaÔÈ. AgÈranti mÈtugÈmena saddhiÑ gehaÑ. VirÈjiyÈti virÈjetvÈ. SesaÑ
uttÈnamevÈti. . AÔÔhamaÑ.

9. CatucakkasuttavaÓÓanÈ
29. Navame catucakkanti catu-iriyÈpathaÑ. IriyÈpatho hi idha cakkanti
adhippeto. NavadvÈranti navahi vaÓamukhehi navadvÈraÑ. PuÓÓanti
asucip|raÑ. Lobhena saÑyutanti taÓhÈya saÑyuttaÑ. KathaÑ yÈtrÈ
bhavissatÊti etassa evar|passa sarÊrassa kathaÑ niggamanaÑ2 bhavissati,
kathaÑ mutti parimutti samatikkamo bhavissatÊti pucchati. Naddhinti
upanÈhaÑ, pubbakÈle kodho, aparakÈle upanÈhoti evaÑ pavattaÑ
balavakodhanti attho. Varattanti “chetvÈ naddhiÑ varattaÒca, sandÈnaÑ
sahanukkaman”ti gÈthÈya3 taÓhÈ varattÈ, diÔÔhi sandÈnaÑ nÈma jÈtaÑ, idha
pana pÈÄiniddiÔÔhe kilese ÔhapetvÈ avasesÈ “varattÈ”ti veditabbÈ, iti
kilesavarattaÒca chetvÈti attho. IcchÈ lobhanti ekoyeva dhammo
icchanaÔÔhena icchÈ, lubbhanaÔÔhena lobhoti vutto. PaÔhamuppattikÈ vÈ
dubbalÈ icchÈ, aparÈparuppattiko balavÈ lobho. AladdhapatthanÈ vÈ icchÈ,
paÔiladdhavatthumhi lobho. Sam|laÑ taÓhanti avijjÈm|lena sam|lakaÑ
taÓhaÑ. AbbuyhÈti aggamaggena uppÈÔetvÈ. SesaÑ uttÈnamevÈti. .
NavamaÑ.
______________________________________________________________
1. ApariyantajÈtÈ (SÊ) 2. NikkhamanaÑ (Ka) 3. Khu 1. 70, 376 piÔhesu.
52 SaÑyuttanikÈya

10. EÓija~ghasuttavaÓÓanÈ
30. Dasame eÓija~ghanti eÓimigassa viya suvaÔÔitaja~ghaÑ. Kisanti
ath|laÑ samasarÊraÑ. Atha vÈ Ètapena milÈtaÑ mÈlÈgandhavilepanehi
anupabr|hitasarÊrantipi1 attho. VÊranti vÊriyavantaÑ. AppÈhÈranti bhojane
mattaÒÒutÈya mitÈhÈraÑ2, vikÈlabhojanapaÔikkhepavasena vÈ parittÈhÈraÑ.
Alolupanti cat|su paccayesu loluppavirahitaÑ. RasataÓhÈpaÔikkhepo vÈ esa.
SÊhaÑvekacaraÑ nÈganti ekacaraÑ sÊhaÑ viya, ekacaraÑ nÈgaÑ viya.
GaÓavÈsino hi pamattÈ honti, ekacarÈ appamattÈ, tasmÈ ekacarÈva gahitÈti.
PaveditÈti pakÈsitÈ kathitÈ. EtthÈti etasmiÑ nÈmar|pe.
PaÒcakÈmaguÓavasena hi r|paÑ gahitaÑ, manena nÈmaÑ, ubhayehi pana
avinibhuttadhamme3 gahetvÈ paÒcakkhandhÈdivasenapettha bhummaÑ
yojetabbanti. . DasamaÑ.

Sattivaggo tatiyo.
_____

4. SatullapakÈyikavagga

1. SabbhisuttavaÓÓanÈ
31. SatullapakÈyikavaggassa paÔhame satullapakÈyikÈti sataÑ
dhammaÑ samÈdÈnavasena ullapetvÈ sagge nibbattÈti satullapakÈyikÈ.
TatridaÑ vatthu–sambahulÈ kira samuddavÈÓijÈ nÈvÈya samuddaÑ
pakkhandiÑsu. TesaÑ khittasaravegena gacchantiyÈ nÈvÈya sattame divase
samuddamajjhe mahantaÑ uppÈtitaÑ4 pÈtubh|taÑ, mahÈ-|miyo5 uÔÔhahitvÈ
nÈvaÑ udakassa p|renti. NÈvÈya nimujjamÈnÈya mahÈjano attano attano
devatÈnaÑ nÈmÈni gahetvÈ ÈyÈcanÈdÊni karonto paridevi. TesaÑ majjhe eko
puriso “atthi nu kho me evar|pe bhaye patiÔÔhÈ”ti Èvajjento attano
parisuddhÈni saraÓÈni ceva sÊlÈni ca disvÈ yogÊ viya palla~kaÑ ÈbhujitvÈ
nisÊdi. TamenaÑ itare abhayakÈraÓaÑ pucchiÑsu. So
______________________________________________________________
1. Supabr|hitasarÊrantipi (SÊ) 2. MattÈhÈraÑ (SÊ) 3. Avinimmuttadhamme (SÊ)
4. UgghÈÔikaÑ (SÊ) 5. MahÈ-ummiyo (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 53

tesaÑ kathesi “ambho ahaÑ nÈvaÑ abhir|hanadivase bhikkhusaÑghassa

dÈnaÑ datvÈ saraÓÈni ceva sÊlÈni ca aggahesiÑ, tena me bhayaÑ natthÊ”ti.
KiÑ pana sÈmi etÈni aÒÒesampi vattantÊti. Œma vattantÊti. Tena hi
amhÈkampi dethÈti. So te manusse sataÑ sataÑ katvÈ satta koÔÔhÈse akÈsi,
tato paÒcasÊlÈni adÈsi. Tesu paÔhamaÑ ja~ghasataÑ gopphakamatte udake
ÔhitaÑ aggahesi, dutiyaÑ jÈÓumatte, tatiyaÑ kaÔimatte, catutthaÑ
nÈbhimatte, paÒcamaÑ thanamatte, chaÔÔhaÑ galappamÈÓe, sattamaÑ
mukhena loÓodake pavisante aggahesi. So tesaÑ sÊlÈni datvÈ “aÒÒaÑ
tumhÈkaÑ paÔisaraÓaÑ natthi, sÊlameva ÈvajjethÈ”ti ugghosesi. TÈni sattapi
ja~ghasatÈni tattha kÈlaÑ katvÈ ÈsannakÈle gahitasÊlaÑ nissÈya
TÈvatiÑsabhavane nibbattiÑsu, tesaÑ ghaÔÈvaseneva vimÈnÈni nibbattiÑsu.
SabbesaÑ majjhe Ècariyassa yojanasatikaÑ suvaÓÓavimÈnaÑ nibbatti,
avasesÈni tassa parivÈrÈni hutvÈ sabbaheÔÔhimaÑ dvÈdasayojanikaÑ ahosi.
Te nibbattakkhaÓeyeva kammaÑ ÈvajjentÈ ÈcariyaÑ nissÈya sampattilÈbhaÑ
ÒatvÈ “gacchÈma tÈva, Dasabalassa santike amhÈkaÑ Ècariyassa vaÓÓaÑ
katheyyÈmÈ”ti majjhimayÈmasamanantare BhagavantaÑ upasa~kamiÑsu, tÈ
devatÈ Ècariyassa vaÓÓabhaÓanatthaÑ ekekaÑ gÈthaÑ abhÈsiÑsu.
Tattha sabbhirevÈti paÓÉitehi sappurisehi eva. Ra-kÈro padasandhikaro.
SamÈsethÈti saha nisÊdeyya. DesanÈsÊsameva cetaÑ, sabba-iriyÈpathe
sabbhireva saha kubbeyyÈti1 attho. KubbethÈti kareyya. Santhavanti
mittasanthavaÑ. TaÓhÈsanthavo pana na kenaci saddhiÑ kÈtabbo,
mittasanthavo BuddhapaccekabuddhabuddhasÈvakehi saha kÈtabbo. IdaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Satanti BuddhÈdÊnaÑ sappurisÈnaÑ. Saddhammanti
paÒcasÊladasasÊlacatusatipaÔÔhÈnÈdibhedaÑ saddhammaÑ, idha pana
paÒcasÊlaÑ adhippetaÑ. Seyyo hotÊti vaÉÉhi hoti. Na pÈpiyoti lÈmakaÑ
kiÒci na hoti. NÈÒÒatoti vÈlikÈdÊhi telÈdÊni viya aÒÒato andhabÈlato paÒÒÈ
nÈma na labbhati, tilÈdÊhi pana telÈdÊni viya aÒÒato andhabÈlato paÒÒÈ nÈma
na labbhati, tilÈdÊhi pana telÈdÊni viya sataÑ dhammaÑ ÒatvÈ paÓÉitameva
sevanto bhajanto labhatÊti. Sokamajjheti sokavatth|naÑ sokÈnugatÈnaÑ vÈ
sattÈnaÑ majjhagato na socati
______________________________________________________________
1. KappeyyÈti (SÊ, SyÈ)
54 SaÑyuttanikÈya

BandhulamallasenÈpatissa upÈsikÈ viya, paÒcannaÑ corasatÈnaÑ majjhe

DhammasenÈpatissa saddhivihÈriko SaÑkiccasÈmaÓero viya ca.

©Ètimajjhe virocatÊti ÒÈtigaÓamajjhe SaÑkiccatherassa saddhivihÈriko

AdhimuttakasÈmaÓero viya sobhati. So kira therassa bhÈgineyyo hoti, atha
naÑ thero Èha “sÈmaÓera mahallakosi jÈto, gaccha, vassÈni pucchitvÈ ehi,
upasampÈdessÈmi tan”ti. So “sÈdh|”ti theraÑ vanditvÈ pattacÊvaramÈdÈya
cora-aÔaviyÈ orabhÈge bhaginigÈmaÑ gantvÈ piÓÉÈya cari, taÑ bhaginÊ
disvÈ vanditvÈ gehe nisÊdÈpetvÈ bhojesi. So katabhattakicco vassÈni pucchi.
SÈ “ahaÑ na jÈnÈmi, mÈtÈ me jÈnÈtÊ”ti Èha. Atha so “tiÔÔhatha tumhe, ahaÑ
mÈtusantikaÑ gamissÈmÊ”ti aÔaviÑ otiÓÓo. TamenaÑ d|ratova carapuriso1
disvÈ corÈnaÑ Èrocesi. CorÈ “sÈmaÓero kireko aÔaviÑ otiÓÓo, gacchatha
naÑ ÈnethÈ”ti ÈÓÈpetvÈ ekacce “MÈrema2 nan”ti ÈhaÑsu, ekacce
vissajjemÈti3. SÈmaÓero cintesi “ahaÑ sekho sakaraÓÊyo, imehi saddhiÑ
mantetvÈ sotthimattÈnaÑ karissÈmÊ”ti corajeÔÔhakaÑ ÈmantetvÈ “upamaÑ te
Èvuso karissÈmÊ”ti imÈ gÈthÈ abhÈsi–

“Ahu atÊtamaddhÈnaÑ, araÒÒasmiÑ brahÈvane.

Ceto k|ÔÈni oÉÉetvÈ, sasakaÑ4 avadhÊ tadÈ.

SasakaÒca mataÑ5 disvÈ, ubbiggÈ migapakkhino.

EkarattiÑ apakkÈmuÑ, ‘akiccaÑ vattate idha’.

Tatheva samaÓaÑ hantvÈ, AdhimuttaÑ akiÒcanaÑ.

AddhikÈ nÈgamissanti, dhanajÈni bhavissatÊ”ti.

SaccaÑ kho samaÓo Èha, Adhimutto akiÒcano.

AddhikÈ nÈgamissanti, dhanajÈni bhavissati.

Sace paÔipathe disvÈ, nÈrocessasi kassaci.

Tava saccamanurakkhanto, gaccha bhante yathÈsukhanti.
______________________________________________________________
1. Corapuriso (SÊ, SyÈ) 2. MÈretha (SÊ, Ka) 3. VissajjethÈti (Ka)
4. CampakaÑ (SyÈ), pampakaÑ(Ka) 5. VadhaÑ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 55

So tehi corehi vissajjito gacchanto ÒÈtayopi disvÈ tesampi na Èrocesi.

Atha te anuppatte corÈ gahetvÈ viheÔhayiÑsu, uraÑ paharitvÈ
paridevamÈnaÑ cassa mÈtaraÑ corÈ etadavocuÑ–

“KiÑ te hoti Adhimutto, udare vasiko asi.

PuÔÔhÈ me amma akkhÈhi, kathaÑ jÈnemu taÑ mayan”ti.

Adhimuttassa ahaÑ mÈtÈ, ayaÒca janako pitÈ.

BhaginÊ bhÈtaro cÈpi, sabbeva idha ÒÈtayo.

AkiccakÈrÊ Adhimutto, yaÑ disvÈ na nivÈraye.

EtaÑ kho vattaÑ samaÓÈnaÑ, ariyÈnaÑ dhammajÊvinaÑ.

SaccavÈdÊ Adhimutto, yaÑ disvÈ na nivÈraye.

Adhimuttassa suciÓÓena, saccavÈdissa bhikkhuno.
Sabbeva abhayaÑ pattÈ, sotthiÑ gacchantu ÒÈtayoti.

EvaÑ te corehi vissajjitÈ gantvÈ AdhimuttaÑ ÈhaÑsu–

“Tava tÈta suciÓÓena, saccavÈdissa bhikkhuno.

Sabbeva abhayaÑ pattÈ, sotthiÑ paccÈgamamhase”ti.

Tepi paÒcasatÈ corÈ pasÈdaÑ ÈpajjitvÈ Adhimuttassa sÈmaÓerassa

santike pabbajiÑsu. So te ÈdÈya upajjhÈyassa santikaÑ gantvÈ paÔhamaÑ
attanÈ upasampanno pacchÈ te paÒcasate attano antevÈsike katvÈ
upasampÈdesi. Te Adhimuttatherassa ovÈde ÔhitÈ sabbe aggaphalaÑ
arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. ImamatthaÑ gahetvÈ devatÈ “sataÑ
saddhammamaÒÒÈya, ÒÈtimajjhe virocatÊ”ti Èha.

SÈtatanti satataÑ sukhaÑ vÈ ciraÑ tiÔÔhantÊti vadati. SabbÈsaÑ voti

sabbÈsaÑ tumhÈkaÑ. PariyÈyenÈti kÈraÓena. SabbadukkhÈ pamuccatÊti na
kevalaÑ seyyova hoti, na ca kevalaÑ paÒÒaÑ labhati, sokamajjhe na socati,
ÒÈtimajjhe virocati, sugatiyaÑ nibbattati, ciraÑ sukhaÑ tiÔÔhati, sakalasmÈ
pana vaÔÔadukkhÈpi muccatÊti. . PaÔhamaÑ.
56 SaÑyuttanikÈya

2. MaccharisuttavaÓÓanÈ
32. Dutiye maccherÈ ca pamÈdÈ cÈti attasampattinig|hanalakkhaÓena
maccherena ceva sativippavÈsalakkhaÓena pamÈdena ca. Ekacco hi “idaÑ
me dentassa parikkhayaÑ gamissati, mayhaÑ vÈ gharamÈnusakÈnaÑ vÈ na
bhavissatÊ”ti macchariyena1 dÈnaÑ na deti. Ekacco khiÉÉÈdipasutattÈ
“dÈnaÑ dÈtabban”ti cittampi na uppÈdeti. EvaÑ dÈnaÑ na dÊyatÊti
evametaÑ yasadÈyakaÑ sirÊdÈyakaÑ sampattidÈyakaÑ sukhadÈyakaÑ
dÈnaÑ nÈma na dÊyatÊti-ÈdinÈ kÈraÓaÑ kathesi. PuÒÒaÑ Èka~khamÈnenÈti
pubbacetanÈdibhedaÑ puÒÒaÑ icchamÈnena. DeyyaÑ hoti vijÈnatÈti atthi
dÈnassa phalanti jÈnantena dÈtabbamevÈti vadati.
Tameva bÈlaÑ phusatÊti taÑyeva bÈlaÑ idhalokaparalokesu jighacchÈ
ca pipÈsÈ ca phusati anubandhati na vijahati. TasmÈti yasmÈ tameva phusati,
tasmÈ. Vineyya maccheranti maccheramalaÑ vinetvÈ. DajjÈ dÈnaÑ
malÈbhibh|ti malÈbhibh| hutvÈ taÑ maccheramalaÑ abhibhavitvÈ dÈnaÑ
dadeyya.
Te matesu na mÊyantÊti adÈnasÊlatÈya maraÓena matesu na mÊyanti.
YathÈ hi mato samparivÈretvÈ Ôhapite bahumhipi annapÈnÈdimhi “idaÑ
imassa hotu, idaÑ imassÈ”ti uÔÔhahitvÈ saÑvibhÈgaÑ na karoti, evaÑ
adÈnasÊlopÊti matakassa ca adÈnasÊlassa ca bhogÈ samasamÈ nÈma honti.
Tena dÈnasÊlÈ evar|pesu matesu na mÊyantÊti attho. PanthÈnaÑva saha
vajaÑ, appasmiÑ ye pavecchantÊti yathÈ addhÈnaÑ kantÈramaggaÑ saha
vajantÈ pathikÈ saha vajantÈnaÑ pathikÈnaÑ appasmiÑ pÈtheyye
saÑvibhÈgaÑ katvÈ pavecchanti dadantiyeva, evamevaÑ ye pana
anamataggaÑ saÑsÈrakantÈraÑ saha vajantÈ saha vajantÈnaÑ appasmimpi
deyyadhamme saÑvibhÈgaÑ katvÈ dadantiyeva, te matesu na mÊyanti.
Esa dhammo sanantanoti esa porÈÓako dhammo, sanantanÈnaÑ vÈ
paÓÉitÈnaÑ esa dhammoti. Appasmeketi appasmiÑ deyyadhamme eke.
______________________________________________________________
1. Maccharena (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 57

PavecchantÊti dadanti. Bahuneke na dicchareti bahunÈpi bhogena

samannÈgatÈ ekacce na dadanti. Sahassena samaÑ mitÈti sahassena saddhiÑ
mitÈ, sahassa dÈnasadisÈ hoti.
Duranvayoti duranugamano, dupp|roti attho. DhammaÑ careti
dasakusalakammapathadhammaÑ carati. Yopi samuÒjakaÑ careti yo api
khalamaÓÉalÈdisodhanapalÈlapoÔhanÈdivasena1 samuÒjakaÑ carati.
DÈraÒcaposanti dÈraÒca posanto. DadaÑ appakasminti appakasmiÑ
paÓÓasÈkamattasmimpi saÑvibhÈgaÑ katvÈ dadantova so dhammaÑ carati.
SataÑ sahassÈnanti sahassaÑ sahassaÑ katvÈ gaÓitÈnaÑ purisÈnaÑ sataÑ,
satasahassanti attho. SahassayÈginanti bhikkhusahassassa vÈ yÈgo
kahÈpaÓasahassena vÈ nibbattito yÈgopi sahassayÈgo, so etesaÑ atthÊti
sahassayÈgino, tesaÑ sahassayÈginaÑ. Etena dasannaÑ vÈ bhikkhukoÔÊnaÑ
dasannaÑ vÈ kahÈpaÓakoÔÊnaÑ piÓÉapÈto dassito hoti. Ye ettakaÑ dadanti,
te kalampi nagghanti tathÈvidhassÈti Èha. YvÈyaÑ samuÒjakaÑ carantopi
dhammaÑ carati, dÈraÑ posentopi, appakasmiÑ dadantopi, tathÈvidhassa
ete sahassayÈgino kalampi nagghanti. YaÑ tena daliddena
ekapaÔivÊsakamattampi salÈkabhattamattampi vÈ dinnaÑ, tassa dÈnassa
sabbesampi tesaÑ dÈnaÑ kalaÑ nagghatÊti. KalaÑ nÈma soÄasabhÈgopi
satabhÈgopi sahassabhÈgopi. Idha satabhÈgo gahito. YaÑ tena dÈnaÑ
dinnaÑ, tasmiÑ satadhÈ vibhatte itaresaÑ dasakoÔisahassadÈnaÑ tato
ekakoÔÔhÈsampi nagghatÊti Èha.
EvaÑ TathÈgate dÈnassa agghaÑ karonte samÊpe ÔhitÈ devatÈ cintesi
“evaÑ BhagavÈ mahantaÑ dÈnaÑ pÈdena pavaÔÔetvÈ ratanasatike viya
narake pakkhipanto idaÑ evaÑ parittakaÑ dÈnaÑ candamaÓÉale paharanto2
viya ukkhipati, kathaÑ nu kho etaÑ mahapphalataran”ti3 jÈnanatthaÑ
gÈthÈya ajjhabhÈsi. Tattha kenÈti kena kÈraÓena. Mahaggatoti mahattaÑ
gato, vipulassetaÑ vevacanaÑ. Samena dinnassÈti samena dinnassa dÈnassa.
AthassÈ BhagavÈ dÈnaÑ vibhajitvÈ dassento dadanti heketi-ÈdimÈha. Tattha
visame niviÔÔhÈti visame kÈyavacÊmanokamme patiÔÔhitÈ hutvÈ. ChetvÈti
pothetvÈ. VadhitvÈti mÈretvÈ. SocayitvÈti
______________________________________________________________
1. ...sodhanÈdivasena (Ka) 2. PasÈranto (Ka) 3. Mahagghataranti (SÊ)
58 SaÑyuttanikÈya

paraÑ sokasamappitaÑ katvÈ. AssumukhÈti assumukhasammissÈ. ParaÑ

rodÈpetvÈ dinnadÈnaÑ hi assumukhadÈnanti vuccati. SadaÓÉÈti daÓÉena
tajjetvÈ paharitvÈ dinnadakkhiÓÈ sadaÓÉÈti vuccati. Evanti nÈhaÑ
SammÈsambuddhatÈya mahÈdÈnaÑ gahetvÈ appaphalaÑ nÈma kÈtuÑ
sakkomi parittakadÈnaÑ vÈ mahapphalaÑ nÈma. IdaÑ pana mahÈdÈnaÑ
attano uppattiyÈ aparisuddhatÈya evaÑ appaphalaÑ nÈma hoti, itaraÑ
parittadÈnaÑ attano uppattiyÈ parisuddhatÈya evaÑ mahapphalaÑ nÈmÈti
imamatthaÑ dassento evanti-ÈdimÈhÈti. . DutiyaÑ.

3. SÈdhusuttavaÓÓanÈ
33. Tatiye udÈnaÑ udÈnesÊti udÈhÈraÑ udÈhari. YathÈ hi yaÑ telaÑ
mÈnaÑ gahetuÑ na sakkoti vissanditvÈ gacchati, taÑ avasesakoti1 vuccati.
YaÒca jalaÑ taÄÈkaÑ gahetuÑ na sakkoti, ajjhottharitvÈ gacchati, taÑ oghoti
vuccati, evamevaÑ yaÑ pÊtivacanaÑ hadayaÑ gahetuÑ na sakkoti, adhikaÑ
hutvÈ anto asaÓÔhahitvÈ bahi nikkhamati, taÑ udÈnanti vuccati, evar|paÑ
pÊtimayaÑ vacanaÑ nicchÈresÊti attho. SaddhÈyapi sÈhu dÈnanti kammaÒca
kammaphalaÒca saddahitvÈpi dinnadÈnaÑ sÈhu laddhakaÑ bhaddakameva.
Œh|ti kathenti. KathaÑ panetaÑ ubhayaÑ samaÑ nÈma hotÊti?
JÊvitabhÊruko hi yujjhituÑ na sakkoti, khayabhÊruko dÈtuÑ na sakkoti.
“JÊvitaÒca rakkhissÈmi yujjhissÈmi cÈ”ti hi vadanto na yujjhati. JÊvite pana
ÈlayaÑ vissajjetvÈ “chejjaÑ vÈ hotu maraÓaÑ vÈ, gaÓhissÈmetaÑ
issariyan”ti ussahantova yujjhati. “Bhoge ca rakkhissÈmi, dÈnaÒca
dassÈmÊ”ti vadanto na dadÈti. Bhogesu pana ÈlayaÑ vissajjetvÈ mahÈdÈnaÑ
dassÈmÊti ussahantova deti. EvaÑ dÈnaÒca yuddhaÒca samaÑ hoti. KiÒca
bhiyyo–appÈpi santÈ bahuke jinantÊti yathÈ ca yuddhe appakÈpi vÊrapurisÈ
bahuke bhÊrupurise jinanti, evaÑ saddhÈdisampanno appakampi dÈnaÑ
dadanto bahumaccheraÑ maddati, bahuÒca dÈnavipÈkaÑ adhigacchati.
Evampi dÈnaÒca yuddhaÒca samÈnaÑ. TenevÈha–
“Appampi ce saddahÈno dadÈti,
Teneva so hoti sukhÊ paratthÈ”ti.
______________________________________________________________
1. Avasekoti (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 59

Imassa ca panatthassa pakÈsanatthaÑ EkasÈÔakabrÈhmaÓavatthu ca

A~kuravatthu ca vitthÈretabbaÑ.
DhammaladdhassÈti dhammena samena laddhassa bhogassa
dhammaladdhassa ca puggalassa. Ettha puggalo laddhadhammo nÈma
adhigatadhammo ariyapuggalo. Iti yaÑ dhammaladdhassa bhogassa dÈnaÑ
dhammaladdhassa ariyapuggalassa dÊyati, tampi sÈdh|ti attho. Yo
dhammaladdhassÈti imasmimpi gÈthÈpade ayameva attho.
UÔÔhÈnavÊriyÈdhigatassÈti uÔÔhÈnena ca vÊriyena ca adhigatassa bhogassa.
VetaraÓinti1 desanÈsÊsamattametaÑ. Yamassa pana vetaraÓimpi2
SaÒjÊvakÈÄasuttÈdayopi ekatiÑsamahÈnirayepi sabbasova atikkamitvÈti attho.
Viceyya dÈnanti vicinitvÈ dinnadÈnaÑ. Tattha dve vicinanÈ
dakkhiÓÈvicinanaÑ dakkhiÓeyyavicinanaÒca. Tesu lÈmakalÈmake paccaye
apanetvÈ paÓÊtapaÓÊte vicinitvÈ tesaÑ dÈnaÑ dakkhiÓÈvicinanaÑ nÈma.
VipannasÊle ito bahiddhÈ paÒcanavutipÈsaÓÉabhede3 vÈ dakkhiÓeyye pahÈya
sÊlÈdiguÓasampannÈnaÑ sÈsane pabbajitÈnaÑ dÈnaÑ dakkhiÓeyyavicinanaÑ
nÈma. EvaÑ dvÊhÈkÈrehi viceyya dÈnaÑ. Sugatappasatthanti Sugatena
vaÓÓitaÑ. Tattha dakkhiÓeyyavicinanaÑ dassento ye dakkhiÓeyyÈti-
ÈdimÈha. BÊjÈni vuttÈni yathÈti iminÈ pana dakkhiÓÈvicinanaÑ Èha.
AvipannabÊjasadisÈ hi vicinitvÈ gahitÈ paÓÊtapaÓÊtÈ deyyadhammÈti.
PÈÓesupi sÈdhu saÑyamoti pÈÓesu saÑyatabhÈvopi bhaddako. AyaÑ
devatÈ itarÈhi kathitaÑ dÈnÈnisaÑsaÑ atikkamitvÈ sÊlÈnisaÑsaÑ
kathetumÈraddhÈ. AheÔhayaÑ caranti avihiÑsanto caramÈno. Par|pavÈdÈti
parassa upavÈdabhayena. BhayÈti upavÈdabhayÈ. DÈnÈ ca kho
dhammapadaÑva seyyoti dÈnato nibbÈnasa~khÈtaÑ dhammapadameva
seyyo. Pubbe ca hi pubbatare ca santoti pubbe ca KassapabuddhÈdikÈle
pubbatare ca KoÓÈgamanabuddhÈdikÈle, sabbepi vÈ ete pubbe ca pubbatare
ca santo nÈmÈti. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. VettaraÓÊti (Ka) 2. VettaraÓiÑpi (Ka) 3. ChanavutipÈsaÓÉabhede (SyÈ)
60 SaÑyuttanikÈya

4. NasantisuttavaÓÓanÈ
34. Catutthe kamanÊyÈnÊti r|pÈdÊni iÔÔhÈrammaÓÈni. ApunÈgamanaÑ
anÈgantÈ puriso maccudheyyÈti tebh|makavaÔÔasa~khÈtÈ maccudheyyÈ
apunÈgamanasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ anÈgantÈ. NibbÈnaÑ hi sattÈ na
punÈgacchanti, tasmÈ taÑ apunÈgamananti vuccati. TaÑ kÈmesu baddho ca
pamatto ca anÈgantÈ nÈma hoti, so taÑ pÈpuÓituÑ na sakkoti, tasmÈ
evamÈha. Chandajanti taÓhÈchandato jÈtaÑ. Aghanti
paÒcakkhandhadukkhaÑ. DutiyapadaÑ tasseva vevacanaÑ. ChandavinayÈ
aghavinayoti taÓhÈvinayena paÒcakkhandhavinayo. AghavinayÈ
dukkhavinayoti paÒcakkhandhavinayena vaÔÔadukkhaÑ vinÊtameva hoti.
CitrÈnÊti ÈrammaÓacittÈni. Sa~kapparÈgoti sa~kappitarÈgo. Evamettha
vatthukÈmaÑ paÔikkhipitvÈ kilesakÈmo kÈmoti vutto. AyaÑ panattho
pas|rasuttena1 vibhÈvetabbo. Pas|raparibbÈjako hi therena “sa~kapparÈgo
purisassa kÈmo”ti vutte–
“Na te kÈmÈ yÈni citrÈni loke,
Sa~kapparÈgaÒca vadesi kÈmaÑ.
Sa~kappayaÑ akusale vitakke,
Bhikkh|pi te hehinti kÈmabhogÊ”ti–
Œha. Atha naÑ thero avoca–
“Te ce kÈmÈ yÈni citrÈni loke,
Sa~kapparÈgaÑ na vadesi kÈmaÑ.
Passanto r|pÈni manoramÈni,
SatthÈpi te hehiti kÈmabhogÊ.
SuÓanto saddÈni, ghÈyanto gandhÈni,
SÈyanto rasÈni, phusanto phassÈni manoramÈni,
SatthÈpi te hehiti kÈmabhogÊ”ti.
Athettha dhÊrÈti atha etesu ÈrammaÓesu paÓÉitÈ chandarÈgaÑ vinayanti.
SaÑyojanaÑ sabbanti dasavidhampi saÑyojanaÑ. AkiÒcananti
rÈgakiÒcanÈdivirahitaÑ. NÈnupatanti dukkhÈti vaÔÔadukkhÈ pana tassa upari
na patanti.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 407 piÔÔhe SuttanipÈte.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 61

IccÈyasmÈ mogharÈjÈti “pahÈsi sa~khan”ti gÈthaÑ sutvÈ tassaÑ1 parisati

anusandhikusalo MogharÈjÈ nÈma thero “imissÈ gÈthÈya attho na
yathÈnusandhiÑ gato”ti cintetvÈ yathÈnusandhiÑ ghaÔento evamÈha. Tattha
idha vÈ huraÑ vÈti idhaloke vÈ paraloke vÈ. NaruttamaÑ atthacaraÑ
narÈnanti kiÒcÈpi sabbe khÊÓÈsavÈ naruttamÈ ceva atthacarÈ ca narÈnaÑ,
thero pana dasabalaÑ sandhÈyevamÈha. Ye taÑ namassanti pasaÑsiyÈ teti
yadi tathÈvimuttaÑ devamanussÈ namassanti, atha ye taÑ BhagavantaÑ
kÈyena vÈ vÈcÈya vÈ anupaÔipattiyÈ vÈ namassanti, te kiÑ pasaÑsiyÈ, udÈhu
apasaÑsiyÈti. Bhikkh|ti MogharÈjattheraÑ Èlapati. AÒÒÈya dhammanti
catusaccadhammaÑ jÈnitvÈ. Sa~gÈtigÈ tepi bhavantÊti ye taÑ kÈyena vÈ
vÈcÈya vÈ anupaÔipattiyÈ vÈ namassanti, te catusaccadhammaÑ aÒÒÈya
vicikicchaÑ pahÈya sa~gÈtigÈpi honti, pasaÑsiyÈpi hontÊti. . CatutthaÑ.

5. UjjhÈnasaÒÒisuttavaÓÓanÈ

35. PaÒcame ujjhÈnasaÒÒikÈti ujjhÈnasaÒÒÊ devaloko nÈma pÈÔiyekko

natthi, imÈ pana devatÈ TathÈgatassa catupaccayaparibhogaÑ nissÈya
ujjhÈyamÈnÈ ÈgatÈ. TÈsaÑ kira evaÑ ahosi–“samaÓo Gotamo bhikkh|naÑ
paÑsuk|lacÊvarapiÓÉiyÈloparukkha-m|lasenÈsanap|timuttabhesajjehi
santosasseva pariyantakÈritaÑ vaÓÓeti, sayaÑ pana pattuÓÓaduk|la2
khomÈdÊni paÓÊtacÊvarÈni dhÈreti, rÈjÈrahaÑ uttamaÑ bhojanaÑ bhuÒjati,
devavimÈnakappÈya gandhakuÔiyÈ varasayane sayati, sappinavanÊtÈdÊni
bhesajjÈni paÔisevati, divasaÑ mahÈjanassa dhammaÑ deseti, vacanamassa
aÒÒato3 gacchati, kiriyÈ aÒÒato”ti ujjhÈyamÈnÈ ÈgamiÑsu. Tena tÈsaÑ
dhammasa~gÈhakattherehi “ujjhÈnasaÒÒikÈ”ti nÈmaÑ gahitaÑ.

AÒÒathÈsantanti aÒÒenÈkÈrena bh|taÑ. NikaccÈtinikatiyÈvaÒcanÈya,

vaÒcetvÈ vÈti4 tattho. KitavassevÈti kitavo vuccati sÈkuÓiko.
______________________________________________________________
1. TÈyaÑ (SÊ), tÈsampi (SyÈ), tÈsaÑ(Ka) 2. CinapaÔaduk|la (SyÈ)
3. Amuto (Ka) 4. VaÒcetvÈti (SÊ, SyÈ)
62 SaÑyuttanikÈya

So hi agumbova samÈno sÈkhapaÓÓÈdipaÔicchÈdanena gumbavaÓÓaÑ

dassetvÈ upagate moratittirÈdayo sakuÓe mÈretvÈ dÈrabharaÓaÑ karoti. Iti
tassa kitavassa imÈya vaÒcanÈya evaÑ vaÒcetvÈ sakuÓamaÑsabhojanaÑ
viya kuhakassÈpi paÑsuk|lena attÈnaÑ paÔicchÈdetvÈ kathÈchekatÈya
mahÈjanaÑ vaÒcetvÈ khÈdamÈnassa vicarato. BhuttaÑ theyyena tassa tanti
sabbopi tassa catupaccayaparibhogo theyyena paribhutto nÈmt hotÊti devatÈ
BhagavantaÑ sandhÈya vadati. ParijÈnanti paÓÉitÈti ayaÑ kÈrako vÈ
akÈrako vÈti paÓÉitÈ jÈnanti. Iti tÈ devatÈ “TathÈgatÈpi mayameva paÓÉitÈ”ti
maÒÒamÈnÈ evamÈhaÑsu.
Atha BhagavÈ nayidanti-ÈdimÈha. Tattha yÈyaÑ paÔipadÈ daÄhÈti ayaÑ
dhammÈnudhammapaÔipadÈ daÄhÈ thirÈ. YÈya paÔipadÈya dhÊrÈ paÓÉitÈ
ÈrammaÓ|pani-jjhÈnena lakkhaÓ|panijjhÈnena cÈti dvÊhi jhÈnehi jhÈyino
mÈrabandhanÈ pamuccanti, taÑ1 paÔipadaÑ bhÈsitamattena vÈ
savanamattena vÈ okkamituÑ paÔipajjituÑ na sakkÈti attho. Na ve dhÊrÈ
pakubbantÊti dhÊrÈ paÓÉitÈ viditvÈ lokapariyÈyaÑ sa~khÈralokassa
udayabbayaÑ ÒatvÈ catusaccadhammaÒca aÒÒÈya kilesanibbÈnena nibbutÈ
loke visattikaÑ tiÓÓÈ evaÑ na kubbanti, mayaÑ evar|pÈni na kathemÈti2
attho.
PathaviyaÑ patiÔÔhahitvÈti “ayuttaÑ amhehi kataÑ, akÈrakameva
mayaÑ kÈrakavÈdena samudÈcarimhÈ”ti lajjamÈnÈ MahÈbrahmani3 viya
Bhagavati gÈravaÑ paccupaÔÔhapetvÈ aggikkhandhaÑ viya BhagavantaÑ
durÈsadaÑ katvÈ passamÈnÈ ÈkÈsato otaritvÈ bh|miyaÑ ÔhatvÈti attho.
Accayoti aparÈdho. No bhante accÈgamÈti amhe atikkamma abhibhavitvÈ
pavatto. ŒsÈdetabbanti ghaÔÔayitabbaÑ. TÈ kira devatÈ BhagavantaÑ kÈyena
vÈcÈyÈti dvÊhipi ghaÔÔayiÑsu. TathÈgataÑ avanditvÈ ÈkÈse patiÔÔhamÈnÈ
kÈyena ghaÔÔayiÑsu, kitavopamaÑ ÈharitvÈ nÈnappakÈrakaÑ asabbhivÈdaÑ4
vadamÈnÈ vÈcÈya ghaÔÔayiÑsu. TasmÈ ÈsÈdetabbaÑ amaÒÒimhÈti ÈhaÑsu.
PaÔiggaÓhÈt|ti khamatu. ŒyatiÑ
______________________________________________________________
1. TaÒca (Ka) 2. Na kathentÊti (SyÈ), na karontÊti (Ka)
3. MahÈbrahmÈ (Sya), mahabrahme (Ka) 4. AsabbhavÈcaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 63

saÑvarÈyÈti anÈgate saÑvaraÓatthÈya1, puna evar|passa aparÈdhassa

dosassa akaraÓatthÈya.

SitaÑ pÈtvÈkÈsÊti aggadante dassento pahaÔÔhÈkÈraÑ dassesi. KasmÈ?

TÈ kira devatÈ na sabhÈvena khamÈpenti, lokiyamahÈjanaÒca sadevake loke
aggapuggalaÑ TathÈgataÒca ekasadisaÑ karonti. Atha BhagavÈ “parato
kathÈya uppannÈya BuddhabalaÑ dÊpetvÈ pacchÈ khamissÈmÊ”ti sitaÑ
pÈtvÈkÈsi. Bhiyyoso mattÈyÈti atirekappamÈÓena. ImaÑ gÈthaÑ abhÈsÊti
kupito esa amhÈkanti maÒÒamÈnÈ abhÈsi.

Na paÔigaÓhatÊti na khamati nÈdhivÈseti. Kopantaroti abbhantare

uppannakopo. Dosagar|ti dosaÑ garuÑ katvÈ ÈdÈya viharanto. Sa veraÑ
paÔimuÒcatÊti so evar|po gaÓÔhikaÑ paÔimuÒcanto viya taÑ veraÑ attani
paÔimuÒcati Ôhapeti, na paÔinissajjatÊti attho. Accayo ce na vijjethÈti sace
accÈyikakammaÑ na bhaveyya. No cidhÈpagataÑ siyÈti yadi aparÈdho
nÈma na bhaveyya. KenÊdha kusalo siyÈti yadi verÈni na sammeyyuÑ, kena
kÈraÓena kusalo bhaveyya.

KassaccayÈti gÈthÈya kassa atikkamo natthi, kassa aparÈdho natthi, ko

sammohaÑ nÈpajjati, ko niccameva paÓÉito nÈmÈti attho. ImaÑ kira gÈthaÑ
bhaÓÈpanatthaÑ Bhagavato sitapÈtukammaÑ. TasmÈ idÈni devatÈnaÑ
BuddhabalaÑ dÊpetvÈ khamissÈmÊti TathÈgatassa BuddhassÈti-ÈdimÈha.
Tattha TathÈgatassÈti tathÈ Ègatoti evamÈdÊhi kÈraÓehi TathÈgatassa.
BuddhassÈti catunnaÑ saccÈnaÑ BuddhattÈdÊhi kÈraÓehi
vimokkhantikapaÓÓattivasena evaÑ laddhanÈmassa. AccayaÑ
desayantÊnanti yaÑ vuttaÑ tumhehi “accayaÑ desayantÊnaÑ -pa- sa veraÑ
paÔimuÒcatÊ”ti, taÑ sÈdhu vuttaÑ, ahaÑ pana taÑ veraÑ nÈbhinandÈmi na
patthayÈmÊti attho. PaÔiggaÓhÈmi voccayanti tumhÈkaÑ aparÈdhaÑ
khamÈmÊti. . PaÒcamaÑ.
______________________________________________________________
1. SaÑvaratthÈya (Ka)
64 SaÑyuttanikÈya

6. SaddhÈsuttavaÓÓÈnÈ
36. ChaÔÔhe saddhÈ dutiyÈ purisassa hotÊti purisassa
devaloke manussaloke ceva nibbÈnaÑ ca gacchantassa saddhÈ dutiyÈ hoti,
sahÈyakiccaÑ sÈdheti. No ce assaddhiyaÑ avatiÔÔhatÊti
yadi assaddhiyaÑ na tiÔÔhati. Yasoti parivÈro. KittÊti vaÓÓabhaÓanaÑ.
Tatvassa hotÊti tato assa hoti. NÈnupatanti sa~gÈti
rÈgasa~gÈdayo pa~ca sa~gÈ na anupatanti. PamÈdamanuyuÒjantÊti ye
pamÈdaÑ karonti nibbattenti, te taÑ anuyuÒjanti nÈma. DhanaÑ seÔÔhaÑva
rakkhatÊti muttÈmaÓisÈrÈdi-uttamadhanaÑ viya rakkhati. JhÈyantoti
lakkhaÓ|panijjhÈnenaca ÈrammaÓ|panijjhÈnena ca jhÈyanto. Tattha
lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ nÈma vipassanÈmaggaphalÈni. VipassanÈ hi tÊÓi
lakkhaÓÈni upanijjhÈyatÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. Maggo vipassanÈya
ÈgatakiccaÑ sÈdhetÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. PhalaÑ tathalakkhaÓaÑ
nirodhasaccaÑ upanijjhÈyatÊti lakkhaÓ|panijjhÈnaÑ. AÔÔha samÈpattiyo pana
kasiÓÈrammaÓassa upanijjhÈyanato ÈrammaÓ|panijjhÈnanti veditabbÈ.
ParamaÑ nÈma arahattasukhaÑ adhippetanti. . ChaÔÔhaÑ.

7. SamayasuttavaÓÓanÈ
37. Sattame sakkes|ti “sakyÈ vata bho kumÈrÈ”ti1 udÈnaÑ paÔicca
sakkÈti laddhanÈmÈnaÑ rÈjakumÈrÈnaÑ nivÈso ekopi janapado ruÄhÊsaddena
sakkÈti vuccati. TasmiÑ Sakkesu janapade. MahÈvaneti sayaÑjÈte aropime
himavantena saddhiÑ ekÈbaddhe mahati vane. Sabbehava arahantehÊti imaÑ
suttaÑ kathitadivaseyeva patta-arahantehi.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–SÈkiyakoliyÈ hi kira Kapilavatthunagarassa
ca Koliyanagarassa ca antare RohiÓiÑ nÈma nadiÑ ekeneva ÈvaraÓena
bandhÈpetvÈ sassÈni kÈrenti. Atha jeÔÔham|lamÈse sassesu milÈyantesu
ubhayanagaravÈsÊnampi kammakÈrÈ2 sannipatiÑsu. Tattha
KoliyanagaravÈsino ÈhaÑsu “idaÑ udakaÑ ubhayato ÈhariyamÈnaÑ3 na
tumhÈkaÑ, na amhÈkaÑ pahossati4, amhÈkaÑ pana sassaÑ ekena
udakeneva nipphajjissati, idaÑ udakaÑ amhÈkaÑ dethÈ”ti.
KapilavatthuvÈsino ÈhaÑsu “tumhesu koÔÔhe p|retvÈ Ôhitesu mayaÑ
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 87 piÔÔhe. 2. KammakarÈ (SyÈ)
3. HariyamÈnaÑ (SyÈ, Ka) 4. Pahoti (SÊ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 65

rattasuvaÓÓanÊlamaÓikÈÄakahÈpaÓe ca gahetvÈ pacchipasibbakÈdihatthÈ na

sakkhissÈma tumhÈkaÑ gharadvÈre vicarituÑ, amhÈkampi sassaÑ ekeneva
udakena nipphajjissati, idaÑ udakaÑ amhÈkaÑ dethÈ”ti. “Na mayaÑ
dassÈmÈ”ti. “Mayampi nadassÈmÈ”ti. EvaÑ kathaÑ vaÉÉhetvÈ eko uÔÔhÈya
ekassa pahÈraÑ adÈsi, sopi aÒÒassÈti evaÑ aÒÒamaÒÒaÑ paharitvÈ
rÈjakulÈnaÑ jÈtiÑ ghaÔÔetvÈ kalahaÑ vaÉÉhayiÑsu.
KoliyakammakÈrÈ vadanti “tumhe KapilavatthuvÈsike gahetvÈ gajjatha,
ye soÓasi~gÈlÈdayo viya attano bhaginÊhi saddhiÑ saÑvasiÑsu, etesaÑ
hatthino ca assÈ ca phalakÈvudhÈni ca amhÈkaÑ kiÑ karissantÊ”ti.
SÈkiyakammakÈrÈ vadanti “tumhe dÈni kuÔÔhino dÈrake gahetvÈ gajjatha, ye
anÈthÈ niggatikÈ tiracchÈnÈ viya kolarukkhe vasiÑsu, etesaÑ hatthino ca
assÈ ca phalakÈvudhÈni ca amhÈkaÑ kiÑ karissantÊ”ti. Te gantvÈ tasmiÑ
kamme niyutta-amaccÈnaÑ kathesuÑ, amaccÈ rÈjakulÈnaÑ kathesuÑ, tato
sÈkiyÈ “bhaginÊhi saddhiÑ saÑvasitakÈnaÑ thÈmaÒca balaÒca dassessÈmÈ”ti
yuddhasajjÈ nikkhamiÑsu. KoliyÈpi “KolarukkhavÈsÊnaÑ thÈmaÒca balaÒca
dassessÈmÈ”ti yuddhasajjÈ nikkhamiÑsu.
BhagavÈpi rattiyÈ pacc|sasamayeva mahÈkaruÓÈsamÈpattito uÔÔhÈya
lokaÑ volokento ime evaÑ yuddhasajje nikkhamante addasa. DisvÈ “mayi
gate ayaÑ kalaho v|pasammissati nu kho udÈhu no”ti upadhÈrento
“ahamettha gantvÈ kalahav|pasamanatthaÑ tÊÓi jÈtakÈni kathessÈmi, tato
kalaho v|pasammissati. Atha sÈmaggidÊpanatthÈya dve jÈtakÈni kathetvÈ
AttadaÓÉasuttaÑ desessÈmi. DesanaÑ sutvÈ ubhayanagaravÈsinopi
aÉÉhatiyÈni aÉÉhatiyÈni kumÈrasatÈni dassanti, ahaÑ te pabbÈjessÈmi, tadÈ
mahÈsamÈgamo bhavissatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ akÈsi. TasmÈ imesu
yuddhasajjesu nikkhamantesu kassaci anÈrocetvÈ sayameva
pattacÊvaramÈdÈya gantvÈ dvinnaÑ senÈnaÑ antare ÈkÈse palla~kaÑ
ÈbhujitvÈ chabbaÓÓarasmiyo vissajjetvÈ nisÊdi.
KapilavatthuvÈsino BhagavantaÑ disvÈva “amhÈkaÑ ÒÈtiseÔÔho SatthÈ
Ègato, diÔÔho nu kho tena amhÈkaÑ kalahakaraÓabhÈvo”ti cintetvÈ “na kho
pana sakkÈ Bhagavati Ègate amhehi parassa sarÊre
66 SaÑyuttanikÈya

satthaÑ pÈtetuÑ, KoliyanagaravÈsino amhe hanantu vÈ bajjhantu vÈ”ti

ÈvudhÈni chaÉÉetvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ nisÊdiÑsu. KoliyanagaravÈsinopi
tatheva cintetvÈ ÈvudhÈni chaÉÉetvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ nisÊdiÑsu.
BhagavÈ jÈnantova “kasmÈ Ègatattha mahÈrÈjÈ”ti pucchi. “Na BhagavÈ
titthakÊÄÈya, na pabbatakÊÄÈya, na nadÊkÊÄÈya, na giridassanatthaÑ, imasmiÑ
pana ÔhÈne sa~gÈmaÑ paccupaÔÔhapetvÈ ÈgatamhÈ”ti. KiÑ nissÈya vo kalaho
mahÈrÈjÈti. UdakaÑ bhanteti. UdakaÑ kiÑ agghati mahÈrÈjÈti. AppaÑ
bhanteti. PathavÊ nÈma kiÑ agghati mahÈrÈjÈti. AnagghÈ bhanteti. KhattiyÈ
kiÑ agghantÊti. KhattiyÈ nÈma anagghÈ bhanteti. Appam|laÑ udakaÑ
nissÈya kimatthaÑ anagghe khattiye nÈsetha mahÈrÈja, kalahe assÈdo nÈma
natthi, kalahavasena mahÈrÈja aÔÔhÈne veraÑ katvÈ ekÈya rukkhadevatÈya
kÈÄasÊhena saddhiÑ baddhÈghÈto sakalampi imaÑ kappaÑ anuppattoyevÈti
vatvÈ PhandanajÈtakaÑ1 kathesi. Tato “parapattiyena nÈma mahÈrÈja na
bhavitabbaÑ. ParapattiyÈ hutvÈ hi ekassa sasakassa kathÈya
tiyojanasahassavitthate Himavante catuppadagaÓÈ mahÈsamuddaÑ
pakkhandino ahesuÑ. TasmÈ parapattiyena na bhavitabban”ti vatvÈ PathavÊ-
undriyajÈtakaÑ2 kathesi. Tato “kadÈci mahÈrÈja dubbalopi mahÈbalassa
randhaÑ vivaraÑ passati, kadÈci mahÈ balo dubbalassa. LaÔukikÈpi hi
sakuÓikÈ hatthinÈgaÑ ghÈtesÊ”ti LaÔukikajÈtakaÑ3 kathesi. EvaÑ
kalahav|pasamanatthÈya tÊÓi jÈtakÈni kathetvÈ sÈmaggiparidÊpanatthÈya dve
jÈtakÈni kathesi. KathaÑ? SamaggÈnaÑ hi mahÈrÈja koci otÈraÑ nÈma
passituÑ na sakkotÊti vatvÈ RukkhadhammajÈtakaÑ4 kathesi. Tato
“samaggÈnaÑ mahÈrÈja koci vivaraÑ dassituÑ na sakkhi. YadÈ pana
aÒÒamaÒÒaÑ vivÈdamakaÑsu, atha te nesÈdaputto jÊvitÈ voropetvÈ ÈdÈya
gatoti vivÈde assÈdo nÈma natthÊ”ti vatvÈ VaÔÔakajÈtakaÑ5 kathesi. EvaÑ
imÈni paÒca jÈtakÈni kathetvÈ avasÈne AttadaÓÉasuttaÑ6 kathesi.
RÈjÈno pasannÈ “sace SatthÈ nÈgamissa, mayaÑ sahatthÈ aÒÒamaÒÒaÑ
vadhitvÈ LohitanadiÑ pavattayissÈma. AmhÈkaÑ puttabhÈtaro ca
______________________________________________________________
1. Khu 5. 259 piÔÔhe. 2. Khu 5. 104 piÔÔhe. 3. Khu 5. 124 piÔÔhe.
4. Khu 5. 17 piÔÔhe. 5. Khu 5. 27 piÔÔhe. 6. Khu 1. 424 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 67

gehadvÈre na passeyyÈma, sÈsanapaÔisÈsanampi no ÈharaÓako nÈbhavissa.

SatthÈraÑ nissÈya no jÊvitaÑ laddhaÑ. Sace pana SatthÈ agÈraÑ
ajjhÈvasissa1, dÊpasahassadvayaparivÈraÑ catumahÈdÊparajjamassa
hatthagataÑ abhavissa, atirekasahassaÑ kho panassa puttÈ abhavissaÑsu,
tato khattiyaparivÈro avicarissa2. TaÑ kho panesa sampattiÑ pahÈya
nikkhamitvÈ sambodhiÑ patto. IdÈnipi khattiyaparivÈroyeva vicarat|”ti
ubhayanagaravÈsino aÉÉhatiyÈni aÉÉhatiyÈni kumÈrasatÈni adaÑsu.
BhagavÈpi te pabbÈjetvÈ MahÈvanaÑ agamÈsi. TesaÑ garugÈravena na
attano ruciyÈ pabbajitÈnaÑ anabhirati uppajji. PurÈÓadutiyikÈyopi tesaÑ
“ayyaputtÈ ukkaÓÔhantu, gharÈvÈso na saÓÔhÈtÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ sÈsanaÑ
pesenti. Te ca atirekataraÑ ukkaÓÔhiÑsu.
BhagavÈ Èvajjento tesaÑ anabhiratabhÈvaÑ ÒatvÈ “ime bhikkh|
mÈdisena Buddhena saddhiÑ ekato vasantÈ ukkaÓÔhanti, handa nesaÑ
kuÓÈladahassa vaÓÓaÑ kathetvÈ tattha netvÈ anabhiratiÑ vinodemÊ”ti
kuÓÈladahassa vaÓÓaÑ kathesi. Te taÑ daÔÔhukÈmÈ ahesuÑ. DaÔÔhukÈmattha
bhikkhave kuÓÈladahanti. Œma BhagavÈti. Yadi evaÑ etha gacchÈmÈti.
IddhimantÈnaÑ BhagavÈ gamanaÔÔhÈnaÑ mayaÑ kathaÑ gamissÈmÈti.
Tumhe gantukÈmÈ hotha, ahaÑ mamÈnubhÈvena gahetvÈ gamissÈmÊti.
SÈdhu bhanteti. BhagavÈ paÒca bhikkhusatÈni gahetvÈ ÈkÈse uppatitvÈ
kuÓÈladahe patiÔÔhÈya te bhikkh| Èha “bhikkhave imasmiÑ kuÓÈladahe
yesaÑ macchÈnaÑ nÈmaÑ na jÈnÈtha mamaÑ pucchathÈ”ti.
Te pucchiÑsu, BhagavÈ pucchitaÑ pucchitaÑ kathesi. Na kevalaÒca,
macchÈnaÑyeva, tasmiÑ vanasaÓÉe rukkhÈnampi pabbatapÈde
dvipadacatuppadasakuÓÈnampi nÈmÈni pucchÈpetvÈ kathesi. Atha dvÊhi
sakuÓehi mukhatuÓÉakena ÉaÑsitvÈ gahitadaÓÉake nisinno
kuÓÈlasakuÓarÈjÈ purato pacchato ubhosu ca passesu sakuÓasaÑghaparivuto
Ègacchati. Bhikkh| taÑ disvÈ “esa bhante imesaÑ sakuÓÈnaÑ rÈjÈ
bhavissati, parivÈrÈ ete etassÈ”ti maÒÒÈmÈti. EvametaÑ bhikkhave, ayampi
mameva vaÑso mama paveÓÊti. IdÈni tÈva mayaÑ bhante ete sakuÓe
passÈma. YaÑ pana
______________________________________________________________
1. AjjhÈvasissati (Ka) 2. Vicarissati (SyÈ)
68 SaÑyuttanikÈya

BhagavÈ “ayampi mameva vaÑso mama paveÓÊ”ti Èha, taÑ sotukÈmamhÈti.

SotukÈmattha bhikkhaveti. Œma BhagavÈti. Tena hi suÓÈthÈti tÊhi
gÈthÈsatehi maÓÉetvÈ KuÓÈlajÈtakaÑ1 kathento anabhiratiÑ vinodesi.
DesanÈpariyosÈne sabbepi sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu, maggeneva ca
nesaÑ iddhipi ÈgatÈ. BhagavÈ “hotu tÈva ettakaÑ tesaÑ bhikkh|nan”ti
ÈkÈse uppatitvÈ MahÈvanameva agamÈsi. Tepi bhikkh| gamanakÈle
Dasabalassa ÈnubhÈvena gantvÈ ÈgamanakÈle attano ÈnubhÈvena
BhagavantaÑ parivÈretvÈ MahÈvane otariÑsu.
BhagavÈ paÒÒattÈsane nisÊditvÈ te bhikkh| ÈmantetvÈ “etha bhikkhave
nisÊdatha, uparimaggattayavajjhÈnaÑ vo kilesÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
kathessÈmÊ”ti kammaÔÔhÈnaÑ kathesi. Bhikkh| cintayiÑsu “BhagavÈ
amhÈkaÑ anabhiratabhÈvaÑ ÒatvÈ kuÓÈladahaÑ netvÈ anabhiratiÑ vinodesi,
tattha sotÈpattiphalaÑ pattÈnaÑ no idÈni idha tiÓÓaÑ maggÈnaÑ
kammaÔÔhÈnaÑ adÈsi, na kho pana amhehi ‘sotÈpannÈ mayan’ti vÊtinÈmetuÑ
vaÔÔati, purisapurisehi2 no bhavituÑ vaÔÔatÊ”ti te Dasabalassa pÈde vanditvÈ
uÔÔhÈya nisÊdanaÑ papphoÔetvÈ visuÑ visuÑ pabbhÈrarukkham|lesu
nisÊdiÑsu.
BhagavÈ cintesi “ime bhikkh| pakatiyÈpi avissaÔÔhakammaÔÔhÈnÈ,
laddhupÈyassa pana bhikkhuno kilamanakÈraÓaÑ nÈma natthi. GacchantÈ
gacchantÈ ca vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ3 arahattaÑ patvÈ4 ‘attanÈ
paÔividdhaguÓaÑ ÈrocessÈmÈ’ti mama santikaÑ Ègamissanti. Etesu Ègatesu
dasasahassacakkavÈÄadevatÈ ekacakkavÈÄe sannipatissanti, mahÈsamayo
bhavissati, vivitte okÈse mayÈ nisÊdituÑ vaÔÔatÊ”ti. Tato vivitte okÈse
BuddhÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ nisÊdi.
SabbapaÔhamaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ Gatatthero saha
paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓi. Tato aparo tato aparoti paÒcasatÈpi
paduminiyaÑ padumÈni viya vikasiÑsu. SabbapaÔhamaÑ arahattaÑ
pattabhikkhu “Bhagavato ÈrocessÈmÊ”ti palla~kaÑ vinibbhujitvÈ nisÊdanaÑ
papphoÔetvÈ uÔÔhÈya dasabalÈbhimukho ahosi. EvaÑ aparopi aparopÊti
paÒcasatÈ bhattasÈlaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 6. 113 piÔÔhe. 2. Uttamapurisasadisehi (SÊ), purisasadisehi (SyÈ)
3. PaÔÔhapetvÈ (SÊ, SyÈ) 4. PattÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 69

pavisantÈ viya paÔipÈÔiyÈva ÈgamiÑsu. PaÔhamaÑ Ègato vanditvÈ nisÊdanaÑ

paÒÒÈpetvÈ ekamantaÑ nisÊditvÈ paÔividdhaguÓaÑ ÈrocetukÈmo “atthi nu
kho aÒÒo koci, natthÊ”ti nivattitvÈ ÈgatamaggaÑ olokento aparampi addasa
aparampi addasayevÈti sabbepi te ÈgantvÈ ekamantaÑ nisÊditvÈ ayaÑ imassa
harÈyamÈno na kathesi, ayaÑ imassa harÈyamÈno na kathesi. KhÊÓÈsavÈnaÑ
kira dve ÈkÈrÈ honti–“aho vata mayÈ paÔividdhaguÓaÑ sadevako loko
khippameva paÔivijjheyyÈ”ti cittaÑ uppajjati. PaÔividdhabhÈvaÑ pana
nidhiladdhapuriso viya na aÒÒassa ÈrocetukÈmÈ honti.
EvaÑ osaÔamatte1 pana tasmiÑ ariyamaÓÉale
pÈcÊnayugandharaparikkhepato abbhÈ mahikÈ dh|mo rajo rÈh|ti imehi
upakkilesehi vippamuttaÑ BuddhuppÈdapaÔimaÓÉitassa lokassa
rÈmaÓeyyakadassanatthaÑ pÈcÊnadisÈya ukkhittarajatamayamahÈ-
ÈdÈsamaÓÉalaÑ viya nemivaÔÔiyaÑ gahetvÈ parivattiyamÈnara-
jatacakkasassirikaÑ puÓÓacandamaÓÉalaÑ ulla~ghitvÈ anilapathaÑ
paÔipajjittha. Iti evar|pe khaÓe laye muhutte BhagavÈ Sakkesu viharati
KapilavatthusmiÑ MahÈvane mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ
paÒcamattehi bhikkhusatehi sabbeheva arahantehi.
Tattha BhagavÈpi MahÈsammatassa vaÑse uppanno, tepi paÒcasatÈ
bhikkh| MahÈsammatassa kule uppannÈ. BhagavÈpi khattiyagabbhe jÈto,
tepi khattiyagabbhe jÈtÈ. BhagavÈpi rÈjapabbajito, tepi rÈjapabbajitÈ.
BhagavÈpi setacchattaÑ pahÈya hatthagataÑ cakkavattirajjaÑ nissajjitvÈ
pabbajito, tepi setacchattaÑ pahÈya hatthagatÈni rajjÈni vissajjitvÈ pabbajitÈ.
Iti BhagavÈ parisuddhe okÈse parisuddhe rattibhÈge sayaÑ parisuddho
parisuddhaparivÈro vÊtarÈgo vÊtarÈgaparivÈro vÊtadoso vÊtadosaparivÈro
vÊtamoho vÊtamohaparivÈro nittaÓho nittaÓhaparivÈro nikkileso
nikkilesaparivÈro santo santaparivÈro danto dantaparivÈro mutto
muttaparivÈro ativiya virocatÊti. VaÓÓabh|mi nÈmesÈ, yattakaÑ sakkoti,
tattakaÑ vattabbaÑ. Iti ime bhikkh| sandhÈya vuttaÑ “paÒcamattehi
bhikkhusatehi sabbeheva arahantehʔti.
______________________________________________________________
1. UÔÔhÈnamatte (SyÈ), osÊdamatte (DÊ-®Ôha 2. 270 piÔÔhe)
70 SaÑyuttanikÈya

YebhuyyenÈti bahutarÈ sannipatitÈ, mandÈ na sannipatitÈ asaÒÒÊ

ar|pÈvacaradevatÈ samÈpannadevatÈyo ca1. TatrÈyaÑ sannipÈtakkamo–
MahÈvanassa kira sÈmantÈ devatÈ caliÑsu, “ÈyÈma bho BuddhadassanaÑ
nÈma bah|pakÈraÑ, dhammassavanaÑ bah|pakÈraÑ,
bhikkhusaÑghadassanaÑ bah|pakÈraÑ, ÈyÈma ÈyÈmÈ”ti mahÈsaddaÑ
kurumÈnÈ ÈgantvÈ BhagavantaÒca taÑmuhuttaÑ arahattappattakhÊÓÈsave ca
vanditvÈ ekamantaÑ aÔÔhaÑsu. Eteneva upÈyena tÈsaÑ tÈsaÑ saddaÑ sutvÈ
saddantara-aÉÉhagÈvutagÈvuta-aÉÉhayojanayojanÈdivasena
tiyojanasahassavitthate Himavante, tikkhattuÑ tesaÔÔhiyÈ nagarasahassesu,
navanavutiyÈ doÓamukhasatasahassesu, chanavutiyÈ
paÔÔanakoÔisatasahassesu, chapaÓÓÈsÈya ratanÈkares|ti sakalajambudÊpe,
Pubbavidehe, AparagoyÈne, Uttarakurumhi, dvÊsu parittadÊpasahasses|ti
sakalacakkavÈÄe, tato dutiyatatiyacakkavÈÄeti evaÑ dasasahassacakkavÈÄesu
devatÈ sannipatitÈti veditabbÈ. DasasahassacakkavÈÄaÑ hi idha
dasalokadhÈtuyoti adhippetaÑ. Tena vuttaÑ “dasahi ca lokadhÈt|hi devatÈ
yebhuyyena sannipatitÈ hontÊ”ti.
EvaÑ sannipatitÈhi devatÈhi sakalacakkavÈÄagabbhaÑ yÈva brahmalokÈ
s|cighare nirantaraÑ pakkhittas|cÊhi viya paripuÓÓaÑ hoti. Tattha
brahmalokassa evaÑ uccattanaÑ2 veditabbaÑ–lohapÈsÈde kira
sattak|ÔÈgÈrasamo3 pÈsÈÓo brahmaloke ÔhatvÈ adho khitto cat|hi mÈsehi
pathaviÑ pÈpuÓÈti. EvaÑ mahante okÈse yathÈ heÔÔhÈ ÔhatvÈ khittÈni
pupphÈni vÈ dh|mo vÈ upari gantuÑ, upari vÈ ÔhatvÈ khittasÈsapÈ heÔÔhÈ
otarituÑ antaraÑ na labhanti, evaÑ nirantarÈ devatÈ ahesuÑ. YathÈ kho
pana cakkavattiraÒÒo nisinnaÔÔhÈnaÑ asambÈdhaÑ hoti,
ÈgatÈgatÈmahesakkhÈ khattiyÈ okÈsaÑ labhantiyeva, parato parato pana
atisambÈdhaÑ hoti. Evameva Bhagavato nisinnaÔÔhÈnaÑ asambÈdhaÑ,
ÈgatÈgatÈ mahesakkhÈ devÈ ca brahmÈno ca okÈsaÑ labhantiyeva. Api
sudaÑ Bhagavato ÈsannÈsannaÔÔhÈne4 vÈlagganittudanamatte padese dasapi
vÊsatipi devÈ sukhume attabhÈve mÈpetvÈ aÔÔhaÑsu. Sabbaparato saÔÔhi saÔÔhi
devatÈ aÔÔhaÑsu.
______________________________________________________________
1. AsaÒÒÈr|pÈvacaradevatÈyeva (SyÈ) 2. UccataraÑ (SyÈ, Ka)
3. Pabbatak|ÔÈgÈrasamo (SyÈ), sattamak|ÔÈgÈrasamo (SÊ, Ka) 4. ŒsannaÔÔhÈne (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 71

SuddhÈvÈsakÈyikÈnanti suddhÈvÈsavÈsÊnaÑ. SuddhÈvÈsÈ nÈma

suddhÈnaÑ anÈgÈmikhÊÓÈsavÈnaÑ ÈvÈsÈ paÒca brahmalokÈ. EtadahosÊti
kasmÈ ahosi? Te kira brahmÈno samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ yathÈ
paricchedena vuÔÔhitÈ brahmabhavanaÑ olokentÈ pacchÈbhatte bhattagehaÑ
viya suÒÒataÑ1 addasaÑsu. Tato “kuhiÑ brahmÈno gatÈ”ti ÈvajjantÈ
mahÈsamÈgamaÑ Òa tvÈ “ayaÑ samÈgamo mahÈ, mayaÑ ohÊnÈ,
ohÊnakÈnaÑ pana okÈso dullabho hoti, tasmÈ gacchantÈ atucchahatthÈ hutvÈ
ekekaÑ gÈthaÑ abhisa~kharitvÈ gacchÈma. TÈya mahÈsamÈgame ca attano
ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpessÈma, Dasabalassa ca vaÓÓaÑ bhÈsissÈmÈ”ti. Iti tesaÑ
samÈpattito vuÔÔhÈya ÈvajjitattÈ etadahosi.
Bhagavato purato pÈturahesunti PÈÄiyaÑ Bhagavato santike
abhimukhaÔÔhÈneyeva otiÓÓÈ viya katvÈ vuttÈ, na kho panettha evaÑ attho
veditabbo. Te pana brahmaloke ÔhitÈyeva gÈthÈ abhisa~kharitvÈ eko
puratthimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otari, eko
dakkhiÓacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ, eko pacchimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ,
eko uttaracakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otari. Tato
puratthimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otiÓÓabrahmÈ nÊlakasiÓaÑ samÈpajjitvÈ
nÊlarasmiyovissajjetvÈ dasasahassacakkavÈÄadevatÈnaÑ maÓivammaÑ2
paÔimuÒcanto viya attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpetvÈ BuddhavÊthi nÈma kenaci
uttarituÑ na sakkÈ, tasmÈ mahatiyÈ BuddhavÊthiyÈva ÈgantvÈ BhagavantaÑ
abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi. EkamantaÑ Ôhito kho attanÈ abhisa~khataÑ
gÈthaÑ abhÈsi.
DakkhiÓacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otiÓÓabrahmÈ pÊtakasiÓaÑ
samÈpajjitvÈ suvaÓÓapabhaÑ muÒcitvÈ dasasahassacakkavÈÄadevatÈnaÑ
suvaÓÓapaÔaÑ pÈrupanto3
viya attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpetvÈ tatheva akÈsi.
PacchimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otiÓÓabrahmÈ lohitakasiÓaÑ
samÈpajjitvÈ lohitakarasmiyo muÒcitvÈ dasasahassacakkavÈÄadevatÈnaÑ
rattavarakambalena parikkhipanto viya attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpetvÈ
tatheva akÈsi. UttaracakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ otiÓÓabrahmÈ odÈtakasiÓaÑ
______________________________________________________________
1. SuÒÒakaÑ (SÊ) 2. MÓicammaÑ (SyÈ) 3. PÈrupento (Ka)
72 SaÑyuttanikÈya

samÈpajjitvÈ odÈtarasmiyo vissajjetvÈ dasasahassacakkavÈÄadevatÈnaÑ

sumanakusumapaÔaÑ pÈrupanto viya attano ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpetvÈ tatheva
akÈsi.
PÈÄiyaÑ pana Bhagavato purato pÈturahesuÑ. Atha kho tÈ devatÈ
BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ aÔÔhaÑs|ti evaÑ ekakkhaÓe viya
purato pÈtubhÈvo ca abhivÈdetvÈ ekamantaÑ ÔhitabhÈvo ca vutto, so iminÈ
anukkamena ahosi, ekato katvÈ pana dassito. GÈthÈbhÈsanaÑ pana
PÈÄiyampi visuÑ visuÑyeva vuttaÑ.
Tattha mahÈsamayoti mahÈsam|ho. PavanaÑ vuccati vanasaÓÉo.
Ubhayenapi BhagavÈ “imasmiÑ pana vanasaÓÉe ajja mahÈsam|ho
sannipÈto”ti Èha. Tato yesaÑ so sannipÈto, te dassetuÑ devakÈyÈ samÈgatÈti
Èha. Tattha devakÈyÈti devaghaÔÈ. Œgatamha imaÑ dhammasamayanti evaÑ
samÈgate devakÈye disvÈ mayampi imaÑ dhammasam|haÑ ÈgatÈ. KiÑ
kÈraÓÈ? DakkhitÈye aparÈjitasaÑghanti kenaci aparÈjitaÑ ajjeva tayo mÈre
madditvÈ vijitasa~gÈmaÑ imaÑ aparÈjitasaÑghaÑ dassanatthÈya ÈgatamhÈti
attho. So pana brahmÈ imaÑ gÈthaÑ bhÈsitvÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ
puratthimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑyeva aÔÔhÈsi.
Atha dutiyo vuttanayeneva ÈgantvÈ abhÈsi. Tattha tatra bhikkhavoti
tasmiÑ sannipÈtaÔÔhÈne bhikkh|. SamÈdahaÑs|ti samÈdhinÈ yojesuÑ.
Cittamattano ujukaÑ akaÑs|ti attano citte sabbe va~kakuÔilajimhabhÈve
haritvÈ ujukaÑ akariÑsu. SÈrathÊva nettÈni gahetvÈti yathÈ samappavattesu
sindhavesu odhastapatodo sÈrathi sabbayottÈni gahetvÈ acodento avÈrento
tiÔÔhati, evaÑ chaÄa~gupekkhÈya samannÈgatÈ guttadvÈrÈ sabbepete
paÒcasatÈ bhikkh| indriyÈni rakkhanti paÓÉitÈ, ete daÔÔhuÑ idhÈgatamhÈ
BhagavÈti, sopi gantvÈ yathÈÔhÈneyeva aÔÔhÈsi.
Atha tatiyo vuttanayeneva ÈgantvÈ abhÈsi. Tattha chetvÈ khÊlanti
rÈgadosamohakhÊlaÑ chinditvÈ. Palighanti rÈgadosamohapalighameva.
IndakhÊlanti rÈgadosamoha-indakhÊlameva. hacca manejÈti ete taÓhÈ-ejÈya
anejÈ bhikkh| indakhÊlaÑ |hacca sam|hanitvÈ cat|su disÈsu
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 73

appaÔihatacÈrikaÑ caranti. SuddhÈti nirupakkilesÈ. VimalÈti nimmalÈ. IdaÑ

tasseva vevacanaÑ. CakkhumatÈti paÒcahi cakkh|hi cakkhumantena.
SudantÈti cakkhutopi dantÈ sotatopi ghÈnatopi jivhÈtopi kÈyatopi manatopi
dantÈ. SusunÈgÈti taruÓanÈgÈ. TatrÈyaÑ vacanattho–chandÈdÊhi na
gacchantÊti nÈgÈ, tena tena maggena pahÊne kilese na ÈgacchantÊti nÈgÈ,
nÈnappakÈraÑ ÈguÑ na karontÊti nÈgÈ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana
MahÈniddese1 vuttanayeneva veditabbo.
Apica–
“ŒguÑ na karoti kiÒci loke,
SabbasaÑyoga2 visajja bandhanÈni.
Sabbattha na sajjatÊ vimutto,
NÈgo tÈdi pavuccate tathattÈ”ti–
Evamettha attho veditabbo. SusunÈgÈti sus| nÈgÈ,
susunÈgabhÈvasampattiÑ3 pattÈti attho. Te evar|pe anuttarena
yoggÈcariyena damite taruÓanÈge dassanÈya Ègatamha BhagavÈti. Sopi
gantvÈ yathÈÔhÈneyeva aÔÔhÈsi.
Atha catuttho vuttanayeneva ÈgantvÈ abhÈsi. Tattha gatÈseti
nibbematikasaraÓagamanena gatÈ. Sopi gantvÈ yathÈÔhÈneyeva aÔÔhÈsÊti. .
SattamaÑ.

8. SakalikasuttavaÓÓanÈ
38. AÔÔhame maddakucchisminti evaÑnÈmake uyyÈne. TaÒhi
AjÈtasattumhi kucchigate tassa mÈtarÈ “ayaÑ mayhaÑ kucchigato gabbho
raÒÒo sattu bhavissati, kiÑ me iminÈ”ti gabbhapÈtanatthaÑ kucchi
maddÈpitÈ. TasmÈ “MaddakucchÊ”ti sa~khaÑ gataÑ. MigÈnaÑ pana
abhayavÈsatthÈya dinnattÈ migadÈyoti vuccati.
Tena kho pana samayenÈti ettha ayaÑ anupubbikathÈ–Devadatto hi
AjÈtasattuÑ nissÈya dhanuggahe ca DhanapÈlakaÒca payojetvÈpi
______________________________________________________________
1. Khu 7. 155 piÔÔhe. 2. SabbasaÑyoge (Khu 1. 359 piÔÔhe) ®ÊkÈ pana passitabbÈ.
3. NÈgabhÈvasampattiÑ (SyÈ)
74 SaÑyuttanikÈya

TathÈgatassa jÊvitantarÈyaÑ kÈtuÑ asakkonto “sahattheneva mÈressÈmÊ”ti

Gijjhak|ÔapabbataÑ abhiruhitvÈ mahantaÑ k|ÔÈgÈrappamÈÓaÑ silaÑ
ukkhipitvÈ “samaÓo Gotamo cuÓÓavicuÓÓo hot|”ti pavijjhi. MahÈthÈmavÈ
kiresa paÒcannaÑ hatthÊnaÑ balaÑ dhÈreti. AÔÔhÈnaÑ kho panetaÑ, yaÑ
BuddhÈnaÑ par|pakkamena jÊvitantarÈyo bhaveyyÈti taÑ TathÈgatassa
sarÊrÈbhimukhaÑ ÈgacchantaÑ ÈkÈse aÒÒÈ silÈ uÔÔhahitvÈ sampaÔicchi.
DvinnaÑ silÈnaÑ sampahÈrena mahantÈ pÈsÈÓassa sakalikÈ1 uÔÔhahitvÈ
Bhagavato piÔÔhipÈdapariyantaÑ abhihani, pÈdo mahÈpharasunÈ pahato viya
samuggatalohitena lÈkhÈrasamakkhito viya ahosi. BhagavÈ uddhaÑ
ulloketvÈ DevadattaÑ etadavoca “bahu tayÈ moghapurisa apuÒÒaÑ pasutaÑ,
yo tvaÑ paduÔÔhacitto vadhakacitto TathÈgatassa lohitaÑ uppÈdesÊ”ti.
TatopaÔÔhÈya Bhagavato aphÈsu jÈtaÑ. Bhikkh| cintayiÑsu “ayaÑ vihÈro
ujja~galo visamo, bah|naÑ khattiyÈdÊnaÒceva pabbajitÈnaÒca anokÈso”ti.
Te TathÈgataÑ maÒcasivikÈya ÈdÈya maddakucchiÑ nayiÑsu. Tena vuttaÑ
“tena kho pana samayena Bhagavato pÈdo sakalikÈya khato hotÊ”ti.
BhusÈti balavatiyo. Sudanti nipÈtamattaÑ. Dukkhanti sukhapaÔikkhepo.
TibbÈti bahalÈ. KharÈti pharusÈ. KaÔukÈti tikhiÓÈ. AsÈtÈti amadhurÈ. Na
tÈsu mano appeti, na tÈ manaÑ appÈyanti na vaÉÉhentÊti amanÈpÈ. Sato
sampajÈnoti vedanÈdhivÈsanasatisa-mpajaÒÒena samannÈgato hutvÈ.
AvihaÒÒamÈnoti apÊÄiyamÈno, samparivattasÈyitÈya vedanÈnaÑ vasaÑ
agacchanto.
SÊhaseyyanti ettha kÈmabhogiseyyÈ petaseyyÈ sÊhaseyyÈ
TathÈgataseyyÈti catasso seyyÈ. Tattha “yebhuyyena bhikkhave kÈmabhogÊ
sattÈ vÈmena passena sentÊ”ti2 ayaÑ kÈmabhogÊseyyÈ. Tesu hi yebhuyyena
dakkhiÓapassena sayÈno nÈma natthi. “Yebhuyyena bhikkhave petÈ uttÈnÈ
sentÊ”ti2 ayaÑ petaseyyÈ. AppamaÑsalohitattÈ hi aÔÔhisa~ghÈÔajaÔitÈ ekena
passena sayituÑ na sakkonti, uttÈnÈva senti. “Yebhuyyena bhikkhave sÊho
migarÈjÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi anupakkhipitvÈ dakkhiÓena passena
setÊ”ti2 ayaÑ sÊhaseyyÈ.
______________________________________________________________
1. SakkhalikÈ (Ka) 2. AÑ 1. 567 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 75

TejussadattÈ hi sÊho migarÈjÈ dve purimapÈde ekasmiÑ, ‘pacchimapÈde

ekasmiÑ ÔhÈne ÔhapetvÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi pakkhipitvÈ
purimapÈdapacchimapÈdana~gu-ÔÔhÈnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkhetvÈ dvinnaÑ
purimapÈdÈnaÑ matthake sÊsaÑ ÔhapetvÈ sayati, divasampi sayitvÈ
pabujjhamÈno na utrasanto pabujjhati, sÊsaÑ pana ukkhipitvÈ
purimapÈdÈdÊnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkheti. Sace kiÒci ÔhÈnaÑ vijahitvÈ ÔhitaÑ
hoti, “nayidaÑ tuyhaÑ jÈtiyÈ, na s|rabhÈvassa anur|pan”ti anattamano
hutvÈ tatheva sayati, na gocarÈya pakkamati. AvijahitvÈ Ôhite pana “tuyaÑ
jÈtiyÈ ca s|rabhÈvassa ca anur|pamidan”ti haÔÔhatuÔÔho uÔÔhÈya
sÊhavijambhitaÑ vijambhitvÈ kesarabhÈraÑ vidhunitvÈ tikkhattuÑ
sÊhanÈdaÑ naditvÈ gocarÈya pakkamati. CatutthajjhÈnaseyyÈ pana
“TathÈgataseyyÈ”ti vuccati. TÈsu idha sÊhaseyyÈ ÈgatÈ. AyaÑ hi tejussada-
iriyÈpathattÈ uttamaseyyÈ nÈma.
PÈde pÈdanti dakkhiÓapÈde vÈmapÈdaÑ. AccÈdhÈyÈti ati-ÈdhÈya,
ÊsakaÑ atikkamma ÔhapetvÈ. Gopphakena hi gopphake jÈÓunÈ vÈ jÈÓumhi
saÑghaÔÔiyamÈne abhiÓhaÑ vedanÈ uppajjati, cittaÑ ekaggaÑ na hoti, seyyÈ
aphÈsukÈ hoti. YathÈ na saÑghaÔÔeti. evaÑ atikkamma Ôhapite vedanÈ
nuppajjati, cittaÑ ekaggaÑ hoti, seyyÈ phÈsu hoti. TasmÈ evaÑ nipajji. Sato
sampajÈnoti sayanapariggÈhakasatisampajaÒÒena samannÈgato.
“UÔÔhÈnasaÒÒan”ti panettha na vuttaÑ, gilÈnaseyyÈ hesÈ TathÈgatassa.
SattasatÈti imasmiÑ sutte sabbÈpi tÈ devatÈ gilÈnaseyyaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈ.
UdÈnaÑ udÈnesÊti gilÈnaseyyaÑ ÈgatÈnaÑ domanassena bhavitabbaÑ siyÈ.
ImÈsaÑ pana TathÈgatassa vedanÈdhivÈsanaÑ disvÈ “aho BuddhÈnaÑ
mahÈnubhÈvatÈ, evar|pÈsu nÈma vedanÈsu vattamÈnÈsu vikÈramattampi
natthi, sirÊsayane ala~karitvÈ ÔhapitasuvaÓÓar|pakaÑ viya aniÒjamÈnena
kÈyena nipanno, idÈnissa adhikataraÑ mukhavaÓÓo virocati, ÈbhÈsampanno
puÓÓacando viya sampati vikasitaÑ viya ca aravindaÑ assa mukhaÑ
sobhati, kÈyepi vaÓÓÈyatanaÑ idÈni susammaÔÔhakaÒcanaÑ1 viya
vippasÊdatÊ”ti udÈnaÑ udapÈdi.
______________________________________________________________
1. SusampahaÔÔhakaÒcanaÑ (SyÈ)
76 SaÑyuttanikÈya

NÈgo vata bhoti ettha bhoti dhammÈlapanaÑ. BalavantaÔÔhena nÈgo.

NÈgavatÈti nÈgabhÈvena. SÊho vatÈti-ÈdÊsu asantÈsanaÔÔhena sÊho.
ByattaparicayaÔÔhena1 kÈraÓÈkÈraÓajÈnanena vÈ ÈjÈnÊyo. AppaÔisamaÔÔhena
nisabho. GavasatajeÔÔhako hi usabho, gavasahassajeÔÔhako vasabho,
gavasatasahassajeÔÔhako nisabhoti vuccati. BhagavÈ pana appaÔisamaÔÔhena
ÈsabhaÑ ÔhÈnaÑ paÔijÈnÈti. Tenevatthena idha “nisabho”ti vutto.
DhuravÈhaÔÔhena dhorayho. NibbisevanaÔÔhena danto.
PassÈti aniyamitÈÓatti. SamÈdhinti arahattaphalasamÈdhiÑ.
Suvimuttanti phalavimuttiyÈ suvimuttaÑ. RÈgÈnugataÑ pana cittaÑ
abhinataÑ nÈma hoti, dosÈnugataÑ apanataÑ. TadubhayapaÔikkhepena na
cÈbhinataÑ na cÈpanatanti Èha. Na ca sasa~khÈraniggayhavÈritagatanti2 na
sasa~khÈrena sappayogena kilese niggahetvÈ vÈritavataÑ3, kilesÈnaÑ pana
chinnattÈ vataÑ phalasamÈdhinÈ samÈhitanti attho. Atikkamitabbanti
viheÔhetabbaÑ ghaÔÔetabbaÑ4. AdassanÈti aÒÒÈÓÈ. AÒÒÈÓÊ hi andhabÈlova
evar|pe Satthari aparajjheyyÈti DevadattaÑ ghaÔÔayamÈnÈ vadanti.
PaÒcavedÈti itihÈsapaÒcamÈnaÑ vedÈnaÑ dhÈrakÈ. SataÑ samanti
vassasataÑ. TapassÊti tapanissitakÈ hutvÈ. Caranti carantÈ. Na
sammÈvimuttanti sacepi evar|pÈ brÈhmaÓÈ vassasataÑ caranti, cittaÒca
nesaÑ sammÈ vimuttaÑ na hoti. HÊnattar|pÈ na pÈraÑ gamÈ teti
hÊnattasabhÈvÈ te nibbÈna~gamÈ na honti. “HÊnatthar|pÈ”tipi pÈÔho,
hÊnatthajÈtikÈ parihÊnatthÈti attho. TaÓhÈdhipannÈti taÓhÈya ajjhotthaÔÈ.
VatasÊlabaddhÈti ajavatakukkuravatÈdÊhi ca vatehi tÈdiseheva ca sÊlehi
baddhÈ. L|khaÑ tapanti paÒcÈtapatÈpanaÑ5 kaÓÔakaseyyÈdikaÑ tapaÑ.
IdÈni sÈ devatÈ sÈsanassa niyyÈnikabhÈvaÑ kathentÊ na mÈnakÈmassÈti-
ÈdimÈha, taÑ vuttatthamevÈti. . AÔÔhamaÑ.

9. PaÔhamapajjunnadhÊtusuttavaÓÓanÈ
39. Navame Pajjunnassa dhÊtÈti Pajjunnassa nÈma
vassavalÈhakadevaraÒÒo CÈtumahÈrÈjikassa dhÊtÈ. Abhivandeti BhagavÈ
tumhÈkaÑ
______________________________________________________________
1. Bhattuparicariyatthena (SÊ), byattuparicaraÓaÔÔhena (®ÊkÈ)
2. Sasa~khÈraniggayhavÈritavatanti (SÊ, SyÈ)
3. VÈritvÈ vataÑ (SyÈ), vÈretvÈ adhigataÑ (?)
4. GhaÔetabbaÑ (SyÈ, Ka) 5. PaÒcatapatÈpanaÑ (SÊ), paÒcatÈpatappanaÑ (SyÈ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 77

pÈde vandÈmi. CakkhumatÈti paÒcahi cakkh|hi cakkhumantena

TathÈgatena. Dhammo anubuddhoti “idaÑ mayÈ pubbe paresaÑ santike
kevalaÑ sutaÑyeva ÈsÊ”ti vadati. SÈhaÑ dÈnÊti sÈ ahaÑ idÈni. Sakkhi
jÈnÈmÊti paÔivedhavasena paccakkhameva jÈnÈmi. VigarahantÈti
“hÊnakkharapadabyaÒjano”ti vÈ “aniyyÈniko”ti vÈ evaÑ garahantÈ.
Roruvanti dve roruvÈ dh|maroruvo ca jÈlaroruvo ca. Tattha dh|maroruvo
visuÑ hoti, jÈlsrorivoti pana AvÊcimahÈnirayassevetaÑ nÈmaÑ. Tattha hi
sattÈ aggimhi jalante jalante punappunaÑ ravaÑ ravanti, tasmÈ so
“Roruvo”ti vuccati. Ghoranti dÈruÓaÑ. KhantiyÈ upasamena upetÈti
ruccitvÈ khamÈpetvÈ gahaÓakhantiyÈ ca rÈgÈdi-upasamena ca upetÈti. .
NavamaÑ.

10. DutiyapajjunnadhÊtusuttavaÓÓanÈ
40. Dasame dhammaÒcÈti casaddena saÑghaÒca, iti tÊÓi ratanÈni
namassamÈnÈ idhÈgatÈti vadati. AtthavatÊti atthavatiyo. BahunÈpi kho tanti
yaÑ dhammaÑ sÈ abhÈsi, taÑ dhammaÑ bahunÈpi pariyÈyena ahaÑ
vibhajeyyaÑ. TÈdiso dhammoti tÈdiso hi ayaÑ BhagavÈ dhammo,
taÑsaÓÔhito tappaÔibhÈgo1 bah|hi pariyÈyehi vibhajitabbayuttakoti dasseti.
LapayissÈmÊti kathayissÈmi. YÈvatÈ me manasÈ pariyattanti yattakaÑ mayÈ
manasÈ pariyÈpuÔaÑ2, tassatthaÑ divasaÑ avatvÈ madhupaÔalaÑ pÊÄentÊ viya
muhutteneva saÑkhittena kathessÈmi. SesaÑ uttÈnamevÈti. . DasamaÑ.

SatullapakÈyikavaggo catuttho.
_____

5. Œdittavagga

1. ŒdittasuttavaÓÓanÈ
41. Œdittavaggassa paÔhame jarÈya maraÓena cÈti desanÈsÊsametaÑ,
rÈgÈdÊhi pana ekÈdasahi aggÊhi loko Èdittova. DÈnenÈti dÈnacetanÈya.
DinnaÑ hoti sunÊhatanti dÈnapuÒÒacetanÈhi dÈyakasseva hoti
gharasÈmikassa viya nÊhatabhaÓÉakaÑ, tenetaÑ vuttaÑ. CorÈ
______________________________________________________________
1. SappaÔibhÈgo (SyÈ) 2. PariyÈpuÓiÔaÑ(SyÈ)
78 SaÑyuttanikÈya

harantÊti adinne bhoge corÈpi haranti rÈjÈnopi, aggipi Éahati,

ÔhapitaÔÔhÈnepi nassanti. AntenÈti maraÓena. SarÊraÑ sapariggahanti
sarÊraÒceva corÈdÊnaÑ vasena avinaÔÔhabhoge ca. SaggamupetÊti
VessantaramahÈrÈjÈdayo viya sagge nibbattatÊti. . PaÔhamaÑ.

2. KiÑdadasuttavaÓÓanÈ
42. Dutiye annadoti yasmÈ atibalavÈpi dve tÊÓi bhattÈni abhutvÈ
uÔÔhÈtuÑ na sakkoti, bhutvÈ pana dubbalopi hutvÈ balasampanno hoti, tasmÈ
“annado balado”ti Èha. Vatthadoti yasmÈ sur|popi duccoÄo vÈ acoÄo vÈ
vir|po hoti ohÊÄito duddasiko, vatthacchanno devaputto viya sobhati, tasmÈ
“vatthado hoti vaÓÓado”ti Èha. YÈnadoti hatthiyÈnÈdÊnaÑ dÈyako. Tesu
pana
Na hatthiyÈnaÑ samaÓassa kappati,
Na assayÈnaÑ, na rathena yÈtuÑ.
IdaÒca yÈnaÑ samaÓassa kappati,
UpÈhanÈ rakkhato sÊlakhandhanti.
TasmÈ chattupÈhanakattarayaÔÔhimaÒcapÊÔhÈnaÑ dÈyako, yo ca maggaÑ
sodheti, nisseÓiÑ karoti, setuÑ karoti, nÈvaÑ paÔiyÈdeti, sabbopi yÈnadova
hoti. Sukhado hotÊti yÈnassa sukhÈvahanato sukhado nÈma hoti. Cakkhudoti
andhakÈre cakkhumantÈnampi r|padassanÈbhÈvato dÊpado cakkhudo nÈma
hoti, Anuruddhatthero viya dibbacakkhusampadampi labhati.
Sabbadado hotÊti sabbesaÑyeva balÈdÊnaÑ dÈyako hoti. Dve tayo gÈme
piÓÉÈya caritvÈ kiÒci aladdhÈ ÈgatassÈpi sÊtalÈya pokkharaÓiyÈ nhÈyitvÈ
patissayaÑ1 pavisitvÈ muhuttaÑ maÒce nipajjitvÈ uÔÔhÈya nisinnassa hi kÈye
balaÑ ÈharitvÈ pakkhittaÑ viya hoti. Bahi vicarantassa ca kÈye
vaÓÓÈyatanaÑ vÈtÈtapehi jhÈyati, patissayaÑ pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya
muhuttaÑ nipannassa ca visabhÈgasantati v|pasammati, sabhÈgasantati
okkamati, vaÓÓÈyatanaÑ ÈharitvÈ
______________________________________________________________
1. UpassÈyaÑ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 79

pakkhittaÑ viya hoti. Bahi vicarantassa pÈde kaÓÔako vijjhati, khÈÓu

paharati, sarÊsapÈdiparissayo ceva corabhayaÑ ca uppajjati, patissayaÑ
pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya nipannassa sabbete parissayÈ na honti, dhammaÑ
sajjhÈyantassa dhammapÊtisukhaÑ, kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontassa
upasamasukhaÑ uppajjati. TathÈ bahi vicarantassa ca sedÈ muccanti,
akkhÊni phandanti, senÈsanaÑ pavisanakkhaÓe k|pe otiÓÓo viya hoti,
maÒcapÊÔhÈdÊni na paÒÒÈyanti. MuhuttaÑ nisinnassa pana akkhipasÈdo
ÈharitvÈ pakkhitto viya hoti, dvÈrakavÈÔavÈtapÈnamaÒcapÊÔhÈdÊni
paÒÒÈyanti. Tena vuttaÑ “so ca sabbadado hoti, yo dadÈti upassayan”ti.
AmataÑdado ca so hotÊti paÓÊtabhojanassa pattaÑ p|rento viya
amaraÓadÈnaÑ nÈma deti. Yo dhammamanusÈsatÊti yo dhammaÑ anusÈsati,
aÔÔhakathaÑ katheti, PÈÄiÑ vÈceti, pucchitapaÒhÑ vissajjeti, kammaÔÔhÈnaÑ
Ècikkhati, dhammassavanaÑ karoti, sabbopesa dhammaÑ anusÈsati nÈma.
SabbadÈnÈnaÒca idaÑ dhammadÈnameva agganti veditabbaÑ. Vuttampi
cetaÑ–
“SabbadÈnaÑ dhammadÈnaÑ jinÈti,
SabbarasaÑ dhammaraso jinÈti.
SabbaratiÑ dhammarati jinÈti,
TaÓhakkhayo sabbadukkhaÑ jinÈtÊ”ti1. DutiyaÑ.

3. AnnasuttavaÓÓanÈ
43. Tatiye abhinandantÊti patthenti. BhajatÊti upagacchati,
CittagahapatisÊvalittherÈdike viya pacchato pacchato anubandhati. TasmÈti
yasmÈ idhaloke paraloke ca annadÈyakameva anugacchati, tasmÈ.
SesaÑ uttÈnamenÈti. . TatiyaÑ.

4. Ekam|lasuttavaÓÓanÈ
44. Chtutthe ekam|lanti avijjÈ taÓhÈya m|laÑ, taÓhÈ avijjÈya. Idha
pana taÓhÈ adhippetÈ. DvÊhi sassatucchedadiÔÔhÊhi ÈvaÔÔatÊti dvirÈvaÔÔÈ2. SÈ
ca rÈgÈdÊhi tÊhi malehi timalÈ. TatrÈssÈ moho
______________________________________________________________
1. Khu 1. 64 piÔÔhe Dhammapade. 2. DvÈvaÔÔÈ (SÊ, SyÈ)
80 SaÑyuttanikÈya

sahajÈtakoÔiyÈ malaÑ hoti, rÈgadosÈ upanissayakoÔiyÈ. PaÒca pana

kÈmaguÓÈ assÈ pattharaÓaÔÔhÈnÈ1, tesu sÈ pattharatÊti paÒcapattharÈ. SÈ ca
ap|raÓÊyaÔÔhena samuddo. AjjhattikabÈhiresu panesÈ dvÈdasÈyatanesu
ÈvaÔÔati parivaÔÔatÊti dvÈdasÈvaÔÔÈ. ApatiÔÔhaÔÔhena pana pÈtÈloti vuccatÊti.
Ekam|laÑ -pa- pÈtÈlaÑ atari isi, uttari samatikkamÊti attho. . CatutthaÑ.

5. AnomasuttavaÓÓanÈ
45. PaÒcame anomanÈmanti sabbaguÓasamannÈgatattÈ avekallanÈmaÑ,
parip|ranÈmanti attho. NipuÓatthadassinti BhagavÈ saÓhasukhume
khandhantarÈdayo atthe passatÊti nipuÓatthadassÊ. PaÒÒÈdadanti
anvayapaÒÒÈdhigamÈya2 paÔipadaÑ kathanavasena paÒÒÈya dÈyakaÑ.
KÈmÈlaye asattanti paÒcakÈmaguÓÈlaye alaggaÑ. KamamÈnanti BhagavÈ
MahÈbodhimaÓÉeyeva ariyamaggena gato, na idÈni gacchati, atÊtaÑ pana
upÈdÈya idaÑ vuttaÑ. Mahesinti mahantÈnaÑ sÊlakkhandhÈdÊnaÑ esitÈraÑ
pariyesitÈranti. . PaÒcamaÑ.

6. AccharÈsuttavaÓÓanÈ
46. ChaÔÔhe accharÈgaÓasa~ghuÔÔhanti ayaÑ kira devaputto
SatthusÈsane pabbajitvÈ vattapaÔipattiÑ p|rayamÈno paÒcavassakÈle
pavÈretvÈ dvemÈtikaÑ paguÓaÑ katvÈ kammÈkammaÑ uggahetvÈ
cittarucitaÑ3 kammaÔÔhÈnaÑ uggaÓhitvÈ sallahukavuttiko araÒÒaÑ pavisitvÈ
yo BhagavatÈ majjhimayÈmo sayanassa koÔÔhÈsoti anuÒÒÈto, tasmimpi
sampatte “pamÈdassa bhÈyÈmÊ”ti maÒcakaÑ ukkhipitvÈ rattiÒca divÈ ca
nirÈhÈro kammaÔÔhÈnameva manasÈkÈsi.
Athassa abbhantare satthakavÈtÈ uppajjitvÈ jÊvitaÑ pariyÈdiyiÑsu. So
dhurasmiÑyeva kÈlamakÈsi. Yo hi koci bhikkhu ca~kame ca~kamamÈno vÈ
ÈlambanatthambhaÑ4 nissÈya Ôhito vÈ ca~kamakoÔiyaÑ cÊvaraÑ sÊse
ÔhapetvÈ nisinno vÈ nipanno vÈ parisamajjhe ala~katadhammÈsane
dhammaÑ desento vÈ kÈlaÑ karoti, sabbo so dhurasmiÑ
______________________________________________________________
1. PatthanÈ (SÊ), pattharÈ (SyÈ) 2. PaÒÒÈdhigamÈya (SÊ, SyÈ)
3. CittarucikaÑ (SÊ) 4. ŒlambaÓkkhandhaÑ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 81

kÈlaÑ karoti nÈma. Iti ayaÑ ca~kamane kÈlaÑ katvÈ upanissayamandatÈya

ÈsavakkhayaÑ appatto TÈvatiÑsabhavane mahÈvimÈnadvÈre niddÈyitvÈ
pabujjhanto viya paÔisandhiÑ aggahesi. TÈvadevassa suvaÓÓatoraÓaÑ viya
tigÈvuto attabhÈvo nibbatti.
AntovimÈne sahassamattÈ accharÈ taÑ disvÈ “vimÈnasÈmiko devaputto
Ègato, ramayissÈma1 nan”ti t|riyÈni gahetvÈ parivÈrayiÑsu. Devaputto na
tÈva cutabhÈvaÑ jÈnÈti, pabbajitasaÒÒÊyeva accharÈ oloketvÈ vihÈracÈrikaÑ
ÈgataÑ mÈtugÈmaÑ disvÈ lajjÊ paÑsuk|liko viya upari ÔhitaÑ
ghanaduk|laÑ ekaÑsaÑ karonto aÑsak|ÔaÑ paÔicchÈdetvÈ indriyÈni
okkhipitvÈ adhomukho aÔÔhÈsi. Tassa kÈyavikÈreneva tÈ devatÈ
“SamaÓadevaputto ayan”ti ÒatvÈ evamÈhaÑsu “ayya devaputta devaloko
nÈmÈyaÑ, na samaÓadhammassa karaÓokÈso, sampattiÑ
anubhavanokÈso”ti. So tatheva aÔÔhÈsi. DevatÈ “na tÈvÈyaÑ sallakkhetÊ”ti
t|riyÈni paggaÓhiÑsu. So tathÈpi anolokentova aÔÔhÈsi.
Athassa sabbakÈyikaÑ ÈdÈsaÑ purato ÔhapayiÑsu. So chÈyaÑ disvÈ
cutabhÈvaÑ ÒatvÈ “na mayÈ imaÑ ÔhÈnaÑ patthetvÈ samaÓadhammo kato,
uttamatthaÑ arahattaÑ patthetvÈ kato”ti sampattiyÈ vippaÔisÈrÊ ahosi
“suvaÓÓapaÔaÑ2 paÔilabhissÈmÊ”ti takkayitvÈ yuddhaÔÔhÈnaÑ otiÓÓamallo
m|lakamuÔÔhiÑ labhitvÈ viya. So “ayaÑ saggasampatti nÈma sulabhÈ,
BuddhÈnaÑ pÈtubhÈvo dullabho”ti cintetvÈ vimÈnaÑ apavisitvÈva
asambhinneneva sÊlena accharÈsaÑghaparivuto Dasabalassa santikaÑ
Ègamma abhivÈdetvÈ ekamantaÑ Ôhito imaÑ gÈthaÑ abhÈsi.
Tattha accharÈgaÓasa~ghuÔÔhanti accharÈgaÓena gÊtavÈditasaddehi
saÑghositaÑ. PisÈcagaÓasevitanti tameva accharÈgaÓaÑ pisÈcagaÓaÑ katvÈ
vadati. Vananti NandanavanaÑ sandhÈya vadati. AyaÒhi niyÈmacittatÈya
attano garubhÈvena3 devagaÓaÑ “devagaÓo”ti vattuÑ na roceti,
“pisÈcagaÓo”ti vadati. NandanavanaÑ ca “Nandanan”ti avatvÈ “Mohanan”ti
______________________________________________________________
1. PassissÈma (Ka) 2. SuvaÓÓapaÔÔaÑ (®ÊkÈ)
3. GarugÈravena (SÊ), garukabhÈvena(SyÈ)
82 SaÑyuttanikÈya

vadati. KathaÑ yÈtrÈ bhavissatÊti kathaÑ niggamanaÑ1 bhavissati, kathaÑ

atikkamo bhavissati, arahattassa me padaÔÔhÈnabh|taÑ vipassÈnaÑ
Ècikkhatha BhagavÈti vadati.
Atha BhagavÈ “atisallikhateva2 ayaÑ devaputto, kiÑ nu kho idan”ti
Èvajjento attano sÈsane pabbajitabhÈvaÑ ÒatvÈ “ayaÑ accÈraddhavÊriyatÈya
kÈlaÑ katvÈ devaloke nibbatto, ajjÈpissa ca~kamanasmiÑ yeva attabhÈvo
asambhinnena sÊlena Ègato”ti cintesi. BuddhÈ ca akatÈbhinivesassa
Èdikammikassa akataparikammassa antevÈsino cittakÈro bhittiparikammaÑ
viya “sÊlaÑ tÈva sodhehi3, samÈdhiÑ bhÈvehi, kammassakatapaÒÒaÑ ujuÑ
karohÊ”ti paÔhamaÑ pubbabhÈgappaÔipadaÑ Ècikkhanti, kÈrakassa pana
yuttapayuttassa arahattamaggapadaÔÔhÈnabh|taÑ saÓhasukhumaÑ
suÒÒatÈvipassanaÑyeva Ècikkhanti, ayaÑ ca devaputtokÈrako abhinnasÊlo,
eko maggo assa4 anÈgatoti suÒÒatÈvipassanaÑ Ècikkhanto ujuko nÈmÈti-
ÈdimÈha.
Tattha ujukoti kÈyava~kÈdÊnaÑ abhÈvato aÔÔha~giko maggo ujuko
nÈma. AbhayÈ nÈma sÈ disÈti nibbÈnaÑ sandhÈyÈha. TasmiÑ hi kiÒci
bhayaÑ natthi, taÑ vÈ pattassa bhayaÑ natthÊti “abhayÈ nÈma sÈ disÈ”ti
vuttaÑ. Ratho ak|janoti aÔÔha~giko maggova adhippeto. YathÈ hi
pÈkatikaratho akkhe vÈ anabbhaÒjite atirekesu vÈ manussesu abhiruÄhesu
k|jati5 viravati, na evaÑ ariyamaggo. So hi ekappahÈrena caturÈsÊtiyÈpi
pÈÓasahassesu abhiruhantesu na k|jati na viravati. TasmÈ “ak|jano”ti vutto.
Dhammacakkehi saÑyutoti kÈyikacetasikavÊriyasa~khÈtehi dhammacakkehi
dhammacakkehi saÑyutto.
HirÊti ettha hiriggahaÓena ottappampi gahitameva hoti. Tassa
apÈlamboti yathÈ bÈhirakarathassa rathe ÔhitÈnaÑ yodhÈnaÑ apatanatthÈya
dÈrumayaÑ apÈlambanaÑ hoti, evaÑ imassa maggarathassa
ajjhattabahiddhÈsamuÔÔhÈnaÑ hirottappaÑ apÈlambanaÑ. Satyassa
parivÈraÓanti rathassa sÊhacammÈdiparivÈro viya imassÈpi maggarathassa
sampayuttÈ sati parivÈraÓaÑ. Dhammanti
______________________________________________________________
1. NikkhamanaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. Atisallakkhateva (SyÈ), atisallekhateva(Ka)
3. Visodhehi (SyÈ) 4. Cassa (SyÈ) 5. Kujjati (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 83

lokuttaramaggaÑ1. SammÈdiÔÔhipurejavanti vipassanÈsammÈdiÔÔhipurejavÈ

assa pubbayÈyikÈti2 sammÈdiÔÔhipurejavo, taÑ sammÈdiÔÔhipurejavaÑ.
YathÈ hi paÔhamataraÑ rÈjapurisehi kÈÓakuÓi-ÈdÊnaÑ nÊharaÓena magge
sodhite pacchÈ rÈjÈ nikkhamati, evamevaÑ3 vipassanÈsammÈdiÔÔhiyÈ
aniccÈdivasena khandhÈdÊsu sodhitesu pacchÈ bh|miladdhavaÔÔaÑ
parijÈnamÈnÈ maggasammÈdiÔÔhi uppajjati. Tena vuttaÑ “dhammÈhaÑ
sÈrathiÑ br|mi, sammÈdiÔÔhipurejavan”ti.
Iti BhagavÈ desanaÑ niÔÔhÈpetvÈ avasÈne cattÈri saccÈni dÊpesi.
DesanÈpariyosÈne devaputto sotÈpattiphale patiÔÔhÈsi. YathÈ hi raÒÒo
bhojanakÈle attano mukhappamÈÓe4 kabaÄe ukkhitte a~ke nisinno putto
attano mukhappamÈÓeneva tato kabaÄaÑ karoti, evamevaÑ Bhagavati
arahattanik|Ôena desanaÑ desentepi sattÈ attano upanissayÈnur|pena
sotÈpattiphalÈdÊni pÈpuÓanti. Ayampi devaputto sotÈpattiphalaÑ patvÈ
BhagavantaÑ gandhÈdÊhi p|jetvÈ pakkÈmÊti. . ChaÔÔhaÑ.

7. VanaropasuttavaÓÓanÈ
47. Sattame dhammaÔÔhÈ sÊlasampannÈti ke dhammaÔÔhÈ, ke
sÊlasampannÈti pucchati. BhagavÈ imaÑ paÒhaÑ thÈvaravatthunÈ dÊpento
ÈrÈmaropÈti-ÈdimÈha. Tattha ÈrÈmaropÈti pupphÈrÈmaphalÈrÈmaropakÈ.
VanaropÈti sayaÑjÈte aropimavane5 sÊmaÑ parikkhipitvÈ
cetiyabodhica~kamanamaÓÉapakuÔileÓarattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈnaÑ kÈrakÈ
chÈy|page rukkhe ropetvÈ dadamÈnÈpi vanaropÈyeva nÈma. SetukÈrakÈti
visame setuÑ karonti, udake nÈvaÑ paÔiyÈdenti. Papanti pÈnÊyadÈnasÈlaÑ.
UdapÈnanti yaÑkiÒci pokkharaÓÊtaÄÈkÈdiÑ. Upassayanti vÈsÈgÈraÑ.
“UpÈsayan”tipi pÈÔho.
SadÈ puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊti na akusalavitakkaÑ vÈ vitakkentassa
niddÈyantassa vÈ pavaÉÉhati. YadÈ yadÈ pana anussarati, tadÈ tadÈ tassa
vaÉÉhati. ImamatthaÑ sandhÈya “sadÈ puÒÒaÑ pavaÉÉhatÊ”ti vuttaÑ.
DhammaÔÔhÈ sÊlasampannÈti tasmiÑ dhamme ÔhitattÈ tenapi sÊlena
sampannattÈ dhammaÔÔhÈ sÊlasampannÈ. Atha
______________________________________________________________
1. LokuttaradhammaÑ (Ka) 2. PubbayÈyitÈti (Ka) 3. Evameva (SyÈ)
4. PamÈÓena (SÊ, SyÈ) 5. Aropitavane (SyÈ)
84 SaÑyuttanikÈya

vÈ evar|pÈni puÒÒÈni karontÈnaÑ dasa kusalÈ dhammÈ p|renti, tesu ÔhitattÈ

dhammaÔÔhÈ. Teneva ca sÊlena sampannattÈ sÊlasampannÈti. . SattamaÑ.

8. JetavanasuttavaÓÓanÈ
48. AÔÔhame idaÑ hi taÑ Jetavananti AnÈthapiÓÉiko devaputto
Jetavanassa ceva BuddhÈdÊnaÒca vaÓÓabhaÓanatthaÑ Ègato1 evamÈha.
IsisaÑghanisevitanti bhikkhusaÑghanisevitaÑ.
EvaÑ paÔhamagÈthÈya Jetavanassa vaÓÓaÑ kathetvÈ idÈni
ariyamaggassa kathento kammaÑ vijjÈti-ÈdimÈha. Tattha kammanti
maggacetanÈ. VijjÈti maggapaÒÒÈ. Dhammoti samÈdhipakkhikÈ dhammÈ.
SÊlaÑ jÊvitamuttamanti sÊle patiÔÔhitassa jÊvitaÑ uttamanti dasseti. Atha vÈ
vijjÈti diÔÔhisa~kappÈ. Dhammoti vÈyÈmasatisamÈdhayo. SÊlanti
vÈcÈkammantÈjÊvÈ. JÊvitamuttamanti etasmiÑ sÊle Ôhitassa jÊvitaÑ nÈma
uttamaÑ. Etena maccÈ sujjhantÊti etena aÔÔha~gikamaggena sattÈ visujjhanti.
TasmÈti yasmÈ maggena sujjhanti, na gottadhanehi, tasmÈ. Yoniso
vicine dhammanti upÈyena samÈdhipakkhiyadhammaÑ vicineyya. EvaÑ
tattha visujjhatÊti evaÑ tasmiÑ ariyamagge visujjhati. Atha vÈ yoniso vicine
dhammanti upÈyena paÒcakkhandhadhammaÑ vicineyya. EvaÑ tattha
visujjhatÊti evaÑ tesu cat|su saccesu visujjhati.
IdÈni SÈriputtattherassa vaÓÓaÑ kathento SÈriputtovÈti-ÈdimÈha. Tattha
SÈriputtovÈti avadhÈraÓavacanaÑ2, etehi paÒÒÈdÊhi SÈriputtova seyyoti
vadati. UpasamenÈti kilesa-upasamena. PÈraÑ gatoti nibbÈnaÑ gato. Yo
koci nibbÈnaÑ patto bhikkhu, so etÈvaparamo siyÈ, na therena uttaritaro
nÈma atthÊti vadati. SesaÑ uttÈnamevÈti. . AÔÔhamaÑ.

9. MaccharisuttavaÓÓanÈ
49. Navame maccharinoti maccherena samannÈgatÈ. Ekacco hi attano
vasanaÔÔhÈne bhikkhuÑ hattaÑ pasÈretvÈpi na vandati, aÒÒattha gato
______________________________________________________________
1. Bhagavato (Ka) 2. AvaÔÔhÈnavacanaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 85

vihÈraÑ pavisitvÈ sakkaccaÑ vanditvÈ madhurapaÔisanthÈraÑ karoti

“bhante amhÈkaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ nÈgacchatha, sampanno padeso, paÔibalÈ
mayaÑ ayyÈnaÑ yÈgubhattÈdÊhi upaÔÔhÈnaÑ kÈtun”ti. Bhikkh| “saddho
ayaÑ upÈsako”ti yÈgubhattÈdÊhi sa~gaÓhanti. Atheko thero tassa gÈmaÑ
gantvÈ piÓÉÈya carati. So taÑ disvÈ aÒÒena vÈ gacchati, gharaÑ vÈ pavisati.
Sacepi sammukhÊbhÈvaÑ Ègacchati, hatthena vanditvÈ “ayyassa bhikkhaÑ
detha, ahaÑ ekena kammena gacchÈmÊ”ti pakkamati. Thero sakalagÈmaÑ
caritvÈ tucchapattova nikkhamati. IdaÑ tÈva mudumacchariyaÑ nÈma, yena
samannÈgato adÈyakopi dÈyako viya paÒÒÈyati. Idha pana
thaddhamacchariyaÑ adhippetaÑ, yena samannÈgato bhikkh|su piÓÉÈya
paviÔÔhesu “therÈ ÔhitÈ”ti vutte “kiÑ mayhaÑ1 pÈdÈ rujjantÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ
silÈthambho viya khÈÓuko viya ca thaddho hutvÈ tiÔÔhati, sÈmÊcimpi na
karoti. KadariyÈti idaÑ maccharinoti padasseva vevacanaÑ. Mudukampi hi
macchariyaÑ “macchariyan”teva vuccati, thaddhaÑ pana kadariyaÑ nÈma.
ParibhÈsakÈti bhikkh| gharadvÈre Ôhite disvÈ “kiÑ tumhe kasitvÈ ÈgatÈ,
vapitvÈ, lÈyitvÈ, mayaÑ attanopi na labhÈma, kuto tumhÈkaÑ, sÊghaÑ
nikkhamathÈ”ti-ÈdÊhi saÑtajjakÈ2. AntarÈyakarÈti dÈyakassa saggantarÈyo,
paÔiggÈhakÈnaÑ lÈbhantarÈyo, attano upaghÈtoti imesaÑ antarÈyÈnaÑ
kÈrakÈ.
SamparÈyoti paraloko. RatÊti paÒcakÈmaguÓarati. KhiÉÉÈti
kÈyikakhiÉÉÈdikÈ tividhÈ khiÉÉÈ. DiÔÔhe dhammesa vipÈkoti tasmiÑ
nibbattabhavane3 diÔÔhe dhamme esa vipÈko. SamparÈye ca duggatÊti
“yamalokaÑ upapajjare”ti vutte samparÈye4 ca duggati.
VadaÒÒ|ti bhikkh| gharadvÈre ÔhitÈ kiÒcÈpi tuÓhÊva honti, atthato pana
“bhikkhaÑ dethÈ”ti vadanti nÈma. Tatra ye “mayaÑ pacÈma, ime pana na
pacanti, pacamÈne patvÈ alabhantÈ kuhiÑ labhissantÊ”ti deyyadhammaÑ
saÑvibhajanti, te vadaÒÒ| nÈma. PakÈsantÊti vimÈnappabhÈya jotanti.
Parasambhates|ti parehi sampiÓÉitesu. SamparÈye ca suggatÊti “ete
______________________________________________________________
1. TuyhaÑ (Ka) 2. SaÑtajjitÈ(Ka)
3. NibbattaÔÔhÈne (SÊ,SyÈ) 4. Vutto samparÈyo(SyÈ)
86 SaÑyuttanikÈya

saggÈ”ti evaÑ vuttasamparÈye1 sugati. Ubhinnampi vÈ etesaÑ tato cavitvÈ

puna samparÈyepi duggatisugatiyeva hotÊti2. . NavamaÑ.

10. GhatÊkÈrasuttavaÓÓanÈ
50. Dasame upapannÈseti nibbattivasena upagatÈ. VimuttÈti
avihÈbrahmalokasmiÑ upapattisamanantarameva arahattaphalavimuttiyÈ
vimuttÈ. MÈnusaÑ dehanti idha paÒcorambhÈgiyasaÑyojanÈni eva vuttÈni.
Dibbayoganti paÒca uddhambhÈgiyasaÑyojanÈni. Upaccagunti
atikkamiÑsu. Upakoti-ÈdÊni tesaÑ therÈnaÑ nÈmÈni. KusalÊ bhÈsasÊ tesanti
“kusalan”ti idaÑ vacanaÑ imassa atthÊti kusalÊ, tesaÑ therÈnaÑ tvaÑ
kusalaÑ anavajjaÑ3 bhÈsasi, thomesi pasaÑsasi, paÓÉitosi devaputtÈti
vadati. TaÑ te dhammaÑ idhaÒÒÈyÈti te therÈ taÑ dhammaÑ idha
tumhÈkaÑ sÈsane jÈnitvÈ. GambhÊranti gambhÊratthaÑ. BrahmacÈrÊ
nirÈmisoti nirÈmisabrahmacÈrÊ nÈma anÈgÈmÊ, anÈgÈmÊ ahosinti attho.
AhuvÈti ahosi. SagÈmeyyoti ekagÈmavÈsÊ. PariyosÈnagÈthÈ sa~gÊtikÈrehi
ÔhapitÈti. . DasamaÑ.

Œdittavaggo paÒcamo.
_____

6. JarÈvagga

1. JarÈsuttavaÓÓanÈ
51. JarÈvaggassa paÔhame sÈdh|ti laddhakaÑ bhaddakaÑ. SÊlaÑ yÈva
jarÈti iminÈ idaÑ dasseti–yathÈ muttÈmaÓirattavatthÈdÊni4 ÈbharaÓÈni
taruÓakÈleyeva sobhanti, jarÈjiÓÓakÈle tÈni dhÈrento “ayaÑ ajjÈpi
bhÈlabhÈvaÑ pattheti, ummattako maÒÒe”ti vattabbataÑ Èpajjati, na evaÑ
sÊlaÑ. SÊlaÒhi niccakÈlaÑ sobhati. BÈlakÈlepi hi sÊlaÑ rakkhantaÑ “kiÑ
imassa sÊlenÈ”ti vattÈro natthi, majjhimakÈlepi mahallakakÈlepÊti.
______________________________________________________________
1. VuttasamparÈyo (SÊ, SyÈ) 2. Duggatisugatiyo ca hontÊti (SyÈ)
3. KusalÊ anavajjÊ (SyÈ, Ka) 4. MuttÈmaÓiratanavatthÈdÊni (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 87

SaddhÈ sÈdhu patiÔÔhitÈti HatthÈÄavakacittagahapati-ÈdÊnaÑ viya

maggena ÈgatÈ patiÔÔhitasaddhÈ nÈma sÈdhu. PaÒÒÈ narÈnaÑ ratananti ettha
cittÊkataÔÔhÈdÊhi ratanaÑ veditabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ–
“Yadi cittÊkatanti ratanaÑ, nanu BhagavÈ cittÊkato purisasÊho, ye ca
loke cittÊkatÈ, tesaÑ cittÊkato BhagavÈ. Yadi ratikaranti1 ratanaÑ, nanu
BhagavÈ ratikaro purisasÊho, tassa vacanena carantÈ jhÈnaratisukhena
abhiramanti. Yadi atulyanti ratanaÑ, nanu BhagavÈ atulo2 purisasÊho.
Na hi sakkÈ tuletuÑ guÓehi guÓapÈramiÑ gato. Yadi dullabhanti
ratanaÑ, nanu BhagavÈ dullabho purisasÊho. Yadi
anomasattaparibhoganti ratanaÑ, nanu BhagavÈ anomo sÊlena
samÈdhinÈ paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassanenÈ”ti.
Idha pana dullabhapÈtubhÈvaÔÔhena paÒÒÈ “ratanan”ti vuttaÑ. PuÒÒanti
puÒÒacetanÈ, sÈ hi ar|pattÈ pariharituÑ na sakkÈti. . PaÔhamaÑ.

2. AjarasÈsuttavaÓÓanÈ
52. Dutiye ajarasÈti ajÊraÓena, avipattiyÈti attho. SÊlaÑ hi avipannameva
sÈdhu hoti, vipannasÊlaÑ ÈcariyupajjhÈyÈdayopi na sa~gaÓhanti,
gatagataÔÔhÈne niddhamitabbova3 hotÊti. . DutiyaÑ.

3. MittasuttavaÓÓanÈ
53. Tatiye satthoti saddhiÑcaro4 ja~ghasattho vÈ sakaÔasattho vÈ.
Mittanti roge uppanne pÈÔa~kiyÈ vÈ aÒÒena vÈ yÈnena haritvÈ
khemantasampÈpanena mittaÑ. Sake ghareti attano gehe. TathÈr|pe roge
jÈte puttabhariyÈdayo jigucchanti, mÈtÈ pana asucimpi candanaÑ viya
maÒÒati. TasmÈ sÈ sake ghare mittaÑ. SahÈyo atthajÈtassÈti
uppannakiccassa yo taÑ kiccaÑ vahati nittharati, so kiccesu saha
ayanabhÈvena sahÈyo mittaÑ, surÈpÈnÈdisahÈyÈ pana na mittÈ.
SamparÈyikanti samparÈyahitaÑ. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Ratikatanti (SÊ) 2. Atulyo (SyÈ)
3. GatagataÔÔhÈnena damitabbova (SyÈ) 4. Saddhicaro (SyÈ)
88 SaÑyuttanikÈya

4. VatthusuttavaÓÓanÈ
54. Catutthe puttÈ vatth|ti mahallakakÈle1 paÔijagganaÔÔhena puttÈ
patiÔÔhÈ. Paramoti aÒÒesaÑ akathetabbassapi guyhassa kathetabbayuttatÈya
bhariyÈ paramo sakhÈ nÈma2. . CatutthaÑ.

5-7. PaÔhamajanasuttÈdivaÓÓanÈ
55-57. PaÒcame vidhÈvatÊti parasamuddÈdigamanavasena ito cito ca
vidhÈvati. ChaÔÔhe dukkhÈti vaÔÔadukkhato. Sattame parÈyaÓanti nipphatti
avassayo. . SattamaÑ.

8. UppathasuttavaÓÓanÈ
58. AÔÔhame rÈgo uppathoti sugatiÒca nibbÈnaÒca gacchantassa
amaggo. Rattindivakkhayoti rattidivehi, rattidivesu vÈ khÊyati3. ItthÊ malanti
sesaÑ bÈhiramalaÑ bhasmakhÈrÈdÊhi4 dhovitvÈ sakkÈ sodhetuÑ,
mÈtugÈmamalena duÔÔho pana na sakkÈ suddho nÈma kÈtunti itthÊ “malan”ti
vuttÈ. EtthÈti ettha itthiyaÑ pajÈ sajjati. Tapoti
indriyasaÑvaradhuta~gaguÓavÊriyadukkarakÈrikÈnaÑ nÈmaÑ, idha pana
ÔhapetvÈ dukkarakÈrikaÑ sabbÈpi kilesasantÈpikÈ paÔipadÈ vaÔÔati.
Brahmacariyanti methunavirati. . AÔÔhamaÑ.

9. DutiyasuttavaÓÓanÈ
59. Navame kissa cÈbhiratoti kismiÑ abhirato. DutiyÈti sugatiÒceva
nibbÈnaÒca gacchantassa dutiyikÈ5. PaÒÒÈ cenaÑ pasÈsatÊti paÒÒÈ etaÑ
purisaÑ “idaÑ karohi, idaÑ mÈkarÊ”ti anusÈsati. . NavamaÑ.

10. KavisuttavaÓÓanÈ
60. Dasame chando nidÈnanti gÈyatti-Èdiko chando gÈthÈnaÑ nidÈnaÑ.
PubbapaÔÔhÈpanagÈthÈ6 Èrabhanto hi “kataracchandena hot|”ti7
______________________________________________________________
1. MahallakabhÈvakÈle (SyÈ)
2. ParamÈ sakhÈ nÈmÈti (SyÈ), paramÈsakhÈ nÈma (Ka)
3. RattÊhi divehi ca khiyati (SyÈ)
4. Osa~dhÈrÈdÊhi (SyÈ), usakhÈrÈdÊhi (Ka) 5. DutiyakÈ (SyÈ)
6. PubbavuÔÔhÈnaÑ pana gÈthaÑ (SyÈ), pubbavuÔÔhÈpanagÈthÈ(Ka) 7. HotÊti (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 89

Èrabhati. ViyaÒjananti jananaÑ. AkkharaÑ hi padaÑ janeti, padaÑ gÈthaÑ

janeti, gÈthÈ atthaÑ pakÈsetÊti. NÈmasannissitÈti samuddÈdipaÓÓattinissitÈ.
GÈthÈ Èrabhanto hi samuddaÑ vÈ pathaviÑ vÈ yaÑ kiÒci nÈmaÑ
nissayitvÈva1 Èrabhati. Œsayoti patiÔÔhÈ. Kavito hi gÈthÈ pavattanti, so tÈsaÑ
patÔÔhÈ hotÊti. . DasamaÑ.

JarÈvaggo chaÔÔho.
_____

7. Addhavagga

1. NÈmasuttavaÓÓanÈ
61. Addhavaggassa2 paÔhame nÈmaÑ sabbaÑ addhabhavÊti3 nÈmaÑ
sabbaÑ abhibhavati anupatati. OpapÈtikena vÈ hi kittimena vÈ nÈmena4
mutto satto vÈ sa~khÈro vÈ natthi. Yassapi hi rukkhassa vÈ pÈsÈÓassa vÈ
“idaÑ nÈma nÈman”ti na jÈnanti, anÈmakotveva tassa nÈmaÑ hoti. .
PaÔhamaÑ.

2-3. CittasuttÈdivaÓÓanÈ
62-63. Dutiye sabbeva vasamanvag|ti ye cittassa vasaÑ gacchanti,
tesaÑyeva anavasesapariyÈdÈnametaÑ. Tatiyepi eseva nayo. . TatiyaÑ.

4-5. SaÑyojanasuttÈdivaÓÓanÈ
64.65. Catutthe kiÑsu saÑyojanoti kiÑsaÑyojano kiÑbandhano.
VicÈraÓanti vicaraÓÈpÈdÈni. Bahuvacane ekavacanaÑ kataÑ. Vitakkassa
vicÈraÓanti vitakko tassa pÈdÈ. PaÒcamepi eseva nayo. . PaÒcamaÑ.

6. AttahatasuttavaÓÓanÈ
66. ChaÔÔhe kenassubbhÈhatoti kena abbhÈhato. Su-kÈro nipÈtamattaÑ.
IcchÈdh|pÈyitoti5 icchÈya Èditto. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. SannissitvÈva (SyÈ)
2. Anvavaggassa (SÊ), andhavaggassa (SyÈ), anvabh|vaggassa (Ka)
3. AnvabhavÊti (SÊ), andhabhavÊti (SyÈ)
4. OpÈpatikena bÈhirakittimena nÈmena (SyÈ) 5. IcchÈdh|mÈyitoti (SÊ, SyÈ)
90 SaÑyuttanikÈya

7-9. UÉÉitasuttÈdivaÓÓanÈ
67-69. Sattame taÓhÈya raÉÉÊtoti taÓÈya ulla~ghito. CakkhuÒhi
taÓhÈrajjunÈ ÈvunitvÈ r|panÈgadante uÉÉitaÑ, sotÈdÊni saddÈdÊs|ti taÓhÈya
uÉÉito loko. MaccunÈ pihitoti anantare attabhÈve kataÑ kammaÑ na d|raÑ
ekacittantaraÑ, balavatiyÈ pana mÈraÓantikavedanÈya pabbatena viya
otthaÔattÈ sattÈ taÑ na bujjhantÊti “maccunÈ pihito loko”ti vuttaÑ. AÔÔhame
sveva paÒho devatÈya heÔÔhupariyÈyavasena pucchito. Navame sabbaÑ
uttÈnameva. . NavamaÑ.

10. LokasuttavaÓÓanÈ
70. Dasame kismiÑ loko samuppannoti kismiÑ uppanne loko
uppannoti pucchati1. Chas|ti chasu ajjhattikesu Èyatanesu uppannesu
uppannoti vuccati. Chasu kubbatÊti tesuyeva chasu santhavaÑ karoti.
UpÈdÈyÈti tÈniyeva ca upÈdÈya Ègamma paÔicca pavattati. VihaÒÒatÊti
tesuyeva chasu vihaÒÒati pÊÄiyati. Iti ajjhattikÈyatanavasena ayaÑ paÒho
Ègato, ajjhattikabÈhirÈnaÑ pana vasena ÈharituÑ vaÔÔati. Chasu hi
ajjhattikÈyatanesu uppannesu ayaÑ uppanno nÈma hoti, chasu bÈhiresu
santhavaÑ karoti, channaÑ ajjhattikÈnaÑ upÈdÈya chasu bÈhiresu
vihaÒÒatÊti. . DasamaÑ.

Addhavaggo sattamo.
_____

8. ChetvÈvagga

1. ChetvÈsuttavaÓÓanÈ
71. ChetvÈvaggassa2 paÔhame chetvÈti3 vadhitvÈ. SukhaÑ setÊti
kodhapariÄÈhena aparidayhamÈnattÈ sukhaÑ sayati. Na socatÊti
kodhavinÈsena4 vinaÔÔhadomanassattÈ na socati. Visam|lassÈti
______________________________________________________________
1. Vuccati (SÊ, SyÈ) 2. JhatvÈvaggassa (SÊ), ghatvÈvaggassa(SyÈ)
3. JhatvÈti(SÊ), ghatvÈti (SyÈ) 4. Kopachedanena (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 91

dukkhavipÈkassa. MadhuraggassÈti kuddhassa paÔikujjhitvÈ, akkuÔÔhassa1

paccakkositvÈ, pahaÔassa ca paÔipaharitvÈ sukhaÑ uppajjati, taÑ sandhÈya
madhuraggoti vutto. ImasmiÑ hi ÔhÈne pariyosÈnaÑ agganti vuttaÑ. AriyÈti
BuddhÈdayo. . PaÔhamaÑ.

2. RathasuttavaÓÓanÈ
72. Dutiye paÒÒÈyati etenÈti paÒÒÈÓaÑ. Dhajo rathassÈti mahantasmiÑ
hi sa~gÈmasÊse d|ratova dhajaÑ disvÈ “asukaraÒÒo nÈma ayaÑ ratho”ti
ratho pÈkaÔo hoti. Tena vuttaÑ “dhajo rathassa paÒÒÈÓan”ti. Aggipi
d|ratova dh|mena paÒÒÈyati. CoÄaraÔÔhaÑ paÓÉuraÔÔhanti evaÑ raÔÔhampi
raÒÒÈ paÒÒÈyati. CakkavattiraÒÒo dhÊtÈpi pana itthÊ “asukassa nÈma
bhariyÈ”ti bhattÈraÑ patvÈva2 paÒÒÈyati. TasmÈ dh|mo paÒÒÈÓamagginoti-
Èdi vuttaÑ. . DutiyaÑ.

3. VittasuttavaÓÓanÈ
73. Tatiye saddhÊdha vittanti yasmÈ saddho saddhÈya muttamaÓi-ÈdÊnipi
vittÈni labhati, tissopi kulasampadÈ, cha kÈmasaggÈni, nava brahmaloke
patvÈ pariyosÈne AmatamahÈnibbÈnadassanampi labhati, tasmÈ
maÓimuttÈdÊhi vittehi saddhÈvittameva seÔÔhaÑ. Dhammoti
dasakusalakammapatho. SukhamÈvahatÊti sabbampi sÈsavÈnÈsavaÑ
asaÑkiliÔÔhasukhaÑ Èvahati. SÈdutaranti lokasmiÑ loÓambilÈdÊnaÑ
sabbarasÈnaÑ saccameva madhurataraÑ. SaccasmiÑ hi ÔhitÈ sÊghavegaÑ
nadimpi nivattenti, visampi nimmaddenti, aggimpi paÔibÈhanti, devampi
vassÈpenti, tasmÈ taÑ sabbarasÈnaÑ madhurataranti vuttaÑ. PaÒÒÈjÊviÑ
jÊvitamÈhu seÔÔhanti yo paÒÒÈjÊvÊ gahaÔÔho samÈno paÒcasu sÊlesu patiÔÔhÈya
salÈkabhattÈdÊni paÔÔhapetvÈ paÒÒÈya jÊvati, pabbajito vÈ pana dhammena
uppanne paccaye “idamatthan”ti paccavekkhitvÈ paribhuÒjanto
kammatthÈnaÑ ÈdÈya vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ ariyaphalÈdhigamavasena
paÒÒÈya jÊvati, taÑ paÒÒÈjÊviÑ puggalaÑ seÔÔhaÑ jÊvitaÑ jÊvatÊti Èhu. .
TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Akkosassa (Ka) 2. BhattarÈva (SyÈ)
92 SaÑyuttanikÈya

4. VuÔÔhisuttavaÓÓanÈ
74. Catutthe bÊjanti uppatantÈnaÑ sattavidhaÑ dhaÒÒabÊjaÑ seÔÔhaÑ.
TasmiÑ hi uggate janapado khemo hoti subhikkho. Nipatatanti
nipatantÈnaÑ meghavuÔÔhi seÔÔhÈ. MeghavuÔÔhiyaÑ hi sati vividhÈni sassÈni
uppajjanti, janapadÈ phÊtÈ honti khemÈ subhikkhÈ. PavajamÈnÈnanti
ja~gamÈnaÑ1 padasÈ caramÈnÈnaÑ gÈvo seÔÔhÈ. TÈ nissÈya hi sattÈ paÒca
gorase paribhuÒjamÈnÈ sukhaÑ viharanti. Pavadatanti rÈjakulamajjhÈdÊsu
vadantÈnaÑ putto varo. So hi mÈtÈpit|naÑ anatthÈvahaÑ na vadati.
VijjÈ uppatataÑ seÔÔhÈti purimapaÒhe kira sutvÈ samÊpe ÔhitÈ ekÈ devatÈ
“devate kasmÈ tvaÑ etaÑ paÒhaÑ dasabalaÑ pucchasi, ahaÑ te
kathessÈmÊ”ti atthano khantiyÈ laddhiyÈ paÒhaÑ kathesi. Atha naÑ itarÈ
devatÈ Èha “yÈva padhaÑsÊ vadesi devate2 yÈva pagabbhÈ mukharÈ, ahaÑ
BuddhaÑ BhagavantaÑ pucchÈmi, tvaÑ mayhaÑ kasmÈ kathesÊ”ti
nivattetvÈ tadeva paÒhaÑ DasabalaÑ pucchi. AthassÈ SatthÈ vissajjento vijjÈ
uppatatanti-ÈdimÈha. Tattha vijjÈti catumaggavijjÈ. SÈ hi uppatamÈnÈ3
sabbÈkusaladhamme samugghÈteti. TasmÈ “uppatataÑ seÔÔhÈ”ti vuttÈ.
AvijjÈti vaÔÔam|lakamahÈ-avijjÈ. SÈ hi nipatantÈnaÑ osÊdantÈnaÑ varÈ.
PavajamÈnÈnanti padasÈ caramÈnÈnaÑ ja~gamÈnaÑ
anomapuÒÒakkhettabh|to saÑgho varo. TaÒhi tattha tattha disvÈ
pasannacittÈ sattÈ sotthiÑ pÈpuÓanti. Buddhoti yÈdiso putto vÈ hotu aÒÒo
vÈ, yesaÑ kesaÒci vadamÈnÈnaÑ Buddho varo. Tassa hi dhammadesanaÑ
Ègamma anekasatasahassÈnaÑ pÈÓÈnaÑ bandhanamokkho hotÊti. .
CatutthaÑ.

5. BhÊtÈsuttavaÓÓanÈ
75. PaÒcame kiÑs|dha bhÊtÈti kiÑ bhÊtÈ. Maggo
canekÈyatanappavuttoti aÔÔhatiÑ sÈrammaÓavasena anekehi kÈraÓehi
kathito. EvaÑ sante kissa bhÊtÈ hutvÈ ayaÑ janatÈ dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo
aggahesÊti vadati. Bh|ripaÒÒÈti bahupaÒÒa ussannapaÒÒa. ParalokaÑ na
bhÈyeti imasmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ gacchanto na bhÈyeyya. PaÓidhÈyÈti
ÔhapetvÈ.
______________________________________________________________
1. Ja~gamamÈnÈnaÑ (SyÈ) 2. YÈva dhaÑsÊ devate (SyÈ) 3. UppajjamÈnÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 93

BahvannapÈnaÑ gharamÈvasantoti AnÈthapiÓÉikÈdayo viya bahvannapÈne

ghare vasanto. SaÑvibhÈgÊti accharÈya gahitampi nakhena phÈletvÈ parassa
datvÈva bhuÒjanasÊlo. VadaÒÒ|ti vuttatthameva.
IdÈni gÈthÈya a~gÈni uddharitvÈ dassetabbÈni. “VÈcan”ti hi iminÈ
cattÈri vacÊsucaritÈni gahitÈni, “manenÈ”tipadena tÊÓi manosucaritÈni,
“kÈyenÈ”tipadena tÊÓi kÈyasucaritÈni. Iti ime dasa kusalakammapathÈ
pubbasuddhi-a~gaÑ nÈma1. BahvannapÈnaÑ gharamÈvasantoti iminÈ
yaÒÒa-upakkharo gahito. Saddhoti ekama~gaÑ, mud|ti ekaÑ, saÑvibhÈgÊti
ekaÑ, vadaÒÒ|ti ekaÑ. Iti imÈni cattÈri a~gÈni sandhÈya “etesu dhammesu
Ôhito cat|s|”ti Èha.
Aparopi pariyÈyo–vÈcanti-ÈdÊni tÊÓi a~gÈni, bahvannapÈnanti iminÈ
yaÒÒa-upakkharova gahito, saddho mud| saÑvibhÈgÊ vadaÒÒ|ti ekaÑ
a~gaÑ. Aparo dukanayo nÈma hoti. “VÈcaÑ manaÒcÈti idamekaÑ a~gaÑ,
“kÈyena pÈpÈni akubbamÈno bahvannapÈnaÑ gharamÈvasanto”ti ekaÑ,
“saddho mud|”ti ekaÑ, “saÑvibhÈgÊ vadaÒÒ|”ti ekaÑ. Etesu cat|su
dhammesu Ôhito dhamme Ôhito nÈma hoti. So ito paralokaÑ gacchanto na
bhÈyati. . PaÒcamaÑ.

6. NajÊratisuttavaÓÓanÈ
76. ChaÔÔhe nÈmagottaÑ na jÊratÊti atÊtabuddhÈnaÑ yÈvajjadivasÈ
nÈmagohtaÑ kathiyati, tasmÈ na jÊratÊti vuccati. PorÈÓÈ pana2 “addhÈne
gacchante na paÒÒÈyissati, jÊraÓasabhÈvo3 pana na hotiyevÈ”ti vadanti.
Œlasyanti ÈlasiyaÑ, yena ÔhitaÔÔhÈne Ôhitova, nisinnaÔÔhÈne nisinnova hoti,
telepi uttarante ÔhitiÑ4 na karoti. PamÈdoti niddÈya vÈ kilesavasena vÈ
pamÈdo. AnuÔÔhÈnanti kammasamaye kammakaraÓavÊriyÈbhÈvo.
AsaÑyamoti sÊlasaÒÒamÈbhÈvo vissaÔÔhÈcÈratÈ. NiddÈti soppabahulatÈ.
TÈya gacchantopi Ôhitopi nisinnopi niddÈyati, pageva nipanno. TandÊti
aticchÈtÈdivasena ÈgantukÈlasiyaÑ. Te chiddeti tÈni cha chiddÈni vivarÈni.
______________________________________________________________
1. Pubbasuddhi-a~gÈ nÈma (SyÈ) 2. PorÈÓanÈmassa(Ka) 3. JÊraÓasabhÈvaÑ (SyÈ)
4. Telepi uttarante uÔÔhitiÑ (SÊ), kesepi uttarante tinte (SyÈ)
94 SaÑyuttanikÈya

Sabbasoti sabbÈkÈrena. Tanti nipÈtamattaÑ. Vivajjayeti vajjeyya

jaheyya. . ChaÔÔhaÑ.

7. IssariyasuttavaÓÓanÈ
77. Sattame satthamalanti malaggahitasatthaÑ. KiÑsu harantaÑ
vÈrentÊti kaÑ harantaÑ nisedhenti. Vasoti ÈÓÈpavattanaÑ. ItthÊti
avossajjanÊyabhaÓÉattÈ “itthÊ bhaÓÉÈnamuttamaÑ, varabhaÓÉan”ti Èha. Atha
vÈ sabbepi bodhisattÈ ca cakkavattino ca mÈtukucchiyaÑyeva nibbattantÊti
“itthÊ bhaÓÉÈnamuttaman”ti Èha. Kodho satthamalanti kodho
malaggahitasatthasadiso, paÒÒÈsatthassa vÈ malanti satthamalaÑ. Abbudanti
vinÈsakÈraÓaÑ, corÈ lokasmiÑ vinÈsakÈti attho. Harantoti salÈkabhattÈdÊni
gahetvÈ gacchanto. SalÈkabhattÈdÊni hi paÔÔhapitakÈleyeva manussehi
pariccattÈni. TesaÑ tÈni haranto samaÓo piyo hoti, anÈharante puÒÒahÈniÑ
nissÈya vippaÔisÈrino honti. . SattamaÑ.

8. KÈmasuttavaÓÓanÈ
78. AÔÔhame attÈnaÑ na dadeti parassadÈsaÑ katvÈ attÈnaÑ na dadeyya
ÔhapetvÈ sabbabodhisatteti vuttaÑ. Na pariccajeti sÊhabyagghÈdÊnaÑ na
pariccajeyya sabbabodhisatte ÔhapetvÈyevÈti vuttaÑ. KalyÈÓanti saÓhaÑ
mudukaÑ. PÈpikanti pharisaÑ vÈcaÑ. . AÔÔhamaÑ.

9. PÈtheyyasuttavaÓÓanÈ
79. Navame saddhÈ bandhati pÈtheyyanti saddhaÑ uppÈdetvÈ dÈnaÑ
deti, sÊlaÑ rakkhati, uposathakammaÑ karoti, tenetaÑ vuttaÑ. SirÊti
issariyaÑ. Œsayoti vasanaÔÔhÈnaÑ. Issariye hi abhimukhÊbh|te thalatopi
jalatopi bhogÈ Ègacchantiyeva. TenetaÑ vuttaÑ. ParikassatÊti parikaÉÉhati.
. NavamaÑ.

10. PajjotasuttavaÓÓanÈ
80. Dasame pajjototi padÊpo viya hoti. JÈgaroti JÈgarabrÈhmaÓo1 viya
hoti. GÈvo kamme sajÊvÈnanti kammena saha
______________________________________________________________
1. JÈgarikabrÈhmaÓo (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 95

jÊvantÈnaÑ gÈvova kamme kammasahÈyÈ kammadutiyakÈ nÈma honti,

gomaÓÉalehi saddhiÑ kasikammÈdÊni nipphajjanti. SÊtassa iriyÈpathoti sÊtaÑ
assa sattakÈyassa iriyÈpatho jÊvitavutti. SÊtanti na~galaÑ. Yassa hi
na~galehi1 khettaÑ appamattakampi kaÔÔhaÑ na hoti, so kathaÑ jÊvissatÊti2
vadati. . DasamaÑ.

11. AraÓasuttavaÓÓanÈ
81. EkÈdasame araÓÈti nikkilesÈ. Vusitanti vusitavÈso. Bhojissiyanti
adÈsabhÈvo. SamaÓÈti khÊÓÈsavasamaÓÈ. Te hi ekantena araÓÈ nÈma.
VusitaÑ na nassatÊti tesaÑ ariyamaggavÈso na nassati. ParijÈnantÊti
puthujjanakalyÈÓakato paÔÔhÈya sekhÈ3 lokiyalokuttarÈya pariÒÒÈya
parijÈnanti. Bhojissiyanti khÊÓÈsavasamaÓÈnaÑyeva niccaÑ bhujissabhÈvo
nÈma. VandantÊti pabbajitadivasato paÔÔhÈya vandanti. PatiÔÔhitanti sÊle
patiÔÔhitaÑ. SamaÓÊdhÈti samaÓaÑ idha. JÈtihÊnanti api caÓÉÈlakulÈ
pabbajitaÑ. KhattiyÈti na kevalaÑ khattiyÈva, devÈpi sÊlasampannaÑ
samaÓaÑ vandantiyevÈti. . EkÈdasamaÑ.

ChetvÈvaggo aÔÔhamo.

Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya

DevatÈsaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. Na~galena (SÊ, SyÈ) 2. JÊvissÈmÊti (SyÈ, Ka) 3. SekhÈya (SÊ)
 2. DevaputtasaÑyutta

1. PaÔhamavagga

1. PaÔhamakassapasuttavaÓÓanÈ
82. DevaputtasaÑyuttassapaÔhame deva puttotidevÈnaÑ hi a~ke
nibbattÈ purisÈ devaputtÈ nÈma, itthiyo devadhÊtaro nÈma honti.
NÈmavasena apÈkaÔÈva “aÒÒatarÈ devatÈ”ti vuccati, pÈkaÔo “itthannÈmo
dovaputto”ti. TasmÈ heÔÔhÈ “aÒÒatarÈ devatÈ”ti vatvÈ idha “devaputto”ti
vuttaÑ. AnusÈsanti anusiÔÔhiÑ. AyaÑ kira devaputto BhagavatÈ sambodhito
sattame vasse yamakapÈÔihÈriyaÑ katvÈ tidasapure vassaÑ upagamma
abhidhammaÑ desentena jhÈnavibha~ge “bhikkh|ti samaÒÒÈya bhikkhu,
paÔiÒÒÈya bhikkh|”ti1 evaÑ bhikkhuniddesaÑ kathiyamÈnaÑ assosi. “EvaÑ
vitakketha, mÈ evaÑ vitakkayittha, evaÑ manasikarotha, mÈ evaÑ
manasÈkattha, idaÑ pajahatha, idaÑ upasampajja viharathÈ”ti2 evar|paÑ
pana bhikkhu-ovÈdaÑ bhikkhu-anusÈsanaÑ na assosi. So taÑ sandhÈya
“bhikkhuÑ BhagavÈ pakÈsesi, no ca bhikkhuno anusÈsan”ti Èha.
Tena hÊti yasmÈ mayÈ bhikkhuno anusiÔÔhi na pakÈsitÈti vadasi, tasmÈ.
TaÒÒevettha paÔibhÈt|ti tuyhevesÈ anusiÔÔhipakÈsanÈ upaÔÔhÈt|ti. Yo hi
paÒhaÑ kathetukÈmo hoti, na ca sakkoti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saddhiÑ
saÑsanditvÈ kathetuÑ. Yo vÈ na kathetukÈmo hoti, sakkoti pana kathetuÑ.
Yo vÈ neva kathetukÈmo hoti, kathetuÑ na ca sakkoti. Sabbesampi tesaÑ
BhagavÈ paÒhaÑ bhÈraÑ na karoti. AyaÑ pana devaputto kathetukÈmo
ceva, sakkoti ca kathetuÑ. TasmÈ tasseva bhÈraÑ karonto BhagavÈ
evamÈha. Sopi paÒhaÑ kathesi.
Tattha subhÈsitassa sikkhethÈti subhÈsitaÑ sikkheyya,
catusaccanissitaÑ dasakathÈvatthunissitaÑ sattatiÑsabodhipakkhiyanissitaÑ
catubbidhaÑ vacÊsucaritameva sikkheyya. SamaÓ|pÈsanassa cÈti samaÓehi
upÈsitabbaÑ3
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 254 piÔÔhe. 2. Vi 1. 9 piÔÔhe. 3. UpÈsevitabbaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 97

samaÓ|pÈsanaÑ nÈma aÔÔhatiÑsabhedaÑ kammaÔÔhÈnaÑ, tampi sikkheyya

bhÈveyyÈti attho. BahussutÈnaÑ vÈ bhikkh|naÑ upÈsanampi1
samaÓ|pÈsanaÑ, tampi “kiÑ bhante kusalan”ti-ÈdinÈ paÒhapucchanena
paÒÒÈvuddhatthaÑ sikkheyya. Cittav|pasamassa cÈti aÔÔhasamÈpattivasena
cittav|pasamaÑ sikkheyya. Iti devaputtena tisso sikkhÈ kathitÈ honti.
Purimapadena hi adhisÊlasikkhÈ kathitÈ, dutiyapadena adhipaÒÒÈsikkhÈ,
cittav|pasamena adhicittasikkhÈti evaÑ imÈya gÈthÈya sakalampi sÈsanaÑ
pakÈsitameva hoti. . PaÔhamaÑ.

2. DutiyakassapasuttavaÓÓanÈ
83. Dutiye jhÈyÊti dvÊhi jhÈnehi jhÈyÊ. Vimuttacittoti
kammaÔÔhÈnavimuttiyÈ vimuttacitto. HadayassÈnupattinti arahattaÑ.
LokassÈtisa~khÈralokassa. Anissitoti taÓhÈdiÔÔhÊhi anissito, taÓhÈdiÔÔhiyo vÈ
anissito. TadÈnisaÑsoti arahattÈnisaÑso. IdaÑ vuttaÑ hoti–
arahattÈnisaÑso bhikkhu arahattaÑ patthento jhÈyÊ bhaveyya, suvimuttacitto
bhaveyya, lokassa udayabbayaÑ ÒatvÈ anissito bhaveyya. Tantidhammo
pana imasmiÑ sÈsane pubbabhÈgoti2. . DutiyaÑ.

3-4. MÈghasuttÈdivaÓÓanÈ
84-85. Tatiye MÈghoti SakkassetaÑ nÈmaÑ. Sveva vattena3 aÒÒe
abhibhavitvÈ devissariyaÑ pattoti vatrabh|, vatranÈmakaÑ vÈ AsuraÑ
abhibhavatÊti vatrabh|. CatutthaÑ vuttatthameva. . CatutthaÑ.

5. DÈmalisuttavaÓÓanÈ
86. PaÒcame na tenÈsÊsate bhavaÑti tena kÈraÓena yaÑ kiÒci bhavaÑ
na pattheti. Œyatapaggaho4 nÈmesa devaputto, khÊÓÈsavassa kiccavosÈnaÑ
natthi. KhÊÓÈsavena hi Èdito arahattappattiyÈ vÊriyaÑ
______________________________________________________________
1. Upasa~kamanaÑ (SyÈ, Ka) 2. SabbapubbabhÈgoti (SÊ, SyÈ)
3. Vatena (®ÊkÈ) 4. Œyatipaggaho (SÊ), ÈyattapaggÈho (SyÈ)
98 SaÑyuttanikÈya

kataÑ, aparabhÈge mayÈ arahattaÑ pattanti mÈ tuÓhÊ bhavatu1, tatheva

vÊriyaÑ daÄhaÑ karotu parakkamat|ti cintetvÈ evamÈha.
Atha BhagavÈ “ayaÑ devaputto khÊÓÈsavassa kiccavosÈnaÑ
akathento mama sÈsanaÑ aniyyÈnikaÑ katheti, kiccavosÈnamassa
kathessÈmÊ”ti2 cintetvÈ natthi kiccanti-ÈdimÈha. TÊsu kira piÔakesu ayaÑ
gÈthÈ asaÑkiÓÓÈ. BhagavatÈ hi aÒÒattha vÊriyassa doso nÈma dassito natthi.
Idha pana imaÑ devaputtaÑ paÔibÈhitvÈ “khÊÓÈsavena pubbabhÈge
ÈsavakkhayatthÈya araÒÒe vasantena kammaÔÔhÈnaÑ ÈdÈya vÊriyaÑ kataÑ,
aparabhÈge sace icchati, karotu, no ce icchati, yathÈsukhaÑ viharat|”ti
khÊÓÈsavassa kiccavosÈnadassanatthaÑ evamÈha. Tattha gÈdhanti patiÔÔhaÑ.
. PaÒcamaÑ.

6. KÈmadasuttavaÓÓanÈ
87. ChaÔÔhe dukkaranti ayaÑ kira devaputto pubbayogÈvacaro
bahalakilesatÈya sappayogena kilese vikkhambhento samaÓadhammaÑ
katvÈ pubb|panissayamandatÈya ariyabh|miÑ appatvÈva kÈlaÑ katvÈ
devaloke nibbatto, so “TathÈgatassa santikaÑ gantvÈ dukkarabhÈvaÑ
ÈrocessÈmÊ”ti ÈgantvÈ evamÈha. Tattha dukkaranti dasapi vassÈni -pa-
saÔÔhipi yadetaÑ ekantaparisuddhassa samaÓadhammassa karaÓaÑ nÈma,
taÑ dukkaraÑ. SekhÈti satta sekhÈ. SÊlasamÈhitÈti sÊlena samÈhitÈ samupetÈ.
®hitattÈti patiÔÔhitasabhÈvÈ3. EvaÑ pucchitapaÒhaÑ vissajjetvÈ idÈni
uparipaÒhasamuÔÔhÈpanatthaÑ anagÈriyupetassÈti-ÈdimÈha. Tattha
anagÈriyupetassÈti anagÈriyaÑ niggehabhÈvaÑ upetassa. Sattabh|mikepi hi
pÈsÈde vasanto bhikkhu vuÉÉhatarena ÈgantvÈ “mayhaÑ idaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti
vutte pattacÊvaraÑ ÈdÈya nikkhamateva. TasmÈ “anagÈriyupeto”ti vuccati.
TuÔÔhÊti catupaccayasantoso. BhÈvanÈyÈti cittav|pasamabhÈvanÈya.
Te chetvÈ maccuno jÈlanti ye rattindivaÑ indriy|pasame ratÈ, te
dussamÈdahaÑ cittaÑ samÈdahanti. Ye ca samÈhitacittÈ, te
catupaccayasantosaÑ p|rentÈ na kilamanti. Ye santuÔÔhÈ, te sÊlaÑ p|rentÈ na
______________________________________________________________
1. Bhava, taÑ (SyÈ) 2. DassissÈmÊti (SyÈ) 3. ®hitasabhÈvÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 99

kilamanti. Ye sÊle patiÔÔhitÈ satta sekhÈ, te ariyÈ maccuno jÈlasa~khÈtaÑ

kilesajÈlaÑ chinditvÈ gacchanti. Duggamoti saccametaÑ bhante, ye
indriy|pasame ratÈ, te dussamÈdahaÑ samÈdahanti -pa-. Ye sÊle patiÔÔhitÈ, te
maccuno jÈlaÑ chinditvÈ gacchanti, kiÑ na gacchissanti, ayaÑ pana
duggamo BhagavÈ visamo maggoti Èha. Tattha kiÒcÈpi ariyamaggo neva
duggamo na visamo, pubbabhÈgapaÔipadÈya panassa bah| parissayÈ honti.
TasmÈ evaÑ vutto. AvaÑsirÈti ÒÈÓasirena adhosirÈ hutvÈ papatanti.
AriyamaggaÑ ÈrohituÑ asamatthatÈyeva ca te1 anariyamagge papatantÊti ca
vuccanti. AriyÈnaÑ samo maggoti sveva maggo ariyÈnaÑ samo hoti.
Visame samÈti visamepi sattakÈye samÈyeva. . ChaÔÔhaÑ.

7. PaÒcÈlacaÓÉasuttavaÓÓanÈ
88. Sattame sambÈdheti nÊvaraÓasambÈdhaÑ kÈmaguÓasambÈdhanti dve
sambÈdhÈ. Tesu idha nÊvaraÓasambÈdhaÑ adhippetaÑ. OkÈsanti
jhÈnassetaÑ nÈmaÑ. PaÔilÊnanisabhoti paÔilÊnaseÔÔho. PÔilÊno nÈma
pahÊnamÈno vuccati. YathÈha–“kathaÒca bhikkhave bhikkhu paÔilÊno hoti.
Idha bhikkhave bhikkhuno asmimÈno pahÊno hoti ucchinnam|lo
tÈlÈvatthukato anabhÈvaÑkato ÈyahiÑ anuppÈdadhammo”ti2.
PaccalatthaÑs|ti paÔilabhiÑsu. SammÈ teti3 ye nibbÈnapattiyÈ satiÑ
paÔilabhiÑsu, te lokuttarasamÈdhinÈpi susamÈhitÈti missakajjhÈnaÑ
kathitaÑ. . SattamaÑ.

8. TÈyanasuttavaÓÓanÈ
89. AÔÔhame purÈÓatitthakaroti pubbe titthakaro. Ettha ca titthaÑ nÈma
dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo, titthakaro nÈma tÈsaÑ uppÈdako satthÈ. SeyyathidaÑ?
Nando vaccho4 kiso saÑkicco. PuraÓÈdayo pana titthiyÈ nÈma. AyaÑ pana
diÔÔhiÑ uppÈdetvÈ kathaÑ sagge nibbattoti? KammavÈditÈya. Esa kira
uposathabhattÈdÊni adÈsi, anÈthÈnaÑ vattaÑ paÔÔhapesi, patissaye akÈsi,
pokkharaÓiyo khaÓÈpesi, aÒÒampi bahuÑ kalyÈÓaÑ akÈsi. So tassa
nissandena sagge nibbatto,
______________________________________________________________
1. AsamatthabhÈvato (SÊ), asamatthatÈya cete (Ka)
2. AÑ 1. 350; Khu 7. 172 piÔÔhesu. 3. SusamÈhitÈti (SÊ) 4. Maccho (SyÈ, Ka)
100 SaÑyuttanikÈya

sÈsanassa pana niyyÈnikabhÈvaÑ jÈnÈti1. So TathÈgatassa santikaÑ gantvÈ

sÈsanÈnucchavikÈ vÊriyappaÔisaÑyuttÈ gÈthÈ vakkhÈmÊti ÈgantvÈ chinda
sotanti-ÈdimÈha.
Tattha chindÈti aniyamita-ÈÓatti. Sotanti taÓhÈsotaÑ.
ParakkammÈti parakkamitvÈ vÊriyaÑ katvÈ. KÈmeti kilesakÈmepi
vatthukÈmepi. PanudÈti nÊhara. Ekattanti jhÈnaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–kÈme
ajahitvÈ muni jhÈnaÑ na upapajjati, na paÔilabhatÊti attho. KayirÈ ce
kayirÈthenanti yadi vÊriyaÑ kareyya, kareyyÈtha, taÑ vÊriyaÑ na
osakkeyya. DaÄhamenaÑ parakkameti daÄhaÑ enaÑ kareyya. Sithilo hi
paribbÈjoti sithilagahitÈ pabbajjÈ. Bhiyyo Èkirate rajanti atirekaÑ upari
kilesarajaÑ Èkirati. AkataÑ dukkaÔaÑ seyyoti dukkaÔaÑ akatameva seyyo.
YaÑ kiÒcÊti na kevalaÑ dukkaÔaÑ katvÈ katasÈmaÒÒameva, aÒÒampi yaÑ
kiÒci sithilaÑ kataÑ evar|pameva hoti. SaÑkiliÔÔhanti
dukkarakÈrikavataÑ2. ImasmiÑ hi sÈsane paccayahetu
samÈdinnadhuta~gavataÑ saÑkiliÔÔhameva. Sa~kassaranti sa~kÈya saritaÑ,
“idampi iminÈ kataÑ bhavissati, idampi iminÈ”ti evaÑ
Èsa~kitaparisa~kitaÑ. ŒdibrahmacariyikÈti maggabrahmacariyassa Èdibh|tÈ
pubbapadhÈnabh|tÈ. . AÔÔhamaÑ.

9. CandimasuttavaÓÓanÈ
90. Navame candimÈti CandavimÈnavÈsÊ devaputto. SabbadhÊti sabbesu
khandha-ÈyatanÈdÊsu. LokÈnukampakÈti tuyhampi etassapi tÈdisÈ eva.
SantaramÈnovÈti turito viya. PamuÒcasÊti atÊtatthe vattamÈnavacanaÑ. .
NavamaÑ.

10. S|riyasuttavaÓÓanÈ
91. Dasame s|riyoti S|riyavimÈnavÈsÊ devaputto. AndhakÈreti
cakkhuviÒÒÈÓuppatkinivÈraÓena andhabhÈvakaraÓe. VirocatÊti verocano3.
MaÓÉalÊti maÓÉalasaÓÔhÈno. MÈ rÈhu gilÊ caramantalikkheti antalikkhe
caraÑ s|riyaÑ rÈhu mÈ gilÊti vadati. KiÑ panesa taÑ
______________________________________________________________
1. NajanÈti (SyÈ) 2. DukkarakÈrikÈdivataÑ (SÊ), dukkarakÈrikavattaÑ (SyÈ)
3. Verocanoti virocano (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 101

gilatÊti. Œma gilati. RÈhussa hi attabhÈvo mahÈ, uccattanena

aÔÔhayojanasatÈdhikÈni cattÈri yojanasahassÈni, bÈhantaramassa
dvÈdasayojanasatÈni, bahalattena1 cha yojanasatÈni, sÊsaÑ nava
yojanasataÑ, nalÈÔaÑ tiyojanasataÑ, bhamukantaraÑ paÓÓÈsayojanaÑ,
mukhaÑ dviyojanasataÑ, ghÈnaÑ tiyojanasataÑ, mukhÈdhÈnaÑ2
tiyojanasatagambhÊraÑ, hatthatalapÈdatalÈni puthulato dviyojanasatÈni3.
A~gulipabbÈni paÓÓÈsa yojanÈni. So candimas|riye4 virocamÈne disvÈ
issÈpakato tesaÑ gamanavÊthiÑ otaritvÈ mukhaÑ vivaritvÈ tiÔÔhati.
CandavimÈnaÑ s|riyavimÈnaÑ vÈ tiyojanasatike mahÈnarake pakkhittaÑ
viya hoti. VimÈne adhivatthÈ devatÈ maraÓabhayatajjitÈ ekappahÈreneva
viravanti. So pana vimÈnaÑ kadÈci hatthena chÈdeti, kadÈci hanukassa
heÔÔhÈ pakkhipati, kadÈci jivhÈya parimajjati, kadÈci avagaÓÉakÈrakaÑ
bhuÒjanto viya kapolantare Ôhapeti. VegaÑ pana vÈretuÑ5 na sakkoti. Sace
vÈressÈmÊti6 gaÓÉakaÑ katvÈ tiÔÔheyya, matthakaÑ tassa bhinditvÈ
nikkhameyya, akaÉÉhitvÈ vÈ naÑ onameyya. TasmÈ vimÈnena saheva
gacchati. PajaÑ mamanti candimas|riyÈ kira dvepi devaputtÈ
MahÈsamayasuttakathanadivase sotÈpattiphalaÑ pattÈ. Tena BhagavÈ
“pajaÑ maman”ti Èha, putto mama esoti attho. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo.
_____

2. AnÈthapiÓÉikavagga

1. CandimasasuttavaÓÓanÈ
92. Dutiyavaggassa paÔhame kacchevÈti kacche viya7. Kaccheti
pabbatakacchepi nadÊkacchepi8. EkodinipakÈti ekaggacittÈ9 ceva
paÒÒÈnepakkena ca samannÈgatÈ. SatÈti satimanto. IdaÑ vuttaÑ hoti–ye
jhÈnÈni
______________________________________________________________
1. Bahalantena (Ka) 2. MukhadvÈraÑ (SÊ) 3. PuthutalÈ dviyojanasatÈ (SyÈ)
4. Candas|riye (SÊ) 5. DhÈretuÑ (SyÈ) 6. DhÈressÈmÊti (SyÈ)
7. KuÒjevÈti kuÒje viya (Ka)
8. Kaccho hi pabbatakacchopi nadÊkacchopi (SÊ), kacchopi
pabbatakacchopinadÊkacchopi (SyÈ)
9. Ekaggacittena (SyÈ)
102 SaÑyuttanikÈya

labhitvÈ ekodÊ nipakÈ satÈ viharanti, te amakase pabbatakacche vÈ

nadÊkacche vÈ magÈ viya sotthiÑ gamissantÊti. PÈranti nibbÈnaÑ. Ambujoti
maccho. RaÓaÒjahÈti kilesaÒjahÈ. Yepi jhÈnÈni labhitvÈ appamattÈ kilese
jahanti, te suttajÈlaÑ1 bhinditvÈ macchÈ viya nibbÈnaÑ gamissantÊti vuttaÑ
hoti. . PaÔhamaÑ.

2. VeÓÉusuttavaÓÓanÈ
93. Dutiye VeÓÉ|ti2 tassa devaputtassa nÈmaÑ. PayirupÈsiyÈti
payirupÈsitvÈ. Anusikkhareti sikkhanti. SiÔÔhipadeti anusiÔÔhipade3. KÈle te
appamajjantÈti kÈle te appamÈdaÑ karontÈ. . DutiyaÑ.

3. DÊghalaÔÔhisuttavaÓÓanÈ
94. Tatiye DÊghalaÔÔhÊti devaloke sabbe samappamÈÓÈ tigÈvutikÈva
honti, manussaloke panassa dÊghattabhÈvatÈya evaÑnÈmaÑ ahosi. So
puÒÒÈni katvÈ devaloke nibbattopi tatheva paÒÒÈyi. . TatiyaÑ.

4. NandanasuttavaÓÓanÈ
95. Catutthe GotamÈti BhagavantaÑ gottena Èlapati. AnÈvaÔanti4
TathÈgatassa hi sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pesentassa rukkho vÈ pabbato vÈ
ÈvarituÑ samattho nÈma natthi. TenÈha “anÈvaÔan”ti. Iti TathÈgataÑ
thometvÈ devaloke abhisa~khatapaÒhaÑ pucchanto kathaÑvidhanti-
ÈdimÈha. Tattha dukkhamaticca iriyatÊti dukkhaÑ atikkamitvÈ viharati.
SÊlavÈti lokiyalokuttarena sÊlena samannÈgato khÊÓÈsavo. PaÒÒÈdayopi
missakÈyeva veditabbÈ. PujayantÊti gandhapupphÈdÊhi p|jenti. . CatutthaÑ.

5-6. CandanasuttÈdivaÓÓanÈ
96-97. PaÒcame appatiÔÔhe anÈlambeti heÔÔhÈ apatiÔÔhe upari
anÈlambane5. SusamÈhitoti appanÈyapi upacÈrenapi suÔÔhu
______________________________________________________________
1. SuttamayajÈlaÑ (SyÈ) 2. VeÓÉoti (SyÈ)
3. Sattipadeti anusatthipade (SÊ), satthapadeti anusiÔÔhipade (SyÈ)
4. AnÈvaÔÔanti (SyÈ) 5. AnÈlambe (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 103

samÈhito. Pahitattoti pesitatto. NandÊrÈgaparikkhÊÓoti parikkhÊÓanandÊrÈgo.

NandÊrÈgo nÈma tayo kammÈbhisa~khÈrÈ. Iti imÈya gÈthÈya
kÈmasaÒÒÈgahaÓena paÒcorambhÈgiyasaÑyojanÈni,
r|pasaÑyojanagahaÓena paÒca uddhambhÈgiyasaÑyojanÈni, nandÊrÈgena
tayo kammÈbhisa~khÈrÈ gahitÈ. EvaÑ yassa dasa saÑyojanÈni tayo ca
kammÈbhisa~khÈrÈ pahÊnÈ, so gambhÊre mahoghe na sÊdatÊti. KÈmasaÒÒÈya
vÈ kÈmabhavo, r|pasaÑyojanena r|pabhavo gahito, tesaÑ gahaÓena
ar|pabhavo gahitova, nandÊrÈgena tayo kammÈbhisa~khÈrÈ gahitÈti evaÑ
yassa tÊsu bhavesu tayo sa~khÈrÈ natthi, so gambhÊre na sÊdatÊtipi dasseti.
ChaÔÔhaÑ vuttatthameva. . ChaÔÔhaÑ.

7. SubrahmasuttavaÓÓanÈ
98. Sattame SubrahmÈti so kira devaputto accharÈsa~ghaparivuto
NandanakÊÄikaÑ1 gantvÈ PÈricchattakam|le paÒÒattÈsane nisÊdi. TaÑ
pa~casatÈ devadhÊtaro parivÈretvÈ nisinnÈ, paÒcasatÈ rukkhaÑ abhiruÄhÈ.
Nanu ca devatÈnaÑ cittavasena yojanasatikopi rukkho onamitvÈ hatthaÑ
Ègacchati, kasmÈ tÈ abhiruÄhÈti. KhiÉÉÈpasutatÈya. Abhiruyha pana
madhurassarena gÈyitvÈ gÈyitvÈ pupphÈni pÈtenti, tÈni gahetvÈ itaro
ekatovaÓÔikamÈlÈdivasena ganthenti. Atha rukkhaÑ abhiruÄhÈ
upacchedakakammavasena ekappahÈreneva kÈlaÑ katvÈ AvÊcimhi nibbattÈ
mahÈdukkhaÑ anubhavanti.
Atha kÈle gacchante devaputto “imÈsaÑ neva saddo suyyati, na
pupphÈni pÈtenti, kahaÑ nu kho gatÈ”ti Èvajjento niraye nibbattabhÈvaÑ
disvÈ piyavatthukasokena ruppamÈno cintesi “etÈ tÈva yathÈkammena gatÈ,
mayhaÑ Èyusa~khÈro kittako”ti. So “sattame divase mayÈpi avasesÈhi
paÒcasatÈhi saddhiÑ kÈlaÑ katvÈ tattheva nibbattitabban”ti disvÈ
balavatarena sokena ruppi. So “imaÑ mayhaÑ sokaÑ sadevake loke aÒÒatra
TathÈgatÈ niddhamituÑ2 samattho nÈma natthÊ”ti cintetvÈ Satthu santikaÑ
gantvÈ niccaÑ utrastanti gÈthamÈha.
______________________________________________________________
1. NandanavanakÊÄitaÑ (Ka) 2. NibbÈpetuÑ (SÊ, SyÈ)
104 SaÑyuttanikÈya

Tattha idanti attano cittaÑ dasseti. DutiyapadaÑ purimasseva

vevacanaÑ. Niccanti ca padassa devaloke nibbattakÈlato paÔÔhÈyÈti attho na
gahetabbo, sokuppattikÈlato pana paÔÔhÈya niccanti veditabbaÑ.
Anuppannesu kicches|ti ito sattÈhaccayena yÈni dukkhÈni uppajjissanti,
tesu. Atho uppatitesu cÈti yÈni paÒcasatÈnaÑ accharÈnaÑ niraye
nibbattÈnaÑ diÔÔhÈni, tesu cÈti evaÑ imesu uppannÈnuppannesu dukkhesu
niccaÑ mama utrastaÑ cittaÑ, abbhantare ÉayhamÈno viya homi BhagavÈti
dasseti.
NÈÒÒatra bojjhÈ tapasÈti1 bojjha~gabhÈvanaÒca tapoguÓaÒca aÒÒatra
muÒcitvÈ2 sotthiÑ na passÈmÊti attho. SabbanissaggÈti nibbÈnato. Ettha
kiÒcÈpi bojjha~gabhÈvanÈ paÔhamaÑ gahitÈ, indriyasaÑvaro pacchÈ, atthato
pana indriyasaÑvarova paÔhamaÑ veditabbo. IndriyasaÑvare hi gahite
catupÈrisuddhisÊlaÑ gahitaÑ hoti. TasmiÑ patiÔÔhito bhikkhu
nissayamuttako dhuta~gasa~khÈtaÑ tapoguÓaÑ samÈdÈya araÒÒaÑ pavisitvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ bhÈvento saha vipassanÈya bojjha~ge bhÈveti. Tassa
ariyamaggo yaÑ nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ uppajjati, so
“sabbanissaggo”ti BhagavÈ catusaccavasena desanaÑ vinivattesi. Devaputto
desanÈpariyosÈne sotÈpattiphale patiÔÔhahÊti. . SattamaÑ.

8-10. KakudhasuttÈdivaÓÓanÈ
99-101. AÔÔhame Kakudho devaputtoti ayaÑ kira Kolanagare
MahÈmoggallÈnattherassa upaÔÔhÈkaputto daharakÈleyeva therassa santike
vasanto jhÈnaÑ nibbattetvÈ kÈla~kato brahmaloke uppajji. TatrÈpi naÑ
Kakudho brahmÈtveva saÒjÈnanti. NandasÊti tussasi. KiÑ laddhÈti tuÔÔhi
nÈma kiÒci manÈpaÑ labhitvÈ hoti, tasmÈ evamÈha. KiÑ jÊyitthÈti yassa3 hi
kiÒci manÈpaÑ cÊvarÈdivatthu jiÓÓaÑ4 hoti, so socati, tasmÈ evamÈha. AratÊ
nÈbhikÊratÊti ukkaÓÔhitÈ nÈbhibhavati. AghajÈtassÈti dukkhajÈtassa,
vaÉÉadukkhe ÔhitassÈti attho. NandÊjÈtassÈti jÈtataÓhassa. Aghanti
evar|passa hi vaÔÔadukkhaÑ Ègatameva
______________________________________________________________
1. Bojjha~gatapasÈ (SÊ, SyÈ), bojjh~gatapÈ (Ka) 2. MuÒcitvÈ aÒÒatra (SyÈ) 3. Yo (SÊ)
4. CÊvarÈdivatthu jiÓÓo (SÊ), cÊrÈdivatthuÑ jivo (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 105

hoti. “DukkhÊ sukhaÑ patthayatÊ”ti hi vuttaÑ. Iti aghajÈtassa nandÊ hoti,

sukhavipariÓÈmena1 dukkhaÑ ÈgatamevÈti nandÊjÈtassa aghaÑ hoti.
NavamaÑ vuttatthameva. Dasame Œnandattherassa anumÈnabuddhiyÈ
ÈnubhÈvappakÈsanatthaÑ aÒÒataroti Èha. . DasamaÑ.

Dutiyo vaggo.
_____

3. NÈnÈtitthiyavagga

1-2. SivasuttÈdivaÓÓanÈ
102-103. Tatiyavaggassa paÔhamaÑ vuttatthameva. Dutiye
paÔikaccevÈti paÔhamaÑyeva. AkkhacchinnovajhÈyatÊti akkhacchinno
avajhÈyati, balavacintanaÑ2 cinteti. DutiyagÈthÈya akkhacchinnovÈti
akkhacchinno viya. . DutiyaÑ.

3-4. SerÊsuttÈdivaÓÓanÈ
104-105. Tatiye dÈyakoti dÈnasÊlo. DÈnapatÊti yaÑ dÈnaÑ demi, tassa
pati hutvÈ demi, na dÈso na sahÈyo. Yo hi attanÈ madhuraÑ bhuÒjati,
paresaÑ amadhuraÑ deti, so dÈnasa~khÈtassa deyyadhammassa dÈso hutvÈ
deti. Yo yaÑ attanÈ bhuÒjati, tadeva deti, so sahÈyo hutvÈ deti. Yo pana
attanÈ yena tena yÈpeti, paresaÑ madhuraÑ deti, so pati jeÔÔhako sÈmi hutvÈ
deti. AhaÑ “tÈdiso ahosin”ti vadati.
Cat|su dvÈres|ti tassa kira raÒÒo SindhavaraÔÔhaÑ SodhivÈkaraÔÔhanti3
dve raÔÔhÈni ahesuÑ, nagaraÑ RoruvaÑ nÈma. Tassa ekekasmiÑ dvÈre
devasikaÑ satasahassaÑ uppajjati, antonagare vinicchayaÔÔhÈne
satasahassaÑ. So bahuhiraÒÒasuvaÓÓaÑ rÈsibh|taÑ disvÈ
kammassakataÒÈÓaÑ uppÈdetvÈ cat|su
______________________________________________________________
1. SukhapariÓÈme pana (SyÈ) 2. BalavacittaÑ (SyÈ)
3. SovÊrakaraÔÔhanti (SyÈ), SodhikaraÔÔhanti (Ka)
106 SaÑyuttanikÈya

dvÈresu dÈnasÈlÈyo kÈretvÈ tasmiÑ tasmiÑ dvÈre uÔÔhita-Èyena1 dÈnaÑ

dethÈti amacce Ôhapesi. TenÈha “cat|su dvÈresu dÈnaÑ dÊyitthÈ”ti.

SamaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikavanibbakayÈcakÈnanti ettha samaÓÈti

pabbajj|pagatÈ. BrÈhmaÓÈti bhovÈdino. SamitapÈpabÈhitapÈpe2 pana
samaÓabrÈhmaÓe esa nÈlattha. KapaÓÈti duggatÈ daliddamanussÈ kÈÓakuÓi-
Èdayo. AddhikÈti pathÈvino. VanibbakÈti ye “iÔÔhaÑ dinnaÑ, kantaÑ,
manÈpaÑ, kÈlena, anavajjaÑ dinnaÑ, dadaÑ cittaÑ pasÈdeyya, gacchatu
bhavaÑ brahmalokan”ti-ÈdinÈ nayena dÈnassa vaÓÓaÑ thomayamÈnÈ
vicaranti. YÈcakÈti ye “pasatamattaÑ detha, sarÈvamattaÑ dethÈ”ti-ÈdÊni ca
vatvÈ yÈcamÈnÈ vicaranti. ItthÈgÈrassa dÈnaÑ dÊyitthÈti paÔhamadvÈrassa
laddhattÈ tattha uppajjanakasatasahasse aÒÒampi dhanaÑ pakkhipitvÈ raÒÒo
amacce hÈretvÈ attano amacce ÔhapetvÈ raÒÒÈ dinnadÈnato rÈjitthiyo
mahantataraÑ dÈnaÑ adaÑsu. TaÑ sandhÈyevamÈha. Mama dÈnaÑ
paÔikkamÊti yaÑ mama dÈnaÑ tattha dÊyittha, taÑ paÔinivatti. SesadvÈresupi
eseva nayo. KocÊti katthaci. DÊgharattanti asÊtivassasahassÈni. EttakaÑ kira
kÈlaÑ tassa raÒÒo dÈnaÑ dÊyittha. CatutthaÑ vuttatthameva. . CatutthaÑ.

5. JantusuttavaÓÓanÈ

106. PaÒcame Kosalesu viharantÊti Bhagavato santike kammaÔÔhÈnaÑ

gahetvÈ tattha gantvÈ viharanti. UddhatÈti akappiye kappiyasaÒÒitÈya ca
kappiye akappiyasaÒÒitÈya ca anavajje sÈvajjasaÒÒitÈya ca sÈvajje
anavajjasaÒÒitÈya ca uddhaccapakatikÈ hutvÈ. UnnaÄÈti uggatanaÄÈ,
uÔÔhitatucchamÈnÈti vuttaÑ hoti. CapalÈti pattacÊvaramaÓÉanÈdinÈ cÈpallena
yuttÈ. MukharÈti mukhakharÈ, kharavacanÈti vuttaÑ hoti. VikiÓÓavÈcÈti
asaÑyatavacanÈ, divasampi niratthakavacanapalÈpino. MuÔÔhassatinoti
naÔÔhassatino3 sativirahitÈ, idha kataÑ ettha pamussanti. AsampajÈnÈti
nippaÒÒÈ. AsamÈhitÈti appanÈ-upacÈrasamÈdhirahitÈ,
______________________________________________________________
1. UÔÔhitadÈyena (SyÈ) 2. ...vÈhitapÈpe (SyÈ) 3. NaÔÔhasatÊ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 107

caÓÉasote baddhanÈvÈsadisÈ. VibbhantacittÈti anavaÔÔhitacittÈ,

panthÈruÄhabÈlamigasadisÈ1. PÈkatindriyÈti saÑvarÈbhÈvena gihikÈle viya
vivaÔa-indriyÈ.

Jant|ti evaÑnÈmako devaputto. Tadahuposatheti tasmiÑ ahu uposathe,

uposathadivaseti attho. Pannaraseti cÈtuddasikÈdipaÔikkhepo. Upasa~kamÊti
codanatthÈya upagato. So kira cintesi “ime bhikkh| Satthu santike
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ nikkhantÈ, idÈni pamattÈ viharanti, na kho panete
pÈÔiyekkaÑ nisinnaÔÔhÈne codiyamÈnÈ kathaÑ gaÓhissanti, samÈgamanakÈle
codissÈmÊ”ti uposathadivase tesaÑ sannipatitabhÈvaÑ ÒatvÈ upasa~kami.
GÈthÈhi ajjhabhÈsÊti sabbesaÑ majjhe ÔhatvÈ gÈthÈ2 abhÈsi.

Tattha yasmÈ guÓakathÈya saddhiÑ nigguÓassa aguÓo pÈkaÔo hoti,

tasmÈ guÓaÑ tÈva kathento sukhajÊvino pure Èsunti-ÈdimÈha. Tattha
sukhajÊvino pure Èsunti pubbe bhikkh| supposÈ subharÈ ahesuÑ,
uccanÊcakulesu sapadÈnaÑ caritvÈ laddhena missakapiÓÉena yÈpesunti
adhippÈyena evamÈha. AnicchÈti nittaÓhÈ hutvÈ.

EvaÑ porÈÓakabhikkh|naÑ vaÓÓaÑ kathetvÈ idÈni tesaÑ avaÓÓaÑ

kathento dupposanti-ÈdimÈha. Tattha gÈme gÈmaÓikÈ viyÈti yathÈ gÈme
gÈmakuÔÈ nÈnappakÈrakena janaÑ pÊÄetvÈ khÊradadhitaÓÉulÈdÊni ÈharÈpetvÈ
bhuÒjanti, evaÑ tumhepi anesanÈya ÔhitÈ tumhÈkaÑ jÊvitaÑ kappethÈti
adhippÈyena vadati. NipajjantÊti uddesaparipucchÈmanasikÈrehi anatthikÈ
hutvÈ sayanamhi hatthapÈde vissajjetvÈ nipajjanti. ParÈgÈres|ti paragehesu,
kulasuÓhÈdÊs|ti attho. MucchitÈti kilesamucchÈya mucchitÈ.

Ekacceti vattabbayuttakeyeva. ApaviddhÈti chaÉÉitakÈ. AnÈthÈti

apatiÔÔhÈ. PetÈti susÈne chaÉÉitÈ kÈla~katamanussÈ. YathÈ hi susÈne
chaÉÉitÈ nÈnÈsakuÓÈdÊhi khajjanti, ÒÈtakÈpi nesaÑ nÈthakiccaÑ
______________________________________________________________
1. PanthÈruÄhavÈÄamigasadisÈ (SÊ), pathÈruÄhÈbÈlamigasadisÈ (SyÈ) 2. GÈthÈhi (SyÈ)
108 SaÑyuttanikÈya

na karonti, na rakkhanti na gopayanti, evamevaÑ evar|pÈpi

ÈcariyupajjhÈyÈdÊnaÑ santikÈ ovÈdÈnusÈsaniÑ na labhantÊti apaviddhÈ
anÈthÈ, yathÈ petÈ, tatheva honti. . PaÒcamaÑ.

6. RohitassasuttavaÓÓanÈ
107. ChaÔÔhe yatthÈti cakkavÈÄalokassa ekokÈse bhummaÑ. Na cavati
na upapajjatÊti idaÑ aparÈparaÑ cutipaÔisandhivasena gahitaÑ. GamanenÈti
padagamanena. NÈhaÑ taÑ lokassa antanti SatthÈ sa~khÈralokassa antaÑ
sandhÈya vadati. ©Èteyyanti-ÈdÊsu ÒÈtabbaÑ, daÔÔhabbaÑ, pattabbanti attho.
Iti devaputtena cakkavÈÄalokassa anto pucchito, SatthÈrÈ
sa~khÈralokassa kathito. So pana attano paÒhena saddhiÑ Satthu
byÈkaraÓaÑ sametÊti saÒÒÈya pasaÑsanto1 acchariyanti-ÈdimÈha.
DaÄhadhammÈti2 daÄhadhanu, uttamappamÈÓena dhanunÈ samannÈgato.
Dhanuggahoti dhanu-Ècariyo. Susikkhitoti dasa dvÈdasa vassÈni
dhanusippaÑ sikkhito. Katahatthoti usabhappamÈÓepi vÈlaggaÑ vijjhituÑ
samatthabhÈvena katahattho. Kat|pÈsanoti katasarakkhepo dassitasippo.
AsanenÈti kaÓÉena. AtipÈteyyÈti atikkameyya. YÈvatÈ so tÈlacchÈyaÑ
atikkameyya, tÈvatÈ kÈlena ekacakkavÈÄaÑ atikkamÈmÊti attano
javasampattiÑ dasseti.
PuratthimÈ samuddÈ pacchimoti yathÈ puratthimasamuddÈ
pacchimasamuddo d|re, evaÑ me d|re padavÊtihÈro ahosÊti vadati. So kira
pÈcÊnacakkavÈÄamukhavaÄamukhavaÔÔiyaÑ ÔhÊto pÈdaÑ pasÈretvÈ
pacchimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ3 akkamati, puna dutiyaÑ pÈdaÑ
pasÈretvÈ paracakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ akkamati. IcchÈgatanti icchÈ eva.
AÒÒatrevÈti nippapaÒcataÑ dasseti. BhikkhÈcÈrakÈle kiresa
nÈgalatÈdantakaÔÔhaÑ khÈditvÈ Anotatte mukhaÑ dhovitvÈ kÈle sampatte
Uttarakurumhi piÓÉÈya caritvÈ cakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ nisinno
bhattakiccaÑ karoti, tattha muhuttaÑ vissamitvÈ puna javati.
VassasatÈyukoti tadÈ dÊghÈyukakÈlo hoti, ayaÑ pana
______________________________________________________________
1. SampahaÑsanto (SyÈ) 2. DaÄadhammoti (SÊ, SyÈ) 3. ...mukhavaÔÔiÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 109

vassasatÈvasiÔÔhe Èyumhi gamanaÑ Èrabhi. VassasatajÊvÊti taÑ vassasataÑ

anantarÈyena jÊvanto. AntarÈva kÈla~katoti cakkavÈÄalokassa antaÑ appatvÈ
antarÈva mato. So pana tattha kÈlaÑ katvÈpi ÈgantvÈ imasmiÑ yeva
cakkavÈÄe nibbatti. AppatvÈti sa~khÈralokassa antaÑ appatvÈ. DukkhassÈti
vaÔÔadukkhassa. Antakiriyanti pariyantakaraÓaÑ. KaÄevareti attabhÈve.
SasaÒÒimhi samanaketi sasaÒÒe sacitte. Lokanti dukkhasaccaÑ.
Lokasamudayanti samudayasaccaÑ. Lokanirodhanti nirodhasaccaÑ.
PaÔipadanti maggasaccaÑ. Iti “nÈhaÑ Èvuso imÈni cattÈri saccÈni
tiÓakaÔÔhÈdÊsu paÒÒapemi, imasmiÑ pana cÈtumahÈbh|tike kÈyasmiÑyeva
paÒÒapemÊ”ti dasseti. SamitÈvÊti samitapÈpo. NÈsÊsatÊti na pattheti. .
ChaÔÔhaÑ. SattamaÔÔhamÈni vuttatthÈneva.

9. SusimasuttavaÓÓanÈ
110. Navame tuyhampi no Œnanda SÈriputto ruccatÊti SatthÈ therassa
vaÓÓaÑ kathetukÈmo, vaÓÓo ca nÈmesa visabhÈgapuggalassa santike
kathetuÑ na vaÔÔati. Tassa santike kathito hi matthakaÑ na pÈpuÓÈti. So hi
“asuko nÈma bhikkhu sÊlavÈ”ti vutte “kiÑ tassa sÊlaÑ, gor|pasÊlo so, kiÑ
tayÈ aÒÒo sÊlavÈ na diÔÔhapubbo”ti vÈ, “paÒÒÈvÈ”ti vutte “kiÑ paÒÒo so, kiÑ
tayÈ aÒÒo paÒÒavÈ na diÔÔhapubbo”ti vÈ ÈdÊni vatvÈ vaÓÓakathÈya antarÈyaÑ
karoti. Œnandatthero pana SÈriputtattherassa sabhÈgo, paÓÊtÈni1 labhitvÈ
therassa deti, attano upaÔÔhÈkadÈrake pabbÈjetvÈ therassa santike upajjhaÑ
gaÓhÈpeti, upasampÈdeti. SÈriputtattheropi Œnandattherassa tatheva karoti.
KiÑ kÈraÓÈ? AÒÒamaÒÒassa guÓesu pasÊditvÈ2. Œnandatthero hi “amhÈkaÑ
jeÔÔhabhÈtiko ekaÑ asa~khyeyyaÑ satasahassaÒca kappe3 pÈramiyo p|retvÈ
soÄasavidhaÑ paÒÒaÑ paÔivijjhitvÈ DhammasenÈpatiÔÔhÈne Ôhito”ti therassa
guÓesu pasÊditvÈva theraÑ mamÈyati. SÈriputtattheropi
“SammÈsambuddhassa mayÈ kattabbaÑ mukhodakadÈnÈdikiccaÑ sabbaÑ
Œnando karoti, ŒnandaÑ nissÈya ahaÑ icchiticchitaÑ samÈpattiÑ
samÈpajjituÑ labhÈmÊ”ti Èyasmato4 Œnandassa
______________________________________________________________
1. PaÓÊtÈnicÊvarÈdÊni (SyÈ) 2. PasÊditvÈva mamÈyanti (SÊ, Ka)
3. KappaÑ (SyÈ) 4. TassÈyasmato (SÊ)
110 SaÑyuttanikÈya

guÓesu pasÊditvÈva taÑ mamÈyati. TasmÈ BhagavÈ SÈriputtattherassa

vaÓÓaÑ kathetukÈmo Œnandattherassa santike kathetuÑ Èraddho.
Tattha tuyhampÊti sampiÓÉanattho1 pi-kÈro. IdaÑ vuttaÑ hoti–Œnanda
SÈriputtassa ÈcÈro gocaro vihÈro abhikkamo paÔikkamo ÈlokitavilokitaÑ
samiÒjitapasÈraÓaÑ mayhaÑ ruccati, AsÊtimahÈtherÈnaÑ ruccati,
sadevakassa lokassa ruccati, tuyhampi ruccatÊti.
Tato thero sÈÔakantare laddhokÈso balavamallo viya tuÔÔhamÈnaso hutvÈ
“SatthÈ mayhaÑ piyasahÈyassa vaÓÓaÑ kathÈpitukÈmo, labhissÈmi no ajja
dÊpadhajabh|taÑ mahÈjambuÑ vidhunanto viya valÈhakantarato candaÑ
nÊharitvÈ dassento viya SÈriputtattherassa vaÓÓaÑ kathetun”ti cintetvÈ
paÔhamataraÑ tÈva cat|hi padehi puggalapalÈpe2 haranto kassa hi nÈma
bhante abÈlassÈti-ÈdimÈha. BÈlo hi bÈlatÈya, duÔÔho dosatÈya, m|Äho
mohena, vipallatthacitto ummattako cittavipallÈsena vaÓÓaÑ “vaÓÓo”ti vÈ
avaÓÓaÑ “avaÓÓo”ti vÈ “ayaÑ Buddho, ayaÑ sÈvako”ti vÈ na jÈnÈti,
abÈlÈdayo pana3 jÈnanti, tasmÈ abÈlassÈti-ÈdimÈha. Na rucceyyÈti
bÈlÈdÊnaÑyeva hi so na rucceyya, na aÒÒassa kassaci4 na rucceyya.
EvaÑ puggalapalÈpe haritvÈ idÈni soÄasahi padehi yathÈbh|taÑ vaÓÓaÑ
kathento paÓÉito bhanteti-ÈdimÈha. Tattha paÓÉitoti paÓÉiccena
samannÈgato, cat|su kosallesu ÔhitassetaÑ nÈmaÑ. VuttaÑ hetaÑ–“yato
kho Œnanda bhikkhu dhÈtukusalo ca hoti Èyatanakusalo ca
paÔiccasamuppÈdakusalo ca ÔhÈnÈÔÔhÈnakusalo ca, ettÈvatÈ kho Œnanda
‘paÓÉito bhikkh|’ti alaÑ vacanÈyÈ”ti5. MahÈpaÒÒoti-ÈdÊsu mahÈpaÒÒÈdÊhi
samannÈgatoti attho. TatridaÑ mahÈpaÒÒÈdÊnaÑ nÈnatthaÑ6–katamÈ
mahÈpaÒÒÈ? Mahante sÊlakkhandhe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ, mahante
samÈdhikkhandhe, paÒÒÈkkhandhe, vimuttikkhandhe,
vimuttiÒÈÓadassanakkhandhe pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ. MahantÈni
ÔhÈnÈÔÔhÈnÈni, mahÈvihÈrasamÈpattiyo, mahantÈni ariyasaccÈni, mahante
satipaÔÔhÈne, sammappadhÈne, iddhipÈde, mahantÈni indriyÈni, balÈni,
bojjha~gÈni,
______________________________________________________________
1. SampiÓÉanatthe (SyÈ) 2. PuggalapalÈse (Ka) 3. NÈma (SyÈ) 4. Kassa (SyÈ)
5. Ma 3. 107 piÔÔhe. 6. Khu 9. 371 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 111

mahante ariyamagge, mahantÈni sÈmaÒÒaphalÈni, mahÈ-abhiÒÒÈyo,

mahantaÑ paramatthaÑ nibbÈnaÑ pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ.
SÈ pana therassa devorohanaÑ katvÈ Sa~kassanagaradvÈre Ôhitena
SatthÈrÈ puthujjanapaÒcake1 paÒhe pucchite taÑ vissajjentassa pÈkaÔÈ jÈtÈ.
KatamÈ puthupaÒÒÈ? Puthu nÈnÈkhandhesu ÒÈÓaÑ pavattatÊti
puthupaÒÒÈ, puthu nÈnÈdhÈt|su, puthu nÈnÈ-Èyatanesu, puthu
nÈnÈpaÔiccasamuppÈdesu, puthunÈnÈsuÒÒatamanupalabbhesu, puthu nÈnÈ-
atthesu, dhammesu, niruttÊsu, paÔibhÈnesu, puthu nÈnÈsÊlakkhandhesu, puthu
nÈnÈsamÈdhi, paÒÒÈ, vimutti, vimuttiÒÈÓadassanakkhandhesu, puthu
nÈnÈÔhÈnÈÔÔhÈnesu, puthu nÈnÈvihÈrasamÈpattÊsu, puthu nÈnÈ-ariyasaccesu,
puthu nÈnÈsatipaÔÔhÈnesu, sammappadhÈnesu, iddhipÈdesu, indriyesu,
balesu, bojjha~gesu, puthu nÈnÈ-ariyamaggesu, sÈmaÒÒaphalesu, abhiÒÒÈsu,
puthu nÈnÈjanasÈdhÈraÓe dhamme2 samatikkamma paramatthe nibbÈne
ÒÈÓaÑ pavattatÊti puthupaÒÒÈ.
KatamÈ hÈsapaÒÒÈ? Idhekacco hÈsabahulo vedabahulo tuÔÔhibahulo
pÈmojjabahulo sÊlaÑ parip|reti, indriyasaÑvaraÑ parip|reti, bhojane
mattaÒÒutaÑ, jÈgariyÈnuyogaÑ, sÊlakkhandhaÑ, samÈdhikkhandhaÑ,
paÒÒÈkkhandhaÑ,vimuttikkhandhaÑ,vimuttiÒÈÓadassanakkhandhaÑ
parip|retÊti hÈsapaÒÒÈ. HÈsabahulo pÈmojjabahulo ÔhÈnÈÔÔhÈnaÑ3
paÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ. HÈsabahulo vihÈrasamÈpattiyo parip|retÊti
hÈsapaÒÒÈ. HÈsabahulo ariyasaccÈni paÔivijjhati4. SatipaÔÔhÈne,
sammappadhÈne, iddhipÈde, indriyÈni, balÈni, bojjha~gÈni, ariyamaggaÑ
bhÈvetÊti hÈsapaÒÒÈ. HÈsabahulo sÈmaÒÒaphalÈni sacchikaroti, abhiÒÒÈyo
paÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ, hÈsabahulo vedatuÔÔhipÈmojjabahulo paramatthaÑ
nibbÈnaÑ sacchikarotÊti hÈsamaÒÒÈ.
Thero ca Sarado nÈma tÈpaso hutvÈ Anomadassissa Bhagavato
pÈdam|le aggasÈvakapatthanaÑ paÔÔhapesi5, taÑkÈlato paÔÔhÈya hÈsabahulo
sÊlaparip|raÓÈdÊni akÈsÊti hÈsapaÒÒo6.
______________________________________________________________
1. PuthujjanÈdike paÒcake (SÊ) 2. SÈdhÈraÓe sÊladhamme (SÊ)
3. ®hÈnÈÔhÈnÈni (SyÈ) 4. PaÔivijjhatÊti hÈsapaÒÒÈ (SyÈ)
5. Ptthesi (SÊ, SyÈ) 6. HÈsapaÒÒÈ (SyÈ)
112 SaÑyuttanikÈya

KatamÈ javanapaÒÒÈ? YaÑkiÒci r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ -pa-

yaÑ d|re santike vÈ, sabbaÑ r|paÑ aniccato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ.
Dukkhato khippaÑ, anattato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. YÈ kÈci vedanÈ
-pa-. YÈ kÈci saÒÒÈ, ye keci sa~dhÈrÈ, yaÑkiÒci viÒÒÈÓaÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ -pa-. SabbaÑ viÒÒÈÓaÑ aniccato, dukkhato,
anattato khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. Cakkhu -pa- jarÈmaraÓaÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccato, dukkhato, anattato khippaÑ javatÊti
javanapaÒÒÈ. R|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ khayaÔÔhena,
dukkhaÑ bhayaÔÔhena, anattÈ asÈrakaÔÔhenÈti tulayitvÈ tÊrayitvÈ vibhÈvayitvÈ
vibh|taÑ katvÈ r|panirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. VedanÈ,
saÒÒÈ, sa~khÈrÈ, viÒÒÈÓaÑ, cakkhu -pa- jarÈmaraÓaÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ aniccaÑ khayaÔÔhena -pa- vibh|taÑ katvÈ
jarÈmaraÓanirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ. R|paÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannaÑ -pa- viÒÒÈÓaÑ. Cakkhu -pa- jarÈmaraÓaÑ
aniccaÑ sa~khataÑ paÔiccasamuppannaÑ khayadhammaÑ vayadhammaÑ
virÈgadhammaÑ nirodhadhammanti tulayitvÈ tÊrayitvÈ vibhÈvayitvÈ
vibh|taÑ katvÈ jarÈmaraÓanirodhe nibbÈne khippaÑ javatÊti javanapaÒÒÈ.
KatamÈ tikkhapaÒÒÈ? KhippaÑ kilese chindatÊti tikkhapaÒÒÈ.
UppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈseti, uppannaÑ byÈpÈdavitakkaÑ,
uppannaÑ vihiÑ sÈvitakkaÑ, uppannuppanne pÈpake akusale dhamme,
uppannaÑ rÈgaÑ, dosaÑ, mohaÑ, kodhaÑ, upanÈhaÑ, makkhaÑ, paÄÈsaÑ,
issaÑ, macchariyaÑ, mÈyaÑ, sÈÔheyyaÑ, thambhaÑ, sÈrambhaÑ, mÈnaÑ,
atimÈnaÑ, madaÑ, pamÈdaÑ, sabbe kilese, sabbe duccarite, sabbe
abhisa~khÈre sabbe bhavagÈmikamme nÈdhivÈseti pajahati vinodeti,
byantÊkaroti, anabhÈvaÑ gametÊti tikkhapaÒÒÈ. EkasmiÑ Èsane cattÈro ca
ariyamaggÈ, cattÈri ca sÈmaÒÒaphalÈni, catasso ca paÔisambhidÈyo, cha ca
abhiÒÒÈyo adhigatÈ honti sacchikatÈ phassitÈ paÒÒÈyÈti tikkhapaÒÒÈ.
Thero ca bhÈgineyyassa DÊghanakhaparibbÈjakassa
VedanÈpariggahasutte desiyamÈne Ôhitakova sabbakilese chinditvÈ
sÈvakapÈramiÒÈÓaÑ paÔividdhakÈlato paÔÔhÈya tikkhapaÒÒo nÈma jÈto.
TenÈha “tikkhapaÒÒo bhante ÈyasmÈ SÈriputto”ti.
______________________________________________________________
1. PhusitÈ (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 113

KatamÈ nibbedhikapaÒÒÈ? Idhekacco sabbasa~khÈresu ubbegabahulo

hoti uttÈsabahulo ukkaÓÔhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo
bahimukho na ramati sabbasa~khÈresu, anibbiddhapubbaÑ
appadÈlitapubbaÑ lobhakkhandhaÑ nibbijjhati padÈletÊti nibbedhikapaÒÒÈ.
AnibbiddhapubbaÑ appadÈlitapubbaÑ dosakkhandhaÑ, mohakkhandhaÑ,
kodhaÑ, upanÈhaÑ -pa- sabbe bhavagÈmikamme nibbijjhati padÈletÊti
nibbedhikapaÒÒÈ.
Appicchoti santaguÓaniguhanatÈ, paccayapaÔiggahaÓe ca mattaÒÒutÈ,
etaÑ appicchalakkhaÓanti1 iminÈ lakkhaÓena samannÈgato. SantuÔÔhoti
cat|su paccayesu yathÈlÈbhasantoso yathÈbalasantoso yathÈsÈruppasantosoti
imehi tÊhi santosehi samannÈgato. Pavivittoti kÈyaviveko ca
vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ nekkhammÈbhiratÈnaÑ, cittaviveko ca
parisuddhacittÈnaÑ paramavodÈnappattÈnaÑ, upadhiviveko ca
nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnanti imesaÑ tiÓÓaÑ vivekÈnaÑ
lÈbhÊ. AsaÑsaÔÔhoti dassanasaÑsaggo savanasaÑsaggo
samullapanasaÑsaggo paribhogasaÑsaggo kÈyasaÑsaggoti imehi paÒcahi
saÑsaggehi virahito. AyaÒca paÒcavidho saÑsaggo rÈj|hi rÈjamahÈmattehi
titthiyehi titthiyasÈvakehi upÈsakehi upÈsikÈhi bhikkh|hi bhikkhunÊhÊti
aÔÔhahi puggalehi saddhiÑ jÈyati, so sabbopi therassa natthÊti asaÑsaÔÔho.
ŒraddhavÊriyoti paggahitavÊriyo paripuÓÓavÊriyo. Tattha ÈraddhavÊriyo
bhikkhu gamane uppannakilesassa ÔhÈnaÑ pÈpuÓituÑ na deti, ÔhÈne
uppannassa nisajjaÑ, nisajjÈya uppannassa seyyaÑ2 pÈpuÓituÑ na deti,
tasmiÑ tasmiÑ iriyÈpathe uppannaÑ tattha tattheva niggaÓhÈti. Thero pana
catucattÈlÊsa vassÈni maÒce piÔÔhiÑ na pasÈreti. TaÑ sandhÈya
“ÈraddhavÊriyo”ti Èha. VattÈti odhunanavattÈ. Bhikkh|naÑ ajjhÈcÈraÑ disvÈ
“ajja kathessÈmi, sve kathessÈmÊ”ti kathÈvavatthÈnaÑ3 na karoti, tasmiÑ
tasmiÑ yeva ÔhÈne ovadati anusÈsatÊti attho.
Vacanakkhamoti vacanaÑ khamati. Eko hi parassa ovÈdaÑ deti, sayaÑ
pana aÒÒena ovadiyamÈno kujjhati. Thero pana parassapi ovÈdaÑ deti,
______________________________________________________________
1. AppicchatÈlakkhaÓanti (Ka) 2. SayanaÑ (SÊ, SyÈ) 3. TiÓavatthÈraÑ (SyÈ)
114 SaÑyuttanikÈya

sayaÑ ovadiyamÈnopi sirasÈ sampaÔicchati. EkadivasaÑ kira

SÈriputtattheraÑ sattavassiko sÈmaÓero “bhante SÈriputta tumhÈkaÑ
nivÈsanakaÓÓo olambatÊ”ti Èha. Thero kiÒci avatvÈva ekamantaÑ gantvÈ
parimaÓÉalaÑ nivÈsetvÈ Ègamma “ettakaÑ vaÔÔati ÈcariyÈ”ti aÒjaliÑ
paggayha aÔÔhÈsi.
“Tadahu pabbajito santo, jÈtiyÈ sattavassiko.
Sopi maÑ anusÈseyya, sampaÔicchÈmi matthake”ti1–
Èha.
Codakoti vatthusmiÑ otiÓÓe vÈ anotiÓÓe vÈ vÊtikkamaÑ disvÈ “Èvuso
bhikkhunÈ nÈma evaÑ nivÈsetabbaÑ, evaÑ pÈrupitabbaÑ, evaÑ gantabbaÑ,
evaÑ ÔhÈtabbaÑ, evaÑ nisÊditabbaÑ, evaÑ khÈditabbaÑ, evaÑ
bhuÒjitabban”ti tantivasena anusiÔÔhiÑ deti.
PÈpagarahÊti “pÈpapuggale na passe, na tesaÑ vacanaÑ suÓe, tehi
saddhiÑ ekacakkavÈÄepi na vaseyyaÑ.
MÈ me kadÈci pÈpiccho, kusÊto hÊnavÊriyo.
Appassuto anÈdaro, sameto ahu katthacÊ”ti2–
EvaÑ pÈpapuggalepi garahati, “samaÓena nÈma rÈgavasikena
dosamohavasikena na hotabbaÑ, uppanno rÈgo doso moho pahÈtabbo”ti
evaÑ pÈpadhammepi garahatÊti dvÊhi kÈraÓehi “pÈpagarahÊ bhante ÈyasmÈ
SÈriputto”ti vadati.
EvaÑ ÈyasmatÈ Œnandena soÄasahi padehi therassa
yathÈbh|tavaÓÓappakÈsane kate “kiÑ Œnando attano piyasahÈyassa vaÓÓaÑ
kathetuÑ na labhati, kathetu kiÑ pana tena kathitaÑ tatheva hoti, kiÑ so
sabbaÒÒ|”ti koci pÈpapuggalo vattuÑ mÈ labhat|ti3 SatthÈ taÑ
vaÓÓabhaÓanaÑ akuppaÑ sabbaÒÒubhÈsitaÑ karonto jinamuddikÈya
laÒchanto evametanti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. Khu 11. 382 piÔÔhe MilindapaÒhe.
2. SamantÈ katthaci ah|ti (SÊ, SyÈ) Khu 3. 33 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
3. MÈ labhÊti (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 115

EvaÑ TathÈgatena ca Œnandattherena ca mahÈtherassa1 vaÓÓe

kathiyamÈne bh|maÔÔhakÈ devatÈ2 uÔÔhahitvÈ eteheva soÄasahi padehi
vaÓÓaÑ kathayiÑsu, tato ÈkÈsaÔÔhakadevatÈ sÊtavalÈhakÈ uÓhavalÈhakÈ
CÈtumahÈrÈjikÈti yÈva AkaniÔÔhabrahmalokÈ devatÈ uÔÔhahitvÈ eteheva
soÄasahi padehi vaÓÓaÑ kathayiÑsu. EtenupÈyena ekacakkavÈÄaÑ ÈdiÑ
katvÈ dasasu cakkavÈÄasahassesu devatÈ uÔÔhahitvÈ kathayiÑsu.
AthÈyasmato SÈriputtassa saddhivihÈriko SusÊmo devaputto cintesi “imÈ
devatÈ3 attano attano nakkhattakÊÄaÑ pahÈya tattha tattha gantvÈ4 mayhaÑ
upajjhÈyasseva vaÓÓaÑ kathenti, gacchÈmi TathÈgatassa santikaÑ, gantvÈ
etadeva vaÓÓabhaÓanaÑ devatÈbhÈsitaÑ karomÊ”ti, so tathÈ akÈsi. TaÑ
dassetuÑ atha kho SusÊmoti-Èdi vuttaÑ.
UccÈvacÈti aÒÒesu ÔhÈnesu paÓÊtaÑ uccaÑ vuccati, hÊnaÑ avacaÑ. Idha
pana uccÈvacÈti nÈnÈvidhÈ vaÓÓanibhÈ5. TassÈ kira devaparisÈya
nÊlaÔÔhÈnaÑ atinÊlaÑ, pÊtakaÔÔhÈnaÑ atipÊtakaÑ, lohitaÔÔhÈnaÑ atilohitaÑ,
odÈtaÔÔhÈnaÑ accodÈtanti catubbidhÈ vaÓÓanibhÈ pÈtubhavi. Teneva
seyyathÈpi nÈmÈti catasso upamÈ ÈgatÈ. Tattha subhoti sundaro. JÈtimÈti
jÈtisampanno. Suparikammakatoti dhovanÈdiparikammena suÔÔhu
parikammakato. PaÓÉukambale nikkhittoti rattakambale Ôhapito.
Evamevanti rattakambale nikkhittamaÓi viya sabbÈ ekappahÈreneva
virocituÑ ÈraddhÈ. Nikkhanti atirekapaÒcasuvaÓÓena katapiÄandhanaÑ.
TaÒhi ghaÔÔanamajjanakkhamaÑ hoti. Jambonadanti mahÈjambusÈkhÈya
pavattanadiyaÑ nibbattaÑ, mahÈjambuphalarase vÈ pathaviyaÑ paviÔÔhe
suvaÓÓa~kurÈ uÔÔhahanti, tena suvaÓÓena katapiÄandhanantipi attho.
DakkhakammÈraputta-ukkÈmukhasukusalasampahaÔÔhanti sukusalena
kammÈraputtena ukkÈmukhe pacitvÈ sampahaÔÔhaÑ. DhÈtuvibha~ge6
akatabhaÓÉaÑ gahitaÑ, idha pana katabhaÓÉaÑ.
Viddheti d|rÊbh|te. Deveti ÈkÈse. NabhaÑ abbhussakkamÈnoti ÈkÈsaÑ
abhila~ghanto. IminÈ taruÓas|riyabhÈvo dassito.
______________________________________________________________
1. MahÈsÈvakassa (SÊ, SyÈ) 2. NÈgÈ (SyÈ) 3. Ime devaputtÈ (SyÈ) 4. ®hatvÈ (SyÈ)
5. VaÓÓÈ ca vaÓÓanibhÈ (SyÈ) 6. Ma 3. 286 piÔÔhe.
116 SaÑyuttanikÈya

Soratoti soraccena samannÈgato. Dantoti nibbisevano. SatthuvaÓÓÈbhatoti

SatthÈrÈ ÈbhatavaÓÓo. SatthÈ hi aÔÔhaparisamajjhe nisÊditvÈ “sevatha
bhikkhave SÈriputtamoggallÈne”ti-ÈdinÈ1 nayena therassa vaÓÓaÑ ÈharÊti
thero ÈbhatavaÓÓo nÈma hoti. KÈlaÑ ka~khatÊti parinibbÈnakÈlaÑ pattheti.
KhÊÓÈsavo hi neva maraÓaÑ abhinandati, na jÊvitaÑ pattheti,
dÊvasasa~khepaÑ2 vetanaÑ gahetvÈ3 Ôhitapuriso viya kÈlaÑ pana pattheti,
olokento tiÔÔhatÊti attho. TenevÈha–
“NÈbhinandÈmi maraÓaÑ, nÈbhinandÈmi jÊvitaÑ.
KÈlaÒca paÔika~khÈmi, nibbisaÑ bhatako yathÈ”ti4. . NavamaÑ.

10. NÈnÈtitthiyasÈvakasuttavaÓÓanÈ
111. Dasame nÈnÈtitthiyasÈvakÈti te kira kammavÈdino ahesuÑ, tasmÈ
dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ sagge nibbattÈ, te “attano attano Satthari pasÈdena
nibbattamhÈ”ti saÒÒino hutvÈ “gacchÈma Dasabalassa santike ÔhatvÈ
amhÈkaÑ SatthÈrÈnaÑ vaÓÓaÑ kathessÈmÈ”ti ÈgantvÈ paccekagÈthÈhi
kathayiÑsu. Tattha chinditamÈriteti chindite ca mÈrite ca. HatajÈnÊs|ti
pothane ca dhanajÈnÊsu ca. PuÒÒaÑ vÈ panÈti attano puÒÒampi na
samanupassati, sa~khepato puÒÒÈpuÒÒÈnaÑ vipÈko natthÊti vadati. Sa ve
vissÈsamÈcikkhÊti so “evaÑ katapÈpÈnampi katapuÒÒÈnampi vipÈko natthÊ”ti
vadanto sattÈnaÑ vissÈsaÑ avassayaÑ patiÔÔhaÑ Ècikkhati, tasmÈ mÈnanaÑ
vandanaÑ p|janaÑ arahatÊti vadati.
TapojigucchÈyÈti kÈyakilamathatapena pÈpajigucchanena.
SusaÑvutattoti samannÈgato pihito vÈ. JegucchÊti tapena pÈpajigucchako.
Nipakoti paÓÉito. CÈtuyÈmasusaÑvutoti cÈtuyÈmena susaÑvuto. CÈtuyÈmo
nÈma sabbavÈrivÈrito ca hoti sabbavÈriyutto ca sabbavÈridhuto ca
sabbavÈriphuÔo cÈti ime cattÈro koÔÔhÈsÈ. Tattha sabbavÈrivÈritoti
vÈritasabba-udako, paÔikkhittasabbasÊtodakoti attho. So kira sÊtodake
sattasaÒÒÊ
______________________________________________________________
1. Ma 3. 291 piÔÔhe. 2. Divase divase (SÊ)
3. GantvÈ (SyÈ) 4. Khu 2. 345 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 117

hoti, tasmÈ taÑ na valaÒjeti. SabbavÈriyuttoti sabbena pÈpavÈraÓena yutto.

SabbavÈridhutoti sabbena pÈpavÈraÓena dhutapÈpo. SabbavÈriphuÔoti
sabbena pÈpavÈraÓena phuÔÔho. DiÔÔhaÑ sutaÒca Ècikkhanti diÔÔhaÑ
“diÔÔhaÑ me”ti sutaÑ “sutaÑ me”ti Ècikkhanto, na niguhanto. Na hi n|na
kibbisÊti evar|po SatthÈ kibbisakÈrako nÈma na hoti.

NÈnÈtitthiyeti so kira nÈnÈtitthiyÈnaÑyeva upaÔÔhÈko, tasmÈ te Èrabbha

vadati. Pakudhako kÈtiyÈnoti Pakudho1 KaccÈyano. NigaÓÔhoti NÈÔaputto.
Makkhalip|raÓÈseti Makkhali ca P|raÓo ca. SÈmaÒÒappattÈti
samaÓadhamme koÔippattÈ. Na hi n|na teti sappurisehi na d|re, teyeva loke
sappurisÈti vadati. PaccabhÈsÊti “ayaÑ ÈkoÔako imesaÑ nagganissirikÈnaÑ
Dasabalassa santike ÔhatvÈ vaÓÓaÑ kathetÊti tesaÑ avaÓÓaÑ kathessÈmÊ”ti
pati-abhÈsÊti.

Tattha sahÈcaritenÈti saha caritamattena. Chavo sigÈloti lÈmako

kÈlasigÈlo. Kotthukoti tasseva vevacanaÑ. Sa~kassarÈcÈroti
Èsa~kitasamÈcÈro. Na sataÑ sarikkhoti paÓÉitÈnaÑ sappurisÈnaÑ sadiso na
hoti, kiÑ tvaÑ kÈlasigÈlasadise titthiye sÊhe karosÊti.

AnvÈvisitvÈti “ayaÑ evar|pÈnaÑ SatthÈrÈnaÑ avaÓÓaÑ katheti, teneva

naÑ mukhena vaÓÓaÑ kathÈpessÈmÊ”ti cintetvÈ tassa sarÊre anu-Èvisi
adhimucci, evaÑ anvÈvisitvÈ. ŒyuttÈti tapojigucchane yuttapayuttÈ.
PÈlayaÑ pavivekiyanti pavivekaÑ pÈlayantÈ. Te kira “nhÈpitapavivekaÑ
pÈlessÈmÈ”ti sayaÑ kese luÒcanti, “cÊvarapavivekaÑ pÈtessamÈ”ti naggÈ
vicaranti, piÓÉapÈtapavivekaÑ pÈlessÈmÈ”ti sunakhÈ viya bh|miyaÑ vÈ
bhuÒjanti hatthesu vÈ, “senÈsanapavivekaÑ pÈlessÈmÈ”ti kaÓÔakaseyyÈdÊni
kappenti. R|pe niviÔÔhÈti taÓhÈdiÔÔhÊhi r|pe patiÔÔhitÈ. DevalokÈbhinandinoti
devalokapatthanakÈmÈ2. MÈtiyÈti maccÈ, te ve maccÈ3 paralokatthÈya
sammÈ anusÈsantÊti vadati.
______________________________________________________________
1. Pakuddho (SyÈ) 2. DevalokapatthanakÈ (SÊ, SyÈ) 3. Teva macce (SyÈ), te (SÊ)
118 SaÑyuttanikÈya

Iti viditvÈti “ayaÑ paÔhamaÑ etesaÑ avaÓÓaÑ kathetvÈ idÈni vaÓÓaÑ

katheti, ko nu kho eso”ti Èvajjento jÈnitvÈva. Ye canta likkhasmiÑ
pabhÈsavaÓÓÈti ye antalikkhe candobhÈsas|riyobhÈsasaÒjhÈrÈga-
indadhanutÈrakar|pÈnaÑ pabhÈsavaÓÓÈ. Sabbeva te teti sabbeva te tayÈ.
NamucÊti mÈraÑ Èlapati. ŒmisaÑva macchÈnaÑ vadhÈya khittÈti yathÈ
macchÈnaÑ vadhatthÈya baÄisalaggaÑ ÈmisaÑ khipati, evaÑ tayÈ
pasaÑsamÈnena ete r|pÈ sattÈnaÑ vadhÈya khittÈti vadati.
MÈÓavagÈmiyoti ayaÑ kira devaputto BuddhupaÔÔhÈko.
RÈjagahÊyÈnanti RÈjagahapabbatÈnaÑ. Setoti KelÈso. AghagÈminanti
ÈkÈsagÈmÊnaÑ. Udadhinanti udakanidhÈnÈnaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ
rÈjagahÊyÈnaÑ pabbatÈnaÑ Vipulo seÔÔho, HimavantapabbatÈnaÑ KelÈso,
ÈkÈsagÈmÊnaÑ Èdicco, udakanidhÈnÈnaÑ samuddo, nakkhattÈnaÑ cando,
evaÑ sadevakassa lokassa Buddho seÔÔhoti. . DasamaÑ.

Tatiyo vaggo.

DevaputtasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
 3. KosalasaÑyutta

1. PaÔhamavagga

1. DaharasuttavaÓÓanÈ
112. KosalasaÑyuttassa paÔhame BhagavatÈ saddhiÑ sammodÊti yathÈ
khamanÊyÈdÊni pucchanto BhagavÈ tena, evaÑ sopi BhagavatÈ saddhiÑ
samappavattamodo ahosi. SÊtodakaÑ viya uÓhodakena sammoditaÑ
ekÊbhÈvaÑ agamÈsi. YÈya ca “kacci bho Gotama khamanÊyaÑ, kacci
yÈpanÊyaÑ, kacci bhoto Gotamassa sÈvakÈnaÒca1 appÈbÈdhaÑ appÈta~kaÑ
lahuÔÔhÈnaÑ balaÑ phÈsuvihÈro”ti-ÈdikÈya kathÈya sammodi, taÑ
pÊtipÈmojjasa~khÈtasammodajananato sammodituÑ yuttabhÈvato ca
sammodanÊyaÑ, atthabyaÒjanamadhuratÈya cirampi kÈlaÑ sÈretuÑ
nirantaraÑ pavattetuÑ arahar|pato saritabbabhÈvato ca sÈraÓÊyaÑ.
SuyyamÈnasukhato ca sammodanÊyaÑ, anussariyamÈnasukhato sÈraÓÊyaÑ.
TathÈ byaÒjanaparisuddhatÈya sammodanÊyaÑ, atthaparisuddhatÈya
sÈraÓÊyanti evaÑ anekehi pariyÈyehi sammodanÊyaÑ kathaÑ sÈraÓÊyaÑ
vÊtisÈretvÈ pariyosÈpetvÈ niÔÔhapetvÈ ito pubbe TathÈgatassa adiÔÔhattÈ
guÓÈguÓavasena gambhÊrabhÈvaÑ vÈ uttÈnabhÈvaÑ vÈ ajÈnanto ekamantaÑ
nisÊdi, ekamantaÑ nisinno kho yaÑ ovaÔÔikasÈraÑ katvÈ Ègato
lokanissaraÓabhavokkantipaÒhaÑ Satthu SammÈsambuddhataÑ pucchituÑ
bhavampi noti-ÈdimÈha.
Tattha bhavampÊti pi-kÈro sampiÓÉanatthe nipÈto, tena ca cha SatthÈre
sampÙÓÉeti. YathÈ p|raÓÈdayo “SammÈsambuddhamhÈ”ti paÔijÈnanti, evaÑ
bhavampi nu paÔijÈnÈtÊti attho. IdaÑ pana rÈjÈ na attano laddhiyÈ, loke
mahÈjanena gahitapaÔiÒÒÈvasena pucchati. Atha BhagavÈ BuddhasÊhanÈdaÑ
nadanto yaÑ hi taÑ mahÈrÈjÈti-ÈdimÈha. Tattha ahaÑ hi mahÈrÈjÈti
anuttaraÑ sabbaseÔÔhaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓasa~khÈtaÑ sammÈsambodhiÑ
ahaÑ abhisambuddhoti attho. SamaÓabrÈhmaÓÈti
______________________________________________________________
1. GotamasÈvakÈnaÒca (SÊ, SyÈ)
120 SaÑyuttanikÈya

pabbajj|pagamanena samaÓÈ, jÈtivasena brahmaÓÈ. Sa~ghinoti-ÈdÊsu

pabbajitasam|hasa~khÈto SaÑgho etesaÑ atthÊti sa~ghino. Sveva gaÓo
etesaÑ atthÊti gaÓino. ŒcÈrasikkhÈpanavasena tassa gaÓassa ÈcariyÈti
gaÓÈcariyÈ. ©ÈtÈti paÒÒÈtÈ pÈkaÔÈ. “AppicchÈ santuÔÔhÈ appicchatÈya
vatthampina nivÈsentÊ”ti evaÑ samuggato yaso etesaÑ atthÊti yasassino.
TitthakarÈti laddhikarÈ. SÈdhusammatÈti “santo sappurisÈ”ti evaÑ sammatÈ.
BahujanassÈti assutavato andhabÈlaputhujjanassa. P|raÓoti-ÈdÊni tesaÑ
nÈmagottÈni. P|raÓoti hi nÈmameva. TathÈ makkhalÊti. So pana gosÈlÈya
jÈtattÈ gosÈloti vutto. NÈÔaputtoti NÈÔassa putto. BelaÔÔhaputtoti BelaÔÔhassa
putto. KaccÈyanoti Pakudhassa gottaÑ. Kesakambalassa dhÈraÓato Ajito
Kesakambaloti vutto.
Tepi mayÈti kappakolÈhalaÑ BuddhakolÈhalaÑ cakkavattikolÈhalanti
tÊÓi kolÈhalÈni. Tattha “vassasatasahassamatthakekappuÔÔhÈnaÑ bhavissatÊ”ti
kappakolÈhalaÑ nÈma hoti, “ito vassasatasahassamatthake loko vinassissati,
mettaÑ mÈrisÈ bhÈvetha, karuÓaÑ muditaÑ upekkhan”ti manussappathe
devatÈ ghosentiyo vicaranti. “Vassasahassamatthake pana Buddho
uppajjissatÊ”ti BuddhakolÈhalaÑ nÈma hoti, “ito vassasahassamatthake
Buddho uppajjitvÈ dhammÈnudhammapaÔipadaÑ paÔipannena
saÑgharatanena parivÈrito dhammaÑ desento vicarissatÊ”ti devatÈ
ugghosenti. “Vassasatamatthake pana cakkavattÊ uppajjissatÊ”ti
cakkavattikolÈhalaÑ nÈmahoti, “ito vassasatamatthake sattaratanasampanno
catuddÊpissaro sahassa1 puttaparivÈro vehÈsa~gamo cakkavattirÈjÈ
uppajjissatÊ”ti devatÈ ugghosenti.
Imesu tÊsu kolÈhalesu ime cha SatthÈro BuddhakolÈhalaÑ sutvÈ Ècariye
payirupÈsitvÈ cintÈmaÓivijjÈdÊni uggaÓhitvÈ “mayaÑ BuddhamhÈ”ti
paÔiÒÒaÑ katvÈ mahÈjanaparivutÈ janapadaÑ vicarantÈ anupubbena
SÈvatthiyaÑ pattÈ. TesaÑ upaÔÔhÈkÈ rÈjÈnaÑ upasa~kamitvÈ “mahÈrÈja
P|raÓo Kassapo -pa- Ajito Kesakambalo Buddho kira sabbaÒÒ| kirÈ”ti
ÈrocesuÑ. RÈjÈ “tumheva ne nimantetvÈ ÈnethÈ”ti
______________________________________________________________
1. Parosahassa (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 121

Èha. Te gantvÈ tehi “rÈjÈ vo nimanteti, raÒÒo gehe bhikkhaÑ gaÓhathÈ”ti

vuttÈ gantuÑ na ussahanti1, punappunaÑ vuccamÈnÈ upaÔÔhÈkÈnaÑ
cittÈnurakkhaÓatthÈya adhivÈsetvÈ sabbe ekatova agamaÑsu. RÈjÈ ÈsanÈni
paÒÒÈpetvÈ “nisÊdant|”ti Èha. NigguÓÈnaÑ2 attabhÈve rÈjusmÈ nÈma
pharati, te mahÈrahesu Èsanesu nisÊdituÑ asakkontÈ phalakesu ceva
bh|miyaÑ ca nisÊdiÑsu.
RÈjÈ “ettakeneva natthi tesaÑ anto sukkadhammo”ti vatvÈ ÈhÈraÑ
adatvÈva tÈlato patitaÑ muggarena pothento viya “tumhe BuddhÈ, na
BuddhÈ”ti paÒhaÑ pucchi. Te cintayiÑsu “sace ‘BuddhamhÈ’ti vakkhÈma,
rÈjÈ Buddhavisaye paÒhaÑ pucchitvÈ kathetuÑ asakkonte ‘tumhe mayaÑ
BuddhÈti mahÈjanaÑ vaÒcetvÈ ÈhiÓÉathÈ’ti jivhampi chindÈpeyya, aÒÒampi
anatthaÑ kareyyÈ”ti sakapaÔiÒÒÈya eva “na mayaÑ BuddhÈ”ti vadiÑsu.
Atha ne rÈjÈ gehato nikaÉÉhÈpesi. Te rÈjagharato nikkhante upaÔÔhÈkÈ
pucchiÑsu “kiÑ ÈcariyÈ rÈjÈ tumhe paÒhaÑ pucchitvÈ sakkÈrasammÈnaÑ
akÈsÊ”ti. RÈjÈ “BuddhÈ tumhe”ti pucchi, tato mayaÑ “sace ayaÑ rÈjÈ
Buddhavisaye paÒhaÑ kathiyamÈnaÑ ajÈnanto amhesu manaÑ padosessati,
bahuÑ apuÒÒaÑ pasavissatÊ”ti raÒÒo anukampÈya “na mayaÑ BuddhÈ”ti
vadimhÈ, mayaÑ pana BuddhÈ eva, amhÈkaÑ BuddhabhÈvo udakena
dhovitvÈpi harituÑ na sakkÈti. Iti bahiddhÈ “BuddhamhÈ”ti ÈhaÑsu, raÒÒo
santike “na mayaÑ BuddhÈ”ti vadiÑ s|ti, idaÑ gahetvÈ rÈjÈ evamÈha.
Tattha kiÑ pana bhavaÑ Gotamo daharo ceva jÈtiyÈ, navo ca pabbajjÈyÈti
idaÑ attano paÔiÒÒaÑ gahetvÈ vadati. Tattha kinti paÔikkhepavacanaÑ. Ete
jÈtimahallakÈ ca cirapabbajitÈ ca “BuddhamhÈ”ti na paÔijÈnanti, bhavaÑ
Gotamo jÈtiyÈ ca daharo pabbajjÈya ca navo kiÑ paÔijÈnÈti, mÈ paÔijÈnÈhÊti
attho.
Na uÒÒÈtabbÈti na avajÈnitabbÈ. Na paribhotabbÈti na paribhavitabbÈ.
Katame cattÈroti kathetukamyatÈpucchÈ. Khattiyoti rÈjakumÈro. Uragoti
ÈsÊviso. AggÊti aggiyeva. Bhikkh|ti imasmiÑ pana pade desanÈkusalatÈya
attÈnaÑ abbhantaraÑ katvÈ sÊlavantaÑ pabbajitaÑ dasseti.
______________________________________________________________
1. Na ussahantÈ (Ka) 2. NigaÓÔhÈnaÑ (SyÈ)
122 SaÑyuttanikÈya

Ettha ca daharaÑ rÈjakumÈraÑ disvÈ ukkamitvÈ maggaÑ adento pÈrupanaÑ

anapanento nisinnÈsanato anuÔÔhahanto hatthipiÔÔhÈdÊhi anotaranto heÔÔhÈ
katvÈ maÒÒanavasena aÒÒampi evar|paÑ anÈcÈraÑ karonto khattiyaÑ
avajÈnÈti nÈma. “Bhaddako vatÈyaÑ rÈjakumÈro mahÈkaÓÉo1 mahodaro
kiÑ nÈma yaÑkiÒci cor|paddavaÑ v|pasametuÑ yattha katthaci ÔhÈne
rajjaÑ anusÈsituÑ sakkhissatÊ”ti-ÈdÊni vadanto paribhoti nÈma.
AÒjanisalÈkamattampi ÈsÊvisapotakaÑ kaÓÓÈdÊsu piÄandhanto a~hulimpi
jivhampi ÉaÑsÈpento uragaÑ avajÈnÈti nÈma. “Bhaddako vatÈyaÑ ÈsÊviso
udakadeÉÉubho viya kiÑ nÈma kiÒcadeva ÉaÑsituÑ kassacideva kÈye
visaÑ pharituÑ sakkhissatÊ”ti-ÈdÊni vadanto paribhoti nÈma.
Khajjopanakamattampi aggiÑ gahetvÈ hatthena kÊÄanto bhaÓÉukkhalikÈya
khipanto c|ÄÈya vÈ sayanapiÔÔhasÈÔakapasibbakÈdÊsu vÈ Ôhapento2 aggiÑ
avajÈnÈti nÈma. “Bhaddako vatÈyaÑ aggi kataraÑ nu kho yÈgubhattaÑ
pacissati, kataraÑ macchamaÑsaÑ, kassa sÊtaÑ vinodessatÊ”ti-ÈdÊni vadanto
paribhoti nÈma. DaharasÈmaÓerampi pana disvÈ ukkamitvÈ maggaÑ
adentoti rÈjakumÈre vuttaÑ anÈcÈraÑ karonto bhikkhuÑ avajÈnÈti nÈma.
“Bhaddako vatÈyaÑ sÈmaÓero mahÈkaÓÔho mahodaro yaÑkiÒci
BuddhavacanaÑ uggahetuÑ yaÑkiÒci araÒÒaÑ ajjhegÈhetvÈ vasituÑ
sakkhissati, saÑghattherakÈle manÈpo bhavissatÊ”ti-ÈdÊni vadanto paribhoti
nÈma. TaÑ sabbampi na kÈtabbanti dassento na uÒÒÈtabbo na
paribhotabboti Èha.
EtadavocÈti etaÑ gÈthÈbandhaÑ avoca. GÈthÈ ca nÈmetÈ
tadatthadÊpanÈpi honti visesatthadÊpanÈpi, tatrimÈ tadatthampi visesatthampi
dÊpentiyeva. Tattha khattiyanti khettÈnaÑ adhipatiÑ. VuttaÑ hetaÑ
“khettÈnaÑ adhipatÊti kho VÈseÔÔha ‘khattiyo khattiyo’tveva dutiyaÑ
akkharaÑ upanibbattan”ti3. JÈtisampannanti tÈyeva khattiyajÈtiyÈ
jÈtisampannaÑ. AbhijÈtanti tÊÓi kulÈni atikkamitvÈ jÈtaÑ.
®hÈnaÑ hÊti kÈraÓaÑ vijjati. Manujindoti manussajeÔÔako.
RÈjadaÓÉenÈti raÒÒo uddhaÔadaÓÉena, so appako nÈma na hoti,
dasasahassavÊsatisahassappamÈÓo hotiyeva. TasmiÑ pakkamate
______________________________________________________________
1. MahÈkaÓÓo (SÊ), mahÈgaÓÉo (SyÈ) 2. Khipanto (SyÈ) 3. DÊ 3. 77 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 123

bhusanti tasmiÑ puggale balava-upakkamaÑ upakkamati. RakkhaÑ

jÊvitamattanoti attano jÊvitaÑ rakkhamÈno taÑ khattiyaÑ parivajjeyya na
ghaÔÔeyya.
UccÈvacehÊhi nÈnÈvidhehi. VaÓÓehÊti saÓÔhÈnehi. Yena yena1 hi
vaÓÓena caranto gocaraÑ labhati, yadi sappavaÓÓena, yadi
deÉÉubhavaÓÓena, yadi dhamanivaÓÓena, antamaso kalandakavaÓÓenapi
caratiyeva. ŒsajjÈti patvÈ. BÈlanti yena bÈlena ghaÔÔito, taÑ bÈlaÑ naraÑ vÈ
nÈriÑ vÈ ÉaÑseyya.
Pah|tabhakkhanti bahubhakkhaÑ. Aggissa hi abhakkhaÑ nÈma natthi.
JÈlinanti jÈlavantaÑ. PÈvakanti aggiÑ. PÈvagantipi pÈÔho. KaÓhavattaninti
vattanÊti maggo, 2agginÈ gatamaggo2 kaÓho hoti kÈÄako, tasmÈ
“kaÓhavattanÊ”ti vuccati.
MahÈ hutvÈnÈti mahanto hutvÈ. Aggi hi ekadÈ
yÈvabrahmalokappamÈÓopi hoti. JÈyanti tattha pÈrohÈti tattha agginÈ
daÉÉhavane pÈrohÈ jÈyanti. PÈrohÈti tiÓarukkhÈdayo vuccanti. Te hi agginÈ
daÉÉhaÔÔhÈne m|lamattepi avasiÔÔhe pÈdato rohanti jÈyanti vaÉÉhanti, tasmÈ
“pÈrohÈ”ti vuccanti. Puna rohanatthena vÈ pÈrohÈ. AhorattÈnamaccayeti
rattindivÈnaÑ atikkame. NidÈghepi deve vuÔÔhamatte jÈyanti.
Bhikkhu Éahati tejasÈti ettha akkosantaÑ paccakkosanto bhaÓÉantaÑ
paÔibhaÓÉanto paharantaÑ paÔipaharanto bhikkhu nÈma kiÒci bhikkhutejasÈ
ÉahituÑ na sakkoti. Yo pana akkosantaÑ na paccakkosati, bhaÓÉantaÑ na
paÔibhaÓÉati, paharantaÑ na paÔipaharati, tasmiÑ vippaÔipanno tassa
sÊlatejena Éayhati. TenevetaÑ vuttaÑ. Na tassa puttÈ pasavoti tassa
puttadhÊtaropi gomahiÑsakukkuÔas|karÈdayo pasavopi3 na bhavanti,
vinassantÊti attho. DÈyÈdÈ vindare dhananti tassa dÈyÈdÈpi dhanaÑ na
vindanti. TÈlÈvatth| bhavanti teti te bhikkhutejasÈ daÉÉhÈ
vatthumattÈvasiÔÔho matthakacchinnatÈlo viya bhavanti, puttadhÊtÈdivasena
na vaÉÉhantÊti attho.
______________________________________________________________
1. Yena kenaci (SyÈ) 2-2. So (Ka) 3. Sabbepi (SyÈ)
124 SaÑyuttanikÈya

TasmÈti yasmÈ samaÓatejena daÉÉhÈ matthakacchinnatÈlo viya

aviruÄhidhammÈ bhavanti, tasmÈ. Sammadeva samÈcareti sammÈ
samÈcareyya. SammÈ samÈcarantena pana kiÑ kÈtabbanti? KhattiyaÑ tÈva
nissÈya laddhabbaÑ gÈmanigamayÈnavÈhanÈdi-ÈnisaÑsaÑ, uragaÑ nissÈya
tassa kÊÄÈpanena laddhabbaÑ vatthahiraÒÒasuvaÓÓÈdi-ÈnisaÑsaÑ, aggiÑ
nissÈya tassÈnubhÈvena patabbaÑ yÈgubhattapacanasÊtavinodanÈdi-
ÈnisaÑsaÑ, bhikkhuÑ nissÈya tassa vasena pattabbaÑ
asutasavanasutapariyodapanasaggamaggÈdhigamÈdi-ÈnisaÑsaÑ
sampassamÈnena “ete nissÈya pubbe vuttappakÈro ÈdÊnavo atthi, kiÑ
imehÊ”ti na sabbaso1 pahÈtabbÈ2. Issariyatthikena pana vuttappakÈraÑ
avajÈnanaÒca paribhavanaÒca akatvÈ pubbuÔÔhÈyipacchÈnipÈtitÈdÊhi upÈyehi
khattiyakumÈro tosetabbo, evaÑ tato issariyaÑ adhigamissati. AhituÓÉikena
urage vissÈsaÑ akatvÈ nÈgavijjaÑ parivattetvÈ ajapadena daÓÉena gÊvÈya
gahetvÈ visaharena m|lena dÈÔhÈ dhovitvÈ peÄÈyaÑ pakkhipitvÈ kÊÄÈpentena
caritabbaÑ. EvaÑ taÑ nissÈya ghÈsacchÈdanÈdÊni labhissati.
YÈgupacanÈdÊni kattukÈmena aggiÑ vissÈsena bhaÓÉukkhalikÈdÊsu
apakkhipitvÈ hatthehi anÈmasantena gomayacuÓÓÈdÊhi jÈletvÈ
yÈgupacanÈdÊni kattabbÈni, evaÑ taÑ nissÈya ÈnisaÑsaÑ labhissati.
AsutasavanÈdÊni patthayantenapi bhikkhuÑ ativissÈsena
vejjakammanavakammÈdÊsu3 ayojetvÈ cat|hi paccayehi sakkaccaÑ
upaÔÔhÈtabbo, evaÑ taÑ nissÈya asutapubbaÑ BuddhavacanaÑ asutapubbaÑ
paÒhÈvinicchayaÑ diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ tisso
kulasampattiyo4 cha kÈmasaggÈni nava ca brahmaloke patvÈ
amatamahÈnibbÈnadassanampi labhissatÊti imamatthaÑ sandhÈya
sammadeva samÈcareti Èha.
EtadavocÈti dhammadesanaÑ sutvÈ pasanno pasÈdaÑ Èvikaronto etaÑ
“abhikkantan”ti-ÈdivacanaÑ avoca. Tattha abhikkantanti abhikantaÑ5 ati-
iÔÔhaÑ atimanÈpaÑ, atisundaranti attho. Ettha ekena abhikkantasaddena
desanaÑ thometi “abhikkantaÑ bhante yadidaÑ Bhagavato
dhammadesanȔti. Ekena
______________________________________________________________
1. Na sabbasova (SÊ, SyÈ) 2. PahÈtabbo (SyÈ)
3. Vejjakammad|takammÈdÊsu (SÊ), vejjakammad|takammanavakammÈdÊsu (SyÈ)
4. Kusalasampattiyo (SÊ, SyÈ) 5. AtikantaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 125

attano pasÈdaÑ “abhikkantaÑ bhante yadidaÑ Bhagavato dhammadesanaÑ

Ègamma mama pasÈdo”ti.
Tato paraÑ cat|hi upamÈhi desanaÑyeva thometi. Tattha nikkujjitanti
adhomukhaÔhapitaÑ, heÔÔhÈmukhajÈtaÑ vÈ. UkkujjeyyÈti uparimukhaÑ
kareyya. PaÔicchannanti tiÓapaÓÓÈdichÈditaÑ1. VivareyyÈti ugghÈÔeyya.
M|ÄhassÈti disÈm|Ähassa. MaggaÑ ÈcikkheyyÈti hatthe gahetvÈ “esa
maggo”ti vadeyya. AndhakÈreti kÈÄapakkhacÈtuddasÊ-
aÉÉharattaghanavanasaÓÉameghapaÔalehi catura~ge tame2. IdaÑ vuttaÑ
hoti–yathÈ koci nikkujjitaÑ ukkujjeyya, evaÑ saddhammavimukhaÑ
asaddhamme patitaÑ maÑ asaddhammÈ vuÔÔhÈpentena, yathÈ paÔicchannaÑ
vivareyya, evaÑ Kassapassa Bhagavato sÈsanantaradhÈnÈ pabhuti
micchÈdiÔÔhigahanapaÔicchannaÑ sÈsanaÑ vivarantena, yathÈ m|Ähassa
maggaÑ Ècikkheyya, evaÑ kummaggamicchÈmaggapaÔipannassa me
saggamokkhamaggaÑ Èvikarontena, yathÈ andhakÈre telapajjotaÑ dhÈreyya,
evaÑ mohandhakÈre nimuggassa3 me BuddhÈdiratanar|pÈni apassato
tappaÔicchÈdakamohandhakÈraviddhaÑsakadesanÈpajjotaÑ dhÈrentena4
mayhaÑ BhagavatÈ etehi pariyÈyehi pakÈsitattÈ anekapariyÈyena dhammo
pakÈsitoti.
EvaÑ desanaÑ thometvÈ imÈya desanÈya ratanattaye pasannacitto
pasannÈkÈraÑ karonto esÈhanti-ÈdimÈha. Tattha esÈhanti eso ahaÑ.
BhagavantaÑ saraÓaÑ gacchÈmi dhammaÒca bhikkhusaÑghaÒcÈti
BhagavantaÒca dhammaÒca bhikkhusaÑghaÒcÈti imaÑ ratanattayaÑ
saraÓaÑ gacchÈmi. UpÈsakaÑ maÑ bhante BhagavÈ dhÈret|ti maÑ
BhagavÈ “upÈsako ayan”ti evaÑ dhÈretu, jÈnÈt|ti attho. Ajjataggeti ajjataÑ
ÈdiÑ katvÈ. Ajjadaggeti vÈ pÈÔho, da-kÈro padasandhikaro, ajja aggaÑ
katvÈti attho. PÈÓupetanti pÈÓehi upetaÑ. YÈva me jÊvitaÑ pavattati, tÈva
upetaÑ anaÒÒasatthukaÑ tÊhi saraÓagamanehi saraÓaÑ gataÑ upÈsakaÑ
kappiyakÈrakaÑ maÑ BhagavÈ dhÈret|ti ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana
Suma~galavilÈsiniyÈ DÊghanikÈyaÔÔhakathÈya SÈmaÒÒaphalasutte
sabbÈkÈrena vuttoti. . PaÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. TiÓÈdichÈditaÑ (SyÈ), tiÓapaÓÓÈdÊhi chÈditaÑ (Ka) 2. Catura~gatamasi (Ka)
3. MohandhakÈranimuggassa (SÊ, Ka) 4. ...pajjotadhÈraÓena (Ka)
126 SaÑyuttanikÈya

2. PurisasuttavaÓÓanÈ

113. Dutiye abhivÈdetvÈti purimasutte saraÓagatattÈ idha abhivÈdesi.

Ajjhattanti niyakajjhattaÑ, attano santÈne uppajjantÊti attho. LobhÈdÊsu
lubbhanalakkhaÓo lobho, dussanalakkhaÓo doso, muyhanalakkhaÓo mohoti.
HiÑsantÊti viheÔhenti nÈsenti vinÈsenti. Attasambh|tÈti attani sambh|tÈ.
TacasÈraÑva samphalanti1 yathÈ tacasÈraÑ veÄuÑ vÈ naÄaÑ vÈ attano
phalaÑ hiÑsati vinÈseti, evaÑ hiÑsanti vinÈsentÊti. . DutiyaÑ.

3. JarÈmaraÓasuttavaÓÓanÈ

114. Tatiye aÒÒatra jarÈmaraÓÈti jarÈmaraÓato mutto nÈma atthÊti

pucchati. KhattiyamahÈsÈlÈti khattiyamahÈsÈlÈ nÈma mahÈsÈrappattÈ
khattiyÈ. YesaÑ hi khattiyÈnaÑ heÔÔhimantena koÔisataÑ nidhÈnagataÑ hoti,
tayo kahÈpaÓakumbhÈ valaÒjanatthÈya gehamajjhe rÈsiÑ katvÈ ÔhapitÈ honti,
te khattiyamahÈsÈlÈ nÈma. YesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ asÊtikoÔidhanaÑ nihitaÑ
hoti, diyaÉÉho kahÈpaÓakumbho valaÒjanatthÈya gehamajjhe rÈsiÑ katvÈ
Ôhapito hoti, te brÈhmaÓamahÈsÈlÈ nÈma. YesaÑ gahapatÊnaÑ
cattÈlÊsakoÔidhanaÑ nihitaÑ hoti, kahÈpaÓakumbho valaÒjanatthÈya
gehamajjhe rÈsiÑ katvÈ Ôhapito hoti, te gahapatimahÈsÈlÈ nÈma.

AÉÉhÈti issarÈ. NidhÈnagatadhanassa2 mahantatÈya mahaddhanÈ.

SuvaÓÓarajatabhÈjanÈdÊnaÑ upabhogabhaÓÉÈnaÑ mahantatÈya mahÈbhogÈ.
AnidhÈnagatassa jÈtar|parajatassa pah|tatÈya pah|tajÈtar|parajatÈ.
Vitt|pakaraÓassa tuÔÔhikaraÓassa3 pah|tatÈya pah|tavitt|pakaraÓÈ.
GodhanÈdÊnaÒca sattavidhadhaÒÒÈnaÒca pah|tatÈya pah|tadhanadhaÒÒÈ.
Tesampi jÈtÈnaÑ natthi aÒÒatra jarÈmaraÓÈti tesampi evaÑ issarÈnaÑ
jÈtÈnaÑ nibbattÈnaÑ natthi aÒÒatra jarÈmaraÓÈ, jÈtattÈyeva jarÈmaraÓato
mokkho nÈma natthi, antojaramaraÓeyeva teti4.
______________________________________________________________
1. VaÑsaphalanti (SyÈ) 2. NidhÈnagatassa (SyÈ)
3. TuÔÔhikÈraÓassa (SyÈ) 4. Hoti (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 127

Arahantoti-ÈdÊsu ÈrakÈ kilesehÊti arahanto. KhÊÓÈ etesaÑ cattÈro ÈsavÈti

khÊÓÈsavÈ. BrahmacariyavÈsaÑ vuÔÔhÈ pariniÔÔhitavÈsÈti vusitavanto. Cat|hi
maggehi karaÓÊyaÑ etesaÑ katanti katakaraÓÊyÈ. KhandhabhÈro kilesabhÈro
abhisa~khÈrabhÈro kÈmaguÓabhÈroti ime ohitÈ bhÈrÈ etesanti ohitabhÈrÈ.
Anuppatto arahattasa~khÈto sako attho etesanti anuppattasadatthÈ.
Dasavidhampi parikkhÊÓaÑ bhavasaÑyojanaÑ etesanti
parikkhÊÓabhavasaÑyojanÈ. SammÈ kÈraÓehi jÈnitvÈ vimuttÈti
sammadaÒÒÈvimuttÈ. MaggapaÒÒÈya catusaccadhammaÑ ÒatvÈ
phalavimuttiyÈ vimuttÈti attho. Bhedanadhammoti bhijjanasabhÈvo.
Nikkhepanadhammoti1 nikkhipitabbasabhÈvo. KhÊÓÈsavassa hi
ajÊraÓadhammopi atthi, ÈrammaÓato paÔividdhaÑ nibbÈnaÑ, taÑ hi2 na
jÊrati. Idha panassa jÊraÓadhammaÑ dassento evamÈha. Atthuppattiko
kirassa suttassa nikkhepo. SivikasÈlÈya nisÊditvÈ kathitanti vadanti. Tattha
BhagavÈ citrÈni rathayÈnÈdÊni disvÈ diÔÔhameva upamaÑ katvÈ “jÊranti ve
rÈjarathÈ”ti gÈthamÈha.
Tattha jÊrantÊti jaraÑ pÈpuÓanti. RÈjarathÈti raÒÒo abhir|hanarathÈ.
SucittÈti suvaÓÓarajatÈdÊhi suÔÔhu cittitÈ3. Atho sarÊrampi jaraÑ upetÊti
evar|pesu anupÈdiÓÓakesu sÈradÈrumayesu rathesu jÊrantesu imasmiÑ
ajjhattike upÈdiÓÓake maÑsalohitÈdimaye sarÊre kiÑ vattabbaÑ, sarÊrampi
jaraÑ upetiyevÈti attho. Santo have sabbhi pavedayantÊti santo sabbhÊhi4
saddhiÑ sataÑ dhammo na jaraÑ upetÊti evaÑ pavedayanti. SataÑ dhammo
nÈma nibbÈnaÑ, taÑ na jÊrati, ajaraÑ amatanti5 evaÑ kathentÊti attho.
YasmÈ vÈ nibbÈnaÑ Ègamma sÊdanasabhÈvÈ kilesÈ bhijjanti, tasmÈ taÑ
sabbhÊti vuccati. Iti purimapadassa kÈraÓaÑ dassento “santo have sabbhi
pavedayantÊ”ti Èha. IdaÑ hi vuttaÑ hoti–sataÑ dhammo na jaraÑ upeti,
tasmÈ6 santo sabbhi pavedayanti, ajaraÑ nibbÈnaÑ sataÑ dhammoti
ÈcikkhantÊti attho. SundÈrÈdhivacanaÑ vÈ etaÑ sabbhÊti. YaÑ
sabbhidhammabh|taÑ nibbÈnaÑ santo pavedayanti kathayanti, so sataÑ
Dhammo na jaraÑ upetÊtipi attho. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. NikkhepanasabhÈvoti (SyÈ) 2. Tampi (Ka) 3. CittÈ (SyÈ)
4. Sabbhi (SyÈ) 5. Amaranti (SyÈ) 6. KasmÈ (SyÈ)
128 SaÑyuttanikÈya

4. PiyasuttavaÓÓanÈ
115. Catutthe rahogatassÈti rahasi gatassa. PaÔisallÊnassÈti nilÊnassa
ekÊbh|tassa. EvametaÑ mahÈrÈjÈti idha1 BhagavÈ imaÑ suttaÑ
sabbaÒÒubhÈsitaÑ karonto Èha. AntakenÈdhipannassÈti maraÓena
ajjhotthaÔassa. . CatutthaÑ.

5. AttarakkhitasuttavaÓÓanÈ
116. PaÒcame hatthikÈyoti hatthighaÔÈ2. Sesesupi eseva nayo.
SaÑvaroti pidahanaÑ. SÈdhu sabbattha saÑvaroti iminÈ
kammapathabhedaÑ apattassa kammassa saÑvaraÑ dasseti. LajjÊti hirimÈ.
LajjÊgahaÓena cettha ottappampi gahitameva hoti. . PaÒcamaÑ.

6. AppakasuttavaÓÓanÈ
117. ChaÔÔhe uÄÈre uÄÈretipaÓÊte ca bahuke ca. MajjintÊti
mÈnamajjanena majjanti. AtisÈranti atikkamaÑ. K|Ôanti pÈsaÑ. PacchÈsanti
pacchÈ tesaÑ. . ChaÔÔhaÑ.

7. AÉÉakaraÓasuttavaÓÓanÈ
118. Sattame kÈmahet|ti kÈmam|lakaÑ. KÈmanidÈnanti kÈmapaccayÈ.
KÈmÈdhikaraÓanti kÈmakÈraÓÈ. SabbÈni hetÈni aÒÒamaÒÒavevacanÈneva.
Bhadramukhoti sundaramukho. EkadivasaÑ kira rÈjÈ aÉÉakaraÓe3 nisÊdi.
Tattha paÔhamataraÑ laÓjaÑ gahetvÈ nisinnÈ amaccÈ assÈmikepi sÈmike
kariÑsu. RÈjÈ taÑ ÒatvÈ “mayhaÑ tÈva pathavissarassa sammukhÈpete
evaÑ karonti, parammukhÈ kiÑ nÈma na karissanti, paÒÒÈyissati dÈni
ViÔaÔ|bho4 senÈpati sakena rajjena, kiÑ mayhaÑ evar|pehi laÒjakhÈdakehi
musÈvÈdÊhi saddhiÑ ekaÔÔhÈni nisajjÈyÈ”ti cintesi. TasmÈ evamÈha.
KhippaÑva oÉÉitanti kuminaÑ viya oÉÉitaÑ. YathÈ macchÈ oÉÉitaÑ
kuminaÑ pavisantÈ na jÈnanti, enaÑ sattÈ kilesakÈmena vatthukÈmaÑ
vÊtikkamantÈ na jÈnantÊti attho. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. Iti (SÊ) 2. HatthighaÔo (Ka)
3. AtthakaraÓe (SÊ, SyÈ) 4. VijaÔa bho (SÊ), ViÉ|Éabho (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 129

8. MallikÈsuttavaÓÓanÈ

119. AÔÔhame atthi nu kho te Malliketi kasmÈ pucchati? AyaÑ kira

MallikÈ duggatamÈlÈkÈrassa dhÊtÈ, ekadivasaÑ ÈpaÓato p|vaÑ gahetvÈ
“mÈlÈrÈmaÑ gantvÈva khÈdissÈmÊ”ti gacchantÊ paÔipathe
bhikkhusaÑghaparivÈraÑ BhagavantaÑ bhikkhÈcÈraÑ pavisantaÑ disvÈ
pasannacittÈ taÑ Bhagavato adÈsi, SatthÈ nisÊdanÈkÈraÑ dassesi.
Œnandatthero cÊvaraÑ paÒÒÈpetvÈ adÈsi. BhagavÈ tattha nisÊditvÈ taÑ
p|vaÑ paribhuÒjitvÈ mukhaÑ vikkhÈletvÈ sitaÑ pÈtvÈkÈsi. Thero “imissÈ
bhante ko vipÈko bhavissatÊ”ti pucchi. Œnanda ajjesÈ1 TathÈgatassa
paÔhamabhojanaÑ adÈsi, ajjeva KosalaraÒÒo aggamahesÊ bhavissatÊti.
TaÑdivasameva ca rÈjÈ KÈsigÈme bhÈgineyyena yuddhena2 parÈjito
palÈyitvÈ nagaraÑ Ègacchanto mÈlÈrÈmaÑ pavisitvÈ balakÈyassa ÈgamanaÑ
Ègamesi. Tassa sÈ vattaÑ akÈsi. So tÈya vatte3 pasÊditvÈ taÑ antepuraÑ
atihÈrÈpetvÈ taÑ aggamahesiÔÔhÈne Ôhapesi.

AthekadivasaÑ cintesi “mayÈ imissÈ duggatakulassa dhÊtuyÈ mahantaÑ

issariyaÑ dinnaÑ, yaÑn|nÈhaÑ imaÑ puccheyyaÑ ‘ko te piyo’ti. SÈ ‘tvaÑ
me mahÈrÈja piyo’ti vatvÈ puna maÑ pucchissati, athassÈhaÑ ‘mayhampi
tvaÑyeva piyÈ’ti vakkhÈmÊ”ti. Iti so aÒÒamaÒÒaÑ vissÈsajananatthaÑ
sammodanÊyaÑ kathaÑ kathento pucchati. SÈ pana devÊ paÓÉitÈ
BuddhupaÔÔhÈyikÈ dhammupaÔÔhÈyikÈ saÑghupaÔÔhÈyikÈ mahÈpaÒÒÈ4, tasmÈ
evaÑ cintesi “nÈyaÑ paÒho raÒÒo mukhaÑ oloketvÈ kathetabbo”ti. SÈ
saraseneva kathetvÈ rÈjÈnaÑ pucchi. RÈjÈ tÈya sarasena kathitattÈ nivattituÑ
alabhanto sayampi daraseneva kathetvÈ “sakÈraÓaÑ idaÑ, TathÈgatassa naÑ
ÈrocessÈmÊ”ti gantvÈ Bhagavato Èrocesi. NevajjhagÈti nÈdhigacchati. EvaÑ
piyo puthu attÈ paresanti yathÈ ekassa attÈ piyo, evaÑ paresaÑ
puthusattÈnampi5 attÈ piyoti attho. . AÔÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. Ajjeva (SyÈ) 2. Yuddhe (SyÈ) 3. Katavatte (SyÈ)
4. MahÈpuÒÒÈ (SyÈ, Ka) 5. PuthuttÈnaÑ (SyÈ)
130 SaÑyuttanikÈya

9. YaÒÒasuttavaÓÓanÈ

120. Navame th|Ó|panÊtÈnÊti th|ÓaÑ upa~tÈni, th|ÓÈya baddhÈni honti.

ParikammÈni karontÊti ettÈvatÈ tehi bhikkh|hi raÒÒo1 ÈraddhayaÒÒo
TathÈgatassa Èrocito. KasmÈ pana raÒÒÈ ayaÑ yaÒÒo Èraddho?
DussupinapaÔighÈtÈya. EkadivasaÑ kira rÈjÈ sabbÈla~kÈrappaÔimaÓÉito
hatthikkhandhavaragato nagaraÑ anusaÒcaranto vÈtapÈnaÑ vivaritvÈ
olokayamÈnaÑ ekaÑ itthiÑ disvÈ tassÈ paÔibaddhacitto tatova paÔinivattitvÈ
antepuraÑ pavisitvÈ ekassa purisassa tamatthaÑ ÈrocetvÈ “gaccha tassÈ
sassÈmikabhÈvaÑ vÈ assÈmikabhÈvaÑ vÈ jÈnÈhÊ”ti pesesi. So gantvÈ2
pucchi. SÈ “eso me sÈmiko ÈpaÓe nisinno”ti dassesi. RÈjapuriso raÒÒo
tamatthaÑ Ècikkhi, rÈjÈ taÑ purisaÑ pakkosÈpetvÈ “maÑ upaÔÔhahÈ”ti Èha.
NÈhaÑ deva upaÔÔhahituÑ3 jÈnÈmÊti ca vutte “upaÔÔhÈnaÑ nÈma na
Ècariyassa santike uggahetabban”ti balakkÈrena ÈvudhaphalakaÑ gÈhÈpetvÈ
upaÔÔhÈkaÑ akÈsi. UpaÔÔhahitvÈ gehaÑ gatamattameva ca naÑ puna
pakkosÈpetvÈ “upaÔÔhÈkena nÈma raÒÒo vacanaÑ kattabbaÑ, gaccha ito
yojanamatte4 amhÈkaÑ sÊsadhovanapokkharaÓÊ atthi, tato aruÓamattikaÒca
lohituppalamÈlaÒca gaÓhitvÈ ehi. Sace ajjeva nÈgacchasi, rÈjadaÓÉaÑ
karissÈmÊ”ti vatvÈ pesesi. So rÈjabhayena nikkhamitvÈ gato.

RÈjÈpi tasmiÑ gate dovÈrikaÑ pakkosÈpitvÈ “ajja sÈyanheyeva dvÈraÑ

pidahitvÈ ‘ahaÑ rÈjad|to’ti vÈ ‘uparajad|to’ti vÈ bbaÓantÈnampi mÈ
vivarÊ”ti Èha. So puriso mattikaÒca uppalÈni ca gahetvÈ dvÈre pihitamatte5
ÈgantvÈ bahuÑ vadantopi dvÈraÑ alabhitvÈ parissayabhayena JetavanaÑ
gato. RÈjÈpi rÈgapariÄÈhena6 abhibh|to kÈle nisÊdati, kÈle tiÔÔhati, kÈli
nipajjati, sanniÔÔhÈnaÑ7 alabhanto yattha katthaci nisinnakova
makkaÔaniddÈya niddÈyati.
______________________________________________________________
1. RaÒÒÈ (SyÈ) 2. TaÑ gantvÈ (SyÈ) 3. UpaÔÔhÈtuÑ (SÊ, SyÈ)
4. Yojanamagge (SyÈ), yojanamattake (Ka) 5. Pidahitamatte (SÊ)
6. BalavapariÔÔhÈhena (SÊ, SyÈ) 7. NisinnaÔÔhÈnaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 131

Pubbe ca1 tasmiÑyeva nagare cattÈro seÔÔhiputtÈ paradÈrikakammaÑ2

katvÈ NandopanandÈya nÈma LohakumbhiyÈ nibbattiÑsu. Te
pheÓuddehakaÑ paccamÈnÈ tiÑsavassasahassÈni heÔÔhÈ gacchantÈ kumbhiyÈ
talaÑ pÈpuÓanti, tiÑsavassasahassÈni upari gacchantÈ matthakaÑ pÈpuÓanti.
Te taÑ divasaÑ ÈlokaÑ oloketvÈ attano dukkaÔabhayena ekekaÑ gÈthaÑ
vattukÈmÈ vattuÑ asakkontÈ ekekaÑ akkharameva ÈhaÑsu. Eko sa-kÈraÑ,
eko so-kÈraÑ, eko na-kÈraÑ, eko du-kÈraÑ Èha. RÈjÈ tesaÑ
nerayikasattÈnaÑ saddaÑ sutakÈlato paÔÔhÈya sukhaÑ avindamÈnova
taÑrattÈvasesaÑ vÊtinÈmesi.
AruÓe uÔÔhite purohito ÈgantvÈ taÑ sukhaseyyaÑ pucchi. So “kuto me
Ècariya sukhan”ti vatvÈ “supine evar|pe sadde assosin”ti Ècikkhi. BrahmaÓo
“imassa raÒÒo iminÈ supinena vuÉÉhi vÈ hÈni vÈ natthi, apica kho pana yaÑ
imassa gehe atthimtaÑ samaÓassa Gotamassa hoti, GotamasÈvakÈnaÑ hoti,
brÈhmaÓÈ kiÒci na labhanti, brÈhmaÓÈnaÑ bhikkhaÑ3 uppÈdessÈmÊ”ti
“bhÈriyo ayaÑ mahÈrÈja supino tÊsu jÈnÊsu ekÈ paÒÒÈyati, rajjantarÈyo vÈ
bhavissati jÊvitantarÈyo vÈ, devo vÈ na vassissatÊ”ti Èha. KathaÑ sotthi
bhaveyya ÈcariyÈti. MantetvÈ ÒÈtuÑ sakkÈ mahÈrÈjÈti. Gacchatha Ècariyehi
saddhiÑ mantetvÈ amhÈkaÑ sotthiÑ karothÈti.
So SivikasÈlÈyaÑ brÈhmaÓe sannipÈtetvÈ tamatthaÑ ÈrocetvÈ “visuÑ
visuÑ gantvÈ evaÑ vadathÈ”ti tayo vagge akÈsi. BrÈhmaÓÈ pavisitvÈ
rÈjÈnaÑ sukhaseyyaÑ pucchiÑsu. RÈjÈ purohitassa kathitaniyÈmeneva
kathetvÈ “kathaÑ sotthi bhaveyyÈ”ti pucchi. MahÈbrÈhmaÓÈ
“sabbapaÒcasataÑ4 yaÒÒaÑ yajitvÈ etassa kammassa sotthi bhaveyya, evaÑ
mahÈrÈja ÈcariyÈ kathentÊ”ti ÈhaÑsu. RÈjÈ tesaÑ sutvÈ anabhinanditvÈ
appaÔikkositvÈ tuÓhÊ ahosi. Atha dutiyavaggabrÈhmaÓÈpi ÈgantvÈ tatheva
kathesuÑ. TathÈ tatiyavaggabrÈhmaÓÈpi. Atha rÈjÈ “yaÒÒaÑ karont|”ti
ÈÓÈpesi. Tato paÔÔhÈya brÈhmaÓÈ usabhÈdayo pÈÓe ÈgarÈpesuÑ, nagare
mahÈsaddo
______________________________________________________________
1. Pubbepi (SyÈ) 2. ParadÈrakammaÑ (SÊ), paradÈrakakammaÑ (SyÈ)
3. BhakkhaÑ (SyÈ) 4. SabbapaÒcapaÒcasataÑ (SyÈ)
132 SaÑyuttanikÈya

udapÈdi. TaÑ pavattiÑ ÒatvÈ MallikÈ rÈjÈnaÑ TathÈgatassa santikaÑ pesesi.

So gantvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi. Atha naÑ BhagavÈ
“handa kuto nu tvaÑ mahÈrÈja Ègacchasi divÈdivassÈ”ti Èha. RÈjÈ “ajja me
bhante supinake1 cattÈro saddÈ sutÈ, sohaÑ brÈhmaÓe pucchiÑ, brÈhmaÓÈ
‘bhÈriyo mahÈrÈja supino, sabbapaÒcasataÑ yaÒÒaÑ yajitvÈ paÔikammaÑ
karomÈti ÈraddhÈ’ti” Èha2. Kinti te mahÈrÈja saddÈ sutÈti. So yathÈsutaÑ
Èrocesi. Atha naÑ BhagavÈ Èha–pubbe mahÈrÈja imasmiÑ yeva nagare
cattÈro seÔÔhiputtÈ paradÈrikÈ hutvÈ NandopanandÈya LohakumbhiyÈ
nibbattÈ saÔÔhivassasahassamatthake uggacchiÑsu3.
Tattha eko–
“SaÔÔhivassasahassÈni, paripuÓÓÈni sabbaso.
Niraye paccamÈnÈnaÑ, kadÈ anto bhavissatÊ”ti 4–
ImaÑ gÈthaÑ vattukÈmo ahosi. Dutiyo–
“SohaÑ n|na ito gantvÈ, yoniÑ laddhÈna mÈnusiÑ.
VadaÒÒ| sÊlasampanno, kÈhÈmi kusalaÑ bahun”ti4–
ImaÑ. Tatiyo–
“Natthi anto kuto anto, na anto paÔidissati.
TadÈ5 hi pakataÑ pÈpaÑ, mama tuyhaÒca mÈrisÈ”ti4–
ImaÑ. Catuttho–
“DujjÊvitamajÊvimhÈ, ye sante na dadamhase.
VijjamÈnesu bhogesu, dÊpaÑ nÈkamha attano”ti4–
ImaÑ. Te imÈ gÈthÈ vattuÑ asakkontÈ ekekaÑ akkharaÑ vatvÈ tattheva
nimuggÈ. Iti mahÈrÈja te nerayikasattÈ yathÈkammena niraviÑsu. Tassa
saddassa sutapaccayÈ tuyhaÑ hÈni vÈ vuÉÉhi vÈ natthi. EttakÈnaÑ pana
pas|naÑ ghÈtanakammaÑ nÈma bhÈriyanti nirayabhayena tajjetvÈ
______________________________________________________________
1. SupinakÈ (Ka) 2. ŒhaÑsu (SyÈ) 3. UmmujjiÑsu (SyÈ), uppajjiÑsu (Ka)
4. Khu 2. 216; Khu 5. 100 piÔÔhe JÈtake. 5. TathÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 133

dhammakathaÑ kathesi. RÈjÈ Dasabale pasÊditvÈ “muÒcÈmi, nesaÑ jÊvitaÑ

dadÈmi, haritÈni ceva tiÓÈni khÈdantu1, sÊtalÈni ca pÈnÊyÈni pivantu, sÊto ca
nesaÑ vÈto upavÈyat|”ti vatvÈ “gacchatha hÈretvÈ”ti manusse ÈÓÈpesi. Te
gantvÈ brÈhmaÓe palÈpetvÈ taÑ pÈÓasa~ghaÑ bandhanato mocetvÈ nagare
dhammabheriÑ carÈpesuÑ.
Atha rÈjÈ Dasabalassa santike nisinno Èha “bhante ekaratti nÈma tiyÈmÈ
hoti, mayhaÑ pana ajja dve rattiyo ekato ghaÔitÈ viya ahesun”ti. Sopi puriso
tattheva nisinno Èha “bhante yojanaÑ nÈma catugÈvutaÑ hoti, mayhaÑ pana
ajja dve yojanÈni ekato katÈni viya ahesun”ti. Atha BhagavÈ “jÈgarassa tÈva
rattiyÈ dÊghabhÈvo pÈkaÔo, santassa yojanassa dÊghabhÈvo pÈkaÔo,
vaÔÔapatitassa pana bÈlaputhujjanassa anamataggasaÑsÈravaÔÔaÑ
ekantadÊghamevÈ”ti rÈjÈnaÒca taÒca purisaÑ nerayikasatte ca Èrabbha
Dhammapade imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
“DÊghÈ jÈgarato ratti, dÊghaÑ santassa yojanaÑ.
DÊgho bÈlÈna saÑsÈro, saddhammaÑ avijÈnatan”ti2.
GÈthÈpariyosÈne so itthisÈmiko puriso sotÈpattiphale patiÔÔhahi.
EtamatthaÑ viditvÈti etaÑ kÈraÓaÑ jÈnitvÈ.
Assamedhanti-ÈdÊsu porÈÓarÈjakÈle kira sassamedhaÑ purisamedhaÑ
sammÈpÈsaÑ vÈcÈpeyyanti cattÈri sa~gahavatth|ni ahesuÑ, yehi rÈjÈno
lokaÑ sa~gaÓhiÑsu. Tattha nipphannasassato dasamabhÈgaggahaÓaÑ
sassamedhaÑ nÈma, sassasampÈdane medhÈvitÈti attho. MahÈyodhÈnaÑ
chamÈsikaÑ bhatta3 vetanÈnuppadÈnaÑ purisamedhaÑ nÈma,
purisasa~gaÓhane medhÈvitÈti attho. DaliddamanussÈnaÑ hatthato4 lekhaÑ
gahetvÈ tÊÓi vassÈni vinÈva vaÉÉhiyÈ
sahassadvisahassamattadhanÈnuppadÈnaÑ sammÈpÈsaÑ nÈma. TaÒhi
sammÈ manusse pÈseti, hadaye bandhitvÈ viya Ôhapeti, tasmÈ sammÈpÈsanti
vuccati. “TÈta mÈtulÈ”ti-ÈdinÈ nayena saÓhavÈcÈbhaÓanaÑ vÈcÈpeyyaÑ
nÈma, piyavÈcÈti attho. EvaÑ cat|hi sa~gahavatth|hi sa~gahitaÑ raÔÔhaÑ
______________________________________________________________
1. Dadantu (SyÈ) 2. Khu 1. 22 piÔÔhe.
3. ChamÈsikabhati (SyÈ) 4. Potthake (Ka)
134 SaÑyuttanikÈya

iddhaÒceva hoti phÊtaÒca pah|ta-annapÈnaÑ khemaÑ nirabbudaÑ, manussÈ

mudÈ modamÈnÈ ure putte naccentÈ apÈrutagharadvÈrÈ1 viharanti. IdaÑ
gharadvÈresu aggaÄÈnaÑ abhÈvato niraggaÄanti vuccati. AyaÑ porÈÓikÈ
paveÓÊ.
AparabhÈge pana OkkÈkarÈjakÈle brÈhmaÓÈ imÈni cattÈri
sa~gahavatth|ni imaÒca raÔÔhasampattiÑ parivattetvÈ uddhaÑm|lakaÑ
katvÈ assamedhaÑ purisamedhanti-Èdike paÒca yaÒÒe nÈma akaÑsu. Tesu
assamettha medhanti vadhantÊti assamedho. DvÊhi pariyaÒÒehi yajitabbassa
ekavÊsatiy|passa ekasmiÑ majjhimadivaseyeva
sattanavutipaÒcapasusataghÈtabhiÑsanassa ÔhapetvÈ bh|miÒca purise ca
avasesasabbavibhavadakkhiÓassa yaÒÒassetaÑ adhivacanaÑ. Purisamettha
medhantÊti purisamedho. Cat|hi pariyaÒÒehi yajitabbassa saddhiÑ bh|miyÈ
assamedhe vuttavibhavadakkhiÓassa yaÒÒassetaÑ adhivacanaÑ.
Sammamettha pÈsentÊti sammÈpÈso. Divase divase sammaÑ2 khipitvÈ tassa
patitokÈse vediÑ katvÈ saÑhÈrimehi y|pÈdÊhi sarassatinadiyÈ
nimuggokÈsato pabhuti paÔilomaÑ gacchantena yajitabbassa
satrayÈgassetaÑ adhivacanaÑ. VÈjamettha pivantÊti vÈjapeyyo. Ekena
pariyaÒÒena sattarasahi pas|hi yajitabbassa beluvay|passa
sattarasakadakkhiÓassa yaÒÒassetaÑ adhivacanaÑ. Natthi ettha aggaÄÈti
niraggaÄo. Navahi pariyaÒÒehi yajitabbassa saddhiÑ bh|miyÈ ca purisehi ca
assamedhe vuttavibhavadakkhiÓassa sabbamedhapariyÈyanÈmassa
assamedhavikappassevetaÑ adhivacanaÑ. MahÈrambhÈti mahÈkiccÈ
mahÈkaraÓÊyÈ. SammaggatÈti sammÈpaÔipannÈ BuddhÈdayo. NirÈrambhÈti
appatthÈ appakiccÈ. Yajanti anukulanti anukulesu yajanti, yaÑ niccabhattÈdi
pubbapurisehi paÔÔhapitaÑ, taÑ aparÈparaÑ anupacchinnattÈ manussÈ
dadantÊti attho. . NavamaÑ.

10. BandhanasuttavaÓÓanÈ
121. Dasame idha bhante raÒÒÈti idaÑ te bhikkh| tesu manussesu
Œnandattherassa sukatakÈraÓaÑ3 ÈrocentÈ ÈrocesuÑ. RaÒÒo kira Sakkena
KusarÈjassa dinno aÔÔhava~ko maÓi paveÓiyÈ Ègato. RÈjÈ ala~karaÓakÈle
taÑ maÓiÑ ÈharathÈti Èha. ManussÈ
______________________________________________________________
1. ApÈrutagharÈ (SyÈ, Ka)
2. Yugacchiggale pavesanadaÓÉasa~khÈtaÑ sammaÑ (SyÈ) 3. SukÈraÓaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 135

“ÔhapitaÔÔhÈne na passÈmÈ”ti ÈrocesuÑ. RÈjÈ antogharacÈrino “maÓiÑ

pariyesitvÈ dethÈ”ti bandhÈpesi. Œnandatthero te disvÈ maÓipaÔisÈmakÈnaÑ1
ekaÑ upÈyaÑ Ècikkhi. Te raÒÒo ÈrocesuÑ. RÈjÈ “paÓÉito thero, therassa
vacanaÑ karothÈ”ti. PaÔisÈmakamanussÈ rÈja~gaÓe udakacÈÔiÑ ÔhapetvÈ
sÈÓiyÈ parikkhipÈpetvÈ te manusse ÈhaÑsu “sÈÔakaÑ pÈrupitvÈ ettha gantvÈ
hatthaÑ otÈrethÈ”ti. MaÓicoro cintesi “rÈjabhaÓÉaÑ vissajjetuÑ vÈ
valaÒjetuÑ vÈ na sakkÈ”ti. So gehaÑ gantvÈ maÓiÑ upakacchake ÔhapetvÈ
sÈÔakaÑ pÈrupitvÈ Ègamma udakacÈÔiyaÑ pakkhipitvÈ pakkÈmi. MahÈjane
paÔikkante rÈjamanussÈ cÈÔiyaÑ hatthaÑ otÈretvÈ maÓiÑ disvÈ ÈharitvÈ
raÒÒo adaÑsu. “Œnandattherena kira dassitanayena maÓi diÔÔho”ti mahÈjano
kolÈhalaÑ akÈsi. Te bhikkh| taÑ kÈraÓaÑ TathÈgatassa ÈrocentÈ imaÑ
pavattiÑ ÈrocesuÑ. SatthÈ “anacchariyaÑ bhikkhave, yaÑ Œnando
manussÈnaÑ hatthÈruÄhamaÓiÑ ÈharÈpeyya, yattha pubbe paÓÉitÈ attano
ÒÈÓe ÔhatvÈ ahetukapaÔisandhiyaÑ nibbattÈnaÑ tiracchÈnagatÈnampi
hatthÈruÄhaÑ bhaÓÉaÑ ÈharÈpetvÈ raÒÒo adaÑs|”ti vatvÈ–
“UkkaÔÔhe s|ramicchanti, mantÊsu akut|halaÑ.
PiyaÒca annapÈnamhi, atthe jÈte ca paÓÉitan”ti2–
MahÈsÈrajÈtakaÑ kathesi.
Na taÑ daÄhanti taÑ bandhanaÑ thiranti na kathenti. YadÈyasanti yaÑ
ayasÈ kataÑ. SÈrattarattÈti suÔÔhu rattarattÈ, sÈrattena vÈ rattÈ sÈrattarattÈ,
sÈraÑ idanti maÒÒanÈya3 rattÈti attho. ApekkhÈti Èlayo nikanti. Œh|ti
kathenti. OhÈrinanti cat|su apÈyesu ÈkaÉÉhanakaÑ. Sithilanti na
ÈyasÈdibandhanaÑ viya iriyÈpathaÑ nivÈretvÈ ÔhitaÑ. Tena hi bandhanena
buddhÈ paradesampi gacchantiyeva. DuppamuÒcanti aÒÒatra
lokuttaraÒÈÓena muÒcituÑ asakkuÓeyyanti. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo.
______________________________________________________________
1. SÈÓiyÈ parikkhipÈpetvÈ paÔisÈmakÈnaÑ (SyÈ) 2. Khu 5. 22 piÔÔhe JÈtake.
3. MaÒÒamÈnÈ (SÊ)
136 SaÑyuttanikÈya

2. Dutiyavagga

1. SattajaÔilasuttavaÓÓanÈ
122. Dutiyavaggassa paÔhame PubbÈrÈme MigÈramÈtupÈsÈdeti
PubbÈrÈmasa~khÈtte vihÈre MigÈramÈtuyÈ1 pÈsÈde. TatrÈyaÑ
anupubbikathÈ–atÊte satasahassakappamatthake ekÈ upÈsikÈ PadumuttaraÑ
BhagavantaÑ nimantetvÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa
satasahassadÈnaÑ datvÈ Bhagavato pÈdam|le nipajjitvÈ “anÈgate
tumhÈdisassa Buddhassa aggupaÔÔhÈyikÈ homÊ”ti patthanaÑ akÈsi. SÈ
kappasatasahassaÑ devesu ca manussesu ca saÑsaritvÈ amhÈkaÑ Bhagavato
kÈle Bhaddiyanagare MeÓÉakaputtassa DhanaÒcayaseÔÔhino2 gehe
SumanadeviyÈ kucchismiÑ paÔisandhiÑ gaÓhi. JÈtakÈle cassÈ VisÈkhÈti
nÈmaÑ akaÑsu. SÈ yadÈ BhagavÈ BhaddiyanagaraÑ agamÈsi, tadÈ paÒcahi
dÈrikÈsatehi saddhiÑ Bhagavato paccuggamanaÑ gatÈ
paÔhamadassanamhiyeva sotÈpannÈ ahosi. AparabhÈge SÈvatthiyaÑ
MigÈraseÔÔhiputtassa PuÓÓavaÉÉhanakumÈrassa gehaÑ gatÈ. Tattha naÑ
MigÈraseÔÔhi mÈtiÔÔhÈne3 Ôhapesi, tasmÈ MigÈramÈtÈti vuccati. TÈya kÈrite
pÈsÈde.
Bahi dvÈrakoÔÔhaketi pÈsÈdadvÈrakoÔÔhakassa bahi, na
vihÈradvÈrakoÔÔhakassa. So kira pÈsÈdo lohapÈsÈdo viya samantÈ
catudvÈrakoÔÔhakayuttena pÈkÈrena parikkhitto. Tesu
pÈcÊnadvÈrakoÔÔhakassa bahi pÈsÈdacchÈyÈyaÑ pÈcÊnalokadhÈtuÑ olokento
paÒÒatte varabuddhÈsane nisinno hoti.
Par|ÄhakacchanakhalomÈti par|ÄhakacchÈ par|ÄhanakhÈ par|ÄhalomÈ,
kacchÈdÊsu dÊghalomÈ dÊghanakhÈ cÈti attho. KhÈrivividhanti vividhakhÈriÑ
nÈnappakÈrakaÑ pabbajitaparikkhÈrabhaÓÉakaÑ. Avid|re atikkamantÊti
avid|ramaggena nagaraÑ pavisanti. RÈjÈhaÑ bhanteti ahaÑ bhante rÈjÈ
Pasenadi Kosalo, mayhaÑ nÈmaÑ tumhe jÈnÈthÈti. KasmÈ pana rÈjÈ loke
aggapuggalassa santike nisinno evar|pÈnaÑ naggabhogganissirikÈnaÑ
aÒjaliÑ paggaÓhÈtÊti. Sa~gaÓhanatthÈya. EvaÑ hissa ahosi “sacÈhaÑ
ettakampi etesaÑ na
______________________________________________________________
1. MigÈramÈtÈ (SyÈ) 2. DhanaÒjayaseÔÔhino (SÊ, SyÈ) 3. MÈtuÔÔhÈne (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 137

karissÈmi, ‘mayaÑ puttadÈraÑ pahÈya etassatthÈya

dubbhojanadukkhaseyyÈdÊni anubhoma, ayaÑ amhÈkaÑ aÒjalimattampi na
karotÊ’ti attanÈ diÔÔhaÑ sutaÑ paÔicchÈdetvÈ na katheyyuÑ, evaÑ kate pana
anig|hitvÈ kathessantÊ”ti. TasmÈ evamakÈsi. Apica Satthu
ajjhÈsayajÈnanatthaÑ evamakÈsi.
KÈsikacandananti saÓhacandanaÑ. MÈlÈgandhavilepananti
vaÓÓagandhatthÈya1 mÈlaÑ, sugandhabhÈvatthÈya gandhaÑ,
vaÓÓagandhatthÈya vilepanaÒca dhÈrentena.
SaÑvÈsenÈti sahavÈsena. SÊlaÑ veditabbanti ayaÑ susÊlo vÈ dussÊlo vÈti
saÑvasantena upasa~kamantena jÈnitabbo. TaÒca kho dÊghena addhunÈ na
ittaranti taÒca sÊlaÑ dÊghena kÈlena veditabbaÑ, na ittarena. DvÊhatÊhaÒhi
saÑyatÈkÈro ca saÑvutindriyÈkÈro ca na sakkÈ dassetuÑ. ManasikarotÈti
sÊlamassa pariggahessÈmÊti manasikarontena paccavekkhanteneva sakkÈ
jÈnituÑ, na itarena. PaÒÒavatÈti tampi sappaÒÒeneva paÓÉitena. BÈlo hi
manasikarontopi jÈnituÑ na sakkoti.
SaÑvohÈrenÈti kathanena.
“Yo hi koci manussesu, vohÈraÑ upajÊvati.
EvaÑ VÈseÔÔha jÈnÈhi, vÈÓijo so na brÈhmaÓo”ti2–
Ettha hi byavahÈro vohÈro nÈma. “CattÈro ariyavohÈrÈ cattÈro
anariyavohÈrÈ”ti3 ettha cetanÈ. “Sa~khÈ samaÒÒÈ paÒÒatti vohÈro”ti4 ettha
paÒÒatti. “VohÈramattena so vohareyyÈ”ti5 ettha kathÈ vohÈro. IdhÈpi esova
adhippeto. Ekaccassa hi sammukhÈ kathÈ parammukhÈya kathÈya na sameti
parammukhÈ kathÈ ca sammukhÈya kathÈya, tathÈ purimakathÈ ca
pacchimakathÈya, pacchimakathÈ ca purimakathÈya. So kathenteneva sakkÈ
jÈnituÑ “asuci eso puggalo”ti. SucisÊlassa pana purimaÑ pacchimena,
pacchimaÒca purimena sameti, sammukhÈkathitaÑ parammukhÈkathitena,
parammukhÈkathitaÒca sammukhÈkathitena, tasmÈ kathentena sakkÈ
sucibhÈvo jÈnitunti pakÈsento evamÈha.
______________________________________________________________
1. VaÓÓagahaÓatthÈya (SÊ) 2. Ma 2. 409 piÔÔhe. 3. DÊ 3. 193 piÔÔhe.
4. Abhi 1. 256 piÔÔhe. 5. SaÑ 1. 14 piÔÔhe.
138 SaÑyuttanikÈya

ThÈmoti ÒÈÓathÈmo. Yassa hi ÒÈÓathÈmo natthi, so

uppannesu upaddavesu gahetabbaggahaÓaÑ kattabbakiccaÑ apassanto
advÈragharaÑ paviÔÔho viya carati. TenÈha ÈpadÈsu kho mahÈrÈja thÈmo
veditabboti. SÈkacchÈyÈti saÑkathÈya. DuppaÒÒassa hi kathÈ udake
geÓÉu1 viya uppalavati, paÒÒavato kathentassa paÔibhÈnaÑ anantaraÑ2
hoti. Udakavipphanditeneva hi maccho khuddako vÈ mahanto vÈti ÒÈyati.
OcarakÈti heÔÔhÈcarakÈ. CarÈ3 hi pabbatamatthakena carantÈpi
heÔÔhÈcarakÈva honti. OcaritvÈti avacaritvÈ vÊmaÑsitvÈ, taÑ taÑ pavattiÑ
ÒatvÈti attho. Rajojallanti rajaÒca jallaÒca. VaÓÓar|penÈti vaÓÓasaÓÔhÈnena.
IttaradassanenÈti lahukadassanena. ViyaÒjanenÈti parikkhÈrabhaÓÉakena.
Patir|pako mattikÈkuÓÉalovÈti suvaÓÓakuÓÉalapatir|pako
mattikÈkuÓÉalova. LohaÉÉhamÈsoti lohaÉÉhamÈsako4. . PaÔhamaÑ.

2. PaÒcarÈjasuttavaÓÓanÈ
123. Dutiye r|pÈtinÊlapÊtÈdibhedaÑ r|pÈrammaÓaÑ. KÈmÈnaÑ agganti
etaÑ kÈmÈnaÑ uttamaÑ seÔÔhanti r|pagaruko Èha. Sesesupi eseva nayo.
Yatoti yadÈ. ManÈpapariyantanti manÈpanipphattikaÑ manÈpakoÔikaÑ.
Tattha dve manÈpÈni puggalamanÈpaÑ sammutimanÈpaÒca.
PuggalamanÈpaÑ nÈma yaÑ ekassa puggalassa iÔÔhaÑ kantaÑ hoti, tadeva
aÒÒassa aniÔÔhaÑ akantaÑ. PaccantavÈsÊnaÒhi gaÓÉuppÈdÈpi iÔÔhÈ honti
kantÈ manÈpÈ, MajjhimadesavÈsÊnaÑ atijegucchÈ. TesaÒca moramaÑsÈdÊni
iÔÔhÈni honti, itaresaÑ tÈni atijegucchÈni. IdaÑ puggalamanÈpaÑ. ItaraÑ
sammutimanÈpaÑ.
IÔÔhÈniÔÔhÈrammaÓaÑ nÈma loke paÔivibhattaÑ natthi, vibhajitvÈ pana
dassetabbaÑ. Vibhajantena ca na ati-issarÈnaÑ
MahÈsammatamahÈsudassanadhammÈsokÈdÊnaÑ vasena vibhajitabbaÑ.
TesaÒhi dibbakappampi ÈrammaÓaÑ amanÈpaÑ upaÔÔhÈti. AtiduggatÈnaÑ
dullabhannapÈnÈnaÑ vasenapi na vibhajitabbaÑ. TesaÑ hi
kaÓÈjakabhattasitthÈnipi p|timaÑsassa rasopi atimadhuro amatasadiso hoti.
MajjhimÈnaÑ pana gaÓaka5MahÈmattaseÔÔhi kuÔumbikavÈÓijÈdÊnaÑ
______________________________________________________________
1. GeÓÉuko (SyÈ) 2. AnantaÑ (Ka) 3. CorÈ (SÊ), cÈrÈ (SyÈ)
4. LohamÈsako (SÊ, SyÈ) 5. GaÓika (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 139

kÈlena iÔÔhaÑ kÈlena aniÔÔhaÑ labhamÈnÈnaÑ vasena vibhajitabbaÑ. TaÒca

panetaÑ ÈrammaÓaÑ javanaÑ paricchindituÑ na sakkoti. JavanaÑ hi iÔÔhepi
rajjati aniÔÔhepi, iÔÔhepi dussati aniÔÔhepi. Ekantato pana vipÈkacittaÑ
iÔÔhÈniÔÔhaÑ paricchindati. KiÒcÈpi hi micchÈdiÔÔhikÈ BuddhaÑ vÈ1
saÑghaÑ vÈ mahÈcetiyÈdÊni vÈ uÄÈrÈni ÈrammaÓÈni disvÈ akkhÊni pidahanti
domanassaÑ Èpajjanti, dhammasaddaÑ sutvÈ kaÓÓe thakenti,
cakkhuviÒÒÈÓasotaviÒÒÈÓÈni2 pana tesaÑ kusalavipÈkÈneva honti. KiÒcÈpi
g|thas|karÈdayo g|thagandhaÑ ghÈyitvÈ khÈdituÑ labhissÈmÈti
somanassajÈtÈ honti, g|thadassane pana nesaÑ cakkhuviÒÒÈÓaÑ, tassa
gandhaghÈyane ghÈnaviÒÒÈÓaÑ, rasasÈyane jivhÈviÒÒÈÓaÒca
akusalavipÈkameva hoti. BhagavÈ pana puggalamanÈpataÑ sandhÈya te ca
mahÈrÈja r|pÈti-ÈdimÈha.
Candana~galikoti3 idaÑ tassa upÈsakassa nÈmaÑ. PaÔibhÈti maÑ
BhagavÈti BhagavÈ mayhaÑ ekaÑ kÈraÓaÑ upaÔÔhÈti paÒÒÈyati. Tassa te
paÒca4 rÈjÈno ÈmuttamaÓikuÓÉale sajjitÈya ÈpÈnabh|miyÈ nisinnavaseneva5
mahatÈ rÈjÈnubhÈvena paramena issariyavibhavena ÈgantvÈpi Dasabalassa
santike ÔhitakÈlato paÔÔhÈya divÈ padÊpe viya udakÈbhisitte a~gÈre viya
s|riyuÔÔhÈne khajjopanake viya ca hatappabhe hatasobhe taÑ TathÈgataÒca
tehi sataguÓena sahasaguÓena virocamÈnaÑ disvÈ “mahantÈ vata bho
BuddhÈ nÈmÈ”ti paÔibhÈnaÑ udapÈdi. TasmÈ evamÈha.
Kokanadanti padumassevetaÑ vevacanaÑ. PÈtoti kÈlasseva. SiyÈti
bhaveyya. AvÊtagandhanti avigatagandhaÑ. A~gÊrasanti
SammÈsambuddhaÑ. Bhagavato hi a~gato rasmiyo6 nikkhamanti, tasmÈ
a~gÊrasoti vuccati. YathÈ kokanadasa~khÈtaÑ padumaÑ pÈtova phullaÑ
avÊtagandhaÑ7 siyÈ, evameva BhagavantaÑ a~gÊrasaÑ tapantaÑ Èdiccamiva
antalikkhe virocamÈnaÑ passÈti ayamettha sa~khepattho. BhagavantaÑ
acchÈdesÊti Bhagavato adÈsÊti attho. LokavohÈrato panettha ÊdisaÑ vacanaÑ
hoti. So kira upÈsako “ete TathÈgatassa guÓesu pasÊditvÈ mayhaÑ paÒca
______________________________________________________________
1. SambuddhaÑvÈ (SÊ), BuddhaÑ vÈ dhammaÑ vÈ (SyÈ)
2. CakkhuviÒÒÈÓÈdÊni (Ka) 3. Candana~galiyo (SyÈ)
4. Tassa te ca (SÊ), Tassa paÒca (SyÈ) 5. Sanniveseneva (SyÈ)
6. RaÑsiyo (SyÈ) 7. AvÊtagandhaÑ sugandhaÑ (SyÈ)
140 SaÑyuttanikÈya

uttarÈsa~ge denti, ahampi te1 Bhagavatova dassÈmÊ”ti cintetvÈ adÈsi. .

DutiyaÑ.

3. DoÓapÈkasuttavaÓÓanÈ
124. Tatiye doÓapÈkakuranti doÓapÈkaÑ kuraÑ, doÓassa taÓÉulÈnaÑ
pakkabhattaÑ tadupiyaÒca s|pabyaÒjanaÑ bhuÒjatÊti attho. BhuttÈvÊti pubbe
bhattasammadaÑ vinodetvÈ muhuttaÑ vissamitvÈ BuddhupaÔÔhÈnaÑ
gacchati, taÑdivasaÑ pana bhuÒjanto’va DasabalaÑ saritvÈ hatthe dhovitvÈ
agamÈsi. MahassÈsÊti tassa gacchato balavÈ bhattapariÄÈho udapÈdi, tasmÈ
mahantehi assÈsehi assasati, gattatopi’ssa sedabind|ni muccanti, tamenaÑ
ubhosu passesu ÔhatvÈ yamakatÈlavaÓÉehi bÊjanti, BuddhagÈravena pana
nipajjituÑ na ussahatÊti idaÑ sandhÈya “mahassÈsÊ”ti vuttaÑ. ImaÑ gÈthaÑ
abhÈsÊti “rÈjÈ bhojane amattaÒÒutÈya kilamati, phÈsu vihÈraÑ dÈnissa
karissÈmÊ”ti cintetvÈ abhÈsi. ManujassÈti sattassa. KahÈpaÓasatanti pÈtarÈse
paÓÓÈsaÑ sÈyamÈse paÓÓÈsanti evaÑ kahÈpaÓasataÑ. PariyÈpuÓitvÈti
RaÒÒÈ saddhiÑ thokaÑ gantvÈ “imaÑ ma~gala-asiÑ kassa dhammi
mahÈrÈjÈ”ti. “Asukassa nÈma dehÊ”ti2 so taÑ asiÑ datvÈ3 Dasabalassa
santikaÑ Ègamma vanditvÈ Ôhitako’va “gÈthaÑ vadatha bho GotamÈ”ti
vatvÈ Bhagavato vuttaÑ pariyÈpuÓitvÈti attho.
BhattÈbhihÈre sudaÑ bhÈsatÊti kathaÑ bhÈsati? BhagavatÈ
anusiÔÔhiniyÈmena. BhagavÈ hi naÑ evaÑ anusÈsi “mÈÓava imaÑ gÈthaÑ
naÔo viya pattapattaÔÔhÈne mÈ avaca, RaÒÒo bhuÒjanaÔÔhÈne ÔhatvÈ
paÔhamapiÓÉÈdÊsupi avatvÈ vosÈnapiÓÉe gahite vadeyyÈti, RÈjÈ sutvÈ’va
bhattapiÓÉaÑ chaÉÉessati, atha raÒÒo hatthesu dhotesu pÈtiÑ4
apanetvÈ sitthÈni gaÓetvÈ tadupiyaÑ byaÒjanaÑ ÒatvÈ punadivase tÈvatake
taÓÉule hÈreyyÈsi, pÈtarÈse ca vatvÈ sÈyamÈse mÈ vadeyyÈsÊ”ti. So “sÈdh|”ti
paÔissuÓitvÈ taÑdivasaÑ raÒÒo pÈtarÈsaÑ bhutvÈ gatattÈ sÈyamÈse
Bhagavato5 anusiÔÔhiniyÈmena gÈthaÑ
______________________________________________________________
1. AhaÑ ete (SyÈ) 2. Asukassa nÈmÈti vutte (SyÈ)
3. AÒÒassa datvÈ (SÊ), datvÈ nivattitvÈ (SyÈ) 4. CÈÔiÑ (SyÈ) 5. BhagavatÈ(SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 141

abhÈsi. RÈjÈ Dasabalassa vacanaÑ saritvÈ bhattapiÓÉaÑ pÈtiyaÑyeva

chaÉÉesi. RaÒÒo hatthesu dhotesu pÈtiÑ apanetvÈ sitthÈni gaÓetvÈ
tadupiyaÑ byaÒjanaÑ ÒatvÈ punadivase tattake taÓÉule hariÑsu.
NÈÄikodanaparamatÈya saÓÔhÈsÊti so kira mÈÓavo divase divase
TathÈgatassa santikaÑ gacchati, Dasabalassa vissÈsiko ahosi. Atha naÑ
ekadivasaÑ pucchi “rÈjÈ kittakaÑ bhuÒjatÊ”ti. So “nÈÄikodanan”ti Èha.
“VaÔÔissati ettÈvatÈ, purisabhÈgo esa, ito paÔÔhÈya gÈthaÑ mÈ vadÊ”ti. Iti
RÈjÈ tatth’eva saÓÔhÈsi. DiÔÔhadhammikena ceva atthena samparÈyikena cÈti
ettha sallikhitasarÊratÈ diÔÔhadhammikattho nÈma, sÊlaÑ samparÈyikattho.
Bhojane mattaÒÒutÈ hi sÊla~gaÑ nÈma hotÊti. . TatiyaÑ.

4. PaÔhamasa~gÈmasuttavaÓÓanÈ
125. Catutthe Vedehiputtoti vedehÊti paÓÉitÈdhivacanametaÑ,
PaÓÉititthiyÈ puttoti attho. Catura~gininti hatthi-assarathapattisa~khÈtehi
cat|hi a~gehi samannÈgataÑ. SannayhitvÈti cammapaÔimuÒcanÈdÊhi
sannÈhaÑ kÈretvÈ. Sa~gÈmesunti yujjhiÑsu. Kena kÈraÓena?
MahÈkosalaraÒÒÈ kira BimbisÈrassa dhÊtaraÑ dentena dvinnaÑ rajjÈnaÑ
antare satasahassuÔÔhÈno KÈsigÈmo nÈma dhÊtu dinno. AjÈtasattunÈ ca pitari
mÈrite mÈtÈpissa raÒÒo viyogasokena nacirasseva matÈ. Tato rÈjÈ Pasenadi
Kosalo “AjÈtasattunÈ mÈtÈpitaro mÈritÈ, mayhaÑ pitu santako gÈmo”ti
tassatthÈya aÉÉaÑ karoti. AjÈtasattupi “mayhaÑ mÈtu santako”ti tassa
gÈmassatthÈya dvepi mÈtulabhÈgineyyÈ yujjhiÑsu.
PÈpÈ DevadattÈdayo mittÈ assÈti pÈpamitto. Teyevassa
sahÈyÈti pÈpasahÈyo. Tesvevassa cittaÑ ninnaÑ sampava~kanti
pÈpasampava~ko. Pasenadissa SÈriputtattherÈdÊnaÑ vasena kalyÈÓamittÈditÈ
vedotabbÈ. DukkhaÑ setÊti jitÈni hatthi-ÈdÊni anusocanto dukkhaÑ
sayissati1. IdaÑ BhagavÈ puna tassa jayakÈraÓaÑ disvÈ Èha. JayaÑ veraÑ
pasavatÊti jinanto veraÑ pasavati, veripuggalaÑ2 labhati. . CatutthaÑ.
______________________________________________________________
1. Sayati (Ka) 2. Veripuggale (SÊ, SyÈ)
142 SaÑyuttanikÈya

5. Dutiyasa~gÈmasuttavaÓÓanÈ
126. PaÒcame abbhuyyÈsÊti parÈjaye garahappatto “ÈrÈmaÑ gantvÈ
bhikkh|naÑ kathÈsallÈpaÑ suÓÈthÈ”ti rattibhÈge Buddharakkhitena nÈma
vuÉÉhapabbajitena dhammarakkhitassa vuÉÉhapabbajitassa “sace rÈjÈ
imaÒca upÈyaÑ katvÈ gaccheyya, puna jineyyÈ”ti vuttajayakÈraÓaÑ sutvÈ
abhi-uyyÈsi.
YÈvassa upakappatÊti yÈva tassa upakappati sayhaÑ hoti. YadÈ caÒÒeti
yadÈ aÒÒe. VilumpantÊti taÑ vilumpitvÈ ÔhitapuggalaÑ vilumpanti.
ViluppatÊti vilumpiyati. ®hÈnaÑ hi maÒÒatÊti “kÈraÓan”ti hi maÒÒati. YadÈti
yasmiÑ kÈle. JetÈraÑ labhate jayanti jayanto puggalo pacchÈ jetÈrampi
labhati. RosetÈranti ghaÔÔetÈraÑ. Rosakoti ghaÔÔako. KammavivaÔÔenÈti
kammapariÓÈmena, tassa vilumpanakammassa vipÈkadÈnena. So vilutto
viluppatÊti so vilumpako vilumpiyati. . PaÒcamaÑ.

6. MallikÈsuttavaÓÓanÈ
127. ChaÔÔhe upasa~kamÊti MallikÈya deviyÈ gabbhavuÔÔhÈnakÈle
s|tigharaÑ1 paÔijaggÈpetvÈ ÈrakkhaÑ datvÈ upasa~kami. Anattamano
ahosÊti “duggatakulassa me dhÊtu mahantaÑ issariyaÑ dinnaÑ, sace puttaÑ
alabhissa, mahantaÑ sakkÈraÑ adhigamissa2, tato dÈni parihÊnÈ”ti
anattamano ahosi. SeyyÈti dandhapaÒÒasmÈ elam|gaputtato ekaccÈ itthÊyeva
seyyÈ. PosÈti posehi. JanÈdhipÈti janÈdhibhuÑ rÈjÈnaÑ3 Èlapati. SassudevÈti
sassusasuradevatÈ. DisampatÊti disÈjeÔÔhaka. TÈdisÈ subhagiyÈti4 tÈdisÈya
subhariyÈya. . ChaÔÔhaÑ.

7. AppamÈdasuttavaÓÓanÈ
128. Sattame samadhiggayhÈti samadhiggaÓhitvÈ, ÈdiyitvÈti attho.
AppamÈdoti kÈrÈpaka-appamÈdo. SamodhÈnanti samavadhÈnaÑ
upakkhepaÑ. Evameva khoti hatthipadaÑ viya hi kÈrÈpaka-appamÈdo,
sesapadajÈtÈni viya avasesÈ catubh|makÈ5 kusaladhammÈ. Te hatthipade
sesapadÈni
______________________________________________________________
1. Pas|tigharaÑ(SyÈ) 2. AddhÈ gamissa (SyÈ)
3. JanÈbhibhuÑ rÈjÈnaÑ (SÊ), JanÈdhiparÈjÈnaÑ (SyÈ)
4. SubhariyÈti (SyÈ) 5. Cat|bh|mikÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 143

viya appamÈde samodhÈnaÑ gacchanti, appamÈdassa anto parivattanti.

YathÈ ca hatthipadaÑ sesapadÈnaÑ aggaÑ seÔÔhaÑ1, evaÑ appamÈdo
sesadhammÈnanti dasseti. MahaggatalokuttaradhammÈnampi hesa
paÔilÈbhakaÔÔhena lokiyopi samÈno aggova hoti.
AppamÈdaÑ pasaÑsantÊti “etÈni Èyu-ÈdÊni patthayantena appamÈdova
kÈtabbo”ti appamÈdameva pasaÑsanti. YasmÈ vÈ puÒÒakiriyÈsu paÓÉitÈ
appamÈdaÑ pasaÑsanti, tasmÈ Èyu-ÈdÊni patthayantena appamÈdova
kÈtabboti attho. AtthÈbhisamayÈti atthapaÔilÈbhÈ. . SattamaÑ.

8. KalyÈÓamittasuttavaÓÓanÈ
129. AÔÔhame so ca kho kalyaÓamittassÈti so cÈyaÑ dhammo
kalyÈÓamittasseva svÈkkhÈto nÈma hoti, na pÈpamittassÈti. KiÒcÈpi hi
dhammo sabbesampi svÈkkhÈtova, kalyÈÓamittassa pana suss|santassa
saddahantassa atthaÑ p|reti bhesajjaÑ viya vaÄaÒjantassa na itarassÈti.
TenetaÑ vuttaÑ. Dhammoti cettha desanÈdhammo veditabbo.
UpaÉÉhamidanti thero kira rahogato cintesi “ayaÑ samaÓadhammo
nÈma ovÈdake anusÈsake kalyÈÓamitte sati paccattapurisakÈre Ôhitassa
sampajjati, upaÉÉhaÑ kalyÈÓamittato hoti, upaÉÉhaÑ
paccattapurisakÈrato”ti. Athassa etadahosi “ahaÑ padesaÒÈÓe Ôhito
nippadesaÑ cintetuÑ na sakkomi, SatthÈraÑ pucchitvÈ nikka~kho
bhavissÈmÊ”ti. TasmÈ SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ evamÈha.
BrahmacariyassÈti ariyamaggassa. YadidaÑ kalyÈÓamittatÈti yÈ esÈ
kalyÈÓamittatÈ nÈma, sÈ upaÉÉhaÑ, tato upaÉÉhaÑ ÈgacchatÊti attho. Iti
therena “upaÉÉhupaÉÉhÈ sammÈdiÔÔhi-Èdayo kalyÈÓamittato Ègacchanti,
upaÉÉhupaÉÉhÈ paccattapurisakÈrato”ti vuttaÑ. KiÒcÈpi therassa ayaÑ
manoratho, yathÈ pana bah|hi silÈthambhe ussÈpite “ettakaÑ ÔhÈnaÑ
asukena ussÈpitaÑ, ettakaÑ asukenÈ”ti vinibbhogo natthi, yathÈ ca
mÈtÈpitaro nissÈya uppannesu puttesu2 “ettakaÑ mÈtito nibbattaÑ, ettakaÑ
pitito”ti vinibbhogo natthi, evaÑ idhÈpi. Avinibbhogadhammo hesa,
“ettakaÑ
______________________________________________________________
1. SeÔÔhaÑ mahantaÑ (SyÈ) 2. Uppanne putte (SyÈ)
144 SaÑyuttanikÈya

sammÈdiÔÔhi-ÈdÊnaÑ kalyÈÓamittato nibbattaÑ, ettakaÑ

paccattapurisakÈrato”ti na sakkÈ laddhuÑ, kalyÈÓamittatÈya pana
upaÉÉhaguÓo labbhatÊti1 therassa ajjhÈsayena upaÉÉhaÑ nÈma jÈtaÑ,
sakalaguÓo paÔilabbhatÊti Bhagavato ajjhÈsayena sakalaÑ nÈma jÈtaÑ.
KalyÈÓamittatÈti cetaÑ pubbabhÈgapaÔilÈbha~gaÑ2 nÈmÈti gahitaÑ. Atthato
kalyÈÓamittaÑ nissÈya laddhÈ sÊlasamÈdhivipassanÈvasena cattÈro khandhÈ.
Sa~khÈrakkhandhotipi vadantiyeva.
MÈ hevaÑ ŒnandÈti Œnanda mÈ evaÑ abhaÓi, bahussuto tvaÑ
sekhapaÔisambhidappatto aÔÔha vare gahetvÈ maÑ upaÔÔhahasi, cat|hi
acchariyabbhutadhammehi samannÈgato, tÈdisassa evaÑ kathetuÑ na
vaÔÔati. Sakalameva hidaÑ Œnanda brahmacariyaÑ, yadidaÑ
kalyÈÓamittatÈti idaÑ BhagavÈ “cattÈro maggÈ cattÈri phalÈni tisso vijjÈ cha
abhiÒÒÈ sabbaÑ kalyÈÓamittam|lakameva hotÊ”ti3 sandhÈyÈha. IdÈni
vacÊbhedeneva kÈraÓaÑ dassento kalyÈÓamittassetanti-ÈdimÈha. Tattha
pÈÔika~khanti pÈÔika~khitabbaÑ, avassaÑbhÈvÊti attho.
IdhÈti imasmiÑ sÈsane. SammÈdiÔÔhaÑ bhÈvetÊti-ÈdÊsu aÔÔhannaÑ
ÈdipadÈnaÑyeva tÈva ayaÑ sa~khepavaÓÓanÈ–sammÈ dassanalakkhaÓÈ
sammÈdiÔÔhi. SammÈ abhiniropanalakkhaÓo sammÈsa~kappo. SammÈ
pariggahaÓalakkhaÓÈ sammÈvÈcÈ. SammÈ samuÔÔhÈpanalakkhaÓo
sammÈkammanto. SammÈ vodÈpanalakkhaÓo sammÈ-ÈjÊvo. SammÈ
paggahalakkhaÓo sammÈvÈyÈmo. SammÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓÈ sammÈsati.
SammÈ samÈdhÈnalakkhaÓo sammÈsamÈdhi. Tesu ekekassa tÊÓi kiccÈni
honti. SeyyathidaÑ? SammÈdiÔÔhi tÈva aÒÒehipi attano paccanÊkakilesehi
saddhiÑ micchÈdiÔÔhiÑ pajahati, nirodhaÑ ÈrammaÓaÑ karoti,
sampayuttadhamme ca passati tappaÔicchÈdakamohavidhamanavasena4
asammohato. SammÈsa~kappÈdayopi tatheva micchÈsa~kappÈdÊni ca
pajahanti, nirodhaÒca ÈrammaÓaÑ karonti. Visesato panettha sammÈdiÔÔhi
sahajÈtadhamme sammÈ dasseti, sammÈsa~kappo sahajÈtadhamme
abhiniropeti, sammÈvÈcÈ sammÈ pariggaÓhÈti, sammÈkammanto
______________________________________________________________
1. UpaÉÉhaguÓe labhatÊti (Ka) 2. PubbabhÈgapaÔilÈbhaÑ (SyÈ)
3. Hoti taÑ (Ka) 4. ...viddhaÑsanavasena (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 145

sammÈ samuÔÔhÈpeti, sammÈ-ÈjÊvo sammÈ vodÈpeti, sammÈvÈyÈmo sammÈ

paggaÓhÈti, sammÈsati sammÈ upaÔÔhÈpeti, sammÈsamÈdhi sammÈ dahati.
ApicesÈ sammÈdiÔÔhi nÈma pubbabhÈge nÈnÈkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ hoti,
maggakÈle1 ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Kiccato pana sammÈdiÔÔhi dukkhe
ÒÈÓanti-ÈdÊni cattÈri nÈmÈni labhati. SammÈsa~kappÈdayopi pubbabhÈge
nÈnÈkhaÓÈ nÈnÈrammaÓÈ honti, maggakÈle ekakkhaÓÈ ekÈrammaÓÈ. Tesu
sammÈsa~kappo kiccato nekkhammasa~kappoti-ÈdÊni tÊÓi nÈmÈni labhati.
SammÈvÈcÈdayo tayo viratiyopi honti cetanÈyopi, maggakkhaÓe pana
viratiyova. SammÈvÈyÈmo sammÈsatÊti idampi dvayaÑ kiccato
sammappadhanasatipaÔÔhÈnavasena cattÈri nÈmÈni labhati, sammÈsamÈdhi
pana pubbabhÈgepi maggakkhaÓepi sammÈsamÈdhiyeva.
EvaÑ tÈva “sammÈdiÔÔhin”ti-ÈdinÈ nayena vuttÈnaÑ aÔÔhannaÑ
ÈdipadÈnaÑyeva atthavaÓÓanaÑ ÒatvÈ idÈni bhÈveti vivekanissitanti-ÈdÊsu
evaÑ ÒÈtabbÈ. BhÈnetÊti vaÉÉheti, attano cittasantÈne punappunaÑ janeti,
abhinibbattetÊti attho. Vivekanissitanti vivekaÑ nissitaÑ, viveke vÈ
nissitanti vivekanissitaÑ. Vivekoti vivittatÈ. VivittatÈ cÈyaÑ tada~gaviveko
vikkhambhana, samuccheda, paÔippassaddhi, nissaraÓavivekoti paÒcavidho.
evametasmiÑ paÒcavidhe viveke. Vivekanissitanti tada~gavivekanissitaÑ
samucchedavivekanissitaÑ nissaraÓavivekanissitaÒca sammÈdiÔÔhiÑ
bhÈvetÊti ayamattho veditabbo. YathÈ hi ayaÑ2 ariyamaggabhÈvanÈnuyutto
yogÊ vipassanÈkkhaÓe kiccato tada~gavivekanissitaÑ, ajjhÈsayato
nissaraÓavivekanissitaÑ, maggakÈle pana kiccato
samucchedavivekanissitaÑ, ÈrammaÓato nissaraÓavivekanissitaÑ,
maggakÈle pana kiccato samucchedavivekanissitaÑ, ÈrammaÓato
nissaraÓavivekanissitaÑ sammÈdiÔÔhiÑ bhÈveti. Esa nayo virÈganissitÈdÊsu.
VivekatthÈ eva hi virÈgÈdayo.
KevalaÒcettha vossaggo duvidho pariccÈgavossaggo ca
pakkhandanavossaggo cÈti. Tattha pariccÈgavossaggoti vipassanÈkkhaÓe ca
tada~gavasena, maggakkhaÓe ca samucchedavasena kilesappahÈnaÑ.
Pakkhandanavossaggoti vipassanÈkkhaÓe tanninnabhÈvena, maggakkhaÓe
pana ÈrammaÓakaraÓena nibbÈnapakkhandanaÑ. Tadubhayampi imasmiÑ
lokiya-
______________________________________________________________
1. MaggakkhaÓe (Ka) 2. YathÈ cÈyaÑ (SÊ), tathÈyaÑ (SyÈ)
146 SaÑyuttanikÈya

lokuttaramissake atthavaÓÓanÈnaye vaÔÔati. TathÈ hi ayaÑ sammÈdiÔÔhi

yathÈvuttena pakÈrena kilese ca pariccajati, nibbÈnaÒca pakkhandati.
VossaggapariÓÈminti iminÈ pana sakalena vacanena vossaggatthaÑ
pariÓamantaÑ pariÓataÒca, paripaccantaÑ1 paripakkaÒcÈti idaÑ vuttaÑ
hoti. AyaÑ hi ariyamaggabhÈvanÈnuyutto bhikkhu yathÈ sammÈdiÔÔhi
kilesapariccÈgavossaggatthaÑ nibbÈnapakkhandanavossaggatthaÒca
paripaccati, yathÈ ca paripakkÈ hoti, tathÈ naÑ bhÈvetÊti. Esa nayo
sesamagga~gesu.
ŒgammÈti Èrabbha sandhÈya paÔicca. JÈtidhammÈti jÈtisabhÈvÈ
jÈtipakatikÈ. TasmÈti yasmÈ sakalo ariyamaggopi kalyÈÓamittaÑ nissÈya
labbhati, tasmÈ. HandÈti vavassaggatthe2 nipÈto. AppamÈdaÑ pasaÑsantÊti
appamÈdaÑ vaÓÓayanti, tasmÈ appamÈdo kÈtabbo. AtthÈbhisamayÈti
atthapaÔilÈbhÈ. . AÔÔhamaÑ.

9. PaÔhama-aputtakasuttavaÓÓanÈ
130. Navame divÈ divassÈti divasassa divÈ, majjhanhikasamayeti attho.
SÈpateyyanti dhanaÑ. Ko pana vÈdo r|piyassÈti
suvaÓÓarajatatambalohakÈÄalohaphÈlakacchapakÈdibhedassa ghanakatassa3
ceva paribhogabhÈjanÈdibhedassa ca r|piyabhaÓÉassa pana ko4 vÈdo,
“ettakaÑ nÈmÈ”ti kÈ paricchedakathÈti attho. KaÓÈjakanti
sakuÓÉakabhattaÑ. Bila~gadutiyanti kaÒjikadutiyaÑ. SÈÓanti
sÈÓavÈkamayaÑ. Tipakkhavasananti tÊÓi khaÓÉÈni dvÊsu ÔhÈnesu sibbitvÈ
katanivÈsanaÑ.
Asappurisoti lÈmakapuriso. Uddhaggikanti-ÈdÊsu upar|paribh|mÊsu
phaladÈnavasena uddhaÑ aggamassÈti uddhaggikÈ. Saggassa hitÈ
tatrupapattijananatoti sovaggikÈ. NibbattaÔÔhÈnesu5 sukho vipÈko assÈti
sukhavipÈkÈ. SuÔÔhu aggÈnaÑ dibbavaÓÓÈdÊnaÑ visesÈnaÑ nibbattanato
saggasaÑvattanikÈ. Evar|paÑ dakkhiÓadÈnaÑ na patiÔÔhapetÊti.
SÈtodakÈti madhurodakÈ. SetodakÈti vÊcÊnaÑ bhinnaÔÔhÈne udakassa
setatÈya setodakÈ. SupatitthÈti sundaratitthÈ. TaÑ
______________________________________________________________
1. PaccantaÑ (SyÈ, Ka) 2. VacasÈyatthe (Ka) 3. Ghanakassa (SÊ)
4. Kopana (SyÈ) 5. NibbattanibbattaÔÔhÈnesu (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 147

janoti yena udakena sÈtodakÈ, taÑ udakaÑ jano bhÈjanÈni p|retvÈ neva
hareyya. Na yathÈpaccayaÑ vÈ kareyyÈti yaÑ yaÑ udakena udakakiccaÑ
kÈtabbaÑ, taÑ taÑ na kareyya. TadapeyyamÈnanti taÑ apeyyamÈnaÑ.
Kiccakaro ca hotÊti attanÈ kattabbakiccakaro ceva kusalakiccakaro ca,
bhuÒjati ca, kammante ca payojeti, dÈnaÒca detÊti attho. . NavamaÑ.

10. Dutiya-aputtakasuttavaÓÓanÈ
131. Dasame piÓÉapÈtena paÔipÈdesÊti piÓÉapÈtena saddhiÑ saÑyojesi,
piÓÉapÈtaÑ adÈsÊti attho. PakkÈmÊti kenacideva rÈjupaÔÔhÈnÈdinÈ kiccena
gato. PacchÈ vippaÔisÈrÊ ahosÊti so kira aÒÒesupi divasesu taÑ
paccekasambuddaÑ passati, dÈtuÑ panassa cittaÑ na uppajjati. TasmiÑ
pana divase ayaÑ PadumavatideviyÈ tatiyaputto TaggarasikhÊ
Paccekabuddho GandhamÈdanapabbate phalasamÈpattisukhena vÊtinÈmetvÈ
pubbaÓhasamaye vuÔÔhÈya Anotattadahe mukhaÑ dhovitvÈ manosilÈtale
nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ pattacÊvaramÈdÈya abhiÒÒÈpÈdakaÑ
catutthajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ iddhiyÈ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ nagaradvÈre
oruyha cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattamÈdÈya nagaravÈsÊnaÑ gharadvÈresu
sahassabhaÓÉikaÑ Ôhapento viya pÈsÈdikehi abhikkantÈdÊhi anupubbena
seÔÔhino gharadvÈraÑ sampatto. TaÑdivasaÒca seÔÔhi pÈtova uÔÔhÈya
paÓÊtabhojanaÑ bhuÒjitvÈ gharadvÈrakoÔÔhake ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ
dantantarÈni sodhento nisinno hoti. So PaccekabuddhaÑ disvÈ taÑdivasaÑ
pÈto bhutvÈ nisinnattÈ dÈnacittaÑ uppÈdetvÈ bhariyaÑ pakkosÈpetvÈ
“imassa samaÓassa piÓÉapÈtaÑ dehÊ”ti vatvÈ pakkÈmi.
SeÔÔhibhariyÈ cintesi “mayÈ ettakena kÈlena imassa ‘dethÈ’ti vacanaÑ
na sutapubbaÑ, dÈpentopi ca ajja na yassa vÈ tassa vÈ dÈpeti,
vÊtarÈgadosamohassa vantakilesassa ohitabhÈrassa Paccekabuddhassa dÈpeti,
yaÑ vÈ taÑ vÈ adatvÈ paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ dassÈmÊ”ti gharÈ nikkhamma
PaccekabuddhaÑ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ pattaÑ ÈdÈya antonivesane
paÒÒattÈsane nisÊdÈpetvÈ suparisuddhehi sÈlitaÓÉulehi bhattaÑ sampÈdetvÈ
tadanur|paÑ khÈdanÊyaÑ byaÒjanaÑ supeyyaÒca sallakkhetvÈ pattaÑ
p|retvÈ bahi gandhehi samala~karitvÈ1 Paccekabuddhassa
______________________________________________________________
1. AlaÑkaritvÈ (SÊ, SyÈ)
148 SaÑyuttanikÈya

hatthesu patiÔÔhapetvÈ vandi. Paccekabuddho “aÒÒesampi

PaccekabuddhÈnaÑ sa~gahaÑ karissÈmÊ”ti aparibhuÒjitvÈva anumodanaÑ
katvÈ pakkÈmi. Sopi kho seÔÔhi bÈhirato Ègacchanto PaccekabuddhaÑ disvÈ
mayaÑ “tumhÈkaÑ piÓÉapÈtaÑ dethÈ”ti vatvÈ pakkantÈ, api vo laddhoti.
Œma seÔÔhi laddhoti. “PassÈmÊ”ti gÊvaÑ ukkhipitvÈ olokesi. Athassa
piÓÉapÈtagandho uÔÔhahitvÈ nÈsÈpuÔaÑ pahari. So cittaÑ saÑyametuÑ
asakkonto pacchÈ vippaÔisÈrÊ ahosÊti.
Varametanti-Èdi vippaÔisÈrassa uppannÈkÈradassanaÑ. BhÈtu ca pana
ekaputtakaÑ sÈpateyyassa kÈraÓÈ jÊvitÈ voropesÊti tadÈ kirassa
avibhatteyeva kuÔumbe mÈtÈpitaro ca jeÔÔhabhÈtÈ ca kÈlamakaÑsu. So
bhÈtujÈyÈya saddhiÑyeva saÑvÈsaÑ kappesi. BhÈtu panassa eko putto hoti,
taÑ vÊthiyÈ kÊÄantaÑ manussÈ vadanti “ayaÑ dÈso ayaÑ dÈsÊ idaÑ yÈnaÑ
idaÑ dhanaÑ tava santakan”ti. So tesaÑ kathaÑ gahetvÈ “ayaÑ dÈso1
mayhaÑ santakan”ti-ÈdÊni katheti.
Athassa c|ÄapitÈ cintesi “ayaÑ dÈrako idÈneva evaÑ kathesi,
mahallakakÈle kuÔumbaÑ majjhe bhindÈpeyya2, idÈnevassa kattabbaÑ
karissÈmÊ”ti ekadivasaÑ vÈsiÑ ÈdÈya “ehi putta araÒÒaÑ gacchÈmÈ”ti taÑ
araÒÒaÑ netvÈ viravantaÑ viravantaÑ mÈretvÈ ÈvÈÔe pakkhipitvÈ paÑsunÈ
paÔicchÈdesi. IdaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Sattakkhattunti sattavÈre.
PubbapacchimacetanÈvasena cettha attho veditabbo.
EkapiÓÉapÈtadÈnasmiÒhi ekÈva cetanÈ dve paÔisandhiyo na deti,
pubbapacchi macetanÈhi panesa sattakkhattuÑ sagge, sattakkhattuÑ
seÔÔhikule nibbatto. PurÈÓanti paccekasambuddhassa
dinnapiÓÉapÈtacetanÈkammaÑ.
Pariggahanti pariggahitavatthu. AnujÊvinoti ekaÑ mahÈkulaÑ nissÈya
paÓÓÈsampi saÔÔhipi kulÈni jÊvanti, te manusse sandhÈyetaÑ vuttaÑ. SabbaÑ
nÈdÈya gantabbanti sabbametaÑ na ÈdiyitvÈ gantabbaÑ. SabbaÑ
nikkhippagÈminanti3 sabbametaÑ nikkhippasabhÈvaÑ4,
pariccajitabbasabhÈvamevÈti attho. . DasamaÑ.

Dutiyo vaggo.
______________________________________________________________
1. AyaÑ dÈsÊ (SÊ, SyÈ) 2. ChindÈpeyya (SyÈ)
3. NikkhippagÈmiyanti (SÊ), nikkhepagÈminanti (SyÈ) 4. NikkhepasabhÈvaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 149

3. Tatiyavagga

1. PuggalasuttavaÓÓanÈ

132. Tatiyavaggassa paÔhame “nÊce kule paccÈjÈto”ti-Èdikena tamena

yuttoti tamo. KÈyaduccaritÈdÊhi puna nirayatam|pagamanato tamaparÈyaÓo.
Iti ubhayenapi khandhatamova kathito hoti. “Ucce kule paccÈjÈto”ti-Èdikena
jotinÈ yuttato joti, ÈlokÊbh|toti1 vuttaÑ hoti. KÈyasucaritÈdÊhi puna
sagg|papattijotibhÈv|pagamanato jotiparÈyaÓo. IminÈ nayena itarepi dve
veditabbÈ.

Venakuleti vilÊvakÈrakule. NesÈdakuleti migaluddakÈdÊnaÑ kule.

RathakÈrakuleti cammakÈrakule. Pukkusakuleti pupphachaÉÉakakule.
Kasiravuttiketi dukkhavuttike. DubbaÓÓoti paÑsupisÈcako viya
jhÈmakhÈÓuvaÓÓo. Duddasikoti vijÈtamÈtuyÈpi amanÈpadassano.
OkoÔimakoti lakuÓÉako2. KÈÓoti ekakkhikÈÓo vÈ ubhayakkhikÈÓo vÈ.
KuÓÊti ekahatthakuÓÊ vÈ ubhayahatthakuÓÊ vÈ. KhaÒjoti ekapÈdakhaÒjo vÈ
ubhayapÈdakhaÒjo vÈ. Pakkhahatoti hatapakkho pÊÔhasappÊ. PadÊpeyyassÈti
telakapallakÈdino padÊpa-upakaraÓassa. EvaÑ kho mahÈrÈjÈti ettha eko
puggalo bahiddhÈ ÈlokaÑ adisvÈ mÈtukucchismiÑ yeva kÈlaÑ katvÈ
apÈyesu nibbattanto sakalaÑ kappampi saÑsarati, sopi
tamotamaparÈyaÓova. So pana kuhakapuggalo bhaveyya. Kuhakassa hi
evar|pÈ nibbatti hotÊti vuttaÑ.

Ettha ca “nÊce kule paccÈjÈto hoti caÓÉÈlakule vÈ”ti-ÈdÊhi

Ègamanavipatti ceva pubbuppannapaccayavipatti ca dassitÈ. Daliddeti-ÈdÊhi
pavattapaccayavipatti. Kasiravuttiketi-ÈdÊhi ÈjÊvupÈyavipatti.
______________________________________________________________
1. Œlokabh|toti (SyÈ) 2. LakuÓÔako (SÊ)
150 SaÑyuttanikÈya

DubbaÓÓoti-ÈdÊhi attabhÈvavipatti. BavhÈbÈdhoti-ÈdÊhi

dukkhakÈraÓasamÈyogo. Na lÈbhÊti-ÈdÊhi sukhakÈraÓavipatti ceva
upabhogavipatti ca. KÈyena duccaritanti-ÈdÊhi tamaparÈyaÓabhÈvassa
kÈraÓasamÈyogo. KÈyassa bhedÈti-ÈdÊhi samparÈyikatam|pagamo.
Sukkapakkho vuttapaÔipakkhanayena veditabbo.
AkkosatÊti dasahi akkosavatth|hi akkosati. ParibhÈsatÊti “kasmÈ
tiÔÔhatha, kiÑ tumhehi amhÈkaÑ kasikammÈdÊni katÈnÊ”ti-ÈdÊhi
paribhavavacanehi paribhÈsati. Rosakoti ghaÔÔako1. Abyaggamanasoti
ekaggacitto. . PaÔhamaÑ.

2. AyyikÈsuttavaÓÓanÈ
133. Dutiye jiÓÓÈti jarÈjiÓÓÈ. VuÉÉhÈti vayovuÉÉhÈ. MahallikÈti
jÈtimahallikÈ. AddhagatÈti addhaÑ cirakÈlaÑ2 atikkantÈ. Vayo-anuppattÈti
pacchimavayaÑ sampattÈ. PiyÈ manÈpÈti raÒÒo kira mÈtari matÈya ayyikÈ
mÈtuÔÔhÈne ÔhatvÈ paÔijaggi, tenassa ayyikÈya balavapemaÑ uppajji. TasmÈ
evamÈha. HatthiratanenÈti satasahassagghanako3 hatthÊ
satasahassagghanakena ala~kÈrena ala~kato hatthiratanaÑ nÈma.
Assaratanepi eseva nayo. GÈmavaropi satasahassuÔÔhÈnakagÈmova. SabbÈni
tÈni bhedanadhammÈnÊti tesu hi kiÒci kariyamÈnameva4 bhijjati, kiÒci
katapariyositaÑ cakkato anapanÊtameva, kiÒci apanetvÈ bh|miyaÑ
ÔhapitamattaÑ, kiÒci tato paraÑ, evameva sattesupi koci paÔisandhiÑ
gahetvÈ marati, koci m|ÄhagabbhÈya mÈtari mÈtukucchito anikkhantova,
koci nikkhantamatto, koci tato paranti. TasmÈ evamÈha. Tatiye sabbaÑ
uttÈnameva. . TatiyaÑ.

4. IssattasuttavaÓÓanÈ
135. Catutthassa aÔÔhuppattiko nikkhepo. Bhagavato kira
paÔhamabodhiyaÑ mahÈlÈbhasakkÈro udapÈdi bhikkhusaÑghassa ca.
TitthiyÈ hatalÈbhasakkÈrÈ hutvÈ kulesu evaÑ kathentÈ vicaranti–“samaÓo
______________________________________________________________
1. RosetÊti ghaÉÉeti (SÊ, SyÈ) 2. DÊghakÈlaÑ (SyÈ)
3. Satasahassagghaniko (SyÈ) 4. KayiramÈnameva (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 151

Gotamo evamÈha ‘mayhameva dÈnaÑ dÈtabbaÑ, na aÒÒesaÑ dÈnaÑ

dÈtabbaÑ. Mayhameva sÈvakÈnaÑ dÈnaÑ dÈtabbaÑ, na aÒÒesaÑ
sÈvakÈnaÑ dÈnaÑ dÈtabbaÑ. Mayhameva dinnaÑ mahapphalaÑ, na
aÒÒesaÑ dinnaÑ mahapphalaÑ. Mayhameva sÈvakÈnaÑ dinnaÑ
mahapphalaÑ, na aÒÒesaÑ sÈvakÈnaÑ dinnaÑ mahapphalan’ti, yuttaÑ nu
kho sayampi bhikkhÈcÈranissitena paresaÑ bhikkhÈcÈranissitÈnaÑ
catunnaÑ paccayÈnaÑ antarÈyaÑ kÈtuÑ, ayuttaÑ karoti ananucchavikan”ti.
SÈ kathÈ pattharamÈnÈ rÈjakulaÑ sampattÈ. RÈjÈ sutvÈ cintesi
“aÔÔhÈnametaÑ yaÑ TathÈgato paresaÑ lÈbhantarÈyaÑ kareyya, ete
TathÈgatassa alÈbhÈya ayasÈya parisakkanti. SacÈhaÑ idheva ÔhatvÈ ‘mÈ
evaÑ avocuttha, na SatthÈ evaÑ kathetÊ’ti vadeyyaÑ, evaÑ sÈ kathÈ
nijjhattiÑ1 na gaccheyya, imassa mahÈjanassa sannipatitakÈleyeva naÑ
nijjhÈpessÈmÊ”ti2 ekaÑ chaÓadivasaÑ Ègamento tuÓhÊ ahosi.
Aparena samayena mahÈchaÓe sampatte “ayaÑ imassa kÈlo”ti nagare
bheriÑ carÈpesi–“saddhÈ vÈ assaddhÈ vÈ sammÈdiÔÔhikÈ vÈ micchÈdiÔÔhikÈ
vÈ geharakkhake dÈrake vÈ mÈtugÈme vÈ ÔhapetvÈ avasesÈ ye vihÈraÑ
nÈgacchanti, paÒÒÈsaÑdaÓÉo”ti. Sayampi pÈtova nhatvÈ katapÈtarÈso
sabbÈbharaÓapaÔimaÓÉito mahatÈ balakÈyena saddhiÑ vihÈraÑ agamÈsi.
Gacchanto ca cintesi–“BhagavÈ tumhe kira evaÑ vadatha ‘mayhameva
dÈnaÑ dÈtabbaÑ -pa- na aÒÒesaÑ sÈvakÈnaÑ dinnaÑ mahapphalan’ti evaÑ
pucchituÑ ayuttaÑ, paÒhameva pucchissÈmi, paÒhaÑ kathento ca me3
BhagavÈ avasÈne titthiyÈnaÑ vÈdaÑ bhaÒjissatÊ”ti4. So paÒhaÑ pucchanto
kattha nu kho bhante dÈnaÑ dÈtabbanti Èha. YatthÈti yasmiÑ puggale
cittaÑ pasÊdati, tamiÑ dÈtabbaÑ, tassa vÈ dÈtabbanti attho.
EvaÑ vutte rÈjÈ yehi manussehi titthiyÈnaÑ vacanaÑ ÈrocitaÑ, te
olokesi. Te raÒÒÈ olokitamattÈva ma~kubh|tÈ adhomukhÈ pÈda~guÔÔhakena
bh|miÑ lekhamÈnÈ aÔÔhaÑsu. RÈjÈ “ekapadeneva bhante hatÈ titthiyÈ”ti
mahÈjanaÑ sÈvento mahÈsaddena abhÈsi. EvaÒca pana5 bhÈsitvÈ “BhagavÈ
cittaÑ nÈma NigaÓÔhÈcelakaparibbÈjakÈdÊsu yattha katthaci
______________________________________________________________
1. NiruddhaÑ (SÊ), nijjhaggiÑ (SyÈ)
2. NirujjhÈpessÈmÊti (SÊ), nijjhattiÑ labhissÈmÊti (Ka) 3. Kathentova (SÊ)
4. BhajjissatÊti (SyÈ) 5. EvaÑ vacanaÑ (SyÈ)
152 SaÑyuttanikÈya

pasÊdati, kattha pana bhante dinnaÑ mahapphalan”ti pucchi. AÒÒaÑ kho

etanti “mahÈrÈja aÒÒaÑ tayÈ paÔhamaÑ pucchitaÑ, aÒÒaÑ pacchÈ,
sallakkhehi etaÑ, paÒhÈkathanaÑ pana mayhaÑ bhÈro”ti vatvÈ sÊlavato
khoti-ÈdimÈha. Tattha idha tyassÈti idha te assa. Samupaby|Ähoti rÈsibh|to.
Asikkhitoti dhanusippe asikkhito. Akatahatthoti muÔÔhibandhÈdivasena
asampÈditahattho. Akatayoggoti tiÓapuÒjamattikÈpuÒjÈdÊsu akataparicayo.
Akat|pÈsanoti rÈjarÈjamahÈmattÈnaÑ adassitasarakkhepo. ChambhÊti
pavedhitakÈyo.
KÈmacchando pahÊnoti-ÈdÊsu arahattamaggena kÈmacchando pahÊno
hoti, anÈgÈmimaggena byÈpÈdo, arahattamaggeneva thinamiddhaÑ, tathÈ
uddhaccaÑ1, tatiyeneva kukkuccaÑ, paÔhamamaggena vicikicchÈ pahÊnÈ
hoti. Asekkhena sÊlakkhandhenÈti asekkhassa sÊlakkhandho asekkho
sÊlakkhandho nÈma. Esa nayo sabbattha. Ettha ca purimehi cat|hi padehi
lokiyalokuttarasÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttiyo kathitÈ. VimuttiÒÈÓadassanaÑ
paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ hoti, taÑ lokiyameva.
Issatthanti2 ususippaÑ. BalavÊriyanti ettha balaÑ nÈma vÈyodhÈtu,
vÊriyaÑ kÈyikacetasikavÊriyameva. Bhareti bhareyya. NÈs|raÑ jÈtipaccayÈti
“ayaÑ jÈtisampanno”ti evaÑ jÈtikÈraÓÈ as|raÑ na bhareyya.
Khantisoraccanti ettha khantÊti adhivÈsanakhanti, soraccanti arahattaÑ.
DhammÈti ete dve dhammÈ. Assameti Èvasathe. Vivaneti araÒÒaÔÔhÈne,
nirudake araÒÒe caturassapokkharaÓi-ÈdÊni kÈrayeti attho. Duggeti
visamaÔÔhÈne. Sa~kamanÈnÊti paÓÓÈsahatthasaÔÔhihatthÈni
samokiÓÓaparisuddhavÈlikÈni sa~kamanÈni kareyya.
IdÈni etesu araÒÒasenÈsanesu vasantÈnaÑ bhikkh|naÑ
bhikkhÈcÈravattaÑ Ècikkhanto annaÑ pÈnanti-ÈdimÈha. Tattha senÈsanÈnÊti
maÒcapÊÔhÈdÊni. VippasannenÈti khÊÓÈsavassa dentopi saka~khena
kilesamalinena citthena adatvÈ vippasanneneva cittena dadeyya. Thanayanti
gajjanto. Satakkak|ti satasikharo, anekak|Ôoti attho. Abhisa~khaccÈti
abhisa~kharitvÈ samodhÈnetvÈ rÈsiÑ katvÈ.
______________________________________________________________
1. UddhaccaÑ dutiyena (SÊ) 2. Issatthanti (SÊ), issaÔÔhanti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 153

ŒmodamÈnoti tuÔÔhamÈnaso hutvÈ. PakiretÊti dÈnagge vicirati,

pakiranto viya vÈ dÈnaÑ deti. PuÒÒadhÈrÈti anekadÈnacetanÈmayÈ
puÒÒadhÈrÈ. DÈtÈraÑ abhivassatÊti yathÈ ÈkÈse samuÔÔhitameghato
nikkhantÈ udakadhÈrÈ pathaviÑ sinehayantÊ tementÊ kiledayantÊ abhivassati,
evameva ayampi dÈyakassa abbhantare uppannÈ puÒÒadhÈrÈ tameva
dÈtÈraÑ anto sineheti p|reti abhisandeti. Tena vuttaÑ “dÈtÈraÑ
abhivassatÊ”ti. . CatutthaÑ.

5. Pabbat|pamasuttavaÓÓanÈ
136. PaÒcame buddhÈvasittÈnanti khattiyÈbhisekena muddhani
avasittÈnaÑ katÈbhisekÈnaÑ. KÈmagedhapariyuÔÔhitÈnanti kÈmesu gedhena
pariyuÔÔhitÈnaÑ abhibh|tÈnaÑ. JanapadatthÈvariyappattÈnanti janapade
thirabhÈvappattÈnaÑ. RÈjakaraÓÊyÈnÊti rÈjakammÈni rÈj|hi kattabbakiccÈni.
Tesu khvÈhanti tesu ahaÑ. UssukkamÈpannoti byÈpÈraÑ Èpanno. Esa kira
rÈjÈ divasassa tikkhattuÑ Bhagavato upaÔÔhÈnaÑ gacchati, antarÈgamanÈni
bah|nipi honti. Tassa nibaddhaÑ gacchato balakÈyo mahÈpi hoti appopi.
AthekadivasaÑ paÒcasatÈ corÈ cintayiÑsu1 “ayaÑ rÈjÈ avelÈya appena
balena samaÓassa Gotamassa upaÔÔhÈnaÑ gacchati, antarÈmagge naÑ
gahetvÈ rajjaÑ gaÓhissÈmÈ”ti. Te andhavane nilÊyiÑsu. RÈjÈno ca nÈma
mahÈpuÒÒÈ honti. Atha tesaÑyeva abbhantarato eko puriso nikkhamitvÈ
raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ mahantaÑ balakÈyaÑ ÈdÈya andhavanaÑ parivÈretvÈ te
sabbe gahetvÈ andhavanato yÈva nagaradvÈrÈ maggassa ubhosu passesu
yathÈ aÒÒamaÒÒaÑ cakkhunÈ cakkhuÑ upanibandhitvÈ olokenti, evaÑ
ÈsannÈni s|lÈni ropÈpetvÈ s|lesu uttÈsesi. IdaÑ sandhÈya evamÈha.
Atha SatthÈ cintesi “sacÈhaÑ vakkhÈmi ‘mahÈrÈja mÈdise nÈma
SammÈsambuddhe dhuravihÈre vasante tayÈ evar|paÑ dÈruÓaÑ kammaÑ
kataÑ, ayuttaÑ te katan’ti, athÈyaÑ rÈjÈ ma~ku hutvÈ santhambhituÑ2 na
sakkuÓeyya, pariyÈyena dhammaÑ kathentasseva me sallakkhessatÊ”ti
dhammadesanaÑ
______________________________________________________________
1. MantayiÑsu (SÊ) 2. Sa~khambhituÑ (SyÈ), saÓÔhambhituÑ (Ka)
154 SaÑyuttanikÈya

Èrabhanto taÑ kiÑ maÒÒasÊti-ÈdimÈha. Tattha saddhÈtikoti saddhÈtabbo,

yassa tvaÑ vacanaÑ saddahasÊti attho. Paccayikoti tasseva vevacanaÑ,
yassa vacanaÑ pattiyÈyasÊti1 attho. Abbhasamanti ÈkÈsasamaÑ.
Nippothento ÈgacchatÊti pathavitalato yÈva AkaniÔÔhabrahmalokÈ sabbe satte
saÓhakaraÓÊyaÑ tiÓacuÓÓaÑ viya karonto pisanto2 Ègacchati.
AÒÒatra dhammacariyÈyÈti ÔhapetvÈ dhammacariyaÑ aÒÒaÑ kÈtabbaÑ
natthi, dasakusalakammapathasa~khÈtÈ dhammacariyÈva kattabbÈ bhanteti.
SamacariyÈdÊni tasseva vevacanÈni. ŒrocemÊti ÈcikkhÈmi. PaÔivedayÈmÊti
jÈnÈpemi. AdhivattatÊti ajjhottharati. HatthiyuddhÈnÊti NÈÄÈgirisadise
hemakappane nÈge abhiruyha yujjhitabbayuddhÈni3. GatÊti nipphatti.
Visayoti okÈso, samatthabhÈvo vÈ. Na hi sakkÈ tehi jarÈmaraÓaÑ
paÔibÈhituÑ. Mantino mahÈmattÈti mantasampannÈ
MahosadhanidhurapaÓÉitÈdisadisÈ mahÈ-amaccÈ. Bh|migatanti
MahÈlohakumbhiyo p|retvÈ bh|miyaÑ ÔhapitaÑ. VehÈsaÔÔhanti
cammapasibbake p|retvÈ tulÈsa~ghÈÔÈdÊsu laggetvÈ ceva niyyuhÈdÊsu ca
p|retvÈ ÔhapitaÑ. UpalÈpetunti aÒÒamaÒÒaÑ bhindituÑ. YathÈ dve janÈ
ekena maggena na gacchanti, evaÑ kÈtuÑ.
NabhaÑ ÈgaccÈti ÈkÈsaÑ p|retvÈ. EvaÑ jarÈ ca maccu cÈti idha4
dveyeva pabbatÈ gahitÈ, rÈjovÈde pana “jarÈ Ègacchati sabbayobbanaÑ
vilumpamÈnÈ”ti evaÑ jarÈ maraÓaÑ byÈdhi vipattÊti cattÈropete ÈgatÈva.
TasmÈti yasmÈ hatthiyuddhÈdÊhi jarÈmaraÓaÑ jinituÑ na sakkÈ, tasmÈ.
SaddhaÑ nivesayeti saddhaÑ niveseyya patiÔÔhÈpeyyÈti. . PaÒcamaÑ.

Tatiyo vaggo.

KosalasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. PaÔiyÈyasÊti (SyÈ) 2. PiÑsanto (SyÈ)
3. YujjhitabbayuttÈni (SyÈ, Ka) 4. Ime (SÊ), idha pana (Ka)
 4. MÈrasaÑyutta

1. PaÔhamavagga

1. TapokammasuttavaÓÓanÈ
137. MÈrasaÑyuttassa paÔhame UruvelÈyaÑ viharatÊti
PaÔividdhasabbaÒÒutaÒÒÈÓo UruvelagÈmaÑ upanissÈya viharati.
PaÔhamÈbhisambuddhoti abhisambuddho hutvÈ paÔhamaÑ
antosattÈhasmiÑyeva1. DukkarakÈrikÈyÈti chabbassÈni katÈya
dukkarakÈrikÈya. MÈro pÈpimÈti attano visayaÑ atikkamituÑ paÔipanne
satte mÈretÊti mÈro. PÈpe niyojeti, sayaÑ vÈ pÈpe niyuttoti pÈpimÈ.
AÒÒÈnipissa kaÓho, adhipati2, vasavattÊ, antako, namuci, pamattabandh|ti-
ÈdÊni bah|ni nÈmÈni, idha pana nÈmadvayameva gahitaÑ. Upasa~kamÊti
“ayaÑ samaÓo Gotamo ‘muttosmÊ’ti maÒÒati3, amuttabhÈvamassa
kathessÈmÊ”ti cintetvÈ upasa~kami.
TapokammÈ apakkammÈti tapokammato apakkamitvÈ. Aparaddhoti
“d|re tvaÑ suddhimaggÈ”ti vadati. AmaraÑ tapanti amaratapaÑ4
amarabhÈvatthÈya kataÑ l|khatapaÑ, attakilamathÈnuyogo.
SabbÈnatthÈvahaÑ hotÊti “sabbaÑ tapaÑ mayhaÑ atthÈvahaÑ na bhavatÊ”ti5
ÒatvÈ. PhiyÈrittaÑva dhammanÊti araÒÒe thale phiyÈrittaÑ viya. IdaÑ
vuttaÑ hoti–yathÈ araÒÒe thale nÈvaÑ ÔhapetvÈ bhaÓÉassa p|retvÈ
mahÈjanÈ abhir|hitvÈ6 phiyÈrittaÑ gahetvÈ saÑkaÉÉheyyuÑ ceva
uppÊleyyuÑ ca7, so mahÈjanassa vÈyÈmo eka~guladva~gulamattampi nÈvÈya
gamanaÑ asÈdhento niratthako bhaveyya anatthÈvaho, evameva ahaÑ
“sabbaÑ amaraÑ tapaÑ anatthÈvahaÑ hotÊ”ti ÒatvÈ vissajjesinti.
______________________________________________________________
1. AntosattasattÈhasmiÑyeva (SÊ, SyÈ) 2. PajÈpati (?) 3. PaÒÒapeti (SyÈ)
4. AmaraÓatapaÑ (SÊ) 5. Na bhavissatÊti (SyÈ)
6. MahÈjano abhiruÄho (SÊ), mahÈjane abhiruÄhe (SyÈ)
7. ŒkaÉÉheyya ceva uppÊÄeyya ca (SÊ)
156 SaÑyuttanikÈya

IdÈni taÑ amaraÑ tapaÑ pahÈya yena maggena Buddho jÈto, taÑ
dassento sÊlanti-ÈdimÈha. Tattha sÊlanti vacanena sammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈ
gahitÈ, samÈdhinÈ sammÈvÈyÈmasatisamÈdhayo, paÒÒÈya
sammÈdiÔÔhisa~kappÈ. MaggaÑ bodhÈya bhÈvayanti imaÑ aÔÔha~gikameva
ariyamaggaÑ bodhatthÈya bhÈvayanto. Ettha ca bodhÈyÈti maggatthÈya.
YathÈ hi yÈgutthÈya yÈgumeva pacanti, p|vatthÈya p|vameva pacanti, na
aÒÒaÑ kiÒci karonti, evaÑ maggameva maggatthÈya bhÈveti. TenÈha
“maggaÑ bodhÈya bhÈvayan”ti. ParamaÑ suddhinti arahattaÑ. Nihatoti
tvaÑ mayÈ nihato parÈjito. . PaÔhamaÑ.

2. HatthirÈjavaÓÓasuttavaÓÓanÈ
138. Dutiye rattandhakÈratimisÈyanti rattiÑ1 andhabhÈvakÈrake
mahÈtame catura~ge tamasi. AbbhokÈse nisinno hotÊti GandhakuÔito
nikkhamitvÈ ca~kamanakoÔiyaÑ pÈsÈÓaphalake mahÈcÊvaraÑ sÊse ÔhapetvÈ
padhÈnaÑ pariggaÓhamÈno nisinno hoti.
Nanu ca TathÈgatassa abhÈvito vÈ maggo, appahÊnÈ vÈ kilesÈ,
appaÔividdhaÑ vÈ akuppaÑ, asacchikato vÈ nirodho natthi, kasmÈ
evamakÈsÊti? AnÈgate kulaputtÈnaÑ a~kusatthaÑ. “AnÈgate hi kulaputtÈ
mayÈ gatamaggaÑ ÈvajjitvÈ abbhokÈsavÈsaÑ vasitabbaÑ maÒÒamÈnÈ
padhÈnakammaÑ karissantÊ”ti sampassamÈno SatthÈ evamakÈsi. MahÈti
mahanto. AriÔÔhakoti kÈÄako. MaÓÊti pÈsÈÓo. Evamassa sÊsaÑ hotÊti
evar|paÑ tassa kÈÄavaÓÓaÑ k|ÔÈgÈrappamÈÓaÑ mahÈpÈsÈÓasadisaÑ sÊsaÑ
hoti.
SubhÈsubhanti dÊghamaddhÈnaÑ saÑsaranto sundarÈsundaraÑ vaÓÓaÑ
katvÈ ÈgatosÊti vadati. Atha vÈ saÑsaranti saÑsaranto Ègacchanto.
DÊghamaddhÈnanti VasavattiÔÔhÈnato yÈva UruvelÈya2 dÊghamaggaÑ, pure
bodhÈya vÈ chabbassÈni dukkarakÈrikasamayasa~khÈtaÑ dÊghakÈlaÑ.
VaÓÓaÑ katvÈ subhÈsubhanti sundaraÒca asundaraÒca nÈnappakÈraÑ
vaÓÓaÑ katvÈ anekavÈraÑ mama santikaÑ ÈgatosÊti attho. So kira vaÓÓo
nÈma natthi,
______________________________________________________________
1. Ratti (SÊ) 2. UruvelÈ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 157

yena vaÓÓena mÈro vibhiÑsakatthÈya Bhagavato santikaÑ na Ègatapubbo.

Tena taÑ BhagavÈ evamÈha. AlaÑ te tenÈti alaÑ tuyhaÑ etena mÈravibhiÑ
sÈkÈradassanabyÈpÈrena. . DutiyaÑ.

3. SubhasuttavaÓÓanÈ
139. Tatiye susaÑvutÈti supihitÈ. Na te mÈravasÈnugÈti mÈta te tuyhaÑ
vasÈnugÈ na honti. Na te mÈrassa baddhag|ti te tuyhaÑ mÈrassa baddhacarÈ
sissÈ antevÈsikÈ na honti. . TatiyaÑ.

4. PaÔhamamÈrapÈsasuttavaÓÓanÈ
140. Catutthe yoniso manasikÈrÈti upÈyamanasikÈrena. Yoniso
sammappadhÈnÈti upÈyavÊriyena kÈraÓavÊriyena. VimuttÊti
arahattaphalavimutti. AjjhabhÈsÊti “ayaÑ attanÈ vÊriyaÑ katvÈ arahattaÑ
patvÈpi na tussati, idÈni aÒÒesampi ‘pÈpuÓÈthÈ’ti ussÈhaÑ karoti,
paÔibÈhessÈmi nan”ti cintetvÈ abhÈsi.
MÈrapÈsenÈti kilesapÈsena. Ye dibbÈ ye ca mÈnusÈti ye
dibbÈ kÈmaguÓasa~khÈtÈ mÈnusÈ kÈmaguÓasa~khÈtÈ ca mÈrapÈsÈ nÈma
atthi, sabbehi tehi tvaÑ baddhoti vadati. MÈrabandhanabaddhoti
mÈrabandhanena baddho, mÈrabandhane vÈ baddho. Na me samaÓa
mokkhasÊti samaÓa tvaÑ mama visayato na muccissasi. . CatutthaÑ.

5. DutiyamÈrapÈsasuttavaÓÓanÈ
141. PaÒcame muttÈhanti mutto ahaÑ. PurimaÑ suttaÑ antovasse
vuttaÑ, idaÑ pana pavÈretvÈ vuÔÔhavassakÈle. CÈrikanti
anupubbagamanacÈrikaÑ. (PavÈretvÈ)1 divase divase2 yojanaparamaÑ
gacchantÈ carathÈti vadati. MÈ ekena dveti ekamaggena dve janÈ mÈ
agamittha. EvaÒhi gatesu ekasmiÑ dhammaÑ desente ekena tuÓhÊbh|tena
ÔhÈtabbaÑ hoti. TasmÈ evamÈha.
ŒdikalyÈÓanti-Èdimhi kalyÈÓaÑ sundaraÑ bhaddakaÑ. TatthÈ
majjha3pariyosÈnesu. ŒdimajjhapariyosÈnaÒca nÈmetaÑ sÈsanassa ca
desanÈya
______________________________________________________________
1. ( ) natthi SÊ-SyÈ-potthakesu. 2. DivasaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Majjhima (SyÈ)
158 SaÑyuttanikÈya

ca vasena duvidhaÑ. Tattha sÈsanassa sÊlaÑ Èdi, samathavipassanÈmaggÈ

majjhaÑ, phalanibbÈnÈni pariyosÈnaÑ. SÊlasamÈdhayo vÈ Èdi,
vipassanÈmaggÈ majjhaÑ, phalanibbÈnÈni pariyosÈnaÑ.
SÊlasamÈdhivipassanÈ vÈ Èdi, maggo majjhaÑ, phalanibbÈnÈni pariyosÈnaÑ.
DesanÈya pana catuppadikÈya gÈthÈya tÈva paÔhamapÈdo Èdi, dutiyatatiyÈ
majjhaÑ, catuttho pariyosÈnaÑ. PaÒcapadachappadÈnaÑ paÔhamapÈdo Èdi,
avasÈnapÈdo pariyosÈnaÑ, avasesÈ majjhaÑ. EkÈnusandhikasuttassa
nidÈnaÑ Èdi, “idamavocÈ”ti pariyosÈnaÑ, sesaÑ majjhaÑ.
AnekÈnusandhikassa majjhe bah|pi anusandhi majjhameva, nidÈnaÑ Èdi,
“idamavocÈ”ti pariyosÈnaÑ.
SÈtthanti sÈtthakaÑ katvÈ desetha. SabyaÒjananti byaÒjanehi ceva
padehi ca parip|raÑ katvÈ desetha. KevalaparipuÓÓanti sakalaparipuÓÓaÑ.
Parisuddhanti nirupakkilesaÑ. Brahmacariyanti sikkhattayasa~gahaÑ
sÈsanabrahmacariyaÑ. PakÈsethÈti Èvikarotha.
ApparajakkhajÈtikÈti paÒÒÈcakkhumhi appakilesarajasabhavÈ,
duk|lasÈÓiyÈ paÔicchannÈ viya catuppadikagÈthÈpariyosÈne arahattaÑ
pattuÑ samatthÈ1 santÊti attho. AssavanatÈti assavanatÈya. ParihÈyantÊti
alÈbhaparihÈniyÈ dhammato parihÈyanti. SenÈnigamoti paÔhamakappikÈnaÑ
senÈya niviÔÔhokÈse patiÔÔhitagÈmo, SujÈtÈya vÈ pitu SenÈnÊ nÈma nigamo.
Tenupasa~kamissÈmÊti nÈhaÑ tumhe uyyojetvÈ pariveÓÈdÊni kÈretvÈ
upaÔÔhÈkÈdÊhi paricariyamÈno viharissÈmi, tiÓÓaÑ pana jaÔilÈnaÑ
aÉÉhuÉÉhÈni pÈÔihÈriyasahassÈni dassetvÈ dhammameva desetuÑ
upasa~kamissÈmÊti. Tenupasa~kamÊti “ayaÑ samaÓo Gotamo mahÈyuddhaÑ
vicÈrento viya ‘mÈ ekena dve agamittha, dhammaÑ desethÈ’ti saÔÔhi jane
uyyojeti, imasmiÑ pana ekasmimpi dhammaÑ desente mayhaÑ cittassÈdaÑ
natthi, evaÑ bah|su desentesu kuto bhavissati, paÔibÈhÈmi nan”ti cintetvÈ
upasa~kami. . PaÒcamaÑ.

6. SappasuttavaÓÓanÈ
142. ChaÔÔhe soÓÉikÈkilaÒjanti surÈkÈrakÈnaÑ
piÔÔhapattharaÓakakilaÒjaÑ. KosalikÈ2 kaÑsapÈtÊti3 KosalaraÒÒo
rathacakkappamÈÓÈ
______________________________________________________________
1. ArahattapattasamatthÈ sattÈ (SÊ, SyÈ) 2. KosalakÈ (Ka) 3. KaÑsacÈÔÊti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 159

paribhogapÈti. GaÄagaÄÈyanteti gajjante. KammÈragaggariyÈti

kammÈruddhanapaÓÈÄiyÈ. DhamamÈnÈyÈti bhastavÈtena1 p|riyamÈnÈya. Iti
viditvÈti “samaÓo Gotamo padhÈnamanuyutto sukhena nisinno,
ghaÔÔayissÈmi nan”ti vuttappakÈraÑ attabhÈvaÑ mÈpetvÈ niyÈmabh|miyaÑ2
ito cito ca saÒcarantaÑ3 vijjulatÈlokena disvÈ “ko nu kho eso satto”ti
Èvajjento “MÈro ayan”ti evaÑ viditvÈ.
SuÒÒagehÈnÊti suÒÒÈgÈrÈni. SeyyÈti seyyatthÈya, ÔhassÈmi
ca~kamissÈmi nisÊdissÈmi nipajjissÈmÊti etadatthÈya yo suÒÒÈgÈrÈni sevatÊti
attho. So muni attasaÒÒatoti so Buddhamuni hatthapÈdakukkuccÈbhÈvena
saÑyatattabhÈvo. Vossajja careyya tattha soti so tasmiÑ attabhÈve ÈlayaÑ
nikantiÑ vossajjitvÈ pahÈya careyya. Patir|paÑ hi tathÈvidhassa tanti
tÈdisassa taÑsaÓÔhitassa Buddhamunino taÑ attabhÈve nikantiÑ vossajjitvÈ
caraÓaÑ nÈma patir|paÑ yuttaÑ anucchavikaÑ.
CarakÈti sÊhabyagghÈdikÈ daÒcaraÓasattÈ. BheravÈti saviÒÒÈÓaka-
aviÒÒÈÓakabheravÈ. Tattha saviÒÒÈÓakÈ sÊhabyagghÈdayo, aviÒÒÈÓakÈ
rattibhÈge khÈÓuvammikÈdayo. Tepi hi tasmiÑ kÈle yakkhÈ viya
upaÔÔhahanti, rajjuvalliyÈdÊni sabbÈni sappÈ viya upaÔÔhahanti. TatthÈti tesu
bheravesu suÒÒÈgÈragato Buddhamuni lomacalanamattakampi4 na karoti.
IdÈni aÔÔhÈnaparikappaÑ dassento nabhaÑ phaleyyÈti-ÈdimÈha. Tattha
phaleyyÈti kÈkapadaÑ viya hÊrahÊraso phaleyya. CaleyyÈti
pokkharapatte vÈtÈhato udakabindu viya caleyya. Sallampi ce urasi
pakappayeyyunti tikhiÓasattisallaÑ cepi urasmiÑ cÈrayeyyuÑ5. UpadhÊs|ti
khandh|padhÊsu. TÈÓaÑ na karontÊti tikhiÓe salle6 urasmiÑ cÈriyamÈne7
bhayena gumbantarakandarÈdÊni8 pavisantÈ tÈÓaÑ karonti nÈma. BuddhÈ
pana samucchinnasabbabhayÈ evar|paÑ tÈÓaÑ nÈma na karonti. .
ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. TassÈ vÈtena (SÊ) 2. PadhÈnabh|miyaÑ (SÊ)
3. SaÑsarantaÑ (SaÑ) 4. LomahaÑsanamattakampi (SyÈ)
5. DhÈreyyuÑ (SyÈ) 6. SaÑsarantaÑ (SÊ)
7. DhÈrayamÈne (SyÈ) 8. GuyhantarakuÔantarÈdÊni (SyÈ)
160 SaÑyuttanikÈya

7. SupatisuttavaÓÓanÈ
143. Sattame pÈde pakkhÈletvÈti utugÈhÈpanatthaÑ dhovitvÈ.
BuddhÈnaÑ pana sarÊre rajojallaÑ na upalimpati, udakampi pokkharapatte
pakkhittaÑ viya vivaÔÔitvÈ gacchati. Apica kho dhotapÈdake gehe pÈde
dhovitvÈ pavisanaÑ pabbajitÈnaÑ vattaÑ. Tattha BuddhÈnaÑ vattabhedo
nÈma natthi, vattasÊse pana ÔhatvÈ dhovanti. Sace hi TathÈgato neva
nhÈyeyya, na pÈde dhoveyya, “nÈyaÑ manusso”ti vadeyyuÑ. TasmÈ
manussakiriyaÑ amuÒcanto dhovati. Sato sampajÈnoti soppapariggÈhakena
satisampajaÒÒena samannÈgato. Upasa~kamÊti samaÓo Gotamo sabbarattiÑ
abbhokÈse ca~kamitvÈ GandhakuÔiÑ pavisitvÈ niddÈyati, ativiya sukhasayito
bhavissati, ghaÔÔayissÈmi nanti cintetvÈ upasa~kami.
KiÑ soppasÊti kiÑ supasi, kiÑ soppaÑ nÈmidaÑ tavÈti vadati. KiÑ nu
soppasÊti kasmÈ nu supasi. Dubbhago1 viyÈti mato viya visaÒÒÊ viya ca.
SuÒÒamagÈranti suÒÒaÑ me gharaÑ laddhanti soppasÊti vadati. S|riye
uggateti s|riyamhi uÔÔhite. IdÈni hi aÒÒe bhikkh| sammajjanti, pÈnÊyaÑ
upaÔÔhapenti, bhikkhÈcÈragamanasajjÈ bhavanti, tvaÑ kasmÈ soppasiyeva.
JÈlinÊti tayo bhave ajjhottharitvÈ Ôhitena “ajjhattikassupÈdÈya
aÔÔhÈrasataÓhÈvicaritÈnÊ”ti-ÈdinÈ2 tena tena attano koÔÔhÈsabh|tena jÈlena
jÈlinÊ. VisattikÈti r|pÈdÊsu tattha tattha visattatÈya3 visam|latÈya
visaparibhogatÈya ca visattikÈ. KuhiÒcinetaveti katthaci nehuÑ.
Sabb|padhi4 parikkhayÈti sabbesaÑ
khandhakilesÈbhisa~khÈrakÈmaguÓabhedÈnaÑ upadhÊnaÑ parikkhayÈ. KiÑ
tavettha mÈrÈti mÈra tuyhaÑ kiÑ ettha, kasmÈ tvaÑ uÓhayÈguyaÑ nilÊyituÑ
asakkontÊ khuddakamakkhikÈ viya antanteneva ujjhÈyanto ÈhiÓÉasÊti. .
SattamaÑ.

8. NandatisuttavaÓÓanÈ
144. AÔÔhamaÑ DevatÈsaÑyutte vuttatthameva. . AÔÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. Dubbhato (SyÈ) 2. Abhi 2. 362 piÔÔhe.
3. VissajjatÈya (SyÈ) 4. Sabb|padhÊnaÑ (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 161

9. PaÔhama-ÈyusuttavaÓÓanÈ
145. Navame appaÑ vÈ bhiyyoti bhiyyo jÊvanto aparaÑ vassasataÑ
jÊvituÑ na sakkoti, paÓÓÈsaÑ vÈ saÔÔhi vÈ vassÈni jÊvati. AjjhabhÈsÊti
samaÓo Gotamo “manussÈnaÑ appamÈy|”ti katheti, dÊghabhÈvamassa
kathessÈmÊti paccanÊkasÈtatÈya abhibhavitvÈ1 abhÈsi.
Na naÑ hÊÄeti taÑ ÈyuÑ “appakamidan”ti na hÊÄeyya. KhÊramattovÈti
yathÈ daharo kumÈro uttÈnaseyyako khÊraÑ pivitvÈ duk|lacumbaÔake
nipanno asaÒÒÊ viya niddÈyati, kassaci ÈyuÑ appaÑ vÈ dÊghaÑ vÈti na
cinteti, evaÑ sappuriso. CareyyÈdittasÊsovÈti ÈyuÑ parittanti ÒatvÈ
pajjalitasÊso viya careyya. . NavamaÑ.

10. Dutiya-ÈyusuttavaÓÓanÈ
146. Dasame nemÊva rathakubbaranti yathÈ divasaÑ gacchantassa
rathassa cakkanemi kubbaraÑ anupariyÈyati na vijahati, evaÑ Èyu
anupariyÈyatÊti. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo.
_____

2. Dutiyavagga

1. PÈsÈÓasuttavaÓÓanÈ
147. Dutiyavaggassa paÔhame nisinnoti pubbe vuttanayeneva padhÈnaÑ
pariggaÓhanto nisinno. MÈropissa sukhanisinnabhÈvaÑ ÒatvÈ
ghaÔÔayissÈmÊti upasa~kamanto. PadÈlesÊti2 pabbatapiÔÔhe ÔhatvÈ pavijjhi.
PÈsÈÓÈ nirantarÈ aÒÒamaÒÒaÑ abhihanantÈ patanti. Kevalanti sakalaÑ.
Sabbanti tasseva vevacanaÑ. . PaÔhamaÑ.

2. KinnusÊhasuttavaÓÓanÈ
148. Dutiye vicakkhukammÈyÈti parisÈya paÒÒÈcakkhuÑ3
vinÈsetukamyatÈya. BuddhÈnaÑ panesa paÒÒÈcakkhuÑ vinÈsetuÑ na
sakkoti, parisÈya
______________________________________________________________
1. AdhibhavitvÈ (Ka) 2. PaggaÄesÊti (SyÈ) 3. PaÒÒÈya paÒÒÈcakkhuÑ (SyÈ)
162 SaÑyuttanikÈya

bheravÈrammaÓaÑ sÈvento vÈ dassento vÈ sakkoti. VijitÈvÊ nu maÒÒasÊti

kiÑ nu tvaÑ “vijitavijayo ahan”ti maÒÒasi, mÈ evaÑ maÒÒi, natthi te jayo.
ParisÈs|ti aÔÔhasu parisÈsu. BalappattÈti dasabalappattÈ. . DutiyaÑ.

3. SakalikasuttavaÓÓanÈ
149. Tatiye mandiyÈ n|ti1 mandabhÈvena mom|habhÈvena. UdÈhu
kaveyyamattoti udÈhu yathÈ kavi kabbaÑ2 cintento tena kabbakaraÓena
matto sayati, evaÑ sayasi. SampacurÈti bahavo. KimidaÑ soppase vÈti
kasmÈ idaÑ soppaÑ soppasiyeva. AtthaÑ sameccÈti atthaÑ samÈgantvÈ
pÈpuÓitvÈ. MayhaÑ hi asa~gaho nÈma sa~gahavipanno3 vÈ attho natthi.
Sallanti tikhiÓaÑ sattisallaÑ. JaggaÑ na sa~keti4 yathÈ ekacco
sÊhapathÈdÊsu jagganto sa~kati, tathÈ ahaÑ jaggantopi na sa~kÈmi. Napi
bhemi sottunti yathÈ ekacco sÊhapathÈdÊsuyeva supituÑ bhÈyati, evaÑ ahaÑ
supitumpi na bhÈyÈmi. NÈnutapanti mÈmanti yathÈ Ècariyassa vÈ
antevÈsikassa vÈ aphÈsuke jÈte uddesaparipucchÈya ÔhitattÈ antevÈsiÑ5
rattindivÈ6 atikkamantÈ anutapanti7, evaÑ maÑ nÈnutapanti. Na hi mayyaÑ
kiÒci apariniÔÔhitakammaÑ nÈma atthi. TenevÈha “hÈniÑ na passÈmi kuhiÒci
loke”ti. . TatiyaÑ.

4. Patir|pasuttavaÓÓanÈ
150. Catutthe anurodhavirodhes|ti rÈgapaÔighesu. MÈ sajjittho8
tadÈcaranti evaÑ9 dhammakathaÑ Ècaranto mÈ laggi. DhammakathaÑ
kathentassa hi ekacce sÈdhukÈraÑ dadanti, tesu rÈgo uppajjati. Ekacce
asakkaccaÑ suÓanti, tesu paÔigho uppajjati. Iti dhammakathiko
anurodhavirodhesu sajjati nÈma. TvaÑ evaÑ mÈ sajjitthoti vadati.
YadaÒÒamanusÈsatÊti yaÑ aÒÒaÑ anusÈsati, taÑ. Sambuddho hitÈnukampÊ
hitena anupakampati. YasmÈ ca
______________________________________________________________
1. MandiyÈ nusesÊti (SyÈ) 2. KathitabbaÑ (SyÈ)
3. Asa~gato nÈma sa~gatavipanno (SyÈ) 4. Na sa~kemÊti (SyÈ)
5. AntevÈsiko (SyÈ) 6. Ratti vÈ divÈ vÈ (Ka)
7. Anutapati (SyÈ) 8. MÈ sajjittha (SyÈ) 9. EtaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 163

hitÈnukampÊ, tasmÈ anurodhavirodhehi vippamutto TathÈgatoti. .

CatutthaÑ.

5. MÈnasasuttavaÓÓanÈ
151. PaÒcame ÈkÈse carantepi bandhatÊti antalikkhacaro. PÈsoti
rÈgapÈso. MÈnasoti manasampayutto. . PaÒcamaÑ.

6. PattasuttavaÓÓanÈ
152. ChaÔÔhe paÒcannaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ upÈdÈyÈti paÒca
upÈdÈnakkhandhe ÈdiyitvÈ, sabhÈvasÈmaÒÒalakkhaÓavasena nÈnappakÈrato
vibhajitvÈ dassento. SandassetÊti khandhÈnaÑ sabhÈvalakkhaÓÈdÊni dasseti.
SamÈdapetÊti gaÓhÈpeti. SamuttejetÊti samÈdÈnamhi ussÈhaÑ janeti.
SampahaÑsetÊti paÔividdhaguÓena vodÈpeti jotÈpeti. AÔÔhiÑ katvÈti atthikaÑ
katvÈ, “ayaÑ no adhigantabbo attho”ti evaÑ sallakkhetvÈ tÈya desanÈya
atthikÈ hutvÈ. Manasi katvÈti citte ÔhapetvÈ. SabbacetasÈ1 samannÈharitvÈti
sabbena tena kammakÈrakacittena samannÈharitvÈ. OhitasotÈti ÔhapitasotÈ.
AbbhokÈse nikkhittÈti otÈpanatthÈya ÔhapitÈ.
R|paÑ vedayitaÑ saÒÒÈti ete r|pÈdayo tayo khandhÈ2. YaÒca
sa~khatanti iminÈ sa~khÈrakkhandho gahito. EvaÑ tattha virajjatÊti “eso
ahaÑ na homi, etaÑ mayhaÑ na hotÊ”ti passanto evaÑ tesu3 khandhesu
virajjati. Khemattanti khemÊbh|taÑ4 attabhÈvaÑ. IminÈ phalakkhaÓaÑ5
dasseti. Anvesanti bhavayonigatiÔhitisattÈvÈsasa~khÈtesu sabbaÔÔhÈnesu
pariyesamÈnÈ. NÈjjhagÈti na passÊti. . ChaÔÔhaÑ.

7. ChaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ
153. Sattame phassÈyatanÈnanti saÒjÈtisamosaraÓaÔÔhena chadvÈrikassa
phassassa ÈyatanÈnaÑ. BhayabheravaÑ saddanti meghadundubhi-
asanipÈtasaddasadisaÑ bhayajanakaÑ saddaÑ. PathavÊ maÒÒe undrÊyatÊti
ayaÑ mahÈpathavÊ
______________________________________________________________
1. Sabbacetaso (SÊ, SyÈ) 2. Khandhe (SÊ, SyÈ, ®ÊkÈ) 3. Tesu (Ka)
4. Khemabh|taÑ (Ka) 5. PhalalakkhaÓaÑ (SÊ)
164 SaÑyuttanikÈya

paÔapaÔasaddaÑ kurumÈnÈ viya ahosi. Ettha loko vimucchitoti1 etesu chasu

ÈrammaÓesu loko adhimucchito. MÈradheyyanti mÈrassa ÔhÈnabh|taÑ
tebh|makavaÔÔaÑ. . SattamaÑ.

8. PiÓÉasuttavaÓÓanÈ
154. AÔÔhame pÈhunakÈni bhavantÊti tathÈr|pe nakkhatte tattha tattha
pesetabbÈni pÈhunakÈni bhavanti, ÈgantukapaÓÓÈkÈradÈnÈni vÈ.
SayaÑcaraÓadivase2 samavayajÈtigottÈ kumÈrakÈ tato tato sannipatanti.
KumÈrikÈyopi attano attano vibhavÈnur|pena ala~katÈ tahaÑ tahaÑ
vicaranti. Tatra kumÈrikÈyopi yathÈrucitÈnaÑ kumÈrakÈnaÑ paÓÓÈkÈraÑ
pesenti, kumÈrakÈpi kumÈrikÈnaÑ aÒÒasmiÑ asati antamaso mÈlÈguÄenapi
parikkhipanti. AnvÈviÔÔhÈti anu ÈviÔÔhÈ. TaÑdivasaÑ kira paÒcasatÈ
kumÈrikÈyo uyyÈnakÊÄaÑ gacchantiyo paÔipathe SatthÈraÑ disvÈ
chaÓap|vaÑ3 dadeyyuÑ, SatthÈ tÈsaÑ dÈnÈnumodanatthaÑ
pakiÓÓakadhammadesanaÑ deseyya, desanÈpariyosÈne sabbÈpi
sotÈpattiphale patiÔÔhaheyyuÑ, mÈro tÈsaÑ sampattiyÈ antarÈyaÑ
karissÈmÊti anvÈvisi. PÈÄiyaÑ pana mÈ samaÓo Gotamo piÓÉamalatthÈti
ettakaÑyeva vuttanti.
KiÑ pana SatthÈ mÈrÈvaÔÔanaÑ ajÈnitvÈ paviÔÔhoti. Œma ajÈnitvÈ.
KasmÈ? AnÈvajjanatÈya. BuddhÈnaÑ hi “asukaÔÔhÈne bhattaÑ labhissÈma,
na labhissÈmÈ”ti ÈvajjanaÑ ananucchavikaÑ. PaviÔÔho pana manussÈnaÑ
upacÈrabhedaÑ disvÈ “kiÑ idan”ti Èvajjento ÒatvÈ “ÈmisatthaÑ
mÈrÈvaÔÔanaÑ bhindituÑ ananucchavikan”ti abhinditvÈva nikkhanto.
Upasa~kamÊti amittavijayena viya tuÔÔho sakalagÈme kaÔacchumattampi
bhattaÑ alabhitvÈ gÈmato nikkhamantaÑ BhagavantaÑ
gÈmiyamanussavesena upasa~kami. TathÈhaÑ karissÈmÊti idaÑ so musÈ
bhÈsati. EvaÑ kirassa ahosi “mayÈ evaÑ vutte pana pavisissati, atha naÑ
gÈmadÈrakÈ ‘sakalagÈme caritvÈ kaÔacchubhikkhampi alabhitvÈ gÈmato
nikkhamma puna
______________________________________________________________
1. Dhimucchitoti (SÊ)
2. SayaÑ jÈnitvÈ chaÓadivaso kireso (SÊ) sayaÑcaraÓadivaso kira so(SyÈ)
3. MandapuvaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 165

paviÔÔhosÊ’ti-ÈdÊni vatvÈ uppaÓÉessantÊ”ti. BhagavÈ pana “sacÈyaÑ maÑ

evaÑ viheÔhessati, muddhamasseva sattadhÈ phalissatÊ”ti tasmiÑ
anukampÈya apavisitvÈ gÈthÈdvayamÈha.
Tattha pasavÊti janesi nipphÈdesi. ŒsajjÈti ÈsÈdetvÈ ghaÔÔetvÈ. Na me
pÈpaÑ vipaccatÊti mama pÈpaÑ na paccati. NipphalaÑ etanti kiÑ nu tvaÑ
evaÑ maÒÒasi, mÈ evaÑ maÒÒi1, atthi tayÈ katassa pÈpassa phalanti dÊpeti.
KiÒcananti maddituÑ samatthaÑ rÈgakiÒcanÈdi kilesajÈtaÑ. ŒbhassarÈ
yathÈti yathÈ ÈbhassarÈ devÈ sappÊtikajjhÈnena yÈpentÈ pÊtibhakkhÈ nÈma
honti, evaÑ bhavissÈmÈti. . AÔÔhamaÑ.

9. KassakasuttavaÓÓanÈ
155. Navame nibbÈnapaÔisaÑyuttÈyÈti nibbÈnaÑ apadisitvÈ pavattÈya.
HaÔahaÔakesoti purimakese pacchato, pacchimakese purato, vÈmapassakese
dakkhiÓato, dakkhiÓapassakese vÈmato pharitvÈ pharitvÈ2 vippakiÓÓakeso.
Mama cakkhusamphassaviÒÒÈÓÈyatananti cakkhuviÒÒÈÓena sampayutto
cakkhusamphassopi viÒÒÈÓÈyatanampi mamevÈti. Ettha ca
cakkhusamphassena viÒÒÈÓasampayuttakÈ dhammÈ gahitÈ, viÒÒÈÓÈyatanena
sabbÈnipi cakkhudvÈre uppannÈni ÈvajjanÈdiviÒÒÈÓÈni. SotadvÈrÈdÊsupi
eseva nayo. ManodvÈre pana manoti sÈvajjanakaÑ bhava~gacittaÑ.
DhammÈti ÈrammaÓadhammÈ. Manosamphassoti sÈvajjanena bhava~gena
sampayuttaphasso. ViÒÒÈÓÈyatananti javanacittaÑ tadÈrammaÓampi vaÔÔati.
Taveva pÈpima cakkh|ti yaÑ loke timirakÈcÈdÊhi upaddutaÑ
anekarogÈyatanaÑ upakkavipakkaÑ3 antamaso kÈÓacakkhupi, sabbaÑ taÑ
taveva bhavatu. R|pÈdÊsupi eseva nayo.
YaÑ vadantÊti yaÑ bhaÓÉakaÑ “mama idan”ti vadanti. Ye vadanti
mamanti cÈti ye ca puggalÈ “maman”ti vadanti. Ettha ce te mano atthÊti
etesu ca ÔhÈnesu yadi cittaÑ atthi. Na me samaÓa
mokkhasÊtisamaÓamayhaÑ visayato na muccissasi. YaÑ vadantÊti yaÑ
bhaÓÉakaÑ vadanti, na taÑ mayhaÑ. Ye vadantÊti yepi puggalÈ evaÑ
vadanti, na te ahaÑ. Na me maggampi dakkhasÊti bhavayonigati-ÈdÊsu
mayhaÑ gatamaggampi na passasi. . NavamaÑ.
______________________________________________________________
1. MaÒÒasi (SyÈ) 2. PasÈritvÈ pasÈritvÈ (SyÈ), haritvÈ (SyÈ)
3. OpakkavipakkaÑ (SÊ)
166 SaÑyuttanikÈya

10. RajjasuttavaÓÓanÈ
156. Dasame ahanaÑ aghÈtayanti ahanantena aghÈtayantena. AjinaÑ
ajÈpayanti parassa dhanajÈniÑ akarontena akÈrÈpentena. AsocaÑ
asocÈpayanti asocantena asocÈpayantena. Iti BhagavÈ adhammikarÈj|naÑ
rajje vijite daÓÉakarapÊÄite manusse disvÈ kÈruÓavasena evaÑ cintesi.
Upasa~kamÊti “samaÓo Gotamo ‘sakkÈ nu kho rajjaÑ kÈretun’ti cintesi,
rajjaÑ kÈretukÈmo bhavissati, rajjaÒca nÈmetaÑ pamÈdaÔÔhÈnaÑ, rajjaÑ
kÈrente sakkÈ otÈraÑ labhituÑ, gacchÈmi ussÈhamassa janessÈmÊ”ti cintetvÈ
upasa~kami. IddhipÈdÈti ijjhanakakoÔÔhÈsÈ. BhÈvitÈti vaÉÉhitÈ. BahulÊkatÈti
punappunaÑ katÈ. YÈnÊkatÈti yuttayÈnaÑ viya katÈ. VatthukatÈti
patiÔÔhaÔÔhena vatthukatÈ. AnuÔÔhitÈti avijahitÈ niccÈnubaddhÈ. ParicitÈti
sÈtaccakiriyÈya suparicitÈ katÈ issÈsassa avirÈdhitavedhihattho viya.
SusamÈraddhÈti suÔÔhu samÈraddhÈ paripuÓÓabhÈvanÈ. AdhimucceyyÈti
cinteyya.
PabbatassÈti pabbato bhaveyya. DvittÈvÈti tiÔÔhatu eko pabbato,
dvikkhattumpi tÈva mahanto suvaÓÓapabbato ekassa nÈlaÑ, na pariyattoti
attho. Iti vidvÈ samaÒcareti evaÑ jÈnanto samaÑ careyya. YatonidÈnanti
dukkhaÑ nÈma paÒcakÈmaguÓanidÈnaÑ, taÑ yatonidÈnaÑ hoti1, evaÑ yo
adakkhi. KathaÑ nameyyÈti so jantu tesu dukkhassa nidÈnabh|nesu kÈmesu
kena kÈraÓena nameyya. UpadhiÑ viditvÈti kÈmaguÓa-upadhiÑ “sa~go eso,
lagganametan”ti evaÑ viditvÈ. Tasseva jantu vinayÈya sikkheti tasseva
upadhissa vinayÈya sikkheyya. . DasamaÑ.

Dutiyo vaggo.
_____

3. Tatiyavagga

1. SambahulasuttavaÓÓanÈ
157. Tatiyavaggassa paÔhame jaÔaÓÉuvenÈti jaÔÈcumbaÔakena2.
Ajinakkhipanivatthoti sakhuraÑ ajinacammaÑ ekaÑ nivattho ekaÑ pÈruto.
______________________________________________________________
1. HotÊti (SyÈ) 2. JaÔÈcumbiÔena (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 167

UdumbaradaÓÉanti appicchabhÈvappakÈsanatthaÑ ÊsakaÑ va~kaÑ

udumbaradaÓÉaÑ gahetvÈ. EtadavocÈti lokebrÈhmaÓassavacanaÑ nÈma
suss|santi, brÈhmaÓesupi pabbajitassa, pabbajitesupi mahallakassÈti
mahallakabrÈhmaÓassa pabbajitavesaÑ gahetvÈ padhÈnabh|miyaÑ
kammaÑ karonte te bhikkh|1 upasa~kamitvÈ hatthaÑ ukkhipitvÈ etaÑ
“daharÈ bhavanto”ti-ÈdivacanaÑ avoca. OkampetvÈti hanukena uraÑ2
paharanto adhonataÑ katvÈ. JivhaÑ nillÈletvÈti kabaramahÈjivhaÑ nÊharitvÈ
uddhamadho ubhayapassesu ca lÈletvÈ3. TivisÈkhanti tisÈkhaÑ. NalÈÔikanti
bhakuÔiÑ, nalÈÔe uÔÔhitaÑ valittayanti attho. PakkÈmÊti tumhe jÈnantÈnaÑ
vacanaÑ akatvÈ attanova tele paccissathÈti4 vatvÈ ekaÑ maggaÑ gahetvÈ
gato. . PaÔhamaÑ.

2. SamiddhisuttavaÓÓanÈ
158. Dutiye lÈbhÈ vata me, suladdhaÑ vata meti evar|passa Satthu
ceva dhammassa ca sabrahmacÈrÊnaÒca laddhattÈ mayhaÑ lÈbhÈ mayhaÑ
suladdhant. So kirÈyasmÈ pacchÈ m|lakammaÔÔhÈnaÑ sammasitvÈ
“arahattaÑ gahessÈmÊ”ti pÈsÈdikaÑ tÈva kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
BuddhadhammasaÑghaguÓe ÈvajjetvÈ cittakallataÑ uppÈdetvÈ cittaÑ
hÈsetvÈ tosetvÈ nisinno. Tenassa evamahosi. Upasa~kamÊti “ayaÑ samiddhi
bhikkhu pÈsÈdikaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ nisinnasadiso, yÈva
m|lakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ arahattaÑ na gaÓhÈti, tÈvassa antarÈyaÑ
karissÈmÊ”ti upasa~kami. Gacchatvanti SatthÈ sakalajambudÊpaÑ olokento
“tasmiÑyeva ÔhÈne tassa kammaÔÔhÈnaÑ sappÈyaÑ bhavissatÊ”ti addasa,
tasmÈ evamÈha. SatipaÒÒÈ ca me BuddhÈti mayÈ5 sati ca paÒÒÈ ca ÒÈtÈ.
Karassu6 r|pÈnÊti bah|nipi vibhiÑsakÈrahÈni r|pÈni7 karassu. Neva maÑ
byÈdhayissasÊti maÑ neva vedhayissasi na kampassesi. . DutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Bhikkh| (Ka) 2. UdaraÑ (SyÈ)
3. PalÈpetvÈ (SyÈ), cÈletvÈ (Ka) 4. LeÓe pavisathÈti (Ka)
5. YÈ mayhaÑ (Ka) 6. KÈmaÑ karassu (SyÈ)
7. VibhiÑsakakarÈni r|pÈni (SÊ), vibhiÑsakar|pÈni (Ka)
168 SaÑyuttanikÈya

3. GodhikasuttavaÓÓanÈ

159. Tatiye Isigilipasseti Isigilissa nÈma pabbatassa passe. KÈÄasilÈyanti

kÈÄavaÓÓÈya silÈyaÑ. SÈmayikaÑ1 cetivimuttinti appitappitakkhaÓe2
paccanÊkadhammehi vimuccati, ÈrammaÓe ca adhimuccatÊti lokiyasamÈpatti
sÈmayikÈ cetovimutti nÈma. PhusÊti paÔilabhi. ParihÈyÊti kasmÈ yÈva
chaÔÔhaÑ parihÈyi? SÈbÈdhattÈ. Therassa kira vÈtapittasemhavasena
anusÈyiko ÈbÈdho atthi, tena samÈdhissa sappÈye upakÈrakadhamme
p|retuÑ na sakkoti, appitappitÈya samÈpattiyÈ parihÈyati.

YaÑn|nÈhaÑ satthaÑ Èhareyyanti so kira cintesi, yasmÈ

parihÊnajjhÈnassa hÊnajjhÈnassa kÈla~karoto anibaddhÈ gati hoti,
aparihÊnajjhÈnassa nibaddhÈ gati hoti, brahmaloke nibbattati, tasmÈ satthaÑ
ÈharitukÈmo ahosi. Upasa~kamÊti “ayaÑ samaÓo satthaÑ ÈharitukÈmo,
satthÈharaÓaÒca nÈmetaÑ kÈye ca jÊvite ca anapekkhassa hoti, yo evaÑ kÈye
ca jÊvite ca anapekkho hoti, so m|lakammaÔÔhÈnaÑ sammasitvÈ arahattampi
gahetuÑ samattho hoti, mayÈ pana paÔibÈhitopi esa na oramissati, SatthÈrÈ
paÔibÈhito oramissatÊ”ti therassa atthakÈmo viya hutvÈ yena BhagavÈ
tenupasa~kami.

JalÈti jalamÈna3. PÈde vandÈmi cakkhumÈti paÒcahi cakkh|hi

cakkhuma tava pÈde vandÈmi. JutindharÈti ÈnubhÈvadhara. AppattamÈnasoti
appatta-arahatto. Sekhoti sÊlÈdÊni sikkhamÈno sakaraÓÊyo. Jane sutÈti jane
vissuta. SatthaÑ ÈharitaÑ hotÊti thero kira “kiÑ mayhaÑ iminÈ jÊvitenÈ”ti
uttÈno nipajjitvÈ satthena galanÈÄiÑ chindi, dukkhÈ vedanÈ uppajjiÑsu.
Thero vedanaÑ vikkhambhetvÈ taÑyeva vedanaÑ pariggahetvÈ satiÑ
upaÔÔhapetvÈ m|lakammaÔÔhÈnaÑ sammasanto arahattaÑ patvÈ samasÊsÊ
hutvÈ parinibbÈyi. SamasÊsÊ nÈma tividho hoti iriyÈpathasamasÊsÊ
rogasamasÊsÊ jÊvitasamasÊsÊti.
______________________________________________________________
1. SÈmÈyikaÑ (SyÈ) 2. AppitakkhaÓe (SyÈ) 3. Jalanti jalamÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 169

Tattha yo ÔhÈnÈdÊsu iriyÈpathesu aÒÒataraÑ adhiÔÔhÈya “imaÑ

akopetvÈva arahattaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti vipassanaÑ paÔÔhapeti, athassa
arahattappatti ca iriyÈpathakopanaÒca ekappahÈreneva hoti. AyaÑ
iriyÈpathasamasÊsÊ nÈma. Yo pana cakkhurogÈdÊsu aÒÒatarasmiÑ sati “ito
anuÔÔhitova arahattaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti vipassanaÑ paÔÔhapeti, athassa
arahattappatti ca rogato vuÔÔhÈnaÒca ekappahÈreneva hoti. AyaÑ
rogasamasÊsÊ nÈma. Keci pana tasmiÑ yeva iriyÈpathe tasmiÒca roge
parinibbÈnavasenettha samasÊsitaÑ paÒÒÈpenti. Yassa pana Èsavakkhayo ca
jÊvitakkhayo ca ekappahÈreneva hoti. AyaÑ jÊvitasamasÊsÊ nÈma. Vuttampi
cetaÑ “yassa puggalassa apubbaÑ acarimaÑ ÈsavapariyÈdÈnaÒca hoti
jÊvitapariyÈdÈnaÒca, ayaÑ vuccati puggalo samasÊsÊ”ti1.
Ettha ca pavattisÊsaÑ kilesasÊsanti dve sÊsÈni. Tattha pavattisÊsaÑ nÈma
jÊvitindriyaÑ, kilesasÊsaÑ nÈma avijjÈ. Tesu jÊvitindriyaÑ cuticittaÑ
khepeti, avijjÈ maggacittaÑ. DvinnaÑ cittÈnaÑ ekato uppÈdo natthi.
MaggÈnantaraÑ pana phalaÑ, phalÈnantaraÑ bhava~gaÑ, bhava~gato
vuÔÔhÈya paccavekkhaÓaÑ, taÑ paripuÓÓaÑ vÈ hoti aparipuÓÓaÑ vÈ.
TikhiÓena asinÈ sÊse chijjantepi hi eko vÈ dve vÈ paccavekkhaÓavÈrÈ2
avassaÑ uppajjantiyeva, cittÈnaÑ pana lahuparivattitÈya Èsavakkhayo ca
jÊvitapariyÈdÈnaÒca ekakkhaÓe viya paÒÒÈyati.
Sam|laÑ taÓhamabbuyhÈti avijjÈm|lena sam|lakaÑ taÓhaÑ
arahattamaggena uppÈÔetvÈ. Parinibbutoti anupÈdisesanibbÈnena
parinibbuto.
Vivattakkhandhanti parivattakkhandhaÑ3. SemÈnanti4 uttÈnaÑ hutvÈ
sayitaÑ hoti5. Thero pana kiÒcÈpi uttÈnako sayito, tathÈpissa
dakkhiÓenapassena paricitasayanattÈ sÊsaÑ dakkhiÓatova parivattitvÈ ÔhitaÑ.
Dh|mÈyitattanti dh|mÈyitabhÈvaÑ. TasmiÑ hi khaÓe dh|mavalÈhakÈ viya
timiravalÈhakÈ viya ca uÔÔhahiÑsu. ViÒÒÈÓaÑ samanvesatÊti
paÔisandhicittaÑ pariyesati. AppatiÔÔhitenÈti paÔisandhiviÒÒÈÓena
appatiÔÔhitena, appatiÔÔhitakÈraÓÈti attho. BeluvapaÓÉuvÊÓanti beluvapakkaÑ
viya paÓÉuvaÓÓaÑ suvaÓÓamahÈvÊÓaÑ. ŒdÈyÈti kacche ÔhapetvÈ.
Upasa~kamÊti “Godhikattherassa nibbattaÔÔhÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 3. 116 piÔÔhe. 2. PaccavekkhaÓÈ (Ka) 3. ParivaÔÔakkhandhaÑ (SÊ)
4. SoppamÈnanti (SÊ), SeyyamÈnanti (SyÈ) 5. Sayati (SyÈ)
170 SaÑyuttanikÈya

na jÈnÈmi, samaÓaÑ GotamaÑ pucchitvÈ nikka~kho bhavissÈmÊ”ti

khuddakadÈrakavaÓÓÊ1 hutvÈ upasa~kami. NÈdhigacchÈmÊti na passÈmi.
SokaparetassÈti sokena phuÔÔhassa. AbhassathÈti pÈdapiÔÔhiyaÑ patitÈ. .
TatiyaÑ.

4. SattavassÈnubandhasuttavaÓÓanÈ
160. Catutthe satta vassÈnÊti pure bodhiyÈ chabbassÈni, bodhito pacchÈ
ekaÑ vassaÑ. OtÈrÈpekkhoti “sace samaÓassa Gotamassa kÈyadvÈrÈdÊsu
kiÒcideva ananucchavikaÑ passÈmi, codessÈmi nan”ti evaÑ vivaraÑ2
apekkhamÈno. AlabhamÈnoti rathareÓumattampi3 avakkhalitaÑ apassanto.
TenÈha–
“Satta vassÈni BhagavataÑ, anubandhiÑ padÈpadaÑ.
OhÈraÑ nÈdhigacchissaÑ, Sambuddhassa satÊmato”ti4.
Upasa~kamÊti “ajja samaÓaÑ GotamaÑ atigahetvÈ gamisÈmÊ”ti5
upasa~kami.
JhÈyasÊti jhÈyanto avajjhÈyanto6 nisinnosÊti vadati. VittaÑ nu jÊnoti
sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ jitosi nu. ŒguÑ nu gÈmasminti kiÑ nu antogÈme
pamÈÓÈtikkantaÑ pÈpakammaÑ akÈsi, yena aÒÒesaÑ mukhaÑ oloketuÑ
avisahanto araÒÒe vicarasi. Sakkhinti mittabhÈvaÑ.
PalikhÈyÈti khaÓitvÈ. Bhavalobhajappanti bhavalobhasa~khÈtaÑ
taÓhaÑ. AnÈsavo jhÈyÈmÊti nittaÓho hutvÈ dvÊhi jhÈnehi jhÈyÈmi.
Pamattabandh|ti mÈraÑ Èlapati. So hi yekeci loke pamattÈ, tesaÑ bandhu.
Sace maggaÑ anubuddhanti yadi tayÈ maggo anubuddho. ApehÊti
apayÈhi. Amaccudheyyanti maccuno anokÈsabh|taÑ nibbÈnaÑ.
PÈragÈminoti yepi pÈraÑ gatÈ, tepi pÈragÈmino. Yepi pÈraÑ gacchissanti,
yepi pÈraÑ gantukÈmÈ, tepi pÈragÈmino.
______________________________________________________________
1. KhuddakadÈrakavaÓÓo (SyÈ) 2. CiraÑ (SyÈ)
3. RajareÓumattampi (SyÈ) 4. Khu 1. 343 piÔÔhe SuttanipÈte.
5. AtigahetvÈ ÈgamissÈmÊti (SÊ), abhivÈdetvÈ ÈgamissÈmÊti (SyÈ)
6. ApajjhÈyanto (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 171

Vis|kÈyikÈnÊti mÈravis|kÈni. VisevitÈnÊti viruddhasevitÈni, “appamÈyu

manussÈnaÑ, accayanti ahorattÈ”ti vutte “dÊghamÈyu manussÈnaÑ,
nÈccayanti ahorattÈ”ti-ÈdÊni paÔilomakÈraÓÈni. VipphanditÈnÊti1 tamhi tamhi
kÈle hatthirÈjavaÓÓasappavaÓÓÈdidassanÈni. NibbejanÊyÈti ukkaÓÔhanÊyÈ.

AnupariyagÈti-ÈdÊsu kiÒcÈpi atÊtavacanaÑ kataÑ, attho pana

vikappavasena veditabbo. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ medavaÓÓaÑ pÈsÈÓaÑ
vÈyaso disvÈ “api nÈmettha2 muduÑ vindeyyÈma, api assÈdo siyÈ”ti
anuparigaccheyya, atha so tattha assÈdaÑ alabhitvÈva vÈyaso etto
apakkameyya, tato pÈsÈÓÈ apagaccheyya, evaÑ mayampi so kÈko viya
selaÑ GotamaÑ Èsajja assÈdaÑ vÈ santhavaÑ vÈ alabhantÈ GotamÈ3
nibbinditvÈ apagacchÈma. . CatutthaÑ.

5. MÈradhÊtusuttavaÓÓanÈ

161. PaÒcame abhÈsitvÈti ettha a-kÈro nipÈtamattaÑ, bhÈsitvÈti attho.

AbhÈsayitvÈtipi4 pÈÔho. Upasa~kamiÑs|ti “gopÈlakadÈrakaÑ viya
daÓÉakena bh|miÑ lekhaÑ datvÈ ativiya dummano hutvÈ nisinno, ‘kinnu
kho kÈraÓan’ti pucchitvÈ jÈnissÈmÈ”ti upasa~kamiÑsu.

SocasÊticintesi. ŒraÒÒamiva kuÒjaranti yathÈ araÒÒato

pesitagaÓikÈrahatthiniyo5 ÈraÒÒakaÑ kuÒjaraÑ itthikuttadassanena
palobhetvÈ bandhitvÈ Ènayanti, evaÑ ÈnayissÈma. MÈradheyyanti
tebh|makavaÔÔaÑ.

Upasa~kamiÑs|ti “tumhe thokaÑ adhivÈsetha, mayaÑ taÑ ÈnessÈmÈ”ti

pitaraÑ samassÈsetvÈ upasa~kamiÑsu. UccÈvacÈti nÈnÈvidhÈ. EkasataÑ
ekasatanti ekekaÑ sataÑ sataÑ katvÈ. KumÈrivaÓÓasatanti iminÈ nayena
kumÈri-attabhÈvÈnaÑ sataÑ.
______________________________________________________________
1. VipphanditÈni kÈnici kÈnicÊti (SÊ, Ka) 2. Apettha (SyÈ)
3. GotamaÑ (SyÈ, Ka) 4. BhÈsitvÈtipi pÈÔho (SyÈ)
5. AraÒÒaÑ tosetvÈ pesitÈ gaÓikÈhatthiniyo (SÊ)
172 SaÑyuttanikÈya

Atthassa pattiÑ hadayassa santintidvÊhipi padehi arahattameva kathesi.

Senanti kilesasenaÑ. SÈ hi piyar|pasÈtar|pÈ nÈma. EkohaÑ jhÈyanti eko
ahaÑ jhÈyanto. Sukhamanubodhinti arahattasukhaÑ anubujjhiÑ. IdaÑ
vuttaÑ hoti–piyar|paÑ sÈtar|paÑ senaÑ jinitvÈ ahaÑ eko jhÈyanto
“atthassa pattiÑ hadayassa santin”ti sa~khaÑ gataÑ arahattasukhaÑ
anubujjhiÑ, tasmÈ janena mittasanthavaÑ na karomi, teneva ca me kÈraÓena
kenaci saddhiÑ sakkhÊ na sampajjatÊti.

KathaÑvihÈrÊbahuloti katamena vihÈrena bahulaÑ viharanto. AladdhÈti

alabhitvÈ. Yoti nipÈtamattaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–katamena jhÈnena
bahulaÑ jhÈyantaÑ taÑ puggalaÑ kÈmasaÒÒÈ alabhitvÈva paribÈhirÈ1
hontÊti.

PassaddhakÈyoti catutthajjhÈnena assÈsapassÈsakÈyassa passaddhattÈ

passaddhakÈyo. Suvimuttacittoti arahattaphalavimuttiyÈ suÔÔhu vimuttacitto.
Asa~kharÈnoti tayo kammÈbhisa~khÈre anabhisa~kharonto. Anokoti
anÈlayo. AÒÒÈya dhammanti catusaccadhammaÑ jÈnitvÈ. AvitakkajhÈyÊti
avitakkena catutthajjhÈnena jhÈyanto. Na kuppatÊti-ÈdÊsu dosena na kuppati,
rÈgena na sarati, mohena na thÊno. Imesu tÊsu m|lakilesesu gahitesu
diyaÉÉhakilesasahassaÑ gahitameva hoti. PaÔhamapadena vÈ
byÈpÈdanÊvaraÓaÑ gahitaÑ, dutiyena kÈmacchandanÊvaraÓaÑ, tatiyena
thinaÑ ÈdiÑ katvÈ sesanÊvaraÓÈni. Iti iminÈ nÊvaraÓappahÈnena khÊÓÈsavaÑ
dasseti.

PaÒcoghatiÓÓoti paÒcadvÈrikaÑ kilesoghaÑ tiÓÓo. ChaÔÔhanti

manodvÈrikampi chaÔÔhaÑ kilesoghaÑ atari. PaÒcoghaggahaÓena vÈ
paÒcorambhÈgiyÈni saÑyojanÈni, chaÔÔhaggahaÓena paÒcuddhambhÈgiyÈni
veditabbÈni. GaÓasaÑghacÈrÊti gaÓeca saÑghe ca caratÊti SatthÈ
gaÓasaÑghacÈrÊ nÈma. AddhÈ carissantÊti aÒÒepi saddhÈ2 bahujanÈ
ekaÑsena carissanti. Ayanti ayaÑ SatthÈ. Anokoti anÈlayo.
______________________________________________________________
1. ParibÈhirÈ aparikkhÈrÈ (SyÈ) 2. AddhÈ aÒÒepi (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 173

Acchejja nessatÊti acchinditvÈ nayissati, maccurÈjassa hatthato

acchinditvÈ nibbÈnapÈraÑ nayissatÊti vuttaÑ hoti. NayamÈnÈnanti
nayamÈnesu.
SelaÑva siras|hacca, pÈtÈle gÈdhamesathÈti mahantaÑ
k|ÔÈgÈrappamÈÓaÑ silaÑ sÊse ÔhapetvÈ pÈtÈle patiÔÔhagavesanaÑ viya.
KhÈÓuÑva urasÈsajjÈti urasi khÈÓuÑ paharitvÈ viya. ApethÈti apagacchatha.
ImasmiÑ ÔhÈne sa~gÊtikÈrÈ “idamavocÈ”ti desanaÑ niÔÔhapetvÈ
daddallamÈnÈti gÈthaÑ ÈhaÑsu. Tattha daddallamÈnÈti ativiya jalamÈnÈ
sobhamÈnÈ. ŒgaÒchunti ÈgatÈ. PanudÊti nÊhari. T|laÑ bhaÔÔhaÑva mÈlutoti
yathÈ phalato bhaÔÔhaÑ simbalit|laÑ vÈ poÔakit|laÑ vÈ vÈto panudati
nÊharati, evaÑ panudÊti. . PaÒcamaÑ.

Tatiyo vaggo.

MÈrasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
 5. BhikkhunÊsaÑyutta

1. ŒÄavikÈsuttavaÓÓanÈ
162. BhikkhunÊsaÑyuttassa paÔhame ÈÄavikÈti ŒÄaviyaÑ jÈtÈ
ŒÄavinagaratoyeva ca nikkhamma pabbajitÈ. Andhavananti
KassapasammÈsambuddhassa cetiye navakammatthÈta dhanaÑ samÈdapetvÈ
Ègacchantassa Yasodharassa nÈma dhammabhÈÓakassa ariyapuggalassa
akkhÊni uppÈÔetvÈ tattheva akkhibhedappattehi paÒcahi corasatehi nivutthattÈ
tato paÔÔhÈya “Andhavanan”ti sa~khaÑ gataÑ vanaÑ. TaÑ kira sÈvatthito
dakkhiÓapasse gÈvutamatte hoti rÈjÈrakkhÈya guttaÑ. Tattha pavivekakÈmÈ
bhikkh| ca bhikkhuniyo ca gacchanti. TasmÈ ayampi kÈyavivekatthinÊ1 yena
taÑ vanaÑ, tenupasa~kami. NissaraÓanti nibbÈnaÑ. PaÒÒÈyÈti
paccavekkhaÓaÒÈÓena. Na tvaÑ jÈnÈsi taÑ padanti tvaÑ etaÑ
nibbÈnapadaÑ vÈ nibbÈnagÈmimaggapadaÑ vÈ na jÈnÈsi. Sattis|l|pamÈti
vinivijjhanatthena sattis|lasadisÈ. KhandhÈsaÑ adhikuÔÔanÈti khandhÈ tesaÑ
adhikuÔÔanabhaÓÉikÈ. . PaÔhamaÑ.

2. SomÈsuttavaÓÓanÈ
163. Dutiye ÔhÈnanti arahattaÑ. Durabhisambhavanti duppasahaÑ.
Dva~gulapaÒÒÈyÈti parittapaÒÒÈya. YasmÈ vÈ dvÊhi a~gulehi kappÈsavaÔÔiÑ
gahetvÈ suttaÑ kantanti, tasmÈ itthÊ “dva~gulapaÒÒÈ”ti vuccati. ©ÈÓamhi
vattamÈnamhÊti phalasamÈpattiÒÈÓe pavattamÈne. DhammaÑ vipassatoti
catusaccadhammaÑ vipassantassa, pubbabhÈge vÈ vipassanÈya
ÈrammaÓabh|taÑ khandhapaÒcakameva. KiÒci vÈ pana aÒÒasmÊti aÒÒaÑ vÈ
kiÒci “ahaÑ asmÊ”ti taÓhÈmÈnadiÔÔhivasena yassa siyÈ. . DutiyaÑ.

3. KisÈgotamÊsuttavaÓÓanÈ
164. Tatiye KisÈgotamÊti appamaÑsalohitatÈya kisÈ, GotamÊti panassÈ
nÈmaÑ. Pubbe kira SÈvatthiyaÑ ekasmiÑ kule2 asÊtikoÔidhanaÑ sabbaÑ
a~gÈrÈva jÈtaÑ3. KuÔumbiko “a~gÈrajÈtÈni4
______________________________________________________________
1. ŒÄavikÈ vivekatthikinÊ (SyÈ), kayavivekatthikinÊ(Ka) 2. Kulaghare (SÊ, SyÈ)
3. A~gÈraÑva jÈtaÑ (SyÈ) 4. A~gÈrÈ jÈtÈti (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 175

anÊharitvÈ1 “avassaÑ koci puÒÒavÈ bhavissati, tassa puÒÒena puna

pÈkatikaÑ bhavissatÊ”ti suvaÓÓahiraÒÒassa cÈÔiyo p|retvÈ ÈpaÓe ÔhapetvÈ
samÊpe nisÊdi. AthekÈ duggatakulassa dhÊtÈ “aÉÉhamÈsakaÑ gahetvÈ
dÈrusÈkaÑ ÈharissÈmÊ”ti vÊthiÑ gatÈ taÑ disvÈ kuÔumbikaÑ Èha “ÈpaÓe tÈva
dhanaÑ ettakaÑ, gehe kittakaÑ bhavissatÊ”ti. KiÑ disvÈ amma evaÑ
kathesÊti. ImaÑ hiraÒÒasuvaÓÓanti. So “puÒÒavatÊ esÈ bhavissatÊ”ti tassÈ
vasanaÔÔhÈnaÑ pucchitvÈ ÈpaÓe bhaÓÉaÑ paÔisÈmetvÈ tassÈ mÈtÈpitaro
upasa~kamitvÈ evamÈha “amhÈkaÑ gehe vayappatto dÈrako atthi, tassetaÑ
dÈrikaÑ dethÈ”ti. KiÑ sÈmi duggatehi saddhiÑ keÄiÑ karosÊti.
Mittasanthavo nÈma duggatehipi saddhiÑ hoti, detha naÑ, kuÔumbasÈminÊ
bhavissatÊti naÑ gahetvÈ gharaÑ Ènesi2. SÈ saÑvÈsamanvÈya puttaÑ vijÈtÈ.
Putto padasÈ ÈhiÓÉanakÈle kÈlamakÈsi. SÈ duggatakule uppajjitvÈ
mahÈkulaÑ gantvÈpi “puttavinÈsaÑ pattÈmhÊ”ti uppannabalavasokÈ puttassa
sarÊrakiccaÑ vÈretvÈ taÑ matakaÄevaraÑ ÈdÈya nagare vippalapantÊ carati.
EkadivasaÑ mahatiyÈ BuddhavÊthiyÈ Dasabalassa santikaÑ gantvÈ
“puttassa me arogabhÈvatthÈha bhesajjaÑ detha BhagavÈ”ti Èha. Gaccha
SÈvatthiÑ ÈhiÓÉitvÈ yasmiÑ gehe matapubbo natthi, tato siddhatthakaÑ
Èhara, puttassa te bhesajjaÑ bhavissatÊti. SÈ nagaraÑ pavisitvÈ dhuragehato
paÔÔhÈya BhagavatÈ vuttanayena gantvÈ siddhatthakaÑ yÈcantÊ ghare ghare
“kuto tvaÑ evar|paÑ gharaÑ passissasÊ”ti vuttÈ katipayÈni gehÈni ÈhiÓÉitvÈ
“sabbesampi kirÈyaÑ dhammatÈ, na mayhaÑ puttassevÈ”ti sÈlÈyaÑ chavaÑ
chaÉÉetvÈ pabbajjaÑ yÈci. SatthÈ “imaÑ pabbÈjet|”ti bhikkhuni-upassayaÑ
pesesi. SÈ khuraggeyeva arahattaÑ pÈpuÓi. ImaÑ theriÑ sandhÈya “atha kho
KisÈgotamÊ”ti vuttaÑ.
EkamÈsÊti ekÈ Èsi. RudammukhÊti rudamÈnamukhÊ viya. AccantaÑ
mataputtÈmhÊti ettha antaÑ atÊtaÑ accantaÑ, bhÈvanapuÑsakametaÑ. IdaÑ
vuttaÑ hoti–yathÈ puttamaraÓaÑ antaÑ atÊtaÑ hoti, evaÑ mataputtÈ ahaÑ,
idÈni mama puna puttamaraÓaÑ nÈma natthi. PurisÈ etadantikÈti purisÈpi
me
______________________________________________________________
1. ŒharitvÈ (SÊ) 2. Abhinesi (SÊ), atiharati (Ka)
176 SaÑyuttanikÈya

etadantikÈva. Yo me puttamaraÓassa anto, purisÈnampi me esevanto,

abhabbÈ ahaÑ idÈni purisaÑ gavesitunti. Sabbattha vihatÈ nandÊti sabbesu
khandhÈyatanadhÈtubha-vayonigatiÔhitinivÈsesu mama taÓhÈnandÊ vihatÈ.
Tamokkhandhoti avijjÈkhandho. PadÈlitoti ÒÈÓena bhinno. . TatiyaÑ.

4. VijayÈsuttavaÓÓanÈ
165. Catutthe paÒca~gikenÈti ÈtataÑ vitataÑ ÈtatavitataÑ ghanaÑ
susiranti evaÑ paÒca~gasamannÈgatena. NiyyÈtayÈmi tuyhevÈti sabbe
tuyhaÑyeva demi. NÈhaÑ tenatthikÈti nÈhaÑ tena atthikÈ. P|tikÈyenÈti
suvaÓÓavaÓÓopi kÈyo niccaÑ uggharitapaggharitaÔÔhena p|tikÈyova, tasmÈ
evamÈha. BhindanenÈti bhijjanasabhÈvena. Pabha~gunÈti cuÓÓavicuÓÓaÑ
Èpajjanadhammena. AÔÔÊyÈmÊti aÔÔÈ pÊÄitÈ homi. HarÈyÈmÊti lajjÈmi. SantÈ
samÈpattÊti aÔÔhavidhÈ lokiyasamÈpatti ÈrammaÓasantatÈya a~gasantatÈya ca
santÈti vuttÈ. SabbatthÈti sabbesu r|pÈr|pabhavesu, tesaÑ dvinnaÑ
bhavÈnaÑ gahitattÈ gahite kÈmabhave aÔÔhasu ca samÈpattÊs|ti etesu sabbesu
ÔhÈnesu mayhaÑ avijjÈtamo vihatoti vadati. . CatutthaÑ.

5. UppalavaÓÓÈsuttavaÓÓanÈ
166. PaÒcame supupphitagganti aggato paÔÔhÈya suÔÔhu pupphitaÑ
sÈlarukkhaÑ. Na catthi te dutiyÈ vaÓÓadhÈt|ti tava vaÓÓadhÈtusadisÈ dutiyÈ
vaÓÓadhÈtu natthi, tayÈ sadisÈ aÒÒÈ bhikkhunÊ natthÊti vadati. IdhÈgatÈ
tÈdisikÈ bhaveyyunti yathÈ tvaÑ idhÈgatÈ kiÒci santhavaÑ vÈ sinehaÑ vÈ na
labhasi, evamevaÑ tepi tayÈva sadisÈ bhaveyyuÑ. PakhumantarikÈyanti
dvinnaÑ akkhÊnaÑ majjhe nÈsavaÑsepi tiÔÔhantiÑ maÑ na passasi.
VasÊbh|tamhÊti vasÊbh|tÈ asmi. . PaÒcamaÑ.

6. CÈlÈsuttavaÓÓanÈ
167. ChaÔÔhe ko nu taÑ idamÈdapayÊti ko nu mandabuddhi bÈlo taÑ
evaÑ gÈhÈpesi. Pariklesanti aÒÒampi nÈnappakÈraÑ upaddavaÑ. IdÈni yaÑ
mÈro
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 177

Èha “ko nu taÑ idamÈdapayÊ”ti, taÑ maddantÊ “na maÑ andhabÈlo Èdapesi,
loke pana aggapuggalo SatthÈ dhammaÑ desesÊ”ti dassetuÑ Buddhoti-
ÈdimÈha. Tattha sacce nivesayÊti paramatthasacce nibbÈne nivesesi.
NirodhaÑ appajÈnantÈti nirodhasaccaÑ ajÈnantÈ. . ChaÔÔhaÑ.

7. UpacÈlÈsuttavaÓÓanÈ
168. Sattame enti mÈravasaÑ punÈti punappunaÑ
maraÓamÈrakilesamÈra-devaputtamÈrÈnaÑ vasaÑ Ègacchanti. Padh|pitoti
santÈpito. Agati yattha mÈrassÈti yattha tuyhaÑ mÈrassa agati. TatthÈti
tasmiÑ nibbÈne. . SattamaÑ.

8. SÊsupacÈlÈsuttavaÓÓanÈ
169. AÔÔhame samaÓÊ viya dissasÊti samaÓisadisÈ dissasi. Kimiva carasi
mom|hÈti kiÑkÈraÓÈ mom|hÈ viya carasi. Ito bahiddhÈti imamhÈ sÈsanÈ
bahi. PÈsaÑ ÉentÊti1 pÈsaÓÉÈ, sattÈnaÑ cittesu diÔÔhipÈsaÑ khipantÊti attho.
SÈsanaÑ pana pÈse moceti, tasmÈ pÈsaÓÉoti na vuccati, ito bahiddhÈyeva
pÈsaÓÉÈ honti. PasÊdantÊti saÑsÊdanti lagganti.
IdÈni “kaÑ nu uddissa muÓÉÈsÊ”ti paÒhaÑ kathentÊ atthi Sakyakule
jÈtoti-ÈdimÈha. Tattha sabbÈbhibh|ti sabbÈni
khandhÈyatanadhÈtubhavayonigati-ÈdÊni abhibhavitvÈ Ôhito.
MaraÓamÈrÈdayo nudi nÊharÊti mÈranudo. SabbatthamaparÈjitoti sabbesu
rÈgÈdÊsu vÈ mÈrayuddhe vÈ ajito. Sabbattha muttoti sabbesu khandhÈdÊsu
mutto. Asitoti taÓhÈdiÔÔhinissayena anissito. SabbakammakkhayaÑ pattoti
sabbakammakkhayasa~khÈtaÑ arahattaÑ patto. Upadhisa~khayeti
upadhisa~khayasa~khÈte nibbÈne ÈrammaÓato vimutto. . AÔÔhamaÑ.

9. SelÈsuttavaÓÓanÈ
170. Navame kenidaÑ pakatanti kena idaÑ kataÑ. Bimbanti
attabhÈvaÑ sandhÈya vadati. Aghanti dukkhapatiÔÔhÈnattÈ attabhÈvameva
vadati. Hetubha~gÈti hetunirodhena paccayavekallena. . NavamaÑ,
______________________________________________________________
1. OÉÉentÊti (SÊ)
178 SaÑyuttanikÈya

10. VajirÈsuttavaÓÓanÈ
171. Dasame nayidha sattupalabbhatÊti imasmiÑ suddhasa~khÈrapuÒje
paramatthato satto nÈma na upalabbhati. Khandhesu santes|ti paÒcasu
khandhesu vijjamÈnesu tena tenÈkÈrena vavatthitesu. SammutÊti sattoti
samaÒÒÈmattameva hoti. Dukkhanti paÒcakkhandhadukkhaÑ. NÈÒÒatra
dukkhÈti ÔhapetvÈ dukkhaÑ aÒÒo1 neva sambhoti na nirujjhatÊti. .
DasamaÑ.

BhikkhunÊsaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. AÒÒaÑ (SÊ)
 6. BrahmasaÑyutta

1. PaÔhamavagga

1. BrahmÈyÈcanasuttavaÓÓanÈ
172. BrahmasaÑyuttassa paÔhame parivitakko udapÈdÊti
sabbabuddhÈnaÑ ÈciÓÓasamÈciÓÓo ayaÑ cetaso vitakko udapÈdi. KadÈ
udapÈdÊti? Buddhabh|tassa aÔÔhame sattÈhe RÈjÈyatanam|le Sakkena
DevÈnamindena ÈbhataÑ dantakaÔÔhaÒca osadhaharÊtakaÒca khÈditvÈ
mukhaÑ dhovitvÈ cat|hi lokapÈlehi upanÊte paccagghe selamayapatte
TapussabhallikÈnaÑ piÓÉapÈtaÑ paribhuÒjitvÈ puna paccÈgantvÈ
AjapÈlanigrodhe nisinnamattassa.
Adhigatoti paÔividdho. Dhammoti catusaccadhammo. GambhÊroti
uttÈnapaÔikkhepavacanametaÑ. Duddasoti gambhÊrattÈva duddaso dukkhena
daÔÔhabbo, na sakkÈ sukhena daÔÔhuÑ. DuddasattÈva duranubodho dukkhena
avabujjhitabbo, na sakkÈ sukhena avabujjhituÑ. Santoti nibbuto. PaÓÊtoti
atappako. IdaÑ dvayaÑ lokuttarameva sandhÈya vuttaÑ. AtakkÈvacaroti
takkena avacaritabbo ogÈhitabbo na hoti, ÒÈÓeneva avacaritabbo. NipuÓoti
saÓho. PaÓÉitavedanÊyoti sammÈpaÔipadaÑ paÔipannehi paÓÉitehi veditabbo.
ŒlayarÈmÈti sattÈ paÒcasu kÈmaguÓesu allÊyanti, tasmÈ te ÈlayÈti vuccanti.
AÔÔhasatataÓhÈvicaritÈni vÈ allÊyanti, tasmÈpi ÈlayÈti vuccanti. Tehi Èlayehi
ramantÊti ÈlayarÈmÈ. Œlayesu ratÈti ÈlayaratÈ. Œlayesu suÔÔhu muditÈti
ÈlayasammuditÈ. Yatheva hi susajjitaÑ
pupphaphalabharitarukkhÈdisampannaÑ uyyÈnaÑ paviÔÔho rÈjÈ tÈya tÈya
sampattiyÈ ramati, sammudito Èmoditapamodito1 hoti, na ukkaÓÔhati,
sÈyampi nikkhamituÑ na icchati, evamimehipi kÈmÈlayataÓhÈlayehi sattÈ
ramanti, saÑsÈravaÔÔe sammuditÈ anukkaÓÔhitÈ vasanti. Tena tesaÑ BhagavÈ
duvidhaÑ ÈlayaÑ uyyÈnabh|miÑ viya dassento “ÈlayarÈmÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha yadidanti nipÈto, tassa ÔhÈnaÑ sandhÈya “yaÑ idan”ti,
paÔiccasamuppÈdaÑ sandhÈya “yo ayan”ti evamattho daÔÔhabbo.
IdappaccayatÈpaÔiccasamuppÈdoti
______________________________________________________________
1. Œmoditasammodito (Ka)
180 SaÑyuttanikÈya

imesaÑ paccayÈ idappaccayÈ, idappaccayÈ eva idappaccayatÈ,

idappaccayatÈ casÈ paÔiccasamuppÈdocÈti idappaccayatÈpaÔiccasamuppÈdo.
Sa~khÈrÈdipaccayÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. Sabbasa~khÈrasamathoti-Èdi
sabbaÑ nibbÈnameva. YasmÈ hi taÑ Ègamma sabbasa~khÈravipphanditÈni
samanti v|pasammanti, tasmÈ sabbasa~khÈrasamathoti vuccati. YasmÈ ca
taÑ Ègamma sabbe upadhayo paÔinissaÔÔhÈ honti, sabbÈ taÓhÈ khÊyanti,
sabbe kilesarÈgÈvirajjanti, sabbaÑ dukkhaÑ nirujjhati, tasmÈ
sabb|padhipaÔinissaggo taÓhÈkkhayo virÈgo nirodhoti vuccati. YÈ panesÈ
taÓhÈ bhavena bhavaÑ, phalena vÈ saddhiÑ kammaÑ vinati saÑsibbatÊti
katvÈ vÈnanti vuccati, tato nikkhantaÑ vÈnatoti nibbÈnaÑ. So mamassa
kilamathoti yÈ ajÈnantÈnaÑ desanÈ nÈma, so mama kilamatho assa, sÈ
mama vihesÈ assÈti attho. KÈyakilamatho ceva kÈyavihesÈ ca assÈti vuttaÑ
hoti. Citte pana ubhayampetaÑ BuddhÈnaÑ natthi. Apiss|ti anubr|hanatthe
nipÈto, so “na kevalaÑ ayaÑ parivitakko udapÈdi, imÈpi gÈthÈ
paÔibhaÑs|”ti dÊpeti. AnacchariyÈti anu-acchariyÈ. PaÔibhaÑs|ti
paÔibhÈnasa~khÈtassa ÒÈÓassa gocarÈ ahesuÑ, parivitakkayitabbataÑ
pÈpuÓiÑsu.
KicchenÈti dukkhena, na dukkhÈya paÔipadÈya1. BuddhÈnaÑ hi
cattÈropi maggÈ sukhapaÔipadÈva honti. PÈramÊp|raÓakÈle pana
sarÈgasadosasamohasseva sato ÈgatÈgatÈnaÑ yÈcakÈnaÑ ala~katapaÔiyattaÑ
sÊsaÑ kantitvÈ galalohitaÑ nÊharitvÈ su-aÒjitÈni akkhÊni uppÈÔetvÈ
kulavaÑsappadÊpaÑ puttaÑ manÈpacÈriniÑ bhariyanti evamÈdÊni dentassa
aÒÒÈni ca khantivÈdisadisesu attabhÈvesu chejjabhejjÈdÊni pÈpuÓantassa
ÈgamanÊyapaÔipadaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Halanti ettha ha-kÈro
nipÈtamatto, alanti attho. PakÈsitunti desituÑ, evaÑ kicchena adhigatassa
alaÑ desituÑ, pariyattaÑ desituÑ, ko attho desitenÈti vuttaÑ hoti.
RÈgadosaparetehÊti rÈgadosaphuÔÔhehi rÈgadosÈnugatehi vÈ.
PaÔisotagÈminti niccÈdÊnaÑ paÔisotaÑ “aniccaÑ dukkhamanattÈ
asubhan”ti evaÑ gataÑ catusaccadhammaÑ. RÈgarattÈti kÈmarÈgena
bhavarÈgena diÔÔhirÈgena ca rattÈ. Na dakkhantÊti aniccaÑ dukkhamanattÈ
asubhanti iminÈ sabhÈvena na
______________________________________________________________
1. KicchenÈti dukkhÈya paÔipadÈya (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 181

passissanti, te apassante ko sakkhissati evaÑ gÈhÈpetuÑ. Tamokhandhena

ÈvuÔÈti avijjÈrÈsinÈ ajjhotthaÔÈ.
AppossukkatÈyÈti nirussukkabhÈvena, adesetukÈmatÈyÈti attho. KasmÈ
panassa evaÑ cittaÑ nami, nanu esa “mutto mocessÈmi, tiÓÓo tÈressÈmi,
KiÑ me aÒÒÈtavesena, dhammaÑ sacchikatenidha.
SabbaÒÒutaÑ pÈpuÓitvÈ, tÈrayissaÑ sadevakan”ti1–
PatthanaÑ katvÈ pÈramiyo p|retvÈ sabbaÒÒutaÑ pattoti? SaccametaÑ,
tadevaÑ paccavekkhaÓÈnubhÈvena panassa evaÑ cittaÑ nami. Tassa hi
sabbaÒÒutaÑ patvÈ sattÈnaÑ kilesagahanataÑ, dhammassa ca gambhÊrataÑ
paccavekkhantassa sattÈnaÑ kilesagahanatÈ ca dhammagambhÊratÈ ca
sabbÈkÈrena pÈkaÔÈ jÈtÈ, athassa “ime sattÈ kaÒjiyapuÓÓÈ lÈbu viya,
takkabharitÈ cÈÔi viya, vasÈtelapÊtapilotikÈ viya, aÒjanamakkhitahattho viya
ca kilesabharitÈ atisaÑkiliÔÔhÈ rÈgarattÈ dosaduÔÔhÈ moham|ÄhÈ, te kiÑ nÈma
paÔivijjhissantÊ”ti cintayato kilesagahanapaccavekkhaÓÈnubhÈvenÈpi evaÑ
cittaÑ nami.
“AyaÒca dhammo pathavÊsandhÈraka-udakakkhandho viya gambhÊro,
pabbatena paÔicchÈdetvÈ Ôhapito sÈsapo viya duddaso, satadhÈ bhinnassa
vÈlassa koÔiyÈ koÔipaÔipÈdanaÑ viya duranubodho, nanu mayÈ hi imaÑ
dhammaÑ paÔivijjhituÑ vÈyamantena adinnaÑ dÈnaÑ nÈma natthi,
arakkhitaÑ sÊlaÑ nÈma natthi, aparip|ritÈ kÈci pÈramÊ nÈma natthi, tassa me
nirussÈhaÑ viya mÈrabalaÑ vidhamantassÈpi pathavÊ na kampittha,
paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussÈrantassÈpi na kampittha, majjhimayÈme
dibbacakkhuÑ visodhentassÈpi na kampittha, pacchimayÈme pana
paÔiccasamuppÈdaÑ paÔivijjhantasseva me dasasahassilokadhÈtu kampittha.
Iti mÈdisenÈpi tikkhaÒÈÓena kicchenevÈyaÑ dshammo paÔividdho, taÑ
lokiyamahÈjanÈ kathaÑ paÔivijjhissantÊ”ti
dhammagambhÊrapaccavekkhaÓÈnubhÈvenÈpi evaÑ cittaÑ namÊti
veditabbaÑ.
Apica brahmunÈ yÈcite desetukÈmatÈyapissa evaÑ cittaÑ nami. JÈnÈti
hi BhagavÈ “mama appossukkatÈya citte namamÈne maÑ mahÈbrahmÈ
______________________________________________________________
1. Khu 4. 310 piÔÔhe thokaÑ visadisaÑ.
182 SaÑyuttanikÈya

dhammadesanaÑ yÈcissati, ime ca sattÈ brahmagarukÈ, te ‘SatthÈ kira

dhammaÑ na desetukÈmo ahosi, atha naÑ mahÈbrahmÈ yÈcitvÈ desÈpesi,
santo vata bho dhammo, paÓÊto vata bho dhammo’ti maÒÒamÈnÈ
suss|sissantÊ”ti. Idampissa kÈraÓaÑ paÔicca appossukkatÈya cittaÑ nami, no
dhammadesanÈyÈti veditabbaÑ.
SahampatissÈti so kira Kassapassa Bhagavato sÈsane Sahako nÈma
thero paÔhamajjhÈnaÑ nibbattetvÈ paÔhamajjhÈnabh|miyaÑ
kappÈyukabrahmÈ hutvÈ nibbatto, tatra naÑ “SahampatibrahmÈ”ti
paÔisaÒjÈnanti, taÑ sandhÈyÈha “brahmuno SahampatissÈ”ti. Nassati vata
bhoti so kira imaÑ saddaÑ tathÈ nicchÈresi, yathÈ
dasasahassilokadhÈtubrahmÈno sutvÈ sabbe sannipatiÑsu. Yatra hi nÈmÈti
yasmiÑ nÈma loke. Purato pÈturahosÊti tehi dasahi brahmasahassehi
saddhiÑ pÈturahosi. ApparajakkhajÈtikÈti paÒÒÈmaye akkhimhi appaÑ
parittaÑ rÈgadosamoharajaÑ etesaÑ evaÑsabhÈvÈti apparajakkhajÈtikÈ.
AssavanatÈti assavanatÈya. BhavissantÊti purimabuddhesu
dasapuÒÒakiriyavasena katÈdhikÈrÈ paripÈkagatÈ padumÈni viya
s|riyarasmisamphassaÑ, dhammadesanaÑyeva Èka~khamÈnÈ
catuppadikagÈthÈvasÈne ariyabh|miÑ okkamanÈrahÈ na eko, na dve,
anekasatasahassÈ dhammassa aÒÒÈtÈro bhavissantÊti dasseti.
PÈturahosÊti pÈtubhavi. Samalehi cintitoti samalehi chahi SatthÈrehi
cintito. Te hi puretaraÑ uppajjitvÈ sakalajambudÊpe kaÓÔake pattharamÈnÈ
viya, visaÑ siÒcamÈnÈ viya ca samalaÑ micchÈdiÔÔhidhammaÑ desayiÑsu.
ApÈpuretanti vivara etaÑ. Amatassa dvÈranti amatassa nibbÈnassa
dvÈrabh|taÑ ariyamaggaÑ. SuÓantu dhammaÑ vimalenÈnubuddhanti ime
sattÈ rÈgÈdimalÈnaÑ abhÈvato vimalena SammÈsambuddhena anubuddhaÑ
catusaccadhammaÑ suÓantu tÈva BhagavÈti yÈcati.
Sele yathÈ pabbatamuddhaniÔÔhitoti selamaye ekagghane
pabbatamuddhani yathÈÔhitova1. Na hi tassa Ôhitassa dassanatthaÑ
gÊvukkhipanapasÈraÓÈdikiccaÑ atthi. Tath|pamanti tappaÔibhÈgaÑ
selapabbat|pamaÑ. AyaÑ panettha sa~khepattho–yathÈ
selapabbatamuddhani Ôhitova cakkhumÈ puriso samantato janataÑ
______________________________________________________________
1. ®hito ca (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 183

passeyya, tathÈ tvampi Sumedha sundarapaÒÒa sabbaÒÒutaÒÒÈÓena

samantacakkhu BhagavÈ dhammamayaÑ pÈsÈdamÈruyha sayaÑ apetasoko
sokÈvatiÓÓaÑ jÈtijarÈbhibh|taÑ1 janataÑ avekkhassu2 upadhÈraya
upaparikkha. AyaÑ panettha adhippÈyo–yathÈ hi pabbatapÈde samantÈ
mahantaÑ khettaÑ katvÈ tattha kedÈrapÈÄÊsu kuÔikÈyo katvÈ rattiÑ aggiÑ
jÈleyyuÑ, catura~gasamannÈgataÒca andhakÈraÑ assa, atha tassa pabbatassa
matthake ÔhatvÈ cakkhumato purisassa bh|miÑ olokayato neva khettaÑ na
kedÈrapÈÄiyo na kuÔiyo na tattha sayitamanussÈ paÒÒÈyeyyuÑ. KuÔikÈsu
pana aggijÈlÈmattakameva paÒÒÈyeyya, evaÑ dhammapÈsÈdaÑ Èruya
sattanikÈyaÑ olokayato TathÈgatassa ye te akatakalyÈÓÈ sattÈ, te ekavihÈre
dakkhiÓajÈÓupasse nisinnÈpi Buddhacakkhussa ÈpÈthaÑ nÈgacchanti, rattiÑ
khittÈ sarÈ viya honti. Ye pana katakalyaÓÈ veneyyapuggalÈ, te evassa
d|repi ÔhitÈ ÈpÈthaÑ Ègacchanti so aggi viya Himavantapabbato viya ca.
Vuttampi cetaÑ–
“D|re santo pakÈsenti, Himavantova pabbato.
Asantettha na dissanti, rattiÑ khittÈ yathÈ sarÈ”ti3.
Ajjhesananti yÈcanaÑ. BuddhacakkhunÈti indriyaparopariyattaÒÈÓena
ca ÈsayÈnusayaÒÈÓena ca. ImesaÑ hi dvinnaÑ ÒÈÓÈnaÑ “Buddhacakkh|”ti
nÈmaÑ, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa “samantacakkh|”ti, tiÓÓaÑ maggaÒÈÓÈnaÑ
“dhammacakkh|”ti. Apparajakkheti-ÈdÊsu yesaÑ vuttanayeneva
paÒÒÈcakkhumhi rÈgÈdirajaÑ appaÑ, te apparajakkhÈ. YesaÑ taÑ
mahantaÑ, te mahÈrajakkhÈ. YesaÑ saddhÈdÊni indriyÈni tikkhÈni, te
tikkhindriyÈ. YesaÑ tÈni mud|ni, te mudindriyÈ. YesaÑ teyeva saddhÈdayo
ÈkÈrÈ dundarÈ, te svÈkÈrÈ. Ye kathitakÈraÓaÑ sallakkhenti, sukhena sakkÈ
honti viÒÒÈpetuÑ, te suviÒÒÈpayÈ. Ye paralokaÒceva vajjaÒca bhayato
passanti, te paralokavajjabhayadassÈvino nÈma.
AyaÑ panettha PÈÄi–“saddo puggalo apparajakkho, assaddho puggalo
mahÈrajakkho. ŒraddhavÊriyo, kusÊto. UpaÔÔhitassati, muÔÔhassati.
______________________________________________________________
1. JÈtijarÈbhibh|taÑ ca (SyÈ) 2. Apekkhassu (SyÈ) 3. Khu 1. 56 piÔÔhe.
184 SaÑyuttanikÈya

SamÈhito, asamÈhito. PaÒÒavÈ, duppaÒÒo puggalo mahÈrajakkho. TathÈ

saddho puggalo tikkhindriyo -pa-. PaÒÒavÈ puggalo
paralokavajjabhayadassÈvÊ, duppaÒÒo puggalo na
paralokavajjabhayadassÈvÊ. Lokoti khandhaloko, Èyatanaloko, dhÈtuloko,
sampattibhavaloko, sampattisambhavaloko, vipattibhavaloko,
vipattisambhavaloko, eko loko sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ. Dve lokÈ nÈmaÒca
r|paÒca. Tayo lokÈ tisso vedanÈ. CattÈro lokÈ cattÈro ÈhÈrÈ. PaÒca lokÈ
paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. Cha lokÈ cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni. Satta lokÈ satta
viÒÒÈÓaÔÔhitiyo. AÔÔha lokÈ aÔÔha lokadhammÈ. Nava lokÈ nava sattÈvÈsÈ.
Dasa lokÈ dasÈyatanÈni. DvÈdasa lokÈ dvÈdasÈyatanÈni. AÔÔhÈrasa lokÈ
aÔÔhÈrasa dhÈtuyo. Vajjanti sabbe kilesÈ vajjÈ, sabbe duccaritÈ vajjÈ, sabbe
abhisa~khÈrÈ vajjÈ, sabbe bhavagÈmikammÈ vajjÈ, iti imasmiÒca loke
imasmiÒca vajje tibbÈ bhayasaÒÒÈ paccupaÔÔhitÈ hoti, seyyathÈpi
ukkhittÈsike vadhake. Imehi paÒÒÈsÈya ÈkÈrehi imÈni paÒcindriyÈni jÈnÈti
passati aÒÒÈsi paÔivijjhi. IdaÑ TathÈgatassa indriyaparopariyatte ÒÈÓan”ti1.

Uppaliniyanti uppalavane. Itaresupi eseva nayo. AntonimuggaposÊnÊti

yÈni anto nimuggÈneva posiyanti. UdakaÑ accuggamma ÔhitÈnÊti udakaÑ
atikkamitvÈ ÔhitÈni. Tattha yÈni accuggamma ÔhitÈni, tÈni
s|riyarasmisamphassaÑ ÈgamayamÈnÈni ÔhitÈni ajjapupphanakÈni. YÈni
pana samodakaÑ ÔhitÈni, tÈni sve pupphanakÈni. YÈni udakÈnuggatÈni
antonimuggaposÊni, tÈni tatiyadivase pupphanakÈni. UdakÈ pana anuggatÈni
aÒÒÈnipi saroga-uppalÈdÊni2 nÈma atthi, yÈni neva pupphissanti,
macchakacchapabhakkhÈneva bhavissanti, tÈni pÈÄiÑ nÈruÄhÈni. ŒharitvÈ
pana dÊpetabbÈnÊti dÊpitÈni. Yatheva hi tÈni catubbidhÈni pupphÈni,
evamevaÑ ugghaÔitaÒÒ| vipaÒcitaÒÒ| neyyo padaparamoti cattÈro puggalÈ.

Tattha “yassa puggalassa saha udÈhaÔavelÈya dhammÈbhisamayo hoti,

ayaÑ vuccati puggalo ugghaÔitaÒÒ|. Yassa puggalassa saÑkhittena
______________________________________________________________
1. Khu 9. 116 piÔÔhe. 2. Saroja-uppalÈdÊni (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 185

bhÈsitassa vitthÈrena atthe vibhajiyamÈne dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ

vuccati puggalo vipaÒcitaÒÒ|. Yassa puggalassa uddesato paripucchato
yoniso manasikaroto kalyÈÓamitte sevato bhajato payirupÈsato anupubbena
dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo neyyo. Yassa puggalassa
bahumpi suÓato bahumpi bhaÓato bahumpi dhÈrayato bahumpi vÈcayato na
tÈya jÈtiyÈ dhammÈbhisamayo hoti, ayaÑ vuccati puggalo padaparamo”1.
Tattha BhagavÈ uppalavanÈdisadisaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ olokento “ajja
pupphanakÈni viya ugghaÔitaÒÒ|, sve pupphanakÈni viya vipaÒcitaÒÒ|,
tatiyadivase pupphanakÈni viya neyyo, macchakacchapabhakkhÈni pupphÈni
viya padaparamo”ti addasa. Passanto ca “ettakÈ apparajakkhÈ, ettakÈ
mahÈrajakkhÈ, tatrÈpi ettakÈ ugghaÔitaÒÒ|”ti evaÑ sabbÈkÈratova addasa.
Tattha tiÓÓaÑ puggalÈnaÑ imasmiÑ yeva attabhÈve Bhagavato
dhammadesanÈ atthaÑ sÈdheti. PadaparamÈnaÑ anÈgatatthÈya vÈsanÈ2 hoti.
Atha BhagavÈ imesaÑ catunnaÑ puggalÈnaÑ atthÈvahaÑ dhammadesanaÑ
viditvÈ desetukamyataÑ uppÈdetvÈ pana sabbepi tÊsu bhavesu satte
bhabbÈbhabbavasenadve koÔÔhÈse akÈsi. Ye sandhÈya vuttaÑ “katame sattÈ
abhabbÈ, ye te sattÈkammÈvaraÓena samannÈgatÈ kilesÈvaraÓena
samannÈgatÈ vipÈkÈvaraÓena samannÈgatÈ assaddhÈ acchandikÈ duppaÒÒÈ
abhabbÈ niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu sammattaÑ, ime te sattÈ
abhabbÈ. Katame sattÈ bhabbÈ, ye te sattÈ na kammÈvaraÓena -pa- ime te
sattÈ bhabbÈ”ti3. Tattha sabbepi abhabbapuggale pahÈya bhabbapuggaleyeva
ÒÈÓena pariggahetvÈ “ettakÈ rÈgacaritÈ ettakÈ dosamohacaritÈ
vitakkasaddhÈbuddhicaritÈ”ti chakoÔÔhÈse akÈsi. EvaÑ katvÈ dhammaÑ
desessÈmÊti cintesi.
PaccabhÈsÊti pati-abhÈsi. ApÈrutÈti vivaÔÈ. Amatassa dvÈrÈti
arÊyamaggo. So hi amatasa~khÈtassa nibbÈnassa dvÈraÑ, so mayÈ vivaritvÈ
Ôhapitoti dasseti. PamuÒcantu saddhanti sabbe attano saddhaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 3. 147 piÔÔhe.
2. AnÈgate vÈsanatthÈya (DÊ-®Ôha 2. 60; Ma-®Ôha 2. 86 piÔÔhesu) ®ÊkÈ pana passitabbÈ.
3. Abhi 2. 355; Khu 9. 119 piÔÔhesu.
186 SaÑyuttanikÈya

pamuÒcantu vissajjentu. Pacchimapadadvaye ayamattho–ahaÒhi attano

paguÓaÑ suppavattitampi imaÑ paÓÊtaÑ uttamaÑ dhammaÑ
kÈyavÈcÈkilamathasaÒÒÊ hutvÈ na bhÈsiÑ. IdÈni pana sabbo jano
saddhÈbhÈjanaÑ upanetu, p|ressÈmi tesaÑ sa~kappanti.
AntaradhÈyÊti SatthÈraÑ gandhamÈlÈdÊhi p|jetvÈ antarahito,
sakaÔÔhÈnameva gatoti attho. Gate ca pana tasmiÑ BhagavÈ “kassa nu kho
ahaÑ paÔhamaÑ dhammaÑ deseyyan”ti ŒÄÈrudakÈnaÑ kÈla~katabhÈvaÑ,
paÒcavaggiyÈnaÒca bah|pakÈrabhÈvaÑ ÒatvÈ tesaÑ dhammaÑ desetukÈmo
BÈrÈÓasiyaÑ IsipatanaÑ gantvÈ dhammacakkaÑ pavattesÊti. . PaÔhamaÑ.

2. GÈravasuttavaÓÓanÈ
173. Dutiye udapÈdÊti ayaÑ vitakko paÒcame sattÈhe udapÈdi.
AgÈravoti aÒÒasmiÑ gÈravarahito, kaÒci garuÔÔhÈne aÔÔhapetvÈti attho.
Appatissoti patissayarahito, kaÒci jeÔÔhakaÔÔhÈne aÔÔhepetvÈti attho.
Sadevaketi-ÈdÊsu saddhiÑ devehi sadevake. DevaggahaÓena cettha
mÈrabrahmesu gahitesupi mÈro nÈma VasavattÊ sabbesaÑ upari vasaÑ
vatteti, brahmÈ nÈma mahÈnubhÈvo eka~guliyÈ ekasmiÑ cakkavÈÄasahasse
ÈlokaÑ pharati. DvÊhi dvÊsu -pa- dasahi a~gulÊhi dasasupi
cakkavÈÄasahassesu ÈlokaÑ pharati, so iminÈ sÊlasampannataroti vattuÑ mÈ
labhat|ti1 samÈrake sabrahmaketi visuÑ vuttaÑ. TathÈ samaÓÈ nÈma
ekanikÈyÈdivasena bahussutÈ sÊlavanto paÓÉitÈ, brÈhmaÓÈpi
vatthuvijjÈdivasena bahussutÈ paÓÉitÈ, te iminÈ sÊlasampannatarÈti vattuÑ
mÈ labhant|ti sassamaÓabrÈhmaÓiyÈ pajÈyÈti vuttaÑ. SadevamanussÈyÈti
idaÑ pana nippadesato dassanatthaÑ gahitameva gahetvÈ vuttaÑ. Apicettha
purimÈni tÊÓi padÈni lokavasena vuttÈni, pacchimÈni dve pajÈvasena.
SÊlasampannataranti sÊlena sampannataraÑ, adhikataranti attho. Sesesupi
eseva nayo. Ettha ca sÊlÈdayo cattÈro dhammÈ lokiyalokuttarÈ kathitÈ,
vimuttiÒÈÓadassanaÑ lokiyameva. PaccavekkhaÓaÒÈÓaÑ hetaÑ.
______________________________________________________________
1. Labhant|ti (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 187

PÈturahosÊti “ayaÑ SatthÈ AvÊcito yÈva BhavaggÈ sÊlÈdÊhi attanÈ1

adhikataraÑ apassanto ‘mayÈ paÔividdhaÑ navalokuttaradhammameva
sakkatvÈ garuÑ katvÈ upanissÈya viharissÈmÊ’ti cinteti, kÈraÓaÑ BhagavÈ
cinteti, atthaÑ vuÉÉhivisesaÑ2 cinteti, gacchÈmissa ussÈhaÑ janessÈmÊ”ti
cintetvÈ purato pÈkaÔo ahosi, abhimukhe aÔÔhÈsÊti attho.
Viharanti cÈti ettha yo vadeyya “viharantÊti vacanato paccuppannepi
bah| BuddhÈ”ti, so “BhagavÈpi bhante etarahi ArahaÑ SammÈsambuddho”ti
iminÈ vacanena paÔibÈhitabbo.
Na me Ècariyo atthi, sadiso me na vijjati.
SadevakasmiÑ lokasmiÑ, natthi me paÔipuggalo”ti3–
ÈdÊhi cassa suttehi aÒÒesaÑ BuddhÈnaÑ abhÈvo dÊpetabbo.
TasmÈti yasmÈ sabbepi BuddhÈ saddhammagaruno, tasmÈ.
Mahattamabhika~khatÈti mahantabhÈvaÑ patthayamÈnena. SaraÑ BuddhÈna
sÈsananti BuddhÈnaÑ sÈsanaÑ sarantena. . DutiyaÑ.

3. BrahmadevasuttavaÓÓanÈ
174. Tatiye ekoti ÔhÈnÈdÊsu iriyÈpathesu ekako, ekavihÈrÊti attho.
V|pakaÔÔhoti kÈyena v|pakaÔÔho nissaÔo. Appamattoti satiyÈ avippavÈse
Ôhito. ŒtÈpÊti vÊriyÈtÈpena samannÈgato. Pahitattoti pesitatto. KulaputtÈti
ÈcÈrakulaputtÈ. SammadevÈti na iÓaÔÔÈ na bhayaÔÔÈ na jÊvitapakatÈ hutvÈ,
yathÈ vÈ tathÈ vÈ pabbajitÈpi ye anulomapaÔipadaÑ p|renti, te sammadeva
agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajanti nÈma. BrahmacariyapariyosÈnanti
maggabrahmacariyassa pariyosÈnabh|taÑ ariyaphalaÑ. DiÔÔheva dhammeti
imasmiÑyeva attabhÈve. SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈti sÈmaÑ jÈnitvÈ
paccakkhaÑ katvÈ. UpasampajjÈti paÔilabhitvÈ sampÈdetvÈ vihÈsi. EvaÑ
viharanto ca khÊÓÈ jÈti -pa- abbhaÒÒÈsÊti. Etenassa paccavekkhaÓabh|mi
dassitÈ.
______________________________________________________________
1. Attano (SyÈ)
2. AtthavuÉÉhivisesaÑ (SÊ), atthavisesaÑ (SyÈ), atthaÑ vuÉÉhiÑ visesaÑ (®ÊkÈ)
3. Vi 3. 12; Ma 1. 227 piÔÔhesu.
188 SaÑyuttanikÈya

KatamÈ panassa jÈti khÊÓÈ, kathaÒca naÑ abbhaÒÒÈsÊti? Vuccate, na

tÈvassa atÊtÈ jÈti khÊÓÈ pubbeva khÊÓattÈ, na anÈgatÈ tattha vÈyÈmÈbhÈvato,
na paccuppannÈvijjamÈnattÈ. Maggassa pana abhÈvitattÈ yÈ uppajjeyya
ekacatupaÒcavokÈ-rabhavesu ekacatupaÒcakkhandhappabhedÈ jÈti, sÈ
maggassa bhÈvitattÈ anuppÈdadhammataÑ Èpajjanena khÊÓÈ, taÑ so
maggabhÈvanÈya pahÊnakilese paccavekkhitvÈ “kilesÈbhÈve vijjamÈnampi
kammaÑ ÈyatiÑ appaÔisandhikaÑ hotÊ”ti jÈnanto jÈnÈti.
Vusitanti vutthaÑ parivutthaÑ, kataÑ caritaÑ niÔÔhÈpitanti attho.
Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. KataÑ karaÓÊyanti cat|su saccesu
cat|hi maggehi pariÒÒÈpahÈnasacchi kiriyabhÈvanÈvasena soÄasavidhampi
kiccaÑ niÔÔhÈpitanti attho. NÈparaÑ itthattÈyÈti idÈni puna itthabhÈvÈya
evaÑ soÄasakiccabhÈvÈya, kilesakkhayÈya vÈ katamaggabhÈvanÈ natthÊti.
Atha vÈ itthattÈyÈti itthattabhÈvato, imasmÈ evaÑpakÈrÈ idÈni
vattamÈnakkhandhasantÈnÈ aparaÑ khandhasantÈnaÑ natthi, ime pana
paÒcakkhandhÈ pariÒÒÈtÈ tiÔÔhanti chinnam|lako rukkho viyÈti abbhaÒÒÈsi.
AÒÒataroti eko. Arahatanti arahantÈnaÑ, Bhagavato sÈvakÈnaÑ arahataÑ
abbhantaro ahosi.
SapadÈnanti sapadÈnacÈraÑ, sampattagharaÑ anukkamma paÔipÈÔiyÈ
caranto. Upasa~kamÊti upasa~kamanto. MÈtÈ panassa puttaÑ disvÈva gharÈ
nikkhamma pattaÑ gahetvÈ antonivesanaÑ pavesetvÈ paÒÒattÈsane
nisÊdÈpesi.
ŒhutiÑ niccaÑ paggaÓhÈtÊti niccakÈle ÈhutipiÓÉaÑ paggaÓhÈti.
TaÑdivasaÑ pana tasmiÑ ghare bh|tabalikammaÑ hoti. SabbagehaÑ
haritupalittaÑ vippakiÓÓalÈjaÑ vanamÈlaparikkhittaÑ ussitaddhajapaÔÈkaÑ
tattha tattha puÓÓaghare ÔhapetvÈ daÓÉadÊpikÈ1 jÈletvÈ gandhacuÓÓamÈlÈdÊhi
ala~kataÑ, samantato saÒchÈdiyamÈnÈ dh|makaÔacchu2 ahosi. SÈpi
brÈhmaÓÊ kÈlasseva vuÔÔhÈya soÄasahi gandhodakaghaÔehi nhÈyitvÈ
sabbÈla~kÈrena attabhÈvaÑ ala~kari. SÈ tasmiÑ samaye mahÈkhÊÓÈsavaÑ
nisÊdÈpetvÈ yÈgu uÄu~kamattampi adatvÈ “mahÈbrahmaÑ bhojessÈmÊ”ti
suvaÓÓapÈtiyaÑ
______________________________________________________________
1. DaÓÉadÊpakÈni (SyÈ)
2. SaÒchÈdiyamÈnadh|makaÔacchu (SÊ), sandhÈriyamÈnÈ dh|makapacchi (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 189

pÈyÈsaÑ1 p|retvÈ sappimadhusakkharÈdÊhi yojetvÈ nivesanassa

pacchÈbhÈge haritupalittabhÈvÈdÊhi ala~katÈ bh|tapÊÔhikÈ atthi, sÈ taÑ pÈtiÑ
ÈdÈya tattha gantvÈ cat|su koÓesu majjhe ca ekekaÑ pÈyÈsapiÓÉaÑ ÔhapetvÈ
ekaÑ piÓÉaÑ hatthena gahetvÈ yÈva kapparÈ sappinÈ paggharantena
pathaviyaÑ jÈÓumaÓÉalaÑ patiÔÔhÈpetvÈ “bhuÒjatu bhavaÑ mahÈbrahmÈ,
sÈyatu bhavaÑ mahÈbrahmÈ, tappetu bhavaÑ mahÈbrahmÈ”ti vadamÈnÈ
brahmÈnaÑ bhojeti.
EtadahosÊti mahÈkhÊÓÈsavassa sÊlagandhaÑ chadevaloke ajjhottharitvÈ
brahmalokaÑ upagataÑ ghÈyamÈnassa etaÑ ahosi. SaÑvejeyyanti
codeyyaÑ, sammÈpaÔipattiyaÑ yojeyyaÑ. AyaÑ hi evar|paÑ
aggadakkhiÓeyyaÑ mahÈkhÊÓÈsavaÑ nisÊdÈpetvÈ yÈgu-uÄu~kamattampi
adatvÈ “mahÈbrahmaÑ bhojessÈmÊ”ti tulaÑ pahÈya hatthena tulayantÊ viya,
bheriÑ pahÈya kucchiÑ vÈdentÊ viya, aggiÑ pahÈya khajjopanakaÑ
dhamamÈnÈ viya bh|tabaliÑ kurumÈnÈ ÈhiÓÉati, gacchÈmissÈ
micchÈdassanaÑ bhinditvÈ apÈyamaggato uddharitvÈ yathÈ asÊtikoÔidhanaÑ
BuddhasÈsane vippakiritvÈ saggamaggaÑ Èrohati, tathÈ karomÊti vuttaÑ
hoti.
D|re itoti imamhÈ ÔhÈnÈ d|re brahmaloko. Tato2 hi k|ÔÈgÈramattÈ silÈ
pÈtitÈ ekena ahorattena aÔÔhacattÈlÊsayojanasahassÈni khepayamÈnÈ cat|hi
mÈsehi pathaviyaÑ patiÔÔhaheyya, sabbaheÔÔhimopi brahmaloko evaÑ d|re.
YassÈhutinti yassa brahmuno ÈhutiÑ paggaÓhÈsi, tassa brahmaloko d|reti
attho. Brahmapathanti ettha brahmapatho nÈma cattÈri kusalajjhÈnÈni,
vipÈkajjhÈnÈni pana nesaÑ jÊvitapatho nÈma, taÑ brahmapathaÑ ajÈnantÊ
tvaÑ kiÑ jappasi vippalapasi. BrahmÈno hi sappÊtikajjhÈnena yÈpenti, na
etaÑ tiÓabÊjÈni pakkhipitvÈ randhaÑ goy|saÑ khÈdanti, mÈ akÈraÓÈ
kilamasÊti.
EvaÑ vatvÈ puna3 so mahÈbrahmÈ aÒjaliÑ paggayha avakujjo hutvÈ
theraÑ upadisanto eso hi to brÈhmaÓi brahmadevoti-ÈdimÈha. Tattha
nir|padhikoti kilesÈbhisa~khÈrakÈmaguÓopadhÊhi virahito. Atidevapattoti
devÈnaÑ atidevabhÈvaÑ brahmÈnaÑ atibrahmabhÈvaÑ patto.
______________________________________________________________
1. SuvaÓÓacÈÔiÑ pÈyÈsassa (SyÈ) 2. Brahmalokato (SÊ, SyÈ) 3. Pana (Ka)
190 SaÑyuttanikÈya

AnaÒÒaposÊti ÔhapetvÈ imaÑ attabhÈvaÑ aÒÒassa attabhÈvassa vÈ

puttadÈrassa vÈ aposanatÈya anaÒÒaposÊ.
Œhuneyyoti ÈhunapiÓÉaÑ1 paÔiggahetuÑ yutto. Vedag|ti
catumaggasa~khÈtehi vedehi dukkhassantaÑ gato. BhÈvitattoti attÈnaÑ
bhÈvetvÈ vaÉÉhetvÈ Ôhito. An|palittoti taÓhÈdÊhi lepehi2 alitto. GhÈsesanaÑ
iriyatÊti ÈhÈrapariyesanaÑ carati.
Na tassa pacchÈ na puratthamatthÊti pacchÈ vuccati atÊtaÑ, puratthaÑ
vuccati anÈgataÑ, atÊtÈnÈgatesu khandhesu chandarÈgavirahitassa pacchÈ vÈ
puratthaÑ vÈ natthÊti vadati. Santoti-ÈdÊsu rÈgÈdisantatÈya santo.
Kodhadh|mavigamÈ vidh|mo, dukkhÈbhÈvÈ anÊgho, kattaradaÓÉÈdÊni
gahetvÈ vicarantopi vadhakacetanÈya abhÈvÈ nikkhittadaÓÉo.
TasathÈvares|ti ettha pana puthujjanÈ tasÈ nÈma, khÊÓÈsavÈ thÈvarÈ nÈma.
Satta pana sekhÈ tasÈti vattuÑ na sakkÈ, thÈvarÈ na honti, bhajamÈnÈ pana
thÈvarapakkhameva bhajanti. So tyÈhutinti so te ÈhutiÑ.
Visenibh|toti kilesasenÈya viseno jÈto. Anejoti nittaÓho. SusÊloti
khÊÓÈsavasÊlena susÊlo. Suvimuttacittoti phalavimuttiyÈ suÔÔhu vimuttacitto.
OghatiÓÓanti cattÈro oghe tiÓÓaÑ. Ettakena kathÈmaggena brahmÈ therassa
vaÓÓaÑ kathento Èyatane brÈhmaÓiÑ niyojesi. AvasÈnagÈthÈ pana
sa~gÊtikÈrehi ÔhapitÈ. PatiÔÔhapesi dakkhiÓanti catupaccayadakkhiÓaÑ
patiÔÔhapesi. SukhamÈyatikanti sukhÈyatikaÑ ÈyatiÑ sukhavipÈkaÑ,
sukhÈvahanti attho. . TatiyaÑ.

4. BakabrahmasuttavaÓÓanÈ
175. Catutthe pÈpakaÑ diÔÔhigatanti lÈmikÈ sassatadiÔÔhi. IdaÑ niccanti
idaÑ saha kÈyena3 brahmaÔÔhÈnaÑ aniccaÑ “niccan”ti vadati. DhuvÈdÊni
tasseva vevacanÈni. Tattha dhuvanti thiraÑ. Sassatanti sadÈ vijjamÈnaÑ.
Kevalanti akhaÓÉaÑ sakalaÑ. Acavanadhammanti acavanasabhÈvaÑ. IdaÑ
hi na jÈyatÊti-ÈdÊsu imasmiÑ ÔhÈne koci jÈyanako vÈ jÊyanako vÈ mÊyanako
vÈ
______________________________________________________________
1. ŒhunapiÓÉaÑ pÈhunapiÓÉaÑ (SyÈ) 2. Kilesehi (SÊ) 3. SahokÈsena (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 191

cavanako vÈ upapajjanako vÈ natthi, taÑ sandhÈya vadati. Ito ca panaÒÒanti

ito sahakÈyÈ1 brahmaÔÔhÈnÈ uttari aÒÒaÑ nissaraÓaÑ nÈma natthÊti evamassa
thÈmagatÈ sassatadiÔÔhi uppannÈ hoti. EvaÑvÈdÊ ca pana so upari tisso
jhÈnabh|miyo cattÈro magge cattÈri phalÈni nibbÈnanti sabbaÑ paÔibÈhati.
KadÈ panassa sÈ diÔÔhi uppannÈti? PaÔhamajjhÈnabh|miyaÑ nibbattakÈle.
DutiyajjhÈnabh|miyanti eke.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–heÔÔhupapattiko kiresa brahmÈ anuppanno
BuddhuppÈde2 isipabbajjaÑ pabbajitvÈ kasiÓaparikammaÑ katvÈ
samÈpattiyo nibbattetvÈ aparihÊnajjhÈno kÈlaÑ katvÈ
catutthajjhÈnabh|miyaÑ Vehapphalabrahmaloke paÒcakappasatikaÑ ÈyuÑ
gahetvÈ nibbatti. Tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ heÔÔhupapattikaÑ katvÈ
tatiyajjhÈnaÑ paÓÊtaÑ bhÈvetvÈ SubhakiÓhabrahmaloke catusaÔÔhikappaÑ
ÈyuÑ gahetvÈ nibbatti. Tattha dutiyajjhÈnaÑ bhÈvetvÈ Œbhassare aÔÔha
kappe ÈyuÑ gahetvÈ nibbatti. Tattha paÔhamajjhÈnaÑ bhÈvetvÈ
paÔhamajjhÈnabh|miyaÑ kappÈyuko hutvÈ nibbatti. So paÔhamakÈle attanÈ
katakammaÒca nibbattaÔÔhÈnaÒca aÒÒÈsi, kÈle pana gacchante gacchante
ubhayaÑ pamussitvÈ sassatadiÔÔhiÑ uppÈdesi.
AvijjÈgatoti avijjÈya gato samannÈgato aÒÒÈÓÊ andhÊbh|to. Yatra hi
nÈmÈti yo nÈma. VakkhatÊti bhaÓati. “YatrÈ”ti nipÈtayogena pana
anÈgatavacanaÑ kataÑ.
EvaÑ vutte so brahmÈ yathÈ nÈma maggacoro3 dve tayo pahÈre
adhivÈsento sahÈye anÈcikkhitvÈpi uttari pahÈraÑ pahariyamÈno “asuko ca
asuko ca mayhaÑ sahÈyo”ti Ècikkhati, evameva BhagavatÈ santajjiyamÈno
satiÑ labhitvÈ “BhagavÈ mayhaÑ padÈnupadaÑ pekkhanto maÑ
nippÊÄitukÈmo”ti bhÊto attano sahÈye Ècikkhanto dvÈsattatÊti-ÈdimÈha.
Tassattho–bho Gotama mayaÑ dvÈsattati janÈ puÒÒakammÈ tena
puÒÒakammena idha nibbattÈ, vasavattino sayaÑ aÒÒesaÑ vase avattitvÈ
pare attano vase vattema, jÈtiÒca jaraÒca atÊtÈ, ayaÑ no vedehi gatattÈ
“vedag|”ti sa~khaÑ gatÈ BhagavÈ antimÈ brahmupapatti. AsmÈbhijappanti
janÈ anekÈti anekajanÈ
______________________________________________________________
1. SahokÈsÈ (SyÈ) 2. Buddhe (SÊ) 3. Magge coro (SÊ, SyÈ, Ka)
192 SaÑyuttanikÈya

amhe abhijappanti. “AyaÑ kho bhavaÑ brahmÈ mahÈbrahmÈ abhibh|

anabhibh|to aÒÒadatthudaso VasavattÊ issaro kattÈ nimmÈtÈ seÔÔho sajitÈ
vasÊ pitÈ bh|tabhabyÈnan”ti evaÑ patthenti pihentÊti.
Atha naÑ BhagavÈ appaÑ hi etanti-ÈdimÈha. Tattha etanti yaÑ tvaÑ
idha tava ÈyuÑ “dÊghan”ti maÒÒasi, etaÑ appaÑ parittakaÑ. SataÑ
sahassÈnaÑ nirabbudÈnanti nirabbudagaÓanÈya satasahassanirabbudÈnaÑ.
ŒyuÑ pajÈnÈmÊti “idÈni tava avasiÔÔhaÑ ettakaÑ Èy|”ti ahaÑ jÈnÈmi.
AnantadassÊ BhagavÈhamasmÊti BhagavÈ tumhe “ahaÑ anantadassÊ jÈti-
ÈdÊni upÈtivatto”ti vadatha. KiÑ me purÈÓanti yadi tvaÑ anantadassÊ, evaÑ
sante idaÑ me Ècikkha, kiÑ mayhaÑ purÈÓaÑ. VatasÊlavattanti sÊlameva
vuccati. YamahaÑ vijaÒÒÈti yaÑ ahaÑ tayÈ kathitaÑ jÈneyyaÑ. TaÑ me
ÈcikkhÈti vadati.
IdÈnissa Ècikkhanto BhagavÈ yaÑ tvaÑ apÈyesÊti-ÈdimÈha. TatrÈyaÑ
adhippÈyo–pubbe kiresa kulaghare nibbattitvÈ kÈmesu ÈdÊnavaÑ disvÈ
“jÈtijarÈmaraÓassa antaÑ karissÈmÊ”ti nikkhamma isipabbajjaÑ pabbajitvÈ
samÈpattiyo nibbattetvÈ abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnassa lÈbhÊ hutvÈ Ga~gÈtÊre
paÓÓasÈlaÑ kÈretvÈ jhÈnaratiyÈ vÊtinÈmeti. TadÈ ca kÈlenakÈlaÑ sattÈvÈhÈ
paÒcahi sakaÔasatehi marukantÈraÑ paÔipajjanti. MarukantÈre pana divÈ na
sakkÈ gantuÑ, rattiÑ gamanaÑ hoti. Atha purimasakaÔassa aggayuge
yuttabalibaddÈ gacchantÈ gacchantÈ nivattitvÈ ÈgatamaggÈbhimukhÈ
ahesuÑ, sabbasakaÔÈni tatheva nivattitvÈ aruÓe uggate nivattitabhÈvaÑ
jÈniÑsu. TesaÒca tadÈ kantÈraÑ atikkamanadivaso ahosi, sabbaÑ
dÈrudakaÑ parikkhÊÓaÑ. TasmÈ “natthi dÈni amhÈkaÑ jÊvitan”ti cintetvÈ
goÓe cakkesu bandhitvÈ manussÈ sakaÔacchÈyaÑ pavisitvÈ nipajjiÑsu.
TÈpasopi kÈlasseva paÓÓasÈlato nikkhamitvÈ paÓÓasÈladvÈre nisinno
Ga~gaÑ olokayamÈno addasa Ga~gaÑ mahatÈ udakoghena p|riyamÈnaÑ
pavattitamaÓikkhandhaÑ viya ÈgacchantaÑ, disvÈ cintesi “atthi nu kho
imasmiÑ loke evar|passa madhurodakassa alÈbhena kilissamÈnÈ1 sattÈ”ti.
So evaÑ Èvajjento marukantÈre taÑ satthaÑ disvÈ “ime sattÈ2 mÈ
nassant|”ti “ito cito ca mahÈ-udakakkhandho chijjitvÈ
______________________________________________________________
1. PÊÄiyamÈnÈ (SÊ) 2. SatthÈ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 193

marukantÈre SatthÈbhimukho gacchat|”ti abhiÒÒÈcittena adhiÔÔhÈsi. Saha

cittuppÈdena mÈtikÈruÄhaÑ viya udakaÑ tattha agamÈsi. ManussÈ
udakasaddena vuÔÔhÈya udakaÑ disvÈ haÔÔhatuÔÔhÈ nhÈyitvÈ pivitvÈ goÓepi
pÈyetvÈ sotthinÈ icchitaÔÔhÈnaÑ agamaÑsu. SatthÈ taÑ brahmuno
pubbakammaÑ dassento paÔhamaÑ gÈthamÈha. Tattha apÈyesÊti pÈyesi. A-
kÈro nipÈtamattaÑ. GammanÊti gimhe. Sampareteti gimhÈtapena phuÔÔhe
anugate.
Aparasmimpi samaye tÈpaso Ga~gÈtÊre paÓÓasÈlaÑ mÈpetvÈ
araÒÒagÈmakaÑ nissÈya vasati. Tena ca samayena corÈ taÑ gÈmaÑ
paharitvÈ hatthasÈraÑ gahetvÈ gÈviyo ca karamare ca gahetvÈ gacchanti.
GÈvopi sunakhÈpi manussÈpi mahÈviravaÑ viravanti. TÈpaso taÑ saddaÑ
sutvÈ “kinnu kho etan”ti Èvajjento “manussÈnaÑ bhayaÑ uppannan”ti ÒatvÈ
“mayi passante ime sattÈ mÈ nassant|”ti abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ
samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya abhiÒÒÈcittena corÈnaÑ paÔipathe catura~giniÑ senaÑ
mÈpesi. KammasajjÈ ÈgacchantÈ corÈ disvÈ “rÈjÈ maÒÒe Ègato”ti vilopaÑ
chaÉÉetvÈ pakkamiÑsu. TÈpaso “yaÑ yassa santakaÑ, taÑ tasseva hot|”ti
adhiÔÔhÈsi, taÑ tatheva ahosi. MahÈjano sotthibhÈvaÑ pÈpuÓi. SatthÈ idampi
tassa pubbakammaÑ dassento dutiyaÑ gÈthamÈha. Tattha eÓik|lasminti
Ga~gÈtÊre. GayhakaÑ nÊyamÈnanti gahetvÈ nÊyamÈnaÑ, karamaraÑ
nÊyamÈnantipi attho.
Puna ekasmiÑ samaye upariga~gÈvÈsikaÑ ekaÑ kulaÑ
heÔÔhÈga~gÈvÈsikena kulena saddhiÑ mittasanthavaÑ katvÈ nÈvÈsa~ghÈÔaÑ
bandhitvÈ bahuÑ khÈdanÊyaÒceva bhojanÊyaÒca gandhamÈlÈdÊni ca ÈropetvÈ
Ga~gÈsotena Ègacchati. ManussÈ khÈdamÈnÈ bhuÒjamÈnÈ naccantÈ gÈyantÈ
devavimÈnena gacchantÈ viya balavasomanassÈ1 ahesuÑ. Ga~geyyako nÈgo
disvÈ kupito “ime mayi saÒÒampi na karonti, idÈni ne samuddameva
pÈpessÈmÊ”ti mahantaÑ attabhÈvaÑ mÈpetvÈ udakaÑ dvidhÈ bhinditvÈ
uÔÔhÈya phaÓaÑ katvÈ susukÈraÑ2 karonto aÔÔhÈsi. MahÈjano disvÈ bhÊto
vissaramakÈsi3. TÈpaso paÓÓasÈlÈyaÑ nisinno sutvÈ “ime gÈyantÈ naccantÈ
somanassajÈtÈ Ègacchanti, idÈni pana bhayaravaÑ raviÑsu, kinnu kho”ti
______________________________________________________________
1. BalavasomanassajÈtÈ (SyÈ) 2. S|s|kÈraÑ (SÊ), sussukÈraÑ (SyÈ)
3. ViravamakÈsi (SÊ)
194 SaÑyuttanikÈya

Èvajjento nÈgarÈjaÑ disvÈ “mayi passante sattÈ mÈ nassant|”ti

abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ attabhÈvaÑ pajahitvÈ supaÓÓavaÓÓaÑ
mÈpetvÈ nÈgarÈjassa dassesi. NÈgarÈjÈ bhÊto phaÓaÑ saÑharitvÈ udakaÑ
paviÔÔho, mahÈjano sotthibhavaÑ pÈpuÓi. SatthÈ idampi tassa
pubbakammaÑ dassento tatiyaÑ gÈthamÈha. Tattha luddenÈti dÈruÓena.
ManussakamyÈti manussakÈmatÈya, manusse viheÔhetukÈmatÈyÈti attho.
Aparasmimpi samaye esa isipabbajjaÑ pabbajitvÈ Kesavo nÈma tÈpaso
ahosi. Tema samayena amhÈkaÑ Bodhisatto Kappo nÈma mÈÓavo kesavassa
baddhacaro antevÈsiko hutvÈ Ècariyassa kiÑkÈrapaÓissÈvÊ manÈpacÈrÊ
buddhisampanno atthacaro ahosi. Kesavo tena vinÈ vasituÑ na sakkoti, taÑ
nissÈyeva jÊvikaÑ kappesi. SatthÈ idampi tassa pubbakammaÑ dassento
catutthaÑ gÈthamÈha.
Tattha baddhacaroti antevÈsiko, so pana jeÔÔhantevÈsiko ahosi.
SambuddhimantaÑ vatinaÑ amaÒÒÊti “sammÈ buddhimÈ vatasampanno
ayan”ti evaÑ maÒÒamÈno kappo tava antevÈsiko ahosiÑ ahaÑ so tena
samayenÈti dasseti. AÒÒepi1 jÈnÈsÊti na kevalaÑ mayhaÑ Èyumeva, aÒÒepi1
tvaÑ jÈnÈsiyeva. TathÈ hi Buddhoti tathÈ hi tvaÑ Buddho, yasmÈ Buddho,
tasmÈ jÈnÈsÊti attho. TathÈ hi tyÈyaÑ jalitÈnubhÈvoti yasmÈ ca tvaÑ
Buddho, tasmÈ te ayaÑ jalito ÈnubhÈvo. ObhÈsayaÑ tiÔÔhatÊti sabbaÑ
brahmalokaÑ obhÈsayanto tiÔÔhati. . CatutthaÑ.

5. AÒÒatarabrahmasuttavaÓÓanÈ
176. PaÒcame tejodhÈtuÑ samÈpajjitvÈti tejokasiÓaparikammaÑ katvÈ
padakajjhÈnato vuÔÔhÈya “sarÊrato jÈlÈ nikkhamant|”ti adhiÔÔhahanto
adhiÔÔhÈnacittÈnubhÈvena sakalasarÊrato jÈlÈ nikkhamanti, evaÑ tejodhÈtuÑ
samÈpanno nÈma hoti, tathÈ samÈpajjitvÈ. TasmiÑ brahmaloketi kasmÈ
thero tattha agamÈsi? Therassa kira tejodhÈtuÑ samÈpajjitvÈ tassa brahmuno
upari nisinnaÑ TathÈhataÑ disvÈ
______________________________________________________________
1. AÒÒampi (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 195

“aÔÔhivedhÊ ayaÑ puggalo, mayÈpettha gantabban”ti ahosi, tasmÈ agamÈsi.

SesÈnaÑ gamanepi eseva nayo. So hi1 brahmÈ TathÈgatassa ceva
TathÈgatasÈvakÈnaÒca ÈnubhÈvaÑ adisvÈ abhabbo vinayaÑ upagantuÑ, tena
so sannipÈto ahosi. Tattha TathÈgatassa sarÊrato uggatajÈlÈ
sakalabrahmalokaÑ atikkamitvÈ ajaÔÈkÈse pakkhandÈ, tÈ ca pana chabbaÓÓÈ
ahesuÑ, TathÈgatassa sÈvakÈnaÑ ÈbhÈ pakativaÓÓÈva.
Passasi vÊtivattantanti imasmiÑ brahmaloke
aÒÒabrahmasarÊravimÈnÈla~kÈrÈdÊnaÑ pabhÈ atikkamamÈnaÑ Buddhassa
Bhagavato pabhassaraÑ pabhaÑ passasÊti pucchati. Na me mÈrisa sÈ diÔÔhÊti
yÈ mesÈ “idhÈgantuÑ samattho aÒÒo samaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈ natthÊ”ti pure
diÔÔhi, natthi me sÈ. KathaÑ vajjanti kena kÈraÓena vadeyyaÑ. Niccomhi
sassatoti imassa kira brahmuno laddhidiÔÔhi sassatadiÔÔhi cÈti dve diÔÔhiyo,
tatrÈssa2 TathÈgataÒceva TathÈgatasÈvake ca passato laddhidiÔÔhi pahÊnÈ.
BhagavÈ panettha mahantaÑ dhammadesanaÑ desesi, brahmÈ
desanÈpariyosÈne sotÈpattiphale patiÔÔhahi. Itissa maggena sassatadiÔÔhi
pahÊnÈ, tasmÈ evamÈha.
BrahmapÈrisajjanti brahmapÈricÈrikaÑ. TherÈnaÒhi
bhaÓÉagÈhakadaharÈ viya brahmÈnampi pÈrisajjÈ brahmÈno nÈma honti.
Tenupasa~kamÈti kasmÈ therasseva santikaÑ pesesi? There kirassa
tattakeneva kathÈsallÈpena vissÈso udapÈdi, tasmÈ tasseva santikaÑ pesesi.
AÒÒepÊti yathÈ tumhe cattÈro janÈ, kinnu kho evar|pÈ aÒÒepi atthi, udÈhu
tumhe cattÈro eva3 mahiddhikÈti. TevijjÈti pubbenivÈsadibbacakkhu-
Èsavakkhayasa~khÈtÈhi tÊhi vijjÈhi samannÈgatÈ. IddhipattÈti
iddhividhaÒÈÓaÑ pattÈ. CetopariyÈyakovidÈti paresaÑ cittÈcÈre4 kusalÈ.
Evamettha paÒca abhiÒÒÈpi sar|pena vuttÈ. DibbasotaÑ pana tÈsaÑ vasena
Ègatameva hoti. Bah|ti evar|pÈ chaÄabhiÒÒÈ BuddhasÈvakÈ bah|
gaÓanapathaÑ atikkantÈ, sakalaÑ JambudÊpaÑ kÈsÈvapajjotaÑ katvÈ
vicarantÊti. . PaÒcamaÑ.
______________________________________________________________
1. Sopi (SyÈ) 2. TatrÈyaÑ (SyÈ)
3. EvaÑ (SyÈ) 4. CittavÈre (SyÈ)
196 SaÑyuttanikÈya

6. BrahmalokasuttavaÓÓanÈ
177. ChaÔÔhe paccekaÑ dvÈrabÈhanti ekeko ekekaÑ dvÈrabÈhaÑ
nissÈya dvÈrapÈlÈ viya aÔÔhaÑsu. Iddhoti jhÈnasukhena samiddho. PhÊtoti
abhiÒÒÈpupphehi supupphito. AnadhivÈsentoti asahanto. EtadavocÈti etesaÑ
nimmitabrÈhmÈnaÑ majjhe nisinno etaÑ “passasi me”ti-ÈdivacanaÑ avoca.
Tayo supaÓÓÈti gÈthÈya paÒcasatÈti satapadaÑ r|pavasena vÈ
pantivasena vÈ yojetabbaÑ. R|pavasena tÈva tayo supaÓÓÈti tÊÓi
supaÓÓar|pasatÈni. Caturo ca haÑsÈti cattÈri haÑsar|pasatÈni. ByagghÊnisÈ
paÒcasatÈti byagghasadisÈ ekacce migÈ byagghÊnisÈ nÈma, tesaÑ
byagghÊnisÈr|pakÈnaÑ paÒcasatÈni, pantivasena tayo supaÓÓÈti tÊÓi
supaÓÓapantisatÈni, caturo haÑsÈti cattÈri haÑsapantisatÈni.
ByagghÊnisÈ paÒcasatÈti paÒca byagghÊnisÈ pantisatÈni. JhÈyinoti jhÈyissa
mayhaÑ vimÈne ayaÑ vibh|tÊti dasseti. ObhÈsayanti obhÈsayamÈnaÑ.
UttarassaÑ disÈyanti taÑ kira kanakavimÈnaÑ1 tesaÑ mahÈbrahmÈnaÑ
ÔhitaÔÔhÈnato uttaradisÈyaÑ hoti, tasmÈ evamÈha. AyaÑ panassa
adhippÈyo–evar|pe kanakavimÈne vasanto ahaÑ kassa aÒÒassa upaÔÔhÈnaÑ
gamissÈmÊti. R|pe raÓaÑ disvÈti r|pamhi jÈtijarÈbha~gasa~khÈtaÑ dosaÑ
disvÈ. SadÈ pavedhitanti sÊtÈdÊhi ca niccaÑ pavedhitaÑ calitaÑ ghaÔÔitaÑ
r|paÑ disvÈ. TasmÈ na r|pe ramatÊ sumedhoti yasmÈ r|pe raÓaÑ passati,
sadÈ pavedhitaÒca r|paÑ passati, tasmÈ Sumedho sundarapaÒÒo so SattÈ
r|pe na ramatÊti. . ChaÔÔhaÑ.

7. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ
178. Sattame appameyyaÑ paminantoti appameyyaÑ
khÊÓÈsavapuggalaÑ “ettakaÑ sÊlaÑ, ettako samÈdhi, ettakÈ paÒÒÈ”ti evaÑ
minanto. Kodha vidvÈ vikappayeti ko idha vidvÈ medhÈvÊ vikappeyya,
khÊÓÈsavova khÊÓÈsavaÑ minanto kappeyyÈti dÊpeti. NivutaÑ taÑ maÒÒeti
yo pana puthujjano taÑ pametuÑ Èrabhati, taÑ nivutaÑ avakujjapaÒÒaÑ
maÒÒÈmÊti. .SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. KanakamahavimÈnaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 197

8. KatamodakatissasuttavaÓÓanÈ

179. AÔÔhame akissavanti kissavÈ vuccati paÒÒÈ, nippaÒÒoti attho. .

AÔÔhamaÑ.

9. Tur|brahmasuttavaÓÓanÈ

180. Navame ÈbÈdhikoti “sÈsapamattÊhi pÊÄakÈhÊ”ti-ÈdinÈ nayena

anantarasutte Ègatena ÈbÈdhena ÈbÈdhiko. BÈÄhagilÈnoti adhimattagilÈno.
Tur|ti KokÈlikassa upajjhÈyo Turutthero nÈma anÈgÈmiphalaÑ patvÈ
brahmaloke nibbatto. So bh|maÔÔhakadevatÈ ÈdiÑ katvÈ “ayuttaÑ
KokÈlikena kataÑ aggasÈvake antimavatthunÈ abbhÈcikkhantenÈ”ti
paramparÈya brahmalokasampattaÑ KokÈsikassa pÈpakammaÑ sutvÈ “mÈ
mayhaÑ passantasseva varÈko nassi, ovadissÈmi naÑ theresu
cittapasÈdatthÈyÈ”ti ÈgantvÈ tassa purato aÔÔhÈsi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ
“Tur| paccekabrahmÈ”ti. PesalÈti piyasÊlÈ. Kosi tvaÑ Èvusoti nipannakova
kabarakkhÊni ummÊletvÈ evamÈha. Passa yÈvaÒca teti passa yattakaÑ tayÈ
aparaddhaÑ, attano nalÈÔe mahÈgaÓÉaÑ apassanto sÈsapamattÈya pÊÄakÈya
maÑ codetabbaÑ maÒÒasÊti Èha.

Atha naÑ “adiÔÔhippatto ayaÑ varÈko, gilaviso viya kassaci vacanaÑ na

karisatÊ”ti ÒatvÈ purisassa hÊti-ÈdimÈha. Tattha kuÔhÈrÊti kuÔhÈrisadisÈ
pharusÈ vÈcÈ. ChindatÊti kusalam|lasa~khÈte m|leyeva nikantati. Nindiyanti
ninditabbaÑ dussÊlapuggalaÑ. PasaÑsatÊti uttamatthe sambhÈvetvÈ
khÊÓÈsavoti vadati. TaÑ vÈ nindati yo pasaÑsiyoti yo vÈ pasaÑsitabbo
khÊÓÈsavo, taÑ antimavatthunÈ codento “dussÊlo ayan”ti vadati. VicinÈti
mukhena so kalinti so taÑ aparÈdhaÑ mukhena vicinÈti nÈma. KalinÈ tenÈti
tena aparÈdhena sukhaÑ na vindati. NindiyapasaÑsÈya hi pasaÑsiyanindÈya
ca samakova vipÈko.

SabbassÈpi sahÈpi attanÈti sabbena sakenapi attanÈpi saddhiÑ yo

akkhesu dhanaparÈjayo nÈma, ayaÑ appamattako aparÈdho.
198 SaÑyuttanikÈya

Yo sugates|ti yo pana sammaggatesu puggalesu cittaÑ padusseyya, ayaÑ

cittapadosova tato kalito mahantataro1 kali.

IdÈni tassa mahantatarabhÈvaÑ dassento sataÑ sahassÈnanti-ÈdimÈha.

Tattha sataÑ sahassÈnanti nirabbudagaÓanÈya satasahassaÑ. ChattiÑsatÊti
aparÈni chattiÑsati nirabbudÈni. PaÒca cÈti abbudagaÓanÈya paÒca
abbudÈni. YamariyagarahÊti yaÑ ariye garahanto nirayaÑ upapajjati, tattha
ettakaÑ ÈyuppamÈÓanti. . NavamaÑ.

10. KokÈlikasuttavaÓÓanÈ

181. Dasame KokÈliko bhikkhu yena BhagavÈ tenupasa~kamÊti ko

ayaÑ KokÈliko, kasmÈ ca upasa~kami? AyaÑ kira KokÈlikaraÔÔhe
KokÈlikanagare KokÈlikaseÔÔhissa putto pabbajitvÈ pitarÈ kÈrÈpite vihÈre
paÔivasati C|ÄakokÈlikoti nÈmena, na Devadattassa sisso. So hi
brÈhmaÓaputto MahÈkokÈliko nÈma. Bhagavati pana SÈvatthiyaÑ viharante
dve aggasÈvakÈ paÒcamattehi bhikkhusatehi saddhiÑ janapadacÈrikaÑ
caramÈnÈ upakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya vivekÈvÈsaÑ vasitukÈmÈ te bhikkh|
uyyojetvÈ attano pattacÊvaramÈdÈya tasmiÑ janapade taÑ nagaraÑ patvÈ
taÑ vihÈraÑ agamaÑsu. Tattha nesaÑ KokÈliko vattaÑ dassesi. Te tena
saddhiÑ sammoditvÈ “Èvuso mayaÑ idha temÈsaÑ vasissÈma, mÈ kassaci
ÈrocehÊ”ti paÔiÒÒaÑ gahetvÈ vasiÑsu. VasitvÈ pavÈraÓÈdivase pavÈretvÈ
“gacchÈma mayaÑ Èvuso”ti KokÈlikaÑ ÈpucchiÑsu. KokÈliko
“ajjekadivasaÑ Èvuso vasitvÈ sve gamissathÈ”ti vatvÈ dutiyadivase nagaraÑ
pavisitvÈ manusse Èmantesi “Èvuso tumhe aggasÈvake idhÈgantvÈ
vasamÈnepi na jÈnÈtha, na ne koci paccayenÈpi nimantetÊ”ti. NagaravÈsino
“kahaÑ bhante therÈ, kasmÈ no na ÈrocayitthÈ”ti. KiÑ Èvuso Èrocitena, kiÑ
na passatha dve bhikkh| therÈsane nisÊdante, ete aggasÈvakÈti. Te khippaÑ
sannipatitvÈ sappiphÈÓitÈdÊni ceva cÊvaradussÈni ca saÑhariÑsu.
______________________________________________________________
1. Mahattataro (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 199

KokÈliko cintesi “paramappicchÈ aggasÈvakÈ payuttavÈcÈya uppannaÑ

lÈbhaÑ na sÈdiyissanti, asÈdiyantÈ ‘ÈvÈsikassa dethÈ’ti vakkhantÊ”ti taÑ taÑ
lÈbhaÑ gÈhÈpetvÈ therÈnaÑ santikaÑ agamÈsi. TherÈ disvÈva “ime paccayÈ
neva amhÈkaÑ, na KokÈlikassa kappantÊ”ti paÔikkhipitvÈ pakkamiÑsu.
KokÈliko “kathaÑ hi nÈma attanÈ agaÓhantÈ mayhampi adÈpetvÈ
pakkamissantÊ”ti ÈghÈtaÑ uppÈdesi. Tepi Bhagavato santikaÑ gantvÈ
BhagavantaÑ vanditvÈ puna attano parisaÑ ÈdÈya janapadacÈrikaÑ carantÈ
anupubbena tasmiÑ raÔÔhe tameva nagaraÑ paccÈgamiÑsu. NÈgarÈ there
saÒjÈnitvÈ saha parikkhÈrehi dÈnaÑ sajjitvÈ nagaramajjhe maÓÉapaÑ katvÈ
dÈnaÑ adaÑsu, therÈnaÒca parikkhÈre upanÈmesuÑ. TherÈ
BhikkhusaÑghassa niyyÈdayiÑsu. TaÑ disvÈ KokÈliko cintesi “ime pubbe
appicchÈ ahesuÑ, idÈni pÈpicchÈ jÈtÈ, pubbepi
appicchasantuÔÔhapavivittasadisÈ maÒÒe”ti there upasa~kamitvÈ “Èvuso
tumhe pubbe appicchÈ viya, idÈni pana pÈpabhikkh| jÈtÈ”ti vatvÈ
“m|laÔÔhÈneyeva nesaÑ patiÔÔhaÑ bhindissÈmÊ”ti taramÈnar|po nikkhamitvÈ
SÈvatthiÑ gantvÈ yena BhagavÈ tenupasa~kami. Ayameva KokÈliko iminÈ
ca kÈraÓena upasa~kamÊti veditabbo.
BhagavÈ taÑ turitaturitaÑ ÈgacchantaÑ disvÈva Èvajjento aÒÒÈsi “ayaÑ
aggasÈvake akkositukÈmo Ègato”ti. “SakkÈ nu kho paÔisedhetun”ti ca
Èvajjento “na sakkÈ paÔisedhetuÑ, theresu aparajjhitvÈ kÈla~kato1 ekaÑsena
Padumaniraye nibbattissatÊ”ti disvÈ “SÈriputtamoggallÈnepi nÈma2
garahantaÑ sutvÈ na nisedhetÊ”ti vÈdamocanatthaÑ ariy|pavÈdassa ca
mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ mÈ hevanti tikkhattuÑ paÔisedhesi. Tattha
mÈ hevanti mÈ evaÑ abhaÓi. SaddhÈyikoti saddhÈya Èkaro3 pasÈdÈvaho,
saddhÈtabbavacano vÈ. Paccayikoti pattiyÈyitabbavacano.
PakkÈmÊti kammÈnubhÈvena codiyamÈno pakkÈmi. OkÈsakataÑ hi
kammaÑ na sakkÈ paÔibÈhituÑ, taÑ tassa tattha ÔhÈtuÑ na adÈsi.
AcirapakkantassÈti pakkantassa sato na cireneva. Sabbo kÈyo
______________________________________________________________
1. Œgato (SÊ, SyÈ) 2. NÈma paraÑ (SÊ), aparaÑ (Ka)
3. Œgamakaro (SÊ, SyÈ) AÑ-®Ôha 3 DasakanipÈtavaÓÓanÈyaÑ ca.
200 SaÑyuttanikÈya

phuÔo ahosÊti kesaggamattampi okÈsaÑ avajjetvÈ sakalasarÊraÑ aÔÔhÊni

bhinditvÈ uggatÈhi pÊÄakÈhi ajjhotthaÔaÑ ahosi. YasmÈ pana
BuddhÈnubhÈvena tathÈr|paÑ kammaÑ BuddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve
vipÈkaÑ na deti, dassan|pacÈre vijahitamatte deti, tasmÈ tassa
acirapakkantassa pÊÄakÈ uÔÔhÈhiÑsu. KalÈyamattiyoti caÓakamattiyo1.
BeluvasalÈÔukamattiyoti taruÓabeluvamattiyo. (Billamattiyoti
mahÈbeluvamattiyo.)2 PabhijjiÑs|ti bhijjiÑsu. TÈsu bhinnÈsu sakalasarÊraÑ
panasapakkaÑ viya ahosi. So pakkena gattena JetavanadvÈrakoÔÔhake
visagilito maccho viya kadalipattesu sayi. Atha dhammassavanatthaÑ
ÈgatÈgatÈ manussÈ “dhi KokÈlika, dhi KokÈlika ayuttamakÈsi, attanoyeva
mukhaÑ nissÈya anayabyasanaÑ patto”ti ÈhaÑsu. TesaÑ sutvÈ
ÈrakkhadevatÈ dhi-kÈraÑ akaÑsu. ŒrakkhadevatÈnaÑ ÈkÈsadevatÈti iminÈ
upÈyena yÈva AkaniÔÔhabhavanÈ ekadhikÈro udapÈdi. Athassa upajjhÈyo
ÈgantvÈ ovÈdaÑ agaÓhantaÑ ÒatvÈ garahitvÈ pakkÈmi.
KÈlamakÈsÊti upajjhÈye pakkante kÈlamakÈsi. PadumaÑ nirayanti
pÈÔiyekko Padumanirayo nÈma natthi, AvÊcimahÈnirayamhiyeva pana
padumagaÓanÈya paccitabbe ekasmiÑ ÔhÈne nibbatti.
VÊsatikhÈrikoti MÈgadhakena patthena cattÈro patthÈ KosalaraÔÔhe
ekapattho hoti, tena patthena cattÈro pattÈ ÈÄhakaÑ, cattÈri ÈÄhakÈni doÓaÑ,
catudoÓÈ mÈnikÈ, catumÈnikÈ khÈrÊ, tÈya khÈriyÈ vÊsatikhÈriko. TilavÈhoti
MÈgadhakÈnaÑ sukhumatilÈnaÑ tilasakaÔaÑ. Abbudo nirayoti Abbudo
nÈma pÈÔiyekko nirayo natthi, AvÊcimhiyeva pana abbudagaÓanÈya
paccitabbaÔÔhÈnassetaÑ nÈmaÑ. NirabbudÈdÊsupi eseva nayo.
VassagaÓanÈpi panettha evaÑ veditabbÈ–yatheva hi sataÑ
satasahassÈni koÔi hoti, evaÑ sataÑ satasahassakoÔiyo pakoÔi nÈma hoti,
sataÑ satasahassapakoÔiyo koÔipakoÔi nÈma, sataÑ
______________________________________________________________
1. ValÈkamattiyo (SyÈ), calÈkamattiyo (Ka)
2. (Billmattiyoti taruÓaveÄuggamattiyo) (Ka). SÊ-SyÈ potthakesu pana idaÑ vacanaÑ na
dissati.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 201

satasahassakoÔipakoÔiyo nahutaÑ, sataÑ satasahassanahutÈni ninnahutaÑ,

sataÑ satasahassaninnahutÈni ekaÑ abbudaÑ, tato vÊsatiguÓaÑ nirabbudaÑ.
Eseva nayo sabbatthÈti. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo.
_____

2. Dutiyavagga

1. Sana~kumÈrasuttavaÓÓanÈ
182. Dutiyavaggassa paÔhame sappinÊtÊreti SappinÊnÈmikÈya nadiyÈ tÊre.
Sana~kumÈroti so kira PaÒcasikhakumÈrakakÈle jhÈnaÑ bhÈvetvÈ
brahmaloke nibbatto kumÈrakavaÓÓeneva vicarati, tena naÑ “kumÈro”ti
saÒcÈnanti, porÈÓakattÈ pana “Sana~kumÈro”ti vuccati. Janetasminti
janitasmiÑ, pajÈyÈti attho. Ye gottapaÔisÈrinoti ye janetasmiÑ gottaÑ
paÔisaranti, tesu loke gottapaÔisÈrÊsu khattiyo seÔÔho. VijjÈcaraÓasampannoti
BhayabheravasuttapariyÈyena1 pubbenivÈsÈdÊhi vÈ tÊhi,
AmbaÔÔhasuttapariyÈyena2 vipassanÈÒÈÓaÑ manomayiddhi cha abhiÒÒÈyoti
imÈhi vÈ aÔÔhahi vijjÈhi, sÊlesu parip|rakÈritÈ indriyesu guttadvÈratÈ bhojane
mattaÒÒutÈ jÈgariyÈnuyogo satta saddhammÈ cattÈri r|pÈvacarajjhÈnÈnÊti
evaÑ pannarasadhammabhedena caraÓena ca samannÈgato. So seÔÔho
devamÈnuseti so khÊÓÈsavabrÈhmaÓo devesu ca manussesu ca seÔÔho
uttamoti. . PaÔhamaÑ.

2. DevadattasuttavaÓÓanÈ
183. Dutiye acirapakkanteti saÑghaÑ bhinditvÈ nacirasseva VeÄuvanato
GayÈsÊsaÑ gate. Assatarinti gadrabhassa vaÄavÈya jÈtaÑ. . DutiyaÑ.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 26 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 93 piÔÔhe.
202 SaÑyuttanikÈya

3. AndhakavindasuttavaÓÓanÈ
184. Tatiye Andhakavindanti evaÑnÈmakaÑ gÈmaÑ. Upasa~kamÊti
“SatthÈ idÈnipi vÊriyaÑ karoti padhÈnamanuyuÒjati, gacchÈmissa santike
ÔhatvÈ sÈsanÈnucchavikaÑ vÊriyapaÔisaÑyuttaÑ gÈthaÑ vakkhÈmÊ”ti
upasa~kami.
PantÈnÊti janataÑ atikkamitvÈ manussÈnaÑ anupacÈre ÔhitÈni.
SaÑyojanavippamokkhÈti tÈni ca senÈsanÈni sevamÈno na cÊvarÈdÊnaÑ
atthÈya seveyya, atha kho dasasaÑyojanavippamokkhatthÈya careyya.
SaÑghe vaseti tesu senÈsanesu ratiÑ alabhanto upaÔÔhÈkÈdÊnaÑ
cittÈnurakkhaÓatthaÑ gadrabhapiÔÔhe rajaÑ viya uppatanto araÒÒe acaritvÈ1
saÑghamajjhe vaseyya. Rakkhitatto satÊmÈti tattha ca vasanto sagavacaÓÉo
goÓo viya sabrahmacÈrino avijjhanto aghaÔÔento rakkhitatto
satipaÔÔhÈnaparÈyaÓo hutvÈ vaseyya.
IdÈni saÑghe vasamÈnassa bhikkhuno bhikkhÈcÈravattaÑ Ècikkhano
kulÈkulanti-ÈdimÈha. Tattha piÓÉikÈya carantoti piÓÉatthÈya caramÈno.
Sevetha pantÈni senÈsanÈnÊti saÑghamajjhaÑ otaritvÈ vasamÈnopi
dhurapariveÓe tÈlanÈÄikera-ÈdÊni ropetvÈ upaÔÔhÈkÈdisaÑsaÔÔho na vaseyya,
cittakallataÑ pana janetvÈ cittaÑ hÈsetvÈ tosetvÈ puna pantasenÈsane
vaseyyÈti araÒÒasseva vaÓÓaÑ katheti. BhayÈti vaÔÔabhayato. Abhayeti
nibbÈne. Vimuttoti adhimutto hutvÈ vaseyya.
Yattha bheravÈti yasmiÑ ÔhÈne bhayajanakÈ saviÒÒÈÓakÈ
sÊhabyagghÈdayo, aviÒÒÈÓakÈ rattibhÈge khÈÓuvalli-Èdayo bah| atthi.
SarÊsapÈti dÊghajÈtikÈdisarÊsapÈ. NisÊdi tattha bhikkh|ti tÈdise ÔhÈne bhikkhu
nisinno. IminÈ idaÑ dÊpeti–BhagavÈ yathÈ tumhe etarahi
tatraÔÔhakabheravÈrammaÓÈni ceva sarÊsape ca vijjunicchÈraÓÈdÊni ca
amanasikatvÈ nisinnÈ, evamevaÑ padhÈnamanuyuttÈ bhikkh| nisÊdantÊti.
JÈtu me diÔÔhanti ekaÑsena mayÈ diÔÔhaÑ. Na yidaÑ itihÊtihanti idaÑ
itiha itihÈti na takkahetu vÈ nayahetu vÈ piÔakasampadÈnena
______________________________________________________________
1. AvasitvÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 203

vÈ ahaÑ vadÈmi. EkasmiÑ brahmacariyasminti ekÈya dhammadesanÈya.

DhammadesanÈ hi idha brahmacariyanti adhippetÈ. MaccuhÈyinanti
maraÓapariccÈginaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ.
DasÈ ca dasadhÈ dasÈti ettha dasÈti daseva, dasadhÈ dasÈti sataÑ, aÒÒe
ca dasuttaraÑ sekhasataÑ passÈmÊti vadati. SotasamÈpannÈti maggasotaÑ
samÈpannÈ. AtiracchÈnagÈminoti desanÈmattametaÑ1, avinipÈtadhammÈti
attho. Sa~khÈtuÑ nopi sakkomÊti musÈvÈdabhayena ettakÈ nÈma
puÒÒabhÈgino sattÈti gaÓetuÑ na sakkomÊti bahuÑ brahmadhammadesanaÑ
sandhÈya evamÈha. . TatiyaÑ.

4. AruÓavatÊsuttavaÓÓanÈ
185. Catutthe Abhibh|sambhavanti Abhibh| ca Sambhavo ca. Tesu
Abhibh|thero SÈriputtatthero viya paÒÒÈya aggo, Sambhavatthero
MahÈmoggallÈno viya samÈdhinÈ aggo. UjjhÈyantÊti avajjhÈyanti, lÈmakato
vÈ cintenti. KhiyyantÊti kinnÈmetaÑ kinnÈmetanti aÒÒamaÒÒaÑ kathenti.
VipÈcentÊti vitthÈrayantÈ2 punappunaÑ kathenti. HeÔÔhimena
upaÉÉhakÈyenÈti nÈbhito paÔÔhÈya heÔÔhimakÈyena. PÈÄiyaÑ ettakameva
ÈgataÑ. Thero pana “pakativaÓÓaÑ vijahitvÈ nÈgavaÓÓaÑ gahetvÈ dasseti,
supaÓÓavaÓÓaÑ gahetvÈ vÈ dassetÊ”ti-ÈdinÈ3 nayena ÈgataÑ anekappakÈraÑ
iddhivikubbanaÑ dassesi. ImÈ gÈthÈyo abhÈsÊti thero kira cintesi “kathaÑ
desitÈ nu kho dhammadesanÈ sabbesaÑ piyÈ assa manÈpÈ”ti. Tato Èvajjento
“sabbepi pÈsaÓÉÈ sabbe devamanussÈ attano attano samaye purisakÈraÑ
vaÓÓayanti, vÊriyassa avaÓÓavÈdÊ nÈma natthi, vÊriyapaÔisaÑyuttaÑ katvÈ
desessÈmi, evaÑ ayaÑ dhammadesanÈ sabbesaÑ piyÈ bhavissati manÈpÈ”ti
ÒatvÈ tÊsu piÔakesu vicinitvÈ imÈ gÈthÈ abhÈsi.
Tattha ÈrambhathÈti ÈrambhavÊriyaÑ karotha. NikkamathÈti
nikkamavÊriyaÑ karotha. YuÒjathÈti payogaÑ karotha parakkamatha.
Maccuno senanti maccuno senÈ nÈma kilesasenÈ, taÑ dhunÈtha.
JÈtisaÑsÈranti
______________________________________________________________
1. DesanÈsÊsametaÑ (SyÈ) 2. VitthÈrayanti (SyÈ)
3. Khu 9. 388 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.
204 SaÑyuttanikÈya

jÈtiÒca saÑsÈraÒca, jÈtisa~khÈtaÑ vÈ saÑsÈraÑ. DukkhassantaÑ karissatÊti

vaÔÔadukkhassa paricchedaÑ karissati. KiÑ pana katvÈ thero
sahassilokadhÈtuÑ viÒÒÈpesÊti? NÊlakasiÓaÑ tÈva samÈpajjitvÈ sabbattha
ÈlokaÔÔhÈne andhakÈraÑ phari, odÈtakasiÓaÑ samÈpajjitvÈ andhakÈraÔÔhÈne
obhÈsaÑ. Tato “kimidaÑ andhakÈran”ti sattÈnaÑ Èbhoge uppanne ÈlokaÑ
dassesi. ŒlokaÔÔhÈne ÈlokakiccaÑ natti, “kiÑÈloko ayan”ti vicinantÈnaÑ
attÈnaÑ dassesi. Atha tesaÑ theroti vadantÈnaÑ imÈ gÈthÈyo abhÈsi, sabbe
osaÔÈya parisÈya majjhe nisÊditvÈ dhammaÑ desentassa viya saddaÑ
suÓiÑsu. Atthopi nesaÑ pÈkaÔo ahosi. . CatutthaÑ.

5. ParinibbÈnasuttavaÓÓanÈ
186. PaÒcame upavattane MallÈnaÑ sÈlavaneti yatheva hi
KadambanadÊtÊrato rÈjamÈtuvihÈradvÈrena Th|pÈrÈmaÑ gantabbaÑ hoti,
evaÑ HiraÒÒavatikÈya nÈma nadiyÈ pÈrimatÊrato sÈlavanaÑ uyyÈnaÑ.
YathÈ AnurÈdhapurassa Th|pÈrÈmo, evaÑ taÑ KusinÈrÈya hoti. YathÈ
Th|pÈrÈmato dakkhiÓadvÈrena nagaraÑ pavisanamaggo pÈcÊnamukho
gantvÈ uttarena nivattati, evaÑ uyyÈnato sÈlapanti pÈcÊnamukhÈ gantvÈ
uttarena nivattÈ. TasmÈ taÑ “upavattanan”ti vuccati. TasmiÑ upavattane
MallÈnaÑ sÈlavane. Antarena yamakasÈlÈnanti m|lakhandhaviÔapapattehi
aÒÒamaÒÒaÑ saÑsibbitvÈ ÔhitasÈlÈnaÑ antarikÈya. AppamÈdena
sampÈdethÈti sati-avippavÈsena kattabbakiccÈni sampÈdayatha. Iti BhagavÈ
yathÈ nÈma maraÓamaÒce nipanno mahaddhano kuÔumbiko puttÈnaÑ
dhanasÈraÑ Ècikkheyya, evamevaÑ parinibbÈnamaÒce nipanno
paÒcacattÈlÊsa vassÈni dinnaÑ ovÈdaÑ sabbaÑ ekasmiÑ appamÈdapadeyeva
pakkhipitvÈ abhÈsi. AyaÑ TathÈgatassa pacchimÈ vÈcÈti idaÑ pana
sa~gÊtikÈrÈnaÑ vacanaÑ.
Ito paraÑ yaÑ parinibbÈnaparikammaÑ katvÈ BhagavÈ parinibbuto,
taÑ dassetuÑ atha kho BhagavÈ paÔhamaÑ jhÈnanti-Èdi vuttaÑ. Tattha
saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpanne Bhagavati assÈsapassÈsÈnaÑ appavattiÑ
disvÈ “parinibbuto SatthÈ”ti saÒÒÈya devamanussÈ ekappahÈrena viraviÑsu,
Œnandattheropi “parinibbuto nu kho bhante Anuruddha BhagavÈ”ti
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 205

theraÑ pucchi. Thero “na kho Èvuso Œnanda TathÈgato parinibbuto, apica
saÒÒÈvedayitanirodhaÑ samÈpanno”ti Èha. KathaÑ pana so aÒÒÈsi? Thero
kira SatthÈrÈ saddhiÑyeva taÑ taÑ samÈpattiÑ samÈpajjanto yÈva
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanavuÔÔhÈnaÑ, tÈva gantvÈ “idÈni BhagavÈ nirodhaÑ
samÈpanno, antonirodhe ca kÈlaÑkiriyÈ nÈma natthÊ”ti aÒÒÈsi.
Atha kho BhagavÈ saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpattito vuÔÔhahitvÈ
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ samÈpajji -pa- tatiyajjhÈnÈ vuÔÔhahitvÈ
catutthaÑjhÈnaÑ samÈpajjÊti ettha pana BhagavÈ catuvÊsatiyÈ ÔhÈnesu
paÔhamaÑ jhÈnaÑ samÈpajji, terasasu ÔhÈnesu dutiyaÑ jhÈnaÑ, tathÈ
tatiyaÑ, pannarasasu ÔhÈnesu catutthaÑ jhÈnaÑ samÈpajji. KathaÑ? Dasasu
asubhesu dvattiÑ sÈkÈre aÔÔhasu kasiÓesu mettÈkaruÓÈmuditesu ÈnÈpÈne
paricchedÈkÈseti imesu tÈva catuvÊsatiyÈ ÔhÈnesu paÔhamaÑ jhÈnaÑ
samÈpajji. ®hapetvÈ pana dvattiÑ sÈkÈraÒca dasa ca asubhÈni sesesu
terasasu dutiyaÑ jhÈnaÑ. Tesuyeva tatiyaÑ jhÈnaÑ samÈpajji. AÔÔhasu pana
kasiÓesu upekkhÈbrahmavihÈre ÈnÈpÈne paricchedÈkÈse cat|su ar|pes|ti
imesu pannarasasu ÔhÈnesu catutthaÑ jhÈnaÑ samÈpajji. Ayampi ca
sa~khepakathÈva. NibbÈnapuraÑ pavisanto pana BhagavÈ DhammassÈmi
sabbÈpi catuvÊsatikoÔisatasahassasa~khÈ1 samÈpattiyo pavisitvÈ videsaÑ
gacchanto ÒÈtijanaÑ Èli~getvÈ viya sabbasamÈpattisukhaÑ anubhavitvÈ
paviÔÔho.
CatutthajjhÈnÈ vuÔÔhahitvÈ samanantarÈ BhagavÈ parinibbÈyÊti ettha ca
jhÈnasamanantaraÑ paccavekkhaÓasamanantaranti dve samanantarÈni.
CatutthajjhÈnÈ vuÔÔhÈya bhava~gaÑ otiÓÓassa tattheva parinibbÈnaÑ
jhÈnasamanantaraÑ nÈma, catutthajjhÈnÈ vuÔÔhahitvÈ puna jhÈna~gÈni
paccavekkhitvÈ bhava~gaÑ otiÓÓassa tattheva parinibbÈnaÑ
paccavekkhaÓasamanantaraÑ nÈma. ImÈni dvepi samanantarÈneva. BhagavÈ
pana jhÈnaÑ samÈpajjitvÈ jhÈnÈ vuÔÔhÈya jhÈna~gÈni paccavekkhitvÈ
bhava~gacittena abyÈkatena dukkhasaccena parinibbÈyi. Ye hi keci BuddhÈ
vÈ PaccekabuddhÈ vÈ ariyasÈvakÈ vÈ antamaso kunthakipillikaÑ upÈdÈya
sabbe bhava~gacitteneva abyÈkatena dukkhasaccena kÈlaÑ karonti.
______________________________________________________________
1. ...sahassasa~khÈtÈ (SÊ, SyÈ)
206 SaÑyuttanikÈya

Bh|tÈti sattÈ. AppaÔipuggaloti paÔibhÈgapuggalavirahito. Balappattoti

dasavidhaÑ ÒÈÓabalaÑ patto. UppÈdavayadhamminoti uppÈdavayasabhÈvÈ.
TesaÑ v|pasamoti tesaÑ sa~khÈrÈnaÑ v|pasamo. Sukhoti asa~khataÑ
nibbÈnameva sukhanti attho. TadÈsÊti “saha parinibbÈnÈ mahÈbh|micÈlo
ahosÊ”ti evaÑ mahÈparinibbÈne1 vuttaÑ bh|micÈlaÑ sandhÈyÈha. So hi
lomahaÑsanako ca bhiÑsanako ca Èsi. SabbÈkÈravar|peteti
sabbÈkÈravaraguÓ|pete2. NÈhu assÈsapassÈsoti na jÈto assÈsapassÈso.
Anejoti taÓhÈsa~khÈtÈya ejÈya abhÈvena anejo. SantimÈrabbhÈti
anupÈdisesaÑ nibbÈnaÑ Èrabbha paÔicca sandhÈya. CakkhumÈti paÒcahi
cakkh|hi cakkhumÈ. Parinibbutoti khandhaparinibbÈnena parinibbuto.
AsallÊnenÈti anallÊnena asa~kuÔitena3 suvikasiteneva cittena. VedanaÑ
ajjhavÈsayÊti vedanaÑ adhivÈsesi, na vedanÈnuvattÊ hutvÈ ito cito
samparivatti. Vimokkhoti kenaci dhammena anÈvaraÓavimokkho sabbaso
apaÒÒattibhÈv|pagamo pajjotanibbÈnasadiso jÈtoti. . PaÒcamaÑ.

Dutiyo vaggo.

BrahmasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. DÊ 2. 128 piÔÔhe.
2. SabbavarakÈraÓ|pete (SÊ, SyÈ) DÊ-®Ôha 2. 187 piÔÔhe ca, ®ÊkÈ pana passitabbÈ.
3. AsaÑkucitena (SÊ)
 7. BrahmaÓasaÑyutta

1. Arahantavagga

1. DhanaÒjÈnÊsuttavaÓÓanÈ
187. BrÈhmaÓasaÑyuttassa1 paÔhame dhanaÒjÈnÊti dhanaÒjÈnigottÈ.
UkkaÔÔhagottÈ kiresÈ. SesabrÈhmaÓÈ kira2 brahmuno mukhato jÈtÈ,
dhanaÒjÈnigottÈ matthakaÑ bhinditvÈ nikkhantÈti tesaÑ laddhi. UdÈnaÑ
udÈnesÊti kasmÈ udÈnesi? So kira brÈhmaÓo micchÈdiÔÔhiko “Buddho
dhammo saÑgho”ti vutte kaÓÓe pidahati, thaddho khadirakhÈÓusadiso.
BrÈhmaÓÊ pana sotÈpannÈ ariyasÈvikÈ. BrÈhmaÓo dÈnaÑ dento
paÒcasatÈnaÑ brÈhmaÓÈnaÑ appodakaÑ pÈyÈsaÑ deti, brÈhmaÓÊ
Buddhappamukhassa saÑghassa nÈnÈrasabhojanaÑ. BrÈhmaÓassa
dÈnadivase brÈhmaÓÊ tassa vasavattitÈya pahÊnamaccheratÈya3 ca sahatthÈ
parivisati. BrÈhmaÓiyÈ pana dÈnadivase brahmaÓo pÈtova gharÈ
nikkhamitvÈ palÈyati. AthekadivasaÑ brÈhmaÓo brÈhmaÓiyÈ saddhiÑ
asammantetvÈ4 paÒcasate brÈhmaÓe nimantetvÈ brÈhmaÓiÑ Èha “sve bhoti
amhÈkaÑ ghare paÒcasatÈ brÈhmaÓÈ bhuÒjissantÊ”ti. MayÈ kiÑ kÈtabbaÑ
brÈhmaÓÈti. TayÈ aÒÒaÑ kiÒci kÈtabbaÑ natthi, sabbaÑ pacanaparivesanaÑ
aÒÒe karissanti, yaÑ pana tvaÑ ÔhitÈpi nisinnÈpi khipitvÈpi ukkÈsitvÈpi5
“namo BuddhassÈ”ti tassa muÓÉakassa samaÓakassa namakkÈraÑ karosi,
taÑ sve ekadivasamattaÑ mÈ akÈsi. TaÑ hi sutvÈ brÈhmaÓÈ anattamanÈ
honti, mÈ maÑ brÈhmaÓehi bhindasÊti. TvaÑ brÈhmaÓehi vÈ bhijja devehi
vÈ, ahaÑ pana SatthÈraÑ anussaritvÈ na sakkomi anamassamÈnÈ saÓÔhÈtunti.
Bhoti kulasatike6 gÈme gÈmadvÈrampi tÈva pidahituÑ vÈyamanti, tvaÑ
dvÊha~gulehi pidahitabbaÑ mukhaÑ brÈhmaÓÈnaÑ bhojanakÈlamattaÑ
pidahituÑ na sakkosÊti. EvaÑ punappunaÑ kathetvÈpi so nivÈretuÑ7
asakkonto ussÊsake ÔhapitaÑ maÓÉalaggakhaggaÑ gahetvÈ “bhoti sace sve
brÈhmaÓesu nisinnesu
______________________________________________________________
1. Arahantavaggassa (SyÈ) 2. Hi (Ka)
3. BÈhiramaccheratÈya (Ka) 4. MantetvÈ (SÊ), ÈmantetvÈ (SyÈ)
5. KÈsitvÈpi (SÊ, Ka) 6. Kulasantake (SÊ, Ka)
7. Sinehena vÈretuÑ (SyÈ)
208 SaÑyuttanikÈya

taÑ muÓÉasamaÓakaÑ namassasi, iminÈ taÑ khaggena pÈdatalato paÔÔhÈya

yÈva kesamatthakÈ kaÄÊraÑ viya koÔÔetvÈ rÈsiÑ karissÈmÊ”ti imaÑ gÈthaÑ
abhÈsi–
“IminÈ maÓÉalaggena1, pÈdato yÈva matthakÈ.
KaÄÊramiva chejjÈmi, yadi micchaÑ na kÈhasi.
Sace Buddhoti bhaÓasi, sace dhammoti bhÈsasi.
Sace saÑghoti kittesi, jÊvantÊ me nivesane”ti.
AriyasÈvikÈ pana pathavÊ viya duppakampÈ, Sineru viya dupparivattiyÈ. SÈ
tena naÑ evamÈha–
“Sace me a~gama~gÈni, kÈmaÑ chejjasi brÈhmaÓa.
NevÈhaÑ viramissÈmi, BuddhaseÔÔhassa sÈsanÈ.
NÈhaÑ okkÈ varadharÈ, sakkÈ rodhayituÑ jinÈ.
DhÊtÈhaÑ BuddhaseÔÔhassa, chinda vÈ maÑ vadhassu vÈ”ti.
EvaÑ dhanaÒjÈnigajjitaÑ nÈma2 gajjantÊ3 paÒca gÈthÈsatÈni abhÈsi.
BrÈhmaÓo brÈhmaÓiÑ parÈmasituÑ vÈ paharituÑ vÈ asakkonto “bhoti yaÑ
te ruccati, taÑ karohÊ”ti vatvÈ khaggaÑ sayane khipi. Punadivase gehaÑ
haritupalittaÑ kÈrÈpetvÈ lÈjÈpuÓÓaghaÔamÈlÈgandhÈdÊhi tattha tattha
ala~kÈrÈpetÈ paÒcannaÑ brÈhmaÓasatÈnaÑ
navasappisakkharamadhuyuttaÑ4 appodakapÈyÈsaÑ paÔiyÈdÈpetvÈ kÈlaÑ
ÈrocÈpesi.
BrÈhmaÓÊpi pÈtova gandhodakena sayaÑ nhÈyitvÈ sahassagghanakaÑ
ahatavatthaÑ nivÈsetvÈ paÒcasatagghanakaÑ ekaÑsaÑ katvÈ
sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ suvaÓÓakaÔacchuÑ gahetvÈ bhattagge brÈhmaÓe
parivisamÈnÈ tehi saddhiÑ ekapantiyaÑ nisinnassa tassa brÈhmaÓassa
bhattaÑ upasaÑharantÊ dunnikkhitte dÈrubhaÓÉe pakkhali.
PakkhalanaghaÔÔanÈya dukkhÈ vedanÈ uppajji. TasmiÑ samaye DasabalaÑ
sari. SatisampannatÈya pana pÈyÈsapÈtiÑ 5 achaÉÉetvÈ saÓikaÑ otÈretvÈ
bh|miyaÑ saÓÔhapetvÈ paÒcannaÑ brÈhmaÓasatÈnaÑ majjhe sirasi aÒjaliÑ
ÔhapetvÈ yena VeÄuvanaÑ, tenaÒjaliÑ paÓÈmetvÈ imaÑ udÈnaÑ udÈnesi.
______________________________________________________________
1. IminÈ pana khaggana (SyÈ) 2. DhanaÒjÈnitajjitaÑ nÈma (SyÈ) 3. TajjantÊ (SyÈ)
4. NavasappisakkharamadhuphÈÓitayuttaÑ (SÊ),
navanÊtasappisakkharamadhurayuttaÑ (SyÈ)
5. PÈyÈsacÈÔiÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 209

TasmiÑ ca samaye tesu brÈhmaÓesu keci bhuttÈ1 honti, keci

bhuÒjamÈnÈ, keci hatthe otÈritamattÈ, kesaÒci bhojanaÑ purato
ÔhapitamattaÑ hoti. Te taÑ saddaÑ sutvÈva Sinerumattena muggarena sÊse
pahaÔÈ viya kaÓÓesu s|lena viddhÈ viya dukkhadomanassaÑ
paÔisaÑvediyamÈnÈ “iminÈ aÒÒaladdhikena mayaÑ gharaÑ pavesitÈ”ti
kujjhitvÈ hatthe2 piÓÉaÑ chaÉÉetvÈ mukhena gahitaÑ niÔÔhubhitvÈ3 dhanuÑ
disvÈ kÈkÈ viya brÈhmaÓaÑ akkosamÈnÈ disÈvidisÈ pakkamiÑsu. BrÈhmaÓo
evaÑ bhijjitvÈ gacchante brÈhmaÓe disvÈ brÈhmaÓiÑ sÊsato paÔÔhÈya
oloketvÈ “idameva bhayaÑ sampassamÈnÈ mayaÑ hiyyo paÔÔhÈya bhotiÑ
yÈcantÈ na labhimhÈ”ti nÈnappakÈrehi brÈhmaÓiÑ akkositvÈ etaÑ
“evamevaÑ panÈ”ti-ÈdivacanaÑ avoca.
Upasa~kamÊti “samaÓo Gotamo gÈmanigamaraÔÔhap|jito, na sakkÈ
gantvÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ vatvÈ santajjetuÑ, ekameva naÑ paÒhaÑ
pucchissÈmÊ”ti gacchantova “kiÑ su chetvÈ”ti gÈthaÑ abhisa~kharitvÈ “sace
‘asukassa nÈma vadhaÑ rocemÊ’ti vakkhati, atha naÑ ‘ye tuyhaÑ na
ruccanti, te mÈretukÈmosi, lokavadhÈya uppanno, kiÑ tuyhaÑ
samaÓabhÈvenÈ’ti niggahessÈmi. Sace ‘na kassaci vadhaÑ rocemÊ’ti
vakkhati, atha naÑ 'tvaÑ rÈgÈdÊnampi vadhaÑ na icchasi, kasmÈ samaÓo
hutvÈ ÈhiÓÉasÊ’ti niggahessÈmi. Iti imaÑ ubhatokoÔikaÑ paÒhaÑ samaÓo
Gotamo neva gilituÑ na uggilituÑ sakkhissatÊ”ti cintetvÈ upasa~kami.
SammodÊti attano paÓÉitatÈya kuddhabhÈvaÑ adassetvÈ madhurakathaÑ
kathento sammodi. PaÒho DevatÈsaÑyutte kathito. Sesampi heÔÔhÈ
vitthÈritamevÈti. . PaÔhamaÑ.

2. AkkosasuttavaÓÓanÈ
188. Dutiye AkkosakabhÈradvÈjoti BhÈradvÈjova so, paÒcamattehi pana
gÈthÈsatehi TathÈgataÑ akkosanto Ègatoti “AkkosakabhÈradvÈjo”ti tassa
sa~gÊtikÈrehi nÈmaÑ gahitaÑ. Kupito anattamanoti “samaÓena Gotamena
mayhaÑ jeÔÔhakabhÈtaraÑ
______________________________________________________________
1. BhuttÈvino (SÊ) 2. Hattena (SyÈ) 3. NuÔÔhubhitvÈ (SÊ), nuÔÔhuhitvÈ (Ka)
210 SaÑyuttanikÈya

pabbÈjentena jÈni katÈ, pakkho bhinno”ti kodhena kupito domanassena ca

anattamano hutvÈti attho. AkkosatÊti “corosi, bÈlosi, m|Ähosi, thenosi,
oÔÔhosi, meÓÉosi, goÓosi, gadrabhosi, tiracchÈnagatosi, nerayikosÊ”ti1 dasahi
akkosavatth|hi akkosati. ParibhÈsatÊti “hotu muÓÉakasamaÓaka, ‘adaÓÉo
ahan’ti karosi, idÈni te rÈjakulaÑ gantvÈ daÓÉaÑ ÈropessÈmÊ”ti-ÈdÊni
vadanto paribhÈsati nÈma.
SambhuÒjatÊti ekato bhuÒjati. VÊtiharatÊti katassa paÔikÈraÑ karoti.
BhagavantaÑ kho Gotamanti kasmÈ evamÈha? “TavevetaÑ brÈhmaÓa,
tavevetaÑ brÈhmaÓÈ”ti kirassa sutvÈ “isayo nÈma kupitÈ samanaÑ2 denti
kisavacchÈdayo viyÈ”ti anussavavasena “sapati maÑ naÒÒe samaÓo
Gotamo”ti bhayaÑ3 uppajji. TasmÈ evamÈha.
DantassÈti nibbisevanasa. TÈdinoti tÈdilakkhaÓaÑ pattassa. Tasseva
tena pÈpiyoti tasseva puggalassa tena kodhena pÈpaÑ hoti. Sato
upasammatÊti satiyÈ samannÈgato hutvÈ adhivÈseti . UbhinnaÑ
tikicchantÈnanti ubhinnaÑ tikicchantaÑ4. Ayameva vÈ pÈÔho. Yo puggalo
sato upasammati, ubhinnamatthaÑ carati tikicchati sÈdheti, taÑ puggalaÑ
janÈ bÈloti maÒÒanti. KÊdisÈ janÈ? Ye dhammassa akovidÈ5. DhammassÈti
paÒcakkhandhadhammassa vÈ catusaccadhammassa vÈ. AkovidÈti tasmiÑ
dhamme akusalÈ andhabÈlaputhujjanÈ. . DutiyaÑ.

3. AsurindakasuttavaÓÓanÈ
189. Tatiye AsurindakabhÈradvÈjoti AkkosakabhÈradvÈjassa kaniÔÔho.
Kupitoti teneva kÈraÓena kuddho. JayaÒcevassa taÑ hotÊti asseva taÑ jayaÑ
hoti, so jayo hotÊti attho. KatamassÈti? YÈ titikkhÈ vijÈnato adhivÈsanÈya
guÓaÑ vijÈnantassa titikkhÈ adhivÈsanÈ, ayaÑ tassa vijÈnatova jayo.
______________________________________________________________
1. Nerayikosi, tiracchÈnagatosi, natthi tuyhaÑ sugati, duggatiyeva tuyhaÑ
pÈÔika~khÈti (SyÈ)
2. SÈpaÑ (SÊ, SyÈ) 3. MahabbhayaÑ (SÊ), sÈpabhayaÑ (SyÈ)
4. TikicchataÑ (SyÈ) 5. AkovidÈti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 211

BÈlo pana pharusaÑ bhaÓanto “mayhaÑ jayo”ti kevalaÑ jayaÑ maÒÒati. .

TatiyaÑ.

4. Bila~gÊkasuttavaÓÓanÈ
190. Catutthe Bila~gikabhÈradvÈjoti BhÈradvÈjova so, nÈnappakÈraÑ
pana suddhaÒca sambhÈrayuttaÒca kaÒjikaÑ kÈretvÈ vikkiÓÈpento
bahudhanaÑ sa~kharÊti1 “Bila~gikabhÈradvÈjo”ti tassa Sa~gÊtikÈrehi nÈmaÑ
gahitaÑ. TuÓhÊbh|toti “tayo me jeÔÔhakabhÈtaro iminÈ pabbÈjitÈ”ti ativiya
kuddho kiÒci vattuÑ asakkonto tuÓhÊbh|to aÔÔhÈsi. GÈthÈ pana
DevatÈsaÑyutte kathitÈva. . CatutthaÑ.

5. AhiÑsakasuttavaÓÓanÈ
191. PaÒcame AhiÑsakabhÈradvÈjoti BhÈradvÈjovesa,
AhiÑsakapaÒhaÑ pana pucchi, tenassetaÑ sa~gÊtikÈrehi nÈmaÑ gahitaÑ.
NÈmena vÈ esa AhiÑsako, gottena BhÈradvÈjo. AhiÑsakÈhanti2 AhiÑsako
ahaÑ, iti me bhavaÑ Gotamo jÈnÈt|ti Èha. TathÈ cassÈti tathÈ ce assa,
bhaveyyÈsÊti attho. Na hiÑsatÊti na viheÔheti na dukkhÈpeti. . PaÒcamaÑ.

6. JaÔÈsuttavaÓÓanÈ
192. ChaÔÔhe JaÔÈbhÈradvÈjoti BhÈradvÈjovesa, jaÔÈpaÒhassa pana
pucchitattÈ sa~gÊtikÈrehi evaÑ vutto. SesaÑ DevatÈsaÑyutte kathitameva. .
ChaÔÔhaÑ.

7. SuddhikasuttavaÓÓanÈ
193. Sattame SuddhikabhÈradvÈjoti ayampi bhÈradvÈjova,
suddhikapaÒhassa pana pucchitattÈ sa~gÊtikÈrehi evaÑ vutto. SÊlavÈpi
tapokaranti sÊlasampannopi tapokammaÑ karonto. VijjÈcaraÓasampannoti
ettha vijjÈti tayo vedÈ. CaraÓanti gottacaraÓaÑ. So sujjhati na aÒÒÈ itarÈ
pajÈti so tevijjo brÈhmaÓo sujjhati, ayaÑ pana aÒÒÈ
______________________________________________________________
1. Sa~gharÊti (SyÈ) 2. AhiÑsakvÈhanti (SÊ) ®ÊkÈyaÑ ca.
212 SaÑyuttanikÈya

nÈmikÈ1 pajÈ na sujjhatÊti vadati. Bahumpi palapaÑ jappanti bahumpi

palapaÑ jappanto, “brÈhmaÓova sujjhatÊ”ti evaÑ vacanasahassampi
bhaÓantoti attho. Antokasamb|ti anto kilesap|tisabhÈvena p|tiko.
SaÑkiliÔÔhoti kiliÔÔhehi kÈyakammÈdÊhi samannÈgato. . SattamaÑ.

8. AggikasuttavaÓÓanÈ
194. AÔÔhame AggikabharadvÈjoti ayampi BhÈradvÈjova,
aggiparicaraÓavasena panassa sa~gÊtikÈrehi etaÑ nÈmaÑ gahitaÑ. Sannihito
hotÊti saÑyojito hoti. AÔÔhÈsÊti kasmÈ tattha aÔÔhÈsi? BhagavÈ kira
pacc|sasamaye lokaÑ olokento imaÑ brahmaÓaÑ disvÈ cintesi “ayaÑ
brÈhmaÓo evar|paÑ aggapÈyÈsaÑ gahetvÈ ‘mahÈbrahmÈnaÑ bhojemÊ’ti2
aggimhi jhÈpento aphalaÑ karoti apÈyamaggaÑ okkamati, imaÑ laddhiÑ
avissajjanto apÈyap|rakova bhavissati, gacchÈmissa DhammadesanÈya,
micchÈdiÔÔhiÑ bhinditvÈ pabbÈjetvÈ cattÈro magge ceva cattÈri ca phalÈni
demÊ”ti, tasmÈ pubbaÓhasamaye RÈjagahaÑ pavisitvÈ tattha aÔÔhÈsi.
TÊhi vijjÈhÊti tÊhi vedehi. JÈtimÈti yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ
parisuddhÈya jÈtiyÈ samannÈgato. SutavÈ bah|ti bah| nÈnappakÈre ganthe
sutavÈ. SomaÑ bhuÒjeyyÈti so tevijjo brÈhmaÓo imaÑ pÈyÈsaÑ bhuÒjituÑ
yutto, tumhÈkaÑ panesa pÈyÈso ayuttoti vadati.
VedÊti pubbenivÈsaÒÈÓena jÈni3 paÔivijjhi. SaggÈpÈyanti dibbena
cakkhunÈ saggampi apÈyampi passati. JÈtikkhayanti arahattaÑ.
AbhiÒÒÈvositoti jÈnitvÈ vositavosÈno. BrÈhmaÓo bhavanti AvÊcito yÈva
BhavaggÈ bhotÈ Gotamena sadiso jÈtisampanno khÊÓÈsavabrÈmaÓo natthi,
bhavaÑyeva brÈhmaÓoti.
EvaÒca pana vatvÈ suvaÓÓapÈtiÑ p|retvÈ Dasabalassa pÈyÈsaÑ
upanamesi. SatthÈ uppattiÑ dÊpetvÈ bhojanaÑ paÔikkhipanto gÈthÈbhigÊtaÑ
meti-ÈdimÈha. Tattha gÈthÈ bhigÊtanti gÈthÈhi abhigÊtaÑ. Abhojaneyyanti
______________________________________________________________
1. AÒÒÈÓamigÈ (Ka) 2. BhojessÈmÊti (SÊ) 3. JÈtiÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 213

abhuÒjitabbaÑ1. IdaÑ vuttaÑ hoti–tvaÑ brÈhmaÓa mayhaÑ ettakaÑ kÈlaÑ

bhikkhÈcÈravattena Ôhitassa kaÔacchumattampi dÈtuÑ nÈsakkhi, idÈni pana
mayÈ tuyhaÑ kilanjamhi tile vitthÈrentena viya sabbe BuddhaguÓÈ pakÈsitÈ,
iti gÈyanena gÈyitvÈ laddhaÑ viya idaÑ bhojanaÑ hoti, tasmÈ idaÑ
gÈthÈbhigÊtaÑ me abhojaneyyanti. SampassataÑ brÈhmaÓa nesa dhammoti
brÈhmaÓa atthaÒca dhammaÒca sampassantÈnaÑ “evar|paÑ bhojanaÑ
bhuÒjitabban”ti esa dhammo na hoti. SudhÈbhojanampi gÈthÈbhigÊtaÑ
panudanti BuddhÈ, gÈthÈhi gÈyitvÈ laddhaÑ BuddhÈ nÊharantiyeva.
Dhamme sati brÈhmaÓa vuttiresÈti brÈhmaÓa dhamme sati dhammaÑ
apekkhitvÈ dhamme patiÔÔhÈya jÊvitaÑ kappentÈnaÑ esÈ vutti ayaÑ ÈjÊvo–
evar|paÑ nÊharitvÈ dhammaladdhameva bhuÒjitabbanti.
Atha brÈmaÓo cintesi–ahaÑ pubbe samaÓassa Gotamassa guÓe vÈ
aguÓe vÈ na jÈnÈmi, idÈni panassÈhaÑ guÓe ÒatvÈ mama gehe
asÊtikoÔimattaÑ dhanaÑ sÈsane vippakiritukÈmo jÈto, ayaÒca “mayÈ
dinnapaccayÈ akappiyÈ”ti vadati, appiÔiggayho ahaÑ samaÓena GotamenÈti.
Atha BhagavÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ pesetvÈ tassa cittÈcÈraÑ vÊmaÑsanto
“ayaÑ sabbepi attanÈ dinnapaccaye ‘akappiyÈ’ti2 sallakkheti. YaÑ hi
bhojanaÑ Èrabbha kathÈ uppannÈ, etadeva na vaÔÔati, sesÈ niddosÈ”ti
brÈhmaÓassa catunnaÑ paccayÈnaÑ dÈnadvÈraÑ dassento aÒÒena cÈti-
ÈdimÈha. Tattha kukkuccav|pasantanti hatthakukkuccÈdÊnaÑ3 vasena
v|pasantakukkuccaÑ. Annena pÈnenÈti desanÈmattametaÑ. AyaÑ
panattho–aÒÒehi tayÈ “pariccajissÈmÊ”ti sallakkhitehi cÊvarÈdÊhi paccayehi
upaÔÔhahassu. KhettaÑ hi taÑ puÒÒapekkhassa hotÊti etaÑ4
TathÈgatasÈsanaÑ nÈma puÒÒapekkhassa puÒÒatthikassa tuyhaÑ5 appepi
bÊje bahusassaphaladÈyakaÑ sukhettaÑ viya paÔiyattaÑ hoti. . AÔÔhamaÑ.

9. SundarikasuttavaÓÓanÈ
195. Navame SundarikabhÈradvÈjoti SundarikÈya nadiyÈ tÊre
aggijuhaÓena evaÑladdhanÈmo. SundarikÈyÈti evaÑnÈmikÈya nadiyÈ.
______________________________________________________________
1. Na bhuÒjitabbaÑ (SyÈ, Ka) 2. Akappiyeti (SyÈ, Ka)
3. AkukkuccÈdÊnaÑ (SÊ) 4. EvaÑ (SÊ, SyÈ)
5. Na tuyhaÑyeva (SÊ), tuyhaÑyeva (Ka)
214 SaÑyuttanikÈya

AggiÑ juhatÊti ÈhutiÑ pakkhipanena jÈleti. AggihuttaÑ paricaratÊti

agyÈyatanaÑ sammajjanupalepanabalikammÈdinÈ payirupÈsati. Ko nu kho
imaÑ habyasesaÑ bhuÒjeyyÈti so kira brÈhmaÓo aggimhi hutÈvasesaÑ
pÈyÈsaÑ disvÈ cintesi “aggimhi tÈva pakkhittapÈyÈso mahÈbrahmunÈ
bhutto, ayaÑ pana avaseso atthi, taÑ yadi brahmuno mukhato jÈtassa
brÈhmaÓassa dadeyyaÑ, evaÑ me pitarÈ saha puttopi santappito bhaveyya,
suvisodhito cassa brahmalokagÈmimaggo”ti1. So brÈhmaÓassa dassanatthaÑ
uÔÔhÈyÈsanÈ catuddisÈ anuvilokesi “ko nu kho imaÑ habyasesaÑ
bhuÒjeyyÈ”ti.
Rukkham|leti tasmiÑ vanasaÓÉe jeÔÔhakarukkhassa m|le. SasÊsaÑ
pÈr|taÑ nisinnanti saha sÊsena pÈrutakÈyaÑ nisinnaÑ. KasmÈ pana BhagavÈ
tattha nisÊdi? BhagavÈ kira pacc|sasamaye lokaÑ olokento imaÑ
brÈhmaÓaÑ disvÈ cintesi–ayaÑ brÈhmaÓo evar|paÑ aggapÈyÈsaÑ gahetvÈ
“mahÈbrahmÈnaÑ bhojemÊ”ti aggimhi jhÈpento aphalaÑ karoti -pa- cattÈro
magge ceva cattÈri ca phalÈni demÊti. TasmÈ kÈlasseva vuÔÔhÈya
sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ pattacÊvaraÑ ÈdÈya gantvÈ vuttanayena tasmiÑ
rukkham|le nisÊdi. Atha kasmÈ sasÊsaÑ pÈrupÊti? HimapÈtassa ca sÊtavÈtassa
ca paÔibÈhaÓatthaÑ, paÔibalova etaÑ TathÈgato adhivÈsesuÑ. Sace pana
apÈrupitvÈ nisÊdeyya, brÈhmaÓo d|rayova saÒjÈnitvÈ nivatteyya, evaÑ sati
kathÈ nappavatteyya. Iti BhagavÈ “brÈhmaÓe Ègate sÊsaÑ vivarissÈmi, atha
maÑ so disvÈ kathaÑ pavattessati, tassÈhaÑ kathÈnusÈrena dhammaÑ
desessÈmÊ”ti kathÈpavattanatthaÑ evamakÈsi.
Upasa~kamÊti brÈhmaÓo “ayaÑ sasÊsaÑ pÈrupitvÈ sabbarattiÑ
padhÈnamanuyutto, imassa dakkhiÓodakaÑ datvÈ imaÑ habyasesaÑ
dassÈmÊ”ti brÈhmaÓasaÒÒÊ hutvÈ upasa~kami. MuÓÉo ayaÑ bhavaÑ,
muÓÉako ayaÑ bhavanti sÊse vivaritamatte nÊcakesantaÑ disvÈ “muÓÉo”ti2
Èha. Tato suÔÔhutaraÑ olokento pavattamattampi sikhaÑ adisvÈ hÊÄento
“muÓÉko”ti Èha. TatovÈti yatthaÔhito addasa, tamhÈva padesÈ. MuÓÉÈpi hÊti
kenaci kÈraÓena muÓÉitasÊsÈpi honti.
______________________________________________________________
1. Brahmalokamaggoti (SyÈ) 2. TaÑ so muÓÉoti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 215

MÈ jÈtiÑ pucchÈti yadi dÈnassa mahapphalataÑ paccÈsÊsasi, jÈtiÑ mÈ

puccha. AkÈraÓaÑ hi dakkhiÓeyyabhÈvassa jÈti. CaraÓaÒca pucchÈti apica
kho sÊlÈdiguÓabhedaÑ caraÓaÑ puccha. EtaÑ hi dakkhiÓeyyabhÈvassa
kÈraÓaÑ. IdÈnissa tamatthaÑ vibhÈvento kaÔÔhÈ have jÈyati jÈtavedoti-
ÈdimÈha. TatrÈyaÑ adhippÈyo–idha kaÔÔhÈ aggi jÈyati, na ca so
sÈlÈdikaÔÔhÈ jÈtova aggikiccaÑ karoti, sÈpÈna1 doÓi-ÈdikaÔÔhÈ jÈto na karoti,
attano pana acciyÈdiguÓasampattiyÈ yato vÈ tato vÈ jÈto karotiyeva. EvaÑ
na brÈhmaÓakulÈdÊsu jÈtova dakkhiÓeyyo hoti, caÓÉÈlakulÈdÊsu jÈto na hoti,
apica kho nÊcakulinopi uccakulinopi khÊÓÈsavamuni dhitimÈ hirÊnisedho
ÈjÈnÊyo hoti, imÈya dhitihiripamokkhÈya guÓasampattiyÈ jÈtimÈ
uttamadakkhiyyo hoti. So hi dhitiyÈ guÓe dhÈreti, hiriyÈ dose nisedhetÊti.
Apicettha munÊti monadhammena samannÈgato. DhitimÈti vÊriyavÈ.
ŒjÈnÊyoti kÈraÓÈ kÈraÓajÈnanako2. HirÊnisedhoti hiriyÈ pÈpÈni nisedhetvÈ
Ôhito.
Saccena dantoti paramatthasaccena danto. DamasÈ upetoti
indriyadamena upeto. Vedantag|ti catunnaÑ maggavedÈnaÑ antaÑ, cat|hi
vÈ maggavedehi kilesÈnaÑ antaÑ gato. Vusitabrahmacariyoti
maggabrahmacariyavÈsaÑ vuttho. YaÒÒopanÊtoti upanÊtayaÒÒo
paÔiyÈditayaÒÒo ca. TamupavhayethÈti yena yaÒÒo paÔiyÈdito, so taÑ
paramatthabrÈhmaÓaÑ avhayeyya. “IndamavhayÈma, somamavhayÈma,
varuÓamavayÈma, ÊsÈnamavhayÈma, yÈmamavhayÈmÈ”ti idaÑ pana
avhÈnaÑ niratthakaÑ. KÈlenÈti avhayanto ca “kÈlo bhante niÔÔhitaÑ
bhattan”ti antomajjhanhikakÈleyeva taÑ upavhayeyya. So juhati
dakkhiÓeyyeti yo evaÑ kÈle khÊÓÈsavaÑ ÈmantetvÈ tattha
catupaccayadakkhiÓaÑpatiÔÔhapesi, so dakkhiÓeyyejuhati nÈma, na acetane
aggimhi pakkhipanto.
Iti brÈhmaÓo Bhagavato kathaÑ suÓanto pasÊditvÈ idÈni attano pasÈdaÑ
Èvikaronto addhÈ suyiÔÔhanti-ÈdimÈha. Tassattho–addhÈ mama yidaÑ idÈni
suyiÔÔhaÒca suhutaÒca bhavissati, pubbepana aggimhi jhÈpitaÑ niratthakaÑ
ahosÊti. AÒÒo janoti “ahaÑ brÈhmaÓo, ahaÑ brÈhmaÓo”ti
______________________________________________________________
1. PÈsÈÓa (SÊ, SyÈ) 2. KÈraÓaÑ jÈnanto (SyÈ)
216 SaÑyuttanikÈya

vadanto andhabÈlaputhujjano. Habyasesanti hutasesaÑ. BhuÒjatu bhavanti-

Èdi purimasutte vuttanayeneva veditabbaÑ.
Na khvÈhanti na kho ahaÑ. KasmÈ panevamÈhÈti? TasmiÑ kira
bhojane upahaÔamatteva “SatthÈ bhuÒjissatÊ”ti saÒÒÈya cat|su mahÈdÊpesu
dvÊsu parittadÊpasahassesu devatÈ pupphaphalÈdÊni ceva
sappinavanÊtatelamadhuphÈÓitÈdÊni ca ÈdÈya madhupaÔalaÑ pÊÄetvÈ madhuÑ
gaÓhantiyo viya dibbÈnubhÈvena nibbattitojameva gahetvÈ pakkhipiÑsu.
Tena taÑ sukhumattaÑ gataÑ, manussÈnaÒca oÄÈrikaÑ vatth|ti tesaÑ tÈva
oÄÈrikavatthutÈya sammÈ pariÓÈmaÑ na ghacchati. Goy|se pana tilabÊjÈni1
pakkhipitvÈ pakkattÈ oÄÈrikamissakaÑ jÈtaÑ, devÈnaÒca sukhumaÑ vatth|ti
tesaÑ sukhumavatthutÈya sammÈ pariÓÈmaÑ na gacchati.
SukkhavipassakakhÊÓÈsavassÈpi kucchiyaÑ na pariÓamati.
AÔÔhasamÈpattilÈbhÊkhÊÓÈsavassa pana samÈpattibalena pariÓÈmeyya.
Bhagavato pana pÈkatikeneva kammajatejena pariÓÈmeyya.
Appahariteti aharite. Sace hi garitesu tiÓesu pakkhipeyya,
siniddhapÈyÈsena tiÓÈni p|tÊni bhaveyyuÑ. BuddhÈ ca
Bh|tagÈmasikkhÈpadaÑ na vÊtikkamanti, tasmÈ evamÈha. Yattha pana
galappamÈÓÈni mahÈtiÓÈni, tÈdise ÔhÈne pakkhipituÑ vaÔÔati. AppÈÓaketi
sappÈÓakasmiÑ hi parittake udake pakkhitte pÈÓakÈ maranti, tasmÈ
evamÈha. YaÑ pana gambhÊraÑ mahÈ-udakaÑ hoti, pÈtisatepi pÈtisahassepi
pakkhitte na ÈluÄati, tathÈr|pe udake vaÔÔati. OpilÈpesÊti suvaÓÓapÈtiyÈ
saddhiÑyeva nimujjÈpesi. CicciÔÈyati ciÔiciÔÈyatÊti evar|paÑ saddaÑ karoti.
KiÑ panesa pÈyÈsassa ÈnubhÈvo, udÈhu TathÈgatassÈti? TathÈgatassa. AyaÑ
hi brÈhmaÓo taÑ pÈyÈsaÑ opilÈpetvÈ ummaggaÑ Èruyha Satthu santikaÑ
anÈgantvÈva gaccheyya, atha BhagavÈ “ettakaÑ acchariyaÑ disvÈ mama
santikaÑ Ègamissati, athassÈhaÑ dhammadesanÈya micchÈdiÔÔhigahaÓaÑ
bhinditvÈ sÈsane otÈretvÈ amatapÈnaÑ pÈyessÈmÊ”ti adhiÔÔhÈnabalena2
evamakÈsi.
______________________________________________________________
1. TÊÓi bÊjÈni (SyÈ) 2. AdhiÔÔhÈnavasena (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 217

DÈru samÈdahÈnoti dÈruÑ jhÈpayamÈno. BahiddhÈ hi etanti etaÑ

dÈrujjhÈpanaÑ nÈma ariyadhammato bahiddhÈ. Yadi etena suddhi
bhaveyya, ye davaÉÈhakÈdayo1 bah|ni dÈr|ni jhÈpenti, te paÔhamataraÑ
sujjheyyuÑ. KusalÈti khandhÈdÊsu kusalÈ. AjjhattamevujjalayÈmi jotinti
niyakajjhatte attano santÈnasmiÑ yeva ÒÈÓajotiÑ jÈlemi. NiccagginÊti
ÈvajjanapaÔibaddhena sabbaÒÒutaÒÒÈÓena niccaÑ pajjalitaggi.
NiccasamÈhitattoti niccaÑ sammÈ Ôhapitacitto. BrahmacariyaÑ carÈmÊti
BodhimaÓÉe caritaÑ brahmacariyaÑ gahetvÈ evaÑ vadati.
MÈno hi te brÈhmaÓa khÈribhÈroti yathÈ khÈribhÈro khandhena
vayhamÈno2 upari Ôhitopi akkantakkantaÔÔhÈne pathaviyÈ saddhiÑ phuseti,
evameva jÈtigottakulÈdÊni mÈnavatth|ni nissÈya ussÈpito mÈnopi tattha
tattha issaÑ uppÈdento cat|su apÈyesu saÑsÊdÈpeti. TenÈha “mÈno hi te
brÈhmaÓa khÈribhÈro”ti. Kodho dhumoti tava ÒaÓaggissa upakkilesaÔÔhena
kodho dhumo. Tena hi te upakkiliÔÔho ÒÈÓaggi na virocati. Bhasmani
mosavajjanti nirojaÔÔhena3 musÈvÈdo chÈrikÈ nÈma. YathÈ hi chÈrikÈya
paÔicchanno aggi na joteti, EvaÑ te musÈvÈdena paÔicchannaÑ ÒÈÓanti
dasseti. JivhÈ sujÈti yathÈ tuyhaÑ suvaÓÓarajatalohakaÔÔhamattikÈsu
aÒÒataramayÈ yÈgayajanatthÈya4 sujÈ hoti, evaÑ mayhaÑ dhammayÈgaÑ
yajanatthÈya pah|tajivhÈ sujÈti vadati. HadayaÑ jotiÔÔhÈnanti yathÈ tuyhaÑ
nadÊtÊre jotiÔÔhÈnaÑ, evaÑ mayhaÑ dhammayÈgassa yajanaÔÔhÈnatthena
sattÈnaÑ hadayaÑ jotiÔÔhÈnaÑ. AttÈti cittaÑ.
Dhammo rahadoti yathÈ tvaÑ aggiÑ paricaritvÈ
dh|machÈrikasedakiliÔÔhasarÊro sundarikaÑ nadiÑ otaritvÈ nhÈyasi, evaÑ
mayhaÑ sundarikÈsadisena bÈhirena rahadena attho natthi,
aÔÔha~gikamaggadammo pana mayhaÑ rahado, tatrÈhaÑ pÈÓasatampi
pÈÓasahassampi caturÈsÊtipÈÓasahassÈnipi ekappahÈrena nhÈpemi.
SÊlatitthoti tassa pana me dhammarahadassa catupÈrisuddhisÊlaÑ titthanti
dasseti. AnÈviloti yathÈ tuyhaÑ sundarikÈ nadÊ cat|hi paÒcahi ekato
nhÈyantehi heÔÔhupariyavÈlikÈ ÈluÄÈ
______________________________________________________________
1. ChavaÉÈhakÈdayo (SÊ) 2. VuyhamÈno (SÊ, SyÈ)
3. NijotaÔÔhena (Ka) 4. AÒÒatarÈ mahÈyÈgaÑ yajanatthÈya (SÊ)
218 SaÑyuttanikÈya

hoti, na evaÑ mayhaÑ rahado, anekasatasahassesupi pÈÓesu otaritvÈ

nhÈyantesu so anÈvilo vippasannova hoti. Sabbhi sataÑ pasatthoti paÓÉitehi
paÓÉitÈnaÑ pasaÔÔho. Uttamatthena vÈ so sabbhÊti vuccati, paÓÉitehi
pasatthattÈ sataÑ pasattho. Taranti pÈranti nibbÈnapÈraÑ gacchanti.
IdÈni ariyamaggarahadassa a~gÈni uddharitvÈ dassento saccaÑ
dhammoti-ÈdimÈha. Tattha saccanti vacÊsaccaÑ. Dhammoti iminÈ
diÔÔhisa~kappavÈyÈmasatisamÈdhayo dasseti. SaÑyamoti iminÈ
kammantÈjÊvÈ gahitÈ. Saccanti vÈ iminÈ maggasaccaÑ gahitaÑ. SÈ atthato
sammÈdiÔÔhi. VuttaÑ hetaÑ “sammÈdiÔÔhi maggo ceva hetu cÈ”ti1.
SammÈdiÔÔhiyÈ pana gahitÈya taggatikattÈ sammÈsa~kappo gahitova hoti.
Dhammoti iminÈ vÈyÈmasatisamÈdhayo. SaÑyamoti iminÈ
vÈcÈkammantÈjÊvÈ2. Ivampi aÔÔha~giko maggo dassito hoti. Atha vÈ saccanti
paramatthasaccaÑ, taÑ atthato nibbÈnaÑ. Dhammotipadena diÔÔhi sa~kappo
vÈyÈmo sati samÈdhÊti paÒca~gÈni gahitÈni. SaÑyamoti vÈcÈ kammanto
ÈjÊvoti tÊÓi. Evampi aÔÔha~giko maggo dassito hoti. Brahmacariyanti etaÑ
brahmacariyaÑ nÈma. Majjhe sitÈti sassatucchede vajjetvÈ majjhe nissitÈ.
BrahmapattÊti seÔÔhapatti. Sa tujjuhh|tesu namo karohÊti ettha ta.kÈro
padasandhikaro, sa tvaÑ ujubh|tesu namo karohÊti ettha ta-kÈro
padasandhikaro, sa tvaÑ urubh|tesu khÊÓÈsavesu namo karohÊti attho.
TamahaÑ naraÑ dhammasÈrÊti br|mÊti yo evaÑ paÔipajjati, tamahaÑ
puggalaÑ “dhammasÈrÊ eso dhammasÈriyÈ paÔicchanno”ti3 ca
“kusaladhammehi akusaladhamme sÈretvÈ Ôhito”ti vÈti vadÈmÊti. .
NavamaÑ.

10. BahudhÊtarasuttavaÓÓanÈ
196. Dasame aÒÒatarasmiÑ vanasaÓÉeti pacc|sasamaye lokaÑ
olokento tassa brÈhmaÓassa arahattassa upanissayaÑ disvÈ “gacchÈmissa
sa~gahaÑ karissÈmÊ”ti gantvÈ tasmiÑ vanasaÓÉe viharati. NaÔÔhÈ hontÊti
kasitvÈ vissaÔÔhÈ aÔavimukhÈ caramÈnÈ brÈhmaÓe bhuÒjituÑ gate palÈtÈ
honti. Palla~kanti samantato |rubaddhÈsanaÑ. ŒbhujitvÈti
______________________________________________________________
1. Abhi 1. 212 piÔÔhe. 2. VÈcÈkammantÈjÊvÈti (SyÈ) 3. PaÔipannoti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 219

bandhitvÈ. UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈyÈti uparimaÑ sarÊraÑ ujukaÑ ÔhapetvÈ

aÔÔhÈrasa piÔÔhikaÓÔake koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdetvÈ. ParimukhaÑ satiÑ
upaÔÔhapetvÈti kammaÔÔhÈnÈbhimukhaÑ satiÑ ÔhapayitvÈ, mukhasamÊpe vÈ
katvÈti attho. Teneva vibha~ge vuttaÑ “ayaÑ sati upaÔÔhitÈ hoti s|paÔÔhitÈ
nÈsikagge vÈ mukhanimitte vÈ, tena vuccati parimukhaÑ satiÑ
upaÔÔhapetvÈ”ti1. Atha vÈ “parÊti pariggahaÔÔho. Mukhanti niyyÈnaÔÔho. SatÊti
upaÔÔhÈnaÔÔho. Tena vuccati parimukhaÑ satiÑ upaÔÔhapetvÈ”ti evaÑ
paÔisambhidÈyaÑ2 vuttanayenapettha attho daÔÔhabbo. TatrÈyaÑ sa~khepo
“pariggahitaniyyÈnaÑ satiÑ katvÈ”ti. EvaÑ nisÊdanto ca pana chabbaÓÓÈ
ghanabuddharasmiyo vissajjetvÈ nisÊdi. Upasa~kamÊti domanassÈbhibh|to
ÈhiÓÉanto “sukhena vatÈyaÑ samaÓo3 nisinno”ti cintetvÈ upasa~kami.
AjjasaÔÔhiÑ na dissantÊti ajja chadivasamattakÈ paÔÔhÈya na dissanti.
PÈpakÈti lÈmakÈ tilakhÈÓukÈ. Tena kira tilakhette vapite tadaheva devo
vassitvÈ tile paÑsumhi osÊdÈpesi, pupphaÑ vÈ phalaÑ vÈ gahetuÑ
nÈsakkhiÑsu. Yepi vaÉÉhiÑsu, tesaÑ upari pÈÓakÈ patitvÈ paÓÓÈni
khÈdiÑsu, ekapaÓÓadupaÓÓÈ khÈÓukÈ avasissiÑsu. BrÈhmaÓo khettaÑ
oloketuÑ gato te disvÈ “vaÉÉhiyÈ me tilÈ gahitÈ, tepi naÔÔhÈ”ti
domanassajÈto ahosi, taÑ gahetvÈ imaÑ gÈthamÈha.
UssoÄikÈyÈti ussÈhena kaÓÓana~guÔÔhÈdÊni ukkhipitvÈ vicarantÈ4
uppatanti. Tassa kira anupubbena bhogesu parikkhÊÓesu pakkhipitabbassa
abhÈvena tucchakoÔÔhÈ ahesuÑ. Tassa ito cito ca sattahi gharehi ÈgatÈ
m|sikÈ te tucchakoÔÔhe5 pavisitvÈ uyyÈnakÊÄaÑ kÊÄantÈ viya naccanti, taÑ
gahetvÈ evamÈha.
UppÈÔakehi saÒchannoti uppÈÔakapÈÓakehi saÒchanno. Tassa kira
brÈhmaÓassa sayanatthÈya santhataÑ tiÓapaÓÓasanthÈraÑ koci antarantarÈ
paÔijagganto natthi. So divasaÑ araÒÒe kammaÑ katvÈ sÈyaÑ ÈgantvÈ
tasmiÑ nipajjati. Athassa uppÈÔakapÈÓakÈ sarÊraÑ ekacchannaÑ karontÈ
khÈdanti, taÑ gahetvÈ evamÈha.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 261 piÔÔhe jhÈnavibha~ge. 2. Khu 9. 174 piÔhe.
3. SamaÓo Gotamo (SyÈ) 4. ViravantÈ (SÊ) 5. TucchakoÔÔhÈni (Ka)
220 SaÑyuttanikÈya

VidhavÈti matapatikÈ. YÈva kira tassa brÈhmaÓassa gehe vibhavamattÈ1

ahosi, tÈva tÈ vidhavÈpi hutvÈ patikulesu vasituÑ labhiÑsu. YadÈ pana so
niddhano jÈto, tadÈ tÈ “pitugharaÑ2 gacchathÈ”ti sassusasurÈdÊhi
nikkaÉÉhitÈ tato tasseva gharaÑ ÈgantvÈ vasantiyo brÈhmaÓassa
bhojanakÈle “gacchatha ayyakena saddhiÑ bhuÒjathÈ”ti putte pesenti, tehi
pÈtiyaÑ hatthesu otÈritesu brÈhmaÓo hatthassa okÈsaÑ na labhati. TaÑ
gahetvÈ imaÑ gÈthamÈha.
Pi~galÈti kaÄÈrapi~galÈ. TilakÈhatÈti kÈÄasetÈdivaÓÓehi tilakehi
ÈhatagattÈ. SottaÑ pÈdena bodhetÊti niddaÑ okkantaÑ pÈdena paharitvÈ
pabodheti. AyaÑ kira brÈhmaÓo m|sikasaddena ubbÈÄho uppÈÔakehi ca
khajjamÈno sabbarattiÑ niddaÑ alabhitvÈ pacc|sakÈle niddÈyati. Atha naÑ
akkhÊsu nimmilitamattesveva “kiÑ karosi brÈhmaÓa, pacchÈ ca pubbe ca
gahitassa iÓassa vaÉÉhi matthakaÑ pattÈ, satta dhÊtaro posetabbÈ, idÈni
iÓÈyikÈ ÈgantvÈ gehaÑ parivÈressanti, gaccha kammaÑ karohÊ”ti pÈdena
paharitvÈ pabodheti. TaÑ gahetvÈ imaÑ gÈthamÈha.
IÓÈyikÈti yesaÑ anena hatthato iÓaÑ gahitaÑ. So kira kassaci hatthato
ekaÑ kahÈpaÓaÑ kassaci dve kassaci dasa -pa- kassaci satanti evaÑ
bah|naÑ gatthato iÓaÑ aggahesi, te divÈ brÈhmaÓaÑ apassantÈ “gehato taÑ
nikkhantameva gaÓhissÈmÈ”ti balavapacc|se gantvÈ codenti. TaÑ gahetvÈ
imaÑ gÈthamÈha.
BhagavÈ tena brÈhmaÓena imÈhi sattahi gÈthÈhi dukkhe kathite “yaÑ
yaÑ brÈhmaÓa tayÈ dukkhaÑ kathitaÑ, sabbametaÑ mayhaÑ natthÊ”ti
dassento paÔigÈthÈhi brÈhmaÓassa dhammadesanaÑ vaÉÉhesi. BrÈhmaÓo tÈ
gÈthÈ sutvÈ Bhagavati pasanno saraÓesu patiÔÔhÈya pabbajitvÈ arahattaÑ
pÈpuÓi. TaÑ dassetuÑ evaÑ vutte bhÈradvÈjagottoti-Èdi vuttaÑ. Tattha
alatthÈti labhi.
TaÒca pana brÈhmaÓaÑ BhagavÈ pabbÈjetvÈ ÈdÈya JetavanaÑ gantvÈ
punadivase tena therena pacchÈsamaÓena KosalaraÒÒo gehadvÈraÑ
______________________________________________________________
1. VibhavappattÈ (Ka) 2. MÈtÈpitugharaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 221

agamÈsi. RÈjÈ “SatthÈ Ègato”ti sutvÈ pÈsÈdÈ oruyya vanditvÈ hatthato pattaÑ
gahetvÈ TathÈgataÑ uparipÈsÈdaÑ ÈropetvÈ varÈsane nisÊdÈpetvÈ
gandhodakena pÈde dhovitvÈ satapÈkatelena makkhetvÈ yÈguÑ ÈharÈpetvÈ
rajatadaÓÉaÑ suvaÓÓakaÔacchuÑ gahetvÈ Satthu upanÈmesi. SatthÈ pattaÑ
pidahi. RÈjÈ TathÈgatassa pÈdesu patitvÈ “sace me bhante doso atthi,
khamathÈ”ti Èha. Natthi mahÈrÈjÈti. Atha kasmÈ yÈguÑ na gaÓhathÈti.
Palibodho atthi mahÈrÈjÈti. KiÑ pana bhante yÈguÑ agaÓhanteheva
labhitabbo esa palibodho, paÔibalo ahaÑ palibodhaÑ dÈtuÑ1, gaÓhatha2
bhanteti. SatthÈ aggahesi. Mahallakattheropi dÊgharattaÑ chÈto yÈvadatthaÑ
yÈguÑ pivi. RÈjÈ khÈdanÊyabhojanÊyaÑ datvÈ bhattakiccÈvasÈne
BhagavantaÑ vanditvÈ Èha–“BhagavÈ tumhe paveÓiyÈ Ègate OkkÈkavaÑse
uppajjitvÈ cakkavattisiriÑ pahÈya pabbajitvÈ loke aggataÑ patto, ko nÈma
bhante tumhÈkaÑ palibodho”ti. MahÈrÈja etassa mahallakattherassa
palibodho amhÈkaÑ palibodhasadisovÈti.
RÈjÈ theraÑ vanditvÈ “ko bhante tumhÈkaÑ palibodho”ti pucchi.
IÓapalibodho mahÈrÈjÈti. Kittako bhanteti. GaÓehi mahÈrÈjÈti. RaÒÒo “ekaÑ
dve sataÑ sahassan”ti gaÓentassa a~guliyo nappahonti. AthekaÑ purisaÑ
pakkositvÈ “gaccha bhaÓe nagare bheriÑ carÈpehi ‘sabbe
bahudhÊtikabrÈhmaÓassa iÓÈyikÈ rÈja~gaÓe sannipatant|’ti”. ManussÈ
bheriÑ sutvÈ sannipatiÑsu. RÈjÈ tesaÑ hatthato paÓÓÈni ÈharÈpetvÈ
sabbesaÑ an|naÑ dhanamadÈsi. Tattha suvaÓÓameva
satasahassagghanakaÑ ahosi. Puna rÈjÈ pucchi “aÒÒopi atthi bhante
palibodho”ti. IÓaÑ nÈma mahÈrÈja datvÈ muccituÑ sakkÈ, etÈ pana satta
dÈrikÈ mahÈpalibodhÈ mayhanti. RÈjÈ yÈnÈni pesetvÈ tassa dhÊtaro
ÈharÈpetvÈ attano dhÊtaro katvÈ taÑ taÑ kulagharaÑ pesetvÈ “aÒÒopi bhante
atthi palibodho”ti pucchi. BrÈhmaÓÊ mahÈrÈjÈti. RÈjÈ yÈnaÑ pesetvÈ tassa
brÈhmaÓiÑ ÈharÈpetvÈ ayyikaÔÔhÈne ÔhapetvÈ puna pucchi “aÒÒopi bhante
atthi palibodho”ti.
______________________________________________________________
1. KÈtuÑ (SyÈ) 2. YÈguÑ gaÓhatha (SyÈ)
222 SaÑyuttanikÈya

Natthi mahÈrÈjÈti vutte rÈjÈpi cÊvaradussÈni dÈpetvÈ “bhante mamasantakaÑ

tumhÈkaÑ bhikkhubhÈvaÑ jÈnÈthÈ”ti Èha. Œma mahÈrÈjÈti. Atha naÑ rÈjÈ
Èha “bhante cÊvarapiÓÉapÈtÈdayopi sabbe paccayÈ amhÈkaÑ santakÈ
bhavissanti, tumhe TathÈgatassa manaÑ gahetvÈ samaÓadhammaÑ
karothÈ”ti. Thero tatheva appamatto samaÓadhammaÑ karonto nacirasseva
ÈsavakkhayaÑ pattoti. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo1.
_____

2. UpÈsakavagga

1. KasibhÈradvÈjasuttavaÓÓanÈ
197. Dutiyavaggassa2 paÔhame Magadhes|ti evaÑnÈmake janapade.
DakkhiÓÈgirisminti RÈjagahaÑ parivÈretvÈ Ôhitassa girino dakkhiÓabhÈge
janapado atthi, tasmiÑ janapade, tattha vihÈrassÈpi tadeva nÈmaÑ.
EkanÈÄÈyaÑ brÈhmaÓagÈmeti EkanÈÄÈti tassa gÈmassa nÈmaÑ. BrÈhmaÓÈ
panettha sambahulÈ paÔivasanti, brÈhmaÓabhogo eva vÈ so3. TasmÈ
“BrÈhmaÓagÈmo”ti vuccati.
Tena kho pana samayenÈti yaÑ samayaÑ BhagavÈ MagadharaÔÔhe
EkanÈÄaÑ brÈhmaÓagÈmaÑ upanissÈya DakkhiÓagirimahÈvihÈre
brÈhmaÓassa indriyaparipÈkaÑ ÈgamayamÈno viharati, tena samayena.
KasibhÈradvÈjassÈti so brÈhmaÓo kasiÑ nissÈya jÊvati, bhÈradvÈjoti cassa
gottaÑ. PaÒcamattÈnÊti paÒca pamÈÓÈni, an|nÈni anadhikÈni
paÒcana~galasatÈnÊti vuttaÑ hoti. PayuttÈnÊti yojitÈni, balÊbaddÈnaÑ
khandhesu ÔhapetvÈ yuge yottehi yojitÈnÊti attho.
VappakÈleti vappanakÈle bÊjanikkhepasamaye. Tattha dve vappÈni
kalalavappaÒca paÑsuvappaÒca. PaÑsuvappaÑ idha adhippetaÑ, taÒca kho
paÔhamadivase ma~galavappaÑ. TatthÈyaÑ upakaraÓasampadÈ–tÊÓi
balÊbaddasahassÈni upaÔÔhÈpitÈni honti, sabbesaÑ suvaÓÓamayÈni si~gÈni
paÔimukkÈni, rajatamayÈ khurÈ,
______________________________________________________________
1. Arahantavaggo (SyÈ) 2. UpÈsakavaggassa (SyÈ)
3. BrÈhmaÓabhogova heso (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 223

sabbe setamÈlÈhi ceva gandhapaÒca~gulÊhi ca ala~katÈ paripuÓÓapaÒca~gÈ1

sabbalakkhaÓasampannÈ, ekacce kÈÄÈ aÒjanavaÓÓÈ2, ekacce setÈ
phalikavaÓÓÈ3, ekacce rattÈ pavÈÄavaÓÓÈ, ekacce kammÈsÈ
masÈragallavaÓÓÈ. EvaÑ paÒcasatÈ kassakÈ sabbe ahatasetavatthÈ
gandhamÈlÈla~katÈ dakkhiÓa-aÑsak|Ôesu patiÔÔhitapupphacumbaÔakÈ
haritÈlamanosilÈlaÒjanujjalagattÈ4 dasa dasa na~galÈ ekekagumbÈ hutvÈ
gacchanti. Na~galÈnaÑ sÊsaÒca yugaÒca patodÈ ca suvaÓÓakhacitÈ.
PaÔhamana~gale aÔÔha balÊbaddhÈ yuttÈ, sesesu cattÈro cattÈro, avasesÈ
kilantaparivattanatthaÑ ÈnÊtÈ. Ekekagumbe ekekabÊjasakaÔaÑ ekeko kasati,
ekeko vappati.
BrÈhmaÓo pana pageva massukammaÑ kÈrÈpetvÈ nhÈyitvÈ
sugandhagandhehi vilitto paÒcasatagghanakaÑ vatthaÑ nivÈsetvÈ
sahassagghanakaÑ ekaÑsaÑ karitvÈ ekekissÈ a~guliyÈ dve dveti vÊsati
a~gulimuddikÈyo kaÓÓesu sÊhakuÓÉalÈni sÊse brahmaveÔhanaÑ paÔimuÒcitvÈ
suvaÓÓamÈlaÑ kaÓÔhe katvÈ brÈhmaÓagaÓaparivuto kammantaÑ vosÈsati.
Athassa brÈhmaÓÊ anekasatabhÈjanesu pÈyÈsaÑ pacÈpetvÈ mahÈsakaÔesu
ÈropetvÈ gandhodakena nhÈyitvÈ sabbÈla~kÈravibh|sitÈ
brÈhmaÓÊgaÓaparivutÈ kammantaÑ agamÈsi. Gehampissa haritupalittaÑ
vippakiÓÓalÈjaÑ puÓÓaghaÔakadalidhajapaÔÈkÈhi ala~kataÑ
gandhapupphÈdÊhi sukatabalikammaÑ, khettaÒca tesu tesu ÔhÈnesu
samussitaddhajapaÔÈkaÑ ahosi. ParijanakammakÈrehi saddhiÑ osaÔaparisÈ
aÉÉhateyyasahassÈ ahosi, sabbe ahatavatthÈ, sabbesaÑ pÈyÈsabhojanameva
paÔiyattaÑ.
Atha brÈhmaÓo suvaÓÓapÈtiÑ dhovÈpetvÈ pÈyÈsassa p|retvÈ
sappimadhuphÈÓitehi abhisa~kharitvÈ na~galabalikammaÑ kÈrÈpesi.
BrÈhmaÓÊ paÒcannaÑ kassakasatÈnaÑ suvaÓÓarajatakaÑsatambalohamayÈni
bhÈjanÈni dÈpetvÈ suvaÓÓakaÔacchuÑ gahetvÈ pÈyÈsena parivisantÊ
gacchati5. BrÈhmaÓo pana balikammaÑ kÈretvÈ rattabandhikÈyo6
upÈhanÈyo ÈrohitvÈ rattasuvaÓÓadaÓÉakaÑ gahetvÈ “idha pÈyÈsaÑ detha,
idha
______________________________________________________________
1. ParipuÓÓa~gapacca~gÈ (SÊ) 2. AjinavaÓÓÈ (Ka)
3. BalÈkavaÓÓÈ (SÊ), balÈhakavaÓÓÈ (SyÈ) 4. ...aÒjanujjalagattÈ (®ÊkÈ)
5. Parivisati (Ka) 6. RattabaddhakÈyo (SyÈ)
224 SaÑyuttanikÈya

sappiÑ detha, idha sakkharaÑ dethÈ”ti vosÈsamÈno vicarati. AyaÑ tÈva

kammante pavatti.
VihÈre pana yattha yattha BuddhÈ vasanti, tattha tattha nesaÑ
devasikaÑ paÒca kiccÈni bhavanti. SeyyathidaÑ? PurebhattakiccaÑ
pacchÈbhattakiccaÑ purimayÈmakiccaÑ majjhimayÈmakiccaÑ
pacchimayÈmakiccanti.
TatridaÑ purebhattakiccaÑ–BhagavÈ hi pÈtova uÔÔhÈya
upaÔÔhÈkÈnuggahatthaÑ sarÊraphÈsukatthaÒca mukhadhovanÈdiparikammaÑ
katvÈ yÈva bhikkhÈcÈravelÈ, tÈva vivittÈsane vÊtinÈmetvÈ bhikkhÈcÈravelÈya
nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattamÈdÈya kadÈci
ekako, kadÈci bhikkhusaÑghaparivuto gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ piÓÉÈya
pavisati kadÈci pakatiyÈ, kadÈci anekehi pÈÔihÈriyehi vattamÈnehi.
SeyyathidaÑ? PiÓÉÈya pavisato LokanÈthassa purato purato gantvÈ
mudugatiyo vÈtÈ1 pathaviÑ sodhenti, valÈhakÈ udakaphusitÈni muÒcantÈ
magge reÓuÑ v|pasametvÈ upari vitÈnaÑ hutvÈ tiÔÔhanti, apare vÈtÈ
pupphÈni upaharitvÈ2 magge okiranti. UnnatÈ bh|mippadesÈ onamanti,
onatÈ unnamanti. PÈdanikkhepasamaye samÈva bh|mi hoti,
sukhasamphassÈni padumapupphÈni vÈ pÈde sampaÔicchanti. IndakhÊlassa
anto Ôhapitamatte dakkhiÓapÈde sarÊrÈ chabbaÓÓarasmiyo nikkhamitvÈ
suvaÓÓarasasiÒcanÈni3 viya citrapaÔaparikkhittÈni viya ca
pÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdÊni karontiyo4 ito cito ca vidhÈvanti. Hatthi-
assaviha~gÈdayo sakasakaÔÔhÈnesu ÔhitÈyeva madhurenÈkÈrena saddaÑ
karonti, tathÈ bherivÊÓÈdÊni t|riyÈni manussÈnaÒca kÈy|pagÈni ÈbharaÓÈni.
Tena saÒÒÈÓena manussÈ jÈnanti “ajja BhagavÈ idha piÓÉÈya paviÔÔho”ti. Te
sunivatthÈ supÈrutÈ gandhapupphÈdÊni ÈdÈya gharÈ nikkhamitvÈ
antaravÊthiÑ paÔipajjitvÈ BhagavantaÑ gandhapupphÈdÊhi sakkaccaÑ
p|jetvÈ vanditvÈ “amhÈkaÑ bhante dasa bhikkh|, amhÈkaÑ vÊsati,
amhÈkaÑ bhikkhusataÑ dethÈ”ti yÈcitvÈ Bhagavatopi pattaÑ gahetvÈ
ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ sakkaccaÑ paÓÉapÈtena paÔimÈnenti.
______________________________________________________________
1. MudugatavÈtÈ (SyÈ) 2. Upari haritvÈ (SyÈ)
3. SuvaÓÓarasapiÒjarÈni (SÊ, SyÈ) 4. Ala~karontiyo (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 225

BhagavÈ katabhattakicco tesaÑ santÈnÈni oloketvÈ tathÈ dhammaÑ

deseti, yathÈ keci saraÓagamane patiÔÔhahanti, keci paÒcasu sÊlesu, keci
sotÈpattisakadÈgÈmi-anÈgÈmiphalÈnaÑ aÒÒatarasmiÑ, keci pabbajitvÈ
aggaphale arahatteti. EvaÑ mahÈjanaÑ anuggahetvÈ uÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ
gacchati. Tattha gandhamaÓÉalamÈÄe paÒÒattavarabuddhÈsane nisÊdati
bhikkh|naÑ bhattakiccapariyosÈnaÑ ÈgamayamÈno. Tato bhikkh|naÑ
bhattakiccapariyosÈne upaÔÔhÈko Bhagavato nivedeti. Atha BhagavÈ
GandhakuÔiÑ pavisati. IdaÑ tÈva purebhattakiccaÑ.
Atha BhagavÈ evaÑ katapurebhattakicco GandhakuÔiyÈ upaÔÔhÈne
nisÊditvÈ pÈde pakkhÈletvÈ pÈdapÊÔhe ÔhatvÈ bhikkhusaÑghaÑ ovadati
“bhikkhave appamÈdena sampÈdetha, dullabho BuddhuppÈdo lokasmiÑ,
dullabho manussattapaÔilÈbho, dullabhÈ saddhÈsampatti1, dullabhÈ pabbajjÈ,
dullabhaÑ saddhammassavanan”ti. Tattha keci BhagavantaÑ
kammaÔÔhÈnaÑ pucchanti. BhagavÈ tesaÑ cariyÈnur|paÑ kammaÔÔhÈnaÑ
deti. Tato sabbepi BhagavantaÑ vanditvÈ attano attano
rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈni gacchanti, keci araÒÒaÑ, keci rukkham|laÑ, keci
pabbatÈdÊnaÑ aÒÒataraÑ, keci CÈtumahÈrÈjikabhavanaÑ -pa- keci
Vasavattibavananti. Tato BhagavÈ GandhakuÔiÑ pavisitvÈ sace Èka~khati,
dakkhiÓena passena sato sampajÈno muhuttaÑ sÊhaseyaÑ kappeti. Atha
samassÈsitakÈyo uÔÔhahitvÈ dutiyabhÈge lokaÑ voloketi. TatiyabhÈge yaÑ
gÈmaÑ vÈ nigamaÑ vÈ upanissÈya viharati, tattha mahÈjano purebhattaÑ
dÈnaÑ datvÈ pacchÈbhattaÑ sunivattho supÈruto gandhapupphÈdÊni ÈdÈya
vihÈre sannipatati. Tato BhagavÈ sampattaparisÈya anur|pena pÈÔihÈriyena
gantvÈ dhammasabhÈyaÑ paÒÒattavarabuddhÈsane nisajja dhammaÑ deseti
kÈlayuttaÑ samayayuttaÑ. Atha kÈlaÑ viditvÈ parisaÑ uyyojeti, manussÈ
BhagavantaÑ vanditvÈ pakkamanti. IdaÑ pacchÈbhattakiccaÑ.
So evaÑ niÔÔhitapacchÈbhattakicco sace gattÈni osiÒcitukÈmo hoti,
BuddhÈsanÈ vuÔÔhÈya nhÈnakoÔÔhakaÑ pavisitvÈ upaÔÔhÈkena paÔiyÈdita-
udakena gattÈni ÒatuÑ gÈhÈpeti. UpaÔÔhÈkopi BuddhÈsanaÑ ÈnetvÈ
papphoÔetvÈ GandhakuÔipariveÓe paÒÒÈpeti. BhagavÈ surattadupaÔÔaÑ2
nivÈsetvÈ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ uttarÈsa~gaÑ katvÈ tattha ÈgantvÈ
______________________________________________________________
1. SaddhÈsampadÈ (Ka), sampatti (DÊ-®Ôha 1. 47 piÔÔhe) 2. RattadupaÔÔaÑ (SÊ, SyÈ)
226 SaÑyuttanikÈya

nisÊdati ekakova muhuttaÑ paÔisallÊno. Atha bhikkh| tato tato Ègamma

Bhagavato upaÔÔhÈnaÑ gacchanti. Tattha ekacce paÒhaÑ pucchanti, ekacce
kammaÔÔhÈnaÑ, ekacce dhammassavanaÑ yÈcanti. BhagavÈ tesaÑ
adhippÈyaÑ sampÈdento purimayÈmaÑ vÊtinÈmeti. IdaÑ
purimayÈmakiccaÑ.
PurimayÈmakiccapariyosÈne pana bhikkh|su BhagavantaÑ vanditvÈ
pakkamantesu sakaladasasahassilokadhÈtudevatÈyo okÈsaÑ labhamÈnÈ
BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ paÒhaÑ pucchanti yathÈbhisa~khataÑ
antamaso caturakkharampi. BhagavÈ tÈsaÑ tÈsaÑ devatÈnaÑ paÒhaÑ
vissajjento majjhimayÈmaÑ vÊtinÈmeti. IdaÑ majjhimayÈmakiccaÑ.
PacchimayÈmaÑ pana tayo koÔÔhÈse katvÈ purebhattato paÔÔhÈya
nisajjÈpÊÄitassa sarÊrassa kilÈsubhÈvamocanatthaÑ ekaÑ koÔÔhÈsaÑ
ca~kamena vÊtinÈmeti. DutiyakoÔÔhÈse GandhakuÔiÑ pavisitvÈ dakkhiÓena
passena sato sampajÈno sÊhaseyyaÑ kappeti. TatiyakoÔÔhÈse paccuÔÔhÈya
nisÊditvÈ purimabuddhÈnaÑ santike dÈnasÊlÈdivasena
katÈdhikÈrapuggaladassanatthaÑ BuddhacakkhunÈ lokaÑ oloketi. IdaÑ
pacchimayÈmakiccaÑ.
TadÈpi evaÑ olokento KasibhÈradvÈjaÑ brÈhmaÓaÑ arahattassa
upanissayasampannaÑ disvÈ “tattha mayi gate kathÈ pavattissati,
kathÈvasÈne dhammadesanaÑ suttvÈ eso brÈhmaÓo saputtadÈro tÊsu
saraÓesu patiÔÔhaya asÊtikoÔidhanaÑ mama sÈsane vippakiritvÈ aparabhÈge
nikkhamma pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti ÒatvÈ tattha gantvÈ kathaÑ
samuÔÔhÈpetvÈ dhammaÑ desesi. EtamatthaÑ dassetuÑ atha kho BhagavÈti-
Èdi vuttaÑ.
Tattha pubbaÓhasamayanti bhummatthe upayogavacanaÑ,
pubbaÓhasamayeti attho. NivÈsetvÈti paridahitvÈ.
VihÈracÊvaraparivattanavasenetaÑ vuttaÑ. PattacÊvaramÈdÈyÈti pattaÑ
hatthehi, cÊvaraÑ kÈyena ÈdiyitvÈ, sampaÔicchitvÈ dhÈretvÈti attho.
Bhagavato kira piÓÉÈya pavisitukÈmassa bhamaro viya
vikasitapadumadvayamajjhaÑ, indanÊlamaÓivaÓÓaselamayapatto
hatthadvayamajjhaÑ Ègacchati. TaÑ evamÈgataÑ pattaÑ hatthehi
sampaÔicchitvÈ cÊvaraÒca parimaÓÉalaÑ pÈrutaÑ kÈyena dhÈretvÈti vuttaÑ
hoti.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 227

Tenupasa~kamÊti yena maggena kammanto gantabbo, tena ekakova

upasa~kami. KasmÈ pana naÑ bhikkh| nÈnubandhiÑ s|ti? YadÈ hi BhagavÈ
ekakova katthaci gantukÈmo hoti, yÈva bhikkhÈcÈravelÈ1 dvÈraÑ pidahitvÈ
AntogandhakuÔiyaÑ nisÊdati. Bhikkh| tÈya saÒÒÈya jÈnanti “ajja BhagavÈ
ekakova piÓÉÈya caritukÈmo, addhÈ kaÒci eva2 vinetabbapuggalaÑ
addassÈ”ti. Te attano pattacÊvaraÑ gahetvÈ GandhakuÔiÑ padakkhiÓaÑ
katvÈ vanditvÈ bhikkhÈcÈraÑ gacchanti. TadÈ ca BhagavÈ evamakÈsi, tasmÈ
bhikkh| nÈnubandhiÑs|ti.
ParivesanÈ vattatÊti tesaÑ suvaÓÓabhÈjanÈdÊni gahetvÈ nisinnÈnaÑ
paÒcasatÈnaÑ kassakÈnaÑ parivisanÈ vippakatÈ hoti. EkamantaÑ aÔÔhÈsÊti
yattha ÔhitaÑ brÈhmaÓo passati, tathÈr|pe dassan|pacÈre
kathÈsavanaphÈsuke uccaÔÔhÈne aÔÔhÈsi. ®hatvÈ ca3
rajatasuvaÓÓarasapiÒjaraÑ candimas|riyÈnaÑ pabhaÑ atirocamÈnaÑ
samantato sarÊrappabhaÑ muÒci, yÈya ajjhotthaÔatthÈ brÈhmaÓassa
kammantasÈlÈbhittirukkhakasitamattikapiÓÉÈdayo suvaÓÓamayÈ viya
ahesuÑ. Atha manussÈ bhuÒjantÈ ca kasantÈ ca sabbakiccÈni pahÈya asÊti-
anubyaÒjanaparivÈraÑ dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓapaÔimaÓÉitaÑ sarÊraÑ
byÈmappabhÈparikkhepavibh|sitaÑ bÈhuyugalaÑ ja~gamaÑ viya4
padumasaraÑ, rasmijÈlasamujjalitatÈrÈgaÓamiva gagaÓatalaÑ,
vijjulatÈvinaddhamiva ca kanakasikharaÑ5 siriyÈ jalamÈnaÑ
SammÈsambuddhaÑ ekamantaÑ ÔhitaÑ disvÈ hatthapÈde dhovitvÈ aÒjaliÑ
paggayha samparivÈretvÈ aÔÔhaÑsu. EvaÑ tehi samparivÈritaÑ addasÈ kho
KasibbÈradvÈjo brÈhmaÓo BhagavantaÑ piÓÉÈya ÔhitaÑ, disvÈna
BhagavantaÑ etadavoca ahaÑ kho samaÓa kasÈmi ca vapÈmi cÈti.
KasmÈ panÈyaÑ evamÈha, kiÑ samantapÈsÈdike pasÈdanÊye
uttamadamathasamathamanuppattepi TathÈgate appasÈdena, udÈhu
aÉÉhatiyÈnaÑ janasahassÈnaÑ pÈyÈsaÑ paÔiyÈdetvÈpi kaÔacchubhikkhÈya
maccherenÈti? UbhayathÈpi no, Bhagavato panassa dassanena atittaÑ
nikkhittakammantaÑ janaÑ disvÈ “kammabha~gaÑ me kÈtuÑ Ègato”ti
anattamanatÈ ahosi,
______________________________________________________________
1. BhikkhÈcÈravelÈya (SyÈ) 2. EkaÑ (SyÈ)
3. GantvÈ (SyÈ) 4. SassÊrikataradassanaÑ ja~gamamiva (SÊ)
5. KanakagirisikharaÑ (SÊ), pavarakanakasikharaÑ (SyÈ)
228 SaÑyuttanikÈya

tasmÈ evamÈha. Bhagavato ca lakkhaÓasampattiÑ disvÈ “sacÈyaÑ

kammante appayojayissa, sakalajambudÊpe manussÈnaÑ sÊse c|ÄÈmaÓi viya
abhavissa, ko nÈmassa attho na sampajjissati, evamevaÑ alasatÈya
kammante appayojetvÈ vappama~galÈdÊsu piÓÉÈya caratÊ”tipissa
anattamanatÈ ahosi. TenÈha “ahaÑ kho samaÓa kasÈmi ca vapÈmi ca,
kasitvÈ ca vapitvÈ ca bhuÒjÈmÊ”ti.
AyaÑ kirassa adhippÈyo–mayhampi tÈva kammantÈ na byÈpajjanti, na
camhi yathÈ tvaÑ evaÑ lakkhaÓasampanno, tvampi kasitvÈ ca vapitvÈ ca
bhuÒjassu, ko te attho na sampajjeyya evaÑ lakkhaÓasampannassÈti.
ApicÈyaÑ assosi “SakyarÈjakule kira kumÈro uppanno, so cakkavattirajjaÑ
pahÈya pabbajito”ti. TasmÈ idÈni “ayaÑ so”ti ÒatvÈ “CakkavattirajjaÑ
pahÈya kilantosÊ”ti upÈrambhaÑ Èropento evamÈha. Apica tikkhapaÒÒo esa
brÈhmaÓo, na BhagavantaÑ apasÈdento bhaÓati, Bhagavato pana
r|pasampattiÑ disvÈ puÒÒasampattiÑ sambhÈvayamÈno
kathÈpavattanatthampi evamÈha. Atha BhagavÈ veneyyavasena sadevake
loke aggakassakavappakabhÈvaÑ attano dassento ahampi kho brÈhmaÓÈti-
ÈdimÈha.
Atha brÈhmaÓo cintesi–“ayaÑ samaÓo ‘ahampi kasÈmi ca vapÈmi cÈ’ti
bhaÓati, na cassa oÄÈrikÈni yugana~galÈdÊni kasibhaÓÉÈni passÈmi, kiÑ nu
kho musÈ bhaÓatÊ”ti BhagavantaÑ pÈdatalato paÔÔhÈya yÈva kesaggÈ1
olokayamÈno a~gavijjÈya katÈdhikÈrattÈ
dvattiÑsavaralakkhaÓasampattimassa ÒatvÈ “aÔÔhÈnametaÑ, yaÑ evar|po
musÈ bhaÓeyyÈ”ti saÒjÈtabahumÈno Bhagavati samaÓavÈdaÑ pahÈya gottena
BhagavantaÑ samudÈcaramÈno na kho pana mayaÑ passÈma bhoto
GotamassÈti-ÈdimÈha. BhagavÈ pana yasmÈ pubbadhammasabhÈgatÈya
kathanaÑ nÈma BuddhÈnaÑ ÈnubhÈvo, tasmÈ BuddhÈnubhÈvaÑ dÊpento
saddhÈ bÊjanti-ÈdimÈha.
KÈ panettha pubbadhammasabhÈgatÈ, nanu brÈhmaÓena BhagavÈ
na~galÈdikasisambhÈrasamÈyogaÑ puÔÔho apucchitassa2 bÊjassa sabhÈgatÈya
Èha “saddhÈ bÊjan”ti, evaÒca sati kathÈpi ananusandhikÈ hoti. Na hi
BuddhÈnaÑ
______________________________________________________________
1. KesantÈ (SyÈ) 2. Atha ca pana apucchitassa (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 229

ananusandhikakathÈ nÈma atthi, napi pubbadhammassa asabhÈgatÈya

kathenti1. EvaÑ panettha anusandhi veditabbÈ–brÈhmaÓena hi BhagavÈ
yugana~galÈdikasisambhÈravasena kasiÑ pucchito, so tassa anukampÈya
“idaÑ apucchitan”ti aparihÈpetvÈ samulaÑ sa-upakÈraÑ sasambhÈraÑ
saphalaÑ kasiÑ paÒÒÈpetuÑ m|lato paÔÔhÈya dassento “saddhÈ bÊjan”ti-
ÈdimÈha. Tattha bÊjaÑ kasiyÈ m|laÑ tasmiÑ sati kattabbato, asati
akattabbato, tappamÈÓena ca kattabbato. BÊje hi sati kasiÑ karonti, na asati.
BÊjappamÈÓena ca kusalÈ kassakÈ khettaÑ kasanti, na |naÑ “mÈ no sassaÑ
parihÈyÊ”ti, na adhikaÑ “mÈ no mogho vÈyÈmo ahosÊ”ti. YasmÈ ca
bÊjameva m|laÑ, tasmÈ BhagavÈ m|lato paÔÔhÈya kasisambhÈraÑ dassento
tassa brÈhmaÓassa kasiyÈ pubbadhammassa bÊjassa sabhÈgatÈya attano
kasiyÈ pubbadhammaÑ dassento Èha “saddhÈ bÊjan”ti. Evamettha
pubbadhammasabhÈgatÈpi veditabbÈ.
PucchitaÑyeva vatvÈ apucchitaÑ pacchÈ kiÑ na vuttanti ce? Tassa
upakÈrabhÈvato ca dhammasambandhasamatthabhÈvato ca. AyaÑ hi
brÈhmaÓo paÒÒavÈ, micchÈdiÔÔhikule2 pana jÈtattÈ saddhÈrahito,
saddhÈrahito ca paÒÒavÈ paresaÑ saddhÈya attano avisaye apaÔipajjamÈno
visesaÑ nÈdhigacchati, kilesakÈlussiyaparÈmaÔÔhÈpi3 cassa dubbalÈ saddhÈ
balavatiyÈ paÒÒÈya sahasÈ vattamÈnÈ atthasiddhiÑ na karoti hatthinÈ
saddhiÑ ekadhure yutto goÓo viya. Itissa saddhÈ upakÈrikÈti taÑ
brÈhmaÓaÑ saddhÈya patiÔÔhÈpentena pacchÈpi vattabbo ayamatto
desanÈkusalatÈya pubbe vutto. BÊjassa ca upakÈrikÈ vuÔÔhi, sÈ
tadanantaraÑyeva vuccamÈnÈ samatthÈ hoti. EvaÑ
dhammasambandhasamatthabhÈvato pacchÈpi vattabbo ayamattho, aÒÒo ca
evar|po ÊsÈyottÈdi pubbe vuttoti veditabbo.
Tattha sampasÈdalakkhaÓÈ saddhÈ, okappanalakkhaÓÈ vÈ. BÊjanti
paÒcavidhaÑ bÊjaÑ m|labÊjaÑ khandhabÊjaÑ phalubÊjaÑ aggabÊjaÑ
bÊjabÊjameva paÒcamanti. TaÑ sabbampi viruhaÓaÔÔhena bÊjanteva4 sa~khaÑ
gacchati.
______________________________________________________________
1. KathentÊti (?) 2. AÒÒataramicchÈdiÔÔhikule (SyÈ)
3. KilesakÈÄussiyÈpagatamattÈ sampasÈdamattalakkhaÓÈpi (SyÈ)
4. BÊjabÊjantveva (Sya)
230 SaÑyuttanikÈya

Tattha yathÈ brÈhmaÓassa kasiyÈ m|labh|taÑ bÊjaÑ dve kiccÈni karoti,

heÔÔhÈ m|lena patiÔÔhÈti, upari a~kuraÑ uÔÔhÈpeti, evaÑ Bhagavato kasiyÈ
m|labh|tÈ saddhÈ heÔÔhÈ sÊlam|lena patiÔÔhÈti, upari
samathavipassana~kuraÑ uÔÔhÈpeti. YathÈ ca taÑ m|lena pathavirasaÑ
ÈporasaÑ gahetvÈ nÈÄena dhaÒÒaparipÈkagahaÓatthaÑ vaÉÉhati, evamayaÑ
sÊlam|lena samathavipassanÈrasaÑ gahetvÈ ariyamagganÈÄena
ariyaphaladhaÒÒaparipÈkagahaÓatthaÑ vaÉÉhati. YathÈ ca taÑ subh|miyaÑ
patiÔÔhahitvÈ m|la~kurapaÓÓanÈÄakaÓÉapasavehi, vuddhiÑ vir|ÄiÑ vepullaÑ
patvÈ khÊraÑ janetvÈ anekasÈliphalabharitaÑ sÈlisÊsaÑ nipphÈdeti, evamesÈ
cittasantÈne patiÔÔhahitvÈ chahi visuddhÊhi vuddhiÑ vir|ÄhiÑ vepullaÑ patvÈ
ÒÈÓadassanavisuddhikhÊraÑ janetvÈ anekapaÔisambhidÈbhiÒÒÈbharitaÑ1
arahattaphalaÑ nipphÈdeti. Tena vuttaÑ “saddhÈ bÊjan”ti.
KasmÈ pana aÒÒesu paropaÒÒÈsÈya kusaladhammesu ekato
uppajjamÈnesu saddhÈva “bÊjan”ti vuttÈti ce? BÊjakiccakaraÓato. YathÈ hi
tesu viÒÒÈÓaÑyeva vijÈnanakiccaÑ karoti, evaÑ saddhÈ bÊjakiccaÑ. SÈ ca
sabbakusalÈnaÑ m|labh|tÈ. YathÈha “saddhÈjÈto upasa~kamati,
upasa~kamanto payirupÈsati -pa- paÒÒÈya ca naÑ ativijjha passatÊ”ti2.
Akusaladhamme ceva kÈyaÒca tapasÊti tapo.
IndriyasaÑvaravÊriyadhuta~gadukkarakÈrikÈnaÑ etaÑ adhivacanaÑ, idha
pana indriyasaÑvaro adhippeto. VuÔÔhÊti vassavuÔÔhi vÈtavuÔÔhÊti-Èdi
anekavidhÈ, idha vassavuÔÔhi adhippetÈ. YathÈ hi brÈhmaÓassa
vassavuÔÔhisamanuggahitaÑ bÊjaÑ bÊjam|lakaÒca sassaÑ viruhati na
milÈyati nipphattiÑ gacchati, evaÑ Bhagavato
indriyasaÑvarasamanuggahitÈ saddhÈ, saddhÈm|lÈ ca sÊlÈdayo dhammÈ
viruhanti na milÈyanti nipphattiÑ gacchanti. TenÈha “tapo vuÔÔhÊ”ti.
PaÒÒÈ meti ettha vutto me-saddo purimapadesupi yojetabbo “saddhÈ me
bÊjaÑ, tapo me vuÔÔhÊ”ti. Tena kiÑ dÊpeti? YathÈ brÈhmaÓa tayÈ vapite
khette sace vuÔÔhi atthi, iccetaÑ kusalaÑ. No ce atthi, udakampi tÈva
dÈtabbaÑ hoti. TathÈ mayÈ hiri-Êse paÒÒÈyugana~gale manoyottena
ekÈbaddhe kate vÊriyabalÊbadde yojetvÈ satipÈcanena vijjhitvÈ attano
cittasantÈnakhettamhi saddhÈbÊje
______________________________________________________________
1. AnekapaÔisambhidÈÒaÓabharitaÑ (SyÈ) 2. Ma 2. 145, 385 piÔÔhesu.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 231

vapite vuÔÔhiyÈ abhÈvo nÈma natthi, ayaÑ pana me niccakÈlaÑ

indriyasaÑvaratapo vuÔÔhÊti.
PaÒÒÈti kÈmÈvacarÈdibhedato anekavidhÈ, idha pana saha vipassanÈya
maggapaÒÒÈ adhippetÈ. Yugana~galanti yugaÒca na~galaÒca yugana~galaÑ.
YathÈ hi brÈhmaÓassa yugana~galaÑ, evaÑ Bhagavato duvidhÈpi vipassanÈ
paÒÒÈ ca. Tattha yathÈ yugaÑ ÊsÈya upanissÈyaÑ hoti, purato1 ca
ÊsÈbaddhaÑ hoti, yottÈnaÑ nissayaÑ hoti, balÊbaddhÈnaÑ ekato gamanaÑ
dhÈreti2, evaÑ paÒÒÈ hirippamukhÈnaÑ dhammÈnaÑ upanissayÈ hoti.
YathÈha “paÒÒuttarÈ sabbe kusalÈ dhammÈ”ti 3 ca, “paÒÒÈ hi seÔÔhÈ kusalÈ
vadanti, nakkhattarÈjÈriva tÈrakÈnan”ti4 ca. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ
pubba~gamaÔÔhena purato ca hoti. YathÈha “sÊlaÑ sirÊ cÈpi5 sataÒca
dhammo, anvÈyikÈ paÒÒavato bhavantÊ”ti4. Hirivippayogena anuppattito
pana ÊsÈbaddhÈ hoti. Manosa~khÈtassa samÈdhiyottassa nissayapaccayato
yottÈnaÑ nissayÈ hoti. AccÈraddhÈtilÊnabhÈvapaÔisedhanato
vÊriyabalÊbaddÈnaÑ ekato gamanaÑ dhÈreti, yathÈ ca na~galaÑ phÈlayuttaÑ
kasanakÈle pathavighanaÑ bhindati, m|lasantÈnakÈni padÈleti, evaÑ
satiyuttÈ paÒÒÈ vipassanÈkÈle dhammÈnaÑ
santatisam|hakiccÈrammaÓaghanaÑ bhindati, sabbakilesam|lasantÈnakÈni
padÈleti. SÈ ca kho lokuttarÈva, itarÈ pana lokikÈpi siyÈ. TenÈha “paÒÒÈ me
yugana~galaÑn”ti.
HirÊyati pÈpakehi dhammehÊti hirÊ. TaggahaÓena tÈya avippayuttaÑ
ottappampi gahitameva hoti. ¢sÈti yugana~galasandhÈrikÈ rukkhalaÔÔhi.
YathÈ hi brÈhmaÓassa ÊsÈ yugana~galaÑ dhÈreti, evaÑ Bhagavatopi hirÊ
lokiyalokuttarapaÒÒÈsa~khÈtaÑ yugana~galaÑ dhÈreti hiri-abhÈve paÒÒÈya
abhÈvato. YathÈ ca ÊsÈpaÔibaddhayugana~galaÑ kiccakaraÑ hoti acalaÑ
asithilaÑ, evaÑ hiripaÔibaddhÈ ca paÒÒÈ kiccakÈrÊ hoti acalÈ asithilÈ
abbokiÓÓÈ ahirikena. TenÈha “hirÊ ÊsÈ”ti. MunÈtÊti mano, cittassetaÑ nÈmaÑ
. Idha pana manosÊsena taÑsampayutto samÈdhi adhippeto. Yottanti
rajjubandhanaÑ. TaÑ tividhaÑ ÊsÈya saha
______________________________________________________________
1. Dhurato (Ka) 2. VÈreti (Ka) 3. AÑ 3. 153, 341 piÔÔhesu.
4. Khu 6. 10 piÔÔhe JÈtake. 5. SÊlaÑ hiriÒcÈpi (SÊ)
232 SaÑyuttanikÈya

yugassa bandhanaÑ, yugena saha balÊbaddÈnaÑ bandhanaÑ, sÈrathinÈ saha

balÊbaddÈnaÑ ekÈbandhananti. Tattha yathÈ brÈhmaÓassa yottaÑ
ÊsÈyugabalÊbadde ekÈbaddhe katvÈ sakakicce paÔipÈdeti, evaÑ Bhagavato
samÈdhi sabbeva te hiripaÒÒÈvÊriyadhamme ekÈrammaÓe
avikkhepasabhÈvena bandhitvÈ sakakicce paÔipÈdeti. TenÈha “mano
yottan”ti.
CirakatÈdimatthaÑ saratÊti sati. PhÈletÊti phÈlo. PÈjenti etenÈti pÈjanaÑ.
TaÑ ima “pÈcanan”ti vuttaÑ. PatodassetaÑ nÈmaÑ. PhÈlo ca pÈcanaÒca
phÈlapÈcanaÑ. YathÈ hi brÈhmaÓassa phasapÈcanaÑ, evaÑ Bhagavato
vipassanÈsampayuttÈ maggasampayuttÈ ca sati. Tattha yathÈ phÈlo na~galaÑ
anurakkhati, purato cassa gacchati, evaÑ sati kusalÈkusalÈnaÑ1
dhammÈnaÑ gatiyo samanvesamÈnÈ ÈrammaÓe vÈ upaÔÔhÈpayamÈnÈ
paÒÒÈna~galaÑ rakkhati. TenevesÈ “satÈrakkhena cetassa viharatÊ”ti-ÈdÊsu2
viya ÈrakkhÈti vuttÈ. Appamussanavasena cassÈ purato hoti. Satiparicite hi
dhamme paÒÒÈ pajÈnÈti, no pamuÔÔhe. YathÈ ca pÈcanaÑ balÊbaddÈnaÑ
vijjhanabhayaÑ dassentaÑ saÑsÊdituÑ na deti, uppathagamanaÑ vÈreti,
evaÑ sati vÊriyabalÊbaddÈnaÑ apÈyabhayaÑ dassentÊ kosajjasaÑsÊdanaÑ na
deti, kÈmaguÓasa~khÈte agocare cÈraÑ nivÈretvÈ kammaÔÔhÈne niyojentÊ
uppathagamanaÑ vÈreti. TenÈha “sati me phÈlapÈcanan”ti.
KÈyaguttoti tividhena kÈyasucaritena gutto. VacÊguttoti catubbidhena
vacÊsucaritena gutto. EttÈvatÈ pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ vuttaÑ. ŒhÈre
udare yatoti ettha ÈhÈramukhena sabbapaccayÈnaÑ gahitatthÈ catubbidhepi
paccaye yato saÑyato nirupakkilesoti attho. IminÈ ÈjÊvapÈrisuddhisÊlaÑ
vuttaÑ. Udare yatoti udare yato saÑyato mitabhojÊ, ÈhÈre mattaÒÒ|ti vuttaÑ
hoti. IminÈ bhojane mattaÒÒutÈmukhena paccayapaÔisevanasÊlaÑ vuttaÑ.
Tena kiÑ dÊpeti? YathÈ tvaÑ brÈhmaÓa bÊjaÑ vapitvÈ3 sassaparipÈlanatthaÑ
kaÓÔakavatiÑ vÈ rukkhavatiÑ vÈ pÈkÈraparikkhepaÑ vÈ karosi, tena te
gomahiÑsamigagaÓÈ pavesaÑ alabhantÈ sassaÑ na vilumpanti, evamahampi
taÑ saddhÈbÊjaÑ vapitvÈ nÈnappakÈrakusalasassaparipÈlanatthaÑ kÈyavacÊ-
ÈhÈraguttimayaÑ tividhaÑ parikkhepaÑ
______________________________________________________________
1. KusalÈnaÑ (SyÈ) 2. AÑ 3. 280 piÔÔhe atthato samÈnaÑ. 3. ®hapetvÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 233

karomi, tena me rÈgÈdi-akusaladhammagomahiÑsamigagaÓÈ pavesaÑ

alabhantÈ nÈnappakÈrakaÑ kusalasassaÑ na vilumpantÊti.
SaccaÑ karomi niddÈnanti ettha dvÊhÈkÈrehi avisaÑvÈdanaÑ saccaÑ.
NiddÈnanti chedanaÑ lunanaÑ uppÈÔanaÑ. KaraÓatthe cetaÑ1
upayogavacanaÑ veditabbaÑ. AyaÑ hettha attho “saccena karomi
niddÈnan”ti. KiÑ2 vuttaÑ hoti–yathÈ tvaÑ bÈhiraÑ kasiÑ katvÈ
sassad|sakÈnaÑ tiÓÈnaÑ hatthena vÈ asitena vÈ niddÈnaÑ karosi, evaÑ
ahampi ajjhattikaÑ kasiÑ katvÈ kusalasassad|sakÈnaÑ visaÑvÈdanatiÓÈnaÑ
saccena niddÈnaÑ karomÊti. YathÈbh|taÒÈÓaÑ vÈ ettha saccanti veditabbaÑ.
Tena attasaÒÒÈdÊnaÑ tiÓÈnaÑ niddÈnaÑ karomÊti dasseti. Atha vÈ
niddÈnanti chedakaÑ lÈvakaÑ uppÈÔakanti attho. YathÈ tvaÑ dÈsaÑ vÈ
kammakaraÑ vÈ niddÈnaÑ karosi, “niddehi tiÓÈnÊ”ti tiÓÈnaÑ chedakaÑ
lÈvakaÑ uppÈÔakaÑ karosi, evamahaÑ saccaÑ karomÊti dsseti, atha vÈ
saccanti diÔÔhisaccaÑ. TamahaÑ niddÈnaÑ karomi, chinditabbaÑ
lunitabbaÑ uppÈÔetabbaÑ karomÊti. Iti imesu dvÊsu vikappesu
upayogenevattho yujjati.
SoraccaÑ me pamocananti ettha yaÑ taÑ “kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko
avÊtikkamo”ti sÊlameva “soraccan”ti vuttaÑ, na taÑ adhippetaÑ.
“KÈyagutto”ti-ÈdinÈ hi taÑ vuttameva. ArahattaphalaÑ pana adhippetaÑ.
TaÑ hi sundare nibbÈne ratattÈ “soraccan”ti vuccati. Pamocananti
yogavissajjanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ tava pamocanaÑ punapi sÈyanhe
vÈ dutiyadivase vÈ anÈgatasaÑvacchare vÈ yojetabbato appamocanameva
hoti, na mama evaÑ. Na hi mama antarÈ mocanaÑ nÈma atthi. AhaÑ hi
DÊpa~karadasabalakÈlato paÔÔhÈya paÒÒÈna~gale vÊriyabalÊbadde yojetvÈ
kappasatasahassÈdhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni mahÈkasiÑ kasanto tÈva na
muÒciÑ, yÈva na sammÈsambodhiÑ abhisambujjhiÑ. YadÈ ca me sabbaÑ
taÑ kÈlaÑ khepetvÈ bodhim|le aparÈjitapalla~ke nisinnassa
sabbaguÓaparivÈraÑ arahattaphalaÑ udapÈdi, tadÈ mayÈ3 taÑ
sabbussukkapaÔippassaddhiyÈ pamuttaÑ, na dÈni puna yojetabbaÑ
bhavissatÊti. EtamatthaÑ sandhÈyÈha “soraccaÑ me pamocanan”ti.
______________________________________________________________
1. KaraÓavacane cetaÑ (SyÈ) 2. IdaÑ (SyÈ) 3. MayhaÑ (Ka)
234 SaÑyuttanikÈya

VÊriyaÑ me dhuradhorayhanti ettha vÊriyanti kÈyikacetasiko

vÊriyÈrambho. Dhuradhorayhanti dhurÈyaÑ dhorayhaÑ, dhurÈvahanti attho.
YathÈ hi brÈhmaÓassa dhurÈyaÑ dhorayhÈkaÉÉhitaÑ na~galaÑ
bh|mighanaÑ bhindati, m|lasantÈnakÈni ca padÈleti, evaÑ Bhagavato
vÊriyÈkaÉÉhitaÑ paÒÒÈna~galaÑ yathÈvuttaÑ ghanaÑ bhindati,
kilesasantÈnakÈni ca padÈleti. TenÈha “vÊriyaÑ me dhuradhorayyan”ti. Atha
vÈ purimadhurÈvahattÈ dhurÈ, m|ladhurÈvahattÈ dhorayhÈ, dhurÈ ca
dhorayhÈ ca dhuradhorayhÈ. Iti yathÈ brÈhmaÓassa ekekasmiÑ na~gale
catubalÊbaddapabhedaÑ dhuradhorayhaÑ vahantaÑ uppannuppannaÑ
tiÓam|laghÈtaÒceva sassasampattiÒca sÈdheti, evaÑ Bhagavato
catusammappadhÈnavÊriyabhedaÑ dhuradhorayhaÑ vahantaÑ
uppannuppannaÑ akusalaghÈtaÒceva kusalasampattiÒca sÈdheti. TenÈha
“vÊriyaÑ me dhuradhorayhan”ti.
YogakkhemÈdhivÈhananti ettha yogehi khemattÈ nibbÈnaÑ
yogakkhemaÑ nÈma, taÑ adhikicca vÈhÊyati, abhimukhaÑ vÈ vÈhÊyatÊti
adhivÈhanaÑ, yogakkhemassa adhivÈhanaÑ yogakkhemÈdhivÈhananti. IdaÑ
vuttaÑ hoti–yathÈ tava dhuradhorayhaÑ puratthimÈdÊsu
aÒÒataradisÈbhimukaÑ vÈhÊyati, tathÈ mama dhuradhorayhaÑ
nibbÈnÈbhimukhaÑ vÈhÊyatÊti. EvaÑ vÈhÊyamÈnaÑva gacchati
anivattantaÑ. YathÈ tava na~galaÑ vahantaÑ dhuradhorayhaÑ khettakoÔiÑ
patvÈ puna nivattati, evaÑ anivattantaÑ dÊpa~karakÈlato na paÔÔhÈya
gacchateva. YasmÈ vÈ tena tena maggena pahÊnÈ kilesÈ na punappunaÑ
pahÈtabbÈ honti, yathÈ tava na~galena chinnÈni tiÓÈni puna aparasmiÑ
samaye chinditabbÈni honti, tasmÈpi evaÑ paÔhamamaggavasena
diÔÔhekaÔÔhe kilese, dutiyavasena oÄÈrike, tatiyavasena aÓusahagate,
catutthavasena sabbakilese pajahantaÑ gacchati anivattantaÑ. Atha vÈ
gacchati anivattanti nivattanarahitaÑ hutvÈ gacchatÊti attho. Tanti taÑ
dhuradhorayhaÑ. Evamettha attho veditabbo. EvaÑ gacchantaÒca yathÈ
tava dhuradhorayhaÑ na taÑ ÔhÈnaÑ gacchati, yattha gantvÈ kassako asoko
virajo hutvÈ na socati. EtaÑ pana taÑ ÔhÈnaÑ gacchati, yattha gantvÈ na
socati. Yattha satipÈcanena etaÑ vÊriyadhuradhorayhaÑ codento gantvÈ
mÈdiso1 kassako asoko virajo hutvÈ na socati, taÑ
sabbasokasallasamugghÈtabh|taÑ nibbÈnaÑ nÈma asa~khataÑ ÔhÈnaÑ
gacchatÊti.
______________________________________________________________
1. TÈdiso (Ka), yadi so (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 235

IdÈni nigamanaÑ karonto evamesÈ kasÊti gÈthamÈha. TassÈyaÑ

sa~khepattho–assa1 brÈhmaÓa esÈ saddhÈbÊjÈ tapovuÔÔhiyÈ anuggahitÈ kasÊ
paÒÒÈmayaÑ yugana~galaÑ hirimayaÒca ÊsaÑ manomayena yottena
ekÈbaddhaÑ katvÈ paÒÒÈna~galena2 satiphÈlaÑ ÈkoÔetvÈ
satipÈcanaÑgahetvÈ kÈyavacÊ-ÈhÈraguttiyÈ gopetvÈ saccaÑ niddÈnaÑ katvÈ
soraccapamocanaÑ vÊriyadhuradhorayhaÑ yogakkhemÈbhimukhaÑ
anivattantaÑ vÈhantena kaÔÔhÈ kasÊ kammapariyosÈnaÑ catubbidhaÑ
sÈmaÒÒaphalaÑ pÈpitÈ3, sÈ hoti amatapphalÈ, sÈ esÈ kasÊ amatapphalÈ hoti.
AmataÑ vuccati nibbÈnaÑ, nibbÈnÈnisaÑsÈ hotÊti attho. SÈ kho panesÈ kasÊ
na mamevekassa amatapphalÈ hoti, atha kho yo koci khattiyo vÈ brÈhmaÓo
vÈ vesso vÈ suddo vÈ gahaÔÔho vÈ pabbajito vÈ etaÑ kasiÑ kasati, so
sabbopi etaÑ kasitvÈna sabbadukkhÈ pamuccatÊti.
EvaÑ BhagavÈ brÈhmaÓassa arahattanik|Ôena nibbÈnapariyosÈnaÑ
katvÈ desanaÑ niÔÔhÈpesi. Tato brÈhmaÓo gambhÊratthaÑ desanaÑ sutvÈ
“mama kasiphalaÑ bhuÒjitvÈ punapi divaseyeva chÈto hoti, imassa pana
kasÊ amatapphalÈ, tassa phalaÑ bhuÒjitvÈ sabbadukkhÈ pamuccatÊ”ti ÒatvÈ
pasanno pasannÈkÈraÑ karonto bhuÒjatu bhavaÑ Gotamoti-ÈdimÈha. TaÑ
sabbaÑ tato paraÒca vuttatthamevÈti. . PaÔhamaÑ.

2. UdayasuttavaÓÓanÈ
198. Dutiye odanena p|resÊti attano atthÈya sampÈditena
s|pabyaÒjanena odanena p|retvÈ adÈsi. BhagavÈ kira pacc|sasamaye lokaÑ
olokentova taÑ brÈhmaÓaÑ disvÈ pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ
GandhakuÔiÑ pavisitvÈ dvÈraÑ pidhÈya nisinno tassa bhojanaÑ
upasaÑhariyamÈnaÑ disvÈ ekakova pattaÑ aÑsak|Ôe laggetvÈ GandhakuÔito
nikkhamma nagaradvÈre pattaÑ nÊharitvÈ antonagaraÑ pavisitvÈ paÔipÈÔiyÈ
gacchanto brÈhmaÓassa dvÈrakoÔÔhake aÔÔhÈsi. BrÈhmaÓo BhagavantaÑ
disvÈ attano sajjitaÑ bhojanaÑ adÈsi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
DutiyampÊti dutiyadiyasepi. TatiyampÊti tatiyadivasepi. TÈni kira tÊÓÊ
divasÈni
______________________________________________________________
1. Passa (SÊ, SyÈ) 2. PaÒÒÈna~gale (SÊ) 3. VÈpitÈ (SyÈ, Ka)
236 SaÑyuttanikÈya

nirantaraÑ brÈhmaÓassa gharadvÈraÑ gacchantassa Bhagavato antarÈ aÒÒo

koci uÔÔhÈya pattaÑ gahetuÑ samattho nÈma nÈhosi, mahÈjano olokentova
aÔÔhÈsi.
EtadavocÈti brÈhmaÓo tÊÓi divasÈni pattaÑ p|retvÈ dentopi na saddhÈya
adÈsi, “gharadvÈraÑ ÈgantvÈ Ôhitassa pabbajitassa bhikkhÈmattampi adatvÈ
bhuÒjatÊ”ti upÈrambhabhayena adÈsi. Dadanto ca dve divasÈni datvÈ kiÒci
avatvÈva nivatto. BhagavÈpi kiÒci avatvÈva pakkanto. Tatiyadivase pana
adhivÈsetuÑ asakkonto etaÑ “pakaÔÔhako”ti-ÈdivacanaÑ avoca. BhagavÈpi
etaÑ vacanaÑ nicchÈrÈpanatthameva yÈva tatiyamagamÈsi. Tatha
pakaÔÔhakoti rasagiddho.
PunappunaÑ ceva vapanti bÊjanti SatthÈ brÈhmaÓassa vacanaÑ sutvÈ
“brÈhmaÓa tvaÑ tÊÓi divasÈni piÓÉapÈtaÑ datvÈ osakkasi, punappunaÑ
kÈtabbÈ nÈma lokasmiÑ soÄasa dhammÈ”ti vatvÈ te dhamme dassetuÑ imaÑ
desanaÑ Èrabhi. Tattha punappunaÑ ceva vapantÊti ekasmiÑ sassavÈre
vuttaÑ. “AlamettÈvatÈ”ti anosakkitvÈ aparÈparesupi sassavÈresu ca
vapantiyeva. PunappunaÑ vassatÊti na ekadivasaÑ vassitvÈ tiÔÔhati,
punappunadivasesupi punappunasaÑvaccharesupi vassatiyeva, evaÑ
janapadÈ iddhÈ honti. EtenupÈyena sabbattha nayo veditabbo.
YÈcakÈti imasmiÑ pade SatthÈ desanÈkusalatÈya attÈnampi pakkhipitvÈ
dasseti. KhÊranikÈti khÊrakÈrakÈ1 godohakÈ. Na hi te ekavÈrameva thanaÑ
aÒchanti, punappunaÑ aÒchantÈ dhenuÑ duhantÊti attho. Kilamati phandati
cÈti ayaÑ satto tena iriyÈpathena kilamati ceva phandati ca. Gabbhanti
soÓasi~gÈlÈdÊnampi tiracchÈnagatÈnaÑ kucchiÑ. Sivathikanti susÈnaÑ,
mataÑ mataÑ sattaÑ tattha punappunaÑ harantÊti attho. MaggaÒca laddhÈ
apunabbhavÈyÈti apunabbhavÈya maggo nÈma nibbÈnaÑ, taÑ labhitvÈti
attho.
EvaÑ vutteti evaÑ BhagavatÈ antaravÊthiyaÑ ÔhatvÈva soÄasa
punappunadhamme2 desentena vutte. EtadavocÈti desanÈpariyosÈne pasanno
______________________________________________________________
1. KhÊrakÈraÓÈ (SÊ, SyÈ) 2. SoÄasavidhaÑ punappunadhammaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 237

saddhaÑ puttadÈramittaÒÈtivaggena Bhagavato pÈde vanditvÈ etaÑ

“abhikkantaÑ bho”ti-ÈdivacanaÑ avoca. . DutiyaÑ.

3. DevahitasuttavaÓÓanÈ
199. Tatiye vÈtehÊti udaravÈtehi. Bhagavato kira chabbassÈni
dukkarakÈrikaÑ karontassa pasatamuggay|sÈdÊni1 ÈhÈrayato dubbhojanena
ceva dukkhaseyyÈya ca udaravÈto kuppi. AparabhÈge sambodhiÑ patvÈ
paÓÊtabhojanaÑ bhuÒjantassÈpi antarantarÈ so ÈbÈdho attÈnaÑ dassetiyeva.
TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. UpaÔÔhÈko hotÊti paÔhamabodhiyaÑ
anibaddhupaÔÔhÈkakÈle upaÔÔhÈko hoti. TasmiÑ kira kÈle Satthu
asÊtimahÈtheresu upaÔÔhÈko abh|tapubbo nÈma natthi. NÈgasamÈlo UpavÈno
Sunakkhatto Cundo samaÓuddeso SÈgato bodhi Meghiyoti ime pana
PÈÄiyaÑ ÈgatupaÔÔhÈkÈ. ImasmiÑ pana kÈle UpavÈnatthero pÈtova uÔÔhÈya
pariveÓasammajjanaÑ dantakaÔÔhadÈnaÑ nhÈnodakapariyÈdanaÑ
pattacÊvaraÑ gahetvÈ anugamananti sabbaÑ Bhagavato upaÔÔhÈnamakÈsi.
Upasa~kamÊti paÔhamabodhiyaÑ kira vÊsati vassÈni niddh|maÑ2
araÒÒameva hoti, bhikkhusaÑghassa udakatÈpanampi na BhagavatÈ
anuÒÒÈtaÑ. So ca brÈhmaÓo uddhanapÈÄiÑ bandhÈpetvÈ mahÈcÈÔiyo3
uddhanamÈropetvÈ uÓhodakaÑ kÈretvÈ nhÈnÊyacuÓÓÈdÊhi saddhiÑ taÑ
vikkiÓanto jÊvikaÑ kappeti. NhÈyitukÈmÈ tattha gantvÈ m|laÑ datvÈ
nhÈyitvÈ gandhe4 vilimpitvÈ mÈlaÑ piÄandhitvÈ pakkamanti. TasmÈ thero
tattha upasa~kami.
KiÑ patthayÈnoti kiÑ icchÈnto. KiÑ esanti kiÑ gavesanto. P|jito
p|janeyyÈnanti idaÑ thero Dasabasassa vaÓÓaÑ kathetumÈrabhi.
GilÈnabhesajjatthaÑ gatena kira gilÈnassa vaÓÓo kathetabboti vattametaÑ.
VaÓÓaÑ hi sutvÈ manussÈ sakkaccaÑ bhesajjaÑ dÈtabbaÑ maÒÒanti.
SappÈyabhesajjaÑ laddhÈ gilÈno khippameva vuÔÔhÈti. Kathentena ca
jhÈnavimokkhasamÈpattimaggaphalÈni Èrabbha kathetuÑ na vaÔÔati. “SÊlavÈ
lajjÊ kukkuccako bahussuto Ègamadharo vaÑsÈnurakkhako”ti evaÑ pana
ÈgamanÊyapaÔipadaÑyeva kathetuÑ vaÔÔati. P|janeyyÈnanti asÊtimahÈtherÈ
sadevakena
______________________________________________________________
1. PasatapasataÑ muggay|sÈdÊni (SyÈ) 2. NibaddaÑ (SÊ)
3. MahÈpÈtiyo (SyÈ) 4. Gandhehi (SyÈ)
238 SaÑyuttanikÈya

lokena p|jetabbÈti p|janeyyÈ. Teyeva sakkÈtabbÈti sakkareyyÈ. TesaÑyeva

apaciti kÈtabbÈti apaceyyÈ. BhagavÈ tesaÑ p|jito sakkato apacito ca, iccassa
taÑ guÓaÑ pakÈsento thero evamÈha. HÈtaveti harituÑ.
PhÈÓitassa ca puÔanti mahantaÑ nicchÈrikaÑ guÄapiÓÉaÑ. So kira “kiÑ
samaÓassa Gotamassa aphÈsukan”ti pucchitvÈ “udaravÈto”ti sutvÈ “tena hi
mayamettha bhesajjaÑ jÈnÈma, ito thokena ukakena udakena idaÑ phÈÓitaÑ
ÈloÄetvÈ nhÈnapariyosÈne pÈtuÑ detha, iti uÓhodakena bahi parisedo1
bhavissati, iminÈ antoti evaÑ samaÓassa Gotamassa phÈsukaÑ bhavissatÊ”ti
vatvÈ therassa patte pakkhipitvÈ adÈsi.
Upasa~kamÊti tasmiÑ kira ÈbÈdhe paÔippassaddhe “devahitena
TathÈgatassa bhesajjaÑ dinnaÑ, teneva rogo v|pasanto, aho dÈnaÑ
paramadÈnaÑ brÈhmaÓassÈ”ti kathÈ vitthÈrikÈ jÈtÈ. TaÑ sutvÈ kittikÈmo
brÈhmaÓo “ettakenapi tÈva me ayaÑ kittisaddo abbhuggato”ti somanassajÈto
attanÈ katabhÈvaÑ jÈnÈpetukÈmo tÈvatakeneva2 dasabale vissÈsaÑ ÈpajjitvÈ
upasa~kami.
DajjÈti dadeyya. KathaÑ hi yajamÈnassÈti kena kÈraÓena yajantassa.
IjjhatÊti samijjhati mahapphalo hoti. YovedÊti yo avedi aÒÒÈsi, viditaÑ
pÈkaÔamakÈsi “yovetÊ”tipi pÈÔho, yo aveti jÈnÈtÊti attho. PassatÊti
dibbacakkhunÈ passati. JÈtikkhayanti arahattaÑ. AbhiÒÒÈvositoti jÈnitvÈ
vosito vosÈnaÑ katakiccataÑ patto. EvaÑ hi yajamÈnassÈti iminÈ khÊÓÈsave
yajanÈkÈrena yajantassa. . TatiyaÑ.

4. MahÈsÈlasuttavaÓÓanÈ
200. Catutthe l|kho l|khapÈvuraÓoti3 jiÓÓo jiÓÓapÈvuraÓo4.
Upasa~kamÊti kasmÈ upasa~kami? Tassa kira ghare aÔÔhasatasahassadhanaÑ
ahosi. So catunnaÑ puttÈnaÑ ÈvÈhaÑ katvÈ cattÈri satasahassÈni
______________________________________________________________
1. SarÊrasedo (Ka) 2. TÈvadeva (SyÈ)
3. L|khapÈpuraÓoti (SÊ, SyÈ) 4. JiÓÓapÈpuraÓo (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 239

adÈsi. Athassa brÈhmaÓiyÈ kÈla~katÈya puttÈ sammantayiÑsu “sace aÒÒaÑ

brÈhmaÓiÑ Ènessati, tassÈ kucchiyaÑ nibbattavasena kulaÑ bhijjissati.
Handa naÑ mayaÑ sa~gaÓhÈmÈ”ti. Te cattÈropi paÓÊtehi ghÈsacchÈdanÈdÊhi
upaÔÔhahantÈ hatthapÈdasambÈdÊni karontÈ sa~gaÓhitvÈ ekadivasaÑ divÈ
niddÈyitvÈ vuÔÔhitassa hatthapÈde sambÈhamÈnÈ pÈÔiyekkaÑ gharÈvÈse
ÈdÊnavaÑ vatvÈ “mayaÑ tumhe iminÈ nÊhÈrena yÈvajÊvaÑ upaÔÔhahissÈma,
sesadhanampi no dethÈ”ti yÈciÑsu. BrÈhmaÓo puna ekekassa satasahassaÑ
satasahassaÑ datvÈ attano nivatthapÈrupanamattaÑ ÔhapetvÈ sabbaÑ
upabhogaparibhogaÑ cattÈro koÔÔhÈse katvÈ niyyÈdesi. TaÑ jeÔÔhaputto
katipÈhaÑ upaÔÔhahi.
Atha naÑ ekadivasaÑ nhatvÈ ÈgacchantaÑ dvÈrakoÔÔhake ÔhatvÈ suÓhÈ
evamÈha “kiÑ tayÈ jeÔÔhaputtassa sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ atirekaÑ
dinnamatthi, nanu sabbesaÑ dve dve satasahassÈni dinnÈni, kiÑ
sesaputtÈnaÑ gharassa maggaÑ na jÈnÈsÊ”ti. So “nassa1 vasalÊ”ti kujjhitvÈ
aÒÒassa gharaÑ agamÈsi, tatopi katipÈhaccayena iminÈva upÈyena palÈpito
aÒÒassÈti evaÑ ekagharepi pavesanaÑ alabhamÈno paÓÉara~gapabbajjaÑ
pabbajitvÈ bhikkhÈya caranto kÈlÈnamaccayena jarÈjiÓÓo
dubbhojanadukkhaseyyÈhi milÈtasarÊro bhikkhÈcÈrato2 Ègamma pÊÔhakÈya
nipanno niddaÑ okkamitvÈ vuÔÔhÈya nisinno attÈnaÑ oloketvÈ puttesu
patiÔÔhaÑ apassanto cintesi “samaÓo kira Gotamo abbhÈkuÔiko uttÈnamukho
sukhasambhÈso paÔisanthÈrakusalo, sakkÈ samaÓaÑ GotamaÑ
upasa~kamitvÈ paÔisanthÈraÑ labhitun”ti nivÈsanapÈvuraÓaÑ3 saÓÔhapetvÈ
bhikkhÈbhÈjanamÈdÈya yena BhagavÈ tenupasa~kami.
DÈrehi saÑpuccha gharÈ nikkhÈmentÊti sabbaÑ mama santakaÑ
gahetvÈ mayhaÑ niddhanabhÈvaÑ ÒatvÈ attano bhariyÈhi saddhiÑ
mantayitvÈ maÑ gharÈ nikkaÉÉhÈpenti.
Nandissanti nandijÈto tuÔÔho pamudito ahosiÑ. Bhavamicchisanti
vuÉÉhiÑ patthayiÑ. SÈva vÈrenti s|karanti yathÈ sunakhÈ vaggavaggÈ hutvÈ
______________________________________________________________
1. Vinassa (SyÈ) 2. BhikkhÈya caranto (SÊ, Ka) 3. NivÈsanapÈrupanaÑ (SÊ, SyÈ)
240 SaÑyuttanikÈya

bhussantÈ bhussantÈ1 s|karaÑ vÈrenti, punappunaÑ mahÈravaÑ ravÈpenti,

evaÑ dÈrehi saddhiÑ maÑ bahuÑ vatvÈ viravantaÑ palÈpentÊti2 attho.
AsantÈti asappurisÈ. JammÈti lÈmakÈ. BhÈsareti bhÈsanti. Puttar|penÈti
puttevesena. Vayogatanti tayo vaye gataÑ atikkantaÑ pacchimavaye ÔhitaÑ
maÑ. JahantÊti pariccajanti.
Nibbhogoti nipparibhogo. KhÈdanÈ apanÊyatÊti asso hi yÈvadeva taruÓo
hoti javasampanno, tÈvassa nÈnÈrasaÑ khÈdanaÑ dadanti, jiÓÓaÑ
nibbhogaÑ tato apanenti antimavaye taÑ vattaÑ3 na labhati, gÈvÊhi saddhiÑ
aÔaviyaÑ sukkhatiÓÈni khÈdanto carati4. YathÈ so asso, eva jiÓÓakÈle
viluttasabbadhanattÈ nibbhogo mÈdisopi bÈlakÈnaÑ pitÈ thero paragaresu
bhikkhati.
YaÒceti nipÈto. IdaÑ vuttaÑ hoti–ye mama puttÈ anassavÈ appatissÈ
avasavattino, tehi daÓÉova kira seyyo sundarataroti. IdÈnissa seyyabhÈvaÑ
dassetuÑ caÓÉampi goÓanti-Èdi vuttaÑ.
Pure hotÊti aggato hoti, taÑ purato katvÈ gantuÑ sukhaÑ hotÊti attho.
GÈdhamedhatÊti udakaÑ otaraÓakÈle gambhÊre udake patiÔÔhaÑ labhati.
PariyÈpuÓitvÈti uggaÓhitvÈ vÈcuggatÈ katvÈ. Sannisinnes|ti tathÈr|pe
brÈhmaÓÈnaÑ samÈgamadivase sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitesu puttesu taÑ
sabhaÑ ogÈhetvÈ brÈhmaÓÈnaÑ majjhe mahÈrahe Èsane nisinnesu. AbhÈsÊti
“ayaÑ me kÈlo”ti sabhÈya majjhe pavisitvÈ hatthaÑ ukkhipitvÈ “bho ahaÑ
tumhÈkaÑ gÈthÈ bhÈsitukÈmo, bhÈsite5 suÓissathÈ”tivatvÈ “bhÈsa6 brÈhmaÓa
suÓomÈ”ti vutto Ôhitakova abhÈsi. Tena ca samayena manussÈnaÑ vattaÑ
hoti “yo mÈtÈpit|naÑ santakaÑ khÈdanto mÈtÈpitaro na poseti, so
mÈretabbo”ti. TasmÈ te brÈhmaÓaputtÈ pitupÈdesu nipatitvÈ “jÊvitaÑ no tÈta
dehÊ”ti yÈciÑsu. So pituhadayassa puttÈnaÑ muduttÈ “mÈ me bho bÈlake
vinÈsayittha, posissanti man”ti Èha.
______________________________________________________________
1. BhassantÈ bhassantÈ (Ka) 2. PalÈpesunti (SÊ, Ka)
3. VuttiÑ (SÊ) 4. SukkhatiÓÈni khÈdati (Ka)
5. BhÈsÈmi vo (SyÈ) 6. BhÈsa bhÈsa (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 241

Athassa putte manussÈ ÈhaÑsu “sace bho ajja paÔÔhÈya pitaraÑ na

sammÈ paÔijaggissatha, ghÈtessÈma vo”ti. Te bhÊtÈ gharaÑ netvÈ
paÔijaggiÑsu. TaÑ dassetuÑ atha kho naÑ brÈhmaÓamahÈsÈlanti-Èdi
vuttaÑ. Tattha netvÈti pÊÔhe1 nisÊdÈpetvÈ sayaÑ ukkhipitvÈ nayiÑsu.
NhÈpetvÈti sarÊraÑ telena abbhaÒjitvÈ ubbaÔÔetvÈ gandhacuÓÓÈdÊhi
nhÈpesuÑ. BrÈhmaÓiyopi pakkosÈpetvÈ “ajja paÔÔhÈya amhÈkaÑ pitaraÑ
sammÈ paÔijaggatha, sace pamÈdaÑ Èpajjissatha, gharato vo
nikkaÉÉhissÈmÈ”ti vatvÈ paÓÊtabhojanaÑ2 bhojesuÑ.
BrÈhmaÓo subhojanaÒca sukhaseyyaÒca Ègamma katipÈhaccayena3
saÒjÈtabalo pÊÓitindriyo attabhÈvaÑ oloketvÈ “ayaÑ me sampatti samaÓaÑ
GotamaÑ nissÈya laddhÈ”ti paÓÓÈkÈraÑ ÈdÈya Bhagavato santikaÑ
agamÈsi. TaÑ dassetuÑ atha kho soti-Èdi vuttaÑ. Tattha etadavocÈti
dussayugaÑ pÈdam|le ÔhapetvÈ etaÑ avoca. SaraÓagamanÈvasÈne cÈpi
BhagavantaÑ evamÈha “bho Gotama mayhaÑ puttehi cattÈri dhurabhattÈni
dinnÈni, tato ahaÑ dve tumhÈkaÑ dammi, dve sayaÑ paribhuÒjissÈmÊ”ti.
KalyÈÓaÑ brÈhmaÓa, pÈÔiyekkaÑ pana mÈ niyyÈdehi, amhÈkaÑ
ruccanaÔÔhÈnameva gamissÈmÈti. “EvaÑ bho”ti kho brÈhmaÓo BhagavantaÑ
vanditvÈ gharaÑ gantvÈ putte Èmantesi “tÈtÈ samaÓo Gotamo mayhaÑ
sahÈyo, tassa dve dhurabhattÈni dinnÈni, tumhe tasmiÑ sampatte mÈ
pamajjathÈ”ti. SÈdhu tÈtÈti. Punadivase BhagavÈ pubbaÓhasamaye
pattacÊvaraÑ ÈdÈya jeÔÔhaputtassa nivesanadvÈraÑ gato. So SatthÈraÑ
disvÈva hatthato pattaÑ gahetvÈ gharaÑ pavesetvÈ mahÈrahe palla~ke
nisÊdÈpetvÈ paÓÊtabhojanamadÈsi. SatthÈ punadivase itarassa, punadivase
itarassÈti paÔipÈÔiyÈ sabbesaÑ gharÈni agamÈsi. Sabbe tatheva sakkÈraÑ
akaÑsu.
AthekadivasaÑ jeÔÔhaputtassa ghare ma~galaÑ paccupaÔÔhitaÑ. So
pitaraÑ Èha “tÈta kassa ma~galaÑ demÈ”ti. Amhe aÒÒaÑ na jÈnÈma, nanu
samaÓo Gotamo mayhaÑ sahÈyoti. Tena hi tumhe paÒcahi bhikkhusatehi
saddhiÑ svÈtanÈya samaÓaÑ GotamaÑ nimantethÈti. BrÈhmaÓo tatthÈ
______________________________________________________________
1. PÊÔÔhe Èsane (SÊ) 2. PaÓÊtabhojanehi (Ka)
3. KatipÈhaÑyeva (SyÈ), katipÈhasseva (Ka)
242 SaÑyuttanikÈya

akÈsi. BhagavÈ adhivÈsetvÈ punadivase bhikkhusaÑghaparivuto tassa

gehadvÈraÑ agamÈsi. So haritupalittaÑ sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitaÑ gehaÑ
SatthÈraÑ pavesetvÈ BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ paÒÒattÈsanesu
nisÊdÈpetvÈ appodakapÈyÈsaÒceva khajjakavikatiÒca adÈsi.
AntarabhattasmiÑ yeva brÈhmaÓassa cattÈropi puttÈ Satthu santike nisÊditvÈ
ÈhaÑsu “bho Gotama mayaÑ amhÈkaÑ pitaraÑ paÔijaggÈma nappamajjÈma,
passathassa attabhÈvan”ti. SatthÈ “kalyÈÓaÑ vo kataÑ, mÈtÈpituposakaÑ
nÈma porÈÓakapaÓÉitÈnaÑ ÈciÓÓamevÈ”ti vatvÈ MahÈnÈgajÈtakaÑ1 nÈma
kathetvÈ cattÈri saccÈni dÊpetvÈ dhammaÑ desesi. DesanÈpariyosÈne
brÈhmaÓo saddhiÑ cat|hi ca puttehi cat|hi ca suÓhÈhi desanÈnusÈrena
ÒÈÓaÑ pesetvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhito. Tato paÔÔhÈya SatthÈ na sabbakÈlaÑ
tesaÑ gehaÑ agamÈsÊti. . CatutthaÑ.

5. MÈnatthaddhasuttavaÓÓanÈ
201. PaÒcame mÈnatthaddhoti vÈtabharitabhastÈ viya mÈnena thaddho.
Œcariyanti sippuggahaÓakÈle Ècariyo anabhivÈdentassa sippaÑ na deti,
aÒÒasmiÑ pana kÈle taÑ na abhivÈdeti, atthÊbhÈvampissa na jÈnÈti. NÈyaÑ
samaÓoti evaÑ kirassa ahosi “yasmÈ ayaÑ samaÓo mÈdise
jÈtisampannabrÈhmaÓe sampatte paÔisanthÈramattampi na karoti, tasmÈ na
kiÒci jÈnÈtÊ”ti.
AbbhutavittajÈtÈti abh|tapubbÈya2 tuÔÔhiyÈ samannÈgatÈ. Kesu cassÈti
kesu bhaveyya. KyassÈti ke assa puggalassa. ApacitÈ ass|ti apacitiÑ
dassetuÑ yuttÈ bhaveyyuÑ. Arahanteti imÈya gÈthÈya desanÈkusalattÈ
attÈnaÑ antokatvÈ p|janeyyaÑ dasseti. . PaÒcamaÑ.

6. PaccanÊkasuttavaÓÓanÈ
202. ChaÔÔhe “sabbaÑ setan”ti vutte “sabbaÑ kaÓhan”ti-ÈdinÈ nayena
paccanÊkaÑ karontassevassa sÈtaÑ sukhaÑ hotÊti paccanÊkasÈto.
______________________________________________________________
1. Khu 5. 226; Khu 4. 399 piÔÔhesu. 2. Abh|tapubbÈya bh|tÈya (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 243

Yo ca vineyya sÈrambhanti yo karaÓuttariyalakkhaÓaÑ sÈrambhaÑ vinetvÈ

suÓÈtÊti attho. . ChaÔÔhaÑ.

7. NavakammikasuttavaÓÓanÈ
203. Sattame NavakammikabhÈradvÈjoti so kira araÒÒe rukkhaÑ
chindÈpetvÈ tattheva pÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdÊni yojetvÈ nagaraÑ ÈharitvÈ vikkiÓÈti,
iti navakammaÑ nissÈya jÊvatÊti navakammiko, gottena BhÈradvÈjoti
NavakammikabhÈradvÈjo. DisvÈnassa etadagosÊti chabbaÓÓarasmiyo
vissajjetvÈ nisinnaÑ BhagavantaÑ disvÈna assa etaÑ ahosi. Vanasminti
imasmiÑ vanasaÓÉe. Ucchinnam|laÑ me vananti mayhaÑ kilesavanaÑ
ucchinnam|laÑ. Nibbanathoti nikkilesavano. Eko rameti ekako
abhiramÈmi. AratiÑ vippahÈyÈti pantasenÈsanesu ceva bhÈvanÈya ca
ukkaÓÔhitaÑ jahitvÈ. . SattamaÑ.

8. KaÔÔhahÈrasuttavaÓÓanÈ
204. AÔÔhame antevÈsikÈti veyyÈvaccaÑ katvÈ sippuggaÓhanakÈ
dhammantevÈsikÈ. Nisinnanti chabbaÓÓarasmiyo vissajjetvÈ nisinnaÑ.
GambhÊrar|peti gambhÊrasabhÈve.
Bahubheraveti tatraÔÔhakasaviÒÒÈÓaka-aviÒÒÈÓakabheravehi
bahubherave. VigÈhiyÈti anupavisitvÈ. AniÒjamÈnenÈti-ÈdÊni
kÈyavisesanÈni, evar|pena kÈyenÈti attho. SucÈrur|paÑ vatÈti atisundaraÑ
vata jhÈnaÑ jhÈyasÊti vadati.
Vanavassito munÊti vanaÑ avassito Buddhamuni. Idanti idaÑ
tumhÈkaÑ evaÑ vane nisinnakÈraÓaÑ mayhaÑ accherar|paÑ paÔibhÈti.
PÊtimanoti tuÔÔhacitto. Vane vaseti vanamhi vasi.
MaÒÒÈmahanti maÒÒÈmi ahaÑ. LokÈdhipatisahabyatanti
lokÈdhipatimahÈbrahmunÈ sahabhÈvaÑ. Œka~khamÈnoti icchamÈno.
TidivaÑ anuttaranti idaÑ brahmalokameva sandhÈyÈha. KasmÈ bhavaÑ
vijanamaraÒÒamassitoti ahaÑ tÈva brahmalokaÑ Èka~khamÈnoti maÒÒÈmi.
Yadi evaÑ na hoti, atha me Ècikkha, kasmÈ bhavanti pucchati.
BrahmapattiyÈti
244 SaÑyuttanikÈya

seÔÔhapattiyÈ. Idha idaÑ tapo kasmÈ karosÊti aparenapi ÈkÈrena pucchati.

Ka~khÈti taÓhÈ. AbhinandanÈti abhinandanavasena taÓhÈva vuttÈ.
AnekadhÈt|s|ti anekasabhÈvesu ÈrammaÓesu. Puth|ti nÈnappakÈrÈ taÓhÈ
sesakilesÈ vÈ. SadÈsitÈti niccakÈlaÑ avassitÈ1. AÒÒÈÓam|lappabhavÈti
avijjÈm|lÈ hutvÈ jÈtÈ. PajappitÈti taÓhÈva “idampi mayhaÑ, ikampi
mayhan”ti pajappÈpanavasena pajappitÈ nÈmÈti vuttÈ. SabbÈ mayÈ
byantikatÈti sabbÈ taÓhÈ mayÈ aggamaggena vigatantÈ nirantÈ katÈ.
Sam|likÈti saddhiÑ aÒÒÈÓam|lena.
An|payoti anupagamano. Sabbesu dhammesu visuddhadassanoti iminÈ
sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ dÊpeti. Sambodhimanuttaranti arahattaÑ sandhÈyÈha.
Sivanti seÔÔhaÑ. JhÈyÈmÊti dvÊhi jhÈnehi jhÈyÈmi. VisÈradoti vigatasÈrajjo. .
AÔÔhamaÑ.

9. MÈtuposakasuttavaÓÓanÈ
205. Navame peccÈti ito paÔigantvÈ. . NavamaÑ.

10. BhikkhakasuttavaÓÓanÈ
206. Dasame idhÈti imasmiÑ bhikkhubhÈve. VissaÑ dhammanti
duggandhaÑ akusaladhammaÑ. BÈhitvÈti2 aggamaggena jahitvÈ. Sa~khÈyÈti
ÒÈÓena. Save bhikkh|ti vuccatÊti so ve bhinnakilesattÈ bhikkhu nÈma
vuccati. . DasamaÑ.

11. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ
207. EkÈdasame paccetÊti icchati pattheti. SÈdhu bhanteti ÈyÈcamÈno
Èha. Therassa kiresa gihisahÈyo, tasmÈ thero “ayaÑ varÈko maÑ sahÈyaÑ
labhitvÈpi micchÈdiÔÔhiÑ gahetvÈ mÈ apÈyap|rako ahosÊ”ti ÈyÈcati. Apicesa
mahÈparivÈro,
______________________________________________________________
1. Vase avassitÈ (SyÈ) 2. VÈhetvÈti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 245

tasmiÑ pasanne paÒcakulasatÈni1 anuvattissantÊti maÒÒamÈnopi ÈyÈcati.

Atthavasanti atthÈnisaÑsaÑ atthakÈraÓaÑ. PÈpanti pÈÓÈtipÈtÈdi-akusalaÑ.
PavÈhemÊti galappamÈÓaÑ udakaÑ otaritvÈ pavÈhemi palÈpemi.
Dhammoti gÈthÈ vuttatthÈva. . EkÈdasamaÑ.

12. KhomadussasuttavaÓÓanÈ
208. DvÈdasame khomadussaÑ nÈmÈti khomadussÈnaÑ ussannattÈ
evaÑladdhanÈmaÑ. SabhÈyanti sÈlÈyaÑ. PhusÈyatÊti phusitÈni muÒcati
vassati. SatthÈ kira taÑ sabhaÑ upasa~kamitukÈmo “mayi evamevaÑ
upasa~kamante aphÈsukadhÈtukaÑ hoti, ekaÑ kÈraÓaÑ paÔicca
upasa~kamissÈmÊ”ti adhiÔÔhÈnavasena vuÔÔhiÑ uppÈdesi. SabhÈdhammanti
sukhanisinne kira asaÒcÈletvÈ ekapassena pavisanaÑ tesaÑ sabhÈdhammo
nÈma, na mahÈjanaÑ cÈletvÈ ujukameva pavisanaÑ. BhagavÈ ca ujukameva
Ègacchati, tena te kupitÈ BhagavantaÑ hÊÄentÈ “ke ca muÓÉakÈ samaÓakÈ, ke
ca sabhÈdhammaÑ jÈnissantÊ”ti ÈhaÑsu. Santoti paÓÉitÈ sappurisÈ. PahÈyÈti
ete rÈgÈdayo jahitvÈ rÈgÈdivinayÈya dhammaÑ bhaÓanti, tasmÈ te santo
nÈmÈti. . DvÈdasamaÑ.

UpÈsakavaggo dutiyo.

BrÈhmaÓasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. PaÒcakulasatÈni ca (SÊ), paÒcakulasatÈni sÈsanaÑ (SyÈ), paÒcakulasatÈnimaÑ (Ka)
 8. Va~gÊsasaÑyutta

1. NikkhantasuttavaÓÓanÈ
209. Va~gÊsasaÑyuttassa paÔhame aggÈÄave cetiyeti ŒÄaviyaÑ
aggacetiye. Anuppanne Buddhe AggÈÄava1 GotamakÈdÊni yakkhanÈgÈdÊnaÑ
bhavanÈni2 cetiyÈni ahesuÑ. Uppanne Buddhe tÈni apanetvÈ manussÈ vihÈre
kariÑsu. TesaÑ tÈneva nÈmÈni jÈtÈni. NigrodhakappenÈti
nigrodharukkham|lavÈsinÈ Kappattherena. Ohiyyakoti ohÊnako.
VihÈrapÈloti so kira tadÈ avassiko hoti pattacÊvaraggahaÓe akovido. Atha
naÑ therÈ bhikkh| “Èvuso imÈni chattupÈhanakattarayaÔÔhi-ÈdÊni olokento
nisÊdÈ”ti vihÈrarakkhakaÑ katvÈ piÓÉÈya pavisiÑsu. Tena vuttaÑ
“vihÈrapÈlo”ti. Samala~karitvÈti attano vibhavÈnur|pena ala~kÈrena
ala~karitvÈ. CittaÑ anuddhaÑsetÊti kusalacittaÑ viddhaÑseti vinÈseti. TaÑ
kutettha labbhÈti etasmiÑ rÈge uppanne taÑ kÈraÓaÑ kuto labbhÈ. YaÑ me
paroti yena me kÈraÓena aÒÒo puggalo vÈ dhammo vÈ anabhiratiÑ
vinodetvÈ idÈneva abhiratiÑ uppÈdeyya, ÈcariyupajjhÈyÈpi maÑ vihÈre
ohÈya gatÈ.
AgÈrasmÈti agÈrato nikkhantaÑ. AnagÈriyanti pabbajjaÑ upagatanti
attho. KaÓhatoti kaÓhapakkhato mÈrapakkhato ÈdhÈvanti. UggaputtÈti
uggatÈnaÑ puttÈ mahesakkhÈ rÈjaÒÒabh|tÈ. DaÄhadhamminoti daÄadhanuno,
uttamappamÈÓaÑ ÈcariyadhanuÑ dhÈrayamÈnÈ. SahassaÑ apalÈyinanti ye
te samantÈ sarehi parikireyyuÑ, tesaÑ apalÈyÊnaÑ sa~khaÑ dassento
“sahassan”ti Èha. Etato3 bhiyyoti etasmÈ sahassÈ atirekatarÈ. Neva maÑ
byÈdhayissantÊti maÑ cÈletuÑ na sakkhissanti. Dhamme samhi patiÔÔhitanti
anabhiratiÑ vinodetvÈ abhiratiÑ uppÈdanasamatthe sake sÈsanadhamme
patiÔÔhitaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–issÈsasahasse tÈva samantÈ sarehi parikirante
sikkhito puriso daÓÉakaÑ gahetvÈ sabbe sare sarÊre apatamÈne antarÈva
paharitvÈ pÈdam|le pÈteti.
______________________________________________________________
1. ŒÄavaka (Ka) 2. BhavanÈni anekÈni (SyÈ) 3. Ettato (SÊ), ettakÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 247

Tattha ekopi issÈso dve sare ekato na khipati, imÈ pana itthiyo
r|pÈrammaÓÈdivasena paÒca paÒca sare ekato khipanti. EvaÑ khipantiyo
etÈ sacepi atirekasahassÈ honti, neva maÑ cÈletuÑ sakkhissantÊti.
SakkhÊ hi me sutaÑ etanti mayÈ hi sammukhÈ etaÑ sutaÑ.
NibbÈnagamanaÑ magganti vipassanaÑ sandhÈyÈha. So hi nibbÈnassa
pubbabhÈgamaggo, li~gavipallÈsena na “maggan”ti Èha. Tattha meti tasmiÑ
me attano taruÓavipassanÈsa~khÈte nibbÈnagamanamagge1 mano nirato.
PÈpimÈti kilesaÑ Èlapati. Macc|tipi tameva Èlapati. Na me maggampi
dakkhasÊti yathÈ me bhavayoni-ÈdÊsu gatamaggampi na passasi, tathÈ
karissÈmÊti. . PaÔhamaÑ.

2. AratÊsuttavaÓÓanÈ
210. Dutiye nikkhamatÊti vihÈrÈ nikkhamati. Aparajju vÈ kÈleti
dutiyadivase vÈ bhikkhÈcÈrakÈle. VihÈragaruko kiresa thero. AratiÒca
ratiÒcÈti sÈsane aratiÑ kÈmaguÓesu ca ratiÑ. Sabbaso gahasitaÒca
vitakkanti paÒcakÈmaguÓagehanissitaÑ pÈpavitakkaÒca sabbÈkÈrena
pahÈya. Vanathanti kilesamahÈvanaÑ. KuhiÒcÊti kismiÒci ÈrammaÓe.
Nibbanathoti nikkilesavano. Aratoti taÓhÈratirahito.
PathaviÒca vehÈsanti pathaviÔÔhitaÒca itthipurisavatthÈla~kÈrÈdivaÓÓaÑ,
vehÈsaÔÔhakaÒca candas|riyobhÈsÈdi. R|pagatanti r|pameva. Jagatogadhanti
jagatiyÈ ogadhaÑ, antopathaviyaÑ nÈgabhavanagatanti attho. ParijÊyatÊti
parijÊrati. Sabbamaniccanti sabbaÑ taÑ aniccaÑ. AyaÑ therassa
mahÈvipassanÈti vadanti. EvaÑ tamaccÈti evaÑ samÈgantvÈ. Caranti
mutattÈti viÒÒÈtattabhÈvÈ viharanti.
UpadhÊs|ti khandhakilesÈbhisa~khÈresu. GadhitÈti giddhÈ. DiÔÔhasuteti
cakkhunÈ diÔÔhe r|pe, sotena sute sadde. PaÔighe ca mute cÈti ettha
paÔighapadena gandharasÈ gahitÈ, mutapadena phoÔÔhabbÈrammaÓaÑ. Yo
ettha na limpatÊti yo etesu paÒcakÈmaguÓesu taÓhÈdiÔÔhilepehi2 na limpati.
Atha saÔÔhinissitÈ savitakkÈ, puth| janatÈya adhammÈ niviÔÔhÈti atha
cha-ÈrammaÓanissitÈ puth| adhammavitakkÈ janatÈya niviÔÔhÈti attho.
______________________________________________________________
1. NibbÈnÈdhigame magge (SÊ, Ka) 2. TaÓhÈdiÔÔhikilesehi (SyÈ)
248 SaÑyuttanikÈya

Na ca vaggagatassa kuhiÒcÊti tesaÑ vasena na katthaci kilesavaggagato1

bhaveyya. No pana duÔÔhullabhÈÓÊti duÔÔhullavacanabhÈÓÊpi na siyÈ. Sa
bhikkh|ti so evaÑvidho bhikkhu nÈma hoti.
Dabboti dabbajÈtiko paÓÉito. CirarattasamÈhitoti dÊgharattaÑ
samÈhitacitto. Nipakoti nepakkena samannÈgato pariÓatapaÒÒo. ApihÈl|ti
nittaÓho. SantaÑ padanti nibbÈnaÑ. AjjhagamÈ munÊti adhigato muni.
PaÔicca parinibbuto ka~khati kÈlanti nibbÈnaÑ paÔicca kilesaparinibbÈnena
parinibbuto parinibbÈnakÈlaÑ Ègameti. . DutiyaÑ.

3. PesalasuttavaÓÓanÈ
211. Tatiye atimaÒÒatÊti “kiÑ ime mahallakÈ, na etesaÑ PÈÄi, na
AÔÔhakathÈ, na padabyaÒjanamadhuratÈ, amhÈkaÑ pana PÈÄipi AÔÔhakathÈpi
nayasatena nayasahassena upaÔÔhÈtÊ”ti atikkamitvÈ maÒÒati. GotamÈti
GotamabuddhasÈvakattÈ attÈnaÑ Èlapati. MÈnapathanti mÈnÈrammaÓaÒceva
mÈnasahabhuno ca dhamme. VippaÔisÈrÊhuvÈti vippaÔisÈrÊ ahuvÈ, ahosÊti
attho. Maggajinoti maggena jitakileso. KittiÒca sukhaÒcÈti
vaÓÓabhaÓanaÒca kÈyikacetasikasukhaÒca. Akhilodha padhÈnavÈti akhilo
idha padhÈnavÈ vÊriyasampanno. Visuddhoti visuddho bhaveyya. Asesanti
nissesaÑ navavidhaÑ. VijjÈyantakaroti vijjÈya kilesÈnaÑ antakaro.
SamitÈvÊti rÈgÈdÊnaÑ samitatÈya samitÈvÊ. . TatiyaÑ.

4. ŒnandasuttavaÓÓanÈ
212. Catutthe rÈgoti ÈyasmÈ Œnando mahÈpuÒÒo sambhÈvito, taÑ
rÈjarÈjamahÈmattÈdayo nimantetvÈ antonivesane nisÊdÈpenti.
SabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈpi itthiyo theraÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
tÈlavaÓÔena bÊjenti2, upanisÊditvÈ paÒhaÑ pucchanti dhammaÑ suÓanti.
Tattha Èyasmato Va~gÊsassa navapabbajitassa ÈrammaÓaÑ pariggahetuÑ
asakkontassa itthir|pÈrammaÓe rÈgo cittaÑ anuddhaÑseti. So
saddhÈpabbajitattÈ3 ujujÈtiko kulaputto “ayaÑ me rÈgo vaÉÉhitvÈ
diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ
______________________________________________________________
1. KilesavaÔÔagato (SyÈ) 2. TÈlapaÓÓena vÊjenti (SyÈ)
3. SaddhÈya pabbajitattÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 249

nÈseyyÈ”ti cintetvÈ anantaraÑ nisinnova therassa attÈnaÑ Èvikaronto

kÈmarÈgenÈti-ÈdimÈha.

Tattha nibbÈpananti rÈganibbÈnakÈraÓaÑ. VipariyesÈti vipallÈsena.

SubhaÑ rÈg|pasaÒhitanti rÈgaÔÔhÈniyaÑ iÔÔhÈrammaÓaÑ. Parato passÈti
aniccato passa. MÈ ca attatoti attato mÈ passa. KÈyagatÈ tyatth|ti kÈyagatÈ
te atthu. AnimittaÒca bhÈvehÊti niccÈdÊnaÑ nimittÈnaÑ ugghÈÔitattÈ
vipassanÈ animittÈ nÈma, taÑ bhÈvehÊti vadati. MÈnÈbhisamayÈti mÈnassa
dassanÈbhisamayÈ ceva pahÈnÈbhisamayÈ ca. Upasantoti rÈgÈdisantatÈya
upasanto. . CatutthaÑ.

5. SubhÈsitasuttavaÓÓanÈ

213. PaÒcame a~gehÊti kÈraÓehi, avayavehi vÈ. MusÈvÈdÈveramaÓi-

ÈdÊni hi cattÈri subhÈsitavÈcÈya kÈraÓÈni, saccavacanÈdayo cattÈro avayavÈ.
KÈraÓatthe ca a~gasadde1 “cat|hÊ”ti nissakkavacanaÑ hoti, avayavatthe
karaÓavacanaÑ. SamannÈgatÈti samanu-ÈgatÈ pavattÈ yuttÈ ca. VÈcÈti
samullapanavÈcÈ, yÈ “vÈcÈ girÈ byappatho”ti2 ca, “nelÈ kaÓÓasukhÈ”ti3 ca
ÈgatÈ. “YÈ pana vÈcÈya ce kataÑ kamman”ti evaÑ viÒÒattica, “yÈ cat|hi
vacÊduccaritehi Èrati -pa-. AyaÑ vuccati sammÈvÈcÈ”ti4 evaÑ virati ca,
“pharusavÈcÈ bhikkhave ÈsevitÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ nirayasaÑvattanikÈ
hotÊ”ti5 evaÑ cetanÈ ca vÈcÈti ÈgatÈ, na sÈ idha adhippetÈ. KasmÈ?
abhÈsitabbato. SubhÈsitÈti suÔÔhu bhÈsitÈ. TenassÈ atthÈvahataÑ dÊpeti. No
dubbhÈsitÈti na duÔÔhu bhÈsitÈ. TenassÈ anatthÈvahanapahÈnataÑ dÊpeti.
AnavajjÈti rÈgÈdivajjarahitÈ. IminÈssÈ kÈraÓasuddhiÑ catudosÈbhÈvaÒca
dÊpeti. AnanuvajjÈti anuvÈdavimuttÈ. IminÈssÈ sabbÈkÈrasampattiÑ dÊpeti.
ViÒÒ|nanti paÓÉitÈnaÑ. Tena nindÈpasaÑsÈsu bÈlÈ appamÈÓÈti dÊpeti.
______________________________________________________________
1. A~gasaddo (SÊ) 2. Abhi 1. 168 piÔhe. 3. DÊ 1. 4 piÔÔhe.
4. Abhi 2. 113 piÔÔhe. 5. AÑ 3. 78 piÔÔhe.
250 SaÑyuttanikÈya

SubhÈsitaÑyeva bhÈsatÊti puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya cat|su

vÈca~gesu aÒÒataraniddosavacanametaÑ1. No dubbhÈsitanti tasseva
vÈca~gassa paÔipakkhabhÈsananivÈraÓaÑ. No dubbhÈsitanti iminÈ
micchÈvÈcappahÈnaÑ dÊpeti. SubhÈsitanti iminÈ pahÊnamicchÈvÈcena
bhÈsitabbavacanalakkhaÓaÑ. A~gaparidÊparidÊpanatthaÑ panettha
abhÈsitabbaÑ pubbe avatvÈ bhÈsitabbamevÈha. Esa nayo dhammaÑyevÈti-
ÈdÊsupi. Ettha ca paÔhamena pisuÓadosarahitaÑ samaggakaraÓaÑ vacanaÑ
vuttaÑ, dutiyena samphappalÈpadosarahitaÑ dhammato anapetaÑ
mantÈvacanaÑ2, itarehi dvÊhi pharusÈlikarahitÈni piyasaccavacanÈni. Imehi
khoti-ÈdinÈ tÈni a~gÈnipaccakkhato dassento taÑ vÈcaÑ nigameti. YaÒca
aÒÒe paÔiÒÒÈdÊhi avayavehi, nÈmÈdÊhi padehi,
li~gavacanavibhattikÈlakÈrakasampattÊhi ca samannÈgataÑ
musÈvÈdÈdivÈcampi subhÈsitanti maÒÒanti, taÑ paÔisedheti.
AvayavÈdisamannÈgatÈpi hi tathÈr|pÊ vÈcÈ dubbhÈsitÈva hoti attano ca
paresaÒca anatthÈvahattÈ. Imehi pana cat|ha~gehi samannÈgatÈ sacepi
milakkhu3 bhÈsÈpariyÈpannÈ ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈpi4 hoti, tathÈpi
subhÈsitÈva lokiyalokuttarahitasukhÈvahattÈ. TathÈ hi maggapasse sassaÑ
rakkhantiyÈ SÊhaÄaceÔikÈya5 SÊhaÄakeneva jÈtijarÈmaraÓayuttaÑ gÊtikaÑ
gÈyantiyÈ saddaÑ sutvÈ maggaÑ gacchantÈ saÔÔhimattÈ vipassakÈ bhikkh|
arahattaÑ pÈpuÓiÑsu. TathÈ Tisso nÈma Èraddhavipassako bhikkhu
padumasarasamÊpena gacchanto padumasare padumÈni bhaÒjitvÈ–
“PÈtova phullitakokanadaÑ6,
S|riyÈlokena bhijjiyate7.
EvaÑ manussattaÑ gatÈ sattÈ,
JarÈbhivegena maddiyantÊ”ti–
ImaÑ gÊtikaÑ gÈyantiyÈ ceÔikÈya sutvÈ arahattaÑ patto.
Buddhantarepi aÒÒataro puriso sattahi puttehi saddhiÑ aÔavito Ègamma
aÒÒatarÈya itthiyÈ musalena taÓÉule koÔÔentiyÈ–
______________________________________________________________
1. AÒÒatarassa niddesavacanametaÑ(SÊ), aÒÒatara~ganiddesavacanametaÑ (SyÈ)
2. MattÈvacanaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Milakkha (SÊ, SyÈ)
4. GhaÔapetikÈgÊtaka... (SyÈ) 5. SÊhaÄapetikÈya (SyÈ)
6. PhullitakokanudaÑ (Ka) 7. TajjÊyate (SÊ), maddiyate (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 251

“JarÈya parimadditaÑ etaÑ, milÈtachavichammanissitaÑ.

MaraÓena bhijjati etaÑ, maccussa ghÈsamÈmisaÑ.
KimÊnaÑ ÈlayaÑ etaÑ, nÈnÈkuÓapena p|ritaÑ.
Asucissa bhÈjanaÑ etaÑ, kadalikkhandhasamaÑ idan”ti–
ImaÑ gÊtikaÑ sutvÈ paccavekkhanto saha puttehi paccekabodhiÑ patto.
EvaÑ imehi cat|hi a~gehi samannÈgatÈ vÈcÈ sacepi
milakkhubhÈsÈpariyÈpannÈ ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈpi hoti, tathÈpi
subhÈsitÈti veditabbÈ. SubhÈsitattÈ eva ca anavajjÈ ca ananuvajjÈ ca
viÒÒ|naÑ atthatthikÈnaÑ atthapaÔisaraÓÈnaÑ, no byaÒjanapaÔisaraÓÈnanti.
SÈruppÈhÊti anucchavikÈhi. AbhitthavÊti pasaÑsi. Na tÈpayeti
vippaÔisÈrena na tÈpeyya na vibÈdheyya1. Pareti parehi bhindanto
nÈbhibhaveyya na bÈdheyya. Iti imÈya gÈthÈya apisuÓavÈcÈvasena
BhagavantaÑ thometi. PaÔinanditÈti piyÈyitÈ. YaÑ anÈdÈyÈti yaÑ vÈcaÑ
bhÈsanto paresaÑ pÈpÈni appiyÈni pharusavacanÈni anÈdÈya
atthabyaÒjanamadhuraÑ piyameva bhÈsati, taÑ vÈcaÑ bhÈseyyÈti
piyavÈcÈvasena abhitthavi.
AmatÈti sÈdhubhÈvena amatasadisÈ. Vuttampi hetaÑ “saccaÑ have
sÈdutaraÑ rasÈnan”ti2. NibbÈnÈmatapaccayattÈ vÈ amatÈ. Esa dhammo
sanantanoti yÈ ayaÑ saccavÈcÈ nÈma, esa porÈÓo dhammo cariyÈ paveÓÊ.
Idameva hi porÈÓÈnaÑ ÈciÓÓaÑ, na te alikaÑ bhÈsiÑsu. TenevÈha sacce
atthe ca dhamme ca, Èhu santo patiÔÔhitÈti.
Tattha sacce patiÔÔhitattÈva attano ca paresaÒca atthe patiÔÔhitÈ, atthe
patiÔÔhitattÈ eva dhamme patiÔÔhitÈ hontÊti veditabbÈ. Saccavisesanameva vÈ
etaÑ. IdaÑ hi vuttaÑ hoti–sacce patiÔÔhitÈ, kÊdise? Atthe ca dhamme ca,
yaÑ paresaÑ atthato anapetattÈ atthaÑ anuparodhakaraÑ3, dhammato
anapetattÈ dhammaÑ dhammikameva atthaÑ sÈdhetÊti. Iti imÈya gÈthÈya
saccavacanavasena abhitthavi.
______________________________________________________________
1. Na viheÔheyya (SÊ, SyÈ) 2. SaÑ 1. 216 piÔÔhe. 3. AtthÈnuparodhakaraÑ (SyÈ)
252 SaÑyuttanikÈya

Khemanti abhayaÑ nirupaddavaÑ. Kena kÈraÓenÈti ce. NibbÈnapattiyÈ

dukkhassanta kiriyÈya, yasmÈ kisesanibbÈnaÑ pÈpeti, vaÔÔadukkhassa ca
antakiriyÈya saÑvattatÊti attho. Atha vÈ yaÑ Buddho nibbÈnapattiyÈ
dukkhassantakiriyÈyÈti dvinnaÑ nibbÈnadhÈt|naÑ atthÈya
kemamaggappakÈsanato1 khemaÑ vÈcaÑ bhÈsati, sÈ ve vÈcÈnamuttamÈti sÈ
vÈcÈ sabbavÈcÈnaÑ seÔÔhÈti evamettha attho daÔÔhabbo. Iti imÈya gÈthÈya
mantÈvacanavasena BhagavantaÑ abhitthavanto arahattanik|Ôena desanaÑ
niÔÔhapesÊti . PaÒcamaÑ.

6. SÈriputtasuttavaÓÓanÈ
214. ChaÔÔhe poriyÈti akkharÈdiparipuÓÓÈya. VissaÔÔhÈyÈti avibaddhÈya
apalibuddhÈya. DhammasenÈpatissa hi kathentassa pittÈdÊnaÑ vasena
apalibuddhavacanaÑ hoti, ayadaÓÉena pahatakaÑsatÈlato saddo viya
niccharati. AnelagalÈyÈti anelÈya agalÈya niddosÈya ceva
akkhalitapadabyaÒjanÈya ca. Therassa hi kathayato padaÑ vÈ byaÒjanaÑ vÈ
na parihÈyati. Atthassa viÒÒÈpaniyÈti atthassa viÒÒÈpanasamatthÈya.
Bhikkhunanti bhikkh|naÑ.
SaÑkhittenapÊti “cattÈrimÈni Èvuso ariyasaccÈni. KatamÈni cattÈri.
DukkhaÑ ariyasaccaÑ -pa-. ImÈni kho Èvuso cattÈri ariyasaccÈni, tasmÈtiha
Èvuso idaÑ dukkhaÑ ariyasaccanti yogo karaÓÊyo”ti2 evaÑ saÑkhittenapi
deseti. VitthÈrenapÊti “katamaÑ Èvuso dukkhaÑ ariyasaccan”ti-ÈdinÈ3
nayena tÈneva vibhajanto vitthÈrenapi bhÈsati. KhandhÈdidesanÈsupi eseva
nayo. SÈÄikÈyiva nigghosoti yathÈ madhuraÑ ambapakkaÑ sÈyitvÈ pakkhehi
vÈtaÑ4 datvÈ madhurassaraÑ nicchÈrentiyÈ sÈÄikasakuÓiyÈ nigghoso, evaÑ
therassa dhammaÑ kathentassa madhuro nigghoso hoti. PaÔibhÈnaÑ
udÊrayÊti samuddato |miyo5 viya anantaÑ paÔibhÈnaÑ uÔÔhahati. OdhentÊti
odahanti6. . ChaÔÔhaÑ.
______________________________________________________________
1. Khemassa maggassa pakÈsanato (SyÈ) 2. SaÑ 3. 318 piÔÔhe tannissitapÈÄi.
3. Ma 2. 242; Ma 3. 292 piÔÔhesu. 4. TÈlaÑ (SyÈ)
5. Ummiyo (SyÈ) 6. Odahanti te (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 253

7. PavÈraÓÈsuttavaÓÓanÈ
215. Sattame tadah|ti tasmiÑ ahu, tasmiÑ divaseti attho. Upavasanti
etthÈti uposatho. UpavasantÊti ca sÊlena vÈ anasanena vÈ upetÈ hutvÈ
vasantÊti attho. So panesa uposathadivaso aÔÔhamÊcÈtuddasÊpannarasÊbhedena
tividho, tasmÈ sesadvayanivÈraÓatthaÑ pannaraseti vuttaÑ. PavÈraÓÈyÈti
vassaÑvuÔÔhapavÈraÓÈya. VisuddhipavÈraÓÈtipi etissÈva nÈmaÑ. Nisinno
hotÊti sÈyanhasamaye sampattaparisÈya kÈlayuttaÑ dhammaÑ desetvÈ
udakakoÔÔhake gattÈni parisiÒcitvÈ nivatthanivÈsano ekaÑsaÑ
SugatamahÈcÊvaraÑ katvÈ majjhimatthambhaÑ nissÈya paÒÒatte
varabuddhÈsane puratthimadisÈya uÔÔhahato candamaÓÉalassa siriÑ siriyÈ
abhibhavamÈno nisinno hoti. TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|tanti1 yato yato
anuviloketi, tato tato tuÓhÊbh|tameva. Tattha hi ekabhikkhussÈpi
hatthakukkuccaÑ vÈ pÈdakukkuccaÑ vÈ natthi, sabbe niravÈ santena
iriyÈpathena nisÊdiÑsu. AnuviloketvÈti dissamÈnapaÒcapasÈdehi nettehi
anuviloketvÈ. HandÈti vossaggatthe nipÈto. Na ca me kiÒci garahathÈti ettha
na ca kiÒcÊti pucchanatthe na-kÈro. KiÑ me kiÒci garahatha, yadi garahatha,
vadatha, icchÈpemi2 vo vattunti attho3. KÈyikaÑ vÈ vÈcasikaÑ vÈti iminÈ
kÈyavacÊdvÈrÈneva pavÈreti, na manodvÈraÑ, kasmÈ? ApÈkaÔattÈ.
KÈyavacÊdvÈresu hi doso pÈkaÔo hoti, na manodvÈre. IkamaÒce sayatopi hi
“kiÑ cintesÊ”ti pucchitvÈ cittÈcÈraÑ4 jÈnÈti. Iti manodvÈraÑ apÈkaÔattÈ na
pavÈreti, no aparisuddhattÈ. Bodhisattabh|tassÈpi hi tassa
bh|ridattachaddantasa~khapÈladhamma-pÈlÈdikÈle manodvÈraÑ
parisuddhaÑ, idÈnettha vattabbameva natthi.
EtadavocÈti DhammasenÈpatiÔÔhÈne ÔhitattÈ bhikkhusaÑghassa bhÈraÑ
vahanto etaÑ avoca. Na kho mayaÑ bhanteti bhante mayaÑ Bhagavato na
kiÒci garahÈma. KÈyikaÑ vÈ vÈcasikaÑ vÈti idaÑ catunnaÑ arakkhiyataÑ
sandhÈya thero Èha. Bhagavato hi cattÈri arakkhiyÈni. YathÈha–
______________________________________________________________
1. TuÓhÊbh|tanti (SyÈ, Ka) 2. IcchÈmi (Ka)
3. VattumhÊti atto (SyÈ) 4. CittavÈraÑ (SyÈ)
254 SaÑyuttanikÈya

“CattÈrimÈni bhikkhave TathÈgatassa arakkhiyÈni. KatamÈni

cattÈri. ParisuddhakÈyasamÈcÈro bhikkhave TathÈgato, natthi
TathÈgatassa kÈyaduccaritaÑ, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ
paro aÒÒÈsÊ’ti. ParisuddhavacÊsamÈcÈro bhikkhave TathÈgato, natthi
TathÈgatassa vacÊduccaritaÑ, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ
paro aÒÒÈsÊ’ti. ParisuddhamanosamÈcÈro bhikkhave TathÈgato, natthi
TathÈgatassa manoduccaritaÑ, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ
paro aÒÒÈsÊ’ti. ParisuddhÈjÊvo bhikkhave TathÈgato, natthi TathÈgatassa
micchÈ-ÈjÊvo, yaÑ TathÈgato rakkheyya ‘mÈ me idaÑ paro aÒÒÈsÊ’ti”1.

IdÈni Bhagavato yathÈbh|taguÓe kathento BhagavÈ hi bhanteti-

ÈdimÈha. Tattha anuppannassÈti KassapasammÈsambuddhato paÔÔhÈya
aÒÒena samaÓena vÈ brÈhmaÓena vÈ anuppÈditapubbassa. AsaÒjÈtassÈti
idaÑ anuppannavevacanameva. AnakkhÈtassÈti aÒÒena adesitassa. PacchÈ
samannÈgatÈti paÔhamagatassa Bhagavato pacchÈ samanu-ÈgatÈ. Iti thero
yasmÈ sabbepi Bhagavato sÊlÈdayo guÓÈ arahattamaggameva nissÈya ÈgatÈ,
tasmÈ arahattamaggameva nissÈya guÓaÑ kathesi. Tena sabbaguÓÈ kathitÈva
honti. AhaÒca kho bhanteti idaÑ thero sadevake loke aggapuggalassa attano
ceva saÑghassa ca kÈyikavÈcasikaÑ pavÈrento Èha.

PitarÈ pavattitanti cakkavattimhi kÈla~kate vÈ pabbajite vÈ

sattÈhaccayena cakkaÑ antaradhÈyati, tato dasavidhaÑ dvÈdasavidhaÑ
cakkavattivattaÑ p|retvÈ nisinnassa puttassa aÒÒaÑ pÈtubhavati, taÑ so
pavatteti. RatanamayattÈ pana sadisaÔÔhena2 tadeva vattaÑ katvÈ “pitarÈ
pavattitan”ti vuttaÑ. YasmÈ vÈ so “appossukko tvaÑ deva hohi,
ahamanusÈsissÈmÊ”ti Èha, tasmÈ pitarÈ pavattitaÑ ÈÓÈcakkaÑ anuppavatteti
nÈma. Sammadeva anuppavattesÊti sammÈ nayena hetunÈ kÈraÓeneva
anuppavattesi. BhagavÈ hi catusaccadhammaÑ katheti, thero tameva
anukatheti, tasmÈ evamÈha. UbhatobhÈgavimuttÈti dvÊhi bhÈgehi
______________________________________________________________
1. AÑ 2. 459 piÔÔhe thokaÑ visadisaÑ. 2. Sadisattena (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 255

vimuttÈ, ar|pÈvacarasamÈpattiyÈ r|pakÈyato vimuttÈ, aggamaggena

nÈmakÈyatoti. PaÒÒÈvimuttÈti paÒÒÈya vimuttÈ tevijjÈdibhÈvaÑ appattÈ
khÊÓÈsavÈ.
VisuddhiyÈti visuddhatthÈya. SaÑyojanabandhanacchidÈti
saÑyojanasa~khÈte ceva bandhanasa~khÈte ca kilese chinditvÈ ÔhitÈ.
Vijitasa~gÈmanti vijitarÈgadosamohasa~gÈmaÑ, mÈrabalassa vijitattÈpi
vijitasa~gÈmaÑ. SatthavÈhanti aÔÔha~gikamaggarathe ÈropetvÈ
veneyyasatthaÑ vÈheti saÑsÈrakantÈraÑ uttÈretÊti BhagavÈ satthavÈho, taÑ
satthavÈhaÑ. PalÈpoti antotuccho dussÊlo. Œdiccabandhunanti-
ÈdiccabandhuÑ SatthÈraÑ DasabalaÑ vandÈmÊti vadati.
. SattamaÑ.

8. ParosahassasuttavaÓÓanÈ
216. AÔÔhame parosahassanti atirekasahassaÑ. Akutobhayanti nibbÈne
kutoci bhayaÑ natthi, nibbÈnappattassa vÈ kutoci bhayaÑ natthÊti nibbÈnaÑ
akutobhayaÑ nÈma. IsÊnaÑ isisattamoti Vipassito paÔÔhÈya isÊnaÑ
sattamako isi.
KiÑ nu te Va~gÊsÈti idaÑ BhagavÈ atthuppattivasena Èha.
SaÑghamajjhe kira kathÈ udapÈdi “Va~gÊsatthero vissaÔÔhavatto, neva
uddese, na paripucchÈya, na yonisomanasikÈre kammaÑ karoti, gÈthÈ
bandhanto cuÓÓiyapadÈni karonto vicaratÊ”ti. Atha BhagavÈ cintesi “ime
bhikkh| Va~gÊsassa paÔibhÈnasampattiÑ na jÈnanti, cintetvÈ cintetvÈ vadatÊti
maÒÒanti, paÔibhÈnasampattimassa jÈnÈpessÈmÊ”ti cintetvÈ “kiÑ nu te
Va~gÊsÈ”ti-ÈdimÈha.
Ummaggapathanti1 anekÈni kilesummujjanasatÈni, vaÔÔapathattÈ pana
pathanti2 vuttaÑ. Pabhijja khilÈnÊti rÈgakhilÈdÊni paÒca bhinditvÈ carasi.
TaÑ passathÈti taÑ evaÑ abhibhuyya bhinditvÈ carantaÑ BuddhaÑ
passatha. BandhapamuÒcakaranti bandhanamocanakaraÑ. Asitanti
anissitaÑ. BhÈgaso pavibhajanti satipaÔÔhÈnÈdikoÔÔhÈsavasena dhammaÑ
vibhajantaÑ. PavibhajjÈti vÈ pÈÔho, a~gapacca~gakoÔÔhÈsavasena vibhajitvÈ
vibhajitvÈ passathÈti attho.
______________________________________________________________
1. Ummaggasatanti (SyÈ) 2. Satanti (SyÈ)
256 SaÑyuttanikÈya

OghassÈti caturoghassa. Anekavihitanti satipaÔÔhÈnÈdivasena

anekavidhaÑ. TasmiÑ ca1 amate akkhÈteti tasmiÑ tena akkhÈte amate.
DhammaddasÈti dhammassa passitÈro2. ®hitÈ asaÑhÊrÈti asaÑhÈriyÈ hutvÈ
patiÔÔhitÈ.
AtivijjhÈti ativijjhitvÈ. SabbaÔÔhitÊnanti sabbesaÑ diÔÔhiÔÔhÈnÈnaÑ
viÒÒÈÓaÔÔhitÊnaÑ vÈ. AtikkamamaddasÈti atikkamabh|taÑ
nibbÈnamaddasa3. Agganti uttamadhammaÑ. Aggeti vÈ pÈÔho,
paÔhamataranti attho. DasaddhÈnanti paÒcannaÑ, aggadhammaÑ
paÒcavaggiyÈnaÑ, agge vÈ paÒcavaggiyÈnaÑ dhammaÑ desesÊti attho.
TasmÈti yasmÈ esa dhammo sudesitoti jÈnantena ca pamÈdo na kÈtabbo,
tasmÈ. Anusikkheti tisso sikkhÈ sikkheyya. . AÔÔhamaÑ.

9. KoÓÉaÒÒasuttavaÓÓanÈ
217. Navame AÒÒÈsikoÓÉaÒÒoti4 paÔhamaÑ dhammassa aÒÒÈtattÈ
evaÑgahitanÈmo thero. SucirassevÈti kÊvacirassa? DvÈdasannaÑ
saÑvaccharÈnaÑ. EttakaÑ kÈlaÑ kattha vihÈsÊti. Chaddantabhavane
MandÈkinipokkharaÓiyÈ tÊre PaccekabuddhÈnaÑ vasanaÔÔhÈne. KasmÈ?
VihÈragarutÈya. So hi paÒÒavÈ5 mahÈsÈvako. Yatheva Bhagavato, evamassa
dasasahassacakkavÈÄe devamanussÈnaÑ abbhantare guÓÈ patthaÔÈva.
DevamanussÈ TathÈgatassa santikaÑ gantvÈ gandhamÈlÈdÊhi p|jaÑ katvÈ
“aggadhammaÑ paÔividdhasÈvako”ti anantaraÑ theraÑ upasa~kamitvÈ
p|jenti. SantikaÑ ÈgatÈnaÒca nÈma tathÈr|pÈ dhammakathÈ vÈ paÔisanthÈro
vÈ kÈtabbo hoti. Thero ca vihÈragaruko, tenassa so papaÒco viya upaÔÔhÈti.
Iti vihÈragarutÈya tattha gantvÈ vihÈsi.
Aparampi kÈraÓaÑ–bhikkhÈcÈravelÈyaÑ tÈva sabbasÈvakÈ vassaggena
gacchanti. DhammadesanÈkÈle pana majjhaÔÔhÈne ala~katabuddhÈsanamhi
Satthari nisinne dakkhiÓahatthapasse DhammasenÈpati, vÈmahatthapasse
MahÈmoggallÈnatthero nisÊdati, tesaÑ piÔÔhibhÈge AÒÒÈsikoÓÉaÒÒattherassa
ÈsanaÑ paÒÒÈpenti. SesÈ bhikkh| taÑ parivÈretvÈ nisÊdanti. Dve aggasÈvakÈ
aggadhammapaÔividdhattÈ ca mahallakattÈ ca there sagÈravÈ theraÑ
______________________________________________________________
1. TasmiÑ te (SÊ), tasmiÑ ce (SyÈ, Ka) 2. PassitÈ rocitÈ (SÊ)
3. NibbÈnamaddasaÑ (SÊ)
4. AÒÒÈkoÓÉaÒÒoti (SÊ,SyÈ), AÒÒÈtakoÓÉaÒÒoti (Ka) 5. PuÒÒavÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 257

mahÈbrahmaÑ viya aggikkhandhaÑ viya ÈsÊvisaÑ viya ca maÒÒamÈnÈ

dhurÈsane nisÊdantÈ ottappanti harÈyanti. Thero cintesi “imehi
dhurÈsanatthÈya kappasatasahassÈdhikaÑ asa~khyeyyaÑ pÈramiyo p|ritÈ, te
idÈni dhurÈsane nisÊdantÈ mama ottappanti harÈyanti, phÈsuvihÈraÑ nesaÑ
karissÈmÊ”ti. So patir|pe kÈle TathÈgataÑ upasa~kamitvÈ “icchÈmahaÑ
bhante janapade vasitun”ti Èha, SatthÈ anujÈni.
Thero senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ pattacÊvaramÈdÈya Chaddantabhavane
MandÈkinitÊraÑ gato. Pubbe PaccekabuddhÈnaÑ pÈricariyÈya kataparicayÈ
aÔÔhasahassÈ hatthinÈgÈ theraÑ disvÈva “amhÈkaÑ puÒÒakkhettaÑ Ègatan”ti
nakhehi ca~kamanaÑ nittiÓaÑ katvÈ ÈvaraÓasÈkhÈ haritvÈ therassa
vasanaÔÔhÈnaÑ paÔijaggitvÈ vattaÑ katvÈ sabbe sannipatitvÈ mantayiÑsu
“sace hi mayaÑ ‘ayaÑ therassa kattabbaÑ karissati, ayaÑ karissatÊ’ti
paÔipajjissÈma1, thero bahuÒÈtikagÈmaÑ gato viya yathÈdhoteneva pattena
gamissati, vÈrena naÑ paÔijaggissÈma, ekassa pana vÈre patte sesehipi
nappamajjitabban”ti vÈraÑ ÔhapayiÑsu. VÈrikanÈgo pÈtova therassa
mukhodakaÒca dantakaÔÔhaÒca Ôhapeti, vattaÑ karoti.
MandÈkinipokkharaÓÊ nÈma cesÈ paÓÓÈsayojanÈ hoti. TassÈ
paÒcavÊsatiyojanamatte ÔhÈne sevÈlo vÈ paÓakaÑ vÈ natthi, phalikavaÓÓaÑ
udakameva hoti. Tato paraÑ pana kaÔippamÈÓe udake aÉÉhayojanavitthataÑ
sesapadumavanaÑ paÓÓÈsayojanaÑ saraÑ parikkhipitvÈ ÔhitaÑ.
TadanantaraÑ tÈva mahantameva rattapadumavanaÑ, tadanantaraÑ
rattakumudavanaÑ, tadanantaraÑ setakumudavanaÑ, tadanantaraÑ
nÊluppalavanaÑ, tadanantaraÑ rattuppalavanaÑ, tadanantaraÑ
sugandharattasÈlivanaÑ, tadanantaraÑ eÄÈlukalÈbukumbhaÓÉÈdÊni
madhurasÈni valliphalÈni, tadanantaraÑ aÉÉhayojanavitthÈrameva
ucchuvanaÑ, tattha p|garukkhakkhandhappamÈÓÈ ucch|, tasanantaraÑ
kadalivanaÑ, yato duve pakkÈni khÈdantÈ kilamanti, tadanantaraÑ
cÈÔippamÈÓaphalaÑ panasavanaÑ, tadanantaraÑ jambuvanaÑ, tadanantaraÑ
ambavanaÑ, tadanantaraÑ kapitthavananti. Sa~khepato tasmiÑ dahe
khÈditabbayuttakaÑ phalaÑ nÈma natthÊti na vattabbaÑ. KusumÈnaÑ
pupphanasamaye vÈto reÓuvaÔÔiÑ uÔÔhÈpetvÈ paduminipattesu Ôhapeti, tattha
udakaphusitÈni patanti. Tato ÈdiccapÈkena paccitvÈ pakkapayoghanikÈ2 viya
tiÔÔhati, etaÑ pokkharamadhu
______________________________________________________________
1. PaÔijaggissÈma (SÊ), pariccajissÈma (SyÈ) 2. Pakka-ayoghaÔikÈ (SÊ, SyÈ)
258 SaÑyuttanikÈya

nÈma, taÑ therassa ÈharitvÈ denti. MuÄÈlaÑ na~galasÊsamattaÑ hoti, tampi

ÈharitvÈ denti. BhisaÑ mahÈbheripokkharappamÈÓaÑ hoti, tassa ekasmiÑ
pabbe pÈdaghaÔakappamÈÓaÑ khÊraÑ hoti, taÑ ÈharitvÈ denti.
PokkharaÔÔhÊni madhusakkharÈya yojetvÈ denti. UcchuÑ pÈsÈÓapiÔÔhe
ÔhapetvÈ pÈdena akkamanti. Tato raso paggharitvÈ soÓÉi-ÈvÈÔe p|retvÈ1
ÈdiccapÈkena paccitvÈ khÊrapÈsÈÓapiÓÉo viya tiÔÔhati, taÑ ÈharitvÈ denti.
Panasakadali-ambapakkÈdÊsu kathÈva natthi.
KelÈsapabbate NÈgadatto2 nÈma devaputto vasati. Thero kÈlena kÈlaÑ
tassa vimÈnadvÈraÑ gacchati. So navasappipokkharamadhucuÓÓayuttassa
nirudakapÈyÈsassa pattaÑ p|retvÈ deti. So kira KassapabuddhakÈle
vÊsativassasahassÈni sugandhasappinÈ khÊrasalÈkaÑ adÈsi. TenassetaÑ
bhojanaÑ uppajjati. EvaÑ thero dvÈdasa vassÈni vasitvÈ attano
Èyusa~khÈraÑ olokento parikkhÊÓabhÈvaÑ ÒatvÈ “kattha
parinibbÈyissÈmÊ”ti cintetvÈ “hatthinÈgehi maÑ dvÈdasa vassÈni
upaÔÔhahantehi dukkaraÑ kataÑ, SatthÈraÑ anujÈnÈpetvÈ etesaÑyeva
santike parinibbÈhissÈmÊ”ti ÈkÈsena Bhagavato santikaÑ agamÈsi. Tena
vuttaÑ “sucirasseva yena BhagavÈ tenupasa~kamÊ”ti.
NÈmaÒcÈti kasmÈ nÈmaÑ sÈveti? theraÒhi keci saÒjÈnanti, keci na
saÒjÈnanti. Tattha thero cintesi “ye maÑ ajÈnantÈ ‘ko esa paÓÉarasÊso
obhaggo gopÈnasiva~ko mahallako SatthÈrÈ saddhiÑ paÔisanthÈraÑ karotÊ’ti
cittaÑ pad|sessanti, te apÈyap|rakÈ bhavissanti. Ye pana maÑ jÈnantÈ
‘dasasahassacakkavÈÄe SatthÈ viya paÒÒÈto pÈkaÔo mahÈsÈvako’ti cittaÑ
pasÈdessanti, te sagg|pagÈ bhavissantÊ”ti sattÈnaÑ apÈyamaggaÑ pidahitvÈ
saggamaggaÑ vivaranto nÈmaÑ sÈveti.
BuddhÈnuBuddhoti paÔhamaÑ SatthÈ3 catthÈri saccÈni bujjhi, pacchÈ
thero, tasmÈ BuddhÈnubuddhoti vuccati. Tibbanikkamoti bÈÄhavÊriyo.
VivekÈnanti tiÓÓaÑ vivekÈnaÑ. Tevijjo, cetopariyÈyakovidoti chasu
abhiÒÒÈsu catasso vadati. ItarÈ dve kiÒcÈpi na vuttÈ, thero pana
chaÄabhiÒÒova. ImissÈ ca gÈthÈya pariyosÈne parisÈ sannisÊdi.
______________________________________________________________
1. P|reti (SyÈ) 2. NÈgadanto (SyÈ)
3. SatthÈ paÔhamaÑ (SÊ), Buddho paÔhamaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 259

ParisÈya sannisinnabhÈvaÑ ÒatvÈ thero SatthÈrÈ saddhiÑ paÔisanthÈraÑ

katvÈ “parikkhÊÓÈ me bhante Èyusa~khÈrÈ, parinibbÈyissÈmÊ”ti
parinibbÈnakÈlaÑ anujÈnÈpesi. Kattha parinibbÈyissasi KoÓÉaÒÒÈti.
UpaÔÔhÈkehi me bhante hatthinÈgehi dukkaraÑ kataÑ, tesaÑ santiketi.
SatthÈ anujÈni.
Thero DasabalaÑ padakkhiÓaÑ katvÈ “pubbaÑ taÑ me bhante
paÔhamadassanaÑ, idaÑ pacchimadassanan”ti paridevante mahÈjane
SatthÈraÑ vanditvÈ nikkhamitvÈ dvÈrakoÔÔhake Ôhito “mÈ socittha mÈ
paridevittha, BuddhÈ vÈ hontu BuddhasÈvakÈ vÈ, uppannÈ sa~khÈrÈ
abhijjanakÈ nÈma natthÊ”ti mahÈjanaÑ ovaditvÈ passantasseva mahÈjanassa
vehÈsaÑ abbhuggamma MandÈkinitÊre otaritvÈ pokkharaÓiyaÑ nhatvÈ
nivatthanivÈsano katuttarÈsa~go senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ phalasamÈpattiyÈ
tayo yÈme vÊtinÈmetvÈ balavapacc|sasamaye parinibbÈyi. Therassa
sahaparinibbÈnÈ Himavati sabbarukkhÈ pupphehi ca phalehi ca onatavinatÈ
ahesuÑ. VÈrikanÈgo therassa vattaÑ katvÈ khÈdanÊyaphalÈni ÈharitvÈ
ca~kamanakoÔiyaÑ aÔÔhÈsi. So yÈva s|riyuggamanÈ therassa nikkhamanaÑ
apassanto “kinnu kho etaÑ, pubbe ayyo pÈtova ca~kamati mukhaÑ dhovati,
ajja pana paÓÓasÈlatopi na nikkhamatÊ”ti kuÔidvÈraÑ kampetvÈ1 olokento
theraÑ nisinnakameva disvÈ hatthaÑ pasÈretvÈ parÈmasitvÈ assÈsapassÈse
pariyesanto tesaÑ appavattibhÈvaÑ ÒatvÈ “parinibbuto thero”ti soÓÉaÑ
mukhe pakkhipitvÈ mahÈravaÑ viravi. Sakalahimavanto ekaninnÈdo ahosi.
AÔÔhanÈgasahassÈni sannipatitvÈ theraÑ jeÔÔhakanÈgassa kumbhe nisÊdÈpetvÈ
supupphitarukkhasÈkhÈ gahetvÈ parivÈretvÈ sakalahimavantaÑ anuvicaritvÈ
sakaÔÔhÈnameva ÈgatÈ.
Sakko VissakammaÑ2 Èmantesi “tÈta amhÈkaÑ jeÔÔhabhÈtÈ parinibbuto,
sakkÈraÑ karissÈma, navayojanikaÑ sabbaratanamayaÑ k|ÔÈgÈraÑ
mÈpehÊ”ti. So tathÈ katvÈ theraÑ tattha nipajjÈpetvÈ3 hatthinÈgÈnaÑ adÈsi.
Te k|ÔÈgÈraÑ ukkhigÈraÑ ukkhipitvÈ tiyojanasahassaÑ HimavantaÑ
punappunaÑ
______________________________________________________________
1. VivaritvÈ (SÊ, Ka) 2. VissukammaÑ (SyÈ), VisukammaÑ (Ka)
3. NisajjÈpetvÈ (SyÈ)
260 SaÑyuttanikÈya

ÈvijjhiÑsu1. TesaÑ hatthato ÈkÈsaÔÔhakÈ devÈ gahetvÈ sÈdhukÊÄitaÑ kÊÄiÑsu.

Tato vassavalÈhakÈ sÊtavalÈhakÈ uÓhavalÈhakÈ2 CÈtumahÈrÈjikÈ TÈvatiÑsÈti
etenupÈyena yÈvabrahmalokÈ k|ÔÈgÈraÑ agamÈsi, pana brahmÈno devÈnanti
anupubbena hatthinÈgÈnaÑyeva k|ÔÈgÈraÑ adaÑsu. EkekÈ devatÈ
catura~gulamattaÑ candanaghaÔikaÑ Èhari, citako navayojaniko ahosi.
K|ÔÈgÈraÑ citakaÑ ÈropayiÑsu. PaÒca bhikkhusatÈni ÈkÈsenÈgantvÈ
sabbarattiÑ sajjhÈyamakaÑsu. Anuruddhatthero dhammaÑ kathesi,
bah|naÑ devatÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi. Punadivase
aruÓuggamanavelÈyameva citakaÑ nibbÈpetvÈ sumanamakuÄavaÓÓÈnaÑ
dhÈt|naÑ parisÈvanaÑ p|retvÈ Bhagavati nikkhamitvÈ
VeÄuvanavihÈrakoÔÔhakaÑ sampatte ÈharitvÈ Satthu hatthe ÔhapayiÑsu.
SatthÈ dhÈtuparisÈvantaÑ gahetvÈ pathaviyÈ hatthaÑ pasÈresi,
mahÈpathaviÑ bhinditvÈ rajatabubbuÄasadisaÑ cetiyaÑ nikkhami. SatthÈ
sahatthena cetiye dhÈtuyo nidhesi. AjjÈpi kira taÑ cetiyaÑ dharatiyevÈti. .
NavamaÑ.

10. MoggallÈnasuttavaÓÓanÈ
218. Dasame samannesatÊti3 pariyesati paccavekkhati. NagassÈti
pabbatassa. Muninti BuddhamuniÑ. Dukkhassa pÈragunti dukkhapÈraÑ
gataÑ. Samannesanti4 samannesanto. EvaÑ sabba~gasampannanti evaÑ
sabbaguÓasampannaÑ. AnekÈkÈrasampannanti anekehi guÓehi
samannÈgataÑ. . DasamaÑ.

11. GaggarÈsuttavaÓÓanÈ
219. EkÈdasame tyÈssudanti te assudaÑ. Assudanti nipÈtamattaÑ.
VaÓÓenÈti sarÊravaÓÓena. YasasÈti5 parivÈrena. Vigatamalova bhÈÓumÈti
vigatamalo Èdicco viya. . EkÈdasamaÑ.

12. Va~gÊsasuttavaÓÓanÈ
220. DvÈdasame ÈyasmÈti piyavacanaÑ. Va~gÊsoti tassa therassa
nÈmaÑ. So kira pubbe PadumuttarakÈle paÔibhÈnasampannaÑ sÈvakaÑ
ditvÈ
______________________________________________________________
1. AnuvijjhiÑsu (SÊ) 2. SÊtabalÈhakÈ vÈtabalÈhakÈ (SyÈ) 3. SamanvesatÊti (SyÈ)
4. Samanvesanti (SyÈ) 5. YasenÈti (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 261

dÈnaÑ datvÈ patthanaÑ katvÈ kappasatasahassaÑ pÈramiyo p|retvÈ

amhÈkaÑ Bhagavato kÈle sakalajambudÊpe vÈdakÈmatÈya jambusÈkhaÑ
pariharitvÈ1 ekena paribbÈjakena saddhiÑ vÈdaÑ katvÈ vÈde
jayaparÈjayÈnubhÈvena teneva paribbÈjakena saddhiÑ saÑvÈsaÑ kappetvÈ
vasamÈnÈya ekissÈ paribbÈjikÈya kucchimhi nibbatto vayaÑ Ègamma mÈtito
paÒcavÈdasatÈni, pitito paÒcavÈdasatÈnÊti vÈdasahassaÑ uggaÓhitvÈ vicarati.
EkaÒca vijjaÑ jÈnÈti, yaÑ vijjaÑ parijappitvÈ matÈnaÑ sÊsaÑ a~guliyÈ
paharitvÈ “asukaÔÔhÈne nibbatto”ti jÈnÈti. So anupubbena gÈmanigamÈdÊsu
vicaranto paÒcahi mÈÓavakasatehi saddhiÑ SÈvatthiÑ anuppatto
nagaradvÈre sÈlÈya nisÊdati.
TadÈ ca nagaravÈsino purebhattaÑ dÈnaÑ datvÈ pacchÈbhattaÑ
suddhuttarÈsa~gÈ gandhamÈlÈdihatthÈ dhammassavanÈya vihÈraÑ gacchanti.
MÈÓavo disvÈ “kahaÑ gacchathÈ”ti pucchi. Te “Dasabalassa santikaÑ
dhammassavanÈyÈ”ti ÈhaÑsu. Sopi saparivÈro tehi saddhiÑ gantvÈ
paÔisanthÈraÑ katvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi. Atha naÑ BhagavÈ Èha “Va~gÊsa
bhaddakaÑ kira sippaÑ jÈnÈsÊ”ti. “Bho Gotama ahaÑ bahusippaÑ jÈnÈmi,
tumhe kataraÑ sandhÈya vadathÈ”ti. Chavad|sakasippanti2. Œma bho
GotamÈti. Athassa BhagavÈ attano ÈnubhÈvena niraye nibbattassa sÊsaÑ
dassetvÈ “Va~gÊsa ayaÑ kahaÑ nibbatto”ti pucchi. So mantaÑ jappitvÈ
a~guliyÈ paharitvÈ “niraye”ti Èha. “SÈdhu Va~gÊsa sukathitan”ti devaloke
nibbattassa sÊsaÑ dassesi. Tampi so tatheva byÈkÈsi. Athassa khÊÓÈsavassa
sÊsaÑ dassesi. So punappunaÑ mantaÑ parivattetvÈpi a~guliyÈ paharitvÈpi
nibbattaÔÔhÈnaÑ na passati.
Atha naÑ BhagavÈ “kilamasi Va~gÊsÈ”ti Èha. Œma bho GotamÈti.
PunappunaÑ upadhÈrehÊti. TathÈ karontopi adisvÈ “tumhe bho gotama
jÈnÈthÈ”ti Èha. Œma Va~gÊsa maÑ nissÈya cesa gato3, ahamassa gatiÑ
jÈnÈmÊti. Mantena jÈnÈsi bho GotamÈti. Œma Va~gÊsa ekena manteneva
jÈnÈmÊti. Bho Gotama mayhaÑ mantena imaÑ mantaÑ dethÈti. Am|liko
Va~gÊsa mayhaÑ mantoti. Detha bho GotamÈti.
______________________________________________________________
1. ParikkhipitvÈ (SyÈ) 2. Chavar|pakasippanti (SÊ, SyÈ)
3. MaÑ nissÈya cesa bhavo (SÊ), anissÈyeva sukato (SyÈ)
262 SaÑyuttanikÈya

Na sakkÈ mayhaÑ santike apabbajitassa dÈtunti. So antevÈsike Èmantesi

“tÈtÈ samaÓo Gotamo atirekasippaÑ jÈnÈti, ahaÑ imassa santike pabbajitvÈ
sippaÑ gaÓhÈmi, tato SakalajambudÊpe amhehi bahutaraÑ jÈnanto nÈma na
bhavissati. Tumhe yÈva ahaÑ ÈgacchÈmi, tÈva anukkaÓÔhitvÈ vicarathÈ”ti te
uyyojetvÈ “pabbÈjetha1 man”ti Èha. SatthÈ Nigrodhakappassa paÔipÈdesi.
Thero taÑ attano vasanaÔÔhÈnaÑ netvÈ pabbÈjesi. So pabbajitvÈ Satthu
santikaÑ Ègamma vanditvÈ Ôhito “sippaÑ dethÈ”ti yÈci. Va~gÊsa tumhe
sippaÑ gaÓhantÈ aloÓabhojanathaÓÉilaseyyÈdÊhi parikammaÑ katvÈ
gaÓhatha, imassÈpi sippassa parikammaÑ atthi, taÑ tÈva karohÊti . SÈdhu
bhanteti. Athassa SatthÈ dvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. So taÑ
anulomapaÔilomaÑ manasikaronto vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ anukkamena
arahattaÑ pÈpuÓi.
VimuttisukhaÑ paÔisaÑvedÊti evaÑ arahattaÑ patvÈ vimuttisukhaÑ
paÔisaÑvedento. KÈveyyamattÈti kÈveyyena kabbakaraÓena mattÈ.
KhandhÈyatanadhÈtuyoti imÈni khandhÈdÊni pakÈsento dhammaÑ desesi.
Ye niyÈmagataddasÈti ye niyÈmagatÈ ceva niyÈmadassÈ ca. SvÈgatanti su-
ÈgamanaÑ. IddhipattomhÊti iminÈ iddhividhaÒÈÓaÑ gahitaÑ.
CetopariyÈyakovidoti iminÈ citopariyaÒÈÓaÑ. DibbasotaÑ pana avuttampi
gahitameva hoti. EvaÑ cha-abhiÒÒÈpatto eso mahÈsÈvakoti veditabbo. .
DvÈdasamaÑ.

Va~gÊsasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. PabbÈjetu (SyÈ)
 9. VanasaÑyutta

1. VivekasuttavaÓÓanÈ
221. VanasaÑyuttassa paÔhame Kosalesu viharatÊti Satthu santike
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ tassa janapadassa sulabhabhikkhatÈya tattha gantvÈ
viharati. SaÑvejetukÈmÈti vivekaÑ paÔipajjÈpetukÈmÈ. VivekakÈmoti tayo
viveke patthayanto. NiccharatÊ bahÊddhÈti bÈhiresu puthuttÈrammaÓesu
carati. Jano janasminti tvaÑ jano aÒÒasmiÑ jane chandarÈgaÑ vinayassu.
PajahÈsÊti pajaha. BhavÈsÊti bhava. SataÑ taÑ sÈrayÈmaseti1 satimantaÑ
paÓÉitaÑ taÑ mayampi sÈrayÈma2, sataÑ vÈ dhammaÑ mayaÑ taÑ
sÈrayÈmÈti3 attho. PÈtÈlarajoti appatiÔÔhaÔÔhena pÈtÈlasa~khÈto kilesarajo.
MÈ taÑ kÈmarajoti ayaÑ kÈmarÈgarajo taÑ mÈ avahari, apÈyameva mÈ
net|ti attho. PaÑsukunthitoti4 paÑsumakkhito. Vidhunanti vidhunanto.
SitaÑ rajanti sarÊralaggaÑ rajaÑ. SaÑvegamÈpÈdÊti devatÈpi nÈma maÑ
evaÑ sÈretÊti5 vivekamÈpanno, uttamavÊriyaÑ vÈ paggayha paramavivekaÑ
maggameva paÔipannoti.
. PaÔhamaÑ.

2. UpaÔÔhÈnasuttavaÓÓÈnÈ
222. Dutiye supatÊti ayaÑ kira khÊÓÈsavo, so d|re bhikkhÈcÈragÈmaÑ
gantvÈ Ègato paÓÓasÈlÈya pattacÊvaraÑ paÔisÈmetvÈ avid|re jÈtassaraÑ
otaritvÈ gattÈni utuÑ gÈhÈpetvÈ divÈÔÔhÈnaÑ sammajjitvÈ tattha
nÊcamaÒcakaÑ paÒÒÈpetvÈ niddaÑ anokkamantovanipanno. KhÊÓÈsavassÈpi
hi kÈyadaratho hotiyevÈti tassa vinodanatthaÑ, taÑ sandhÈya supatÊti
vuttaÑ. AjjhabhÈsÊti “ayaÑ bhikkhu Satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
divÈ supati, divÈsoppaÒca nÈmetaÑ vaÉÉhitaÑ
diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ nÈsetÊ”ti maÒÒamÈnÈ “codessÈmi
nan”ti cintetvÈ abhÈsi.
ŒturassÈti jarÈturo rogÈturo kilesÈturoti tayo aturÈ, tesu kilesÈturaÑ
sandhÈyevamÈha. SallaviddhassÈti
______________________________________________________________
1. SÈdayÈmaseti (SÊ) 2. SÈdayÈma (SÊ) 3. SÈdayÈmÈti (SÊ)
4. PaÑsukuÓÉitoti (SÊ, SyÈ) 5. SÈvetÊti (SÊ, Ka)
264 SaÑyuttanikÈya

savisena sattisallena viya avijjÈvisaviÔÔhena1 taÓhÈsallena hadaye viddhassa.

Ruppatoti ghaÔÔiyamÈnassa.
IdÈnissa kÈmesu ÈdÊnavaÑ kathayantÊ aniccÈti-ÈdimÈha. Tattha asitanti
taÓhÈdiÔÔhinissayena anissitaÑ. KasmÈ pabbajitaÑ tapeti evar|paÑ
khÊÓÈsavaÑ divÈsoppaÑ na tapati, tÈdisaÑ pana kasmÈ na tapessatÊti vadati.
Therasseva vÈ etaÑ vacanaÑ, tasmÈ ayamettha attho–baddhesu2 muttaÑ
asitaÑ mÈdisaÑ KhÊÓÈsavapabbajitaÑ kasmÈ divÈsoppaÑ tape, na
tapessatÊti3. SesagÈthÈsupi eseva nayo. DevatÈya hi vacanapakkhe
“evar|paÑ khÊÓÈsavapabbajitaÑ divÈsoppaÑ na tapati, tÈdisaÑ pana kasmÈ
na tapessati, tapessatiyevÈ”ti attho. therassa vacanapakkhe “evar|paÑ
mÈdisaÑ khÊÓÈsavapabbajitaÑ kasmÈ divÈsoppaÑ tape, na tapatiyevÈ”ti
attho. AyaÑ panettha anuttÈnapadavaÓÓanÈ. VinayÈti vinayena.
SamatikkamÈti vaÔÔam|likÈya avijjÈya samatikkamena. TaÑ ÒÈÓanti taÑ
catusaccaÒÈÓaÑ. ParamodÈnanti4 paramaparisuddhaÑ. Pabbajitanti
evar|pena ÒÈÓena samannÈgataÑ pabbajitaÑ. VijjÈyÈti
catutthamaggavijjÈya. ŒraddhavÊriyanti paggahitavÊriyaÑ paripuÓÓavÊriyaÑ.
. DutiyaÑ.

3. KassapagottasuttavaÓÓanÈ
223. Tatiye chetanti5 ekaÑ migaluddakaÑ. OvadatÊti6 so kira
migaluddako pÈtova bhuÒjitvÈ “mige vadhissÈmÊ”ti araÒÒaÑ paviÔÔho ekaÑ
rohitamigaÑ disvÈ “sattiyÈ naÑ paharissÈmÊ”ti anubandhamÈno therassa
paÔhamasutte vuttanayeneva divÈvihÈraÑ nisinnassa avid|rena pakkamati.
Atha naÑ thero “upÈsaka pÈÓÈtipÈto nÈmesa apÈyasaÑvattaniko
appÈyukasaÑvattaniko, sakkÈ aÒÒenapi kasivaÓijjÈdikammena
dÈrabharaÓaÑ kÈtuÑ, mÈ evar|paÑ kakkhaÄakammaÑ karohÊ”ti Èha. Sopi
“MahÈpaÑsuk|likatthero kathetÊ”ti gÈravena ÔhatvÈ sotuÑ Èraddho. Athassa
sotukÈmataÑ janessÈmÊti thero a~guÔÔhakaÑ jÈlÈpesi. So akkhÊhipi passati,
kaÓÓehipi suÓÈti, cittaÑ panassa
______________________________________________________________
1. AvijjÈvisadiddhena (SÊ) 2. Khandhesu (SÊ), bandhesu (Ka)
3. DivÈsoppaÑ tapessatÊti (SÊ), divÈtoppaÑ tape na tapatÊti (SyÈ)
4. ParamavodÈnanti (SÊ), paramodÈtanti (SyÈ) 5. Cetanti (SÊ) 6. OvadÊti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 265

“asukaÔÔhÈnaÑ migo gato bhavissati, asukatitthaÑ otiÓÓo, tattha naÑ gantvÈ

ghÈtetvÈ yÈvadicchakaÑ maÑsaÑ khÈditvÈ sesaÑ kÈjenÈdÈya gantvÈ
puttake tosessÈmÊ”ti evaÑ migasseva anupadaÑ dhÈvati. EvaÑ
vikkhittacittassa dhammaÑ desentaÑ theraÑ sandhÈya vuttaÑ “ovadatÊ”ti.
AjjhabhÈsÊti “ayaÑ thero adÈruÑ tacchanto viya akhette vappanto viya
attanopi kammaÑ nÈseti, etassÈpi, codessÈmi nan”ti abhÈsi.
AppapaÒÒanti nippaÒÒaÑ. Acetasanti kÈraÓajÈnanasamatthena cittena
rahitaÑ. MandovÈti andhabÈlo viya. SuÓÈtÊti tava dhammakathaÑ suÓÈti. Na
vijÈnÈtÊti atthamassa na jÈnÈti. ŒloketÊti tava puthujjanika-iddhiyÈ jalantaÑ
a~guÔÔhakaÑ Èloketi. Na passatÊti ettha “neva telaÑ na vaÔÔi na
dÊpakapallikÈ, therassa pana ÈnubhÈvenÈyaÑ jalatÊ”ti imaÑ kÈraÓaÑ na
passati. Dasa pajjoteti dasasu a~gulÊsu dasa padÊpe. R|pÈnÊti kÈraÓar|pÈni.
Cakkh|ti paÒÒÈcakkhu. SaÑvegamÈpÈdÊti kiÑ me iminÈti vÊriyaÑ paggayha
paramavivekaÑ arahattamaggaÑ paÔipajji. . TatiyaÑ.

4. SambahulasuttavaÓÓanÈ
224. Catutthe sambahulÈti bah| suttantikÈ ÈbhidhammikÈ vinayadharÈ
ca. ViharantÊti Satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ viharanti.
PakkamiÑs|ti te kira tasmiÑ janapade aÒÒataraÑ gÈmaÑ upasa~kamante
disvÈ manussÈ pasannacittÈ ÈsanasÈlÈya kojavattharaÓÈdÊni paÒÒÈpetvÈ
yÈgukhajjakÈni datvÈ upanisÊdiÑsu. MahÈthero ekaÑ dhammakathikaÑ
“dhammaÑ kathehÊ”ti Èha. So cittaÑ dhammakathaÑ kathesi. ManussÈ
pasÊditvÈ bhojanavelÈyaÑ paÓÊtabhojanaÑ adaÑsu. MahÈthero manuÒÒaÑ
bhattÈnumodanamakÈsi. ManussÈ bhiyyoso mattÈya pasannÈ “idheva bhante
temÈsaÑ vasathÈ”ti paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ gamanÈgamanasampanne ÔhÈne
senÈsanÈni kÈretvÈ cat|hi paccayehi upaÔÔhahiÑsu. MahÈthero
vass|panÈyikadivase bhikkh| ovadi “Èvuso tumhehi garukassa Satthu
santike kammaÔÔhÈnaÑ gahitaÑ, BuddhÈpÈtubhÈvo nÈma dullabho, mÈsassa
aÔÔha divase dhammassavanaÑ katvÈ gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya appamattÈ
viharathÈ”ti. Te tato paÔÔhÈya yuÒjanti ghaÔenti. KadÈci sabbarattikaÑ1
______________________________________________________________
1. SabbarattiÑ (SÊ)
266 SaÑyuttanikÈya

dhammassÈvanaÑ karonti, kadÈci paÒhaÑ vissajjenti, kadÈci padhÈnaÑ

karonti. TesaÑ dhammassavanadivase dhammaÑ kathentÈnaÑyeva aruÓo
uggacchati. PaÒhÈvissajjanadivase byatto bhikkhu paÒhaÑ pucchati, paÓÉito
vissajjetÊti pucchanavissajjanaÑ karontÈnaÑyeva. PadhÈnadivase
s|riyattha~gamane gaÓÉiÑ paharitvÈva ca~kamaÑ otaritvÈ padhÈnaÑ
karontÈnaÑyeva. Te evaÑ vassaÑ vassitvÈ pavÈretvÈ pakkamiÑsu. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. ParidevamÈnÈti “idÈni tathÈr|paÑ madhuraÑ
dhammassavanaÑ paÒhÈkathanaÑ kuto labhissÈmÊ”ti-ÈdÊni vatvÈ rodamÈnÈ.
KhÈyatÊti paÒÒÈyati upaÔÔhÈti. Kometi kahaÑ ime. Vajjibh|miyÈti
VajjiraÔÔhÈbhimukhÈ gatÈ. MagÈ viyÈti yathÈ magÈ tasmiÑ tasmiÑ
pabbatapÈde vÈ vanasaÓÉe vÈ vicarantÈ “idaÑ amhÈkaÑ mÈtusantakaÑ
pitusantakaÑ paveÓi-Ègatan”ti agahetvÈ yattheva nesaÑ gocaraphÈsutÈ ca
hoti paripanthÈbhÈvo ca, tattha vicaranti. EvaÑ aniketÈ agehÈ bhikkhavopi
“ayaÑ Èvuso amhÈkaÑ ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ santako paveÓi-Ègato”ti
agahetvÈ yattheva nesaÑ utusappÈyaÑ bhojanasappÈyaÑ puggalasappÈyaÑ
senÈsanasappÈyaÑ1 dhammassavanasappÈyaÒca sulabhaÑ hoti, tattha
viharanti. . CatutthaÑ.

5. ŒnandasuttavaÓÓanÈ
225. PaÒcame Œnandoti DhammabhaÓÉÈgÈrikatthero. Ativelanti
atikkantaÑ velaÑ. GihisaÒÒattibahuloti rattiÒca divÈ ca bahukÈlaÑ gihÊ
saÒÒÈpayanto. Bhagavati hi parinibbute MahÈkassapatthero theraÑ Èha
“Èvuso mayaÑ RÈjagahe vassaÑ upagantvÈ dhammaÑ sa~gÈyissÈma,
gaccha tvaÑ araÒÒaÑ pavisitvÈ uparimaggattayatthÈya vÈyÈmaÑ karohÊ”ti.
So Bhagavato pattacÊvaramÈdÈya KosalaraÔÔhaÑ gantvÈ ekasmiÑ
araÒÒÈvÈse vasitvÈ punadivase ekaÑ gÈmaÑ pÈvisi. ManussÈ theraÑ disvÈ
“bhante Œnanda tumhe pubbe SatthÈrÈ saddhiÑ Ègacchatha, ajja ekakÈva
ÈgatÈ, kahaÑ SatthÈraÑ ÔhapetvÈ Ègatattha, idÈni kassa pattacÊvaraÑ gahetvÈ
vicaratha, kassa mukhodakaÑ dantakaÔÔhaÑ detha, pariveÓaÑ sammajjatha,
vattapaÔivattaÑ karothÈ”ti bahuÑ vatvÈ parideviÑsu. Thero “mÈ Èvuso
socittha,
______________________________________________________________
1. SenÈsanasappÈyaÑ puggalasappÈyaÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 267

mÈ paridevittha, aniccÈ sa~khÈrÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ te saÒÒÈpetvÈ

bhattakiccÈvasÈne1vasanaÔÔhÈnameva gacchati. ManussÈ sÈyampi tattha
gantvÈ tatheva paridevanti. Theropi tatheva ovadati. TaÑ sandhÈyetaÑ
vuttaÑ. AjjhabhÈsÊti “ayaÑ thero bhikkhusaÑghassa kathaÑ sutvÈ
‘samaÓadhammaÑ karissÈmÊ’ti araÒÒaÑ pavisitvÈ idÈni gihÊ saÒÒÈpento
viharati, SatthusÈsanaÑ asa~gahitapuppharÈsi viya ÔhitaÑ,
dhammasa~gahaÑ na karoti, codessÈmi nan”ti cintetvÈ abhÈsi.
PasakkiyÈti pavisitvÈ. HadayasmiÑ opiyÈti kiccato ca ÈrammaÓato ca
hadayamhi pakkhipitvÈ. “NibbÈnaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti vÊriyaÑ karonto
nibbÈnaÑ kiccato hadayamhi opeti nÈma, nibbÈnÈrammaÓaÑ pana
samÈpattiÑ appetvÈ nisÊdanto ÈrammaÓato. Tadubhayampi sandhÈyesÈ
bhÈsati. JhÈyÈti dvÊhi jhÈnehi jhÈyiko bhava. BiÄibiÄikÈti2 ayaÑ gihÊhi
saddhiÑ biÄibiÄikathÈ3. . PaÒcamaÑ.

6. AnuruddhasuttavaÓÓanÈ
226. ChaÔÔhe purÈÓadutiyikÈti anantare attabhÈve aggamahesÊ. SobhasÊti
pubbepi sobhasi, idÈnipi sobhasi. DuggatÈti na gatiduggatiyÈ4 duggatÈ. TÈ hi
sugatiyaÑ ÔhitÈ sampattiÑ anubhavanti, paÔipattiduggatiyÈ pana duggatÈ.
Tato cutÈ hi tÈ nirayepi upapajjantÊti duggatÈ. PatiÔÔhitÈti sakkÈyasmiÑ hi
patiÔÔhahanto aÔÔhahi kÈraÓehi patiÔÔhÈti–ratto rÈgavasena patiÔÔhÈti, duÔÔho
dosavasena, m|Äho mohavasena, vinibaddho mÈnavasena, parÈmaÔÔho
diÔÔhivasena, thÈmagato anusayavasena, aniÔÔha~gato vicikicchÈvasena,
vikkhepagato uddhaccavasena patiÔÔhÈti. TÈpi evaÑ5 patiÔÔhitÈva.
NaradevÈnanti devanarÈnaÑ.
Natthi dÈnÊti sÈ kira devadhÊtÈ there balavasinehÈ ahosi, paÔigantuÑ
nÈsakkhi. KÈlena ÈgantvÈ pariveÓaÑ sammajjati, mukhodakaÑ
dantakaÔÔhaÑ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ upaÔÔhapeti. Thero anÈvajjanena
paribhuÒjati. EkasmiÑ divase therassa jiÓÓacÊvarassa coÄakabhikkhaÑ
carato sa~kÈrak|Ôe dibbadussaÑ ÔhapetvÈ pakkÈmi. Thero taÑ disvÈ
ukkhipitvÈ olokento
______________________________________________________________
1. Katabhattakicco (SyÈ) 2. PÊÄÊpÊÄÊkÈti (SyÈ) 3. PÊÄÊpÊÄÊkathÈ (SyÈ)
4. PaÔipattiduggatiyÈ (SÊ, Ka) 5. EvaÑ (SÊ)
268 SaÑyuttanikÈya

dussantaÑ1 disvÈ “dussametan”ti ÒatvÈ “alaÑ ettÈvatÈ”ti aggahesi.

Tenevassa cÊvaraÑ niÔÔhÈsi. Atha dve aggasÈvakÈ Anuruddhatthero cÈti tayo
janÈ cÊvaraÑ kariÑsu. SatthÈ s|ciÑ yojetvÈ adÈsi. NiÔÔhitacÊvarassa piÓÉÈya
carato devatÈ piÓÉapÈtaÑ samÈdapeti. SÈ kÈlena ekikÈ, kÈlena attadutiyÈ
therassa santikaÑ Ègacchati. TadÈ pana attatatiyÈ ÈgantvÈ divÈÔÔhÈne theraÑ
upasa~kamitvÈ “mayaÑ manÈpakÈyikÈ nÈma manasÈ icchiticchitar|paÑ
mÈpemÈ”ti Èha. Thero “etÈ evaÑ vadanti, vÊmaÑsissÈmi, sabbÈ nÊlakÈ
hont|”ti cintesi. TÈ therassa manaÑ ÒatvÈ sabbÈva nÊlavaÓÓÈ ahesuÑ, evaÑ
pÊtalohita-odÈtavaÓÓÈti. Tato cintayiÑsu “thero amhÈkaÑ dassanaÑ
assÈdetÊ”ti tÈ samajjaÑ kÈtuÑ ÈraddhÈ, ekÈpi gÈyi, ekÈpi nacci, ekÈpi
accharaÑ pahari. Thero indriyÈni okkhipi. Tato “na amhÈkaÑ dassanaÑ
thero assÈdetÊ”ti ÒatvÈ sinehaÑ vÈ santhavaÑ vÈ alabhamÈnÈ nibbinditvÈ
gantumÈraddhÈ. Thero tÈsaÑ gamanabhÈvaÑ ÒatvÈ “mÈ punappunaÑ
ÈgacchiÑs|”ti arahattaÑ byÈkaronto imaÑ gÈthamÈha. Tattha vikkhÊÓoti
khÊÓo. JÈtisaÑsÈroti tattha tattha jÈtisa~khÈto saÑsÈro. . ChaÔÔhaÑ.

7. NÈgadattasuttavaÓÓanÈ
227. Sattame atikÈlenÈti sabbarattiÑ niddÈyitvÈ balavapacc|se
koÔisammuÒjaniyÈ2 thokaÑ sammajjitvÈ mukhaÑ dhovitvÈ yÈgubhikkhÈya
pÈtova pavisati. AtidivÈti yÈguÑ ÈdÈya ÈsanasÈlaÑ gantvÈ pivitvÈ ekasmiÑ
ÔhÈne nipanno niddÈyitvÈ “manussÈnaÑ bhojanavelÈya paÓÊtaÑ bhikkhaÑ
labhissÈmÊ”ti upakaÔÔhe3 majjhanhike uÔÔhÈya dhammakaraÓena4 udakaÑ
gahetvÈ akkhÊni pamajjitvÈ piÓÉÈya caritvÈ yÈvadatthaÑ bhuÒjitvÈ
majjhanhike vÊtivatte paÔikkamati. DivÈ ca ÈgantvÈti atikÈle paviÔÔhena nÈma
aÒÒehi bhikkh|hi paÔhamataraÑ ÈgantabbaÑ hoti, tvaÑ pana ativiya divÈ
ÈgantvÈ gatÈsÊti5 attho. BhÈyÈmi nÈgadattanti taÑ NÈgadattaÑ ahaÑ
bhÈyÈmi. Suppagabbhanti suÔÔhu pagabbhaÑ Kules|ti khattiyakulÈdi-
upaÔÔhÈkakulesu. . SattamaÑ.
______________________________________________________________
1. PÈsantaÑ (SyÈ) 2. KoÔisammajjaniyÈ (SÊ,SyÈ) 3. Upagate (SyÈ)
4. Dhammakarakena (SÊ) 5. GatosÊti (SÊ), ahosÊti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 269

8. KulagharaÓÊsuttavaÓÓanÈ
228. AÔÔhame ajjhogÈÄhappattoti ogÈhappatto. So kira Satthu santike
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ taÑ vanasaÓÉaÑ pavisitvÈ dutiyadivase gÈmaÑ
piÓÉÈya pÈvisi pÈsÈdikehi abhikkantÈdÊhi. AÒÒataraÑ kulaÑ tassa iriyÈpathe
pasÊditvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ piÓÉapÈtaÑ adÈsi. BhattÈnumodanaÑ
puna sutvÈ atirekataraÑ pasÊditvÈ “bhante niccakÈlaÑ idheva bhikkhaÑ
gaÓhathÈ”ti nimantesi. Thero adhivÈsetvÈ tesaÑ ÈhÈraÑ paribhuÒjamÈno
vÊriyaÑ paggayha ghaÔento arahattaÑ patvÈ cintesi “bah|pakÈraÑ me etaÑ
kulaÑ, aÒÒattha gantvÈ kiÑ karissÈmÊ”ti phalasamÈpattisukhaÑ
anubhavanto tattheva vasi. AjjhabhÈsÊti sÈ kira therassa khÊÓÈsavabhÈvaÑ
ajÈnantÊ cintesi “ayaÑ thero neva aÒÒaÑ gÈmaÑ gacchati, na aÒÒaÑ
gharaÑ, na rukkham|la-ÈsanasÈlÈdÊsu nisÊdati, niccakÈlaÑ gharaÑ
pavisitvÈva nisÊdati, ubhopete ogÈdhappattÈ paÔigÈdhappattÈ, kadÈci esa
imaÑ kulaÑ d|seyya, codessÈmi nan”ti. TasmÈ abhÈsi.
SaÓÔhÈneti nagaradvÈrassa Èsanne1 manussÈnaÑ bhaÓÉakaÑ otÈretvÈ
vissamanaÔÔhÈne. Sa~gammÈti samÈgantvÈ. MantentÊti kathenti. MaÒca
taÒcÈti maÒca kathenti taÒca kathenti. Kimantaranti kiÑ kÈraÓaÑ. Bah| hi
saddÈ pacc|hÈti bahukÈ ete lokasmiÑ paÔilomasaddÈ. Na tenÈti tena
kÈraÓena, tena vÈ tapassinÈ na ma~ku hotabbaÑ. Na hi tenÈti na hi tena
parehi vuttavacanena satto kilissati, attanÈ katena pana pÈpakammeneva
kilissatÊti dasseti. VÈtamigo yathÈti yathÈ vane vÈtamigo vÈteritÈnaÑ
paÓÓÈdÊnaÑ saddena paritassati, evaÑ yo2 saddaparittÈsÊ hotÊti attho. NÈssa
sampajjate vatanti tassa lahucittassa vataÑ3 na sampajjati. Thero pana
khÊÓÈsavattÈ sampannavatoti veditabbo. . AÔÔhamaÑ.

9. VajjiputtasuttavaÓÓanÈ
229. Navame Vajjiputtakoti VajjiraÔÔhe RÈjaputto chattaÑ pahÈya
pabbajito. SabbaratticÈroti kattikanakkhattaÑ ghosetvÈ sakalanagaraÑ
______________________________________________________________
1. Œsanne ÔhÈne (SÊ) 2. So (SyÈ) 3. VattaÑ (SyÈ)
270 SaÑyuttanikÈya

dhajapaÔÈkÈdÊhi paÔimaÓÉetvÈ pavattito sabbaratticÈro. IdaÑ hi nakkhattaÑ

yÈva CÈtumahÈrÈjikehi ekÈbaddhaÑ hoti.
T|riyatÈÄitavÈditanigghosasaddanti bheri-Èdit|riyÈnaÑ tÈÄitÈnaÑ
vÊÓÈdÊnaÒca vÈditÈnaÑ nigghosasaddaÑ. AbhÈsÊti VesÈliyaÑ kira satta
rÈjasahassÈni sattasatÈni satta ca rÈjÈno, tattakÈva tesaÑ uparÈjÈsenÈpati-
Èdayo, tesu ala~katapaÔiyattesu nakkhattakÊÄanatthÈya vÊthiÑ otiÓÓesu
saÔÔhihatthe mahÈca~kame ca~kamamÈno nabhassa majjhe ÔhitaÑ candaÑ
disvÈ ca~kamakoÔiyaÑ phalakaÑ nissÈya Ôhito abhÈsi. ApaviddhaÑva
vanasmiÑ1 dÈrukanti vatthaveÔhanÈla~kÈrarahitattÈ vane chaÉÉitadÈrukaÑ
viya jÈtaÑ. PÈpiyoti lÈmakataro amhehi aÒÒo koci atthi. PihayantÊti thero
ÈraÒÒiko paÑsuk|liko piÓÉapÈtiko sapadÈnacÈriko appiccho santuÔÔhoti
bah| tuyhaÑ patthayantÊti attho. SaggagÈminanti saggaÑ gacchantÈnaÑ
gatÈnampi. . NavamaÑ.

10. SajjhÈyasuttavaÓÓanÈ
230. Dasame yaÑ sudanti nipÈtamattaÑ. SajjhÈyabahuloti
nissaraÓapariyattivasena sajjhÈyanato bahutaraÑ kÈlaÑ sajjhÈyanto. So kira
Ècariyassa divÈÔÔhÈnaÑ sammajjitvÈ ÈcariyaÑ udikkhanto tiÔÔhati. Atha naÑ
ÈgacchantaÑ disvÈva paccuggantvÈ pattacÊvaraÑ paÔiggahetvÈ paÒÒattÈsane
nisinnassa tÈlavaÓÔavÈtaÑ datvÈ pÈnÊyaÑ ÈpucchitvÈ pÈde dhovitvÈ telaÑ
makkhetvÈ vanditvÈ Ôhito uddesaÑ gahetvÈ yÈva s|riyattha~gamÈ sajjhÈyaÑ
karoti. So nhÈnakoÔÔhake udakaÑ upaÔÔhapetvÈ a~gÈrakapalle aggiÑ karoti.
Œcariyassa nhatvÈ Ègatassa pÈdesu udakaÑ puÒchitvÈ piÔÔhiparikammaÑ
kathÈ vanditvÈ uddesaÑ gahetvÈ paÔhamayÈme sajjhÈyaÑ katvÈ
majjhimayÈme sarÊraÑ samassÈsetvÈ pacchimayÈme2 uddesaÑ gahetvÈ yÈva
aruÓuggamanÈ sajjhÈyaÑ katvÈ niruddhasaddaÑ khayato3 sammasati. Tato
sesaÑ upÈdÈyar|paÑ bh|tar|paÑ nÈmar|panti paÒcasu khandhesu
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. Appossukkoti uddesaggahaÓe ca
sajjhÈyakaraÓÊye ca nirussukko. Sa~kasÈyatÊti yassa dÈni atthÈya ahaÑ
sajjhÈyaÑ kareyyaÑ, so me attho
______________________________________________________________
1. Vanasi (SyÈ) 2. PacchimayÈme uÔÔhÈya (SyÈ) 3. Udayavayato (SÊ, Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 271

matthakaÑ patto. KiÑ me idÈni sajjhÈyenÈti phalasamÈpattisukhena kÈlaÑ

ativatteti. AjjhabhÈsÊti “kinnu kho assa therassa aphÈsukaÑ jÈtaÑ, udÈhussa
Ècariyassa, kena nu kho kÈraÓena pubbe viya madhurassarena na
sajjhÈyatÊ”ti ÈgantvÈ santike ÔhitÈ abhÈsi.
DhammapadÈnÊti idha sabbampi BuddhavacanaÑ adhippetaÑ.
NÈdhÊyasÊti na sajjhÈyasi. NÈdiyasÊti vÈ pÈÔho, na gaÓhÈsÊti attho.
PasaÑsanti dhammabhÈÓako pasaÑsaÑ labhati, Èbhidhammiko suttantiko
vinayadharotissa pasaÑsitÈ bhavanti. VirÈgenÈti ariyamaggena. AÒÒÈyÈti
jÈnitvÈ. Nikkhepananti tassa diÔÔhasutÈdino vissajjanaÑ santo vadantÊti
dÊpeti, na Buddhavacanassa1. EttÈvatÈ “thero BuddhavacanaÑ na
vissajjÈpetÊ”ti na niccakÈlaÑ sajjhÈyanteneva2 bhavitabbaÑ, sajjhÈyitvÈ
pana “ettakassÈhaÑ atthassa vÈ dhammassa vÈ ÈdhÈro bhavituÑ samattho”ti
ÒatvÈ vaÔÔadukkhassa antakiriyÈya paÔipajjitabbaÑ. . DasamaÑ.

11. AkusalavitakkasuttavaÓÓanÈ
231. EkÈdasame akusale vitakketi kÈmavitakkÈdayo tayo mahÈnitakke.
Ayoniso manasikÈrÈti anupÈyamanasikÈrena. Soti so tvaÑ. Ayoniso
paÔinissajjÈti etaÑ anupÈyamanasikÈraÑ vajjehi. SatthÈranti imÈya gÈthÈya
pÈsÈdikakammaÔÔhÈnaÑ katheti. PÊtisukhamasaÑsayanti ekaÑseneva
balavapÊtiÒca sukhaÒca adhigamissasi.
. EkÈdasamaÑ.

12. MajjhanhikasuttavaÓÓanÈ
232. DvÈdasame yaÑ vattabbaÑ, taÑ DevatÈsaÑyutte Nandanavagge
vuttameva. . DvÈdasamaÑ.

13. PÈkatindriyasuttavaÓÓanÈ
233. TerasamaÑ DevaputtasaÑyutte Jantudevaputtasutte vitthÈritameva.
. TerasamaÑ.
______________________________________________________________
1. Na buddhassa (SyÈ) 2. SajjhÈyanakeneva (SyÈ)
272 SaÑyuttanikÈya

14. GandhatthenasuttavaÓÓanÈ
234. Cuddasame ajjhabhÈsÊti taÑ bhikkhuÑ nÈÄe gahetvÈ padumaÑ
si~ghamÈnaÑ1 disvÈva “ayaÑ bhikkhu Satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ
gahetvÈ samaÓadhammaÑ kÈtuÑ araÒÒaÑ paviÔÔho gandhÈrammaÓaÑ
upanijjhÈyati, svÈyaÑ ajja upasi~ghaÑ2 svepi punasivasepi upasi~ghissati,
evamassa sÈ gandhataÓhÈ vaÉÉhitvÈ diÔÔhadhammikasamparÈyikaÑ atthaÑ
nÈsessati, mÈ mayi passantiyÈ nassatu, codessÈmi nan”ti upasa~kamitvÈ
abhÈsi.
Eka~gametaÑ theyyÈnanti thenitabbÈnaÑ r|pÈrammaÓÈdÊnaÑ
paÒcakoÔÔhÈsÈnaÑ idaÑ eka~gaÑ, ekakoÔÔhÈsoti attho. Na haramÊti na
gahetvÈ gacchÈmi. ŒrÈti d|re, nÈÄe gahetvÈ nÈmetvÈ d|re Ôhito
upasi~ghÈmÊti vadati. VaÓÓenÈti kÈraÓena.
YvÈyanti yo ayaÑ. TasmiÑ kira devatÈya saddhiÑ kathenteyeva eko
tÈpaso otaritvÈ bhisakhananÈdÊni kÈtuÑ Èraddho, taÑ sandhÈyevamÈha.
ŒkiÓÓakammantoti evaÑ aparisuddhakammanto. AkhÊÓakammantotipi3
pÈÔho, kakkhaÄakammantoti attho. Na vuccatÊti gandhacoroti vÈ
pupphacoroti vÈ kasmÈ na vuccati.
ŒkiÓÓaluddoti bahupÈpo gÈÄhapÈpo vÈ, tasmÈ na vuccati. DhÈticelaÑva
makkhitoti yathÈ dhÈtiyÈ nivatthakiliÔÔhavatthaÑ
uccÈrapassÈvapaÑsumasikaddamÈdÊhi makkhitaÑ, evamevaÑ rÈgadosÈdÊhi
makkhito. ArahÈmi vattaveti arahÈmi vattuÑ. DevatÈya codanÈ kira
SugatÈnusiÔÔhisadisÈ, na taÑ lÈmakÈ hÊnÈdhimuttikÈ
micchÈpaÔipannakapuggalÈ labhanti. TasmiÑ pana attabhÈve
maggaphalÈnaÑ bhabbar|pÈ puggalÈ taÑ labhanti, tasmÈ evamÈha.
Sucigavesinoti sucÊni sÊlasamÈdhiÒÈÓÈni gavesantassa.
AbbhÈmattaÑvÈti valÈhakak|ÔamattaÑ viya. JÈnÈsÊti suddho ayanti jÈnÈsi.
VajjÈsÊti vadeyyÈsi. Neva taÑ upajÊvÈmÈti4 devatÈ kira cintesi “ayaÑ
bhikkhu atthi me hitakÈmÈ devatÈ, sÈ maÑ codessati
______________________________________________________________
1. GhÈyamÈnaÑ (SÊ) 2. Upasi~ghitvÈ (SyÈ), upasi~ghi (Ka)
3. AkkhÊÓakammantotipi (SÊ) 4. UpajÊvÈmÊti (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 273

sÈressatÊti pamÈdampi anuyuÒjeyya, nÈssa vacanaÑ sampaÔicchissÈmÊ”ti.

TasmÈ evamÈha. TvamevÈti tvaÑyeva. JÈneyyÈti jÈneyyÈsi. YenÈti yena
kammena sugatiÑ gaccheyyÈsi, taÑ kammaÑ tvaÑyeva jÈneyyÈsÊti. .
CuddasamaÑ.

VanasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
 10. YakkhasaÑyutta

1. IndakasuttavaÓÓanÈ
235. YakkhasaÑyuttassa paÔhame IndakassÈti Indak|ÔanivÈsino
yakkhassa. Yakkhato hi K|Ôena, K|Ôato ca yakkhena nÈmaÑ laddhaÑ.
R|paÑ na jÊvanti vadantÊti yadi BuddhÈ r|paÑ jÊvanti na vadanti, yadi
r|paÑ satto puggaloti evaÑ na vadantÊti attho. KathaÑ nvayanti kathaÑ nu
ayaÑ. Kutassa aÔÔhÊyakapiÓÉametÊti assa sattassa aÔÔhiyakapiÓÉaÒca kuto
Ègacchati. Ettha ca aÔÔhiggahaÓena tÊÓi aÔÔhisatÈni, yakapiÓÉaggahaÓena nava
maÑsapesisatÈni gahitÈni. Yadi r|paÑ na jÊvo, athassa imÈni ca aÔÔhÊni imÈ
ca maÑsapesiyo kuto ÈgacchantÊti pucchati. KathaÑ nvayaÑ sajjati
gabbharasminti1 kena nu kÈraÓena ayaÑ satto mÈtukucchismiÑ sajjati
laggati tiÔÔhatÊti2. PuggalavÈdÊ kiresa yakkho, “ekappahÈreneva satto
mÈtukucchismiÑ nibbattatÊ”ti gahetvÈ gabbhaseyyakasattassa mÈtÈ
macchamaÑsÈdÊni khÈdati, sabbÈni ekarattivÈsena pacitvÈ pheÓaÑ3 viya
vilÊyanti. Yadi r|paÑ satto na bhaveyya, evameva vilÊyeyyÈti laddhiyÈ
evamÈha. Athassa BhagavÈ “na mÈtukucchismiÑ ekappahÈreneva nibbattati,
anupubbena pana vaÉÉhatÊ”ti dassento paÔhamaÑ kalalaÑ hotÊti-ÈdimÈha.
Tattha paÔhamanti paÔhamena paÔisandhiviÒÒÈÓena saddhiÑ Tissoti vÈ
Phussoti vÈ nÈmaÑ natthi, atha kho tÊhi jÈti-uÓÓaÑs|hi katasuttagge
saÓÔhitatelabinduppamÈÓaÑ kalalaÑ hoti, yaÑ sandhÈya vuttaÑ–
“Tilatelassa yathÈ bindu, sappimaÓÉo anÈvilo.
EvaÑ vaÓÓappaÔibhÈgaÑ, kalalaÑ sampavuccatÊ”ti.
KalalÈ hoti abbudanti tasmÈ kalalÈ sattÈhaccayena maÑsadhovana-
udakavaÓÓaÑ abbudaÑ nÈma hoti, kalalanti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi
cetaÑ–
“SattÈhaÑ kalalaÑ hoti, paripakkaÑ sam|hataÑ.
VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ4, abbudaÑ nÈma jÈyatÊ”ti.
______________________________________________________________
1. Gabbhasminti (SyÈ) 2. NibbattatÊti (SyÈ)
3. PheÓuÑ (SyÈ) 4. TaÑ bhÈvaÑ (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 275

AbbudÈ jÈyate pesÊti tasmÈpi abbudÈ sattÈhaccayena vilÊnatipusadisÈ

kesi nÈma saÒjÈyati. SÈ maricaphÈÓitena dÊpetabbÈ. GÈmadÈrikÈ1 hi
supakkÈni maricÈni gahetvÈ sÈÔakante bhaÓÉikaÑ katvÈ pÊÄetvÈ maÓÉaÑ
ÈdÈya kapÈle pakkhipitvÈ Ètape Ôhapenti, taÑ sukkhamÈnaÑ sabbabhÈgehi
muccati. Evar|pÈ pesi hoti, abbudanti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi
cetaÑ–
“SattÈhaÑ abbudaÑ hoti, paripakkaÑ sam|hataÑ.
VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ, pesi nÈma pajÈyatÊ”ti2.
Pesi nibbattatÊ ghanoti tato pesito sattÈhaccayena kukkuÔaÓÉasaÓÔhÈno
ghano nÈma maÑsapiÓÉo nibbattati, pesÊti nÈmaÑ antaradhÈyati. Vuttampi
cetaÑ–
“SattÈhaÑ pesi bhavati, paripakkaÑ sam|hataÑ.
VivaÔÔamÈnaÑ tabbhÈvaÑ, ghanoti nÈma jÈyati.
YathÈ kukkuÔiyÈ aÓÉaÑ, samantÈ parimaÓÉalaÑ.
EvaÑ ghanassa saÓÔhÈnaÑ, nibbattaÑ kammapaccayÈ”ti.
GhanÈ pasÈkhÈ3 jÈyantÊti paÒcame sattÈhe dvinnaÑ hatthapÈdÈnaÑ
sÊsassa catthÈya paÒca pÊÄakÈ jÈyanti, yaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “paÒcame
bhikkhave sattÈhe paÒca pÊÄakÈ saÓÔhahanti kammato”ti.
Ito paraÑ chaÔÔhasattamÈdÊni sattÈhÈni atikkamma desanaÑ sa~khipitvÈ
dvÈcattÈlÊse4 sattÈhe pariÓatakÈlaÑ gahetvÈ dassento kesÈti-ÈdimÈha. Tattha
kesÈ lomÈ nakhÈpi cÈti5 dvÈcattÈlÊse sattÈhe etÈni jÈyanti.
Tena so tattha yÈpetÊti tassa hi nÈbhito uÔÔhito nÈÄo mÈtu udarapaÔalena
ekÈbaddho hoti, so uppaladaÓÉako viya chiddo, tena ÈhÈraraso saÑsaritvÈ
ÈhÈrasamuÔÔhÈnar|paÑ samuÔÔhÈpeti. EvaÑ so dasa mÈse yÈpeti.
MÈtukucchi gato naroti mÈtuyÈ tirokucchigato, kucchiyÈ abbhantaragatoti
attho. Iti
______________________________________________________________
1. GÈmadÈrakÈ (SÊ, SyÈ) 2. Pesi nÈma ca jÈyatÊti (SÊ), pesi ca nÈma jÈyatÊti (SyÈ)
3. GhanÈ ca sÈkhÈ (SyÈ) 4. DvÈcattÈlÊsame (Ka) 5. NakhÈni cÈti (SÊ, SyÈ)
276 SaÑyuttanikÈya

BhagavÈ “evaÑ kho yakkha ayaÑ satto anupubbena mÈtukucchiyaÑ

vaÉÉhati, na ekappahÈreneva nibbattatÊ”ti dasseti. . PaÔhamaÑ.

2. SakkanÈmasuttavaÓÓanÈ
236. Dutiye SakkanÈmakoti evaÑnÈmako eko yakkho, so1 kira
mÈrapakkhikayakkho. VippamuttassÈti tÊhi bhavehi vippamuttassa.
YadaÒÒanti yaÑ aÒÒaÑ. VaÓÓenÈti kÈraÓena. SaÑvÈsoti ekato vÈso,
sakkhidhammo mittadhammoti attho. SappaÒÒoti supaÒÒo Sambuddho. .
DutiyaÑ.

3. S|cilomasuttavaÓÓanÈ
237. Tatiye gayÈyanti GayÈgÈme, GayÈya avid|re niviÔÔhagÈmaÑ
upanissÈyÈti attho. ®a~kitamaÒceti dÊghamaÒce pÈdamajjhe2 vijjhitvÈ
aÔaniyo pavesetvÈ katamaÒce. Tassa “idaÑ upari, idaÑ heÔÔhÈ”ti natthi,
parivattetvÈ atthatopi tÈdisova hoti, taÑ devaÔÔhÈne Ôhapenti. CatunnaÑ
pÈsÈÓÈnaÑ upari pÈsÈÓaÑ attharitvÈ katagehampi “Ôa~kitamaÒco”ti3 vuccati.
S|cilomassÈti kathinas|cisadisalomassa. So kira Kassapassa Bhagavato
sÈsane pabbajitvÈ d|raÔÔhÈnato Ègato sedamalaggahitena gattena
supaÒÒattaÑ SaÑghikamaÒcaÑ anÈdarena apaccattharitvÈ nipajji, tassa
parisuddhasÊlassa taÑ kammaÑ suddhavatthe kÈÄakaÑ viya ahosi. So
tasmiÑ attabhÈve visesaÑ nibbattetuÑ asakkonto kÈla~katvÈ
GayÈgÈmadvÈre sa~kÈraÔÔhÈne yakkho hutvÈ nibbatti. Nibbattamattasseva
cassa sakalasarÊraÑ kathinas|cÊhi gavicchivijjhitaÑ4 viya jÈtaÑ.
AthekadivasaÑ BhagavÈ pacc|sasamaye lokaÑ olokento taÑ yakkhaÑ
paÔhamÈvajjanasseva5 ÈpÈthaÑ ÈgataÑ disvÈ “ayaÑ ekaÑ BuddhantaraÑ
mahÈdukkhaÑ anubhavi, kinnu khvÈssa maÑ Ègamma sotthikÈraÓaÑ
bhaveyyȔti
______________________________________________________________
1. Eso (Ka) 2. DÊghamaÒcapÈde majjhe (SyÈ)
3. KatagehaÑ pÊÔha~kitamaÒcoti (Ka) 4. ŒvijjhitaÑ (SÊ), gavaccitaÑ(SyÈ)
5. PaÔhamÈvajjantasseva (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 277

Èvajjento paÔhamamaggassa upanissayaÑ addasa. Athassa sa~gahaÑ

kÈtukÈmo surattadupaÔÔaÑ1 nivÈsetvÈ SugatamahÈcÊvaraÑ pÈrupitvÈ
devavimÈnakappaÑ GandhakuÔiÑ pahÈya
hatthigavÈssamanussakukkurÈdikuÓapaduggandhaÑ sa~kÈraÔÔhÈnaÑ gantvÈ
tattha MahÈgandhakuÔiyaÑ viya nisÊdi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “s|cilomassa
yakkhassa bhavane”ti.
Kharoti suÑsumÈrapiÔÔhi viya chadaniÔÔhakÈhi visamacchadanapiÔÔhi
viya ca kharasarÊro. So kira KassapasammÈsambuddhakÈle sÊlasampanno
upÈsako ekadivase vihÈre cittattharaÓÈdÊhi atthatÈya2 bh|miyÈ saÑghike
attharaÓe attano uttarÈsa~gaÑ apaccattharitvÈ nipajji. SaÑghikaÑ telaÑ
abhÈjetvÈ3 attano hatthehi sarÊraÑ makkhesÊtipi vadanti. So tena kammena
sagge nibbattituÑ asakkonto tasseva gÈmassa dvÈre sa~kÈraÔÔhÈne yakkho4
hutvÈ nibbatti. Nibbattamattassa cassa sakalasarÊraÑ vuttappakÈraÑ ahosi.
Te ubhopi sahÈyÈ jÈtÈ. Iti kharassa kharabhÈvo veditabbo.
Avid|re atikkamantÊti gocaraÑ pariyesantÈ samÈgamaÔÔhÈnaÑ vÈ
gacchantÈ Èsanne ÔhÈne gacchanti. Tesu S|cilomo SatthÈraÑ na passati,
Kharalomo5 paÔhamataraÑ disvÈ S|cilomaÑ yakkhaÑ etadavoca “eso
samaÓo”ti, samma esa tava bhavanaÑ pavisitvÈ nisinno eko samaÓoti. Neso
samaÓo, samaÓako esoti so kira yo maÑ passitvÈ bhÊto palÈyati, taÑ
samaÓakoti vadati. Yo na bhÈyati, taÑ samaÓoti. TasmÈ “ayaÑ maÑ disvÈ
bhÊto palÈyissatÊ”ti maÒÒamÈno evamÈha.
KÈyaÑ upanÈmesÊti bheravar|paÑ nimminitvÈ mahÈmukhaÑ vivaritvÈ
sakalasarÊre lomÈni uÔÔhÈpetvÈ kÈyaÑ upanÈmesi. ApanÈmesÊti
ratanasatikaÑ suvaÓÓagghanikaÑ6 viya thokaÑ apanÈmesi. PÈpakoti
lÈmako amanuÒÒo. So g|thaÑ viya aggi viya kaÓhasappo viya ca
parivajjetabbo, na iminÈ suvaÓÓavaÓÓena sarÊrena sampaÔicchitabbo. EvaÑ
vutte pana s|cilomo “pÈpako kira me samphasso”ti kuddho paÒhaÑ taÑ
samaÓÈti-ÈdimÈha. CittaÑ vÈ te khipissÈmÊti yesaÒhi amanussÈ
______________________________________________________________
1. RattadupaÔÔaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. SanthatÈya (SÊ, SyÈ)
3. BhÈjetvÈ (SyÈ) 4. Sa~kÈrayakkho (SÊ, SyÈ)
5. Kharo (SyÈ) 6. SuvaÓÓagghikaÑ (SÊ), suvaÓÓagghiyaÑ (SyÈ)
278 SaÑyuttanikÈya

cittaÑ khipitukÈmÈ honti, tesaÑ setamukhaÑ nÊlodaraÑ surattahatthapÈdaÑ

mahÈsÊsaÑ pajjalitanettaÑ bheravaÑ vÈ attabhÈvaÑ nimminitvÈ dassenti,
bheravaÑ vÈ saddaÑ sÈventi1, kathentÈnaÑyeva vÈ mukhe hatthaÑ
pakkhipitvÈ hadayaÑ maddanti, tena te sattÈ ummattakÈ honti khittacittÈ.
TaÑ sandhÈyevamÈha. PÈraga~gÈyÈti dvÊsu pÈdesu gahetvÈ taÑ Èvi~che
tvÈ2 yathÈ na punÈgacchasi, evaÑ pÈraÑ vÈ Ga~gÈya khipissÈmÊti vadati.
Sadevaketi-Èdi vuttatthameva. Puccha yadÈka~khasÊti yaÑkiÒci Èka~khasi,
taÑ sabbaÑ puccha, asesaÑ te byÈkarissÈmÊti sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈreti.

KutonidÈnÈti kiÑnidÈnÈ, kiÑpaccayÈti attho. KumÈrakÈ

dha~kamivossajantÊti3 yathÈ kumÈrakÈ kÈkaÑ gahetvÈ ossajanti khipanti,
evaÑ pÈpavitakkÈ kuto samuÔÔhÈya cittaÑ ossajantÊti pucchati.

ItonidÈnÈti ayaÑ attabhÈvo nidÈnaÑ etesanti itonidÈnÈ. ItojÈti ito

attabhÈvato jÈtÈ. Ito samuÔÔhÈya manovitakkÈti yathÈ dÊghasuttakena pÈde
baddhaÑ kÈkaÑ kumÈrakÈ tassa suttapariyantaÑ a~guliyaÑ veÔhetvÈ
ossajanti, so d|raÑ gantvÈpi puna tesaÑ pÈdam|leyeva patati, evameva ito
attabhÈvato samuÔÔhÈya pÈpavitakkÈ cittaÑ ossajanti.

SnehajÈti taÓhÈsinehato jÈtÈ. Attasambh|tÈti attani sambh|tÈ.

Nigrodhasseva khandhajÈti nigrodhakhandhe jÈtÈ pÈrohÈ viya. Puth|ti bah|
anekappakÈrÈ pÈpavitakkÈ taÑsampayuttakilesÈ ca. VisattÈti laggÈ4 laggitÈ.
KÈmes|ti vatthukÈmesu. MÈluvÈva vitatÈ vaneti yathÈ vane mÈluvÈ latÈ
yaÑ rukkhaÑ nissÈya jÈyati, taÑ m|lato yÈva aggÈ, aggato yÈva m|lÈ
punappunaÑ saÑsibbitvÈ ajjhottharitvÈ otatavitakÈ5 tiÔÔhati. EvaÑ
vatthukÈmesu puth| kilesakÈmÈ visattÈ, puth| vÈ sattÈ tehi kilesakÈmehi
vatthukÈmesu visattÈ. Ye naÑ pajÈnantÊti ye6 “attasambh|tÈ”ti etta vuttaÑ
attabhavaÑ jÈnanti.
______________________________________________________________
1. VÈdenti (SyÈ) 2. ŒvijjhitvÈ (SÊ, SyÈ) 3. Dha~kamivossajjantÊti (SyÈ)
4. SattÈ laggÈ (SyÈ) 5. OtthatÈ vitthatÈ (SyÈ) 6. Ye naÑ (SÊ), ye ca (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 279

YatonidÈnanti yaÑ nidÈnamassa attabhÈvassa, taÒca jÈnanti. Te naÑ

vinodentÊti te evaÑ attabhÈvasa~khÈtassa dukkhasaccassa nidÈnabh|taÑ
samudayasaccaÑ maggasaccena vinodenti1. Te duttaranti te
samudayasaccaÑ nÊharantÈ idaÑ duttaraÑ kilesoghaÑ taranti.
AtiÓÓapubbanti anamatagge saÑsÈre supinantepi2 na tiÓÓapubbaÑ.
ApunabbhavÈyÈti apunabbhavasa~khÈtassa nirodhasaccassatthÈya. Iti imÈya
gÈthÈya cattÈri saccÈni3 pakÈsento arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhapesi.
DesanÈvasÈne S|cilomo tasmiÑyeva padese Ôhito desanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ
pesetvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhito. SotÈpannÈ ca nÈma na kiliÔÔhattabhÈve
tiÔÔhantÊti saha phalapaÔilÈbhenassa sarÊre setakaÓÉupÊÄakas|ciyo sabbÈ
patitÈ. So dibbavatthanivattho dibbavaraduk|luttarÈsa~go
dibbaveÔhanaveÔhito dibbÈbharaÓagandhamÈladharo suvaÓÓavaÓÓo hutvÈ
bhummadevatÈparihÈraÑ paÔilabhÊti. . TatiyaÑ.

4. MaÓibhaddasuttavaÓÓanÈ
238. Catutthe sukhamedhatÊti sukhaÑ paÔilabhati. Suve seyyoti suve
suve seyyo, niccameva seyyoti attho. VerÈ na parimuccatÊti ahaÑ satimÈti
ettakena verato na muccati. YassÈti yassa arahato. AhiÑsÈyÈti karuÓÈya
ceva karuÓÈpubbabhÈge ca. MettaÑsoti so mettaÒceva mettÈpubbabhÈgaÒca
bhÈveti. Atha vÈ aÑsoti koÔÔhÈso vuccati. MettÈ aÑso etassÈti metttaÑso.
IdaÑ vuttaÑ hoti–yassa arahato sabbakÈlaÑ ahiÑ sÈya rato mano, yassa ca
sabbabh|tesu mettÈkoÔÔhÈso atthi, tassa kenaci puggalena saddhiÑ veraÑ
nÈma natthi yakkhÈti. . CatutthaÑ.

5. SÈnusuttavaÓÓanÈ
239. PaÒcame yakkhena gahito hotÊti so kira tassÈ upÈsikÈya
ekaputtako. Atha naÑ sÈ daharakÈleyeva pabbÈjesi. So pabbajitakÈlato
paÔÔhÈya sÊlavÈ ahosi vattasampanno,
______________________________________________________________
1. Vinodenti nÊharanti (SyÈ) 2. SupinantenÈpi (SÊ), supinantarepi (SyÈ)
3. AriyasaccÈni (SyÈ)
280 SaÑyuttanikÈya

ÈcariyupajjhÈya-ÈgantukÈdÊnaÑ vattaÑ katameva hoti, mÈsassa

aÔÔhamÊdivase pÈto vuÔÔhÈya udakamÈÄake udakaÑ upaÔÔhÈpetvÈ
dhammassavanaggaÑ sammajjitvÈ dÊpaÑ jÈletvÈ madhurassarena
dhammassavanaÑ ghoseti. Bhikkh| tassa thÈmaÑ ÒatvÈ “sarabhÈÓaÑ1
bhaÓa sÈmaÓerÈ”ti ajjhesanti. So “mayhaÑ hadayavÈto rujati, kÈso vÈ
bÈdhatÊ”ti kiÒci paccÈhÈraÑ akatvÈ dhammÈsanaÑ abhiruhitvÈ ÈkÈsaga~gaÑ
otÈrento viya sarabhÈÓaÑ vatvÈ otaranto “mayhaÑ mÈtÈpit|nampi imasmiÑ
sarabhaÒÒe pattÊ”ti vadati. Tassa manussÈ mÈtÈpitaro pattiyÈ dinnabhÈvaÑ
na jÈnanti. AnantarattabhÈve panassa mÈtÈ yakkhinÊ jÈtÈ, sÈ devatÈhi
saddhiÑ ÈgatÈ dhammaÑ sutvÈ “sÈmaÓerena dinnapattiÑ anumodÈmi tÈtÈ”ti
vadati. SÊlasampannÈ ca nÈma bhikkh| sadevakassa lokassa piyÈ hontÊti
tasmiÑ sÈmaÓere devatÈ salajjÈ sagÈravÈ mahÈbrahmaÑ viya
aggikkhandhaÑ viya ca naÑ maÒÒanti. SÈmaÓere gÈravena taÑ yakkhiniÑ
garuÑ katvÈ passanti. DhammassavanayakkhasamÈgamÈdÊsu “SÈnumÈtÈ
sÈnumÈtÈ”ti yakkhiniyÈ aggÈsanaÑ aggodakaÑ aggapiÓÉaÑ denti.
MahesakkhÈpi yakkhÈ taÑ disvÈ maggÈ okkamanti, ÈsanÈ vuÔÔhahanti.
Atha kho sÈmaÓero vuÉÉhimanvÈya paripakkindriyo anabhiratipÊÄito
anabhiratiÑ vinodetuÑ asakkonto par|Ähakesanakho
kiliÔÔhanivÈsanapÈrupano kassaci anÈrocetvÈ pattacÊvaramÈdÈya ekakova
mÈtu gharaÑ2 gato. UpÈsikÈ puttaÑ disvÈ vanditvÈ Èha “tÈta tvaÑ pubbe
ÈcariyupajjhÈyehi vÈ daharasÈmaÓerehi vÈ saddhiÑ idhÈgacchasi, kasmÈ
ekakova ajja Ègato”ti. So ukkaÓÔhitabhÈvaÑ Èrocesi. SaddhÈ upÈsikÈ
nÈnappakÈrena gharÈvÈse ÈdinavaÑ dessetvÈ puttaÑ ovadamÈnÈpi taÑ
saÒÒÈpetuÑ asakkontÊ “appeva nÈma attano dhammatÈyapi sallakkhessatÊ”ti
anuyojetvÈva “tiÔÔha tÈta, yÈva te yÈgubhattaÑ sampÈdemi, yÈguÑ pivitvÈ
katabhattakiccassa te manÈpÈni vatthÈni nÊharitvÈ dassÈmÊ”ti vatvÈ ÈsanaÑ
paÒÒÈpetvÈ adÈsi. NisÊdi sÈmaÓero. UpÈsikÈ muhutteneva yÈgukhajjakaÑ
sampÈdetvÈ adÈsi. Tato “bhattaÑ sampÈdessÈmÊ”ti avid|re nisinnÈ taÓÉule
dhovati. TasmiÑ samaye sÈ yakkhinÊ “kahaÑ nu kho sÈmaÓero kiÒci
bhikkhÈhÈraÑ
______________________________________________________________
1. PadabhÈÓaÑ (SyÈ) 2. MÈtu gharadvÈraÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 281

labhati, udÈhu no”ti ÈvajjamÈnÈ tassa vibbhamitukÈmatÈya nisinnabhÈvaÑ

ÒatvÈ “mÈ heva kho me devatÈnaÑ antare lajjaÑ uppÈdeyya, gacchÈmissa
vibbhamane antarÈyaÑ karomÊ”ti ÈgantvÈ sarÊre adhimuccitvÈ gÊvaÑ
parivattetvÈ bh|miyaÑ pÈtesi. So akkhÊhi viparivattehi kheÄena
paggharantena bh|miyaÑ vipphandati. Tena vuttaÑ “yakkhena gahito
hotʔti.

AbhÈsÊti upÈsikÈ puttassa taÑ vippakÈraÑ disvÈ vegena gantvÈ puttaÑ

Èli~getvÈ |r|su nipajjÈpesi. SakalagÈmavÈsino ÈgantvÈ balikammÈdÊni
karonti. UpÈsikÈ paridevamÈnÈ imÈ gÈthÈyo abhÈsi.

PÈÔihÈriyapakkhaÒcÈti manussÈ “aÔÔhamÊ-uposathassa paccuggamanaÒca

anuggamanaÒca karissÈmÈ”ti sattamiyÈpi navamiyÈpi uposatha~gÈni
samÈdiyanti, cÈtuddasÊpannarasÊnaÑ paccuggamanÈnuggamanaÑ karontÈ
terasiyÈpi pÈÔipadepi samÈdiyanti, “vassÈvÈsassa anuggamanaÑ karissÈmÈ”ti
dvinnaÑ pavÈraÓÈnaÑ antare aÉÉhamÈsaÑ nibaddhuposathikÈ bhavanti.
IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “pÈÔihÈriyapakkhaÒcÈ”ti. AÔÔha~gasusamÈgatanti
aÔÔha~gehi suÔÔhu samÈgataÑ, sampayuttanti attho. Brahmacariyanti
seÔÔhacariyaÑ. Na te hi yakkhÈ kÊÄantÊti na te gahetvÈ yakkhÈ kilamenti.

Puna cÈtuddasinti imÈya gÈthÈya sÈmaÓerassa kÈye adhimuttÈ yakkhinÊ

Èha. Œvi vÈ yadi vÈ rahoti kassaci sammukhe vÈ parammukhe vÈ.
PamutyatthÊti pamutti atti. UppaccÈpÊti uppatitvÈpi. Sacepi sakuÓo viya
uppatitvÈ palÈyasi, tathÈpi te mokkho natthÊti vadati. EvaÒca pana vatvÈ
sÈmaÓeraÑ muÒci. SÈmaÓero akkhÊni ummÊlesi, mÈtÈ kese pakiriya
assasantÊ passasantÊ rodati. So “amanussena gahitomhÊ”ti na jÈnÈti. Olokento
pana “ahaÑ pubbe pÊÔhe nisinno, mÈtÈ me avid|re nisÊditvÈ taÓÉule dhovati,
idÈni panamhi bh|miyaÑ nisinno, mÈtÈpi me assasantÊ passasantÊ rodati,
sakalagÈmavÈsinopi sannipatitÈ, kinnu kho etan”ti nipannakova mataÑ vÈ
ammÈti gÈthamÈha.
282 SaÑyuttanikÈya

KÈme cajitvÈnÈti duvidhepi kÈme pahÈya. PunarÈgacchateti

vibbhamanavasena Ègacchati. Puna jÊvaÑ mato hi soti uppabbajitvÈ puna
jÊvantopi so matakova, tasmÈ tampi rodantÊti vadati.
IdÈnissa gharÈvÈse ÈdÊnavaÑ dassentÊ kukkuÄÈti-ÈdimÈha. Tattha
kukkuÄÈti gharÈvÈso kira uÓhaÔÔhena kukkuÄÈ nÈma hoti. Kassa
ujjhÈpayÈmaseti “abhidhÈvatha, bhaddaÑ te hot|”ti evaÑ vatvÈ “yaÑ tvaÑ
vibbhamitukÈmo yakkhena pÈpito, imaÑ vippakÈraÑ kassa mayaÑ
ujjhÈpayÈma nijjhÈpayÈma ÈrocayÈmÈ”ti vadati. Puna ÉayhitumicchasÊti-
Èdittagharato nÊhaÔabhaÓÉaÑ1 viya gharÈ nÊharitvÈ BuddhasÈsane pabbajito2
pana mahÈÉÈhasadise gharÈvÈse ÉayhituÑ icchasÊti attho. So mÈtari
kathentiyÈ kathentiyÈ sallakkhetvÈ hirottappaÑ paÔilabhitvÈ “natthi mayhaÑ
gihibhÈvena attho”ti Èha. Athassa mÈtÈ “sÈdhu tÈtÈ”ti tuÔÔhÈ paÓÊtabhojanaÑ
bhojetvÈ “kati vassosi tÈtÈ”ti pucchi. ParipuÓÓavassomhi upÈsiketi. “Tena hi
tÈta upasampadaÑ karohÊ”ti cÊvarasÈÔake adÈsi. So ticÊvaraÑ kÈrÈpetvÈ
upasampanno BuddhavacanaÑ uggaÓhanto TepiÔako hutvÈ sÊlÈdÊnaÑ
ÈgataÔÔhÈne taÑ taÑ p|rento nacirasseva arahattaÑ patvÈ
mahÈdhammakathiko hutvÈ vÊsavassasataÑ ÔhatvÈ sakalajambudÊpaÑ
khobhetvÈ parinibbÈyi. . PaÒcamaÑ.

6. Piya~karasuttavaÓÓanÈ
240. ChaÔÔhe jetavaneti Jetavanassa paccante KosambakakuÔi nÈma3
atthi, tattha viharati. DhammapadÈnÊti idha pÈÔiyekkaÑ sa~gahaÑ ÈruÄhÈ
chabbÊsativaggÈ tanti adhippetÈ. TatrÈ thero tasmiÑ samaye antovihÈre
nisinno madhurassarena sarabhaÒÒaÑ katvÈ AppamÈdavaggaÑ bhÈsati.
EvaÑ tosesÊti sÈ kira puttaÑ piya~karaÑ a~kenÈdÈya Jetavanassa
pacchimabhagato paÔÔhÈya gocaraÑ pariyesantÊ anupubbena nagarÈbhimukhÊ
hutvÈ uccÈrapassÈvakheÄasi~ghÈÓikadubbhojanÈni pariyesamÈnÈ therassa
vasanaÔÔhÈnaÑ patvÈ madhurassaraÑ assosi. TassÈ so saddo chavi-ÈdÊni4
______________________________________________________________
1. NibbhataÑ bhaÓÉaÑ (SyÈ) 2. PabbajitvÈ (SyÈ)
3. KosambakuÔikÈ nÈma (SÊ, SyÈ) 4. ChavicammÈdÊni (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 283

chetvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca hadaya~gamanÊyo hutvÈ aÔÔhÈsi. AthassÈ

gocarapariyesane cittampi na uppajji, ohitasotÈ Dhammameva suÓantÊ ÔhitÈ.
YakkhadÈrakassa pana daharatÈya Dhammassavane cittaÑ natthi. So
jighacchÈya pÊÄitattÈ “kasmÈ ammÈ gatagataÔÔhÈne khÈÓuko viya tiÔÔhasi, na
mayhaÑ khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ pariyesasÊ”ti punappunaÑ mÈtaraÑ
codeti. SÈ “Dhammassavanassa me antarÈyaÑ karotÊ”ti puttakaÑ “mÈ
saddaÑ kari piya~karÈ”ti evaÑ tosesi. Tattha mÈ saddaÑ karÊti saddaÑ mÈ
kari.
PÈÓesu cÈti gÈthÈya sÈ attano dhammatÈya samÈdiÓÓaÑ paÒcasÊlaÑ
dasseti. Tattha saÑyamÈmaseti saÑyamÈma saÑyatÈ homa. IminÈ
pÈÓÈtipÈtÈ virati gahitÈ, dutiyapadena musÈvÈdÈ virati, tatiyapadena sesÈ
tisso viratiyo. Api muccema pisÈcayoniyÈti api nÈma yakkhaloke uppannÈni
paÒca verÈni pahÈya yoniso paÔipajjitvÈ imÈya chÈtakadubbhikkhÈya
pisÈcayakkhayoniyÈ muccema tÈtÈti vadati. . ChaÔÔhaÑ.

7. PunabbasusuttavaÓÓanÈ
241. Sattame tena kho pana samayenÈti katarasamayena? S|riyassa
attha~gamanasamayena. TadÈ kira BhagavÈ pacchÈbhatte mahÈjanassa
dhammaÑ desetvÈ mahÈjanaÑ uyyojetvÈ nhÈnakoÔÔhake nhatvÈ
GandhakuÔipariveÓe paÒÒattavarabuddhÈsane puratthimalokadhÈtuÑ
olokayamÈno nisÊdi. AthekacÈrikadvicÈrikÈdayo
paÑsuk|likapiÓÉapÈtikabhikkh| attano attano vasanaÔÔhÈnehi1 nikkhamitvÈ
Ègamma DasabalaÑ vanditvÈ rattasÈÓiyÈ parikkhipamÈnÈ viya nisÊdiÑsu.
Atha nesaÑ ajjhÈsayaÑ viditvÈ SatthÈ nibbÈnapaÔisaÑyuttaÑ
dhammakathaÑ2 kathesi.
EvaÑ tosesÊti sÈ kira dhÊtaraÑ a~kenÈdÈya puttaÑ a~guliyÈ gahetvÈ
JetavanapiÔÔhiyaÑ pÈkÈraparikkhepasamÊpe uccÈrapassÈvakheÄasi~ghÈÓikaÑ
pariyesamÈnÈ anupubbena JetavanadvÈrakoÔÔhakaÑ sampattÈ. Bhagavato ca
“Œnanda pattaÑ Èhara, cÊvaraÑ ÈhÈra, vighÈsÈdÈnaÑ dÈnaÑ dehÊ”ti
kathentassa saddo samantÈ dvÈdasahatthamattameva gaÓhÈti. DhammaÑ
______________________________________________________________
1. DivÈÔhÈnavasanaÔÔhÈnehi (SyÈ) 2. DhammÊkathaÑ (SyÈ)
284 SaÑyuttanikÈya

desentassa sacepi cakkavÈÄapariyantaÑ katvÈ parisÈ nisÊdati, yathÈparisaÑ

gacchati, bahiparisÈya eka~gulimattampi na niggacchati “mÈ akÈraÓÈ
madhurasaddo nassÊ”ti. TatrÈyaÑ yakkhinÊ bahiparisÈya ÔhitÈ saddaÑna
suÓÈti, dvÈrakoÔÔhake ÔhitÈya panassÈ mahatiyÈ BuddhavÊthiyÈ abhimukhe
ÔhitÈ GandhakuÔi paÒÒÈyi. SÈ nivÈte dÊpasikhÈ viya BuddhagÈravena
hatthakukkuccÈdirahitaÑ niccalaÑ parisaÑ disvÈ “n|na mettha1 kiÒci
bhÈjanÊyabhaÓÉaÑ2 bhavissati, yato ahaÑ sappitelamadhuphÈÓitÈdÊsu
kiÒcideva pattato vÈ hatthato vÈ paggharantaÑ bh|miyaÑ vÈ pana patitaÑ
labhissÈmÊ”ti antovihÈraÑ pÈvisi. DvÈrakoÔÔhake avaruddhakÈnaÑ
nivÈraÓatthÈya ÔhitÈ ÈrakkhadevatÈ yakkhiniyÈ upanissÈyaÑ disvÈ na
nivÈresi. TassÈ saha parisÈya ekÊbhÈvagamanena madhurassaro chavi-ÈdÊni
chinditvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca aÔÔhÈsi. TaÑ dhammassavanatthÈya niccalaÑ
ÔhitaÑ purimanayeneva puttakÈ codayiÑsu. SÈ “dhammassavanassa me
antarÈyaÑ karontÊ”ti puttake tuÓhÊ uttarike hohÊti evaÑ tosesi.
Tattha yÈvÈti yÈva dhammaÑ suÓÈmi, tÈva tuÓhÊ hohÊti3 attho.
Sabbaganthappamocananti nibbÈnaÑ Ègamma sabbe ganthÈ pamuccanti,
tasmÈ taÑ sabbaganthappamocananti vuccati. AtivelÈti velÈtikkantÈ
pamÈÓÈtikkantÈ. PiyÈyanÈti magganÈ patthanÈ. Tato piyataranti yÈ ayaÑ
assa dhammassa magganÈ patthanÈ, idaÑ mayhaÑ tato piyataranti attho.
PiyatarÈti vÈ pÈÔho. PÈÓinanti yathÈ pÈÓÊnaÑ dukkhÈ moceti. Ke mocetÊti.
PÈÓineti ÈharitvÈ vattabbaÑ . YaÑ dhammaÑ abhisambudhanti yaÑ
dhammaÑ BhagavÈ abhisambuddho. TuÓhÊbh|tÈyamuttarÈti na kevalaÑ
ahameva, ayaÑ me bhaginÊ uttarÈpi tuÓhÊbh|tÈti vadati4. Saddhammassa
anaÒÒÈyÈti amma mayaÑ pubbepi imaÑ saddhammameva ajÈnitvÈ idÈni
idaÑ khuppipÈsÈdidukkhaÑ anubhavantÈ dukkhaÑ carÈma viharÈma5.
CakkhumÈti paÒcahi cakkh|hi cakkhumÈ. DhammaÑ desentoyeva
BhagavÈ parisaÑ sallakkhayamÈno tassÈ yakkhiniyÈ ceva yakkhadÈrakassa
ca sotÈpattiphalassa upanissayaÑ disvÈ desanaÑ vinivaÔÔetvÈ
catusaccakathaÑ dÊpeti, taÑ sutvÈ tasmiÑyeva dese ÔhitÈ yakkhinÊ saddhiÑ
______________________________________________________________
1. N|na cettha (SyÈ) 2. BhaÓÉabhÈjanÊyaÑ (SyÈ) 3. HothÈti (SÊ, SyÈ)
4. TuÓhÊbh|tÈ tiÔÔhati (SÊ) 5. DukkhaÑ carÈmase dukkhaÑ viharÈma (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 285

puttena sotÈpattiphale patiÔÔhitÈ. DhÊtuyÈpi panassÈ upanissayo atthi,

atidaharattÈ pana desanaÑ sampaÔicchituÑ nÈsakkhi.
IdÈni sÈ yakkhinÊ puttassa anumodanaÑ karontÊ sÈdhu kho paÓÉito
nÈmÈti-ÈdimÈha. AjjÈhamhi samuggatÈti ahamhi1 ajja vaÔÔato uggatÈ
samuggatÈ, sÈsane vÈ uggatÈ samuggatÈ, tvampi sukhÊ hohÊti. DiÔÔhÈnÊti
mayÈ ca tayÈ ca diÔÔhÈni. UttarÈpi suÓÈtu meti “amhÈkaÑ
catusaccapaÔivedhabhÈvaÑ dhÊtÈ me uttarÈpi suÓÈt|”ti vadati. Saha
saccapaÔivedheneva sÈpi s|cilomo viya sabbaÑ setakaÓÉukacchu-
ÈdibhÈvaÑ2 pahÈya dibbasampattiÑ paÔilabhati saddhiÑ puttena. DhÊtÈ
panassÈ yathÈ nÈma loke mÈtÈpit|hi issariye laddhe puttÈnampi taÑ hoti,
evaÑ mÈtu ÈnubhÈveneva sampattaÑ labhi. Tato paÔÔhÈya ca sÈ saddhiÑ
puttakehi GandhakuÔisamÊparukkheyeva nivÈsarukkhaÑ labhitvÈ sÈyaÑ
pÈtaÑ BuddhadassanaÑ labhamÈnÈ dhammaÑ suÓamÈnÈ dÊgharattiÑ
tattheva vasi. . SattamaÑ.

8. SudattasuttavaÓÓanÈ
242. AÔÔhame kenacideva karaÓÊyenÈhi vÈÓijjakammaÑ adhippetaÑ.
AnÈthapiÓÉiko ca RÈjagahaseÔÔhi ca aÒÒamaÒÒaÑ bhaginipatikÈ honti. YadÈ
RÈjagahe uÔÔhÈnabhaÓÉakaÑ mahagghaÑ3 hoti, tadÈ RÈjagahaseÔÔhi taÑ
gahetvÈ paÒcasakaÔasatehi SÈvatthiÑ gantvÈ yojanamatte Ôhito attano
ÈgatabhÈvaÑ jÈnÈpeti. AnÈthapiÓÉiko paccuggantvÈ tassa mahÈsakkÈraÑ
katvÈ ekayÈnaÑ ÈropetvÈ SÈvatthiÑ pavisati. So sace bhaÓÉaÑ lahukaÑ
vikkÊyati, vikkiÓÈti. No ce, bhaginighare ÔhapetvÈ pakkamati.
AnÈthapiÓÉikopi tatheva karoti. SvÈyaÑ tadÈpi teneva karaÓÊyena agamÈsi.
TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
TaÑdivasaÑ pana RÈjagahaseÔÔhi yojanamatte Ôhitena AnÈthapiÓÉikena
ÈgatabhÈvajÈnanatthaÑ pesitaÑ paÓÓaÑ na suÓi, dhammassavanatthÈya
vihÈraÑ agamÈsi. So dhammakathaÑ sutvÈ svÈtanÈya BuddhappamukhaÑ
bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ attano ghare
uddhanakhaÓÈpanadÈruphÈlanÈdÊni kÈresi. AnÈthapiÓÉikopi “idÈni mayhaÑ
paccuggamanaÑ karissati, idÈni karissatÊ”ti gharadvÈrepi paccuggamanaÑ
______________________________________________________________
1. AhaÑ hi (SÊ) 2. Sabbapeta kaÓÉukacchu-ÈdibhÈvaÑ (SyÈ) 3. SamagghaÑ (SyÈ)
286 SaÑyuttanikÈya

alabhitvÈ antogharaÑ paviÔÔho paÔisanthÈrampi na bahuÑ alattha. “KiÑ

mahÈseÔÔhi kusalaÑ dÈrakar|pÈnaÑ, nasi magge kilanto”ti1 ettakova
paÔisanthÈro ahosi, so tassa mahÈbyÈpÈraÑ disvÈ “kinnu te gahapati ÈvÈho
vÈ bhavissatÊ”ti khandhake2 Ègatanayeneva kathaÑ pavattetvÈ tassa mukhato
BuddhasaddaÑ sutvÈ paÒcavaÓÓaÑ pÊtiÑ paÔilabhi. SÈ tassa sÊsena uÔÔhÈya
yÈva pÈdapiÔÔhiyÈ, pÈdapiÔÔhiyÈ uÔÔhÈya yÈva sÊsÈ gacchati, ubhato uÔÔhÈya
majjhe osarati, majjhe uÔÔhÈya ubhato gacchati. So pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔÔho
“Buddhoti tvaÑ gahapati vadesi, Buddho tÈhaÑ gahapati vadÈmÊ”ti evaÑ
tikkhattuÑ pucchitvÈ “ghosopi kho eso dullabho lokasmiÑ yadidaÑ
Buddho”ti Èha. IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “assosi kho AnÈthapiÓÉiko gahapati
Buddho kira loke uppanno”ti.
Etadahosi akÈlo kho ajjÈti so kira taÑ seÔÔhiÑ pucchi “kuhiÑ gahapati
SatthÈ viharatÊ”ti. Athassa so “BuddhÈ nÈma durÈsadÈ ÈsÊvisasadisÈ honti,
SatthÈ sivathikÈya3 vasati, na sakkÈ tattha tumhÈdisehi imÈya velÈya
gantun”ti Ècikkhi. Athassa etadahosi. BuddhagatÈya satiyÈ nipajjÊti
taÑdivasaÑ kirassa bhaÓÉasakaÔesu vÈ upaÔÔhÈkesu vÈ cittampi na uppajji,
sÈyamÈsampi na akÈsi, sattabh|mikaÑ pana pÈsÈdaÑ Èruyha
supaÒÒattÈla~katavarasayane “Buddho Buddho”ti sajjhÈyaÑ karontova
nipajjitvÈ niddaÑ okkami. Tena vuttaÑ “BuddhagatÈya satiyÈ nipajjÊ”ti.
RattiyÈ sudaÑ tikkhattuÑ uÔÔhÈsi pabhÈtanti maÒÒamÈnoti
paÔÔhamayÈme tÈva vÊtivatte uÔÔhÈya BuddhaÑ anussari, athassa
balavappasÈdo udapÈdi, pÊti-Èloko ahosi, sabbatamaÑ vigacchi,
dÊpasahassujjalaÑ viya canduÔÔhÈnaÑ s|riyuÔÔhÈnaÑ viya ca jÈtaÑ. So
“pamÈdaÑ Èpanno vatamhi4, s|riyo uggato”ti uÔÔhÈya ÈkÈsatale ÔhitaÑ
candaÑ ulloketvÈ “ekova yÈmo gato, aÒÒe dve atthÊ”ti puna pavisitvÈ
nipajji. EtenupÈyena majjhimayÈmÈvasÈnepi pacchimayÈmÈvasÈnepÊti
tikkhattuÑ uÔÔhÈsi. PacchimayÈmÈvasÈne pana balavapacc|seyeva uÔÔhÈya
ÈkÈsatalaÑ
______________________________________________________________
1. Kilamantoti (SyÈ) 2. Vi 4. 302 piÔÔhe.
3. SÊtavane (SÊ) 4. PasÈdaÑ Èpannomhi vaÒcitomi (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 287

ÈgantvÈ1 mahÈdvÈrÈbhimukhova ahosi, sattabh|mikadvÈraÑ sayameva

vivaÔaÑ ahosi. So pÈsÈdÈ oruyha antaravÊthiÑ paÔipajji.
VivariÑ s|ti “ayaÑ mahÈseÔÔhi ‘BuddhupaÔÔhÈnaÑ gamissÈmÊ’ti
nikkhanto, paÔhamadassaneneva sotÈpattiphale patiÔÔhÈya tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ
aggupaÔÔhÈko hutvÈ asadisaÑ saÑghÈrÈmaÑ katvÈ cÈtuddisassa
ariyagaÓassa anÈvaÔadvÈro bhavissati, na yuttamassa dvÈraÑ pidahitun”ti
cintetvÈ vivariÑsu. AntaradhÈyÊti RÈjagahaÑ kira ÈkiÓÓamanussaÑ
antonagare nava koÔiyo, bahinagare navÈti taÑ upanissÈya aÔÔhÈrasa
manussakoÔiyo vasanti. AvelÈya matamanusse bahi nÊharituÑ asakkontÈ
aÔÔÈlake2 ÔhatvÈ bahidvÈre khipanti. MahÈseÔÔhi nagarato
bahinikkhantamattova allasarÊraÑ pÈdena akkami, aparampi piÔÔhipÈdena
pahari. MakkhikÈ uppatitvÈ parikiriÑsu. Duggandho nÈsapuÔaÑ abhihani.
BuddhappasÈdo tanuttaÑ gato3. Tenassa Èloko antaradhÈyi, andhakÈro
pÈturahosi. SaddamanussÈvesÊti “seÔÔhissa ussÈhaÑ janessÈmÊ”ti
suvaÓÓaki~kiÓikaÑ ghaÔÔento viya madhurassarena saddaÑ anussÈvesi.
SataÑ kaÒÒÈsahassÈnÊti purimapadÈnipi iminÈva sahassapadena
saddhiÑ sambandhanÊyÈni. Yatheva hi sataÑ kaÒÒÈsahassÈni, sataÑ
sahassÈni hatthÊ, sataÑ sahassÈni assÈ, sataÑ sahassÈni rathÈti ayamettha
attho. Iti ekekasatasahassameva dÊpitaÑ. PadavÊtihÈrassÈti padavÊtihÈro
nÈma samagamane dvinnaÑ padÈnaÑ antare muÔÔhiratanamattaÑ. KalaÑ
nÈgghanti soÄasinti taÑ ekaÑ padavÊtihÈraÑ soÄasabhÈge katvÈ tato eko
koÔÔhÈso puna soÄasadhÈ, tato eko soÄasadhÈti evaÑ soÄasa vÈre soÄasadhÈ
bhinnassa eko koÔÔhÈso soÄasikalÈ nÈma, taÑ soÄasikalaÑ etÈni cattÈri
satasahassÈni na agghanti. IdaÑ vuttaÑ hoti–sataÑ hatthisahassÈni sataÑ
assasahassÈni sataÑ rathasahassÈni sataÑ kaÒÒÈsahassÈni, tÈ ca kho
ÈmukkamaÓikuÓÉalÈ sakalajambudÊparÈjadhÊtaro vÈti imasmÈ ettakÈ lÈbhÈ
vihÈraÑ gacchantassa tasmiÑ soÄasikalasa~khÈte padese pavattacetanÈva
uttaritarÈti. IdaÑ pana vihÈragamanaÑ kassa vasena gahitanti? VihÈraÑ
gantvÈ anantarÈyena sotÈpattiphale patiÔÔhahantassa. “GandhamÈlÈdÊhi
p|jaÑ
______________________________________________________________
1. GantvÈ (SÊ) 2. AddhÈlake (SyÈ) 3. Tanubh|to (SÊ), tanukaÑ gato (Ka)
288 SaÑyuttanikÈya

karissÈmi, cetiyaÑ vandissÈmi, dhammaÑ sossÈmi, dÊpap|jaÑ karissÈmi,

saÑghaÑ nimantetvÈ dÈnaÑ dassÈmi, sikkhÈpadesu vÈ saraÓesu vÈ
patiÔÔhahissÈmÊ”ti gacchatopi vasena vaÔÔatiyeva.

AndhakÈro antaradhÈyÊti so kira cintesi “ahaÑ ekakoti saÒÒaÑ karomi,

anuyuttÈpi me atthi, kasmÈ bhÈyÈmÊ”ti s|ro ahosi. Athassa balavÈ
BuddhappasÈdo udapÈdi. TasmÈ andhakÈro antaradhÈyÊti. SesavÈresupi
eseva nayo. Apica purato purato gacchanto1 bhiÑsanake susÈnamagge
aÔÔhikasa~khalikasamaÑsalohitanti-ÈdÊni anekavidhÈni kuÓapÈni addasa.
SoÓasi~gÈlÈdÊnaÑ saddaÑ assosi. TaÑ sabbaÑ parissayaÑ punappunaÑ
BuddhagataÑ pasÈdaÑ vaÉÉhetvÈ maddanto agamasiyeva.

Ehi SudattÈti so kira seÔÔhi gacchamÈnova cintesi “imasmiÑ loke bah|

P|raÓakassapÈdayo titthiyÈ ‘mayaÑ BuddhÈ mayaÑ BuddhÈ’ti vadanti,
kathaÑ nu kho ahaÑ Satthu BuddhabhÈvaÑ jÈneyyan”ti. Athassa etadahosi
“mayhaÑ guÓavasena uppannaÑ nÈmaÑ mahÈjÈno jÈnÈti, kuladattiyaÑ
pana me nÈmaÑ aÒÒatra mayÈ na koci jÈnÈti. Sace Buddho bhavissati,
kuladattikanÈmena maÑ ÈlapissatÊ”ti. SatthÈ tassa cittaÑ ÒatvÈ evamÈha.

Parinibbutoti kilesaparinibbÈnena parinibbuto. Œsattiyoti taÓhÈyo.

Santinti kilesav|pasamaÑ. PappuyyÈti patvÈ. IdaÒca pana vatvÈ SatthÈ tassa
anupubbikathaÑ kathetvÈ matthake cattÈri saccÈni pakÈsesi. SeÔÔhi
dhammadesanaÑ sutvÈ sotÈpattiphale patiÔÔhÈya BuddhappamukhaÑ
bhikkhusaÑghaÑ nimantetvÈ punadivasato paÔÔhÈya mahÈdÈnaÑ dÈtuÑ
Èrabhi. BimbisÈrÈdayo seÔÔhissa sÈsanaÑ pesenti “tvaÑ Ègantuko, yaÑ
nappahoti, taÑ ito ÈhÈrÈpehÊ”ti. So “alaÑ tumhe bahukiccÈ”ti sabbe
paÔikkhipitvÈ paÒcahi sakaÔasatehi ÈnÊtavibhavena sattÈhaÑ mahÈdÈnaÑ
adÈsi. DÈnapariyosÈne ca BhagavantaÑ SÈvatthiyaÑ vassÈvÈsaÑ
paÔijÈnÈpetvÈ RÈjagahassa ca
______________________________________________________________
1. Parato parato gacchanto (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 289

SÈvatthiyÈ ca antare yojane yojane satahassaÑ datvÈ paÒcacattÈlÊsa vihÈre

kÈrento SÈvatthiÑ gantvÈ JetavanamahÈvihÈraÑ kÈretvÈ
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa niyyÈdesÊti. . AÔÔhamaÑ.

9. PaÔhamasukkÈsuttavaÓÓanÈ
243. Navame rathikÈya rathikanti ekaÑ rathikaÑ gahetvÈ tato aparaÑ
gacchanto rathikÈya rathikaÑ upasa~kamanto nÈma hoti. Si~ghÈÔakepi eseva
nayo. Ettha ca rathikÈti racchÈ. Si~ghÈÔakanti catukkaÑ. KiÑ me katÈti kiÑ
ime katÈ, kiÑ karontÊti attho. MadhupÊtÈva seyareti gandhamadhupÈnaÑ
pÊtÈ viya sayanti. GandhamadhupÈnaÑ pÊto kira sÊsaÑ ukkhipituÑ na
sakkoti, asaÒÒÊ hutvÈ sayateva. TasmÈ evamÈha.
TaÒca pana appaÔivÈnÊyanti taÒca pana dhammaÑ appaÔivÈnÊyaÑ
deseti. BÈhirakaÒhi sumadhurampi bhojanaÑ punappunaÑ bhuÒjantassa na
ruccati, “apanetha, kiÑ iminÈ”ti paÔivÈnetabbaÑ apanetabbaÑ hoti, na
evamayaÑ dhammo. ImaÑ hi dhammaÑ paÓÉitÈ vassasatampi
vassasahascampi suÓantÈ tittiÑ na gacchanti. TenÈha “appaÔivÈnÊyan”ti.
Asecanakamojavanti anÈsittakaÑ ojavantaÑ. YathÈ hi bÈhirÈni
asambhinnapÈyÈsÈdÊnipi sappimadhusakkharÈhi ÈsittÈni yojitÈneva
madhurÈni ojavantÈni honti, na evamayaÑ dhammo. AyaÑ hi attano
dhammatÈya madhuro ceva ojavÈ ca, na aÒÒena upasitto. TenÈha
“asecanakamojavan”ti. Pivanti maÒÒe sappaÒÒÈti paÓÉitapurisÈ pivanti viya.
ValÈhakamiva panthag|ti1 valÈhakantarato nikkhantarkakaÑ
ghammÈbhitattÈ pathikÈ viya. . NavamaÑ.

10-11. DutiyasukkÈsuttÈdivaÓÓanÈ
244. 245. Dasame puÒÒaÑ vata pasavi bahunti bahuÑ vata puÒÒaÑ
pasavatÊti2. EkÈdasamaÑ uttÈnameva. . EkÈdasamaÑ.

12. ŒÄavakasuttavaÓÓanÈ
246. DvÈdasame ŒÄaviyanti ŒÄavÊti taÑ raÔÔhampi nagarampi. TaÒca
bhavanaÑ nagarassa avid|re gÈvutamatte ÔhitaÑ, BhagavÈ tattha viharanto
taÑ nagaraÑ
______________________________________________________________
1. ValÈhakamivaddhag|ti (SÊ) 2. PasavÊti (SÊ)
290 SaÑyuttanikÈya

upanissÈya ŒÄaviyaÑ viharatÊti vutto. ŒÄavakassa yakkhassa bhavaneti ettha

pana ayamanupubbikathÈ–ŒÄavako kira rÈjÈ vividhanÈÔak|pabhogaÑ
chaÉÉetvÈ corapaÔibÈhanatthaÑ paÔirÈjanisedhanatthaÑ
byÈyÈmakaraÓatthaÒca sattame sattame divase migavaÑ gacchanto
ekadivasaÑ balakÈyena saddhiÑ katikaÑ akÈsi “yassa passena migo
palÈyati, tasseva so bhÈro”ti. Atha tasseva passena migo palÈyi,
javasampanno rÈjÈ dhanuÑ gahetvÈ pattikova tiyojanaÑ taÑ migaÑ
anubandhi. EÓimigÈ ca tiyojanavegÈ eva honti. Atha parikkhÊÓajavaÑ taÑ
udakaÑ viya pavisitvÈ ÔhitaÑ vadhitvÈ dvidhÈ chetvÈ anatthikopi maÑsena
“nÈsakkhi migaÑ gahetun”ti apavÈdamocanatthaÑ kÈjenÈdÈya Èvacchanto
nagarassÈvid|re bahalapattapalÈsaÑ mahÈnigrodhaÑ disvÈ
parissamavinodanatthaÑ tassa m|lamupagato. TasmiÒca nigrodhe ŒÄavako
yakkho mahÈrÈjasantikÈ bhavanaÑ labhitvÈ majjhanhikasamaye tassa
rukkhassa chÈyÈya phuÔÔhokÈsaÑ paviÔÔhe pÈÓino khÈdanto paÔivasati. So
taÑ disvÈ khÈdituÑ upagato. RÈjÈ tena saddhiÑ katikaÑ akÈsi “muÒca
maÑ, ahaÑ te divase divase manussaÒca thÈlipÈkaÒca pesessÈmÊ”ti. Yakkho
“tvaÑ rÈj|pabhogena pamatto na sarissasi, ahaÑ pana bhavanaÑ
anupagataÒca ananuÒÒÈtaÒca khÈdituÑ na labhÈmi, svÈhaÑ bhavantampi
jÊyeyyan”ti1 na muÒci. RÈjÈ “yaÑ divasaÑ na pesemi, taÑ divasaÑ maÑ
gahetvÈ khÈdÈ”ti attÈnaÑ anujÈnitvÈ tena mutto nagarÈbhimukho agamÈsi.
BalakÈyo magge khandhÈvÈraÑ bandhitvÈ Ôhito rÈjÈnaÑ disvÈ “kiÑ
mahÈrÈja ayasamattabhayÈ2 evaÑ kilantosÊ”ti vadanto paccuggantvÈ
paÔiggahesi. RÈjÈ taÑ pavattiÑ anÈrocetvÈ nagaraÑ gantvÈ katapÈtarÈso
nagaraguttikaÑ ÈmantetvÈ etamatthaÑ Èrocesi. Nagaraguttiko “kiÑ deva
kÈlaparicchedo kato”ti Èha. Na kato bhaÓeti. DuÔÔhu kataÑ deva, amanussÈ
hi paricchinnamattameva labhanti, aparicchinne pana janapadassÈbÈdho
bhavissati, hotu deva, kiÒcÈpi evamakÈsi, appossukko tvaÑ
rajjasukhamanubhohi, ahamettha kÈtabbaÑ karissÈmÊti. So kÈlasseva
vuÔÔhÈya bandhanÈgÈradvÈre ÔhatvÈ ye ye vajjhÈ honti, te te sandhÈya “yo
jÊvitatthiko, so
______________________________________________________________
1. Jaheyyanti (SÊ), jiyeyyanti (SyÈ, Ka) 2. AyasapattabhayÈ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 291

nikkhamat|”ti bhaÓati. Yo paÔhamaÑ nikkhamati, taÑ gehaÑ netvÈ

nhÈpetvÈ bhojetvÈ ca “imaÑ thÈlipÈkaÑ yakkhassa dehÊ”ti peseti. TaÑ
rukkham|laÑ paviÔÔhamattaÑyeva yakkho bheravaÑ attabhÈvaÑ
nimminitvÈ m|lakandaÑ viya khÈdi. YakkhÈnubhÈvena kira manussÈnaÑ
kesÈdÊni upÈdÈya sakalasarÊraÑ navanÊtapiÓÉaÑ viya hoti, yakkhassa
bhattaÑ gÈhÈpetuÑ gatapurisÈ taÑ disvÈ bhÊtÈ yathÈmittaÑ ÈrocesuÑ. Tato
pabhuti “rÈjÈ core gahetvÈ yakkhassa detÊ”ti manussÈ corakammato
paÔiviratÈ. Tato aparena samayena navacorÈnaÑ abhÈvena purÈÓacorÈnaÒca
parikkhayena bandhanÈgÈrÈni suÒÒÈni ahesuÑ.
Atha nagaraguttiko raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ attano dhanaÑ nagararacchÈsu
chaÉÉÈpesi “appeva nÈma koci lobhena gaÓheyyÈ”ti. TaÑ pÈdenapi koci
nacchupi. So core alabhanto amaccÈnaÑ Èrocesi. AmaccÈ “kulapaÔipÈÔiyÈ
ekamekaÑ jiÓÓakaÑ pesema, so pakatiyÈpi maccupathe vattatÊ”ti ÈhaÑsu.
RÈjÈ “amhÈkaÑ pitaraÑ amhÈkaÑ pitÈmahaÑ pesetÊti manussÈ khobhaÑ
karissanti, mÈ vo etaÑ ruccÊ”ti1 vÈresi. “Tena hi deva dÈrakaÑ pesema
uttÈnaseyyakaÑ, tathÈvidhassa hi ‘mÈtÈ me’ti ‘pitÈ me’ti sineho natthÊ”ti
ÈhaÑsu. RÈjÈ anujÈni. Te tathÈ akaÑsu. Nagare dÈrakamÈtaro ca dÈrake
gahetvÈ gabbhiniyo ca palÈyitvÈ parajanapade dÈrake saÑvaÉÉhetvÈ Ènenti.
EvaÑ dvÈdasa vassÈni gatÈni.
Tato ekadivasaÑ sakalanagaraÑ vicinitvÈ ekampi dÈrakaÑ alabhitvÈ
amaccÈ raÒÒo ÈrocesuÑ “natthi deva nagare dÈrako ÔhapetvÈ antepure tava
puttaÑ ŒÄavakakumÈran”ti. RÈjÈ “yathÈ mama putto piyo, evaÑ
sabbalokassa, attanÈ pana piyataraÑ natthi, gacchatha2 tampi datvÈ mama
jÊvitaÑ rakkhathÈ”ti. Tena ca samayena ŒÄavakassa mÈtÈ puttaÑ nhÈpetvÈ
maÓÉetvÈ duk|lacumbaÔake katvÈ a~ke sayÈpetvÈ nisinnÈ hoti. RÈjapurisÈ
raÒÒo ÈÓÈya tattha gantvÈ vippalapantiyÈ3 tassa soÄasannaÒca
devisahassÈnaÑ saddhiÑ dhÈtiyÈ taÑ ÈdÈya pakkamiÑsu “sveva
yakkhabhakkho bhavissatÊ”ti. TaÑdivasaÒca BhagavÈ pacc|sasamayaÑ
______________________________________________________________
1. RuccatÊti (Ka) 2. Gacchatha re (Ka) 3. VilapantiyÈ (SÊ)
292 SaÑyuttanikÈya

paccuÔÔhÈya JetavanavihÈre GandhakuÔiyaÑ1 mahÈkaruÓÈsamÈpattiÑ

samÈpajjitvÈ BuddhacakkhunÈ lokaÑ olokento addasa ŒÄavakassa
kumÈrassa anÈgÈmiphaluppattiyÈ upanissayaÑ yakkhassa ca
sotÈpatiphaluppattiyÈ, desanÈpariyosÈne ca caturÈsÊtipÈÓasahassÈnaÑ
dhammacakkhupaÔilÈbhassÈti. So vibhÈtÈya rattiyÈ purimabhattakiccaÑ
katvÈ suniÔÔhitapacchÈbhattakicco kÈÄapakkh|posathadivase vattamÈne
oggate2 s|riye eko adutiyo pattacÊvaramÈdÈya pÈdamaggeneva3 SÈvatthito
tiÑsa yojanÈni gantvÈ tassa yakkhassa bhavanaÑ pÈvisi. Tena vuttaÑ
“ŒÄavakassa yakkhassa bhavane”ti.
KiÑ pana BhagavÈ yasmiÑ nigrodhe ŒÄavakassa bhavanaÑ, tassa m|le
vihÈsi, udÈhu bhavaneyevÈti? Bhavaneyeva. Yatheva hi yakkhÈ attano
bhavanaÑ passanti, tathÈ BhagavÈpi. So tattha gantvÈ bhavanadvÈre aÔÔhÈsi.
TadÈ ŒÄavako Himavante yakkhasamÈgamaÑ gato hoti. Tato ŒÄavakassa
dvÈrapÈlo Gadrabho nÈma yakkho BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
“kiÑ bhante BhagavÈ vikÈle Ègato”ti Èha. Œma Gadrabha Ègatomi, sace te
agaru, vihareyyÈmekarattaÑ4 ŒÄavakassa bhavaneti. Na me bhante garu,
apica kho so yakkho kakkhaÄo pharuso, mÈtÈpit|nampi abhivÈdanÈdÊni na
karoti, mÈ rucci Bhagavato idha vÈsoti. JÈnÈmi Gadrabha tassa sabhÈvaÑ,
na koci mamantarÈyo bhavissati. Sace te agaru, vihareyyÈmekarattanti.
Dutiyampi Gadrabho yakkho BhagavantaÑ etadavoca
“aggitattakapÈlasadiso5 bhante ŒÄavako, mÈtÈpitaroti vÈ samaÓabrÈhmaÓÈti
vÈ dhammoti vÈ na jÈnÈti, idhÈgatÈnaÑ pana cittakkhepampi karoti,
hadayampi phÈleti, pÈdepi gahetvÈ parasamuddaÑ vÈ paracakkavÈÄaÑ vÈ
khipatÊ”ti. Dutiyampi BhagavÈ Èha “jÈnÈmi Gadrabha, sacepi te agaru,
vihareyyÈmekarattan”ti. Na me bhante garu, apica kho so yakkho attano
anÈrocetvÈ anujÈnantaÑ maÑ jÊvitÈpi voropeyya, Èrocemi bhante tassÈti.
______________________________________________________________
1. MahÈgandhakuÔiyaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Ogate (SÊ), okkante (SyÈ), uggate (Ka)
3. PÈdamatteneva (SyÈ) 4. RattiÑ (SyÈ)
5. AbhitattakapÈlasadiso (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 293

YathÈsukhaÑ Gadrabha ÈrocehÊti. “Tena hi bhante tvameva jÈnÈhÊ”ti

BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ HimavantÈbhimukho pakkÈmi. BhavanadvÈrampi
sayameva Bhagavato vivaramadÈsi. BhagavÈ antobhavanaÑ pavisitvÈ yattha
abhilakkhitesu ma~galadivasÈdÊsu nisÊditvÈ ŒÄavako siriÑ anubhoti, tasmiÑ
yeva dibbaratanamaye palla~ke nisÊditvÈ suvaÓÓÈtaÑ muÒci. TaÑ disvÈ
yakkhassa itthiyo ÈgantvÈ BhaganantaÑ vanditvÈ samparivÈretvÈ nisÊdiÑsu.
BhagavÈ “pubbe tumhe dÈnaÑ datvÈ sÊlaÑ samÈdiyitvÈ p|janeyyaÑ p|jetvÈ
imaÑ sampattiÑ pattÈ, idÈnipi tatheva karotha, mÈ aÒÒamaÒÒaÑ
issÈmacchariyÈbhibh|tÈ viharathÈ”ti-ÈdinÈ nayena tÈsaÑ
pakiÓÓakadhammakathaÑ kathesi. TÈ Bhagavato madhuranigghosaÑ sutvÈ
sÈdhukÈrasahassÈni datvÈ BhagavantaÑ samparivÈretvÈ nisÊdiÑsuyeva.
Gadrabhopi HimavantaÑ gantvÈ ŒÄavakassÈrocesi “yagghe mÈrisa
jÈneyyÈsi, vimÈne te BhagavÈ nisinno”ti. So Gadrabhassa saÒÒaÑ akÈsi1
“tuÓhÊ2 hohi, gantvÈ kattabbaÑ karissÈmÊ”ti. PurisamÈnena kira lajjito
ahosi, tasmÈ “mÈ koci parisamajjhe suÓeyyÈ”ti evamakÈsi.
TadÈ SÈtÈgirahemavatÈ3 BhagavantaÑ Jetavaneyeva vanditvÈ
“yakkhasamÈgamaÑ gamissÈmÈ”ti saparivÈrÈ nÈnÈyÈnehi ÈkÈsena
gacchanti. ŒkÈse ca yakkhÈnaÑ sabbattha maggo natthi4, ÈkÈsaÔÔhÈni
vimÈnÈni pariharitvÈ maggaÔÔhÈnenega maggo hoti. ŒÄavakassa pana
vimÈnaÑ bh|maÔÔhaÑ suguttaÑ pÈkÈraparikkhittaÑ susaÑvihitadvÈra-
aÔÔÈlakagopuraÑ upari kaÑsajÈlasaÒchannaÑ maÒj|sasadisaÑ tiyojanaÑ
ubbedhena, tassa upari maggo hoti. Te taÑ padesamÈgamma gantuÑ
nÈsakkhiÑsu. BuddhÈnaÑ hi nisinnokÈsassa uparibhÈgena yÈva BhavaggÈ
koci gantuÑ na sakkoti. Te “kimidan”ti ÈvajjetvÈ BhagavantaÑ disvÈ ÈkÈse
khittaleÉÉu viya oruyha vanditvÈ dhammaÑ sutvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ
“yakkhasamÈgamaÑ gacchÈma BhagavÈ”ti tÊÓi vatth|ni pasaÑsantÈ
yakkhasamÈgamaÑ agamaÑsu. ŒÄavako te disvÈ “idha nisÊdathÈ”ti
paÔikkamma okÈsamadÈsi5. Te ŒÄavakassa nivedesuÑ “lÈbhÈ te ŒÄavaka,
yassa te bhavane BhagavÈ viharati, gacchÈvuso BhagavantaÑ
payirupÈsass|”ti. EvaÑ BhagavÈ bhavaneyeva vihÈsi, na yasmiÑ
______________________________________________________________
1. SaÒÒamadÈsi (Ka) 2. TuÓhibh|to (Ka) 3. SÈtÈgirihemavatÈ (SyÈ)
4. Neva yakkhÈnaÑ sabbatta maggo atthi (SÊ) 5. OkÈsamakÈsi (SyÈ)
294 SaÑyuttanikÈya

nigrodhe ŒÄavakassa bhavanaÑ, tassa m|leti. Tena vuttaÑ “ekaÑ samayaÑ

BhagavÈ ŒÄaviyaÑ viharati ŒÄavakassa yakkhassa bhavane”ti.
Atha kho ŒÄavako -pa- etadavoca “nikkhama samaÓÈ”ti kasmÈ
panÈyaÑ etadavoca? RosetukÈmatÈya. TatrevaÑ Èdito pabhuti sambandho
veditabbo–ayaÑ hi yasmÈ assaddhassa saddhÈkathÈ dukkathÈ hoti
dussÊlÈdÊnaÑ sÊlÈdikathÈ viya, tasmÈ tesaÑ yakkhÈnaÑ santikÈ Bhagavato
pasaÑsaÑ sutvÈyeva aggimhi pakkhittaloÓasakkharÈ viya abbhantare
kopena taÔataÔÈyamÈnahadayo hutvÈ “ko so BhagavÈ nÈma, yo mama
bhavanaÑ paviÔÔho”ti Èha. Te ÈhaÑsu “na tvaÑ Èvuso jÈnÈsi BhagavantaÑ
amhÈkaÑ SatthÈraÑ, yo Tusitabhavane Ôhito paÒcamahÈvilokitaÑ
viloketvÈ”ti-ÈdinÈ nayena yÈva dhammacakkapavattanÈ kathentÈ paÔisandhi-
ÈdÊsu dvattiÑsa pubbanimittÈni vatvÈ “imÈnipi tvaÑ Èvuso acchariyÈni
nÈddasÈ”ti codesuÑ. So disvÈpi kodhavasena “nÈddasan”ti Èha. Œvuso
ŒÄavaka passeyyÈsi vÈ tvaÑ, na vÈ, ko tayÈ attho passatÈ vÈ apassatÈ vÈ,
kiÑ tvaÑ karissasi amhÈkaÑ Satthuno, yo tvaÑ taÑ upanidhÈya
calakkakudha1 mahÈ-usabhasamÊpe tadahujÈtavacchako viya, tidhÈ
pabhinnamattavÈraÓasamÊpe bhi~kapotako viya,
bhÈsuravilambitakesarasobhitakkhandhassa migaraÒÒo samÊpe jarasi~gÈlo
viya, diyaÉÉhayojanasatapavaÉÉhakÈyasupaÓÓarÈjasamÊpe
chinnapakkhakÈkapotako viya khÈyasi, gaccha yaÑ te karaÓÊyaÑ, taÑ
karohÊti. EvaÑ vutte duÔÔho ŒÄavako uÔÔhahitvÈ manosilÈtale vÈmapÈdena
ÔhatvÈ “passatha dÈni tumhÈkaÑ vÈ SatthÈ mahÈnubhÈvo, ahaÑ vÈ”ti
dakkhiÓapÈdena saÔÔhiyojanamattaÑ KelÈsapabbatak|ÔaÑ akkami, taÑ
ayok|ÔapahaÔo viya niddhanta-ayopiÓÉo papaÔikÈyo muÒci, so tatra ÔhatvÈ
“ahaÑ ŒÄavako”ti ugghosesi. SakalajambudÊpaÑ saddo phari.
CattÈro kira saddÈ sakalajambudÊpe s|yiÑsu2–yaÒca PuÓÓako
YakkhasenÈpati DhanaÒjayakorabyarÈjÈnaÑ j|taÑ jinitvÈ apphoÔethvÈ
“ahaÑ jinin”ti ugghosesi, yaÒca Sakko DevÈnamindo Kassapabhagavato
sÈsane osakkante VissakammadevaputtaÑ sunakhaÑ karitvÈ “ahaÑ
pÈpabhikkh|
______________________________________________________________
1. Palakkakudha (SyÈ), calakakudha (Ka) 2. PhariÑsu (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 295

ca pÈpabhikkhuniyo ca upÈsake ca upÈsikÈyo ca sabbeva ca adhammavÈdino

khÈdÈmÊ”ti ugghosÈpesi, yaÒca KusajÈtake PabhÈvatihetu sattahi rÈj|hi
nagare uparuddhe PabhÈvatiÑ attanÈ saha hatthikkhandhe ÈropetvÈ nagarÈ
nikkhamma “ahaÑ SÊhassaramahÈkusarÈjÈ”ti mahÈpuriso ugghosesi, yaÒca
KelÈsamuddhani ÔhatvÈ ŒÄavakoti. TadÈ hi SakalajambudÊpe dvÈre ÔhatvÈ
ugghositasadisaÑ ahosi. Tiyojanasahassavitthato ca HimavÈpi sa~kampi
yakkhassÈnubhÈvena.
So vÈtamaÓÉalaÑ samuÔÔhÈpesi “eteneva samaÓaÑ palÈpessÈmÊ”ti. Te
puratthimÈdibhedÈ vÈtÈ samuÔÔhahitvÈ
aÉÉhayojanayojanadviyojanatiyojanappamÈÓÈni pabbatak|ÔÈni padÈletvÈ
vanagaccharukkhÈdÊni umm|laÑ katvÈ1 ŒÄavinagaraÑ pakkhantÈ2
jiÓÓahatthisÈlÈdÊni cuÓÓentÈ chadaniÔÔhakÈ ÈkÈse vidhamentÈ3. BhagavÈ “mÈ
kassaci uparodho hot|”ti adhiÔÔhÈsi. Te vÈtÈ DasabalaÑ patvÈ
cÊvarakaÓÓamattampi cÈletuÑ nÈsakkhiÑsu. Tato mahÈvassaÑ samuÔÔhÈpesi
“udakena ajjhottharitvÈ samaÓaÑ mÈressÈmÊ”ti. TassÈnubhÈvena upar|pari
satapaÔalasahassapaÔalÈdibhedÈ valÈhakÈ uÔÔhahitvÈ pavassiÑsu.
VuÔÔhidhÈrÈvegena pathavÊ chiddÈ ahosi. VanarukkhÈdÊnaÑ upari mahogho
ÈgantvÈ Dasabalassa cÊvare ussÈvabindu mattampi temetuÑ nÈsakkhi. Tato
pÈsÈÓavassaÑ samuÔÔhÈpesi. MahantÈni mahantÈni pabbatak|ÔÈni
dh|mÈyantÈni pajjalantÈni ÈkÈsenÈgantvÈ DasabalaÑ patvÈ dibbamÈlÈguÄÈni
sampajjiÑsu. Tato paharaÓavassaÑ samuÔÔhÈpesi. EkatodhÈrÈ-ubhatodhÈrÈ-
asisattikhurappÈdayo dh|mÈyantÈ pajjalantÈ ÈkÈsenÈgantvÈ DasabalaÑ
patvÈ dibbapupphÈni ahesuÑ. Tato a~gÈravassaÑ samuÔÔhÈpesi. KiÑ suka
vaÓÓÈ a~gÈrÈ ÈkÈsenÈgantvÈ Dasabalassa pÈdam|le dibbapupphÈni hutvÈ
vikÊrayiÑsu4. Tato kukkulavassaÑ samuÔÔhÈpesi. AccuÓhÈ kukkulÈ
ÈkÈsenÈgantvÈ Dasabalassa pÈdam|le candanacuÓÓaÑ hutvÈ nipatiÑsu. Tato
vÈlikavassaÑ samuÔÔhÈpesi. AtisukhumavÈlikÈ dh|mÈyantÈ pajjalantÈ
ÈkÈsenÈgantvÈ Dasabalassa pÈdam|le dibbapupphÈni hutvÈ nipatiÑsu. Tato
kalalavassaÑ samuÔÔhÈpesi. TaÑ kalalavassaÑ dh| mÈyantaÑ pajjalantaÑ
ÈkÈsenÈgantvÈ Dasabalassa pÈdam|le dibbagandhaÑ hutvÈ nipati.
______________________________________________________________
1. UppÊÄetvÈ (SÊ, SyÈ) 2. PakkhandÈ (Ka)
3. BhamantÈ (SyÈ), dhamenti (Ka) 4. NipatiÑsu (Ka)
296 SaÑyuttanikÈya

Tato andhakÈraÑ samuÔÔhÈpesi “bhiÑsetvÈ samaÓaÑ palÈpessÈmÊ”ti. TaÑ

catura~gasamannÈgataÑ andhakÈrasadisaÑ hutvÈ DasabalaÑ patvÈ
s|riyappabhÈvihatamiva andhakÈraÑ antaradhÈyi.
EvaÑ yakkho imÈhi navahi
vÈtavassapÈsÈÓapaharaÓa~gÈrakukkulavÈlikakalalandhakÈravuÔÔhÊhi
BhagavantaÑ palÈpetuÑ asakkonto nÈnÈvidhapaharaÓahatthÈya
anekappakÈrar|pabh|tagaÓasamÈkulÈya catura~giniyÈ senÈya sayameva
BhagavantaÑ abhigato. Te bh|tagaÓÈ anekappakÈre vikÈre katvÈ “gaÓhatha
hanathÈ”ti Bhagavato upari ÈgacchantÈ viya honti. Apica kho
niddhantalohapiÓÉaÑ viya makkhikÈ, BhagavantaÑ allÊyituÑ asamatthÈva
ahesuÑ. EvaÑ santepi yathÈ BodhimaÓÉe mÈro ÈgatavelÈyameva nivatto,
tathÈ anivattetvÈ upaÉÉharattimattaÑ byÈkulamakaÑsu. EvaÑ
upaÉÉharattimattaÑ anekappakÈravibhiÑsanakadassanenapi BhagavantaÑ
cÈletuÑ asakkonto ŒÄavako cintesi “yaÑn|nÈhaÑ kenaci ajeyyaÑ
dussÈvudhaÑ muÒceyyan”ti.
CattÈri kira ÈvudhÈni loke seÔÔhÈni–Sakkassa vajirÈvudhaÑ,
VessavaÓassa gadÈvudhaÑ, yamassa nayanÈvudhaÑ, ŒÄavakassa
dussÈvudhanti. Yadi hi Sakko duÔÔho1 vajirÈvudhaÑ Sinerumatthake
pahareyya, aÔÔhasaÔÔhisahassÈdhikayojanasatasahassaÑ vinivijjhitvÈ heÔÔhato
gaccheyya. VessavaÓena kujjhanakÈle2 vissajjitaÑ gadÈvudhaÑ bah|naÑ
yakkhasahassÈnaÑ sÊsaÑ pÈtetvÈ puna hatthapÈsaÑ ÈgantvÈ tiÔÔhati. Yamena
duÔÔhena nayanÈvudhena olokitamatte anekÈni kumbhaÓÉasahassÈni
tattakapÈle kilÈ3 viya pharantÈni4 vinassanti. ŒÄavako duÔÔho sace ÈkÈse
dussÈvudhaÑ muÒceyya, dvÈdasa vassÈni devo na vasseyya. Sace
pathaviyaÑ muÒceyya, sabbarukkhatiÓÈdÊni sussitvÈ dvÈdasavassantare na
puna viruheyyuÑ. Sace samudde muÒceyya, tattakapÈle udakabindu viya
sabbamudakaÑ susseyya. Sace Sinerusadisepi pabbate muÒceyya,
khaÓÉÈkhaÓÉaÑ hutvÈ vikireyya, so evaÑ mahÈnubhÈvaÑ dussÈvudhaÑ
uttarisÈÔakaÑ5 muÒcitvÈ aggahesi. Yebhuyyena dasasahassilokadhÈtudevatÈ
vegena sannipatiÑsu
______________________________________________________________
1. RuÔÔho (SÊ), ruddho (SyÈ) 2. PuthujjanakÈle (SÊ) 3. TiÓaÑ (SyÈ)
4. PhurantÈni (SÊ) 5. UtkariyakataÑ (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 297

“ajja BhagavÈ ŒÄavakaÑ damessati, tattha dhammaÑ sossÈmÈ”ti.

YuddhadassanakÈmÈpi devatÈ sannipatiÑsu. EvaÑ sakalampi ÈkÈsaÑ
devatÈhi paripuÓÓamahosi.
Atha ŒÄavako Bhagavato samÊpe upar|pari vicaritvÈ vatthÈvudhaÑ
muÒci. TaÑ asanivicakkaÑ viya ÈkÈse bheravasaddaÑ karontaÑ
dh|mÈyantaÑ pajjalantaÑ BhagavantaÑ patvÈ yakkhamÈnamaddanatthaÑ
pÈdapuÒcha nacoÄaÑ hutvÈ pÈdam|le nipati. ŒÄavakotaÑ disvÈ
chinnavisÈÓo viya usabho uddhatadÈÔho viya sappo nittejo nimmado
nipatitamÈnaddhajo1 hutvÈ cintesi “dussÈvudhampi me samaÓaÑ
nÈbhibhosi2, kinnu kho kÈraÓan”ti. “IdaÑ kÈraÓaÑ, mettÈvihÈrayutto
samaÓo, handa naÑ rosetvÈ mettÈya viyojemÊ”ti iminÈ sambandhenetaÑ
vuttaÑ–atha kho ŒÄavako yakkho yena BhagavÈ -pa- nikkhama samaÓÈti.
TatthÈyamadhippÈyo–kasmÈ mayÈ ananuÒÒÈto mama bhavanaÑ pavisitvÈ
gharasÈmiko viya itthÈgÈrassa majjhe nisinnosi, ananuyuttametaÑ
samaÓassa yadidaÑ adinnaparibhogo itthisaÑsaggo ca. TasmÈ yadi tvaÑ
samaÓadhamme Ôhito, nikkhama samaÓÈti. Eke pana “etÈni aÒÒÈni ca
pharusavacanÈni vatvÈ evÈyaÑ etadavocÈ”ti bhaÓanti.
Atha BhagavÈ “yasmÈ thaddho paÔithaddhabhÈvena vinetuÑ na sakkÈ,
so hi paÔithaddhabhÈve kayiramÈne seyyathÈpi caÓÉassa kukkurassa nÈsÈya
pittaÑ bhindeyya, so bhiyyoso mattÈya caÓÉataro assa, evaÑ thaddhataro
hoti, mudunÈ pana so sakkÈ vinetun”ti ÒatvÈ sÈdhÈvusoti piyavacanena tassa
vacanaÑ3 sampaÔicchitvÈ nikkhami. Tena vuttaÑ sÈdhÈvusoti BhagavÈ
nikkhamÊti.
Tato ŒÄavako “subbaco vatÈyaÑ samaÓo ekavacaneneva nikkhanto,
evaÑ nÈma nikkhametuÑ sukhaÑ samaÓaÑ akÈraÓenevÈhaÑ sakalarattiÑ
yuddhena abbhuyyÈsin”ti muducitto hutvÈ puna cintesi “idÈnipi na sakkÈ
jÈnituÑ, kinnu kho subbacatÈya nikkhanto udÈhu kodhano4, handÈhaÑ
vÊmaÑsÈmÊ”ti. Tato pavisa samaÓÈti Èha. Atha subbacoti
mudubh|tacittavavatthÈnakaraÓatthaÑ5 puna piyavacanaÑ vadanto
sÈdhÈvusoti
______________________________________________________________
1. Nipati tamÈnathaddho (SyÈ) 2. NÈdhibhosi (Ka)
3. PiyavacanaÑ (SyÈ) 4. Todhena (SÊ)
5. Mudubh|tacittassa cittavavatthÈnakaraÓatthaÑ (SÊ, SyÈ)
298 SaÑyuttanikÈya

BhagavÈ pÈvisi. ŒÄavako punappunaÑ tameva subbacabhÈvaÑ vÊmaÑsanto

dutiyampi tatiyampi nikkhama pavisÈti Èha. BhagavÈpi tathÈ akÈsi. Yadi na
kareyya, pakatiyÈpi thaddhayakkhassa1 cittaÑ thaddhataraÑ hutvÈ
dhammakathÈya bhÈjanaÑ na bhaveyya. TasmÈ yathÈ nÈma mÈtÈ rodantaÑ
puttakaÑ yaÑ so icchati, taÑ datvÈ vÈ katvÈ vÈ saÒÒÈpesi, tathÈ BhagavÈ
kilesarodanena rodantaÑ yakkhaÑ saÒÒÈpetuÑ yaÑ so bhaÓati, taÑ akÈsi.
YathÈ ca dhÈtÊ thaÒÒaÑ apivantaÑ dÈrakaÑ kiÒci datvÈ upalÈÄetvÈ pÈyeti,
tathÈ BhagavÈ yakkhaÑ lokuttaradhammakhÊraÑ pÈyetuÑ tassa
patthitavacanakaraÓena upalÈÄento evamakÈsi. YathÈ ca puriso lÈbumhi
catumadhuraÑ p|retukÈmo tassabbhantaraÑ sodheti, evaÑ BhagavÈ
yakkhassa citte lokuttaracatumadhuraÑ p|retukÈmo tassabbhantare
kodhamalaÑ sodhetuÑ yÈva tatiyaÑ nikkhamanapavisanaÑ akÈsi.
Atha ŒÄavako “subbaco ayaÑ samaÓo, ‘nikkhamÈ’ti vutto nikkhamati,
‘pavisÈ’ti vutto pavisati, yann|nÈhaÑ imaÑ samaÓaÑ evameva sakalarattiÑ
kilametvÈ pÈde gahetvÈ pÈraga~gÈya khipeyyan”ti pÈpakaÑ cittaÑ
uppÈdetvÈ catutthavÈraÑ Èha nikkhama samaÓÈti. TaÑ ÒatvÈ BhagavÈ na
khvÈhaÑ tanti Èha. EvaÑ vÈ vutte taduttarikaraÓÊyaÑ pariyesamÈno paÒhaÑ
pucchitabbaÑ maÒÒissati, taÑ dhammakathÈya sukhaÑ3 bhavissatÊti ÒatvÈ
na khvÈhaÑ tanti Èha. Tattha na-iti paÔikkhepe. Khoti avadhÈraÓe. Ahanti
attanidassanaÑ. Tanti hetuvacanaÑ. Tenevettha “yasmÈ tvaÑ evaÑ cintesi,
tasmÈ ahaÑ Èvuso neva nikkhamissÈmi, yaÑ te karaÓÊyaÑ, taÑ karohÊ”ti
evamattho daÔÔhabbo.
Tato ŒÄavako yasmÈ pubbepi ÈkÈsena gamanavelÈya “kinnu kho etaÑ
suvaÓÓavimÈnaÑ, udÈhu rajatamaÓivimÈnÈnaÑ aÒÒataraÑ, handa naÑ
passÈmÈ”ti4 evaÑ attano vimÈnaÑ Ègate iddhimante tÈpasaparibbÈjake
paÒhaÑ pucchitvÈ vissajjetuÑ asakkonte cittakkhepÈdÊhi viheÔÔheti, tasmÈ
Bhagavantampi tathÈ viheÔhessÈmÊti maÒÒamÈno paÒhaÑ tanti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. ThaddhaÑ yakkhassa (SyÈ) 2. Kathita (SyÈ)
3. MukhaÑ (SyÈ) 4. PassissÈmÈti (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 299

Kuto panassa paÒhÈti? Tassa kira mÈtÈpitaro KassapaÑ BhagavantaÑ

payirupÈsitvÈ aÔÔha paÒhe saha vissajjanena uggahesuÑ, te daharakÈle
ŒÄavakaÑ pariyÈpuÓÈpesuÑ, so kÈlaccayena vissajjanaÑ sammussi. Tato
“ime paÒhÈpi mÈ vinassant|”ti suvaÓÓapaÔÔe jÈtihi~gulakena lekhÈpetvÈ
vimÈne nikkhipi. Evamete puÔÔhapaÒhÈ1 BuddhavisayÈva honti. BhagavÈ
taÑ sutvÈ yasmÈ BuddhÈnaÑ pariccattalÈbhantarÈyo vÈ jÊvitantarÈyo vÈ
sabbaÒÒutaÒÒÈÓabyÈmappabhÈdipaÔighÈto vÈ2 na sakkÈ kenaci kÈtuÑ, tasmÈ
naÑ loke asÈdhÈraÓaÑ BuddhÈnubhÈvaÑ dassento na khvÈhaÑ taÑ Èvuso
passÈmi sadevake loketi-ÈdimÈha.
EvaÑ BhagavÈ tassa bÈdhanacittaÑ3 paÔisedhetvÈ paÒhÈpucchane
ussÈhaÑ janento Èha apica tvaÑ Èvuso puccha, yadÈka~khasÊti. Tassattho–
puccha, yadi Èka~khasi, na me paÒhÈvissajjane bhÈro atthi. Atha vÈ puccha
yaÑ Èka~khasi, sabbaÑ4 te vissajjessÈmÊti sabbaÒÒupavÈraÓaÑ pavÈresi
asÈdhÈraÓaÑ Paccekabuddha-aggasÈvakamahÈsÈvakehi. EvaÑ BhagavatÈ
sabbaÒÒupavÈraÓÈya pavÈritÈya atha kho ŒÄavako yakkho BhagavantaÑ
gÈthÈya ajjhabhÈsi.
Tattha kiÑ s|dha vittanti kiÑ su idha vittaÑ. Vittanti dhanaÑ. TaÑ hi
pÊtisa~khÈtaÑ vittiÑ karoti, tasmÈ “vittan”ti vuccati. SuciÓÓanti sukataÑ.
Sukhanti kÈyikacetasikaÑ sÈtaÑ. ŒvahÈtÊti Èvahati Èneti deti appeti. Have-
iti daÄhatthe nipÈto. SÈdutaranti atisayena sÈdu. “SÈdhutaran”tipi pÈÔho.
RasÈnanti rasasaÒÒitÈnaÑ dhammÈnaÑ. Kathanti kena pakÈrena.
KathaÑjÊvino jÊvitaÑ kathaÑjÊviÑjÊvitaÑ. GÈthÈbandhasukhatthaÑ pana
sÈnunÈsikaÑ vuccati. KathaÑjÊviÑ jÊvatanÔi5 vÈ pÈÔho, tassa “jÊvantÈnaÑ
kathaÑjÊvin”ti attho. EvaÑ imÈya gÈthÈya “kiÑ su idha loke purisassa
vittaÑ seÔÔhaÑ, kiÑ su suciÓÓaÑ sukhamÈvahÈti, kiÑ rasÈnaÑ sÈdutaraÑ,
kathaÑjÊviÑ jÊvitaÑ seÔÔhamÈh|”ti ime cattÈro paÒhe pucchi.
Athassa BhagavÈ Kassapadasabalena vissajjitanayeneva vissajjento
imaÑ gÈthamÈha saddhÊdha vittanti. Tattha yathÈ hiraÒÒasuvaÓÓÈdi vittaÑ
______________________________________________________________
1. BuddhapaÒhÈ (SÊ, SyÈ) ®ÊkÈ passitabbÈ.
2. SabbaÒÒutaÒÒÈÓabyÈmappabhÈnaÑ paÔighÈÔo vÈ (SyÈ)
3. BÈdhanÈ cittaÑ (Ka) 4. SabbantaÑ (SyÈ) 5. KathaÑjÊvÊ jÊvitanti (SyÈ)
300 SaÑyuttanikÈya

upabhogasukhaÑ Èvahati, khuppipÈsÈdidukkhaÑ paÔibÈhati, dÈliddiyaÑ

v|pasameti, muttÈdiratanapaÔilÈbhahetu hoti, lokasantatiÒca Èvahati, evaÑ
lokiyalokuttarÈ saddhÈpi yathÈsambhavaÑ lokiyalokuttaraÑ vipÈkaÑ
sukhamÈvahati, saddhÈdhurena paÔipannÈnaÑ jÈtijarÈdidukkhaÑ paÔibÈhati,
guÓadÈliddiyaÑ v|pasameti, satisambojjha~gÈdiratanapaÔilÈbhahetu hoti.
“Saddho sÊlena sampanno, yaso bhogasamappito.
YaÑ yaÑ padesaÑ bhajati, tattha tattheva p|jito”ti1–
Vacanato lokasantatiÒca ÈvahatÊti katvÈ “vittan”ti vuttaÑ. YasmÈ pana
tesaÑ saddhÈvittaÑ anugÈmikaÑ anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ sabbasampattihetu,
lokiyassa hiraÒÒasuvaÓÓÈdivittassÈpi nidÈnaÑ. Saddhoyeva hi dÈnÈdÊni
puÒÒÈni katvÈ vittaÑ adhigacchati, assaddhassa pana vittaÑ yÈvadeva
anatthÈya hoti, tasmÈ seÔÔhanti vuttaÑ. PurisassÈti
ukkaÔÔhaparicchedadesanÈ. TasmÈ na kevalaÑ purisassa, itthi-ÈdÊnampi
saddhÈvittameva seÔÔhanti veditabbaÑ.
Dhammoti dasakusaladhammo, dÈnasÊlabhÈvanÈdhammo2 vÈ. SuciÓÓoti
sukato sucarito. SukhamÈvahÈtÊti SoÓaseÔÔhiputtaraÔÔhapÈlÈdÊnaÑ viya
manussasukhaÑ, SakkÈdÊnaÑ viya dibbasukhaÑ, pariyosÈne
MahÈpadumÈdÊnaÑ viya nibbÈnasukhaÒca Èvahati.
Saccanti ayaÑ saccasaddo anekesu atthesu dissati. SeyyathidaÑ?
“saccaÑ bhaÓe na kujjheyyÈ”ti-ÈdÊsu3 vÈcÈsacce. “Sacce ÔhitÈ
samaÓabrÈhmaÓÈ cÈ”ti-ÈdÊsu4 viratisacce. “KasmÈ nu saccÈni vadanti nÈnÈ,
pavÈdiyÈse kusalÈvadÈnÈ”ti-ÈdÊsu5 diÔÔhisacce. “CattÈrimÈni bhikkhave
brÈhmaÓasaccÈnÊ”ti-ÈdÊsu6 brÈhmaÓasacce. “EkaÑ hi saccaÑ na
dutÊyamatthÊ”ti-ÈdÊsu7 paramatthasacce. “CatunnaÑ saccÈnaÑ kati kusalÈ”ti-
ÈdÊsu8 ariyasacce. Idha pana paramatthasaccaÑ nibbÈnaÑ viratisaccaÒca
abbhantaraÑ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 56 piÔÔhe. 2. DÈnasÊlÈdidhammo (SyÈ)
3. Khu 1. 46 piÔÔhe. 4. Khu 6. 140 piÔÔhe JÈtake.
5. Khu 1. 416 piÔÔhe SuttanipÈte. 6. AÑ 1. 496 piÔÔhe.
7. Khu 1. 416; Khu 7. 226 piÔÔhesu. 8. Abhi 2. 118 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 301

katvÈ vÈcÈsaccaÑ adhippetaÑ, yassÈnubhÈvena udakÈdÊni vase vattenti,

jÈtijarÈmaraÓapÈraÑ taranti. YathÈha–
“Saccena vÈcenudakamhi1 dhÈvati2,
Visampi saccena hananti paÓÉitÈ.
Saccena devo thanayaÑ pavassati,
Sacce ÔhitÈ nibbutiÑ patthayanti.
Ye kecime atthi rasÈ pathabyÈ,
SaccaÑ tesaÑ sÈdutaraÑ rasÈnaÑ.
Sacce ÔhitÈ samaÓabrÈhmaÓÈ ca,
Taranti jÈtimaraÓassa pÈran”ti3.
SÈdutaranti madhurataraÑ paÓitataraÑ. RasÈnanti ye ime “m|laraso
khandharaso”ti-ÈdinÈ4 nayena sÈyanÊyadhammÈ, yecime5 “anujÈnÈmi
bhikkhave sabbaÑ phalarasaÑ6, arasar|po bhavaÑ Gotamo, ye te brÈhmaÓa
r|parasÈ saddarasÈ7, anÈpatti rasarase8, ayaÑ dhammavinayo ekaraso
vimuttiraso9, bhÈgÊ vÈ BhagavÈ attharasassa dhammarasassÈ”ti-ÈdinÈ10
nayena r|pÈcÈrarasupavajjÈ avasesÈ byaÒjanÈdayo “dhammarasÈ”ti
vuccanti, tesaÑ rasÈnaÑ saccaÑ have sÈdutaraÑ saccameva sÈdutaraÑ.
SÈdhutaraÑ vÈ seÔÔhataraÑ uttamataraÑ. M|larasÈdayo hi
sarÊramupabr|henti, saÑkilesikaÒca sukhamÈvahanti. Saccarase11
viratisaccavÈcÈsaccaraso samathavipassanÈdÊhi cittaÑ upabr|heti,
asaÑkilesikaÒca sukhamÈvahati. Vimuttiraso
paramatthasaccarasaparibhÈvitattÈ sÈdu, attharasadhammarasÈ ca
tadadhigam|pÈyabh|taÑ atthaÒca dhammaÒca nissÈya pavattitoti.
PaÒÒÈjÊviÑjÊvitanti ettha pana yvÈyaÑ andhekacakkhudvicakkhukesu
dvicakkhupuggalo gahaÔÔho vÈ kammantÈnuÔÔhÈnasaraÓagamana-
dÈnasaÑvibhÈgasÊlasamÈdÈnuposathakammÈdi gahaÔÔhapaÔipadaÑ, pabbajito
vÈ avippaÔisÈrakasÊlasa~khÈtaÑ taduttaricittavisuddhi-Èdibhedampi
pabbajitapaÔipadaÑ paÒÒÈya ÈrÈdhetvÈ jÊvati,
______________________________________________________________
1. SaccavÈdena udakaÑ (SyÈ), saccena vÈdenudakampi (Ka) 2. GÈdhati (SÊ)
3. Khu 6. 140 piÔÔhe. 4. Abhi 1. 167 piÔÔhe.
5. Ye kecime (SyÈ) 6. Vi 3. 344 piÔÔhe.
7. Vi 1. 2; AÑ 3. 19 piÔÔhesu. 8. Vi 2. 251 piÔÔhe.
9. Vi 4. 423; AÑ 3. 42 piÔÔhesu.
10. Khu 7. 262; Khu 8. 26 piÔÔhesu. 11. Saccaraso (SÊ, SyÈ)
302 SaÑyuttanikÈya

tassa paÒÒÈya jÊvino jÊvitaÑ, taÑ vÈ paÒÒÈjÊvitaÑ seÔÔhamÈh|ti evamattho

daÔÔhabbo.
EvaÑ BhagavatÈ vissajjite cattÈropi paÒhe sutvÈ attamano yakkho
avasesepi cattÈro paÒhe pucchanto kathaÑsu tarati oghanti gÈthamÈha.
Athassa BhagavÈ purimanayeneva vissajjento saddhÈya taratÊti gÈthamÈha.
Tattha kiÒcÈpi yo catubbidhamoghaÑ tarati, so saÑsÈraÓÓavampi tarati,
vaÔÔadukkhampi acceti, kilesamalÈpi parisujjhati, evaÑ santepi pana yasmÈ
assaddho oghataraÓaÑ asaddahanto na pakkhandati, paÒcasu kÈmaguÓesu
cittavossaggena pamatto tattheva visattattÈ1 saÑsÈraÓÓavaÑ na tarati, kusÊto
dukkhaÑ viharati vokiÓÓo akusalehi dhammehi, appaÒÒo suddhimaggaÑ
ajÈnanto na parisujjhati, tasmÈ tappaÔipakkhaÑ dassentena BhagavatÈ ayaÑ
gÈthÈ vuttÈ.
EvaÑ vuttÈya cetÈya yasmÈ sotÈpattiya~gapadaÔÔhÈnaÑ saddhindriyaÑ,
tasmÈ saddhÈya tarati oghanti iminÈ padena diÔÔhoghataraÓaÑ
sotÈpattimaggaÑ sotÈpannaÒca pakÈseti. YasmÈ pana sotÈpanno kusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ bhÈvanÈya sÈtaccakiriyasa~khÈtena appamÈdena samannÈgato
dutiyamaggaÑ ÈrÈdhetvÈ ÔhapetvÈ sakidevimaÑ lokaÑ ÈgamanamaggaÑ
avasesaÑ sotÈpattimaggena atiÓÓaÑ bhavoghavatthuÑ saÑsÈraÓÓavaÑ
tarati, tasmÈ appamÈdena aÓÓavanti iminÈ padena bhavoghataraÓaÑ
sakadÈgÈmimaggaÑ sakadÈgÈmiÒca pakÈseti. YasmÈ ca sakadÈgÈmÊ
vÊriyena tatiyamaggaÑ ÈrÈdhetvÈ sakadÈgÈmimaggena anatÊtaÑ
kÈmoghavatthuÑ kÈmogasaÒÒitaÒca kÈmadukkhamacceti, tasmÈ vÊriyena
dukkhamaccetÊti iminÈ2 padena kÈmoghataraÓaÑ anÈgÈmimaggaÑ
anÈgÈmiÒca pakÈseti. YasmÈ pana anÈgÈmÊ vigakakÈmasaÒÒÈya3
parisuddhÈya paÒÒÈya ekantaparisuddhaÑ catutthamaggapaÒÒaÑ ÈrÈdhetvÈ
anÈgÈmimaggena appahÊnaÑ avijjÈsa~khÈtaÑ paramamalaÑ pajahati, tasmÈ
paÒÒÈya parisujjhatÊti iminÈ padena avijjoghataraÓaÑ arahattamaggaÒca
arahattaÒca pakÈseti. ImÈya ca arahattanik|Ôena kathitÈya gÈthÈya
pariyosÈne yakkho sotÈpattiphale patiÔÔhÈsi.
______________________________________________________________
1. SattatÈya (SyÈ) 2. IminÈpi (SÊ) 3. VigatakÈmapa~kÈya (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 303

IdÈni tameva “paÒÒÈya parisujjhatÊ”ti ettha vuttaÑ paÒÒÈpadaÑ gahetvÈ

attano paÔibhÈnena lokiyalokuttaramissakaÑ paÒhaÑ pucchanto kathaÑsu
labhate paÒÒanti imaÑ chappadaÑ gÈthamÈha. Tattha kathaÑs|ti
sabbattheva atthayuttipucchÈ hoti. AyaÑ hi paÒÒÈdi-atthaÑ ÒatvÈ tassa
yuttiÑ pucchati “kathaÑ kÈya yuttiyÈ kena kÈraÓena paÒÒaÑ labhatÊ”ti. Esa
nayo dhanÈdÊsu.
Athassa BhagavÈ cat|hi kÈraÓehi paÒÒÈlÈbhaÑ dassento saddahÈnoti-
ÈdimÈha. Tassattho–yena pubbabhÈge kÈyasucaritÈdibhedena aparabhÈge
ca sattatiÑsabodhipakkhiyabhedena dhammena arahanto
BuddhapaccekabuddhasÈvakÈ nibbÈnaÑ pattÈ, taÑ saddahÈno arahataÑ
dhammaÑ nibbÈnapattiyÈ lokiyalokuttarapaÒÒaÑ labhati, taÒca kho na
saddhÈmattakeneva. YasmÈ pana saddhÈjÈto upasa~kamati, upasa~kamanto
payirupÈsati, payirupÈsanto sotaÑ odahati, ohitasoto dhammaÑ suÓÈti,
tasmÈ upasa~kamanato pabhuti yÈva dhammassavanena suss|saÑ labhati.
KiÑ vuttaÑ hoti–taÑ dhammaÑ saddahitvÈpi ÈcariyupajjhÈye kÈlena
upasa~kamitvÈ vattakaraÓena payirupÈsitvÈ yadÈ payirupÈsanÈya
ÈrÈdhitacittÈ kiÒci vattukÈmÈ honti, atha adhigatÈya sotukÈmatÈya sotaÑ
odahitvÈ suÓanto labhatÊti. EvaÑ suss|sampi ca sati-avippavÈsena
appamatto subhÈsitadubbhÈsitaÒÒutÈya vicakkhaÓo eva labhati, na itaro.
TenÈha “appamatto vicakkhaÓo”ti.
EvaÑ yasmÈ saddhÈya paÒÒÈlÈbhasaÑvattanikaÑ paÔipadaÑ paÔipajjati,
suss|sÈya sakkaccaÑ paÒÒÈdhigam|pÈyaÑ suÓÈti, appamÈdena gahitaÑ na
pamussati, vicakkhaÓatÈya an|nÈdhikaÑ aviparÊtaÒca gahetvÈ vitthÈrikaÑ
karoti. Suss|sÈya vÈ ohitasoto paÒÒÈpaÔilÈbhahetuÑ dhammaÑ suÓÈti,
appamÈdena sutadhammaÑ1 dhÈreti, vicakkhaÓatÈya dhatÈnaÑ dhammÈnaÑ
atthamupaparikkhati, athÈnupubbena paramatthasaccaÑ sacchikaroti,
tasmÈssa BhagavÈ “kathaÑsu labhate paÒÒan”ti puÔÔho imÈni cattÈri
kÈraÓÈni dassento imaÑ gÈthamÈha.
______________________________________________________________
1. SutvÈ dhammaÑ (SÊ, SyÈ)
304 SaÑyuttanikÈya

IdÈni tato pare tayo paÒhe vissajjento patir|pakÈrÊti imaÑ gÈthamÈha.

Tattha desakÈlÈdÊni ahÈpetvÈ lokiyassa lokuttarassa vÈ dhanassa patir|paÑ
adhigam|pÈyaÑ karotÊti patir|pakÈrÊ. DhuravÈti cetasikavÊriyavasena
anikkhittadhuro. UÔÔhÈtÈti “yo ca sÊtaÒca uÓhaÒca, tiÓÈ bhiyyo na
maÒÒatÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena kÈyikavÊriyavasena uÔÔhÈnasampanno
asithilaparakkamo. Vindate dhananti ekam|sikÈyanacirasseva
catusatasahassasa~khaÑ c|ÄantevÈsÊ viya lokiyadhanaÒca,
MahallakamahÈtissatthero2 viya lokuttaradhanaÒca labhati. So “tÊhiyeva
iriyÈpathehi viharissÈmÊ”ti vattaÑ katvÈ thinamiddhÈgamanavelÈya
palÈlacumbaÔakaÑ temetvÈ sÊse katvÈ galappamÈÓaÑ udakaÑ pavisitvÈ
thinamiddhaÑ paÔibÈhanto dasahi vassehi arahattaÑ pÈpuÓi. SaccenÈti
vacÊsaccenÈpi “saccavÈdÊ bh|tavÈdÊ”ti, paramatthasaccenÈpi “Buddho
Paccekabuddho ariyasÈvako”ti evaÑ kittaÑ pappoti. Dadanti yaÑkiÒci icchi
tapatthitaÑ dadanto mittÈni ganthati, sampÈdeti karotÊti attho. DuddadaÑ
vÈdadaÑ taÑ ganthati. DÈnamukhena vÈ cattÈripi sa~gahavatth|ni gahitÈnÊti
veditabbÈni, tehi mittÈni karotÊti vuttaÑ hoti.
EvaÑ gahaÔÔhapabbajitÈnaÑ sÈdhÈraÓena lokiyalokuttaramissakena
nayena cattÈro paÒhe vissajjetvÈ idÈni “kathaÑ pecca na socatÊ”ti imaÑ
paÒcamaÑ paÒhaÑ gahaÔÔhavasena vissajjento yasseteti-ÈdimÈha.
Tassattho–yassa “saddahÈno arahatan”ti ettha vuttÈya
sabbakalyÈÓadhammuppÈdikÈya saddhÈya samannÈgatattÈ saddhassa,
gharamesinoti3 gharÈvÈsaÑ paÒca vÈ kÈmaguÓe esantassa gavesantassa
kÈmabhogino gahaÔÔhassa “saccena kittiÑ pappotÊ”ti ettha vuttappakÈraÑ
saccaÑ, “suss|saÑ lahate paÒÒan”ti ettha suss|sapaÒÒÈnÈmena vuttova
dammo, “dhuravÈ uÔÔhÈtÈ”ti ettha dhuranÈmena uÔÔhÈnanÈmena ca vuttÈ
dhiti, “dadaÑ mittÈni ganthatÊ”ti etta vuttappakÈro cÈgo cÈti ete caturo
dhammÈ santi, sa ve pecca na socatÊti idhalokÈ paralokaÑ gantvÈ sa ve4 na
socatÊti.
______________________________________________________________
1. Khu 2. 264 TheragÈthÈyaÑ. 2. MallakamahÈtissatthero (Ka)
3. Gharamesinoti ettha (SyÈ) 4. Sa ve pecca (SÊ, SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 305

EvaÑ BhagavÈ paÒcamampi paÒhaÑ vissajjetvÈ taÑ yakkhaÑ codento

i~gha aÒÒepÊti-ÈdimÈha. Tattha i~ghÈti codanatthe nipÈto. AÒÒepÊti aÒÒepi
dhamme puth| samaÓabrÈhmaÓe pucchassu. AÒÒepi vÈ p|raÓÈdayo
sabbaÒÒupaÔiÒÒe puth| samaÓabrÈhmaÓe pucchassu, yadi amhehi “saccena
kittaÑ pappotÊ”ti ettha vuttappakÈrÈ saccÈbhiyyo kittippattikÈraÓaÑ vÈ,
“suss|saÑ labhate paÒÒan”ti ettha suss|sÈti paÒÒÈpadesena vuttÈ dammÈ1
bhiyyo lokiyalokuttarapaÒÒÈpaÔilÈbhakÈraÓaÑ vÈ, “dadaÑ mittÈni
ganthatÊ”ti ettha vuttappakÈrÈ cÈgÈ bhiyyo mittaganthanakÈraÓaÑ vÈ,
“dhuravÈ uÔÔhÈtÈ”ti ettha taÑ taÑ atthavasaÑ paÔicca dhuranÈmena
uÔÔhÈnanÈmena ca vuttÈya mahÈbhÈrasahanatthena2 ussoÄhibhÈvappattÈya
vÊriyasa~khÈtÈya khantyÈ bhiyyo lokiyalokuttaradhanavindanakÈraÓaÑ vÈ,
“saccaÑ dammo dhiti cÈgo”ti evaÑ vuttehi imeheva cat|hi dhammehi
bhiyyo asmÈ lokÈ paraÑ lokaÑ pecca3 asocnakÈraÓaÑ vÈ idha vijjatÊti
ayamettha saddhiÑ sa~khepayojanÈya atthavaÓÓanÈ. VitthÈrato pana
ekamekaÑ padaÑ atthuddhÈrapaduddhÈrapadavaÓÓanÈnayehi vibhajitvÈ
veditabbÈ.
EvaÑ vutte yakkho yena saÑsayena aÒÒe puccheyya, tassa pahÊnattÈ
kathaÑ nu dÈni puccheyyaÑ, puth| samaÓabrÈhmaÓeti vatvÈ yepissa
apucchanakÈraÓaÑ na jÈnanti, tepi jÈnÈpento yohaÑ4 ajjapajÈnÈmi, yo attho
samparÈyikoti Èha. Tattha ajjÈti ajjÈdiÑ5 katvÈti adhippÈyo. PajÈnÈmÊti
yathÈvuttena pakÈrena jÈnÈmi. Yo atthoti ettÈvatÈ “suss|saÑ labhate
paÒÒan”ti-ÈdinÈ nayena vuttaÑ diÔÔhadhammikaÑ dasseti. SampirÈyikoti
iminÈ “yassete caturo dhammÈ”ti vuttaÑ pecca sokÈbhÈvakÈraÓaÑ6
samparÈyikaÑ. Atthoti ca kÈraÓassetaÑ adhivacanaÑ. AyaÑ hi atthasaddo
“sÈtthaÑ sabyaÒjanan”ti evamÈdÊsu7 pÈÔhatthe8 vattati. “Atthe me gahapati
hiraÒÒasuvaÓÓenÈ”ti-ÈdÊsu9 vicakkhaÓe10. “Hoti sÊlavataÑ attho”ti-ÈdÊsu11
vaÉÉhimhi. “Bahujano bhajate atthahet|”ti-ÈdÊsu dhane. “UbhinnamatthaÑ
caratÊ”ti-ÈdÊsu12
______________________________________________________________
1. DamÈ (SyÈ) 2. MahÈbhÈraharaÓatthena (SyÈ) 3. GantvÈ pecca (SyÈ)
4. SohaÑ (SÊ) 5. AjjÈdikaÑ (SyÈ) 6. SokÈbhÈvakaraÑ (SÊ, SyÈ)
7. Vi 1. 1; DÊ 1. 82 piÔÔhÈdÊsu. 8. Padatthe (SÊ)
9. DÊ 2. 144; Ma 3. 213 piÔÔhesu.
10. CikkhaÓe (SÊ, SyÈ), kiccatthe (SuttanipÈte ŒÄavakasuttavaÓÓanÈyaÑ).
11. Khu 5. 3 pitÔhe JÈtake.
12. Khu 5. 163; SaÑ 1. 224; Khu 2. 288 piÔÔhesu.
306 SaÑyuttanikÈya

hite. “Atthe jÈte ca paÓÉitan”ti-ÈdÊsu1 kÈraÓe. Idha pana kÈraÓe. TasmÈ yaÑ
paÒÒÈdilÈbhÈdÊnaÑ2 kÈraÓaÑ diÔÔhadhammikaÑ, yaÒca pecca sokÈbhÈvassa
kÈraÓaÑ samparÈyikaÑ, taÑ yohaÑ ajja BhagavatÈ vuttanayena sÈmaÑyeva
pajÈnÈmi, so kathaÑ nu dÈni puccheyyaÑ puth| samaÓabrÈhmaÓeti
evamettha sa~khepato attho veditabbo.
EvaÑ yakkho “pajÈnÈmi yo attho samparÈyiko”ti vatvÈ tassa ÒÈÓassa
BhagavaÑm|lakattaÑ dassento atthÈya vata me Buddhoti Èha. Tatha
atthÈyÈti hitÈya vuÉÉhiyÈca. Yattha dinnaÑ mahapphalanti “yassete caturo
dhammÈ”ti ettha vuttacÈgena yattha dinnaÑ mahapphalaÑ, taÑ
aggadakkhiÓeyyaÑ BuddhaÑ pajÈnÈmÊti attho. Keci pana “saÑghaÑ
sandhÈya evamÈhÈ”ti bhaÓanti.
EvaÑ imÈya gÈthÈya attano hitÈdhigamaÑ dassetvÈ idÈni
sahitapaÔipattiÑ3 dÊpento so ahaÑ vicarissÈmÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha gÈmÈ
gÈmanti devagÈmÈ devagÈmaÑ. PurÈ puranti devanagarato devanagaraÑ.
NamassamÈno SambuddhaÑ, dhammassa ca sudhammatanti
“SammÈsambuddho vata BhagavÈ, svÈkkhÈto vata BhagavatÈ dhammo”ti-
ÈdinÈ nayena BuddhasubodhitaÒca, dhammasudhammataÒca,
ca-saddena “suppaÔipanno vata Bhagavato sÈvakasaÑgho”ti-ÈdinÈ
saÑghasuppaÔipattiÒca4 abhitthavitvÈ5 namassamÈno dhammaghosako hutvÈ
vicarissÈmÊti vuttaÑ hoti.
EvamimÈya gÈthÈya pariyosÈnaÒca rattivibhÈvanaÒca
sÈdhukÈrasadduÔÔhÈnaÒca ŒÄavakakumÈrassa yakkhabhavanaÑ ÈnayanaÒca
ekakkhaÓeyeva ahosi. RÈjapurisÈ sÈdhukÈrasaddaÑ sutvÈ “evar|po
sÈdhukÈrasaddo ÔhapetvÈ Buddhe na aÒÒesaÑ abbhuggacchati, Ègato nu kho
BhagavÈ”ti ÈvajjentÈ Bhagavato sarÊrappabhaÑ disvÈ pubbe viya bahi
aÔÔhatvÈ nibbisa~kÈ6 antoyeva pavisitvÈ addasaÑsu BhagavantaÑ yakkhassa
bhavane nisinnaÑ, yakkhaÒca aÒjaliÑ paggahetvÈ ÔhitaÑ. DisvÈna yakkhaÑ
ÈhaÑsu “ayaÑ te mahÈyakkha rÈjakumÈro balikammÈya ÈnÊto, handa naÑ
khÈda vÈ bhuÒja vÈ, yathÈpaccayaÑ vÈ karohÊ”ti. So sotÈpannattÈ lajjito
______________________________________________________________
1. Khu 5. 22 piÔÔhe. 2. PaÒÒÈya lÈbhÈdÊnaÑ (Ka)
3. ParahitapaÔipattiÑ (SÊ, SuttanipÈtaÔÔhakathÈya ca), parahitÈya paÔipattiÑ (SyÈ)
4. SaÑghasuppaÔipannataÒca (SÊ) 5. AbhitthavitvÈ abhitthavitvÈ (SyÈ)
6. NirÈsa~kÈ (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 307

visesena ca Bhagavato purato evaÑ vuccamÈno atha taÑ kumÈraÑ ubhohi

hatthehi paÔiggahetvÈ Bhagavato upanÈmesi “ayaÑ bhante kumÈro mayhaÑ
pesito, imÈhaÑ Bhagavato dammi, hitÈnukampakÈ BuddhÈ, paÔiggaÓhÈtu
bhante BhagavÈ imaÑ dÈrakaÑ imassa hitatthÈya sukhatthÈyÈ”ti. ImaÒca
gÈthamÈha–
“ImaÑ kumÈraÑ satapuÒÒalakkhaÓaÑ,
Sabba~gupetaÑ paripuÓÓabyaÒjanaÑ.
Udaggacitto sumano dadÈmi te,
PaÔiggaha lokahitÈya cakkhumÈ”ti.
PaÔiggahesi BhagavÈ kumÈraÑ. PaÔiggaÓhanto ca yakkhassa ca
kumÈrassa ca ma~galakaraÓatthaÑ pÈd|nagÈthaÑ abhÈsi. TaÑ yakkho
kumÈraÑ saraÓaÑ gamento tikkhattuÑ catutthapÈdena p|reso.
SeyyathidaÑ–
“DÊghÈyuko hotu ayaÑ kumÈro,
TuvaÒca1 yakkha sukhito bhavÈhi.
AbyÈdhitÈ lokahitÈya tiÔÔhatha2,
AyaÑ kumÈro saraÓamupeti BuddhaÑ -pa- dhammaÑ -pa- saÑghan”ti.
Atha BhagavÈ kumÈraÑ rÈjapurisÈnaÑ adÈsi “imaÑ vaÉÉhetvÈ puna
mameva dethÈ”ti. EvaÑ so kumÈro rÈjapurisÈnaÑ hatthato yakkhassa
hatthaÑ, yakkhassa hatthato Bhagavato hatthaÑ, Bhagavato hatthato puna
rÈjapurisÈnaÑ hatthaÑ gatattÈ nÈmato “Hatthako ŒÄavako”ti jÈto. TaÑ
ÈdÈya paÔinivatte rÈjapurise disvÈ kassakavanakammikÈdayo “kiÑ yakkho
kumÈraÑ atidaharattÈ na icchÊ”ti bhÊtÈ pucchiÑsu. RÈjapurisÈ “mÈ bhÈyatha,
khemaÑ kataÑ BhagavatÈ”ti sabbamÈrocesuÑ. Tato “sÈdhu sÈdh|”ti
sakalaÑ ŒÄavinagaraÑ ekakolÈhalena yakkhÈbhimukhaÑ ahosi. Yakkhopi
Bhagavato bhikkhÈcÈrakÈle anuppatte pattacÊvaraÑ gahetvÈ
upaÉÉhamaggaÑ anugantvÈ nivatti.
Atha BhagavÈ nagare piÓÉÈya caritvÈ katabhattakicco nagaradvÈre
aÒÒatarasmiÑ vivitte rukkham|le paÒÒattavarabuddhÈsane nisÊdi. Tato
mahÈjanakÈyena saddhaÑ rÈjÈ ca nÈgarÈ ca ekato sampiÓÉitvÈ BhagavantaÑ
______________________________________________________________
1. BhavaÒca (SyÈ) 2. TiÔÔhatu (SyÈ)
308 SaÑyuttanikÈya

supasa~kamma vanditvÈ parivÈretvÈ nisinnÈ “kathaÑ bhante evaÑ dÈruÓaÑ

yakkhaÑ damayitthÈ”ti pucchiÑsu. TesaÑ BhagavÈ yuddhamÈdiÑ katvÈ
“evaÑ navavidhaÑ vassaÑ vassetvÈ evaÑ vibhiÑsanakaÑ akÈsi, evaÑ
paÒhaÑ pucchi, tassÈhaÑ evaÑ vissajjesin”ti TamevÈÄavakasuttaÑ kathesi.
KathÈpariyosÈne caturÈsÊtipÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi. Tato
rÈjÈ ceva nÈgarÈ ca VessavaÓamahÈrÈjassa bhavanasamÊpe yakkhassa
bhavanaÑ katvÈ pupphagandhÈdisakkÈr|petaÑ niccabaliÑ pavattesuÑ.
TaÒca kumÈraÑ viÒÒutaÑ pattaÑ “tvaÑ BhagavantaÑ nissÈya jÊvitaÑ labhi,
gaccha BhagavantaÑyeva payirupÈsassu bhikkhusaÑghaÒcÈ”ti vissajjesuÑ.
So BhagavantaÒca bhikkhusaÑghaÒca payirupÈsamÈno nacirasseva
anÈgÈmiphale patiÔÔhÈya sabbaÑ BuddhavacanaÑ uggahetvÈ paÒcasata-
upÈsakaparivÈro ahosi. BhagavÈ ca naÑ etadagge niddisi “etadaggaÑ
bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ upÈsakÈnaÑ cat|hi sa~gahavatth|hi parisaÑ
sa~gaÓhantÈnaÑ yadidaÑ Hatthako ŒÄavako”ti1.
. DvÈdasamaÑ.

YakkhasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

______________________________________________________________
1. AÑ 1. 27 piÔÔhe.
 11. SakkasaÑyutta

1. PaÔhamavagga

1. SuvÊrasuttavaÓÓanÈ
247. SakkasaÑyuttassa1 paÔhame abhiyaÑs|ti kadÈ abhiyaÑsu? YadÈ
balavanto ahesuÑ, tadÈ. TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–Sakko kira
MagadharaÔÔhe MacalagÈmake2 Magho nÈma mÈÓavo hutvÈ tettiÑsa purise
gahetvÈ kalyÈÓakammaÑ karonto satta vatapadÈni3 p|retvÈ tattha kÈla~kato
devaloke nibbatti. TaÑ balavakammÈnubhÈvena saparisaÑ sesadevatÈ
dasahi ÔhÈnehi adhigaÓhantaÑ4 disvÈ “ÈgantukadevaputtÈ ÈgatÈ”ti nevÈsikÈ
gandhapÈnaÑ5 sajjayiÑsu. Sakko sakaparisÈya saÒÒaÑ adÈsi “mÈrisÈ mÈ
gandhapÈnaÑ pivittha, pivanÈkÈramattameva dassethÈ”ti. Te tathÈ akaÑsu.
NevÈsikadevatÈ6 suvaÓÓasarakehi upanÊtaÑ gandhapÈnaÑ yÈvadatthaÑ
pivitvÈ mattÈ tattha tattha suvaÓÓapathaviyaÑ patitvÈ sayiÑsu. Sakko
“gaÓhatha putthahatÈya putte”ti7 te pÈdesu gahetvÈ SinerupÈde khipÈpesi.
Sakkassa puÒÒatejena tadanuvattakÈpi sabbe tattheva patiÑsu. Te
sineruvemajjhakÈle saÒÒaÑ labhitvÈ “tÈtÈ na suraÑ pivimha, na suraÑ
pivimhÈ”ti ÈhaÑsu. Tato paÔÔhÈya AsurÈ nÈma jÈtÈ. Atha nesaÑ
kammapaccaya-utusamuÔÔhÈnaÑ Sinerussa heÔÔhimatale dasayojanasahassaÑ
AsurabhavanaÑ nibbatti. Sakko tesaÑ nivattetvÈ anÈgamanatthÈya
ÈrakkhaÑ Ôhapesi, yaÑ sandhÈya vuttaÑ–
“AntarÈ dvinnaÑ ayujjhapurÈnaÑ,
PaÒcavidhÈ ÔhapitÈ abhirakkhÈ.
UdakaÑ8 karoÔi payassa ca hÈrÊ9,
MadanayutÈ10 caturo ca mahatthÈ”ti11.
______________________________________________________________
1. PaÔhamavaggassa (SyÈ) 2. AcalagÈmake (SyÈ) 3. VattapadÈni (SyÈ, Ka)
4. AdhigayhantaÑ (SyÈ) 5. GaÓÉapÈnaÑ (SÊ) 6. NevÈsikadevaputtÈ (SyÈ)
7. PuttamatÈya putteti (SyÈ), dhuttahatÈya sutteti (Ka)
8. Uraga (SÊ, Ka) 9. Payassa ca bharÊ (SÊ), payassukarÊ (SyÈ)
10. DamanayuddhÈ (SyÈ) 11. MahantÈti (SÊ)
310 SaÑyuttanikÈya

Dve nagarÈni hi yuddhena gahetuÑ asakkuÓeyyatÈya ayujjhapurÈni

nÈma jÈtÈni devanagaraÒca AsuranagaraÒca. YadÈ hi AsurÈ balavanto honti,
atha devehi palÈyitvÈ devanagaraÑ pavisitvÈ dvÈre pidahite AsurÈnaÑ
satasahassampi kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. YadÈ devÈ balavanto honti,
athÈsurehi palÈyitvÈ Asuranagarassa dvÈre pidahite SakkÈnaÑ
satasahassampi kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. Iti imÈni dve nagarÈni ayujjhapurÈni
nÈma. TesaÑ antarÈ etesu udakÈdÊsu1 paÒcasu ÔhÈnesu Sakkena ÈrakkhÈ
ÔhapitÈ. Tattha udakasaddena2 nÈgÈ gahitÈ. Te hi udake balavanto honti.
TasmÈ3 Sinerussa paÔhamÈlinde tesaÑ4 ÈrakkhÈ. KaroÔisaddena supaÓÓÈ
gahitÈ. TesaÑ kira karoÔi nÈma pÈnabhojanaÑ5, tena taÑ nÈmaÑ labhiÑsu.
DutiyÈlinde tesaÑ4 ÈrakkhÈ. PayassahÈrisaddena kumbhaÓÉÈ gahitÈ.
DÈnavarakkhasÈ kira te. TatiyÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. Madanayutasaddena
yakkhÈ gahitÈ. VisamacÈrino kira te yujjhasoÓÉÈ6. CatutthÈlinde tesaÑ
ÈrakkhÈ. Caturo ca mahatthÈti cattÈro mahÈrÈjÈno vuttÈ. PaÒcamÈlinde
tesaÑ ÈrakkhÈ. TasmÈ yadi AsurÈ kupitÈvilacittÈ devapuraÑ upayanti
yuddhes|7, yaÑ girino paÔhamaÑ paribhaÓÉaÑ, taÑ uragÈ paÔibÈhanti.
EvaÑ sesesu sesÈ.
Te pana AsurÈ ÈyuvaÓÓarasa-issariyasampattÊhi TÈvatiÑsasadisÈva.
TasmÈ antarÈ attÈnaÑ ajÈnitvÈ pÈÔaliyÈ pupphitÈya “na idaÑ devanagaraÑ,
tattha pÈricchattako pupphati, idha pana cittapÈÔalÊ, jarasakkenÈmhÈkaÑ
suraÑ pÈyetvÈ vaÒcitÈ, DevanagaraÒca no gahitaÑ, gacchÈma tena saddhiÑ
yujjhissÈmÈ”ti hatthi-assarathe Èruyha suvaÓÓarajatamaÓiphalakÈni gahetvÈ
yuddhasajjÈ hutvÈ asurabheriyo vÈdentÈ MahÈsamudde udakaÑ dvidhÈ
bhetvÈ uÔÔhÈhanti. Te deve vuÔÔhe vammikamakkhikÈ vammikaÑ viya
SineruÑ abhiruhituÑ Èrabhanti. Atha nesaÑ paÔhamaÑ nÈgehi saddhiÑ
yuddhaÑ hoti. TasmiÑ kho pana yuddhe na kassaci chavi vÈ camaÑ vÈ
chijjati, na lohitaÑ uppajjati, kevalaÑ kumÈrakÈnaÑ dÈrumeÓÉakayuddhaÑ
viya aÒÒamaÒÒaÑ
______________________________________________________________
1. UragÈdÊsu (SÊ, Ka) 2. Uragasaddena (SÊ, Ka) 3. Tassa (SyÈ, Ka)
4. EtesaÑ (SyÈ, Ka) 5. PÈÓabhojanaÑ (SÊ,Ka) 6. YuddhasoÓÉÈ (SÊ)
7. Yuddhepi (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 311

santÈsanamattameva1 hoti. KoÔisatÈpi koÔisahassÈpi nÈgÈ tehi saddhiÑ

yujjhitvÈ te asurapuraÑyeva pavesetvÈ nivattanti.
YadÈ2 pana AsurÈ balavanto honti, atha NÈgÈ osakkitvÈ dutiye Èlinde
supaÓÓehi saddhiÑ ekatova hutvÈ yujjhanti. Esa nayo SupaÓÓÈdÊsupi. YadÈ
pana tÈni paÒcapi ÔhÈnÈni AsurÈ maddanti, tadÈ ekato sampiÓÉitÈnipi paÒca
balÈni osakkanti. Atha cattÈro mahÈrÈjÈno gantvÈ Sakkassa taÑ pavattiÑ
Èrocenti. Sakko tesaÑ vacanaÑ sutvÈ diyaÉÉhayojanasatikaÑ
VejayantarathaÑ Èruyya sayaÑ vÈ nikkhamati, ekaÑ vÈ puttaÑ peseti.
ImasmiÑ pana kÈle puttaÑ pesetukÈmo tÈta suvÊrÈti-ÈdimÈha.
EvaÑ bhaddantavÈti khoti evaÑ hotu bhaddaÑ tava iti kho. PamÈdaÑ
ÈpÈdesÊti pamÈdaÑ akÈsi. AccharÈsa~ghaparivuto3 saÔÔhiyojanaÑ vitthÈrena
suvaÓÓamahÈvÊthiÑ4 otaritvÈ nakkhattaÑ kÊÄanto NandanavanÈdÊsu
vicaratÊti attho.
AnuÔÔhahanti anuÔÔhahanto. AvÈyÈmanti avÈyamanto. AlasvassÈti alaso
assa5. Na ca kiccÈni kÈrayeti kiÒci kiccaÑ nÈma na kareyya.
SabbakÈmasamiddhassÈti sabbakÈmehi samiddho assa. TaÑ me sakka
varaÑ disÈti Sakka devaseÔÔha taÑ me varaÑ uttamaÑ ÔhÈnaÑ okÈsaÑ disa
Ècikkha kathehÊti vadati. NibbÈnassa hi so maggoti kammaÑ akatvÈ
jÊvitaÔÔhÈnaÑ nÈma nibbÈnassa maggo. . PaÔhamaÑ.

2. SusÊmasuttavaÓÓanÈ
248. Dutiye SusÊmanti attano puttasahassassa antare evaÑnÈmakaÑ
ekaÑ puttameva. . DutiyaÑ.

3. DhajaggasuttavaÓÓanÈ
249. Tatiye samupaby|Ähoti sampiÓÉito rÈsibh|to. DhajaggaÑ
ullokeyyÈthÈti Sakkassa kira diyaÉÉhayojanasatÈyÈmo
______________________________________________________________
1. SantÈpanamattameva (SyÈ) 2. Sace (SÊ, Ka) 3. AccharÈsahassaparivuto (SyÈ)
4. SaÔÔhiyojanasuvaÓÓamahÈvithiÑ (SyÈ), saÔÔhiyojanavitthÈraÑ
suvaÓÓamahÈvÊthiÑ(Ka)
5. AlasvÈyanti alaso ayaÑ (SyÈ)
312 SaÑyuttanikÈya

ratho. Tassa hi pacchimanto paÓÓÈsayojano, majjhe rathapaÒjaro

paÓÓÈsayojano, rathasandhito yÈva rathasÊsÈ paÓÓÈsayojanÈni. Tadeva
pamÈÓaÑ diguÓaÑ katvÈ tiyojanasatÈyÈmotipi vadantiyeva. TasmiÑ
yojanikapalla~ko atthato, tiyojanikaÑ setacchattaÑ matthake ÔhapitaÑ,
ekasmiÑ yeva yuge sahassa-ÈjaÒÒÈ yuttÈ, sesÈla~kÈrassa pamÈÓaÑ natthi.
Dhajo panassa aÉÉhatiyÈni yojanasatÈni uggato, yassa vÈtÈhatassa
paÒca~gikat|riyasseva saddo niccharati, taÑ ullokeyyÈthÈti vadati. KasmÈ?
taÑ passantÈnaÒhi rÈjÈ no ÈgantvÈ parisapariyante nikhÈtathambho viya
Ôhito, kassa mayaÑ bhÈyÈmÈti bhayaÑ na hoti. PajÈpatissÈti so kira Sakkena
samÈnavaÓÓo samÈnÈyuko dutiyaÑ ÈsanaÑ labhati. TathÈ VaruÓo ¢sÈno ca.
VaruÓo pana tatiyaÑ ÈsanaÑ labhati, ¢sÈno catutthaÑ. PalÈyÊti asurehi
parÈjito tasmiÑ rathe Ôhito appamattakampi rajadhajaÑ1 disvÈ
palÈyanadhammo.

Itipi so BhagavÈti-ÈdÊni Visuddhimagge vitthÈritÈneva. IdamavocÈti

idaÑ DhajaggaparittaÑ nÈma BhagavÈ avoca, yassa ÈÓÈkhette
koÔisatasahassacakkavÈÄe ÈnubhÈvo vattati. IdaÑ ÈvajjetvÈ hi
yakkhabhayacirabhayÈdÊhi dukkhehi muttÈnaÑ anto natthi. TiÔÔhatu
aÒÒadukkhav|pasamo, idaÑ ÈvajjamÈno2 hi pasannacitto ÈkÈsepi patiÔÔhaÑ
labhati.

TatridaÑ vatthu–DÊghavÈpicetiyamhi kira sudhÈkamme kayiramÈne

eko daharo muddhavedikÈpÈdato3 patitvÈ cetiyakucchiyÈ bhassati. HeÔÔhÈ
Ôhito bhikkhusaÑgho “DhajaggaparittaÑ Èvuso ÈvajjÈhÊ”ti Èha. So
maraÓabhayena tajjito “DhajaggaparittaÑ maÑ rakkhat|”ti Èha.
TÈvadevassa cetiyakucchito dve iÔÔhakÈ nikkhamitvÈ sopÈnaÑ hutvÈ
aÔÔhaÑsu, upariÔÔhitÈ vallinisseÓiÑ otÈresuÑ. TasmiÑ nisseÓiyaÑ Ôhite
iÔÔhakÈ yathÈÔÔhÈneyeva aÔÔhaÑsu. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. RajaÑ vÈ dhajaÑ (SÊ), rajaÑ vÈ (SyÈ) 2. Œvajjento (SyÈ)
3. M|lavedikÈpÈdato (SÊ), muddhavedikÈpÈrato (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 313

4. VepacittisuttavaÓÓanÈ
250. Catutthe VepacittÊti so kira AsurÈnaÑ sabbajeÔÔhako. YenÈti
nipÈtamattaÑ nanti ca1. KaÓÔhapaÒcamehÊti dvÊsu hatthesu pÈdesu kaÓÔhe
cÈti evaÑ paÒcahi bandhanehi. TÈni pana naÄinasuttaÑ viya makkaÔasuttaÑ
viya ca cakkhussÈpÈthaÑ Ègacchanti, iriyÈpathaÑ rujjhanti2. Tehi pana
citteneva bajjhati, citteneva muccati. AkkosatÊti corosi bÈlosi m|Ähosi
thenosi oÔÔhosi goÓosi gadrabhosi nerayikosi tiracchÈnagatosi, natthi tuyhaÑ
sugati, duggatiyeva tuyhaÑ pÈÔika~khÈti imehi dasahi akkosavatth|hi
akkosati. ParibhÈsatÊti jarasakka na tvaÑ sabbakÈlaÑ jinissasi, yadÈ
asurÈnaÑ jayo bhavissati, tadÈ tampi evaÑ bandhitvÈ Asurabhavanassa
dvÈre nipajjÈpetvÈ pothÈpessÈmÊti3 ÈdÊni vatvÈ tajjeti. Sakko vijitavijayo na
taÑ manasi karoti, mahÈpaÔiggahaÓaÑ panassa matthake vidhunanto
SudhammadevasabhaÑ pavisati ceva nikkhamati ca. AjjhabhÈsÊti “kiÑ nu
kho esa Sakko imÈni pharusavacanÈni bhayena titikkhati, udÈhu
adhivÈsanakhantiyÈ samannÈgatattÈ”ti vÊmaÑsanto abhÈsi.
DubbalyÈ noti dubbalabhÈvena nu. PaÔisaÑyujeti paÔisaÑyujeyya
paÔipphareyya. Pabhijjeyyunti virajjeyuÑ. Pakujjheyyuntipi pÈÔho. Paranti
paccatthikaÑ. Yo sato upasammatÊti yo satimÈ hutvÈ upasammati, tassa
upasamaÑyevÈhaÑ bÈlassa paÔisedhanaÑ maÒÒeti attho. YadÈ naÑ
maÒÒatÊti yasmÈ taÑ maÒÒati. AjjhÈruhatÊti ajjhottharati. Gova bhiyyo
palÈyinanti yathÈ goyuddhe4 tÈvadeva dve gÈvo yujjhante gogaÓo olokento
tiÔÔhati, yadÈ5 pana eko palÈyati, atha naÑ palÈyantaÑ sabbo gogaÓo bhiyyo
ajjhottharati, evaÑ dummedho khamantaÑ bhiyyo ajjhottharatÊti attho.
SadatthaparamÈti sakatthaparamÈ. KhantyÈ bhiyyo na vijjatÊti tesu
saka-atthaparamesu atthesu khantito uttaritaro aÒÒo attho na vijjati. TamÈhu
paramaÑ khantinti yo balavÈ titikkhati, tassa taÑ khantiÑ paramaÑ Èhu.
BÈlabalaÑ nÈma aÒÒÈÓabalaÑ. TaÑ yassa balaÑ,
______________________________________________________________
1. Nanti taÑ (SyÈ) 2. Rundhanti (SÊ), rumhanti (SyÈ) 3. ®hapessÈmÊti (Ka)
4. Goy|the (SÊ, SyÈ) 5. YÈva na eko palÈyati, yadÈ (SyÈ)
314 SaÑyuttanikÈya

abalameva taÑ balanti Èhu kathentÊti dÊpeti. DhammaguttassÈti dhammena

rakkhitassa, dhammaÑ vÈ rakkhantassa. PaÔivattÈti paÔippharitvÈ vattÈ,
paÔippharitvÈ vÈ bÈlabalanti vadeyyÈpi1, dhammaÔÔhaÑ pana cÈletuÑ
samattho nÈma natthi. Tasseva tena pÈpiyoti tena kodhena tasseva
puggalassa pÈpaÑ, katarassa? Yo kuddhaÑ paÔikujjhati. TikicchantÈnanti
ekavacane bahuvacanaÑ, tikicchantanti attho. JanÈ maÒÒantÊti evar|paÑ
attano ca parassa cÈti ubhinnaÑ atthaÑ tikicchantaÑnipphÈdentaÑ
puggalaÑ “andhabÈlo ayan”ti andhabÈlaputhujjanÈva evaÑ maÒÒanti.
Dhammassa akovidÈti catusaccadhamme achekÈ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane.
Khoti2 nipÈtamattaÑ. . CatutthaÑ.

5. SubhÈsitajayasuttavaÓÓanÈ
251. PaÒcame AsurindaÑ etadavocÈti chekatÈya etaÑ avoca. EvaÑ kirassa
ahosi “parassa nÈma gÈhaÑ mocetvÈ paÔhamaÑ vattuÑ garu, parassa
vacanaÑ anugantvÈ pana pacchÈ sukhaÑ vattun”ti. PubbadevÈti devaloke
ciranivÈsino pubbasÈmikÈ, tumhÈkaÑ tÈva paveÓi-ÈgataÑ bhaÓathÈti.
AdaÓÉÈvacarÈti daÓÉÈvacaraÓarahitÈ, daÓÉaÑ vÈ satthaÑ vÈ gahetabbanti
evamettha natthÊti attho. . PaÒcamaÑ.

6. KulÈvakasuttavaÓÓanÈ
252. ChaÔÔhe ajjhabhÈsÊti tassa kira SimbalivanÈbhimukhassa jÈtassa
rathasaddo ca ÈjÈnÊyasaddo ca dhajasaddo ca samantÈ asanipÈtasaddo viya
ahosi. TaÑ sutvÈ simbalivane balavasupaÓÓÈ palÈyiÑsu, jarÈjiÓÓÈ ceva
rogadubbalÈ ca asaÒjÈtapakkhapotakÈ ca palÈyituÑ asakkontÈ
maraÓabhayena tajjitÈ ekappahÈreneva mahÈviravaÑ viraviÑsu. Sakko taÑ
sutvÈ “kassa saddo tÈtÈ”ti MÈtaliÑ pucchi. RathasaddaÑ te deva sutvÈ
supaÓÓÈ palÈyituÑ asakkontÈ viravantÊti. TaÑ sutvÈ
karuÓÈsamÈvajjitahadayo3 abhÈsi. ¢sÈmukhenÈti rathassa ÊsÈmukhena. YathÈ
kulÈvake ÊsÈmukhaÑ na saÒcuÓÓeti, evaÑ iminÈ isÈmukhena te parivajjaya.
So hi ratho puÒÒapaccayanibbatto
_____________________________________________________________
1. PaÔippharitvÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ vadeyyÈpi (SÊ), paÔippharitvÈ vÈ yaÑ vÈ taÑ vÈti
vadeyÈpi (SyÈ)
2. Kho tanti (SyÈ) 3. KaruÓÈsamappitahadayo (SÊ), karuÓÈsamÈpajjitahadayo (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 315

cakkavÈÄapabbatepi Sinerumhipi sammukhÊbh|te vinivijjhitvÈva gacchati na

sajjati, ÈkÈsagatasadiseneva gacchati. Sace tena simbalivanena gato
bhaveyya, yathÈ mahÈsakaÔe kadalivanamajjhena1 vÈ eraÓÉavanamajjhena
vÈ gacchante sabbavanaÑ vibhaggaÑ nimmathitaÑ hoti, evaÑ tampi
simbalivanaÑ bhaveyya. . ChaÔÔhaÑ.

7. NadubbhiyasuttavaÓÓanÈ
253. Sattame upasa~kamÊti “ayaÑ Sakko ‘yopi me assa supaccatthiko,
tassapÈhaÑ na dubbheyyan’ti cinteti, mayÈ tassa paccatthikataro nÈma
natthi, vÊmaÑsissÈmi tÈvanaÑ, kinnu kho maÑ passitvÈ dubbhati, na
dubbhatÊ”ti cintetvÈ upasa~kami. TiÔÔha vepacitti gahitosÊti vepacitti
ettheva2 tiÔÔha, gahito tvaÑ mayÈti vadati. Saha vacanenevassa so
kaÓÔhapaÒcamehi bandhanehi baddhova ahosi. Sapassu ca meti mayi
adubbhatthÈya3 sapathaÑ karohÊti vadati. YaÑ musÈ bhaÓato pÈpanti
imasmiÑ kappe paÔhamakappikesu cetiyaraÒÒo pÈpaÑ sandhÈyÈha.
Ariy|pavÈdinoti kokÈlikassa viya pÈpaÑ. Mittadduno ca yaÑ pÈpanti
mahÈkapijÈtake mahÈsatte duÔÔhacittassa pÈpaÑ. AkataÒÒunoti
devadattasadisassa akataÒÒuno pÈpaÑ. ImÈni kira imasmiÑ kappe cattÈri
mahÈpÈpÈni. . SattamaÑ.

8. Verocana-asurindasuttavaÓÓanÈ
254. AÔÔhame aÔÔhaÑs|ti dvÈrapÈlar|pakÈni viya ÔhitÈ. NipphadÈti
nipphatti, yÈva attho nipphajjati, tÈva vÈyamethevÈti vadati. DutiyagÈthÈ
Sakkassa. Tattha khantyÈ bhiyyoti nipphannasobhanesu atthesu khantito
uttaritaro attho nÈma natthi. AtthajÈtÈti kiccajÈtÈ. SoÓasi~gÈlÈdayopi hi
upÈdÈya akiccajÈto satto nÈma natthi, ito etto gamanamattampi kiccameva
hoti. SaÑyogaparamÈ tveva, sambhogÈ sabbapÈÓinanti pÈrivÈsika-odanÈdÊni
hi asambhogÈrahÈni honti, tÈni puna uÓhÈpetvÈ bhajjitvÈ4
sappimadhuphÈÓitÈdÊhi saÑyojitÈni sabhogÈrahÈni honti. TenÈha
“saÑyogaparamÈ tveva, sambhogÈ
______________________________________________________________
1. Tilavanamajjhena (SyÈ) 2. Ettova (SÊ)
3. AdubbhanatÈya (SÊ), adrubbhattÈya (Ka) 4. UÓhÈpetvÈ dhupetvÈ bhijjitvÈ (SyÈ)
316 SaÑyuttanikÈya

sabbapÈÓinan”ti. Nipphannasobhano atthoti1 ime atthÈ nÈma nipphannÈva

sobhanti. Puna catutthagÈthÈ Sakkassa. TatthÈpi vuttanayeneva attho
veditabbo. . AÔÔhamaÑ.

9. AraÒÒÈyatana-isisuttavaÓÓanÈ
255. Navame paÓÓakuÔÊsu sammantÊti Himavantapadese ramaÓÊye
araÒÒÈyatane rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaca~kamanÈdÊhi sampannÈsu paÓÓasÈlÈsu
vasanti. Sakko ca DevÈnamindo Vepacitti cÈti ime dve janÈ jÈmÈtikasasurÈ
kÈlena kalahaÑ karonti, kÈlena ekato caranti, imasmiÑ pana kÈle ekato
caranti. PaÔaliyoti2 gaÓa~gaÓ|pÈhanÈ. KhaggaÑ olaggetvÈti khaggaÑ aÑse
olaggetvÈ. ChattenÈti dibbasetacchattena matthake
dhÈrayamÈnena. ApabyÈmato3 karitvÈti byÈmato akatvÈ4. CiradikkhitÈnanti
cirasamÈdiÓÓavatÈnaÑ. Ito paÔikkamÈti “ito pakkama parivajjaya, mÈ
uparivÈte tiÔÔhÈ”ti vadanti. Na hettha devÈti etasmiÑ sÊlavantÈnaÑ gandhe
devÈ na paÔikk|lasaÒÒino, iÔÔhakantamanÈpasaÒÒinoyevÈti dÊpeti. .
NavamaÑ.

10. SamuddakasuttavaÓÓanÈ
256. Dasame samuddatÊre paÓÓakuÔÊs|ti
cakkavÈÄamahÈsamuddapiÔÔhiyaÑ rajatapaÔÔavaÓÓe vÈlukapuÄine
vuttappakÈrÈsu paÓÓasÈlÈsu vasanti. SiyÈpi noti siyÈpi
amhÈkaÑ. AbhayadakkhiÓaÑ yÈceyyÈmÈti abhayadÈnaÑ yÈceyyÈma.
Yebhuyyena kira devÈsurasa~gÈmo mahÈsamuddapiÔÔhe hoti. AsurÈnaÑ na
sabbakÈlaÑ jayo hoti, bahuvÈre parÈjayova hoti. Te devehi parÈjitÈ
palÈyantÈ isÊnaÑ assamapadena gacchantÈ “Sakko imehi saddhiÑ mantetvÈ
amhe nÈseti, gaÓhatha puttahatÈya putte”ti5 kupitÈ assamapade
pÈnÊyaghaÔaca~kamanasÈlÈdÊni viddhaÑsenti. Isayo araÒÒato phalÈphalaÑ
ÈdÈya ÈgatÈ naÑ disvÈ puna dukkhena paÔipÈka-
______________________________________________________________
1. Nipphannasobhino atthÈti (SÊ,SyÈ) 2. AÔaliyoti (SÊ, SyÈ) 3. AbyÈmato (Ka)
4. ByÈmato katvÈ (SÊ), byÈmato karitvÈ (Ka), Khu 1. 136 piÔÔhe UdÈne “apasabyato
karitvÈ”ti padassa saÑvaÓÓanÈya saddhiÑ saÑsandetabbaÑ.
5. DhuttahatÈya sutteti (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 317

tikaÑ karonti. Tepi punappunaÑ tatheva vinÈsenti. TasmÈ “idÈni tesaÑ

sa~gÈmo paccupaÔÔhito”ti sutvÈ evaÑ cintayiÑsu.
KÈmaÑkaroti icchitakaro. Bhayassa-abhayassa vÈti bhayaÑ vÈ
abhayaÑ vÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–sace tvaÑ abhayaÑ dÈtukÈmo, abhayaÑ
dÈtuÑ pahosi. Sace bhayaÑ dÈtukÈmo. BhayaÑ dÈtuÑ pahosi. AmhÈkaÑ
pana abhayadÈnaÑ dehÊti. DuÔÔhÈnanti viruddhÈnaÑ1. Pavuttanti khette
patiÔÔhÈpitaÑ.
TikkhattuÑ ubbijjÊti sÈyamÈsabhattaÑ bhuÒjitvÈ sayanaÑ abhiruyha
nipanno niddÈya okkantamattÈya samantÈ ÔhatvÈ sattisatena pahaÔo viya
viravanto uÔÔhahati, dasayojanasahassaÑ asurabhavanaÑ “kimidan”ti
sa~khobhaÑ Èpajjati. Atha naÑ ÈgantvÈ “kimidan”ti pucchanti. So “na
kiÒcÊ”ti vadati. DutiyayÈmÈdÊsupi eseva nayo. Iti AsurÈnaÑ “mÈ bhÈyi
mahÈrÈjÈ”ti taÑ assÈsentÈnaÑyeva aruÓaÑ uggacchati. Evamassa tato
paÔÔhÈya gelaÒÒajÈtaÑ cittaÑ vepati. Teneva cassa “vepacittÊ”ti aparaÑ
nÈmaÑ udapÈdÊti. . DasamaÑ.

PaÔhamo vaggo.
_____

2. Dutiyavagga

1. VatapadasuttavaÓÓanÈ
257. Dutiyavaggassa paÔhame vatapadÈnÊti vatakoÔÔhÈsÈni2. SamattÈnÊti
paripuÓÓÈni. SamÈdinnÈnÊti gahitÈni. Kule jeÔÔhÈpacÈyÊti kulejeÔÔhakÈnaÑ
mahÈpitÈ mahÈmÈtÈ c|ÄapitÈ3 c|ÄamÈtÈ mÈtulo mÈtulÈnÊti-ÈdÊnaÑ
apacitikÈrako. SaÓhavÈcoti piyamudumadhuravÈco. MuttacÈgoti
vissaÔÔhacÈgo. PayatapÈÓÊti deyyadhammadÈnatthÈya sadÈ dhotahattho.
Vossaggaratoti vossajjane rato. YÈcayogoti
parehi yÈcitabbÈraho, yÈcayogoti vÈ yÈcayogeneva yutto.
DÈnasaÑvibhÈgaratoti dÈne ca saÑvibhÈge ca rato. . PaÔhamaÑ.
______________________________________________________________
1. DuÔÔhÈnanti duÔÔhÈnaÑ viruddhÈnaÑ (SyÈ)
2. VattapadÈnÊti vattakoÔÔhÈsÈni (SyÈ) 3. CullapitÈ (SyÈ)
318 SaÑyuttanikÈya

2. SakkanÈmasuttavaÓÓanÈ
258. Dutiye manussabh|toti MagadharaÔÔhe MacalagÈme
manussabh|to. ŒvasathaÑ adÈsÊti catumahÈpathe mahÈjanassa ÈvasathaÑ
kÈretvÈ adÈsi. Sahassampi atthÈnanti sahassampi kÈraÓÈnaÑ, janasahassena
vÈ vacanasahassena vÈ osÈrite “ayaÑ imassa attho, ayaÑ imassa attho”ti
ekapade Ôhitova vinicchinati. . DutiyaÑ.

3. MahÈlisuttavaÓÓanÈ
259. Tatiye upasa~kamÊti “Sakko devarÈjÈti kathenti, atthi nu kho so
Sakko, yena so diÔÔhapubboti imamatthaÑ DasabalaÑ pucchissÈmÊ”ti
upasa~kami. TaÒca pajÈnÈmÊti bahuvacane ekavacanaÑ, te ca dhamme
pajÈnÈmÊti attho. Sakko kira anantare attabhÈve MagadharaÔÔhe MacalagÈme
Magho nÈma mÈÓavo ahosi paÓÉito byatto. BodhisattacariyÈ viya ca tassa
cariyÈ ahosi. So tettiÑsa purise gahetvÈ kalyÈÓamakÈsi. EkadivasaÑ
attanova paÒÒÈya upaparikkhitvÈ gÈmamajjhe mahÈjanassa sannipatitaÔÔhÈne
kacavaraÑ ubhatopassesu apaby|hitvÈ taÑ ÔhÈnaÑ ramaÓÊyaÑ akÈsi. Puna
tattheva maÓÉapaÑ kÈresi. Puna gacchante kÈle sÈlaÑ kÈresi. GÈmato ca
nikkhamitvÈ gÈvutampi aÉÉhayojanampi tigÈvutampi yojanampi vicaritvÈ
tehi sahÈyehi saddhiÑ visamaÑ samaÑ akÈsi. Te sabbeva ekacchandÈ tattha
tattha setuyuttaÔÔhÈne setuÑ,
maÓÉapasÈlÈpokkharaÓimÈlÈvaccharopanapadÊnaÑ yuttaÔÔhÈnesu
maÓÉapasÈlÈpokkharaÓimÈlÈvaccharopanÈdÊni1 karontÈ bahuÑ
puÒÒamakaÑsu. Magho satta vatapadÈni p|retvÈ kÈyassa bhedÈ saddhiÑ
sahÈyehi TÈvatiÑsabhavane nibbatti. TaÑ sabbaÑ BhagavÈ jÈnÈti. TenÈha
yesaÑ2 dhammÈnaÑ samÈdinnattÈ sakko sakkattaÑ ajjhagÈ, taÒca
pajÈnÈmÊti. AyaÑ Sakkassa sakkattÈdhigame
sa~khepakathÈ, vitthÈro pana Suma~gavilÈsiniyÈ DÊghanikÈyaÔÔhakathÈya
SakkapaÒhavaÓÓanÈyaÑ3 vutto. . TatiyaÑ.
______________________________________________________________
1. MaÓÉapÈdÊni (SÊ, SyÈ) 2. YesaÒca (SÊ, SyÈ, Ka) 3. DÊ 2. 302 piÔÔhe.
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 319

4. DaliddasuttavaÓÓanÈ
260. Catutthe manussadaliddoti manussa-adhano. ManussakapaÓoti
manussakÈruÒÒataÑ patto. ManussavarÈkoti manussalÈmako. TatrÈti
tasmiÑ ÔhÈne, tasmiÑ vÈ atirocane. UjjhÈyantÊti avajjhÈyanti lÈmakato
cintenti. KhiyyantÊti kathenti pakÈsenti. VipÈcentÊti tattha tattha kathenti
vitthÈrenti. Eso kho mÈrisÈti ettha ayamanupubbikathÈ–so kira anuppanne
Buddhe KÈsiraÔÔhe BÈrÈÓasirÈjÈ hutvÈ samussitaddhajapaÔÈkanÈnÈla~kÈrena1
suÔÔhu ala~kataÑ nagaraÑ padakkhiÓaÑ akÈsi attano sirisampattiyÈ
samÈkaÉÉhitanettena janakÈyena samullokiyamÈno. TasmiÑ ca
samaye eko Paccekabuddho GandhamÈdanapabbatÈ Ègamma tasmiÑ nagare
piÓÉÈya carati santindriyo santamÈnaso uttamadamathasamannÈgato.
MahÈjanopi rÈjagataÑ2 cittÊkÈraÑ pahÈya Paccekabuddhameva olokesi.
RÈjÈ “idÈni imasmiÑ janakÈye ekopi maÑ na oloketi, kinnu kho etan”ti
olokento PaccekabuddhaÑ addasa. Sopi Paccekabuddho mahallako hoti
pacchimavaye Ôhito. CÊvarÈnipissa jiÓÓÈni, tato tato suttÈni gaÄanti3. RaÒÒo
satasahassÈdhikÈni dve asa~khyeyyÈni p|ritapÈramiÑ PaccekabuddhaÑ
disvÈ cittappasÈdamattaÑ vÈ hatthaÑ pasÈretvÈ vandanamattaÑ vÈ nÈhosi.
So rÈjÈ “pabbajito maÒÒe esa us|yÈya maÑ na oloketÊ”ti kujjhitvÈ “kvÈyaÑ
kuÔÔhicÊvarÈni4 pÈruto”ti niÔÔhubhitvÈ5 pakkÈmi. Tassa kammassa vipÈkena
MahÈniraye nibbattitvÈ vipÈkÈvasesena manussalokaÑ Ègacchanto RÈjagahe
paramakapaÓÈya itthiyÈ kucchimhi paÔisandhiÑ gaÓhi. GahitakÈlato
paÔÔhÈya sÈ itthÊ kaÒjikamattampi udarap|raÑ nÈlattha. Tassa
kucchigatasseva kaÓÓanÈsÈ vilÊnÈ, sa~khapalitakuÔÔhÊ6 hutvÈ mÈtukucchito
nikkhanto. MÈtÈpitaro nÈma dukkarakÈrikÈ honti, tenassa mÈtÈ yÈva
kapÈlaÑ gahetvÈ carituÑ na sakkoti, tÈvassa kaÒjikampi udakampi ÈharitvÈ
adÈsi. BhikkhÈya carituÑ samatthakÈle panassa kapÈlaÑ hatthe datvÈ
“paÒÒÈyissasi sakena kammenÈ”ti pakkÈmi.
______________________________________________________________
1. SamussitadhajapaÔÈkaÑ nagarÈla~kÈrehi (SyÈ) 2. RÈjÈnaÑ taÑ (SyÈ)
3. Avalambanti (®ÊkÈ) 4. KuÔÔhÊ cÊvarÈni (SÊ)
5. NuÔÔhubhitvÈ (SÊ), nuÔÔhÈhitvÈ (SyÈ) 6. Sa~khasadisakuÔÔhÊ (SyÈ)
320 SaÑyuttanikÈya

Athassa tato paÔÔhÈya sakalasarÊrato maÑsÈni chijjitvÈ chijjitvÈ patanti,

y|saÑ paggharati, mahÈvedanÈ vattanti. YaÑ yaÑ racchaÑ nissÈya sayati,
sabbarattiÑ mahÈravena ravati. Tassa kÈruÒÒaparidevitasaddena
sakalavÊthiyaÑ manussÈ sabbarattiÑ niddaÑ na labhanti. Tassa tato paÔÔhÈya
sukhasayite pabodhetÊti Suppabuddhotveva nÈmaÑ udapÈdi. AthÈparena
samayena Bhagavati RÈjagahaÑ sampatte nÈgarÈ SatthÈraÑ nimantetvÈ
nagaramajjhe mahÈmaÓÉapaÑ katvÈ dÈnaÑ adaÑsu. Suppabuddhopi kuÔÔhÊ
gantvÈ dÈnaggamaÓÉapassa avid|re nisÊdi. NÈgarÈ BuddhappamukhaÑ
bhikkhusaÑghaÑ paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena1 parivisantÈ tassÈpi
yÈgubhattaÑ adaÑsu. Tassa paÓÊtabhojanaÑ bhuttassa cittaÑ ekaggaÑ
ahosi. SatthÈ bhattakiccÈvasÈne anumodanaÑ katvÈ saccÈni dÊpesi,
Suppabuddho nisinnaÔÔhÈne nisinnova desanÈnusÈrena ÒÈÓaÑ pesetvÈ
sotÈpattiphale patiÔÔhito. SatthÈ uÔÔhÈya vihÈraÑ gato. Sopi cumbaÔaÑ Èruyha
kapÈlamÈdÈya daÓÉamolubbha attano vasanaÔÔhÈnaÑ gacchanto vibbhantÈya
gÈviyÈ jÊvitÈ voropito mattikapÈtiÑ2 bhinditvÈ suvaÓÓapÈtiÑ paÔilabhanto
viya dutiyacittavÈre devaloke nibbatto attono puÒÒaÑ nissÈya aÒÒe deve
atikkamma virocittha. TaÑ kÈraÓaÑ dassento Sakko DevÈnamindo eso kho
mÈrisÈti-ÈdimÈha.
SaddhÈti maggenÈgatasaddhÈ. SÊlaÒca yassa kalyÈÓanti kalyÈÓasÊlaÑ
nÈma ariyasÈvakassa ariyakantasÊlaÑ vuccati. Tattha kiÒcÈpi ariyasÈvakassa
ekasÊlampi akantaÑ nÈma natthi, imasmiÑ panatthe bhavantarepi
appahÊnaÑ paÒcasÊlaÑ adhippetaÑ. . CatutthaÑ.

5. RÈmaÓeyyakasuttavaÓÓanÈ
261. PaÒcame ÈrÈmacetyÈti ÈrÈmacetiyÈni. VanacetyÈti vanacetiyÈni.
UbhayatthÈpi cittÊkataÔÔhena cetyaÑ3 veditabbaÑ. ManussarÈmaÓeyyassÈti
manussaramaÓÊyabhÈvassa. IdÈni manussaramaÓÊyakavasena
bh|miramaÓÊyakaÑ dassento gÈme vÈti-ÈdimÈha. . PaÒcamaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÓÊtehi khÈdanÊyabhojanÊyehi (SÊ) 2. MattikacÈÔiÑ (SyÈ) 3. Cetyanti (SyÈ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 321

6. YajamÈnasuttavaÓÓanÈ
262. ChaÔÔhe yajamÈnÈnanti yajantÈnaÑ. TadÈ kira A~gamagadhavÈsikÈ
manussÈ anusaÑvaccharaÑ sappimadhuphÈÓitÈdÊsu aggaÑ gahetvÈ
ekasmiÑ ÔhÈne dÈr|naÑ saÔÔhimatte sakaÔabhÈre rÈsiÑ katvÈ aggiÑ datvÈ
pajjalitakÈle “mahÈbrahmuno yajÈmÈ”ti taÑ sabbaÑ pakkhipanti.
“EkavÈraÑ pakkhittaÑ sahassaguÓaphalaÑ detÊ”ti nesaÑ laddhi. Sakko
devarÈjÈ “sabbepime sabba-aggÈni gahetvÈ ‘mahÈbrahmuno yajÈmÈ’ti
aggimhi jhÈpenti, aphalaÑ karonti, mayi passante mÈ nassantu, yathÈ
Buddhassa ceva saÑghassa ca datvÈ bahuÑ puÒÒaÑ pasavanti, evaÑ
karissÈmÊ”ti dÈrurÈsiÑ jalÈpetvÈ olokentesu manussesu puÓÓamadivase1
brahmattabhÈvaÑ mÈpetvÈ mahÈjanassa passantasseva candamaÓÉalaÑ
bhinditvÈ nikkhanto viya ahosi. MahÈjano disvÈ “imaÑ yaÒÒaÑ
paÔiggahetuÑ mahÈbrahmÈ ÈgacchatÊ”ti jaÓÓukehi bh|miyaÑ patiÔÔhÈya
aÒjaliÑ paggayha namassamÈno aÔÔhÈsi. BrÈhmaÓÈ ÈhaÑsu “tumhe ‘mayaÑ
takkena kathemÈ’ti maÒÒatha, idÈni passatha, ayaÑ vo brahmÈ sahatthÈ
yaÒÒaÑ paÔiggahetuÑ ÈgacchatÊ”ti. Sakko ÈgantvÈ dÈrucitakamatthake ÈkÈse
ÔhatvÈ “kassÈyaÑ sakkÈro”ti pucchi. TumhÈkaÑ bhante, paÔiggaÓhatha no
yaÒÒanti. Tena hi Ègaccha tha, mÈ tulaÑ2 chaÉÉetvÈ hatthena tulayittha,
ayaÑ SatthÈ dhuravihÈre vasati, taÑ pucchissÈma “kassa dinnaÑ
mahapphalaÑ hotÊ”ti ubhayaraÔÔhavÈsino gahetvÈ Satthu santikaÑ gantvÈ
pucchanto evamÈha.
Tattha puÒÒapekkhÈnanti puÒÒaÑ icchantÈnaÑ puÒÒatthikÈnaÑ.
OpadhikaÑ puÒÒanti upadhivipÈkaÑ puÒÒaÑ. SaÑghe dinnaÑ
mahapphalanti ariyasaÑghe dinnaÑ vipphÈravantaÑ hoti. DesanÈvasÈne
caturÈsÊtipÈÓasahassÈni amatapÈnaÑ piviÑsu. Tato paÔÔhÈya manussÈ
sabbÈni aggadÈnÈni bhikkhusaÑghassa adaÑsu.
. ChaÔÔhaÑ.

7. BuddhavandanÈsuttavaÓÓanÈ
263. Sattame uÔÔhehÊti uÔÔhaha ghaÔa vÈyama. Vijitasa~gÈmÈti
rÈgÈdÊnaÒceva dvÈdasayojanikassa ca mÈrabalassa jitattÈ BhagavantaÑ
evaÑ
______________________________________________________________
1. PuÓÓamÊdivase (SyÈ) 2. MahÈtulaÑ (SÊ)
322 SaÑyuttanikÈya

Èlapati. PannabhÈrÈti oropitakhandhakilesÈbhisa~khÈrabhÈra. PannarasÈya

rattinti pannarasÈya puÓÓamÈya rattiÑ. . SattamaÑ.

8. GahaÔÔhavandanÈsuttavaÓÓanÈ
264. AÔÔhame puthuddisÈti catasso disÈ catasso anudisÈ ca. BhummÈti
bh|mivÈsino. CirarattasamÈhiteti upacÈrappanÈhi cirarattasamÈhitacitte.
Vandeti vandÈmi. BrahmacariyaparÈyaÓeti dasapi vassÈni vÊsatipi vassÈni
-pa- saÔÔhipi vassÈni ÈpÈÓakoÔikaÑ ekaseyyaÑ ekabhattanti-ÈdikaÑ
seÔÔhacariyaÑ brahmacariyaÑ caramÈneti attho. PuÒÒakarÈti
catupaccayadÈnaÑ kusumbhasumanap|jÈ dÊpasahassajÈlanti
evamÈdipuÒÒakÈrakÈ. SÊlavantoti upÈsakatte patiÔÔhÈya paÒcahipi dasahipi
sÊlehi samannÈgatÈ. Dhammena dÈraÑ posentÊti uma~gabhindanÈdÊni1
akatvÈ dhammikehi kasigorakkhavaÓijjÈdÊhi puttadÈraÑ posenti. Pamukho
rathamÈruhÊti devÈnaÑ pamukho seÔÔho rathaÑ Èruhi. . AÔÔhamaÑ.

9. SatthÈravandanÈsuttavaÓÓanÈ
265. Navame BhagavantaÑ namassatÊti ekaÑsaÑ uttariyaÑ dukulaÑ
katvÈ brahmajÈÓuko hutvÈ sirasi aÒjaliÑ ÔhapetvÈ namassati. So yakkhoti so
Sakko. AnomanÈmanti sabbaguÓehi omakabhÈvassa natthitÈya
sabbaguÓanemittakehi nÈmehi anomanÈmaÑ. AvijjÈsamatikkamÈti
catusaccapaÔicchÈdikÈya vaÔÔam|laka-avijjÈya samatikkamena. SekkhÈti
satta sekkhÈ. ApacayÈrÈmÈti vaÔÔaviddhaÑsane ratÈ. Sikkhareti sikkhanti. .
NavamaÑ.

10. SaÑghavandanÈsuttavaÓÓanÈ
266. Dasame ajjhabhÈsÊti kasmÈ esa punappunaÑ evaÑ bhÈsatÊti?
Sakkassa kira devaraÒÒo saddo madhuro, suphusitaÑ dantÈvaraÓaÑ,
kathanakÈle suvaÓÓaki~kiÓikasaddo viya niccharati. TaÑ punappunaÑ
sotuÑ labhissÈmÊti bhÈsati. P|tidehasayÈti p|timhi mÈtusarÊre vÈ,
attanoyeva vÈ sarÊraÑ avattharitvÈ sayanato p|tidehasayÈ.
______________________________________________________________
1. UmmaggabhindanÈdÊni (SÊ)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 323

NimuggÈ kuÓapamheteti dasamÈse mÈtukucchisa~khÈte kuÓapasmiÑ ete

nimuggÈ. EtaÑ tesaÑ pihayÈmÊti etesaÑ etaÑ pihayÈmi patthayÈmi. Na te
saÑ koÔÔhe opentÊti na te saÑ santakaÑ dhaÒÒaÑ koÔÔhe pakkhipanti. Na hi
etesaÑ dhaÒÒaÑ atthi. Na kumbhÊti na kumbhiyaÑ. Na kaÄopiyanti na
pacchiyaÑ. ParaniÔÔhitamesÈnÈti paresaÑ niÔÔhitaÑ paraghare pakkaÑ
bhikkhÈcÈravattena esamÈnÈ gavesamÈnÈ. TenÈti evaÑ1 pariyiÔÔhena.
SubbatÈti dasapi -pa- saÔÔhipi vassÈni susamÈdinnasundaravatÈ.
Sumantamantinoti dhammaÑ sajjhÈyissÈma, dhuta~gaÑ samÈdiyissÈma,
amataÑ paribhuÒjissÈma, samaÓadhammaÑ karissÈmÈti evaÑ
subhÈsitabhÈsino. TuÓhÊbh|tÈ samaÒcarÈti tiyÈmarattiÑ asanighosena
ghositÈ2 viya dhammaÑ kathentÈpi tuÓhÊbh|tÈ samaÑ carantiyeva nÈma.
KasmÈ? NiratthakavacanassÈbhÈvÈ. PuthumaccÈ cÈti bahusattÈ ca
aÒÒamaÒÒaÑ viruddhÈ. AttadaÓÉesu nibbutÈti paraviheÔhanatthaÑ
gahitadaÓÉesu sattesu nibbutÈ vissaÔÔhadaÓÉÈ. SÈdÈnesu anÈdÈnÈti
sagahaÓesu sattesu ca bhavayoni-ÈdÊnaÑ ekakoÔÔhÈsassÈpi agahitattÈ
agahaÓÈ. . DasamaÑ.

Dutiyo vaggo.
_____

3. Tatiyavagga

1. ChetvÈsuttavaÓÓanÈ
267. Tatiyavaggassa paÔhamaÑ3 vuttatthameva. . PaÔhamaÑ.

2. DubbaÓÓiyasuttavaÓÓanÈ
268. Dutiye4 dubbaÓÓoti jhÈmakhÈÓuvaÓÓo. OkoÔimakoti lakuÓÉako
mahodaro. Œsaneti PaÓÉukambalasilÈyaÑ. Kodhabhakkhoti Sakkena
gahitanÈmamevetaÑ. So pana eko r|pÈvacarabrahmÈ, “Sakko kira
khantibalena samannÈgato”ti sutvÈ vÊmaÑsanatthaÑ
______________________________________________________________
1. Tena evaÑ (SyÈ) 2. AsanighosaghositÈ (Ka)
3. EkÈdasamaÑ (SÊ) 4. DvÈdasame (SÊ)
324 SaÑyuttanikÈya

Ègato. AvaruddhakayakkhÈ pana evar|paÑ saÑvihitÈrakkhaÑ ÔhÈnaÑ

pavisituÑ na sakkonti. Upasa~kamÊti devÈnaÑ sutvÈ “na sakkÈ esa
pharusena cÈletuÑ, nÊcavuttinÈ pana khantiyaÑ Ôhitena sakkÈ palÈpetun”ti
tathÈ palÈpetukÈmo upasa~kami. AntaradhÈyÊti khantiyaÑ ÔhatvÈ
balavacittÊkÈraÑ paccupaÔÔhapetvÈ nÊcavuttiyÈ dassiyamÈnaya sakkÈsane1
ÔhÈtuÑ asakkonto antaradhÈyi. Na s|pahatacittomhÊti ettha s|ti
nipÈtamattaÑ, upahatacittomhÊti Èha2. NÈvattena suvÈnayoti na
kodhÈvattena su-Ènayo, kodhavase3 vattetuÑ na sukaromhÊti vadati. Na vo
cirdÈhanti voti nipÈtamattaÑ, ahaÑ ciraÑ na kujjhÈmÊti4 vadati. . DutiyaÑ.

3. SambarimÈyÈsuttavaÓÓanÈ
269. Tatiye ÈbÈdhikoti isigaÓena abhisapakÈle5 uppannÈbÈdhena
ÈbÈdhiko. VÈcehi manti6 sace maÑ sambarimÈyaÑ vÈcesi, evamahaÑ tampi
tikicchissÈmÊti vadati. MÈ kho tvaÑ mÈrisa vÈcesÊti vinÈpi tÈva
sambarimÈyaÑ Sakko amhe bÈdhati, yadi pana taÑ jÈnissati, naÔÔhÈ mayaÑ,
mÈ attano ekassa atthÈya amhe nÈsehÊti vatvÈ nivÈrayiÑsu. Sambarova
sataÑ samanti yathÈ sambaro Asurindo mÈyÈvÊ mÈyaÑ payojetvÈ
vassasataÑ niraye pakko, evaÑ paccati. Tumhe dhammikÈva, alaÑ vo
mÈyÈyÈti vadati. KiÑ pana Sakko tassa kodhaÑ tikicchituÑ sakkuÓeyyÈti.
Œma sakkuÓeyya. KathaÑ? TadÈ kira so isigaÓo dharatiyeva, tasmÈ naÑ
isÊnaÑ santikaÑ netvÈ khamÈpeyya, evamassa phÈsu bhaveyya. Tena pana
vaÒcitattÈ tathÈ akatvÈ pakkantova. . TatiyaÑ.

4. AccayasuttavaÓÓanÈ
270. Catutthe sampayojesunti kalahaÑ akaÑsu. AccasarÈti atikkami,
eko bhikkhu ekaÑ bhikkhuÑ atikkamma vacanaÑ avocÈti attho.
______________________________________________________________
1. DassiyamÈnÈya pana Èsane (SÊ)
2. Upahatacittomhi ahaÑ (SÊ), na upahatacittomhÊti Èha (SyÈ)
3. Kodhena vase (SyÈ), kodhavasena (Ka) 4. Na kujjhÈmi na upanayyhÈmÊti (®ÊkÈ)
5. AbhisattakÈle (SÊ, SyÈ) 6. VÈcemahanti (Ka)
 SagÈthÈvaggaÔÔhakathÈ 325

YathÈdhammaÑ nappaÔiggaÓhÈtÊti na khamati. Kodho vo vasamÈyÈt|ti

kodho tumhÈkaÑ vasaÑ Ègacchatu, mÈ tumhe kodhavasaÑ gamitthÈti
dÊpeti. MÈ ca mitte hi vo jarÈti ettha hÊti nipÈtamattaÑ, tumhÈkaÑ
mittadhamme jarÈ nÈma mÈ nibbatti. Bhummatthe vÈ karaÓavacanaÑ,
mittesu vo jarÈ ma nibbatti, mittabhÈvato aÒÒathÈbhÈvo mÈ hot|ti attho.
AgarahiyaÑ mÈ garahitthÈti agÈrayhaÑ khÊÓÈsavapuggalaÑ mÈ garahittha.
. CatutthaÑ.

5. AkkodhasuttavaÓÓanÈ
271. PaÒcame1 mÈ vo kodho ajjhabhavÊti kodho tumhe mÈ abhibhavi,
tumheva kodhaÑ abhibhavatha. MÈ ca kujjhittha kujjhitanti kujjhantÈnaÑ
mÈ paÔikujjhittha. Akkodhoti mettÈ ca mettÈpubbabhÈgo ca. AvihiÑsÈti
karuÓÈ ca karuÓÈpubbabhÈgo ca. Atha pÈpajanaÑ kodho,
pabbatovÈbhimaddatÊti lÈmakajanaÑ pabbato viya kodho abhimaddatÊti. .
PaÒcamaÑ2.

Tatiyo vaggo.

SakkasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya

SagÈthÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya paÔhamo bhÈgo.

______________________________________________________________
1. Pannarasame (SÊ) 2. PannarasamaÑ (SÊ)
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkataÒÒuno 315 AcavanadhammaÑ 190
Akatayoggo 152 AcetasaÑ 265
Akatahattho 152 Accayo 62
Akat|pÈsano 152 AccayaÑ 63
AkÈliko 42 AccasarÈ 324
AkiÒcanaÑ 60 AccÈdhÈya 75
AkissavaÑ 197 Accenti 22
AkovidÈ 210 AccharÈ 28
Akkodho 325 AccharÈgaÓasa~ghuÔÔhaÑ 80
AkkosakabhÈradvÈjo 209 AccharÈsa~ghaparivutÈ 28
Akkosati 150, 210 Acchecchi 45
AkkhÈtÈraÑ 43 Acchejja nessati 173
Akhilodha padhÈnavÈ 248 AjarasÈ 87
AkkheyyasaÒÒino 43 Ajito 120
AgarahiyaÑ mÈ garahittha 325 Ajinakkhipanivattho 166
AgÈravo 186 AjinaÑ ajÈpayaÑ 166
AgÈraÑ 51 AjjasaÔÔhiÑ 219
AggÈÄave cetiye 246 AjjhattamevujjalayÈmi 217
AggikabhÈradvÈjo 212 AjjhÈruhati 313
AggihuttaÑ 214 AjjhesanaÑ 183
AggiÑ juhati 214 AjjhogÈÄhappatto 269
A~gÈni 35 AÒÒatarÈ devatÈ 12
A~gÈravassaÑ 295 AÒÒathÈ santaÑ 61
A~gÊrasaÑ 139 AÒÒamaÒÒÈbhigijjhanti 51
AghagÈminaÑ 118 AÒÒÈÓam|lappabhavÈ 244
AghaÑ 60, 104 AÒÒÈsikoÓÉaÒÒo 256
328 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[A] [A]
AÒÒaÑ kho etaÑ 152 AnÈvaÔaÑ 102
AÔÔÊyÈmi 176 AnÈvilo 217
AÔÔha~gasusamÈgataÑ 281 AnÈsavo jhÈyÈmi 170
AÔÔhiÑ katvÈ 163 AnikkÊÄitÈvÊ 41
AÉÉhÈ 126 AniccÈ vata sa~khÈrÈ 29
AtakkÈvacaro 179 AniÒjamÈnena 243
Atari 17 AnÊghaÑ 45
AtikÈlena 268 AnujÊvino 148
AtiÓÓapubbaÑ 279 AnuÔÔhahaÑ 311
AtipÈteyya 108 AnuÔÔhÈnaÑ 93
AtidivÈ 268 AnuÔÔhitÈ 166
Atidevapatto 189 AnuppattasadatthÈ 127
AtiracchÈnagÈmino 203 Anurodhavirodhesu 162
AtivelÈ 284 AnuviloketvÈ 253
AtivelaÑ 266 AnusÈsaÑ 96
AttadaÓÉesu nibbutÈ 323 AnussukÈ 51
Attasambh|tÈ 126 An|payo 244
AtthavatÊ 77 An|palitto 190
AtthavasaÑ 245 AnekÈkÈrasampannaÑ 260
AtthÈbhisamayÈ 146 Anejo 190, 206
Athettha dhÊrÈ 60 AnelagalÈya 252
AdaÓÉÈvacarÈ 314 Anoko 172
Adhimucceyya 166 AnomanÈmaÑ 80, 322
AnacchariyÈ 180 AntaradhÈyi 19, 186
AnaÒÒaposÊ 190 Antalikkhacaro 163
AnadhivÈsento 196 Antena 78
AnantadassÊ BhagavÈhamasmi 192 AntevÈsikÈ 243
Anala~katÈ 51 Antokasambu 212
AnÈgatappajappÈya 27 AntojaÔÈ 48
AnÈthapiÓÉikassa 12 AntonimuggaposÊni 184
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 329

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[A] [A]
AndhakavindaÑ 202 AppÈÓake 216
AndhavanaÑ 174 AppÈhÈraÑ 52
Annado 78 Appiccho 113
AnvÈviÔÔhÈ 164 AppossukkatÈya 181
AnvÈvisitvÈ 117 Appossukko 270
AnvesaÑ 163 AppaÑ 20
ApacayÈrÈmÈ 322 AppaÑ vÈ bhiyyo 161
ApacitÈ 242 AbbudÈ jÈyate pesi 275
ApaceyyÈ 238 Abbudo nirayo 200
ApanÈmesi 277 Abbuyha 51
Apabodhati 36 AbbhasamaÑ 154
ApabyÈmato 316 AbbhutavittajÈtÈ 242
Aparaddho 155 AbbhuyyÈsi 142
ApaviddhÈ 107 AbbhokÈse 156, 163
ApÈpuretaÑ 182 Abyaggamanaso 150
ApÈrutÈ 185 Abyattena 35
ApihÈlu 248 AbhayadakkhiÓaÑ 316
ApunabbhavÈya 279 AbhayÈ nÈma sÈ disÈ 82
Apehi 170 Abhassatha 170
AppaÔipuggalo 206 AbhikkantavaÓÓÈ 13
Appatisso 186 AbhikkantÈya rattiyÈ 12
AppattamÈnaso 168 AbhiÒÒÈvosito 212
AppamÈdena aÓÓavaÑ 302 Abhitthavi 251
AppamÈdena sampÈdetha 204 AbhinandanÈ 244
AppamÈdo 142 Abhinandanti 79
AppameyyaÑ paminanto 196 Abhibh|sambhavaÑ 203
ApparajakkhajÈtikÈ 158 Abhivande 76
ApparajakkhÈ 183 Abhisa~khacca 152
Appasmeke 56 AbhojaneyyaÑ 212
Appaharite 216 AmaccudheyyaÑ 170
330 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[A] [A]
Amatassa dvÈraÑ 182 AsammuÔÔhÈ 25
AmataÑdado 79 Assamedho 134
AmanÈpÈ 74 AssavanatÈ 158, 182
Ambujo 102 AsallÊnena 206
AraÓÈ 95 AsÈtÈ 74
Arati 34 Asito 177
Arato 247 AsitaÑ 254
ArahataÑ 188 AssumukhÈ 58
Arahante 242 AsurindakabhÈradvÈjo 210
Arahanto 127 Asekkhena sÊlakkhandhena 152
AriÔÔhako 156 AsecanakamojavaÑ 289
Ariyamaggo 34 AsocaÑ 166
AriyÈ 91 AsocÈpayaÑ 166
Ariy|pavÈdino 315 AhanaÑ 166
Alattha 220
Ahuva 86
AladdhÈ 172
AhiÑsakabhÈradvÈjo 211
AlolupaÑ 52
AhiÑsakÈyaÑ 211
AvahananaÔÔhena 16
AheÔhayÈno 35
AvÈyÈmaÑ 311
AheÔhayaÑ 59
AvikampamÈno 44
AÑso 279
AvijjÈsamatikkamÈ 322
AvitakkajhÈyÊ 172 [Œ]
AvihaÒÒamÈno 74 Œka~khamÈno 243
AvihiÑsÈ 325 ŒkiÓÓakammanto 272
AvÊtagandhaÑ 139 ŒkiÓÓaluddo 272
AvaÑsirÈ 99 ŒgaÒchuÑ 173
Asa~kharÈno 172 ŒguÑ 170
AssatariÑ 201 ŒcariyaÑ 242
Asappuriso 146 ŒjÈnÊyo 32, 251
AsmÈbhijappanti janÈ 191 ŒtÈpÊ 48
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 331

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[Œ] [I]
Œturassa 263 I~gha 305
ŒdikalyÈÓaÑ 157 IcchÈgataÑ 108
ŒdiccabandhunaÑ 255 IcchÈdh|pÈyito 89
ŒdibrahmacariyikÈ 100 IcchÈ lobhaÑ 51
ŒdÊnavo ettha 41 Ijjhati 238
Œnando 266 IÓÈyikÈ 220
ŒbÈdhiko 324
Itipi so BhagavÈ 312
ŒbhassarÈ 165
Iti vidvÈ 166
ŒmodamÈno 153
ItojÈ 278
ŒyatiÑ saÑvarÈya 63
Ito bahiddhÈ 177
ŒraddhavÊriyo 113, 264
Ittaradassanena 138
Œrambhatha 203
ŒrÈ 272 ItthÈgÈrassa 106
ŒrÈmacetyÈ 320 ItthÊ malaÑ 88
ŒrÈmaropÈ 83 IdappaccayatÈ-
ŒlayaratÈ 179 paÔiccasamuppÈdo 179
ŒlayarÈmÈ 179 IddhipÈdÈ 166
ŒlayasammuditÈ 179 Iddho 196
ŒlasyaÑ 93 Idha vÈ huraÑ vÈ 45
Œloketi 265 Indakassa 274
ŒvasathaÑ 318 IndakhÊlaÑ 72
Œvi vÈ yadi vÈ raho 281 IriyÈpathasamasÊsÊ 169
Œsajja 123 IssattaÑ (IssatthaÑ) 152
Œsayo 89 Isigilipasse 168
ŒsÈdetabbaÑ 62
IsisaÑghanisevitaÑ 84
Œsattiyo 288
IsÊnaÑ isisattamo 255
ŒhutiÑ 188
Œhuneyyo 190 [¢]
ŒÄavikÈ 174 ¢sÈ 231
ŒÄaviyaÑ 289 ¢sÈmukhena 314
332 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[U] [U]
Ukkujjeyya 125 UpassayaÑ 83
UggaputtÈ 246 UppaccÈpi 281
UgghaÔitaÒÒ| 184 UppajjitvÈ nirujjhanti 29
UccÈvacÈ 115 UppaliniyaÑ 184
Ucchinnam|laÑ me vanaÑ 243 UppÈÔakehi saÒchanno 219
UjjhÈnasaÒÒikÈ 61 UppÈdavayadhammino 29
UjjhÈpayÈmase 282 UbhatobhÈgavimuttÈ 254
UjjhÈyanti 203, 319 UbhinnaÑ tikicchantÈnaÑ 210
Ujuko 82 UmmaggapathaÑ 255
UjuÑ kÈyaÑ paÓidhÈya 219 Urago 121
UÒÒÈtabbÈ 121 UssukkajÈtesu 51
UÔÔhÈnavÊriyÈdhigatassa 59 UssukkamÈpanno 153
UÔÔhehi 321 UssoÄhikÈya 219
UdadhinaÑ 118 UÄÈre uÄÈre 128
UdapÈnaÑ 83
[]
UdÈhu kÈveyyamatto 162
hacca manejÈ 72
UdumbaradaÓÉaÑ 167
UddhaggikÈ 146 [E]
UnnaÄÈ 106 EkaÑ 8
Upako 86 EkamantaÑ aÔÔhÈsi 15, 227
UpaccaguÑ 86 Eka~gametaÑ theyyÈnaÑ 272
UpaÉÉhamidaÑ 143 EkacÊvaro aÔÔhÈsi 38
Upadhi 30 EkanÈÄÈyaÑ brÈhmaÓagÈme 222
Upadhisa~khaye 177 EkamÈsi 175
UpadhÊsu 159 Ekam|laÑ 79
UpadhiÑ viditvÈ 166 EkasataÑ ekasataÑ 171
UpanÊyati 20 Eko 187
UpalÈpetuÑ 154 EkohaÑ jhÈyaÑ 172
Upavattane 204 EÓik|lasmiÑ 193
Upasamena 84 EÓija~ghaÑ 52
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 333

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[E] [ Ka ]
Etato bhiyyo 246 Kakudho devaputto 104
EtÈva paramo 84 Ka~khÈ 244
EtthesÈ chijjate jaÔÈ 49 KaccÈyano 120
EvaÑ 3 Kacci te kuÔikÈ 36
EvaÑ jarÈ ca maccu ca 154 Kacche 101
Esa dhammo sanantano 56 KaÔukÈ 74
EsÈ ÈbhÈ 50 KaÓÈjakaÑ 146
Ehipassiko 42 KaÓÔhapaÒcamehi 313
Enti mÈravasaÑ 177 KatÈvÊ 50
Kat|pÈsano 108
[O]
KataÑ karaÓÊyaÑ 188
OkampetvÈ 167
KathaÑ jÈnemu 50
OkoÔimako 149
KathaÑ nameyya 166
OghatiÓÓoti 23
KathaÑ nvayaÑ sajjati
OghatiÓÓaÑ 190 gabbharasmiÑ 274
Oghamatari 16 KathaÑ yÈtrÈ bhavissati 51
OcarakÈ 138 KathaÑvihÈrÊbahulo 172
OcaritvÈ 138 KathaÑsu tarati oghaÑ 302
OtÈrÈpekkho 170 KathaÑsu labhate paÒÒaÑ 303
Odhenti 252 KadariyÈ 85
OpadhikaÑ puÒÒaÑ 321 Kappa 14
Opaneyyiko 42 KamanÊyÈni 60
OpilÈpesi 216 KamamÈnaÑ 80
Openti 323 KammaÑ 84
ObhÈsetvÈ 15 KammÈragaggariyÈ 159
OmaÔÔho 46 KayirÈ ce kayirÈthenaÑ 100
Ovadati 264 Karassu r|pÈni 167
OhÈrinaÑ 135 KaroÔi 310
OhitabhÈrÈ 127 KalalavassaÑ 295
OhitasotÈ 163 KalalÈ hoti abbudaÑ 274
Ohiyyako 246 KalÈyamattiyo 200
334 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] [ Ka ]
KalinÈ 197 Kimiva carasi mom|hÈ 177
KalaÑ 57, 287 KimidaÑ soppase vÈ 162
KalyÈÓaÑ 94 Kilamati phandati ca 236
KassaccayÈ 63 KilesasÊsaÑ 169
KasibhÈradvÈjassa 222 KismiÑ loko samuppanno 98
Kasiravuttike 149 Kissa cÈbhirato 88
KahÈpaÓasataÑ 140 KisÈgotamÊ 174
KaÄevare 109 KisaÑ 52
KaÄopiyaÑ 323 KiÒcanaÑ 165
KÈÓo 149 KiÒci vÈ pana aÒÒasmi 174
KÈmagedhapariyuÔÔhitÈnaÑ 153 KiÑ tavettha mÈrÈ 160
KÈmacchando 152 KintÈhaÑ 37
KÈmÈnaÑ aggaÑ 138 KiÑ nu soppasi 160
KÈmarajo 263 KiÑ me purÈÓaÑ 192
KÈmÈlaye asattaÑ 80 KiÑsu saÑyojano 89
KÈmaÑkaro 317 KiÑsu harantaÑ vÈrenti 94
KÈlikÈ 41 KiÑs|dha bhÊtÈ 92
KÈlena 215 KiÑs|dha vittaÑ 299
KÈlaÑ ka~khati 116 KiÑ soppasi 160
KÈveyyamattÈ 262 Kukkuccav|pasantaÑ 213
KÈsikacandanaÑ 137 KukkulavassaÑ 295
KÈÄakeso 40 KukkuÄÈ 282
KÈÄasilÈyaÑ 168 KuÔhÈrÊ 197
Kiccakaro 147 KuÓÊ 149
Kicchena 180 Kutassa aÔÔhÊyakapiÓÉameti 274
KiÑ jÊyittha 104 Kuto sarÈ nivattanti 51
Kitavasseva 61 Kupito 210
Kitti 64 Kupito anattamano 209
KibbisÊ 117 Kubbetha 53
KimantaraÑ 269 KumÈrakÈ dha~kamivossajanti 278
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 335

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ka ] [ Kha ]
KumÈrivaÓÓasataÑ 171 Kodho satthamalaÑ 94
KumbhÊ 323 Ko nu kho imaÑ habyasesaÑ 214
Kummova 35 Ko nu taÑ idamÈdapayi 176
KulaputtÈ 187 Ko pana vÈdo r|piyassa 146
Kule jeÔÔhÈpacÈyÊ 317 Kopantaro 63
Kulesu 268 KomÈrÊ 32
Kusalo 50 Kome 266
KusalÊ bhÈsasi 86 KosalikÈ kaÑsapÈti 158
KuhiÒci 247 Kharo 277
KuhiÒci netave 160 KhÈÓuÑva urasÈsajja 173
K|ÔaÑ 128 KhÈdanÈ apanÊyati 240
Kena 57 KhÈyati 266
Kena vaÓÓo pasÊdati 26 KhÊÓÈsavÈ 127
KenassubbhÈhato 89 KhÊranikÈ 236
KenidaÑ pakataÑ 177 KhÊramattova 161
KenÊdha kusalo 63 KhemaÑ 252
KevalakappaÑ 14 KhomadussaÑ nÈma 245
KevalaparipuÓÓaÑ 158 KhaggaÑ olaggetvÈ 316
KevalaÑ 190 KhaÒjo 149
Kesakambalo 120 KhattiyamahÈsÈlÈ 126
KesÈ lomÈ nakhÈpi ca 275 Khanti 152
Ko imaÑ vijaÔaye jaÔaÑ 48 KhantiyÈ upasamena upetÈ 77
KokanadaÑ 139 Khattiyo dvipadaÑ 32
Koci lokasmiÑ 36 KhantisoraccaÑ 152
Kotthuko 117 KhantyÈ bhiyyo na vijjati 313
Kodhabhakkho 323 KhandhÈsaÑ adhikuÔÔanÈ 174
Kodha vidvÈ vikappaye 196 Khandhesu santesu 178
Kodho dhumo 217 KhiÉÉÈ 85
Kodho vÈ vasamÈyÈtu 325 KhippaÑva oÉÉitaÑ 128
336 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Kha ] [ Gha ]
Khiyyanti 209, 319 GhanÈ pasÈkhÈ 275
KhettaÑ hi taÑ
GhÈsesanaÑ iriyati 190
puÒÒapekkhassa 213
KhemattaÑ 163 GhoraÑ 77

[ Ga ] [ Ca ]
GaÓasaÑghacÈrÊ 172 Cakkhudo 78
GaÓÈcariyÈ 120
CakkhumatÈ 73
GaÓino 120
GatÈse 73 CatucakkaÑ 51
Gati 39, 154 Catura~giniÑ 141
GadhitÈ 247 Candana~galiko 139
GayÈyaÑ 276
CandimÈ 100
GahapatimahÈsÈlÈ 126
GaÄagaÄÈyante 159 CapalÈ 106
GÈthÈbhigÊtaÑ 212 CarakÈ 159
GÈdhamedhati 240 CaraÓaÑ 211
GÈdhaÑ 98
CareyyÈdittasÊsova 161
GÈmavaro 150
GÈvo kamme sajÊvÈnaÑ 94 CaraÑ 76
GihisaÒÒattibahulo 266 Caleyya 159
Gotama 102, 248 CÈtuyÈmasusaÑvuto 116
Gova bhiyyo palÈyinaÑ 313 CicciÔÈyati ciÔÈciÔÈyati 216
GosamitaÑ dhanaÑ 31
CittaÑ paÒÒaÒca bhÈvayaÑ 48
GosÈlo 120
Gohi tatheva 30 CittaÑ vÈ te khipissÈmi 277
GattÈni parisiÒcituÑ 37 CiradikkhitÈnaÑ 316
GattÈni pubbÈpayamÈno 38 CirarattasamÈhite 322
GabbhaÑ 236
CirassaÑ 18
Gammani 193
GambhÊrar|pe 243 CetopariyÈyakovido 262
GayhakaÑ nÊyamÈnaÑ 193 Codako 114
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 337

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Cha ] [ Ja ]
ChandajaÑ 60 JÈtimÈ 212
ChandavinayÈ aghavinayo 60 JÈtisaÑsÈro 268
Channo kÈlo 40 JÈtihÊnaÑ 95
ChambhÊ 152 JÈtu me diÔÔhaÑ 202
Chavo 117 JÈlinÊ 160
Chasu kubbati 90 JiÓÓÈ 150
Chinda sotaÑ 100 JivhaÑ nillÈletvÈ 167
JÊranti 127
ChinditamÈrite 116
JÊvitamuttamaÑ 84
ChinnaganthaÑ 45
JÊvitasamasÊsÊ 169
ChetaÑ 264
JutindharÈ 168
ChetvÈ khÊlaÑ 72
Juhati 215
[ Ja ] JegucchÊ 116
JagatogadhaÑ 247 Jetavane 12, 282
JaÔaÓÉuvena 166 JetÈraÑ labhate jayaÑ 142
JaÔÈbhÈradvÈjo 211 JotiparÈyaÓo 149
JaÔÈya jaÔitÈ pajÈ 48 JaggaÑ 162
JanapadatthÈvariyappattÈnaÑ 153 Jantu 107
JanÈdhipa 142 JammÈ 240
JanÈ maÒÒanti 314 JambonadaÑ 115
JayaÒcevassa taÑ 210 [ Jha ]
JayaÑ veraÑ pasavati 141 JhÈya 267
Jar|panÊtassa 21 JhÈyÈmi 244
JalÈ 168 JhÈyino 196
JavanapaÒÒÈ 112 JhÈyÊ 97
Jahanti 240 JhÈyanto 64
JÈgarataÑ 23 JhÈyasi 170
JÈgaro 94 [ ©a ]
JÈtikkhayaÑ 212 ©ÈtapariÒÒÈ 43
JÈtidhammÈ 146 ©ÈtÈ 120
338 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ ®a ] [ Ta ]
®a~kitamaÒce 276 Tareyya 25
[ ®ha ] TÈÓaÑ 159
®hÈnaÑ 174 TÈdino 210
®hito asaÑhÊrÈ 256 TÈdiso dhammo 77
®hite majjhanhike 33 TÈlÈvatth| 123
TÈvatiÑsakÈyikÈ 28
[ a ]
TyÈssudaÑ 260
ayhitumicchasi 282
TikkhindriyÈ 183
[ Ta ] TiÔÔha vepacitti 315
Taggha 36 TitthakarÈ 120
TacasÈraÑva samphalaÑ 126 TidasÈnaÑ 29
TaÒÒevettha paÔibhÈtu 96 TidivaÑ anuttaraÑ 243
TaÓhÈdhipannÈ 76 TipakkhavasanaÑ 146
TaÓhÈya uÉÉito 90 Tibbanikkamo 258
Tatvassa 64 TimalÈ 79
TathÈgatassa 63 TilakÈhatÈ 220
Tath|pamaÑ 182 TilavÈho 200
TadapeyyamÈnaÑ 147 TivisÈkhaÑ 167
Tadahuposathe 107
TÊraÓapariÒÒÈ 43
TandÊ 34, 93
TÊsu vidhÈsu 44
TanuyÈ 36
TuÔÔhi 98
TapassÊ 76
Turu 197
Tapo 88
T|laÑ bhaÔÔhaÑva mÈluto 173
TapokammÈ apakkamma 155
Te duttaraÑ 279
TapojigucchÈya 116
Te matesu na mÊyanti 56
TapodÈrÈme 37
TaÑ taÑ Gotama pucchÈmi 48
TamaparÈyaÓo 149
TamÈhu paramaÑ khantiÑ 313 [ Tha ]
Tamokkhandho 176 ThanayaÑ 152
Tarayanti rattiyo 22 ThÈmo 138
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 339

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Da ] [ Da ]
DakkhitÈye aparÈjitasaÑghaÑ 72 Dugge 152
DajjÈ dÈnaÑ malÈbhibh| 56 DuÔÔhÈnaÑ 317
DadaÑ appakasmiÑ 57 DuttitikkhaÑ 35
DaddallamÈnÈ 173 Duddasiko 149
Dantassa 210 Duddaso 179
Danto 76 DuppamuÒcaÑ 135
DamasÈ upeto 215 DupposaÑ 107
Damo 25 DubbaÓÓo 149
Dalidde 149 DubbalyÈ no 313
Dasa pajjote 265 Dubbhago 160
Daharo tvaÑ 40 Duranubodho 179
DaÄhadhammo 108 Duranvayo 57
DaÄhamenaÑ parakkame 100 DurabhisambhavaÑ 174
DÈtÈraÑ abhivassati 153 D|re ito 189
DÈnasaÑvibhÈgarato 317 DevakÈyÈ 72
DÈyako 105 Devaputto 96
DÈyÈdÈ vindare dhanaÑ 123 DevalokÈbhinandino 117
DÈraÒca posaÑ 57 DehanikkhepanaÑ 39
DÈru samÈdahÈno 217
DoÓapÈkakuraÑ 140
DiÔÔhe dhamme savipÈko 85
Dosagaru 63
DibbayogaÑ 86
Dva~gulapaÒÒÈya 174
Disampati 142
DvÈdasÈvaÔÔÈ 80
DÊghamaddhÈnaÑ 156
DvittÈ vÈ 166
DÊghalaÔÔhi 102
DvirÈvaÔÔÈ 79
DukkarakÈrikÈya 155
DukkaraÑ 98 [ Dha ]
Dukkhamaticca iriyati 102 DhajaggaÑ ullokeyyÈtha 311
Dukkhassa pÈraguÑ 260 DhanaÒjÈni 207
DuggatÈ 267 Dhanuggaho 108
Duggamo 99 DhanaÑ seÔÔhaÑva rakkhati 64
340 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Dha ] [ Na ]
DhamamÈnÈya 159 NalÈÔikaÑ 167
Dhammaguttassa 314 Na ve dhÊrÈ pakubbanti 62
Dhammacakkehi saÑyuto 82 Navo 42
DhammaÔÔhÈ 83 Nassati vata bho 182
DhammapadÈni 271 Na santi tÈÓÈ 21
Dhammena dÈraÑ posenti 322 NaÄova harito luto 27
Dhamme samhi patiÔÔhitaÑ 246 NÈjjhagÈ 163
Dhammo rahado 217 NÈÒÒatra bojjhÈ tapasÈ 104
DhÈticelaÑva makkhito 272 NÈÔaputto 120
Dhiti 304 NÈdhÊyasi 271
DhitimÈ 215 NÈnÈtitthiyasÈvakÈ 116
DhuravÈ 304 NÈnupatanti dukkhÈ 60
Dhorayho 76 NÈnupatanti sa~gÈ 64
[ Na ] NÈparaÑ itthattÈya 188
Nagassa 260 NÈmagottaÑ na jÊrati 93
Na gÈdhati 51 NÈmasannissitÈ 89
NaÔÔhÈ 218 NÈmaÑ sabbaÑ addhabhavÊ 89
Na te mÈrassa baddhag| 157 NÈsÊsati 109
Natthi puttasamaÑ pemaÑ 31 NÈs|raÑ jÈtipaccayÈ 152
NaddhiÑ 51 NÈÄikodanaparamatÈya 141
Nandane vane 28 Nikacca 61
Nandasi 104 Nikkamatha 203
NandÊjÈtassa 104 NikkujjitaÑ 125
NandÊbhavaparikkhayÈ 20 NikkhittadaÓÉo 190
NandÊrÈgaparikkhÊÓo 103 Nikkhepanadhammo 127
Na naÑ hÊÄe 161 NikkhaÑ 115
NabhaÑ Èhacca 154 NigaÓÔho 117
Namuci 118 Nigrodhasseva khandhajÈ 278
NaradevÈnaÑ 29 NiccagginÊ 217
NaruttamaÑ atthacaraÑ 61 NiccasamÈhitatto 217
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 341

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Na ] [ Na ]
NiccharatÊ bahiddhÈ 263 Neyyo 185
NiddÈ 34 NevajjhagÈ 129
NipatataÑ 92 NesÈdakule 149
NipphadÈ 315
[ Pa ]
Nipphannasobhano 316
Pakireti 153
NipphalaÑ 165
Pakudho kÈtiyÈno 117
NipuÓatthadassiÑ 80
Pakkhandanavossaggo 145
NipuÓo 179
Pakkhahato 149
Nippothento 154
PakhumantarikÈyaÑ 176
Nibbanatho 243
PaccattaÑ veditabbo viÒÒ|hi 42
NibbÈnapaÔisaÑyuttÈya 165
PaccabhÈsi 29
NibbuyhÈmi 18
Paccayiko 154
NibbejanÊyÈ 171
NibbedhikapaÒÒÈ 113 PaccalatthaÑsu 99
Nibbhogo 240 Pacceti 244
NimuggÈ kuÓapamhete 323 PajappitÈ 244
Nimokkho 19 PajÈpatissa 312
NiyyÈtayÈmi 176 Pajjunnassa dhÊtÈ 76
NiraggaÄo 134 Pajjoto 94
NirabbudÈ 200 PaÒca~gikena 176
NirÈrambhÈ 134 PaÒcapattharÈ 80
NirÈsaÑ 45 PaÒcavedÈ 76
Nir|padhiko 189 PaÒcoghatiÓÓo 172
NirodhaÑ appajÈnantÈ 177 PaÒÒÈjÊviÑ jÊvitamÈhu seÔÔhaÑ 91
Nisabho 76 PaÒÒÈÓaÑ 91
NissaraÓaÑ 174 PaÒÒÈ narÈnaÑ ratanaÑ 87
Nihato 156 PaÔaliyo 316
NÊyare 24 PaÔikacceva 105
N|pavadeyya kiÒci 35 PaÔighaÑ r|pasaÒÒÈ ca 49
NemÊva rathakubbaraÑ 161 PaÔinanditÈ 251
342 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] [ Pa ]
PaÔibhÈnaÑ udÊrayi 252 PayatapÈÓi 317
PaÔibhaÑsu 180 PayassahÈri 310
PaÔilÊnanisabho 99 PayirupÈsiyÈ 102
PaÔivattÈ 314 ParamodÈnaÑ 264
PaÔisallÊnassa 128 ParamaÑ 64, 156
PaÔisaÑyuje 313 Paralokavajjabhaya-
PaÔisotagÈmiÑ 180 dassÈvino 183
PaÔhamÈbhisambuddho 155 ParavÈdesu 24
PaÓidhÈya 92 Parikassati 94
PaÓÉito 110 PariklesaÑ 176
PaÓÊto 179 PariccÈgavossaggo 145
Padaparamo 185 ParicitÈ 166
PadÈlito 176 Parinibbuto 35, 206
PadÈlesi 161 ParinibbutaÑ 19
PadumaÑ nirayaÑ 200 Paribbaje 47
Pade pade 35 ParibbÈjo 100
Padh|pito 177 ParihÈyi 168
PanudÈ 100 Par|pavÈdÈ 59
Panudi 173 Par|ÄhakacchanakhalomÈ 136
PantÈni 202 ParosahassaÑ 255
PannabhÈra 322 PalÈpo 255
PapaÑ 83 PalÈyi 312
Pappuyya 36 PalikhÈya 170
Pabhijja khilÈni 255 PalighaÑ 72
PabhijjeyyuÑ 313 Palla~kaÑ 218
Pamattabandhu 170 PavajamÈnÈnaÑ 92
PamuÒcasi 100 PavadataÑ 92
Pamutyatthi 281 PavattisÊsaÑ 169
Pamokkho 19 PavanaÑ 72
PamocanaÑ 233 PavÈraÓÈya 253
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 343

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pa ] [ Pa ]
PavÈhemi 245 PÈsaÓÉÈ 177
Pavivitto 113 PÈsÈÓavassaÑ 295
PavuttaÑ 317 PÈso 163
Pavecchanti 57 PÈhunakÈni 164
PaveditÈ 52 Pi~galÈ 220
Pasakkiya 267 PitarÈ pavattitaÑ 254
PassaddhakÈyo 172 PiyÈyanÈ 284
PasaÑsaÑ 271 PisÈcagaÓasevitaÑ 81
PaharaÓavassaÑ 295 Pihayanti 270
PahÈnapariÒÒÈ 43 Pukkusakule 149
PahÈsi sa~khaÑ 45 PuÓÓaÑ 51
Pahitatto 103 PuttimÈ 30
Pah|tajÈtar|parajatÈ 126 PuthupaÒÒÈ 111
Pah|tabhakkhaÑ 123 PuthumaccÈ 323
Pah|tavitt|pakaraÓÈ 126 PunarÈgacchate 282
PÈkatindriyÈ 107 Pubbajo 32
PÈÔika~khaÑ 144 PubbadevÈ 314
PÈÔihÈriyapakkhaÒca 281 PurÈÓatitthakaro 99
PÈÓupetaÑ 125 PurÈÓadutiyikÈ 267
PÈtÈlarajo 263 PurisamedhaÑ 133
PÈto 139 P|jito p|janeyyÈnaÑ 237
PÈtheyyaÑ 94 P|tidehasayÈ 322
PÈpamitto 141 P|raÓo 120
PÈpasampava~ko 141 Pacceti 244
PÈraga~gÈya 278 PesalÈ 197
PÈrihÈriyapaÒÒÈ 48 Pesi nibbattatÊ ghano 275
PÈraÑ 102 PoriyÈ 252
PÈlayaÑ pavivekiyaÑ 117 Posa 142
PÈvakaÑ 123 PaÑsukunthito 263
344 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Pha ] [ Ba ]
Phaleyya 159 BrahmacÈrÊ nirÈmiso 86
PhassÈyatanÈnaÑ 163 BrahmapÈrisajjaÑ 195
PhÈÓitassa ca puÔaÑ 238 BrÈhmaÓo 212
PhiyÈrittaÑva dhammanÊ 155 BrÈhmaÓaÑ 19
PhÊto 196 [ Bha ]
Phusi 168 BhagavÈ 11
[ Ba ] Bhare 152
Baddhacaro 194 BhavalobhajappaÑ 170
BandhapamuÒcakaraÑ 255 BhavasotÈnusÈrÊsu 51
BahijaÔÈ 48 Bhattasammado 34
BahudukkhÈ 41 BhattÈbhihÈre sudaÑ
BahupÈyÈsÈ 41 bhÈsati 140
BahulÊkatÈ 166 Bhadramukho 128
Bah|hi tattha sambÈdhÈ 35 BhavamicchisaÑ 239
BimbaÑ 177 Bhasmani mosavajjaÑ 217
Billamattiyo 200 BhÈgaso pavibhajaÑ 255
Bila~gadutiyaÑ 146 BhÈsare 240
Bila~gikabhÈradvÈjo 211 Bhikkhasi 39
BiÄibiÄikÈ 267 Bhindanena 176
BÊjaÑ 92 BhuttÈvÊ 140
BuddhacakkhunÈ 183 BhusÈ 74
BuddhÈnubuddho 258 Bh|tÈ 206
BelaÔÔhaputto 120 Bh|ripaÒÒÈ 92
BeluvapaÓÉuvÊÓaÑ 169 Bhedanadhammo 127
BeluvasalÈÔukamattiyo 200 BheravÈ 159
ByagghÊnisÈ 196 Bho 76
BrahmacariyaparÈyaÓe 322 BhojissiyaÑ 95
BrahmacariyapariyosÈnaÑ 187 [ Ma ]
BrahmapattiyÈ 243 Makkhali 120
BrahmapathaÑ 189 Maggajino 248
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 345

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] [ Ma ]
Maccu 247 MahallikÈ 150
Maccudheyyassa 25 MahassÈsÊ 140
Maccuno senaÑ 203 MahÈbhogÈ 51, 126
Maccharino 84 MahÈrajakkhÈ 183
MaccharÈ ca pamÈdÈ ca 56 MahÈrambhÈ 134
MajjhesitÈ 218 MahÈvane 64
MaÒÒataÑ 50 MahÈvassaÑ 295
MaÒÒÈmahaÑ 243 MahÈsamayo 72
MaÓÉalÊ 100 MahesakkhÈhi 42
MaÓi 156 MahesiÑ 80
MÈgho 97
MaddakucchismiÑ 73
MÈ ca kujjhittha kujjhataÑ 315
MadhupÊtÈva seyare 289
MÈ jÈtiÑ puccha 215
Madhuraggassa 91
MÈÓavagÈmiyo 118
ManÈpapariyantaÑ 138
MÈtiyÈ 117
Mantino mahÈmattÈ 154
MÈtukucchigato naro 275
MandÈkinipokkharaÓÊ 257
MÈ taÑ kÈlo upaccagÈ 39
MandiyÈ nu 162
MÈnakÈmassa 25
Manujassa 140
MÈnaganthassa 51
Manujindo 122 MÈnatthaddho 242
ManussakapaÓo 319 MÈnapathaÑ 248
ManussavarÈko 319 MÈnaso 163
Manussadaliddo 319 MÈnÈbhisamayÈ 249
ManussakamyÈ 194 MÈnusaÑ dehaÑ 86
Manussabh|to 318 MÈ maÑ kÈlo upaccagÈ 40
Mandova 265 MÈradheyyaÑ 171
Mahaggato 57 MÈranudo 177
Mahattamabhika~khatÈ 187 MÈrapÈsena 157
MahatthÈ 310 MÈrabandhanabaddho 157
MahaddhanÈ 51, 126 MÈrisa 16
346 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ma ] [ Ya ]
MÈro pÈpimÈ 155 YasassinaÑ 29
MÈlÈgandhavilepanaÑ 137 YassÈhutiÑ 189
MÈluvÈva vitatÈ vane 278 YÈcakÈ 236
MÈ vo kodho ajjhabhavi 325 YÈcayogo 317
MÈ sajjittho tadÈcaraÑ 162 YÈnado 78
MÈ saddaÑ kari 283 YÈyaÑ paÔipadÈ daÄhÈ 62
MigadÈyo 73 Yugana~galaÑ 231
Mittadduno 315 YuÒjatha 203
MittaÑ 87 Ye dibbÈ ye ca mÈnusÈ 157
MukharÈ 106 Yena BhagavÈ 15
MucchitÈ 107 Yo kuddhaÑ paÔikujjhati 314
MuÔÔhassatino 106 YogamÈyanti maccuno 43
MuÓÉÈpi 214 YogakkhemÈdhivÈhanaÑ 234
MuttÈhaÑ 157 Yo dhammamanusÈsati 79
MuddhÈvasittÈnaÑ 153 YottaÑ 231
MudindriyÈ 183 Yoniso vicine dhammaÑ 84
Muni 215 Yoniso sammappadhÈnÈ 157
Me 3, 5 Yopi samuÒjakaÑ care 57
MettaÑso 279 Yovedi 238
MonaÑ 25 YaÑ musÈ bhaÓato pÈpaÑ 315
[ Ya ] [ Ra ]
Yakkhena gahito 279 RakkhaÑ jÊvitamattano 123
Yakkho 322 RajojallaÑ 138
Yajanti anukulaÑ 134 RaÔÔhaÑ 91
YajamÈnÈnaÑ 321 RaÓaÒjahÈ 102
YaÒÒopanÊto 215 Rati 85
Yattha dinnaÑ mahapphalaÑ 306 RattandhakÈratimisÈyaÑ 156
YadaÒÒamanusÈsati 162 Rattindivakkhayo 88
YadÈsvÈhaÑ 18 RathakÈrakule 149
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 347

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Ra ] [ Va ]
Ratho ak|jano 82 Vacanakkhamo 113
RasÈnaÑ 299 VacÊgutto 232
RÈgarattÈ 180 VajjÈsi 272
RÈgo uppatho 88 Vajjiputtako 269
RÈjakaraÓÊyÈni 153 Vajjibh|miyÈ 266
RÈjarathÈ 127 VaÓÓa 13
RÈsaÔÔhena 16 VatapadÈni 317
RudammukhÊ 175 VatasÊlabaddhÈ 76
Ruppato 264 VatasÊlavattaÑ 192
R|pagataÑ 247 Vatthado 78
R|pÈni 265 VatthukatÈ 166
R|pe niviÔÔhÈ 117 Vatrabh| 97
R|paÑ na jÊvanti vadanti 274 VanacetyÈ 320
RogasamasÊsÊ 169 VanathaÑ 247
Rosako 142 VanaropÈ 83
RosetÈraÑ 142
Vanavassito muni 243
RoruvaÑ 77
VanaÑ 81
[ La ] Vayo-anuppattÈ 150
LakkhaÓ|panijjhÈnaÑ 64 VayogataÑ 240
LapayissÈmi 77 VayogaÓÈ 22
LÈbhÈ vata me 167 VarattaÑ 51
L|khaÑ tapaÑ 76 VaruÓo 312
LokanirodhaÑ 109 VasÊbh|tamhi 176
LokÈmisaÑ 21 Vaso 94
LokasamudayaÑ 109 VÈcÈ 249
LokÈdhipatisahabyataÑ 243 VÈjapeyyo 134
LohaÉÉhamÈso 138 VÈtamaÓÉalaÑ 295
[ Va ] VÈnaÑ 180
Vakkhati 191 VÈlikavassaÑ 296
Va~gÊso 260 Vigatamalova bhÈÓumÈ 260
348 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] [ Va ]
VigarahantÈ 77 Vippasannena 152
VikiÓÓavÈcÈ 106 Vippamuttassa 276
VikkhÊÓo 268 VipphanditÈni 171
VicÈraÓaÑ 89 VibbhantacittÈ 107
Viceyya dÈnaÑ 59 VimalÈ 73
VicakkhukammÈya 161 VimuttÈ 86
VigÈhiyÈ 243 Vimutti 157
VijambhitÈ 34 VimuttisukhaÑ paÔisaÑvedÊ 262
VijjÈ 92 ViyaÒjanena 138
VijjÈ uppatataÑ seÔÔhÈ 92 ViyaÒjanaÑ 89
VijjÈcaraÓasampanno 211 VirÈjiya 51
VijjÈyantakaro 248 Viluppati 142
Vijitasa~gÈma 321 Vilumpanti 142
VijitÈvÊ 162 Vivane 152
ViÒÒÈÓaÑ samanvesati 169 VivattakkhandhaÑ 169
VittaÑ 299 VivekakÈmo 263
VittaÑ nu jÊno 170 VivekanissitaÑ 145
Viddhe 115 Viveko 19, 145
VidhavÈ 220 VisattÈ 278
VidhÈvati 88 VisattikaÑ 19
VidhÈsu 44 Visayo 154
VidhunaÑ 263 VissaÔÔhÈya 252
Vidh|pitÈ 50 VissaÑ dhammaÑ 244
Vidh|mo 190 VisÈrado 244
VinayÈ 264 Visuddho 248
Vineyya maccheraÑ 56 Vis|kÈyikÈni 171
Vindate dhanaÑ 304 Visenibh|to 190
VipaÒcitaÒÒ| 185 VisevitÈni 171
VipariyesÈ 249 VihaÒÒati 90
VipÈcenti 203 Viharati 11
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 349

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Va ] [ Sa ]
VihÈrapÈlo 246 Sa~kapparÈgo 60
VÊtiharati 210 Sa~kassarÈcÈro 117
VÊraÑ 52 Sa~kassaraÑ 100
VÊsatikhÈriko 200 Sa~kasÈyati 270
VuÉÉhÈ 150 Sakkhi 77
Vusitabrahmacariyo 215 Sa~khÈya 244
Vusitavanto 127 SaggagÈminaÑ 270
VusitaÑ na nassati 95 Saggamupeti 78
V|pakaÔÔho 187 SaggasaÑvattanikÈ 146
VeÓÉ| 102 SaggÈpÈyaÑ 212
VetaraÓiÑ 59 Sa~gamma 269
Vedag| 190 Sa~gÈtigÈ 61
Vedantag| 215 Sa~gÈtigo 23
Vedi 212 Sa~gÈmesuÑ 141
Vedehiputto 141 Saccena danto 215
Venakule 149 SajjhÈyabahulo 270
Vepacitti 313 SaÓateva 33
Verocano 100 SaÓÔhÈne 269
VehÈsaÔÔhaÑ 154 SaÓhavÈco 317
Vo 39 Satakkaku 152
VossaggapariÓÈmiÑ 146 Sati paÒÒÈ ca me BuddhÈ 167
Vossaggarato 317 Sa tujjubh|tesu namo karohi 218
Vossajja 159 SatullapakÈyikÈ 52
VohÈramattena 50 SatthamalaÑ 94
[ Sa ] SatthavÈhaÑ 255
SakkanÈmako 276 SattiyÈ 46
Sake ghare 87 Sattis|l|pamÈ 174
Sakkesu 64 SatthuvaÓÓÈbhato 116
Sa~kamanÈni 152 Sattho 87
350 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ]
SadaÓÉÈ 58 Sabbanivesanesu 45
SadatthaparamÈ 313 SabbaratticÈro 269
SadÈsatÈ 36 SabbavÈridhuto 117
SadÈsitÈ 244 SabbavÈriphuÔo 117
SaddhammaÑ 53 SabbÈkÈravar|pete 206
SaddhÈ bandhati 94 SabbÈbhibh| 177
SaddhÈya tarati oghaÑ 302 SabbÈ mayÈ byantikatÈ 244
SaddhÈyiko 154 Sabbireva 53
SaddhÊdha vittaÑ 91 Sabbhi sataÑ pasattho 218
Sana~kumÈro 201 Sabb|padhiparikkhayÈ 160
SantÈnaÑ 26 Sabbeheva arahantehi 64
SantaÑ padaÑ 248 SabhÈdhammaÑ 245
SanthavaÑ 53 SabhÈyaÑ 245
Sandasseti 163 SamaÓÈ 95
SandiÔÔhiko 42 SamaÓÊ 177
SannayhitvÈ 141 SamaÓ|pÈsanassa 96
SannisÊvesu 33 Samadhiggayha 142
SapaÒÒo 48 SamanuÒÒo 19
SapadÈnaÑ 188 SamappitÈ 29
Sapassu 315 SamayaÑ 8
SappinÊtÊre 201 SamasÊsÊ 168
SabbakammakkhayaÑ patto 177 SamÈdahaÑsu 72
SabbaganthappamocanaÑ 284 SamÈdhinÈ 156
Sabba~gasampannaÑ 260 Samiddhi 37
SabbaÔÔhitÊnaÑ 256 Samuttejeti 163
SabbatthamaparÈjito 177 SamuddaparamÈ 31
Sabbattha mutto 177 Samupaby|Äho 311
Sabbattha vihatÈ nandÊ 176 Sam|laÑ taÓhamabbuyha 169
Sabbadado 78 SamannesaÑ 260
Sabbadhi vippamutto 26 SampayojesuÑ 324
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 351

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ]
SammadaÒÒÈ 24 SÈraÓÊyaÑ 119
SammadaÒÒÈvimuttÈ 127 SÈ rati paÔibhÈti maÑ 34
SammÈdiÔÔhipurejavaÑ 83 SÈrathÊva nettÈni gahetvÈ 72
SammÈpÈso 134 SÈruppÈhi 251
SambuddhÈ 24 SÈvatthiyaÑ 11
Sambuddho dvipadaÑ seÔÔho 32 SÈhu te 37
SambodhimanuttaraÑ 244 SÈÄikÈyiva nigghoso 252
SambhuÒjati 210 Sikkhare 322
SammodanÊyaÑ 119 Si~ghÈÔakaÑ 289
SamodahaÑ 35 SitaÑ pÈtvÈkÈsi 63
SayaÑ abhiÒÒÈ sacchikatvÈ 187 SitaÑ rajaÑ 263
SarÊraÑ sapariggahaÑ 78 Sithilo 100
SarÊsapÈ 202 SivaÑ 244
SaraÑ BuddhÈna sÈsanaÑ 187 SÊlaÒca yassa kalyÈÓaÑ 320
Sallaviddhassa 263 SÊlatittho 217
SallaÑ 162 SÊlavanto 322
SassamedhaÑ 133 SÊlavÈ 102
SassudevÈ 142 SÊlasampannataraÑ 186
SahassayÈginaÑ 57 SÊlaÑ jÊvitamuttamaÑ 84
Sahassena samaÑ mitÈ 57 SÊlaÑ yÈva jarÈ 86
SahÈyo atthajÈtassa 87 SÊhaseyyaÑ 74
SÈtataÑ 55 SukhajÊvino 107
SÈtodakÈ 146 Sukhado 78
SÈdÈnesu anÈdÈnÈ 323 SukhamanubodhiÑ 172
SÈdutaraÑ 91 SukhamÈyatikaÑ 190
SÈdhÈvuso 297 Sukhamedhati 279
SÈdhu 44 SukhaÑ seti 90
SÈpateyyaÑ 146 SugatappasatthaÑ 59
SÈmaÒÒaÑ 35 Sucigavesino 272
SÈmayikaÑ 168 SuciÓÓo 300
352 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Sa ]
Sucetaso 25 S|cilomassa 276
SuÒÒagehÈni 159 S|pahatacittomhi 324
SutaÑ 5 S|riyasamÈ ÈbhÈ 31
SudantÈ 73 S|riye uggate 160
SudaÑ 74 S|riyo 100
SuddhÈ 73 SekkhÈ 322
SuddhÈvÈsakÈyikÈnaÑ 71 SetukÈrakÈ 83
SuddhikabhÈradvÈjo 211 SenÈnigamo 158
SundarikabhÈradvÈjo 213 SenÈsanÈni 152
SundarikÈya 213 SemÈnaÑ 169
SunÊhataÑ 77 SnehajÈ 278
SuppagabbhaÑ 268 Sele yathÈ
SupupphitaggaÑ 176 pabbatamuddhaniÔÔhito 182
SubbatÈ 323 Sokaparetassa 170
SubrahmÈ 103 Sokamajjhe 53
SubhÈsubhaÑ 156 SocayitvÈ 57
Subho 115 Socasi 171
Sumantamantino 323 SoÓÉikÈkilaÒjaÑ 158
SuvÈnayo 324 SotasamÈpannÈ 203
Suvimuttacitto 190 So muni attasaÒÒato 159
Suve seyyo 279 SomaÑ bhuÒjeyya 212
SusamÈraddhÈ 166 SoraccaÑ 152
SusamÈhitatto 25 SoraccaÑ me pamocanaÑ 233
SusammuÔÔhÈ 25 SovaggikÈ 146
SusÊmaÑ 311 So vilutto viluppati 142
SusÊlo 190 SaÑkiliÔÔho 212
Susu 40 SaÑkiliÔÔhaÑ 100
SusunÈgÈ 73 SaÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ 321
Suss|sÈ 33 SaÑyamÈmase 283
SusaÑvutÈ 157 SaÑyamo 218
 SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 353

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ Sa ] [ Ha ]
SaÑyuttÈgamo 3 HadayassÈnupattiÑ 97
SaÑvÈsena 137 HabyasesaÑ 216
SaÑvÈso 276 Haranto 94
SaÑvegamÈpÈdi 263 HarÈyÈmi 176
SaÑvejeyyaÑ 189 HalaÑ 180
SaÑvohÈrena 137 Have 299
SaÑsaraÑ 156 HÈtave 238
HÈsapaÒÒÈ 111
SaÑsÊdÈmi 18
HirÊnisedho 36
SvÈkÈrÈ 183
HÊnattar|pÈ 76
SvÈgataÑ 262
HeÔÔhimena upaÉÉhakÈyena 203
[ Ha ] Hetubha~gÈ 177
HaÔahaÔakeso 165 HatthiyuddhÈni 154
HadayasmiÑ opiya 267 Handa 146
 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho.

SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AkÊÄitakÊÄo = AkatakÊÄo (SÊ) 41
AkkuÔÔhassa = Akkosassa (Ka) 91
AkhÊÓakammantotipi = AkkhÊÓakammantotipi (SÊ) 272
AggÈÄava = ŒÄavaka (Ka) 246
A~gÈrÈva jÈtaÑ = A~gÈraÑva jÈtaÑ (SyÈ) 174
AggitattakapÈlasadiso = AbhitattakapÈlasadiso (SyÈ) 292
AgginÈ gatamaggo = So (Ka) 123
AcaritvÈ = AvasitvÈ (SyÈ) 202
AccharÈsa~ghaparivuto = AccharÈsahassaparivuto (SyÈ) 311
AjjÈdiÑ = AjjÈdikaÑ (SyÈ) 305
AjjesÈ = Ajjeva (SyÈ) 129
AjjhÈvasissa = AjjhÈvasissati (Ka) 67
AÒÒataraniddosavacanametaÑ = AÒÒatarassa niddesavacanametaÑ (SÊ),
AÒÒatara~ganiddesa-
vacanametaÑ (SyÈ) 250
AÒÒataramayÈ yÈgayajanatthÈya = AÒÒatarÈ mahÈyÈgaÑ
yajanatthÈya (SÊ) 217
AÒÒato = Amuto (Ka) 61
AÒÒÈ nÈmikÈ = AÒÒÈÓamigÈ (Ka) 212
AÒÒÈsikoÓÉaÒÒoti = AÒÒÈkoÓÉaÒÒoti (SÊ, SyÈ) AÒÒÈtakoÓÉaÒÒoti (Ka) 256
AÒjanavaÓÓÈ = AjinavaÓÓÈ (Ka) 223
356 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[A]
AÔÔÈlake = AddhÈlake (SyÈ) 287
AÉÉakaraÓe = AtthakaraÓe (SÊ, SyÈ) 128
Atikkantoti = AtÊto atikkamantoti (SyÈ) 23
AticchÈtÈtisÊtÈdikÈlesu = AticchÈtÈtisÊtavÈtÈdikÈlesu (SÊ) 34
Atisallikhateva = Atisallakkhateva (SyÈ), Atisallekhateva (Ka) 82
AtthatÈya = SanthatÈya (SÊ, SyÈ) 277
AtthaÑ vuÉÉhivisesaÑ = AtthavuÉÉhivisesaÑ (SÊ), AtthavisesaÑ (SyÈ),
AtthaÑ vuÉÉhiÑ visesaÑ (®ÊkÈ) 187
AddhabhavÊti = AnvabhavÊti (SÊ), AndhabhavÊti (SyÈ) 89
Addhavaggassa = Anvavaggassa (SÊ), Andhavaggassa (SyÈ),
Anvabh|vaggassa (Ka) 89
AdubbhatthÈya = AdubbhanatÈya (SÊ), AdrubbhattÈya (Ka) 315
AdhigaÓhantaÑ = AdhigayhantaÑ (SyÈ) 309
Adhigamissa = AddhÈ gamissa (SyÈ) 142
AdhiÔÔhÈnabalena = AdhiÔÔhÈnavasena (SÊ) 216
AnaÔÔhÈ = AmuÔÔhÈ (SyÈ) 25
AntadvayavajjanaÑ = AntadvayavajjaÑ (SÊ, SyÈ) 46
AntarÈ = Maggassa anantarÈ (SÊ) 41
AnÈgatatthÈya vÈsanÈ = AnÈgate vÈsanatthÈya
(DÊ-®Ôha 2. 60; Ma-®Ôha 2. 86 piÔÔhesu) ®ÊkÈ pana passitabbÈ. 185
AnÈvaÔanti = AnÈvaÔÔanti (SyÈ) 102
AnÈlambane = AnÈlambe (SyÈ) 102
AnÊharitvÈ = ŒharitvÈ (SÊ) 175
Anupabr|hitasarÊrantipi = Supabr|hitasarÊrantipi (SÊ) 52
AnekapaÔisambhidÈbhiÒÒÈbharitaÑ = AnekapaÔisambhidÈ-
ÒÈÓabharitaÑ (SyÈ) 230
AntosattÈhasmiÑyeva = AntosattasattÈhasmiÑyeva (SÊ, SyÈ) 155
 NÈnÈpÈÔhÈ 357

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AnvayapaÒÒÈdhigamÈya = PaÒÒÈdhigamÈya (SÊ, SyÈ) 80
ApabodhatÊti = AppabodhetÊti (SyÈ) 36
AparacetanaÑ muÒcacetanaÒca = MuÒcacetanaÒca aparacetanaÒca (SyÈ) 21
ApariyattajÈtÈ = ApariyantajÈtÈ (SÊ) 51
ApabyÈmato = AbyÈmato (Ka) 316
ApÈrutagharadvÈrÈ = ApÈrutagharÈ (SyÈ, Ka) 134
AppicchalakkhaÓanti = AppicchatÈlakkhaÓanti (Ka) 113
AppitappitakkhaÓe = AppitakkhaÓe (SyÈ) 168
AbhikantaÑ = AtikantaÑ (SyÈ) 124
AbhitthavitvÈ = AbhitthavitvÈ abhitthavitvÈ (SyÈ) 306
AbhisapakÈle = AbhisattakÈle (SÊ, SyÈ) 324
AbhÈjetvÈ = BhÈjetvÈ (SyÈ) 277
AbhÈsayitvÈtipi pÈÔho = BhÈsitvÈtipi pÈÔho (SyÈ) 171
AbhuÒjitabbaÑ = Na bhuÒjitabbaÑ (SyÈ, Ka) 213
Amatanti = Amaranti (SyÈ) 127
AmaratapaÑ = AmaraÓatapaÑ (SÊ) 155
Aropimavane = Aropitavane (SyÈ) 83
AlasvassÈti alaso assa = AlasvÈyanti alaso ayaÑ (SyÈ) 311
AvajjhÈyanto = ApajjhÈyanto (SÊ) 170
AvadhÈraÓavacanaÑ = AvaÔÔhÈnavacanaÑ (SyÈ) 84
Avasesakoti = Avasekoti (SÊ) 58
Avicarissa = Vicarissati (SyÈ) 67
AvijjÈvisaviÔÔhena = AvijjÈvisadiddhena (SÊ) 264
Avinibhuttadhamme = Avinimmuttadhamme (SÊ) 52
AvÊtagandhaÑ = AvÊtagandhaÑ sugandhaÑ (SyÈ) 139
Avekkhassu = Apekkhassu (SyÈ) 183
Asa~kuÔitena = AsaÑkucitena (SÊ) 206
Asa~gaho nÈma sa~gahavipanno = Asa~gato nÈma
sa~gatavipanno (SyÈ) 162
358 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[A]
AsaÒÒÊ ar|pÈvacaradevatÈ samÈpannadevatÈyo ca =
AsaÒÒÈr|pÈvacaradevatÈyeva (SyÈ) 70
AsabbhivÈdaÑ = AsabbhavÈcaÑ (SÊ) 62
AhiÑsakÈhanti = AhiÑsakvÈhanti (SÊ) ®ÊkÈyaÑ ca. 211
Ahu ÒÈtaÒÒatarassa = ŒhutaÑyeva aÒÒatarassa (SÊ),
AhunaÑyeva aÒÒatarassa (SyÈ) 12

[Œ]
Œkaro = Œgamakaro (SÊ, SyÈ) AÑ-®Ôha 3, DasakanipÈta-
vaÓÓanÈyaÑ ca. 199
ŒnubhÈvasa~khÈtaÑ = ŒnubhÈvasambh|taÑ (SyÈ) 30
Œnesi = Abhinesi (SÊ), Atiharati (Ka) 175
ŒmeÉitaÑ = ŒmeÓÉitaÑ (SÊ) 43
Œyatapaggaho = Œyatipaggaho (SÊ), ŒyattapaggÈho (SyÈ) 97
ŒlambanatthambhaÑ = ŒlambaÓakkhandhaÑ (Ka) 80
ŒlokÊbh|toti = Œlokabh|toti (SyÈ) 149
ŒvajjamÈno = Œvajjento (SyÈ) 312
ŒviÒchetvÈ = ŒvijjhitvÈ (SÊ, SyÈ) 278
ŒvijjhiÑsu = AnuvijjhiÑsu (SÊ) 260
ŒhunapiÓÉaÑ = ŒhunapiÓÉaÑ pÈhunapiÓÉaÑ (SyÈ) 190

[I]
IcchÈdh|pÈyitoti = IcchÈdh|mÈyitoti (SÊ, SyÈ) 89
ImÈ devatÈ = Ime devaputtÈ (SyÈ) 115
IminÈ maÓÉalaggena = IminÈ pana khaggena (SyÈ) 208
Issattanti = Issatthanti (SÊ), IssaÔÔhanti (SyÈ) 152

[U]
UkkÈsitvÈpi = KÈsitvÈpi (SÊ, Ka) 207
UggacchiÑsu = UmmujjiÑsu (SyÈ), UppajjiÑsu (Ka) 132
 NÈnÈpÈÔhÈ 359

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[U]
UccattanaÑ = UccataraÑ (SyÈ, Ka) 70
UÔÔhÈyÈsanÈ sarÊraÑ utuÑ gÈhÈpetvÈ = UÔÔhÈya senÈsanaÑ
utuÑ gÈhÈpetvÈ (SyÈ) 37
UÔÔhita-Èyena = UÔÔhitadÈyena (SyÈ) 106
UÓhÈpetvÈ bhajjitvÈ = UÓhÈpetvÈ dhupetvÈ bhijjitvÈ (SyÈ) 315
UttarisÈÔakaÑ = UttariyakataÑ (SyÈ) 296
Udakasaddena = Uragasaddena (SÊ, Ka) 310
UdakÈdÊsu = UragÈdÊsu (SÊ, Ka) 310
UdakaÑ = Uraga (SÊ, Ka) 309
UddhaÑmukhaÑ = UparimukhaÑ (Ka) 46
UpakaÔÔhe = Upagate (SyÈ) 268
UpakkavipakkaÑ = OpakkavipakkaÑ (SÊ) 165
UppajjamÈnaÑ vÈ uppannaÑ vÈ = UpapajjamÈnaÑ vÈ
upapannaÑ vÈ (SyÈ) 45
UpaÔÔhahituÑ = UpaÔÔhÈtuÑ (SÊ, SyÈ) 130
UppatamÈnÈ = UppajjamÈnÈ (SyÈ) 92
UpanayaÑ = UpanayanaÑ (SÊ), UpaneyyaÑ (SyÈ) 42
Upasi~ghaÑ = Upasi~ghitvÈ (SyÈ), Upasi~ghi (Ka) 272
UpaharitvÈ = Upari haritvÈ (SyÈ) 224
UppÈtitaÑ = UgghÈÔikaÑ (SÊ) 52
UpÈsanampi = Upasa~kamanaÑ (SyÈ, Ka) 97
UpÈsitabbaÑ = UpÈsevitabbaÑ (SyÈ) 96
Uma~gabhindanÈdÊni = UmmaggabhindanÈdÊni (SÊ) 322
Ummaggapathanti = Ummaggasatanti (SyÈ) 255
UraÑ = UdaraÑ (SyÈ) 167
[]
miyo = Ummiyo (SyÈ, Ka) 252
[E]
Ekakassa = Ekekassa (SyÈ) 34
EkaggacittÈ = Ekaggacittena (SyÈ) 101
360 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[E]
Etato = Ettato (SÊ), EttakÈ (SyÈ) 246
Ettheva = Ettova (SÊ) 315
Eva = EkaÑ (SyÈ) 227
Eva = EvaÑ (SyÈ) 195
EvaÒca pana = EvaÑ vacanaÑ (SyÈ) 151
[O]
Oggate = Ogate (SÊ), Okkante (SyÈ), Uggate (Ka) 292
OtatavitatÈ = OtthatÈ vitthatÈ (SyÈ) 278
Obhaggena = Obhaggavibhaggena (Ka) 39
Ovuto nivuto = Ophuto niphuto (SyÈ, Ka) 29
OsaÔamatte = UÔÔhÈnamatte (SyÈ), OsÊdamatte (DÊ-®Ôha 2. 270 piÔÔhe) 69
OhaditÈpi = OhÈnitÈpi (SÊ, SyÈ) 31
[ Ka ]
Kacchepi nadÊkacchepi = Kaccho hi pabbatakacchopi nadÊkacchopi (SÊ),
Kacchopi pabbatakacchopi nadÊkacchopi (SyÈ) 101
KacchevÈti kacche viya = KuÒjevÈti kuÒje viya (Ka) 101
Katagehampi “Ôa~kitamaÒco”ti = KatagehaÑ pÊÔha~kitamaÒcoti (SyÈ) 276
Kattuvisaye gahaÓasanniÔÔhÈnaÑ = KattuvisayaggahaÓa-
sanniÔÔhÈnaÑ (Ka) 6
KathÈvavatthÈnaÑ = TiÓavatthÈraÑ (SyÈ) 113
KathaÑjÊviÑ jÊvatanti = KathaÑjÊvÊ jÊvitanti (SyÈ) 299
Kadalivanamajjhena = Tilavanamajjhena (SyÈ) 315
KampetvÈ = VivaritvÈ (SÊ, Ka) 259
Karassu = KÈmaÑ karassu (SyÈ) 167
KaruÓÈsamÈvajjitahadayo = KaruÓÈsamappitahadayo (SÊ),
KaruÓÈsamÈpajjitahadayo (SyÈ) 314
Karoto kariyati = KÈrako kayirati (SÊ) 47
Karontiyo = Ala~karontiyo (Ka) 224
KalambanadÊtÊraÑ = KadambanadÊtÊraÑ (SÊ) 32
 NÈnÈpÈÔhÈ 361

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ka ]
Kavi kabbaÑ = KathitabbaÑ (SyÈ) 162
KÈmapariÄÈhÈbhibh|tÈ = KÈm|panÊtÈ lokabhibh|tÈ (SyÈ) 38
KÈyavivekatthinÊ = ŒÄavikÈ vivekatthikinÊ (SyÈ),
KÈyavivekatthikinÊ (Ka) 174
KÈrÈpitÈ = KÈrÈpikÈ (SÊ) 48
KÈla~kato = Œgato (SÊ, SyÈ) 199
KicchenÈti dukkhena, na dukkhÈya paÔipadÈya = KicchenÈti dukkhÈya
paÔipadÈya (SÊ, SyÈ) 180
KilissamÈnÈ = PÊÄiyamÈnÈ (SÊ) 192
KilesakÈlussiyaparÈmaÔÔhÈpi = KilesakÈÄussiyÈpagatamattÈ
sampasÈdamattalakkhaÓÈpi (SyÈ) 229
Kilesavaggagato = KilesavaÔÔagato (SyÈ) 248
KujjhanakÈle = PuthujjanakÈle (SÊ) 296
KuÔÔhicÊvarÈni = KuÔÔhÊ cÊvarÈni (SÊ) 319
KubbeyyÈti = KappeyyÈti (SÊ, SyÈ) 53
Kulasatike = Kulasantake (SÊ, Ka) 207
Kulasampattiyo = Kusalasampattiyo (SÊ, SyÈ) 124
KusalÈkusalÈnaÑ = KusalÈnaÑ (SyÈ) 232
K|jati = Kujjati (SyÈ) 82
KesaggÈ = KesantÈ (SyÈ) 228
KodhavinÈsena = Kopachedanena (Ka) 90
KosambakakuÔi nÈma = KosambakuÔikÈ nÈma (SÊ, SyÈ) 282
KosalikÈ = KosalakÈ (Ka) 158
KaÑsapÈtÊti = KaÑsacÈÔÊti (SyÈ) 158
[ Kha ]
Kharalomo = Kharo (SyÈ) 277
KhalamaÓÉalÈdi-
sodhanapalÈlapoÔhanÈdivasena = ...sodhanÈdivasena (Ka) 57
KhemÊbh|taÑ = Khemabh|taÑ (Ka) 163
362 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ga ]
GajjantÊ = TajjantÊ (SyÈ) 208
GaÓaka = GaÓika (SyÈ) 138
GaÓhituÑ = UggaÓhituÑ (SÊ, SyÈ) 40
GatagataÔÔhÈne niddhamitabbova = GatagataÔÔhÈnena damitabbova (SyÈ) 87
GatiduggatiyÈ = PaÔipattiduggatiyÈ (SÊ, Ka) 267
GandhakuÔiyaÑ = MahÈgandhakuÔiyaÑ (SÊ, SyÈ) 292
GandhapÈnaÑ = GaÓÉapÈnaÑ (SÊ) 309
Gabbharasminti = Gabbhasminti (SyÈ) 274
Gabbhokkantisamayo = Gabbhavokkantisamayo (Ka) 9
GarubhÈvena = GarugÈravena (SÊ), GarukabhÈvena (SyÈ) 81
GavicchivijjhitaÑ = ŒvijjhitaÑ (SÊ), GavaccitaÑ (SyÈ) 276
GahetvÈ = GantvÈ (SyÈ) 116
GaÄanti = Avalambanti (®ÊkÈ) 319
GÈmadÈrikÈ = GÈmadÈrakÈ (SÊ, SyÈ) 275
GumbantarakandarÈdÊni = GuyhantarakuÔantarÈdÊni (SyÈ) 159
GuÄhaÑ = GuyhaÑ (SyÈ) 17
Goyuddhe = Goy|the (SÊ, SyÈ) 313
[ Gha ]
GhaÔÔetabbaÑ = GhaÔetabbaÑ (SyÈ, Ka) 76
Ghanakatassa = Ghanakassa (SÊ) 146
GhanÈ pasÈkhÈ = GhanÈ ca sÈkhÈ (SyÈ) 275
GhaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈpi = GhaÔapetikÈgÊtaka... (SyÈ) 250
[ Ca ]
CaÓakamattiyo = ValÈkamattiyo (SyÈ), CalÈkamattiyo (Ka) 200
Catubh|makÈ = Catubh|mikÈ (SyÈ) 142
Catura~ge tame = Catura~gatamasi (Ka) 125
Ca ne = Jane (SÊ), NesaÑ (Ka) 17
Candana~galikoti = Candana~galiyo (SyÈ) 139
 NÈnÈpÈÔhÈ 363

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ca ]
Carapuriso = Corapuriso (SÊ, SyÈ) 54
CarÈ = CorÈ (SÊ), CÈrÈ (SyÈ) 138
Calakkakudha = Palakkakudha (SyÈ), Calakakudha (Ka) 294
CÈrayeyyuÑ = DhÈreyyuÑ (SyÈ) 159
CÈriyamÈne = DhÈrayamÈne (SyÈ) 159
CittarucitaÑ = CittarucikaÑ (SÊ) 80
CittÈcÈre = CittavÈre (SyÈ) 195
CittÈcÈraÑ = CittavÈraÑ (SyÈ) 253
CittitÈ = CittÈ (SyÈ) 127
CintayiÑsu = MantayiÑsu (SÊ) 153
CÊvarÈdivatthu jiÓÓaÑ = CÊvarÈdivatthu jiÓÓo (SÊ),
CÊvarÈdivatthuÑ jino (SyÈ) 104
C|ÄapitÈ = CullapitÈ (SyÈ) 317
[ Cha ]
ChaÓap|vaÑ = MandapuvaÑ (SyÈ) 164
ChamÈsikaÑ bhatta = ChamÈsikabhati (SyÈ) 133
Chavad|sakasippanti = Chavar|pakasippanti (SÊ, SyÈ) 261
Chavi-ÈdÊni = ChavicammÈdÊni (SyÈ) 282
Chetanti = Cetanti (SÊ) 264
ChetvÈti = JhatvÈti (SÊ), GhatvÈti (SyÈ) 90
ChetvÈ vaggassa = JhatvÈ vaggassa (SÊ), GhatvÈ vaggassa (SyÈ) 90
[ Ja ]
JaÔÈcumbaÔakena = JaÔÈcumbiÔena (SyÈ) 166
JanÈdhibhuÑ rÈjÈnaÑ = JanÈbhibhuÑ rÈjÈnaÑ (SÊ),
JanÈdhiparÈjÈnaÑ (SyÈ) 142
JalÈti jalamÈna = Jalanti jalamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 168
JÈgarantesu = Jaggantesu (SyÈ) 23
JÈgarabrÈhmaÓo = JÈgarikabrÈhmaÓo (SyÈ) 94
JÈgarÈni nÈma = JÈgaranti nÈma (Ka), Jagganti nÈma (SyÈ) 23
364 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ja ]
JÈni = JÈtiÑ (SÊ) 212
JiÓÓapÈvuraÓo = JiÓÓapÈpuraÓo (SÊ, SyÈ) 238
JÊyeyyanti = Jaheyyanti (SÊ), Jiyeyyanti (SyÈ, Ka) 290
[ a ]
ayhamÈno = DayhamÈno (Ka) 47
entÊti = OÉÉentÊti (SÊ) 177
[ Ta ]
TaÓhÈdiÔÔhilepehi = TaÓhÈdiÔÔhikilesehi (SyÈ) 247
TaÓhÈdÊhi lepehi = ...kilesehi (SÊ) 190
TatrÈssa = TatrÈyaÑ (SyÈ) 195
TadantarÈ vemajjhaÔÔhÈnaÑ = TadanantaraÔÔhÈnaÑ (SÊ),
TadantaraÑ ÔhÈnaÑ (SyÈ) 29
TanuttaÑ gato = Tanubh|to (SÊ), TanukaÑ gato (Ka) 287
TappaÔibhÈgo = SappaÔibhÈgo (SyÈ) 77
TÈlavaÓÔena bÊjenti = TÈlapaÓÓena vÊjenti (SyÈ) 248
TÈvatakeneva = TÈvadeva (SyÈ) 238
TikicchantaÑ = TikicchataÑ (SyÈ) 210
TikhiÓe salle = TiÓhasallaÑ (SyÈ) 159
TilabÊjÈni = TÊÓi bÊjÈni (SyÈ) 216
TiÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|tanti = TuÓhÊbh|tanti (SyÈ, Ka) 253
TuvaÒca = BhavaÒca (SyÈ) 307
Tele paccissathÈti = LeÓe pavisathÈti (Ka) 167
Telepi uttarante ÔhitiÑ = Telepi uttarante uÔÔhitiÑ (SÊ),
Kesepi uttarante tinte (SyÈ) 93
[ Tha ]
Thullaphusitake = Phullaphusitake (SyÈ) 21
TheravaÑsadÊpÈnaÑ = TheravaÑsappadÊpÈnaÑ (SyÈ),
TheravaÑsapadipÈnaÑ (Ka) 2
 NÈnÈpÈÔhÈ 365

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Da ]
Dante abhidantamÈdhÈya = Dantehi dantamÈdhÈya (SÊ) 35
DammÈ = DamÈ (SyÈ) 305
DavaÉÈhakÈdayo = ChavaÉÈhakÈdayo (SÊ) 217
DassiyamÈnÈya sakkÈsane = DassiyamÈnÈya pana Èsane (SÊ) 324
Divasasa~khepaÑ = Divase divase (SÊ) 116
Divase divase = DivasaÑ (SÊ, SyÈ) 157
Divase divase sammaÑ = Yugacchiggale pavesanadaÓÉasa~khÈtaÑ
sammaÑ (SyÈ) 134
DuÔÔho = RuÔÔho (SÊ), Ruddho (SyÈ) 296
Dubbhago = Dubbhato (SyÈ) 160
DussantaÑ = PÈsantaÑ (SyÈ) 268
DevatÈ = NÈgÈ (SyÈ) 115
DesanÈmattametaÑ = DesanÈsÊsametaÑ (SyÈ) 203
DvÈcattÈlÊse = DvÈcattÈlÊsame (Ka) 275
DvirÈvaÔÔÈ = DvÈvaÔÔÈ (SÊ, SyÈ) 79
[ Dha ]
Dha~kamivossajantÊti = Dha~kamivossajjantÊti (SyÈ) 278
DhanaÒcayaseÔÔhino = DhanaÒjayaseÔÔhino (SÊ, SyÈ) 136
DhananjÈnigajjitaÑ nÈma = DhanaÒjÈnitajjitaÑ nÈma (SyÈ) 208
DhammakathaÑ = DhammÊkathaÑ (SyÈ) 283
DhammakaraÓena = Dhammakarakena (SÊ) 268
DhÈtÈ = DhatÈ (SÊ, SyÈ) 7
[ Na ]
Na vibÈdheyya = Na viheÔheyya (SÊ, SyÈ) 251
Nassa = Vinassa (SyÈ) 239
Na sa~keti = Na sa~kemÊti (SyÈ) 162
NÈkaroto kariyati = NÈkÈrako kayirati (SÊ), NÈkaronto kariyati (Ka) 47
366 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ Na ]
NÈgadatto = NÈgadanto (SyÈ) 258
NÈÒÒatra bojjhÈ tapasÈti = Bojjha~gatapasÈ (SÊ, SyÈ),
Bojjha~gatapÈ (Ka) 104
NÈbhibhosi = NÈdhibhosi (Ka) 297
NÈyare = ©Èyare (SÊ) 39
NiggamanaÑ = NikkhamanaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 82
NigguÓÈnaÑ = NigaÓÔhÈnaÑ (SyÈ) 121
NijjhÈpessÈmÊti = NirujjhÈpessÈmÊti (SÊ), NijjhattiÑ labhissÈmÊti (Ka) 151
NijjhattiÑ = NiruddhaÑ (SÊ), NijjhaggiÑ (SyÈ) 151
NiÔÔhubhitvÈ = NuÔÔhubhitvÈ (SÊ), NuÔÔhahitvÈ (SyÈ) 319
NiddhamituÑ = NibbÈpetuÑ (SÊ, SyÈ) 103
Niddh|maÑ = NibaddhaÑ (SÊ) 237
NipajjÈpetvÈ = NisajjÈpetvÈ (SyÈ) 259
Nibbisa~kÈ = NirÈsa~kÈ (Ka) 306
NiyÈmabh|miyaÑ = PadhÈnabh|miyaÑ (SÊ) 159
NirojaÔÔhena = NijotaÔÔhena (Ka) 217
Nisinnavaseneva = Sanniveseneva (SyÈ) 139
NissayitvÈva = SannissitvÈva (SyÈ) 89
NÊhaÔabhaÓÉaÑ = NibbhataÑ bhaÓÉaÑ (SyÈ) 282

[ Pa ]
PatthaÔaÑ = VitthataÑ (SyÈ) 17
PattharaÓaÔÔhÈnÈ = PatthanÈ (SÊ), PattharÈ (SyÈ) 80
Patthita = Kathita (SyÈ) 298
PattiyÈyasÊti = PaÔiyÈyasÊti (SyÈ) 154
PatissayaÑ = UpassayaÑ (Ka) 78
PattuÓÓaduk|la = CinapaÔaduk|la (SyÈ) 61
PatvÈ = BhattarÈva (SyÈ) 91
 NÈnÈpÈÔhÈ 367

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
Pathanti = Satanti (SyÈ) 255
PadabhÈÓa... = SarabhÈÓa... (SÊ, Ka) 40
PadÈlesÊti = PaggaÄesÊti (SyÈ) 161
Payassa ca hÈrÊ = Payassa ca bhÈrÊ (SÊ), PayassukarÊ (SyÈ) 309
ParamodÈnanti = ParamavodÈnanti (SÊ), ParamodÈtanti (SyÈ) 264
ParadÈrikakammaÑ = ParadÈrakammaÑ (SÊ),
ParadÈrakakammaÑ (SyÈ) 131
ParasaddhÈya = ParaÑ sandhÈya (SyÈ) 41
ParipuÓÓapaÒca~gÈ = ParipuÓÓa~gapacca~gÈ (SÊ) 223
ParibÈhirÈ = ParibÈhirÈ aparikkhÈrÈ (SyÈ) 172
PariyÈpuÔaÑ = PariyÈpuÓiÔaÑ (SyÈ) 77
ParivattakkhandhaÑ = ParivaÔÔakkhandhaÑ (SÊ) 169
Parisedo = SarÊrasedo (Ka) 238
PariharitvÈ = ParikkhipitvÈ (SyÈ) 261
PakkapayoghanikÈ = Pakka-ayoghaÔikÈ (SÊ, SyÈ) 257
PakkhantÈ = PakkhandÈ (Ka) 295
PakÈsanti = PakÈsenti (SyÈ, Ka) 2
Pakudho = Pakuddho (SyÈ) 117
PaÒca kÈmaguÓopadhÊpi = PaÒcakÈmaguÓopadhÊhi (SÊ, Ka) 31
PaÒcanavutipÈsaÓÉabhede = ChanavutipÈsaÓÉabhede (SyÈ) 59
PaÒcame = Pannarasame (SÊ) 325
PaÒÒÈsa~kalananicchayo = PaÒÒÈsakalananicchayo (SyÈ),
PaÒÒÈsa~gahavinicchayo (Ka) 2
PaÔaliyoti = AÔaliyoti (SÊ, SyÈ) 316
PaÔicchannoti = PaÔipannoti (SyÈ) 218
PaÔipajjissÈma = PaÔijaggissÈma (SÊ), PariccajissÈma (SyÈ) 257
PaÔhamÈvajjanasseva = PaÔhamÈvajjantasseva (Ka) 276
PaÔÔhapesi = Patthesi (SÊ, SyÈ) 111
PaÓÊtabhojanaÑ = PaÓÊtabhojanehi (Ka) 241
PavuttatÈlaphalaÑ = PamuttatÈlaphalaÑ (SÊ, SyÈ) 38
PÈtiÑ = CÈÔiÑ (SyÈ) 140
368 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Pa ]
PÈdamaggeneva = PÈdamatteneva (SyÈ) 292
PÈyÈsapÈtiÑ = PÈyÈsacÈÔiÑ (SyÈ) 208
Pisanto = PiÑsanto (SyÈ) 154
Pihitamatte = Pidahitamatte (SÊ) 130
PÊÔhe = PÊÔhe Èsane (SÊ) 241
PuttagÈvo = Puttagohi (Ka) 31
PuttahatÈya putte”ti = DhuttahatÈya sutteti (Ka) 316
PuthusattÈnampi = PuthuttÈnaÑ (SyÈ) 129
Purato = Dhurato (Ka) 231
PorÈÓÈ pana = PorÈÓanÈmassa (Ka) 93
PaÑsukunthitoti = PaÑsukuÓÉitoti (SÊ, SyÈ) 263
[ Pha ]
PharantÈni = PhurantÈni (SÊ) 296
PharitvÈ pharitvÈ = PasÈritvÈ pasÈritvÈ (SÊ), HaritvÈ (SyÈ) 165
PhalakkhaÓaÑ = PhalalakkhaÓaÑ (SÊ) 163
PhalikavaÓÓÈ = BalÈkavaÓÓÈ (SÊ), BalÈhakavaÓÓÈ (SyÈ) 223
PhassitÈ = PhusitÈ (SÊ, SyÈ) 112
PhullitakokanadaÑ = PhullitakokanudaÑ (Ka) 250
PheÓaÑ = PheÓuÑ (SyÈ) 274
[ Ba ]
Baddhesu = Khandhesu (SÊ), Bandhesu (Ka) 264
BalavacintanaÑ = BalavacittaÑ (SyÈ) 105
Bahalattena = Bahalantena (Ka) 101
BÈhitvÈti = VÈhetvÈti (SyÈ) 244
BiÄibiÄikathÈ = PÊÄipÊÄikathÈ (SyÈ) 267
BÊjanteva = BÊjabÊjantveva (SyÈ) 229
ByattaparicayaÔÔhena = Bhattuparicariyatthena (SÊ),
ByattuparicaraÓaÔÔhena (®ÊkÈ) 76
 NÈnÈpÈÔhÈ 369

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ Bha ]
BhaÒjissatÊti = BhajjissatÊti (SyÈ) 151
BhattakiccÈvasÈne = Katabhattakicco (SyÈ) 267
BhayaÑ = MahabbhayaÑ (SÊ), SÈpabhayaÑ (SyÈ) 210
Bhavatu = Bhava, taÑ (SyÈ) 98
BhastavÈtena = TassÈ vÈtena (SÊ) 159
BhasmakhÈrÈdÊhi = Osa~khÈrÈdÊhi (SyÈ), UsakhÈrÈdÊhi (Ka) 88
BhÈjanÊyabhaÓÉaÑ = BhaÓÉabhÈjanÊyaÑ (SyÈ) 284
BhikkhÈcÈrato = BhikkhÈya caranto (SÊ, Ka) 239
BhikkhaÑ = BhakkhaÑ (SyÈ) 131
Bhijjiyate = TajjÊyate (SÊ), Maddiyate (SyÈ) 250
BhindÈpeyya = ChindÈpeyya (SyÈ) 148
BhussantÈ bhussantÈ = BhassantÈ bhassantÈ (Ka) 240

[ Ma ]
MaggakÈle = MaggakkhaÓe (Ka) 145
Maggacoro = Magge coro (SÊ, SyÈ, Ka) 191
Maghena = MÈghena (Ka) 28
MacalagÈmake = AcalagÈmake (SyÈ) 309
Macchariyena = Maccharena (Ka) 56
Majjha = Majjhima (SyÈ) 157
MaÒÒatanti = MÈnanti (SÊ) 50
MaÒÒati = PaÒÒapeti (SyÈ) 155
MaÒÒanÈya = MaÒÒamÈnÈ (SÊ) 135
MaÒÒi = MaÒÒasi (SyÈ) 165
MaÓimayena = Nimmalena (Ka) 37
MaÓipaÔisÈmakÈnaÑ = SÈÓiyÈ parikkhipÈpetvÈ paÔisÈmakÈnaÑ (SyÈ) 135
MaÓivammaÑ = MaÓicammaÑ (SyÈ) 71
MattikapÈtiÑ = MattikacÈÔiÑ (SyÈ) 320
370 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ma ]
MataÑ = VadhaÑ (Ka) 54
MadanayutÈ = DamanayuddhÈ (SyÈ) 309
MantÈvacanaÑ = MattÈvacanaÑ (SÊ, SyÈ) 250
MandiyÈ n|ti = MandiyÈ nusesÊti (SyÈ) 162
MaraÓavasaÑ = MÈravasaÑ (SÊ) 43
MahagghaÑ = SamagghaÑ (SyÈ) 285
Mahantataro = Mahattataro (Ka) 198
Mahapphalataranti = Mahagghataranti (SÊ) 57
MahÈ-|miyo = MahÈ-ummiyo (SyÈ) 52
MahÈkaÓÔho = MahÈkaÓÓo (SÊ), MahÈgaÓÉo (SyÈ) 122
MahÈcÈÔiyo = MahÈpÈtiyo (SyÈ) 237
MahÈbhÈrasahanatthena = MahÈbhÈraharaÓatthena (SyÈ) 305
MÈtiÔÔhÈne = MÈtuÔÔhÈne (SÊ) 136
MÈ tulaÑ = MahÈtulaÑ (SÊ) 321
MÈdiso = TÈdiso (Ka), Yadi so (SÊ) 234
MÈ sajjittho = MÈ sajjittha (SyÈ) 162
MigÈramÈtuyÈ = MigÈramÈtÈya (SyÈ) 136
MitÈhÈraÑ = MattÈhÈraÑ (SÊ) 52
Milakkhu = Milakkha (SÊ, SyÈ) 250
MukhappamÈÓe = PamÈÓena (SÊ, SyÈ) 83
MukhÈdhÈnaÑ = MukhadvÈraÑ (SÊ) 101
MuddhavedikÈpÈdato = M|lavedikÈpÈdato (SÊ),
MuddhavedikÈpÈrato (Ka) 312
M|lakammaÔÔhÈnaÑ = LakkhaÓakammaÔÔhÈnaÑ (SyÈ) 27
MaÑ nissÈya cesa gato = MaÑ nissÈya cesa bhavo (SÊ),
AnissÈyeva Sugato (SyÈ) 261
[ Ya ]
Yattha katthaci = Yattha vÈ tattha vÈ (SyÈ) 38
YatÈyaÑ = YatoyaÑ (SÊ), YadÈyaÑ (Ka) 37
 NÈnÈpÈÔhÈ 371

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ

[ Ya ]
YadÈ = Sace (SÊ, Ka) 311
Yassa = Passa (SÊ, SyÈ) 235
YujjhasoÓÉÈ = YuddhasoÓÉÈ (SÊ) 310
YujjhitabbayuddhÈni = YujjhitabbayuttÈni (SyÈ, Ka) 154
Yojanamatte = Yojanamagge (SyÈ), Yojanamattake (Ka) 130

[ Ra ]
RajadhajaÑ = RajaÑ vÈ dhajaÑ vÈ (SÊ), RajaÑ vÈ (SyÈ) 312
RattabandhikÈyo = RattabaddhakÈyo (SyÈ) 223
Ratikaranti = Ratikatanti (SÊ) 87
Rattidivesu vÈ khÊyati = RattÊhi divehi ca khiyati (SyÈ) 88
RattindivÈ = Ratti vÈ divÈ vÈ (Ka) 162
RathareÓumattampi = RajareÓumattampi (SyÈ) 170
RÈgapariÄÈhena = BalavapariÄÈhena (SÊ, SyÈ) 130
RÈjagataÑ = RÈjÈnaÑ taÑ (SyÈ) 319
RuccÊti = RuccatÊti (Ka) 291
Rujjhanti = Rundhanti (SÊ), Rumhanti (SyÈ) 313
Rosakoti ghaÔÔako = RosetÊti ghaÔÔeti (SÊ, SyÈ) 150

[ La ]
LakuÓÉako = LakuÓÔako (SÊ) 149
...laÒjanujjalagattÈ = ...aÒjanujjalagattÈ (®ÊkÈ) 223
LaddhÈsÈ = LaddhassÈdÈ (SÊ) 19
LÈletvÈ = PalÈpetvÈ (SyÈ), CÈletvÈ (Ka) 167
L|khapÈvuraÓoti = L|khapÈpuraÓoti (SÊ, SyÈ) 238
Lomacalanamattakampi = LomahaÑsanamattakampi (SyÈ) 159
LohaÉÉhamÈsako = LohamÈsako (SÊ, SyÈ) 138
VacanaÑ = PiyavacanaÑ (SyÈ) 297
372 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Va ]
Vaccho = Maccho (SyÈ, Ka) 99
VaÔÔati = VattuÑ vaÔÔati (SyÈ, Ka) 20
VaÉÉhetvÈ = VaÔÔhapetvÈ (SÊ, SyÈ) 68
VaÓÓagandhatthÈya = VaÓÓagahaÓatthÈya (SÊ) 137
VaÓÓanibhÈ = VaÓÓÈ ca vaÓÓanibhÈ (SyÈ) 115
VatakoÔÔhÈsÈni = VattapadÈnÊti vattakoÔÔhÈsÈni (SyÈ) 317
VatapadÈni = VattapadÈni (SyÈ, Ka) 309
Vatte = Katavatte (SyÈ) 129
Vattena = Vatena (®ÊkÈ) 97
VataÑ = VattaÑ (SyÈ) 269
VanasmiÑ = Vanasi (SyÈ) 270
VapitvÈ = ®hapetvÈ (SyÈ) 232
VayhamÈno = VuyhamÈno (SÊ, SyÈ) 217
ValÈhakamiva panthag|ti = ValÈhakamivaddhag|ti (SÊ) 289
Vavassaggatthe = VacasÈyatthe (Ka) 146
VasanaÔÔhÈnehi = DivÈÔÔhÈnavasanaÔÔhÈnehi (SyÈ) 283
Vasisatehi = VasÊsatehi (SyÈ) 1
VÈcÈkammantÈjÊvÈ = VÈcÈkammantÈjÊvÈti (SyÈ) 218
VÈtaÑ = TÈlaÑ (SyÈ) 252
VÈritavataÑ = VÈritvÈ vataÑ (SyÈ), VÈretvÈ adhigataÑ (?) 76
VikÊrayiÑsu = NipatiÑsu (Ka) 295
VicarantÈ = ViravantÈ (SÊ) 219
ViÔaÔ|bho = VijaÔa bho (SÊ), ViÉ|Éabho (SyÈ) 128
...vidhaÑmanavasena = ...viddhaÑsanavasena (SÊ) 144
VidhamitÈ = VidhaÑsitÈ (SyÈ), ViddhaÑsitÈ (Ka) 50
VidhamentÈ = BhamantÈ (SyÈ), DhamentÈ (Ka) 295
Vinodenti = Vinodenti nÊharanti (SyÈ) 279
VippalapantiyÈ = VilapantiyÈ (SÊ) 291
VipphanditÈnÊti = VipphanditÈni kÈnici kÈnicÊti (SÊ, Ka) 171
 NÈnÈpÈÔhÈ 373

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Va ]
VibhavamattÈ = VibhavappattÈ (Ka) 220
VimatiÑ pakkhantÈ = VimatipakkhandÈ (Ka) 17
Vimucchitoti = Dhimucchitoti (SÊ) 164
VisattÈti laggÈ = SattÈ laggÈ (SyÈ) 278
VisattatÈya = VissajjatÈya (SyÈ) 160
VissaramakÈsi = VivaramakÈsi (SÊ) 193
VeÓÉ|ti = VeÓÉoti (SyÈ) 102
VetaraÓinti = VettaraÓÊti (Ka) 59
[ Sa ]
SakalikÈ = SakkhalikÈ (Ka) 74
Sa~khapalitakuÔÔhÊ = Sa~khasadisakuÔÔhÊ (SyÈ) 319
Sa~kharÊti = Sa~gharÊti (SyÈ) 211
Saccena vÈcenudakamhi = SaccavÈdena udakaÑ (SyÈ),
Saccena vÈdenudakampi (Ka) 301
SaÒchÈdiyamÈnÈ
dh|makaÔacchu = SaÒchÈdiyamÈnadh|makaÔacchu (SÊ)
SandhÈriyamÈnÈ dh|makapacchi (SyÈ) 188
Sattak|ÔÈgÈrasamo = Pabbatak|ÔÈgÈrasamo (SyÈ),
Sattamak|ÔÈgÈrasamo (SÊ, Ka) 70
SantÈsanamattameva = SantÈpanamattameva (SyÈ) 311
SanthambhituÑ = Sa~khambhituÑ (SyÈ), SaÓÔhambhituÑ (Ka) 153
SabbapaÒcasataÑ = SabbapaÒcapaÒcasataÑ (SyÈ) 131
SabbaÑ setakaÓÉukacchu-ÈdibhÈvaÑ = SabbapetakaÓÉukacchu-
ÈdibhÈvaÑ (SyÈ) 285
Samala~karitvÈ = AlaÑkaritvÈ (SÊ, SyÈ) 147
Samphalanti = VaÑsaphalanti (SyÈ) 126
SammuÔÔhaÑ = PammuÔÔhaÑ (SÊ), PamuÔÔhaÑ (SyÈ, Ka) 6
SayaÑcaraÓadivase = SayaÑ jÈnitvÈ chaÓadivaso kireso (SÊ),
SayaÑ caraÓadivaso kira so (SyÈ) 164
SarabhÈÓaÑ = PadabhÈÓaÑ (SyÈ) 280
374 SagÈthÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Sa ]
Saroga-uppalÈdÊni = Saroja-uppalÈdÊni (SyÈ) 184
Sa ve = Sa ve pecca (SÊ, SyÈ) 304
SasakaÑ = CampakaÑ (SyÈ), PampakaÑ (Ka) 54
Sahassa = Parosahassa (SyÈ) 120
SÈtÈgirahemavatÈ = SÈtÈgirihemavatÈ (SyÈ) 293
SÈmayikaÑ = SÈmÈyikaÑ (SyÈ) 168
SÈrayÈma = SÈdayÈma (SÊ) 263
SÈventi = VÈdenti (SyÈ) 278
Si~gÈlassa = SigÈlassa (SÊ, SyÈ) 35
SÊhaÄaceÔikÈya = SÊhaÄapetikÈya (SyÈ) 250
SukatakÈraÓaÑ = SukÈraÓaÑ (SÊ) 134
SukhaviparinÈmena = SukhapariÓÈme pana (SyÈ) 105
SukhaÑ = MukhaÑ (SyÈ) 298
SunaÔÔhÈ = SammuÔÔhÈ (SyÈ) 25
SubhagiyÈti = SubhariyÈti (SyÈ) 142
SuvaÓÓapaÔaÑ = SuvaÓÓapaÔÔaÑ (®ÊkÈ) 81
SuvaÓÓagghanikaÑ = SuvaÓÓagghikaÑ (SÊ), SuvaÓÓagghiyaÑ (SyÈ) 277
SuvaÓÓapÈtiyaÑ pÈyÈsaÑ = SuvaÓÓacÈÔiÑ pÈyÈsassa (SyÈ) 189
SuvaÓÓarasasiÒcanÈni = SuvaÓÓarasapiÒjarÈni (SÊ, SyÈ) 224
SusammaÔÔhakaÒcanaÑ = SusampahaÔÔhakaÒcanaÑ (SyÈ) 75
SusukÈraÑ = S|s|kÈraÑ (SÊ), SussukÈraÑ (SyÈ) 193
SusunÈgabhÈvasampattiÑ = NÈgabhÈvasampattiÑ (SyÈ) 73
S|tigharaÑ = Pas|tigharaÑ (SyÈ) 142
S|yiÑsu = PhariÑsu (Ka) 294
SokÈbhÈvakÈraÓaÑ = SokÈbhÈvakaraÑ (SÊ, SyÈ) 305
SomÈnanti = SoppamÈnanti (SÊ), SeyyamÈnanti (SyÈ) 169
SodhivÈkaraÔÔhanti = SovÊrakaraÔÔhanti (SyÈ), SodhikaraÔÔhanti (Ka) 105
SaÑkaÉÉheyyuÑ ceva uppÊleyyuÑ ca = ŒkaÉÉheyya ceva
uppÊÄeyya ca (SÊ) 155
SaÑghasuppaÔipattiÒca = SaÑghasuppaÔipannataÒca (SÊ) 306
 NÈnÈpÈÔhÈ 375

NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[ Ha ]
HatthakukkuccÈdÊnaÑ = AkukkuccÈdÊnaÑ (SÊ) 213
HatthighaÔÈ = HatthighaÔo (Ka) 128
Hotu adiÔÔhapubbo vÈ = Hotu diÔÔhapubbo vÈ na vÈ (SyÈ) 19
HohÊti = HothÈti (SÊ, SyÈ) 284