27KhuA08 PDF

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye
VimÈnavatthupÈÄiyÈ saÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantÈcariyadhammapÈlattherena katÈ
ParamatthadÊpanÊ nÈma
VIMŒNAVATTHU-A®®HAKATHŒ
____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1986
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 27
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
GanthÈrambhakathÈ ... ... 1
1. ItthivimÈna
1. PÊÔhavagga
1. PaÔhamapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 5
2. DutiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 22
3. TatiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 23
4. CatutthapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 26
5. KuÒjaravimÈnavaÓÓanÈ ... ... 27
6. PaÔhamanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 34
7. DutiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 38
8. TatiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 40
9. DÊpavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 44
10. TiladakkhiÓavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 47
11. PaÔhamapatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 49
12. DutiyapatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 52
13. PaÔhamasuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 53
14. DutiyasuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 55
15. UttarÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 56
16. SirimÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 67
17. KesakÈrÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 78
2. CittalatÈvagga
1. DÈsivimÈnavaÓÓanÈ ... ... 82
2. LakhumÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 88
ii VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ
3. ŒcÈmadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 90

4. CaÓÉÈlivimÈnavaÓÓanÈ ... ... 94
5. BhadditthivimÈnavaÓÓanÈ ... ... 97
6. SoÓadinnÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 103
7. UposathÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 104
8-9. NiddÈ-suniddÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 106
10. PaÔhamabhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 107
11. DutiyabhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 108
3. PÈricchattakavagga
1. UÄÈravimÈnavaÓÓanÈ ... ... 109
2. UcchudÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 113
3. Palla~kavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 116
4. LatÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 120
5. GuttilavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 125
6. DaddallavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 135
7. PesavatÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 142
8. MallikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 150
9. VisÈlakkhivimÈnavaÓÓanÈ ... ... 154
10. PÈricchattakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 157
4. MaÒjiÔÔhakavagga
1. MaÒjiÔÔhakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 160
2. PabhassaravimÈnavaÓÓanÈ ... ... 163
3. NÈgavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 165
4. AlomavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 168
5. KaÒjikadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 169
6. VihÈravimÈnavaÓÓanÈ ... ... 171
7. CaturitthivimÈnavaÓÓanÈ ... ... 179
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ iii
8. AmbavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 182

9. PÊtavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 184
10. UcchuvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 187
11. VandanavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 189
12. RajjumÈlÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 190
2. PurisavimÈna
5. MahÈrathavagga
1. MaÓÉ|kadevaputtavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 201
2. RevatÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 204
3. ChattamÈÓavakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 212
4. KakkaÔakarasadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 225
5. DvÈrapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 228
6. PaÔhamakaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 230
7. DutiyakaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 231
8. PaÔhamas|civimÈnavaÓÓanÈ ... ... 232
9. Dutiyas|civimÈnavaÓÓanÈ ... ... 233
10. PaÔhamanÈgavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 234
11. DutiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 236
12. TatiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 238
13. C|ÄarathavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 241
14. MahÈrathavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 251
6. PÈyÈsivagga
1. PaÔhama-agÈriyavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 265
2. Dutiya-agÈriyavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 267
3. PhaladÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 267
4. PaÔhama-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 270
iv VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ
5. Dutiya-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 272

6. BhikkhÈdÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 272
7. YavapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 274
8. PaÔhamakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 275
9. DutiyakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 276
10. Uttara(pÈyÈsi)vimÈnavaÓÓanÈ ... ... 277
7. Sunikkhittavagga
1. CittalatÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 279
2. NandanavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 281
3. MaÓith|ÓavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 282
4. SuvaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 283
5. AmbavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 286
6. GopÈlavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 289
7. KaÓÉakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 293
8. AnekavaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 299
9. MaÔÔhakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 303
10. SerÊsakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 311
11. SunikkhittavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 331
NigamanakathÈ ... ... 334
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

KhuddakanikÈya
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
GanthÈrambhakathÈ
MahÈkÈruÓikaÑ NÈthaÑ, ÒeyyasÈgarapÈraguÑ.
Vande nipuÓagambhÊra-vicitranayadesanaÑ.
VijjÈcaraÓasampannÈ, yena niyyanti lokato.
Vande tamuttamaÑ dhammaÑ, SammÈsambuddhap|jitaÑ.
SÊlÈdiguÓasampanno, Ôhito maggaphalesu yo.
Vande ariyasaÑghaÑ taÑ, puÒÒakkhettaÑ anuttaraÑ.
VandanÈjanitaÑ puÒÒaÑ, iti yaÑ ratanattaye.
HatantarÈyo sabbattha, hutvÈtaÑ tassa tejasÈ.
DevatÈhi kataÑ puÒÒaÑ, yaÑ yaÑ purimajÈtisu.
Tassa tassa vimÈnÈdi-phalasampattibhedato.
PucchÈvasena yÈ tÈsaÑ, vissajjanavasena ca.
PavattÈ desanÈ kamma-phalapaccakkhakÈrinÊ.
VimÈnavatthu icceva, nÈmena vasino pure.
YaÑ KhuddakanikÈyasmiÑ, sa~gÈyiÑsu mahesayo.
TassÈhamavalambitvÈ, PorÈÓaÔÔhakathÈnayaÑ.
Tattha tattha nidÈnÈni, vibhÈvento visesato.
2 KhuddakanikÈya
SuvisuddhaÑ asaÑkiÓÓaÑ, nipuÓatthavinicchayaÑ.

MahÈvihÈravÈsÊnaÑ, samayaÑ avilomayaÑ.
YathÈbalaÑ karissÈmi, atthasaÑvaÓÓanaÑ subhaÑ.

SakkaccaÑ bhÈsato taÑ me, nisÈmayatha sÈdhavoti.
Tattha vimÈnÈnÊti visiÔÔhamÈnÈni devatÈnaÑ kÊÄÈnivÈsaÔÔhÈnÈni. TÈni hi

tÈsaÑ sucaritakammÈnubhÈvanibbattÈni
yojanikadviyojanikÈdipamÈÓavisesayuttatÈya, nÈnÈratanasamujjalÈni
vicittavaÓÓasaÓÔhÈnÈni1 sobhÈtisayayogena visesato mÈnanÊyatÈya2 ca
“vimÈnÈnÊ”ti vuccanti. VimÈnÈnaÑ vatthu kÈraÓaÑ etissÈti VimÈnavatthu,
“pÊÔhaÑ te sovaÓÓamayan”ti-ÈdinayappavattÈ desanÈ. NidassanamattaÒcetaÑ
tÈsaÑ devatÈnaÑ r|pabhogaparivÈrÈdisampattiyo taÑnibbattakakammaÒca
nissÈya imissÈ desanÈya pavattattÈ. VipÈkamukhena vÈ kammantaramÈnassa
kÈraÓabhÈvato VimÈnavatth|ti veditabbaÑ.
TayidaÑ kena bhÈsitaÑ, kattha bhÈsitaÑ, kadÈ bhÈsitaÑ, kasmÈ ca

bhÈsitanti? Vuccate–idaÑ hi VimÈnavatthu duvidhena pavattaÑ
pucchÈvasena vissajjanavasena ca. Tattha vissajjanagÈthÈ tÈhi tÈhi devatÈhi
bhÈsitÈ, pucchÈgÈthÈ pana kÈci BhagavatÈ bhÈsitÈ, kÈci SakkÈdÊhi, kÈci
sÈvakehi therehi. TatthÈpi yebhuyyena yo so kappÈnaÑ satasahassÈdhikaÑ
ekaÑ asa~khyeyyaÑ Buddhassa Bhagavato aggasÈvakabhÈvÈya
puÒÒaÒÈÓasambhÈre sambharanto anukkamena sÈvakapÈramiyo p|retvÈ
chaÄabhiÒÒÈcatupaÔisambhidÈdiguÓavisesaparivÈrassa sakalassa
sÈvakapÈramiÒÈÓassa matthakaÑ patto dutiye aggasÈvakaÔÔhÈne Ôhito
iddhimantesu ca BhagavatÈ etadagge Ôhapito ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno, tena
bhÈsitÈ.
BhÈsantena ca paÔhamaÑ tÈva lokahitÈya devacÈrikaÑ carantena

devaloke devatÈnaÑ pucchÈvasena3 puna tato manussalokaÑ ÈgantvÈ
manussÈnaÑ puÒÒaphalassa paccakkhakaraÓatthaÑ pucchaÑ vissajjanaÒca
______________________________________________________________
1. VicittavaÓÓasaÓÔhÈnÈdi (SÊ) 2. MÈnanissayato (Ka) 3. PucchÈdÊnaÑ vasena (SÊ)
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ 3
ekajjhaÑ katvÈ Bhagavato pavedetvÈ bhikkh|naÑ bhÈsitÈ, Sakkena

pucchÈvasena, devatÈhi tassa vissajjanavasena bhÈsitÈpi
MahÈmoggallÈnattherassa bhÈsitÈ eva. EvaÑ BhagavatÈ therehi ca devatÈhi
ca pucchÈvasena, devatÈhi tassÈ vissajjanavasena ca tattha tattha bhÈsitÈ
pacchÈ dhammavinayaÑ sa~gÈyantehi dhammasa~gÈhakehi ekato katvÈ
“vimÈnavatthu” icceva sa~gahaÑ ÈropitÈ. AyaÑ tÈvettha “kena bhÈsitan”ti-
ÈdÊnaÑ padÈnaÑ sa~khepato sÈdhÈraÓato ca vissajjanÈ.
VitthÈrato pana “kena bhÈsitan”ti padassa Anomadassissa Bhagavato
pÈdam|le katapaÓidhÈnato paÔÔhÈya mahÈtherassa ÈgamanÊyapaÔipadÈ
kathetabbÈ, sÈ pana ŒgamaÔÔhakathÈsu tattha tattha vitthÈritÈti tattha
Ègatanayeneva veditabbÈ. AsÈdhÈraÓato “kattha bhÈsitan”ti-ÈdÊnaÑ
padÈnaÑ vissajjanÈ tassa tassa vimÈnassa atthavaÓÓanÈnayeneva Ègamissati.
Apare pana bhaÓanti–ekadivasaÑ Èyasmato MahÈmoggallÈnassa
rahogatassa paÔisallÊnassa evaÑ cetaso parivitakko udapÈdi “etarahi kho
manussÈ asatipi vatthusampattiyÈ khettasampattiyÈ attano ca
cittapasÈdasampattiyÈ tÈni tÈni puÒÒÈni katvÈ devaloke nibbattÈ
uÄÈrasampattiÑ paccanubhonti, yann|nÈhaÑ devacÈrikaÑ caranto tÈ devatÈ
kÈyasakkhiÑ katvÈ tÈhi yath|pacitaÑ puÒÒaÑ yathÈdhigataÒca
puÒÒaphalaÑ kathÈpetvÈ tamatthaÑ Bhagavato ÈroceyyaÑ, evaÑ me SatthÈ
gaganatale puÓÓacandaÑ uÔÔhÈpento viya manussÈnaÑ kammaphalaÑ
paccakkhato dassento appakÈnampi kÈrÈnaÑ ÈyatanagatÈya saddhÈya vasena
uÄÈraphalataÑ1 vibhÈvento taÑ taÑ VimÈnavatthuÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
mahatiÑ dhammadesanaÑ pavattessati, sÈ hoti bahujanassa atthÈya hitÈya
sukhÈya devamanussÈnan”ti. So ÈsanÈ vuÔÔhahitvÈ rattadupaÔÔaÑ nivÈsetvÈ
aparaÑ rattadupaÔÔaÑ ekaÑsaÑ katvÈ samantato jÈtihi~gulikadhÈrÈ
vijjulatÈ2 viya saÒjhÈpabhÈnuraÒjito3 viya ca ja~gamo aÒjanagirisikharo
BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisinno attano
adhippÈyaÑ ÈrocetvÈ BhagavatÈ anuÒÒÈto uÔÔhÈyÈsanÈ BhagavantaÑ
abhivÈdetvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ abhiÒÒÈpÈdakaÑ
______________________________________________________________
1. UÄÈraphalaÑ (Ka) 2. JÈtihi~gulikadhÈrÈvicchurito (SÊ)
3. SaÒjhÈtapÈnuraÒjito (Ka)
4 KhuddakanikÈya
catutthajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya iddhibalena ta~khaÓaÒÒeva

TÈvatiÑsabhavanaÑ gantvÈ tattha tattha tÈhi tÈhi devatÈhi yath|pacitaÑ
puÒÒakammaÑ pucchi, tassa tÈ kathesuÑ. Tato manussalokaÑ ÈgantvÈ taÑ
sabbaÑ tattha pavattitaniyÈmeneva Bhagavato Èrocesi, taÑ1 samanuÒÒo
SatthÈ ahosi. IccetaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya vitthÈrena
dhammaÑ desesÊti.
TaÑ panetaÑ VimÈnavatthu VinayapiÔakaÑ SuttantapiÔakaÑ

AbhidhammapiÔakanti tÊsu piÔakesu SuttantapiÔakapariyÈpannaÑ,
DÊghanikÈyo MajjhimanikÈyo SaÑyuttanikÈyo A~guttaranikÈyo
KhuddakanikÈyoti paÒcasu nikÈyesu KhuddakanikÈyapariyÈpannaÑ, SuttaÑ
GeyyaÑ VeyyÈkaraÓaÑ GÈthÈ UdÈnaÑ ItivuttakaÑ JÈtakaÑ
AbbhutadhammaÑ Vedallanti navasu sÈsana~gesu gÈthÈsa~gahaÑ2.
“DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto.

CaturÈsÊti sahassÈni, ye me dhammÈ pavattino”ti3–
evaÑ DhammabhaÓÉÈgÈrikena paÔiÒÒÈtesu caturÈsÊtiyÈ

dhammakkhandhasahassesu katipayadhammakkhandhasa~gahaÑ. Vaggato
PÊÔhavaggo CittalatÈvaggo PÈricchattakavaggo MaÒjiÔÔhakavaggo4
MahÈrathavaggo PÈyÈsivaggo Sunikkhittavaggoti satta vaggÈ. Vatthuto
paÔhame vagge sattarasa vatth|ni, dutiye ekÈdasa, tatiye dasa, catutthe
dvÈdasa, paÒcame catuddasa, chaÔÔhe dasa, sattame ekÈdasÈti
antaravimÈnÈnaÑ aggahaÓe paÒcÈsÊti, gahaÓe pana tevÊsasataÑ vatth|ni,
gÈthÈto pana diyaÉÉhasahassagÈthÈ. Tassa vaggesu PÊÔhavaggo Èdi, vatth|su
SovaÓÓapÊÔhavatthu Èdi, tassÈpi “pÊÔhaÑ te SovaÓÓamayan”ti gÈthÈ Èdi.
______________________________________________________________
1. Tattha (Ka) 2. GÈtha~gaÑ (SÊ)
3. Khu 2. 347 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 4. MaÒjeÔÔhikavaggo (SÊ)
1. ItthivimÈna
1. PÊÔhavagga
1. PaÔhamapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ
Tattha paÔhamavatthussa ayaÑ aÔÔhuppatti–Bhagavati SÈvatthiyaÑ
viharante Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme raÒÒÈ PasenadinÈ Kosalena
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa sattÈhaÑ asadisadÈne pavattite
tadanur|pena AnÈthapiÓÉikena mahÈseÔÔhinÈ tayo divase, tathÈ VisÈkhÈya
mahÈ-upÈsikÈya mahÈdÈne dinne asadisadÈnassa pavattisakalajambudÊpe
pÈkaÔÈ ahosi. Atha mahÈjano1 tattha tattha kathaÑ samuÔÔhÈpesi2 “kiÑ nu
kho evaÑ uÄÈravibhavapariccÈgeneva dÈnaÑ mahapphalataraÑ bhavissati,
udÈhu attano vibhavÈnur|papariccÈgenÈpÊ”ti. Bhikkh|3 taÑ kathaÑ sutvÈ
Bhagavato ÈrocesuÑ. BhagavÈ “na bhikkhave deyyadhammasampattiyÈva
dÈnaÑ mahapphalataraÑ bhavissati, atha kho cittapasÈdasampattiyÈ ca
khettasampattiyÈ ca, tasmÈ kuÓÉakamuÔÔhimattampi pilotikÈmattampi
tiÓapaÓÓasanthÈramattampi p|timuttaharÊtakamattampi vippasannena cetasÈ
dakkhiÓeyyapuggale patiÔÔhÈpitaÑ tampi mahapphalataraÑ bhavissati
mahÈjutikaÑ mahÈvipphÈran”ti4 Èha. TathÈ hi vuttaÑ Sakkena
DevÈnamindena–
“Natthi citte pasannamhi, appikÈ nÈma dakkhiÓÈ.
TathÈgate vÈ Sambuddhe, atha vÈ tassa sÈvake”ti5.
SÈ panesÈ kathÈ sakalajambudÊpe vitthÈrikÈ ahosi. ManussÈ
samaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikavaÓibbakayÈcakÈnaÑ yathÈvibhavaÑ dÈnÈni
denti, geha~gaÓe pÈnÊyaÑ upaÔÔhapenti, dvÈrakoÔÔhakesu ÈsanÈni Ôhapenti.
Tena ca samayena aÒÒataro piÓÉapÈtacÈriko thero pÈsÈdikena abhikkantena
paÔikkantena Èlokitena vilokitena samiÒjitena pasÈritena okkhittacakkhu
iriyÈpathasampanno piÓÉÈya caranto upakaÔÔhe kÈle aÒÒataraÑ gehaÑ
sampÈpuÓi. TatthekÈ kuladhÊtÈ saddhÈ pasannÈ6
______________________________________________________________
1. MahÈjanÈ (Ka) 2. SamuÔÔhÈpesuÑ (Ka)
3. Iti bhikkh| (SÊ) 4. MahÈvipphÈrikanti (Ka)
5. Khu 2. 66 piÔÔhe VimÈnavatthusmiÑ. 6. SaddhÈsampannÈ (SÊ)
6 KhuddakanikÈya
theraÑ passitvÈ saÒjÈtagÈravabahumÈnÈ uÄÈrapÊtisomanassaÑ uppÈdetvÈ

gehaÑ pavesetvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ attano pÊÔhaÑ paÒÒÈpetvÈ tassa
upari pÊtakaÑ maÔÔhavatthaÑ attharitvÈ adÈsi. Atha there tatta nisinne “idaÑ
mayhaÑ uttamaÑ puÒÒakkhettaÑ upaÔÔhitan”ti pasannacittÈ yathÈvibhavaÑ
ÈhÈrena parivisi, bÊjaniÒca gahetvÈ bÊji. So thero katabhattakicco
ÈsanadÈnabhojanadÈnÈdipaÔisaÑyuttaÑ dhammiÑ kathaÑ kathetvÈ1
pakkÈmi. SÈ itthÊ taÑ attano dÈnaÑ taÒca dhammakathaÑ paccavekkhantÊ
pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔÔhasarÊrÈ hutvÈ taÑ pÊÔhampi therassa adÈsi.
Tato aparena samayena aÒÒatarena rogena phuÔÔhÈ kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane dvÈdasayojanike kanakavimÈne nibbatti,
accharÈsahassaÑ cassÈ parivÈro ahosi, pÊÔhadÈnÈnubhÈvena cassÈ yojaniko
kanakapalla~ko nibbatti ÈkÈsacÈrÊ sÊghajavo upari k|ÔÈgÈrasaÓÔhÈno, tena
taÑ “pÊÔhavimÈnan”ti vuccati. TaÑ hi suvaÓÓavaÓÓaÑ vatthaÑ attharitvÈ
dinnattÈ kammasarikkhataÑ vibhÈventaÑ suvaÓÓamayaÑ ahosi, pÊtivegassa
balavabhÈvena sÊghajavaÑ2, dakkhiÓeyyassa cittarucivasena dinnattÈ
yathÈrucigÈmÊ, pasÈdasampattiyÈ uÄÈratÈya sabbasova pÈsÈdikaÑ3
sobhÈtisayayuttaÒca ahosi.
AthekasmiÑ ussavadivase devatÈsu yathÈsakaÑ dibbÈnubhÈvena
uyyÈnakÊÄanatthaÑ NandanavanaÑ gacchantÊsu sÈ devatÈ
dibbavatthanivatthÈ dibbÈbharaÓavibh|sitÈ accharÈsahassaparivÈrÈ
sakabhavanÈ nikkhamitvÈ taÑ pÊÔhavimÈnaÑ abhiruyha mahatiyÈ
deviddhiyÈ mahantena sirisobhaggena samantato cando viya s|riyo viya ca
obhÈsentÊ uyyÈnaÑ gacchati. Tena ca samayena ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
heÔÔhÈ vuttanayeneva devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ upagato
tassÈ devatÈya avid|re attÈnaÑ dassesi. Atha sÈ devatÈ taÑ disvÈ
samuppannabalavapasÈdagÈravÈ sahasÈ palla~kato oruyha theraÑ
upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ
aÒjaliÑ paggayha namassamÈnÈ aÔÔhÈsi. Thero kiÒcÈpi tÈya aÒÒehi ca sattehi
yath|pacitaÑ kusalÈkusalaÑ attano yathÈkamm|pagaÒÈÓÈnubhÈvena
hatthatale
______________________________________________________________
1. DhammakathaÑ katvÈ (Ka) 2. PÊtavatthasanthataÑ (Ka) 3. YathÈpÈsÈdikaÑ (SÊ)
Ôhapita-ÈmalakaÑ viya paÒÒÈbalabhedena paccakkhato passati, tathÈpi

yasmÈ devatÈnaÑ upapattisamanantarameva “kuto nu kho ahaÑ cavitvÈ
idh|papannÈ, kiÑ nu kho kusalakammaÑ katvÈ imaÑ sampattiÑ
paÔilabhÈmÊ”ti1 atÊtabhavaÑ yath|pacitaÒca kammaÑ uddissa yebhuyyena
dhammatÈsiddhÈ upadhÈraÓÈ, tassÈ2 ca yÈthÈvato ÒÈÓaÑ uppajjati, tasmÈ
tÈya devatÈya katakammaÑ kathÈpetvÈ sadevakassa lokassa kammaphalaÑ
paccakkhaÑ kÈtukÈmo–
1. “PÊÔhaÑ te sovaÓÓamayaÑ uÄÈraÑ,

ManojavaÑ gacchati yenakÈmaÑ.
Ala~kate malyadhare suvatthe,
ObhÈsasi vijjurivabbhak|ÔaÑ.
2. Kena te’tÈdiso vaÓÓo, kena te idha mijjhati.

Uppajjanti ca te bhogÈ, ye keci manaso piyÈ.
3. PucchÈmi taÑ devi mahÈnubhÈve,

Manussabh|tÈ kimakÈsi puÒÒaÑ.
KenÈsi evaÑ jalitÈnubhÈvÈ,
VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti Èha.
4. SÈ devatÈ attamanÈ, MoggallÈnena pucchitÈ.

PaÒhaÑ puÔÔhÈ viyÈkÈsi, yassa kammassidaÑ phalaÑ.
5. AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,

AbbhÈgatÈnÈ’sanakaÑ adÈsiÑ.
AbhivÈdayiÑ aÒjalikaÑ akÈsiÑ,
YathÈnubhÈvaÒca adÈsi dÈnaÑ.
6. Tena me’tÈdiso vaÓÓo, tena me idha mijjhati.

Uppajjanti ca me bhogÈ, ye keci manaso piyÈ.
______________________________________________________________
1. PaÔilabhinti (SÊ) 2. TathÈ (Ka)
8 KhuddakanikÈya
7. AkkhÈmi te bhikkhu mahÈnubhÈva,

Manussabh|tÈ yamakÈsi puÒÒaÑ.
Tenamhi evaÑ jalitÈnubhÈvÈ,
VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsatÊti.
1. Tattha pÊÔhanti yaÑkiÒci tÈdisaÑ dÈrukkhandhampi ÈpaÓampi1

balikaraÓapÊÔhampi vettÈsanampi masÈrakÈdivisesanÈmaÑ dÈrumayÈdi-
Èsanampi vuccati. TathÈ hi “pÈdapÊÔhaÑ pÈdakathalikan”ti2 ettha
pÈdaÔhapanayoggaÑ pÊÔhÈdikaÑ dÈrukkhandhaÑ vuccati3, “pÊÔhasappÊ”ti4
ettha hatthena gahaÓayoggaÑ. “PÊÔhikÈ”ti pana ekaccesu janapadesu
desavohÈrena5 ÈpaÓaÑ6. “Bh|tapÊÔhikÈ devakulapÊÔhikÈ”ti ettha devatÈnaÑ
balikaraÓaÔÔhÈnabh|taÑ pÊÔhaÑ. “BhaddapÊÔhan”ti ettha vettalatÈdÊhi upari
vÊtaÑ7 ÈsanaÑ, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “bhaddapÊÔhaÑ upÈnayÊ”ti8.
“SupaÒÒattaÑ maÒcapÊÔhaÑ. MaÒcaÑ vÈ pÊÔhaÑ vÈ kÈrayamÈnenÈ”ti9 ca
ÈdÊsu masÈrakÈdibhedaÑ dÈrumayÈdi-ÈsanaÑ. Idha pana
palla~kÈkÈrasaÓÔhitaÑ devatÈya puÒÒÈnubhÈvÈbhinibbattaÑ yojanikaÑ
kanakavimÈnaÑ veditabbaÑ.
Teti te-saddo “na te sukhaÑ pajÈnanti, ye na passanti Nandanan”ti-
ÈdÊsu10 ta-saddassa vasena paccattabahuvacane Ègato. “Namo te
purisÈjaÒÒa, namo te purisuttama11. Namo te Buddha vÊratth|”ti12 ca ÈdÊsu
tumha-saddassa vasena sampadÈne, tuyhanti attho. “KiÑ te diÔÔhaÑ kinti te
sutaÑ. UpadhÊ te samatikkantÈ, ÈsavÈ te padÈlitÈ”ti13 ca ÈdÊsu karaÓe. “KiÑ
te vataÑ kiÑ pana brahmacariyan”ti-ÈdÊsu14 sÈmi-atthe. IdhÈpi sÈmi-atthe
daÔÔhabbo. TavÈti hi attho.
______________________________________________________________
1. ŒsanaÑ (Ka) 2. Vi 3. 220; Vi 4. 82 piÔÔhesu.
3. PÈdaÔÔhapanayoggaÑ suci-ÈdikaÑ dÈrukkhandhaÑ ÈsanaÑ vuccati (Ka)
4. Khu 11. 268 piÔÔhe. 5. TesaÑ vohÈrena (Ka) 6. ŒsanaÑ (Ka)
7. UparicitaÑ (SÊ) 8. UpanesÊti (SÊ) 9. Vi 2. 218 piÔÔhe.
10. SaÑ 1. 6, 202 piÔÔhesu. 11. DÊ 3. 160; Khu 1. 362 piÔÔhesu.
12. SaÑ 1. 48 piÔÔhe. 13. Ma 2. 354; Khu 1. 362 piÔÔhesu.
14. Khu 2. 119; Khu 5. 214 piÔÔhesu.
SovaÓÓamayanti ettha suvaÓÓa-saddo “suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate

duggate”ti1 ca “suvaÓÓatÈ susaratÈ”ti2 ca evamÈdÊsu chavisampattiyaÑ
Ègato. “KÈkaÑ suvaÓÓÈ parivÈrayantÊ”ti-ÈdÊsu3 garuÄe. “SuvaÓÓavaÓÓo
kaÒcanasannibhattaco”ti-ÈdÊsu4 jÈtar|pe. IdhÈpi jÈtar|pe eva daÔÔhabbo. TaÑ
hi BuddhÈnaÑ samÈnavaÓÓatÈya sobhano vaÓÓo etassÈti suvaÓÓanti vuccati.
SuvaÓÓameva sovaÓÓaÑ yathÈ “vekataÑ vesaman”ti ca. Maya-saddo ca
“anuÒÒÈtapaÔiÒÒÈtÈ, tevijjÈ mayamasmubho”ti5ÈdÊsu asmadatthe Ègato.
“MayaÑ nissÈya hemÈya, jÈtamaÓÉo darÊ subhÈ”ti ettha paÒÒattiyaÑ.
“ManomayÈ pÊtibhakkhÈ sayaÑpabhÈ”ti-ÈdÊsu6 nibbatti-atthe, bÈhirena
paccayena vinÈ manasÈva nibbattÈti manomayÈti vuttÈ. “Yann|nÈhaÑ
sÈmaÑ cikkhallaÑ madditvÈ sabbamattikÈmayaÑ kuÔikaÑ kareyyan”ti-
ÈdÊsu7 vikÈratthe. “DÈnamayaÑ sÊlamayan”ti-ÈdÊsu8 padap|raÓamatte.
IdhÈpi vikÈratthe, padap|raÓamatte vÈ daÔÔhabbo. YadÈ hi suvaÓÓena
nibbattaÑ sovaÓÓamayanti ayamattho, tadÈ suvaÓÓassa vikÈro
sovaÓÓamayanti vikÈratthe maya-saddo daÔÔhabbo, “nibbatti-atthe”tipi
vattuÑ vaÔÔatiyeva. YadÈ pana suvaÓÓena nibbattaÑ sovaÓÓanti ayamattho,
tadÈ sovaÓÓameva sovaÓÓamayanti padap|raÓamatte maya-saddo daÔÔhabbo.
UÄÈranti paÓÊtampi seÔÔhampi mahantampi. UÄÈra-saddo hi
“pubbenÈparaÑ uÄÈraÑ visesaÑ adhigacchatÊ”ti-ÈdÊsu9 paÓÊte Ègato.
“UÄÈrÈya khalu bhavaÑ vacchÈyano samaÓaÑ GotamaÑ pasaÑsÈya
pasaÑsatÊ”ti-ÈdÊsu10 seÔÔhe. “UÄÈrabhogÈ uÄÈrayasÈ. OÄÈrikanti” ca ÈdÊsu11
mahante. Tampi ca vimÈnaÑ manuÒÒabhÈvena upabhuÒjantÈnaÑ
atittikaraÓatthena paÓÊtaÑ, samantapÈsÈdikatÈdinÈ pasaÑsitatÈya12 seÔÔhaÑ,
pamÈÓamahantatÈya ca mahagghatÈya ca mahantaÑ, tÊhipi atthehi
uÄÈramevÈti vuttaÑ uÄÈranti.
______________________________________________________________
1. DÊ 1. 75; Ma 1. 101 piÔÔhesu. 2. Khu 1. 10 piÔÔhe.
3. Khu 5. 18 piÔÔhe JÈtake. 4. DÊ 3. 118 piÔÔhe.
5. Khu 1. 373; Ma 2. 407 piÔÔhesu. 6. DÊ 1. 16; DÊ 3. 23 piÔÔhesu.
7. Vi 1. 51 piÔÔhe. 8. DÊ 3. 182 piÔÔhe.
9. SaÑ 3. 134 piÔÔhe. 10. Ma 1. 233 piÔÔhe.
11. Abhi 1. 193; Ma 1. 192 piÔÔhesu. 12. PÈsaÑsatamatÈya (Ka)
10 KhuddakanikÈya
Manojavanti ettha manoti cittaÑ. Yadipi mano-saddo sabbesampi

kusalÈkusalÈbyÈkatacittÈnaÑ sÈdhÈraÓavÈcÊ, “manojavan”ti pana vuttattÈ
yattha katthaci ÈrammaÓe pavattanakassa kiriyamayacittassa vasena
veditabbaÑ. TasmÈ manaso1 viya javo etassÈti manojavaÑ yathÈ
oÔÔhamukhoti, ativiya sÊghagamananti attho. Mano hi lahuparivattitÈya
atid|repi visaye khaÓeneva nipatati, tenÈha BhagavÈ “nÈhaÑ bhikkhave
aÒÒaÑ ekadhammampi samanupassÈmi yaÑ evaÑ lahuparivattaÑ,
yathayidaÑ bhikkhave cittan”ti2 “d|ra~gamaÑ ekacaran”ti3 ca. GacchatÊti
tassÈ devatÈya vasanavimÈnato uyyÈnaÑ uddissa ÈkÈsena gacchati.
YenakÈmanti kÈma-saddo “kÈmÈ hi citrÈ madhurÈ manoramÈ,
vir|par|pena mathenti cittan”ti-ÈdÊsu4 manÈpiye r|pÈdivisaye Ègato.
“Chando kÈmo rÈgo kÈmo”ti-ÈdÊsu5 chandarÈge. “KilesakÈmo.
KÈmupÈdÈnan”ti-ÈdÊsu6 sabbasmiÑ lobhe. “AttakÈmapÈricariyÈya vaÓÓaÑ
bhÈseyyÈ”ti-ÈdÊsu7 gÈmadhamme. “Santettha tayo kulaputtÈ attakÈmar|pÈ
viharantÊ”ti-ÈdÊsu8 hitacchande. “AttÈdhÊno aparÈdhÊno bhujisso
yenakÈmaÑgamo”ti-ÈdÊsu9 seribhÈve. IdhÈpi seribhÈve eva daÔÔhabbo, tasmÈ
yenakÈmanti yathÈruci, devatÈya icchÈnur|panti attho.
Ala~kateti ala~katagatte,
nÈnÈvidharaÑsijÈlasamujjalavividharatanavijjotitehi
hatth|pagapÈd|pagÈdibhedehi saÔÔhisakaÔabhÈraparimÈÓehi dibbÈla~kÈrehi
vibh|sitasarÊreti attho. Sambodhane cetaÑ ekavacanaÑ. Malyadhareti
kapparukkhapÈricchattakasantÈnakalatÈdisambhavehi
suvisuddhacÈmÊkaravividharatanamayapattakiÒjakkhakesarehi samantato
vijjotamÈnavipphurantakiraÓanikararucirehi dibbakusumehi
sumaÓÉitakesahatthÈditÈya mÈlÈbhÈrinÊ. Suvattheti kappalatÈnibbattÈnaÑ
nÈnÈvirÈgavaÓÓavisesÈnaÑ suparisuddhabhÈsurappabhÈnaÑ10
nivÈsanuttariyapaÔicchadÈdÊnaÑ dibbavatthÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Mano (Ka) 2. AÑ 1. 9 piÔÔhe. 3. Khu 1. 18 piÔÔhe Dhammapade.
4. Khu 1. 287; Khu 2. 327 piÔÔhesu. 5. Abhi 2. 266; Khu 7. 2; Khu 8. 36 piÔÔhesu.
6. Abhi 1. 240; Khu 7. 3 piÔÔhesu. 7. Vi 1. 194 piÔÔhesu.
8. Ma 1. 266; Vi 3. 497 piÔÔhesu. 9. DÊ 1. 69; Ma 1. 344 piÔÔhesu.
10. SuparisuddhabhÈsurappabhÈvisarÈnaÑ (SÊ)
vasena sundaravatthe. ObhÈsasÊti vijjotasi. VijjurivÈti vijjulatÈ1 viya.

Abbhak|Ôanti valÈhakasikhare. Bhummatthe hi etaÑ upayogavacanaÑ.
ObhÈsasÊti vÈ antogadhahetu-atthavacanaÑ, obhÈsesÊti attho. ImasmiÑ
pakkhe “abbhak|Ôan”ti upayogatthe eva upayogavacanaÑ daÔÔhabbaÑ.
AyaÑ hettha attho–yathÈ nÈma saÒjhÈpabhÈnuraÒjitaÑ
rattavalÈhakasikharaÑ pakatiyÈpi obhÈsamÈnaÑ samantato vijjotamÈnÈ
vijjulatÈ niccharantÊ visesato obhÈseti, evamevaÑ
suparisuddhatapanÊyamayaÑ2 nÈnÈratanasamujjalaÑ pakatipabhassaraÑ
imaÑ vimÈnaÑ tvaÑ sabbÈla~kÈrehi vibh|sitÈ sabbaso vijjotayantÊhi attano
sarÊrappabhÈhi vatthÈbharaÓobhÈsehi ca visesato obhÈsesÊti.
Ettha hi “pÊÔhan”ti nidassetabbavacanametaÑ, “abbhak|Ôan”ti
nidassanavacanaÑ. TathÈ “te”ti nidassetabbavacanaÑ. TaÑ hi “pÊÔhan”ti
idaÑ apekkhitvÈ sÈmivacanena3 vuttampi “ala~kate malyadhare suvatthe
obhÈsasÊ”ti imÈni padÈni apekkhitvÈ paccattavasena pariÓamati, tasmÈ
“tvan”ti vuttaÑ hoti. “VijjurivÈ”ti nidassanavacanaÑ. “ObhÈsasÊ”ti idaÑ
dvinnampi upameyyupamÈnÈnaÑ sambandhadassanaÑ. “ObhÈsasÊ”ti hi
idaÑ “tvan”ti padaÑ apekkhitvÈ majjhimapurisavasena vuttaÑ, “pÊÔhan”ti
idaÑ apekkhitvÈ paÔhamapurisavasena pariÓamati. Ca-saddo cettha
luttaniddiÔÔho daÔÔhabbo. “Gacchati yenakÈmaÑ obhÈsasÊ”ti ca
“vijjulatobhÈsitaÑ abbhak|ÔaÑ viyÈ”ti paccattavasena cetaÑ
upayogavacanaÑ pariÓamati. TathÈ “pÊÔhan”ti visesitabbavacanametaÑ, “te
sovaÓÓamayaÑ uÄÈran”ti-Èdi tassa visesanaÑ.
Nanu ca “sovaÓÓamayan”ti vatvÈ suvaÓÓassa aggalohatÈya
seÔÔhabhÈvato dibbassa ca idhÈdhippetattÈ “uÄÈran”ti na vattabbanti? Na,
kiÒci visesasabbhÈvato4. Yatheva hi manussaparibhogasuvaÓÓavikatito
rasaviddhaÑ seÔÔhaÑ suvisuddhaÑ, tato5 ÈkaruppannaÑ, tato yaÑkiÒci
dibbaÑ seÔÔhaÑ, evaÑ dibbasuvaÓÓepi cÈmÊkaraÑ, cÈmÊkarato
sÈtakumbhaÑ, sÈtakumbhato jambunadaÑ, jambunadato si~gÊsuvaÓÓaÑ.
TaÑ hi sabbaseÔÔhaÑ. TenÈha Sakko DevÈnamindo–
______________________________________________________________
1. VijjutÈ (SÊ) 2. SuparisuddhatapanÊyaÑ (Ka) 3. SÈmivasena (Ka)
4. Visesasambhavato (Ka) 5. Rasaviddhato (SÊ)
12 KhuddakanikÈya
“Mutto muttehi saha purÈÓajaÔilehi,

Vippamutto vippamuttehi.
Si~gÊnikkhasavaÓÓo,
RÈjagahaÑ pÈvisi BhagavÈ”ti1.
TasmÈ “sovaÓÓamayan”ti vatvÈpi “uÄÈran”ti vuttaÑ. Atha vÈ “uÄÈran”ti

idaÑ na tassa seÔÔhapaÓÊtabhÈvameva sandhÈya vuttaÑ, atha kho
mahantabhÈvampÊti vuttovÈyamattho. Ettha ca “pÊÔhan”ti-Èdi phalassa
kammasarikkhatÈdassanaÑ. TatthÈpi “sovaÓÓamayan”ti iminÈ tassa
vimÈnassa vatthusampadaÑ dasseti, “uÄÈran”ti iminÈ sobhÈtisayasampadaÑ,
“manojavan”ti iminÈ gamanasampadaÑ. “Gacchati yenakÈman”ti iminÈ
sÊghajavatÈya pÊÔhasampattibhÈvasampadaÑ dasseti.
Atha vÈ “sovaÓÓamayan”ti iminÈ tassa paÓÊtabhÈvaÑ dasseti, “uÄÈran”ti

iminÈ vepullamahattaÑ. “Manojavan”ti iminÈ ÈnubhÈvamahattaÑ.
“Gacchati yenakÈman”ti iminÈ vihÈrasukhattaÑ dasseti. “SovaÓÓamayan”ti
vÈ iminÈ tassa abhir|pataÑ vaÓÓapokkharataÒca dasseti, “uÄÈran”ti iminÈ
dassanÊyataÑ pÈsÈdikataÒca dasseti, “manojavan”ti iminÈ sÊghasampadaÑ2,
“gacchati yenakÈman”ti iminÈ katthaci appaÔihatacÈrataÑ dasseti.
Atha vÈ taÑ vimÈnaÑ yassa puÒÒakammassa nissandaphalaÑ, tassa

alobhanissandatÈya sovaÓÓamayaÑ, adosanissandatÈya uÄÈraÑ,
amohanissandatÈya manojavaÑ gacchati yenakÈmaÑ. TathÈ tassa
kammassa3 saddhÈnissandabhÈvena sovaÓÓamayaÑ, paÒÒÈnissandabhÈvena
uÄÈraÑ, vÊriyanissandabhÈvena manojavaÑ, samÈdhinissandabhÈvena
gacchati yenakÈmaÑ. SaddhÈsamÈdhinissandabhÈvena vÈ sovaÓÓamayaÑ,
samÈdhipaÒÒÈnissandabhÈvena-uÄÈraÑ, samÈdhivÊriyanissandabhÈvena
manojavaÑ, samÈdhisatinissanda bhÈvena gacchati yenakÈmanti
veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 48 piÔÔhe. 2. SÊghasampÈtaÑ (SÊ)
3. Atha vÈ taÑ vimÈnaÑ tassa puÒÒakammassa tathÈkatassa (SÊ)
Tattha yathÈ “pÊÔhan”ti-Èdi vimÈnasampattidassanavasena tassÈ

devatÈya puÒÒaphalavibhavasampattikittanaÑ, evaÑ “ala~kate”ti-Èdi
attabhÈvasampattidassanavasena puÒÒaphalavibhavasampattikittanaÑ. YathÈ
hi susikkhitasippÈcariyaviracitopi rattasuvaÓÓÈla~kÈro
vividharaÑsijÈlasamujjalamaÓiratanakhacito eva sobhati, na kevalo, evaÑ
sabba~gasampanno caturassasobhanopi attabhÈvo sumaÓÉitapasÈdhitova
sobhati, na kevalo. TenassÈ “ala~kate”ti-ÈdinÈ ÈharimaÑ sobhÈvisesaÑ
dasseti, “obhÈsasÊ”ti iminÈ anÈharimaÑ. TathÈ purimena
vattamÈnapaccayanimittaÑ sobhÈtisayaÑ dasseti, pacchimena
atÊtapaccayanimittaÑ. Purimena vÈ tassÈ upabhogavatthusampadaÑ dasseti,
pacchimena upabhuÒjanakavatthusampadaÑ.
EtthÈha “kiÑ pana taÑ vimÈnaÑ yuttavÈhaÑ, udÈhu ayuttavÈhan”ti.

Yadipi devaloke rathavimÈnÈni yuttavÈhÈnipi honti “sahassayuttaÑ
ÈjaÒÒarathan”ti1 Èdivacanato, te pana devaputtÈ eva kiccakaraÓakÈle
vÈhar|pena attÈnaÑ dassenti yathÈ ErÈvaÓo devaputto kÊÄanakÈle
hatthir|pena. IdaÑ pana aÒÒaÒca edisaÑ ayuttavÈhaÑ daÔÔhabbaÑ.
Yadi evaÑ kiÑ tassa vimÈnassa abbhantarÈ vÈyodhÈtu gamane

visesapaccayo, udÈhu bÈhirÈti? AbbhantarÈti gahetabbaÑ. YathÈ hi
candavimÈnas|riyavimÈnÈdÊnaÑ desantaragamane tadupajÊvÊnaÑ sattÈnaÑ
sÈdhÈraÓakammanibbattaÑ ativiya sÊghajavaÑ mahantaÑ vÈyumaÓÉalaÑ
tÈni pelentaÑ pavatteti, na evaÑ taÑ peletvÈ pavattentÊ bÈhirÈ vÈyodhÈtu
atthi. YathÈ ca pana cakkaratanaÑ antosamuÔÔhitÈya vÈyodhÈtuyÈ vasena
pavattati. Na hi tassa candavimÈnÈdÊnaÑ viya bÈhirÈ vÈyodhÈtu peletvÈ
pavattikÈ atthi raÒÒo cakkavattissa cittavasena “pavattatu bhavaÑ
cakkaratanan”ti-Èdivacanasamanantarameva pavattanato, evaÑ tassÈ
devatÈya cittavasena attasannissitÈya vÈyodhÈtuyÈ gacchatÊti veditabbaÑ.
Tena vuttaÑ “manojavaÑ gacchati yenakÈman”ti.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 236 piÔÔhe.
14 KhuddakanikÈya
2. EvaÑ paÔhamagÈthÈya tassÈ devatÈya puÒÒaphalasampattiÑ kittetvÈ

idÈni tassÈ kÈraÓabh|taÑ puÒÒasampadaÑ vibhÈvetuÑ “kena ta’tÈdiso
vaÓÓo”ti-Èdi gÈthÈdvayaÑ vuttaÑ. Tattha kenÈti kiÑ-saddo “kiÑ rÈjÈ yo
lokaÑ na rakkhati, kiÑ nu kho nÈma tumhe maÑ vattabbaÑ maÒÒathÈ”ti-
ÈdÊsu1 garahaÓe Ègato. “YiÑkiÒci r|paÑ atÊtÈnÈgatapaccuppannan”ti-ÈdÊsu2
aniyame. “KiÑ s|dha vittaÑ purisassa seÔÔhan”ti-ÈdÊsu3 pucchÈyaÑ. IdhÈpi
pucchÈyameva daÔÔhabbo. “KenÈ”ti ca hetu-atthe karaÓavacanaÑ, kena
hetunÈti attho. Teti tava. EtÈdisoti ediso, etarahi yathÈdissamÈnoti attho.
VaÓÓoti vaÓÓa-saddo “kadÈ saÒÒ|ÄhÈ pana te gahapati ime samaÓassa
Gotamassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu4 guÓe Ègato. “AnekapariyÈyena Buddhassa
vaÓÓaÑ bhÈsati, dhammassa vaÓÓaÑ bhÈsati, saÑghassa vaÓÓaÑ bhÈsatÊ”ti-
ÈdÊsu5 thutiyaÑ. “Atha kena nu vaÓÓena, gandhathenoti vuccatÊ”ti-ÈdÊsu6
kÈraÓe. “Tayo pattassa vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu7 pamÈÓe. “CattÈrome bho Gotama
vaÓÓÈ”ti-ÈdÊsu8 jÈtiyaÑ. “MahantaÑ hatthirÈjavaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti-
ÈdÊsu saÓÔhÈne. “SuvaÓÓavaÓÓosi BhagavÈ, susukkadÈÔhosi vÊriyavÈ”ti-
ÈdÊsu9 chavivaÓÓe. IdhÈpi chavivaÓÓe eva daÔÔhabbo. AyaÑ hettha attho–
kena kÊdisena puÒÒavisesena hetubh|tena devate tava etÈdiso evaÑvidho
dvÈdasayojanÈni pharaÓakappabho sarÊravaÓÓo jÈtoti.
Kena te idha mijjhatÊti kena puÒÒÈtisayena te idha imasmiÑ ÔhÈne idÈni
tayi labbhamÈnaÑ uÄÈraÑ sucaritaphalaÑ ijjhati nipphajjati. UppajjantÊti
nibbattanti, avicchedavasena upar|pari vattantÊti attho. BhogÈti
paribhuÒjitabbaÔÔhena “bhogÈ”ti laddhanÈmÈ
vatthÈbharaÓÈdivitt|pakaraÓavisesÈ. Yeti sÈmaÒÒena aniyamaniddeso, kecÊti
pakÈrabhedaÑ ÈmasitvÈ aniyamaniddeso, ubhayenÈpi
paÓÊtapaÓÊtatarÈdibhede tattha labbhamÈne tÈdise bhoge anavasesato
byÈpetvÈ sa~gaÓhÈti. AnavasesabyÈpako hi ayaÑ niddeso yathÈ
______________________________________________________________
1. Vi 1. 271 piÔÔhe. 2. Ma 1. 192; SaÑ 2. 56 piÔÔhesu.
3. Khu 1. 306; SaÑ 1. 39 piÔÔhesu. 4. Ma 2. 49 piÔÔhe. 5. DÊ 1. 2 piÔÔhe.
6. SaÑ 1. 206; Khu 5. 152 piÔÔhesu. 7. Vi 1. 353 piÔÔhe.
8. DÊ 3. 67; Ma 2. 330 piÔÔhesu. 9. Ma 2. 351; Khu 1. 367 piÔÔhesu.
“ye keci sa~khÈrÈ”ti. Manaso piyÈti manasÈ piyÈyitabbÈ, manÈpiyÈti attho.

Ettha ca “etÈdiso vaÓÓo”ti iminÈ heÔÔhÈ vuttavisesÈ tassÈ devatÈya
attabhÈvapariyÈpannÈ vaÓÓasampadÈ dassitÈ, “bhogÈ”ti iminÈ
upabhogaparibhogavatthubh|tÈ dibbar|pasaddagandharasaphoÔÔhabbabhedÈ
kÈmaguÓasampadÈ, “manaso piyÈ”ti iminÈ tesaÑ r|pÈdÊnaÑ
iÔÔhakantamanÈpatÈ, “idha mijjhatÊ”ti iminÈ pana dibba-ÈyuvaÓÓayasasukha-
ÈdhipateyyasampadÈ dassitÈ. “Ye keci manaso piyÈ”ti iminÈ yÈni “so aÒÒe
deve dasahi ÔhÈnehi adhiggaÓhÈti dibbena ÈyunÈ dibbena vaÓÓena dibbena
sukhena dibbena yasena dibbena Èdhipateyyena dibbehi r|pehi dibbehi
saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi phoÔÔhabbehÊ”ti1 sutte
ÈgatÈni dasa ÔhÈnÈni, tesaÑ idha anavasesato sa~gaho dassitoti veditabbo.
3. PucchÈmÊti paÒhaÑ karomi, ÒÈtumicchÈmÊti attho. KÈmaÑ cetaÑ

“tena te’tÈdiso vaÓÓo, kena te idha mijjhati. KimakÈsi puÒÒaÑ, kenÈsi evaÑ
jalitÈnubhÈvÈ”ti ca kiÑ-saddaggahaÓeneva atthantarassa asambhavato
pucchÈvasena gÈthÈttayaÑ vuttanti viÒÒÈyati,
pucchÈvisesabhÈvaÒÈpanatthaÑ pana “pucchÈmÊ”ti vuttaÑ. AyÑ hi pucchÈ
adiÔÔhajotanÈ tÈva na hoti edisassa atthassa mahÈtherassa
adiÔÔhabhÈvÈbhÈvato, vimaticchedanÈpi na hoti sabbaso
samugghÈtitasaÑsayattÈ, anumatipucchÈpi na hoti “taÑ kiÑ maÒÒasi
rÈjaÒÒÈ”ti-ÈdÊsu2 viya anumatigahaÓÈkÈrena appavattattÈ,
kathetukamyatÈpucchÈpi na hoti tassÈ devatÈya kathetukamyatÈvasena
therena apucchitattÈ. Visesena pana diÔÔhasaÑsandanÈti veditabbÈ.
SvÈyamattho heÔÔhÈ aÔÔhuppattikathÈyaÑ “thero kiÒcÈpÊ”ti-ÈdinÈ vibhÈvito
eva. Tanti tvaÑ. TayidaÑ pubbÈparÈpekkhaÑ, pubbÈpekkhatÈya
upayogekavacanaÑ, parÈpekkhatÈya pana paccattekavacanaÑ daÔÔhabbaÑ.
DevÊti ettha deva-saddo “imÈni te deva caturÈsÊti nagarasahassÈni
KusavatÊrÈjadhÈnipamukhÈni, ettha deva chandaÑ karohi
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 467 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 256 piÔÔhe.
16 KhuddakanikÈya
jÊvite apekkhan”ti ca ÈdÊsu1 sammutidevavasena Ègato, “tassa devÈtidevassa,

sÈsanaÑ sabbadassino”ti-ÈdÊsu visuddhidevavasena. VisuddhidevÈnaÑ hi
Bhagavato atidevabhÈve vutte itaresaÑ vutto eva hotÊti. “CÈtumahÈrÈjikÈ
devÈ dÊghÈyukÈ vaÓÓavanto sukhabahulÈ”ti-ÈdÊsu2 upapattidevavasena.
IdhÈpi upapattidevavaseneva veditabbo. Padatthato pana–dibbati attano
puÒÒiddhiyÈ kÊÄati laÄati paÒcahi kÈmaguÓehi ramati, atha vÈ heÔÔhÈ
vuttanayena jotati obhÈsati, ÈkÈsena3 vimÈnena ca gacchatÊti devÊ. “TvaÑ
devÊ”ti sambodhane cetaÑ ekavacanaÑ. MahÈnubhÈveti uÄÈrappabhÈve, so
panassÈnubhÈvo heÔÔhÈ dvÊhi gÈthÈhi dassitoyeva.
Manussabh|tÈti ettha manassa ussannatÈya manussÈ,

satis|rabhÈvabrahmacariyayogyatÈdiguÓavasena upacitamÈnasÈ
UkkaÔÔhaguÓacittÈ. Ke pana te? JambudÊpavÈsino sattavisesÈ. TenÈha
BhagavÈ–
“TÊhi bhikkhave ÔhÈnehi JambudÊpakÈ manussÈ Uttarakuruke

manusse adhiggaÓhanti deve ca TÈvatiÑse. Katamehi tÊhi. S|rÈ
satimanto idha brahmacariyavÈso”ti4.
TathÈ hi BuddhÈ Bhagavanto PaccekabuddhÈ aggasÈvakÈ mahÈsÈvakÈ

cakkavattino aÒÒe ca mahÈnubhÈvÈ sattÈ ettheva uppajjanti. Tehi
samÈnar|pÈditÈya pana saddhiÑ parittadÊpavÈsÊhi itaramahÈdÊpavÈsinopi
“manussÈ”tveva paÒÒÈyiÑs|ti eke.
Apare pana bhaÓanti–lobhÈdÊhi alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa

ussannatÈya manussÈ. Ye hi sattÈ manussajÈtikÈ, tesu visesato lobhÈdayo
alobhÈdayo ca ussannÈ, te lobhÈdi-ussannatÈya apÈyamaggaÑ, alobhÈdi-
ussannatÈya sugatimaggaÑ nibbÈnagÈmimaggaÒca p|renti, tasmÈ lobhÈdÊhi
alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa ussannatÈya parittadÊpavÈsÊhi saddhiÑ
catumahÈdÊpavÈsino sattavisesÈ “manussÈ”ti vuccantÊti.
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 155 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 214 piÔÔhe. 3. ŒkÈse (Ka) 4. AÑ 3. 198 piÔÔhe.
LokiyÈ pana “manuno apaccabhÈvena manussÈ”ti vadanti. Manu nÈma

paÔhamakappiko lokamariyÈdÈya Èdibh|to hitÈhitavidhÈyako sattÈnaÑ
pituÔÔhÈniyo, yo sÈsane “mahÈsammato”ti vuccati. Paccakkhato1
paramparÈya ca tassa ovÈdÈnusÈsaniyaÑ ÔhitÈ sattÈ puttasadisatÈya
“manussÈ”ti vuccanti. Tato eva hi te mÈÓavÈ “manujÈ”ti ca voharÊyanti.
Manussesu bh|tÈ jÈtÈ, manussabhÈvaÑ vÈ pattÈti manussabh|tÈ.
KimakÈsi puÒÒanti kiÑ dÈnasÊlÈdippabhedesu kÊdisaÑ
pujjabhÈvaphalanibbattanato, yattha sayaÑ uppannaÑ, taÑ santÈnaÑ punÈti
visodhetÊti ca “puÒÒan”ti laddhanÈmaÑ sucaritaÑ kusalakammaÑ akÈsi,
upacini nibbattesÊti attho. JalitÈnubhÈvÈti sabbaso vijjotamÈnapuÒÒiddhikÈ.
KasmÈ panettha “manussabh|tÈ kimakÈsi puÒÒan”ti vuttaÑ, kiÑ aÒÒÈsu
gatÊsu puÒÒakiriyÈ natthÊti? No natthi, yasmÈ nirayepi nÈma
kÈmÈvacarakusalacittapavatti2 kadÈci labbhateva, kima~gaÑ3 panaÒÒattha,
nanu avocumhÈ “diÔÔhasaÑsandanÈ pucchÈ”ti. TasmÈ mahÈthero
manussattabhÈve ÔhatvÈ puÒÒakammaÑ katvÈ uppannaÑ taÑ disvÈ
bh|tatthavasena pucchanto “manussabh|tÈ kimakÈsi puÒÒan”ti avoca.
Atha vÈ aÒÒÈsu gatÊsu ekantasukhatÈya ekantadukkhatÈya
dukkhabahulatÈya ca puÒÒakiriyÈya okÈso na sulabhar|po
sappuris|panissayÈdipaccayasamavÈyassa sudullabhabhÈvato. KadÈci
uppajjamÈnopi yathÈvuttakÈraÓena uÄÈro vipulo na ca hoti, manussagatiyaÑ
pana sukhabahulatÈya puÒÒakiriyÈya okÈso sulabhar|po
sappuris|panissayÈdipaccayasamavÈyassa yebhuyyena sulabhabhÈvato.
YaÒca tattha dukkhaÑ uppajjati, tampi visesato puÒÒakiriyÈya upanissayo
hoti. Dukkh|panissayÈ hi saddhÈti. YathÈ hi ayoghanena satthake
nipphÈdiyamÈne tassa ekantato na aggimhi tÈpanaÑ udakena vÈ temanaÑ
chedanakiriyÈsamatthatÈya visesapaccayo, tÈpetvÈ pana pamÈÓayogato
udakatemanaÑ tassÈ visesapaccayo, evameva sattasantÈnassa
ekantadukkhasama~gitÈ dukkhabahulatÈ ekantasukhasama~gitÈ ca
______________________________________________________________
1. Apaccatthato (SÊ) 2. ...cittuppatti (SÊ) 3. Kima~ga (SÊ)
18 KhuddakanikÈya
puÒÒakiriyÈya na visesapaccayo hoti. Sati pana dukkhasantÈpane

pamÈÓayogato sukh|pabr|hane ca laddh|panissayÈ puÒÒakiriyÈ uppajjati,
uppajjamÈnÈ ca mahÈjutikÈ mahÈvipphÈrÈ paÔipakkhachedanasamatthÈ ca
hoti, tasmÈ manussabhÈvo puÒÒakiriyÈya visesapaccayo. Tena vuttaÑ
“manussabh|tÈ kimakÈsi puÒÒan”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva.
4. EvaÑ pana therena pucchitÈ sÈ devatÈ paÒhaÑ vissajjeti, tamatthaÑ

dassetuÑ “sÈ devatÈ attamanÈ”ti gÈthÈ vuttÈ. Kena panÈyaÑ gÈthÈ vuttÈ?
Dhammasa~gÈhakehi. Tattha sÈti yÈ pubbe “pucchÈmi taÑ devi
mahÈnubhÈve”ti vuttÈ, sÈ. DevatÈti devaputtopi brahmÈpi devadhÊtÈpi
vuccati. “Atha kho aÒÒatarÈ devatÈ abhikkantÈya rattiyÈ abhikkantavaÓÓÈ”ti-
ÈdÊsu1 hi devaputto “devatÈ”ti vutto devoyeva devatÈti katvÈ. TathÈ “tÈ
devatÈ sattasatÈ uÄÈrÈ, brahmavimÈnÈ abhinikkhamitvÈ”ti-ÈdÊsu brahmÈno.
“Abhikkantena vaÓÓena, yÈ tvaÑ tiÔÔhasi devate.
ObhÈsentÊ disÈ sabbÈ, osadhÊ viya tÈrakÈ”ti2–
ŒdÊsu devadhÊtÈ. IdhÈpi devadhÊtÈ eva daÔÔhabbÈ. AttamanÈti tuÔÔhamanÈ
pÊtisomanassehi gahitamanÈ. PÊtisomanasahagataÑ hi cittaÑ domanassassa
anokÈsato tehi taÑ sakaÑ katvÈ gahitaÑ viya hoti. AttamanÈti vÈ sakamanÈ.
AnavajjapÊtisomanassasampayuttaÑ hi cittaÑ sampati ÈyatiÒca
taÑsama~gino hitasukhÈvahato “sakan”ti vattabbataÑ labhati, na itaraÑ.
MoggallÈnenÈti MoggallÈnagottassa brÈhmaÓamahÈsÈlassa
puttabhÈvato so mahÈthero gottavasena “moggallÈno”ti paÒÒÈto, tena
MoggallÈnena. PucchitÈti diÔÔhasaÑsandanavasena pucchitÈ, attamanÈ sÈ
devatÈ paÒhaÑ byÈkÈsÊti yojanÈ. AttamanatÈ cassÈ “tampi nÈma
parittakampi kammaÑ evaÑ mahatiyÈ dibbasampattiyÈ kÈraÓaÑ ahosÊ”ti
pubbepi sÈ attano puÒÒaphalaÑ paÔicca antarantarÈ somanassaÑ
paÔisaÑvedeti, idÈni pana “aÒÒatarassa therassa katopi nÈma kÈro evaÑ
uÄÈraphalo, ayaÑ pana BuddhÈnaÑ aggasÈvako uÄÈraguÓo
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 1; Khu 1. 3 piÔÔhesu. 2. Khu 2. 10 piÔÔhe.
mahÈnubhÈvo, imampi passituÑ nipaccakÈraÒca kÈtuÑ labhÈmi, mama

puÒÒaphalapaÔisaÑyuttameva ca pucchaÑ karotÊ”ti dvÊhi kÈraÓehi uppannÈ.
EvaÑ saÒjÈtabalavapÊtisomanassÈ sÈ therassa vacanaÑ sirasÈ sampaÔicchitvÈ
paÒhaÑ puÔÔhÈ byÈkÈsi.
PaÒhanti ÒÈtuÑ icchitaÑ taÑ atthaÑ viyÈkÈsi kathesi vissajjesi. KathaÑ
pana byÈkÈsi? PuÔÔhÈti puÔÔhÈkÈrato, pucchitÈkÈrenevÈti1 attho. Ettha hi
“pucchitÈ”ti vatvÈ puna “puÔÔhÈ”ti vacanaÑ visesatthaniyamanaÑ
daÔÔhabbaÑ. Siddhe hi sati Èrambho visesatthaÒÈpakova hoti. Ko paneso
visesattho? ByÈkaraÓassa pucchÈnur|patÈ. YaÑ hi kammaphalaÑ dassetvÈ
tassa kÈraÓabh|taÑ kammaÑ pucchitaÑ, tadubhayassa
aÒÒamaÒÒÈnur|pabhÈvavibhÈvanÈ. Yena ca ÈkÈrena pucchÈ pavattÈ atthato
ca byaÒjanato ca, tadÈkÈrassa byÈkaraÓassa pucchÈnur|patÈ, tathÈ ceva
vissajjanaÑ pavattaÑ. Iti imassa visesassa ÒÈpanatthaÑ “pucchitÈ”ti vatvÈ
puna “puÔÔhÈ”ti vuttaÑ.
“PucchitÈ”ti vÈ tÈya devatÈya visesanamukhena puÔÔhabhÈvassa
paÒhabyÈkaraÓassa ca kÈraÓakittanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–“kena te’tÈdiso
vaÓÓo”ti-ÈdinÈ therena pucchÊyatÊti pucchÈ, tÈya devatÈya katakammaÑ,
tassÈ pucchÈya kÈritÈ ÈcikkhitÈ vÈti sÈ devatÈ “pucchitÈ”ti vuttÈ. YasmÈ
pucchitÈ pucchiyamÈnassa kammassa kÈritÈ, tasmÈ paÒhaÑ puÔÔhÈ, yasmÈ ca
pucchitÈ pucchiyamÈnassa kammassa ÈcikkhanasabhÈvÈ, tasmÈ paÒhaÑ
byÈkÈsÊti. Yassa kammassidaÑ phalanti idaÑ “paÒhan”ti vuttassa atthassa
sar|padassanaÑ. AyaÑ cettha attho–idaÑ pucchantassa pucchiyamÈnÈya
ca paccakkhabh|taÑ anantaraÑ vuttappakÈraÑ puÒÒaphalaÑ, yassa
kammassa taÑ ÒÈtuÑ icchitattÈ paÒhanti vuttaÑ puÒÒakammaÑ byÈkÈsÊti.
5. AhaÑ manusses|ti-Èdi paÒhassa byÈkaraÓÈkÈro. Tattha ahanti devatÈ

attÈnaÑ niddisati. “Manusses|”ti vatvÈ puna “manussabh|tÈ”ti vacanaÑ
tadÈ attani manussaguÓÈnaÑ vijjamÈnatÈdassanatthaÑ. Yo hi
manussajÈtikova samÈno pÈÓÈtipÈtÈdiÑ akattabbaÑ katvÈ daÓÉÈraho tattha
tattha rÈjÈdito hatthacchedÈdikammakÈraÓaÑ
______________________________________________________________
1. PucchitÈkÈrena vÈti (SÊ)
20 KhuddakanikÈya
pÈpuÓanto mahÈdukkhaÑ anubhavati, ayaÑ manussanerayiko nÈma. Aparo

manussajÈtikova samÈno pubbekatakammunÈ ghÈsacchÈdanampi na labhati,
khuppipÈsÈbhibh|to dukkhabahulo katthaci patiÔÔhaÑ alabhamÈno vicarati,
ayaÑ manussapeto nÈma. Aparo manussajÈtikova samÈno parÈdhÊnavutti
paresaÑ bhÈraÑ vahanto bhinnamariyÈdo vÈ anÈcÈraÑ ÈcaritvÈ parehi
santajjito maraÓabhayabhÊto gahananissito dukkhabahulo vicarati hitÈhitaÑ
ajÈnanto niddÈjighacchÈdukkhavinodanÈdiparo, ayaÑ manussatiracchÈno
nÈma. Yo pana attano hitÈhitaÑ jÈnanto kammaphalaÑ saddahanto
hirottappasampanno dayÈpanno sabbasattesu saÑvegabahulo
akusalakammapathe parivajjento kusalakammapathe samÈcaranto
puÒÒakiriyavatth|ni parip|reti, ayaÑ manussadhamme patiÔÔhito
paramatthato manusso nÈma. Ayampi tÈdisÈ ahosi. Tena vuttaÑ “manussesu
manussabh|tÈ”ti. Manusse sattanikÈye manussabhÈvaÑ pattÈ
manussadhammaÒca appahÈya ÔhitÈti attho.
AbbhÈgatÈnanti abhi-ÈgatÈnaÑ, sampatta-ÈgantukÈnanti attho. DuvidhÈ
hi ÈgantukÈ atithi abbhÈgatoti. Tesu kataparicayo Ègantuko atithi,
akataparicayo abbhÈgato. Kataparicayo akataparicayopi vÈ puretaraÑ Ègato
atithi, bhojanavelÈyaÑ upaÔÔhito sampati Ègato abbhÈgato. Nimantito vÈ
bhattena atithi, animantito abbhÈgato. AyaÑ pana akataparicayo animantito
sampati Ègato ca, taÑ sandhÈyÈha1 “abbhÈgatÈnan”ti, garukÈrena panettha
bahuvacanaÑ vuttaÑ. Œsati nisÊdati etthÈti ÈsanaÑ, yaÑkiÒci
nisÊdanayoggaÑ, idha pana pÊÔhaÑ adhippetaÑ, tassa ca appakattÈ anuÄÈrattÈ
ca “Èsanakan”ti Èha. AdÈsinti “idamassa therassa dinnaÑ mayhaÑ
mahapphalaÑ bhavissati mahÈnisaÑsan”ti saÒjÈtasomanassÈ kammaÑ
kammaphalaÒca saddahitvÈ tassa therassa paribhogatthÈya adÈsiÑ,
nirapekkhapariccÈgavasena pariccajinti attho.
AbhivÈdayinti abhivÈdanamakÈsiÑ, paÒcapatiÔÔhitena
dakkhiÓeyyapuggale vandinti attho. VandamÈnÈ hi taÑ tÈyeva
vandanakiriyÈya vandiyamÈnaÑ “sukhinÊ hohi, arogÈ hohÊ”ti-ÈdinÈ
ÈsivÈdaÑ atthato
______________________________________________________________
1. Akataparicaye animantite sampati Ègate sandhÈyÈha (Ka)
vadÈpesi nÈma. AÒjalikaÑ akÈsinti dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ

sirasi paggaÓhantÊ guÓavisiÔÔhÈnaÑ apacÈyanaÑ akÈsinti attho.
YathÈnubhÈvanti yathÈbalaÑ, tadÈ mama vijjamÈnavibhavÈnur|panti attho.
AdÈsi dÈnanti annapÈnÈdideyyadhammapariccÈgena dakkhiÓeyyaÑ
bhojentÊ1 dÈnamayaÑ puÒÒaÑ pasaviÑ.
Ettha ca “ahan”ti idaÑ kammassa phalassa ca
ekasantatipatitatÈdassanena sambandhabhÈvadassanaÑ, “manussesu
manussabh|tÈ”ti idaÑ tassÈ puÒÒakiriyÈya
adhiÔÔhÈnabh|tasantÈnavisesadassanaÑ, “abbhÈgatÈnan”ti idaÑ
cittasampattidassanaÒceva khettasampattidassanaÒca dÈnassa viya
paÔiggahaÓassa2 ca kiÒci anapekkhitvÈ pavattitabhÈvadÊpanato. “ŒsanakaÑ
adÈsiÑ yathÈnubhÈvaÒca adÈsidÈnan”ti idaÑ bhogasÈradÈnadassanaÑ,
“abhivÈdayiÑ aÒjalikaÑ akÈsin”ti idaÑ kÈyasÈradÈnassanaÑ.
6. TenÈti tena yathÈvuttena puÒÒena hetubh|tena. Meti ayaÑ me-saddo

“kicchena me adhigataÑ, halaÑ dÈni pakÈsitun”ti-ÈdÊsu3 karaÓe Ègato,
mayÈti attho. “SÈdhu me bhante BhagavÈ saÑkhittena dhammaÑ deset|”ti-
ÈdÊsu4 sampadÈne, mayhanti attho. “Pubbeva me bhikkhave sambodhÈ
anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato”ti-ÈdÊsu5 sÈmi-atthe Ègato, idhÈpi
sÈmi-atthe eva, mamÈti attho. SvÈyaÑ me-saddo tena me puÒÒenÈti ca me
etÈdisoti ca ubhayattha sambandhitabbo. SesaÑ vuttanayameva.
EvaÑ tÈya devatÈya paÒhe byÈkate ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno vitthÈrena
dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ saparivÈrÈya tassÈ devatÈya sÈtthikÈ ahosi.
Thero tato manussalokaÑ ÈgantvÈ sabbaÑ taÑ pavattiÑ Bhagavato Èrocesi,
BhagavÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi. GÈthÈ
eva pana sa~gahaÑ ÈruÄhÈti.
PaÔhamapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. BhÈjentÊ (Ka) 2. DÈnassa visayassa ca paÔiggÈhakassa (Ka)
3. DÊ 2. 31; Ma 1. 224; SaÑ 1. 138 piÔÔhesu.
4. SaÑ 2. 162; AÑ 1. 571 piÔÔhesu. 5. Ma 1. 161; SaÑ 2. 242; AÑ 1. 261 piÔÔhesu.
22 KhuddakanikÈya
2. DutiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ
PÊÔhaÑ te veÄuriyamayanti DutiyapÊÔhavimÈnaÑ. Tassa aÔÔhuppatti ca
atthavaÓÓanÈ ca paÔhame vuttanayeneva veditabbÈ. AyaÑ pana viseso–
SÈvatthivÈsinÊ kira ekÈ itthÊ attano gehaÑ piÓÉÈya paviÔÔhaÑ ekaÑ theraÑ
passitvÈ pasannacittÈ tassa ÈsanaÑ dentÊ attano pÊÔhaÑ upari nÊlavatthena
attharitvÈ adÈsi. Tena tassÈ devaloke nibbattÈya veÄuriyamayaÑ
palla~kavimÈnaÑ nibbattaÑ. Tena vuttaÑ–
8. “PÊÔhaÑ te veÄuriyamayaÑ uÄÈraÑ,



VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊti.

PaÒhaÑ puÔÔhÈ viyÈ kÈsi, yassa kammassidaÑ phalaÑ.

AbbhÈgatÈnÈ’sanakaÑ adÈsiÑ.
AbhivÈdayiÑ aÒjalikaÑ akÈsiÑ,
YathÈnubhÈvaÒca adÈsi dÈnaÑ.


VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti.
8. Tattha veÄuriyamayanti veÄuriyamaÓimayaÑ. VeÄuriyamaÓi nÈma

ViÄ|rapabbatassa1 ViÄ|ragÈmassa ca avid|re uppajjanakamaÓi. Tassa kira
ViÄ|ragÈmaÔÔhÈne Èkaro, ViÄ|rassa pana avid|re bhavattÈ veÄuriyanteva
paÒÒÈyittha. TaÑsadisavaÓÓanibhatÈya devalokepissa tatheva nÈmaÑ jÈtaÑ
yathÈ taÑ manussaloke laddhanÈmavaseneva devaloke devaputtÈnaÑ. TaÑ
pana may|ragÊvavaÓÓaÑ vÈ hoti vÈyasapattavaÓÓaÑ vÈ
siniddhaveÓupattavaÓÓaÑ vÈ, idha pana may|ragÊvavaÓÓaÑ veditabbaÑ.
SesaÑ sabbaÑ PaÔhamapÊÔhavimÈne vuttasadisamevÈti.
DutiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. TatiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ
PÊÔhaÑ te sovaÓÓamayanti TatiyapÊÔhavimÈnaÑ. Tassa vatthu RÈjagahe
samuÔÔhitaÑ. AÒÒataro kira khÊÓÈsavatthero RÈjagahe piÓÉÈya caritvÈ
bhattaÑ gahetvÈ upakaÔÔhe kÈle bhattakiccaÑ kÈtukÈmo ekaÑ
vivaÔadvÈragehaÑ upasa~kami. TasmiÑ pana gehe gehasÈminÊ itthÊ saddhÈ
pasannÈ therassa ÈkÈraÑ sallakkhetvÈ “etha bhante idha nisÊditvÈ
bhattakiccaÑ karothÈ”ti attano bhaddapÊÔhaÑ paÒÒÈpetvÈ upari pÊtavatthaÑ
attharitvÈ nirapekkhapariccÈgavasena adÈsi, “idaÑ me puÒÒaÑ ÈyatiÑ
sovaÓÓapÊÔhapaÔilÈbhÈya hot|”ti patthanaÒca paÔÔhapesi. Atha there tattha
nisÊditvÈ bhattakiccaÑ katvÈ pattaÑ dhovitvÈ2 uÔÔhÈya gacchante “bhante
idamÈsanaÑ tumhÈkaÑyeva pariccattaÑ, mayhaÑ anuggahatthaÑ
paribhuÒjathÈ”ti Èha. Thero tassÈ anukampÈya taÑ pÊÔhaÑ sampaÔicchitvÈ
saÑghassa dÈpesi. SÈ aparena samayena aÒÒatarena rogena phuÔÔhÈ kÈlaÑ
katvÈ
______________________________________________________________
1. VeÄuriyapabbatassa (Ka) 2. PattaÑ vodakaÑ katvÈ (SÊ)
24 KhuddakanikÈya
TÈvatiÑsabhavane nibbattÊti-Èdi sabbaÑ PaÔhamavimÈnavaÓÓanÈyaÑ

vuttanayene veditabbaÑ. Tena vuttaÑ–
15. “PÊÔhaÑ te sovaÓÓamayaÑ uÄÈraÑ,

obhÈsasi vijjurivabbhak|ÔaÑ.



19. Appassa kammassa phalaÑ mamedaÑ,

Yenamhi evaÑ jalitÈnubhÈvÈ.
AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,
PurimÈya jÈtiyÈ manussaloke.
20. AddasaÑ virajaÑ bhikkhuÑ, vippasannamanÈvilaÑ.

Tassa adÈsahaÑ pÊÔhaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.


19. YaÒca pana paÒcamagÈthÈyaÑ purimÈya jÈtiyÈ manussaloketi-Èdi,

ettha jÈti-saddo attheva sa~khatalakkhaÓe “jÈti dvÊhi khandhehi sa~gahitÈ”ti-
ÈdÊsu1. Atthi nikÈye “nigaÓÔhÈ nÈma samaÓajÈtÊ”ti-ÈdÊsu2. Atthi
paÔisandhiyaÑ “yaÑ mÈtukucchismiÑ paÔhamaÑ cittaÑ uppannaÑ,
paÔhamaÑ viÒÒÈÓaÑ pÈtubh|taÑ, tadupÈdÈya sÈvassa jÈtÊ”ti-ÈdÊsu3. Atthi
kule “akkhitto anupakuÔÔho jÈtivÈdenÈ”ti-ÈdÊsu4. Atthi pasutiyaÑ
“sampatijÈto Œnanda bodhisatto”ti-ÈdÊsu5. Atthi bhave “ekampi jÈtiÑ dvepi
jÈtiyo”ti-ÈdÊsu6. IdhÈpi bhave eva daÔÔhabbo. TasmÈ purimÈya jÈtiyÈ
purimasmiÑ bhave anantarÈtÊte purime attabhÈveti attho. Bhummatthe
hidaÑ karaÓavacanaÑ. Manussaloketi manussalokabhave, RÈjagahaÑ
sandhÈya vadati. OkÈsaloko hi idha adhippeto, sattaloko pana “manusses|”ti
iminÈ vuttoyeva.
20. Addasanti addakkhiÑ. Virajanti vigatarÈgÈdirajattÈ virajaÑ.

Bhikkhunti bhinnakilesattÈ bhikkhuÑ, sabbaso kilesakÈlussiyÈbhÈvena
vippasannacittatÈya vippasannaÑ, anÈvilasa~kappatÈya anÈvilaÑ. PurimaÑ
purimaÑ cettha padaÑ pacchimassa pacchimassa kÈraÓavacanaÑ,
vigatarÈgÈdirajattÈ bhinnakilesatÈya bhikkhuÑ, bhinnakilesattÈ
kilesakÈlussiyÈbhÈvena vippasannaÑ, vippasannamanattÈ anÈvilanti.
PacchimaÑ pacchimaÑ vÈ padaÑ purimassa purimassa kÈraÓavacanaÑ,
virajaÑ bhikkhuguÓayogato. Bhinnakileso hi bhikkhu. BhikkhuÑ
vippasannabhÈvato. KilesakÈlussiyÈbhÈvena vippasannamÈnaso hi bhikkhu.
VippasannaÑ anÈvilasa~kappabhÈvatoti. RÈgarajÈbhÈvena vÈ “virajan”ti
vuttaÑ, dosakÈlussiyÈbhÈvena “vippasannan”ti, mohabyÈkulÈbhÈvena
“anÈvilan”ti. EvaÑbh|to paramatthato bhikkhu nÈma hotÊti “bhikkhun”ti
vuttaÑ. AdÈsahanti adÈsiÑ ahaÑ. PÊÔhanti tadÈ mama santike vijjamÈnaÑ
bhaddapÊÔhaÑ. PasannÈti kammaphalasaddhÈya ratanattayasaddhÈya ca
pasannacittÈ. Sehi pÈÓibhÊti aÒÒaÑ anÈÓÈpetvÈ attano hatthehi upanÊya
pÊÔhaÑ paÒÒÈpetvÈ adÈsinti attho.
Ettha ca “virajaÑ bhikkhuÑ vippasannamanÈvilan”ti iminÈ
khettasampattiÑ dasseti, “pasannÈ”ti iminÈ cittasampattiÑ, “sehi pÈÓibhÊ”ti
iminÈ payogasampattiÑ.
______________________________________________________________
1. Abhi 3. 13 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 206 piÔÔhe. 3. Vi 3. 129 piÔÔhe.
4. DÊ 1. 106 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 13; Ma 3. 164 piÔÔhesu. 6. Da 1. 76; Ma 1. 27 piÔÔhesu.
26 KhuddakanikÈya
tathÈ “pasannÈ”ti iminÈ sakkaccadÈnaÑ anupahaccadÈnanti ca ime dve

dÈnaguÓÈ dassitÈ, “sehi pÈÓibhÊ”ti iminÈ sahatthena dÈnaÑ
anupaviddhadÈnanti1 ime dve dÈnaguÓÈ dassitÈ, pÊtavatthassa attharaÓena
nisÊdanakÈlaÒÒutÈya cittiÑ2 katvÈ dÈnaÑ kÈlena dÈnanti ime dve dÈnaguÓÈ
dassitÈti veditabbÈ. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
TatiyapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. CatutthapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ
PÊÔhaÑ te veÄuriyamayanti CatutthapÊÔhavimÈnaÑ. ImassÈpi vatthu
RÈjagahe samuÔÔhitaÑ, taÑ DutiyavimÈne vuttanayeneva veditabbaÑ.
NÊlavatthena hi attharitvÈ pÊÔhassa dinnattÈ imissÈpi vimÈnaÑ
veÄuriyamayaÑ nibbattaÑ. SesaÑ PaÔhamavimÈne vuttasadisaÑ. Tena
vuttaÑ–
23. “PÊÔhaÑ te veÄuriyamayaÑ uÄÈraÑ,




______________________________________________________________
1. AnupaviÔÔhadÈnanti (Ka) 2. CittaÑ (SÊ)
27. Appassa kammassa phalaÑ mamedaÑ,

Yenamhi evaÑ jalitÈnubhÈvÈ.
AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,

Tassa adÈsahaÑ pÊÔhaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.


EtthÈpi hi nÊlavatthena attharitvÈ pÊÔhassa dinnattÈ imissÈpi vimÈnaÑ
veÄuriyamayaÑ nibbattaÑ, tenevettha “pÊÔhaÑ te veÄuriyamayan”ti-Èdito
ÈgataÑ. SesaÑ tatiyasadisamevÈti tattha vuttanayeneva attho veditabbo.
CatutthapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. KuÒjaravimÈnavaÓÓanÈ
KuÒjaro te varÈrohoti KuÒjaravimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. AthekadivasaÑ
RÈjagahanagare nakkhattaÑ ghositaÑ, nÈgarÈ vÊthiyo sodhetvÈ vÈlukaÑ
okiritvÈ1 lÈjapaÒcamakÈni pupphÈni vippakiriÑsu, gehadvÈre gehadvÈre
kadaliyo ca puÓÓaghaÔe ca ÔhapesuÑ, yathÈvibhavaÑ nÈnÈvirÈgavaÓÓavicittÈ
______________________________________________________________
1. ŒkiritvÈ (SÊ)
28 KhuddakanikÈya
dhajapaÔÈkÈdayo ussÈpesuÑ, sabbo jano attano attano vibhavÈnur|paÑ

sumaÓÉitapasÈdhito nakkhattakÊÄaÑ kÊÄi1, sakalanagaraÑ devanagaraÑ viya
ala~katapaÔiyattaÑ ahosi. Atha BimbisÈramahÈrÈjÈ pubbacÈrittavasena
mahÈjanassa cittÈnurakkhaÓatthaÒca attano rÈjabhavanato nikkhamitvÈ
mahantena parivÈrena mahatÈ rÈjÈnubhÈvena uÄÈrena sirisobhaggena
nagaraÑ padakkhiÓaÑ karoti.
Tena ca samayena RÈjagahavÈsinÊ ekÈ kuladhÊtÈ raÒÒo taÑ
vibhavasampattiÑ sirisobhaggaÑ rÈjÈnubhÈvaÒca passitvÈ
acchariyabbhutacittajÈtÈ “ayaÑ deviddhisadisÈ vibhavasampatti kÊdisena nu
kho kammunÈ labbhatÊ”ti paÓÉitasammate pucchi. Te tassÈ kathesuÑ
“bhadde puÒÒakammaÑ nÈma cintÈmaÓisadisaÑ kapparukkhasadisaÑ,
khettasampattiyÈ cittasampattiyÈ ca sati yaÑ yaÑ patthetvÈ karoti, taÑ taÑ
nipphÈdetiyeva. Apica ÈsanadÈnena uccÈkulÊnatÈ hoti, annadÈnena
balasampattipaÔilÈbho, vatthadÈnena vaÓÓasampattipaÔilÈbho, yÈnadÈnena
sukhavisesapaÔilÈbho, dÊpadÈnena cakkhusampattipaÔilÈbho, ÈvÈsadÈnena
sabbasampattipaÔilÈbho hotÊ”ti. SÈ taÑ sutvÈ “devasampatti ito uÄÈrÈ hoti
maÒÒe”ti tattha cittaÑ ÔhapetvÈ puÒÒakiriyÈya ativiya ussÈhajÈtÈ ahosi.
MÈtÈpitaro cassÈ ahataÑ vatthayugaÑ navapÊÔhaÑ ekaÑ
padumakalÈpaÑ sappimadhusakkharÈ taÓÉulakhÊrÈni ca paribhogatthÈya
pesesuÑ. SÈ tÈni disvÈ “ahaÒca dÈnaÑ dÈtukÈmÈ, ayaÒca me deyyadhammo
laddho”ti tuÔÔhamÈnasÈ dutiyadivase dÈnaÑ sajjentÊ
appodakamadhupÈyÈsaÑ sampÈdetvÈ tassa parivÈrabhÈvena aÒÒampi bahuÑ
khÈdanÊyabhojanÊyaÑ paÔiyÈdetvÈ dÈnagge gandhaparibhaÓÉaÑ katvÈ
vikasitapadumapattakiÒjakkhakesaropasobhitesu padumesu2 ÈsanaÑ
paÒÒÈpetvÈ ahatena setavatthena attharitvÈ Èsanassa catunnaÑ pÈdÈnaÑ
upari cattÈri padumÈni mÈlÈguÄaÒca ÔhapetvÈ Èsanassa upari vitÈnaÑ
bandhitvÈ mÈlÈdÈma-olambakadÈmÈni olambitvÈ Èsanassa samantato
bh|miÑ sakesarehi padumapattehi
______________________________________________________________
1. KÊÄati (SÊ) 2. KatvÈ vikasitesu padumesu (SÊ)
sabbasantharaÑ santharitvÈ “dakkhiÓeyye Ègate p|jessÈmÊ”ti pupphap|ritaÑ

ca~koÔakaÑ ekamante Ôhapesi.
AthevaÑ katadÈn|pakaraÓasaÑvidhÈnÈ sÊsaÑnhÈtÈ
suddhavatthanivatthÈ suddhuttarÈsa~gÈ velaÑ sallakkhetvÈ ekaÑ dÈsiÑ
ÈÓÈpesi “gaccha je amhÈkaÑ tÈdisaÑ dakkhiÓeyyaÑ pariyesÈhÊ”ti. Tena ca
samayena ÈyasmÈ SÈriputto sahassathavikaÑ nikkhipanto viya RÈjagahe
piÓÉÈya caranto antaravÊthiÑ paÔipanno hoti. Atha sÈ dÈsÊ theraÑ vanditvÈ
Èha “bhante tumhÈkaÑ pattaÑ me dethÈ”ti. “EkissÈ upÈsikÈya
anuggahatthaÑ ito ethÈ”ti ca Èha. Thero tassÈ pattaÑ adÈsi. SÈ theraÑ
gehaÑ pavesesi. Atha sÈ itthÊ therassa paccuggamanaÑ katvÈ ÈsanaÑ
dassetvÈ “nisÊdatha bhante, idamÈsanaÑ paÒÒattan”ti vatvÈ there tattha
nisinne sakesarehi padumapattehi theraÑ p|jayamÈnÈ Èsanassa samantato
okiritvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ sappimadhusakkharÈsammissena
appodakamadhupÈyÈsena parivisi. ParivisantÊ ca “imassa me
puÒÒassÈnubhÈvena dibbagajak|ÔÈgÈrapalla~kasobhitÈ dibbasampattiyo
hontu, sabbÈsu pavattÊsu padumÈ nÈma mÈ vigatÈ hont|”ti patthanaÑ akÈsi.
Puna there katabhattakicce pattaÑ dhovitvÈ sappimadhusakkharÈhi p|retvÈ
palla~ke1 atthataÑ sÈÔakaÑ cumbaÔakaÑ katvÈ therassa hatthe ÔhapetvÈ
there ca anumodanaÑ katvÈ pakkamante dve purise ÈÓÈpesi “therassa hatthe
pattaÑ imaÒca palla~kaÑ vihÈraÑ netvÈ therassa niyyÈtetvÈ ÈgacchathÈ”ti.
Te tathÈ akaÑsu.
SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane yojanasatubbedhe
kanakavimÈne nibbatti accharÈsahassaparivÈrÈ, patthanÈvasena cassÈ
paÒcayojanubbedho padumamÈlÈla~kato samantato
padumapattakiÒjakkhakesaropasobhito manuÒÒadassano sukhasamphasso
vividharatanaraÑsijÈlasamujjalahemÈbharaÓavibh|sito gajavaro nibbatti,
tass|pari yathÈvuttasobhÈtisayayutto yojaniko kanakapalla~ko nibbatti. SÈ
dibbasampattiÑ anubhavantÊ antarantarÈ taÑ kuÒjaravimÈnassa upari
ratanavicittaÑ palla~kaÑ abhiruyha mahatÈ devatÈnubhÈvena
NandanavanaÑ gacchati. AthekasmiÑ ussavadivase devatÈsu yathÈsakaÑ
dibbÈnubhÈvena
______________________________________________________________
1. PÊÔhe (SÊ)
30 KhuddakanikÈya
uyyÈnakÊÄanatthaÑ NandanavanaÑ gacchantÊs|ti1 ÈdinÈ sabbaÑ

PaÔhamapÊÔhavimÈnavaÓÓanÈyaÑ ÈgatasadisaÑ, tasmÈ tattha vuttanayeneva
veditabbaÑ. Idha pana thero1–
31. “KuÒjaro te varÈroho, nÈnÈratanakappano.

Ruciro thÈmavÈ javasampanno, ÈkÈsamhi samÊhati.
32. Padumi padmapattakkhi, padmuppalajutindharo.

PaddhacuÓÓÈbhikiÓÓa~go, soÓÓapokkharamÈladhÈ.
33. PadumÈnusaÔaÑ maggaÑ, padmapattavibh|sitaÑ.

®hitaÑ vaggu manugghÈtÊ, mitaÑ gacchati vÈraÓo.
34. Tassa pakkamamÈnassa, soÓÓakaÑsÈ ratissarÈ.

TesaÑ suyyati nigghoso, t|riye paÒca~gike yathÈ.
35. Tassa nÈgassa khandhamhi, sucivatthÈ ala~katÈ.

MahantaÑ accharÈsaÑghaÑ, vaÓÓena atirocasi.
36. DÈnassa te idaÑ phalaÑ, atho sÊlassa vÈ pana.

Atho aÒjalikammassa, taÑ me akkhÈhi pucchitÈ”ti Èha.
31. Tattha kuÒjaro te varÈrohoti kuÒje giritaÔe2 ramati abhiramati,

tattha vÈ ravati3 koÒcanÈdaÑ nadanto vicarati, kuÑ vÈ pathaviÑ
tadabhighÈtena jarayatÊti kuÒjaro, giricarÈdibhedo manussaloke hatthÊ, ayaÑ
pana kÊÄanakÈle kuÒjarasadisatÈya evaÑ vutto. ŒruyhatÊti Èroho, ÈrohanÊyoti
attho. Varo aggo seÔÔho
______________________________________________________________
1-1. SÈ devatÈ dibbavatthanivatthÈ dibbÈbharaÓavibh|sitÈ accharÈsahassaparivÈrÈ
sakabhavanÈ nikkhamitvÈ taÑ kuÒjaravimÈnaÑ abhiruyha mahatiyÈ deviddhiyÈ
mahantena sirisobhaggena samantato cando viya s|riyo viya ca obhÈsentÊ uyyÈnaÑ
gacchati. Tena ca samayena ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayena
devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ upagato tassÈ devatÈya avid|re attÈnaÑ
dassesi. Atha sÈ devatÈ taÑ disvÈ uppannabalavapasÈdagÈravÈ sahasÈ palla~kato
oruyha theraÑ upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ
dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ paggayha namassamÈnÈ aÔÔhÈsi. Atha naÑ
thero tÈya devatÈya katakammaÑ kathÈpetvÈ sadevakassa lokassa kammaphalaÑ
paccakkhaÑ kÈtukÈmo (SÊ)
2. Giritale (Ka) 3. Carati (Ka)
Èrohoti varÈroho, uttamayÈnanti vuttaÑ hoti. NÈnÈratanakappanoti

nÈnÈvidhÈni ratanÈni etesanti nÈnÈratanÈ, kumbhÈla~kÈrÈdihatthÈla~kÈrÈ.
Tehi vihito kappano sannÈho yassa so nÈnÈratanakappano. RuciÑ abhiratiÑ
detÊti ruciro, manuÒÒoti attho. ThÈmavÈti thiro, balavÈti attho.
Javasampannoti sampannajavo, sÊghajavoti vuttaÑ hoti. ŒkÈsamhi
samÊhatÊti ÈkÈse antalikkhe sammÈ Êhati, ÈruÄhÈnaÑ kho taÑ akaronto carati
gacchatÊti attho.
32. PadumÊti padumasamÈnavaÓÓatÈya “paduman”ti laddhanÈmena

kumbhavaÓÓena samannÈgatattÈ padumÊ. PadmapattakkhÊti1
kamaladalasadisanayane, ÈlapanametaÑ2 tassÈ devatÈya.
Padmuppalajutindharoti dibbapadumuppalamÈlÈla~katasarÊratÈya tahaÑ
tahaÑ vipphurantaÑ vijjotamÈnaÑ padumuppalajutiÑ dhÈretÊti
padumuppalajutindharo. PadmacuÓÓÈbhikiÓÓa~goti
padumapattakiÒjakkhakesarehi samantato okiÓÓagatto.
SoÓÓapokkharamÈladhÈti3 hemamayakamalamÈlÈbhÈrÊ.
33. PadumÈnusaÔaÑ maggaÑ padmapattavibh|sitanti hatthino

padanikkhepe padanikkhepe tassa pÈdaÑ sandhÈrentehi mahantehi
padumehi anusaÔaÑ vippakiÓÓaÑ, nÈnÈvirÈgavaÓÓehi tesaÑyeva ca pattehi
ito cito ca paribbhamantehi visesato maÓÉitatÈya vibh|sitaÑ maggaÑ
gacchatÊti yojanÈ. ®hitanti idaÑ maggavisesanaÑ, padumapattavibh|sitaÑ
hutvÈ ÔhitaÑ magganti attho. Vagg|ti cÈru, kiriyÈvisesanaÒcetaÑ, ma-kÈro
padasandhikaro. AnugghÈtÊti na ugghÈti, attano upari nisinnÈnaÑ Êsakampi
khobhaÑ akarontoti attho. Mitanti nimmitaÑ, nikkhepapadaÑ vÊtikkamanti4
attho. AyaÑ hettha attho “vaggu cÈru padanikkhepaÑ katvÈ gacchatÊ”ti.
Mitanti vÈ parimitaÑ pamÈÓayuttaÑ, nÈtisÊghaÑ nÈtisaÓikanti vuttaÑ hoti.
VÈraÓoti hatthÊ. So hi paccatthikavÈraÓato gamanaparikkilesavÈraÓato ca
“vÈraÓo”ti vuccati.
______________________________________________________________
1. PadumapattakkhÊti (SÊ) 2. ŒlapanaÑ hetaÑ (SÊ)
3. SoÓÓapokkharamÈlavÈti (SÊ) 4. Mitanti timitaÑ, padanikkhepapadavÊtikkamanti (SÊ)
32 KhuddakanikÈya
34. Tassa pakkamamÈnassa, soÓÓakaÑsÈ ratissarÈti tassa yathÈvuttassa

kuÒjarassa gacchantassa soÓÓakaÑsÈ suvaÓÓamayÈ ghaÓÔÈ ratissarÈ
ramaÓÊyasaddÈ manuÒÒanigghosÈ olambantÊti adhippÈyo. Tassa hi
kuÒjarassa ubhosu passesu mahÈkolambappamÈÓÈ maÓimuttÈdikhacitÈ
hemamayÈ anekasatÈ mahantiyo ghaÓÔÈ tahaÑ tahaÑ olambamÈnÈ pacalanti,
yato chekena gandhabbakena payuttavÈditato ativiya manoharasaddo
niccharati. TenÈha “tesaÑ suyyati nigghoso, t|riye paÒca~gike yathÈ”ti.
Tassattho–yathÈ nÈma ÈtataÑ vitataÑ ÈtatavitataÑ ghanaÑ susiranti evaÑ
paÒca~gike t|riye kusalehi vÈdiyamÈne ÔhÈnuppattiyÈ mandatÈravibhÈgaÑ
dassentena gÈyantena samÊrito vÈditasaro vaggu rajanÊyo nigghoso suyyati,
evaÑ tesaÑ sovaÓÓakaÑsÈnaÑ tapanÊyaghaÓÔÈnaÑ nigghoso suyyatÊti.
35. NÈgassÈti hatthinÈgassa. Mahantanti sampattimahattenÈpi

sa~khyÈmahattenÈpi mahantaÑ. AccharÈsaÑghanti devakaÒÒÈsam|haÑ.
VaÓÓenÈti r|pena.
36. DÈnassÈti dÈnamayapuÒÒassa. SÊlassÈti

kÈyikasaÑvarÈdisaÑvarasÊlassa. VÈ-saddo avuttavikappanattho. Tena
abhivÈdanÈdiÑ avuttaÑ cÈrittasÊlaÑ sa~gaÓhÈti.
EvaÑ therena pucchitÈ sÈ devatÈ paÒhaÑ vissajjesi, tamatthaÑ
dassetuÑ–
37. “SÈ devatÈ attamanÈ, MoggallÈnena pucchitÈ.

PaÒhaÑ puÔÔhÈ viyÈkÈsi, yassa kammassidaÑ phalan”ti–
AyaÑ gÈthÈ dhammasa~gÈhakehi vuttÈ, tassÈ attho heÔÔhÈ vutto eva.
38. “DisvÈna guÓasampannaÑ, jhÈyiÑ jhÈnarataÑ sataÑ.

AdÈsiÑ pupphÈbhikiÓÓaÑ, ÈsanaÑ dussasanthataÑ.
39. UpaÉÉhaÑ padmamÈlÈhaÑ, Èsanassa samantato.

AbbhokirissaÑ pattehi, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
40. Tassa kammakusalassa, idaÑ me ÊdisaÑ phalaÑ.

SakkÈro garukÈro ca, devÈnaÑ apacitÈ ahaÑ.
41. Yo ve sammÈvimuttÈnaÑ, santÈnaÑ brahmacÈrinaÑ.

Pasanno ÈsanaÑ dajjÈ, evaÑ nande yathÈ ahaÑ.
42. TasmÈ hi attakÈmena, mahattamabhika~khatÈ.

ŒsanaÑ dÈtabbaÑ hoti, sarÊrantimadhÈrinan”ti–
devatÈya vuttagÈthÈ.
38. Tattha guÓasampannanti sabbehi sÈvakaguÓehi samannÈgataÑ, tehi

vÈ paripuÓÓaÑ. Etena sÈvakapÈramiÒÈÓassa matthakappattiÑ dasseti.
JhÈyinti ÈrammaÓ|panijjhÈnaÑ lakkhaÓ|panijjhÈnanti duvidhenÈpi jhÈnena
jhÈyanasÊlaÑ, tena vÈ jhÈpetabbaÑ sabbasaÑkilesapakkhaÑ jhÈpetvÈ ÔhitaÑ.
To eva jhÈne ratanti jhÈnarataÑ. Satanti samÈnaÑ, santaÑ vÈ, sappurisanti
attho. PupphÈbhikiÓÓanti pupphehi abhikiÓÓaÑ, kamaladalehi
abhippakiÓÓanti attho. Dussasanthatanti vatthena upari atthataÑ.
39. UpaÉÉhaÑ padmamÈlÈhanti upaÉÉhaÑ padumapupphaÑ ahaÑ.

Œsanassa samantatoti therena nisinnassa Èsanassa samantÈ bh|miyaÑ.
Abbhokirissanti abhi-okiriÑ abhippakiriÑ. KathaÑ? PattehÊti, tassa
upaÉÉhapadumassa visuÑ visuÑ katehi pattehi
pupphavassÈbhivassanakaniyÈmena okirinti attho.
40. IdaÑ me ÊdisaÑ phalanti iminÈ “kuÒjaro te varÈroho”ti-ÈdinÈ

therena gahitaÑ aggahitaÒca Èyuyasasukhar|pÈdibhedaÑ attano
dibbasampattiÑ ekato dassetvÈ punapi therena aggahitameva attano
ÈnubhÈvasampattiÑ dassetuÑ1 “sakkÈro garukÈro”ti-ÈdimÈha. Tena “na
kevalaÑ bhante tumhehi yathÈvuttameva idha mayhaÑ puÒÒaphalaÑ, apica
kho idaÑ dibbaÑ ÈdhipateyyampÊ”ti dasseti. Tattha sakkÈroti ÈdarakiriyÈ,
devehi attano sakkÈtabbatÈti attho. TathÈ garukÈroti garukÈtabbatÈ.
DevÈnanti devehi. ApacitÈti p|jitÈ.
41. SammÈvimuttÈnanti suÔÔhu vimuttÈnaÑ sabbasaÑkilesappahÈyÊnaÑ.

SantÈnanti santakÈyavacÊmanokammÈnaÑ sÈdh|naÑ.
Maggabrahmacariyassa ca sÈsanabrahmacariyassa ca ciÓÓattÈ
brahmacÈrinaÑ. Pasanno ÈsanaÑ dajjÈti
______________________________________________________________
1. DassentÊ (SÊ)
34 KhuddakanikÈya
kammaphalasaddhÈya ratanattayasaddhÈya ca pasannamÈnaso hutvÈ yadi

Èsanamattampi dadeyya. EvaÑ nande yathÈ-ahanti yathÈ ahaÑ tena
ÈsanadÈnena etarahi nandÈmi modÈmi, evameva aÒÒopi nandeyya modeyya.
42. TasmÈti tena kÈraÓena. Hi-saddo nipÈtamattaÑ. AttakÈmenÈti

attano hitakÈmena. Yo hi attano hitÈvahaÑ kammaÑ karoti, na ahitÈvahaÑ,
so attakÈmo. Mahattanti vipÈkamahattaÑ. SarÊrantimadhÈrinanti antimaÑ
dehaÑ dhÈrentÈnaÑ, khÊÓÈsavÈnanti attho. AyaÑ hettha attho–yasmÈ
arahataÑ ÈsanadÈnena ahaÑ evaÑ dibbasampattiyÈ modÈmi, tasmÈ
aÒÒenÈpi attano abhivuddhiÑ patthayamÈnena antimasamussaye ÔhitÈnaÑ
ÈsanaÑ dÈtabbaÑ, natthi tÈdisaÑ puÒÒanti dasseti. SesaÑ vuttasadisamevÈti.
KuÒjaravimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. PaÔhamanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓacchadanaÑ nÈvanti NÈvÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? Bhagavati

SÈvatthiyaÑ viharante soÄasamattÈ bhikkh| aÒÒatarasmiÑ gÈmakÈvÈse
vasitvÈ vutthavassÈ “BhagavantaÑ passissÈma, dhammaÒca suÓissÈmÈ”ti
SÈvatthiÑ uddissa gimhasamaye addhÈnamaggaÑ paÔipannÈ, antarÈmagge
ca nirudako kantÈro, te ca tattha ghammÈbhitattÈ kilantÈ tasitÈ pÈnÊyaÑ
alabhamÈnÈ aÒÒatarassa gÈmassa avid|rena gacchanti. Tattha aÒÒatarÈ itthÊ
udakabhÈjanaÑ gahetvÈ udakatthÈya udapÈnÈbhimukhÊ gacchati. Atha te
bhikkh| taÑ disvÈ “yatthÈyaÑ itthÊ gacchati, tattha gate pÈnÊyaÑ laddhuÑ
sakkÈ”ti pipÈsÈparetÈ taÑdisÈbhimukhÈ gantvÈ udapÈnaÑ disvÈ tassÈ
avid|re aÔÔhaÑsu. SÈ itthÊ tato udakaÑ gahetvÈ nivattitukÈmÈ te bhikkh|
disvÈ “ime ayyÈ udakena atthikÈ pipÈsitÈ”ti ÒatvÈ garucittÊkÈraÑ
upaÔÔhapetvÈ udakena nimantesi. Te pattathavikato parissÈvanaÑ nÊharitvÈ
parissÈvetvÈ yÈvadatthaÑ pÈnÊyaÑ pivitvÈ hatthapÈde sÊtale katvÈ tassÈ
itthiyÈ pÈnÊyadÈne anumodanaÑ vatvÈ agamaÑsu.
SÈ taÑ puÒÒaÑ hadaye ÔhapetvÈ antarantarÈ anussarantÊ aparabhÈge

kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti, tassÈ puÒÒÈnubhÈvena
kapparukkhopasobhitaÑ mahantaÑ vimÈnaÑ uppajji, taÑ vimÈnaÑ
parikkhipitvÈ muttajÈlarajatavibh|sitÈ viya sikatÈvakiÓÓapaÓÉarapulinataÔÈ
maÓikkhandhanimmalasalilavÈhinÊ saritÈ. TassÈ ubhosu tÊresu
uyyÈnavimÈnadvÈre ca mahatÊ pokkharaÓÊ paÒcavaÓÓapadumasaÓÉamaÓÉitÈ
saha suvaÓÓanÈvÈya nibbatti. SÈ tattha dibbasampattiÑ anubhavantÊ nÈvÈya
kÊÄantÊ laÄantÊ vicarati. AthekadivasaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
devacÈrikaÑ caranto taÑ devadhÊtaraÑ nÈvÈya kÊÄantiÑ disvÈ tÈya
katapuÒÒakammaÑ pucchanto–
43. “SuvaÓÓacchadanaÑ nÈvaÑ, nÈri Èruyha tiÔÔhasi.

OgÈhasi pokkharaÓiÑ, padmaÑ chindasi pÈÓinÈ.


VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–Èha.
Tato therena puÔÔhÈya devatÈya vissajjitÈkÈraÑ dassetuÑ
sa~gÊtikÈrehi–
46. “SÈ devatÈ attamanÈ, MoggallÈnena pucchitÈ.

ayaÑ gÈthÈ vuttÈ.
47. “AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,

DisvÈna bhikkh| tasite kilante,
UÔÔhÈya pÈtuÑ udakaÑ adÈsiÑ.
36 KhuddakanikÈya
48. Yo ve kilantÈna pipÈsitÈnaÑ,

UÔÔhÈya pÈtuÑ udakaÑ dadÈti.
SÊtodakÈ tassa bhavanti najjo,
Pah|tamalyÈ bahupuÓÉarÊkÈ.
49. TaÑ ÈpagÈ1 anupariyanti sabbadÈ,

SÊtodakÈ vÈlukasanthatÈ nadÊ.
AmbÈ ca sÈlÈ tilakÈ ca jambuyo,
UddÈlakÈ pÈÔaliyo ca phullÈ.
50. TaÑbh|mibhÈgehi upetar|paÑ,

VimÈnaseÔÔhaÑ bhusa sobhamÈnaÑ.
TassÊdha kammassa ayaÑ vipÈko,
EtÈdisaÑ puÒÒakatÈ2 labhanti.


VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–
ayaÑ devatÈya vissajjitÈkÈro.
43. Tattha suvaÓÓacchadananti vicittabhittiviracanehi3

rattasuvaÓÓamayehi ubhohi passehi paÔicchÈditabbhantaratÈya ceva
nÈnÈratanasamujjalitena kanakamayÈla~kÈrena upari chÈditatÈya4 ca
suvaÓÓacchadanaÑ. NÈvanti potaÑ. So hi orato pÈraÑ pavati gacchatÊti
poto, satte netÊti nÈvÈti ca vuccati. NÈrÊti tassÈ devadhÊtÈya ÈlapanaÑ. Narati
netÊti naro, puriso. YathÈ hi paÔhamapakatibh|to satto itarÈya pakatiyÈ
seÔÔhatthena puri setÊti “puriso”ti vuccati, evaÑ
______________________________________________________________
1. TamÈpagÈ (SÊ) 2. KatapuÒÒÈ (SÊ)
3. Vicittavividhachadanehi (Ka) 4. ChÈditekadesatÈya (SÊ)
nayanaÔÔhena “naro”ti. PuttabhÈtubh|topi hi puggalo mÈtujeÔÔhabhaginÊnaÑ

pituÔÔhÈne tiÔÔhati, pageva bhattubh|to. Narassa esÈti nÈrÊ, ayaÒca samaÒÒÈ
manussitthÊsu pavattÈ ruÄhivasena itarÈsupi tathÈ vuccati. OgÈhasi
pokkharaÓinti satipi rattuppalanÊluppalÈdike bahuvidhe ratanamaye
jalajakusume pokkharasa~khÈtÈnaÑ dibbapadumÈnaÑ tattha yebhuyyena
atthitÈya “pokkharaÓÊ”ti laddhanÈmaÑ dibbasaraÑ jalavihÈraratiyÈ1
anupavisasi. PadmaÑ chindasi pÈÓinÈti rajatamayanÈÄaÑ2
padumarÈgaratanamayapattasa~ghÈtaÑ
kanakamayakaÓÓikÈkiÒjakkhakesaraÑ dibbakamalaÑ lÊlÈravindaÑ3
kattukÈmatÈya tava hatthena bhaÒjasi.
47. Tasiteti pipÈsite. Kilanteti tÈtha pipÈsÈya addhÈnaparissamena ca

kilantakÈye. UÔÔhÈyÈti uÔÔhÈnavÊriyaÑ katvÈ, ÈlasiyaÑ anÈpajjitvÈti attho.
48. Yo veti-ÈdinÈ yathÈ ahaÑ, evaÑ aÒÒepi Èyatanagatena

udakadÈnapuÒÒena etÈdisaÑ phalaÑ paÔilabhantÊti diÔÔhena adiÔÔhassa
anumÈnavidhiÑ dassentÊ therena puÔÔhamatthaÑ sÈdhÈraÓato vissajjeti.
Tattha tassÈti tanti ca yathÈvuttapuÒÒakÈrinaÑ paccÈmasati.
49. AnupariyantÊti anur|pavasena parikkhipanti. Tassa

vasanaÔÔhÈnaparikkhipanena sopi parikkhitto nÈma hoti. TilakÈti
bandhujÊvakapupphasadisapupphÈ ekÈ rukkhajÈti. UddÈlakÈti vÈtaghÈtakÈ,
ye “rÈjarukkhÈ”tipi vuccanti.
50. TaÑbh|mibhÈgehÊti tÈdisehi bh|mibhÈgehi,

yathÈvuttapokkharaÓÊnadÊ-uyyÈnavantehi bh|mipadesehÊti attho.
Upetar|panti pÈsaÑsiyabhÈvena upetaÑ, tesaÑ pokkharaÓÊ-ÈdÊnaÑ vasena
ramaÓÊyasannivesanti vuttaÑ hoti. Bhusa sobhamÈnanti bhusaÑ ativiya
virocamÈnaÑ vimÈnaseÔÔhaÑ labhantÊti yojanÈ. SesaÑ vuttanayamevÈti.
PaÔhamanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. JalavihÈrÈbhiratiyÈ (SÊ, I) 2. MarakatamayanÈÄaÑ (SÊ) 3. KÊÄÈravindaÑ (Ka)
38 KhuddakanikÈya
7. DutiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓacchadanaÑ nÈvanti DutiyanÈvÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?

Bhagavati SÈvatthiyaÑ viharante aÒÒataro khÊÓÈsavatthero upakaÔÔhÈya
vass|panÈyikÈya gÈmakÈvÈse vassaÑ upagantukÈmo SÈvatthito taÑ gÈmaÑ
uddissa pacchÈbhattaÑ addhÈnamaggapaÔipanno maggaparissamena kilanto
tasito antarÈmagge aÒÒataraÑ gÈmaÑ sampatto bahigÈme tÈdisaÑ
chÈy|dakasampannaÔÔhÈnaÑ apassanto parissamena ca abhibhuyyamÈno
cÊvaraÑ pÈrupitvÈ gÈmaÑ pavisitvÈ dhuragehasseva dvÈre aÔÔhÈsi. Tattha
aÒÒatarÈ itthÊ theraÑ passitvÈ “kuto bhante ÈgatatthÈ”ti pucchitvÈ
maggaparissamaÑ pipÈsitabhÈvaÒca ÒatvÈ “etha bhante”ti gehaÑ pavesetvÈ
“idha nisÊdathÈ”ti ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ adÈsi. Tattha nisinne pÈdodakaÑ
pÈdabbhaÒjanatelaÒca datvÈ tÈlavaÓÔaÑ gahetvÈ bÊji. PariÄÈhe v|pasante
madhuraÑ sÊtalaÑ sugandhaÑ pÈnakaÑ yojetvÈ adÈsi. Thero taÑ pivitvÈ
paÔippassaddhakilamatho anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. SÈ aparabhÈge kÈlaÑ
katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbattÊti sabbaÑ anantaravimÈnasadisanti
veditabbaÑ. GÈthÈsupi apubbaÑ natthi. Tena vuttaÑ–

OgÈhasi pokkharaÓiÑ, padmaÑ chindasi pÈÓinÈ.




DisvÈna bhikkhuÑ tasitaÑ kilantaÑ,
58. Yo ve kilantassa pipÈsitassa,

59. TaÑ ÈpagÈ anupariyanti sabbadÈ,


EtÈdisaÑ puÒÒakatÈ labhanti.


AtthavaÓÓanÈsupi idha ekova theroti apubbaÑ natthi.
DutiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
40 KhuddakanikÈya
8. TatiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ
SuvaÓÓacchadanaÑ nÈvanti TatiyanÈvÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ janapadacÈrikaÑ caranto mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ
Kosalajanapade yena Th|ÓaÑ nÈma brÈhmaÓagÈmo tadavasari. AssosuÑ
kho Th|ÓeyyakÈ brÈhmaÓagahapatikÈ “samaÓo kira Gotamo amhÈkaÑ
gÈmakhettaÑ anuppatto”ti. Atha Th|ÓeyyakÈ brÈhmaÓagahapatikÈ
appasannÈ micchÈdiÔÔhikÈ maccherapakatÈ “sace samaÓo Gotamo imaÑ
gÈmaÑ pavisitvÈ dvÊhatÊhaÑ vaseyya, sabbaÑ imaÑ janaÑ attano vacane
patiÔÔhapeyya, tato brÈhmaÓadhammo patiÔÔhaÑ na labheyyÈ”ti tattha
Bhagavato avÈsÈya parisakkantÈ nadÊtitthesu ÔhapitanÈvÈyo apanesuÑ,
setusa~kamanÈni ca avalaÒje akaÑsu, tathÈ papÈmaÓÉapÈdÊni, ekaÑ
udapÈnaÑ ÔhapetvÈ itarÈni udapÈnÈni tiÓÈdÊhi p|retvÈ pidahiÑsu. Tena
vuttaÑ UdÈne1 “atha kho Th|ÓeyyakÈ brÈhmaÓagahapatikÈ udapÈnaÑ
tiÓassa ca bhusassa ca yÈva mukhato p|resuÑ ‘mÈ te muÓÉakÈ samaÓakÈ
pÈnÊyaÑ apaÑs|’ti”.
BhagavÈ tesaÑ taÑ vippakÈraÑ ÒatvÈ te anukampanto saddhiÑ
bhikkhusaÑghena ÈkÈsena nadiÑ atikkamitvÈ gantvÈ anukkamena Th|ÓaÑ
brÈhmaÓagÈmaÑ patvÈ maggÈ okkamma aÒÒatarasmiÑ rukkham|le
paÒÒatte Èsane nisÊdi. Tena ca samayena sambahulÈ udakahÈriniyo
Bhagavato avid|rena atikkamanti. TasmiÑ ca gÈme “sace samaÓo Gotamo
idhÈgamissati, na tassa paccuggamanÈdikaÑ kÈtabbaÑ, gehaÑ Ègatassa
cassa sÈvakÈnaÒca bhikkhÈpi na dÈtabbÈ”ti katikÈ katÈ hoti.
Tattha aÒÒatarassa brÈhmaÓassa dÈsÊ ghaÔena pÈnÊyaÑ gahetvÈ
gacchantÊ BhagavantaÑ bhikkhusaÑghaparivutaÑ nisinnaÑ disvÈ bhikkh|
ca maggaparissamena kilante tasite ÒatvÈ pasannacittÈ pÈnÊyaÑ dÈtukÈmÈ
hutvÈ “yadipi me gÈmavÈsino ‘samaÓassa Gotamassa na kiÒci dÈtabbaÑ,
sÈmÊcikammampi na kÈtabban’ti katikaÑ katvÈ ÔhitÈ, evaÑ santepi yadi
ahaÑ Êdise puÒÒakkhette dakkhiÓeyye labhitvÈ pÈnÊyadÈnamattenÈpi attano
patiÔÔhaÑ na kareyyaÑ, kadÈhaÑ ito dukkhajÊvitato muccissÈmi, kÈmaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 1. 175 piÔÔhe.
me ayyako sabbepime gÈmavÈsino maÑ hanantu vÈ bandhantu vÈ, Êdise

puÒÒakkhette pÈnÊyadÈnaÑ dassÈmi evÈ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ aÒÒÈhi
udakahÈrinÊhi vÈriyamÈnÈpi jÊvite nirapekkhÈ sÊsato pÈnÊyaghaÔaÑ otÈretvÈ
ubhohi hatthehi pariggahetvÈ ekamante ÔhapetvÈ saÒjÈtapÊtisomanassÈ
BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ pÈnÊyena nimantesi.
BhagavÈ tassÈ cittappasÈdaÑ oloketvÈ taÑ anuggaÓhanto pÈnÊyaÑ
parissÈvetvÈ tatthapÈde dhovitvÈ pÈnÊyaÑ pivi, ghaÔe udakaÑ parikkhayaÑ
na gacchati. SÈ taÑ disvÈ puna pasannacittÈ ekassa bhikkhussa adÈsi, tathÈ
aparassa aparassÈti sabbesampi adÈsi, udakaÑ na khÊyateva. SÈ haÔhatuÔÔhÈ
yathÈpuÓÓena ghaÔena gehÈbhimukhÊ agamÈsi. TassÈ sÈmiko brÈhmaÓo
pÈnÊyassa dinnabhÈvaÑ sutvÈ “imÈya gÈmavattaÑ bhinnaÑ, ahaÒca gÈrayho
kato”ti kodhena pajjalanto taÔataÔÈyamÈno taÑ bh|miyaÑ pÈtetvÈ hatthehi
ca pÈdehi ca pahari. SÈ tena upakkamena jÊvitakkhayaÑ patvÈ
TÈvatiÑsabhavane nibbatti, vimÈnaÑ cassÈ PaÔhamanÈvÈvimÈne
vuttasadisaÑ uppajji.
Atha kho BhagavÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ Èmantesi “i~gha me tvaÑ
Œnanda udapÈnato pÈnÊyaÑ ÈharÈ”ti. Thero “idÈni bhante udapÈno
Th|Óeyyakehi d|sito, na sakkÈ pÈnÊyaÑ Èharitun”ti Èha. BhagavÈ dutiyampi
tatiyampi ÈÓÈpesi. TatiyavÈre thero Bhagavato pattaÑ ÈdÈya
udapÈnÈbhimukho agamÈsi. Gacchante there udapÈne udakaÑ paripuÓÓaÑ
hutvÈ uttaritvÈ samantato sandati, sabbaÑ tiÓabhusaÑ upalavitvÈ sayameva
apagacchati1, tena sandamÈnena salilena upar|pari vaÉÉhantena aÒÒe
jalÈsaye p|retvÈ taÑ gÈmaÑ parikkhipantena gÈmappadeso ajjhottharÊyati2.
TaÑ pÈÔihÈriyaÑ disvÈ brÈhmaÓÈ acchariyabbhutacittajÈtÈ BhagavantaÑ
khamÈpesuÑ, ta~khaÓaÒÒeva udakogho antaradhÈyi. Te Bhagavato ca
bhikkhusaÑghassa ca nivÈsaÔÔhÈnaÑ saÑvidhÈya svÈtanÈya nimantetvÈ
dutiyadivase mahÈdÈnaÑ sajjetvÈ BuddhappamukhaÑ bhikkhusaÑghaÑ
paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena parivisitvÈ sabbe Th|ÓeyyakÈ
brÈhmaÓagahapatikÈ BhagavantaÑ bhuttÈviÑ onÊtapattapÈÓiÑ payirupÈsantÈ
nisÊdiÑsu.
______________________________________________________________
1. ApagaÒchi (SÊ) 2. Ajjhotthari (Ka)
42 KhuddakanikÈya
Tena ca samayena sÈ devatÈ attano sampattiÑ paccavekkhitvÈ tassÈ

kÈraÓaÑ upadhÈrentÊ taÑ “pÈnÊyadÈnan”ti ÒatvÈ pÊtisomanassajÈtÈ
“handÈhaÑ idÈneva BhagavantaÑ vandissÈmi, sammÈpaÔipannesu katÈnaÑ
appakÈnampi kÈrÈnaÑ uÄÈraphalataÒca manussaloke pÈkaÔaÑ karissÈmÊ”ti
ussÈhajÈtÈ accharÈsahassaparivÈrÈ uyyÈnÈdisahitena vimÈnena saddhiÑyeva
mahatiyÈ deviddhiyÈ mahantena devÈnubhÈvena mahÈjanakÈyassa
passantasseva ÈgantvÈ vimÈnato oruyha BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ
abhivÈdetvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. Atha naÑ BhagavÈ tassÈ parisÈya
kammaphalaÑ paccakkhato vibhÈvetukÈmo–

OgÈhasi pokkharaÓiÑ, paddhaÑ chindasi pÈÓinÈ.
64. K|ÔÈgÈrÈ nivesÈ te, vibhattÈ bhÈgaso mitÈ.

DaddallamÈnÈ1 Èbhanti, samantÈ caturo disÈ.


VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–
cat|hi gÈthÈhi pucchi.
67. “SÈ devatÈ attamanÈ, Sambuddheneva pucchitÈ.

sa~gÊtikÈrÈ ÈhaÑsu.

DisvÈna bhikkh| tasite kilante,
______________________________________________________________
1. DaddaÄhamÈnÈ (Ka)
69. Yo ve kilantÈna pipÈsitÈnaÑ,

70. TaÑ ÈpagÈ anupariyanti sabbadÈ,


EtÈdisaÑ puÒÒakatÈ labhanti.
72. K|ÔÈgÈrÈ nivesÈ me, vibhattÈ bhÈgaso mitÈ.

DaddallamÈnÈ Èbhanti, samantÈ caturo disÈ.

74. AkkhÈmi te Buddha mahÈnubhÈva,

VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsati.
Etassa kammassa phalaÑ mamedaÑ,
AtthÈya Buddho udakaÑ apÈyÊ”ti–
vissajjanagÈthÈyo.
63. Tattha kiÒcÈpi sÈ devatÈ yadÈ BhagavÈ pucchi, tadÈ taÑ nÈvaÑ
Èruyha na ÔhitÈ, na pokkharaÓiÑ ogÈhati, nÈpi padumaÑ chindati,
kammÈnubhÈvacoditÈ pana abhiÓhaÑ jalavihÈrapasutÈ tathÈ karotÊti taÑ
kiriyÈvicchedaÑ dassanavasenevaÑ vuttaÑ. AyaÒca attho na
kevalamidheva, atha kho heÔÔhimesupi evameva daÔÔhabbo.
44 KhuddakanikÈya
72. K|ÔÈgÈrÈti suvaÓÓamayakaÓÓikÈbaddhagehavanto. NivesÈti

nivesanÈni, kacchantarÈnÊti1 attho. TenÈha “vibhattÈ bhÈgaso mitÈ”ti. TÈni
hi catusÈlabh|tÈni aÒÒamaÒÒassa paÔibimbabh|tÈni viya paÔivibhattar|pÈni
samappamÈÓatÈya bhÈgaso mitÈni viya honti. DaddallamÈnÈti ativiya
vijjotamÈnÈ. ŒbhantÊti maÓiratanakanakaraÑsijÈlehi obhÈsenti.
74. MamÈti idaÑ pubbÈparÈpekkhaÑ, mama kammassa mama atthÈyÈti

ayaÑ hettha yojanÈ. UdakaÑ apÈyÊti yadetaÑ udakadÈnaÑ vuttaÑ, etassa
puÒÒakammassa idaÑ phalaÑ yÈyaÑ2 dibbasampatti, yasmÈ mamatthÈya
sadevake loke aggadakkhiÓeyyo Buddho BhagavÈ mayÈ dinnaÑ udakaÑ
apÈyÊti. SesaÑ vuttanayameva.
EvaÑ pasannamÈnasÈya devatÈya BhagavÈ sÈmukkaÑsikaÑ
dhammadesanaÑ karonto saccÈni pakÈsesi, sÈ desanÈpariyosÈne
sotÈpattiphale patiÔÔhahi, sampattaparisÈyapi dhammadesanÈ sÈtthikÈ ahosi.
TatiyanÈvÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. DÊpavimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti DÊpavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? Bhagavati
SÈvatthiyaÑ viharante uposathadivase sambahulÈ upÈsakÈ uposathikÈ hutvÈ
purebhattaÑ yathÈvibhavaÑ dÈnaÑ datvÈ kÈlasseva bhuÒjitvÈ
suddhavatthanivatthÈ suddhuttarÈsa~gÈ gandhamÈlÈdihatthÈ pacchÈbhattaÑ
vihÈraÑ gantvÈ manobhÈvanÊye bhikkh| payirupÈsitvÈ sÈyanhe dhammaÑ
suÓanti. VihÈreyeva vasitukÈmÈnaÑ tesaÑ dhammaÑ suÓantÈnaÑyeva
s|riyo attha~gato, andhakÈro jÈto. Tattheto aÒÒatarÈ itthÊ “idÈni dÊpÈlokaÑ
kÈtuÑ yuttan”ti cintetvÈ attano gehato padÊpeyyaÑ ÈharÈpetvÈ padÊpaÑ
ujjÈletvÈ dhammÈsanassa purato ÔhapetvÈ dhammaÑ suÓi, sÈ tena
padÊpadÈnena attamanÈ pÊtisomanassajÈtÈ hutvÈ vanditvÈ attano gehaÑ gatÈ.
SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ
______________________________________________________________
1. GabbharÈnÊti (Ka) 2. SadisÈyaÑ (SÊ)
TÈvatiÑsabhavane jotirasavimÈne nibbatti, sarÊrasobhÈ panassÈ ativiya

pabhassarÈ aÒÒe deve abhibhavitvÈ dasa disÈ obhÈsayamÈnÈ tiÔÔhati.
AthekadivasaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ carantoti sabbaÑ
heÔÔhÈ Ègatanayeneva veditabbaÑ. Idha pana–
75. “Abhikkantena vaÓÓena, yÈ tvaÑ tiÔÔhasi devate.

ObhÈsentÊ disÈ sabbÈ, osadhÊ viya tÈrakÈ.

77. Kena tvaÑ vimalobhÈsÈ, atirocasi devatÈ.

Kena te sabbagattehi, sabbÈ obhÈsate disÈ.

cat|hi gÈthÈhi pucchi.


TamandhakÈramhi timÊsikÈyaÑ,
PadÊpakÈlamhi adÈsi dÊpaÑ.
81. Yo andhakÈramhi timÊsikÈyaÑ, padÊpakÈlamhi dadÈti dÊpaÑ.

Uppajjati jotirasaÑ vimÈnaÑ, pah|tamalyaÑ bahupuÓÉarÊkaÑ.

46 KhuddakanikÈya
83. TenÈhaÑ vimalobhÈsÈ, atirocÈmi devatÈ.

Tena me sabbagattehi, sabbÈ obhÈsate disÈ.

vissajjesi.
75. Tattha abhikkantena vaÓÓenÈti ettha abhikkanta-saddo “abhikkantÈ

bhante ratti, nikkhanto paÔhamo yÈmo”ti-ÈdÊsu1 khaye Ègato. “AyaÑ
imesaÑ catunnaÑ puggalÈnaÑ abhikkantataro ca paÓÊtataro cÈ”ti-ÈdÊsu2
sundare. “AbhikkantaÑ bhante abhikkantaÑ bhante”ti-ÈdÊsu3
abbhanumodane. “Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti-ÈdÊsu4
abhir|pe. IdhÈpi abhir|pe eva daÔÔhabbo. TasmÈ abhikkantenÈti atikantena
atimanÈpena, abhir|penÈti attho. VaÓÓenÈti chavivaÓÓena. ObhÈsentÊ disÈ
sabbÈti sabbÈpi dasa disÈ jotentÊ ekÈlokaÑ karontÊ. KiÑ viyÈti Èha “osadhÊ
viya tÈrakÈ”ti. UssannÈ pabhÈ etÈya dhÊyati, osadhÊnaÑ vÈ
anubalappadÈyikÈti katvÈ “osadhÊ”ti laddhanÈmÈ tÈrakÈ yathÈ samantato
ÈlokaÑ kurumÈnÈ tiÔÔhati, evameva tvaÑ sabbÈ disÈ obhÈsayantÊ tiÔÔhasÊti.
77. SabbagattehÊti sabbehi sarÊrÈvayavehi, sakalehi a~gapacca~gehi

obhÈsatÊti adhippÈyo, hetumhi cetaÑ karaÓavacanaÑ. SabbÈ-obhÈsate disÈti
sabbÈpi dasadisÈ5 vijjotati. “ObhÈsare”tipi paÔhanti, tesaÑ sabbÈ disÈti
bahuvacanameva daÔÔhabbaÑ.
81. PadÊpakÈlamhÊti padÊpakaraÓakÈle, padÊpujjalanayogge andhakÈreti

attho. TenÈha “yo andhakÈramhi timÊsikÈyan”ti,
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 44; Khu 1. 138; Vi 4. 418 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 414 piÔÔhe.
3. DÊ 1. 80; Vi 1. 7 piÔÔhesu. 4. Khu 2. 73 piÔÔhe VimÈnavatthusmiÑ.
5. SabbadisÈ vidisÈ (Ka)
bahale mahandhakÈreti attho. DadÈti dÊpanti padÊpaÑ ujjÈlento vÈ

anujjÈlento vÈ padÊpadÈnaÑ dadÈti, padÊpopakaraÓÈni1 dakkhiÓeyye uddissa
pariccajati. Upapajjati jotirasaÑ vimÈnanti paÔisandhiggahaÓavasena
jotirasaÑ vimÈnaÑ upagacchatÊti2. SesaÑ vuttanayameva.
Atha yathÈpucchite atthe devatÈya kathite thero tameva kathaÑ
aÔÔhuppattiÑ katvÈ dÈnÈdikathÈya tassÈ kallacittÈdibhÈvaÑ ÒatvÈ saccÈni
pakÈsesi, saccapariyosÈne saparivÈrÈ sÈ devatÈ sotÈpattiphale patiÔÔhahi.
Thero tato ÈgantvÈ taÑ pavattiÑ Bhagavato Èrocesi, BhagavÈ tasmiÑ
vatthusmiÑ sampattaparisÈya vitthÈrena dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ
mahÈjanassa sÈtthikÈ jÈtÈ, mahÈjano3 visesato dÊpadÈne sakkaccakÈrÊ
ahosÊti.
DÊpavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. TiladakkhiÓavimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti TiladakkhiÓavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme. Tena ca
samayena RÈjagahe aÒÒatarÈ itthÊ gabbhinÊ tile dhovitvÈ Ètape sukkhÈpeti
telaÑ kÈtukÈmÈ4. SÈ ca parikkhÊÓÈyukÈ taÑ divasameva cavanadhammÈ,
nirayasaÑvattanikaÑ cassÈ kammaÑ okÈsaÑ katvÈ ÔhitaÑ. Atha naÑ
BhagavÈ pacc|savelÈyaÑ lokaÑ volokento dibbacakkhunÈ disvÈ cintesi
“ayaÑ itthÊ ajja kÈlaÑ katvÈ niraye nibbattissati, yann|nÈhaÑ
tilabhikkhÈpaÔiggahaÓena taÑ sagg|pagaÑ kareyyan”ti. So SÈvatthito
ta~khaÓeneva RÈjagahaÑ gantvÈ pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya RÈjagahe piÓÉÈya caranto anupubbena tassÈ gehadvÈraÑ
pÈpuÓi. SÈ itthÊ BhagavantaÑ passitvÈ saÒjÈtapÊtisomanassÈ sahasÈ
uÔÔhahitvÈ kataÒjalÊ aÒÒaÑ dÈtabbayuttakaÑ apassantÊ hatthapÈde dhovitvÈ
tile rÈsiÑ katvÈ ubhohi hatthehi pariggahetvÈ aÒjalip|raÑ tilaÑ Bhagavato
patte ÈkiritvÈ BhagavantaÑ vandi. TaÑ BhagavÈ
______________________________________________________________
1. PadÊpap|jÈkÈraÓÈni (Ka) 2. Uppajjati (SÊ)
3. SesamahÈjano ca (SÊ, I) 4. KevalaÑ tilatelaÑ pÈtukÈmÈ (Ka)
48 KhuddakanikÈya
anukampamÈno “sukhinÊ hotÊ”ti vatvÈ pakkÈmi. SÈ tassÈ rattiyÈ

pacc|sasamaye kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane dvÈdasayojanike
kanakavimÈne suttapabuddhÈ viya nibbatti.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto taÑ
accharÈsahassaparivutaÑ mahatiyÈ deviddhiyÈ virocamÈnamupagantvÈ–



VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–pucchi.

89. “AhaÑ manussesu manussabh|tÈ.

90. AddasaÑ virajaÑ BuddhaÑ, vippasannamanÈvilaÑ.

Œsajja dÈnaÑ adÈsiÑ, akÈmÈ tiladakkhiÓaÑ.
DakkhiÓeyyassa Buddhassa, pasannÈ sehi pÈÓibhi.


sÈ vissajjesi.
90. Tattha ÈsajjÈti ayaÑ Èsajja-saddo “Èsajja naÑ TathÈgatan”ti-ÈdÊsu1

ghaÔÔane Ègato. “Œsajja dÈnaÑ detÊ”ti-ÈdÊsu2 samÈgame. IdhÈpi
samÈgameyeva daÔÔhabbo. TasmÈ ÈsajjÈti samÈgantvÈ, samavÈyena
sampatvÈti attho. TenÈha “akÈmÈ”ti. SÈ hi
deyyadhammasaÑvidhÈnapubbakaÑ purimasiddhaÑ dÈnasa~kappaÑ vinÈ
sahasÈ sampatte Bhagavati pavattitaÑ tiladÈnaÑ sandhÈyÈha “Èsajja dÈnaÑ
adÈsiÑ, akÈmÈ tiladakkhiÓan”ti. SesaÑ vuttanayameva.
TiladakkhiÓavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. PaÔhamapatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ
KoÒcÈ may|rÈ diviyÈ ca haÑsÈti PatibbatÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme. Tattha
aÒÒatarÈ itthÊ patibbatÈ ahosi bhattu anuk|lavattinÊ khamÈ
padakkhiÓaggÈhinÊ, na kuddhÈpi paÔippharati, apharusavÈcÈ saccavÈdinÊ
saddhÈ pasannÈ3 yathÈvibhavaÑ dÈnÈni ca adÈsi. SÈ kenacideva rogena
phuÔÔhÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti. AthÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno purimanayeneva devacÈrikaÑ caranto taÑ devadhÊtaraÑ
mahatiÑ sampattiÑ anubhavantiÑ disvÈ tassÈ samÊpamupagato, sÈ
accharÈsahassaparivutÈ saÔÔhisakaÔabhÈrÈla~kÈrapaÔimaÓÉitattabhÈvÈ
therassa pÈdesu sirasÈ vanditvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi. Theropi tÈya
katapuÒÒakammaÑ pucchanto–
93. “KoÒcÈ may|rÈ diviyÈ ca haÑsÈ,

VaggussarÈ kokilÈ sampatanti.
PupphÈbhikiÓÓaÑ rammamidaÑ vimÈnaÑ,
AnekacittaÑ naranÈrisevitaÑ.
94. Tattha’cchasi devi mahÈnubhÈve,

IddhÊ vikubbanti anekar|pÈ.
ImÈ ca te accharÈyo samantato,
Naccanti gÈyanti pamodayanti ca.
______________________________________________________________
1. Vi 4. 366 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 214; AÑ 3. 68 piÔÔhesu. 3. SaddhÈsampannÈ (SÊ)
50 KhuddakanikÈya
95. DeviddhipattÈsi mahÈnubhÈve,

VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–Èha.


PatibbatÈ’naÒÒamanÈ ahosiÑ.
MÈtÈva puttaÑ anurakkhamÈnÈ,
kuddhÈpihaÑ nappharusaÑ avocaÑ.
98. Sacce ÔhitÈ mosavajjaÑ pahÈya,

DÈne ratÈ sa~gahitattabhÈvÈ.
AnnaÒca pÈnaÒca pasannacittÈ,
Sakkacca dÈnaÑ vipulaÑ adÈsiÑ.


sÈ devatÈ vissajjesi.
93. Tattha1 koÒcÈti koÒcasakuÓÈ, ye “sÈrasÈ”tipi vuccanti. May|rÈti

morÈ. DiviyÈti dibbÈnubhÈvÈ. IdaÑ hi padaÑ “diviyÈ koÒcÈ, diviyÈ
may|rÈ”ti-ÈdinÈ cat|hipi padehi yojetabbaÑ. HaÑsÈti
suvaÓÓahaÑsÈdihaÑsÈ2. VaggussarÈti madhurassarÈ. KokilÈti kÈÄakokilÈ
ceva sukkakokilÈ3 ca. SampatantÊti devatÈya abhiramaÓatthaÑ
______________________________________________________________
1. Tattha gÈthÈsu pana (SÊ) 2. SuvaÓÓahaÑsÈ (Ka) 3. PhussakokilÈ (SÊ)
kÊÄantÈ laÄantÈ samantato patanti vicaranti. KoÒcÈdir|pena hi devatÈya

ratijananatthaÑ parivÈrabh|tÈ devatÈ kÊÄantÈ laÄantÈ “koÒcÈ”ti-ÈdinÈ vuttÈ.
PupphÈbhikiÓÓanti ganthitÈganthitehi nÈnÈvidharatanakusumehi okiÓÓaÑ.
Rammanti ramaÓÊyaÑ, manoramanti attho. Anekacittanti anekehi
uyyÈnakapparukkhapokkharaÓi-ÈdÊhi vimÈnesu ca anekehi bhittivisesÈdÊhi
cittaÑ. NaranÈrisevitanti parivÈrabh|tehi devaputtehi devadhÊtÈhi ca
upasevitaÑ.
94. IddhÊ vikubbanti anekar|pÈti nÈnÈr|pÈnaÑ vidaÑsanena anekar|pÈ

kammÈnubhÈvasiddhÈ iddhÊ vikubbantÊ vikubbaniddhiyo valaÒjentÊ acchasÊti
yojanÈ.
97. AnaÒÒamanÈti patibbatÈ, patito aÒÒasmiÑ mano etissÈti aÒÒamanÈ,

na aÒÒamanÈti anaÒÒamanÈ, mayhaÑ sÈmikato aÒÒasmiÑ purise pÈpakaÑ
cittaÑ na uppÈdesinti attho. MÈtÈva puttaÑ anurakkhamÈnÈti yathÈ mÈtÈ
puttaÑ, evaÑ mayhaÑ sÈmikaÑ, sabbepi vÈ satte hitesitÈya
ahitÈpanayanakÈmatÈya ca anuddayamÈnÈ. KuddhÈpihaÑ nappharusaÑ
avocanti parena kataÑ aphÈsukaÑ paÔicca kuddhÈpi samÈnÈ ahaÑ
pharusavacanaÑ na kathesiÑ, aÒÒadatthu piyavacanameva abhÈsinti
adhippÈyo.
98. Sacce ÔhitÈti sacce patiÔÔhitÈ. YasmÈ musÈvÈdÈ veramaÓiyÈ sacce

patiÔÔhitÈ1 nÈma hoti, na kadÈci saccavacanamattenÈti Èha–mosavajjaÑ
pahÈyÈti musÈvÈdaÑ pahÈya. DÈne ratÈti dÈne abhiratÈ, yuttappayuttÈti
attho. Sa~gahitattabhÈvÈti sa~gahavatth|hi attÈnaÑ viya sabhÈveneva
paresaÑ sa~gaÓhanasÊlÈ annaÒca pÈnaÒca kammaphalasaddhÈya
pasannacittÈ sakkaccaÑ cittÊkÈrena adÈsiÑ, aÒÒaÒca vatthÈdidÈnaÑ vipulaÑ
uÄÈraÑ adÈsinti yojanÈ. SesaÑ vuttanayameva.
PatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PatiÔÔhÈnaÑ (SÊ)
52 KhuddakanikÈya
12. DutiyapatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ
VeÄuriyathambhanti DutiyapatibbatÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
SÈvatthiyaÑ kira aÒÒatarÈ upÈsikÈ patibbatÈ hutvÈ saddhÈ pasannÈ paÒca
sÊlÈni suvisuddhÈni katvÈ rakkhi, yathÈvibhavaÒca dÈnÈni adÈsi, sÈ kÈlaÑ
katvÈ TÈvatiÑsabhavane uppajji. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
101. “VeÄuriyathambhaÑ ruciraÑ pabhassaraÑ,

VimÈnamÈruyha anekacittaÑ.
Tattha’cchasi devi mahÈnubhÈve,
UccÈvacÈ iddhi vikubbamÈnÈ.
Naccanti gÈyanti pamodahanti ca.



UpÈsikÈ cakkhumato ahosiÑ.
PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ ahosiÑ,
Loke adinnaÑ parivajjayissaÑ.
105. AmajjapÈ no ca musÈ abhÈÓiÑ1,

Sakena sÈminÈ2 ahosiÑ tuÔÔhÈ.

______________________________________________________________
1. AbhÈsiÑ (SÊ) 2. SÈminÈva (SÊ)

VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–vissajjesi.
101. Tattha veÄuriyathambhanti veÄuriyamaÓimayathambhaÑ. Ruciranti

ramaÓÊyaÑ. Pabhassaranti ativiya bhÈsuraÑ. UccÈvacÈti uccÈ ca avacÈ ca,
vividhÈti attho.
104-5. UpÈsikÈti saraÓagamanena upÈsikÈlakkhaÓe ÔhitÈ. VuttaÑ hi–

“Yato kho MahÈnÈma ariyasÈvako BuddhaÑ saraÓaÑ gato hoti,
dhammaÑ saraÓaÑ gato hoti, saÑghaÑ saraÓaÑ gato hoti, ettÈvatÈ kho
MahÈnÈma ariyasÈvako upÈsako hotÊ”ti1.
Cakkhumatoti paÒcahi cakkh|hi cakkhumato Buddhassa Bhagavato.
EvaÑ upÈsikÈbhÈvakittanena ÈsayasuddhiÑ dassetvÈ payogasuddhiÑ
dassetuÑ “pÈÓÈtipÈtÈ viratÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sakena sÈminÈ ahosiÑ
tuÔÔhÈti micchÈcÈrÈveramaÓimÈha. SesaÑ heÔÔhÈ vuttasadisameva.
DutiyapatibbatÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
13. PaÔhamasuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti SuÓisÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? SÈvatthiyaÑ
aÒÒatarasmiÑ gehe ekÈ kulasuÓhÈ gehaÑ piÓÉÈya paviÔÔhaÑ
khÊÓÈsavattheraÑ disvÈ saÒjÈtapÊtisomanassÈ “idaÑ mayhaÑ uttamaÑ
puÒÒakkhettaÑ upaÔÔhitan”ti attanÈ laddhaÑ p|vabhÈgaÑ ÈdÈya Èdarena
therassa upanesi, thero taÑ paÔiggahetvÈ anumodanaÑ katvÈ gato. SÈ
aparabhÈge
______________________________________________________________
54 KhuddakanikÈya
kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane uppajji. SesaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ

vuttasadisameva. Tena vuttaÑ–





SuÓisÈ ahosiÑ sasurassa gehe.

Tassa adÈsahaÑ p|vaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
BhÈgaÉÉhabhÈgaÑ datvÈna, modÈmi Nandane vane.


112. Tattha suÓisÈti puttassa bhariyÈ. ItthiyÈ hi sÈmikassa pitÈ

“sasuro”ti vuccati, tassa ca sÈ “suÓisÈ”ti. TaÑ sandhÈya “suÓisÈ ahosiÑ
sasurassa gehe”ti.
113. BhÈgaÉÉhabhÈganti attanÈ laddhapaÔivÊsato1 upaÉÉhabhÈgaÑ.

ModÈmi Nandane vaneti therena Nandanavane diÔÔhitÈya Èha. SesaÑ
vuttanayameva.
SuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
14. DutiyasuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti DutiyasuÓisÈvimÈnaÑ. Ettha pana apubbaÑ
natthi, aÔÔhuppattiyaÑ kummÈsadÈnameva viseso. Tena vuttaÑ–





SuÓisÈ ahosiÑ sasurassa gehe.

Tassa adÈsahaÑ bhÈgaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
KummÈsapiÓÉaÑ datvÈna, modÈmi Nandane vane.

______________________________________________________________
1. LaddhapaÔiviÑ sato (SÊ)
56 KhuddakanikÈya

121. Tattha bhÈganti kummÈsakoÔÔhÈsaÑ. TenÈha “kummÈsapiÓÉaÑ

datvÈnÈ”ti. KummÈsoti ca yavakummÈso vutto. SesaÑ vuttanayameva.
DutiyasuÓisÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
15. UttarÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti UttarÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. Tena ca samayena PuÓÓo
nÈma duggatapuriso RÈjagahaseÔÔhiÑ upanissÈya jÊvati, tassa bhariyÈ UttarÈ,
UttarÈ ca nÈma dhÊtÈti dve eva gehamÈnusakÈ. AthekadivasaÑ RÈjagahe
“mahÈjanena sattÈhaÑ nakkhattaÑ kÊÄitabban”ti ghosanaÑ kariÑsu. TaÑ
sutvÈ seÔÔhi pÈtova ÈgataÑ PuÓÓaÑ “tÈta amhÈkaÑ parijano nakkhattaÑ
kÊÄitukÈmo, tvaÑ kiÑ nakkhattaÑ kÊÄissasi, udÈhu bhatiÑ karissasÊ”ti Èha.
SÈmi nakkhattaÑ nÈma sadhanÈnaÑ hoti, mama pana gehe svÈtanÈya
yÈgutaÓÉulÈnipi natthi1, kiÑ me nakkhattena, goÓe labhanto kasituÑ
gamissÈmÊti. Tena hi goÓe gaÓhass|ti. So balavagoÓe ca bhaddana~galaÒca
gahetvÈ “bhadde nÈgarÈ nakkhattaÑ kÊÄanti, ahaÑ daliddatÈya bhatiÑ kÈtuÑ
gamissÈmi, mayhampi tÈva ajja diguÓaÑ nivÈpaÑ pacitvÈ bhattaÑ
ÈhareyyÈsÊ”ti bhariyaÑ vatvÈ khettaÑ agamÈsi.
SÈriputtattheropi sattÈhaÑ nirodhasamÈpanno tato vuÔÔhÈya “kassa nu
kho ajja mayÈ sa~gahaÑ kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti olokento PuÓÓaÑ attano
ÒÈÓajÈlassa anto paviÔÔhaÑ disvÈ “saddho nu kho esa,
______________________________________________________________
1. Na santi (SÊ)
sakkhissati vÈ me sa~gahaÑ kÈtun”ti olokento tassa saddhabhÈvaÒca

sa~gahaÑ kÈtuÑ samatthabhÈvaÒca tappaccayÈ ca tassa
mahÈsampattipaÔilÈbhaÑ ÒatvÈ pattacÊvaraÑ ÈdÈya tassa kasanaÔÔhÈnaÑ
gantvÈ ÈvÈÔatÊre1 ekaÑ gumbaÑ olokento aÔÔhÈsi. PuÓÓo theraÑ disvÈva
kasiÑ ÔhapetvÈ paÒcapatiÔÔhitena theraÑ vanditvÈ “dantakaÔÔhena attho
bhavissatÊ”ti dantakaÔÔhaÑ kappiyaÑ katvÈ adÈsi. Athassa thero pattaÒca
parissÈvanaÒca nÊharitvÈ adÈsi, so “pÈnÊyena attho bhavissatÊ”ti taÑ ÈdÈya
pÈnÊyaÑ parissÈvetvÈ adÈsi.
Thero cintesi “ayaÑ paresaÑ pacchimagehe vasati, sacassa gehadvÈraÑ
gamissami, imassa bhariyÈ maÑ daÔÔhuÑ na sakkhissati, yÈvassa bhariyÈ
bhattaÑ ÈdÈya maggaÑ paÔipajjati, tÈva idheva bhavissÈmÊ”ti. So tattheva
thokaÑ vÊtinÈmetvÈ tassÈ maggÈruÄhabhÈvaÑ ÒatvÈ antonagarÈbhimukho
pÈyÈsi. SÈ antarÈmagge theraÑ disvÈ cintesi “appekadÈhaÑ deyyadhamme
sati ayyaÑ na passÈmi, appekadÈ me ayyaÑ passantiyÈ deyyadhammo na
hoti, ajja pana me ayyo ca diÔÔho, deyyadhammo cÈyaÑ atthi, karissati nu
kho me sa~gahan”ti. SÈ bhattabhÈjanaÑ otÈretvÈ2 theraÑ paÒcapatiÔÔhitena
vanditvÈ “bhante idaÑ l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈti acintetvÈ dÈsassa vo
sa~gahaÑ karothÈ”ti Èha. Atha thero pattaÑ upanÈmetvÈ tÈya ekena
hatthena bhÈjanaÑ dhÈretvÈ ekena hatthena tato bhattaÑ dadamÈnÈya
upaÉÉhabhatte dinne “alan”ti hatthena pattaÑ pidahi. SÈ “bhante ekova
paÔivÊso, na sakkÈ dvidhÈ kÈtuÑ, tumhÈkaÑ dÈsassa idhalokasa~gahaÑ3
akatvÈ paralokasa~gahaÑ karotha, niravasesameva dÈtukÈmÈmhÊ”ti vatvÈ
sabbamevassa patte patiÔÔhÈpetvÈ “tumhehi diÔÔhadhammassa bhÈginÊ
assan”ti patthanaÑ akÈsi. Thero “evaÑ hot|”ti vatvÈ Ôhitakova anumodanaÑ
katvÈ ekasmiÑ udakaphÈsukaÔÔhÈne nisÊditvÈ bhattakiccaÑ akÈsi. SÈpi
paÔinivattitvÈ taÓÉule pariyesitvÈ bhattaÑ paci.
PuÓÓopi aÉÉhakarÊsamattaÑ ÔhÈnaÑ kasitvÈ jighacchaÑ sahituÑ
asakkonto goÓe vissajjetvÈ ekaÑ rukkhachÈyaÑ pavisitvÈ maggaÑ olokento
nisÊdi. Athassa bhariyÈ bhattamÈdÈya gacchamÈnÈ taÑ disvÈva “esa
______________________________________________________________
1. ŒvÈpatÊre (SÊ) 2. OropetvÈ (Ka) 3. Idhaloke sa~gahaÑ (I, Ka)
58 KhuddakanikÈya
jighacchÈpÊÄito maÑ olokento nisinno, sace maÑ ‘ativiya cirÈyÊ’ti tajjetvÈ

patodalaÔÔhiyÈ paharissati, mayÈ katakammaÑ niratthakaÑ bhavissati,
paÔikaccevassa ÈrocessÈmÊ”ti cintetvÈ evamÈha “sÈmi ajjekadivasaÑ cittaÑ
pasÈdehi, mÈ mayÈ katakammaÑ niratthakaÑ kari, ahaÑ pÈtova te bhattaÑ
ÈharantÊ antarÈmagge DhammasenÈpatiÑ disvÈ tava bhattaÑ tassa datvÈ
puna gehaÑ gantvÈ bhattaÑ pacitvÈ ÈgatÈ, pasÈdehi sÈmi cittan”ti. So “kiÑ
vadesi bhadde”ti pucchitvÈ puna tamatthaÑ sutvÈ “bhadde sÈdhu vata te
kataÑ mama bhattaÑ ayyassa dadamÈnÈya, mayÈpissa ajja pÈtova
dantakaÔÔhaÒca mukhodakaÒca dinnan”ti pasannamÈnaso taÑ vacanaÑ
abhinanditvÈ uss|re laddhabhattatÈya kilantakÈyo tassÈ a~ke sÊsaÑ katvÈ
niddaÑ okkami.
Athassa pÈtova kasitaÔÔhÈnaÑ paÑsucuÓÓaÑ upÈdÈya sabbaÑ
rattasuvaÓÓaÑ hutvÈ kaÓikÈrapuppharÈsi viya sobhamÈnaÑ aÔÔhÈsi. So
pabuddho oloketvÈ bhariyaÑ Èha “bhadde etaÑ mayÈ kasitaÔÔhÈnaÑ sabbaÑ
mama suvaÓÓaÑ hutvÈ paÒÒÈyati, kiÑ nu kho me ati-uss|re
laddhabhattatÈya akkhÊni bhamantÊ”ti. SÈmi mayhampi evameva paÒÒÈyatÊti.
So uÔÔhÈya tattha gantvÈ ekaÑ piÓÉaÑ gahetvÈ na~galasÊse paharitvÈ
suvaÓÓabhÈvaÑ ÒatvÈ “aho ayyassa DhammasenÈpatissa dinnadÈne ajjeva
vipÈko dassito, na kho pana sakkÈ ettakaÑ dhanaÑ paÔicchÈdetvÈ
paribhuÒjitun”ti bhariyÈya ÈbhataÑ bhattapÈtiÑ suvaÓÓassa p|retvÈ
rÈjakulaÑ gantvÈ raÒÒÈ katokÈso pavisitvÈ rÈjÈnaÑ abhivÈdetvÈ “kiÑ tÈtÈ”ti
vutte “deva ajja mayÈ kasitaÔÔhÈnaÑ sabbaÑ suvaÓÓarÈsimeva1 hutvÈ
ÔhitaÑ, suvaÓÓaÑ ÈharÈpetuÑ vaÔÔatÊ”ti Èha. Kosi tvanti. PuÓÓo nÈmÈhanti.
KiÑ pana te ajja katanti. DhammasenÈpatissa me pÈtova dantakaÔÔhaÒca
mukhodakaÒca dinnaÑ, bhariyÈyapi me mayhaÑ ÈhaÔabhattaÑ tasseva
dinnanti.
TaÑ sutvÈ rÈjÈ “ajjeva kira bho DhammasenÈpatissa dinnadÈne vipÈko
dassito”ti vatvÈ “tÈtakiÑ karomÊ”ti pucchi. Bah|ni sakaÔasahassÈni pahiÓitvÈ
suvaÓÓaÑ ÈharÈpethÈti. RÈjÈ sakaÔÈni pahiÓi. RÈjapurisesu “raÒÒo
santakan”ti gaÓhantesu gahitaÑ gahitaÑ mattikÈva hoti.
______________________________________________________________
1. SabbaÑ suvaÓÓabharitameva (Ka), sabbaÑ suvaÓÓarÈsibharitameva (I)
tehi gantvÈ raÒÒo Èrocite “tÈtÈ tumhehi kinti vatvÈ gahitan”ti puÔÔhÈ
“tumhÈkaÑ santakan”ti ÈhaÑsu. Tena hi tÈtÈ puna gacchatha, “puÓÓassa
santakan”ti vatvÈ gaÓhathÈti. Te tathÈ kariÑsu, gahitaÑ gahitaÑ
suvaÓÓameva ahosi. TaÑ sabbaÑ ÈharitvÈ rÈja~gaÓe rÈsiÑ akaÑsu,
asÊtihatthubbedho rÈsi ahosi. RÈjÈ nÈgare sannipÈtÈpetvÈ Èha “imasmiÑ
nagare atthi kassaci ettakaÑ suvaÓÓan”ti. Natthi devÈti. KiÑ panassa dÈtuÑ
vaÔÔatÊti. SeÔÔhicchattaÑ devÈti. RÈjÈ “bahudhanaseÔÔhi nÈma hot|”ti
mahantena bhogena saddhiÑ tassa seÔÔhicchattaÑ adÈsi.
AthanaÑ so Èha “mayaÑ deva ettakaÑ kÈlaÑ parakule vasimhÈ,
vasanaÔÔhÈnaÑ no dethÈ”ti. Tena hi passa, esa gumbo paÒÒÈyati, etaÑ
harÈpetvÈ gehaÑ kÈrehÊti purÈÓaseÔÔhissa gehaÔÔhÈnaÑ Ècikkhi. So tasmiÑ
ÔhÈne katipÈheneva gehaÑ kÈrÈpetvÈ gehapavesanama~galaÒca
chattama~galaÒca ekatova karonto sattÈhaÑ Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa dÈnaÑ adÈsi. Athassa SatthÈ dÈnÈnumodanaÑ karonto
anupubbiÑ kathaÑ1 kathesi. DhammakathÈvasÈne PuÓÓaseÔÔhi ca bhariyÈ
cassa dhÊtÈ ca UttarÈti tayopi janÈ sotÈpannÈ ahesuÑ.
AparabhÈge RÈjagahaseÔÔhi PuÓÓaseÔÔhino dhÊtaraÑ attano puttassa
vÈresi. So “nÈhaÑ dassÈmÊ”ti vutto “mÈ evaÑ karotu, ettakaÑ kÈlaÑ amhe
nissÈya vasanteneva te sampatti laddhÈ, detu me puttassa te dhÊtaran”ti Èha.
So “micchÈdiÔÔhikÈ tumhe, mama dhÊtÈ tÊhi ratanehi vinÈ vasituÑ na sakkoti,
nevassa dhÊtaraÑ dassÈmÊ”ti Èha. Atha naÑ bah| seÔÔhigahapatikÈdayo2
kulaputtÈ “mÈ tena saddhiÑ vissÈsaÑ bhindi, dehissa dhÊtaran”ti yÈciÑsu.
So tesaÑ vacanaÑ sampaÔicchitvÈ ÈsÈÄhipuÓÓamÈya dhÊtaraÑ adÈsi. SÈ
patikulaÑ gatakÈlato paÔÔhÈya bhikkhuÑ vÈ bhikkhuniÑ vÈ upasa~kamituÑ
dÈnaÑ vÈ dÈtuÑ dhammaÑ vÈ sotuÑ nÈlattha, evaÑ aÉÉhatiyesu mÈsesu
vÊtivattesu attano santike Ôhite paricÈrike pucchi “idÈni kittakaÑ
antovassaÑ3 avasiÔÔhan”ti. AÉÉhamÈso ayyeti. SÈ mÈtÈpit|naÑ sÈsanaÑ
pahiÓi “kasmÈ maÑ evar|pe bandhanÈgÈre pakkhipiÑsu, varaÑ tumhehi
maÑ lakkhaÓÈhataÑ katvÈ paresaÑ dÈsiÑ sÈvetuÑ, na evar|passa
micchÈdiÔÔhikassa kulassa dÈtuÑ, ÈgatakÈlato paÔÔhÈya
______________________________________________________________
1. AnupubbÊkathaÑ (SÊ), anupubbikathaÑ (I) 2. SeÔÔhigaÓakÈdayo (Ka)
3. Antovassassa (SÊ)
60 KhuddakanikÈya
bhikkhudassanÈdÊsu ekampi puÒÒaÑ kÈtuÑ na labhÈmÊ”ti. AthassÈ pitÈ

“dukkhitÈ1 vata me dhÊtÈ”ti anattamanataÑ pavedetvÈ paÒcadasa
kahÈpaÓasahassÈni pesesi, “imasmiÑ nagare SirimÈ nÈma gaÓikÈ atthi,
devasikaÑ sahassaÑ gaÓhÈti, imehi kahÈpaÓehi taÑ ÈnetvÈ sÈmikassa
niyyÈdetvÈ sayaÑ yathÈruci puÒÒÈni karot|”ti sÈsanaÑ ca pahiÓi. UttarÈ
tathÈ katvÈ sÈmikena SirimaÑ disvÈ “kimidan”ti vutte “sÈmi imaÑ
aÉÉhamÈsaÑ mama sahÈyikÈ tumhe paricaratu, ahaÑ pana imaÑ
aÉÉhamÈsaÑ dÈnaÒceva dÈtukÈmÈ dhammaÒca sotukÈmÈ”ti Èha. So taÑ
abhir|paÑ itthiÑ disvÈ uppannasineho “sÈdh|”ti sampaÔicchi.
UttarÈpi kho BuddhappamukhaÑ bhikhusaÑghaÑ nimantetvÈ “bhante
imaÑ aÉÉhamÈsaÑ aÒÒattha agantvÈ idheva bhikkhÈ gahetabbÈ”ti Satthu
paÔiÒÒaÑ gahetvÈ “ito dÈni paÔÔhÈya yÈva mahÈpavÈraÓÈ, tÈva SatthÈraÑ
upaÔÔhÈtuÑ dhammaÒca sotuÑ labhissÈmÊ”ti tuÔÔhamÈnasÈ “evaÑ yÈguÑ
pacatha, evaÑ bhattaÑ pacatha, evaÑ p|vaÑ pacathÈ”ti mahÈnase
sabbakiccÈni saÑvidahantÊ vicarati. AthassÈ sÈmiko “sve mahÈpavÈraÓÈ
bhavissatÊ”ti mahÈnasÈbhimukho vÈtapÈne ÔhatvÈ “kiÑ nu kho karontÊ sÈ
andhabÈlÈ vicaratÊ”ti oloketvÈ taÑ sedakilinnaÑ chÈrikÈya okiÓÓaÑ
a~gÈramasimakkhitaÑ tathÈ saÑvidahitvÈ vicaramÈnaÑ disvÈ “aho2
andhabÈlÈ evar|pe ÔhÈne imaÑ sirisampattiÑ nÈnubhavati, ‘muÓÉakasamaÓe
upaÔÔhahissÈmÊ’ti tuÔÔhacittÈ vicaratÊ”ti hasitvÈ apagaÒchi.
TasmiÑ apagate tassa santike ÔhitÈ SirimÈ “kiÑ nu kho oloketvÈ esa
hasatÊ”ti teneva vÈtapÈnena olokentÊ UttaraÑ disvÈ “imaÑ oloketvÈ iminÈ
hasitaÑ, addhÈ imassa etÈya saddhiÑ santhavo atthÊ”ti cintesi. SÈ kira
aÉÉhamÈsaÑ tasmiÑ gehe bÈhiraka-itthÊ hutvÈ vasamÈnÈpi taÑ sampattiÑ
anubhavamÈnÈ attano bÈhiraka-itthibhÈvaÑ ajÈnitvÈ “ahaÑ gharasÈminÊ”ti
saÒÒamakÈsi. SÈ UttarÈya ÈghÈtaÑ bandhitvÈ “dukkhamassÈ uppÈdessÈmÊ”ti
pÈsÈdÈ oruyha mahÈnasaÑ pavisitvÈ p|vapacanaÔÔhÈne pakkuthitaÑ3
kaÔacchunÈ ÈdÈya
______________________________________________________________
1. DuggatÈ (Ka) 2. AyaÑ (Ka) 3. PakkaÔÔhitaÑ (SÊ)
UttarÈbhimukhaÑ pÈyÈsi. UttarÈ taÑ ÈgacchantiÑ disvÈ “mama sahÈyikÈya

mayhaÑ upakÈro1 kato, cakkavÈÄaÑ atisambÈdhaÑ, brahmaloko atinÊcako,
mama pana sahÈyikÈya guÓova mahanto, ahampi etaÑ nissÈya dÈnaÒca
dÈtuÑ dhammaÒca sotuÑ labhiÑ, sace mama etissÈya upari kodho atthi,
idaÑ sappi maÑ dahatu, sace natthi, mÈ maÑ dahat|”ti2 taÑ mettÈya phari.
TÈya tassÈ matthake ÈsiÒcitampi pakkuthitasappi sÊtodakaÑ viya ahosi. Atha
naÑ “idaÑ sÊtalaÑ bhavissatÊ”ti puna kaÔacchukaÑ p|retvÈ ÈdÈya
ÈgacchantiÑ UttarÈya dÈsiyo disvÈ “are dubbinÊte na tvaÑ amhÈkaÑ ayyÈya
upari pakkasappiÑ ÈsiÒcituÑ anucchavikÈ”ti santajjentiyo ito cito ca uÔÔhÈya
hatthehi ca pÈdehi ca pothetvÈ bh|miyaÑ pÈtesuÑ, UttarÈ vÈrentÊpi vÈretuÑ
nÈsakkhi. Atha sÈ upari ÔhatvÈ sabbÈ dÈsiyo paÔibÈhitvÈ “kissa te evar|paÑ
bhÈriyaÑ kammaÑ katan”ti SirimaÑ ovaditvÈ uÓhodakena nhÈpetvÈ
satapÈkatelena abbhaÒji.
TasmiÑ khaÓe sÈ attano bÈhirakitthibhÈvaÑ ÒatvÈ cintesi “mayÈ
bhÈriyaÑ kammaÑ kataÑ sÈmikassa hasitamattakÈraÓÈ imissÈ upari
pakkasappiÑ ÈsiÒcantiyÈ, ayaÑ ‘gaÓhatha nan’ti dÈsiyo na ÈÓÈpetvÈ maÑ
viheÔhanakÈlepi sabbÈ dÈsiyo paÔibÈhitvÈ mayhaÑ kattabbameva akÈsi,
sacÈhaÑ imaÑ na khamÈpessÈmi, muddhÈ me sattadhÈ phaleyyÈ”ti tassÈ
pÈdam|le nipajjitvÈ “ayye khamÈhi me dosan”ti Èha. AhaÑ sappitikÈ dhÊtÈ,
pitari me khamÈpite khamissÈmÊti. Hotu ayye, pitarampi te PuÓÓaseÔÔhiÑ
khamÈpessÈmÊti. PuÓÓo mama vaÔÔe janakapitÈ, vivaÔÔe janakapitari
khamÈpite pana ahaÑ khamissÈmÊti. Ko pana te vivaÔÔe janakapitÈti.
SammÈsambuddhoti. MayhaÑ tena saddhiÑ vissÈso natthi, ahaÑ kiÑ
karissÈmÊti. SatthÈ sve bhikkhusaÑghaÑ ÈdÈya idhÈgamissati, tvaÑ
yathÈladdhaÑ sakkÈraÑ gahetvÈ idheva ÈgantvÈ taÑ khamÈpehÊti. SÈ “sÈdhu
ayye”ti uÔÔhÈya attano gehaÑ gantvÈ paÒcasataparicÈrikitthiyo ÈÓÈpetvÈ
nÈnÈvidhÈni khÈdanÊyabhojanÊyÈni ceva s|peyyÈni ca sampÈdetvÈ
punadivase taÑ sakkÈraÑ ÈdÈya UttarÈya gehaÑ ÈgantvÈ
Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa patte patiÔÔhÈpetuÑ avisahantÊ
aÔÔhÈsi, taÑ sabbaÑ gahetvÈ UttarÈva saÑvidahi.
______________________________________________________________
1. MahopakÈro (SÊ) 2. DahÊti (SÊ, Ka)
62 KhuddakanikÈya
SirimÈpi Satthu bhattakiccÈvasÈne saddhiÑ parivÈrena Satthu pÈdam|le

nipajji, atha naÑ SatthÈ pucchi “ko te aparÈdho”ti. “Bhante mayÈ hiyyo
idaÑ nÈma kataÑ, atha me sahÈyikÈ maÑ viheÔhayamÈnÈ dÈsiyo nivÈretvÈ
mayhaÑ upakÈrameva akÈsi, sÈhaÑ imissÈ guÓaÑ jÈnitvÈ imaÑ
khamÈpesiÑ, atha maÑ esÈ ‘tumhesu khamÈpitesu khamissÈmÊ’ti ÈhÈ”ti.
EvaÑ kira Uttareti. Œma bhante, sÊse me sahÈyikÈya pakkasappi Èsittanti.
Atha tayÈ kiÑ cintikanti. “CakkavÈÄaÑ atisambÈdhaÑ, brÈhmaloko
atinÊcako, mama sahÈyikÈya guÓova mahanto, ahaÑ hi etaÑ nissÈya
dÈnaÒca dÈtuÑ dhammaÒca sotuÑ alatthaÑ, sace me imissÈ upari kodho
atthi, idaÑ maÑ dahatu, no ce, mÈ dahat|”ti evaÑ cintetvÈ imaÑ mettÈya
phariÑ bhanteti. SatthÈ “sÈdhu sÈdhu Uttare, evaÑ kodhaÑ jinituÑ vaÔÔati.
Kodhano hi nÈma akkodhena, akkosako anakkosantena, paribhÈsako
aparibhÈsantena, thaddhamaccharÊ attano santakassa dÈnena, musÈvÈdÊ
saccavacanena jinitabbo”ti imamatthaÑ dassento–
“Akkodhena jine kodhaÑ, asÈdhuÑ sÈdhunÈ jine.
Jine kadariyaÑ dÈnena, saccenÈlikavÈdinan”ti1–
imaÑ gÈthaÑ vatvÈ gÈthÈpariyosÈne catusaccakathaÑ abhÈsi.
SaccapariyosÈne UttarÈ sakadÈgÈmiphale patiÔÔhahi, sÈmiko ca sasuro ca
sassu ca sotÈpattiphalaÑ sacchikariÑsu, SirimÈpi paÒcasataparivÈrÈ
sotÈpannÈ ahosi. AparabhÈge UttarÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane uppajji.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayeneva devacÈrikaÑ caranto
UttaraÑ devadhÊtaraÑ disvÈ–


______________________________________________________________
1. Khu 1. 46 piÔÔhe Dhammapade.

VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–paÔipucchi.

128. “IssÈ ca maccheramatho1 paÄÈso,

NÈhosi mayhaÑ gharamÈvasantiyÈ.
AkkodhanÈ bhattu vasÈnuvattinÊ,
Uposathe niccahamappamattÈ.
129. CÈtuddasiÑ paÒcadasiÑ, yÈ ca pakkhassa aÔÔhamÊ.

PÈÔihÈriyapakkhaÒca, aÔÔha~gasusamÈgataÑ.
130. UposathaÑ upavasissaÑ, sadÈ sÊlesu saÑvutÈ.

SaÒÒamÈ saÑvibhÈgÈ ca, vimÈnaÑ ÈvasÈmahaÑ.
131. PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ, musÈvÈdÈ ca saÒÒatÈ.

TheyyÈ ca aticÈrÈ ca, majjapÈnÈ ca ÈrakÈ.
132. PaÒcasikkhÈpade ratÈ, ariyasaccÈna kovidÈ.

UpÈsikÈ cakkhumato, Gotamassa yasassino.
133. SÈhaÑ sakena sÊlena, yasasÈ ca yasassinÊ.

Anubhomi sakaÑ puÒÒaÑ, sukhitÈ camhi’nÈmayÈ.

______________________________________________________________
1. Macchariyamatho ca (Ka)
64 KhuddakanikÈya

Manussabh|tÈ yamahaÑ akÈsiÑ.
devatÈpissa vissajjesi.
136. Mama ca bhante vacanena Bhagavato pÈde sirasÈ vandeyyÈsi

“UttarÈ nÈma bhante upÈsikÈ Bhagavato pÈde sirasÈ vandatÊ”ti.
AnacchariyaÑ kho panetaÑ bhante yaÑ maÑ BhagavÈ aÒÒatarasmiÑ
sÈmaÒÒaphale byÈkareyya, taÑ BhagavÈ sakadÈgÈmiphale byÈkÈsÊti.
128. Tattha issÈ ca maccheramatho paÄÈso, nÈhosi mayhaÑ

gharamÈvasantiyÈti yÈ ca agÈramajjhe vasantÊnaÑ aÒÒÈsaÑ itthÊnaÑ
sampatti-ÈdivisayÈ parasampatti-us|yanalakkhaÓÈ issÈ, yaÒca
tÈvakÈlikÈdivasenÈpi kiÒci yÈcantÈnaÑ adÈtukÈmatÈya
attasampattinig|hanalakkhaÓaÑ macchariyaÑ, yo ca kulapadesÈdinÈ parehi
yugaggÈhalakkhaÓo paÄÈso uppajjati1, so tividhopi pÈpadhammo gehe
ÔhitÈya mayhaÑ satipi paccayasamavÈye nÈhosi na uppajji. AkkodhanÈti
khantimettÈnuddayasampannatÈya akujjhanasabhÈvÈ. Bhattu vasÈnuvattinÊti
pubbuÔÔhÈnapacchÈnipÈtanÈdinÈ2 sÈmikassa anuk|labhÈvena vase
vattanasÊlÈ, manÈpacÈrinÊti attho. Uposathe niccahamappamattÈti ahaÑ
uposathasÊlarakkhaÓe niccaÑ appamattÈ appamÈdavihÈrinÊ.
129. Tameva uposathe appamÈdaÑ dassentÊ yesu divasesu taÑ

rakkhitabbaÑ, yÈdisaÑ yathÈ ca rakkhitabbaÑ, taÑ dassetuÑ
“cÈtuddasin”ti-ÈdimÈha. Tattha cÈtuddasiÑ paÒcadasinti pakkhassÈti
sambandho, accantasaÑyoge cetaÑ upayogavacanaÑ. YÈ ca3 pakkhassa
aÔÔhamÊti ettha cÈti vacanaseso. PÈÔihÈriyapakkhaÒcÈti4
paÔiharaÓakapakkhaÒca5, cÈtuddasÊpaÒcadasÊ-aÔÔhamÊnaÑ yathÈkkamaÑ
Èdito antato cÈti pavesananikkhamanavasena uposathasÊlassa paÔiharitabbaÑ
pakkhaÒca, terasÊ pÈÔipadÈ sattamÊ
______________________________________________________________
1. PaÄÈso iccete uppajjanti (SÊ) 2. PubbuÔÔhÈnapacchÈnipajjanÈdinÈ (SÊ)
3. YÈva (SÊ, Ka) 4. PÈÔihÈrikapakkhaÒcÈti (I, Ka)
5. PÈÔihÈriyaÑ pakkhaÒca (Ka)
navamÊ cÈti attho. AÔÔha~gasusamÈgatanti pÈÓÈtipÈtÈveramaÓÊ-ÈdÊhi

aÔÔhaha~gehi eva suÔÔhu samÈgataÑ samannÈgataÑ.
130. Upavasissanti upavasiÑ. AtÊtatthe hi idaÑ anÈgatavacanaÑ. Keci

pana “upavasiÑ”icceva paÔhanti. SadÈti sappaÔihÈrikesu1 sabbesu
uposathadivasesu. SÊles|ti uposathasÊlesu sÈdhetabbesu. NipphÈdetabbe hi
idaÑ bhummaÑ. SaÑvutÈti kÈyavÈcÈcittehi saÑvutÈ. SadÈti vÈ sabbakÈlaÑ.
SÊles|ti niccasÊlesu. SaÑvutÈti kÈyavÈcÈhi saÑvutÈ.
131. IdÈni taÑ niccasÊlaÑ dassetuÑ “pÈÓÈtipÈtÈ viratÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Tattha pÈÓoti vohÈrato satto, paramatthato jÊvitindriyaÑ. PÈÓassa atipÈto
pÈÓavadho pÈÓaghÈto pÈÓÈtipÈto, atthato pÈÓe pÈÓasaÒÒino
jÊvitindriyupacchedaka-upakkamasamuÔÔhÈpikÈ kÈyavacÊdvÈrÈnaÑ
aÒÒataradvÈrapavattÈ vadhakacetanÈ. Tato pÈÓÈtipÈtÈ. ViratÈti oratÈ,
nivattÈti attho.
MusÈvÈdÈti musÈ nÈma visaÑvÈdanapurekkhÈrassa atthabhaÒjanako
vacÊpayogo vÈ kÈyapayogo vÈ, visaÑvÈdanÈdhippÈyena parassa
visaÑvÈdakakÈyavacÊpayogasamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ musÈvÈdo. Atha vÈ musÈti
abh|taÑ atacchaÑ vatthu, vÈdoti tassa bh|tato tacchato viÒÒÈpetukÈmassa
tathÈ viÒÒattisamuÔÔhÈpikÈ cetanÈ. Tato musÈvÈdÈ saÒÒatÈ oratÈ, viratÈti
attho. Ca-saddo sampiÓÉanattho.
TheyyÈti theyyaÑ vuccati thenabhÈvo, corikÈya parassaharaÓanti attho.
Atthato parapariggahite parapariggahitasaÒÒino tadÈdÈyaka-
upakkamasamuÔÔhÈpikÈ theyyacetanÈ theyyaÑ. Tato theyyÈ saÒÒatÈ, ÈrakÈti
vÈ sambandho.
AticÈrÈti aticca cÈro aticÈro, lokamariyÈdaÑ atikkamitvÈ
agamanÊyaÔÔhÈne kÈmavasena cÈro micchÈcÈroti attho. AgamanÊyaÔÔhÈnaÑ
nÈma–purisÈnaÑ mÈturakkhitÈ piturakkhitÈ mÈtÈpiturakkhitÈ bhÈturakkhitÈ
bhaginirakkhitÈ ÒÈtirakkhitÈ gottarakkhitÈ
______________________________________________________________
1. SadÈti sabbesu aÔÔhasu pÈÔihÈriyesu (Ka)
66 KhuddakanikÈya
dhammarakkhitÈ sÈrakkhÈ saparidaÓÉÈti dasa, dhanakkÊtÈ chandavÈsinÊ

bhogavÈsinÊ paÔavÈsinÊ odapattakinÊ obhaÔacumbaÔÈ dÈsÊ ca bhariyÈ
kammakÈrÊ ca bhariyÈ dhajÈhaÔÈ muhuttikÈti dasÈti vÊsati itthiyo. ItthÊsu
pana dvinnaÑ sÈrakkhasaparidaÓÉÈnaÑ dasannaÒca dhanakkÊtÈdÊnanti
dvÈdasannaÑ aÒÒapurisÈ agamanÊyaÔÔhÈnaÑ, idameva idha adhippetaÑ.
LakkhaÓato pana asaddhammÈdhippÈyena kÈyadvÈrapavattÈ
agamanÊyaÔÔhÈnavÊtikkamacetanÈ aticÈro. TasmÈ aticÈrÈ.
MajjapÈnÈti majjaÑ vuccatimadanÊyaÔÔhena surÈ ca merayaÒca, pivanti
tenÈti pÈnaÑ, majjassa pÈnaÑ majjapÈnaÑ. YÈya dussÊlyacetanÈya
majjasa~khÈtaÑ piÔÔhasurÈ p|vasurÈ odaniyasurÈ kiÓÓapakkhittÈ
sambhÈrasaÑyuttÈti paÒcabhedaÑ suraÑ vÈ, pupphÈsavo phalÈsavo
madhvÈsavo guÄÈsavo sambhÈrasaÑyuttoti paÒcabhedaÑ merayaÑ vÈ bÊjato
paÔÔhÈya kusaggenÈpi pivati, sÈ cetanÈ majjapÈnaÑ. TasmÈ majjapÈnÈ ÈrakÈ
viratÈ.
132. EvaÑ “pÈÓÈtipÈtÈ viratÈ”ti-ÈdinÈ pahÈtabbadhammavasena

vibhajitvÈ dassitaÑ niccasÊlaÑ puna samÈdÈtabbatÈvasena ekato katvÈ
dassentÊ “paÒcasikkhÈpade ratÈ”ti Èha. Tattha sikkhÈpadanti
sikkhitabbapadaÑ, sikkhÈkoÔÔhÈsoti attho. Atha vÈ jhÈnÈdayo1 sabbepi
kusalÈ dhammÈ sikkhitabbato sikkhÈ, paÒcasu pana sÊla~gesu yaÑkiÒci
a~gaÑ tÈsaÑ sikkhÈnaÑ patiÔÔhÈnaÔÔhena padanti sikkhÈnaÑ padattÈ
sikkhÈpadaÑ, paÒca sÊla~gÈni. TasmiÑ paÒcavidhe sikkhÈpade ratÈ
abhiratÈti paÒcasikkhÈpade ratÈ. AriyasaccÈna kovidÈti
pariÒÒÈpahÈnasacchi kiriyÈbhÈvanÈbhisamayavasena
dukkhasamudayanirodhamaggasa~khÈtesu cat|su ariyasaccesu kusalÈ
nipuÓÈ, paÔividdhacatusaccÈti attho. GotamassÈti BhagavantaÑ gottena
kitteti. Yasassinoti kittimato, parivÈravato vÈ.
133. SÈhanti sÈ yathÈvuttaguÓÈ ahaÑ. Sakena sÊlenÈti anussukitÈdinÈ

attano sabhÈvasÊlena ca uposathasÊlÈdisamÈdÈnasÊlena ca kÈraÓabh|tena.
TaÑ hi sattÈnaÑ kammassakatÈya hitasukhÈvahatÈya ca visesato “sakan”ti
vuccati. TenevÈha–
______________________________________________________________
1. CetanÈdayo (Ka)
“TaÑ hi tassa sakaÑ hoti, taÒca ÈdÈya gacchati.

TaÒcassa anugaÑ hoti, chÈyÈva anapÈyinÊ”ti1.
YasasÈ ca yasassinÊti “UttarÈ upÈsikÈ sÊlÈcÈrasampannÈ anussukÊ
amaccharÊ akkodhanÈ”ti-ÈdinÈ “ÈgataphalÈ viÒÒÈtasÈsanÈ”ti-ÈdinÈ ca
yathÈbh|taguÓÈdhigatena jalatale telena viya samantato patthaÔena
kittisaddena yasassinÊ kittimatÊ, tena vÈ sÊlaguÓena idha adhigatena
yasaparivÈrena yasassinÊ sampannaparivÈrÈ. Anubhomi sakaÑ puÒÒanti
yath|pacitaÑ attano puÒÒaÑ paccanubhomi. Yassa hi puÒÒaphalaÑ
anubh|yati, phal|pacÈrena taÑ puÒÒampi anubh|yatÊti vuccati. Atha vÈ
puthujjanabhÈvato sucaritaphalampi “puÒÒan”ti vuccati. YathÈha
“kusalÈnaÑ bhikkhave dhammÈnaÑ samÈdÈnahetu evamidaÑ puÒÒaÑ
pavaÉÉhatÊ”ti. SukhitÈ camhi’nÈmayÈti dibbasukhena ca phalasukhena ca
sukhitÈ camhi bhavÈmi, kÈyikacetasikadukkhÈbhÈvato anÈmayÈ arogÈ.
136. Mama cÈti ca-saddo samuccayattho. Tena “mama vacanena ca

vandeyyÈsi, na tava sabhÈvenevÈ”ti vandanaÑ samuccinoti. Anacchariyanti-
ÈdinÈ attano ariyasÈvikÈbhÈvassa pÈkaÔabhÈvaÑ dasseti. TaÑ BhagavÈti-Èdi
sa~gÊtikÈravacanaÑ. SesaÑ vuttanayamevÈti.
UttarÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
16. SirimÈvimÈnavaÓÓanÈ
YuttÈ ca te parama-ala~katÈ hayÈti SirimÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. Tena ca samayena
heÔÔhÈ anantaravatthumhi vuttÈ SirimÈ gaÓikÈ sotÈpattiphalassa adhigatattÈ
vissajjitakiliÔÔhakammantÈ hutvÈ saÑghassa aÔÔha salÈkabhattÈni paÔÔhapesi.
Œdito paÔÔhÈya nibaddhaÑ aÔÔha bhikkh| gehaÑ Ègacchanti. SÈ “sappiÑ
gaÓhatha khÊraÑ gaÓhathÈ”ti-ÈdÊni vatvÈ tesaÑ patte p|reti, ekena laddhaÑ
tiÓÓampi catunnampi pahoti, devasikaÑ soÄasakahÈpaÓaparibbayena
piÓÉapÈto dÊyati. AthekadivasaÑ eko bhikkhu tassÈ
______________________________________________________________
68 KhuddakanikÈya
gehe aÔÔhakabhattaÑ1 bhuÒjitvÈ tiyojanamatthake ekaÑ vihÈraÑ agamÈsi.

Atha naÑ sÈyaÑ2 therupaÔÔhÈne nisinnaÑ pucchiÑsu “Èvuso kahaÑ
bhikkhaÑ gahetvÈ idhÈgatosÊ”ti. SirimÈya aÔÔhakabhattaÑ me bhuttanti. TaÑ
manÈpaÑ katvÈ deti Èvusoti. Na sakkÈ tassÈ bhattaÑ vaÓÓetuÑ, atipaÓÊtaÑ
katvÈ deti, ekena laddhaÑ tiÓÓampi catunnampi pahoti, tassÈ pana
deyyadhammatopi dassanameva uttaritaraÑ. SÈ hi itthÊ evar|pÈ ca evar|pÈ
cÈti tassÈ guÓe kathesi.
Atheko bhikkhu tassÈ guÓakathaÑ sutvÈ adisvÈpi savaneneva sinehaÑ

uppÈdetvÈ “mayÈ tattha gantvÈ taÑ daÔÔhuÑ vaÔÔatÊ”ti attano vassaggaÑ
kathetvÈ taÑ bhikkhuÑ ÔhitikaÑ pucchitvÈ “sve Èvuso tasmiÑ gehe tvaÑ
saÑghatthero hutvÈ aÔÔhakabhattaÑ labhissasÊ”ti sutvÈ ta~khaÓaÒÒeva
pattacÊvaramÈdÈya pakkanto pÈtova aruÓe uggacchante salÈkaggaÑ
pavisitvÈ Ôhito saÑghatthero hutvÈ tassÈ gehe aÔÔhakabhattaÑ labhi. Yo pana
so bhikkhu hiyyo bhuÒjitvÈ pakkÈmi, tassa gatavelÈyamevassÈ sarÊre rogo
uppajji. TasmÈ ÈbharaÓÈni omuÒcitvÈ nipajji. AthassÈ dÈsiyo aÔÔhakabhattaÑ
labhituÑ Ègate bhikkh| disvÈ ÈrocesuÑ. SÈ gantvÈ sahatthÈ patte gahetuÑ
vÈ nisÊdÈpetuÑ3 vÈ asakkontÊ dÈsiyo ÈÓÈpesi “ammÈ patte gahetvÈ ayye
nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ pÈyetvÈ khajjakaÑ datvÈ bhattavelÈya patte p|retvÈ
dethÈ”ti. TÈ “sÈdhu ayye”ti bhikkh| pavesetvÈ yÈguÑ pÈyetvÈ khajjakaÑ
datvÈ bhattavelÈya bhattassa patte p|retvÈ tassÈ ÈrocayiÑsu, sÈ “maÑ
pariggahetvÈ netha, ayye vandissÈmÊ”ti vatvÈ tÈhi pariggahetvÈ bhikkh|naÑ
santikaÑ nÊtÈ vedhamÈnena sarÊrena bhikkh| vandi. So bhikkhu taÑ
oloketvÈ cintesi “gilÈnÈya tÈva ayaÑ etissÈ r|pasobhÈ, arogakÈle pana
sabbÈbharaÓapaÔimaÓÉitÈya imissÈ kÊdisÊ r|pasampattÊ”ti. Athassa
anekavassakoÔisannicito kileso samudÈcari, so aÒÒÈÓÊ hutvÈ bhattaÑ
bhuÒjituÑ asakkonto pattaÑ ÈdÈya vihÈraÑ gantvÈ pattaÑ pidhÈya
ekamante ÔhapetvÈ cÊvarakaÓÓaÑ pattharitvÈ nipajji. Atha naÑ eko
sahÈyako bhikkhu yÈcantopi bhojetuÑ nÈsakkhi, so chinnabhatto ahosi.
______________________________________________________________
1. AÔÔhasalÈkabhattaÑ (Ka) 2. SÈyanhe (SÊ) 3. DÈpetuÑ (Ka)
TaÑ divasameva sÈyanhasamaye SirimÈ kÈlamakÈsi. RÈjÈ Satthu

sÈsanaÑ pesesi “bhante JÊvakassa kaniÔÔhabhaginÊ SirimÈ kÈlamakÈsÊ”ti.
SatthÈ taÑ sutvÈ raÒÒo sÈsanaÑ pahiÓi “SirimÈya sarÊrajhÈpanakiccaÑ
natthi, ÈmakasusÈne taÑ yathÈ kÈkÈdayo na khÈdanti, tathÈ nipajjÈpetvÈ
rakkhÈpethÈ”ti. RÈjÈ tathÈ akÈsi. PaÔipÈÔiyÈ tayo divasÈ atikkantÈ, catutthe
divase sarÊraÑ uddhumÈyi, navahi vaÓamukhehi puÄavakÈ pagghariÑsu,
sakalasarÊraÑ bhinnasÈlibhattacÈÔi viya ahosi. RÈjÈ nagare bheriÑ carÈpesi
“ÔhapetvÈ geharakkhaÓakadÈrake SirimÈya dassanatthaÑ anÈgacchantÈnaÑ
aÔÔha kahÈpaÓÈ daÓÉo”ti. Satthu santikaÒca pesesi “Buddhappamukho kira
saÑgho SirimÈya dassanatthaÑ Ègacchat|”ti. SatthÈ bhikkh|naÑ ÈrocÈpesi
“SirimÈya dassanatthaÑ gamissÈmÈ”ti.
Sopi daharabhikkhu cattÈro divase kassaci vacanaÑ aggahetvÈ
chinnabhattova nipajji. Patte bhattaÑ p|tikaÑ jÈtaÑ, patte malampi uÔÔhahi.
Atha so sahÈyakabhikkhunÈ upasa~kamitvÈ “Èvuso SatthÈ SirimÈya
dassanatthaÑ gacchatÊ”ti vuccamÈno tathÈ chÈtajjhattopi1 “SirimÈ”ti
vuttapadeyeva2 sahalÈ uÔÔhahitvÈ “SatthÈ sirimaÑ daÔÔhuÑ gacchati, tvampi
gamissasÊ”ti. “Œma gamissÈmÊ”ti bhattaÑ chaÉÉetvÈ pattaÑ dhovitvÈ
thavikÈya pakkhipitvÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ agamÈsi. SatthÈ
bhikkhusaÑghaparivuto ekapasse aÔÔhÈsi, bhikkhunisaÑghopi rÈjaparisÈpi
upÈsakaparisÈpi upÈsikÈparisÈpi ekekapasse aÔÔhaÑsu.
SatthÈ rÈjÈnaÑ pucchi “kÈ esÈ mahÈrÈjÈ”ti. Bhante JÊvakassa
kaniÔÔhabhaginÊ SirimÈ nÈmÈti. SirimÈ esÈti. Œma bhanteti. Tena hi nagare
bheriÑ carÈpehi “sahassaÑ datvÈ SirimaÑ gaÓhant|”ti. RÈjÈ tathÈ kÈresi,
ekopi “han”ti vÈ “hun”ti vÈ vadanto nÈma nÈhosi. RÈjÈ Satthu Èrocesi “na
gaÓhanti bhante”ti, tena hi mahÈrÈja agghaÑ ohÈpehÊti3. RÈjÈ “paÒcasatÈni
datvÈ gaÓhant|”ti bheriÑ carÈpetvÈ kaÒci gaÓhanakaÑ adisvÈ
“aÉÉhateyyasatÈni, dvesatÈni, sataÑ, paÒÒÈsaÑ, paÒcavÊsati, vÊsati
kahÈpaÓe, dasakahÈpaÓe, paÒca kahÈpaÓe, ekaÑ kahÈpaÓaÑ, aÉÉhaÑ,
pÈdaÑ, mÈsakaÑ,
______________________________________________________________
1. ChÈtattopi (Ka) 2. Vutteyeva (Ka) 3. AÉÉhaÑ osÈdehÊtiÑ (SÊ)
70 KhuddakanikÈya
kÈkaÓikaÑ datvÈ SirimaÑ gaÓhant|”ti bheriÑ carÈpetvÈ “mudhÈpi

gaÓhant|”ti bheriÑ carÈpesi, tathÈpi “han”ti vÈ “hun”ti vÈ vadanto1 nÈma
nÈhosi. RÈjÈ “mudhÈpi bhante gaÓhanto natthÊ”ti Èha. SatthÈ “passatha
bhikkhave mahÈjanassa piyamÈtugÈmaÑ, imasmiÑ yeva nagare sahassaÑ
datvÈ pubbe ekadivasaÑ labhiÑsu, idÈni mudhÈpi gaÓhanto natthi evar|paÑ
nÈma r|paÑ khayavayappattaÑ Èharimehi ala~kÈrehi vicittakataÑ
navannaÑ vaÓamukhÈnaÑ vasena arubh|taÑ tÊhi aÔÔhisatehi samussitaÑ
niccÈturaÑ kevalaÑ bÈlamahÈjanena bahudhÈ sa~kappitatÈya
bahusa~kappaÑ addhuvaÑ attabhÈvan”ti dassento–
“Passa cittakataÑ bimbaÑ, arukÈyaÑ samussitaÑ.
ŒturaÑ bahusa~kappaÑ, yassa natthi dhuvaÑ ÔhitÊ”ti2–
gÈthamÈha. DesanÈpariyosÈne SirimÈya paÔibaddhacitto bhikkhu
vigatachandarÈgo hutvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi,
caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi.
Tena ca samayena SirimÈ devakaÒÒÈ attano vibhavasamiddhiÑ oloketvÈ
ÈgataÔÔhÈnaÑ olokentÊ purimattabhÈve attano sarÊrasamÊpe
bhikkhusaÑghaparivutaÑ BhagavantaÑ ÔhitaÑ mahÈjanakÈyaÒca
sannipatitaÑ disvÈ paÒcahi devakaÒÒÈsatehi parivutÈ paÒcahi rathasatehi
dissamÈnakÈyÈ ÈgantvÈ rathato otaritvÈ3 saparivÈrÈ BhagavantaÑ vanditvÈ
kataÒjalÊ aÔÔhÈsi. Tena ca samayena ÈyasmÈ Va~gÊso Bhagavato avid|re
Ôhito hoti, so BhagavantaÑ etadavoca “paÔibhÈti maÑ BhagavÈ ekaÑ
paÒhaÑ pucchitun”ti. “PaÔibhÈtu taÑ Va~gÊsÈ”ti BhagavÈ avoca. ŒyasmÈ
Va~gÊso taÑ SirimaÑ devadhÊtaraÑ–
137. “YuttÈ ca te parama-ala~katÈ hayÈ,

AdhomukhÈ aghasigamÈ balÊ javÈ.
AbhinimmitÈ paÒcarathÈsatÈ ca te,
Anventi taÑ sÈrathicoditÈ hayÈ.
______________________________________________________________
1. Vutto (Ka) 2. Khu 2. 362 piÔÔhe. 3. OrohitvÈ (SÊ, I)
138. SÈ tiÔÔhasi rathavare ala~katÈ,

ObhÈsayaÑ jalamiva joti pÈvako.
PucchÈmi taÑ varatanu anomadassane,
KasmÈ nu kÈyÈ anadhivaraÑ upÈgamÊ”ti–
paÔipucchi.
137. Tattha yuttÈ ca te parama-ala~katÈ hayÈti paramaÑ ativiya

visesato ala~katÈ, paramehi vÈ uttamehi dibbehi assÈla~kÈrehi ala~katÈ,
paramÈ vÈ aggÈ seÔÔhÈ ÈjÈnÊyÈ sabbÈla~kÈrehi ala~katÈ hayÈ assÈ te tava
rathe yojitÈ, yuttÈ vÈ te rathassa ca anucchavikÈ, aÒÒamaÒÒaÑ vÈ sadisatÈya
yuttÈ saÑsaÔÔhÈti attho. Ettha ca “parama-ala~katÈ”ti purimasmiÑ pakkhe
sandhiÑ akatvÈ dutiyasmiÑ pakkhe avibhattikaniddeso daÔÔhabbo.
AdhomukhÈti heÔÔhÈmukhÈ. Yadipi te padÈ pakatiyÈva ÔhitÈ, devalokato
orohaÓavasena “adhomukhÈ”ti vuttÈ. AghasigamÈti vehÈsaÑgamÈ. BalÊti
balavanto. JavÈti javanakÈ, balavanto ceva vegavanto cÈti attho.
AbhinimmitÈti tava puÒÒakammena nimmitÈ nibbattÈ. SayaÑ nimmitameva
vÈ sandhÈya “abhinimmitÈ”ti vuttaÑ NimmÈnaratibhÈvato SirimÈya
devadhÊtÈya. PaÒcarathÈsatÈti gÈthÈsukhatthaÑ thakÈrassa dÊghaÑ
li~gavipallÈsaÒca katvÈ vuttaÑ, vibhatti-alopo vÈ daÔÔhabbo, paÒca
rathasatÈnÊti attho. Anventi taÑ sÈrathicoditÈ hayÈti sÈrathÊhi coditÈ viya
rathesu yuttÈ ime hayÈ bhadde devate taÑ anugacchanti. “SÈrathi-acoditÈ”ti
keci paÔhanti, sÈrathÊhi acoditÈ eva anugacchantÊti attho. “SÈrathicoditÈ
hayÈ”ti ekaÑyeva vÈ padaÑ gÈthÈsukhatthaÑ dÊghaÑ katvÈ vuttaÑ,
sÈrathicoditahayÈ paÒca rathasatÈti yojanÈ.
138. SÈ tiÔÔhasÊti sÈ tvaÑ tiÔÔhasi. Rathavareti rathuttame. Ala~katÈti

saÔÔhisakaÔabhÈrehi dibbÈla~kÈrehi ala~katasarÊrÈ. ObhÈsayaÑ jalamiva joti
pÈvakoti obhÈsentÊ jotiriva jalantÊ pÈvako viya ca tiÔÔhasi, samantato
obhÈsentÊ jalantÊ tiÔÔhasÊti vuttaÑ hoti. “JotÊ”ti ca
candimas|riyanakkhattatÈrakar|pÈnaÑ sÈdhÈraÓanÈmaÑ. Varatan|ti
uttamar|padhare sabba~gasobhane. Tato eva
72 KhuddakanikÈya
anomadassane alÈmakadassane, dassanÊye pÈsÈdiketi attho. KasmÈ nu kÈyÈ

anadhivaraÑ upÈgamÊti kuto nÈma devakÈyato anuttaraÑ
SammÈsambuddhaÑ payirupÈsanÈya upagaÒchi upagatÈsi.
EvaÑ therena pucchitÈ sÈ devatÈ attÈnaÑ ÈvikarontÊ–
139. “KÈmaggapattÈnaÑ yamÈhunuttaraÑ,

NimmÈya nimmÈya ramanti devatÈ.
TasmÈ kÈyÈ accharÈ kÈmavaÓÓinÊ,
IdhÈgatÈ anadhivaraÑ namassitun”ti–
gÈthamÈha.
139. Tattha kÈmaggapattÈnaÑ yamÈhunuttaranti kÈm|pabhogehi

aggabhÈvaÑ pattÈnaÑ ParanimmitavasavattÊnaÑ devÈnaÑ yaÑ devakÈyaÑ
yasena bhogÈdivasena ca anuttaranti vadanti, tato kÈyÈ. NimmÈya nimmÈya
ramanti devatÈti NimmÈnaratidevatÈ attanÈ yathÈrucite kÈme sayaÑ
nimminitvÈ nimminitvÈ ramanti kÊÄanti laÄantÈ1 abhiramanti. TasmÈ kÈyÈti
tasmÈ NimmÈnaratidevanikÈyÈ. KÈmavaÓÓinÊti kÈmar|padharÈ
yathicchitar|padhÈrinÊ. IdhÈgatÈti idha imasmiÑ manussaloke, imaÑ vÈ
manussalokaÑ ÈgatÈ.
EvaÑ devatÈya attano NimmÈnaratidevatÈbhÈve kathite puna thero
tassÈ purimabhavaÑ tattha katapuÒÒakammaÑ laddhiÒca kathÈpetukÈmo–
140. “KiÑ tvaÑ pure sucaritamÈcarÊdha2,

Kena’cchasi tvaÑ amitayasÈ sukhedhitÈ.
IddhÊ ca te anadhivarÈ viha~gamÈ,
VaÓÓo ca te dasa disÈ virocati.
141. Devehi tvaÑ parivutÈ sakkatÈ casi,

Kuto cutÈ sugatigatÈsi devate.
Kassa vÈ tvaÑ vacanakarÈnusÈsaniÑ,
Œcikkha me tvaÑ yadi BuddhasÈvikÈ”ti–
dve gÈthÈ abhÈsi.
______________________________________________________________
1. RamantÈ kÊÄantÊ laÄantÊ (SÊ) 2. AcÈridha (I)
140. Tattha ÈcarÊti dighaÑ katvÈ vuttaÑ, upacinÊti attho. IdhÈti

nipÈtamattaÑ, idha vÈ imasmiÑ devattabhÈve. Kena’cchasÊti kena
puÒÒakammena assatthÈ acchasi. “KenÈsi tvan”ti paÔhanti. AmitayasÈti na
mitayasÈ anappakaparivÈrÈ. SukhedhitÈti sukhena vaÉÉhitÈ,
suparibr|hitadibbasukhÈti attho. IddhÊti dibbÈnubhÈvo. AnadhivarÈti adhikÈ
visiÔÔhÈ aÒÒÈ etissÈ natthÊti anadhivarÈ, ati-uttamÈti attho. Viha~gamÈti
vehÈsagÈminÊ. Dasa disÈti dasapi disÈ. VirocatÊti obhÈseti.
141. ParivutÈ sakkatÈ casÊti samantato parivÈritÈ sambhÈvitÈ ca asi.

Kuto cutÈ sugatigatÈsÊti paÒcasu gatÊsu kataragatito cutÈ hutvÈ sugatiÑ
imaÑ devagatiÑ paÔisandhivasena upagatÈ asi. Kassa vÈ tvaÑ
vacanakarÈnusÈsaninti kassa nu vÈ Satthu sÈsane pÈvacane
ovÈdÈnusÈsanisampaÔicchanena tvaÑ vacanakarÈ asÊti yojanÈ. Kassa vÈ
tvaÑ Satthu vacanakarÈ anusÈsakassa anusiÔÔhiyaÑ patiÔÔhÈnenÈti evaÑ vÈ
ettha attho daÔÔhabbo. EvaÑ anuddesikavasena tassÈ laddhiÑ pucchitvÈ puna
uddesikavasena “Ècikkha me tvaÑ yadi BuddhasÈvikÈ”ti pucchati. Tattha
BuddhasÈvikÈti sabbampi ÒeyyadhammaÑ sayambhuÒÈÓena hatthatale
ÈmalakaÑ viya paccakkhato buddhattÈ Buddhassa Bhagavato
dhammassavanante jÈtÈti BuddhasÈvikÈ.
EvaÑ therena pucchitamatthaÑ kathentÊ devatÈ imÈ gÈthÈ abhÈsi–
142. “Nagantare nagaravare sumÈpite,

ParicÈrikÈ rÈjavarassa sirimato.
Nacce gÊte paramasusikkhitÈ ahuÑ,
SirimÈti maÑ RÈjagahe avediÑsu.
143. Buddho ca me isinisabho vinÈyako,

AdesayÊ samudayadukkhaniccataÑ.
Asa~khataÑ dukkhanirodha sassataÑ,
MaggaÒcimaÑ akuÔilamaÒjasaÑ sivaÑ.
74 KhuddakanikÈya
144. SutvÈnahaÑ amatapadaÑ asa~khataÑ,

TathÈgatassa’nadhivarassa sÈsanaÑ.
SÊlesvahaÑ paramasusaÑvutÈ ahuÑ,
Dhamme ÔhitÈ naravarabuddhadesite1.
145. ©atvÈnahaÑ virajapadaÑ asa~khataÑ,

TathÈgatena’nadhivarena desitaÑ.
TatthevahaÑ samathasamÈdhimÈphusiÑ,
SÈyeva me paramaniyÈmatÈ ahu.
146. LaddhÈnahaÑ amatavaraÑ visesanaÑ,

EkaÑsikÈ abhisamaye visesiya.
AsaÑsayÈ bahujanap|jitÈ ahaÑ,
KhiÉÉÈratiÑ paccanubhoma’nappakaÑ.
147. EvaÑ ahaÑ amatadasa’mhi2 devatÈ,

TathÈgatassa’nadhivarassa sÈvikÈ.
DhammaddasÈ paÔhamaphale patiÔÔhitÈ,
SotÈpannÈ na ca pana matthi duggati.
148. SÈ vandituÑ anadhivaraÑ upÈgamiÑ,

PÈsÈdike kusalarate ca bhikkhavo.
NamassituÑ samaÓasamÈgamaÑ sivaÑ,
SagÈravÈ sirimato dhammarÈjino.
149. DisvÈ muniÑ muditamana’mhi pÊÓitÈ,

TathÈgataÑ naravaradammasÈrathiÑ.
TaÓhacchidaÑ kusalarataÑ vinÈyakaÑ,
VandÈmahaÑ paramahitÈnukampakan”ti.
142. Tattha nagantareti

IsigilivepullavebhÈrapaÓÉavagijjhak|Ôasa~khÈtÈnaÑ paÒcannaÑ pabbatÈnaÑ
antare vemajjhe, yato taÑ nagaraÑ “giribbajan”ti
______________________________________________________________
1. NaravarabuddhabhÈsite (SÊ) 2. Amatarasamhi (Ka)
vuccati. Nagaravareti uttamanagare, RÈjagahaÑ sandhÈyÈha. SumÈpiteti

MahÈgovindapaÓÉitena vatthuvijjÈvidhinÈ sammadeva nivesite. ParicÈrikÈti
saÑgÊtaparicariyÈya upaÔÔhÈyikÈ. RÈjavarassÈti BimbisÈramahÈrÈjassa.
Sirimatoti ettha “sirÊti buddhipuÒÒÈnaÑ adhivacanan”ti vadanti. Atha vÈ
puÒÒanibbattÈ sarÊraso bhaggÈdisampatti katapuÒÒaÑ1 nissayati,
katapuÒÒehi vÈ nissÊyatÊti “sirÊ”ti vuccati, sÈ etassa atthÊti SirimÈ, tassa
sirimato. ParamasusikkhitÈti ativiya sammadeva ca sikkhitÈ. Ahunti ahosiÑ.
AvediÑs|ti aÒÒÈsuÑ.
143. Isinisabhoti gavasatajeÔÔhako usabho, gavasahassajeÔÔhako

vasabho, vajasatajeÔÔhako vÈ usabho, vajasahassajeÔÔhako vasabho,
sabbagavaseÔÔho sabbaparissayasaho seto pÈsÈdiko mahÈbhÈravaho
asanisatasaddehipi asampakampiyo nisabho. YathÈ so attano nisabhabalena
samannÈgato cat|hi pÈdehi pathaviÑ uppÊÄetvÈ kenaci parissayena akampiyo
acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati, evaÑ BhagavÈ dasahi tathÈgatabalehi samannÈgato
cat|hi vesÈrajjapÈdehi aÔÔhaparisapathaviÑ uppÊÄetvÈ sadevake loke kenaci
paccatthikena paccÈmittena akampiyo acalaÔÔhÈnena tiÔÔhati, tasmÈ nisabho
viyÈti nisabho. SÊlÈdÊnaÑ dhammakkhandhÈnaÑ esanaÔÔhena “isÊ”ti
laddhavohÈresu sekkhÈsekkha-isÊsu nisabho, isÊnaÑ vÈ nisabho, isi ca so
nisabho cÈti vÈ isinisabho. Veneyyasatte vinetÊti vinÈyako, nÈyakavirahitoti
vÈ vinÈyako, sayambh|ti attho.
AdesayÊ samudayadukkhaniccatanti samudayasaccassa ca
dukkhasaccassa ca aniccataÑ vayadhammataÑ abhÈsi. Tena “yaÑkiÒci
samudayadhammaÑ, sabbaÑ taÑ nirodhadhamman”ti attano
abhisamayaÒÈÓassa pavatti-ÈkÈraÑ dasseti. Samudayadukkhaniccatanti vÈ
samudayasaccaÒca dukkhasaccaÒca aniccataÒca. Tattha
samudayasaccadukkhasaccaggahaÓena vipassanÈya bh|miÑ dasseti,
aniccatÈgahaÓena tassÈ pavatti-ÈkÈraÑ dasseti. Sa~khÈrÈnaÑ hi aniccÈkÈre
vibhÈvite dukkhÈkÈro anattÈkÈropi vibhÈvitoyeva hoti
______________________________________________________________
1. KatapuÒÒe (SÊ)
76 KhuddakanikÈya
taÑnibandhanattÈ tesaÑ. TenÈha “yadaniccaÑ, taÑ dukkhaÑ, yaÑ

dukkhaÑ, tadanattÈ”ti1. Asa~khataÑ dukkhanirodha sassatanti kenaci
paccayena na sa~khatanti asa~khataÑ, sabbakÈlaÑ tathabhÈvena sassataÑ,
sakalavaÔÔadukkhanirodhabhÈvato dukkhanirodhaÑ ariyasaccaÒca me
adesayÊti yojanÈ. MaggaÒcimaÑ akuÔilamaÒjasaÑ sivanti
antadvayaparivajjanena kuÔilabhÈvakarÈnaÑ mÈyÈdÊnaÑ kÈyava~kÈdÊnaÒca
pahÈnena akuÔilaÑ, tato eva aÒjasaÑ, asivabhÈvakarÈnaÑ kÈmarÈgÈdÊnaÑ
samucchindanena sivaÑ nibbÈnaÑ. Magganti nibbÈnatthikehi maggÊyati,
kilese vÈ mÈrento gacchatÊti “maggo”ti laddhanÈmaÑ idaÑ tumhÈkaÒca
mamaÒca paccakkhabh|taÑ dukkhanirodhagÈminipaÔipadÈsa~khÈtaÑ
ariyasaccaÒca2 me adesayÊti yojanÈ.
144. SutvÈnahaÑ amatapadaÑ asa~khataÑ, TathÈgatassa’nadhivarassa

sÈsananti ettha ayaÑ sa~khepattho–tathÈ ÈgamanÈdi-atthena TathÈgatassa
sadevake loke aggabhÈvato anadhivarassa SammÈsambuddhassa
amatapadaÑ asa~khataÑ nibbÈnaÑ uddissa desitattÈ, amatassa vÈ
nibbÈnassa paÔipajjanupÈyattÈ kenacipi asa~kharaÓÊyattÈ ca amatapadaÑ
asa~khataÑ sÈsanaÑ saddhammaÑ ahaÑ sutvÈnÈti. SÊlesvahanti sÊlesu
nipphÈdetabbesu ahaÑ. ParamasusaÑvutÈti ativiya sammadeva saÑvutÈ.
Ahunti ahosiÑ. Dhamme ÔhitÈti paÔipattidhamme patiÔÔhitÈ.
145. ©atvÈnÈti sacchikiriyÈbhisamayavasena jÈnitvÈ. TatthevÈti tasmiÑ

yeva khaÓe, tasmiÑyeva vÈ attabhÈve. SamathasamÈdhimÈphusinti
paccanÊkadhammÈnaÑ samucchedavasena samanato v|pasamanato
paramatthasamathabh|taÑ lokuttarasamÈdhiÑ ÈphusiÑ adhigacchiÑ. Yadipi
yasmiÑ khaÓe nirodhassa sacchikiriyÈbhisamayo, tasmiÑyeva khaÓe
maggassa bhÈvanÈbhisamayo, ÈrammaÓapaÔivedhaÑ pana
bhÈvanÈpaÔivedhasseva purimasiddhikÈraÓaÑ viya katvÈ dassetuÑ–
“©atvÈnahaÑ virajapadaÑ asa~khataÑ,
TathÈgatena’nadhivarena desitaÑ.
TatthevahaÑ samathasamÈdhimÈphusin”ti vuttaÑ yathÈ “cakkhuÑ ca
paÔicca r|pe ca uppajjati cakkhuviÒÒÈÓan”ti3. ©atvÈnÈti vÈ
samÈnakÈlavasena vuttanti
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 19 piÔÔhe. 2. AriyamaggaÒca (SÊ, Ka)
3. Ma 1. 326; Ma 3. 328; SaÑ 2. 261 piÔÔhesu.
veditabbaÑ yathÈ “nihantvÈna tamaÑ1 sabbaÑ, Èdicco nabhamuggato”ti.

SÈyevÈti yÈ lokuttarasamÈdhiphusanÈ laddhÈ, sÈyeva. ParamaniyÈmatÈti
paramÈ uttamÈ magganiyÈmatÈ.
146. Visesananti puthujjanehi visesakaÑ visiÔÔhabhÈvasÈdhakaÑ.

EkaÑsikÈti “SammÈsambuddho BhagavÈ, svÈkkhÈto dhammo, suppaÔipanno
saÑgho”ti ekaÑsagÈhavatÊ ratanattaye nibbicikicchÈ. Abhisamaye visesiyÈti
saccapaÔivedhavasena visesaÑ patvÈ. “VisesinÊ”tipi paÔhanti,
abhisamayahetu visesavatÊti attho. AsaÑsayÈti soÄasavatthukÈya
aÔÔhavatthukÈya ca vicikicchÈya pahÊnattÈ apagatasaÑsayÈ. “AsaÑsiyÈ”ti
keci paÔhanti. Bahujanap|jitÈti sugatÊti parehi patthanÊyaguÓÈti attho.
KhiÉÉÈratinti khiÉÉÈbh|taÑ ratiÑ, atha vÈ khiÉÉaÒca ratiÒca
khiÉÉÈvihÈraÒca ratisukhaÒca.
147. Amatadasa’mhÊti amatadasÈ nibbÈnadassÈvinÊ amhi.

DhammaddasÈti catusaccadhammaÑ diÔÔhavatÊ. SotÈpannÈti
ariyamaggasotaÑ Èdito pattÈ. Na ca pana matthi duggatÊti na ca pana me
atthi duggati avinipÈtadhammattÈ.
148. PÈsÈdiketi pasÈdÈvahe. Kusalarateti kusale anavajjadhamme

nibbÈne rate. Bhikkhavoti bhikkh| namassituÑ upÈgaminti yojanÈ.
SamaÓasamÈgamaÑ sivanti samaÓÈnaÑ samitapÈpÈnaÑ
BuddhabuddhasÈvakÈnaÑ sivaÒca dhammaÑ khemaÑ samÈgamaÑ
sa~gamaÑ payirupÈsituÑ upÈgaminti sambandho. Sirimato dhammarÈjinoti
bhummatthe sÈmivacanaÑ, sirimati dhammarÈjinÊti attho. Evameva ca keci
paÔhanti.
149. Muditamana’mhÊti moditamanÈ amhi. PÊÓitÈti tuÔÔhÈ,

pÊtirasavasena vÈ tittÈ. NaravaradammasÈrathinti naravaro ca so
aggapuggalattÈ, dammÈnaÑ dametabbÈnaÑ veneyyÈnaÑ
nibbÈnÈbhimukhaÑ sÈraÓato dammasÈrathi cÈti naravaradammasÈrathi, taÑ.
ParamahitÈnukampakanti paramena uttamena hitena sabbasattÈnaÑ
anukampakaÑ.
______________________________________________________________
1. NihantvÈ timiraÑ (SÊ)
78 KhuddakanikÈya
EvaÑ SirimÈ devadhÊtÈ attano laddhipavedanamukhena ratanattaye

pasÈdaÑ pavedetvÈ BhagavantaÑ bhikkhusaÑghaÒca vanditvÈ padakkhiÓaÑ
katvÈ devalokameva gatÈ. BhagavÈ tameva otiÓÓavatthuÑ aÔÔhuppattiÑ
katvÈ dhammaÑ desesi, desanÈpariyosÈne ukkaÓÔhitabhikkhu arahattaÑ
pÈpuÓi, sampattaparisÈyapi sÈ dhammadesanÈ sÈtthikÈ jÈtÈti.
SirimÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
17. KesakÈrÊvimÈnavaÓÓanÈ
IdaÑ vimÈnaÑ ruciraÑ pabhassaranti KesakÈrÊvimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ BÈrÈÓasiyaÑ viharati Isipatane MigadÈye. Tena kho pana
samayena sambahulÈ bhikkh| pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya BÈrÈÓasiÑ piÓÉÈya pavisiÑsu. Te aÒÒatarassa
brÈhmaÓassa gehadvÈrasamÊpena gacchanti. TasmiÑ ca gehe brÈhmaÓassa
dhÊtÈ KesakÈrÊ nÈma gehadvÈrasamÊpe mÈtu sÊsato |kÈ gaÓhantÊ te bhikkh|
gacchante disvÈ mÈtaraÑ Èha “amma ime pabbajitÈ1 paÔhamena yobbanena
samannÈgatÈ abhir|pÈ dassanÊyÈ pÈsÈdikÈ sukhumÈlÈ kenaci pÈrijuÒÒena
anabhibh|tÈ maÒÒe, kasmÈ nu kho ime imasmiÑyeva vaye pabbajantÊ”ti.
TaÑ mÈtÈ Èha “atthi amma Sakyaputto SakyakulÈ pabbajito Buddho loke
uppanno, so dhammaÑ deseti ÈdikalyÈÓaÑ majjhekalyÈÓaÑ
pariyosÈnakalyÈÓaÑ sÈtthaÑ sabyaÒjanaÑ kevalaparipuÓÓaÑ, parisuddhaÑ
brahmacariyaÑ pakÈseti, tassa ime dhammaÑ sutvÈ pabbajantÊ”ti.
Tena ca samayena Ègataphalo viÒÒÈtasÈsano aÒÒataro upÈsako tÈya
vÊthiyÈ gacchanto taÑ kathaÑ sutvÈ tÈsaÑ santikaÑ upasa~kami. Atha naÑ
brÈhmaÓÊ Èha “etarahi kho upÈsaka bah| kulaputtÈ mahantaÑ
bhogakkhandhaÑ mahantaÑ ÒÈtiparivaÔÔaÑ pahÈya Sakyasamaye2
pabbajanti, te kiÑ nu kho atthavasaÑ sampassantÈ pabbajantÊ”ti. TaÑ sutvÈ
upÈsako “kÈmesu ÈdÊnavaÑ, nekkhamme ca ÈnisaÑsaÑ sampassantÈ”ti
vatvÈ attano
______________________________________________________________
1. Ime pabbajitÈ nÈma bhattÈhÈrÈ (Ka) 2. SakyakulasamÊpe (Ka)
ÒÈÓabalÈnur|paÑ tamatthaÑ vitthÈrato kathesi, tiÓÓaÒca ratanÈnaÑ guÓe

pakÈsesi, paÒcannaÑ sÊlÈnaÑ diÔÔhadhammikaÑ samparÈyikaÒca
guÓÈnisaÑsaÑ pavedesi. Atha brÈhmaÓadhÊtÈ taÑ “kiÑ amhehipi saraÓesu
ca sÊlesu ca patiÔÔhÈya tayÈ vutte guÓÈnisaÑse adhigantuÑ sakkÈ”ti pucchi.
So “sabbasÈdhÈraÓÈ ime dhammÈ BhagavatÈ bhÈsitÈ, kasmÈ na sakkÈ”ti
vatvÈ tassÈ saraÓÈni ca sÊlÈni ca adÈsi. SÈ gahitasaraÓÈ samÈdinnasÊlÈ ca
hutvÈ puna Èha “kiÑ ito uttari1 aÒÒampi karaÓÊyaÑ atthÊ”ti. So tassÈ
viÒÒubhÈvaÑ sallakkhento “upanissayasampannÈ bhavissatÊ”ti ÒatvÈ
sarÊrasabhÈvaÑ vibhÈvento dvattiÑ sÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ kathetvÈ kÈye
virÈgaÑ uppÈdetvÈ upari aniccatÈdipaÔisaÑyuttÈya dhammiyÈ kathÈya
saÑvejetvÈ vipassanÈmaggaÑ ÈcikkhitvÈ gato. SÈ tena vuttanayaÑ sabbaÑ
manasi katvÈ paÔik|lamanasikÈre samÈhitacittÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ
upanissayasampattiyÈ na cirasseva sotÈpattiphale patiÔÔhahi. AthÈparena
samayena kÈlaÑ katvÈ Sakkassa devaraÒÒo paricÈrikÈ hutvÈ nibbatti,
satasahassaÒcassÈ accharÈparivÈro ahosi. TaÑ Sakko devarÈjÈ disvÈ
acchariyabbhutacittajÈto pamuditahadayo–
150. “IdaÑ vimÈnaÑ ruciraÑ pabhassaraÑ,

VeÄuriyathambhaÑ satataÑ sunimmitaÑ.
SuvaÓÓarukkhehi samantamotthataÑ,
®hÈnaÑ mamaÑ kammavipÈkasambhavaÑ.
151. Tatr|papannÈ purimaccharÈ imÈ,

SataÑ sahassÈni sakena kammunÈ.
TuvaÑsi ajjhupagatÈ yasassinÊ,
ObhÈsayaÑ tiÔÔhasi pubbadevatÈ.
152. SasÊ adhiggayha yathÈ virocati,

NakkhattarÈjÈriva tÈrakÈgaÓaÑ.
Tatheva tvaÑ accharÈsa~gaÓaÑ2 imaÑ,
DaddallamÈnÈ yasasÈ virocasi.
______________________________________________________________
1. UttariÑ (SÊ) 2. AccharÈsa~gamaÑ (SÊ)
80 KhuddakanikÈya
153. Kuto nu Ègamma anomadassane,

UpapannÈ tvaÑ bhavanaÑ mamaÑ idaÑ.
BrahmaÑva devÈ tidasÈ sahindakÈ,
Sabbe na tappÈmase dassanena tan”ti1–
Cat|hi gÈthÈhi tÈya katakammaÑ pucchi.
150. Tattha idaÑ vimÈnanti yasmiÑ vimÈne sÈ devatÈ uppannÈ, taÑ

attano vimÈnaÑ sandhÈyÈha. Satatanti sabbakÈlaÑ ruciraÑ pabhassaranti
yojanÈ. Satatanti vÈ sammÈtataÑ, ativiya vitthiÓÓanti attho.
Samantamotthatanti samantato avatthataÑ chÈditaÑ. ®hÈnanti vimÈnameva
sandhÈya vadati. TaÑ hi tiÔÔhanti ettha katapuÒÒÈti ÔhÈnanti vuccati.
KammavipÈkasambhavanti kammavipÈkabhÈvena sambh|taÑ,
kammavipÈkena vÈ sahasambh|taÑ. Mamanti idaÑ mama ÔhÈnaÑ mama
kammavipÈkasambhavanti dvÊhipi padehi yojetabbaÑ.
151. Tatr|papannÈti gÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–tatra tasmiÑ

yathÈvutte vimÈne upapannÈ nibbattÈ pageva uppannattÈ pubbadevatÈ imÈ
purimÈ accharÈyo parimÈÓato sataÑ sahassÈni. TuvaÑsÊti tvaÑ asi sakena
kammunÈ ajjhupagatÈ upapannÈ. YasassinÊti parivÈrasampannÈ, teneva
sakena kammunÈ kammÈnubhÈvena obhÈsayantÊ virocamÈnÈ tiÔÔhasÊti.
152. IdÈni tameva obhÈsanaÑ upamÈya vibhÈvento “sasÊ”ti gÈthamÈha.

Tassattho–yathÈ sasalaÒchanayogena “sasÊ”ti nakkhattehi adhikaguÓatÈya
“nakkhattarÈjÈ”ti ca laddhanÈmo cando sabbaÑ tÈrakÈgaÓaÑ adhiggayha
abhibhavitvÈ virocati virÈjati, tatheva tvaÑ imaÑ accharÈnaÑ
devakaÒÒÈnaÑ gaÓaÑ2 sam|haÑ attano yasasÈ daddallamÈnÈ ativiya
vijjotamÈnÈ virocasÊti. Ettha ca “imÈ”ti “iman”ti ca nipÈtamattaÑ. Keci
pana “nakkhattarÈjÈriva tÈrÈgaÓaÑ3 tatheva tvan”ti paÔhanti.
153. IdÈni tassÈ devatÈya purimabhavaÑ tattha katapuÒÒaÒca pucchanto

“kuto nu ÈgammÈ”ti gÈthamÈha. Tattha kuto nu ÈgammÈti
______________________________________________________________
1. Tvanti (SÊ) 2. Sa~gamaÑ (SÊ) 3. TÈrakÈgaÓaÑ (SÊ)
kuto nu bhavato kuto nu puÒÒakammato kÈraÓabh|tato idaÑ mama

bhavanaÑ Ègamma bhadde anomadassane sabba~gasobhane tvaÑ upapannÈ
uppattigahaÓavasena upagatÈ. “Anomadassane”ti vuttamevatthaÑ upamÈya
pakÈsento1 “brahmaÑva devÈ tidasÈ sahindakÈ, sabbe na tappÈmase
dassanena tan”ti Èha. Tattha yathÈ brahmÈnaÑ SahampatiÑ Sana~kumÈraÑ
vÈ upagataÑ saha indenÈti sahindakÈ TÈvatiÑsÈ devÈ passantÈ dassanena na
tappanti, evaÑ tava dassanena mayaÑ sabbe devÈ na tappÈmaseti attho.
EvaÑ pana Sakkena DevÈnamindena pucchitÈ sÈ devatÈ tamatthaÑ

pakÈsentÊ–
154. “YametaÑ Sakka anupucchase mamaÑ,

Kuto cutÈ tvaÑ idha ÈgatÈti2.
BÈrÈÓasÊ nÈma puratthi KÈsinaÑ,
Tattha ahosiÑ pure KesakÈrikÈ.
155. Buddhe ca dhamme ca pasannamÈnasÈ,

SaÑghe ca ekantagatÈ asaÑsayÈ.
AkhaÓÉasikkhÈpadÈ ÈgatapphalÈ,
Sambodhidhamme niyatÈ anÈmayÈ”ti–
gÈthÈdvayamÈha.
154-5. Tattha yametanti yaÑ etaÑ paÒhanti attho. Anupucchaseti

anuk|labhÈvena pucchasi. Mamanti maÑ. PuratthÊti puraÑ atthi. KÈsinanti
KÈsiraÔÔhassa. KesakÈrikÈti purimattabhÈve attano nÈmaÑ vadati. Buddhe ca
dhamme cÈti-ÈdinÈ attano puÒÒaÑ vibhÈveti.
Puna Sakko tassÈ taÑ puÒÒasampattiÒca dibbasampattiÒca

anumodamÈno–
______________________________________________________________
1. Kathento (Ka) 2. Kuto cutÈya Ègati tava (I)
82 KhuddakanikÈya
156. “TantyÈbhinandÈmase svÈgataÒca1 te,

Dhammena ca tvaÑ yasasÈ virocasi.
Buddhe ca dhamme ca pasannamÈnase,
SaÑghe ca ekantagate asaÑsaye.
AkhaÓÉasikkhÈpade Ègatapphale,
Sambodhidhamme niyate anÈmaye”ti–Èha.
156. Tattha tantyÈbhinandÈmaseti taÑ te duvidhampi sampattiÑ

abhinandÈma anumodÈma. SvÈgataÒca1 teti tuyhaÒca idhÈgamanaÑ
svÈgataÑ, amhÈkaÑ pÊtisomanassasaÑvaddhanameva. SesaÑ
vuttanayamevÈti.
TaÑ pana pavattiÑ Sakko devarÈjÈ Èyasmato MahÈmoggallÈnattherassa
kathesi, thero Bhagavato nivedesi. BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattaparisÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ sadevakassa lokassa sÈtthikÈ
jÈtÈti.
KesakÈrÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Iti ParamatthadÊpaniyÈ KhuddakaÔÔhakathÈya VimÈnavatthusmiÑ
SattarasavatthupaÔimaÓÉitassa
PaÔhamassa PÊÔhavaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
2. CittalatÈvagga
1. DÈsivimÈnavaÓÓanÈ
Dutiyavagge api Sakkova devindoti dÈsivimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
Bhagavati Jetavane viharante SÈvatthivÈsÊ aÒÒataro upÈsako sambahulehi
upÈsakehi saddhiÑ sÈyanhasamayaÑ vihÈraÑ gantvÈ dhammaÑ sutvÈ
parisÈya vuÔÔhitÈya BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ “ito paÔÔhÈya ahaÑ bhante
saÑghassa cattÈri niccabhattÈni dassÈmÊ”ti Èha. Atha naÑ BhagavÈ
______________________________________________________________
1. SÈgataÒca (SÊ)
tadanucchavikaÑ dhammakathaÑ kathetvÈ vissajjeti. So “mayÈ bhante

saÑghassa cattÈri niccabhattÈni paÒÒattÈni, sve paÔÔhÈya ayyÈ mama gehaÑ
Ègacchant|”ti bhattuddesakassa ÈrocetvÈ attano gehaÑ gantvÈ dÈsiyÈ
tamatthaÑ ÈcikkhitvÈ “tattha tayÈ niccakÈlaÑ appamattÈya bhavitabban”ti
Èha, sÈ “sÈdh|”ti sampaÔicchi. PakatiyÈva sÈ saddhÈsampannÈ puÒÒakÈmÈ
sÊlavatÊ, tasmÈ divase divase kÈlasseva uÔÔhÈya paÓÊtaÑ annapÈnaÑ
paÔiyÈdetvÈ bhikkh|naÑ nisÊdanaÔÔhÈnaÑ susammaÔÔhaÑ suparibhaÓÉakaÑ1
katvÈ ÈsanÈni paÒÒÈpetvÈ bhikkh| upagate tattha nisÊdÈpetvÈ vanditvÈ
gandhapupphadh|padÊpehi p|jetvÈ sakkaccaÑ parivisati.
AthekadivasaÑ bhikkh| katabhattakicce upasa~kamitvÈ vanditvÈ
evamÈha “kathaÑ nu kho bhante ito jÈti-Èdidukkhato parimutti hotÊ”ti.
Bhikkh| tassÈ saraÓÈni ca paÒca sÊlÈni ca datvÈ kÈyasabhÈvaÑ pakÈsetvÈ
paÔik|lamanasikÈre niyojesuÑ, apare aniccatÈpaÔisaÑyuttaÑ
dhammakathaÑ kathesuÑ. SÈ soÄasa vassÈni (sÊlaÑ rakkhantÊ antarantarÈ
yoniso manasikarontÊ)2 ekadivasaÑ dhammassavanasappÈyaÑ labhitvÈ
ÒÈÓassa ca paripakkattÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ sotÈpattiphalaÑ sacchÈkÈsi.
SÈ aparena samayena3 kÈlaÑ katvÈ Sakkassa devaraÒÒo vallabhÈ paricÈrikÈ
hutvÈ nibbatti. SÈ saÔÔhit|riyasahassehi paricariyamÈnÈ4
accharÈsatasahassaparivutÈ mahantaÑ dibbasampattiÑ anubhavantÊ pamudÈ
modamÈnÈ saparivÈrÈ uyyÈnÈdÊsu vicarati. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
heÔÔhÈ vuttanayeneva disvÈ–
157. “Api Sakkova devindo, ramme CittalatÈvane.

SamantÈ anupariyÈsi, nÈrÊgaÓapurakkhatÈ.

______________________________________________________________
1. SuparibhaÓÉakataÑ (SÊ) 2. ( ) natthi SÊhaÄa-potthake.
3. SÈ na cirasseva (Ka) 4. VÈdiyamÈnÈ (Ka), parivÈriyamÈnÈ (I)
84 KhuddakanikÈya



DÈsÊ ahosiÑ parapessiyÈ1 kule.
162. UpÈsikÈ cakkhumato, Gotamassa yasassino.

TassÈ me nikkamo Èsi, sÈsane tassa tÈdino.
163. KÈmaÑ bhijjatuyaÑ kÈyo, neva atthettha saÓÔhanaÑ2.

SikkhÈpadÈnaÑ paÒcannaÑ, maggo sovatthiko sivo.
164. AkaÓÔako agahano, uju sabbhi pavedito.

Nikkamassa phalaÑ passa, yathidaÑ pÈpuÓitthikÈ.
165. ŒmantanikÈ raÒÒomhi, Sakkassa Vasavattino.

SaÔÔhi t|riyasahassÈni, paÔibodhaÑ karonti me.
166. Œlambo gaggaro bhÊmo, sÈdhuvÈdÊ ca saÑsayo.

Pokkharo ca suphasso ca, vÊÓÈmokkhÈ ca nÈriyo.
167. NandÈ ceva SunandÈ ca, SoÓadinnÈ sucimhitÈ.

AlambusÈ missakesÊ ca, puÓÉarÊkÈti dÈruÓÊ.
168. EÓÊphassÈ suphassÈ ca, SubhaddÈ muduvÈdinÊ3.

EtÈ caÒÒÈ ca seyyÈse, accharÈnaÑ pabodhikÈ.
169. TÈ maÑ kÈlenupÈgantvÈ4, abhibhÈsanti devatÈ.

Handa naccÈma gÈyÈma, handa taÑ ramayÈmase.
______________________________________________________________
1. ParapesiyÈ (Ka) 2. SanthanaÑ (SÊ, SyÈ, I)
3. SubhaddÈ mudukÈcari (I) 4. TÈ maÑ pÈlentupÈgantvÈ (SÊ)
170. NayidaÑ akatapuÒÒÈnaÑ, katapuÒÒÈnamevidaÑ.

AsokaÑ NandanaÑ rammaÑ, tidasÈnaÑ mahÈvanaÑ.
171. SukhaÑ akatapuÒÒÈnaÑ, idha natthi parattha ca.

SukhaÒca katapuÒÒÈnaÑ, idha ceva parattha ca.
172. TesaÑ sahabyakÈmÈnaÑ, kattabbaÑ kusalaÑ bahuÑ.

KatapuÒÒÈ hi modanti, sagge bhogasama~gino”ti1–
devatÈ vissajjesi.
157. Tattha api Sakkova devindoti apisaddo sambhÈvanÈyaÑ, ivasaddo

ikÈralopaÑ katvÈ vutto upamÈyaÑ, tasmÈ yathÈ nÈma Sakko DevÈnamindoti
attho. SakkasamabhÈvo tissÈ2 devatÈya parivÈrasampattidassanatthaÑ
vutto3. Keci “apÊti nipÈtamattan”ti vadanti. CittalatÈvaneti CittÈya nÈma
devadhÊtÈya puÒÒÈnubhÈvena nibbatte, cittÈnaÑ vÈ
vicittapupphaphalÈdivisesayuttÈnaÑ santÈnakavalli-ÈdÊnaÑ tattha
yebhuyyatÈya CittalatÈvananti laddhanÈme devuyyÈne.
161. ParapessiyÈti paresaÑ kule tasmiÑ tasmiÑ kicce pesaniyÈ,

paresaÑ veyyÈvaccakÈrÊti attho.
162. TassÈ me nikkamo Èsi, sÈsane tassa tÈdinoti tassÈ dÈsiyÈpi

samÈnÈya paÒcahi cakkh|hi cakkhumato Buddhassa Bhagavato upÈsikÈ
hutvÈ soÄasa vassÈni sÊlaÑ rakkhantiyÈ kammaÔÔhÈnaÒca manasi karontiyÈ
manasikÈrÈnubhÈvena me mayhaÑ uppajjamÈne
sattatiÑsabodhipakkhiyadhammasa~khÈte iÔÔhÈdÊsu tÈdilakkhaÓasampattiyÈ
tÈdino Satthu sÈsane tappariyÈpannoyeva saÑkilesapakkhato nikkamanena
“nikkamo”ti laddhanÈmo sammÈvÈyÈmo Èsi ahosi uppajji.
163-4. Tassa pana nikkamassa pubbabhÈgassa pavattÈkÈraÑ dassetuÑ

“kÈmaÑ bhijjatuyaÑ kÈyo, neva atthettha saÓÔhananti vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. Sabbabhogasama~ginoti (SÊ) 2. Sakk|pamÈ nÈmetissÈ (SÊ) 3. VuttÈ (SÊ)
86 KhuddakanikÈya
tassattho–yadipi me ayaÑ kÈyo bhijjatu vinassatu, tattha kiÒcimattampi

apekkhaÑ akarontÊ ettha etasmiÑ kammaÔÔhÈnÈnuyoge neva atthi me
vÊriyassa saÓÔhanaÑ1 sithilÊkaraÓanti vÊriyaÑ samuttejentÊ vipassanaÑ
ussukkÈpesinti.
IdÈni tathÈ vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ paÔiladdhaguÓaÑ dassentÊ–
“SikkhÈpadÈnaÑ paÒcannaÑ, maggo sovatthiko sivo.
AkaÓÔako agahano, uju sabbhi pavedito.
Nikkamassa phalaÑ passa, yathidaÑ pÈpuÓitthikÈ”ti–Èha.
TatrÈyaÑ sa~khepattho–yo niccasÊlavasena samÈdinnÈnaÑ paÒcannaÑ
sikkhÈpadÈnaÑ sikkhÈkoÔÔhÈsÈnaÑ upanissayabhÈvena laddhattÈ tesaÑ
parip|ritattÈ ca sikkhÈpadÈnaÑ paÒcannaÑ sambandhÊbh|to, yasmiÑ
santÈne uppanno, tassa sabbÈkÈrena sotthibhÈvasampÈdanato
sundaratthabhÈvato ca sovatthiko sotthiko, saÑkilesadhammehi
anupaddutattÈ khemappattihetutÈya ca sivo, rÈgakaÓÔakÈdÊnaÑ abhÈvena
akaÓÔako, kilesadiÔÔhiduccaritagahanasamucchedanato agahano,
sabbajimhava~kakuÔilabhÈvÈpagamahetutÈya uju, BuddhÈdÊhi sappurisehi
pakÈsitattÈ sabbhi pavedito ariyamaggo, taÑ yathÈ yena upÈyabh|tena
itthikÈ dva~gulabahalabuddhikÈpi samÈnÈ pÈpuÓiÑ, tassa nikkamassa
yathÈvuttavÊriyassa idaÑ phalaÑ passÈti SakkaÑ Èlapati.
165. ŒmantanikÈ raÒÒomhi, Sakkassa Vasavattinoti sayaÑvasÊbhÈvena

vattanato, dvÊsu devalokesu attano vasaÑ issariyaÑ vattetÊti vÈ VasavattÊ2
tassa Vasavattino Sakkassa devaraÒÒo ÈmantanikÈ ÈlÈpasallÈpayoggÈ3,
kÊÄanakÈle vÈ tena ÈmantetabbÈ amhi, nikkamassa vÊriyassa phalaÑ passÈti
yojanÈ. ŒtatavitatÈdibhedena paÒca t|riya~gÈni dvÈdasahi pÈÓibhÈgehi
ekato pavajjamÈnÈni saÔÔhi honti, tÈni pana sahassamattÈni
payirupÈsanavasena upaÔÔhitÈni sandhÈyÈha “saÔÔhi t|riyasahassÈni,
paÔibodhaÑ karonti me”ti. Tattha paÔibodhanti pÊtisomanassÈnaÑ
pabodhanaÑ.
______________________________________________________________
1. SanthÈnaÑ (SÊ) 2. IssariyaÑ vatteti (Ka) 3. AllÈpasallÈpayoggÈ (SÊ, I, Ka)
166-8. Œlamboti-Èdi t|riyavÈdakÈnaÑ devaputtÈnaÑ ekadesato

nÈmaggahaÓanti vadanti, t|riyÈnaÑ panetaÑ nÈmaggahaÓaÑ.
VÊÓÈmokkhÈdikÈ devadhÊtÈ. SucimhitÈti suddhamihitÈ1, nÈmameva vÈ etaÑ.
MuduvÈdinÊti mudunÈva vadatÊti muduvÈdinÊ, mudukaÑ ativiya vÈdanasÊlÈ,
nÈmameva vÈ. SeyyÈseti seyyatarÈ. AccharÈnanti accharÈsu sa~gÊte
pÈsaÑsatarÈ. PabodhikÈti pabodhanakarÈ2.
169. KÈlenÈti yuttappattakÈlena. AbhibhÈsantÊti abhimukhÈ, abhiratÈ vÈ

hutvÈ bhÈsanti. YathÈ ca bhÈsanti, taÑ dassetuÑ “handa naccÈma gÈyÈma,
handa taÑ ramayÈmase”ti vuttaÑ.
170. Idanti idaÑ mayÈ laddhaÔÔhÈnaÑ. Asokanti

iÔÔhakantapiyamanÈpÈnaÑyeva r|pÈdÊnaÑ sambhavato visokaÑ. Tato eva
sabbakÈlaÑ pamodasaÑvaddhanato3 NandanaÑ. TidasÈnaÑ mahÈvananti
TÈvatiÑsadevÈnaÑ mahantaÑ mahanÊyaÒca uyyÈnaÑ.
171. Evar|pÈ dibbasampatti nÈma puÒÒakammavasenevÈti

odissakanayena4 vatvÈ puna anodissakanayena5 dassentÊ “sukhaÑ
akatapuÒÒÈnan”ti gÈthamÈha.
172. Puna attanÈ laddhassa dibbaÔÔhÈnassa parehi

sÈdhÈraÓakÈmatÈvasena dhammaÑ kathentÊ “tesaÑ sahabyakÈmÈnan”ti
osÈnagÈthamÈha. Tesanti TÈvatiÑsadevÈnaÑ. SahabyakÈmÈnanti
sahabhÈvaÑ icchantehi, kattu-atthe hi idaÑ sÈmivacanaÑ. Saha vÈti
pavattatÊti sahavo, tassa bhÈvo sahabyaÑ yathÈ vÊrassa bhÈvo vÊriyanti6.
EvaÑ thero devatÈya attano puÒÒakamme Èvikate tassÈ saparivÈrÈya
dhammaÑ desetvÈ devalokato ÈgantvÈ taÑ pavattiÑ Bhagavato Èrocesi,
BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi,
sÈ desanÈ sadevakassa lokassa sÈtthikÈ ahosÊti.
DÈsivimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. VisuddhÈsitÈ (Ka) 2. PabodhaniyakarÈ (Ka), pabodhanaÑ viya karÈ (I)
3. Pamodasampannato (Ka) 4. Odissakavasena (SÊ)
5. Anodissakavasena (SÊ) 6. VÊriyanti vuttaÑ (SÊ, I)
88 KhuddakanikÈya
2. LakhumÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti LakhumÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
Bhagavati BÈrÈÓasiyaÑ viharante KevaÔÔadvÈraÑ nÈma BÈrÈÓasinagarassa
ekaÑ dvÈraÑ, tassa avid|re niviÔÔhagÈmopi “kevaÔÔadvÈran”tveva
paÒÒÈyittha. Tattha LakhumÈ nÈma ekÈ itthÊ saddhÈ pasannÈ
buddhisampannÈ tena dvÈrena pavisante bhikkh| disvÈ vanditvÈ attano
gehaÑ netvÈ kaÔacchubhikkhaÑ datvÈ teneva paricayena saddhÈya
vaÉÉhamÈnÈya1 ÈsanasÈlaÑ kÈretvÈ tattha paviÔÔhÈnaÑ bhikkh|naÑ ÈsanaÑ
upaneti, pÈnÊyaÑ paribhojanÊyaÑ upaÔÔhapeti. YaÒca odanakummÈsaÉÈkÈdi2
attano gehe vijjati, taÑ bhikkh|naÑ deti. SÈ bhikkh|naÑ santike dhammaÑ
sutvÈ saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈya samÈhitÈ hutvÈ
vipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ uggahetvÈ vipassanaÑ ussukkÈpentÊ
upanissayasampannatÈya na cirasseva sotÈpattiphale patiÔÔhahi, sÈ
aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane mahati vimÈne nibbatti,
accharÈsahassaÒcassÈ parivÈro ahosi. SÈ tattha dibbasampattiÑ anubhavantÊ
pamodamÈnÈ vicarati. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto
“abhikkantena vaÓÓenÈ”ti-ÈdigÈthÈhi pucchÊti sabbaÑ vuttanayameva. Tena
vuttaÑ–




______________________________________________________________
1. SaddhÈya ca vaÉÉhamÈnÈ (SÊ) 2. OdanakummÈsasÈkÈdikaÑ (SÊ)
177. KevaÔÔadvÈrÈ nikkhamma, ahu mayhaÑ nivesanaÑ.

Tattha saÒcaramÈnÈnaÑ, sÈvakÈnaÑ mahesinaÑ.
178. OdanaÑ kummÈsaÑ ÉÈkaÑ1, loÓasovÊrakaÒcahaÑ.

AdÈsiÑ ujubh|tesu, vippasannena cetasÈ.




183. Tena me’tÈditÈ vaÓÓo -pa-

184. Mama ca bhante vacanena Bhagavato pÈde sirasÈ vandeyyÈsi

“lakhumÈ nÈma bhante upÈsikÈ Bhagavato pÈde sirasÈ vandatÊ”ti.
AnacchariyaÑ kho panetaÑ bhante yaÑ maÑ BhagavÈ aÒÒatarasmiÑ
sÈmaÒÒaphale byÈkareyya. TaÑ BhagavÈ sakadÈgÈmiphale byÈkÈsÊti.
177. Tattha KevaÔÔadvÈrÈ nikkhammÈti KevaÔÔadvÈrato

nikkhamanaÔÔhÈne.
178. Èkanti taÓÉuleyyakÈdisÈkabyaÒjanaÑ. LoÓasovÊrakanti

dhaÒÒarasÈdÊhi bah|hi sambhÈrehi sampÈdetabbaÑ ekaÑ pÈnakaÑ.
“ŒcÈmakaÒjikaloÓ|dakan”tipi vadanti.
PucchÈvissajjanÈvasÈne sÈ therassa dhammadesanÈya
sakadÈgÈmiphalaÑ pÈpuÓi. SesaÑ UttarÈvimÈne vuttanayÈnusÈrena eva
veditabbaÑ.
LakhumÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SÈkaÑ (SÊ)
90 KhuddakanikÈya
3. ŒcÈmadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ
PiÓÉÈya te carantassÈti ŒcÈmadÈyikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. Tena kho pana
samayena RÈjagahe aÒÒataraÑ kulaÑ ahivÈtarogena upaddutaÑ ahosi, tattha
sabbe janÈ matÈ ÔhapetvÈ ekaÑ itthiÑ. SÈ gehaÑ gehagataÒca sabbaÑ
dhanadhaÒÒaÑ chaÉÉetvÈ maraÓabhayabhÊtÈ bhittichiddena palÈtÈ anÈthÈ
hutvÈ paragehaÑ gantvÈ tassa piÔÔhipasse vasati. TasmiÑ gehe manussÈ
karuÓÈyantÈ ukkhali-ÈdÊsu avasiÔÔhaÑ yÈgubhatta-ÈcÈmÈdiÑ tassÈ denti, sÈ
taÑ bhuÒjitvÈ jÊvikaÑ1 kappeti.
Tena ca samayena ÈyasmÈ MahÈkassapo sattÈhaÑ nirodhasamÈpattiÑ
samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhito “kaÑ nu kho ahaÑ ajja ÈhÈrapaÔiggahaÓena
anuggahessÈmi, duggatito ca dukkhato ca mocessÈmÊ”ti cintento taÑ itthiÑ
ÈsannamaraÓaÑ nirayasaÑvattanikaÒcassÈ kammaÑ katokÈsaÑ disvÈ “ayaÑ
mayi gate attanÈ laddhaÑ ŒcÈmaÑ dassati, teneva NimmÈnaratidevaloke
uppajjissati, evaÑ niray|papattito mocetvÈ handÈhaÑ imissÈ
saggasampattiÑ nipphÈdessÈmÊ”ti pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaraÑ ÈdÈya tassÈ nivesanaÔÔhÈnÈbhimukho gacchati. Atha Sakko
DevÈnamindo aÒÒÈtakavesena anekarasaÑ anekas|pabyaÒjanaÑ dibbÈhÈraÑ
upanesi. TaÑ ÒatvÈ thero “Kosiya tvaÑ katakusalo, kasmÈ evaÑ karosi, mÈ
duggatÈnaÑ kapaÓÈnaÑ sampattiÑ vilumpÊ”ti paÔikkhipitvÈ tassÈ itthiyÈ
purato aÔÔhÈsi.
SÈ theraÑ disvÈ “ayaÑ mahÈnubhÈvo thero, imassa dÈtabbayuttakaÑ
khÈdanÊyaÑ vÈ bhojanÊyaÑ vÈ idha natthi, idaÒca kiliÔÔhabhÈjanagataÑ
tiÓacuÓÓarajÈnukiÓÓaÑ aloÓaÑ sÊtalaÑ apparasaÑ ÈcÈmakaÒjiyamattaÑ
edisassa dÈtuÑ na ussahÈmÊ”ti cintetvÈ “aticchathÈ”ti Èha. Thero
ekapadanikkhepamattaÑ apasakkitvÈ aÔÔhÈsi. GehavÈsino manussÈ
bhikkhaÑ upanesuÑ, thero na sampaÔicchati. SÈ duggatitthÊ “mameva
anuggahatthÈya idhÈgato, mama santakameva paÔiggahetukÈmo”ti ÒatvÈ
pasannamÈnasÈ ÈdarajÈtÈ taÑ ÈcÈmaÑ therassa patte Èkiri. Thero tassÈ
______________________________________________________________
1. Tattha sÈ tesaÑ vÈhassÈ jÊvikaÑ (SÊ, I)
pasÈdasaÑvaddhanatthaÑ bhuÒjanÈkÈraÑ dassesi, manussÈ ÈsanaÑ

paÒÒÈpesuÑ. Thero tattha nisÊditvÈ taÑ ÈcÈmaÑ bhuÒjitvÈ pivitvÈ
onÊtapattapÈÓÊ anumodanaÑ katvÈ taÑ duggatitthiÑ “tvaÑ ito tatiye
attabhÈve mama mÈtÈ ahosÊ”ti vatvÈ gato. SÈ tena there atipasÈdaÒca1
uppÈdetvÈ tassÈ rattiyÈ paÔhamayÈme kÈlaÑ katvÈ NimmÈnaratÊnaÑ
devÈnaÑ sahabyataÑ upapajji. Atha Sakko devarÈjÈ tassÈ kÈlakatabhÈvaÑ
ÒatvÈ “kattha nu kho uppannÈ”ti Èvajjento TÈvatiÑsesu adisvÈ rattiyÈ
majjhimayÈme ÈyasmantaÑ MahÈkassapaÑ upasa~kamitvÈ tassÈ
nibbattaÔÔhÈnaÑ pucchanto–
185. “PiÓÉÈya te carantassa, tuÓhÊbh|tassa tiÔÔhato.

DaliddÈ kapaÓÈ nÈrÊ, parÈgÈraÑ apassitÈ2.
186. YÈ te adÈsi ÈcÈmaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.

SÈ hitvÈ mÈnusaÑ dehaÑ, kaÑ nu sÈ disataÑ gatÈ”ti–
185. Tattha piÓÉÈyÈti piÓÉapÈtatthÈya. TuÓhÊbh|tassa tiÔÔhatoti idaÑ

piÓÉÈya caraÓÈkÈradassanaÑ, uddissa tiÔÔhatoti attho. DaliddÈti duggatÈ.
KapaÓÈti varÈkÊ. “DaliddÈ”ti iminÈ tassÈ bhogapÈrijuÒÒaÑ dasseti,
“kapaÓÈ”ti iminÈ ÒÈtipÈrijuÒÒaÑ. ParÈgÈraÑ apassitÈti paragehaÑ nissitÈ,
paresaÑ ghare bahipiÔÔhichadanaÑ nissÈya vasantÊ.
186. KaÑ nu sÈ disataÑ gatÈti chasu kÈmadevalokesu uppajjavasena

kaÑ nÈma disaÑ gatÈ. Iti Sakko “therena tathÈ katÈnuggahÈ uÄÈrÈya
dibbasampattiyÈ bhÈginÊ, na ca dissatÊ”ti heÔÔhÈ dvÊsu devalokesu apassanto
saÑsayÈpanno pucchati.
Athassa thero–
187. “PiÓÉÈya me carantassa, tuÓhÊbh|tassa tiÔÔhato.

DaliddÈ kapaÓÈ nÈrÊ, parÈgÈraÑ apassitÈ2.
______________________________________________________________
1. BhattippasÈdaÒca (SÊ) 2. AvassitÈ (SÊ)
92 KhuddakanikÈya
188. YÈ me adÈsi ÈcÈmaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.

SÈ hitvÈ mÈnusaÑ dehaÑ, vippamuttÈ ito cutÈ.
189. NimmÈnaratino nÈma, santi devÈ mahiddhikÈ.

Tattha sÈ sukhitÈ nÈrÊ, modatÈcÈmadÈyikÈ”ti1–
pucchitaniyÈmeneva paÔivacanaÑ dento tassÈ nibbattaÔÔhÈnaÑ kathesi.
188. Tattha vippamuttÈti tato manussadobhaggiyato

paramakÈruÒÒavuttito vippamuttÈ apagatÈ.
189. ModatÈcÈmadÈyikÈti ŒcÈmamattadÈyikÈ sÈpi nÈma paÒcame

kÈmasagge dibbasampattiyÈ modati, passa tÈva khettasampattiphalanti2
dasseti.
Puna Sakko tassÈ dÈnassa mahapphalataÑ mahÈnisaÑsataÒca sutvÈ taÑ
thomento–
190. “Aho dÈnaÑ varÈkiyÈ, Kassape suppatiÔÔhitaÑ.

ParÈbhatena dÈnena, ijjhittha vata dakkhiÓÈ.
191. YÈ mahesittaÑ kÈreyya, cakkavattissa rÈjino.

NÈrÊ sabba~gakalyÈÓÊ, bhattu cÈnomadassikÈ.
EtassÈcÈmadÈnassa, kalaÑ nÈgghati soÄasiÑ.
192. SataÑ nikkhÈ sataÑ assÈ, sataÑ assatarÊrathÈ.

SataÑ kaÒÒÈsahassÈni, ÈmuttamaÓikuÓÉalÈ.
EtassÈcÈmadÈnassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasiÑ.
193. SataÑ HemavatÈ nÈgÈ, ÊsÈdantÈ ur|ÄhavÈ.

SuvaÓÓakacchÈ mÈta~gÈ, hemakappanavÈsasÈ.
EtassÈcÈmadÈnassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasiÑ.
194. Catunnamapi dÊpÈnaÑ, issaraÑ yodha kÈraye.

EtassÈcÈmadÈnassa, kalaÑ nÈgghati soÄasin”ti–Èha.
______________________________________________________________
1. ModitÈcÈmadÈyikÈti (I, Ka) 2. Khettasampattibalanti (SÊ)
190. Tattha ahoti acchariyatthe nipÈto. VarÈkiyÈti kapaÓiyÈ.

ParÈbhatenÈti parato ÈnÊtena, paresaÑ gharato uÒchÈcariyÈya laddhenÈti
attho. DÈnenÈti dÈtabbena ÈcÈmamattena deyyadhammena. Ijjhitthavata
dakkhiÓÈti dakkhiÓÈ dÈnaÑ aho nipphajjittha, aho mahapphalÈ mahÈjutikÈ
mahÈvipphÈrÈ ahuvatthÈti attho.
191. IdÈni “itthiratanÈdÊnipi tassa dÈnassa satabhÈgampi

sahassabhÈgampi na upentÊ”ti dassetuÑ “yÈ mahesittaÑ kÈreyyÈ”ti-Èdi
vuttaÑ. Tattha sabba~gakalyÈÓÊti “nÈtidÊghÈ nÈtirassÈ nÈtikisÈ nÈtith|lÈ
nÈtikÈÄÊ nÈccodÈtÈ atikkantÈ mÈnusavaÓÓaÑ appattÈ dibbavaÓÓan”ti evaÑ
vuttehi sabbehi a~gehi kÈraÓehi, sabbehi vÈ a~gapacca~gehi kalyÈÓÊ
sobhanÈ sundarÈ. Bhattu cÈnomadassikÈti sÈmikassa alÈmakadassanÈ
sÈtisayaÑ dassanÊyÈ pÈsÈdikÈ. EtassÈcÈmadÈnassa, kalaÑ nÈgghati soÄasinti
etassa etÈya dinnassa ÈcÈmadÈnassa phalaÑ soÄasabhÈgaÑ katvÈ tato ekaÑ
bhÈgaÑ puna soÄasabhÈgaÑ katvÈ gahitabhÈgasa~khÈtaÑ soÄasiÑ kalaÑ
cakkavattiraÒÒo1 itthiratanabhÈvopi nÈgghati nÈnubhoti na pÈpuÓÈti.
“SuvaÓÓassa paÒcadasadharaÓaÑ nikkhan”ti vadanti, “satadharaÓan”ti
apare.
193. HemavatÈti Himavati jÈtÈ, HemavatajÈtikÈ vÈ. Te hi mahantÈ

thÈmajavasampannÈ ca honti. ¢sÈdantÈti rathÊsÈsadisadantÈ2, thokaÑyeva
avanatadantÈti attho. Tena visÈlakadÈÔhÊbhÈvaÑ3 nivÈreti. Ur|ÄhavÈti
thÈmajavaparakkamehi br|hanto, mahantaÑ yuddhakiccaÑ vahituÑ
samatthÈti attho. SuvaÓÓakacchÈti hemamayagÊveyyakapaÔimukkÈ4.
KacchasÊsena hi sabbaÑ hatthiyoggaÑ5 vadati. HemakappanavÈsasÈti
suvaÓÓakhacitagajattharaÓaka~kanÈdihatthÈla~kÈrasampannÈ6.
194. Catunnamapi dÊpÈnaÑ issaranti dvisahassaparittadÊpaparivÈrÈnaÑ

JambudÊpÈdÊnaÑ catunnaÑ mahÈdÊpÈnaÑ issariyaÑ. Tena
sattaratanasamujjalaÑ sakalaÑ cakkavattisiriÑ vadati. YaÑ panettha
avuttaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. Cakkavattissa rÈjino (SÊ) 2. RathasÊsasadisadantÈ (SÊ, I)
3. VisÈlatÈdibhÈvaÑ (I) 4. HemamayagÊveyyakÈdiyuttÈ (I)
5. HatthiyuttaÑ (Ka) 6. HatthÈla~kÈrasannÈhÈ (SÊ)
94 KhuddakanikÈya
Idha Sakkena devarÈjena attanÈ ca vuttaÑ sabbaÑ ÈyasmÈ

MahÈkassapatthero Bhagavato Èrocesi. BhagavÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattaparisÈya vitthÈrena dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa
sÈtthikÈ ahosÊti.
ŒcÈmadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. CaÓÉÈlivimÈnavaÓÓanÈ
CaÓÉÈli vanda pÈdÈnÊti CaÓÉÈlivimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
RÈjagahe viharanto pacc|savelÈyaÑ BuddhÈciÓÓaÑ mahÈkaruÓÈsamÈpattiÑ
samÈpajjitvÈ uÔÔhÈya lokaÑ olokento addasa tasmiÑyeva nagare
caÓÉÈlÈvasathe1 vasantiÑ ekaÑ mahallikaÑ caÓÉÈliÑ khÊÓÈyukaÑ,
nirayasaÑvattanikaÒcassÈ kammaÑ upaÔÔhitaÑ, so mahÈkaruÓÈya
samussÈhitamÈnaso “saggasaÑvattanikaÑ kammaÑ kÈretvÈ tenassÈ
niray|papattiÑ nisedhetvÈ sagge patiÔÔhÈpessÈmÊ”ti cintetvÈ mahatÈ
bhikkhusaÑghena saddhiÑ RÈjagahaÑ piÓÉÈya pavisati. Tena ca samayena
sÈ caÓÉÈlÊ daÓÉaÑ olubbha nagarato nikkhamantÊ BhagavantaÑ
ÈgacchantaÑ disvÈ abhimukhÊ hutvÈ aÔÔhÈsi. BhagavÈpi tassÈ gamanaÑ
nivÈrento viya purato aÔÔhÈsi. AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno Satthu cittaÑ
ÒatvÈ tassÈ ca ÈyuparikkhayaÑ Bhagavato vandanÈya taÑ niyojento–
195. “CaÓÉÈli vanda pÈdÈni, Gotamassa yasassino.

Tameva2 anukampÈya, aÔÔhÈsi isisattamo3.
196. AbhippasÈdehi manaÑ, arahantamhi tÈdini4.

KhippaÑ paÒjalikÈ vanda, parittaÑ tava jÊvitan”ti–
gÈthÈdvayamÈha.
195. Tattha caÓÉÈlÊti jÈti-Ègatena nÈmena taÑ Èlapati. VandÈti

abhivÈdaya. PÈdÈnÊti sadevakassa lokassa saraÓÈni
______________________________________________________________
1. CaÓÉÈlagÈme (Ka) 2. Taveva (SÊ)
3. Isisuttamo (SÊ) 4. TÈdine (Ka)
caraÓÈni. Tameva anukampÈyÈti tameva anuggaÓhanatthaÑ, apÈy|papattito1

nisedhetvÈ sagge nibbattÈpanatthanti adhippÈyo. AÔÔhÈsÊti nagarampi
apavisitvÈ Ôhito. Isisattamoti lokiyasekkhÈsekkhapaccekabuddha-isÊhi
uttamo ukkaÔÔhatamo, atha vÈ Buddha-isÊnaÑ Vipassi-ÈdÊnaÑ sattamoti
isisattamo.
196. AbhippasÈdehi mananti “SammÈsambuddho BhagavÈ”ti tava

cittaÑ pasÈdehi. Arahantamhi tÈdinÊti ÈrakattÈ kilesÈnaÑ, tesaÑyeva arÊnaÑ
hatattÈ, saÑsÈracakkassa arÈnaÑ hatattÈ, paccayÈnaÑ arahattÈ, pÈpakaraÓe
rahÈbhÈvÈ ca arahante, iÔÔhÈdÊsu tÈdibhÈvappattiyÈ tÈdimhi. KhippaÑ
paÒjalikÈ vandÈti sÊghaÑyeva paggahita-aÒjalikÈ hutvÈ vandassu. KasmÈti
ce? ParittaÑ tava jÊvitanti, idÈneva bhijjanasabhÈvattÈ parittaÑ ati-ittaraÑ.
Iti thero gÈthÈdvayena Bhagavato guÓe pakittento attano ÈnubhÈve
ÔhatvÈ tassÈ ca khÊÓÈyukatÈvibhÈvanena saÑvejento Satthu vandanÈya
niyojesi. SÈ ca taÑ sutvÈ saÑvegajÈtÈ Satthari pasannamÈnasÈva hutvÈ
paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ aÒjaliÑ katvÈ namassamÈnÈ BuddhagatÈya pÊtiyÈ
ekaggacittÈ hutvÈ aÔÔhÈsi. BhagavÈ “alamettakametissÈ sagg|papattiyÈ”ti
nagaraÑ pÈvisi saddhiÑ bhikkhusaÑghena. Atha naÑ ekÈ bhantÈ gÈvÊ
taruÓavacchÈ tato eva abhidhÈvantÊ si~gena paharitvÈ jÊvitÈ voropesi. TaÑ
sabbaÑ dassetuÑ sa~gÊtikÈrÈ–
197. “CoditÈ bhÈvitattena, sarÊrantimadhÈrinÈ.

CaÓÉÈlÊ vandi pÈdÈni, Gotamassa yasassino.
198. TamenaÑ avadhÊ gÈvÊ, caÓÉÈliÑ paÒjaliÑ ÔhitaÑ.

NamassamÈnaÑ SambuddhaÑ, andhakÈre pabha~karan”ti–
gÈthÈdvayamÈhaÑsu.
198. Tattha paÒjaliÑ ÔhitaÑ namassamÈnaÑ Sambuddhanti gatepi

Bhagavati2 BuddhÈrammaÓÈya pÊtiyÈ samÈhitÈ hutvÈ sammukhÈ viya
aÒjaliÑ paggayha
______________________________________________________________
1. ApÈyuppattito (SÊ) 2. MahesiÑ BhagavantaÑ (Ka)
96 KhuddakanikÈya
namassamÈnaÑ ÔhitaÑ. AndhakÈreti avijjandhakÈrena sakalena

kilesandhakÈrena ca andhakÈre loke. Pabha~karanti ÒÈÓobhÈsakaraÑ.
SÈ ca tato cutÈ TÈvatiÑsesu nibbatti, accharÈnaÑ satasahassaÑ cassÈ
parivÈro ahosi. Tadaheva ca sÈ saha vimÈnena ÈgantvÈ vimÈnato otaritvÈ
ÈyasmantaÑ MahÈmoggallÈnaÑ upasa~kamitvÈ vandi. TamatthaÑ
dassetuÑ–
199. “KhÊÓÈsavaÑ vigatarajaÑ anejaÑ,

EkaÑ araÒÒamhi raho nisinnaÑ.
DeviddhipattÈ upasa~kamitvÈ,
VandÈmi taÑ vÊra mahÈnubhÈvan”ti–
devatÈ Èha. TaÑ thero pucchi–
200. “SuvaÓÓavaÓÓÈ jalitÈ mahÈyasÈ,

VimÈnamoruyha anekacittÈ.
ParivÈritÈ accharÈsa~gaÓena1,
KÈ tvaÑ subhe devate vandase maman”ti.
200. Tattha jalitÈti attano sarÊrappabhÈya vatthÈbharaÓÈdÊnaÑ obhÈsena

ca jalantÊ jotentÊ. MahÈyasÈti mahÈparivÈrÈ. VimÈnamoruyhÈti vimÈnato
oruyha. AnekacittÈti anekavidhacittatÈyuttÈ. Subheti subhaguÓe. Mamanti
maÑ.
EvaÑ therena pucchitÈ puna sÈ–
201. “AhaÑ bhaddante caÓÉÈlÊ, tayÈ vÊrena pesitÈ.

VandiÑ arahato pÈde, Gotamassa yasassino.
202. SÈhaÑ vanditvÈ pÈdÈni, cutÈ caÓÉÈlayoniyÈ.

VimÈnaÑ sabbato bhaddaÑ, upapannamhi Nandane.
203. AccharÈnaÑ satasahassaÑ, purakkhatvÈna tiÔÔhati.

TÈsÈhaÑ pavarÈ seÔÔhÈ, vaÓÓena yasasÈyunÈ.
______________________________________________________________
1. AccharÈnaÑ gaÓena (SÊ)
204. Pah|takatakalyÈÓÈ, sampajÈnÈ paÔissatÈ.

MuniÑ kÈruÓikaÑ loke, taÑ bhante vanditumÈgatÈ”ti–
catasso gÈthÈyo Èha.
201-4. Tattha pesitÈti “CaÓÉÈli vanda pÈdÈnÊ”ti-ÈdinÈ vandanÈya

uyyojitÈ. Yadipi taÑ vandanÈmayaÑ puÒÒaÑ pavattikkhaÓavasena parittaÑ,
khettamahantatÈya pana phalamahantatÈya ca ativiya mahantamevÈti Èha
“pah|takatakalyÈÓÈ”ti. TathÈ BuddhÈrammaÓÈya pÊtiyÈ pavattikkhaÓe
paÒÒÈya satiyÈ ca visadabhÈvaÑ1 sandhÈyÈha “sampajÈnÈ paÔissatÈ”ti.
Puna–
205. “IdaÑ vatvÈna caÓÉÈlÊ, kataÒÒ| katavedinÊ.

VanditvÈ arahato pÈde, tatthevantaradhÈyathÈ”ti–
gÈthÈ sa~gÊtikÈrehi ÔhapitÈ.
205. Tattha caÓÉÈlÊti caÓÉÈlÊbh|tapubbÈti katvÈ vuttaÑ, devaloke ca

idamÈciÓÓaÑ, yaÑ manussaloke niruÄhasamaÒÒÈya vohÈro. SesaÑ
vuttanayameva.
ŒyasmÈ pana MahÈmoggallÈno imaÑ pavattiÑ Bhagavato Èrocesi.
BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi,
sÈ desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ ahosÊti.
CaÓÉÈlivimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. BhadditthivimÈnavaÓÓanÈ
NÊlÈ pÊtÈ ca kÈÄÈ cÈti BhadditthivimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme. Tena ca samayena
Kimilanagare2 Rohako nÈma gahapatiputto ahosi saddho pasanno
sÊlÈcÈrasampanno. TasmiÑ yeva ca nagare tena samÈnamahÈbhoge kule ekÈ
dÈrikÈ ahosi saddhÈ
______________________________________________________________
1. VisÈradabhÈvaÑ (SÊ) 2. Kimbilanagare (SÊ, I)
98 KhuddakanikÈya
pasannÈ pakatiyÈpi bhaddatÈya BhaddÈti nÈmena. Atha Rohakassa

mÈtÈpitaro taÑ kumÈriÑ1 vÈretvÈ tÈdise kÈle2 taÑ ÈnetvÈ ÈvÈhavivÈhaÑ
akaÑsu. Te ubhopi samaggavÈsaÑ vasanti. SÈ attano ÈcÈrasampattiyÈ
“BhadditthÊ”ti tasmiÑ nagare pÈkaÔÈ paÒÒÈtÈ ahosi.
Tena ca samayena aggasÈvakÈ paÒcasatapaÒcasatabhikkhuparivÈrÈ

janapadacÈrikaÑ carantÈ KimilanagaraÑ pÈpuÓiÑsu. Rohako tesaÑ tattha
gatabhÈvaÑ ÒatvÈ somanassajÈto there upasa~kamitvÈ vanditvÈ svÈtanÈya
nimantetvÈ dutiyadivase paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena saparivÈre te
santappetvÈ saputtadÈro tehi desitaÑ dhammadesanaÑ sutvÈ tesaÑ ovÈde
patiÔÔhahanto saraÓÈni gaÓhi, paÒca sÊlÈni samÈdiyi. BhariyÈ panassa
aÔÔhamÊcÈtuddasÊpannarasÊpÈÔihÈriyapakkhesu uposathaÑ upavasi, visesato
sÊlÈcÈrasampannÈ ahosi devatÈhi ca anukampitÈ, tÈya eva ca
devatÈnukampÈya attano upari patitaÑ micchÈpavÈdaÑ niraÑkatvÈ3
suvisuddhasÊlÈcÈratÈya ativiya loke patthaÔayasÈ ahosi.
SÈ hi sayaÑ Kimilanagare ÔhitÈ attano sÈmikassa vaÓijjÈvasena

TakkasilÈyaÑ vasantassa ussavadivase sahÈyehi ussÈhitassa
nakkhattakÊÄÈcitte uppanne gharadevatÈya attano dibbÈnubhÈvena taÑ tattha
netvÈ sÈmikena saha yojitÈ teneva samÈgamena patiÔÔhitagabbhÈ hutvÈ
devatÈya KimilanagaraÑ paÔinÊtÈ anukkamena gabbhinibhÈve pÈkaÔe jÈte
sassu-ÈdÊhi “aticÈrinÊ”ti Èsa~kitÈ tÈya eva devatÈya attano ÈnubhÈvena
Ga~gÈmahoghe KimilanagaraÑ ottharante viya upaÔÔhÈpite attano
patibbatÈbhÈvasaÑs|cakena saccÈdhiÔÔhÈnapubbakena sapathena
vÈtavegasamuÔÔhitavÊcijÈlaÑ4 Ga~gÈmahoghaÑ attano upari ÈpatitaÑ
ÈyassaÒca5 nivattetvÈ sÈmikena samÈgatÈpi tena pubbe sassu-ÈdÊhi viya
Èsa~kitÈ TakkasilÈyaÑ tena dinnaÑ nÈmamudditaÑ saÒÒÈÓaÒca appentÊ taÑ
Èsa~kaÑ niraÑkatvÈ bhattuno
______________________________________________________________
1. BhaddakumÈriÑ (I) 2. TÈdise uddesakÈle (SÊ)
3. NirÈkatvÈ (SÊ) 4. VÈtave gasamuddhutavÊcijÈlaÑ (SÊ)
5. Œsa~kaÒca (SÊ), ÈyasakyaÒca (I)
ÒÈbhijanassa ca mahÈjanassa ca sambhÈvanÊyÈ jÈtÈ. Tena vuttaÑ

“suvisuddhasÊlÈcÈratÈya ativiya loke patthaÔayasÈ ahosÊ”ti.
SÈ aparena samayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane uppannÈ. Atha
Bhagavati SÈvatthito TÈvatiÑsabhavanaÑ gantvÈ pÈricchattakam|le
paÓÉukambalasilÈyaÑ nisinne devaparisÈya ca BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ
vanditvÈ ekamantaÑ nisinnÈya bhadditthÊpi upasa~kamitvÈ vanditvÈ
ekamantaÑ aÔÔhÈsi. Atha BhagavÈ dasasahassilokadhÈt|su sannipatitÈya
devabrahmaparisÈya majjhe tÈya devatÈya katapuÒÒakammaÑ pucchanto–
206. “NÊlÈ pÊtÈ ca kÈÄÈ ca, maÒjiÔÔhÈ1 atha lohitÈ.

UccÈvacÈnaÑ vaÓÓÈnaÑ, kiÒjakkhaparivÈritÈ.
207. MandÈravÈnaÑ pupphÈnaÑ, mÈlaÑ dhÈresi muddhani.

Nayime aÒÒesu kÈyesu, rukkhÈ santi sumedhase.
208. Kena kÈyaÑ upapannÈ, TÈvatiÑsaÑ yasassinÊ.

Devate pucchitÈcikkha, kissa kammassidaÑ phalan”ti–Èha.
206-7. Tattha nÊlÈ pÊtÈ ca kÈÄÈ ca, maÒjiÔÔhÈ atha lohitÈti ettha ca-saddo
vuttatthasamuccayo, so nÊlÈ ca pÊtÈ cÈti-ÈdinÈ paccekaÑ yojetabbo. AthÈti
aÒÒatthe nipÈto. Tena odÈtÈdike avuttavaÓÓe sa~gaÓhÈti. Iti-saddo
luttaniddiÔÔho veditabbo. Ca-saddo vÈ avuttatthasamuccayo. AthÈti iti-
saddatthe nipÈto. UccÈvacÈnaÑ vaÓÓÈnanti ettha uccÈvacÈnanti vibhattiyÈ
alopo daÔÔhabbo, uccÈvacavaÓÓÈnaÑ nÈnÈvidhavaÓÓÈnanti attho. VaÓÓÈnanti
vÈ vaÓÓavantÈnaÑ. KiÒjakkhaparivÈritÈti kiÒjakkhehi parivÈritÈnaÑ. SÈmi-
atthe hi etaÑ paccattavacanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–nÊlÈ ca pÊtÈ ca kÈÄÈ ca
maÒjiÔÔhÈ ca lohitÈ ca atha aÒÒe odÈtÈdayo cÈti imesaÑ vasena
uccÈvacavaÓÓÈnaÑ tathÈbh|tehiyeva kiÒjakkhehi kesarehi parivÈritÈnaÑ
vicittasaÓÔhÈnÈditÈya vÈ uccÈvacÈnaÑ yathÈvuttavaÓÓavantÈnaÑ
mandÈravarukkhasambh|tatÈya mandÈravÈnaÑ pupphÈnaÑ mÈlaÑ tehi
kataÑ mÈlÈguÓaÑ tvaÑ devate attano sÊse dhÈresi piÄandhasÊti.
______________________________________________________________
1. MaÒjeÔÔhÈ (SÊ), maÒjaÔÔhÈ (I)
100 KhuddakanikÈya
Yato rukkhato tÈni pupphÈni, tesaÑ visesavaÓÓatÈya

anaÒÒasÈdhÈraÓataÑ dassetuÑ “nayime aÒÒesu kÈyesu, rukkhÈ santi
sumedhase”ti vuttaÑ. Tattha imeti yathÈvuttavaÓÓasaÓÔhÈnÈdiyuttÈ
pupphavanto rukkhÈ na santÊti yojanÈ. KÈyes|ti devanikÈyesu. Sumedhaseti
sundarapaÒÒe.
Tattha nÊlÈti indanÊlamahÈnÊlÈdimaÓiratanÈnaÑ vasena nÊlobhÈsÈ. PÊtÈti
puppharÈgakakketanapulakÈdimaÓiratanÈnaÑ1 ceva si~gÊsuvaÓÓassa ca
vasena pÊtobhÈsÈ. KÈÄÈti asmaka-upalakÈdimaÓiratanÈnaÑ2 vasena
kaÓhobhÈsÈ. MaÒjiÔÔhÈti jotirasagomuttakagomedakÈdimaÓiratanÈnaÑ
vasena maÒjiÔÔhobhÈsÈ. LohitÈti padumarÈgalohita~kapavÈÄaratanÈdÊnaÑ
vasena lohitobhÈsÈ. Keci pana nÊlÈdipadÈni “rukkhÈ”ti iminÈ “nÊlÈ
rukkhÈ”ti-ÈdinÈ yojetvÈ vadanti. RukkhÈpi hi nÊlÈdivaÓÓehi pupphehi
saÒchannattÈ nÊlÈdiyogato nÊlÈdivohÈraÑ labhantÊti tehi “nÊlÈ -pa- lohitÈ -pa-
nayime aÒÒesu kÈyesu rukkhÈ santi sumedhaseti, yato tvaÑ uccÈvacÈnaÑ
vaÓÓÈnaÑ kiÒjakkhaparivÈritÈnaÑ mandÈravÈnaÑ pupphÈnaÑ mÈlaÑ
dhÈresÊ”ti yojanÈ kÈtabbÈ. Tattha yathÈdiÔÔhe vaÓÓavisesayutte pupphe
kittetvÈ tesaÑ asÈdhÈraÓabhÈvadassanena3 rukkhÈnaÑ
ÈvenikabhÈvadassanaÑ paÔhamanayo, rukkhÈnaÑ
asÈdhÈraÓabhÈvadassanena pupphÈnaÑ ÈvenikabhÈvadassanaÑ dutiyanayo.
PaÔhamanaye vaÓÓÈdayo sar|pena gahitÈ, dutiyanaye nissayamukhenÈti
ayametesaÑ viseso.
208. KenÈti kena puÒÒakammena, kÈyaÑ TÈvatiÑsanti yojanÈ.

PucchitÈcikkhÈti pucchitÈ tvaÑ Ècikkha kathehi.
EvaÑ BhagavatÈ pucchitÈ sÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
209. “BhadditthikÈti4 maÑ aÒÒaÑsu, KimilÈyaÑ upÈsikÈ.

SaddhÈ sÊlena sampannÈ, saÑvibhÈgaratÈ sadÈ.
210. AcchÈdanaÒca bhattaÒca, senÈsanaÑ padÊpiyaÑ.

______________________________________________________________
1. PuppharÈgakakkeratanasaph|ÄakÈdimaÓiratanÈnaÑ (SÊ)
2. AmatabbÈkavimalayakÈdimaÓiratanÈnaÑ (Ka)
3. AsÈdhÈraÓabhÈvadassanatthaÑ (I, Ka) 4. BhadditthÊti (SÊ)




UpÈsikÈ cakkhumato, appamÈdavihÈrinÊ.
KatÈvÈsÈ katakusalÈ tato cutÈ,
SayaÑpabhÈ anuvicarÈmi NandanaÑ.
215. Bhikkh| cÈhaÑ paramahitÈnukampake,

AbhojayiÑ tapassiyugaÑ MahÈmuniÑ.
SayaÑpabhÈ anuvicarÈmi NandanaÑ.
216. AÔÔha~gikaÑ aparimitaÑ sukhÈvahaÑ,

UposathaÑ satatamupÈvasiÑ ahaÑ.
SayaÑpabhÈ anuvicarÈmi Nandanan”ti.
209-214. Tattha bhadditthikÈti1 maÑ aÒÒaÑsu, KimilÈyaÑ upÈsikÈti

ÈcÈrasampattiyÈ saccakiriyÈya ubbattamÈnamahoghanivattanena
akhaÓÉasÊlÈti saÒjÈtanicchayÈ BhaddÈ sundarÈ ayaÑ itthÊ, tasmÈ
“BhadditthikÈ upÈsikÈ”ti ca maÑ KimilanagaravÈsino jÈniÑsu. SaddhÈsÊlena
sampannÈti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva.
Apica “saddhÈ”ti iminÈ saddhÈdhanaÑ, “saÑvibhÈgaratÈ, acchÈdanaÒca
bhattaÒca, senÈsanaÑ padÊpiyaÑ. AdÈsiÑ ujubh|tesu, vippasannena
cetasÈ”ti iminÈ
______________________________________________________________
1. BhadditthÊti (SÊ)
102 KhuddakanikÈya
cÈgadhanaÑ, “sÊlena sampannÈ, catuddasiÑ paÒcadasiÑ -pa-

paÒcasikkhÈpade ratÈ”ti iminÈ sÊladhanaÑ hiridhanaÑ ottappadhanaÒca,
“ariyasaccÈna kovidÈ”ti iminÈ sutadhanaÑ paÒÒÈdhanaÒca dassitanti sÈ
attano sattavidha-ariyadhanapaÔilÈbhaÑ. “UpÈsikÈ cakkhumato -pa-
anuvicarÈmi Nandanan”ti iminÈ tassa diÔÔhadhammikaÑ samparÈyikaÒca
ÈnisaÑsaÑ vibhÈveti. Tattha katÈvÈsÈti nipphÈditasucaritÈvÈsÈ.
SucaritakammaÑ hi tadatte, ÈyatiÑ ca sukhÈvÈsahetutÈya “sukhavihÈrassa
ÈvÈso”ti vuccati. TenÈha “katakusalÈ”ti.
215. Pubbe anÈmasitakhettavisesaÑ attano dÈnamayaÑ puÒÒaÑ vatvÈ

idÈni tassa ÈyatanagatataÑ dassetuÑ “bhikkh|cÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha
bhikkh|ti anavasesabhinnakilesatÈya bhikkh|. ParamahitÈnukampaketi
paramaÑ ativiya diÔÔhadhammikÈdinÈ hitena anuggÈhake. Abhojayinti
paÓÊtena bhojanena bhojesiÑ. Tapassiyuganti uttamena tapasÈ
sabbakilesamalaÑ1 tÈpetvÈ samucchinditvÈ ÔhitattÈ tapassibh|taÑ yugaÑ.
MahÈmuninti tato eva mahÈ-isibh|taÑ, mahato vÈ attano visayassa
mahanteneva ÒÈÓena munanato paricchindanato mahÈmuniÑ. SabbametaÑ
dve aggasÈvake sandhÈya vadati.
216. AparimitaÑ sukhÈvahanti anunÈsikalopaÑ akatvÈ vuttaÑ.

“YÈvaÒcidaÑ bhikkhave na sukaraÑ akkhÈnena pÈpuÓituÑ yÈva sukhÈ
saggÈ”ti2 vacanato Bhagavatopi
vacanapathÈtÊtaparimÈÓarahitasukhanibbattakaÑ attano vÈ ÈnubhÈvena
aparimitasukhÈvahaÑ sukhassa ÈvahanakaÑ. Satatanti sabbakÈlaÑ. TaÑ
taÑ uposatharakkhaÓadivasaÑ ahÈpetvÈ, taÑ taÑ vÈ
uposatharakkhaÓadivasaÑ akhaÓÉaÑ katvÈ paripuÓÓaÑ katvÈ satataÑ vÈ
sabbakÈlaÑ sukhÈvahanti yojanÈ. SesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
Atha BhagavÈ mÈtudevaputtappamukhÈnaÑ
dasasahassilokadhÈtuvÈsÊnaÑ devabrahmasaÑghÈnaÑ tayo mÈse
abhidhammapiÔakaÑ desetvÈ manussalokaÑ ÈgantvÈ bhadditthivimÈnaÑ
bhikkh|naÑ desesi, sÈ desanÈ sampattaparisÈya sÈtthikÈ ahosÊti.
BhadditthivimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SabbasaÑkilesapakkhaÑ (SÊ, I) 2. Ma 3. 210 piÔÔhe atthato samÈnaÑ.
6. SoÓadinnÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti SoÓadinnÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena NÈÄandÈyaÑ
SoÓadinnÈ nÈma ekÈ upÈsikÈ saddhÈ pasannÈ bhikkh|naÑ cat|hi paccayehi
sakkaccaÑ upaÔÔhahantÊ suvisuddhaniccasÊlÈ aÔÔha~gasamannÈgataÑ
uposathampi upavasati. SÈ dhammasavanasappÈyaÑ paÔilabhitvÈ
upanissayasampannatÈya catusaccakammaÔÔhÈnaÑ paribr|hantÊ1 sotÈpannÈ
ahosi. Atha aÒÒatarena rogena phuÔÔhÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu uppajji.
TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno–



imÈhi tÊhi gÈthÈhi paÔipucchi.

221. “SoÓadinnÈti maÑ aÒÒaÑsu -pa- Gotamassa yasassino.
227. Tena me’tÈdiso vaÓÓo -pa-

devatÈ byÈkÈsi. TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
SoÓadinnÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. PaÔiggaÓhantÊ (SÊ)
104 KhuddakanikÈya
7. UposathÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti UposathÈvimÈnaÑ. Idha aÔÔhuppattiyaÑ SÈkete
UposathÈ nÈma ekÈ upÈsikÈti ayameva viseso, sesaÑ
anantaravimÈnasadisaÑ. Tena vuttaÑ–
229. “Abhikkantena vaÓÓena -pa-

VaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti.
232. SÈ devatÈ attamanÈ -pa- yassa kammassidaÑ phalaÑ.
233. “UposathÈti maÑ aÒÒaÑsu, SÈketÈyaÑ upÈsikÈ -pa-.


devatÈ byÈkÈsi. Puna attano ekaÑ dosaÑ dassentÊ–
241. “AbhikkhaÓaÑ NandanaÑ sutvÈ, chando me udapajjatha.

Tattha cittaÑ paÓidhÈya, upapannÈmhi NandanaÑ.
242. NÈkÈsiÑ Satthu vacanaÑ, BuddhassÈdiccabandhuno.

HÊne cittaÑ paÓidhÈya, sÈmhi pacchÈnutÈpinÊ”ti–
233. Tattha UposathÈti maÑ aÒÒaÑs|ti “UposathÈ”ti iminÈ nÈmena

maÑ manussÈ jÈniÑsu. SÈketÈyanti SÈketanagare.
241. AbhikkhaÓanti abhiÓhaÑ. NandanaÑ sutvÈti “TÈvatiÑsabhavane

NandanavanaÑ nÈma edisaÒca edisaÒcÈ”ti tattha nÈnÈvidhaÑ
dibbasampattiÑ sutvÈ. Chandoti tannibbattakapuÒÒakammassa kÈraÓabh|to
kusalacchando, tatr|papattiyÈ patthanÈbh|to taÓhÈchando vÈ. UdapajjathÈti1
uppajjittha. TatthÈti TÈvatiÑsabhavane, NandanÈpadesenapi hi taÑ
devalokaÑ vadati. UpapannÈmhÊti uppannÈ nibbattÈ amhi.
______________________________________________________________
1. UpapajjathÈti (SÊ)
242. NÈkÈsiÑ Satthu vacananti “nÈhaÑ bhikkhave appamattakampi

bhavaÑ vaÓÓemÊ”ti-ÈdinÈ1 SatthÈrÈ vuttavacanaÑ na kariÑ, bhavesu
chandarÈgaÑ na pajahinti attho. Œdicco Gotamagotto, BhagavÈpi
Gotamagottoti sagottatÈya vuttaÑ “BuddhassÈdiccabandhuno”ti. Atha vÈ
Èdiccassa bandhu Èdiccabandhu, BhagavÈ. TaÑ paÔicca tassa ariyÈya jÈtiyÈ
jÈtattÈ Èdicco vÈ bandhu etassa orasaputtabhÈvatoti Èdiccabandhu, BhagavÈ.
TathÈ hi vuttaÑ–
“Yo andhakÈre tamasÊ pabha~karo,
Verocano maÓÉalÊ uggatejo.
MÈ rÈhu gilÊ caramantalikkhe,
PajaÑ mamaÑ rÈhu pamuÒca s|riyan”ti2.
HÊneti lÈmake. Attano bhavÈbhiratiÑ sandhÈya vadati. SÈmhÊti sÈ amhi.
EvaÑ tÈya devatÈya bhavÈbhiratinimitte uppannavippaÔisÈre pavedite
thero bhavassa paricchinnÈyubhÈvavibhÈvanamukhena ÈyatiÑ
manussattabhÈve ÔhatvÈ vaÔÔadukkhassa samatikkamo kÈtuÑ sukaro, sabbaso
khÊÓÈsavabhÈvo nÈma mahÈnisaÑsoti ca samassÈsetuÑ–
243. KÊva ciraÑ vimÈnamhi, idha vacchasuposathe.

Devate pucchitÈcikkha, yadi jÈnÈsi Èyuno”ti–
gÈthamÈha. Puna sÈ–
244. “SaÔÔhi vassasahassÈni, tisso ca vassakoÔiyo.

Idha ÔhatvÈ mahÈmuni, ito cutÈ gamissÈmi.
ManussÈnaÑ sahabyatan”ti–Èha.
Puna thero–
245. “MÈ tvaÑ uposathe bhÈyi, SambuddhenÈsi byÈkatÈ.

SotÈpannÈ visesayi, pahÊnÈ tava duggatÊ”ti–
imÈya gÈthÈya samuttejesi.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 36 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 49 piÔÔhe.
106 KhuddakanikÈya
243-4. Tattha kÊva ciranti kittakaÑ addhÈnaÑ. IdhÈti imasmiÑ

devaloke, idha vÈ vimÈnasmiÑ. Œyu noti Èyu, noti nipÈtamattaÑ. Œyuno vÈ
cirÈcirabhÈvaÑ, atha vÈ yadi jÈnÈsi Èyunoti attho. MahÈmunÊti theraÑ
Èlapati.
245. MÈ tvaÑ uposathe bhÈyÊti bhadde uposathe tvaÑ mÈ bhÈyi.

KasmÈ? YasmÈ SambuddhenÈsi byÈkatÈ. Kinti? SotÈpannÈ visesayÊti.
MaggaphalasaÒÒitaÑ visesaÑ yÈtÈ adhigatÈ, tasmÈ pahÊnÈ tava sabbÈpi
duggatÊti imampi visesaÑ yÈtÈti visesayi. SesaÑ vuttanayameva.
UposathÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8-9. NiddÈ-suniddÈvimÈnavaÓÓanÈ
AÔÔhamanavamavimÈnÈni RÈjagahanidÈnÈni. AÔÔhuppattiyaÑ
yathÈkkamaÑ “NiddÈ1 nÈma upÈsikÈ -pa- Gotamassa yasassino. Tena
me’tÈdiso vaÓÓo -pa- suniddÈ2 nÈma upÈsikÈ”ti vattabbaÑ. SesaÑ
vuttanayameva. GÈthÈsupi apubbaÑ natthi. TathÈ hi ekaccesu potthakesu
PÈÄi peyyÈlavasena ÔhapitÈti. Tena vuttaÑ–

248. NiddÈti mamaÑ aÒÒaÑsu, RÈjagahasmiÑ upÈsikÈ -pa-

Gotamassa yasassino.

258. Abhikkantena vaÓÓena -pa- sabbadisÈ pabhÈsatÊti.

______________________________________________________________
1. SaddhÈ (SÊ) 2. SunandÈ (SÊ)
261. SÈ devatÈ attamanÈ -pa-.
262. SuniddÈti maÑ aÒÒaÑsu, RÈjagahasmiÑ upÈsikÈ -pa-

Gotamassa yasassino.

NiddÈ-SuniddÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. PaÔhamabhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti bhikkhÈdÈyikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena
UttaramadhurÈyaÑ aÒÒatarÈ itthÊ khÊÓÈyukÈ hoti apÈye uppajjanÈrahÈ.
BhagavÈ pacc|savelÈyaÑ mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya lokaÑ volokento
taÑ itthiÑ apÈye uppajjanÈrahaÑ disvÈ mahÈkaruÓÈya saÒcoditamÈnaso taÑ
sugatiyaÑ patiÔÔhÈpetukÈmo eko adutiyo madhuraÑ agamÈsi. GantvÈ
pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ pattacÊvaraÑ ÈdÈya bahinagaraÑ piÓÉÈya
pÈvisi. Tena samayena sÈ itthÊ gehe ÈhÈraÑ sampÈdetvÈ ekamante
paÔisÈmetvÈ ghaÔaÑ gahetvÈ udakatitthaÑ gantvÈ nhÈyitvÈ ghaÔena udakaÑ
gahetvÈ attano gehaÑ gacchantÊ antarÈmagge BhagavantaÑ passitvÈ “api
bhante piÓÉo laddho”ti vatvÈ “labhissÈmÊ”ti ca BhagavatÈ vutte
aladdhabhÈvaÑ ÒatvÈ ghaÔaÑ ÔhapetvÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ
vanditvÈ “ahaÑ bhante piÓÉapÈtaÑ dassÈmi, adhivÈsethÈ”ti Èha. AdhivÈsesi
BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena. SÈ Bhagavato adhivÈsanaÑ viditvÈ paÔhamataraÑ
gantvÈ sittasammaÔÔhe padese ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ Bhagavato pavesanaÑ
udikkhamÈnÈ aÔÔhÈsi. BhagavÈ gehaÑ pavisitvÈ paÒÒatte Èsane nisÊdi. Atha
sÈ BhagavantaÑ bhojesi, BhagavÈ katabhattakicco onÊtapattapÈÓÊ tassÈ
anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. SÈ anumodanaÑ sutvÈ anappakaÑ
pÊtisomanassaÑ paÔisaÑvedentÊ yÈva cakkhupathasamatikkamÈ
BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ avijahantÊ namassamÈnÈ aÔÔhÈsi.
108 KhuddakanikÈya
sÈ katipayadivasÈtikkameneva kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti,

accharÈsahassaÒcassÈ parivÈro ahosi. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno1–
270. “Abhikkantena vaÓÓena -pa- osadhÊ viya tÈrakÈ.
271. Kena te’tÈdiso vaÓÓo -pa-

gÈthÈhi pucchi.

275. AddasaÑ virajaÑ BuddhaÑ, vippasannamanÈvilaÑ.

Tassa adÈsahaÑ bhikkhaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.

devatÈ byÈkÈsi. SesaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ uttÈnatthameva.
BhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. DutiyabhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti dutiyabhikkhÈdÈyikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati. Tattha aÒÒatarÈ itthÊ saddhÈ pasannÈ
aÒÒataraÑ khÊÓÈsavattheraÑ piÓÉÈya carantaÑ disvÈ attano gehaÑ
pavesetvÈ bhojanaÑ adÈsi. SÈ aparena samayena kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane nibbatti. SesaÑ anantaravimÈnasadisameva.
______________________________________________________________
1. AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto taÑ devataÑ mahatiyÈ deviddhiyÈ
mahantena devatÈnubhÈvena BuddhaÒÈÓenapi paricchinditumÈsakkuÓeyyaÑ
dibbavibh|timanubhavantiÑ disvÈ imÈhi gÈthÈhi tÈya katapuÒÒakammaÑ pucchi (SÊ)
278. Abhikkantena vaÓÓena -pa- sabbadisÈ pabhÈsatÊti.
282. AhaÑ manussesu manussabh|tÈ -pa-

DutiyabhikkhÈdÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
EkÈdasavatthupaÔimaÓÉitassa
Dutiyassa CittalatÈvaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
3. PÈricchattakavagga
1. UÄÈravimÈnavaÓÓanÈ
PÈricchattakavagge uÄÈro te yaso vaÓÓoti UÄÈravimÈnaÑ. TassakÈ
uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. Tena
samayena RÈjagahe Èyasmato MahÈmoggallÈnassa upaÔÔhÈkakule ekÈ dÈrikÈ
dÈnajjhÈsayÈ dÈnasaÑvibhÈgaratÈ ahosi. SÈ yaÑ tasmiÑ gehe purebhattaÑ
khÈdanÊyabhojanÊyaÑ1 uppajjati, tattha attanÈ laddhapaÔivÊsato upaÉÉhaÑ
deti, upaÉÉhaÑ attanÈ paribhuÒjati, adatvÈ pana na bhuÒjati, dakkhiÓeyye
apassantÊpi ÔhapetvÈ diÔÔhakÈle deti, yÈcakÈnampi detiyeva. AthassÈ mÈtÈ
“mama dhÊtÈ dÈnajjhÈsayÈ dÈnasaÑvibhÈgaratÈ”ti haÔÔhatuÔÔhÈ tassÈ
diguÓaÑ bhÈgaÑ deti. DentÊ ca ekasmiÑ bhÈge tÈya saÑvibhÈge kate puna
aparaÑ deti, sÈ tatopi saÑvibhÈgaÑ karotiyeva.
EvaÑ gacchante kÈle taÑ vayappattaÑ mÈtÈpitaro tasmiÑyeva nagare
aÒÒatarasmiÑ kule kumÈrassa adaÑsu. TaÑ pana kulaÑ micchÈdiÔÔhikaÑ
hoti assaddhaÑ appasannaÑ. AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno RÈjagahe
______________________________________________________________
1. KhÈdanÊyabhojanÊyÈdiÑ (SÊ, I)
110 KhuddakanikÈya
sapadÈnaÑ piÓÉÈya caramÈno tassÈ dÈrikÈya sasurassa gehadvÈre aÔÔhÈsi.

TaÑ disvÈ sÈ dÈrikÈ pasannacittÈ “pavisatha bhante”ti pavesetvÈ vanditvÈ
sassuyÈ ÔhapitaÑ p|vaÑ taÑ apassantÊ “tassÈ kathetvÈ anumodÈpessÈmÊ”ti
vissÈsena gahetvÈ therassa adÈsi, thero anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. DÈrikÈ
“tumhehi ÔhapitaÑ p|vaÑ MahÈmoggallÈnattherassa adÈsin”ti sassuyÈ
kathesi. SÈ taÑ sutvÈ “kinnÈmidaÑ pÈgabbhiyaÑ1, ayaÑ mama santakaÑ
anÈpucchitvÈva samaÓassa adÈsÊ”ti taÑ taÔataÔÈyamÈnÈ kodhÈbhibh|tÈ
yuttÈyuttaÑ acintentÊ purato ÔhitaÑ musalakhaÓÉaÑ gahetvÈ aÑsak|Ôe
pahari. SÈ sukhumÈlatÈya parikkhÊÓÈyukatÈya ca teneva pahÈrena
balavadukkhÈbhibh|tÈ hutvÈ katipÈheneva kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu
nibbatti. TassÈ satipi aÒÒasmiÑ sucaritakamme therassa katadÈnameva
sÈtisayaÑ hutvÈ upaÔÔhÈsi. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ
vuttanayeneva gantvÈ–
286. “UÄÈro te yaso vaÓÓo, sabbÈ obhÈsate disÈ.

NÈriyo naccanti gÈyanti, devaputtÈ ala~katÈ.
287. Modenti parivÈrenti, tava p|jÈya devate.

SovaÓÓÈni vimÈnÈni, tavimÈni sudassane.
288. TuvaÑsi issarÈ tesaÑ, sabbakÈmasamiddhinÊ.

AbhijÈtÈ mahantÈsi, devakÈye pamodasi.
Devate pucchitÈcikkha, kissa kammassidaÑ phalan”ti–
tÊhi gÈthÈhi pucchi.
286. Tattha yasoti parivÈro. VaÓÓoti vaÓÓanibhÈ sarÊrobhÈso. “UÄÈro”ti

pana visesetvÈ vuttattÈ tassÈ devatÈya parivÈrasampatti ca vaÓÓasampatti ca
vuttÈ2 hoti. TÈsu “uÄÈro te vaÓÓo”ti sa~khepato vuttaÑ vaÓÓasampattiÑ
visayavasena vitthÈrato dassetuÑ “sabbÈ obhÈsate disÈ”ti vatvÈ “uÄÈro te
yaso”ti vuttaÑ parivÈrasampattiÑ vatthuvasena vitthÈrato dassetuÑ “nÈriyo
______________________________________________________________
1. PÈgabbiyaÑ (Ka) 2. YuttÈ (Ka)
naccantÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha sabbÈ obhÈsate disÈti sabbÈsu disÈsu1

vijjotate, sabbÈ vÈ disÈ obhÈsayate, vijjotayatÊti attho. “ObhÈsate”ti padassa
“obhÈsante”ti keci vacanavipallÈsena atthaÑ vadanti, tehi “vaÓÓenÈ”ti
vibhatti vipariÓÈmetabbÈ2. VaÓÓenÈti ca hetumhi karaÓavacanaÑ, vaÓÓena
hetubh|tenÈti attho. “SabbÈ disÈ”ti ca jÈtivasena disÈsÈmaÒÒe apekkhite
vacanavipallÈsenapi payojanaÑ natthi. NÈriyoti etthÈpi “ala~katÈ”ti padaÑ
ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. DevaputtÈti ettha ca-saddo luttaniddiÔÔho. Tena
nÈriyo devaputtÈ cÈti samuccayo veditabbo.
287. ModentÊti pamodayanti. P|jÈyÈti p|janatthaÑ p|jÈnimittaÑ vÈ,

naccanti gÈyantÊti yojanÈ. TavimÈnÊti tava imÈni.
288. SabbakÈmasamiddhinÊti sabbehi paÒcahi kÈmaguÓehi, sabbehi vÈ

tayÈ kÈmitehi icchitehi vatth|hi samiddhÈ. AbhijÈtÈti sujÈtÈ. MahantÈsÊti
mahatÊ mahÈnubhÈvÈ asi. DevakÈye pamodasÊti imasmiÑ devanikÈye
dibbasampattihetukena paramena pamodanena pamodasi.
EvaÑ therena pucchitÈ sÈ devatÈ tamatthaÑ vissajjesi–

DussÊlakule suÓisÈ ahosiÑ,
Assaddhesu kadariyesu ahaÑ.
290. SaddhÈ sÊlena sampannÈ, saÑvibhÈgaratÈ sadÈ.

PiÓÉÈya caramÈnassa, ap|vaÑ te adÈsahaÑ.
291. TadÈhaÑ sassuyÈ’cikkhiÑ, ‘samaÓo Ègato idha.

Tassa adÈsahaÑ p|vaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi’.
292. ItissÈ sassu paribhÈsi, avinÊtÈsi tvaÑ vadhu.

Na maÑ sampucchituÑ icchi, ‘samaÓassa dadÈmahaÑ’.
______________________________________________________________
1. SabbÈ disÈ (Ka) 2. VibhattiÑ pariÓÈmenti (Ka)
112 KhuddakanikÈya
293. Tato me sassu kupitÈ, pahÈsi musalena maÑ.

K|Ôa~gacchi avadhi maÑ, nÈsakkhiÑ jÊvituÑ ciraÑ.
294. SÈ ahaÑ kÈyassa bhedÈ, vippamuttÈ tato cutÈ.

DevÈnaÑ TÈvatiÑsÈnaÑ, upapannÈ sahabyataÑ.

289. Tattha assaddhes|ti ratanattayasaddhÈya kammaphalasaddhÈya ca

abhÈvena assaddhesu, thaddhamacchariyatÈya kadariyesu sassu-ÈdÊsu ahaÑ
saddhÈ sÊlena sampannÈ ahosinti yojanÈ.
290-1. Ap|vanti kapallap|vaÑ. Teti nipÈtamattaÑ. SassuyÈ ÈcikkhiÑ

gahitabhÈvaÒÈpanatthaÒca anumodanatthaÒcÈti adhippÈyo.
292. ItissÈti ettha assÈti nipÈtamattaÑ. SamaÓassa dadÈmahanti ahaÑ

samaÓassa ap|vaÑ dadÈmÊti. YasmÈ na maÑ sampucchituÑ icchi, tasmÈ
tvaÑ vadhu avinÊtÈsÊti sassu paribhÈsÊti yojanÈ.
293. PahÈsÊti pahari. K|Ôa~gacchi avadhi manti ettha k|Ôanti

aÑsak|ÔaÑ vuttaÑ purimapadalopena, k|Ôameva a~ganti k|Ôa~gaÑ, taÑ
chindatÊti k|Ôa~gacchi. EvaÑ kodhÈbhibh|tÈ hutvÈ maÑ avadhi, mama
aÑsak|ÔaÑ chindi, teneva upakkamena matattÈ maÑ mÈresÊti attho. TenÈha
“nÈsakkhiÑ jÊvituÑ ciran”ti.
294. VippamuttÈti tato dukkhato suÔÔhu muttÈ. SesaÑ vuttanayameva.
UÄÈravimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. UcchudÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ
ObhÈsayitvÈ pathaviÑ sadevakanti UcchudÈyikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharatÊti-Èdi sabbaÑ anantaravimÈne
vuttasadisaÑ. AyaÑ pana viseso–idha ucchu dinnÈ, sassuyÈ ca pÊÔhakena
pahaÔÈ ta~khaÓaÒÒeva matÈ TÈvatiÑsesu uppannÈ tassaÑyeva rattiyaÑ
therassa upaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈ kevalakappaÑ Gijjhak|ÔaÑ cando viya s|riyo
viya ca obhÈsentÊ theraÑ vanditvÈ paÒjalikÈ namassamÈnÈ ekamantaÑ
aÔÔhÈsi. Atha naÑ thero–
296. “ObhÈsayitvÈ pathaviÑ sadevakaÑ,

Atirocasi candimas|riyÈ viya.
SiriyÈ ca vaÓÓena yasena tejasÈ,
brahmÈva deve tidase sahindake.
297. PucchÈmi taÑ uppalamÈladhÈrinÊ,

ŒveÄinÊ kaÒcanasannibhattace.
Ala~kate uttamavatthadhÈrinÊ,
KÈ tvaÑ subhe devate vandase mamaÑ.
298. KiÑ tvaÑ pure kammamakÈsi attanÈ,

Manussabh|tÈ purimÈya jÈtiyÈ.
DÈnaÑ suciÓÓaÑ atha sÊlasaÑyamaÑ,
Ken|papannÈ sugatiÑ yasassinÊ.
imÈhi gÈthÈhi pucchi.
296-7. Tattha obhÈsayitvÈ pathaviÑ sadevakanti

candimas|riyarasmisammissehi Sinerupassaviniggatehi pabhÈvisarehi
vijjotayamÈnatÈya devena ÈkÈsena sahÈti sadevakaÑ
upagatabh|mibhÈgabh|taÑ imaÑ pathaviÑ vijjotetvÈ, ekobhÈsaÑ
ekapajjotaÑ katvÈti attho. ObhÈsayitvÈ pathaviÑ candimas|riyÈ viyÈti
yojanÈ. AtirocasÊti atikkamitvÈ rocasi1. TaÑ pana atirocanaÑ kena kiÑ viya
kena vÈti
______________________________________________________________
1. Sobhasi (SÊ)
114 KhuddakanikÈya
Èha “siriyÈ”ti-Èdi. Tattha siriyÈti sobhaggÈdisobhÈvisesena. TejasÈti attano

ÈnubhÈvena. ŒveÄinÊti ratanamayapupphÈveÄavatÊ.
EvaÑ therena pucchitÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi vissajjesi–
299. “IdÈni bhante imameva gÈmaÑ,

PiÓÉÈya amhÈka gharaÑ upÈgami.
Tato te ucchussa adÈsi khaÓÉikaÑ,
PasannacittÈ atulÈya pÊtiyÈ.
300. Sassu ca pacchÈ anuyuÒjate mamaÑ,

KahaÑ nu ucchuÑ vadhuke avÈkiri.
Na chaÉÉitaÑ no pana khÈditaÑ mayÈ,
Santassa bhikkhussa sayaÑ adÈsahaÑ.
301. TuyhaÑ nvidaÑ issariyaÑ atho mama,

ItissÈ sassu paribhÈsate mamaÑ.
PÊÔhaÑ gahetvÈ pahÈraÑ adÈsi me,
Tato cutÈ kÈlakatÈmhi devatÈ.
302. Tadeva kammaÑ kusalaÑ kataÑ mayÈ,

SukhaÒca kammaÑ anubhomi attanÈ.
Devehi saddhiÑ paricÈrayÈmahaÑ,
ModÈmahaÑ kÈmaguÓehi paÒcahi.

DevindaguttÈ tidasehi rakkhitÈ,
SamappitÈ kÈmaguÓehi paÒcahi.
304. EtÈdisaÑ puÒÒaphalaÑ anappakaÑ,

MahÈvipÈkÈ mama ucchudakkhiÓÈ.

MahÈjutikÈ mama ucchudakkhiÓÈ.
Sahassanettoriva Nandane vane.
306. TuvaÒca bhante anukampakaÑ viduÑ,

Upecca vandiÑ kusalaÒca pucchisaÑ.
Tato te ucchussa adÈsi khaÓÉikaÑ,
PasannacittÈ atulÈya pÊtiyÈ”ti.
299. Tattha idÈnÊti anantarÈtÊtadivasattÈ Èha, adhunÈti attho. Imameva

gÈmanti imasmiÑyeva gÈme, RÈjagahaÑ sandhÈya vadati. VuttaÑ hi
“gÈmopi nigamopi nagarampi ‘gÈmo’icceva vuccatÊ”ti. Bhummatthe cetaÑ
upayogavacanaÑ. UpÈgamÊti upagato ahosi1. AtulÈyÈti anupamÈya,
appamÈÓÈya vÈ.
300. AvÈkirÊti apanesi chaÉÉesi, vinÈsesi vÈ. SantassÈti sÈdhur|passa

santakilesassa2 parissamamappattassa3 vÈ.
301. TuyhaÑ n|ti nu-saddo anattamanatÈs|cane nipÈto, so “mamÈ”ti

etthÈpi ÈnetvÈ yojetabbo “mama n|”ti. IdaÑ issariyanti gehe ÈdhipaccaÑ
sandhÈyÈha. Tato cutÈti tato manussalokato cutÈ. YasmÈ ÔhitaÔÔhÈnato
apagatÈpi “cutÈ”ti vuccati, tasmÈ cutiÑ visesetuÑ “kÈlakatÈ”ti vuttaÑ.
KÈlakatÈpi ca na yattha katthaci nibbattÈ, apica kho devattaÑ upagatÈti
dassentÊ Èha “amhi devatÈ”ti.
302. Tadeva kammaÑ kusalaÑ kataÑ mayÈti tadeva

ucchukhaÓÉadÈnamattaÑ kusalaÑ kammaÑ kataÑ mayÈ, aÒÒaÑ na jÈnÈmÊti
attho. SukhaÒca kammanti sukhaÒca kammaphalaÑ. KammaphalaÑ hi idha
“kamman”ti vuttaÑ uttarapadalopena, kÈraÓopacÈrena vÈ “kusalÈnaÑ
bhikkhave dhammÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Asi (SÊ) 2. SantakilesagaÓassa (SÊ) 3. Parissamapattassa (I, Ka)
116 KhuddakanikÈya
samÈdÈnahetu evamidaÑ puÒÒaÑ pavaÉÉhati1. Anubhomi sakaÑ puÒÒan”ti2

ca ÈdÊsu viya. Kammanti vÈ karaÓatthe upayogavacanaÑ, kammenÈti attho.
Kamme vÈ bhavaÑ kammaÑ yathÈ3 kammanti. Atha vÈ kÈmetabbatÈya
kammaÑ. TaÑ hi sukharajanÊyabhÈvato kÈm|pasaÑhitaÑ kÈmetabbanti
kamanÊyaÑ4. AttanÈti attanÈ eva, sayaÑvasitÈya seribhÈvena sayamevÈti
attho. ParicÈrayÈmahaÑ attÈnanti purimagÈthÈya “attanÈ”ti vuttaÑ padaÑ
vibhattivipariÓÈmena “attÈnan”ti yojetabbaÑ.
303-5. DevindaguttÈti devindena Sakkena guttÈ, devindo viya vÈ guttÈ

mahÈparivÈratÈya. SamappitÈti suÔÔhu appitÈ samannÈgatÈ. MahÈvipÈkÈti
vipulaphalÈ. MahÈjutikÈti mahÈtejÈ, mahÈnubhÈvÈti attho.
306. Tuvanti taÑ. Anukampakanti kÈruÓikaÑ. Vidunti sappaÒÒaÑ,

sÈvakapÈramiyÈ matthakaÑ pattanti attho. UpeccÈti upagantvÈ. Vandinti
paÒcapatiÔÔhitena abhivÈdayiÑ. KusalaÒca ÈrogyaÑ pucchisaÑ apucchiÑ,
atulÈya pÊtiyÈ idaÒca kusalaÑ anussarÈmÊti adhippÈyo. SesaÑ heÔÔhÈ
vuttanayameva.
UcchudÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. Palla~kavimÈnavaÓÓanÈ
Palla~kaseÔÔhe maÓisoÓÓacitteti Palla~kavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena SÈvatthiyaÑ
aÒÒatarassa upÈsakassa dhÊtÈ kulapadesÈdinÈ sadisassa tattheva aÒÒatarassa
kulaputtassa dinnÈ, sÈ ca hoti akkodhanÈ sÊlÈcÈrasampannÈ patidevatÈ
samÈdinnapaÒcasÊlÈ, uposathe sakkaccaÑ uposathasÊlÈni ca rakkhati. SÈ
aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu uppajji. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈnatthero heÔÔhÈ vuttanayeneva gantvÈ–
______________________________________________________________
1. DÊ 3. 48 piÔÔhe. 2. Khu 2. 17 piÔÔhe. 3. YathÈha (Ka) 4. KamanÊyaÑ (SÊ, I)
307. “Palla~kaseÔÔhe maÓisoÓÓacitte,

PupphÈbhikiÓÓe sayane uÄÈre.
Tatthacchasi devi mahÈnubhÈve,
UccÈvacÈ iddhi vikubbamÈnÈ.
308. ImÈ ca te accharÈyo samantato,

Naccanti gÈyanti pamodayanti.
DeviddhipattÈsi mahÈnubhÈve,
VaÓÓo cate sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti–
gÈthÈhi pucchi1.
SÈpissa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–

AÉÉhe kule suÓisÈ ahosiÑ.
Uposathe appamattÈ ahosiÑ.
310. Manussabh|tÈ daharÈ apÈpikÈ2,

PasannacittÈ patimÈbhirÈdhayiÑ.
DivÈ ca ratto ca manÈpacÈrinÊ,
AhaÑ pure sÊlavatÊ ahosiÑ.
311. PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ acorikÈ,

SaÑsuddhakÈyÈ sucibrahmacÈrinÊ.
AmajjapÈ no ca musÈ abhÈÓiÑ,
SikkhÈpadesu parip|rakÈrinÊ.

PÈÔihÈriyapakkhaÒca, pasannamÈnasÈ ahaÑ.
______________________________________________________________
1. PaÔipucchi (SÊ) 2. DaharÈsapÈpikÈ (SÊ)
118 KhuddakanikÈya
313. AÔÔha~gupetaÑ anudhammacÈrinÊ,

UposathaÑ pÊtimanÈ upÈvasiÑ.
ImaÒca ariyaÑ aÔÔha~gavarehupetaÑ,
SamÈdiyitvÈ kusalaÑ sukhudrayaÑ.
Patimhi kalyÈÓÊ vasÈnuvattinÊ,
AhosiÑ pubbe Sugatassa sÈvikÈ.
314. EtÈdisaÑ kusalaÑ jÊvaloke,

KammaÑ karitvÈna visesabhÈginÊ.
KÈyassa bhedÈ abhisamparÈyaÑ,
DeviddhipattÈ sugatimhi ÈgatÈ.
315. VimÈnapÈsÈdavare manorame,

ParivÈritÈ accharÈsa~gaÓena.
SayaÑpabhÈ devagaÓÈ ramenti maÑ,
DÊghÈyukiÑ devavimÈnamÈgatan”ti.
307. Tattha palla~kaseÔÔheti palla~kavare uttamapalla~ke. TaÑyevassa

seÔÔhataÑ dassetuÑ “maÓisoÓÓacitte”ti vuttaÑ,
vividharatanaraÑsijÈlasamujjalehi maÓÊhi ceva suvaÓÓena ca vicitte
“tatthÈ”ti “sayane”ti ca vutte sayitabbaÔÔhÈnabh|te palla~kaseÔÔhe.
308. Teti tuyhaÑ samantato. “PamodayantÊ”ti padaÑ pana1 apekkhitvÈ

“tan”ti vibhatti vipariÓÈmetabbÈ. PamodayantÊti vÈ pamodanaÑ karonti,
pamodanaÑ tuyhaÑ uppÈdentÊti attho.
310. DaharÈ apÈpikÈti daharÈpi2 apÈpikÈ. “DaharÈsu pÈpikÈ”ti vÈ pÈÔho,

soyevattho. “DaharassÈpÈpikÈ”tipi paÔhanti, daharassa sÈmikassa apÈpikÈ,
sakkaccaÑ upaÔÔhÈnena anaticariyÈya ca bhaddikÈti attho. Tena vuttaÑ
“pasannacittÈ”ti-Èdi. AbhirÈdhayinti ÈrÈdhesiÑ. Rattoti rattiyaÑ.
311. AcorikÈti coriyarahitÈ, adinnÈdÈnÈ paÔiviratÈti attho. “ViratÈ ca

coriyÈ”tipi pÈÔho, theyyato ca viratÈti
______________________________________________________________
1. ParapadaÑ (Ka) 2. DaharÈsapÈpikÈti daharÈ ÈsiÑ (SÊ)
attho. SaÑsuddhakÈyÈti parisuddhakÈyakammantatÈya sammadeva

suddhakÈyÈ, tato eva sucibrahmacÈrinÊ sÈmikato aÒÒattha
abrahmacariyÈsambhavato. TathÈ hi vuttaÑ–
“MayaÒca bhariyÈ nÈtikkamÈma,
Amhepi bhariyÈ nÈtikkamanti.
AÒÒatra tÈhi brahmacariyaÑ carÈma,
TasmÈ hi amhaÑ daharÈ na miyyare”ti1.
Atha vÈ sucibrahmacÈrinÊti sucino suddhassa brahmassa seÔÔhassa
uposathasÊlassa, maggabrahmacariyassa vÈ anur|passa
pubbabhÈgabrahmacariyassa vasena sucibrahmacÈrinÊ.
313. AnudhammacÈrinÊti ariyÈnaÑ dhammassa anudhammaÑ

caraÓasÊlÈ. ImaÒca anantaraÑ vuttaÑ niddosatÈya ariyaÑ, aÔÔha~gavarehi2
aÔÔhahi uttama~gehi ariyattÈ eva vÈ ariyaÔÔha~gavarehi upetaÑ ÈrogyaÔÔhena
anavajjaÔÔhena ca kusalaÑ sukhavipÈkatÈya sukhÈnisaÑsatÈya ca
sukhudrayaÑ upÈvasinti yojanÈ.
314. VisesabhÈginÊti visesassa dibbassa sampattibhavassa bhÈginÊ.

Sugatimhi ÈgatÈti sugatiÑ ÈgatÈ upagatÈ, sugatimhi vÈ sugatiyaÑ
dibbasampattiyaÑ ÈgatÈ. “SugatiÑ hi ÈgatÈ”tipi pÈÔho. Tattha hÊti
nipÈtamattaÑ, hetu-attho vÈ, yasmÈ sugatiÑ ÈgatÈ, tasmÈ visesabhÈginÊti
yojanÈ.
315. VimÈnapÈsÈdavareti vimÈnesu uttamapÈsÈde, vimÈnasa~khÈte vÈ

aggapÈsÈde, vimÈne vÈ vigatamÈne appamÈÓe mahante varapÈsÈde
parivÈritÈ accharÈsa~gaÓena sayaÑpabhÈ pamodÈmi, “amhÊ”ti vÈ padaÑ
ÈnetvÈ yojetabbaÑ. DÊghÈyukinti heÔÔhimehi devehi dÊghatarÈyukatÈya
tatr|papannehi anappÈyukatÈya ca dÊghÈyukiÑ maÑ yathÈvuttaÑ
devavimÈnamÈgataÑ upagataÑ devagaÓÈ ramentÊti yojanÈ. SesaÑ
vuttanayameva.
Palla~kavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 5. 214 piÔÔhe JÈtake. 2. AÔÔha~gavarehÊti (SÊ, I)
120 KhuddakanikÈya
4. LatÈvimÈnavaÓÓanÈ
LatÈ ca SajjÈ PavarÈ ca devatÈti LatÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?

BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena SÈvatthivÈsino
aÒÒatarassa upÈsakassa dhÊtÈ LatÈ nÈma paÓÉitÈ byattÈ medhÈvinÊ patikulaÑ
gatÈ bhattu sassusasurÈnaÒca manÈpacÈrinÊ piyavÈdinÊ parijanassa
sa~gahakusalÈ gehe kuÔumbabhÈrassa nittharaÓasamatthÈ akkodhanÈ
sÊlÈcÈrasampannÈ dÈnasaÑvibhÈgaratÈ akhaÓÉapaÒcasÊlÈ uposatharakkhaÓe
ca appamattÈ ahosi. SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ VessavaÓassa mahÈrÈjassa
dhÊtÈ hutvÈ nibbatti LatÈtveva nÈmena, aÒÒÈpi tassÈ SajjÈ PavarÈ AccimatÊ
SutÈti catasso bhaginiyo ahesuÑ. TÈ paÒcapi Sakkena devarÈjena ÈnetvÈ
nÈÔakitthibhÈvena paricÈrikaÔÔhÈne ÔhapitÈ, LatÈ panassa naccagÊtÈdÊsu
chekatÈya iÔÔhatarÈ ahosi.
TÈsaÑ ekato samÈgantvÈ sukhanisajjÈya nisinnÈnaÑ sa~gÊtanepuÒÒaÑ

paÔicca vivÈdo uppanno. TÈ sabbÈpi VessavaÓassa mahÈrÈjassa santikaÑ
gantvÈ pucchiÑsu “tÈta katamÈ amhÈkaÑ naccÈdÊsu kusalÈ”ti. So eva mÈha
“gacchatha dhÊtaro anotattadahatÊre devasamÈgame sa~gÊtaÑ pavattetha,
tattha vo viseso pÈkaÔo bhavissatÊ”ti. TÈ tathÈ akaÑsu. Tattha devaputtÈ
LatÈya naccamÈnÈya attano sabhÈvena ÔhÈtuÑ nÈsakkhiÑsu, saÒjÈtapahÈsÈ
acchariyabbhutacittajÈtÈ nirantaraÑ sÈdhukÈraÑ dentÈ ukkuÔÔhisadde
celukkhepe ca pavattentÈ HimavantaÑ kampayamÈnÈ viya mahantaÑ
kolÈhalamakaÑsu. ItarÈsu pana naccantÊsu sisirakÈle kokilÈ viya tuÓhÊbh|tÈ
nisÊdiÑsu. EvaÑ tattha sa~gÊte LatÈya viseso pÈkaÔo ahosi.
Atha tÈsaÑ devadhÊtÈnaÑ SutÈya devadhÊtÈya etadahosi “kiÑ nu kho

kammaÑ katvÈ ayaÑ LatÈ amhe abhibhuyya tiÔÔhati vaÓÓena ceva yasasÈ ca,
yann|nÈhaÑ LatÈya katakammaÑ puccheyyan”ti. SÈ taÑ pucchi, itarÈpi
tassÈ etamatthaÑ vissajjeti. TayidaÑ sabbaÑ VessavaÓamahÈrÈjÈ
devacÈrikavasena upagatassa Èyasmato MahÈmoggallÈnassa Ècikkhi. Thero
tamatthaÑ pucchÈya m|lakÈraÓato paÔÔhÈya Bhagavato Èrocento–
316. “LatÈ ca SajjÈ PavarÈ ca devatÈ,

AccimatÊ rÈjavarassa sirimato.
SutÈ ca raÒÒo VessavaÓassa dhÊtÈ,
RÈjÊmatÊ dhammaguÓehi sobhatha.
317. PaÒcettha nÈriyo ÈgamaÑsu nhÈyituÑ,

SÊtodakaÑ uppaliniÑ sivaÑ nadiÑ.
TÈ tattha nhÈyitvÈ rametvÈ devatÈ,
NaccitvÈ gÈyitvÈ SutÈ lataÑ bravi.
318. PucchÈmi taÑ uppalamÈladhÈrini,

ŒveÄini kaÒcanasannibhattace.
Timiratambakkhi nabheva sobhane,
DÊghÈyukÊ kena kato yaso tava.
319. KenÈsi bhadde patino piyatarÈ,

VisiÔÔhakalyÈÓitara’ssu r|pato.
PadakkhiÓÈ naccanagÊtavÈdite,
Œcikkha no tvaÑ naranÈripucchitÈ”ti–
SutÈya pucchÈ.

UÄÈrabhoge kule suÓisÈ ahosiÑ.
Uposathe appamattÈ ahosiÑ.
321. Manussabh|tÈ daharÈ apÈpikÈ,

PasannacittÈ patimÈbhirÈdhayiÑ.
SadevaraÑ sassasuraÑ sadÈsakaÑ,
AbhirÈdhayiÑ tamhi kato yaso mama.
322. SÈhaÑ tena kusalena kammunÈ,

Catubbhi ÔhÈnehi visesamajjhagÈ.
ŒyuÒca vaÓÓaÒca sukhaÑ balaÒca,
KhiÉÉÈratiÑ paccanubhomanappakaÑ.
122 KhuddakanikÈya
323. SutaÑ nu taÑ bhÈsati yaÑ ayaÑ LatÈ,

YaÑ no apucchimha akittayÊ no.
Patino kiramhÈkaÑ visiÔÔha nÈrÊnaÑ,
GatÊ ca tÈsaÑ PavarÈ ca devatÈ.
324. PatÊsu dhammaÑ pacarÈma sabbÈ,

PatibbatÈ yattha bhavanti itthiyo.
PatÊsu dhammaÑ pacaritva sabbÈ,
LacchÈmase bhÈsati yaÑ ayaÑ LatÈ.
325. SÊho yathÈ pabbatasÈnugocaro,

MahindharaÑ pabbatamÈvasitvÈ.
Pasayha hantvÈ itare catuppade,
Khudde mige khÈdati maÑsabhojano.
326. Tatheva saddhÈ idha ariyasÈvikÈ,

BhattÈraÑ nissÈya patiÑ anubbatÈ.
KodhaÑ vadhitvÈ abhibhuyya maccharaÑ,
Saggamhi sÈ modati dhammacÈrinÊ”ti–
latÈya vissajjananti Èha.
316. Tattha LatÈ ca SajjÈ PavarÈ AccimatÊ SutÈti tÈsaÑ nÈmaÑ. Ca-
saddo samuccayattho. RÈjavarassÈti catunnaÑ mahÈrÈjÈnaÑ varassa
seÔÔhassa devarÈjassa. Sakkassa paricÈrikÈti adhippÈyo. RaÒÒoti
mahÈrÈjassa. TenÈha “vessavaÓassa dhÊtÈ”ti, idaÑ paccekaÑ yojetabbaÑ,
vacanavipallÈso vÈ, dhÊtaroti attho. RÈjati vijjotatÊti rÈjÊ, rÈjÊti matÈ paÒÒÈtÈ
rÈjÊmatÊ, idaÑ tÈsaÑ sabbÈsaÑ visesanaÑ. NÈmameva etaÑ ekissÈ
devatÈyÈti keci, tesaÑ matena “pavarÈ”ti sabbÈsaÑ visesanameva.
DhammaguÓehÊti dhammiyehi dhammato anapetehi guÓehi,
yathÈbhuccaguÓehÊti attho. SobhathÈti virocatha.
317. PaÒcettha nÈriyoti paÒca yathÈvuttanÈmÈ devadhÊtaro ettha

imasmiÑ Himavantapadese. SÊtodakaÑ uppaliniÑ sivaÑ nadinti
Anotattadahato nikkhantanadimukhaÑ sandhÈya vadati. NaccitvÈ gÈyitvÈti
pitu
VessavaÓassa ÈÓÈya devasamÈgame tÈhi katassa naccagÊtassa vasena vuttaÑ.

SutÈ LataÑ bravÊti SutÈ devadhÊtÈ lataÑ attano bhaginiÑ kathesi. “SutÈ
lataÑ bravun”tipi1 paÔhanti, SutÈ dhÊtaro VessavaÓassa mahÈrÈjassa LataÑ
kathesunti attho.
318. TimiratambakkhÊti niculakesarabhÈsasadisehi tambarÈjÊhi

samannÈgatakkhi. Nabheva sobhaneti nabhaÑ viya sobhamÈne,
saradasamaye abbhamahikÈdi-upakkilesavimuttaÑ nabhaÑ viya
suvisuddha~gapacca~gatÈya virÈjamÈneti attho. Atha vÈ nabhevÈti nabhe
eva, samuccayattho eva-saddo, ÈkÈsaÔÔhavimÈnesu
HimavantayugandharÈdibh|mipaÔibaddhaÔÔhÈnesu cÈti sabbattheva
sobhamÈneti attho. Kena katoti kena kÊdisena puÒÒena nibbattito. Yasoti
parivÈrasampatti kittisaddo ca. KittisaddaggahaÓena ca kittisaddahetubh|tÈ
guÓÈ gayhanti.
319. Patino piyatarÈti sÈmino piyatarÈ sÈmivallabhÈ. TenassÈ

subhagataÑ dasseti. VisiÔÔhakalyÈÓitara’ss| r|patoti r|pasampattiyÈ visiÔÔhÈ
uttamÈ kalyÈÓitarÈ sundaratarÈ, ass|ti nipÈtamattaÑ. “VisiÔÔhakalyÈÓitarÈsi
r|pato”ti ca paÔhanti. PadakkhiÓÈti pakÈrehi, visesena vÈ dakkhiÓÈ kusalÈ.
NaccanagÊtavÈditeti2 ettha naccanÈti3 vibhattilopo kato, nacce ca gÊte ca
vÈdite cÈti attho. NaranÈripucchitÈti devaputtehi devadhÊtÈhi ca “kahaÑ
LatÈ, kiÑ karoti LatÈ”ti rupadassanatthaÒceva sippadassanatthaÒca pucchitÈ.
321. NiccaÑ kÈyena asaÑsaÔÔhatÈya devo viya rameti, dutiyo varoti vÈ

devaro, bhattu kaniÔÔhabhÈtÈ, saha devarenÈti sadevaraÑ. Sassu ca sasuro ca
sasurÈ, saha sasurehÊti sassasuraÑ. Saha dÈsehi dÈsÊhi cÈti sadÈsakaÑ
patimÈbhirÈdhayinti sambandho. Tamhi katoti tamhi kule, kÈle vÈ
suÓisÈkÈle kato yaso tannibbattakapuÒÒassa nibbattanenÈti adhippÈyo.
MamÈti idaÑ “kato”ti padaÑ apekkhitvÈ “mayÈ”ti pariÓÈmetabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Bruvunti ca (SÊ) 2. NaccagÊtavÈditeti (Ka) 3. NaccÈti (Ka)
124 KhuddakanikÈya
322. Catubbhi ÔhÈnehÊti cat|hi kÈraÓehi, cat|su vÈ ÔhÈnesu

nimittabh|tesu. VisesamajjhagÈti aÒÒÈhi atisayaÑ adhigatÈ. ŒyuÒca
vaÓÓaÒca sukhaÑ balaÒcÈti “cat|hi ÔhÈnehÊ”ti vuttÈnaÑ sar|pato dassanaÑ.
Œyu-Èdayo eva hissÈ aÒÒÈhi visiÔÔhasabhÈvatÈya visesÈ tassÈ tathÈ
sambhÈvanÈvasena gahetabbatÈya hetubhÈvato “ÔhÈnan”ti ca vuttaÑ.
VisesamajjhagÈ1. KÊdisaÑ? ŒyuÒca vaÓÓaÒca sukhaÒca balaÒcÈti yojanÈ.
323. SutaÑ nu taÑ bhÈsati yaÑ ayaÑ LatÈti ayaÑ LatÈ amhÈkaÑ
jeÔÔhabhaginÊ yaÑ bhÈsati, taÑ tumhehi sutaÑ nu kiÑ asutan”ti2 itarÈ tisso
bhaginiyo pucchati. YaÑ noti yaÑ amhÈkaÑ saÑsayitaÑ. Noti
nipÈtamattaÑ, puna noti amhÈkaÑ, avadhÈraÓe vÈ “na no samaÑ atthÊ”ti-
ÈdÊsu3 viya, tena akittayiyeva, aviparÊtaÑ byÈkÈsiyevÈti attho. Patino
kiramhÈkaÑ visiÔÔha nÈrÊnaÑ, gatÊ ca tÈsaÑ PavarÈ ca devatÈti anatthato
pÈlanato patino sÈmikÈ nÈma amhÈkaÑ nÈrÊnaÑ itthÊnaÑ visiÔÔhÈ gati ca
tÈsaÑ paÔisaraÓaÒca, tÈsaÑ mÈtugÈmÈnaÑ saraÓato4 pavarÈ uttamÈ devatÈ
ca sammadeva ÈrÈdhitÈ sampati ÈyatiÒca hitasukhÈvahÈti attho.
324. PatÊsu dhammaÑ pacarÈma sabbÈti sabbÈva mayaÑ patÊsu attano

sÈmikesu pubbuÔÔhÈnÈdikaÑ caritabbadhammaÑ pacarÈma. YatthÈti yaÑ
nimittaÑ, yasmiÑ5 vÈ patÊsu caritabbadhamme cariyamÈne itthiyo patibbatÈ
nÈma bhavanti. LacchÈmase bhÈsati yaÑ ayaÑ LatÈti ayaÑ LatÈ yaÑ
sampattiÑ etarahi labhatÊti bhÈsati, taÑ sampattiÑ patÊsu dhammaÑ
pacaritvÈ labhissÈma.
325. PabbatasÈnugocaroti pabbatavanasaÓÉacÈrÊ. MahindharaÑ

pabbatamÈvasitvÈti mahiÑ dhÈretÊti mahindharanÈmakaÑ6 pabbataÑ
acalaÑ ÈvasitvÈ adhivasitvÈ, tattha vasantoti attho. “ŒvasitvÈ”ti hi padaÑ
apekkhitvÈ bhummatthe cetaÑ upayogavacanaÑ. PasayhÈti abhibhavitvÈ.
Khuddeti balavasenanihÊne pamÈÓato pana mahante hatthi-Èdikepi mige so
hantiyeva.
______________________________________________________________
1. VisesamajjhagÈti (SÊ, I) 2. TaÑ kiÑ assutthÈti (SÊ)
3. Khu 1. 5, 312 piÔÔhesu. 4. BharaÓato (Ka)
5. Yesu (Ka) 6. MahindharÈparanÈmakaÑ (SÊ)
326. TathevÈti gÈthÈya ayaÑ upamÈsaÑsandanena saddhiÑ

atthayojanÈ–yathÈ sÊho attano nivÈsagocaraÔÔhÈnabh|taÑ pabbataÑ nissÈya
vasanto attano yathicchitamatthaÑ sÈdheti, evameva sÈ saddhÈ pasannÈ
ariyasÈvikÈ ghÈsacchÈdanÈdÊhi bharaÓato posanato bhattÈraÑ patiÑ
sÈmikaÑ nissÈya vasantÊ sabbatthÈpi pati-anuk|latÈsa~khÈtena vatena taÑ
anubbatÈ parijanÈdÊsu uppajjanakaÑ kodhaÑ vadhitvÈ pajahitvÈ
pariggahavatth|su uppajjanakaÑ maccheraÑ abhibhuyya abhibhavitvÈ
anuppÈdetvÈ patibbatÈdhammassa ca upÈsikÈdhammassa ca sammadeva
caraÓato dhammacÈrinÊ sÈ saggamhi devaloke, modati, pamodaÑ ÈpajjatÊti.
SesaÑ vuttanayameva.
LatÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. GuttilavimÈnavaÓÓanÈ
SattatantiÑ sumadhuranti GuttilavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? Bhagavati
RÈjagahe viharante ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayeneva
devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ gantvÈ tattha paÔipÈÔiyÈ Ôhitesu
chattiÑsÈya vimÈnesu chattiÑsa devadhÊtaro paccekaÑ
accharÈsahassaparivÈrÈ mahatiÑ dibbasampattiÑ anubhavantiyo disvÈ tÈhi
pubbe katakammaÑ “abhikkantena vaÓÓenÈ”ti-ÈdÊhi tÊhi gÈthÈhi paÔipÈÔiyÈ
pucchi. TÈpi tassa pucchÈnantaraÑ “vatthuttamadÈyikÈ nÈrÊ”ti-ÈdinÈ
byÈkariÑsu. Atha thero tato manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato etamatthaÑ
Èrocesi. TaÑ sutvÈ BhagavÈ “MoggallÈna tÈ devatÈ na kevalaÑ tayÈ eva
pucchitÈ evaÑ byÈkariÑsu, atha kho pubbe mayÈpi pucchitÈ
evamevabyÈkariÑs|”ti vatvÈ therena yÈcito atÊtaÑ attano vuttilÈcariyaÑ
kathesi.
AtÊte BÈrÈÓasiyaÑ Brahmadatte rajjaÑ kÈrente bodhisatto
gandhabbakule nibbattitvÈ gandhabbasippe pariyodÈtasippatÈya
TimbarunÈradasadiso1 sabbadisÈsu pÈkaÔo paÒÒÈto Ècariyo ahosi
______________________________________________________________
1. TimbarunÈsadiso (Ka), TimbarunÈdasadiso (I)
126 KhuddakanikÈya
nÈmena Guttilo nÈma. So andhe jiÓÓe mÈtÈpitaro posesi1. Tassa

sippanipphattiÑ sutvÈ UjjenivÈsÊ Musilo2 nÈma gandhabbo upagantvÈ taÑ
vanditvÈ ekamantaÑ Ôhito “kasmÈ ÈgatosÊ”ti ca vutte “tumhÈkaÑ santike
sippaÑ uggaÓhitun”ti Èha. GuttilÈcariyo taÑ oloketvÈ lakkhaÓakusalatÈya
“ayaÑ puriso visamajjhÈsayo kakkhaÄo pharuso akataÒÒ| bhavissati, na
sa~gahetabbo”ti sippuggahaÓatthaÑ okÈsaÑ nÈkÈsi. So tassa mÈtÈpitaro
payirupÈsitvÈ tehi yÈcÈpesi. GuttilÈcariyo mÈtÈpit|hi nippÊÄiyamÈno
“garuvacanaÑ ala~ghanÊyan”ti tassa sippaÑ paÔÔhapetvÈ
vigatamacchariyatÈya kÈruÓikatÈya ca ÈcariyamuÔÔhiÑ akatvÈ anavasesato
sippaÑ sikkhÈpesi.
Sopi medhÈvitÈya pubbekataparicayatÈya akusÊtatÈya ca na cirasseva

pariyodÈtasippo hutvÈ cintesi “ayaÑ BÈrÈÓasÊ JambudÊpe agganagaraÑ,
yann|nÈhaÑ idha sarÈjikÈya parisÈya sippaÑ dasseyyaÑ, evÈhaÑ
Ècariyatopi JambudÊpe pÈkaÔo paÒÒÈto bhavissÈmÊ”ti. So Ècariyassa Èrocesi
“ahaÑ raÒÒo purato sippaÑ dassetukÈmo, rÈjÈnaÑ maÑ dassethÈ”ti.
MahÈsatto “ayaÑ mama santike uggahitasippo patiÔÔhaÑ labhat|”ti
karuÓÈyamÈno taÑ raÒÒo santikaÑ netvÈ “mahÈrÈja imassa me
antevÈsikassa vÊÓÈya paguÓataÑ3 passathÈ”ti Èha. RÈjÈ “sÈdh|”ti
paÔissuÓitvÈ tassa vÊÓÈvÈdanaÑ sutvÈ parituÔÔho taÑ4 gantukÈmaÑ nivÈretvÈ
“mameva santike vasa, Ècariyassa dinnakoÔÔhÈsato upaÉÉhaÑ dassÈmÊ”ti
Èha. Musilo “nÈhaÑ Ècariyato hÈyÈmi, samameva dethÈ”ti vatvÈ raÒÒÈ “mÈ
evaÑ bhaÓi, Ècariyo nÈma mahanto, upaÉÉhameva tuyhaÑ dassÈmÊ”ti vutte
“mama ca Ècariyassa ca sippaÑ passathÈ”ti vatvÈ rÈjagehato nikkhamitvÈ
“ito sattame divase mama ca GuttilÈcariyassa ca rÈja~gaÓe sippadassanaÑ
bhavissati, taÑ passitukÈmÈ passant|”ti tattha tattha ÈhiÓÉanto ugghosesi.
MahÈsatto taÑ sutvÈ “ayaÑ taruÓo thÈmavÈ, ahaÑ pana jiÓÓo dubbalo,
yadi pana me parÈjayo bhaveyya, mataÑ me jÊvitÈ seyyaÑ,
______________________________________________________________
1. Poseti (SÊ, I) 2. M|silo (SÊ, I)
3. VÊÓÈpaguÓataÑ (SÊ) 4. ParaÔÔhÈnaÑ (Ka)
tasmÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ ubbandhitvÈ marissÈmÊ”ti araÒÒaÑ gato

maraÓabhayatajjito paÔinivatti. Puna maritukÈmo hutvÈ gantvÈ punapi
maraÓabhayena paÔinivatti. EvaÑ gamanÈgamanaÑ karontassa taÑ ÔhÈnaÑ
vigatatiÓaÑ ahosi. Atha devarÈjÈ mahÈsattaÑ upasa~kamitvÈ dissamÈnar|po
ÈkÈse ÔhatvÈ evamÈha “Ècariya kiÑ karosÊ”ti. MahÈsatto1–
327. “SattatantiÑ sumadhuraÑ, rÈmaÓeyyaÑ avÈcayiÑ.

So maÑ ra~gamhi avheti, saraÓaÑ me hohi kosiyÈ”ti–
attano cittadukkhaÑ pavedesi.
Tassattho–ahaÑ devarÈja MusilaÑ nÈma antevÈsikaÑ sattannaÑ
tantÊnaÑ atthitÈya2 chajjÈdisattavidhasaradÊpanato ca sattatantiÑ, taÑ
visayaÑ katvÈ yathÈrahaÑ dvÈvÊsatiyÈ sutibhedÈnaÑ ahÈpanato suÔÔhu
madhuranti sumadhuraÑ, yathÈdhigatÈnaÑ samapaÒÒÈsÈya mucchanÈnaÑ
paribyattatÈya sarassa ca vÊÓÈya ca aÒÒamaÒÒasaÑsandanena suÓantÈnaÑ
ativiya manoramabhÈvato rÈmaÓeyyaÑ saragatÈdivibhÈgato
chajjÈdicatubbidhaÑ gandhabbaÑ ahÈpetvÈ gandhabbasippaÑ avÈcayinti
vÈcesiÑ uggaÓhÈpesiÑ sikkhÈpesiÑ, so Musilo antevÈsÊ samÈno maÑ
attano ÈcariyaÑ ra~gamhi ra~gamaÓÉale avheti sÈrambhavasena attano
visesaÑ dassetuÑ sa~ghaÔÔiyati3, “ehi sippaÑ dassehÊ”ti maÑ Ècikkhi4, tassa
me tvaÑ Kosiya devarÈja saraÓaÑ avassayo hohÊti.
TaÑ sutvÈ Sakko devarÈjÈ “mÈ bhÈyi Ècariya, ahaÑ te saraÓaÑ
parÈyaÓan”ti dassento–
328. “AhaÑ te saraÓaÑ homi, ahamÈcariyap|jako.

Na taÑ jayissati sisso, sissamÈcariya jessasÊ”ti–
Èha. Sakkassa kira devaraÒÒo purimattabhÈve mahÈsatto Ècariyo ahosi.
TenÈha ahamÈcariyap|jako”ti. AhaÑ ÈcariyÈnaÑ p|jako, na Musilo viya
yugaggÈhÊ, mÈdisesu antevÈsikesu Ôhitesu tÈdisassa Ècariyassa kathaÑ
parÈjayo, tasmÈ na taÑ
______________________________________________________________
1. MahÈsatto taÑ sutvÈ sakakammaÑ pÈkaÔaÑ karonto imaÑ gÈthamÈha (SÊ)
2. ŒvÈditÈya (Ka) 3. Ra~gamhi (SÊ) 4. Adhikkhipati (SÊ)
128 KhuddakanikÈya
jayissati sisso, aÒÒadatthu sissaÑ MusilaÑ Ècariya tvameva jayissasi, so

pana parÈjito vinÈsaÑ1 pÈpuÓissatÊti adhippÈyo. EvaÒca pana vatvÈ “ahaÑ
sattame divase sÈkacchÈmaÓÉalaÑ ÈgamissÈmi, tumhe vissatthÈ vÈdethÈ”ti
samassÈsetvÈ gato.
Sattame pana divase rÈjÈ saparivÈro rÈjasabhÈyaÑ nisÊdi. GuttilÈcariyo
ca Musilo ca sippadassanatthaÑ sajjÈ hutvÈ upasa~kamitvÈ rÈjÈnaÑ
vanditvÈ attano attano laddhÈsane nisÊditvÈ vÊÓÈ vÈdayiÑsu. Sakko ÈgantvÈ
antalikkhe aÔÔhÈsi, taÑ mahÈsattova passati, itare pana na passanti. ParisÈ
dvinnampi vÈdane samacittÈ ahosi. Sakko GuttilaÑ “ekaÑ tantiÑ chindÈ”ti
Èha. ChinnÈyapi tantiyÈ vÊÓÈ tatheva madhuranigghosÈ ahosi. EvaÑ
“dutiyaÑ, tatiyaÑ, catutthaÑ, paÒcamaÑ, chaÔÔhaÑ, sattamaÑ chindÈ”ti Èha,
tÈsu chinnÈsupi vÊÓÈ madhuranigghosÈva ahosi. TaÑ disvÈ Musilo
parÈjitabh|tar|po pattakkhandho ahosi, parisÈ haÔÔhatuÔÔhÈ celukkhepe
karontÊ Guttilassa sÈdhukÈramadÈsi. RÈjÈ MusilaÑ sabhÈya nÊharÈpesi,
mahÈjano leÉÉudaÓÉÈdÊhi paharanto MusilaÑ tattheva jÊvitakkhayaÑ pÈpesi.
Sakko DevÈnamindo mahÈpurisena saddhiÑ sammodanÊyaÑ katvÈ
devalokameva gato. TaÑ devatÈ “mahÈrÈja kuhiÑ gatatthÈ”ti pucchitvÈ taÑ
pavattiÑ sutvÈ “mahÈrÈja mayaÑ MuttilÈcariyaÑ passissÈma, sÈdhu no taÑ
idhÈnetvÈ dassehÊ”ti ÈhaÑsu. Sakko devÈnaÑ vacanaÑ sutvÈ MÈtaliÑ
ÈÓÈpesi “gaccha Vejayantarathena amhÈkaÑ GuttilÈcariyaÑ Ènehi, devatÈ
taÑ dassanakÈmÈ”ti, so tathÈ akÈsi. Sakko mahÈsattena saddhiÑ
sammodanÊyaÑ katvÈ evamÈha “Ècariya vÊÓaÑ vÈdaya, devatÈ sotukÈmÈ”ti.
MayaÑ sipp|pajÊvino, vetanena vinÈ sippaÑ na dassemÈti. KÊdisaÑ pana
vetanaÑ icchasÊti. “NÈÒÒena me vetanena kiccaÑ atthi, imÈsaÑ pana
devatÈnaÑ attanÈ attanÈ pubbekatakusalakathanameva me vetanaÑ hot|”ti
Èha. TÈ “sÈdh|”ti sampaÔicchiÑsu. Atha mahÈsatto pÈÔekkaÑ tÈhi tadÈ
paÔiladdhasampattikittanamukhena tassÈ hetubh|taÑ purimattabhÈvekataÑ
sucaritaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno vÊya pucchanto “abhikkantena
vaÓÓenÈ”ti-ÈdigÈthÈhi pucchi. TÈpi
______________________________________________________________
1. ParÈbh|to nidhanaÑ (SÊ), parÈjayabh|topi vinÈsaÑ (I)
“vatthuttamadÈyikÈ nÈrÊ”ti-ÈdinÈ yathÈ etarahi therassa, evameva tassa

byÈkariÑsu. Tena vuttaÑ “MoggallÈna tÈ devatÈ na kevalaÑ tayÈ eva
pucchitÈ evaÑ byÈkariÑsu, atha kho pubbe mayÈpi pucchitÈ evameva
byÈkariÑs|”ti.
TÈ kira itthiyo KassapasammÈsambuddhakÈle manussattabhÈve ÔhitÈ
taÑ taÑ puÒÒaÑ akaÑsu1. Tattha ekÈ itthÊ vatthaÑ adÈsi, ekÈ
sumanamÈlaÑ, ekÈ gandhaÑ, ekÈ uÄÈrÈni phalÈni, ekÈ ucchurasaÑ, ekÈ
Bhagavato cetiye gandhapaÒca~gulikaÑ adÈsi, ekÈ uposathaÑ upavasi, ekÈ
upakaÔÔhÈya velÈya nÈvÈya bhuÒjantassa bhikkhuno udakaÑ adÈsi, ekÈ
kodhanÈnaÑ sassusasurÈnaÑ akkodhanÈ upaÔÔhÈnaÑ akÈsi, ekÈ dÈsÊ hutvÈ
atanditÈcÈrÈ ahosi, ekÈ piÓÉacÈrikassa bhikkhuno khÊrabhattaÑ adÈsi, ekÈ
phÈÓitaÑ adÈsi, ekÈ ucchukhaÓÉaÑ adÈsi, ekÈ timbarusakaÑ adÈsi, ekÈ
kakkÈrikaÑ adÈsi, ekÈ eÄÈlukaÑ adÈsi, ekÈ valliphalaÑ adÈsi, ekÈ
phÈrusakaÑ adÈsi, ekÈ a~gÈrakapallaÑ adÈsi, ekÈ sÈkamuÔÔhiÑ2 adÈsi, ekÈ
pupphakamuÔÔhiÑ adÈsi, ekÈ m|lakalÈpaÑ adÈsi, ekÈ nimbamuÔÔhiÑ3 adÈsi,
ekÈ kaÒjikaÑ adÈsi, ekÈ tilapiÒÒÈkaÑ adÈsi, ekÈ kÈyabandhanaÑ adÈsi, ekÈ
aÑsabaddhakaÑ adÈsi, ekÈ ÈyogapaÔÔaÑ adÈsi, ekÈ vidh|panaÑ, ekÈ
tÈlavaÓÔaÑ, ekÈ morahatthaÑ, ekÈ chattaÑ, ekÈ upÈhanaÑ, ekÈ p|vaÑ, ekÈ
modakaÑ, ekÈ sakkhalikaÑ adÈsi. TÈ ekekÈ accharÈsahassaparivÈrÈ
mahatiyÈ deviddhiyÈ virÈjamÈnÈ TÈvatiÑsabhavane Sakkassa devarÈjassa
paricÈrikÈ hutvÈ nibbattÈ GuttilÈcariyena pucchitÈ “vatthuttamadÈyikÈ
nÈrÊ”ti-ÈdinÈ attanÈ attanÈ katakusalaÑ paÔipÈÔiyÈ byÈkariÑsu.

______________________________________________________________
1. ManussattabhÈve ÔhatvÈ tÈni tÈni puÒÒÈni katvÈ TÈvatiÑsabhavane paccekaÑ
accharÈsahassaparivÈrÈ Sakkassa devaraÒÒo paricÈrikÈ hutvÈ paÔipÈÔiyÈ Ôhitesu
chattiÑsadevavimÈnesu nibbattitvÈ BuddhaÒÈÓenapi paricchinditumasakkuÓeyyaÑ
mahatiÑ devavibh|timanubhavanti (SÊ)
2. SÈlukamuÔÔhiÑ (I) 3. NimbapalÈsamuÔÔhiÑ (SÊ, I)
130 KhuddakanikÈya



333. “VatthuttamadÈyikÈ nÈrÊ,

PavarÈ hoti naresu nÈrÊsu.
EvaÑ piyar|padÈyikÈ manÈpaÑ,
DibbaÑ sÈ labhate upecca ÔhÈnaÑ.
334. TassÈ me passa vimÈnaÑ, accharÈ kÈmavaÓÓinÊhamasmi.

AccharÈsahassassÈhaÑ, pavarÈ passa puÒÒÈnaÑ vipÈkaÑ.


(YathÈ ca ettha, evaÑ upari sabbavimÈnesu vitthÈretabbaÑ.)
341. PupphuttamadÈyikÈ nÈrÊ,

PavarÈ hoti naresu nÈrÊsu -pa-.
349. GandhuttamadÈyikÈ nÈrÊ,

PavarÈ hoti naresu nÈrÊsu -pa-.
357. PhaluttamadÈyikÈ nÈrÊ -pa-.
365. RasuttamadÈyikÈ nÈrÊ -pa-.

373. GandhapaÒca~gulikaÑ ahamadÈsiÑ,

Kassapassa Bhagavato th|pamhi -pa-.
381. Bhikkh| ca ahaÑ bhikkhuniyo ca, addasÈsiÑ panthapaÔipanne.

TesÈhaÑ dhammaÑ sutvÈna, ek|posathaÑ upavasissaÑ.
382. TassÈ me passa vimÈnaÑ -pa-.
389. Udake ÔhitÈ udakamadÈsiÑ,

Bhikkhuno cittena vippasannena -pa-.
397. SassuÒcÈhaÑ sasuraÒca, caÓÉike kodhane ca pharuse ca.

Anus|yikÈ upaÔÔhÈsiÑ, appamattÈ sakena sÊlena -pa-.
405. ParakammakarÊ ÈsiÑ, atthenÈtanditÈ dÈsÊ.

AkkodhanÈ’natimÈninÊ, saÑvibhÈginÊ Sakassa bhÈgassa -pa-.
413. KhÊrodanaÑ ahamadÈsiÑ, bhikkhuno piÓÉÈya carantassa.

EvaÑ karitvÈ kammaÑ, sugatiÑ upapajja modÈmi -pa-.
421. PhÈÓitaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
429. UcchukhaÓÉikaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
437. TimbarusakaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
445. KakkÈrikaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
453. EÄÈlukaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
461. ValliphalaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
469. PhÈrusakaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
477. HatthappatÈpakaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
485. SÈkamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
493. PupphakamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ -pa-.

132 KhuddakanikÈya
501. M|lakaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
509. NimbamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
517. AmbakaÒjikaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
525. DoÓinimmajjaniÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
533. KÈyabandhanaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
541. AÑsabaddhakaÑ1 ahamadÈsiÑ -pa-.
549. ŒyogapaÔÔaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
557. Vidh|panaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
565. TÈlavaÓÔaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
573. MorahatthaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
581. ChattaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
589. UpÈhanaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
597. P|vaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
605. ModakaÑ ahamadÈsiÑ -pa-.
613. SakkhalikaÑ2 ahamadÈsiÑ, bhikkhuno piÓÉÈya carantassa -pa-.
614. TassÈ me passa vimÈnaÑ, accharÈ kÈmavaÓÓinÊhamasmi.

AccharÈsahassassÈhaÑ, pavarÈ passa puÒÒÈnaÑ vipÈkaÑ.

EvaÑ mahÈsatto tÈhi devatÈhi katasucarite byÈkate tuÔÔhamÈnaso
sammodanaÑ karonto attano ca sucaritacaraÓe yuttapayuttataÑ
vivaÔÔajjhÈsayataÒca pavedento Èha–
______________________________________________________________
1. AÑsavaÔÔakaÑ (SÊ) 2. SakkhaliÑ (SÊ)
617. “SvÈgataÑ vata me ajja, suppabhÈtaÑ suhuÔÔhitaÑ.

YaÑ addasÈmi1 devatÈyo, accharÈ kÈmavaÓÓiniyo2.
618. ImÈsÈhaÑ dhammaÑ sutvÈ, kÈhÈmi kusalaÑ bahuÑ.

DÈnena samacariyÈya, saÒÒamena damena ca.
SvÈhaÑ tattha gamissÈmi, yatta gantvÈ na socare”ti.
333. Tattha vatthuttamadÈyikÈti vatthÈnaÑ uttamaÑ seÔÔhaÑ, vatthesu

vÈ bah|su uccinitvÈ gahitaÑ ukkaÑsagataÑ pavaraÑ koÔibh|taÑ vatthaÑ
vatthuttamaÑ, tassa dÈyikÈ. “PupphuttamadÈyikÈ”ti-ÈdÊsupi eseva nayo.
Piyar|padÈyikÈti piyasabhÈvassa piyajÈtikassa ca vatthuno dÈyikÈ.
ManÈpanti manavaÉÉhanakaÑ. Dibbanti divi bhavattÈ dibbaÑ. UpeccÈti
upagantvÈ cetetvÈ, “edisaÑ labheyyan”ti pakappetvÈti attho. ®hÈnanti
vimÈnÈdikaÑ ÔhÈnaÑ, issariyaÑ vÈ. “ManÈpÈ”tipi pÈÔho, aÒÒesaÑ
manavaÉÉhanakÈ hutvÈti attho.
334. Passa puÒÒÈnaÑ vipÈkanti vatthuttamadÈnassa nÈma idamÊdisaÑ

phalaÑ passÈti attanÈ laddhasampattiÑ sambhÈventÊ vadati.
341. PupphuttamadÈyikÈti ratanattayap|jÈvasena pupphuttamadÈyikÈ,

tathÈ gandhuttamadÈyikÈti daÔÔhabbÈ. Tattha pupphuttamaÑ
sumanapupphÈdi, gandhuttamaÑ candanagandhÈdi, phaluttamaÑ
panasaphalÈdi, rasuttamaÑ gorasasappi-Èdi veditabbaÑ.
373. GandhapaÒca~gulikanti gandhena paÒca~gulikadÈnaÑ. Kassapassa

Bhagavato th|pamhÊti KassapasammÈsambuddhassa yojanike kanakath|pe.
381. PanthapaÔipanneti maggaÑ gacchante. Ek|posathanti ekadivasaÑ

uposathavÈsaÑ.
389. UdakamadÈsinti mukhavikkhÈlanatthaÑ pivanatthaÒca udakaÑ

pÈnÊyaÑ adÈsiÑ.
397. CaÓÉiketi caÓÉe. Anus|yikÈti us|yÈ rahitÈ.
405. ParakammakarÊti paresaÑ veyyÈvaccakÈrinÊ. AtthenÈti

atthakiccena. SaÑvibhÈginÊ Sakassa bhÈgassÈti atthikÈnaÑ attanÈ
paÔiladdhabhÈgassa saÑvibhajanasÊlÈ.
______________________________________________________________
1. AddasaÑ (SÊ), addasÈsiÑ (I) 2. KÈmavaÓÓiyo (SÊ)
134 KhuddakanikÈya
413. KhÊrodananti khÊrasammissaÑ odanaÑ, khÊrena saddhiÑ odanaÑ

vÈ.
437. Timbarusakanti tiÓÉukaphalaÑ. TipusasadisÈ ekÈ vallijÈti

timbarusaÑ, tassa phalaÑ timbarusakanti vadanti.
445. KakkÈrikanti khuddakeÄÈlukaÑ, tipusanti ca vadanti.
477. HatthappatÈpakanti mandÈmukhiÑ.
517. AmbakaÒjikanti ambilakaÒjikaÑ.
525. DoÓinimmajjaninti satelaÑ tilapiÒÒÈkaÑ.
557. Vidh|pananti caturassabÊjaniÑ.
565. TÈlavaÓÔanti tÈlapattehi katamaÓÉalabÊjaniÑ.
573. Morahatthanti may|rapiÒchehi1 kataÑ makasabÊjaniÑ.
617. SvÈgataÑ vata meti mayhaÑ idhÈgamanaÑ sobhanaÑ vata aho

sundaraÑ. Ajja suppabhÈtaÑ suhuÔÔhitanti ajja mayhaÑ rattiyÈ suÔÔhu
pabhÈtaÑ sammadeva vibhÈyanaÑ jÈtaÑ, sayanato uÔÔhÈnampi suhuÔÔhitaÑ
suÔÔhu uÔÔhitaÑ. KiÑ kÈraÓÈti Èha “yaÑ addasÈmi devatÈyo”ti-Èdi.
618. DhammaÑ sutvÈti kammaphalassa paccakkhakaraÓavasena

tumhehi kataÑ kusalaÑ dhammaÑ sutvÈ. KÈhÈmÊti karissÈmi.
SamacariyÈyÈti kÈyasamÈcÈrikassa sucaritassa caraÓena. SaÒÒamenÈti
sÊlasaÑvarena. DamenÈti manacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnaÑ damena. IdÈni tassa
kusalassa attano lokassa ca vivaÔÔ|panissayataÑ dassetuÑ “svÈhaÑ tattha
gamissÈmi, yattha gantvÈ na socare”ti vuttaÑ.
EvamayaÑ yadipi vatthuttamadÈyikÈvimÈnÈdivasena
chattiÑsavimÈnasa~gahÈ desanÈ Èyasmato MahÈmoggallÈnassa viya
GuttilÈcariyassÈpi vibhÈvanavasena pavattÈti “guttilavimÈnan”tveva
sa~gahaÑ ÈruÄhÈ, vimÈnÈni pana itthipaÔibaddhÈnÊti itthivimÈneyeva
sa~gahitÈni. TÈ pana
______________________________________________________________
1. May|rapakkhehi (Ka)
itthiyo Kassapassa dasabalassa kÈle yathÈvuttadhammacaraÓe

aparÈparuppannacetanÈvasena dutiyattabhÈvato paÔÔhÈya ekaÑ
BuddhantaraÑ devaloke eva saÑsarantiyo amhÈkampi Bhagavato kÈle
TÈvatiÑsabhavaneyeva nibbattÈ ÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnena pucchitÈ
kammasarikkhatÈya GuttilÈcariyena pucchitakÈle viya byÈkariÑs|ti
daÔÔhabbÈ.
GuttilavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. DaddallavimÈnavaÓÓanÈ
DaddallamÈnÈ vaÓÓenÈti DaddallavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena NÈlakagÈmake Èyasmato
Revatattherassa upaÔÔhÈkassa aÒÒatarassa kuÔumbikassa dve dhÊtaro ahesuÑ,
ekÈ BhaddÈ nÈma, itarÈ SubhaddÈ nÈma. TÈsu BhaddÈ patikulaÑ gatÈ
saddhÈ pasannÈ buddhisampannÈ vaÒjhÈ ca ahosi. SÈ sÈmikaÑ Èha “mama
kaniÔÔhÈ SubhaddÈ nÈma atthi, taÑ Ènehi, sacassÈ putto bhaveyya, so
mamapi putto siyÈ, ayaÒca kulavaÑso na nasseyyÈ”ti. So “sÈdh|”ti
sampaÔicchitvÈ tathÈ akÈsi.
Atha BhaddÈ SubhaddaÑ ovadi “Subhadde dÈnasaÑvibhÈgaratÈ
dhammacariyÈya appamattÈ hohi, evaÑ te diÔÔhadhammiko samparÈyiko ca
attho hatthagato eva hotÊ”ti. SÈ tassÈ ovÈde ÔhatvÈ vuttanayena
paÔipajjamÈnÈ ekadivasaÑ ÈyasmantaÑ RevatattheraÑ attaÔÔhamaÑ
nimantesi, thero SubhaddÈya puÒÒ|pacayaÑ Èka~khanto
saÑghuddesavasena satta bhikkh| gahetvÈ tassÈ gehaÑ agamÈsi. SÈ
pasannacittÈ ÈyasmantaÑ RevatattheraÑ te ca bhikkh| paÓÊtena
khÈdanÊyena bhojanÊyena sahatthÈ santappesi, thero anumodanaÑ katvÈ
pakkÈmi. SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ
sahabyataÑ upapajji, BhaddÈ pana puggalesu dÈnÈni datvÈ Sakkassa
DevÈnamindassa paricÈrikÈ hutvÈ nibbatti.
Atha SubhaddÈ attano sampattiÑ paccavekkhitvÈ “kena nu kho ahaÑ
puÒÒena idh|papannÈ”ti ÈvajjentÊ “BhaddÈya ovÈde ÔhatvÈ saÑghagatÈya
136 KhuddakanikÈya
dakkhiÓÈya-imaÑ sampattiÑ sampattÈ, BhaddÈ nu kho kahaÑ nibbattÈ”ti

olokentÊ taÑ Sakkassa paricÈrikÈbhÈvena nibbattaÑ disvÈ anukampamÈnÈ
tassÈ vimÈnaÑ pÈvisi. Atha naÑ BhaddÈ–
619. “DaddallamÈnÈ vaÓÓena, yasassÈ ca yasassinÊ.

Sabbe deve TÈvatiÑse, vaÓÓena atirocasi.
620. DassanaÑ nÈbhijÈnÈmi, idaÑ paÔhamadassanaÑ.

KasmÈ kÈyÈ nu Ègamma, nÈmena bhÈsase maman”ti–
dvÊhi gÈthÈhi pucchi. SÈpi tassÈ–
621. “AhaÑ bhadde SubhaddÈsiÑ, pubbe mÈnusake bhave.

SahabhariyÈ ca te ÈsiÑ, bhaginÊ ca kaniÔÔhikÈ.
622. SÈ ahaÑ kÈyassa bhedÈ, vippamuttÈ tato cutÈ.

NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ, upapannÈ sahabyatan”ti–
dvÊhi gÈthÈhi byÈkÈsi.
619-20. Tattha vaÓÓenÈti vaÓÓÈdisampattiyÈ. DassanaÑ nÈbhijÈnÈmÊti

ito pubbe tava dassanaÑ nÈbhijÈnÈmi, tvaÑ mayÈ na diÔÔhapubbÈti attho.
TenÈha “idaÑ paÔhamadassanan”ti. KasmÈ kÈyÈ nu Ègamma, nÈmena
bhÈsase mamanti kataradevanikÈyato ÈgantvÈ “Bhadde”ti nÈmena maÑ
Èlapasi.
621. AhaÑ bhaddeti ettha bhaddeti ÈlapanaÑ. SubhaddÈsinti ahaÑ

SubhaddÈ nÈma tava bhaginÊ kaniÔÔhikÈ ÈsiÑ ahosiÑ, tattha pubbe mÈnusake
bhave sahabhariyÈ samÈnabhariyÈ te tayÈ ekasseva bhariyÈ, tava patino eva
bhariyÈ, Èsinti attho. Puna BhaddÈ–
623. “Pah|takatakalyÈÓÈ, te deve yanti pÈÓino.

YesaÑ tvaÑ kittayissasi, Subhadde jÈtimattano.
624. Atha1 tvaÑ kena vaÓÓena, kena vÈ anusÈsitÈ.

KÊdiseneva dÈnena, Subbatena yasassinÊ.
______________________________________________________________
1. KathaÑ (SÊ)
625. YasaÑ etÈdisaÑ pattÈ, visesaÑ vipulamajjhagÈ.

tÊhi gÈthÈhi pucchi. Puna SubhaddÈ–
626. “AÔÔheva piÓÉapÈtÈni, yaÑ dÈnaÑ adadaÑ pure.

DakkhiÓeyyassa saÑghassa, pasannÈ sehi pÈÓibhi.

byÈkÈsi.
623. Tattha pah|takatakalyÈÓÈ te deve yantÊti pah|takatakalyÈÓÈ

mahÈpuÒÒÈ te NimmÈnaratino deve yanti uppajjanavasena gacchanti pÈÓino
sattÈ, yesaÑ NimmÈnaratÊnaÑ devÈnaÑ antare tvaÑ attano jÈtiÑ
kittayissasi kathesÊti yojanÈ.
624. Kena vaÓÓenÈti kena kÈraÓena. KÊdisenevÈti evasaddo

samuccayattho, kÊdisena cÈti attho, ayameva vÈ pÈÔho. SubbatenÈti
sundarena vatena suvisuddhena sÊlenÈti attho.
626. AÔÔheva piÓÉapÈtÈnÊti aÔÔhannaÑ bhikkh|naÑ dinnapiÓÉapÈte

sandhÈya vadati. Adadanti adÈsiÑ.
EvaÑ SubhaddÈya kathite puna BhaddÈ–
629. “AhaÑ tayÈ bahutare bhikkh|, saÒÒate brahmacÈrayo1.

TappesiÑ annapÈnena, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
630. TayÈ bahutaraÑ datvÈ, hÊnakÈy|pagÈ ahaÑ.

KathaÑ tvaÑ appataraÑ datvÈ, visesaÑ vipulamajjhagÈ.
pucchi. Tattha tayÈti nissakke karaÓavacanaÑ. Puna SubhaddÈ–
______________________________________________________________
1. BrahmacÈrino (SÊ), brahmacÈriye (I)
138 KhuddakanikÈya
631. “ManobhÈvanÊyo bhikkhu, sandiÔÔho me pure ahu.

TÈhaÑ bhattena nimantesiÑ, RevataÑ attanaÔÔhamaÑ.
632. So me atthapurekkhÈro, anukampÈya Revato.

SaÑghe dehÊti maÑvoca, tassÈhaÑ vacanaÑ kariÑ.
633. SÈ dakkhiÓÈ saÑghagatÈ, appameyye patiÔÔhitÈ.

Puggalesu tayÈ dinnaÑ, na taÑ tava mahapphalan”ti–
attanÈ katakammaÑ kathesi.
631. Tattha manobhÈvanÊyoti manavaÉÉhanako uÄÈraguÓatÈya

sambhÈvanÊyo. SandiÔÔhoti nimantanavasena bodhito kathito. TenÈha “tÈhaÑ
bhattena nimantesiÑ, RevataÑ attanaÔÔhaman”ti, taÑ manobhÈvanÊyaÑ
ayyaÑ RevataÑ attaÔÔhamaÑ bhattena ahaÑ nimantesiÑ.
632-3. So me atthapurekkhÈroti so ayyo Revato dÈnassa

mahapphalabhÈvakaraÓena mama atthapurekkhÈro hitesÊ. SaÑghe dehÊti
maÑvocÈti “yadi tvaÑ Subhadde aÔÔhannaÑ bhikkh|naÑ dÈtukÈmÈ, yasmÈ
puggalagatÈya dakkhiÓÈya saÑghagatÈ eva dakkhiÓÈ mahapphalatarÈ, tasmÈ
saÑghe dehi, saÑghaÑ uddissa dÈnaÑ dehÊ”ti maÑ abhÈsi, tanti taÑ
dÈnaÑ.
EvaÑ SubhaddÈya vutte BhaddÈ tamatthaÑ sampaÔicchantÊ uttari ca
tathÈ paÔipajjitukÈmÈ–
634. “IdÈnevÈhaÑ jÈnÈmi, saÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ.

SÈhaÑ gantvÈ manussattaÑ, vadaÒÒ| vÊtamaccharÈ.
SaÑghe dÈnÈni dassÈmi, appamattÈ punappunan”ti–
gÈthamÈha. SubhaddÈ pana attano devalokameva gatÈ. Atha Sakko
DevÈnamindo sabbe deve TÈvatiÑse attano sarÊrobhÈsena abhibhuyya
virocamÈnaÑ SubhaddaÑ devadhÊtaraÑ disvÈ taÒca tÈsaÑ kathÈsallÈpaÑ
sutvÈ tÈvadeva ca SubhaddÈya antarahitÈya taÑ “ayaÑ nÈmÈ”ti ajÈnanto–
635. “KÈ esÈ devatÈ Bhadde, tayÈ mantayate saha.

Sabbe deve TÈvatiÑse, vaÓÓena atirocatÊ”ti–
BhaddaÑ pucchi. SÈpissa–
636. “Manussabh|tÈ devinda, pubbe mÈnusake bhave.

SahabhariyÈ ca me Èsi, bhaginÊ ca kaniÔÔhikÈ.
SaÑghe dÈnÈni datvÈna, katapuÒÒÈ virocatÊ”ti–
kathesi. Atha Sakko tassÈ saÑghagatÈya dakkhiÓÈya mahapphalabhÈvaÑ
dassento dhammaÑ kathesi. Tena vuttaÑ–
637. “Dhammena1 pubbe bhaginÊ, tayÈ Bhadde virocati.

YaÑ saÑghamhi appameyye, patiÔÔhÈpesi dakkhiÓaÑ.
638. Pucchito hi mayÈ Buddho, Gijjhak|Ôamhi pabbate.

VipÈkaÑ saÑvibhÈgassa, yattha dinnaÑ mahapphalaÑ.
639. YajamÈnÈnaÑ manussÈnaÑ, puÒÒapekkhÈna pÈÓinaÑ.

KarotaÑ opadhikaÑ puÒÒaÑ, yattha dinnaÑ mahapphalaÑ.
640. TaÑ me Buddho viyÈkÈsi, jÈnaÑ kammaphalaÑ sakaÑ.

VipÈkaÑ saÑvibhÈgassa, yattha dinnaÑ mahapphalaÑ.
641. CattÈro ca paÔipannÈ, cattÈro ca phale ÔhitÈ.

Esa saÑgho ujubh|to, paÒÒÈsÊlasamÈhito.

KarotaÑ opadhikaÑ puÒÒaÑ, saÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ.
643. Eso hi saÑgho vipulo mahaggato,

Esa’ppameyyo udadhÊva sÈgaro.
Ete hi seÔÔhÈ naravÊrasÈvakÈ,
Pabha~karÈ dhammamudÊrayanti2.
______________________________________________________________
1. Dhammena te (I, Ka) 2. Pabha~karÈ yattha dhammamuddisanti (Ka)
140 KhuddakanikÈya
644. TesaÑ sudinnaÑ suhutaÑ suyiÔÔhaÑ,

Ye saÑghamuddissa dadanti dÈnaÑ.
SÈ dakkhiÓÈ saÑghagatÈ patiÔÔhitÈ,
MahapphalÈ lokavid|na vaÓÓitÈ.
645. EtÈdisaÑ yaÒÒamanussarantÈ,

Ye vedajÈtÈ vicaranti loke.
Vineyya maccheramalaÑ sam|laÑ,
AninditÈ saggamupenti ÔhÈnan”ti.
637. Tattha dhammenÈti kÈraÓena, ÒÈyena vÈ. TayÈti

nissakkekaraÓavacanaÑ. IdÈni taÑ “dhammenÈ”ti vuttakÈraÓaÑ dassetuÑ
“yaÑ saÑghamhi appameyye, patiÔÔhÈpesi dakkhiÓan”ti vuttaÑ.
Appameyyeti guÓÈnubhÈvassa attani katÈnaÑ kÈrÈnaÑ phalavisesassa ca
vasena paminituÑ asakkuÓeyye.
638-9. AyaÒca attho Bhagavato sammukhÈ ca suto, sammukhÈ ca

paÔiggahitoti dassento “pucchito”ti-ÈdimÈha. Tattha yajamÈnÈnanti
dadantÈnaÑ. PuÒÒapekkhÈna pÈÓinanti anunÈsikalopaÑ katvÈ niddeso,
puÒÒaphalaÑ Èka~khantÈnaÑ sattÈnaÑ. Opadhikanti upadhi nÈma khandhÈ,
upadhissa karaÓasÊlaÑ, upadhipayojananti vÈ opadhikaÑ, attabhÈvajanakaÑ
paÔisandhipavattivÈpÈkadÈyakaÑ.
640. JÈnaÑ kammaphalaÑ sakanti sattÈnaÑ sakaÑ sakaÑ yathÈsakaÑ

puÒÒaÑ puÒÒaphalaÒca1 hatthatale ÈmalakaÑ viya jÈnanto. Sakanti vÈ
yakÈrassa kakÈraÑ katvÈ vuttaÑ, sayaÑ attanÈti attho.
641. PaÔipannÈti paÔipajjamÈnÈ, maggaÔÔhÈti attho. Ujubh|toti

ujupaÔipattiyÈ ujubhÈvaÑ patto dakkhiÓeyyo jÈto. PaÒÒÈsÊlasamÈhitoti
paÒÒÈya sÊlena ca samÈhito, diÔÔhisÊlasampanno ariyÈya diÔÔhiyÈ ariyena
sÊlena ca samannÈgato. TenÈpissa paramatthasaÑghabhÈvameva vibhÈveti.
DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒena saÑghaÔitattÈ2 hi
______________________________________________________________
1. PuÒÒaphalaÒca taÑ taÑ (SÊ) 2. SaÑghaÔÔhitattÈ (SÊ, I)
saÑgho. Atha vÈ samÈhitaÑ samÈdhi, paÒÒÈ sÊlaÑ samÈhitaÒca assa atthÊti

paÒÒÈsÊlasamÈhito. Tenassa sÊlÈdidhammakkhandhattayasampannatÈya
aggadakkhiÓeyyabhÈvaÑ vibhÈveti.
643. Vipulo mahaggatoti guÓehi mahattaÑ gatoti mahaggato, tato eva

attani katÈnaÑ kÈrÈnaÑ phalavepullahetutÈya vipulo. UdadhÊva sÈgaroti
yathÈ udakaÑ ettha dhÊyatÊti “udadhÊ”ti laddhanÈmo sÈgaro “ettakÈni
udakÈÄhakÈnÊ”ti-ÈdinÈ udakato appameyyo, evamesa guÓatoti attho. Ete hÊti
hi-saddo avadhÈraÓe nipÈto, ete eva seÔÔhÈti attho. VuttaÑ hetaÑ–
“YÈvatÈ bhikkhave saÑghÈ vÈ gaÓÈ vÈ, TathÈgatasÈvakasaÑgho
tesaÑ aggamakkhÈyatÊ”ti1.
NaravÊrasÈvakÈti naresu vÊriyasampannassa narassa sÈvakÈ.
Pabha~karÈti lokassa ÒÈÓÈlokakarÈ. DhammamudÊrayantÊti dhammaÑ
uddisanti. KathaÑ?2 DhammasÈminÈ hi dhammapajjoto ariyasaÑghe
Ôhapito.
644. Ye saÑghamuddissa dadanti dÈnanti ye sattÈ ariyasaÑghaÑ,

uddissa sammutisaÑghe antamaso gotrabhupuggalesupi dÈnaÑ dadanti, taÑ
dÈnaÑ saÑvibhÈgavasena dinnampi sudinnaÑ, ÈhunapÈhunavasena hutampi
suhutaÑ, mahÈyÈgavasena yiÔÔhampi suyiÔÔhameva hoti. KasmÈ? YasmÈ sÈ
dakkhiÓÈ saÑghagatÈ patiÔÔhitÈ mahapphalÈ lokavid|na vaÓÓitÈti,
lokavid|hi SammÈsambuddhehi “na tvevÈhaÑ Œnanda kenaci pariyÈyena
saÑghagatÈya dakkhiÓÈya pÈÔipuggalikaÑ3 dakkhiÓaÑ mahapphalataraÑ
vadÈmi4. PuÒÒaÑ Èka~khamÈnÈnaÑ, saÑgho ve yajataÑ mukhaÑ5.
AnuttaraÑ puÒÒakkhettaÑ lokassÈ”ti6 ca ÈdinÈ mahapphalatÈ vaÓÓitÈ
pasatthÈ thomitÈti attho.
645. ¢disaÑ yaÒÒamanussarantÈti etÈdisaÑ saÑghaÑ uddissa attanÈ

kataÑ dÈnaÑ anussarantÈ. VedajÈtÈti jÈtasomanassÈ. Vineyya
______________________________________________________________
1. Khu 1. 254; AÑ 1. 343; AÑ 2. 30 piÔÔhesu. 2. Yattha dhammamuddisantÊti (Ka)
3. PuggalagataÑ (Ka) 4. Ma 3. 299 piÔÔhe.
5. Ma 2. 353; Khu 1. 370; Vi 3. 344 piÔÔhesu. 6. Ma 1. 46; SaÑ 3. 298 piÔÔhesu.
142 KhuddakanikÈya
maccheramalaÑ sam|lanti maccherameva cittassa malinabhÈvakaraÓato

maccheramalaÑ, atha vÈ maccheraÒca aÒÒaÑ issÈlobhadosÈdimalaÒcÈti
maccheramalaÑ. TaÒca avijjÈvicikicchÈvipallÈsÈdÊhi saha m|lehÊti sam|laÑ
vineyya vinayitvÈ vikkhambhetvÈ aninditvÈ saggamupenti ÔhÈnanti yojanÈ.
ImaÑ pana sabbaÑ pavattiÑ Sakko DevÈnamindo “daddallamÈnÈ
vaÓÓenÈ”ti-ÈdinÈ Èyasmato MahÈmoggallÈnassa Ècikkhi, ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno Bhagavato Èrocesi, BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattaparisÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ ahosi.
DaddallavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. PesavatÊvimÈnavaÓÓanÈ
PhalikarajatahemajÈlachannanti PesavatÊvimÈnaÑ1. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena Magadhesu
NÈlakagÈme ekasmiÑ gahapatimahÈsÈrakule2 PesavatÊ nÈma kulasuÓhÈ
ahosi. SÈ kira Kassapassa Bhagavato yojanike kanakath|pe kayiramÈne
dÈrikÈ hutvÈ mÈtarÈ saddhiÑ cetiyaÔÔhÈnaÑ gantvÈ mÈtaraÑ pucchi “kiÑ
ime amma karontÊ”ti. CetiyaÑ kÈtuÑ suvaÓÓiÔÔhakÈ karontÊti. TaÑ sutvÈ
dÈrikÈ pasannamÈnasÈ mÈtaraÑ Èha “amma mama gÊvÈya idaÑ
sovaÓÓamayaÑ khuddakapiÄandhanaÑ atthi, imÈhaÑ cetiyatthÈya demÊ”ti.
MÈtÈ “sÈdhu dehÊ”ti vatvÈ kaÑ gÊvato omuÒcitvÈ suvaÓÓakÈrassa hatthe
adÈsi “idaÑ imÈya dÈrikÈya pariccajitaÑ, imampi pakkhipitvÈ iÔÔhakaÑ
karohÊ”ti. SuvaÓÓakÈro tathÈ akÈsi. SÈ dÈrikÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ
teneva puÒÒakammena devaloke nibbattitvÈ sugatiyaÑyeva aparÈparaÑ
saÑsarantÊ amhÈkaÑ Bhagavato kÈle NÈlakagÈme nibbattÈ anukkamena
dvÈdasavassikÈ jÈtÈ.
SÈ ekadivasaÑ mÈtarÈ pesitaÑ m|laÑ gahetvÈ telatthÈya aÒÒataraÑ
ÈpaÓaÑ agamÈsi. TasmiÑ ca ÈpaÓe aÒÒataro kuÔumbiyaputto
______________________________________________________________
1. SesavatÊvimÈnaÑ (SÊ) 2. Gahapatikule (Ka)
vitarÈ nidahitvÈ ÔhapitaÑ bahuÑ hiraÒÒasuvaÓÓaÑ muttÈmaÓiratanÈni ca

gahetuÑ uddharanto ÈpaÓiko kammabalena kathalapÈsÈÓasakkharar|pena
upaÔÔhahantÈni disvÈ tato ekadesaÑ “puÒÒavantÈnaÑ vasena
hiraÒÒasuvaÓÓÈdi bhavissatÊ”ti vÊmaÑsituÑ rÈsiÑ katvÈ Ôhapesi. Atha naÑ
sÈ dÈrikÈ disvÈ “kasmÈ ÈpaÓe ratanÈni evaÑ ÔhapitÈni, nanu nÈma
sammadeva paÔisÈmetabbÈnÊ”ti Èha. ŒpaÓiko taÑ sutvÈ “mahÈpuÒÒÈ ayaÑ
dÈrikÈ, imissÈ vasena sabbamidaÑ hiraÒÒÈdi eva hutvÈ amhÈkaÑ viniyogaÑ
gamissati, sa~gaÓhissÈmi nan”ti cintetvÈ tassÈ mÈtu santikaÑ gantvÈ “imaÑ
dÈrikaÑ mayhaÑ puttassatthÈya dehÊ”ti vÈretvÈ bahudhanaÑ datvÈ
ÈvÈhavivÈhaÑ katvÈ taÑ attano gehaÑ Ènesi. AthassÈ sÊlÈcÈraÑ ÒatvÈ
bhaÓÉÈgÈraÑ vivaritvÈ “kiÑ ettha passasÊ”ti vatvÈ tÈya
“hiraÒÒasuvaÓÓamaÓimeva rÈsikataÑ passÈmÊ”ti vutte “etÈni amhÈkaÑ
kammabalena antaradhÈyantÈni tava puÒÒavisesena puna visesÈni1 jÈtÈni,
tasmÈ ito paÔÔhÈya imasmiÑ gehe sabbaÑ tvaÑyeva vicÈrehi, tayÈ
dinnameva mayaÑ paribhuÒjissÈmÈ”ti vatvÈ tato pabhuti taÑ “pesavatÊ”ti
vohariÑsu.
Tena ca samayena ÈyasmÈ DhammasenÈpati attano Èyusa~khÈrÈnaÑ
parikkhÊÓabhÈvaÑ ÒatvÈ “mayhaÑ mÈtuyÈ R|pasÈribrÈhmaÓiyÈ
posÈvanikam|laÑ datvÈ parinibbÈyissÈmÊ”ti cintetvÈ BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ parinibbÈnaÑ anujÈnÈpetvÈ satthu ÈÓÈya mahantaÑ
pÈÔihÈriyaÑ dassetvÈ anekehi thutisahassehi BhagavantaÑ thometvÈ yÈva
dassanavisayÈtikkamÈ abhimukhova apakkamitvÈ puna vanditvÈ
bhikkhusaÑghaparivuto vihÈrÈ nikkhamma bhikkhusaÑghassa ovÈdaÑ
datvÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ samassÈsetvÈ catassopi parisÈ nivattetvÈ
anukkamena NÈlakagÈmaÑ patvÈ mÈtaraÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈpetvÈ
pacc|sasamaye jÈtovarake parinibbÈyi. Parinibbutassa cassa
sarÊrasakkÈrakaraÓavasena devÈ ceva manussÈ ca sattÈhaÑ vÊtinÈmesuÑ,
agarucandanÈdÊhi hatthasatubbedhaÑ citakamakaÑsu.
PesavatÊpi therassa parinibbÈnaÑ sutvÈ “gantvÈ p|jessÈmÊ”ti
suvaÓÓapupphehi gandhajÈtehi ca p|ritÈni ca~koÔakÈni gÈhÈpetvÈ
______________________________________________________________
1. SuvaÓÓavisesÈni (SÊ)
144 KhuddakanikÈya
gantukÈmÈ sasuraÑ ÈpucchitvÈ tena “tvaÑ garubhÈrÈ, tattha ca

mahÈjanasammaddo1, pupphagandhÈni pesetvÈ idheva hohÊ”ti vuttÈpi
saddhÈjÈtÈ “yadipi me tattha jÊvitantarÈyo siyÈ, gantvÈva p|jÈsakkÈraÑ
karissÈmÊ”ti taÑ vacanaÑ aggahetvÈ saparivÈrÈ tattha gantvÈ
gandhapupphÈdÊhi p|jetvÈ kataÒjalÊ aÔÔhÈsi. TasmiÑ ca samaye theraÑ
p|jetuÑ ÈgatÈnaÑ rÈjaparisÈnaÑ hatthÊ matto hutvÈ taÑ padesaÑ
upagaÒchi. TaÑ disvÈ maraÓabhayabhÊtesu manussesu palÈyantesu
janasammaddena patitaÑ PesavatiÑ mahÈjano akkamitvÈ mÈresi. SÈ
p|jÈsakkÈraÑ katvÈ theragatÈya saddhÈya sampannacittÈ eva kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane nibbatti, accharÈsahassaÒcassÈ parivÈro ahosi.
SÈ tÈvadeva attano dibbasampattiÑ oloketvÈ “kÊdisena nu kho puÒÒena
mayÈ esÈ laddhÈ”ti tassÈ hetuÑ upadhÈrentÊ theraÑ uddissa kataÑ
p|jÈsakkÈraÑ disvÈ ratanattaye abhippasannamÈnasÈ SatthÈraÑ vandituÑ
accharÈsahassaparivutÈ saÔÔhisakaÔabhÈrÈla~kÈrapaÔimaÓÉitattabhÈvÈ
sumahatiyÈ deviddhiyÈ cando viya ca s|riyo viya ca dasa disÈ
obhÈsayamÈnÈ saha vimÈnena ÈgantvÈ vimÈnato oruyha BhagavantaÑ
vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. Tena ca samayena ÈyasmÈ Va~gÊso
Bhagavato samÊpe nisinno BhagavantaÑ evamÈha “paÔibhÈti maÑ BhagavÈ
imissÈ devatÈya katakammaÑ pucchitun”ti. “PaÔibhÈtu taÑ Va~gÊsÈ”ti
BhagavÈ avoca. Atha ÈyasmÈ Va~gÊso tÈya devatÈya katakammaÑ
pucchitukÈmo paÔhamaÑ tÈvassÈ vimÈnaÑ saÑvaÓÓento Èha–
646. “PhalikarajatahemajÈlachannaÑ,
VividhacitratalamaddasaÑ surammaÑ.
ByamhaÑ sunimmitaÑ toraÓ|papannaÑ,
RucakupakiÓÓamidaÑ subhaÑ vimÈnaÑ.
647. BhÈti ca dasa disÈ nabheva suriyo,

Sarade tamonudo sahassaraÑsÊ.
TathÈ tapati midaÑ tava vimÈnaÑ,
Jalamiva dh|masikho nise nabhagge.
______________________________________________________________
1. MahÈjanasambÈdho (SÊ)
648. MusatÊva nayanaÑ sateratÈva,

ŒkÈse ÔhapitamidaÑ manuÒÒaÑ.
VÊÓÈmurajasammatÈÄaghuÔÔhaÑ,
IddhaÑ indapuraÑ yathÈ tavedaÑ.
649. PadumakumuduppalakuvalayaÑ,
Yodhikabandhuka’nojakÈ ca santi.
SÈlakusumitapupphitÈ asokÈ,
VividhadumaggasugandhasevitamidaÑ.
650. SaÄalalabujabhujakasaÑyuttÈ1,
Kusakasuphulli talatÈvalambinÊhi.
MaÓijÈlasadisÈ yasassinÊ,
RammÈ pokkharaÓÊ upaÔÔhitÈ te.
651. UdakaruhÈ ca ye’tthi pupphajÈtÈ,

ThalajÈ ye ca santi rukkhajÈtÈ.
MÈnusakÈ’mÈnussakÈ ca dibbÈ,
Sabbe tuyhaÑ nivesanamhi jÈtÈ.
652. Kissa saÑyamadamassayaÑ vipÈko,

KenÈsi kammaphalenidh|papannÈ.
YathÈ ca te adhigatamidaÑ vimÈnaÑ,
TadanupadaÑ avacÈsiÄÈrapamhe”ti2.
646. Tattha phalikarajatahemajÈlachannanti phalikamaÓÊhi

rajatahemajÈlehi ca chÈditaÑ, phalikamaÓimayÈhi bhittÊhi rajatahemamayehi
jÈlehi ca samantato heÔÔhÈ ca upari ca chÈditaÑ, vividhavaÓÓÈnaÑ
vicittasannivesÈnaÒca talÈnaÑ bh|mÊnaÑ vasena vividhacitratalaÑ addasaÑ
passiÑ. Surammanti suÔÔhu ramaÓÊyaÑ. ViharitukÈmÈ vasanti etthÈti
byamhaÑ, bhavanaÑ. ToraÓ|papannanti vividhamÈlÈkammÈdivicittena
sattaratanamayena toraÓena upetaÑ. ToraÓanti vÈ dvÈrakoÔÔhakapÈsÈdassa
nÈmaÑ, tena ca
______________________________________________________________
1. ...saÒÒutÈ (SÊ) 2. AvacÈsiÄÈrapakhumeti (SÊ)
146 KhuddakanikÈya
anekabh|makena vicittÈkÈrena taÑ vimÈnaÑ upetaÑ. RucakupakiÓÓanti

suvaÓÓavÈlikÈhi okiÓÓa~gaÓaÑ. VÈlikasadisÈ hi suvaÓÓakhaÓÉÈ rucÈ nÈma,
rucameva rucakanti vuttaÑ. Subhanti sobhati, suÔÔhu bhÈtÊti vÈ subhaÑ.
VimÈnanti visiÔÔhamÈnaÑ, pamÈÓato mahantanti attho.
647. BhÈtÊti jotati ujjalati. Nabheva suriyoti ÈkÈse Èdicco viya. Saradeti
saradasamaye. Tamonudoti andhakÈraviddhaÑsano. TathÈ tapati midanti
yathÈ saradakÈle sahassaraÑsÊ s|riyo, tathÈ tapati dibbati idaÑ tava
vimÈnaÑ, ma-kÈro padasandhikaro. Jalamiva dh|masikhoti jalanto aggi
viya. Aggi hi tassa aggato dh|mo paÒÒÈyatÊti “dh|masikho dh|maket|”ti ca
vuccati. Niseti nisati1, rattiyanti attho. Nabhaggeti nabhakoÔÔhÈse,
ÈkÈsapadeseti vuttaÑ hoti. “Nagagge”ti vÈ pÈÔho, pabbatasikhareti attho.
IdaÑ tava vimÈnanti yojanÈ.
648. MusatÊva nayananti ativiya attano pabhassaratÈya paÔihanantaÑ

dassanakiccaÑ kÈtuÑ adentaÑ olokentÈnaÑ cakkhuÑ2 musati viya. TenÈha
“sateratÈvÈ”ti, vijjulatÈ viyÈti attho. VÊÓÈmurajasammatÈÄaghuÔÔhanti
mahatÊ-ÈdivÊÓÈnaÑ bheri-ÈdipaÔahÈnaÑ3 hatthatÈÄakaÑsatÈÄÈnaÒca saddehi
ghositaÑ ekaninnÈdaÑ. Iddhanti devaputtehi devadhÊtÈhi dibbasampattiyÈ
ca samiddhaÑ. IndapuraÑ yathÈti sudassananagaraÑ viya.
649. PadumÈni ca kumudÈni ca uppalÈni ca kuvalayÈni ca

padumakumuduppalakuvalayanti ekattavasena vuttaÑ. AtthÊti vacanaÑ
pariÓÈmetvÈ yojetabbaÑ. Tattha padumaggahaÓena puÓÉarÊkampi gahitaÑ,
kumudaggahaÓena setaratta bhedÈni sabbÈni kumudÈni, uppalaggahaÓena
ratta-uppalaÑ sabbÈ vÈ uppalajÈti, kuvalayaggahaÓena nÊluppalameva
gahitanti veditabbaÑ. YodhikabandhukanojakÈ ca santÊti ca-kÈro
nipÈtamattaÑ, yodhikabandhujÊvaka-anojakarukkhÈ ca santÊti attho. Keci
“anojakÈpi santÊ”ti pÈÔhaÑ vatvÈ “anojakÈpÊti vuttaÑ hotÊ”ti atthaÑ vadanti.
SÈlakusumitapupphitÈ asokÈti sÈlÈ kusumitÈ pupphitÈ asokÈti
______________________________________________________________
1. Nisi (SÊ) 2. Cakkhu (SÊ, Ka) 3. PahatÈnaÑ (Ka)
yojetabbaÑ. Vividhadumaggasugandhasevitamidanti nÈnÈvidhÈnaÑ

uttamarukkhÈnaÑ sobhaneti gandhehi sevitaÑ paribhÈvitaÑ idaÑ te
vimÈnanti attho.
650. SaÄalalabujabhujakasaÑyuttÈti tÊre Ôhitehi saÄalehi labujehi

bhujakarukkhehi ca sahitÈ. Bhujako nÈma eko sugandharukkho devaloke ca
gandhamÈdane ca atthi, aÒÒattha natthÊti vadanti.
KusakasuphullitalatÈvalambinÊhÊti kusakehi tÈlanÈÄikerÈdÊhi tiÓajÈtÊhi
olambamÈnÈhi santÈnakavalli-ÈdÊhi suÔÔhu kusumitalatÈhi ca saÑyuttÈti1
yojanÈ. MaÓijÈlasadisÈti maÓijÈlasadisajalÈ. “MaÓijalasadisÈ”tipi PÈÄi,
maÓisadisajalÈti attho. YasassinÊti devatÈya ÈlapanaÑ. UpaÔÔhitÈ tehi
yathÈvuttaguÓÈ ramaÓÊyÈ2 pokkharaÓÊ tava vimÈnasamÊpe ÔhitÈ.
651. UdakaruhÈti yathÈvutte padumÈdike sandhÈya vadati. YetthÊti ye

atthi. ThalajÈti yodhikÈdikÈ. Ye ca santÊti ye aÒÒepi rukkhajÈtÈ pupph|pagÈ
ca phal|pagÈ ca, tepi tava vimÈnasamÊpe santiyeva.
652. Kissa saÑyamadamassayaÑ vipÈkoti kÈyasaÑyamÈdÊsu kÊdisassa

saÑyamassa, indriyadamanÈdÊsu kÊdisassa damassa ayaÑ vipÈko. KenÈsÊti
aÒÒameva upapattinibbattakaÑ, aÒÒaÑ upabhogasukhanibbattakaÑ hotÊti
“kenÈsi kammaphalenidh|papannÈ”ti vatvÈ puna “yathÈ ca te
adhigatamidaÑ vimÈnan”ti Èha. Tattha kammaphalenÈti kammaphalena
vipaccituÑ ÈraddhenÈti vacanaseso, itthambh|talakkhaÓe cetaÑ
karaÓavacanaÑ. TadanupadaÑ avacÈsÊti taÑ kammaÑ mayÈ vuttapadassa
anupadaÑ anur|papadaÑ katvÈ katheyyÈsi. AÄÈrapamheti
bahalasaÑhatapakhume, gopakhumeti adhippÈyo.
Atha devatÈ Èha–
653. “YathÈ ca me adhigatamidaÑ vimÈnaÑ,

KoÒcamay|racakora3 saÑghacaritaÑ.
Dibya4 pilavahaÑsarÈjaciÓÓaÑ,
DijakÈraÓÉavakokilÈbhinaditaÑ.
______________________________________________________________
1. SaÑyutÈti (SÊ) 2. RÈmaÓeyyÈ (SÊ) 3. KoÒcamay|raca~kora (Ka) 4. Dibba (SÊ, I)
148 KhuddakanikÈya
654. NÈnÈsantÈnakapuppharukkhavividhÈ,
PÈÔalijambu-asokarukkhavantaÑ.
YathÈ ca me adhigatamidaÑ vimÈnaÑ,
TaÑ te pavedayÈmi1 suÓohi bhante.
655. Magadhavarapuratthimena,
NÈlakagÈmo nÈma atthi bhante.
Tattha ahosiÑ pure suÓisÈ,
PesavatÊti2 tattha jÈniÑsu mamaÑ.
656. SÈhamapacitatthadhammakusalaÑ,
Devamanussap|jitaÑ mahantaÑ.
UpatissaÑ nibbutamappameyyaÑ,
MuditamanÈ kusumehi abbhukiriÑ3.
657. ParamagatigataÒca p|jayitvÈ,

AntimadehadharaÑ isiÑ uÄÈraÑ.
PahÈya mÈnusakaÑ samussayaÑ,
TidasagatÈ idha mÈvasÈmi ÔhÈnan”ti.
653. Tattha koÒcamay|racakorasaÑghacaritanti

sÈrasasikhaÓÉikumbhakÈrakukkuÔagaÓehi tattha tattha vicaritaÑ.
DibyapilavahaÑsarÈja ciÓÓanti udake pilavitvÈ vicaraÓato “pilavÈ”ti
laddhanÈmehi udakasakuÓehi haÑsarÈjehi ca tahiÑ tahiÑ vicaritaÑ.
DijakÈraÓÉavakokilÈbhinaditanti kÈraÓÉavehi kÈdambehi kokilehi aÒÒehi ca
dijehi abhinÈditaÑ.
654. NÈnÈsantÈnakapuppharukkhavividhÈti
nÈnÈvidhasÈkhÈpasÈkhavantÈ nÈnÈpuppharukkhÈ
nÈnÈsantÈnakapuppharukkhÈ, tehi vividhaÑ cittÈkÈraÑ vicittasannivesaÑ
nÈnÈsantÈnakapuppharukkhavividhÈ. “Vividhan”ti hi vattabbe “vividhÈ”ti
vuttaÑ. SantÈnakÈti4 hi kÈmavalliyo, nÈnÈvidhapuppharukkhÈ ca vividhÈ
ettha
______________________________________________________________
1. PavadissÈmi (SÊ), pavedissÈmi (I) 2. SesavatÊti (SÊ)
3. AbbhokiriÑ (SÊ, I) 4. NÈnÈsantÈnakÈti (SÊ)
santi, tehi vÈ vividhanti nÈnÈsantÈnakapuppharukkhavividhÈ.

“NÈnÈsantÈnakapuppharukkhavividhaÑ, pÈÔalijambu-asokarukkhavantan”ti
ca keci paÔhanti. Tehi “puppharukkhÈ santÊ”ti padaÑ ÈnetvÈ
sambandhitabbaÑ. “PuppharukkhÈ”ti vÈ avibhattikaniddeso,
puppharukkhanti vuttaÑ hoti.
655. MagadhavarapuratthimenÈti Magadhavare puratthimena,

abhisambodhiÔÔhÈnatÈya uttame MagadharaÔÔhe puratthimadisÈya. Tattha
ahosiÑ pure suÓisÈti pubbe ahaÑ tasmiÑ NÈlakagÈme ekasmiÑ
gahapatikule suÓisÈ suÓhÈ ahosiÑ.
656. SÈti sayaÑ. Atthe ca dhamme ca kusaloti atthadhammakusalo,

BhagavÈ. Apacito atthadhammakusalo etenÈti apacitatthadhammakusalo,
DhammasenÈpati, taÑ. ApacitaÑ vÈ apacayo, nibbÈnaÑ, tasmiÑ1 avasiÔÔha-
atthadhamme ca kusalaÑ, apacite vÈ p|janÊye atthe dhamme nirodhe magge
ca kusalaÑ. Mahantehi uÄÈrehi sÊlakkhandhÈdÊhi samannÈgatattÈ mahantaÑ.
KusumehÊti ratanamayehi itarehi ca kusumehi.
657. Paramagatigatanti anupÈdisesanibbÈnaÑ pattaÑ. Samussayanti

sarÊraÑ. TidasagatÈti tidasabhavanaÑ gatÈ, TÈvatiÑsaÑ devanikÈyaÑ
upapannÈ. IdhÈti imasmiÑ devaloke. ŒvasÈmi ÔhÈnanti imaÑ vimÈnaÑ
adhivasÈmi. SesaÑ vuttanayameva.
EvaÑ ÈyasmatÈ Va~gÊsena devatÈya ca kathitakathÈmaggaÑ2
aÔÔhuppattiÑ katvÈ BhagavÈ sampattaparisÈya vitthÈrena dhammaÑ desesi,
PesavatÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. TasmÈ (SÊ, I) 2. KathitakathÈmattaÑ (SÊ, I)
150 KhuddakanikÈya
8. MallikÈvimÈnavaÓÓanÈ
PÊtavatthe pÊtadhajeti MallikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
DhammacakkappavattanamÈdiÑ katvÈ yÈva SubhaddaparibbÈjakavinayanÈ
katabuddhakicce KusinÈrÈyaÑ upavattane MallarÈj|naÑ sÈlavane
yamakasÈlÈnamantare visÈkhapuÓÓamÈyaÑ pacc|savelÈyaÑ anupÈdisesÈya
nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbute Bhagavati LokanÈthe devamanussehi tassa
sarÊrap|jÈya kayiramÈnÈya tadÈ KusinÈrÈyaÑ vasamÈnÈ Bandhulamallassa
bhariyÈ MallarÈjaputtÊ MallikÈ nÈma upÈsikÈ saddhÈ pasannÈ VisÈkhÈya
mahÈ-upÈsikÈya pasÈdhanasadisaÑ attano MahÈlatÈpasÈdhanaÑ
gandhodakena dhovitvÈ duk|lacumbaÔakena majjitvÈ1 aÒÒaÒca bahuÑ
gandhamÈlÈdiÑ gahetvÈ Bhagavato sarÊraÑ2 p|jesi. Ayamettha sa~khepo,
vitthÈrato pana MallikÈvatthu DhammapadavaÓÓanÈyaÑ3 Ègatameva.
SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti, tena p|jÈnubhÈvena
assÈ aÒÒehi asÈdhÈraÓÈ uÄÈrÈ dibbasampatti ahosi. VatthÈla~kÈravimÈnÈni
sattaratanasamujjalÈni visesato si~gÊsuvaÓÓobhÈsÈni ativiya pabhassarÈni
sabbÈ disÈ ÈsiÒcamÈnÈva suvaÓÓarasadhÈrÈpiÒjarÈ karonti. AthÈyasmÈ
NÈrado devacÈrikaÑ caranto taÑ disvÈ upagaÒchi. SÈ taÑ disvÈ vanditvÈ
aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. So taÑ–
658. “PÊtavatthe pÊtadhaje, pÊtÈla~kÈrabh|site.

PÊtantarÈhi vagg|hi, apiÄandhÈva sobhasi.
659. KÈ kambukÈy|radhare, kaÒcanÈveÄabh|site.

HemajÈlakasaÒchanne4, nÈnÈratanamÈlinÊ.
660. SovaÓÓamayÈ lohita~gamayÈ ca,

MuttÈmayÈ veÄuriyamahÈ ca.
MasÈragallÈ sahalohita~gÈ,
PÈrevatakkhÊhi maÓÊhi cittatÈ.
______________________________________________________________
1. MadditvÈ (SÊ) 2. SarÊradhÈtuÑ (I)
3. Dhammapada-®Ôha 1. 222 piÔÔhe. 4. HemajÈlakapacchanne (SÊ)
661. Koci koci ettha may|rasussaro,

HaÑsassaraÒÒo karavÊkasussaro.
TesaÑ saro suyyati vaggur|po,
PaÒca~gikaÑ t|riyamivappavÈditaÑ.
662. Ratho ca te subho vaggu, nÈnÈratanacittito.

NÈnÈvaÓÓÈhi dhÈt|hi, suvibhattova sobhati.
663. TasmiÑ rathe kaÒcanabimbavaÓÓe,

YÈ tvaÑ1 ÔhitÈ bhÈsasi’maÑ padesaÑ.
Devate pucchitÈcikkha,
Kissa kammassidaÑ phalan”ti–pucchi.
658. Tattha pÊtavattheti parisuddhacÈmÊkarapabhassaratÈya

pÊtobhÈsanivÈsane. PÊtadhajeti vimÈnadvÈre rathe ca
samussitahemamayavipulaketubhÈvato pÊtobhÈsadhaje. PÊtÈla~kÈrabh|siteti
pÊtobhÈsehi ÈbharaÓehi ala~kate. Satipi ala~kÈrÈnaÑ
nÈnÈvidharaÑsijÈlasamujjalavividharatanavicittabhÈve
tÈdisasucaritavisesanibbattatÈya pana
suparisuddhacÈmÊkaramarÊcijÈlavijjotitattÈ visesato pÊtanibhÈsÈni tassÈ
ÈbharaÓÈni ahesuÑ. PÊtantarÈhÊti pÊtavaÓÓehi uttariyehi.
“SantaruttaraparamaÑ tena bhikkhunÈ tato cÊvaraÑ sÈditabban”ti-ÈdÊsu2
nivÈsane antarasaddo Ègato, idha pana “antarasÈÔakÈ”ti-ÈdÊsu viya uttariye
daÔÔhabbo. AntarÈ uttariyaÑ uttarÈsa~go upasaÑbyÈnanti pariyÈyasaddÈ ete.
Vagg|hÊti sobhanehi saÓhamaÔÔhehi. ApiÄandhÈva sobhasÊti tvaÑ imehi
ala~kÈrehi anala~katÈpi attano r|pasampattiyÈva sobhasi, te pana ala~kÈrÈ
tava sarÊraÑ patvÈ sobhanti, tasmÈ anala~katÈpi tvaÑ ala~katasadisÊti
adhippÈyo.
659. KÈ kambukÈy|radhareti kÈ tvaÑ kataradevanikÈyapariyÈpannÈ

suvaÓÓamayaparihÈrakadhare, suvaÓÓamayakey|radhare vÈ.
KambuparihÈrakanti ca hatthÈla~kÈraviseso vuccati, kÈy|ranti3
bhujÈla~kÈraviseso. Atha vÈ kamb|ti suvaÓÓaÑ, tasmÈ kambukÈy|radhare
______________________________________________________________
1. Yattha (SÊ) 2. Vi 1. 316 piÔÔhe. 3. Key|ranti (SÊ)
152 KhuddakanikÈya
suvaÓÓamayabÈhÈbharaÓadhareti attho1. KaÒcanÈveÄabh|siteti

kaÒcanamayÈveÄapiÄandhanabh|site. HemajÈlakasaÒchanneti
ratanaparisibbitena hemamayena jÈlakena chÈditasarÊre. NÈnÈratanamÈlinÊti
nakkhattamÈlÈya viya kÈÄapakkharattiyaÑ sÊse paÔimukkÈhi vividhÈhi
ratanÈvalÊhi nÈnÈratanamÈlinÊ kÈ tvanti pucchati.
660. SovaÓÓamayÈti-Èdi yÈhi ratanamÈlÈhi sÈ devatÈ nÈnÈratanamÈlinÊti

vuttÈ, tÈsaÑ dassanaÑ. Tattha sovaÓÓamayÈti si~gÊsuvaÓÓamayÈ mÈlÈ.
Lohita~gamayÈti padumarÈgÈdirattamaÓimayÈ. MasÈragallÈti
masÈragallamaÓimayÈ. Sahalohita~gÈti lohita~gamaÓimayÈhi saddhiÑ
kabaramaÓimayÈ ceva lohita~gasa~khÈtarattamaÓimayÈ cÈti attho.
PÈrevatakkhÊhi maÓÊhi cittatÈti pÈrevatakkhisadisehi maÓÊhi
yathÈvuttamaÓÊhi ca sa~khatacittabhÈvÈ2 imÈ tava kesahatthe ratanamÈlÈti
adhippÈyo.
661. Koci kocÊti ekacco ekacco. EtthÈti etesu mÈlÈdÈmesu.

May|rasussaroti may|ro viya sundaranÈdo. HaÑsassaraÒÒoti haÑsassaro
aÒÒo, haÑsasadisassaro aparo. KaravÊkasussaroti karavÊko viya
sobhanassaro. TesaÑ mÈlÈdÈmÈnaÑ yathÈ may|rassaro haÑsassaro
karavÊkassaro, evaÑ vaggur|po madhurÈkÈro saro suyyati. Kimiva?
PaÒca~gikaÑ t|riyamivappavÈditaÑ. YathÈ kusalena3 vÈdite paÒca~gike
t|riye, evaÑ tesaÑ saro suyyati, vaggur|poti attho. Bhummatthe hi idaÑ
upayogavacanaÑ.
662. NÈnÈvaÓÓÈhi dhÈt|hÊti anekar|pÈhi akkhacakka-ÊsÈdi-

avayavadhÈt|hi. Suvibhattova sobhatÊti avayavÈnaÑ aÒÒamaÒÒaÑ
yuttappamÈÓatÈya vibhattivibhÈgasampattiyÈ ca suvibhattova hutvÈ virÈjati4.
Atha vÈ suvibhattovÈti kevalaÑ kammanibbattopi susikkhitena
sippÈcariyena vibhattova viracito viya sobhatÊti attho.
663. KaÒcanabimbavaÓÓeti sÈtisayaÑ pÊtobhÈsatÈya

kaÒcanabimbakasadise tasmiÑ rathe. KaÒcanabimbavaÓÓeti vÈ tassÈ
devatÈya
______________________________________________________________
1. AdhippÈyo (SÊ) 2. SaÒjÈtacittabhÈvÈ (Ka)
3. PavÊÓena (SÊ, I) 4. Sobhati (Ka)
ÈlapanaÑ, gandhodakena dhovitvÈ jÈtihi~gulakarasena majjitvÈ

duk|lacumbaÔakena majjitakaÒcanapaÔimÈsadiseti attho. BhÈsasi’maÑ
padesanti imaÑ sakalampi bh|mipadesaÑ bhÈsayasi vijjotayasi.
EvaÑ therena pucchitÈ sÈpi devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
664. “SovaÓÓajÈlaÑ maÓisoÓÓacittitaÑ1,

MuttÈcitaÑ hemajÈlena channaÑ.
Parinibbute Gotame appameyye,
PasannacittÈ ahamÈbhiropayiÑ.
665. TÈhaÑ kammaÑ karitvÈna, kusalaÑ BuddhavaÓÓitaÑ.

ApetasokÈ sukhitÈ, sampamodÈma’nÈmayÈ”ti.
664. Tattha sovaÓÓajÈlanti sarÊrappamÈÓena kataÑ suvaÓÓamayaÑ

jÈlaÑ. MaÓisoÓÓacittitanti sÊsÈdiÔÔhÈnesu sÊs|pagagÊv|pagÈdi-
ÈbharaÓavasena nÈnÈvidhehi maÓÊhi ca suvaÓÓena ca cittitaÑ. MuttÈcitanti
antarantarÈ ÈbaddhÈhi muttÈvalÊhi ÈcitaÑ. HemajÈlena channanti
hemamayena pabhÈjÈlena channaÑ. TaÑ hi nÈnÈvidhehi maÓÊhi ceva
suvaÓÓena ca cittitaÑ muttÈvalÊhi Ècitampi suparisuddhassa
rattasuvaÓÓasseva yebhuyyatÈya divÈkarakiraÓasamphassato2 ativiya
pabhassarena hemamayena pabhÈjÈlena saÒchÈditaÑ ekobhÈsaÑ hutvÈ
kaÒcanÈdÈsaÑ viya tiÔÔhati. Parinibbuteti anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ
parinibbute. Gotameti BhagavantaÑ gottena niddisati. Appameyyeti
guÓÈnubhÈvato paminituÑ asakkuÓeyye. PasannacittÈti
kammaphalavisayÈya BuddhÈrammaÓÈya ca saddhÈya pasannamÈnasÈ.
Abhiropayinti p|jÈvasena sarÊre ropesiÑ paÔimuÒciÑ.
665. TÈhanti taÑ ahaÑ. Kusalanti kucchitasalanÈdi-atthena kusalaÑ.

BuddhavaÓÓitanti “yÈvatÈbhikkhave sattÈ apadÈ vÈ dvipadÈ vÈ”ti-ÈdinÈ3
SammÈsambuddhena pasatthaÑ. ApetasokÈti sokahet|naÑ
bhogabyasanÈdÊnaÑ abhÈvena apagatasokÈ. Tena cittadukkhÈbhÈvamÈha.
______________________________________________________________
1. MaÓisoÓÓacittaÑ (SÊ) 2. Divasakara... (SÊ, I) 3. SaÑ 3. 38; AÑ 1. 343 piÔÔhesu.
154 KhuddakanikÈya
sukhitÈti saÒjÈtasukhÈ sukhappattÈ. Etena sarÊradukkhÈbhÈvaÑ vadati.

CittadukkhÈbhÈvena cassÈ pamodÈpatti, sarÊradukkhÈbhÈvena arogatÈ.
TenÈha “sampamodÈma’nÈmayÈ”ti. SesaÑ vuttanayameva. AyaÒca attho
tadÈ attanÈ devatÈya ca kathitaniyÈmeneva sa~gÊtikÈle ÈyasmatÈ NÈradena
dhammasa~gÈhakÈnaÑ Èrocito, te ca taÑ tatheva sa~gahaÑ ÈropayiÑs|ti.
MallikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. VisÈlakkhivimÈnavaÓÓanÈ
KÈ nÈma tvaÑ visÈlakkhÊti VisÈlakkhivimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?

Bhagavati parinibbute raÒÒÈ AjÈtasattuno attanÈ paÔiladdhÈ Bhagavato
sarÊradhÈtuyo gahetvÈ RÈjagahe th|pe ca mahe ca kate RÈjagahavÈsinÊ ekÈ
mÈlÈkÈradhÊtÈ SunandÈ nÈma upÈsikÈ ariyasÈvikÈ sotÈpannÈ pitu gehato
pesitaÑ bahuÑ mÈlaÒca gandhaÒca pesetvÈ devasikaÑ cetiye p|jaÑ kÈresi,
uposathadivasesu pana sayameva gantvÈ p|jaÑ akÈsi. SÈ aparabhÈge
aÒÒatarena rogena phuÔÔhÈ kÈlaÑ katvÈ Sakkassa devaraÒÒo paricÈrikÈ hutvÈ
nibbatti. AthekadivasaÑ sÈ Sakkena DevÈnamindena saha CittalatÈvanaÑ
pÈvisi. Tattha ca aÒÒÈsaÑ devatÈnaÑ pabhÈ pupphÈdÊnaÑ pabhÈhi paÔihatÈ
hutvÈ vicittavaÓÓÈ hoti, SunandÈya pana pabhÈ tÈhi anabhibh|tÈ
sabhÈveneva aÔÔhÈsi. TaÑ disvÈ Sakko devarÈjÈ tÈya katasucariyaÑ
ÒÈtukÈmo imÈhi gÈthÈhi pucchi1–
666. “KÈ nÈma tvaÑ visÈlakkhi, ramme CittalatÈvane.

SamantÈ anupariyÈsi, nÈrÊgaÓapurakkhatÈ.
667. YadÈ devÈ TÈvatiÑsÈ, pavisanti imaÑ vanaÑ.

SayoggÈ sarathÈ sabbe, citrÈ honti idhÈgatÈ.
______________________________________________________________
1. PaÔipucchi (Ka)
668. TuyhaÒca idha pattÈya, uyyÈne vicarantiyÈ.

KÈye na dissatÊ cittaÑ, kena r|paÑ tave’disaÑ.
Devate pucchitÈcikkha, kissa kammassidaÑ phalan”ti.
666. Tattha kÈ nÈma tvanti purimattabhÈve kÈ nÈma kÊdisÊ nÈma tvaÑ,

yattha katena sucaritena ayaÑ te ÊdisÊ ÈnubhÈvasampatti ahosÊti adhippÈyo.
VisÈlakkhÊti vipulalocane.
667. YadÈti yasmiÑ kÈle. ImaÑ vananti imaÑ CittalatÈnÈmakaÑ

upavanaÑ. CitrÈ hontÊti imasmiÑ CittalatÈvane vicittapabhÈsaÑsaggena
attano sarÊravatthÈla~kÈrÈdÊnaÑ pakati-obhÈsatopi visiÔÔhabhÈvappattiyÈ1
vicitrÈkÈrÈ honti. IdhÈgatÈti idha ÈgatÈ sampattÈ, idha vÈ Ègamanahetu.
668. Idha pattÈyÈti imaÑ ÔhÈnaÑ sampattÈya upagatÈya. Kena r|paÑ

tave disanti kena kÈraÓena tava r|paÑ sarÊraÑ edisaÑ evar|paÑ,
CittalatÈvanassa pabhaÑ abhibhavantaÑ tiÔÔhatÊti adhippÈyo.
EvaÑ Sakkena puÔÔhÈ sÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
669. “Yena kammena devinda, r|paÑ mayhaÑ gatÊ ca me.

Iddhi ca ÈnubhÈvo ca, taÑ suÓohi Purindada.
670. AhaÑ RÈjagahe ramme, SunandÈ nÈmupÈsikÈ.

SaddhÈ sÊlena sampannÈ, saÑvibhÈgaratÈ sadÈ.
671. AcchÈdanaÒca bhattaÒca, senÈsanaÑ padÊpiyaÑ.



______________________________________________________________
1. VicittabhÈvappattiyÈ (Ka)
156 KhuddakanikÈya

TheyyÈ ca abhicÈrÈ ca, majjapÈnÈ ca ÈrakÈ.

676. TassÈ me ÒÈtikulÈ dÈsÊ, sadÈ mÈlÈbhihÈrati.

TÈhaÑ Bhagavato th|pe, sabbamevÈbhiropayiÑ.
677. Uposathe cahaÑ gantvÈ, mÈlÈgandhavilepanaÑ.

Th|pasmiÑ abhiropesiÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
678. Tena kammena devinda, r|paÑ mayhaÑ gatÊ ca me.

Iddhi ca ÈnubhÈvo ca, yaÑ mÈlaÑ abhiropayiÑ.
679. YaÒca sÊlavatÊ ÈsiÑ, na taÑ tÈva vipaccati.

ŒsÈ ca pana me devinda, sakadÈgÈminÊ siyan”ti.
669. Tattha gatÊti ayaÑ devagati, nibbatti vÈ. IddhÊti ayaÑ deviddhi,
adhippÈyasamijjhanaÑ vÈ. ŒnubhÈvoti pabhÈvo. PurindadÈti SakkaÑ
Èlapati. So hi pure dÈnaÑ adÈsÊti1 “Purindado”ti vuccati.
676. ©ÈtikulÈti pitu gehaÑ sandhÈya vadati. SadÈ mÈlÈbhihÈratÊti sadÈ

sabbakÈlaÑ divase divase ÒÈtikulato dÈsiyÈ pupphaÑ mayhaÑ abhiharÊyati.
SabbamevÈbhiropayinti mayhaÑ piÄandhanatthÈya pitugehato ÈhaÔaÑ2
mÈlaÑ aÒÒaÒca gandhÈdiÑ sabbameva attanÈ aparibhuÒjitvÈ Bhagavato
th|pe pujanavasena abhiropayiÑ p|jaÑ kÈresiÑ.
677-8. Uposathe cahaÑ gantvÈti uposathadivase ahameva th|paÔÔhÈnaÑ

gantvÈ. YaÑ mÈlaÑ abhiropayinti yaÑ tadÈ Bhagavato th|pe
mÈlÈgandhÈbhiropanaÑ kataÑ, tena kammenÈti yojanÈ.
679. Na taÑ tÈva vipaccatÊti yaÑ sÊlavatÊ ÈsiÑ, taÑ sÊlarakkhaÓaÑ taÑ
rakkhitaÑ sÊlaÑ p|jÈmayapuÒÒassa balavabhÈvena aladdhokÈsaÑ na tÈva
______________________________________________________________
1. DadÈtÊti (I) 2. ŒbhataÑ (Ka)
vipaccati, na vipaccituÑ ÈraddhaÑ, aparasmiÑ yeva attabhÈve tassa

vipÈkoti attho. ŒsÈ ca pana me devinda, sakadÈgÈminÊ siyanti “kathaÑ nu
kho ahaÑ sakadÈgÈminÊ bhaveyyan”ti patthanÈ ca me devinda
ariyadhammavisayÈva, na bhavavisesavisayÈ. SÈ pana sappimaÓÉaÑ icchato
dadhito pacitaÑ1 viya anipphÈdinÊti2 dasseti. SesaÑ vuttanayameva.
ImaÑ pana atthaÑ Sakko DevÈnamindo attanÈ ca tÈya devadhÊtÈya ca
vuttaniyÈmeneva Èyasmato Va~gÊsattherassa Èrocesi. ŒyasmÈ Va~gÊso
sa~gÊtikÈle dhammasa~gÈhakÈnaÑ mahÈtherÈnaÑ Èrocesi, te ca taÑ tatheva
sa~gÊtiÑ ÈropayiÑ s|ti.
VisÈlakkhivimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. PÈricchattakavimÈnavaÓÓanÈ
PÈricchattake koviÄÈreti PÈricchattakavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena SÈvatthivÈsÊ
aÒÒataro upÈsako BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ svÈtanÈya nimantetvÈ attano
gehadvÈre mahantaÑ maÓÉapaÑ sajjetvÈ sÈÓipÈkÈraÑ parikkhipitvÈ upari
vitÈnaÑ bandhitvÈ dhajapaÔÈkÈdayo ussÈpetvÈ nÈnÈvirÈgavaÓÓÈni3 vatthÈni
gandhadÈmamÈlÈdÈmÈni ca olambetvÈ sittasammaÔÔhe4 padese ÈsanÈni
paÒÒÈpetvÈ Bhagavato kÈlaÑ Èrocesi. Atha BhagavÈ pubbaÓhasamayaÑ
nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya devavimÈnaÑ viya ala~katapaÔiyattaÑ
maÓÉapaÑ pavisitvÈ sahassaraÑsÊ viya aÓÓavakucchiÑ obhÈsayamÈno
paÒÒatte Èsane nisÊdi, upÈsako gandhapupphadh|madÊpehi BhagavantaÑ
p|jesi.
Tena ca samayena aÒÒatarÈ kaÔÔhahÈrikÈ itthÊ andhavane supupphitaÑ
asokarukkhaÑ disvÈ sapallava~kurÈni piÓÉÊkatÈni bah|ni asokapupphÈni
gahetvÈ ÈgacchantÊ BhagavantaÑ tattha nisinnaÑ disvÈ pasannacittÈ
Èsanassa samantato tehi pupphehi pupphasantharaÑ santharantÊ Bhagavato
p|jaÑ katvÈ
______________________________________________________________
1. DadhinÈ mathitaÑ (SÊ), dadhito mathitaÑ (I) 2. AnanunipphÈdÊti (Ka)
3. NÈnÈvidhavaÓÓÈni (Ka) 4. UdakapositasammaÔÔhe (Ka)
158 KhuddakanikÈya
vanditvÈ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ namassamÈnÈ agamÈsi. SÈ aparena

samayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti, accharÈsahassaparivÈrÈ
yebhuyyena Nandanavane naccantÊ gÈyantÊ pÈricchattakamÈlÈ ganthentÊ
pamodamÈnÈ kÊÄantÊ sukhaÑ1 anubhavati. AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
heÔÔhÈ vuttanayena devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ gantvÈ taÑ
disvÈ tÈya katakammaÑ imÈhi gÈthÈhi pucchi–
680. “PÈricchattake koviÄÈre, ramaÓÊye manorame.

DibbamÈlaÑ ganthamÈnÈ, gÈyantÊ sampamodasi.
681. TassÈ te naccamÈnÈya, a~gama~gehi sabbaso.

DibbÈ saddÈ niccharanti, savanÊyÈ manoramÈ.

DibbÈ gandhÈ pavÈyanti, sucigandhÈ manoramÈ.
683. VivattamÈnÈ kÈyena, yÈ veÓÊsu piÄandhanÈ.

684. VaÔaÑsakÈ vÈtadhutÈ, vÈtena sampakampitÈ.

685. YÈpi te sirasmiÑ mÈlÈ, sucigandhÈ manoramÈ.

VÈti gandho disÈ sabbÈ, rukkho MaÒj|sako yathÈ.
686. GhÈyase taÑ sucigandhaÑ2, r|paÑ passasi amÈnusaÑ.

680. Tattha pÈricchattake koviÄÈreti pÈricchattakanÈmake

koviÄÈrapupphe ÈdÈya dibbamÈlaÑ ganthamÈnÈti yojanÈ. YaÑ hi lokiyÈ
“pÈrijÈtan”ti vadanti, taÑ MÈgadhabhÈsÈya “pÈricchattakan”ti vuccati.
KoviÄÈroti ca koviÄÈrajÈtiko, so ca manussalokepi devalokepi koviÄÈro,
tassÈpi jÈtÊti vadanti.
______________________________________________________________
1. ChaÓaÑ (SÊ, I) 2. SuciÑ gandhaÑ (SÊ)
681. TassÈ pana devatÈya naccanakÈle a~gabhÈravasena sarÊrato ca

piÄandhanato ca ativiya madhuro saddo niccharati, gandho sadÈ sabbÈ disÈpi
pharitvÈ tiÔÔhati. TenÈha “tassÈ te naccamÈnÈyÈ”ti-Èdi. Tattha savanÊyÈti
sotuÑ yuttÈ, savanassa vÈ hitÈ, kaÓÓasukhÈti attho.
683. VivattamÈnÈ kÈyenÈti tava kÈyena sarÊrena parivattamÈnena,

itthambh|talakkhaÓe cetaÑ karaÓavacanaÑ. YÈ veÓÊsu piÄandhanÈti yÈni te
kÈsaveÓÊsu piÄandhanÈni, vibhattilopo cettha daÔÔhabbo, li~gavipallÈso vÈ.
684. VaÔaÑsakÈti ratanamayÈ kaÓÓikÈ vaÔaÑsakÈti1 attho. VÈtadhutÈti

mandena mÈlutena dh|payamÈnÈ2. VÈtena sampakampitÈti vÈtena
samantato visesato kampitÈ calitÈ. Atha vÈ vaÔaÑsakÈ vÈtadhutÈ, vÈtena
sampakampitÈti avÈteritÈpi vÈteritÈpi ye te vaÔaÑsakÈ kampitÈ, tesaÑ
suyyati nigghosoti atthayojanÈ.
685. VÈti gandho disÈ sabbÈti tassÈ te sirasmiÑ dibbamÈlÈya gandho

vÈyati sabbÈ disÈ. YathÈ kiÑ? Rukkho MaÒj|sako yathÈti, yathÈ nÈma
MaÒj|sako rukkho supupphito attano gandhena bah|ni yojanÈni pharamÈno
sabbÈ disÈ vÈyati, evaÑ tava sirasmiÑ piÄandhanamÈlÈya gandhoti attho. So
kira rukkho gandhamÈdane PaccekabuddhÈnaÑ
uposathakaraÓamaÓÉalamÈÄakamajjhe tiÔÔhati. YattakÈni devaloke ca
manussaloke ca suratikusumÈni, tÈni tassa sÈkhaggesu nibbattanti. Tena so
ativiya sugandho hoti. EvaÑ tÈya devatÈya piÄandhanamÈlÈya gandhoti3.
Tena vuttaÑ “rukkho MaÒj|sako yathÈ”ti.
686. Yadipi tassa saggassa chaphassÈyatanikabhÈvato sabbÈnipi tattha

ÈrammaÓÈni piyar|pÈniyeva, gandhar|pÈnaÑ pana savisesÈnaÑ tassÈ
devatÈya lÈbhibhÈvato “ghÈyase taÑ sucigandhaÑ, r|paÑ passasi
amÈnusan”ti vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. AvaÔaÑsakÈti (SÊ) 2. Dh|yamÈnÈ (SÊ) 3. PiÄandhanamÈlÈ (SÊ)
160 KhuddakanikÈya
Atha devatÈ dvÊhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
687. “PabhassaraÑ accimantaÑ, vaÓÓagandhena saÑyutaÑ.

AsokapupphamÈlÈhaÑ, Buddhassa upanÈmayiÑ.

687. Tattha sudhotapavÈÄasa~ghÈtasannibhassa

kiÒjakkhakesarasamudÈyena bhÈÓuraÑsijÈlassa1 viya asokapupphuttamassa
tadÈ upaÔÔhitataÑ sandhÈyÈha “pabhassaraÑ accimantan”ti. SesaÑ
vuttanayameva.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno tÈya devatÈya attano sucaritakamme
kathite saparivÈrÈya tassÈ dhammaÑ desetvÈ tato manussalokaÑ ÈgantvÈ
Bhagavato taÑ pavattiÑ kathesi. BhagavÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattamahÈjanassa dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ
ahosÊti.
PÈricchattakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
DasavatthupaÔimaÓÉitassa
Tatiyassa PÈricchattakavaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
4. MaÒjiÔÔhakavagga
1. MaÒjiÔÔhakavimÈnavaÓÓanÈ
MaÒjiÔÔhakavagge maÒjiÔÔhake vimÈnasminti MaÒjiÔÔhakavimÈnaÑ.
Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tattha aÒÒataro
upÈsako BhagavantaÑ nimantetvÈ anantaravimÈne vuttanayeneva
maÓÉapaÑ sajjetvÈ tattha nisinnaÑ SatthÈraÑ p|jetvÈ dÈnaÑ deti. Tena ca
samayena aÒÒatarÈ kuladÈsÊ andhavane supupphitaÑ sÈlarukkhaÑ disvÈ
tattha pupphÈni gahetvÈ
______________________________________________________________
1. SubhÈsurasikhÈjÈlassa (SÊ)
hÊrehi ÈvuÓitvÈ vaÔaÑsake katvÈ puna bah|ni muttapupphÈni aggapupphÈni

ca gahetvÈ nagaraÑ paviÔÔhÈ tasmiÑ maÓÉape YugandharapabbatakucchiÑ
obhÈsayamÈnaÑ bÈlas|riyaÑ viya chabbaÓÓabuddharaÑsiyo vissajjetvÈ
nisinnaÑ BhagavantaÑ disvÈ pasannacittÈ tehi pupphehi p|jentÊ
vaÔaÑsakÈni Èsanassa samantato ÔhapetvÈ itarÈni ca pupphÈni okiritvÈ
sakkaccaÑ vanditvÈ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ agamÈsi. SÈ aparabhÈge
kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti, tattha tassÈ rattaphalikamayaÑ
vimÈnaÑ, tassa ca purato suvaÓÓavÈlukÈsantha tabh|mibhÈgaÑ mahantaÑ
sÈlavanaÑ pÈturahosi. SÈ yadÈ vimÈnato nikkhamitvÈ sÈlavanaÑ pavisati,
tadÈ sÈlasÈkhÈ onamitvÈ tassÈ upari kusumÈni okiranti. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayena upagantvÈ imÈhi gÈthÈhi katakammaÑ
pucchi–
689. “MaÒjiÔÔhake vimÈnasmiÑ, soÓÓavÈlukasanthate.

PaÒca~gikena t|riyena, ramasi suppavÈdite.
690. TamhÈ vimÈnÈ oruyha, nimmitÈ ratanÈmayÈ.

OgÈhasi sÈlavanaÑ, pupphitaÑ sabbakÈlikaÑ.
691. Yassa yasseva sÈlassa, m|le tiÔÔhasi devate.

So so muÒcati pupphÈni, onamitvÈ dumuttamo.
692. VÈteritaÑ sÈlavanaÑ, ÈdhutaÑ dijasevitaÑ.

693. GhÈyase taÑ sucigandhaÑ, r|paÑ passasi amÈnusaÑ.

689. Tattha maÒjiÔÔhake vimÈnasminti rattaphalikamaye vimÈne.

SinduvÈrakaÓavÊramakulasadisavaÓÓaÑ hi “maÒjiÔÔhakan”ti vuccati.
SoÓÓavÈlukasanthateti samantato vippakiÓÓÈhi suvaÓÓavÈlukÈhi
santhatabh|mibhÈge. Ramasi suppavÈditeti suÔÔhu pavÈditena paÒca~gikena
t|riyena abhiramasi.
162 KhuddakanikÈya
690. NimmitÈ ratanÈmayÈti tava sucaritasippinÈ abhinimmitÈ

ratanamayÈ vimÈnÈ. OgÈhasÊti pavisasi. SabbakÈlikanti sabbakÈle sukhaÑ
sabba-utusappÈyaÑ, sabbakÈle pupphanakaÑ vÈ.
692. VÈteritanti yathÈ pupphÈni okiranti, evaÑ vÈtena ÊritaÑ calitaÑ.

Œdhutanti mandena mÈlutena saÓikasaÓikaÑ vidh|payamÈnaÑ.
Dijasevitanti may|rakokilÈdisakuÓasaÑghehi upasevitaÑ.
EvaÑ therena puÔÔhÈ sÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
694. “AhaÑ manussesu manussabh|tÈ, dÈsÊ ayirakule ahuÑ.

BuddhaÑ nisinnaÑ disvÈna, sÈlapupphehi okiriÑ.
695. VaÔaÑsakaÒca sukataÑ, sÈlapupphamayaÑ ahaÑ.

Buddhassa upanÈmesiÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.

694-5. Tattha ayirakuleti ayyakule, sÈmikageheti attho. Ahunti ahosiÑ.

Okirinti pupphehi1 vippakiriÑ. UpanÈmesinti p|jÈvasena upanÈmesiÑ2.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno saparivÈrÈya tassÈ devatÈya dhammaÑ
desetvÈ manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato tamatthaÑ nivedesi. BhagavÈ taÑ
aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattamahÈjanassa dhammaÑ desesi, desanÈ
sadevakassa lokassa sÈtthikÈ ahosÊti.
MaÒjiÔÔhakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Muttapupphehi (SÊ, I) 2. UpanesiÑ (SÊ)
2. PabhassaravimÈnavaÓÓanÈ
PabhassaravaravaÓÓanibheti pabhassaravimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati. Tena ca samayena RÈjagahe aÒÒataro upÈsako
MahÈmoggallÈnatthere abhippasanno hoti. TassekÈ dhÊtÈ saddhÈ pasannÈ,
sÈpi there garucittÊkÈrabahulÈ hoti. AthekadivasaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno RÈjagahe piÓÉÈya caranto taÑ kulaÑ upasa~kami. SÈ
theraÑ disvÈ somanassajÈtÈ ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ there tattha nisinne
sumanamÈlÈya p|jetvÈ madhuraÑ guÄaphÈÓitaÑ therassa patte Èkiri, thero
anumoditukÈmo nisÊdi. SÈ gharÈvÈsassa bahukiccatÈya anokÈsataÑ
pavedetvÈ “aÒÒasmiÑ divase dhammaÑ sossÈmÊ”ti theraÑ vanditvÈ
uyyojesi, tadaheva ca sÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno upasa~kamitvÈ imÈhi gÈthÈhi pucchi–
697. “PabhassaravaravaÓÓanibhe, surattavatthavasane1.

Mahiddhike candanaruciragatte,
698. Palla~ko ca te mahaggho, nÈnÈratanacittito ruciro.

Yattha tvaÑ nisinnÈ virocasi, devarÈjÈriva Nandane vane.
699. KiÑ tvaÑ pure sicaritamÈcarÊ bhadde, kissa kammassa vipÈkaÑ.

Anubhosi devalokasmiÑ, devate pucchitÈcikkha.
Kissa kammassidaÑ phalan”ti.
697. Tattha pabhassaravaravaÓÓanibheti nibhÈti dibbatÊti nibhÈ,

vaÓÓova nibhÈ vaÓÓanibhÈ, ativiya obhÈsanato pabhassarÈ
chavidosÈbhÈvena varÈ uttamÈ vaÓÓanibhÈ etissÈti
pabhassaravaravaÓÓanibhÈ. Œmantanavasena “pabhassaravaravaÓÓanibhe”ti
vuttaÑ. Surattavatthavasaneti suÔÔhu rattavatthanivatthe.
Candanaruciragatteti candanÈnulittaÑ viya ruciragatte, gosÊtacandanena2
bahalatarÈnulittaÑ viya surattamanuÒÒasarÊrÈvayaveti attho,
candanÈnulepena vÈ ruciragatte.
______________________________________________________________
1. SurattavatthanivÈsane (SÊ) 2. GosÊsakacandanena (SÊ)
164 KhuddakanikÈya
EvaÑ therena puÔÔhÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
700. “PiÓÉÈya te carantassa, mÈlaÑ phÈÓitaÒca adadaÑ bhante.

Tassa kammassidaÑ vipÈkaÑ, anubhomi devalokasmiÑ.
701. Hoti ca me anutÈpo, aparaddhaÑ dukkhitaÒca me1 bhante.

SÈhaÑ dhammaÑ nÈssosiÑ, sudesitaÑ dhammarÈjena.
702. TaÑ taÑ vadÈmi bhaddante, yassa me anukampiyo koci.

Dhammesu taÑ samÈdapetha2, sudesitaÑ dhammarÈjena.
703. YesaÑ atthi saddhÈ Buddhe, dhamme ca saÑgharatane.

Te3 maÑ ativirocanti, ÈyunÈ yasasÈ siriyÈ.
704. PatÈpena vaÓÓena uttaritarÈ,

AÒÒe mahiddhikatarÈ mayÈ devÈ”ti.
700. Tattha mÈlanti sumanapupphaÑ. PhÈÓitanti ucchurasaÑ gahetvÈ

kataphÈÓitaÑ.
701. AnutÈpoti vippaÔisÈro. Tassa kÈraÓamÈha “aparaddhaÑ

dukkhitaÒca me bhante”ti. IdÈni taÑ sar|pato dasseti “sÈhaÑ dhammaÑ
nÈssosin”ti, sÈ ahaÑ tadÈ tava desetukÈmassa dhammaÑ na suÓiÑ.
KÊdisaÑ? SudesitaÑ dhammarÈjenÈti, SammÈsambuddhena
ÈdikalyÈÓÈditÈya ekantaniyyÈnikatÈya ca svÈkhÈtanti attho.
702. Tanti tasmÈ dhammarÈjena sudesitattÈ asavanassa ca mÈdisÈnaÑ

anutÈpahetubhÈvato. Tanti tuvaÑ, tuyhanti attho. YassÈti yo assa.
Anukampiyoti anukampitabbo. KocÊti yo koci. Dhammes|ti
sÊlÈdidhammesu. “Dhamme hÊ”ti vÈ pÈÔho, sÈsanadhammeti attho. HÊti
nipÈtamattaÑ, vacanavipallÈso vÈ. Tanti anukampitabbapuggalaÑ.
Sudesitanti desitaÑ.
703-4. Te maÑ ativirocantÊti te ratanattaye pasannÈ devaputtÈ maÑ

atikkamitvÈ virocanti. PatÈpenÈti tejasÈ ÈnubhÈvena.
______________________________________________________________
1. DukkataÒca (SÊ) 2. SamÈdapettha (SÊ) 3. TaÑ te (SÊ)
aÒÒeti ye aÒÒe. MayÈti nissakke karaÓavacanaÑ. VaÓÓena uttaritarÈ

mahiddhikatarÈ ca devÈ, te ratanattaye abhippasannÈyevÈti dasseti. SesaÑ
vuttanayameva.
PabhassaravimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. NÈgavimÈnavaÓÓanÈ
Ala~katÈ maÓikaÒcanÈcitanti NÈgavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
BÈrÈÓasiyaÑ viharati Isipatane MigadÈye. Tena samayena BÈrÈÓasivÈsinÊ
ekÈ upÈsikÈ saddhÈ pasannÈ sÊlÈcÈrasampannÈ BhagavantaÑ uddissa
vatthayugaÑ vÈyÈpetvÈ suparidhotaÑ kÈrÈpetvÈ upasa~kamitvÈ Bhagavato
pÈdam|le ÔhapetvÈ evamÈha “paÔiggaÓhÈtu bhante BhagavÈ imaÑ
vatthayugaÑ anukampaÑ upÈdÈya yaÑ mama assa dÊgharattaÑ hitÈya
sukhÈyÈ”ti. BhagavÈ taÑ paÔiggahetvÈ tassÈ upanissayasampattiÑ disvÈ
dhammaÑ desesi, sÈ desanÈvasÈne sotÈpattiphale patiÔÔhahitvÈ BhagavantaÑ
vanditvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ gehaÑ agamÈsi. SÈ na cirasseva kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsesu uppannÈ Sakkassa devarÈjassa piyÈ ahosi vallabhÈ YasuttarÈ
nÈma nÈmena. TassÈ puÒÒÈnubhÈvena hemajÈlasaÒchanno kuÒjaravaro
nibbatti, tassa ca khandhe maÓimayo maÓÉapo, majjhe
supaÒÒattaratanapalla~ko nibbatti, dvÊsu dantesu cassa kamalakuvalayujjalÈ
ramaÓÊyÈ dve pokkharaÓiyo pÈturahesuÑ. Tattha padumakaÓÓikÈsu ÔhitÈ
devadhÊtÈ paggahitapaÒca~gikat|riyÈ naccanti ceva gÈyanti ca.
SatthÈ BÈrÈÓasiyaÑ yathÈbhirantaÑ viharitvÈ yena SÈvatthi tena
cÈrikaÑ pakkÈmi. Anupubbena SÈvatthiÑ patvÈ tatra sudaÑ BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme. Atha sÈ devatÈ
attanÈ anubhuyyamÈnaÑ dibbasampattiÑ oloketvÈ tassÈ kÈraÓaÑ
upadhÈrentÊ “Satthu vatthuyugadÈnakÈraÓan”ti ÒatvÈ saÒjÈtasomanassÈ
Bhagavati pasÈdabahumÈnÈ vanditukÈmÈ abhikkantÈya rattiyÈ
hatthikkhandhavaragatÈ ÈkÈsena ÈgantvÈ tato otaritvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ
aÒjaliÑ paggayha ekamantaÑ aÔÔhÈsi. TaÑ ÈyasmÈ Va~gÊso Bhagavato
anuÒÒÈya imÈhi vÈthÈhi pucchi–
166 KhuddakanikÈya
705. “Ala~katÈ maÓikaÒcanÈcitaÑ,

SovaÓÓajÈlacitaÑ1 mahantaÑ.
Abhiruyha gajavaraÑ sukappitaÑ,
IdhÈgamÈ vehÈyasaÑ antalikkhe.
706. NÈgassa dantesu duvesu nimmitÈ,

AcchodakÈ paduminiyo suphullÈ.
Padumesu ca t|riyagaÓÈ pabhijjare,
ImÈ ca naccanti manoharÈyo.

705. Tattha ala~katÈti sabbÈbharaÓavibh|sitÈ. MaÓikaÒcanÈcitanti tehi

dibbamÈnehi maÓisuvaÓÓehi ÈcitaÑ. SovaÓÓajÈlacitanti
hemajÈlasaÒchannaÑ. Mahantanti vipulaÑ. Sukappitanti
gamanasannÈhavasena suÔÔhu sannaddhaÑ. VehÈyasanti vehÈyasabh|te2
hatthipiÔÔhe. Antalikkheti ÈkÈse, “ala~katamaÓikaÒcanÈcitan”tipi pÈÔho.
AyaÑ hettha sa~khepattho–devate tvaÑ sabbÈla~kÈrehi ala~katÈ
ala~katamaÓikaÒcanÈcitaÑ, ativiya dibbamÈnehi maÓÊhi kaÒcanehi ca
ala~karaÓavasena khacitaÑ, hemajÈlehi kumbhÈla~kÈrÈdibhedehi
hatthÈla~kÈrehi citaÑ3 ÈmuttaÑ mahantaÑ ativiya brahantaÑ4 uttamaÑ
gajaÑ Èruyha hatthipiÔÔhiyÈ nisinnÈ ÈkÈseneva idha amhÈkaÑ santikaÑ
ÈgatÈti.
706. NÈgassa dantesu duvesu nimmitÈti ErÈvaÓassa viya nÈgarÈjassa

imassa dvÊsu dantesu dve pokkharaÓiyo sucaritasippinÈ suÔÔhu viracitÈ.
T|riyagaÓÈti paÒca~gikat|riyasam|hÈ. Pabhijjareti dvÈdasannaÑ
layabhedÈnaÑ vasena pabhedaÑ gacchanti. “Pavajjare”ti ca paÔhanti,
pakÈrehi vÈdÊyantÊti attho.
______________________________________________________________
1. SuvaÓÓajÈlacittaÑ (SÊ) 2. VehÈsagate (SÊ)
3. CittaÑ (SÊ) 4. BrahantaÑ sajjaÑ (SÊ, I)
EvaÑ therena puÔÔhÈ devatÈ imÈhi gÈthÈhi vissajjesi–
708. “BÈrÈÓasiyaÑ upasa~kamitvÈ,

Buddhassa’haÑ vatthayugaÑ adÈsiÑ.
PÈdÈni vanditvÈ1 chamÈ nisÊdiÑ,
VittÈ ca’haÑ aÒjalikaÑ akÈsiÑ2.
709. Buddho ca me kaÒcanasannibhattaco,

Adesayi samudayadukkhaniccataÑ.
Asa~khataÑ dukkhanirodhasassataÑ,
MaggaÑ adesayi3 yato vijÈnisaÑ.
710. AppÈyukÊ kÈlakatÈ tato cutÈ,

UpapannÈ tidasagaÓaÑ yasassinÊ.
SakkassahaÑ aÒÒatarÈ pajÈpati,
YasuttarÈ nÈma disÈsu vissutÈ”ti.
708-9. Tattha chamÈti bh|miyaÑ. Bhummatthe hi idaÑ

paccattavacanaÑ. VittÈti tuÔÔhÈ. Yatoti yato Satthu
sÈmukkaÑsikadhammadesanato. VijÈnisanti cattÈri ariyasaccÈni paÔivijjhiÑ.
710. AppÈyukÊti “ÊdisaÑ nÈma uÄÈraÑ puÒÒaÑ katvÈ na tayÈ etasmiÑ

dukkhabahule manussattabhÈve evaÑ ÔhÈtabban”ti saÒjÈtÈbhisandhinÈ viya
parikkhayaÑ gatena kammunÈ appÈyukÈ samÈnÈ. AÒÒatarÈ pajÈpatÊti
soÄasasahassÈnaÑ mahesÊnaÑ aÒÒatarÈ. DisÈsu vissutÈti dvÊsu devalokesu
sabbadisÈsu pÈkaÔÈ paÒÒÈtÈ. SesaÑ vuttanayameva.
NÈgavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Vanditva (SÊ) 2. AdÈsiÑ (I, Ka) 3. Adesesi (SÊ)
168 KhuddakanikÈya
4. AlomavimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti AlomavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
BÈrÈÓasiyaÑ Isipatane MigadÈye viharanto pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya BÈrÈÓasiÑ piÓÉÈya pÈvisi. TatthekÈ AlomÈ nÈma
duggatitthÊ BhagavantaÑ disvÈ pasannacittÈ aÒÒaÑ dÈtabbaÑ apassantÊ
“Êdisampi Bhagavato dinnaÑ mayhaÑ mahapphalaÑ bhavissatÊ”ti cintetvÈ
paribhinnavaÓÓaÑ aloÓaÑ sukkhakummÈsaÑ upanesi, BhagavÈ paÔiggahesi.
SÈ taÑ dÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ somanassaÑ pavedesi, sÈ aparabhÈge
kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno–

pucchi. SÈpi tassa byÈkÈsi, taÑ dassetuÑ–
714. “SÈ devatÈ attamanÈ -pa-

Yassa kammassidaÑ phalan”ti–vuttaÑ.
715. AhaÒca BÈrÈÓasiyaÑ, BuddhassÈdiccabandhuno.

AdÈsiÑ sukkhakummÈsaÑ, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
716. SukkhÈya aloÓikÈya ca, passa phalaÑ kummÈsapiÓÉiyÈ.

AlomaÑ sukhitaÑ disvÈ, ko puÒÒaÑ na karissati.

716. Tattha alomaÑ sukhitaÑ disvÈti Alomampi nÈma

sukkhakummÈsamattaÑ datvÈ evaÑ dibbasukhena sukhitaÑ disvÈ. Ko
puÒÒaÑ na karissatÊti ko nÈma attano hitasukhaÑ icchanto puÒÒaÑ na
karissatÊti. SesaÑ vuttanayameva.
AlomavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
5. KaÒjikadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenati KaÒjikadÈyikÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ Andhakavinde viharati, tena ca samayena Bhagavato kucchiyaÑ
vÈtarogo uppajji. BhagavÈ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ Èmantesi “gaccha tvaÑ
Œnanda piÓÉÈya caritvÈ mayhaÑ bhesajjatthaÑ kaÒjikaÑ ÈharÈ”ti. “EvaÑ
bhante”ti kho ÈyasmÈ Œnando Bhagavato paÔissuÓitvÈ mahÈrÈjadattiyaÑ
pattaÑ gahetvÈ attano upaÔÔhÈkavejjassa nivesanadvÈre aÔÔhÈsi. TaÑ disvÈ
vejjassa bhariyÈ paccuggantvÈ vanditvÈ pattaÑ gahetvÈ theraÑ pucchi
“kÊdisena vo bhante bhesajjena attho”ti. SÈ kira buddhisampannÈ
“bhesajjena payojane sati thero idhÈgacchati, na bhikkhatthan”ti sallakkhesi.
“KaÒjikenÈ”ti ca vutte “na yidaÑ bhesajjaÑ mayhaÑ ayyassa, tathÈ hesa
Bhagavato patto, handÈhaÑ LokanÈthassa anucchavikaÑ kaÒjikaÑ
sampÈdemÊ”ti somanassajÈtÈ saÒjÈtabahumÈnÈ badaray|sena yÈguÑ
sampÈdetvÈ pattaÑ p|retvÈ tassa parivÈrabhÈvena aÒÒaÒca bhojanaÑ
paÔiyÈdetvÈ pesesi. TaÑ paribhuttamattasseva Bhagavato so-ÈbÈdho
v|pasami. SÈ aparena samayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu uppajjitvÈ
mahatiÑ dibbasampattiÑ anubhavantÊ modati. AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
devacÈrikaÑ caranto taÑ accharÈsahassaparivÈrena vicarantiÑ disvÈ tÈya
katakammaÑ imÈhi gÈthÈhi pucchi–
719. “Abhikkantena -pa- vaÓÓo ca te sabbadisÈ pabhÈsatÊ”ti. SÈpi

byÈkÈsi.
723. “AhaÑ andhakavindamhi, BuddhassÈdiccabandhuno.

AdÈsiÑ kolasampÈkaÑ, kaÒjikaÑ teladh|pitaÑ.
724. PipphalyÈ lasuÓena ca, missaÑ lÈmaÒjakena ca.

AdÈsiÑ ujubh|tasmiÑ, vippasannena cetasÈ.
725. YÈ mahesittaÑ kÈreyya, cakkavattissa rÈjino.

NÈrÊ sabba~gakalyÈÓÊ, bhattu cÈnomadassikÈ.
Ekassa kaÒjikadÈnassa, kalaÑ nÈgghati soÄasiÑ.
170 KhuddakanikÈya
726. SataÑ nikkhÈ sataÑ assÈ, sataÑ assatarÊrathÈ.

SataÑ kaÒÒÈsahassÈni, ÈmuttamaÓikuÓÉalÈ.
Ekassa kaÒjikadÈnassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasiÑ.
727. SataÑ HemavatÈ nÈgÈ, ÊsÈdantÈ ur|ÄhavÈ.

SuvaÓÓakacchÈ mÈta~gÈ, hemakappanavÈsasÈ.
Ekassa kaÒjikadÈnassa, kalaÑ nÈgghanti soÄasiÑ.
728. Catunnamapi dÊpÈnaÑ, issaraÑ yodha kÈraye.

Ekassa kaÒjikadÈnassa, kalaÑ nÈgghati soÄasin”ti.
723-4. Tattha adÈsiÑ kolasampÈpakaÑ, kaÒjikaÑ teladh|pitanti

badaramodakakasÈve1 catuguÓodakasamodite2 pÈkena
catutthabhÈgÈvasiÔÔhaÑ3 yÈguÑ pacitvÈ taÑ tikaÔuka-
ajamodahi~gujÊrakalasuÓÈdÊhi kaÔukabhaÓÉehi abhisa~kharitvÈ sudh|pitaÑ
katvÈ lÈmaÒjagandhaÑ gÈhÈpetvÈ pasannacittena Bhagavato patte ÈkiritvÈ
SatthÈraÑ uddisitvÈ adÈsiÑ, therassa hatthe patiÔÔhapesinti dasseti. TenÈha–
“PipphalyÈ lasuÓena ca, missaÑ lÈmaÒjakena ca.
AdÈsiÑ ujubh|tasmiÑ, vippasannena cetasÈ”ti.
EvaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno tÈya devatÈya attanÈ
samupacitasucaritakamme Èvikate saparivÈrÈya tassÈ dhammaÑ desetvÈ
manussalokaÑ ÈgantvÈ taÑ pavattiÑ Bhagavato Èrocesi. BhagavÈ
tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ catuparisamajjhe dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ
mahÈjanassa sÈtthikÈ ahosÊti.
KaÒjikadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. BadaramodakasÈve (I)
2. CatuguÓodaka sammaddite (SÊ), catuguÓodakasammodite (I)
3. CatubhÈgÈvasiÔÔhe (SÊ)
6. VihÈravimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti VihÈravimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena VisÈkhÈ mahÈ-upÈsikÈ
aÒÒatarasmiÑ ussavadivase uyyÈne vicaraÓatthaÑ sahÈyikÈhi parijanena ca
ussÈhitÈ sunhÈtÈnulittÈ subhojanaÑ bhuÒjitvÈ MahÈlatÈpasÈdhanaÑ
piÄandhitvÈ paÒcamattehi sahÈyikÈsatehi parivÈritÈ mahantena issariyena
mahatÈ paricchedena1 gehato nikkhamma uyyÈnaÑ uddissa gacchantÊ
cintesi “bÈladÈrikÈya viya kiÑ me moghakÊÄitena, handÈhaÑ vihÈraÑ gantvÈ
BhagavantaÑ manobhÈvanÊye ca ayye vandissÈmi, dhammaÒca sossÈmÊ”ti
vihÈraÑ gantvÈ ekamante ÔhatvÈ MahÈlatÈpiÄandhanaÑ omuÒcitvÈ taÑ
dÈsiyÈ hatthe datvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi. TassÈ
BhagavÈ dhammaÑ desesi.
SÈ dhammaÑ sutvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ
manobhÈvanÊye ca bhikkh| vanditvÈ vihÈrato nikkhamitvÈ thokaÑ gantvÈ
dÈsiÑ Èha “handa je ÈbharaÓaÑ piÄandhissÈmÊ”ti. SÈ taÑ bhaÓÉikaÑ katvÈ
bandhitvÈ vihÈre ÔhapetvÈ tahaÑ tahaÑ vicaritvÈ gamanakÈle vissaritvÈ
gatattÈ “vissaritaÑ mayÈ, tiÔÔha ayye ÈharissÈmÊ”ti nivattitukÈmÈ ahosi.
VisÈkhÈ “sace je vihÈre ÔhapetvÈ vissaritaÑ, tassa vihÈrasseva atthÈya taÑ
pariccajissÈmÊ”ti vihÈraÑ gantvÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
attano adhippÈyaÑ pavedentÊ “vihÈraÑ bhante kÈressÈmi, adhivÈsetu me
BhagavÈ anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti Èha. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena.
SÈ taÑ piÄandhanaÑ satasahassÈdhikanavakoÔi-agghanakaÑ vissajjetvÈ
ÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnena navakammÈdhiÔÔhÈyakena
suvibhattabhittithambhatulÈgopÈnasikaÓÓikadvÈrabÈhavÈtapÈna
sopÈnÈdigehÈvayavaÑ manoharaÑ suvikappitakaÔÔhakammaramaÓÊyaÑ
suparikammakatasudhÈkammaÑ manuÒÒaÑ
suviracitamÈlÈkammalatÈkammÈdicittakammavicittaÑ
supariniÔÔhitamaÓikuÔÔima2 sadisabh|mitalaÑ devavimÈnasadisaÑ
heÔÔhÈbh|miyaÑ paÒca gabbhasatÈni, uparibh|miyaÑ paÒca gabbhasatÈnÊti
gabbhasahassapaÔimaÓÉitaÑ Buddhassa Bhagavato
______________________________________________________________
1. ParivÈrena (Ka) 2. MaÓiphalaka (SÊ)
172 KhuddakanikÈya
bhikkhusaÑghassa ca vasanÈnucchavikaÑ mahantaÑ pÈsÈdaÑ tassa

parivÈrapÈsÈdasahassaÒca tesaÑ parivÈrabhÈvena
kuÔimaÓÉapaca~kamanÈdÊni ca kÈrentÊ navahi mÈsehi vihÈraÑ niÔÔhÈpesi.
PariniÔÔhite ca vihÈre navaheva hiraÒÒakoÔÊhi vihÈramahaÑ kÈrentÊ
paÒcamattehi sahÈyikÈsatehi saddhiÑ pÈsÈdaÑ abhiruhitvÈ tassa sampattiÑ
disvÈ somanassajÈtÈ sahÈyikÈ Èha “imaÑ evar|paÑ pÈsÈdaÑ kÈrentiyÈ yaÑ
mayÈ puÒÒaÑ pasutaÑ, taÑ anumodatha, pattidÈnaÑ vo dammÊ”ti. “Aho
sÈdhu aho sÈdh|”ti pasannacittÈ sabbÈpi anumodiÑsu.
Tattha aÒÒatarÈ1 upÈsikÈ visesato taÑ pattidÈnaÑ manasÈkÈsi, sÈ na
cirasseva kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti. TassÈ puÒÒÈnubhÈvena
anekak|ÔÈgÈrapÈkÈra-uyyÈnapokkharaÓi-ÈdipaÔimaÓÉitaÑ
soÄasayojanÈyÈmavitthÈrubbedhaÑ attano pabhÈya yojanasataÑ pharantaÑ
ÈkÈsacÈriÑ mahantaÑ vimÈnaÑ pÈturahosi. SÈ gacchantÊpi
accharÈsahassaparivÈrÈ saha vimÈnena gacchati. VisÈkhÈ pana mahÈ-upÈsikÈ
vipulapariccÈgatÈya saddhÈsampattiyÈ ca NimmÈnaratÊsu nibbattitvÈ
sunimmitadevarÈjassa aggamahesibhÈvaÑ sampÈpuÓi. AthÈyasmÈ
Anuruddho devacÈrikaÑ caranto taÑ VisÈkhÈya sahÈyikaÑ
TÈvatiÑsabhavane uppannaÑ2 disvÈ–





______________________________________________________________
1. TatraÒÒatarÈ itthÊ (SÊ) 2. TÈvatiÑsesu nibbattaÑ (SÊ)


imÈhi gÈthÈhi pucchi. SÈpi tassa evaÑ byÈkÈsi–
736. “SÈvatthiyaÑ mayhaÑ sakhÊ bhadante,

SaÑghassa kÈresi mahÈvihÈraÑ.
TatthappasannÈ ahamÈnumodiÑ,
DisvÈ agÈraÒca piyaÒca metaÑ.
737. TÈyeva me suddhanumodanÈya,

LaddhaÑ vimÈna’bbhutadassaneyyaÑ.
Samantato soÄasayojanÈni,
VehÈyasaÑ gacchati iddhiyÈ mama.
738. K|ÔÈgÈrÈ nivesÈ me, vibhattÈ bhÈgaso mitÈ.

DaddallamÈnÈ Èbhanti, samantÈ satayojanaÑ.
739. PokkharaÒÒo ca me ettha, puthulomanisevitÈ.

AcchodakÈ vippasannÈ, soÓÓavÈlukasanthatÈ.
740. NÈnÈpadumasaÒchannÈ, puÓÉarÊkasamotatÈ.

SurabhÊ sampavÈyanti, manuÒÒÈ mÈluteritÈ.
741. Jambuyo panasÈ tÈlÈ, nÈÄikeravanÈni ca.

Antonivesane jÈtÈ, nÈnÈrukkhÈ aropimÈ.
742. NÈnÈt|riyasa~ghuÔÔhaÑ, accharÈgaÓaghositaÑ.

Yopi maÑ supine passe, sopi vitto siyÈ naro.
743. EtÈdisaÑ abbhutadassaneyyaÑ, vimÈnaÑ sabbaso pabhaÑ.

Mama kamme hi nibbattaÑ, alaÑ puÒÒÈni kÈtave”ti.
174 KhuddakanikÈya
736. Tattha SÈvatthiyaÑ mayhaÑ sakhÊ bhadante, saÑghassa kÈresi

mahÈvihÈranti bhante Anuruddha SÈvatthiyÈ samÊpe pÈcÊnapasse mayhaÑ
mama sakhÊ sahÈyikÈ VisÈkhÈ mahÈ-upÈsikÈ ÈgatÈgataÑ cÈtuddisaÑ
bhikkhusaÑghaÑ uddissa navahiraÒÒakoÔipariccÈgena PubbÈrÈmaÑ nÈma
mahantaÑ vihÈraÑ kÈresi. TatthappasannÈ ahamÈnumodinti tasmiÑ vihÈre
katapariyosite saÑghassa niyyÈdiyamÈne tÈya kate pattidÈne “aho ÔhÈne vata
pariccÈgo kato”ti pasannÈ ratanattaye kammaphale ca saÒjÈtapasÈdÈ ahaÑ
anumodiÑ. Vatthuvasena tassÈ anumodanÈya uÄÈrabhÈvaÑ dassetuÑ “disvÈ
agÈraÒca piyaÒca metan”ti Èha. SahassagabbhaÑ ativiya ramaÓÊyaÑ
devavimÈnasadisaÑ taÒca agÈraÑ mahantaÑ pÈsÈdaÑ piyaÒca me
BuddhappamukhaÑ saÑghaÑ uddissa tÈdisaÑ mahantaÑ dhanapariccÈgaÑ
disvÈ anumodinti yojanÈ.
737. TÈyeva me suddhanumodanÈyÈti yathÈvuttÈya

deyyadhammapariccÈgÈbhÈvena suddhÈya kevalÈya anumodanÈyeva.
LaddhaÑ vimÈna’bbhutadassaneyyanti mayhaÑ pubbe Êdisassa
abh|tapubbatÈya abbhutaÑ samantabhaddakabhÈvena ativiya sur|patÈya1 ca
dassaneyyaÑ imaÑ vimÈnaÑ laddhaÑ adhigataÑ. EvaÑ tassa vimÈnassa
abhir|pataÑ dassetvÈ idÈni pamÈÓamahattaÑ pabhÈvamahattaÑ
upabhogavatthumahattaÒca dassetuÑ “samantato soÄasayojanÈnÊ”ti-Èdi
vuttaÑ. Tattha iddhiyÈ mamÈti mama puÒÒiddhiyÈ.
739. PokkharaÒÒoti pokkharaÓiyo. PuthulomanisevitÈti dibbamacchehi

upasevitÈ.
740. NÈnÈpadumasaÒchannÈti satapattasahassapattÈdibhedehi

nÈnÈvidhehi rattapadumehi rattakamalehi ca saÒchÈditÈ.
PuÓÉarÊkasamotatÈti nÈnÈvidhehi setakamalehi samantato avatatÈ,
nÈnÈrukkhÈ aropimÈ surabhÊ sampavÈyantÊti yojanÈ.
742. SopÊti so supinadassÈvÊpi. Vittoti tuÔÔho.

______________________________________________________________
1. Piyar|patÈya (SÊ)
743. Sabbaso pabhanti samantato obhÈsamÈnaÑ. Kamme hÊti

kammanimittaÑ. HÊti nipÈtamattaÑ. CetanÈnaÑ vÈ aparÈparuppattiyÈ
bahubhÈvato “kammehÊ”ti vuttaÑ. Alanti yuttaÑ. KÈtaveti kÈtuÑ.
IdÈni thero VisÈkhÈya nibbattaÔÔhÈnaÑ kathÈpetukÈmo imaÑ
gÈthamÈha–
744. “TÈyeva te suddhanumodanÈya,

LaddhaÑ vimÈna’bbhutadassaneyyaÑ.
YÈ ceva sÈ dÈnamadÈsi nÈrÊ,
TassÈ gatiÑ br|hi kuhiÑ uppannÈ sÈ”ti.
744. Tattha yÈ ceva sÈ dÈnamadÈsi nÈrÊti yassa dÈnassa anumodanÈya

tvaÑ ÊdisaÑ sampattiÑ paÔilabhi, taÑ dÈnaÑ yÈ ceva sÈ nÈrÊ adÈsÊti
VisÈkhaÑ mahÈ-upÈsikaÑ sandhÈya vadati. TÈya eva devatÈya tassÈ
sampattiÑ kathÈpetukÈmo Èha1 “tassÈ gatiÑ br|hi kuhiÑ uppannÈ sÈ”ti.
TassÈ gatinti tÈya nibbattadevagatiÑ.
IdÈni therena pucchitamatthaÑ dassentÊ Èha–
745. “YÈ sÈ ahu mayhaÑ sakhÊ bhadante,

SaÑghassa kÈresi mahÈvihÈraÑ.
ViÒÒÈtadhammÈ sÈ adÈsi dÈnaÑ,
UppannÈ NimmÈnaratÊsu devesu.
746. PajÈpatÊ tassa sunimmitassa,

Acintiyo kammavipÈka tassÈ.
YametaÑ pucchasi ‘kuhiÑ uppannÈ sÈ’ti,
TaÑ te viyÈkÈsiÑ anaÒÒathÈ ahan”ti.
745. Tattha viÒÒÈtadhammÈti viÒÒÈtasÈsanadhammÈ,

paÔividdhacatusaccadhammÈti attho.
746. SunimmitassÈti sunimmitassa devarÈjassa. Acintiyo kammavipÈka

tassÈti vibhattilopaÑ katvÈ niddeso, tassÈ mama sakhiyÈ
______________________________________________________________
1. TenÈha (SÊ)
176 KhuddakanikÈya
NimmÈnaratÊsu nibbattÈya kammavipÈko puÒÒakammassa vipÈkabh|tÈ

dibbasampatti acintiyÈ appameyyÈti attho. AnaÒÒathÈti aviparÊtaÑ
yathÈsabhÈvato. KathaÑ panÈyaÑ tassÈ sampattiÑ aÒÒÈtÊti? SubhaddÈ viya
BhaddÈya, VisÈkhÈpi devadhÊtÈ imissÈ santikaÑ agamÈsi.
IdÈni devadhÊtÈ theraÑ aÒÒesampi dÈnasamÈdapane niyojentÊ imÈhi
gÈthÈhi dhammaÑ desesi–
747. “Tena’haÒÒepi samÈdapetha,

SaÑghassa dÈnÈni dadÈtha vittÈ.
DhammaÒca suÓÈtha pasannamÈnasÈ,
Sudullabho laddho manussalÈbho.
748. YaÑ maggaÑ maggÈdhipatÊ adesayi1,

Brahmassaro kaÒcanasannibhattaco.
SaÑghassa dÈnÈni dadÈtha vittÈ,
MahapphalÈ yattha bhavanti dakkhiÓÈ.
749. Ye puggalÈ aÔÔha sataÑ pasatthÈ,

CattÈri etÈni yugÈni honti.
Te dakkhiÓeyyÈ Sugatassa sÈvakÈ,
Etesu dinnÈni mahapphalÈni.
750. CattÈro ca paÔipannÈ, cattÈro ca phale ÔhitÈ.

Esa saÑgho ujubh|to, paÒÒÈsÊlasamÈhito.

KarotaÑ opadhikaÑ puÒÒaÑ, saÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ.
752. Eso hi saÑgho vipulo mahaggato,

Esa’ppameyyo udadhÊva sÈgaro.
Ete hi seÔÔhÈ naravÊrasÈvakÈ,
Pabha~karÈ dhammamudÊrayanti.
______________________________________________________________
1. MaggÈdhipantyadesayi (SÊ)
753. TesaÑ sudinnaÑ suhutaÑ suyiÔÔhaÑ,

Ye saÑghamuddissa dadanti dÈnaÑ.
SÈ dakkhiÓÈ saÑghagatÈ patiÔÔhitÈ,
MahapphalÈ lokavid|na1 vaÓÓitÈ.
754. EtÈdisaÑ yaÒÒamanussarantÈ,

Ye vedajÈtÈ vicaranti loke.
Vineyya maccheramalaÑ sam|laÑ,
AninditÈ saggamupenti ÔhÈnan”ti.
747. Tattha tenaha’ÒÒepÊti tenahi aÒÒepi. TenÈti ca tena kÈraÓena, hÊti

nipÈtamattaÑ. “SamÈdapethÈ”ti vatvÈ samÈdapanÈkÈraÑ dassetuÑ
“saÑghassa dÈnÈni dadÈthÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AÔÔhahi akkhaÓehi vajjitaÑ
manussabhÈvaÑ sandhÈyÈha “sudullabho laddho manussalÈbho”ti. Tattha
aÔÔha akkhaÓÈ nÈma tayo apÈyÈ ar|pÈ asaÒÒasattÈ paccantadeso indriyÈnaÑ
vekallaÑ niyatamicchÈdiÔÔhikatÈ apÈtubhÈvo BuddhassÈti.
748. YaÑ magganti yaÑ khettavisese kataÑ dÈnaÑ, taÑ ekantena

sugatisampÈpanato sugatigÈmimaggaÑ apÈyamaggato ja~ghamaggÈdito ca
ativiya seÔÔhabhÈvena maggÈdhipanti2 katvÈ. DÈnampi hi saddhÈhiriyo viya
“devalokagÈmimaggo”ti vuccati. YathÈha–
“SaddhÈ hiriyaÑ kusalaÒca dÈnaÑ,
DhammÈ ete sappurisÈnuyÈtÈ.
EtaÑ hi maggaÑ diviyaÑ vadanti,
Etena hi gacchati devalokan”ti3.
“MaggÈdhipatÊ”ti vÈ pÈÔho, tassa ariyamaggena sadevakassa lokassa
adhipatibh|to SatthÈti attho aÔÔhabbo. SaÑghassa dÈnÈni dadÈthÈti-ÈdinÈ
punapi dakkhiÓeyyesu dÈnasaÑvibhÈge niyojentÊ Èha.
______________________________________________________________
1. Lokavid|hi (Ka) 2. MaggÈdhipatÊti (Ka) 3. AÑ 3. 68; Abhi 4. 255 piÔÔhesu.
178 KhuddakanikÈya
749. IdÈni taÑ dakkhiÓeyyaÑ ariyasaÑghaÑ sar|pato dassentÊ “ye

puggalÈ aÔÔha sataÑ pasatthÈ”ti gÈthamÈha. Tattha yeti aniyamitaniddeso.
PuggalÈti sattÈ. AÔÔhÈti tesaÑ gaÓanaparicchedo. Te hi cattÈro ca paÔipannÈ
cattÈro ca phale ÔhitÈti aÔÔha honti. SataÑ pasatthÈti sappurisehi
BuddhapaccekabuddhasÈvakehi aÒÒehi ca devamanussehi pasatthÈ. KasmÈ?
SahajÈtasÊlÈdiguÓayogato. TesaÑ hi campakabakulakusumÈdÊnaÑ viya
sahajÈtavaÓÓagandhÈdayo sahajÈtasÊlasamÈdhi-Èdayo guÓÈ, tena te
vaÓÓagandhÈdisampannÈni viya pupphÈni devamanussÈnaÑ sataÑ piyÈ
manÈpÈ pÈsaÑsiyÈ ca honti. Tena vuttaÑ “ye puggalÈ aÔÔha sataÑ
pasatthÈ”ti. Te pana sa~khepato sotÈpattimaggaÔÔho phalaÔÔhoti ekaÑ yugaÑ,
evaÑ yÈva arahattamaggaÔÔho phalaÔÔhoti ekaÑ yuganti cattÈri yugÈni honti.
TenÈha “cattÈri etÈni yugÈni hontite dakkhiÓeyyÈ”ti. Teti pubbe aniyamato
uddiÔÔhÈnaÑ niyametvÈ dassanaÑ. Te hi sabbepi kammaÑ kammaphalaÒca
saddahitvÈ dÈtabbadeyyadhammasa~khÈtaÑ dakkhiÓaÑ arahantÊti
dakkhiÓeyyÈ guÓavisesayogena dÈnassa mahapphalabhÈvasÈdhanato.
Sugatassa sÈvakÈti SammÈsambuddhassa dhammasavanante ariyÈya jÈtiyÈ
jÈtatÈya taÑ dhammaÑ suÓantÊti sÈvakÈ. Etesu dinnÈni mahapphalÈnÊti
etesu Sugatassa sÈvakesu appakÈnipi dÈnÈni dinnÈni paÔiggÈhakato
dakkhiÓÈvisuddhiyÈ mahapphalÈni honti. TenÈha BhagavÈ “yÈvatÈ
bhikkhave saÑghÈ vÈ gaÓÈ vÈ, TathÈgatasÈvakasaÑgho tesaÑ
aggamakkhÈyatÊ”ti-Èdi1.
750. CattÈro ca paÔipannÈti-Èdi heÔÔhÈ vuttatthameva.

Idha pana ÈyasmÈ Anuruddho attanÈ devatÈya ca vuttamatthaÑ
manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato Èrocesi. BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ
katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ
ahosÊti.
VihÈravimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 343; AÑ 2. 30; Khu 1. 254 piÔÔhesu.
7. CaturitthivimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti CaturitthivimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?

Bhagavati SÈvatthiyaÑ viharante ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ
vuttanayena devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ gato. So tattha
paÔipÈÔiyÈ Ôhitesucat|su vimÈnesu catasso devadhÊtaro paccekaÑ
accharÈsahassaparivÈrÈ dibbasampattiÑ anubhavantiyo disvÈ tÈhi pubbe
katakammaÑ pucchanto–

imÈhi gÈthÈhi paÔipÈÔiyÈ pucchi. TÈpi tassa pucchÈnantaraÑ paÔipÈÔiyÈ

byÈkariÑsu. TaÑ dassetuÑ–
758. “SÈ devatÈ attamanÈ -pa-

Yassa kammassidaÑ phalan”ti–
ayaÑ gÈthÈ vuttÈ.
TÈ kira Kassapassa Bhagavato kÈle EsikÈnÈmake raÔÔhe PaÓÓakate

nÈma nagare kulagehe nibbattÈ vayappattÈ tasmiÑyeva nagare patikulaÑ
gatÈ samaggavÈsaÑ vasanti. TÈsu ekÈ aÒÒataraÑ piÓÉacÈrikaÑ bhikkhuÑ
disvÈ pasannacittÈ indÊvarakalÈpaÑ adÈsi, aparÈ aÒÒassa
nÊluppalahatthakaÑ1 adÈsi, aparÈ padumahatthakaÑ adÈsi, aparÈ
sumanamakuÄÈni adÈsi. TÈ aparena samayena kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane2 nibbattiÑsu, tÈsaÑ accharÈsahassaÑ parivÈro ahosi. TÈ
tattha yÈvatÈyukaÑ dibbasampattiÑ anubhavitvÈ tato cutÈ tasseva kammassa
vipÈkÈvasesena aparÈparaÑ tattheva saÑsarantiyo imasmiÑ BuddhuppÈde
tattheva uppannÈ vuttanayena ÈyasmatÈ MahÈmoggallÈnena pucchitÈ. TÈsu
ekÈ attanÈ kataÑ pubbakammaÑ therassa kathentÊ–
______________________________________________________________
1. NÊluppalakalÈpaÑ (SÊ) 2. TÈvatiÑsesu (SÊ, I)
180 KhuddakanikÈya
759. “IndÊvarÈnaÑ hatthakaÑ ahamadÈsiÑ,

Bhikkhuno piÓÉÈya carantassa.
EsikÈnaÑ uÓÓatasmiÑ,
Nagaravare PaÓÓakate ramme.

Èha. AparÈ–
766. “NÊluppalahatthakaÑ ahamadÈsiÑ,

Bhikkhuno piÓÉÈya carantassa.
EsikÈnaÑ uÓÓatasmiÑ,

Èha. AparÈ–
773. “OdÈtam|lakaÑ haritapattaÑ,

UdakasmiÑ sare jÈtaÑ ahamadÈsiÑ.
Bhikkhuno piÓÉÈya carantassa,
EsikÈnaÑ uÓÓatasmiÑ.

Èha. AparÈ–
780. “AhaÑ SumanÈ sumanassa sumanamakuÄÈni,

DantavaÓÓÈni ahamadÈsiÑ.
Bhikkhuno piÓÉÈya carantassa,
EsikÈnaÑ uÓÓatasmiÑ.

Èha.
759. Tattha indÊvarÈnaÑ hatthakanti uddÈlakapupphahatthaÑ

vÈtaghÈtakapupphakalÈpaÑ. EsikÈnanti EsikÈraÔÔhassa. UÓÓatasmiÑ
nagaravareti uÓÓate bh|mipadese niviÔÔhe meghodaraÑ lihantehi1 viya
accuggatehi pÈsÈdak|ÔÈgÈrÈdÊhi uÓÓate uttamanagare. PaÓÓakateti
evaÑnÈmake nagare.
766. NÊluppalahatthakanti kuvalayakalÈpaÑ.
773. OdÈtam|lakanti setam|laÑ, bhisam|lÈnaÑ dhavalatÈya vuttaÑ,

padumakalÈpaÑ sandhÈya vadati. TenÈha “haritapattan”ti-Èdi. Tattha
haritapattanti nÊlapattaÑ. AvijahitamakuÄapattassa hi padumassa
bÈhirapattÈni haritavaÓÓÈni eva honti. UdakasmiÑ sare jÈtanti sare
udakamhi jÈtaÑ, saroruhanti attho.
780. SumanÈti evaÑnÈmÈ. SumanassÈti sundaracittassa.

SumanamakuÄÈnÊti jÈtisumanapupphamakuÄÈni. DantavaÓÓÈnÊti sajjukaÑ
ullikhitahatthidantasadisavaÓÓÈni.
EvaÑ tÈhi attanÈ katakamme kathite thero tÈsaÑ anupubbiÑ kathaÑ
kathetvÈ saccÈni pakÈsesi, saccapariyosÈne tÈ sabbÈpi sahaparivÈrÈ
sotÈpannÈ ahesuÑ. Thero taÑ pavattiÑ manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato
Èrocesi. BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ
desesi, sÈ dhammadesanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ jÈtÈti.
CaturitthivimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. MeghÈnaÑ pariyantehi (Ka)
182 KhuddakanikÈya
8. AmbavimÈnavaÓÓanÈ
DibbaÑ te ambavanaÑ rammanti AmbavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena SÈvatthiyaÑ
aÒÒatarÈ upÈsikÈ ÈvÈsadÈnassa mahapphalataÑ mahÈnisaÑsataÒca sutvÈ
chandajÈtÈ BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ evamÈha “ahaÑ bhante ekaÑ ÈvÈsaÑ
kÈretukÈmÈ, icchÈmi tÈdisaÑ okÈsaÑ, Ècikkhat|”ti. BhagavÈ bhikkh|
ÈÓÈpesi, bhikkh| tassÈ okÈsaÑ dassesuÑ1. SÈ tattha ramaÓÊyaÑ ÈvÈsaÑ
kÈretvÈ tassa samantato ambarukkhe ropesi, so ÈvÈso samantato
ambapantÊhi parikkhitto chÈy|dakasampanno
muttÈjÈlasadisavÈlukÈkiÓÓapaÓÉarabh|mibhÈgo ativiya manoharo ahosi. SÈ
taÑ vihÈraÑ nÈnÈvaÓÓehi vatthehi pupphadÈmagandhadÈmÈdÊhi ca
devavimÈnaÑ viya ala~karitvÈ telapadÊpaÑ ÈropetvÈ ambarukkhe ca ahatehi
vatthehi veÔhetvÈ saÑghassa niyyÈdesi.
SÈ aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti, tassÈ mahantaÑ
vimÈnaÑ pÈturahosi ambavanaparikkhittaÑ. SÈ tattha accharÈgaÓaparivÈritÈ
dibbasampattiÑ anubhavati2. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno upagantvÈ
imÈhi gÈthÈhi pucchi–
783. “DibbaÑ te ambavanaÑ rammaÑ, pÈsÈdettha mahallako.

NÈnÈt|riyasa~ghuÔÔho, accharÈgaÓaghosito.
784. PadÊpo cettha jalati, niccaÑ sovaÓÓayo mahÈ.

Dussaphalehi rukkhehi, samantÈ parivÈrito.


VihÈraÑ saÑghassa kÈresiÑ,
Ambehi parivÈritaÑ.
______________________________________________________________
1. ŒrocesuÑ (Ka) 2. Paccanubhoti (SÊ, I)
789. Pariyosite vihÈre, kÈrente niÔÔhite mahe.

Ambehi chÈdayitvÈna1, katvÈ dussamaye phale.
790. PadÊpaÑ tattha jÈletvÈ, bhojayitvÈ gaÓuttamaÑ.

NiyyÈdesiÑ taÑ saÑghassa, pasannÈ sehi pÈÓibhi.
791. Tena me ambavanaÑ rammaÑ, pÈsÈdettha mahallako.

NÈnÈt|riyasa~ghuÔÔho, accharÈgaÓaghosito.
792. PadÊpo cettha jalati, niccaÑ sovaÓÓayo mahÈ.

Dussaphalehi rukkhehi, samantÈ parivÈrito.

sÈ devatÈ byÈkÈsi.
783. Tattha mahallakoti mahanto ÈyÈmavitthÈrehi ubbedhena ca vipulo,

uÄÈratamoti attho. AccharÈgaÓaghositoti taÑ pamodituÑ sa~gÊtivasena ceva
piyasallÈpavasena ca accharÈsaÑghena samugghosito.
784. PadÊpo cettha jalatÊti s|riyarasmisamujjalakiraÓavitÈno

ratanappadÊpo ca ettha etasmiÑ pÈsÈde abhijalati. DussaphalehÊti dussÈni
phalÈni etesanti dussaphalÈ, tehi, samuggiriyamÈnadibbavatthehÊti attho.
789. KÈrente niÔÔhite maheti katapariyositassa vihÈrassa mahe p|jÈya

karÊyamÈnÈya ca. KatvÈ dussamaye phaleti dusseyeva tesaÑ ambÈnaÑ
phalaÑ katvÈ.
790. GaÓuttamanti gaÓÈnaÑ uttamaÑ Bhagavato sÈvakasaÑghaÑ.

NiyyÈdesinti sampaÔicchÈpesiÑ, adÈsinti attho. SesaÑ vuttanayameva.
AmbavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Ambe acchÈdayitvÈna (SÊ), ambehacchÈdayitvÈna (I)
184 KhuddakanikÈya
9. PÊtavimÈnavaÓÓanÈ
PÊtavatthe pÊtadhajeti PÊtavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? Bhagavati
parinibbute raÒÒÈ AjÈtasattunÈ attanÈ paÔiladdhÈ Bhagavato sarÊradhÈtuyo
gahetvÈ th|pe ca mahe ca kate RÈjagahavÈsinÊ aÒÒatarÈ upÈsikÈ pÈtova
katasarÊrapaÔijagganÈ “Satthu th|paÑ p|jessÈmÊ”ti yathÈladdhÈni cattÈri
kosÈtakÊpupphÈni gahetvÈ saddhÈvegena samussÈhitamÈnasÈ
maggaparissayaÑ anupadhÈretvÈva th|pÈbhimukhÊ gacchati. Atha naÑ
taruÓavacchÈ gÈvÊ abhidhÈvantÊ vegena ÈpatitvÈ si~gena paharitvÈ
jÊvitakkhayaÑ pÈpesi. SÈ tÈvadeva TÈvatiÑsabhavane nibbattantÊ Sakkassa
devaraÒÒo uyyÈnakÊÄÈya gacchantassa parivÈrabh|tÈnaÑ aÉÉhatiyÈnaÑ
nÈÔakakoÔÊnaÑ majjhe attano sarÊrapabhÈya tÈ sabbÈ abhibhavantÊ saha
rathena pÈturahosi. TaÑ disvÈ Sakko devarÈjÈ vimhitacitto
acchariyabbhutajÈto “kÊdisena nu kho oÄÈrikena kammunÈ ayaÑ edisiÑ
sumahatiÑ deviddhimupÈgatÈ”ti taÑ imÈhi gÈthÈhi pucchi–
795. “PÊtavatthe pÊtadhaje, pÊtÈla~kÈrabh|site.

PÊtacandanalitta~ge, pÊta-uppalamÈlinÊ.
796. PÊtapÈsÈdasayane, pÊtÈsane pÊtabhÈjane.

PÊtachatte pÊtarathe, pÊtasse pÊtabÊjane.
797. KiÑ kammamakarÊ bhadde, pubbe mÈnusake bhave.

SÈpissa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
798. “KosÈtakÊ nÈma lata’tthi bhante,

TittikÈ anabhicchitÈ.
TassÈ cattÈri pupphÈni,
Th|paÑ abhihariÑ ahaÑ.
799. Satthu sarÊramuddissa, vippasannena cetasÈ.

NÈssa maggaÑ avekkhissaÑ, na taggamanasÈ1 satÊ.
______________________________________________________________
1. TadaggamanasÈ (SÊ)
800. Tato maÑ avadhÊ gÈvÊ, th|paÑ apattamÈnasaÑ.

TaÒcÈhaÑ abhisaÒceyyaÑ, bhiyyo1 n|na ito siyÈ.
801. Tena kammena devinda, MaghavÈ devakuÒjara.

PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, tava sahabyamÈgatÈ”ti2.
795-6. Tattha pÊtacandanalitta~geti suvaÓÓavaÓÓena candanena

anulittasarÊre. PÊtapÈsÈdasayaneti sabbasovaÓÓamayena pÈsÈdena
suvaÓÓaparikkhittehi sayanehi ca samannÈgate. EvaÑ sabbattha heÔÔhÈ upari
ca pÊtasaddena suvaÓÓameva gahitanti daÔÔhabbaÑ.
798. Lata’tthÊti latÈ atthi. Bhanteti SakkaÑ devarÈjÈnaÑ gÈravena

Èlapati. AnabhicchitÈti na abhika~khitÈ.
799. SarÊranti sarÊrabh|taÑ dhÈtuÑ. Avayave cÈyaÑ samudÈyavohÈro

yathÈ “paÔo ÉaÉÉho, samuddo diÔÔho”ti ca. AssÈti gor|passa. Magganti
ÈgamanamaggaÑ. Na avekkhissanti na olokayiÑ. KasmÈ? Na taggamanasÈ
satÊti3, tassaÑ gÈviyaÑ gatamanÈ ÔhapitamanÈ na hontÊ, aÒÒadatthu
Bhagavato th|pagatamanÈ eva samÈnÈti attho. “Tada~gamanasÈ satÊ”ti ca
pÈÔho, tada~ge tassa Bhagavato dhÈtuyÈ a~ge mano etissÈti tada~gamanasÈ.
EvaÑbh|tÈ ahaÑ tadÈ tassÈ maggaÑ nÈvekkhissanti dasseti.
800. Th|paÑ apattamÈnasanti th|paÑ cetiyaÑ asampatta-ajjhÈsayaÑ,

manasi bhavoti hi mÈnaso, ajjhÈsayo manoratho. “Th|paÑ upagantvÈ
pupphehi p|jessÈmÊ”ti uppannamanorathassa asampuÓÓatÈya evaÑ vuttaÑ.
Th|paÑ cetiyaÑ pana pupphehi p|janacittaÑ siddhameva, yena sÈ devaloke
uppannÈ. TaÒcÈhaÑ abhisaÒceyyanti taÒce ahaÑ abhisaÒcineyyaÑ,
pupphap|janena4 hi puÒÒaÑ ahaÑ th|paÑ abhigantvÈ yathÈdhippÈyaÑ
p|janena sammadeva cineyyaÑ upacineyyanti attho. Bhiyyo n|na ito siyÈti
ito yathÈladdhasampattitopi bhiyyo upari uttaritarÈ sampatti siyÈti maÒÒeti
attho.
______________________________________________________________
1. BhÊyo (SÊ) 2. SahabyatamÈgatÈti (SÊ)
3. YasmÈ tadaggamanasÈ satÊ (SÊ) 4. TaÑ pupphehi p|janena (SÊ)
186 KhuddakanikÈya
801. MaghavÈ devakuÒjarÈti ÈlapanaÑ. Tattha devakuÒjarÈti

sabbabalaparakkamÈdivisesehi1 devesu kuÒjarasadisa. Sahabyanti
sahabhÈvaÑ.
802. “IdaÑ sutvÈ tidasÈdhipati, MaghavÈ devakuÒjaro.

TÈvatiÑse pasÈdento, MÈtaliÑ etadabravÊ”ti2–
idaÑ dhammasa~gÈhakavacanaÑ. Tato Sakko MÈtalipamukhassa
devagaÓassa imÈhi gÈthÈhi dhammaÑ desesi–
803. “Passa MÈtali accheraÑ, cittaÑ kammaphalaÑ idaÑ.

Appakampi kataÑ deyyaÑ, puÒÒaÑ hoti mahapphalaÑ.
804. Natthi citte pasannamhi, appakÈ nÈma dakkhiÓÈ.

TathÈgate vÈ Sambuddhe, atha vÈ tassa sÈvake.
805. Ehi MÈtali amhepi, bhiyyo bhiyyo mahemase.

TathÈgatassa dhÈtuyo, sukho puÒÒÈnamuccayo.
806. TiÔÔhante nibbute cÈpi, same citte samaÑ phalaÑ.

CetopaÓidhihetu hi, sattÈ gacchanti suggatiÑ.
807. Bah|naÑ vata atthÈya, uppajjanti TathÈgatÈ.

Yattha kÈraÑ karitvÈna, saggaÑ gacchanti dÈyakÈ”ti.
802. Tattha pasÈdentoti pasanne karonto, ratanattaye saddhaÑ

uppÈdentoti attho.
803. Cittanti vicittaÑ acinteyyaÑ. Kammaphalanti deyyadhammassa

anuÄÈrattepi khettasampattiyÈ ca cittasampattiyÈ ca uÄÈrassa puÒÒakammassa
phalaÑ passÈti yojanÈ. Appakampi kataÑ deyyaÑ, puÒÒaÑ hoti
mahapphalanti ettha katanti kÈravasena3 sakkÈravasena Èyatane viniyuttaÑ.
Deyyanti dÈtabbavatthuÑ. PuÒÒanti tathÈpavattaÑ puÒÒakammaÑ.
______________________________________________________________
1. SabbabalaparakkamÈdivasena sesesu (SÊ) 2. EtadabruvÊti (SÊ)
3. KaraÓavasena (Ka)
804. IdÈni yattha appakampi kataÑ puÒÒaÑ mahapphalaÑ hoti, taÑ

pÈkaÔaÑ katvÈ dassento “natthicitte pasannamhÊ”ti gÈthamÈha. TaÑ
suviÒÒeyyameva.
805-6. AmhepÊti mayampi. Mahemaseti mahÈmase p|jÈmase.

CetopaÓidhihetu hÊti attano cittassa sammadeva ÔhapananimittaÑ,
attasammÈpaÓidhÈnenÈti attho. TenÈha BhagavÈ–
“Na taÑ mÈtÈpitÈ kayirÈ, aÒÒe vÈpi ca ÒÈtakÈ.
SammÈ paÓihitaÑ cittaÑ, seyyaso naÑ tato kare”ti1.
EvaÒca pana vatvÈ Sakko DevÈnamindo uyyÈnakÊÄÈya ussÈhaÑ
paÔippassambhetvÈ tatova paÔinivattitvÈ attanÈ abhiÓhaÑ
p|janeyyaÔÔhÈnabh|te C|ÄÈmaÓicetiye sattÈhaÑ p|jaÑ akÈsi. Atha aparena
samayena devacÈrikaÑ gatassa Èyasmato NÈradattherassa taÑ pavattiÑ
gÈthÈheva kathesi, thero dhammasa~gÈhakÈnaÑ Èrocesi, te tathÈ naÑ
sa~gahaÑ Èropesunti.
PÊtavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. UcchuvimÈnavaÓÓanÈ
ObhÈsayitvÈ pathaviÑ sadevakanti UcchuvimÈnaÑ. TaÑ heÔÔhÈ
UcchuvimÈnena PÈÄito ca aÔÔhuppattito ca sadisameva. KevalaÑ tattha sassu
suÓisaÑ pÊÔhakena paharitvÈ mÈresi, idha pana leÉÉunÈti ayameva viseso.
Vatthuno pana bhinnattÈ ubhayampi visuÑyeva sa~gahaÑ ÈruÄhanti
veditabbaÑ.
808. “ObhÈsayitvÈ pathaviÑ sadevakaÑ,

Atirocasi candimas|riyÈ viya.
SiriyÈ ca vaÓÓena yasena tejasÈ,
BrahmÈva deve tidase sahindake.
______________________________________________________________
1. Khu 1. 19 piÔÔhe Dhammapade.
188 KhuddakanikÈya
809. PucchÈmi taÑ uppalamÈladhÈrinÊ,

ŒveÄinÊ kaÒcanasannibhattace.
Ala~kate uttamavatthadhÈrinÊ,

Manussabh|tÈ purimÈya jÈtiyÈ.
DÈnaÑ suciÓÓaÑ atha sÊlasaÒÒamaÑ,
KenupapannÈ SugatiÑ yasassinÊ.
ÈyasmÈ MahÈmoggallÈnatthero pucchi. Tato devatÈ imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
811. “IdÈni bhante imameva gÈmaÑ,

PiÓÉÈya amhÈka gharaÑ upÈgami.
Tato te ucchussa adÈsiÑ khaÓÉikaÑ,
PasannacittÈ atulÈya pÊtiyÈ.
812. Sassu ca pacchÈ anuyuÒjate mamaÑ,

KahaÑ nu ucchuÑ vadhuke avÈkiri.
Na chaÉÉitaÑ no pana khÈditaÑ mayÈ,
Santassa bhikkhussa sayaÑ adÈsahaÑ.
813. ‘TuyhaÑ nvidaÑ issariyaÑ atho mama’,

ItissÈ sassu paribhÈsate mamaÑ.
LeÉÉuÑ gahetvÈ pahÈraÑ adÈsi me,
Tato cutÈ kÈlakatÈmhi devatÈ.


SamappitÈ kÈmaguÓehi paÒcahi.

MahÈvipÈkÈ mama ucchudakkhiÓÈ.

MahÈjutikÈ mama ucchudakkhiÓÈ.
Sahassanettoriva Nandane vane.
818. TuvaÒca bhante anukampakaÑ viduÑ,

Upecca vandiÑ kusalaÒca pucchisaÑ.
Tato te ucchussa adÈsiÑ khaÓÉikaÑ,
PasannacittÈ atulÈya pÊtiyÈ”ti.
SesaÑ vuttasadisamevÈti.
UcchuvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. VandanavimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti VandanavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane AnÈthapiÓÉikassa ÈrÈme. Tena samayena
sambahulÈ bhikkh| aÒÒatarasmiÑ gÈmakÈvÈse vassaÑ vasitvÈ vutthavassÈ
pavÈretvÈ senÈsanaÑ paÔisÈmetvÈ pattacÊvaramÈdÈya SÈvatthiÑ uddissa
BhagavantaÑ dassanatthÈya gacchantÈ aÒÒatarassa gÈmassa majjhena
atikkamanti. Tattha aÒÒatarÈ itthÊ te bhikkh| disvÈ pasannacittÈ
saÒjÈtagÈravabahumÈnÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ sirasmiÑ aÒjaliÑ
paggayha yÈva dassan|pacÈrÈ pasÈdasommÈni akkhÊni ummÊletvÈ olokentÊ
190 KhuddakanikÈya
aÔÔhÈsi. SÈ aparena samayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti. Atha naÑ

tattha dibbasampattiÑ anubhavantiÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno imÈhi
gÈthÈhi paÔipucchi–


DisvÈna samaÓe sÊlavante.
PÈdÈni vanditvÈ manaÑ pasÈdayiÑ,
VittÈ cahaÑ aÒjalikaÑ akÈsiÑ.

imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi.
823. Tattha samaÓeti samitapÈpe. SÊlavanteti sÊlaguÓayutte. ManaÑ

pasÈdayinti “sÈdhur|pÈ vatime ayyÈ dhammacÈrino samacÈrino
brahmacÈrino”ti tesaÑ guÓe Èrabbha cittaÑ pasÈdesiÑ. VittÈ cahaÑ
aÒjalikaÑ akÈsinti tuÔÔhÈ somanassajÈtÈ ahaÑ vandiÑ. PesalÈnaÑ
bhikkh|naÑ pasÈdavikasitÈni akkhÊni ummÊletvÈ dassanamattampi imesaÑ
sattÈnaÑ bah|pakÈraÑ, pageva vandanÈti. TenÈha “tena me’tÈdiso
vaÓÓo”ti-Èdi. SesaÑ vuttanayameva.
VandanavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
12. RajjumÈlÈvimÈnavaÓÓanÈ
Abhikkantena vaÓÓenÈti RajjumÈlÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena GayÈgÈmake aÒÒatarassa
brÈhmaÓassa dhÊtÈ tasmiÑyeva gÈme ekassa brÈhmaÓakumÈrassa dinnÈ
patikulaÑ gatÈ tasmiÑ gehe issariyaÑ vattentÊ tiÔÔhati.
sÈ tasmiÑ gehe dÈsiyÈ dhÊtaraÑ disvÈ na sahati, diÔÔhakÈlato paÔÔhÈya

kodhena taÔataÔÈyamÈnÈ akkosati paribhÈsati, khaÔakaÒcassÈ deti. YadÈ pana
sÈ vayappattiyÈ kiccasamatthÈ jÈtÈ, tadÈ naÑ jaÓÓukapparamuÔÔhÊhi
paharateva yathÈ taÑ purimajÈtÊsu baddhÈghÈtÈ.
SÈ kira dÈsÊ Kassapadasabalassa kÈle tassÈ sÈminÊ ahosi, itarÈ dÈsÊ. SÈ
taÑ leÉÉudaÓÉÈdÊhi muÔÔhi-ÈdÊhi ca abhiÓhaÑ abhihanati1. SÈ tena nibbinnÈ
yathÈbalaÑ dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ “anÈgate ahaÑ sÈminÊ hutvÈ imissÈ
upari issariyaÑ vatteyyan”ti patthanaÑ Ôhapesi. Atha sÈ dÈsÊ tato cutÈ
aparÈparaÑ saÑsarantÊ imasmiÑ BuddhuppÈde vuttanayena GayÈgÈmake
brÈhmaÓakule nibbattitvÈ patikulaÑ gatÈ, itarÈpi tassÈ dÈsÊ ahosi. EvaÑ
baddhÈghÈtatÈya sÈ taÑ viheÔheti.
EvaÑ viheÔhentÊ akÈraÓeneva kesesu gahetvÈ hatthehi ca pÈdehi ca
suhataÑ hani. SÈ nhÈpitasÈlaÑ gantvÈ khuramuÓÉaÑ kÈretvÈ agamÈsi.
SÈminÊ “kiÑ je duÔÔhadÈsi muÓÉanamattena tava vippamokkho”ti rajjuÑ sÊse
bandhitvÈ tattha naÑ gahetvÈ oÓametvÈ ghÈteti, tassÈ taÒca rajjuÑ apanetuÑ
na deti. Tato paÔÔhÈya dÈsiyÈ “rajjumÈlÈ”ti nÈmaÑ ahosi.
AthekadivasaÑ SatthÈ pacc|sasamaye mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya
lokaÑ volokento RajjumÈlÈya sotÈpattiphal|panissayaÑ tassÈ ca
brÈhmaÓiyÈ saraÓesu sÊlesu ca patiÔÔhÈnaÑ disvÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ
aÒÒatarasmiÑ rukkham|le nisÊdi chabbaÓÓÈ Buddharasmiyo vissajjento.
RajjumÈlÈpi kho divase divase tÈya tathÈ viheÔhiyamÈnÈ “kiÑ me iminÈ
dujjÊvitenÈ”ti nibbinnar|pÈ jÊvite maritukÈmÈ ghaÔaÑ gahetvÈ udakatitthaÑ
gacchantÊ viya gehato nikkhantÈ anukkamena vanaÑ pavisitvÈ Bhagavato
nisinnarukkhassa avid|re aÒÒatarassa rukkhassa sÈkhÈya rajjuÑ bandhitvÈ
pÈsaÑ katvÈ ubbandhitukÈmÈ ito cito ca olokentÊ addasa BhagavantaÑ
tattha nisinnaÑ pÈsÈdikaÑ pasÈdanÊyaÑ
uttamadamathasamathamanuppattaÑ chabbaÓÓabuddharasmiyo
vissajjentaÑ. DisvÈ BuddhagÈravena
______________________________________________________________
1. Hanti (SÊ)
192 KhuddakanikÈya
ÈkaÉÉhiyamÈnahadayÈ “kiÑ nu kho BhagavÈ mÈdisÈnampi dhammaÑ

deseti, yamahaÑ sutvÈ ito dujjÊvitato mucceyyan”ti cintesi.
Atha BhagavÈ tassÈ cittÈcÈraÑ oloketvÈ “rajjumÈle”ti Èha. SÈ taÑ sutvÈ
amatena viya abhisittÈ pÊtiyÈ nirantaraÑ phuÔÔhÈ BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ vanditvÈ ekamantaÑ aÔÔhÈsi. TassÈ BhagavÈ
anupubbikathÈnupubbakaÑ catusaccakathaÑ kathesi, sÈ sotÈpattiphale
patiÔÔhahi. SatthÈ “vaÔÔati ettako RajjumÈlÈya anuggaho, idÈnesÈ kenaci
appadhaÑsiyÈ jÈtÈ”ti araÒÒato nikkhamitvÈ gÈmassa avid|re aÒÒatarasmiÑ
rukkham|le nisÊdi. RajjumÈlÈpi attÈnaÑ vinipÈtetuÑ abhabbatÈya
khantimettÈnuddayasampannatÈya ca “brÈhmaÓÊ maÑ hanatu vÈ viheÔhetu
vÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ karot|”ti ghaÔena udakaÑ gahetvÈ gehaÑ agamÈsi.
SÈmiko gehadvÈre Ôhito taÑ disvÈ “tvaÑ ajja udakatitthaÑ gatÈ cirÈyitvÈ
ÈgatÈ, mukhavaÓÓo ca te ativiya vippasanno, tvaÒca aÒÒena ÈkÈrena
upaÔÔhÈsi, kiÑ etan”ti pucchi. SÈ tassa taÑ pavattiÑ Ècikkhi.
BrÈhmaÓo tassÈ vacanaÑ sutvÈ tussitvÈ gehaÑ gantvÈ RajjumÈlÈya
upari “tayÈ na kiÒci kÈtabban”ti suÓisÈya vatvÈ tuÔÔhamÈnaso sÊghataraÑ
Satthu santikaÑ gantvÈ vanditvÈ sÈdarena katapaÔisanthÈro SatthÈraÑ
nimantetvÈ attano gehaÑ ÈnetvÈ paÓÊtena khÈdanÊyena bhojanÊyena
parivisitvÈ BhagavantaÑ bhuttÈviÑ onÊtapattapÈÓiÑ upasa~kamitvÈ
ekamantaÑ nisÊdi, suÓisÈpissa upasa~kamitvÈ vanditvÈ ekamantaÑ nisÊdi.
GayÈgÈmavÈsinopi brÈhmaÓagahapatikÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ BhagavantaÑ
upasa~kamitvÈ appekacce abhivÈdetvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu, appekacce
sammodanÊyaÑ katvÈ ekamantaÑ nisÊdiÑsu.
SatthÈ RajjumÈlÈya tassÈ ca brÈhmaÓiyÈ purimajÈtÊsu katakammaÑ
vitthÈrato kathetvÈ sampattaparisÈya anur|paÑ dhammaÑ desesi. TaÑ sutvÈ
brÈhmaÓÊ ca mahÈjano ca tattha sannipatito saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhahi.
SatthÈ ÈsanÈ uÔÔhahitvÈ SÈvatthimeva agamÈsi. BrÈhmaÓo RajjumÈlaÑ
dhÊtuÔÔhÈne Ôhapesi. Tassa suÓisÈ RajjumÈlaÑ piyacakkh|hi olokentÊ
yÈvajÊvaÑ manÈpeneva sinehena parihari. RajjumÈlÈ aparabhÈge kÈlaÑ
katvÈ TÈvatiÑsesu nibbatti, accharÈsahassaÒcassÈ
parivÈro ahosi. SÈ saÔÔhisakaÔabhÈrappamÈÓehi dibbÈbharaÓehi

paÔimaÓÉitattabhÈvÈ accharÈsahassaparivutÈ NandanavanÈdÊsu mahatiÑ
dibbasampattiÑ anubhavamÈnÈ pamuditamanÈ vicarati. AthÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ gato taÑ mahantena dibbÈnubhÈvena
mahatiyÈ deviddhiyÈ vijjotamÈnaÑ disvÈ tÈya katakammaÑ imÈhi gÈthÈhi
pucchi–

Hatthe pÈde ca viggayha, naccasi suppavÈdite.






Devate pucchi tÈcikkha, kissa kammassidaÑ phalan”ti.
826. Tattha hatthe pÈde ca viggayhÈti hatthe ca pÈde ca vividhehi

ÈkÈrehi gahetvÈ, pupphamuÔÔhipupphaÒjali-Èdibhedassa sÈkhÈbhinayassa
dassanavasena vividhehi ÈkÈrehi hatthe ca, samapÈdÈdÊnampi
ÔhÈnavisesÈnaÑ dassanavasena vividhehi ÈkÈrehi pÈde ca upÈdiyitvÈti attho.
Ca-saddena sÈkhÈbhinayaÑ sa~gaÓhÈti. NaccasÊti naÔasi. YÈ tvanti yÈ
vuttanayavasena naccaÑ karosÊti attho. SuppavÈditeti sundare pavajjane sati
tava naccassa anur|pavasena vÊÓÈvaÑsamudi~gatÈÄÈdike vÈdiyamÈne,
paÒca~gike t|riye paggayhamÈneti attho. SesaÑ heÔÔhÈvimÈne
vuttanayameva.
194 KhuddakanikÈya
EvaÑ therena pucchitÈ sÈ devatÈ attano purimajÈti-ÈdiÑ1 imÈhi gÈthÈhi

byÈkÈsi–
833. “DÈsÊ ahaÑ pure ÈsiÑ, GayÈyaÑ brÈhmaÓassahaÑ.

AppapuÒÒÈ alakkhikÈ, RajjumÈlÈti maÑ viduÑ.
834. AkkosÈnaÑ vadhÈnaÒca, tajjanÈya ca uggatÈ2.

KuÔaÑ gahetvÈ nikkhamma, agaÒchiÑ udahÈriyÈ3.
835. Vipathe kuÔaÑ nikkhipitvÈ, vanasaÓÉaÑ upÈgamiÑ.

‘IdhevÈhaÑ marissÈmi, ko attho jÊvitena me’.
836. DaÄhaÑ pÈsaÑ karitvÈna, ÈsumbhitvÈna pÈdape.

Tato disÈ vilokesiÑ, ‘ko nu kho vanamassito’.
837. TatthaddasÈsiÑ SambuddhaÑ, sabbalokahitaÑ muniÑ.

NisinnaÑ rukkham|lasmiÑ, jhÈyantaÑ akutobhayaÑ.
838. TassÈ me ahu saÑvego, abbhuto lomahaÑsano.

‘Ko nu kho vanamassito, manusso udÈhu devatÈ’.
839. PÈsÈdikaÑ pasÈdanÊyaÑ, vanÈ nibbanamÈgataÑ.

DisvÈ mano me pasÊdi, ‘nÈyaÑ yÈdisakÊdiso.
840. Guttindriyo jhÈnarato, abahiggatamÈnaso.

Hito sabbassa lokassa, Buddho ayaÑ4 bhavissati.
841. Bhayabheravo durÈsado, sÊhova guhamassito.

DullabhÈyaÑ dassanÈya, pupphaÑ odumbaraÑ yathÈ’.
842. So maÑ mud|hi vÈcÈhi, ÈlapitvÈ TathÈgato.

RajjumÈleti maÑvoca, saraÓaÑ gaccha TathÈgataÑ.
______________________________________________________________
1. PurimajÈti-ÈdÊni (SÊ) 2. UkkatÈ (SÊ)
3. GacchiÑ udakahÈriyÈ (SÊ) 4. SoyaÑ (SÊ)
843. TÈhaÑ giraÑ suÓitvÈna, nelaÑ atthavatiÑ suciÑ.

SaÓhaÑ muduÒca vagguÒca, sabbasokÈpan|danaÑ.
844. KallacittaÒca maÑ ÒatvÈ, pasannaÑ suddhamÈnasaÑ.

Hito sabbassa lokassa, anusÈsi TathÈgato.
845. IdaÑ dukkhanti maÑvoca, ayaÑ dukkhassa sambhavo.

Dukkhanirodho1 maggo ca, aÒjaso amatogadho.
846. Anukampakassa kusalassa, ovÈdamhi ahaÑ ÔhitÈ.

AjjhagÈ amataÑ santiÑ, nibbÈnaÑ padamaccutaÑ.
847. SÈhaÑ avaÔÔhitÈpemÈ, dassane avikampinÊ.

M|lajÈtÈya saddhÈya, dhÊtÈ Buddhassa orasÈ.
848. SÈhaÑ ramÈmi kÊÄÈmi, modÈmi akutobhayÈ.

DibbamÈlaÑ dhÈrayÈmi, pivÈmi madhumaddavaÑ.
849. SaÔÔhit|riyasahassÈni, paÔibodhaÑ karonti me.

ŒÄambo gaggaro bhÊmo, sÈdhuvÈdÊ ca saÑsayo.
850. Pokkharo ca suphasso ca, vÊÓÈmokkhÈ ca nÈriyo.

NandÈ ceva SunandÈ ca, SoÓadinnÈ SucimhitÈ.
851. AlambusÈ missakesÊ ca, puÓÉarÊkÈ’tidÈruÓÊ2.

EÓÊphassÈ suphassÈ ca, SubhaddÈ muduvÈdinÊ.
852. EtÈ caÒÒÈ ca seyyÈse, accharÈnaÑ pabodhikÈ.

TÈ maÑ kÈlenupÈgantvÈ, abhibhÈsanti devatÈ.
853. Handa naccÈma gÈyÈma, handa taÑ ramayÈmase.

NayidaÑ akatapuÒÒÈnaÑ, katapuÒÒÈnamevidaÑ.
______________________________________________________________
1. AyaÑ nirodho (SÊ, I) 2. CÈruÓÊ (SÊ)
196 KhuddakanikÈya
854. AsokaÑ NandanaÑ rammaÑ, tidasÈnaÑ mahÈvanaÑ.

SukhaÑ akatapuÒÒÈnaÑ, idha natthi parattha ca.
855. SukhaÒca katapuÒÒÈnaÑ, idha ceva parattha ca.

TesaÑ sahabyakÈmÈnaÑ, kattabbaÑ kusalaÑ bahuÑ.
KatapuÒÒÈ hi modanti, sagge bhogasama~gino.
856. Bah|naÑ vata atthÈya, uppajjanti TathÈgatÈ.

DakkhiÓeyyÈ manussÈnaÑ, puÒÒakkhettÈna’mÈkarÈ.
Yattha kÈraÑ karitvÈna, sagge modanti dÈyakÈ”ti.
833. Tattha dÈsÊ ahaÑ pure Èsinti pure purimajÈtiyaÑ ahaÑ antojÈtÈ
dÈsÊ ahosiÑ. Tattha kassÈti Èha “GayÈyaÑ brÈhmaÓassahan”ti, GayÈnÈmake
gÈme aÒÒatarassa brÈhmaÓassa. Hanti nipÈtamattaÑ. AppapuÒÒÈti
mandabhÈgyÈ apuÒÒÈ. AlakkhikÈti nissirikÈ kÈlakaÓÓÊ. RajjumÈlÈti maÑ
vidunti, kese gahetvÈ ÈkaÉÉhanaparikaÉÉhanadukkhena muÓÉake kate
punapi tadatthameva sÊse daÄhaÑ bandhitvÈ ÔhapitarajjukuÓÉalakavasena
“rajjumÈlÈ”ti maÑ manussÈ jÈniÑsu.
834. VadhÈnanti tÈÄanÈnaÑ. TajjanÈyÈti bhayasaÑtajjanena. UggatÈti

uggatÈya1 domanassuppattiyÈ. UdahÈriyÈti udakahÈrikÈ, udakaÑ ÈharantÊ
viya hutvÈti adhippÈyo.
835. Vipatheti apathe, maggato apakkamitvÈti attho. Kvatthoti ko attho.

Soyeva vÈ pÈÔho.
836. DaÄhaÑ pÈsaÑ karitvÈnÈti bandhanapÈsaÑ thiraÑ acchijjanakaÑ

katvÈ. ŒsumbhitvÈna pÈdapeti viÔape lagganavasena pÈdape rukkhe
khipitvÈ. Tato disÈ vilokesiÑ, ko nu kho vanamassitoti imaÑ vanaÑ
pavisanavasena assito nu kho koci atthi, yato me maraÓantarÈyo siyÈti
adhippÈyo.
______________________________________________________________
1. UkkatÈya (SÊ)
837. Sambuddhanti-Èdi tadÈ tassÈ tÈdise nicchaye asatipi sabhÈvavasena

vuttaÑ. Tassattho–sayameva sammadeva ca sabbassÈpi bujjhitabbassa
buddhattÈ SambuddhaÑ1, mahÈkaruÓÈyegena hÊnÈdibhedabhinnassa
sabbassÈpi lokassa ekantahitattÈ sabbalokahitaÑ, ubhayalokaÑ munanato
muniÑ, nisajjÈvasena kilesÈbhisa~khÈrehi ÔhÈnÈ cÈvanÈbhÈvena ca
nisinnaÑ, ÈrammaÓ|panijjhÈnena lakkhaÓ|panijjhÈnena ca jhÈyantaÑ,
bodhim|leyeva bhayahet|naÑ samucchinnattÈ kutocipi bhayÈbhÈvato
akutobhayanti veditabbaÑ.
838. SaÑvego nÈma sahottappaÑ ÒÈÓaÑ, so tassÈ Bhagavato dassanena

uppajji. TenÈha “tassÈ me ahu saÑvego”ti.
839. PÈsÈdikanti pasÈdÈvahaÑ, dvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓa-asÊti-

anubyaÒjanabyÈmappabhÈketumÈlÈla~katÈya samantapÈsÈdikÈya attano
sarÊrasobhÈsampattiyÈ r|pakÈyadassanabyÈvaÔassa janassa sÈdhubhÈvato
pasÈdasaÑvaÉÉhananti attho. PasÈdanÊyanti dasabala catuvesÈrajja cha-
asÈdhÈraÓaÒÈÓa aÔÔhÈrasÈveÓika Buddhadhammapabhuti-
aparimÈÓaguÓasamannÈgatÈya dhammakÈyasampattiyÈ sarikkhakajanassa
pasÊditabbayuttaÑ, pÈsÈdikanti attho. VanÈti kilesavanato apakkamitvÈ.
NibbanamÈgatanti nittaÓhabhÈvaÑ nibbÈnameva upagataÑ adhigataÑ.
YÈdisakÊdisoti yo vÈ so vÈ, pacurajanoti attho.
840-41. ManacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnaÑ aggamaggagopanÈya gopitattÈ

guttindriyo. AggaphalajjhÈnÈbhiratiyÈ jhÈnarato. Tato eva bahibh|tehi
r|pÈdi-ÈrammaÓehi apakkamitvÈ visayajjhatte nibbÈne ca ogÈÄhacittatÈya
abahiggatamÈnaso. MicchÈgÈhamocanabhayena vipallÈsavantehi
micchÈdiÔÔhikehi bhÈyitabbato tesaÒca bhayajananato bhayabheravo.
PayogÈsayavipannehi anupagamanÊyato ca kenacipi anÈsÈdanÊyato ca
durÈsado. DullabhÈ’yanti dullabho ayaÑ. DassanÈyÈti daÔÔhumpi. PupphaÑ
odumbaraÑ yathÈti yathÈ nÈma udumbare bhavaÑ pupphaÑ
dullabhadassanaÑ, kadÈcideva bhaveyya, na vÈ bhaveyya, evaÑ Êdisassa
uttamapuggalassÈti attho.
______________________________________________________________
1. SammÈsambuddhaÑ (SÊ, I)
198 KhuddakanikÈya
842. So TathÈgato mud|hi vÈcÈhi saÓhÈya vÈcÈya “rajjumÈle”ti maÑ

ÈlapitvÈ ÈmantetvÈ saraÓaÑ gaccha TathÈgatanti “tathÈ Ègato”ti-ÈdinÈ
TathÈgataÑ SammÈsambuddhaÑ saraÓaÑ gacchÈti maÑ avoca abhÈsÊti
yojanÈ.
843-4. TÈhanti taÑ ahaÑ. Giranti vÈcaÑ. Nelanti niddosaÑ.

Atthavatinti atthayuttaÑ sÈtthaÑ, ekantahitaÑ vÈ. VacÊsoceyyatÈya suciÑ.
AkakkhaÄatÈya saÓhaÑ. VeneyyÈnaÑ mudubhÈvakarattÈ mudu.
SavanÊyabhÈvena vagguÑ. SabbasokÈpan|dananti ÒÈtibyasanÈdivasena
uppajjanakassa sabbassÈpi sokassa vinodanaÑ giraÑ sutvÈna pasannacittÈ
ahosinti sambandho. SabbametaÑ dÈnakathaÑ ÈdiÑ katvÈ ussakkitvÈ
nekkhamme ÈnisaÑsaÑ vibhÈvanavasena pavattitaÑ Bhagavato
anupubbikathaÑ sandhÈya vadati. TenevÈha “kallacittaÒca maÑ ÒatvÈ”ti-
Èdi.
Tattha kallacittanti kammaniyacittaÑ, heÔÔhÈ pavattitadesanÈya
assaddhiyÈdÊnaÑ cittadosÈnaÑ vigatattÈ uparidesanÈya
bhÈjanabhÈv|pagamanena kammakkhamacittaÑ, bhÈvanÈkammassa
yoggacittanti attho. TenevÈha “pasannaÑ suddhamÈnasan”ti. Tattha
“pasannan”ti iminÈ assaddhiyÈpagamamÈha, “suddhamÈnasan”ti iminÈ
kÈmacchandÈdi-apagamanena muducittataÑ udaggacittataÒca1 dasseti.
AnusÈsÊti ovadi, sÈmukkaÑsikÈya dhammadesanÈya saha upÈyena
pavattinivattiyo upadisÊti attho. TenevÈha “idaÑ dukkhan”ti-Èdi.
AnusÈsitÈkÈradassanaÑ hetaÑ.
845. Tattha idaÑ dukkhanti maÑvocÈti idaÑ taÓhÈvajjaÑ tebh|makaÑ

dhammajÈtaÑ bÈdhakasabhÈvattÈ kucchitaÑ hutvÈ tucchasabhÈvattÈ tathattÈ
ca dukkhaÑ ariyasaccanti mayhaÑ abhÈsi. AyaÑ dukkhassa sambhavoti
ayaÑ kÈmataÓhÈdibhedÈ taÓhÈ yathÈvuttassa dukkhassa sambhavo pabhavo
uppatti hetu samudayo ariyasaccanti. Dukkhanirodhoti2 dukkhassa
santibhÈvo asa~khatadhÈtu nirodho ariyasaccanti. Antadvayassa
parivajjanato aÒjaso nibbÈnagÈminipaÔipadÈbhÈvato amatogadho maggo
ariyasaccanti maÑ avocÈti sambandho.
______________________________________________________________
1. VinÊvaraÓacittataÒca (SÊ) 2. AyaÑ nirodho maggoti (SÊ, I)
846. KusalassÈti ovÈdadÈne veneyyadamane chekassa,

appamÈdapaÔipattiyÈ vÈ matthakappattiyÈ anavajjassa. OvÈdamhi ahaÑ
ÔhitÈti yathÈvutte ovÈde anusiÔÔhiyaÑ sikkhÈttayapÈrip|riyÈ
saccapaÔivedhena ahaÑ patiÔÔhitÈ. TenÈha “ajjhagÈ amataÑ santiÑ,
nibbÈnaÑ padamaccutan”ti, idaÑovÈde patiÔÔhÈnassa kÈraÓavacanaÑ. YÈ
niccatÈya maraÓÈbhÈvato amataÑ, sabbadukkhav|pasamatÈya santiÑ,
adhigatÈnaÑ acavanahetutÈya accutaÑ nibbÈnaÑ padaÑ ajjhagÈ adhigaÒchi,
sÈ ekaÑsena Satthu ovÈde patiÔÔhitÈ nÈmÈti.
847. AvaÔÔhitÈpemÈti daÄhabhattÊ ratanattaye niccalapasÈdasinehÈ.

KasmÈ? YasmÈ dassane avikampinÊ, “SammÈsambuddho BhagavÈ,
svÈkkhÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho”ti etasmiÑ sammÈdassane acalÈ
kenaci acÈlanÊyÈ. Kena panetaÑ avikampananti Èha “m|lajÈtÈya
saddhÈyÈ”ti. AyaÑ “itipi so BhagavÈ arahan”ti-ÈdinÈ1 SammÈsambuddhe,
“svÈkkhÈto BhagavatÈ dhammo”ti-ÈdinÈ1 tassa dhamme, “suppaÔipanno
Bhagavato sÈvakasaÑgho”ti-ÈdinÈ1 tassa saÑghe ca
saccÈbhisamayasa~khÈtena m|lena jÈtam|lÈ saddhÈ, tÈya ahaÑ avikampinÊti
dasseti. Tato eva dhÊtÈ Buddhassa orasÈti SammÈsambuddhassa ure
vÈyÈmajanitÈbhijÈtitÈya2 orasaputtÊ.
848. SÈhaÑ ramÈmÊti sÈ ahaÑ tadÈ ariyÈya jÈtiyÈ idÈni dev|papattiyÈ

ÈgatÈ maggaratiyÈ phalaratiyÈ ca ramÈmi, kÈmaguÓaratiyÈ kÊÄÈmi,
ubhayenÈpi modÈmi. AttÈnuvÈdabhayÈdÊnaÑ apagatattÈ3 akutobhayÈ.
Madhumaddavanti madhusa~khÈtaÑ maddavakaraÑ, naccanagÈyanakÈlesu
sarÊrassa sarassa ca mudubhÈvÈvahaÑ gandhapÈnaÑ sandhÈya vadati.
“MadhumÈdavan”tipi paÔhanti, ÈdavaÑ yÈvadavaÑ yÈvadeva davatthaÑ
madhuraÑ pivÈmÊti attho.
856. PuÒÒakkhettÈna’mÈkarÈti sadevakassa lokassa

puÒÒakkhettabh|tÈnaÑ ariyÈnaÑ maggaphalaÔÔhÈnaÑ ariyasaÑghassa ÈkarÈ
uppattiÔÔhÈnaÑ TathÈgatÈ. YatthÈti yasmiÑ puÒÒakkhette. SesaÑ
vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 45; SaÑ 3. 298; AÑ 3. 206 piÔÔhesu. 2. JÈtÈya janitÈbhijÈtitÈya (Ka)
3. D|rÈpagatattÈ (SÊ, I)
200 KhuddakanikÈya
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno attanÈ ca devatÈya ca pavattitaÑ imaÑ

kathÈsallÈpaÑ manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato Èrocesi. BhagavÈ
tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ
RajjumÈlÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
DvÈdasavatthupaÔimaÓÉitassa
Catutthassa MaÒjiÔÔhakavaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhitÈ ca itthivimÈnavaÓÓanÈ.
2. PurisavimÈna
5. MahÈrathavagga
1. MaÓÉ|kadevaputtavimÈnavaÓÓanÈ
MahÈrathavagge ko me vandati pÈdÈnÊti MaÓÉ|kadevaputtavimÈnaÑ.
Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ CampÈyaÑ viharati GaggarÈya pokkharaÓiyÈ
tÊre. So pacc|savelÈyaÑ BuddhÈciÓÓaÑ mahÈkaruÓÈsamÈpattiÑ
samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya veneyyabandhave satte volokento addasa “ajja
mayi sÈyanhasamaye dhammaÑ desente eko maÓÉ|ko mama sare nimittaÑ
gaÓhanto par|pakkamena maritvÈ devaloke nibbattitvÈ mahatÈ
devaparivÈrena mahÈjanassa passantasseva Ègamissati, tattha bah|naÑ
dhammÈbhisamayo bhavissatÊ”ti disvÈ pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ
pattacÊvaramÈdÈya mahatÈ bhikkhusaÑghena saddhiÑ CampÈnagaraÑ
piÓÉÈya pavisitvÈ bhikkh|naÑ sulabhapiÓÉapÈtaÑ katvÈ katabhattakicco
vihÈraÑ pavisitvÈ bhikkh|su vattaÑ dassetvÈ attano attano divÈÔÔhÈnaÑ
gatesu gandhakuÔiÑ pavisitvÈ phalasamÈpattisukhena divasabhÈgaÑ
khepetvÈ sÈyanhasamaye cat|su parisÈsu sannipatitÈsu surabhigandhakuÔito
nikkhamitvÈ ta~khaÓÈnur|pena pÈÔihÈriyena pokkharaÓitÊre
dhammasabhÈmaÓÉapaÑ pavisitvÈ ala~katavarabuddhÈsane nisinno
manosilÈtale sÊhanÈdaÑ nadanto achambhÊtakesarasÊho viya
aÔÔha~gasamannÈgataÑ brahmassaraÑ nicchÈrento acinteyyena
BuddhÈnubhÈvena anupamÈya BuddhalÊlÈya dhammaÑ desetuÑ Èrabhi.
TasmiÑ ca khaÓe eko maÓÉ|ko pokkharaÓito ÈgantvÈ “dhammo eso
vuccatÊ”ti dhammasaÒÒÈya sare nimittaÑ gaÓhanto parisapariyante nipajji.
Atheko vacchapÈlo taÑ padesaÑ Ègato SatthÈraÑ dhammaÑ desentaÑ
parisaÒca paramena upasamena dhammaÑ suÓantaÑ disvÈ taggatamÈnaso
daÓÉamolubbha tiÔÔhanto maÓÉ|kaÑ anoloketvÈ tassa sÊse sannirumbhitvÈ1
aÔÔhÈsi. So dhammasaÒÒÈya pasannacitto tÈvadeva kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane dvÈdasayojanike kanakavimÈne nibbattitvÈ
______________________________________________________________
1. SannirujjhitvÈ (Ka)
202 KhuddakanikÈya
suttappabuddho viya tattha accharÈsaÑghaparivutaÑ attÈnaÑ disvÈ “kuto nu

kho idha ahaÑ nibbatto”ti Èvajjento purimajÈtiÑ disvÈ “ahampi1 nÈma idha
uppajjiÑ, ÊdisaÒca sampattiÑ paÔilabhiÑ, kiÑ nu kho kammaÑ akÈsin”ti
upadhÈrento aÒÒaÑ na addasa aÒÒatra Bhagavato sare nimittaggÈhÈ. So
tÈvadeva saha vimÈnena ÈgantvÈ vimÈnato otaritvÈ mahÈjanassa
passantasseva mahatÈ parivÈrena mahantena dibbÈnubhÈvena upasa~kamitvÈ
Bhagavato pÈde sirasÈ vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha namassamÈno aÔÔhÈsi.
Atha naÑ BhagavÈ jÈnantova mahÈjanassa kammaphalaÑ
BuddhÈnubhÈvaÒca paccakkhaÑ kÈtuÑ–
857. “Ko me vandati pÈdÈni, iddhiyÈ yasasÈ jalaÑ.

Abhikkantena vaÓÓena, sabbÈ obhÈsayaÑ disÈ”ti–
pucchi. Tattha koti devanÈgayakkhamanussÈdÊsu ko, katamoti attho. Meti
mama. PÈdÈnÊti pÈde. IddhiyÈti imÈya ÊdisÈya deviddhiyÈ. YasasÈti iminÈ
Êdisena parivÈrena paricchedena ca. Jalanti vijjotamÈno. AbhikkantenÈti
ativiya kantena kamanÊyena sundarena. VaÓÓenÈti chavivaÓÓena,
sarÊravaÓÓanibhÈyÈti attho.
Atha devaputto attano purimajÈti-ÈdiÑ Èvi karonto2 imÈhi gÈthÈhi
byÈkÈsi–
858. “MaÓÉ|kohaÑ pure ÈsiÑ, udake vÈrigocaro.

Tava dhammaÑ suÓantassa, avadhÊ vacchapÈlako.
859. MuhuttaÑ cittapasÈdassa, iddhiÑ passa yasaÒca me.

ŒnubhÈvaÒca me passa, vaÓÓaÑ passa jutiÒca me.
860. Ye ca te dÊghamaddhÈnaÑ, dhammaÑ assosuÑ Gotama.

PattÈ te acalaÔÔhÈnaÑ, yattha gantvÈ na socare”ti.
858. Tattha pureti purimajÈtiyaÑ. Udaketi idaÑ tadÈ attano

uppattiÔÔhÈnadassanaÑ. Udake maÓÉ|koti etena uddhumÈyikÈdikassa
______________________________________________________________
1. Are ahampi (SÊ, I) 2. Kathento (SÊ, I)
thale maÓÉ|kassa nivattanaÑ kataÑ hoti. GÈvo caranti etthÈti gocaro,

gocaro viyÈti gocaro, ghÈsesanaÔÔhÈnaÑ. VÈri udakaÑ gocaro etassÈti
vÈrigocaro. UdakacÈrÊpi hi koci kacchapÈdi avÈrigocaropi hotÊti
“vÈrigocaro”ti visesetvÈ vuttaÑ. Tava dhammaÑ suÓantassÈti
brahmassarena karavÊkarutamaÒjunÈ desentassa tava dhammaÑ “dhammo
eso vuccatÊ”ti sare nimittaggÈhavasena suÓantassa, anÈdare cetaÑ
sÈmivacanaÑ veditabbaÑ. AvadhÊ vacchapÈlakoti vacche rakkhanto
gopÈladÈrako mama samÊpaÑ ÈgantvÈ daÓÉamolubbhitvÈ tiÔÔhanto mama
sÊse daÓÉaÑ sannirumbhitvÈ maÑ mÈresi.
859. MuhuttaÑ cittapasÈdassÈti tava dhamme muhuttamattaÑ

uppannassa cittapasÈdassa hetubh|tassa. Iddhinti samiddhiÑ,
dibbavibh|tinti attho. Yasanti parivÈraÑ. ŒnubhÈvanti
kÈmavaÓÓitÈdidibbÈnubhÈvaÑ. VaÓÓanti sarÊravaÓÓasampattiÑ. Jutinti
dvÈdasayojanÈni pharaÓasamatthaÑ pabhÈvisesaÑ.
860. Yeti ye sattÈ. Ca-saddo byatireke. Teti tava. DÊghamaddhÈnanti

bahuvelaÑ. Assosunti suÓiÑsu. GotamÈti BhagavantaÑ gottena Èlapati.
AcalaÔÔhÈnanti nibbÈnaÑ. AyaÑ hettha attho–Gotama BhagavÈ ahaÑ viya
ittarameva kÈlaÑ asuÓitvÈ ye pana katapuÒÒÈ ciraÑ kÈlaÑ tava dhammaÑ
assosuÑ sotuÑ labhiÑsu, te dÊgharattaÑ saÑsÈrabyasanÈbhibh|tÈ ime sattÈ
yattha gantvÈ na soceyyuÑ, taÑ asokaÑ sassatabhÈvena acalaÑ santipadaÑ
pattÈ eva, na tesaÑ tassa pattiyÈ antarÈyoti.
Athassa BhagavÈ sampattaparisÈya ca upanissayasampattiÑ oloketvÈ

vitthÈrena dhammaÑ desesi, desanÈpariyosÈne so devaputto sotÈpattiphale
patiÔÔhahi, caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi. Devaputto
BhagavantaÑ vanditvÈ tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ bhikkhusaÑghassa ca
aÒjaliÑ katvÈ saha parivÈrena devalokameva gatoti.
MaÓÉ|kadevaputtavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
204 KhuddakanikÈya
2. RevatÊvimÈnavaÓÓanÈ
UÔÔhehi Revate supÈpadhammeti RevatÊvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ BÈrÈÓasiyaÑ viharati Isipatane MigadÈye. Tena samayena
BÈrÈÓasiyaÑ saddhÈsampannassa kulassa putto Nandiyo nÈma upÈsako
ahosi saddhÈsampanno dÈyako dÈnapati saÑghupaÔÔhÈko. Athassa
mÈtÈpitaro sammukhagehato mÈtuladhÊtaraÑ RevatiÑ nÈma kaÒÒaÑ
ÈnetukÈmÈ ahesuÑ. SÈ pana assaddhÈ adÈnasÊlÈ, Nandiyo taÑ na icchi.
Tassa mÈtÈ RevatiÑ Èha “amma tvaÑ imaÑ gehaÑ1 ÈgantvÈ
bhikkhusaÑghassa nisÊdanaÔÔhÈnaÑ haritena gomayena upalimpitvÈ ÈsanÈni
paÒÒÈpehi, ÈdhÈrake Ôhapehi, bhikkh|naÑ ÈgatakÈle vanditvÈ pattaÑ
gahetvÈ nisÊdÈpetvÈ dhamakaraÓena pÈnÊyaÑ parissÈvetvÈ bhuttakÈle pattÈni
dhovÈhi, evaÑ me puttassa ÈrÈdhikÈ bhavissasÊ”ti. SÈ tathÈ akÈsi. Atha naÑ
“ovÈdakkhamÈ jÈtÈ”ti puttassa ÈrocetvÈ tena sÈdh|ti sampaÔicchite divasaÑ
ÔhapetvÈ ÈvÈhaÑ kariÑsu.
Atha naÑ Nandiyo Èha “sace2 bhikkhusaÑghaÑ mÈtÈpitaro ca me
upaÔÔhahissasi, evaÑ imasmiÑ gehe vasituÑ labhissasi, appamattÈ hohÊ”ti.
SÈ “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ kiÒci kÈlaÑ saddhÈ viya hutvÈ bhattÈraÑ
anuvattentÊ dve putte vijÈyi. Nandiyassa mÈtÈpitaro kÈlamakaÑsu. Gehe
sabbissariyaÑ tassÈ eva ahosi. Nandiyopi mahÈdÈnapati hutvÈ
bhikkhusaÑghassa dÈnaÑ paÔÔhapesi, kapaÓaddhikÈdÊnampi gehadvÈre
pÈkavattaÑ paÔÔhapesi. IsipatanamahÈvihÈre cat|hi gabbhehi paÔimaÓÉitaÑ
catusÈlaÑ kÈretvÈ maÒcapÊÔhÈdÊni attharÈpetvÈ Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ TathÈgatassa hatthe dakkhiÓodakaÑ
pÈtetvÈ niyyÈdesi, saha dakkhiÓodakadÈnena TÈvatiÑsabhavane ÈyÈmato ca
vitthÈrato ca samantÈ dvÈdasayojaniko yojanasatubbedho sattaratanamayo
accharÈgaÓasahassasa~ghuÔÔho dibbapÈsÈdo uggaÒchi.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto taÑ pÈsÈdaÑ
disvÈ attÈnaÑ vandituÑ Ègate devaputte pucchi “kassÈyaÑ pÈsÈdo”ti.
______________________________________________________________
1. SÈlaÑ (Ka) 2. Sace hi (SÊ), sace tvaÑ (I)
“Imassa bhante pÈsÈdassa sÈmiko manussaloke BÈrÈÓasiyaÑ Nandiyo nÈma

kuÔumbiyaputto saÑghassa IsipatanamahÈvihÈre catusÈlaÑ kÈresi, tassÈyaÑ
nibbatto pÈsÈdo”ti ÈhaÑsu. PÈsÈde nibbattadevaccharÈyopi theraÑ vanditvÈ
“bhante mayaÑ BÈrÈÓasiyaÑ Nandiyassa nÈma upÈsakassa paricÈrikÈ
bhavituÑ idha nibbattÈ, tassa evaÑ vadetha ‘tuyhaÑ paricÈrikÈ bhavituÑ
nibbattÈ devatÈyo tayi cirÈyante ukkaÓÔhitÈ, devalokasampatti nÈma
mattikÈbhÈjanaÑ bhinditvÈ suvaÓÓabhÈjanassa gahaÓaÑ viya atimanÈpan’ti
vatvÈ idhÈgamanatthÈya tassa vadethÈ”ti ÈhaÑsu. Thero “sÈdh|”ti
paÔissuÓitvÈ sahasÈ devalokaho ÈgantvÈ catuparisamajjhe BhagavantaÑ
pucchi “nibbattati nu kho bhante katapuÒÒÈnaÑ manussaloke ÔhitÈnaÑyeva
dibbasampattÊ”ti. Nanu te MoggallÈna Nandiyassa devaloke nibbattÈ
dibbasampatti sÈmaÑ diÔÔhÈ, kasmÈ maÑ pucchasÊti. EvaÑ bhante
nibbattatÊti. Athassa SatthÈ “yathÈ ciraÑ vippavasitvÈ ÈgataÑ purisaÑ
mittabandhavÈ abhinandanti sampaÔicchanti, evaÑ katapuÒÒaÑ puggalaÑ ito
paralokaÑ gataÑ sakÈni puÒÒÈni sampattihatthehi sampaÔicchanti
paÔiggaÓhantÊ”ti dassento–
861. “CirappavÈsiÑ purisaÑ, d|rato sotthimÈgataÑ.

©ÈtimittÈ suhajjÈ ca, abhinandanti ÈgataÑ.
862. Tatheva katapuÒÒampi, asmÈ lokÈ paraÑ gataÑ.

PuÒÒÈni paÔiggaÓhanti, piyaÑ ÒÈtÊva Ègatan”ti–
gÈthÈ abhÈsi.
Nandiyo taÑ sutvÈ bhiyyoso mattÈya dÈnÈni deti, puÒÒÈni karoti, so
vaÓijjÈya gacchanto RevatiÑ Èha “bhadde mayÈ paÔÔhapitaÑ saÑghassa
dÈnaÑ anÈthÈnaÑ pÈkavattaÒca tvaÑ appamattÈ pavatteyyÈsÊ”ti. SÈ
“sÈdh|”ti paÔissuÓi. So pavÈsagatopi yattha yattha vÈsaÑ kappeti, tattha
tattha bhikkh|naÑ anÈthÈnaÒca yathÈvibhavaÑ dÈnaÑ detiyeva. Tassa
anukampÈya khÊÓÈsavÈ d|ratopi ÈgantvÈ dÈnaÑ sampaÔicchanti. RevatÊ pana
tasmiÑ gate katipÈhameva dÈnaÑ pavattetvÈ anÈthÈnaÑ bhattaÑ
upacchindi, bhikkh|nampi bhattaÑ kaÓÈjakaÑ bila~gadutiyaÑ
206 KhuddakanikÈya
adÈsi. Bhikkh|naÑ bhuttaÔÔhÈne attanÈ bhuttÈvasesÈni sitthÈni

macchamaÑsakhaÓÉamissakÈni calakaÔÔhikÈni ca pakiritvÈ1 manussÈnaÑ
dasseti “passatha samaÓÈnaÑ kammaÑ, saddhÈdeyyaÑ nÈma evaÑ
chaÉÉentÊ”ti.
Atha Nandiyo vohÈrakasiddhi yathÈlÈbho2 ÈgantvÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ
RevatiÑ gehato nÊharitvÈ gehaÑ pÈvisi. Dutiyadivase Buddhappamukhassa
bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ pavattetvÈ niccabhattaÑ anÈthabhattaÒca
sammadeva pavattesi, attano sahÈyehi upanÊtaÑ RevatiÑ
ghÈsacchÈdanaparamatÈya Ôhapesi. So aparena samayena kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane attano vimÈneyeva nibbatti. RevatÊ pana sabbaÑ dÈnaÑ
pacchinditvÈ “imesaÑ vasena mayhaÑ lÈbhasakkÈro parihÈyÊ”ti
bhikkhusaÑghaÑ akkosantÊ paribhÈsantÊ vicarati. Atha VessavaÓo dve
yakkhe ÈÓÈpesi “gacchatha bhaÓe BÈrÈÓasinagare ugghosatha ‘ito sattame
divase RevatÊ jÊvantÊyeva niraye pakkhipÊyatÊ’ti”. TaÑ sutvÈ mahÈjano
saÑvegajÈto bhÊtatasito ahosi.
Atha RevatÊ pana pÈsÈdaÑ abhiruhitvÈ dvÈraÑ thaketvÈ nisÊdi. Sattame
divase tassÈ pÈpakammasaÒcoditena VessavaÓena raÒÒÈ ÈÓattÈ
jalitakapilakesamassukÈ3 cipiÔavir|panÈsikÈ pariÓatadÈÔhÈ lohitakkhÈ
sajaladharasamÈnavaÓÓÈ ativiya bhayÈnakar|pÈ dve yakkhÈ upagantvÈ
“uÔÔhehi Revate supÈpadhamme”ti-ÈdÊni vadantÈ nÈnÈbÈhÈsu gahetvÈ
“mahÈjano passat|”ti sakalanagare vÊthito vÊthiÑ paribbhamÈpetvÈ ÈkÈsaÑ
abbhuggantvÈ TÈvatiÑsabhavanaÑ netvÈ Nandiyassa vimÈnaÑ
sampattiÒcassÈ dassetvÈ taÑ vilapantiÑyeva UssadanirayasamÊpaÑ
pÈpesuÑ. TaÑ YamapurisÈ Ussadaniraye khipiÑsu. TenÈha–
863. “UÔÔhehi Revate supÈpadhamme,

ApÈrutadvÈre adÈnasÊle.
NessÈma taÑ yattha thunanti duggatÈ,
SamappitÈ4 nerayikÈ dukhenÈ”ti.
______________________________________________________________
1. VikiritvÈ (SÊ) 2. Atha nandiko siddhiyÈ tatropaladdhalÈbho (SÊ)
3. JalitasÊsakesamassukÈ (Ka) 4. SamajjatÈ (SÊ)
Tattha uÔÔhehÊti uÔÔhaha, na dÈnesa pÈsÈdo taÑ nirayabhayato rakkhituÑ

sakkoti, tasmÈ sÊghaÑ uÔÔhahitvÈ ÈgacchÈhÊti attho. Revateti taÑ nÈmena
Èlapati. SupÈpadhammeti-ÈdinÈ uÔÔhÈnassa kÈraÓaÑ vadati. YasmÈ tvaÑ
ariyÈnaÑ akkosanaparibhÈsanÈdinÈ suÔÔhu lÈmakapÈpadhammÈ, yasmÈ ca
apÈrutaÑ dvÈraÑ nirayassa tava pavesanatthaÑ, tasmÈ uÔÔhehÊti. AdÈnasÊleti
kassaci kiÒci na dÈnasÊle kadariye maccharinÊ, idampi uÔÔhÈnasseva
kÈraÓavacanaÑ. YasmÈ dÈnasÊlÈnaÑ amaccharÊnaÑ tava sÈmikasadisÈnaÑ
sugatiyaÑ nivÈso, tÈdisÈnaÑ pana adÈnasÊlÈnaÑ maccharÊnaÑ niraye
nivÈso, tasmÈ uÔÔhehi, muhuttamattampi tava idha ÔhÈtuÑ na dassÈmÊti
adhippÈyo. Yattha thunanti duggatÈti dukkhagatattÈ1 duggatÈ. NerayikÈti
nirayadukkhena samappitÈ sama~gÊbh|tÈ yasmiÑ niraye thunanti, yÈva
pÈpakammaÑ na byanti hoti, tÈva nikkhamituÑ alabhantÈ nitthunanti, tattha
taÑ nessÈma nayissÈma khipissÈmÈti yojanÈ.
864. “Icceva vatvÈna Yamassa d|tÈ,

Te dve yakkhÈ lohitakkhÈ brahantÈ.
PaccekabÈhÈsu gahetvÈ RevataÑ,
PakkÈmayuÑ devagaÓassa santike”ti–
idaÑ sa~gÊtikÈravacanaÑ.
Tattha icceva vatvÈnÈti iti eva “uÔÔhehÊ”ti-ÈdinÈ vatvÈ,
vacanasamanantaramevÈti attho. Yamassa d|tÈti appaÔisedhaniyatassa
Yamassa raÒÒo d|tasadisÈ. VessavaÓena hi te pesitÈ. TathÈ hi te
TÈvatiÑsabhavanaÑ nayiÑsu. Keci “na Yamassa d|tÈ”ti na-kÈraÑ
“yamassÈ”ti padena sambandhitvÈ “VessavaÓassa d|tÈ”ti atthaÑ vadanti,
taÑ nayujjati. Na hi na Yamad|tatÈya2 VessavaÓassa d|tÈti3 sijjhati. Yajanti
tattha baliÑ upaharantÊti yakkhÈ. LohitakkhÈti rattanayanÈ. YakkhÈnaÑ hi
nettÈni atilohitÈni honti. BrahantÈti mahantÈ. PaccekabÈhÈs|ti eko
ekabÈhÈyaÑ, itaro itarabÈhÈyanti paccekaÑ bÈhÈsu. Revatanti RevatiÑ.
RevatÈtipi tassÈ nÈmameva. TathÈ hi
______________________________________________________________
1. DukkhaÑ gatiÑ gatattÈ (SÊ), duggatigatattÈ (I)
2. Yamad|tatÈya (I), ayamad|tatÈya (Ka) 3. D|tatÈ (I)
208 KhuddakanikÈya
“Revate”ti vuttaÑ. PakkÈmayunti pakkÈmesuÑ, upanesunti attho.

DevagaÓassÈti TÈvatiÑsabhavane devasaÑghassa.
EvaÑ tehi yakkhehi TÈvatiÑsabhavanaÑ netvÈ NandiyavimÈnassa
avid|re ÔhapitÈ RevatÊ taÑ s|riyamaÓÉalasadisaÑ ativiya pabhassaraÑ
disvÈ–
865. “ŒdiccavaÓÓaÑ ruciraÑ pabhassaraÑ,

ByamhaÑ subhaÑ kaÒcanajÈlachannaÑ.
Kasseta’mÈkiÓÓajanaÑ vimÈnaÑ,
Suriyassa raÑsÊriva jotamÈnaÑ.
866. NÈrÊgaÓÈ candanasÈralittÈ,

Ubhato vimÈnaÑ upasobhayanti.
TaÑ dissati suriyasamÈnavaÓÓaÑ,
Ko modati saggapatto vimÈne”ti–
te yakkhe pucchi. Tepi tassÈ–
867. “BÈrÈÓasiyaÑ Nandiyo nÈmÈsi,

UpÈsako amaccharÊ dÈnapati vadaÒÒ|.
TassetamÈkiÓÓajanaÑ vimÈnaÑ,
Suriyassa raÑsÊriva jotamÈnaÑ.
868. NÈrÊgaÓÈ candanasÈralittÈ,

Ubhato vimÈnaÑ upasobhayanti.
TaÑ dissati suriyasamÈnavaÓÓaÑ,
So modati saggapatto vimÈne”ti–
ÈcikkhiÑsu.
868. Tattha candanasÈralittÈti sÈrabh|tena candanagandhena

anulittasarÊrÈ. Ubhato vimÈnanti vimÈnaÑ ubhato anto ceva bahi ca
sa~gÊtÈdÊhi upecca sobhayanti.
Atha RevatÊ–
869. “NandiyassÈhaÑ bhariyÈ,

AgÈrinÊ sabbakulassa issarÈ.
Bhattu vimÈne ramissÈmi dÈna’haÑ,
Na patthaye nirayaÑ dassanÈyÈ”ti–
Èha. Tattha agÈrinÊti gehasÈminÊ. “BhariyÈ sagÈminÊ”tipi paÔhanti, bhariyÈ
sahagÈminÊti attho. Sabbakulassa issarÈ bhatt|ti mama bhattu Nandiyassa
sabbakuÔumbikassa issarÈ sÈminÊ ahosiÑ, tasmÈ idÈnipi vimÈne issarÈ
bhavissÈmÊti Èha. VimÈne ramissÈmi dÈna’hanti evaÑ palobhetumeva hi
taÑ te tattha nesuÑ. Na patthaye nirayaÑ dassanÈyÈti yaÑ pana nirayaÑ
maÑ tumhe netukÈmÈ, taÑ nirayaÑ dassanÈyapi na patthaye, kuto
pavisitunti vadati.
EvaÑ vadantimeva “tvaÑ taÑ patthehi vÈ mÈ vÈ, kiÑ tava
patthanÈyÈ”ti nirayasamÊpaÑ netvÈ–
870. “Eso te nirayo supÈpadhamme,

PuÒÒaÑ tayÈ akataÑ jÊvaloke.
Na hi maccharÊ rosako pÈpadhammo,
Sagg|pagÈnaÑ labhati sahabyatan”ti–
gÈthamÈhaÑsu. Tassattho–eso tava nirayo, tayÈ dÊgharattaÑ mahÈdukkhaÑ
anubhavitabbaÔÔhÈnabh|to. KasmÈ? PuÒÒaÑ tayÈ akataÑ jÊvaloke, yasmÈ
manussaloke appamattakampi tayÈ puÒÒaÑ nÈma na kataÑ, evaÑ
akatapuÒÒo pana tÈdiso satto maccharÊ attano sampattinig|hanalakkhaÓena
maccharena samannÈgato, paresaÑ rosuppÈdanena rosako, lobhÈdÊhi
pÈpadhammehi sama~gÊbhÈvato pÈpadhammo sagg|pagÈnaÑ devÈnaÑ
sahabyataÑ sahabhÈvaÑ na labhatÊti yojanÈ.
EvaÑ pana vatvÈ te dve yakkhÈ tatthevantaradhÈyiÑsu. TaÑsadise pana
dve nirayapÈle saÑsavake nÈma G|thaniraye pakkhipituÑ ÈkaÉÉhante
passitvÈ–
210 KhuddakanikÈya
871. “KiÑ nu G|thaÒca muttaÒca, asuci paÔidissati.

DuggandhaÑ kimidaÑ mÊÄhaÑ, kimetaÑ upavÈyatÊ”ti–
taÑ nirayaÑ pucchi.
872. “Esa saÑsavako nÈma, gambhÊro sataporiso.

Yattha vassasahassÈni, tuvaÑ paccasi Revate”ti–
tasmiÑ kathite tattha attano nibbattihetubh|taÑ kammaÑ pucchantÊ–
873. “KiÑ nu kÈyena vÈcÈya, manasÈ dukkaÔaÑ kataÑ.

Kena saÑsavako laddho, gambhÊro sataporiso”ti–
Èha.
874. “SamaÓe brÈhmaÓe cÈpi, aÒÒe vÈpi vanibbake.

MusÈvÈdena vaÒcesi, taÑ pÈpaÑ pakataÑ tayÈ”ti–
tassÈ taÑ kammaÑ kathetvÈ puna te–
875. “Tena saÑsavako laddho, gambhÊro sataporiso.

Tattha vassasahassÈni, tuvaÑ paccasi Revate”ti–
ÈhaÑsu. Tattha saÑsavako nÈmÈti niccakÈlaÑ g|thamuttÈdi-asucissa
saÑsavanato paggharaÓato1 saÑsavako nÈma.
Na kevalaÑ tuyhaÑ idha saÑsavakalÈbho eva, atha kho ettha anekÈni
vassasahassÈni paccitvÈ uttiÓÓÈya hatthacchedÈdilÈbhopÊti dassetuÑ–
876. “Hatthepi chindanti athopi pÈde,

KaÓÓepi chindanti athopi nÈsaÑ.
Athopi kÈkoÄagaÓÈ samecca,
Sa~gamma khÈdanti viphandamÈnan”ti–
tattha laddhabbakÈraÓaÑ ÈhaÑsu. Tattha kÈkoÄagaÓÈti kÈkasaÑghÈ. Te
kirassÈ tigÈvutappamÈÓe sarÊre anekasatÈni anekasahassÈni patitvÈ
tÈlakkhandhaparimÈÓehi sunisitaggehi ayomayehi mukhatuÓÉehi vijjhitvÈ
vijjhitvÈ khÈdanti, maÑsaÑ gahitagahitaÔÔhÈne
______________________________________________________________
1. PharaÓato (SÊ)
kammabalena p|rateva. TenÈha “kÈkoÄagaÓÈ samecca, sa~gamma khÈdanti

viphandamÈnan”ti.
Puna sÈ manussalokaÑ paccÈnayanÈya yÈcanÈdivasena taÑ taÑ
vippalapi. Tena vuttaÑ–
877. “SÈdhu kho maÑ paÔinetha, kÈhÈmi kusalaÑ bahuÑ.

DÈnena samacariyÈya, saÑyamena damena ca.
YaÑ katvÈ sukhitÈ honti, na ca pacchÈnutappare”ti.
Puna nirayapÈlÈ–
878. “Pure tuvaÑ pamajjitvÈ, idÈni paridevasi.

SayaÑ katÈnaÑ kammÈnaÑ, vipÈkaÑ anubhossasÊ”ti–
ÈhaÑsu. Puna sÈ Èha–
879. “Ko devalokato manussalokaÑ,

GantvÈna puÔÔho me evaÑ vadeyya.
NikkhittadaÓÉesu dadÈtha dÈnaÑ,
AcchÈdanaÑ seyyamathannapÈnaÑ1.
Na hi maccharÊ rosako pÈpadhammo,
Sagg|pagÈnaÑ labhati sahabyataÑ.
880. SÈhaÑ n|na ito gantvÈ, yoniÑ laddhÈna mÈnusiÑ.

VadaÒÒ| sÊlasampannÈ, kÈhÈmi kusalaÑ bahuÑ.
DÈnena samacariyÈya, saÑyamena damena ca.
881. ŒrÈmÈni ca ropissaÑ, dugge sa~kamanÈni ca.

PapaÒca udapÈnaÒca, vippasannena cetasÈ.


Na ca dÈne pamajjissaÑ, sÈmaÑ diÔÔhamidaÑ mayÈ”ti.
______________________________________________________________
1. SayanamathannapÈnaÑ (SÊ)
212 KhuddakanikÈya
884. “IccevaÑ vippalapantiÑ, phandamÈnaÑ tato tato.

KhipiÑsu niraye ghore, uddhaÑpÈdaÑ avaÑsiran”ti–
idaÑ sa~gÊtikÈravacanaÑ. Puna sÈ–
885. “AhaÑ pure maccharinÊ ahosiÑ,

ParibhÈsikÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ.
Vitathena ca sÈmikaÑ vaÒcayitvÈ,
PaccÈmahaÑ niraye ghorar|pe”ti–
osÈnagÈthamÈha. Tattha “ahaÑ pure maccharinÊ”ti gÈthÈ niraye nibbattÈya

vuttÈ, itarÈ anibbattÈya evÈti veditabbÈ. SesaÑ suviÒÒeyyamevÈti.
Bhikkh| RevatiyÈ yakkhehi gahetvÈ nÊtabhÈvaÑ Bhagavato ÈrocesuÑ.

TaÑ sutvÈ BhagavÈ Èdito paÔÔhÈya imaÑ vatthuÑ kathetvÈ upari vitthÈrena
dhammaÑ desesi, desanÈpariyosÈne bah| sotÈpattiphalÈdÊni pÈpuÓiÑsu.
KÈmaÒcetaÑ RevatÊpaÔibaddhÈya kathÈya yebhuyyabhÈvato
“RevatÊvimÈnan”ti voharÊyati, yasmÈ pana RevatÊ vimÈnadevatÈ na hoti,
Nandiyassa pana devaputtassa vimÈnÈdisampattipaÔisaÑyuttaÒcetaÑ, tasmÈ
purisavimÈnesveva sa~gahaÑ Èropitanti daÔÔhabbaÑ.
RevatÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. ChattamÈÓavakavimÈnavaÓÓanÈ
Yo vadataÑ pavaro manujes|ti ChattamÈÓavakavimÈnaÑ. Tassa kÈ

uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena
SetabyÈyaÑ aÒÒatarassa brÈhmaÓassa kicchÈladdho putto Chatto nÈma
brÈhmaÓamÈÓavo ahosi. So vayappatto pitarÈ pesito ukkaÔÔhaÑ gantvÈ
brÈhmaÓassa PokkharasÈtissa santike medhÈvitÈya analasatÈya ca na
cireneva mante vijjÈÔÔhÈnÈni ca uggahetvÈ brÈhmaÓasippe nipphattiÑ patto.
So ÈcariyaÑ abhivÈdetvÈ “mayÈ tumhÈkaÑ santike
sippaÑ sikkhitaÑ, kiÑ vo garudakkhiÓaÑ1 demÊ”ti Èha. Œcariyo

“garudakkhiÓÈ nÈma antevÈsikassa vibhavÈnur|pÈ,
kahÈpaÓasahassamÈnehÊ”ti Èha. ChattamÈÓavo ÈcariyaÑ abhivÈdetvÈ
SetabyaÑ gantvÈ mÈtÈpitaro vanditvÈ tehi abhinandiyamÈno
katapaÔisanthÈro tamatthaÑ pitu ÈrocetvÈ “detha me dÈtabbayuttakaÑ,
ajjeva datvÈ ÈgamissÈmÊ”ti Èha. TaÑ mÈtÈpitaro “tÈta ajja vikÈlo, sve
gamissasÊ”ti vatvÈ kahÈpaÓe nÊharitvÈ bhaÓÉikaÑ bandhÈpetvÈ ÔhapesuÑ.
CorÈ taÑ pavattiÑ ÒatvÈ ChattamÈÓavakassa gamanamagge aÒÒatarasmiÑ
vanagahane nilÊnÈ acchiÑsu “mÈÓavaÑ mÈretvÈ kahÈpaÓe gaÓhissÈmÈ”ti.
BhagavÈ pacc|sasamaye mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya lokaÑ
volokento ChattamÈÓavakassa saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈnaÑ, corehi
mÈritassa devaloke nibbattiÑ, tato saha vimÈnena Ègatassa tattha
sannipatitaparisÈya ca dhammÈbhisamayaÑ disvÈ paÔhamatarameva gantvÈ
mÈÓavakassa gamanamagge aÒÒatarasmiÑ rukkham|le nisÊdi. MÈÓavo
ÈcariyadhanaÑ gahetvÈ Setabyato ukkaÔÔhÈbhimukho gacchanto
antarÈmagge BhagavantaÑ nisinnaÑ disvÈ upasa~kamitvÈ aÔÔhÈsi. “KuhiÑ
gamissasÊ”ti BhagavatÈ vutto “UkkaÔÔhaÑ bho Gotama gamissÈmi mayhaÑ
Ècariyassa PokkharasÈtissa garudakkhiÓaÑ dÈtun”ti Èha. Atha BhagavÈ
“jÈnÈsi pana tvaÑ mÈÓava tÊÓi saraÓÈni paÒca sÊlÈnÊ”ti vatvÈ tena “nÈhaÑ
jÈnÈmi, kimatthiyÈni panetÈni kÊdisÈni cÈ”ti vutte “idamÊdisan”ti
saraÓagamanassa sÊlasamÈdÈnassa ca phalÈnisaÑsaÑ vibhÈvetvÈ “uggaÓhÈhi
tÈva mÈÓavaka saraÓagamanavidhin”ti vatvÈ “sÈdhu uggaÓhissÈmi, kathetha
bhante BhagavÈ”ti tena yÈcito tassa ruciyÈ anur|paÑ gÈthÈbandhavasena
saraÓagamanavidhiÑ dassento–
886. “Yo vadataÑ pavaro manujesu,

SakyamunÊ BhagavÈ katakicco.
PÈragato balaviriyasama~gÊ,
TaÑ SugataÑ saraÓatthamupehi.
______________________________________________________________
1. GurudakkhiÓaÑ (SÊ, I)
214 KhuddakanikÈya
887. RÈgavirÈgamanejamasokaÑ,
Dhammamasa~khatamappaÔik|laÑ.
MadhuramimaÑ paguÓaÑ suvibhattaÑ,
DhammamimaÑ saraÓatthamupehi.
888. Yattha ca dinna mahapphalamÈhu,

Cat|su sucÊsu purisayugesu.
AÔÔha ca puggala dhammadasÈ te,
SaÑghamimaÑ saraÓatthamupehÊ”ti–
tisso gÈthÈyo abhÈsi.
886. Tattha yoti aniyamitavacanaÑ, tassa “tan”ti iminÈ niyamanaÑ

veditabbaÑ. Vadatanti vadantÈnaÑ. Pavaroti seÔÔho, kathikÈnaÑ uttamo
vÈdÊvaroti attho. Manujes|ti ukkaÔÔhaniddeso yathÈ “SatthÈ
devamanussÈnan”ti. BhagavÈ pana devamanussÈnampi brahmÈnampi
sabbesampi sattÈnaÑ pavaroyeva, Bhagavato ca carimabhave manussesu
uppannatÈya vuttaÑ “manujes|”ti. TenevÈha “SakyamunÊ”ti.
SakyakulappasutatÈya Sakyo, kÈyamoneyyÈdÊhi samannÈgatato anavasesassa
ca Òeyyassa munanato muni cÈti Sakyamuni. BhÈgyavantatÈdÊhi cat|hi
kÈraÓehi BhagavÈ. Cat|hi maggehi kÈtabbassa pariÒÒÈdipabhedassa
soÄasavidhassa kiccassa katattÈ nipphÈditattÈ katakicco. PÈraÑ sakkÈyassa
paratÊraÑ nibbÈnaÑ gato sayambhuÒÈÓena adhigatoti pÈragato. Asadisena
kÈyabalena, anaÒÒasÈdhÈraÓena ÒÈÓabalena,
catubbidhasammappadhÈnavÊriyena ca samannÈgatattÈ balaviriyasama~gÊ.
SobhanagamanattÈ, sundaraÑ ÔhÈnaÑ gatattÈ, sammÈ gatattÈ, sammÈ ca
gaditattÈ Sugato. TaÑ SugataÑ SammÈsambuddhaÑ saraÓatthaÑ saraÓÈya
parÈyaÓÈya apÈyadukkhavaÔÔadukkhaparittÈÓÈya upehi upagaccha, ajja
paÔÔhÈya ahitanivattanena hitasaÑvaÉÉhanena “ayaÑ me BhagavÈ saraÓaÑ
tÈÓaÑ leÓaÑ parÈyaÓaÑ gati paÔisaraÓan”ti bhaja seva, evaÑ jÈnÈhi vÈ
bujjhass|ti attho.
887. RÈgavirÈganti ariyamaggamÈha. Tena hi ariyÈ

anÈdikÈlabhÈvitampi rÈgaÑ virajjenti. Anejamasokanti ariyaphalaÑ. TaÑ hi
ejÈsa~khÈtÈya taÓhÈya avasiÔÔhÈnaÒca sokanimittÈnaÑ kilesÈnaÑ sabbaso
paÔippassambhanato “anejaÑ asokan”ti ca vuccati. Dhammanti

sabhÈvadhammaÑ. SabhÈvato1 gahetabbadhammo hesa yadidaÑ
maggaphalanibbÈnÈni, na pariyattidhammo viya paÒÒattidhammavasena.
Dhammanti vÈ paramatthadhammaÑ, nibbÈnanti attho. Samecca sambhuyya
paccayehi kataÑ sa~khataÑ, na sa~khatanti asa~khataÑ, tadeva nibbÈnaÑ.
Natthi ettha kiÒcipi paÔik|lanti appaÔik|laÑ. SavanavelÈyaÑ
upaparikkhaÓavelÈyaÑ paÔipajjanavelÈyanti sabbadÈpi iÔÔhamevÈti
madhuraÑ. SabbaÒÒutaÒÒÈÓasannissayÈya paÔibhÈnasampadÈya pavattitattÈ
suppavattibhÈvato nipuÓabhÈvato ca paguÓaÑ. Vibhajitabbassa atthassa
khandhÈdivasena kusalÈdivasena uddesÈdivasena ca suÔÔhu vibhajanato
suvibhattaÑ. TÊhipi2 padehi pariyattidhammameva vadati. Teneva hissa
ÈpÈthakÈle viya vimaddanakÈlepi kathentassa viya suÓantassÈpi
sammukhÊbhÈvato ubhatopaccakkhatÈya dassanatthaÑ “iman”ti vuttaÑ.
Dhammanti yathÈvapaÔipajjante apÈyadukkhapÈtato dhÈraÓatthena
dhammaÑ, idaÑ catubbidhassÈpi dhammassa sÈdhÈraÓavacanaÑ.
Pariyattidhammopi hi saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈnamattÈyapi
yathÈvapaÔipattiyÈ apÈyadukkhapÈtato dhÈreti eva3. Imassa ca atthassa
idameva vimÈnaÑ sÈdhakanti daÔÔhabbaÑ. SÈdhÈraÓabhÈvena
yathÈvuttadhammassa paccakkhaÑ katvÈ dassento puna “iman”ti Èha.
888. YatthÈti yasmiÑ ariyasaÑghe. Dinnanti pariccattaÑ

annÈdideyyadhammaÑ. Dinna mahapphalanti gÈthÈsukhatthaÑ
anunÈsikalopo kato. Accantameva kilesÈsucito visujjhanena sucÊsu
“sotÈpanno sotÈpattiphalasacchi kiriyÈya paÔipanno”ti-ÈdinÈ4 vuttesu cat|su
purisayugesu. AÔÔhÈti maggaÔÔhaphalaÔÔhesu yugaÄe akatvÈ visuÑ visuÑ
gahaÓena aÔÔha puggalÈ. GÈthÈsukhatthameva cettha “puggala
dhammadasÈ”ti rassaÑ katvÈ niddeso. DhammadasÈti catusaccadhammassa
nibbÈnadhammassa ca paccakkhato dassanakÈ. DiÔÔhisÊlasÈmaÒÒena
saÑhatabhÈvena saÑghaÑ.
EvaÑ BhagavatÈ tÊhi gÈthÈhi saraÓaguÓasandassanena saddhiÑ
saraÓagamanavidhimhi vutte mÈÓavo taÑtaÑsaraÓaguÓÈnussaraÓamukhena
saraÓagamanavidhino attano hadaye ÔhapitabhÈvaÑ vibhÈvento tassÈ tassÈ
______________________________________________________________
1. SabhÈvabhÈvato (Ka) 2. Cat|hipi (Ka)
3. DhÈretÊti dhammo, evaÑ (SÊ) 4. AÑ 3. 115 piÔÔhe.
216 KhuddakanikÈya
gÈthÈya anantaraÑ “yo vadataÑ pavaro”ti-ÈdinÈ taÑ taÑ gÈthaÑ

paccanubhÈsi. EvaÑ paccanubhÈsitvÈ Ôhitassa paÒca sikkhÈpadÈni sar|pato
phalÈnisaÑsato ca vibhÈvetvÈ tesaÑ samÈdÈnavidhiÑ kathesi. So tampi
suÔÔhu upadhÈretvÈ pasannamÈnaso “handÈhaÑ BhagavÈ gamissÈmÊ”ti vatvÈ
ratanattayaguÓaÑ anussaranto taÑyeva maggaÑ paÔipajji. BhagavÈpi “alaÑ
imassa ettakaÑ kusalaÑ devalok|papattiyÈ”ti Jetavanameva agamÈsi.
MÈÓavassa pana pasannacittassa ratanattayaguÓaÑ sallakkhaÓavasena
“saraÓaÑ upemÊ”ti pavattacittuppÈdatÈya saraÓesu ca, BhagavatÈ
vuttanayena paÒcannaÑ sÊlÈnaÑ adhiÔÔhÈnena sÊlesu ca patiÔÔhitassa teneva
nayena ratanattayaguÓe anussarantasseva gacchantassa corÈ magge
pariyuÔÔhiÑsu. So te agaÓetvÈ ratanattayaguÓe anussarantoyeva gacchati.
TaÒceko coro gumbantaraÑ upanissÈya Ôhito visapÊtena sarena1 sahasÈva
vijjhitvÈ jÊvitakkhayaÑ pÈpetvÈ kahÈpaÓabhaÓÉikaÑ gahetvÈ attano
sahÈyehi saddhiÑ pakkÈmi. MÈÓavo pana kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane
tiÑsayojanike kanakavimÈne suttappabuddho viya accharÈsahassaparivuto
saÔÔhisakaÔabhÈrÈla~kÈrapaÔimaÓÉitattabhÈvo nibbatti, tassa vimÈnassa ÈbhÈ
sÈtirekÈni vÊsatiyojanÈni pharitvÈ tiÔÔhati.
Atha mÈÓavaÑ kÈlakataÑ disvÈ SetabyagÈmavÈsino manussÈ SetabyaÑ
gantvÈ tassa mÈtÈpit|naÑ UkkaÔÔhagÈmavÈsino ca UkkaÔÔhaÑ gantvÈ
brÈhmaÓassa PokkharasÈtissa kathesuÑ. TaÑ sutvÈ tassa mÈtÈpitaro
ÒÈtimittÈ brÈhmaÓo ca PokkharasÈti saparivÈrÈ assumukhÈ rodamÈnÈ taÑ
padesaÑ agamaÑsu, yebhuyyena SetabyavÈsino ca UkkaÔÔhavÈsino ca
IcchÈna~galavÈsino ca sannipatiÑsu, mahÈsamÈgamo ahosi. Atha
mÈÓavassa mÈtÈpitaro maggassa avid|re citakaÑ sajjetvÈ sarÊrakiccaÑ2
kÈtuÑ ÈrabhiÑsu.
Atha BhagavÈ cintesi “mayi gate ChattamÈÓavo maÑ vandituÑ
Ègamissati, ÈgataÒca taÑ katakammaÑ kathÈpento kammaphalaÑ
paccakkhaÑ kÈretvÈ dhammaÑ desessÈmi, evaÑ mahÈjanassa
dhammÈbhisamayo bhavissatÊ”ti. CintetvÈ mahatÈ bhikkhusaÑghena
saddhiÑ taÑ padesaÑ upagantvÈ aÒÒatarasmiÑ
______________________________________________________________
1. NisitavisapÊtena sÈyakena (SÊ), nisitavisapÊtena sarena (I) 2. SarÊrasakkÈraÑ (SÊ)
rukkham|le nisÊdi chabbaÓÓabuddharaÑsiyo vissajjento. Atha

ChattamÈÓavadevaputtopi attano sampattiÑ paccavekkhitvÈ tassÈ kÈraÓaÑ
upadhÈrento saraÓagamanaÒca sÊlasamÈdÈnaÒca disvÈ vimhayajÈto
Bhagavati saÒjÈtapasÈdabahumÈno “idÈnevÈhaÑ gantvÈ BhagavantaÒca
bhikkhusaÑghaÒca vandissÈmi, ratanattayaguÓe ca mahÈjanassa pÈkaÔe
karissÈmÊ”ti kataÒÒutaÑ nissÈya sakalaÑ taÑ araÒÒapadesaÑ ekÈlokaÑ
karonto saha vimÈnena ÈgantvÈ vimÈnato oruyha mahatÈ parivÈrena
saddhiÑ dissamÈnar|po upasa~kamitvÈ Bhagavato pÈdesu sirasÈ nipatanto
abhivÈdetvÈ aÒjaliÑ paggayha ekamantaÑ aÔÔhÈsi. TaÑ disvÈ mahÈjano “ko
nu kho ayaÑ devo vÈ brahmÈ vÈ”ti acchariyabbhutajÈto upasa~kamitvÈ
BhagavantaÑ parivÈresi. BhagavÈ tena katapuÒÒakammaÑ pÈkaÔaÑ
kÈtuÑ–
889. “Na tathÈ tapati nabhe s|riyo,

Cando ca na bhÈsati na phusso.
YathÈ atulamidaÑ mahappabhÈsaÑ,
Ko nu tvaÑ tidivÈ mahiÑ upÈgÈ.
890. Chindati raÑsÊ pabha~karassa,

SÈdhikavÊsatiyojanÈni ÈbhÈ.
Rattimapi yathÈ divaÑ karoti,
ParisuddhaÑ vimalaÑ subhaÑ vimÈnaÑ.
891. BahupadumavicitrapuÓÉarÊkaÑ,
VokiÓÓaÑ kusumehi nekacittaÑ.
ArajavirajahemajÈlachannaÑ,
ŒkÈse tapati yathÈpi s|riyo.
892. RattambarapÊtavÈsasÈhi,
Agarupiya~gucandanussadÈhi.
KaÒcanatanusannibhattacÈhi,
Parip|raÑ gaganaÑva tÈrakÈhi.
218 KhuddakanikÈya
893. NaranÈriyo bahuketthanekavaÓÓÈ,

Kusumavibh|sitÈbharaÓettha sumanÈ.
AnilapamuÒcitÈ1 pavanti surabhiÑ,
TapaniyavitatÈ suvaÓÓachannÈ2.
894. Kissa saÑyamassa3 ayaÑ vipÈko,

KenÈsi kammaphalenidh|papanno.
YathÈ ca te adhigatamidaÑ vimÈnaÑ,
TadanupadaÑ avacÈsi i~gha puÔÔho”ti–
taÑ devaputtaÑ paÔipucchi.
889. Tattha tapatÊti dippati. Nabheti ÈkÈse. Phussoti phussatÈrakÈ.

Atulanti anupamaÑ, appamÈÓaÑ vÈ. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ idaÑ tava
vimÈnaÑ anupamaÑ appamÈÓaÑ pabhassarabhÈvena tato eva
mahappabhÈsaÑ ÈkÈse dippati, na tathÈ tÈrakar|pÈni dippanti, na cando, tÈni
tÈva tiÔÔhantu, nÈpi s|riyo dippati, evaÑbh|to ko nu tvaÑ devalokato imaÑ
bh|mipadesaÑ upagato, taÑ pÈkaÔaÑ katvÈ imassa mahÈjanassa kathehÊti.
890. ChindatÊti vicchindati, pavattituÑ adento paÔihanatÊti4 attho.

RaÑsÊti rasmiyo. Pabha~karassÈti s|riyassa. Tassa ca vimÈnassa pabhÈ
samantato paÒcavÊsati yojanÈni pharitvÈ tiÔÔhati. TenÈha
“sÈdhikavÊsatiyojanÈni ÈbhÈ”ti. Rattimapi yathÈ divaÑ karotÊti attano
pabhÈya andhakÈraÑ vidhamantaÑ rattibhÈgampi divasabhÈgaÑ viya karoti.
Parisamantato5 anto ceva bahi ca suddhatÈya parisuddhaÑ. Sabbaso
malÈbhÈvena vimalaÑ. SundaratÈya subhaÑ.
891. BahupadumavicitrapuÓÉarÊkanti bahuvidharattakamalaÒceva

vicittavaÓÓasetakamalaÒca. SetakamalaÑ padumaÑ, rattakamalaÑ
puÓÉarÊkanti vadanti. VokiÓÓaÑ kusumehÊti aÒÒehi ca nÈnÈvidhehi
pupphehi samokiÓÓaÑ.
______________________________________________________________
1. AnilapamuccitÈ (I) 2. SuvaÓÓacchÈdanÈ (SÊ)
3. Samadamassa (SÊ) 4. PaÔihantÊti (SÊ) 5. Parito (SÊ)
nekacittanti mÈlÈkammalatÈkammÈdinÈnÈvidhavicittaÑ.
ArajavirajahemajÈlachannanti sayaÑ apagatarajaÑ virajena niddosena
kaÒcanajÈlena chÈditaÑ.
892. RattambarapÊtavÈsasÈhÊti rattavatthÈhi ceva pÊtavatthÈhi ca. EkÈ hi

rattaÑ dibbavatthaÑ nivÈsetvÈ pÊtaÑ uttariyaÑ karoti, aparÈ pÊtaÑ
nivÈsetvÈ rattaÑ uttariyaÑ karoti. TaÑ sandhÈya vuttaÑ
“rattambarapÊtavÈsahÈhÊ”ti. Agarupiya~gucandanussadÈhÊti agarugandhena
piya~gumÈlÈhi candanagandhehi ca ussadÈhi,
ussannadibbÈgarugandhÈdikÈhÊti attho. KaÒcanatanusannibhattacÈhÊti
kanakasadisasukhumacchavÊhi. Parip|ranti tahaÑ tahaÑ vicarantÊhi
sa~gÊtipasutÈhi ca paripuÓÓaÑ.
893. BahuketthÈti bahukÈ ettha. AnekavaÓÓÈti nÈnÈr|pÈ.

Kusumavibh|sitÈbharaÓÈti visesato surabhivÈyanatthaÑ dibbakusumehi
ala~katadibbÈbharaÓÈ. EtthÈti etasmiÑ vimÈne. SumanÈti sundaramanÈ
pamuditacittÈ. AnilapamuÒcitÈ pavanti surabhinti anilena
pamuÒcitagandhÈnaÑ pupphÈnaÑ vÈyunÈ vimuttapattapuÔaÑ viya
vibandhatÈya1 vikasitatÈya ca sugandhaÑ pavÈyanti. “Anilapadh|pitÈ”tipi
paÔhanti, vÈtena mandaÑ ÈvuyhamÈnÈ hemamayapupphÈti2 attho.
KanakacÊrakÈdÊhi veÓi-ÈdÊsu otatatÈya tapaniyavitatÈ. Yebhuyyena
kaÒcanÈbharaÓehi acchÈditasarÊratÈya suvaÓÓachannÈ. NaranÈriyoti
devaputtÈ devadhÊtaro ca bahukÈ ettha tava vimÈneti dasseti.
894. I~ghÈti codanatthe nipÈto puÔÔhoti pucchito imassa mahÈjanassa

kammaphalapaccakkhabhÈvÈyÈti3 adhippÈyo.
Tato devaputto imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
895. “Sayamidha4 pathe samecca mÈÓavena,

SatthÈ’nusÈsi anukampamÈno.
Tava ratanavarassa dhammaÑ sutvÈ,
karissÈmÊti ca bravittha chatto.
______________________________________________________________
1. VimuttapattapuÔagandhatÈya (Ka) 2. Œdh|yamÈnahemamayapupphÈti (SÊ)
3. KammaphalaÑ paccakkhaÑ katheyyÈsÊti (Ka)
4. Yamidha (SÊ, I)
220 KhuddakanikÈya
896. JinavarapavaraÑ upehi saraÓaÑ,

DhammaÒcÈpi tatheva bhikkhusaÑghaÑ.
Noti paÔhamaÑ avoca’haÑ bhante,
PacchÈ te vacanaÑ tathevakÈsiÑ.
897. MÈ ca pÈÓavadhaÑ vividhaÑ carassu asuciÑ,

Na hi pÈÓesu asaÒÒataÑ avaÓÓayiÑsu sappaÒÒÈ.
898. MÈ ca parajanassa rakkhitampi,

ŒdÈtabba’mamaÒÒitho1 adinnaÑ.
899. MÈ ca parajanassa rakkhitÈyo,

ParabhariyÈ agamÈ anariyametaÑ.
900. MÈ ca vitathaÑ aÒÒathÈ abhÈÓi,

Na hi musÈvÈdaÑ avaÓÓayiÑsu sappaÒÒÈ.
901. Yena ca purisassa apeti saÒÒÈ,

TaÑ majjaÑ parivajjayassu sabbaÑ.
902. SvÈhaÑ idha paÒca sikkhÈ karitvÈ,

PaÔipajjitvÈ TathÈgatassa dhamme.
Dvepatha’magamÈsiÑ coramajjhe,
Te maÑ tattha vadhiÑsu bhogahesu.
______________________________________________________________
1. MamaÒÒittha (SÊ, I)
903. EttakamidaÑ anussarÈmi kusalaÑ,

Tato paraÑ na me vijjati aÒÒaÑ.
Tena sucaritena kammunÈhaÑ1,
Uppanno tidivesu kÈmakÈmÊ.
904. Passa khaÓamuhuttasaÒÒamassa,

AnudhammappaÔipattiyÈ vipÈkaÑ.
Jalamiva yasasÈ samekkhamÈnÈ,
BahukÈmaÑ pihayanti hÊnakammÈ.
905. Passa katipayÈya desanÈya,

SugatiÒcamhi gato sukhaÒca patto.
Ye ca te satataÑ suÓanti dhammaÑ,
MaÒÒe te amataÑ phusanti khemaÑ.
906. Appampi kataÑ mahÈvipÈkaÑ,

VipulaÑ hoti2 TathÈgatassa dhamme.
Passa katapuÒÒatÈya chatto,
ObhÈseti pathaviÑ yathÈpi s|riyo.
907. KimidaÑ kusalaÑ kimÈcarema,

Icceke hi samecca mantayanti.
Te mayaÑ punareva laddha mÈnusattaÑ,
PaÔipannÈ viharemu sÊlavanto.
908. BahukÈro anukampako ca satthÈ,

Iti me sati agamÈ divÈ divassa.
SvÈhaÑ upagatomhi saccanÈmaÑ,
Anukampassu punapi suÓemu3 dhammaÑ.
909. Ye cidha4 pajahanti kÈmarÈgaÑ,

BhavarÈgÈnusayaÒca pahÈya mohaÑ.
Na ca te puna mupenti gabbhaseyyaÑ,
ParinibbÈnagatÈ hi sÊtibh|tÈ”ti.
______________________________________________________________
1. KammanÈhaÑ (SÊ) 2. VipulaÑ phalaÑ (Ka) 3. SuÓoma (SÊ) 4. Yedha (SÊ, I)
222 KhuddakanikÈya
895. Tattha sayamidha pathe samecca mÈÓavenÈti idha imasmiÑ pathe

mahÈmagge sayameva upagatena mÈÓavena brÈhmaÓakumÈrena samecca
samÈgantvÈ. DiÔÔhadhammikasamparÈyikaparamatthehi sattÈnaÑ
yathÈrahamanusÈsanato SatthÈ BhagavÈ tvaÑ yaÑ mÈÓavaÑ
yathÈdhammaÑ anusÈsi anukampamÈno anuggaÓhanto, tava ratanavarassa
aggaratanassa SammÈsambuddhassa taÑ dhammaÑ sutvÈ iti evaÑ
karissÈmi yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjissÈmÊti so chatto chattanÈmako mÈÓavo
bravittha kathesÊti padayojanÈ.
896. EvaÑ yathÈpucchitaÑ kammaÑ kÈraÓato dassetvÈ idÈni taÑ

sar|pato vibhÈgato ca dassento SatthÈrÈ samÈdapitabhÈvaÑ attanÈ ca tattha
pacchÈ patiÔÔhitabhÈvaÑ dassetuÑ “jinavarapavaran”ti-ÈdimÈha. Tattha noti
paÔhamaÑ avocahaÑ bhanteti bhante BhagavÈ “saraÓagamanaÑ jÈnÈsÊ”ti
tayÈ vutto “no”ti na “jÈnÈmÊ”ti paÔhamaÑ avocaÑ ahaÑ. PacchÈ te vacanaÑ
tathevakÈsinti pacchÈ tayÈ vuttaÑ kathaÑ1 parivattento tava vacanaÑ
tatheva akÈsiÑ paÔipajjiÑ, tÊÓipi saraÓÈni upagacchinti attho.
897. Vividhanti uccÈvacaÑ, appasÈvajjaÑ mahÈsÈvajjaÒcÈti attho. MÈ

carass|ti mÈ akÈsi. Asucinti kilesÈsucimissatÈya na suciÑ. PÈÓesu
asaÒÒatanti pÈÓaghÈtato avirataÑ. Na hi avaÓÓayiÑs|ti na hi vaÓÓayanti.
PaccuppannakÈlatthe hi idaÑ atÊtakÈlavacanaÑ. Atha vÈ “avaÓÓayiÑs|”ti
ekadesena sakalassa kÈlassa upalakkhaÓaÑ, tasmÈ yathÈ na vaÓÓayiÑsu
atÊtamaddhÈnaÑ, evaÑ etarahipi na vaÓÓayanti, anÈgatepi na vaÓÓayissantÊti
vuttaÑ hoti.
898-900. Parajanassa rakkhitanti parapariggahitavatthu. TenÈha

“adinnan”ti. MÈ agamÈti mÈ ajjhÈcari. Vitathanti atathaÑ, musÈti attho.
AÒÒathÈti aÒÒathÈva, vitathasaÒÒÊ evaÑ vitathanti jÈnanto evaÑ mÈ bhaÓÊti
attho.
______________________________________________________________
1. GÈthaÑ (SÊ)
901. YenÈti yena majjena, pÊtenÈti adhippÈyo. ApetÊti vigacchati.

SaÒÒÈti dhammasaÒÒÈ, lokasaÒÒÈ eva vÈ. Sabbanti anavasesaÑ, bÊjato
paÔÔhÈyÈti attho.
902. SvÈhanti so tadÈ ChattamÈÓavabh|to ahaÑ. Idha imasmiÑ

maggapadese, imasmiÑ vÈ1 tava sÈsane. TenÈha “TathÈgatassa dhamme”ti.
PaÒca sikkhÈti paÒca sÊlÈni. KaritvÈti ÈdiyitvÈ, adhiÔÔhÈyÈti attho.
Dvepathanti dvinnaÑ gÈmasÊmÈnaÑ vemajjhabh|taÑ pathaÑ,
sÊmantarikapathanti attho. Teti te corÈ. TatthÈti sÊmantarikamagge.
Bhogahet|ti ÈmisakiÒcikkhanimittaÑ.
903. Tato yathÈvuttakusalato paraÑ upari aÒÒaÑ kusalaÑ na vijjati na

upalabbhati, yamahaÑ anussareyyanti attho. KÈmakÈmÊti
yathicchitakÈmaguÓasama~gÊ.
904. KhaÓamuhuttasaÒÒamassÈti khaÓamuhuttamattaÑ2 pavattasÊlassa.

AnudhammappaÔipattiyÈti yathÈdhigatassa phalassa anur|padhammaÑ
paÔipajjamÈnassa BhagavÈ passa, tuyhaÑ ovÈdadhammassa vÈ anur|pÈya
dhammapaÔipattiyÈ vuttaniyÈmeneva saraÓagamanassa sÊlasamÈdÈnassa cÈti
attho. Jalamiva yasasÈti iddhiyÈ parivÈrasampattiyÈ ca jalantaÑ viya.
SamekkhamÈnÈti passantÈ. BahukÈti bahavo. PihayantÊti “kathaÑ nu kho
mayaÑ edisÈ bhaveyyÈmÈ”ti patthenti. HÊnakammÈti3 mama sampattito
nihÊnabhogÈ.
905. KatipayÈyÈti appikÈya. Yeti ye bhikkh| ceva upÈsakÈdayo ca. Ca-

saddo byatireke. Teti tava. Satatanti divase divase.
906. Vipulanti uÄÈraphalaÑ vipulÈnubhÈvaÑ. TathÈgatassa dhammeti

TathÈgatassa sÈsane ovÈde ÔhatvÈ katanti yojanÈ. EvaÑ anuddesikavasena
vuttamevatthaÑ atthuddesikavasena dassento “passÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha
passÈti BhagavantaÑ vadati, attÈnameva vÈ aÒÒaÑ viya va katvÈ vadati.
______________________________________________________________
1. Idha vÈ imasmiÑ (SÊ, I) 2. KhaÓaÑ muhuttaÑ (SÊ, I) 3. HÊnakÈmÈti (SÊ)
224 KhuddakanikÈya
907. KimidaÑ kusalaÑ kimÈcaremÈti kusalaÑ nÈmetaÑ kiÑsabhÈvaÑ

kÊdisaÑ, kathaÑ vÈ taÑ ÈcareyyÈma. Icceke hi samecca mantayantÊti
evameke samecca samÈgantvÈ pathaviÑ parivattentÈ viya sineruÑ
ukkhipantÈ viya ca sudukkaraÑ katvÈ mantayanti vicÈrenti, mayaÑ pana
akiccheneva punapi kusalaÑ ÈcareyyÈmÈti adhippÈyo. TenevÈha “mayan”ti-
Èdi.
908. BahukÈroti bah|pakÈro, mahÈ-upakÈro vÈ. Anukampakoti

kÈruÓiko. Ma-kÈro padasandhikaro. ItÊti evaÑ, Bhagavato attani
paÔipannÈkÈraÑ sandhÈya vadati. Me satÊti mayi sati vijjamÈne, corehi
avadhite evÈti attho. DivÈ divassÈti divasassapi divÈ, kÈlassevÈti attho.
SvÈhanti so ChattamÈÓavabh|to ahaÑ. SaccanÈmanti “BhagavÈ ArahaÑ
SammÈsambuddho”ti-ÈdinÈmehi avitathanÈmaÑ bh|tatthanÈmaÑ.
Anukampass|ti anuggaÓhÈhi. PunapÊti bhiyyopi suÓemu, tava dhammaÑ
suÓeyyÈmayevÈti attho.
EvaÑ devaputto sabbametaÑ kataÒÒutÈbhÈve ÔhatvÈ Satthu
payirupÈsane ca dhammassavane ca atittimeva dÊpento vadati. BhagavÈ
devaputtassa ca tattha sannipatitaparisÈya ca ajjhÈsayaÑ oloketvÈ
anupubbikathaÑ kathesi. Atha nesaÑ kallacittataÑ ÒatvÈ sÈmukkaÑsikaÑ
dhammadesanaÑ pakÈsesi, desanÈpariyosÈne devaputto ceva mÈtÈpitaro
cassa sotÈpattiphale patiÔÔhahiÑsu, mahato ca janakÈyassa
dhammÈbhisamayo ahosi.
909. PaÔhamaphale patiÔÔhito devaputto uparimaggesu attano

garucittÊkÈraÑ, tadadhigamassa ca mahÈnisaÑsataÑ vibhÈvento “ye cidha
pajahanti kÈmarÈgan”ti pariyosÈnagÈthamÈha. Tassattho–ye idha imasmiÑ
sÈsane ÔhitÈ pajahanti anavasesato samucchindanti kÈmarÈgaÑ, na ca te
puna upenti gabbhaseyyaÑ orambhÈgiyÈnaÑ saÒÒojanÈnaÑ
samucchinnattÈ. Ye ca pana pahÈya mohaÑ sabbaso samugghÈtetvÈ
bhavarÈgÈnusayaÒca pajahanti, te puna upenti gabbhaseyyanti vattabbameva
natthi. KasmÈ? ParinibbÈnagatÈ hi sÊtibh|tÈ, te hi uttamapurisÈ
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈnaÑ gatÈ evaÑ idheva

sabbavedayitÈnaÑ sabbapariÄÈhÈnaÑ byantibhÈvena sÊtibh|tÈ.
Iti devaputto attano ariyasotasamÈpannabhÈvaÑ pavedento
anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ desanÈya k|ÔaÑ gahetvÈ BhagavantaÑ
vanditvÈ padakkhiÓaÑ katvÈ bhikkhusaÑghassa apacitiÑ dassetvÈ
mÈtÈpitaro ÈpucchitvÈ devalokameva gato, satthÈpi uÔÔhÈyÈsanÈ gato
saddhiÑ bhikkhusaÑghena, mÈÓavassa pana mÈtÈpitaro brÈhmaÓo
PokkharasÈti sabbo ca mahÈjano BhagavantaÑ anugantvÈ nivatti. BhagavÈ
JetavanaÑ gantvÈ sannipatitÈya parisÈya imaÑ vimÈnaÑ vitthÈrato kathesi,
ChattamÈÓavakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. KakkaÔakarasadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti KakkaÔakarasadÈyakavimÈnaÑ.
Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena
aÒÒataro bhikkhu Èraddhavipassako kaÓÓas|lena pÊÄito akallasarÊratÈya
vipassanaÑ ussukkÈpetuÑ nÈsakkhi, vejjehi vuttavidhinÈ bhesajje katepi
rogo na v|pasami. So Bhagavato etamatthaÑ Èrocesi, athassa BhagavÈ
“kakkaÔakarasabhojanaÑ sappÈyan”ti ÒatvÈ Èha “gaccha tvaÑ bhikkhu
Magadhakhette piÓÉÈya carÈhÊ”ti.
So bhikkhu “dÊghadassinÈ addhÈ kiÒcidiÔÔhaÑ bhavissatÊ”ti cintetvÈ
“sÈdhu bhante”ti Bhagavato paÔissuÓitvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ
pattacÊvaramÈdÈya MagadhakhettaÑ gantvÈ aÒÒatarassa khettapÈlassa kuÔiyÈ
dvÈre piÓÉÈya aÔÔhÈsi. So ca khettapÈlo kakkaÔakarasaÑ sampÈdetvÈ
bhattaÒca pacitvÈ “thokaÑ vissamitvÈ bhuÒjissÈmÊ”ti nisinno theraÑ disvÈ
pattaÑ gahetvÈ kuÔikÈyaÑ nisÊdÈpetvÈ kakkaÔakarasabhattaÑ adÈsi.
Therassa taÑ bhattaÑ thokaÑ bhuttassayeva1 kaÓÓas|laÑ paÔippassambhi,
ghaÔasatena nhÈto viya
______________________________________________________________
1. Bhuttavatoyeva (I)
226 KhuddakanikÈya
ahosi. So sappÈyÈhÈravasena cittaphÈsukaÑ labhitvÈ vipassanÈvasena cittaÑ

abhininnÈmento apariyositeyeva bhojane anavasesato Èsave khepetvÈ
arahatte patiÔÔhÈya khettapÈlaÑ Èha “upÈsaka tava piÓÉapÈtabhojanena
mayhaÑ rogo v|pasanto kÈyacittaÑ kallaÑ jÈtaÑ, tvampi imassa puÒÒassa
phalena vigatakÈyacittadukkho bhavissasÊ”ti vatvÈ anumodanaÑ katvÈ
pakkÈmi.
KhettapÈlo aparena samayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane
dvÈdasayojanike maÓithambhe kanakavimÈne sattasatak|ÔÈgÈrapaÔimaÓÉite
veÄuriyamayagabbhe nibbatti, dvÈre cassa yath|pacitakammasaÑs|cako
muttÈsikkÈgato suvaÓÓakakkaÔako olambamÈno aÔÔhÈsi. AthÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno pubbe vuttanayena tattha gato taÑ disvÈ imÈhi gÈthÈhi
pucchi–
910. “UccamidaÑ MaÓith|ÓaÑ vimÈnaÑ,

Samantato dvÈdasa yojanÈni.
K|ÔÈgÈrÈ sattasatÈ uÄÈrÈ,
VeÄuriyathambhÈ rucakatthatÈ subhÈ.
911. Tatthacchasi pivasi khÈdasi ca,

DibbÈ ca vÊÓÈ pavadanti vagguÑ.
DibbÈ rasÈ kÈmaguÓettha paÒca,
NÈriyo ca naccanti suvaÓÓachannÈ.

913. PucchÈmi taÑ deva mahÈnubhÈva,

Manussabh|to kimakÈsi puÒÒaÑ.
KenÈsi evaÑ jalitÈnubhÈvo,
Sopissa byÈkÈsi, taÑ dassetuÑ–
914. “So devaputto attamano, MoggallÈnena pucchito.

PaÒhaÑ puÔÔho viyÈkÈsi, yassa kammassidaÑ phalan”ti–vuttaÑ.
915. “SatisamuppÈdakaro, dvÈre kakkaÔako Ôhito.

NiÔÔhito jÈtar|passa, sobhati dasapÈdako.


Manussabh|to yamakÈsi puÒÒaÑ.
Tenamhi evaÑ jalitÈnubhÈvo,
910. Tattha uccanti accuggataÑ. MaÓith|Óanti

padumarÈgÈdimaÓimayathambhaÑ. Samantatoti cat|supi passesu.
RucakatthatÈti tassaÑ tassaÑ bh|miyaÑ suvaÓÓaphalakehi atthatÈ.
911. Pivasi khÈdasi cÈti kÈlena kÈlaÑ upayujjamÈnaÑ gandhapÈnaÑ

sudhÈbhojanaÒca sandhÈya vadati. PavadantÊti pavajjanti. DibbÈ rasÈ
kÈmaguÓettha paÒcÈti dibbÈ rasÈ anappasÈ paÒca kÈmaguÓÈ ettha etasmiÑ
tava vimÈne saÑvijjantÊti attho. SuvaÓÓachannÈti hemÈbharaÓavibh|sitÈ.
915. SatisamuppÈdakaroti satuppÈdakaro, yena puÒÒakammena ayaÑ

dibbasampatti mayÈ laddhÈ, tattha satuppÈdassa kÈrako,
“kakkaÔakarasadÈnena ayaÑ tayÈ1 sampatti laddhÈ”ti evaÑ satuppÈdaÑ
karontoti attho. NiÔÔhito jÈtar|passÈti jÈtar|pena siddho jÈtar|pamayo.
EkamekasmiÑ passe paÒca paÒca katvÈ dasa pÈdÈ etassÈti dasapÈdako
dvÈre kakkaÔako Ôhito sobhati, so eva mama puÒÒakammaÑ tÈdisÈnaÑ
mahesÊnaÑ vibhÈveti, na ettha mayÈ vattabbaÑ atthÊti adhippÈyo. TenÈha
“tena me’tÈdiso vaÓÓo”ti-Èdi. SesaÑ vuttanayameva.
KakkaÔakarasadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. MahÈ (I), mayÈ (Ka)
228 KhuddakanikÈya
5. DvÈrapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|Óanti DvÈrapÈlakavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena ca samayena RÈjagahe aÒÒataro
upÈsako cattÈri niccabhattÈni saÑghassa deti, tassa pana gehaÑ pariyante
ÔhitaÑ corabhayena yebhuyyena pihitadvÈrameva hoti. Bhikkh| gantvÈ
kadÈci dvÈrassa pihitattÈ bhattaÑ aladdhÈva paÔigacchanti. UpÈsako
bhariyaÑ Èha “kiÑ bhadde ayyÈnaÑ sakkaccaÑ bhikkhÈ dÊyatÊ”ti. SÈ Èha
“ekesu divasesu ayyÈ nÈgamiÑs|”ti. KiÑ kÈraÓanti. DvÈrassa pihitattÈ
maÒÒeti. TaÑ sutvÈ upÈsako saÑvegappatto hutvÈ ekaÑ purisaÑ
dvÈrapÈlaÑ katvÈ Ôhapesi “tvaÑ ajjato paÔÔhÈya dvÈraÑ rakkhanto nisÊda,
yadÈ ca ayyÈ Ègamissanti, tadÈ te pavesetvÈ paviÔÔhÈnaÑ nesaÑ
pattapaÔiggahaÓa-ÈsanapaÒÒÈpanÈdi sabbaÑ yuttapayuttaÑ jÈnÈhÊ”ti. So
“sÈdh|”ti tathÈ karonto bhikkh|naÑ santike dhammaÑ sutvÈ
uppannasaddho kammaphalaÑ saddahitvÈ saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhahi,
sakkaccaÑ bhikkh| upaÔÔhahi.
AparabhÈge niccabhattadÈyako upÈsako kÈlaÑ katvÈ yÈmesu nibbatti.
DvÈrapÈlo pana sakkaccaÑ bhikkh|naÑ upaÔÔhahitvÈ parassa pariccÈge
veyyÈvaccakaraÓena anumodanena ca TÈvatiÑsesu uppajji. Tassa
dvÈdasayojanikaÑ kanakavimÈnanti-Èdi sabbaÑ KakkaÔakavimÈne
vuttanayeneva veditabbaÑ. PucchÈvissajjanagÈthÈ evamÈgatÈ–



922. So devaputto attamano -pa-

Yassa kammassidaÑ phalaÑ.
923. “DibbaÑ mamaÑ vassasahassamÈyu,

VÈcÈbhigÊtaÑ manasÈ pavattitaÑ.
EttÈvatÈ Ôhassati puÒÒakammo,
Dibbehi kÈmehi sama~gibh|to.

923. Tattha dibbaÑ mamaÑ vassasahassamÈy|ti yasmiÑ devanikÈye

sayaÑ uppanno, tesaÑ TÈvatiÑsadevÈnaÑ ÈyuppamÈÓameva vadati. TesaÑ
hi manussÈnaÑ gaÓanÈya vassasataÑ eko rattidivo, tÈya rattiyÈ tiÑsarattiko
mÈso, tena mÈsena dvÈdasamÈsiko saÑvaccharo, tena saÑvaccharena
sahassasaÑvaccharÈni Èyu, taÑ manussÈnaÑ gaÓanÈya tisso vassakoÔiyo
saÔÔhi ca vassasatasahassÈni honti. VÈcÈbhigÊtanti vÈcÈya abhigÊtaÑ,
“Ègacchantu ayyÈ, idaÑ ÈsanaÑ paÒÒattaÑ, idha nisÊdathÈ”ti-ÈdinÈ, “kiÑ
ayyÈnaÑ sarÊrassa ÈrogyaÑ, kiÑ vasanaÔÔhÈnaÑ phÈsukan”ti-ÈdinÈ
paÔisanthÈravasena ca vÈcÈya kathitamattaÑ. ManasÈ pavattitanti “ime ayyÈ
pesalÈ brahmacÈrino dhammacÈrino”ti-ÈdinÈ cittena pavattitaÑ
pasÈdamattaÑ, na pana mama santakaÑ kiÒci pariccattaÑ atthÊti dasseti.
EttÈvatÈti ettakena evaÑ kathanamattena pasÈdamattenapi. ®hassati
puÒÒakammoti katapuÒÒo nÈma hutvÈ devaloke Ôhassati ciraÑ pavattissati,
tiÔÔhanto ca dibbehi kÈmehi sama~gÊbh|to tasmiÑ devanikÈye devÈnaÑ
valaÒjananiyÈmeneva dibbehi paÒcahi kÈmaguÓehi sama~gÊbh|to
samannÈgato hutvÈ indriyÈni paricÈrento viharatÊti attho. SesaÑ
vuttanayameva.
DvÈrapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
230 KhuddakanikÈya
6. PaÔhamakaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|Óanti KaraÓÊyavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena SÈvatthivÈsÊ eko
upÈsako nhÈnopakaraÓÈni gahetvÈ aciravatiÑ gantvÈ nhatvÈ Ègacchanto
BhagavantaÑ SÈvatthiÑ piÓÉÈya pavisantaÑ1 disvÈ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
evamÈha “bhante kena nimantitÈ”ti. BhagavÈ tuÓhÊ ahosi. So kenaci
animantitabhÈvaÑ ÒatvÈ Èha “adhivÈsetu me bhante BhagavÈ bhattaÑ
anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti. AdhivÈsesi BhagavÈ tuÓhÊbhÈvena. So
BhagavantaÑ attano gehaÑ netvÈ BuddhÈrahaÑ ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ tattha
BhagavantaÑ nisÊdÈpetvÈ paÓÊtena annapÈnena santappesi. BhagavÈ
katabhattakicco tassa anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. SesaÑ
anantaravimÈnasadisaÑ. Tena vuttaÑ–
926. “UccamidaÑ MaÓith|ÓaÑ vimÈnaÑ -pa-



931. KaraÓÊyÈni puÒÒÈni, paÓÉitena vijÈnatÈ.

Sammaggatesu Buddhesu, yattha dinnaÑ mahapphalaÑ.
932. AtthÈya vata me Buddho, araÒÒÈ gÈmamÈgato.

Tattha cittaÑ pasÈdetvÈ, TÈvatiÑs|pago ahaÑ2.

931. Tattha paÓÉitenÈti sappaÒÒena. VijÈnatÈti attano hitÈhitaÑ

jÈnantena. Sammaggates|ti sammÈpaÔipannesu, Buddhes|ti
SammÈsambuddhesu.
______________________________________________________________
1. CarantaÑ (SÊ) 2. AhuÑ (SÊ)
932. AtthÈyÈti hitÈya, vuÉÉhiyÈ vÈ. AraÒÒÈti vihÈrato, JetavanaÑ

sandhÈya vadati. TÈvatiÑs|pagoti TÈvatiÑsadevakÈyaÑ,
TÈvatiÑsabhavanaÑ vÈ uppajjanavasena upagato. SesaÑ vuttanayameva.
KaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
7. DutiyakaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ
SattamavimÈnaÑ ChaÔÔhavimÈnasadisaÑ. KevalaÑ tattha upÈsakena

Bhagavato ÈhÈro dinno, idha aÒÒatarassa therassa. SesaÑ vuttanayameva.
Tena vuttaÑ–




940. KaraÓÊyÈni puÒÒÈni, paÓÉitena vijÈnatÈ.

Sammaggatesu bhikkh|su, yattha dinnaÑ mahapphalaÑ.
232 KhuddakanikÈya
941. AtthÈya vata me bhikkhu, araÒÒÈ gÈmamÈgato.

Tattha cittaÑ pasÈdetvÈ, TÈvatiÑs|pago ahaÑ.

DutiyakaraÓÊyavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. PaÔhamas|civimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti S|civimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena Èyasmato SÈriputtassa
cÊvarakammaÑ kÈtabbaÑ hoti, attho ca hoti s|ciyÈ. So RÈjagahe piÓÉÈya
caranto kammÈrassa gehadvÈre aÔÔhÈsi. TaÑ disvÈ kammÈro Èha “kena
bhante attho”ti. CÊvarakammaÑ kÈtabbaÑ atthi, s|ciyÈ atthoti. KammÈro
pasannamÈnaso katapariyositÈ dve s|ciyo datvÈ “punapi bhante s|ciyÈ atthe
sati mama ÈcikkheyyÈthÈ”ti vatvÈ paÒcapatiÔÔhitena vandi. Thero tassa
anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu
uppajji. Atha ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto taÑ
devaputtaÑ imÈhi gÈthÈhi pucchi–


949. “YaÑ dadÈti na taÑ hoti,

YaÒceva dajjÈ taÒceva seyyo.
S|ci dinnÈ s|cimeva seyyo.

949. Tattha yaÑ dadÈtÊti yÈdisaÑ deyyadhammaÑ dadÈti. Na taÑ hotÊti

tassa tÈdisameva phalaÑ na hoti, atha kho khettasampattiyÈ ca
cittasampattiyÈ ca tato vipulataraÑ uÄÈratarameva phalaÑ hoti. TasmÈ
yaÒceva dajjÈ taÒceva seyyoti yaÑkiÒcideva vijjamÈnaÑ dajjÈ dadeyya,
taÒceva tadeva seyyo, yassa kassaci anavajjassa deyyadhammassa dÈnameva
seyyo, kasmÈ? MayÈ hi s|ci dinnÈ s|cimeva seyyo, s|cidÈnameva mayhaÑ
seyyaÑ jÈtaÑ, yato ayamÊdisÊ sampatti laddhÈti adhippÈyo.
S|civimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. Dutiyas|civimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|Óanti Dutiyas|civimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahavÈsÊ eko
tunnakÈrako vihÈrapekkhako hutvÈ VeÄuvanaÑ gato tattha aÒÒataraÑ
bhikkhuÑ VeÄuvane katas|ciyÈ cÊvaraÑ sibbantaÑ disvÈ s|cigharena
saddhiÑ s|ciyo adÈsi. SesaÑ sabbaÑ vuttanayameva.


957. “AhaÑ manussesu manussabh|to,

PurimajÈtiyÈ manussaloke.

Tassa adÈsahaÑ s|ciÑ, pasanno sehi pÈÓibhi.

TaÑ sabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
Dutiyas|civimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
234 KhuddakanikÈya
10. PaÔhamanÈgavimÈnavaÓÓanÈ
SusukkakhandhaÑ abhiruyha nÈganti NÈgavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayeneva devacÈrikaÑ caranto
TÈvatiÑsabhavanaÑ upagato tattha addasa aÒÒataraÑ devaputtaÑ
sabbasetaÑ mahantaÑ dibbanÈgaÑ abhiruyha mahantena parivÈrena mahatÈ
dibbÈnubhÈvena ÈkÈsena gacchantaÑ, sabbÈ disÈ cando viya s|riyo viya ca
obhÈsayamÈnaÑ. DisvÈ yena so devaputto tenupasa~kami. Atha so
devaputto tato oruyha ÈyasmantaÑ MahÈmoggallÈnaÑ abhivÈdetvÈ aÒjaliÑ
paggayha aÔÔhasi. Atha thero–
961. “SusukkakhandhaÑ abhiruyha nÈgaÑ,

AkÈcinaÑ dantiÑ baliÑ mahÈjavaÑ.
Abhiruyha gajavaraÑ sukappitaÑ,
IdhÈgamÈ vehÈyasaÑ antalikkhe.
962. NÈgassa dantesu duvesu nimmitÈ,

AcchodakÈ paduminiyo suphullÈ.
Padumesu ca t|riyagaÓÈ pavajjare,
ImÈ ca naccanti manoharÈyo.
963. Deviddhipattosi mahÈnubhÈvo,

tassa sampattikittanamukhena katakammaÑ pucchi.
961. Tattha susukkakhandhanti suÔÔhu setakhandhaÑ. KiÒcÈpi tassa

nÈgassa cattÈro pÈdÈ, vatthikosaÑ, mukhappadeso, ubho kaÓÓÈ, vÈladhÊti
ettakaÑ muÒcitvÈ sabbo kÈyo setova, khandhappadesassa pana sÈtisayaÑ
dhavalataratÈya vuttaÑ “susukkakhandhan”ti. NÈganti dibbaÑ hatthinÈgaÑ.
AkÈcinanti
niddosaÑ, sabalalava~katilakÈdichavidosavirahitanti attho. “ŒjÈnÊyan”tipi

PÈÄi, ÈjÈnÊyalakkhaÓ|petanti attho1. Dantinti2 vipularuciradantavantaÑ.
Balinti balavantaÑ mahÈbalaÑ. MahÈjavanti atijavaÑ sÊghagÈmiÑ. Puna
abhiruyhÈti ettha anunÈsikalopo daÔÔhabbo, abhiruyhaÑ ÈrohanÊyanti vuttaÑ
hoti. SesaÑ vuttanayameva.
EvaÑ pana therena puÔÔho devaputto attanÈ katakammaÑ kathento–
965. “AÔÔheva muttapupphÈni, Kassapassa Mahesino.

Th|pasmiÑ abhiropesiÑ, pasanno sehi pÈÓibhi.

imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi.
Tassattho–ahaÑ pubbe KassapasammÈsambuddhassa yojanike
kanakath|pe vaÓÔato muccitvÈ gaccham|le patitÈni aÔÔha muttapupphÈni
labhitvÈ tÈni gahetvÈ p|janavasena pasannacitto hutvÈ abhiropesiÑ p|jesiÑ.
AtÊte kira KassapasammÈsambuddhe parinibbute yojanike kanakath|pe
ca kÈrite saparivÈro KikÊ KÈsirÈjÈ ca nÈgarÈ ca negamÈ ca jÈnapadÈ ca
divase divase pupphap|jaÑ karonti. Tesu tathÈ karontesu pupphÈni
mahagghÈni dullabhÈni ca ahesuÑ. Atheko upÈsako mÈlÈkÈravÊthiyaÑ
vicaritvÈ ekamekena kahÈpaÓena ekamekampi pupphaÑ alabhanto aÔÔha
kahÈpaÓÈni gahetvÈ pupphÈrÈmaÑ gantvÈ mÈlÈkÈraÑ Èha “imehi aÔÔhahi
kahÈpaÓehi aÔÔha pupphÈni dehÊ”ti. Nattha’yyo pupphÈni, sammadeva
upadhÈretvÈ ocinitvÈ dinnÈnÊti. AhaÑ oloketvÈ gaÓhÈmÊti. Yadi evaÑ
ÈrÈmaÑ pavisitvÈ gavesÈhÊti. So pavisitvÈ gavesanto patitÈni aÔÔha pupphÈni
labhitvÈ mÈlÈkÈraÑ Èha “gaÓha tÈta kahÈpaÓÈnÊ”ti. Tava puÒÒena laddhÈni,
nÈhaÑ kahÈpaÓÈni gaÓhÈmÊti Èha. Itaro “nÈhaÑ mudhÈ pupphÈni gahetvÈ
Bhagavato p|jaÑ karissÈmÊ”ti kahÈpaÓÈni tassa purato ÔhapetvÈ pupphÈni
gahetvÈ
______________________________________________________________
1. VuttaÑ hoti (SÊ) 2. Dantinti dantinaÑ (SÊ)
236 KhuddakanikÈya
cetiya~gaÓaÑ gantvÈ pasannacitto p|jaÑ akÈsi. So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ

TÈvatiÑsesu uppajjitvÈ tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ punapi devaloke, punapi
devaloketi evaÑ aparÈparaÑ devesuyeva saÑsaranto tasseva kammassa
vipÈkÈvasesena imasmimpi BuddhuppÈde TÈvatiÑsesuyeva uppajji. TaÑ
sandhÈya heÔÔhÈ vuttaÑ “tattha addasa aÒÒataraÑ devaputtan”ti-Èdi.
TaÑ panetaÑ pavattiÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno manussalokaÑ
ÈgantvÈ Bhagavato Èrocesi. BhagavÈ tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattaparisÈya vitthÈrena dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa
sÈtthikÈ ahosÊti.
NÈgavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. DutiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ
MahantaÑ nÈgaÑ abhiruyhÈti DutiyanÈgavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahe aÒÒataro
upÈsako saddho pasanno paÒcasu sÊlesu patiÔÔhito uposathadivasesu
uposathasÊlaÑ samÈdiyitvÈ purebhattaÑ attano vibhavÈnur|paÑ
bhikkh|naÑ dÈnÈni datvÈ sayaÑ bhuÒjitvÈ suddhavatthanivattho
suddhuttarÈsa~go pacchÈbhattaÑ yebhuyyena aÔÔha pÈnÈni gÈhÈpetvÈ
vihÈraÑ gantvÈ bhikkhusaÑghassa niyyÈdetvÈ BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ
dhammaÑ suÓÈti. EvaÑ so sakkaccaÑ dÈnamayaÑ sÊlamayaÒca bahuÑ
sucaritaÑ upacinitvÈ ito cuto TÈvatiÑsesu uppajji. Tassa puÒÒÈnubhÈvena
sabbaseto mahanto dibbo hatthinÈgo pÈturahosi. So taÑ abhiruyha
mahantena parivÈrena mahantena dibbÈnubhÈvena kÈlena kÈlaÑ
uyyÈnakÊÄaÑ gacchati.
AthekadivasaÑ kataÒÒutÈya codiyamÈno aÉÉharattisamaye taÑ
dibbanÈgaÑ abhiruyha mahatÈ parivÈrena “BhagavantaÑ vandissÈmÊ”ti
devalokato ÈgantvÈ kevalakappaÑ VeÄuvanaÑ obhÈsetvÈ1 hatthikkhandhato
oruyha BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ abhivÈdetvÈ aÒjaliÑ paggayha
ekamantaÑ
______________________________________________________________
1. ObhÈsento (SÊ, I)
aÔÔhÈsi. TaÑ Bhagavato samÊpe Ôhito ÈyasmÈ Va~gÊso Bhagavato anuÒÒÈya

imÈhi gÈthÈhi pucchi–
968. “MahantaÑ nÈgaÑ abhiruyha, sabbasetaÑ gajuttamaÑ.

VanÈ vanaÑ anupariyÈsi, nÈrÊgaÓapurakkhato.
ObhÈsento disÈ sabbÈ, osadhÊ viya tÈrakÈ.

TathÈ pucchito sopi tassa gÈthÈhi eva byÈkÈsi.
971. So devaputto attamano, Va~gÊseneva pucchito.

PaÒhaÑ puÔÔho viyÈkÈsi, yassa kammassidaÑ phalaÑ.

UpÈsako cakkhumato ahosiÑ.
PÈÓÈtipÈtÈ virato ahosiÑ,
973. Amajjapo no ca musÈ abhÈÓiÑ1,

Sakena dÈrena ca tuÔÔho ahosiÑ.
AnnaÒca pÈnaÒca pasannacitto,

Tattha apubbaÑ natthi, sesaÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
DutiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. AbhÈsiÑ (SÊ, I)
238 KhuddakanikÈya
12. TatiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ
Ko nu dibbena yÈnenÈti TatiyanÈgavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane kalandakanivÈpe. Tena samayena tayo
khÊÓÈsavattherÈ gÈmakÈvÈse vassaÑ upagacchiÑsu. Te vutthavassÈ
pavÈretvÈ “BhagavantaÑ vandissÈmÈ”ti RÈjagahaÑ uddissa gacchantÈ
antarÈmagge sÈyaÑ aÒÒatarasmiÑ gÈmake micchÈdiÔÔhikabrÈhmaÓassa
ucchukhettasamÊpaÑ gantvÈ ucchupÈlaÑ pucchiÑsu “Èvuso sakkÈ ajja
RÈjagahaÑ pÈpuÓitun”ti. “Na sakkÈ bhante, ito aÉÉhayojane RÈjagahaÑ,
idheva vasitvÈ sve gacchathÈ”ti Èha. Atthettha koci vasanayoggo ÈvÈsoti.
Natthi bhante, ahaÑ pana vo vasanaÔÔhÈnaÑ jÈnissÈmÊti. TherÈ adhivÈsesuÑ.
So ucch|suyeva yathÈÔhitesu sÈkhÈmaÓÉapÈkÈrena daÓÉakÈni bandhitvÈ
ucchupaÓÓehi chÈdetvÈ heÔÔhÈ palÈlaÑ attharitvÈ ekassa therassa adÈsi,
dutiyassa therassa tÊhi ucch|hi daÓÉakasa~khepena bandhitvÈ tiÓena
chÈdetvÈ heÔÔhÈ ca tiÓasantharaÑ katvÈ adÈsi, itarassa attano kuÔiyaÑ dve
tayo daÓÉake sÈkhÈyo ca nÊharitvÈ cÊvarena paÔicchÈdento cÊvarakuÔiÑ katvÈ
adÈsi. Te tattha vasiÑsu. Atha vibhÈtÈya rattiyÈ kÈlasseva bhattaÑ pacitvÈ
dantakaÔÔhaÒca mukhodakaÒca datvÈ saha ucchurasena bhattaÑ adÈsi.
TesaÑ bhuÒjitvÈ anumodanaÑ katvÈ gacchantÈnaÑ ekekaÑ ucchuÑ adÈsi
“mayhaÑ bhÈgo bhavissatÊ”ti. So thokaÑ maggaÑ there anugantvÈ
nivattanto attano veyyÈvaccaÒca dÈnaÒca Èrabbha uÄÈraÑ pÊtisomanassaÑ
paÔisaÑvedento nivatti.
KhettasÈmiko pana gacchantÈnaÑ bhikkh|naÑ paÔipathena Ègacchanto
bhikkh| pucchi “kuto vo ucchu laddhÈ”ti. UcchupÈlakena dinnÈti. TaÑ
sutvÈ brÈhmaÓo kupito anattamano taÔataÔÈyamÈno kodhÈbhibh|to tassa
piÔÔhito upadhÈvitvÈ muggarena taÑ paharanto ekappahÈreneva jÊvitÈ
voropesi. So attanÈ katapuÒÒakammameva anussaranto1 kÈlaÑ katvÈ
SudhammÈdevasabhÈyaÑ nibbatti, tassa puÒÒÈnubhÈvena sabbaseto
mahanto dibbavaravÈraÓo nibbatti.
______________________________________________________________
1. Samanussaranto (SÊ, I)
UcchupÈlakassa maraÓaÑ sutvÈ tassa mÈtÈpitaro ceva ÒÈtimittÈ ca

assumukhÈ rodamÈnÈ taÑ ÔhÈnaÑ agamaÑsu, sabbe ca gÈmavÈsino
sannipatiÑsu. Tatrassa mÈtÈpitaro sarÊrakiccaÑ kÈtuÑ ÈrabhiÑsu. TasmiÑ
khaÓe so devaputto taÑ dibbahatthiÑ abhiruhitvÈ sabbatÈÄÈvacaraparivuto
paÒca~gikena t|riyena pavajjamÈnena mahantena parivÈrena mahatiyÈ
deviddhiyÈ devalokato ÈgantvÈ tÈya parisÈya dissamÈnar|po ÈkÈse aÔÔhÈsi.
Atha naÑ tattha paÓÉitajÈtiko puriso imÈhi gÈthÈhi tena katapuÒÒakammaÑ
pucchi–
976. “Ko nu dibbena yÈnena, sabbasetena hatthinÈ.

T|riyatÈÄitanigghoso, antalikkhe mahÊyati.
977. DevatÈ nusi Gandhabbo, adu1 Sakko Purindado.

AjÈnantÈ taÑ pucchÈma, kathaÑ jÈnemu taÑ mayan”ti.
Sopissa imÈhi gÈthÈhi etamatthaÑ byÈkÈsi–
978. “NÈmhi devo na Gandhabbo, nÈpi Sakko Purindado.

SudhammÈ nÈma ye devÈ, tesaÑ aÒÒataro ahan”ti.
979. “PucchÈma devaÑ SudhammaÑ, puthuÑ katvÈna aÒjaliÑ.

KiÑ katvÈ mÈnuse kammaÑ, SudhammaÑ upapajjatÊ”ti–
punapi pucchi.
980. “UcchÈgÈraÑ tiÓÈgÈraÑ, vatthÈgÈraÒca yo dade.

TiÓÓaÑ aÒÒataraÑ datvÈ, SudhammaÑ upapajjatÊ”ti–
punapi byÈkÈsi.
976. Tattha t|riyatÈÄitanigghosoti tÈÄitapaÒca~gikadibbat|riyanigghoso

attÈnaÑ uddissa pavajjamÈnadibbat|riyasaddo. Antalikkhe mahÊyatÊti ÈkÈse
ÔhatvÈ ÈkÈsaÔÔheneva mahatÈ parivÈrena p|jÊyati.
______________________________________________________________
1. Œdu (SÊ)
240 KhuddakanikÈya
977. DevatÈ nusÊti devatÈ nu asi, kiÑ nu tvaÑ devosÊti attho.

Gandhabboti GandhabbakÈyikadevo asÊti attho. Adu Sakko Purindadoti
udÈhu pure1 dadÈtÊti “Purindado”ti vissuto Sakko nusi, atha Sakko devarÈjÈ
asÊti attho. Ettha ca satipi SakkagandhabbÈnaÑ devabhÈve tesaÑ visuÑ
gahitattÈ gobalibaddhaÒÈyena tadaÒÒadevavÈcako2 devasaddo daÔÔhabbo.
978. Atha devaputto “vissajjanaÑ nÈma pucchÈsabhÈgena hotÊ”ti tehi

pucchitaÑ DevagandhabbasakkabhÈvaÑ paÔikkhipitvÈ attÈnaÑ Ècikkhanto
“namhi devo na Gandhabbo”ti-ÈdimÈha. Tattha namhi devoti tayÈ Èsa~kito
yo koci devo na homi na Gandhabbo na Sakko, apica kho SudhammÈ nÈma
ye devÈ, tesaÑ aÒÒataro ahaÑ, SudhammÈ devatÈ nÈma
TÈvatiÑsadevanikÈyasseva aÒÒataradevanikÈyo. So kira ucchupÈlo tesaÑ
devÈnaÑ sampattiÑ sutvÈ pageva tattha cittaÑ paÓidhÈya Ôhitoti keci
vadanti.
979. Puthunti mahantaÑ, paripuÓÓaÑ katvÈti attho.

SakkaccakiriyÈdÊpanatthaÑ hetaÑ vuttaÑ.
980. SudhammÈdevayÈnaÑ3 puÔÔho devaputto kakaÓÔakanimittaÑ

vadanto viya diÔÔhamattameva gahetvÈ attanÈ katapuÒÒaÑ Ècikkhanto
“ucchÈgÈran”ti gÈthamÈha. Tattha tiÓÓaÑ aÒÒataraÑ datvÈti yadipi mayÈ
tÊÓi agÈrÈni dinnÈni, tÊsu pana aÒÒatarenÈti ayamatthopi sijjhatÊti
nayaggÈhena devaputto evamÈha. SesaÑ suviÒÒeyyameva.
EvaÑ so tena pucchi tamatthaÑ vissajjetvÈ ratanattayaguÓaÑ pakÈsento
mÈtÈpit|hi saddhiÑ sammodanaÑ katvÈ devalokameva gato. ManussÈ
devaputtassa vacanaÑ sutvÈ Bhagavati bhikkhusaÑghe ca
saÒjÈtapasÈdabahumÈnÈ bahuÑ dÈn|pakaraÓaÑ sajjetvÈ sakaÔÈnaÑ p|retvÈ
VeÄuvanaÑ gantvÈ Buddhappamukhassa bhikkhusaÑghassa mahÈdÈnaÑ
datvÈ Satthu taÑ pavattiÑ ÈrocayiÑsu. SatthÈ taÑ pucchÈvissajjanaÑ
tatheva vatvÈ tameva atthaÑ aÔÔhuppattiÑ
______________________________________________________________
1. Pure pure (SÊ) 2. TadaÒÒavÈcako (I) 3. SudhammÈdevakÈyÈnaÑ (Ka)
katvÈ vitthÈrena dhammaÑ desetvÈ te saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈpesi. Te

ca patiÔÔhitasaddhÈ BhagavantaÑ vanditvÈ attano gÈmaÑ upagantvÈ
ucchupÈlassa mataÔÔhÈne vihÈraÑ kÈrayiÑs|ti.
TatiyanÈgavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
13. C|ÄarathavimÈnavaÓÓanÈ
DaÄhadhammÈ nisÈrassÈti C|ÄarathavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
Bhagavati parinibbute dhÈtuvibhÈgaÑ katvÈ tattha tattha Satthu th|pesu
patiÔÔhÈpiyamÈnesu MahÈkassapattherappamukhesu dhammaÑ sa~gÈyituÑ
uccinitvÈ gahitesu sÈvakesu yÈva vass|pagamanÈ veneyyÈpekkhÈya1 attano
attano parisÈya saddhiÑ tattha tattha vasantesu ÈyasmÈ MahÈkaccÈyano
paccantadese aÒÒatarasmiÑ araÒÒÈyatane viharati. Tena samayena
AssakaraÔÔhe Potalinagare AssakarÈjÈ rajjaÑ kÈreti, tassa jeÔÔhÈya deviyÈ
putto SujÈto nÈma kumÈro soÄasavassuddesiko kaniÔÔhÈya deviyÈ
nibandhanena pitarÈ raÔÔhato pabbÈjito araÒÒaÑ pavisitvÈ vanacarake
nissÈya araÒÒe vasati. So kira Kassapassa Bhagavato sÈsane pabbajitvÈ
sÊlamatte patiÔÔhito puthujjanakÈlakiriyaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu nibbattitvÈ
tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ aparÈparaÑ sugatiyaÑyeva paribbhamanto
imasmiÑ BuddhuppÈde Bhagavato abhisambodhito tiÑsavasse AssakaraÔÔhe
AssakaraÒÒo aggamahesiyÈ kucchismiÑ nibbatti, “SujÈto”tissa nÈmaÑ
ahosi. So mahantena parivÈrena vaÉÉhati.
Tassa pana mÈtari kÈlakatÈya rÈjÈ aÒÒaÑ rÈjadhÊtaraÑ
aggamahesiÔÔhÈne Ôhapesi, sÈpi aparena samayena puttaÑ vijÈyi. TassÈ rÈjÈ
puttaÑ disvÈ pasanno2 “bhadde tayÈ icchitaÑ varaÑ gaÓhÈhÊ”ti varaÑ
adÈsi. SÈ gahitakaÑ katvÈ ÔhapetvÈ yadÈ SujÈtakumÈro soÄasavassuddesiko
jÈto, tadÈ rÈjÈnaÑ Èha “deva tumhehi mama puttaÑ disvÈ tuÔÔhacittehi varo
dinno, taÑ idÈni dethÈ”ti. GaÓha
______________________________________________________________
1. SÈvakaveneyyÈpekkhÈya (I) 2. Pasannamano (SÊ)
242 KhuddakanikÈya
devÊti. MayhaÑ puttassa rajjaÑ dethÈti. “Nassa vasali mama jeÔÔhaputte

devakumÈrasadise SujÈtakumÈre Ôhite kasmÈ evaÑ vadasÊ”ti paÔikkhipi.
DevÊ punappunaÑ nibandhanaÑ karontÊ manaÑ alabhitvÈ ekadivasaÑ Èha
“deva yadi sacce tiÔÔhasi, dehi evÈ”ti. RÈjÈ “anupadhÈretvÈ mayÈ imissÈ varo
dinno, ayaÒca evaÑ vadatÊ”ti vippaÔisÈrÊ hutvÈ SujÈtakumÈraÑ pakkositvÈ
tamatthaÑ ÈrocetvÈ ass|ni pavattesi. KumÈro pitaraÑ socamÈnaÑ disvÈ
domanassappatto ass|ni pavattetvÈ “anujÈnÈhi deva, ahaÑ aÒÒattha
gamissÈmÊ”ti Èha. TaÑ sutvÈ raÒÒÈ “aÒÒaÑ te nagaraÑ mÈpessÈmi, tattha
vaseyyÈsÊ”ti vutte kumÈro na icchi, “mama sahÈyÈnaÑ rÈj|naÑ santike
pesessÈmÊ”ti ca vutte tampi nÈnujÈni, kevalaÑ “deva araÒÒaÑ gamissÈmÊ”ti
Èha. RÈjÈ puttaÑ Èli~gitvÈ sÊse cumbitvÈ “mamaccayena idhÈgantvÈ rajje
patiÔÔhahÈ”ti vatvÈ vissajjesi.
So araÒÒaÑ pavisitvÈ vanacarake nissÈya vasanto ekadivasaÑ migavaÑ

gato, tassa samaÓakÈle sahÈyavaro1 eko devaputto hitesitÈya migar|pena
taÑ palobhento dhÈvitvÈ Èyasmato MahÈkaccÈyanassa vasanaÔÔhÈnasamÊpaÑ
patvÈ antaradhÈyi. So “imaÑ migaÑ idÈni gaÓhissÈmÊ”ti upadhÈvanto
therassa vasanaÔÔhÈnaÑ patvÈ taÑ apassanto bahi paÓÓasÈlÈya theraÑ
nisinnaÑ disvÈ tassa samÊpe cÈpakoÔiÑ olubbha aÔÔhÈsi. Thero taÑ oloketvÈ
Èdito paÔÔhÈya sabbaÑ tassa pavattiÑ ÒatvÈ anuggaÓhanto ajÈnanto viya
sa~gahaÑ karonto–
981. “DaÄhadhammÈ nisÈrassa, dhanuÑ olubbha tiÔÔhasi.

Khattiyo nusi rÈjaÒÒo, adu2 luddo vanecaro”ti–
pucchi. Tattha daÄhadhammÈti daÄhadhanu. DaÄhadhanu nÈma

dvisahassathÈmaÑ vuccati. DvisahassathÈmanti ca yassa Èropitassa jiyÈya
baddho lohasÊsÈdÊnaÑ bhÈro daÓÉe gahetvÈ yÈva kaÓÉappamÈÓÈ ukkhittassa
pathavito muccati. NisÈrassÈti niratisayasÈrassa visiÔÔhasÈrassa
______________________________________________________________
1. SahÈyacaro (SÊ) 2. Œdu (SÊ)
rukkhassa dhanuÑ, sÈratararukkhamayaÑ dhanunti attho. OlubbhÈti

sannirumbhitvÈ. RÈjaÒÒoti rÈjakumÈro. Vanecaroti vanacaro.
Atha so attÈnaÑ Èvikaronto–
982. “AssakÈdhipatissÈhaÑ, bhante putto vanecaro.

NÈmaÑ me bhikkhu te br|mi, SujÈto iti maÑ vid|1.
983. Mige gavesamÈnohaÑ, ogÈhanto brahÈvanaÑ.

MigaÑ taÒceva nÈddakkhiÑ, taÒca disvÈ Ôhito ahan”ti–
Èha. Tattha AssakÈdhipatissÈti AssakaraÔÔhÈdhipatino AssakarÈjassa.
Bhikkh|ti theraÑ Èlapati. Mige gavesamÈnoti migas|karÈdike gavesanto,
migavaÑ carantoti attho.
TaÑ sutvÈ thero tena saddhiÑ paÔisanthÈraÑ karonto–
984. “SvÈgataÑ te mahÈpuÒÒa, atho te adurÈgataÑ.

Etto udakamÈdÈya, pÈde pakkhÈlayassu te.
985. Idampi pÈnÊyaÑ sÊtaÑ, ÈbhataÑ girigabbharÈ.

RÈjaputta tato pitvÈ, santhatasmiÑ upÈvisÈ”ti–Èha.
984. Tattha adurÈgatanti durÈgamanavajjitaÑ, mahÈpuÒÒa te

idhÈgamanaÑ svÈgataÑ, na te appakampi durÈgamanaÑ atthi tuyhaÒca
mayhaÒca pÊtisomanassajananatoti adhippÈyo. “AdhunÈgatan”tipi pÈÔho,
idÈni Ègamananti attho.
985. SanthatasmiÑ upÈvisÈti anantarahitÈya bh|miyÈ anisÊditvÈ

amukasmiÑ tiÓasanthÈrake nisÊdÈti.
Tato rÈjakumÈro therassa paÔisanthÈraÑ sampaÔicchanto Èha–
986. “KalyÈÓÊ vata te vÈcÈ, savanÊyÈ MahÈmuni.

NelÈ atthavatÊ2 vaggu, mantvÈ atthaÒca bhÈsasi3.
______________________________________________________________
1. ViduÑ (SÊ) 2. CatthavatÊ (SÊ) 3. BhÈsase (SÊ)
244 KhuddakanikÈya
987. KÈ te rati vane viharato,

Isinisabha vadehi puÔÔho.
Tava vacanapathaÑ nisÈmayitvÈ,
AtthadhammapadaÑ samÈcaremase”ti.
986. Tattha kalyÈÓÊti sundarÈ sobhanÈ. SavanÊyÈti sotuÑ yuttÈ. NelÈti

niddosÈ. AtthavatÊti atthayuttÈ diÔÔhadhammikÈdinÈ hitena upetÈ. Vagg|ti
madhurÈ. MantvÈti jÈnitvÈ paÒÒÈya paricchinditvÈ. Atthanti atthato
anapetaÑ ekantahitÈvahaÑ.
987. IsinisabhÈti isÊsu nisabha ÈjÈnÊyasadisa. Vacanapathanti vacanaÑ.

Vacanameva hi atthÈdhigamassa upÈyabhÈvato “vacanapathan”ti vuttaÑ.
AtthadhammapadaÑ samÈcaremaseti idha ceva samparÈye ca atthÈvahaÑ
sÊlÈdidhammakoÔÔhÈsaÑ paÔipajjÈmase.
IdÈni thero attano sammÈpaÔipattiÑ tassa anucchavikaÑ vadanto–
988. “AhiÑsÈ sabbapÈÓÊnaÑ, kumÈramhÈka ruccati.

TheyyÈ ca aticÈrÈ ca, majjapÈnÈ ca Èrati.
989. Œrati samacariyÈ ca, bÈhusaccaÑ kataÒÒutÈ.

DiÔÔheva dhamme pÈsaÑsÈ, dhammÈ ete pasaÑsiyÈ”ti–Èha.
989. Tattha Èrati samacariyÈ cÈti yathÈvuttÈ ca pÈpadhammato Èrati,

paÔivirati kÈyasamatÈdisamacariyÈ ca. BÈhusaccanti pariyattibÈhusaccaÑ.
KataÒÒutÈti parehi attano katassa upakÈrassa jÈnanÈ. PÈsaÑsÈti atthakÈmehi
kulaputtehi pakÈrato ÈsaÑsitabbÈ. DhammÈ eteti ete yathÈvuttÈ
ahiÑsÈdidhammÈ. PasaÑsiyÈti viÒÒ|hi pasaÑsitabbÈ.
EvaÑ thero tassa anucchavikaÑ sammÈpaÔipattiÑ vatvÈ
anÈgataÑsaÒÈÓena Èyusa~khÈre olokento “paÒcamÈsamattamevÈ”ti disvÈ
taÑ saÑvejetvÈ daÄhaÑ tattha sammÈpaÔipattiyaÑ patiÔÔhÈpetuÑ imaÑ
gÈthamÈha–
990. “Santike maraÓaÑ tuyhaÑ, oraÑ mÈsehi paÒcahi.

RÈjaputta vijÈnÈhi, attÈnaÑ parimocayÈ”ti.
Tattha attÈnaÑ parimocayÈti attÈnaÑ apÈyadukkhato mocehi.
Tato kumÈro attano muttiyÈ upÈyaÑ pucchanto Èha–
991. “KatamaÑ svÈhaÑ janapadaÑ gantvÈ,

KiÑ kammaÑ kiÒca porisaÑ.
KÈya vÈ pana vijjÈya, bhaveyyaÑ ajarÈmaro”ti.
Tattha katamaÑ svÈhanti katamaÑ su ahaÑ, katamaÑ n|ti attho. KiÑ
kammaÑ kiÒca porisanti katvÈti vacanaseso. Porisanti purisakiccaÑ.
Tato thero tassa dhammaÑ desetuÑ imÈ gÈthÈyo avoca–
992. “Na vijjate so padeso, kammaÑ vijjÈ ca porisaÑ.

Yattha gantvÈ bhave macco, rÈjaputtÈ’jarÈmaro.
993. MahaddhanÈ mahÈbhogÈ, raÔÔhavantopi khattiyÈ.

Pah|tadhanadhaÒÒÈse, tepi no ajarÈmarÈ.
994. Yadi te sutÈ andhakaveÓÉuputtÈ1,

S|rÈ vÊrÈ vikkantappahÈrino.
Tepi ÈyukkhayaÑ pattÈ, viddhastÈ sassatÊsamÈ.
995. KhattiyÈ brÈhmaÓÈ vessÈ, suddÈ caÓÉÈlapukkusÈ.

Ete caÒÒe ca jÈtiyÈ, tepi no ajarÈmarÈ.
996. Ye mantaÑ parivattenti, chaÄa~gaÑ brahmacintitaÑ.

Ete caÒÒe ca vijjÈya, tepi no ajarÈmarÈ.
997. Isayo cÈpi ye santÈ, saÒÒatattÈ tapassino.

SarÊraÑ tepi kÈlena, vijahanti tapassino.
998. BhÈvitattÈpi arahanto, katakiccÈ anÈsavÈ.

Nikkhipanti imaÑ dehaÑ, puÒÒapÈpaparikkhayÈ”ti.
______________________________________________________________
1. AndhakaveÓhuputtÈ (SÊ)
246 KhuddakanikÈya
992. Tattha yattha gantvÈti yaÑ padesaÑ gantvÈ kammaÑ vijjaÑ

porisaÒca kÈyapayogena itarapayogena ca upagantvÈ pÈpuÓitvÈ bhaveyya
ajarÈmaroti attho.
993. HeÔÔhimakoÔiyÈ koÔisatÈdiparimÈÓaÑ saÑharitvÈ ÔhapitaÑ

mahantaÑ dhanaÑ etesanti mahaddhanÈ. KumbhattayÈdikahÈpaÓaparibbayo
mahanto bhogo etesanti mahÈbhogÈ. RaÔÔhavantoti raÔÔhasÈmikÈ,
anekayojanaparimÈÓaÑ raÔÔhaÑ pasÈsantÈti adhippÈyo. KhattiyÈti
khattiyajÈtikÈ. Pah|tadhanadhaÒÒÈseti mahÈdhanadhaÒÒasannicayÈ, attano
parisÈya ca sattaÔÔhasaÑvaccharapahonakadhanadhaÒÒasannicayÈ. Tepi no
ajarÈmarÈti jarÈmaraÓadhammÈ eva, mahaddhanatÈdÊnipi tesaÑ upari
nipatantaÑ jarÈmaraÓaÑ nivattesuÑ na sakkontÊti attho.
994. AndhakaveÓÉuputtÈti andhakaveÓÉussa puttÈti paÒÒÈtÈ. S|rÈti

sattimanto. VÊrÈti vÊriyavanto. VikkantappahÈrinoti s|ravÊrabhÈveneva
paÔisattubalaÑ vikkamma1 pasayha paharaÓasÊlÈ. ViddhastÈti vinaÔÔhÈ.
SassatÊsamÈti kulaparamparÈya sassatÊhi candas|riyÈdÊhi samÈnÈ, tepi
acirakÈlapavattakulanvayÈti attho.
995. JÈtiyÈti attano jÈtiyÈ, visiÔÔhatarÈ pana jÈtipi nesaÑ jarÈmaraÓaÑ

nivattetuÑ na sakkotÊti attho.
996. Mantanti vedaÑ. ChaÄa~ganti

kappabyÈkaraÓaniruttisikkhÈchandovicitijotisatthasa~khÈtehi chahi a~gehi
chaÄa~gaÑ. Brahmacintitanti brahmehi aÔÔhakÈdÊhi cintitaÑ paÒÒÈcakkhunÈ
diÔÔhaÑ.
997. SantÈti upasantakÈyavacÊkammantÈ. SaÒÒatattÈti saÒÒatacittÈ.

Tapassinoti tapanissitÈ.
IdÈni kumÈro attanÈ kattabbaÑ vadanto–
999. “SubhÈsitÈ atthavatÊ, gÈthÈyo te mahÈmuni.

Nijjhattomhi subhaÔÔhena, tvaÒca me saraÓaÑ bhavÈ”ti–
______________________________________________________________
1. VÊtikkamma (Ka)
Èha. Tattha nijjhattomhÊti nijjhÈpito dhammojasaÒÒÈya saÒÒÈttigato1 amhi.

SubhaÔÔhenÈti suÔÔhu bhÈsitena.
Tato thero taÑ anusÈsanto imaÑ gÈthaÑ abhÈsi–
1000. “MÈ maÑ tvaÑ saraÓaÑ gaccha, tameva saraÓaÑ vaja2.

SakyaputtaÑ mahÈvÊraÑ, yamahaÑ saraÓaÑ gato”ti.
Tato rÈjakumÈro Èha–
1001. “KatarasmiÑ so janapade, SatthÈ tumhÈka mÈrisa.

Ahampi daÔÔhuÑ gacchissaÑ, JinaÑ appaÔipuggalan”ti.
Puna thero Èha–
1002. “PuratthimasmiÑ janapade, OkkÈkakulasambhavo.

TatthÈsi purisÈjaÒÒo, so ca kho parinibbuto”ti.
Tattha therena nisinnapadesato Majjhimadesassa PÈcÊnadisÈbhÈgattÈ
vuttaÑ “puratthimasmiÑ janapade”ti.
EvaÑ so rÈjaputto terassa dhammadesanaÑ sutvÈ pasannamÈnaso
saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhahi. Tena vuttaÑ–
1003. “Sace hi Buddho tiÔÔheyya, SatthÈ tumhÈka mÈrisa.

YojanÈni sahassÈni, gaccheyyaÑ payirupÈsituÑ.
1004. Yato ca kho3 parinibbuto, SatthÈ tumhÈka mÈrisa.

Nibbutampi mahÈvÊraÑ, gacchÈmi saraÓaÑ ahaÑ.
1005. Upemi saraÓaÑ BuddaÑ, dhammaÒcÈpi anuttaraÑ.

SaÑghaÒca naradevassa, gacchÈmi saraÓaÑ ahaÑ.
1006. PÈÓÈtipÈtÈ viramÈmi khippaÑ,

Loke adinnaÑ parivajjayÈmi.
Amajjapo no ca musÈ bhaÓÈmi,
Sakena dÈrena ca homi tuÔÔho”ti.
______________________________________________________________
1. DhammasaÒÒÈya saÒÒattigato (SÊ), dhammojapaÒÒÈya paÒÒattigato (Ka)
2. Bhaja (Ka) 3. Yato ca (I)
248 KhuddakanikÈya
EvaÑ pana taÑ saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhitaÑ thero evamÈha

“rÈjakumÈra tuyhaÑ idha araÒÒavÈsena attho natthi, na ciraÑ tava jÊvitaÑ,
paÒcamÈsabbhantare eva kÈlaÑ karissasi, tasmÈ tava pitu santikameva
gantvÈ dÈnÈdÊni puÒÒÈni katvÈ saggaparÈyaÓo bhaveyyÈsÊ”ti vatvÈ attano
santike dhÈtuyo datvÈ vissajjesi. So gacchanto “ahaÑ bhante tumhÈkaÑ
vacanena ito gamissÈmi, tumhehipi mayhaÑ anukampÈya tattha
Ègantabban”ti vatvÈ therassa adhivÈsanaÑ viditvÈ vanditvÈ padakkhiÓaÑ
katvÈ pitu nagaraÑ gantvÈ uyyÈnaÑ pavisitvÈ attano ÈgatabhÈvaÑ raÒÒo
nivedesi.
TaÑ sutvÈ rÈjÈ saparivÈro uyyÈnaÑ gantvÈ kumÈraÑ Èli~gitvÈ

antepuraÑ netvÈ abhisiÒcitukÈmo ahosi. KumÈro “deva mayhaÑ appakaÑ
Èyu, ito catunnaÑ mÈsÈnaÑ accayena maraÓaÑ bhavissati, kiÑ me rajjena,
tumhe nissÈya puÒÒameva karissÈmÊ”ti vatvÈ therassa guÓaÑ ratanattayassa
ca ÈnubhÈvaÑ pavedesi. TaÑ sutvÈ rÈjÈ saÑvegappatto ratanattaye ca there
ca pasannamÈnaso mahantaÑ vihÈraÑ kÈretvÈ MahÈkaccÈyanattherassa
santike d|taÑ pÈhesi. Theropi rÈjÈnaÑ mahÈjanaÒca anuggaÓhanto Ègacchi.
RÈjÈ ca saparivÈro d|ratova paccuggamanaÑ katvÈ theraÑ vihÈraÑ
pavesetvÈ cat|hi paccayehi sakkaccaÑ upaÔÔhahanto saraÓesu ca sÊlesu ca
patiÔÔhahi. KumÈro ca sÊlÈni samÈdiyitvÈ theraÑ bhikkh| ceva sakkaccaÑ
upaÔÔhahanto dÈnÈni dadanto dhammaÑ suÓanto catunnaÑ mÈsÈnaÑ
accayena kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti, tassa puÒÒÈnubhÈvena
sattaratanapaÔimaÓÉito sattayojanappamÈÓo ratho uppajji, anekÈni cassa
accharÈsahassÈni parivÈro ahosi.
RÈjÈ kumÈrassa sarÊrasakkÈraÑ katvÈ bhikkhusaÑghassa ca

mahÈdÈnaÑ pavattetvÈ cetiyassa p|jaÑ akÈsi, tattha mahÈjano sannipati,
theropi saparivÈro taÑ padesaÑ upagaÒchi. Atha devaputto attanÈ
katakusalakammaÑ oloketvÈ kataÒÒutÈya “gantvÈ theraÑ vandissÈmi,
sÈsanaguÓe ca pÈkaÔe karissÈmÊ”ti cintetvÈ dibbarathaÑ Èruyha mahatÈ
parivÈrena dissamÈnar|po ÈgantvÈ rathÈ oruyha therassa pÈde
vanditvÈ pitarÈ saddhiÑ paÔisanthÈraÑ katvÈ theraÑ payirupÈsamÈno

aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. TaÑ thero imÈhi gÈthÈhi pucchi–
1007. “SahassaraÑsÊva yathÈmahappabho,

DisaÑ yathÈ bhÈti nabhe anukkamaÑ.
TathÈpakÈro tavÈyaÑ1 mahÈratho,
Samantato yojanasattamÈyato.
1008. SuvaÓÓapaÔÔehi samantamotthaÔo,

Ura’ssa muttÈhi maÓÊhi cittito.
LekhÈ suvaÓÓassa ca r|piyassa ca,
Sobhenti veÄuriyamayÈ sunimmitÈ.
1009. SÊsaÒcidaÑ veÄuriyassa nimmitaÑ,

YugaÒcidaÑ lohitakÈya cittitaÑ.
YuttÈ suvaÓÓassa ca r|piyassa ca,
Sobhanti assÈ ca ime manojavÈ.
1010. So tiÔÔhasi hemarathe adhiÔÔhito,

DevÈnamindova sahassavÈhano.
PucchÈmi tÈhaÑ yasavanta kovidaÑ,
KathaÑ tayÈ laddho ayaÑ uÄÈro”ti.
1007. Tattha sahassaraÑsÊti s|riyo. So hi anekasahassaraÑsimantatÈya

“sahassaraÑsÊ”ti vuccati. YathÈmahappabhoti attano mahattassa
anur|pappabho. YathÈ hi mahattena s|riyamaÓÉalena sadisaÑ jotimaÓÉalaÑ
natthi, evaÑ pabhÈyapi. TathÈ hi taÑ ekasmiÑ khaÓe tÊsu mahÈdÊpesu
ÈlokaÑ pharantaÑ tiÔÔhati. DisaÑ yathÈ bhÈti nabhe anukkamanti nabhe
ÈkÈse yatheva2 disaÑ anukkamanto gacchanto yathÈ yena pakÈrena bhÈti
dibbati jotati. TathÈpakÈroti tÈdisÈkÈro3. TavÈyanti tava ayaÑ.
______________________________________________________________
1. Tava yaÑ (SÊ, I) 2. YathocitaÑ (SÊ) 3. TÈdiso pakÈro (Ka)
250 KhuddakanikÈya
1008. SuvaÓÓapaÔÔehÊti suvaÓÓamayehi paÔÔehi.

SamantamotthaÔotisamantato chÈdito. Ura’ssÈti uro assa, rathassa uroti ca
ÊsÈm|laÑ vadati. LekhÈti veÄuriyamayÈ mÈlÈkammalatÈkammÈdilekhÈ.
TÈsaÑ suvaÓÓapaÔÔesu ca rajatapaÔÔesu ca dissamÈnattÈ vuttaÑ “suvaÓÓassa
ca r|piyassa cÈ”ti. SobhentÊti rathaÑ sobhayanti.
1009. SÊsanti rathakubbarasÊsaÑ. VeÄuriyassa nimmitanti veÄuriyena

nimmitaÑ, veÄuriyamaÓimayanti attho. LohitakÈyÈti lohitakamaÓinÈ, yena
kenaci rattamaÓinÈ vÈ. YuttÈti yojitÈ, atha vÈ yottÈ1 suvaÓÓassa ca
r|piyassa cÈti suvaÓÓamayÈ ca r|piyamayÈ ca yottÈ1, sa~khalikÈti attho.
1010. AdhiÔÔhitoti attano deviddhiyÈ sakalamidaÑ ÔhÈnaÑ abhibhavitvÈ

Ôhito. SahassavÈhanoti sahassayuttavÈhano, sahassa-ÈjÈnÊyayuttaratho
DevÈnamindo yathÈti adhippÈyo. YasavantÈti ÈlapanaÑ, yasassÊti attho.
Kovidanti kusalaÒÈÓavantaÑ2, rathÈrohane vÈ chekaÑ3. AyaÑ uÄÈroti ayaÑ
uÄÈro mahanto yasoti adhippÈyo.
EvaÑ therena puÔÔho devaputto imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
1011. “SujÈto nÈmahaÑ bhante, rÈjaputto pure ahuÑ.

TvaÒca maÑ anukampÈya, saÒÒamasmiÑ nivesayi.
1012. KhÊÓÈyukaÒca maÑ ÒatvÈ, sarÊraÑ pÈdÈsi Satthuno.

ImaÑ SujÈta p|jehi, taÑ te atthÈya hehiti.
1013. TÈhaÑ gandhehi mÈlehi, p|jayitvÈ samuyyuto.

PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, upapannomhi NandanaÑ.
1014. Nandane ca vane4 ramme, nÈnÈdijagaÓÈyute.

RamÈmi naccagÊtehi, accharÈhi purakkhato”ti.
______________________________________________________________
1. YuttÈ (Ka) 2. KovidÈti kusalaÒÈÓavanta (Ka)
3. Cheka (Ka) 4. Nandanopavane (SÊ)
1012-3. Tattha sarÊranti sarÊradhÈtuÑ. HehitÊti bhavissati. Samuyyutoti

sammÈ uyyutto, yuttappayuttoti attho.
EvaÑ devaputto therena pucchitamatthaÑ kathetvÈ theraÑ vanditvÈ
padakkhiÓaÑ katvÈ pitaraÑ ÈpucchitvÈ rathaÑ Èruyha devalokameva gato.
Theropi tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya vitthÈrena
dhammakathaÑ kathesi, sÈ dhammakathÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ ahosi. Atha
thero taÑ sabbaÑ attanÈ ca tena ca kathitaniyÈmeneva sa~gÊtikÈle
dhammasa~gÈhakÈnaÑ Èrocesi, te ca taÑ tathÈ sa~gahaÑ Èropesunti.
C|ÄarathavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
14. MahÈrathavimÈnavaÓÓanÈ
SahassayuttaÑ hayavÈhanaÑ subhanti MahÈrathavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayena devacÈrikaÑ caranto
TÈvatiÑsabhavane GopÈlassa nÈma devaputtassa attano vimÈnato
nikkhamitvÈ sahassayuttaÑ mahantaÑ dibbarathaÑ abhiruyha mahantena
parivÈrena mahatiyÈ deviddhiyÈ uyyÈnakÊÄanatthaÑ gacchantassa avid|re
pÈturahosi. TaÑ disvÈ devaputto saÒjÈtagÈravabahumÈno sahasÈ rathato
oruyha upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ aÒjaliÑ sirasi paggayha
aÔÔhÈsi.
TassidaÑ pubbakammaÑ–so kira VipassiÑ BhagavantaÑ
suvaÓÓamÈlÈya p|jetvÈ “imassa puÒÒassa ÈnubhÈvena mayhaÑ bhave bhave
sovaÓÓamayÈ uracchadamÈlÈ nibbattat|”ti katapaÓidhÈnÈya anekakappesu
SugatÊsuyeva saÑsarantiyÈ Kassapassa Bhagavato kÈle Kikissa KÈsiraÒÒo
aggamahesiyÈ kucchimhi nibbattÈya yathÈpaÓidhÈnaÑ suvaÓÓamÈlÈlÈbhena
“uracchadamÈlÈ”ti laddhanÈmÈya devakaÒÒÈsadisÈya rÈjadhÊtÈya Ècariyo
GopÈlo nÈma brÈhmaÓo hutvÈ sasÈvakasaÑghassa Kassapassa Bhagavato
asadisadÈnÈdÊni mahÈdÈnÈni pavattetvÈ indriyÈnaÑ aparipakkabhÈvena
attÈnaÑ rÈjadhÊtaraÒca uddissa SatthÈrÈ
252 KhuddakanikÈya
desitaÑ dhammaÑ sutvÈpi visesaÑ nibbattetuÑ asakkonto

puthujjanakÈlakiriyameva katvÈ yath|pacitapuÒÒÈnubhÈvena TÈvatiÑsesu
yojanasatike kanakavimÈne nibbatti, anekakoÔi-accharÈparivÈro ahosi,
sattaratanamayo cassa sahassayutto suvibhattabhittivicitto
siniddhamadhuranigghoso attano pabhÈsamudayena avahasanto viya
diva~karamaÓÉalaÑ1 dibbo ÈjaÒÒaratho nibbatti.
So tattha yÈvatÈyukaÑ dibbasampattiÑ anubhavitvÈ aparÈparaÑ
devesuyeva saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde tasseva kammassa
vipÈkÈvasesena yathÈvuttasampattivibhavo GopÈlo eva nÈma devaputto
hutvÈ TÈvatiÑsesuyeva nibbatti. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “tena ca samayena
ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno -pa- aÒjaliÑ sirasi paggayha aÔÔhÈsÊ”ti.
EvaÑ pana upasa~kamitvÈ ÔhitaÑ taÑ devaputtaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno imÈhi gÈthÈhi pucchi–
1015. “SahassayuttaÑ hayavÈhanaÑ subhaÑ,

ŒruyhimaÑ sandanaÑ nekacittaÑ.
UyyÈnabh|miÑ abhito anukkamaÑ,
Purindado bh|tapatÊva VÈsavo.
1016. SovaÓÓamayÈ te rathakubbarÈ ubho,

Phalehi aÑsehi atÊva sa~gatÈ.
SujÈtagumbÈ naravÊraniÔÔhitÈ,
Virocati pannaraseva cando.
1017. SuvaÓÓajÈlÈvatato ratho ayaÑ,

Bah|hi nÈnÈratanehi cittito.
Sunandighoso ca subhassaro ca,
VirocatÊ cÈmarahatthabÈhubhi.
______________________________________________________________
1. DivasakaramaÓÉalaÑ (SÊ)
1018. ImÈ ca nÈbhyo manasÈbhinimmitÈ,

Rathassa pÈdantaramajajjhabh|sitÈ.
ImÈ ca nÈbhyo satarÈjicittitÈ,
SateratÈ vijjurivappabhÈsare.
1019. AnekacittÈvatato ratho ayaÑ,

Puth| ca nemÊ ca sahassaraÑsiko.
1020. SirasmiÑ cittaÑ maÓicandakappitaÑ,

SadÈ visuddhaÑ ruciraÑ pabhassaraÑ.
SuvaÓÓarÈjÊhi atÊva sa~gataÑ,
VeÄuriyarÈjÊva atÊva sobhati.
1021. Ime ca vÈÄÊ maÓicandakappitÈ,

Œrohakamb| sujavÈ brah|pamÈ.
BrahÈ mahantÈ balino mahÈjavÈ,
Mano tavaÒÒÈya tatheva siÑsare.
1022. Ime ca sabbe sahitÈ catukkamÈ,

Mano tavaÒÒÈya tatheva siÑsare.
SamaÑ vahantÊ mudukÈ anuddhatÈ,
ŒmodamÈnÈ turagÈnamuttamÈ.
1023. Dhunanti vagganti patanti cambare,

AbbhuddhunantÈ sukate piÄandhane.
1024. Rathassa ghoso apiÄandhanÈna ca,

Khurassa nÈdo abhihiÑsanÈya ca.
Ghoso suvagg| samitassa suyyati,
Gandhabbat|riyÈni vicitrasaÑvane.
254 KhuddakanikÈya
1025. Rathe ÔhitÈtÈ migamandalocanÈ,

ŒÄÈrapamhÈ hasitÈ piyaÑvadÈ.
VeÄuriyajÈlÈvatatÈ tanucchavÈ,
Sade’va gandhabbas|raggap|jitÈ.
1026. TÈ rattarattambarapÊtavÈsasÈ,
VisÈlanettÈ abhirattalocanÈ.
Kule sujÈtÈ sutan| sucimhitÈ,
Rathe ÔhitÈ paÒjalikÈ upaÔÔhitÈ.
1027. TÈ kambukey|radharÈ suvÈsasÈ,

SumajjhimÈ |ruthan|papannÈ.
VaÔÔa~guliyo sumukhÈ sudassanÈ,
1028. AÒÒÈ suveÓÊ susu missakesiyo,

SamaÑ vibhattÈhi pabhassarÈhi ca.
AnubbatÈ tÈ tava mÈnase ratÈ,
1029. ŒveÄiniyo padumuppalacchadÈ,

Ala~katÈ candanasÈravÈsitÈ1.
1030. TÈ mÈliniyo padumuppalacchadÈ,

Ala~katÈ candanasÈravÈsitÈ1.
1031. KaÓÔhesu te yÈni piÄandhanÈni,

Hatthesu pÈdesu tatheva sÊse.
ObhÈsayantÊ dasa sabbaso disÈ,
AbbhuddayaÑ sÈradikova bhÈÓumÈ.
______________________________________________________________
1. CandanaÑsÈraropitÈ (Ka)
1032. VÈtassa vegena ca sampakampitÈ,

Bhujesu mÈlÈ apiÄandhanÈni ca.
MuÒcanti ghosaÑ ruciraÑ suciÑ sutaÑ,
Sabbehi viÒÒ|hi sutabbar|paÑ.
1033. UyyÈnabh|myÈ ca duvaddhato ÔhitÈ,

RathÈ ca nÈgÈ t|riyÈni ca saro.
Tameva devinda pamodayanti,
VÊÓÈ yathÈ pokkharapattabÈhubhi.
1034. ImÈsu vÊÓÈsu bah|su vagg|su,

ManuÒÒar|pÈsu hadayeritaÑ pÊtiÑ1.
PavajjamÈnÈsu atÊva accharÈ,
Bhamanti kaÒÒÈ padumesu sikkhitÈ.
1035. YadÈ ca gÊtÈni ca vÈditÈni ca,

NaccÈni cimÈni samenti ekato.
Athettha naccanti athettha accharÈ,
ObhÈsayantÊ ubhato varitthiyo.
1036. So modasi t|riyagaÓappabodhano,

MahÊyamÈno vajirÈvudhoriva.
ImÈsu vÊÓÈsu bah|su vagg|su,
ManuÒÒar|pÈsu hadayeritaÑ pÊtiÑ1.

Manussabh|to purimÈya jÈtiyÈ.
UposathaÑ kaÑ vÈ tuvaÑ upÈvasi,
KaÑ dhammacariyaÑ vatamÈbhirocayi.
1038. NayÊda’mappassa katassa2 kammuno,

Pubbe suciÓÓassa uposathassa vÈ.
IddhÈnubhÈvo vipulo ayaÑ tava,
YaÑ devasaÑghaÑ abhirocase bhusaÑ.
______________________________________________________________
1. Pati (SÊ) 2. NayidaÑ appassa katassa (SÊ)
256 KhuddakanikÈya

Atho aÒjalikammassa, taÑ me akkhÈhi pucchito”ti.
1015. Tattha sahassayuttanti sahassena yuttaÑ, sahassaÑ vÈ yuttaÑ

yojitaÑ etasminti sahassayuttaÑ. Kassa panetaÑ sahassanti?
“HayavÈhanan”ti anantaraÑ vuccamÈnattÈ hayÈnanti ayamattho
viÒÒÈyateva. HayÈ vÈhanaÑ etassÈti hayavÈhanaÑ. Keci pana
“sahassayuttahayavÈhanan”ti anunÈsikalopaÑ ekameva samÈsapadaÑ katvÈ
vaÓÓenti, etasmiÑ pakkhe hayavÈhanaÑ viya vÈhananti attho yujjati.
HayavÈhanasahassayuttaÑ yuttahayavÈhanasahassanti hi attho. Apare pana
“sahassayuttanti sahassadibbÈjaÒÒayuttan”ti vadanti. Sandananti rathaÑ.
Nekacittanti anekacittaÑ nÈnÈvidhavicittavantaÑ. UyyÈnabh|miÑ abhitoti
uyyÈnabh|miyÈ samÊpe. “Abhito”ti hi padaÑ apekkhitvÈ sÈmi-atthe etaÑ
upayogavacanaÑ. Keci pana “uyyÈnabh|myÈ”tipi paÔhanti, te saddanayampi
anupadhÈrentÈ paÔhanti. Anukkamanti gacchanto Purindado bh|tapatÊva
VÈsavo virocasÊti sambandho.
1016. SovaÓÓamayÈti suvaÓÓamayÈ. Teti tava. RathakubbarÈ ubhoti

rathassa ubhosu passesu vedikÈ. Yo hi rathassa sobhanatthaÒceva upari
ÔhitÈnaÑ guttatthaÒca ubhosu passesu vedikÈkÈrena parikkhepo karÊyati,
tassa purimabhÈge ubhosu passesu yÈva rathÊsÈ, tÈva hatthehi gahaÓayoggo
rathassa avayavaviseso, idha so eva kubbaroti adhippeto. TenevÈha
“ubho”ti. AÒÒattha pana rathÊsÈ kubbaroti vuccati. PhalehÊti1
rath|patthambhassa dakkhiÓavÈmabhedehi dvÊhi phalehi2, pariyantÈvettha
phalÈti vuttÈ. AÑsehÊti kubbaraphale patiÔÔhitehi heÔÔhima-aÑsehi. AtÊva
sa~gatÈti ativiya suÔÔhu sa~gatÈ suphassitÈ nibbivarÈ. IdaÒca sippiviracite
kittimarathe labbhamÈnavisesaÑ tattha ÈropetvÈ vuttaÑ, so pana aporisatÈya
akittimo sayaÑjÈto kenaci aghaÔitoyeva. SujÈtagumbÈti
susaÓÔhitathambhakasamudÈyÈ. Ye hi vedikÈya nirantaraÑ ÔhitÈ
susaÓÔhitaghaÔakÈdi-avayavavisesavanto thambhakasamudÈyÈ,
______________________________________________________________
1. ThalehÊti (SÊ) 2. Thalehi (SÊ)
tesaÑ vasenevaÑ vuttaÑ “sujÈtagumbÈ”ti. NaravÊraniÔÔhitÈti sippÈcariyehi

niÔÔhÈpitasadisÈ. SippÈcariyÈ hi attano sarÊrakhedaÑ acintetvÈ vÊriyabalena
sippassa suÔÔhu vicÈraÓato naresu vÊriyavantoti idha “naravÊrÈ”ti vuttÈ.
NaravÊrÈti vÈ devaputtassa ÈlapanaÑ. NiÔÔhitÈti pariyositÈ
paripuÓÓasobhÈtisayÈ. “NaravÊranimmitÈ”ti vÈ pÈÔho, naresu
dhitisampannehi nimmitasadisÈti attho. EvaÑvidhakubbaratÈya ayaÑ tava
ratho virocati. KiÑ viya? Pannaraseva cando, sukkapakkhe pannarasiyaÑ
paripuÓÓakÈle candimÈ viya.
1017. SuvaÓÓajÈlÈvatatoti suvaÓÓajÈlakehi avatato chÈdito.

“SuvaÓÓajÈlÈvitato”tipi pÈÔho, gavacchitoti attho. Bah|hÊti anekehi.
NÈnÈratanehÊti padumarÈgaphussarÈ gÈdinÈnÈvidharatanehi. Sunandighosoti
suÔÔhu nanditabbaghoso, savanÊyamadhuraninnÈdoti attho. Sunandighosoti
vÈ suÔÔhu katanandighoso, naccanÈdÊnaÑ dassanÈdÊsu
pavattitasÈdhukÈrasaddÈdivasena katapamodaninnÈdoti attho, “kÈlena kÈlaÑ
ÈsÊvÈdanavasena suÔÔhu payuttanandighoso”ti ca vadanti. Subhassaroti suÔÔhu
ativiya obhÈsanasabhÈvo, tattha vÈ pavattamÈnÈnaÑ devatÈnaÑ sobhanena
gÊtavÈditassarena subhassaro. CÈmarahatthabÈhubhÊti
cÈmarahatthayuttabÈh|hi ito cito ca bÊjayamÈna1 cÈmarakalÈpehi devatÈnaÑ
bhujehi, tathÈbh|tÈhi devatÈhi vÈ virocati.
1018. NÈbhyoti rathacakkÈnaÑ nÈbhiyo. ManasÈbhinimmitÈti “ime

ÊdisÈ hont|”ti cittena nimmitasadisÈ. Rathassa pÈdantaramajjhabh|sitÈti
rathassa pÈdÈnaÑ rathacakkÈnaÑ antena2 neminÈ nÈnÈratanasamujjalena
arÈnaÑ vemajjhena ca maÓÉitÈ. SatarÈjicittitÈti anekavaÓÓÈhi anekasatÈhi
rÈjÊhi lekhÈhi cittitÈ vicittabhÈvaÑ gatÈ. SateratÈ vijjurivÈti
sateratasa~khÈtavijjulatÈ3 viya pabhÈsare vijjotanti4.
______________________________________________________________
1. Vidh|payamÈna (Ka) 2. Antare (I)
3. SateritÈ indadhanusa~khÈtÈ vijjulatÈ (Ka) 4. Vijjotante (SÊ, I)
258 KhuddakanikÈya
1019. AnekacittÈvatatoti anekehi mÈlÈkammÈdicittehi avatato

samokiÓÓo. “AnekacittÈvitato”tipi paÔhanti, soyeva attho, gÈthÈsukhatthaÑ
pana dÊghakaraÓaÑ. Puth| ca nemÊ cÈti puthulanemi1 ca, eko ca-kÈro
nipÈtamattaÑ. SahassaraÑsikoti anekasahassaraÑsiko. “SahassaraÑsiyo”tipi
PÈÄi. Apare pana “natÈ raÑsiyo”ti ca paÔhanti, tattha natÈti
ajiyadhanudaÓÉako viya oÓatÈ nemippadesÈ. SahassaraÑsiyoti
s|riyamaÓÉalaÑ viya vipphurantakiraÓajÈlÈ. Tesanti
olambamÈnaki~kiÓikajÈlÈnaÑ nemippadesÈnaÑ.
1020. Sirasminti sÊse, rathassa sÊseti attho. Siro vÈ asmiÑ rathe. Cittanti
vicittaÑ. MaÓicandakappitanti maÓimayamaÓÉalÈnuviddhaÑ
candamaÓÉalasadisena maÓinÈ anuviddhaÑ. RuciraÑ pabhassaranti iminÈ
tassa candamaÓÉalasadisataÑyeva vibhÈveti, sadÈ visuddhanti iminÈ panassa
candamaÓÉalatopi visesaÑ dasseti. SuvaÓÓarÈjÊhÊti antarantarÈ vaÔÔÈkÈrena
saÓÔhitÈhi suvaÓÓalekhÈhi. Sa~gatanti sahitaÑ. VeÄuriyarÈjÊvÈti antarantarÈ
suvaÓÓarÈjÊhi khacitamaÓimaÓÉalattÈ veÄuriyarÈjÊhi viya sobhati.
“VeÄuriyarÈjÊhÊ”ti ca paÔhanti.
1021. VÈÄÊti vÈÄavanto sampannavÈÄadhino, asse sandhÈya vadati.

“VÈjÊ”ti vÈ pÈÔho. MaÓicandakappitÈti cÈmarolambanaÔÔhÈnesu
maÓimayacandakÈnuviddhÈ. Œrohakamb|ti uccÈ ceva tadanur|papariÓÈhÈ
ca, ÈrohapariÓÈhasampannÈti attho. SujavÈti sundarajavÈ javavanto
mahÈjavÈ, sobhanagatikÈti attho. Brah|pamÈti brahÈ viya paminitabbÈ,
attano pamÈÓato adhikÈ viya paÒÒÈyantÈti attho. BrahÈti vuÉÉhÈ
pavaÉÉhasabba~gapacca~gÈ. MahantÈti mahÈnubhÈvÈ mahiddhikÈ. Balinoti
sarÊrabalena ca ussÈhabalena ca balavanto. MahÈjavÈti sÊghavegÈ. Mano
tavaÒÒÈyÈti tava cittaÑ ÒatvÈ. TathevÈti cittÈnur|pameva. SiÑsareti
saÑsappare, pavattareti attho.
1022. Imeti yathÈvutta-asse sandhÈyÈha. Sabbeti sahassamattÈpi.

SahitÈti samÈnajavatÈya samÈnagamanatÈya ca gatiyaÑ sahitÈ, aÒÒamaÒÒaÑ
an|nÈdhikagamanÈti attho. Cat|hi pÈdehi
______________________________________________________________
1. Vipulanemi (Ka)
kamanti gacchantÊti catukkamÈ. SamaÑ gahantÊti “sahitÈ”ti padena

vuttamevatthaÑ pÈkaÔataraÑ karoti. MudukÈti mudusabhÈvÈ, bhadrÈ
ÈjÈnÊyÈti attho. TenÈha “anuddhatÈ”ti, uddhatarahitÈ khobhaÑ akarontÈti
attho. ŒmodamÈnÈti pamodamÈnÈ, akhaÄu~katÈya aÒÒamaÒÒaÑ
rathikÈdÊnaÒca tuÔÔhiÑ pavedayantÈti attho.
1023. DhunantÊti cÈmarabhÈraÑ kesarabhÈraÑ vÈladhiÒca vidhunanti.

VaggantÊti kadÈci pade padaÑ nikkhipantÈ vagganena gamanena gacchanti.
PatantÊti kadÈci pavattanti, la~ghantÊti attho. “PlavantÊ”ti ca keci paÔhanti,
soyevattho. AbbhuddhunantÈti kammasippinÈ sukate suÔÔhu nimmite
khuddakaghaÓÔÈdi-assÈla~kÈre abhi-uddhunantÈ adhikaÑ uddhunantÈ.
Tesanti tesaÑ piÄandhanÈnaÑ.
1024. Rathassa ghosoti yathÈvutto rathanigghoso. ApiÄandhanÈna cÈti

a-kÈro nipÈtamattaÑ. PiÄandhanÈnaÑ ÈbharaÓÈnaÑ. ApiÄandhananti ca
ÈbharaÓapariyÈyoti vÈ vadanti, rathassÈnaÑ ÈbharaÓÈnaÒca ghosoti attho.
Khurassa nÈdoti tura~gÈnaÑ khuranipÈtasaddo. KiÒcÈpi assÈ ÈkÈsena
gacchanti, madhurassa pana khuranipÈtasaddassa upaladdhihetubh|tena
kammunÈ tesaÑ khuranikkhepe khuranikkhepe paÔighÈto labbhatÊti vadanti.
AbhihiÑsanÈya cÈti assÈnaÑ adhikahiÑsanena ca, antarantarÈ assehi
pavattitahesanena1 cÈti attho. “AbhihesanÈya cÈ”ti keci paÔhanti. SamitassÈti
samuditassa2 dibbajanassa ghoso ca suvaggu sumadhuraÑ suyyati. KiÑ
viyÈti Èha “gandhabbat|riyÈni vicitrasaÑvane”ti, citralatÈvane
gandhabbadevaputtÈnaÑ paÒca~gikat|riyÈni viya. T|riyasannissito hi saddo
“t|riyÈnÊ”ti vutto nissayavohÈrena. “Gandhabbat|riyÈna ca
vicitrasaÑvane”ti ca pÈÔho, “t|riyÈnaÒca” iti anunÈsikaÑ ÈnetvÈ
yojetabbaÑ. Apare “gandhabbat|riyÈni vicitrapavane”ti paÔhanti.
1025. Rathe ÔhitÈtÈti rathe ÔhitÈ etÈ. MigamandalocanÈti

migacchÈpikÈnaÑ viya mudusiniddhadiÔÔhinipÈtÈ. ŒÄÈrapamhÈti
bahalasa~gatapakhumÈ, gopakhumÈti attho. HasitÈti pahasitÈ,
pahaÑsitamukhÈti
______________________________________________________________
1. Pavattitahasanena (I) 2. Pamuditassa (SÊ)
260 KhuddakanikÈya
attho. PiyaÑvadÈti piyavÈdiniyo. VeÄuriyajÈlÈvatatÈti veÄuriyamaÓimayena

jÈlena chÈditasarÊrÈ. TanucchavÈti sukhumacchaviyo. Sade’vÈti sadÈ eva
sabbakÈlameva. Gandhabbas|raggap|jitÈti gandhabbadevatÈhi ceva aparÈhi
ca aggadevatÈhi laddhap|jÈ1.
1026. TÈ rattarattambarapÊtavÈsasÈti rajanÊyar|pÈ ca rattapÊtavatthÈ ca.

AbhirattalocanÈti visesato rattarÈjÊhi upasobhitanayanÈ. Kule sujÈtÈti
sindhavakule sujÈtÈ visiÔÔhadevanikÈye sambhavÈ. Sutan|ti sundarasarÊrÈ.
SucimhitÈti suddhasitakaraÓÈ2.
1027. TÈ kambukey|radharÈti suvaÓÓamayakey|radharÈ. SumajjhimÈti

vilaggamajjhÈ. ruthan|papannÈti sampanna-|ruthanÈ,
kadalikkhandhasadisa-|ru ceva samuggasadisathanÈ ca. VaÔÔa~guliyoti
anupubbato vaÔÔa~guliyo. SumukhÈti sundaramukhÈ, pamuditamukhÈ vÈ.
SudassanÈti dassanÊyÈ.
1028. AÒÒÈti ekaccÈ. SuveÓÊti sundarakesaveÓiyo. Sus|ti daharÈ.

Missakesiyoti rattamÈlÈdÊhi missitakesavaÔÔiyo. KathaÑ? SamaÑ vibhattÈhi
pabhassarÈhi cÈti, samaÑ aÒÒamaÒÒasadisaÑ nÈnÈvibhattivasena vibhattÈhi
suvaÓÓacÊrÈdikhacitÈhi indanÊlamaÓi-Èdayo viya pabhassarÈhi kesavaÔÔÊhi
missitakesiyoti yojanÈ. AnubbatÈti anuk|lakiriyÈ. TÈti accharÈyo.
1029. CandanasÈravositÈti sÈrabh|tena dibbacandanena ullittÈ

vicchuritÈ.
1031. KaÓÔhes|ti-ÈdinÈ gÊv|pagahatth|pagapÈd|pagasÊs|pagÈdi-

ÈbharaÓÈni dasseti. ObhÈsayantÊti kaÓÔhesu yÈni piÄandhanÈni, tehi
obhÈsayantÊti yojanÈ. EvaÑ sesesupi. Abbhuddayanti abhi-uggacchanto,
“abbhuddasan”tipi3 pÈÔho, soyevattho. SÈradikoti saradakÈliko. BhÈÓumÈti
s|riyo. So hi abbhÈdidosavirahena dasapi disÈ suÔÔhu obhÈseti.
1032. VÈtassa vegena cÈti manuÒÒagandh|pahÈraÑ sadd|pahÈraÒca

karontena upaharantena viya vÈyantena vÈtassa vegena rathatura~gavegena
ca.
______________________________________________________________
1. Laddhap|jitÈ (Ka) 2. SuÔÔhu sitakaraÓÈ (SÊ) 3. Abbhussayantipi (Ka)
muÒcantÊti vissajjenti. Ruciranti paÒca~gikat|riyÈni viya upar|pari

rucidÈyakaÑ. Sucinti suddhaÑ asaÑsaÔÔhaÑ. Subhanti manuÒÒaÑ. Sabbehi
viÒÒ|hi sutabbar|panti sabbehipi viÒÒujÈtikehi gandhabbasamayaÒÒ|hi
sotabbaÑ savanÊyaÑ uttamasabhÈvaÑ ghosaÑ muÒcantÊti yojanÈ.
1033. UyyÈnabh|myÈti uyyÈnabh|miyaÑ. Duvaddhatoti dvÊhi

addhapassehi1. “Dubhato ca ÔhitÈ”tipi paÔhanti, soyevattho. RathÈti rathe.
NÈgÈti nÈge. Upayogatthe hi etaÑ paccattavacanaÑ. Saroti
rathanÈgat|riyÈni paÔicca nibbatto saro. DevindÈti devaputtaÑ Èlapati. VÊÓÈ
yathÈ pokkharapattabÈhubhÊti yathÈ vÊÓÈ sammadeva yojitehi
doÓipattabÈtudaÓÉehi taÑtaÑmucchanÈnur|paÑ avaÔÔhitehi vÈdiyamÈnÈ
suÓantaÑ janaÑ pamodeti, evaÑ taÑ rathÈdayo attano sarena pamodayanti.
SusikkhitabhÈvena pokkharabhÈvaÑ sundarabhÈvaÑ pattehi vÊÓÈvÈdakassa
hatthehi pavÈditÈ vÊÓÈ yathÈ mahÈjanaÑ pamodeti, evaÑ taÑ rathÈdayo
attano sarena pamodayantÊti.
1034. ImÈsu vÊÓÈs|ti gÈthÈya ayaÑ sa~khepattho–imÈsu

ujukoÔiva~kabrahatÊnandinÊtisara-ÈdibhedÈsu bah|su vÊÓÈsu
siniddhamadhurassaratÈya vagg|su tato eva manuÒÒar|pÈsu hadayeritaÑ
hadaya~gamaÑ hadayahÈriniÑ pÊtiÑ pÊtinimittaÑ pavajjamÈnÈsu
pavÈdiyamÈnÈsu accharÈ devakaÒÒÈ pÊtivegukkhittatÈya attano
susikkhitatÈya ca dibbapadumesu bhamanti naccaÑ dassentiyo saÒcaranti.
1035. ImÈnÊti idaÑ paccekaÑ yojetabbaÑ “imÈni gÊtÈni imÈni vÈditÈni

imÈni naccÈni cÈ”ti. Samenti ekatoti ekajjhaÑ samarasÈni2 honti. Atha vÈ
samenti ekatoti ekato ekajjhaÑ samÈni samarasÈni karonti, tantissaraÑ
gÊtassarena, gÊtassaraÒca tantissarena saÑsandantiyo naccanena yathÈdhigate
hassÈdirase aparihÈpentiyo samenti samÈnentÊti attho. Athettha naccanti
athettha accharÈ obhÈsayantÊti evaÑ gÊtÈdÊni samarase karontiyo atha aÒÒÈ
ekaccÈ accharÈ ettha etasmiÑ tava rathe naccanti, atha aÒÒÈ varitthiyo
uttamitthiyo naccaÑ passantiyo attano sarÊrobhÈsena ceva vatthÈbharaÓa-
obhÈsena ca
______________________________________________________________
1. Duhatthatoti dvÊhi hatthapassehi (I) 2. SamÈni samarasÈni (I)
262 KhuddakanikÈya
ettha etasmiÑ padese ubhato dvÊsu passesu dasapi disÈ kevalaÑ obhÈsayanti
vijjotayantÊti attho.
1036. Soti so tvaÑ evaÑbh|to. T|riyagaÓappabodhanoti

dibbat|riyasam|hena katapÊtipabodhano. MahÊyamÈnoti p|jÊyamÈno.
VajirÈvudhorivÈti Indo viya.
1037. UposathaÑ kaÑ vÈ tuvaÑ upÈvasÊti aÒÒehipi uposatho

upavasÊyati, tvaÑ kaÑ vÈ kÊdisaÑ nÈma uposathaÑ upavasÊti pucchati.
Dhammacariyanti dÈnÈdipuÒÒapaÔipattiÑ. Vatanti vatasamÈdÈnaÑ.
AbhirocayÊti abhirocesi, ruccitvÈ p|resÊti attho. “AbhirÈdhayÊ”tipi pÈÔho,
sÈdhesi nipphÈdesÊti attho.
1038. Idanti nipÈtamattaÑ, idaÑ vÈ phalanti adhippÈyo. Abhirocaseti

abhibhavitvÈ vijjotasi.
EvaÑ mahÈtherena puÔÔho devaputto tamatthaÑ Ècikkhi. Tena vuttaÑ–

PaÒhaÑ puÔÔho viyÈkÈsi, yassa kammassidaÑ phalanti.
1041. JitindriyaÑ BuddhamanomanikkamaÑ,

NaruttamaÑ KassapamaggapuggalaÑ.
AvÈpurantaÑ amatassa dvÈraÑ,
DevÈtidevaÑ satapuÒÒalakkhaÓaÑ.
1042. TamaddasaÑ kuÒjaramoghatiÓÓaÑ,

SuvaÓÓasi~gÊnadabimbasÈdisaÑ.
DisvÈna taÑ khippamahuÑ sucÊmano,
Tameva disvÈna subhÈsitaddhajaÑ.
1043. Ta’mannapÈnaÑ athavÈpi cÊvaraÑ,

SuciÑ paÓÊtaÑ rasasÈ upetaÑ.
PupphÈbhikiÓÓamhi sake nivesane,
PatiÔÔhapesiÑ sa asa~gamÈnaso.
1044. Ta’mannapÈnena ca cÊvarena ca,

Khajjena bhojjena ca sÈyanena ca.
SantappayitvÈ dvipadÈnamuttamaÑ,
So saggaso devapure ramÈmahaÑ.
1045. EtenupÈyena imaÑ niraggaÄaÑ,

YaÒÒaÑ yajitvÈ tividhaÑ visuddhaÑ.
PahÈyahaÑ mÈnusakaÑ samussayaÑ,
Ind|pamo devapure ramÈmahaÑ.
1046. ŒyuÒca vaÓÓaÒca sukhaÑ balaÒca,

PaÓÊtar|paÑ abhika~khatÈ muni.
AnnaÒca pÈnaÒca bahuÑ susa~khataÑ,
PatiÔÔhapetabbamasa~gamÈnase.
1047. NayimasmiÑ loke parasmiÑ vÈ pana,

Buddhena seÔÔho va samo va vijjati.
ŒhuneyyÈnaÑ paramÈhutiÑ gato,
PuÒÒatthikÈnaÑ vipulapphalesinan”ti.
1041. Tattha jitindriyanti manacchaÔÔhÈnaÑ indriyÈnaÑ bodhim|leyeva

aggamaggena jitattÈ nibbisevanabhÈvassa katattÈ jitindriyaÑ.
AbhiÒÒeyyÈdÊnaÑ abhiÒÒeyyÈdibhÈvato anavasesato abhisambuddhattÈ
BuddhaÑ. ParipuÓÓavÊriyatÈya anomanikkamaÑ catura~gasamannÈgatassa
vÊriyassa catubbidhasammappadhÈnassa ca pÈrip|riyÈti attho. Naruttamanti
narÈnaÑ uttamaÑ dvipaduttamaÑ. Kassapanti BhagavantaÑ gottena vadati.
AvÈpurantaÑ amatassa dvÈranti KoÓÈgamanassa Bhagavato
sÈsanantaradhÈnato pabhuti pihitaÑ nibbÈnamahÈnagarassa dvÈraÑ
ariyamaggaÑ vivarantaÑ. DevÈtidevanti sabbesampi devÈnaÑ atidevaÑ.
SatapuÒÒalakkhaÓanti anekasatapuÒÒavasena nibbattamahÈpurisalakkhaÓaÑ.
1042. KuÒjaranti kilesapaÔisattunimmaddanena kuÒjarasadisaÑ,

mahÈnÈganti attho. CatunnaÑ oghÈnaÑ saÑsÈramahoghassa taritattÈ
oghatiÓÓaÑ.
264 KhuddakanikÈya
suvaÓÓasi~gÊnadabimbasÈdisanti
si~gÊsuvaÓÓajambunadasuvaÓÓar|pasadisaÑ, kaÒcanasannibhattacanti attho.
DisvÈna taÑ khippamahuÑ sucÊmanoti taÑ KassapasammÈsambuddhaÑ
disvÈ khippaÑ tÈvadeva “SammÈsambuddho BhagavÈ”ti pasÈdavasena
kilesamalÈpagamanena sucimano visuddhamano ahosiÑ, taÒca kho tameva
disvÈna taÑ disvÈ eva. SubhÈsitaddhajanti dhammaddhajaÑ.
1043. Ta’mannapÈnanti tamhi Bhagavati annaÒca pÈnaÒca. AthavÈpi

cÊvaranti atha cÊvarampi. RasasÈ upetanti rasena upetaÑ sÈdurasaÑ, uÄÈranti
attho. PupphÈbhikiÓÓamhÊti ganthitehi ca aganthitehi ca pupphehi
olambanavasena santharaÓavasena ca abhikiÓÓe. PatiÔÔhapesinti paÔipÈdesiÑ
adÈsiÑ. Asa~gamÈnasoti katthaci alaggacitto so ahanti yojanÈ.
1044. Saggasoti aparÈpar|papattivasena sagge sagge, tatthÈpi ca

devapure SudassanamahÈnagare. RamÈmÊti kÊÄÈmi modÈmi.
1045. EtenupÈyenÈti GopÈlabrÈhmaÓakÈle sasÈvakasaÑghassa

Kassapabhagavato yathÈ asadisadÈnaÑ adÈsiÑ, etena upÈyena. ImaÑ
niraggaÄaÑ yaÒÒaÑ yajitvÈ tividhaÑ visuddhanti anÈvaÔadvÈratÈya
muttacÈgatÈya ca niraggaÄaÑ, tÊsupi kÈlesu tÊhi dvÈrehi
karaÓakÈrÈpanÈnussaraÓavidhÊhi sampannatÈya tividhaÑ, tattha
saÑkilesÈbhÈvena visuddhaÑ aparimitadhanapariccÈgabhÈvena
mahÈcÈgatÈya yaÒÒaÑ yajitvÈ, mahÈdÈnaÑ datvÈti attho. TaÑ pana dÈnaÑ
cirakatampi khettavatthucittÈnaÑ uÄÈratÈya antarantarÈ anussaraÓena attano
pÈkaÔaÑ ÈsannaÑ paccakkhaÑ viya upaÔÔhitaÑ gahetvÈ Èha “iman”ti.
1046. EvaÑ1 devaputto attanÈ katakammaÑ therassa kathetvÈ idÈni

tÈdisÈya sampattiyÈ parepi patiÔÔhÈpetukÈmataÑ TathÈgate ca uttamaÑ
attano pasÈdabahumÈnaÑ pavedento “ÈyuÒca vaÓÓaÒcÈ”ti-ÈdinÈ
gÈthÈdvayamÈha. Tattha abhika~khatÈti icchantena. MunÊti theraÑ Èlapati.
1047. NayimasmiÑ loketi devaputto attano paccakkhabh|taÑ lokaÑ

vadati. Parasminti tato aÒÒasmiÑ2. Etena sabbepi sadevake
______________________________________________________________
1. Iti evaÑ (SÊ) 2. AÒÒaÑ (SÊ, I)
loke dasseti. Samo va vijjatÊti seÔÔho tÈva tiÔÔhatu, samo eva na vijjatÊti attho.
ŒhuneyyÈnaÑ paramÈhutiÑ gatoti imasmiÑ loke yattakÈ ÈhuneyyÈ nÈma,
tesu sabbesu paramÈhutiÑ paramaÑ ÈhuneyyabhÈvaÑ gato.
“DakkhiÓeyyÈnaÑ paramaggataÑ gato”ti vÈ pÈÔho, tattha paramaggatanti
paramaÑ aggabhÈvaÑ, aggadakkhiÓeyyabhÈvanti attho. Kesanti Èha
“puÒÒatthikÈnaÑ vipulapphalesinan”ti, puÒÒena atthikÈnaÑ vipulaÑ
mahantaÑ puÒÒaphalaÑ icchantÈnaÑ, TathÈgato eva lokassa
puÒÒakkhettanti dasseti. Keci pana “ÈhuneyyÈnaÑ paramaggataÑ gato”ti
paÔhanti, soyevattho.
EvaÑ kathentameva taÑ thero kallacittaÑ muducittaÑ vinÊvaraÓacittaÑ
udaggacittaÑ pasannacittaÒca ÒatvÈ saccÈni pakÈsesi, so saccapariyosÈne
sotÈpattiphale patiÔÔhahi. Atha thero manussalokaÑ ÈgantvÈ Bhagavato
tamatthaÑ attanÈ ca devaputtena ca kathitaniyÈmeneva Èrocesi. SatthÈ
tamatthaÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattapariyÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ
MahÈrathavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
CuddasavatthupaÔimaÓÉitassa
PaÒcamassa MahÈrathavaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
6. PèyÈsivagga
1. PaÔhama-agÈriyavimÈnavaÓÓanÈ
YathÈ vanaÑ cittalataÑ pabhÈsatÊti AgÈriyavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahe ekaÑ kulaÑ
ubhatopasannaÑ hoti sÊlÈcÈrasampannaÑ opÈnabh|taÑ bhikkh|naÑ
bhikkhunÊnaÑ. Te dve jayampatikÈ1 ratanattayaÑ uddissa yÈvajÊvaÑ
puÒÒÈni katvÈ tato cutÈ TÈvatiÑsesu nibbattiÑsu, tesaÑ dvÈdasayojanikaÑ2
kanakavimÈnaÑ nibbatti. Te attha dibbasampattiÑ anubhavanti.
______________________________________________________________
1. JÈyampatikÈ (Ka) 2. DasayojanikaÑ (SÊ, I)
266 KhuddakanikÈya
athÈyasmÈ MahÈmoggallÈnoti-Èdi heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ.
1048. “YathÈ vanaÑ cittalataÑ pabhÈsati,

UyyÈnaseÔÔhaÑ tidasÈnamuttamaÑ.
Tath|pamaÑ tuyhamidaÑ vimÈnaÑ,
ObhÈsayaÑ tiÔÔhati antalikkhe.

thero pucchi.
1050. So devaputto attamano, MoggallÈnena pucchito.

1051. “AhaÒca bhariyÈ ca manussaloke,

OpÈnabh|tÈ gharamÈvasimha.
Sakkacca dÈnaÑ vipulaÑ adamha.

attano sampattiÑ byÈkÈsi. GÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
AgÈriyavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. Dutiya-agÈriyavimÈnavaÓÓanÈ
YathÈ vanaÑ cittalatanti Dutiya-agÈriyavimÈnaÑ. EtthÈpi aÔÔhuppatti
anantarasadisÈva.
1054. “YathÈ vanaÑ cittalataÑ pabhÈsati,




OpÈnabh|tÈ gharamÈvasimha.

attano sampattiÑ byÈkÈsi. GÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
Dutiya-agÈriyavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
3. PhaladÈyakavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|Óanti PhaladÈyakavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ E-Èjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena raÒÒo BimbisÈrassa
akÈle ambaphalÈni paribhuÒjituÑ icchÈ uppajji. So ÈrÈmapÈlaÑ Èha
“mayhaÑ kho bhaÓe ambaphalesu icchÈ uppannÈ, tasmÈ ambÈni me
268 KhuddakanikÈya
ÈnetvÈ dehÊ”ti. Deva natthi ambesu ambaphalaÑ, apicÈhaÑ tathÈ karomi,

sace devo kiÒci kÈlaÑ Ègameti, yathÈ ambÈ na cirasseva phalaÑ gaÓhantÊti.
SÈdhu bhaÓe tathÈ karohÊti. ŒrÈmapÈlo ÈrÈmaÑ gantvÈ ambarukkham|lesu
paÑsuÑ apanetvÈ tÈdisaÑ paÑsuÑ Èkiri, tÈdisaÒca udakaÑ ÈsiÒci1, yathÈ
na cirasseva ambarukkhÈ sacchinnapattÈ2 ahesuÑ. Atha naÑ paÑsuÑ
apanetvÈ phÈrusakakasaÔamissakaÑ3 pÈkatikaÑ paÑsuÑ ÈkiritvÈ
sÈdhukaÑ4 udakaÑ adÈsi. TadÈ ambarukkhÈ na cireneva korakitÈ pallavitÈ
kuÉumalakajÈtÈ hutvÈ pupphiÑsu5, atha salÈÔukajÈtÈ hutvÈ phalÈni
gaÓhiÑsu. TatthekasmiÑ ambarukkhe paÔhamataraÑ cattÈri phalÈni
manosilÈcuÓÓapiÒjaravaÓÓÈni sampannagandharasÈni pariÓatÈni ahesuÑ.
So tÈni gahetvÈ “raÒÒo dassÈmÊ”ti gacchanto antarÈmagge ÈyasmantaÑ
MahÈmoggallÈnaÑ piÓÉÈya caramÈnaÑ disvÈ cintesi “imÈni ambÈni
aggaphalabh|tÈni imassa ayyassa dassÈmi, kÈmaÑ maÑ rÈjÈ hanatu vÈ
pabbÈjetu vÈ, raÒÒo hi dinne diÔÔhadhamme p|jÈmattaÑ appamattakaÑ
phalaÑ, ayyassa dinne pana diÔÔhadhammikampi samparÈyikampi
aparimÈÓaÑ phalaÑ bhavissatÊ”ti. EvaÑ pana cintetvÈ tÈni phalÈni therassa
datvÈ rÈjÈnaÑ upasa~kamitvÈ raÒÒo tamatthaÑ Èrocesi. TaÑ sutvÈ rÈjÈ
rÈjapurise ÈÓÈpesi “vÊmaÑsatha tÈva bhaÓe yathÈyaÑ ÈhÈ”ti. Thero pana
tÈni phalÈni Bhagavato upanÈmesi. BhagavÈ tesu ekaÑ SÈriputtattherassa,
ekaÑ MahÈmoggallÈnattherassa, ekaÑ MahÈkassapattherassa datvÈ ekaÑ
attanÈ paribhuÒji. PurisÈ taÑ pavattiÑ raÒÒo ÈrocesuÑ.
RÈjÈ taÑ sutvÈ “dhÊro vatÈyaÑ puriso, yo attano jÊvitampi pariccajitvÈ
puÒÒapasuto ahosi, attano parissamaÒca ÔhÈnagatameva akÈsÊ”ti tuÔÔhacitto
tassa ekaÑ gÈmavaraÑ vatthÈla~kÈrÈdÊni ca datvÈ “yaÑ tayÈ bhaÓe
ambaphaladÈnena puÒÒaÑ pasutaÑ, tato me pattiÑ dehÊ”ti Èha. So “demi
deva, yathÈsukhaÑ pattiÑ gaÓhÈhÊ”ti avoca. ŒrÈmapÈlo aparabhÈge kÈlaÑ
katvÈ TÈvatiÑsesu
______________________________________________________________
1. AdÈsi (SÊ) 2. SaÑsÊnapattÈ (SÊ) 3. PhÈrusakakasaÔaparimissakaÑ (SÊ)
4. MadhuraÑ (Ka) 5. SapallavitÈ hutvÈ pupphiÑsu (I)
uppajji, tassa soÄasayojanikaÑ kanakavimÈnaÑ nibbatti

sattasatak|ÔÈgÈrapaÔimaÓÉitaÑ. TaÑ disvÈ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
pucchi–
1060. “UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnaÑ,

Samantato soÄasa yojanÈni.

AÔÔhaÔÔhakÈ sikkhitÈ sÈdhur|pÈ.
DibbÈ ca kaÒÒÈ tidasacarÈ uÄÈrÈ.
1062. Devaddhipattosi mahÈnubhÈvo -pa-


1064. “PhaladÈyÊ phalaÑ vipulaÑ labhati,

Dada’mujugatesu pasannamÈnaso.
So hi pamodati saggagato tidive,
Anubhoti ca puÒÒaphalaÑ vipulaÑ.
1065. TavevÈhaÑ1 mahÈmuni, adÈsiÑ caturo phale.
1066. TasmÈ hi phalaÑ alameva dÈtuÑ,

NiccaÑ manussena sukhatthikena.
DibbÈni vÈ patthayatÈ sukhÈni,
ManussasobhaggatamicchatÈ vÈ.
______________________________________________________________
1. TathevÈhaÑ (SÊ)
270 KhuddakanikÈya

sopissa byÈkÈsi.
1061. Tattha aÔÔhaÔÔhakÈti ekekasmiÑ k|ÔÈgÈre aÔÔhaÔÔhakÈ

catusaÔÔhiparimÈÓÈ. SÈdhur|pÈti r|pasampattiyÈ casÊlÈcÈrasampattiyÈ ca
sikkhÈsampattiyÈ ca sundarasabhÈvÈ. DibbÈ ca kaÒÒÈti devaccharÈyo.
TidasacarÈti tidasesu sukhÈcÈrÈ sukhavihÈriniyo. UÄÈrÈti uÄÈravibhavÈ.
1064. PhaladÈyÊti attanÈ ambaphalassa dinnattÈ attÈnaÑ sandhÈya

vadati. Phalanti puÒÒaphalaÑ. Vipulanti mahantaÑ labhati manussaloke
patiÔÔhitoti adhippÈyo. Dadanti dadanto dÈnahetu. Ujugates|ti
ujupaÔipannesu. Saggagatoti uppajjanavasena saggaÑ gato, tatthÈpi tidive
TÈvatiÑsabhavane anubhoti ca puÒÒaphalaÑ vipulaÑ yathÈhaÑ, evaÑ
aÒÒopÊti attho.
1066. TasmÈti yasmÈ catunnaÑ phalÈnaÑ dÈnamattena ÊdisÊ sampatti

adhigatÈ, tasmÈ. Alameva yuttameva. Niccanti sabbakÈlaÑ. DibbÈnÊti
devalokapariyÈpannÈni. Manussasobhaggatanti manussesu subhagabhÈvaÑ.
PhaladÈyakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. PaÔhama-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ
Cando yathÈ vigatavalÈhake nabheti UpassayadÈyakavimÈnaÑ. Tassa
kÈ uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena aÒÒataro
bhikkhu gÈmakÈvÈse vassaÑ vasitvÈ vuttavasso pavÈretvÈ BhagavantaÑ
vandituÑ RÈjagahaÑ gacchanto antarÈmagge sÈyaÑ aÒÒataraÑ gÈmaÑ
pavisitvÈ vasanaÔÔhÈnaÑ pariyesanto aÒÒataraÑ upÈsakaÑ disvÈ pucchi
“upÈsaka imasmiÑ gÈme atthi kiÒci pabbajitÈnaÑ vasanayoggaÔÔhÈnan”ti.
UpÈsako pasannacitto gehaÑ gantvÈ bhariyÈya saddhiÑ mantetvÈ
therassa vasanayoggaÑ ÔhÈnaÑ paricchinditvÈ tattha ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ

pÈdodakaÑ pÈdapÊÔhaÑ upaÔÔhapetvÈ theraÑ pavesetvÈ tasmiÑ pÈde
dhovante padÊpaÑ ujjÈletvÈ maÒce paccattharaÓÈni paÒÒÈpetvÈ adÈsi,
svÈtanÈya ca nimantetvÈ therassa dutiyadivase bhojetvÈ pÈnakatthÈya
guÄapiÓÉaÒca datvÈ theraÑ gacchantaÑ anugantvÈ nivatti. So aparena
samayena saha bhariyÈya kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane dvÈdasayojanike
kanakavimÈne nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno dvÊhi gÈthÈhi
paÔipucchi–
1069. “Cando yathÈ vigatavalÈhake nabhe,

ObhÈsayaÑ gacchati antalikkhe.

So devaputto imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–


UpassayaÑ arahato adamha.

Tattha gÈthÈsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayameva.
UpassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
272 KhuddakanikÈya
5. Dutiya-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ
S|riyo yathÈ vigatavalÈhake nabheti Dutiya-upassayadÈyakavimÈnaÑ.
Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena
sambahulÈ bhikkh| gÈmakÈvÈse vassa vasitvÈ BhagavantaÑ dassanÈya
RÈjagahaÑ uddissa gacchantÈ sÈyaÑ aÒÒataraÑ gÈmaÑ sampÈpuÓiÑsu.
SesaÑ anantaravimÈnasadisameva.
1075. S|riyo yathÈ vigatavalÈhake nabhe -pa-.

(YathÈ purimavimÈnaÑ, tathÈ vitthÈretabbaÑ.)
1079. VaÓÓo ca me sabbadisÈ pabhÈsatÊti.

Tattha gÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
Dutiya-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. BhikkhÈdÈyakavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti BhikkhÈdÈyakavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena aÒÒataro
bhikkhu addhÈnamaggapaÔipanno aÒÒataraÑ gÈmaÑ piÓÉÈya paviÔÔho
ekassa gharadvÈre aÔÔhÈsi. Tattha aÒÒataro puriso dhotahatthapÈdo
“bhuÒjissÈmÊ”ti nisinno bhojanaÑ upanetvÈ pÈtiyÈ1 pakkhitte taÑ bhikkhuÑ
disvÈ pÈtiyÈ bhattaÑ tassa bhikkhuno patte Èkiranto tena “ekadesameva
dehÊ”ti vuttopi sabbameva Èkiri, so bhikkhu anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi.
So puriso “chÈtajjhattassa bhikkhuno mayÈ abhuÒjitvÈ bhattaÑ dinnan”ti
anussaranto uÄÈraÑ pÊtisomanassaÑ paÔilabhi. So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsesu dvÈdasayojanike kanakavimÈne nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈnatthero devacÈrikaÑ caranto mahatiyÈ deviddhiyÈ
virocamÈnaÑ disvÈ imÈhi gÈthÈhi paÔipucchi–
______________________________________________________________
1. BhÈjane (I)

1082. Deviddhipattosi mahÈnubhÈvo -pa-

Sopi tassa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
1083. So devaputto attamano -pa- yassa kammassidaÑ phalaÑ.

DisvÈna bhikkhuÑ tasitaÑ kilantaÑ.
EkÈhaÑ bhikkhaÑ paÔipÈdayissaÑ,
Sama~gi bhattena tadÈ akÈsiÑ.

1084. Tattha ekÈhaÑ bhikkhanti ekaÑ ahaÑ bhikkhÈmattaÑ, ekaÑ

bhattavaÉÉhitakanti attho. PaÔipÈdayissanti paÔipÈdesiÑ adÈsiÑ. Sama~gi
bhattenÈti bhattena sama~gÊbh|taÑ, laddhabhikkhanti attho. EvaÑ
mahÈthero tena devaputtena attano sucaritakamme pakÈsite saparivÈrassa
tassa dhammaÑ desetvÈ manussalokamÈgato taÑ pavattiÑ
SammÈsambuddhassa kathesi, satthÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ
sampattamahÈjanassa dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ
ahosÊti.
BhikkhÈdÈyakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
274 KhuddakanikÈya
7. YavapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti YavapÈlakavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahe
aÒÒataro duggatadÈrako yavakhettaÑ rakkhati. So ekadivasaÑ
pÈtarÈsatthÈya kummÈsaÑ labhitvÈ “khettaÑ gantvÈ bhuÒjissÈmÊ”ti taÑ
kummÈsaÑ gahetvÈ yavakhettaÑ gantvÈ rukkham|le nisÊdi. TasmiÑ khaÓe
aÒÒataro khÊÓÈsavatthero maggappaÔipanno upakaÔÔhe kÈle taÑ ÔhÈnaÑ
patvÈ yavapÈlakena nisinnaÑ rukkham|laÑ upasa~kami, yavapÈlako velaÑ
oloketvÈ “kacci bhante ÈhÈro laddho”ti Èha, thero tuÓhÊ ahosi. So
aladdhabhÈvaÑ1 ÒatvÈ “bhante upakaÔÔhÈ velÈ2, piÓÉÈya caritvÈ bhuÒjituÑ
na sakkÈ, mayhaÑ anukampÈya imaÑ kummÈsaÑ paribhuÒjathÈ”ti vatvÈ
therassa taÑ kummÈsaÑ adÈsi. Thero taÑ anukampanto tassa passantasseva
taÑ paribhuÒjitvÈ anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi. Sopi dÈrako “sudinnaÑ vata
mayÈ Êdisassa kummÈsadÈnaÑ dadantenÈ”ti cittaÑ pasÈdetvÈ aparabhÈge
kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane vuttanayeneva vimÈne nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈnatthero imÈhi gÈthÈhi paÔipucchi–


AhosiÑ yavapÈlako.
AddasaÑ virajaÑ bhikkhuÑ, vippasannamanÈvilaÑ.
1091. Tassa adÈsahaÑ bhÈgaÑ, pasanno sehi pÈÓibhi.

KummÈsapiÓÉaÑ datvÈna, modÈmi Nandane vane.
______________________________________________________________
1. AbhuttabhÈvaÑ (SÊ, I) 2. UpakaÔÔhÈya velÈya (I), upakaÔÔhavelÈyaÑ (Ka)

Tattha gÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
YavapÈlakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. PaÔhamakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ
Ala~kato malyadharo suvatthoti KuÓÉalÊvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena dve aggasÈvakÈ
saparivÈrÈ kÈsÊsu cÈrikaÑ carantÈ s|riyattha~gamanavelÈyaÑ aÒÒataraÑ
vihÈraÑ pÈpuÓiÑsu. TaÑ pavattiÑ sutvÈ tassa vihÈrassa gocaragÈme
aÒÒataro upÈsako there upasa~kamitvÈ vanditvÈ pÈdadhovanaÑ
pÈdabbhaÒjanatelaÑ maÒcapÊÔhaÑ paccattharaÓaÑ padÊpiyaÒca upanetvÈ
svÈtanÈya ca nimantetvÈ dutiyadivase mahÈdÈnaÑ pavattesi, therÈ tassa
anumodanaÑ vatvÈ pakkamiÑsu. So aparena samayena kÈlaÑ katvÈ
MahÈmoggallÈnatthero imÈhi gÈthÈhi paÔipucchi–
1094. “Ala~kato malyadharo suvattho,

SukuÓÉalÊ kappitakesamassu.
ŒmuttahatthÈbharaÓo yasassÊ,
Dibbe vimÈnamhi yathÈpi1 candimÈ.
1095. DibbÈ ca vÊÓÈ pavadanti vagguÑ,

DibbÈ ca kaÒÒÈ tidasacarÈ uÄÈrÈ,

______________________________________________________________
1. YathÈsi (SÊ, Ka)
276 KhuddakanikÈya

DisvÈna samaÓe sÊlavante.
SampannavijjÈcaraÓe yasassÊ,
Bahussute taÓhakkhay|papanne.

VaÓÓo ca me sabbadisÈ mabhÈsatÊ”ti.
1094. Tattha sukuÓÉalÊti sundarehi kuÓÉalehi ala~katakaÓÓo.

“SakuÓÉalÊ”tipi pÈÔho, sadisaÑ kuÓÉalaÑ sakuÓÉalaÑ, taÑ assa atthÊti
sakuÓÉalÊ, yuttakuÓÉalÊ aÒÒamaÒÒaÒca tuyhaÒca anucchavikakuÓÉalÊti attho.
Kappitakesamass|ti sammÈkappitakesamassu. ŒmuttahatthÈbharaÓoti
paÔimukka-a~guliyÈdihatthÈbharaÓo.
1098. TaÓhakkhay|papanneti taÓhakkhayaÑ arahattaÑ, nibbÈnameva

vÈ upagate, adhigatavanteti attho. SesaÑ vuttanayameva.
KuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. DutiyakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ
Ala~kato malyadharo suvatthoti PutiyakuÓÉalÊvimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena dve
aggasÈvakÈ kÈsÊsu janapadacÈrikaÑ carantÈti-Èdi sabbaÑ
anantarasadisameva.
1101. “Ala~kato malyadharo1 suvattho2,

Dibbe vimÈnamhi yathÈpi candimÈ.
______________________________________________________________
1. MalayadharÊ (I) 2. SuvÈso (SÊ, I)



DisvÈna samaÓe sÈdhur|pe.
SampannavijjÈcaraÓe yasassÊ,
Bahussute sÊlavante pasanne.

GÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
DutiyakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
10. Uttara(pÈyÈsi)vimÈnavaÓÓanÈ
YÈ devarÈjassa sabhÈ SudhammÈti UttaravimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
Bhagavati parinibbute dhÈtuvibhÈge ca kate tattha tattha th|pesu
patiÔÔhÈpiyamÈnesu dhammavinayaÑ sa~gÈyituÑ uccinitvÈ gahitesu
MahÈkassapappamukhesu mahÈtheresu yÈva vass|pagamanÈ aÒÒesu ca
theresu attano attano parisÈya saddhiÑ tattha tattha vasantesu ÈyasmÈ
KumÈrakassapo paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ SetabyanagaraÑ gantvÈ1
SiÑsapÈvane vasi. Atha PÈyÈsi rÈjaÒÒo therassa tattha vasanabhÈvaÑ sutvÈ
mahatÈ
______________________________________________________________
1. PatvÈ (SÊ)
278 KhuddakanikÈya
janakÈyena parivuto taÑ upasa~kamitvÈ paÔisanthÈraÑ katvÈ nisinno attano

diÔÔhigataÑ pavedesi. Atha naÑ thero candimas|riy|dÈharaÓÈdÊhi
paralokassa atthibhÈvaÑ pakÈsento anekavihitahet|pamÈla~kataÑ1
diÔÔhigaÓÔhiviniveÔhanaÑ nÈnÈnayavicittaÑ PÈyÈsisuttaÑ2 desetvÈ taÑ
diÔÔhisampadÈyaÑ patiÔÔhÈpesi.
So visuddhadiÔÔhiko hutvÈ samaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikÈdÊnaÑ dÈnaÑ
dento anuÄÈrajjhÈsayatÈya l|khaÑ adÈsi ghÈsacchÈdanamattaÑ kaÓÈjakaÑ
bila~gadutiyaÑ sÈÓÈni ca vatthÈni. EvaÑ pana asakkaccadÈnaÑ datvÈ
kÈyassa bhedÈ hÊnakÈyaÑ upapajji CÈtumahÈrÈjikÈnaÑ sahabyataÑ. Tassa
pana kiccÈkiccesu yuttappayutto Uttaro nÈma mÈÓavo ahosi dÈne byÈvaÔo,
so sakkaccadÈnaÑ datvÈ TÈvatiÑsakÈyaÑ upapanno, tassa
dvÈdasayojanikaÑ vimÈnaÑ nibbatti. So kataÒÒutaÑ vibhÈvento saha
vimÈnena KumÈrakassapattheraÑ upasa~kamitvÈ vimÈnato oruyha
paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. TaÑ thero–
1108. “YÈ devarÈjassa sabhÈ SudhammÈ,

Yatthacchati devasaÑgho samaggo.

gÈthÈhi paÔipucchi.

RaÒÒo PÈyÈsissa ahosiÑ mÈÓavo.
LaddhÈ dhanaÑ saÑvibhÈgaÑ akÈsiÑ,
PiyÈ ca me sÊlavanto ahesuÑ.
______________________________________________________________
1. ...hetusamala~kataÑ (Ka) 2. DÊ 2. 253 piÔÔhe.

So devaputto tassa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi.
1108. Tattha devarÈjassÈti Sakkassa. SabhÈ SudhammÈti evaÑnÈmakaÑ

santhÈgÈraÑ. YatthÈti yassaÑ sabhÈyaÑ. AcchatÊti nisÊdati. DevasaÑghoti
ThÈvatiÑsadevakÈyo. Samaggoti sahito sannipatito.
1111. PÈyÈsissa ahosiÑ mÈÓavoti PÈyÈsirÈjaÒÒassa kiccÈkiccakaro

daharatÈya mÈÓavo, nÈmena pana Uttaro nÈma ahosiÑ. SaÑvibhÈgaÑ
akÈsinti ahameva abhuÒjitvÈ yathÈladdhaÑ dhanaÑ dÈnamukhe
pariccajanavasena saÑvibhajanaÑ akÈsiÑ1. AnnaÒca pÈnaÒca pariccajantoti
vacanaseso. Atha vÈ dÈnaÑ vipulaÑ adÈsiÑ. KathaÑ? SakkaccaÑ.
KÊdisaÑ? AnnaÒca pÈnaÒcÈti yojetabbaÑ.
Uttara(pÈyÈsi)vimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
DasavatthupaÔimaÓÉitassa
ChaÔÔhassa PÈyÈsivaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____
7. Sunikkhittavagga
1. CittalatÈvimÈnavaÓÓanÈ
YathÈ vanaÑ cittalataÑ pabhÈsatÊti CittalatÈvimÈnaÑ. Tassa kÈ
SÈvatthiyaÑ aÒÒataro upÈsako daliddo appabhogo paresaÑ kammaÑ katvÈ
jÊvati. So saddho pasanno jiÓÓe vuÉÉhe mÈtÈpitaro posento “itthiyo nÈma
patikule ÔhitÈ issariyaÑ karonti, sassusasurÈnaÑ manÈpacÈriniyo dullabhÈ”ti
mÈtÈpit|naÑ cittadukkhaÑ pariharanto dÈrapariggahaÑ akatvÈ sayameva ne
upaÔÔhahati, sÊlÈni rakkhati, uposathaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑvibhÈgamakÈsiÑ (SÊ, I)
280 KhuddakanikÈya
upavasati, yathÈvibhavaÑ dÈnÈni deti. So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ

TÈvatiÑsesu dvÈdasayojanike vimÈne nibbatti. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayena gantvÈ1 katakammaÑ imÈhi gÈthÈhi
paÔipucchi–
1114. “YathÈ vanaÑ cittalataÑ pabhÈsati2,



Daliddo atÈÓo kapaÓo kammakaro ahosiÑ.
JiÓÓe ca mÈtÈpitaro abhÈriÑ,

Sopi tassa byÈkÈsi. SesaÑ vuttanayameva.
CittalatÈvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Tena (Ka) 2. PakÈsati (Ka)
2. NandanavimÈnavaÓÓanÈ
YathÈ vanaÑ NandanaÑ pabhÈsatÊti NandanavimÈnaÑ. Tassa kÈ
SÈvatthiyaÑ aÒÒataro upÈsakoti-Èdi sabbaÑ anantaravimÈnasadisaÑ. AyaÑ
pana dÈrapariggahaÑ katvÈ mÈtÈpitaro posesÊti ayameva viseso.
1120. YathÈ vanaÑ NandanaÑ1 pabhÈsati,



Daliddo atÈÓo kapaÓo kammakaro ahosiÑ.
JiÓÓe ca mÈtÈpitaro abhÈriÑ,

gÈthÈhi byÈkÈsi. Tattha gÈthÈsupi apubbaÑ natthi.
NandanavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. NandanaÑ cittalataÑ (SÊ), vanaÑ nandavanaÑ (Ka)
282 KhuddakanikÈya
3. MaÓith|ÓavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti MaÓith|ÓavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena sambahulÈ
therÈ bhikkh| araÒÒÈyatane viharanti. TesaÑ gÈmaÑ piÓÉÈya gamanamagge
eko upÈsako visamaÑ samaÑ karoti, kaÓÔake nÊharati, gacchagumbe
apaneti, udakakÈle mÈtikÈsu setuÑ bandhati, vivanaÔÔhÈnesu chÈyÈrukkhe
ropeti, jalÈsayesu mattikaÑ uddharitvÈ te puthulagambhÊre karoti, titthe
sampÈdeti, yathÈvibhavaÑ dÈnaÑ deti, sÊlaÑ1 rakkhati. So aparabhÈge
kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu dvÈdasayojanike kanakavimÈne nibbatti. TaÑ
ÈyasmÈ MahÈmoggallÈnatthero upasa~kamitvÈ imÈhi gÈthÈhi paÔipucchi–



Sopi tassa gÈthÈhi byÈkÈsi–

Vivane pathe sa~kamanaÑ2 akÈsiÑ.
ŒrÈmarukkhÈni ca ropayissaÑ,
______________________________________________________________
1. SÊlÈni (SÊ) 2. Ca~kamanaÑ (SÊ)

1131. Tattha vivaneti araÒÒe. ŒrÈmarukkhÈni cÈti ÈrÈmabh|te rukkhe,

ÈrÈmaÑ katvÈ tattha rukkhe ropesinti attho. SesaÑ sabbaÑ vuttanayameva.
MaÓith|ÓavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
4. SuvaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ
SovaÓÓamaye pabbatasminti SuvaÓÓavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ Andhakavinde viharati. Tena samayena aÒÒataro upÈsako saddho
pasanno vibhavasampanno tassa gÈmassa avid|re aÒÒatarasmiÑ
MuÓÉakapabbate1 sabbÈkÈrasampannaÑ Bhagavato vasanÈnucchavikaÑ
gandhakuÔiÑ kÈretvÈ tattha BhagavantaÑ vasÈpento sakkaccaÑ upaÔÔhahi,
sayaÒca niccasÊle patiÔÔhito suvisuddhasÊlasaÑvaro hutvÈ kÈlaÑ katvÈ
TÈvatiÑsabhavane nibbatti. Tassa kammÈnubhÈvasaÑs|cakaÑ
nÈnÈratanaraÑsijÈlasamujjalaÑ vicittavedikÈparikkhittaÑ
vividhavipulÈla~kÈropasobhitaÑ suvibhattabhittitthambhasopÈnaÑ
ÈrÈmaramaÓÊyakaÑ kaÒcanapabbatamuddhani vimÈnaÑ uppajji. TaÑ
ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno devacÈrikaÑ caranto disvÈ imÈhi gÈthÈhi
paÔipucchi–
1134. “SovaÓÓamaye pabbatasmiÑ, vimÈnaÑ sabbatopabhaÑ.

HemajÈlapaÔicchannaÑ2, ki~kiÓijÈlakappitaÑ.
1135. AÔÔhaÑsÈ sukatÈ thambhÈ, sabbe veÄuriyÈmayÈ.

EkamekÈya aÑsiyÈ, ratanÈ satta nimmitÈ.
1136. VeÄ|riyasuvaÓÓassa, phalikÈ r|piyassa ca.

MasÈragallamuttÈhi, lohita~gamaÓÊhi ca.
1137. CitrÈ manoramÈ bh|mi, na tatthuddhaÑsatÊ rajo.

GopÈnasÊgaÓÈ pÊtÈ, k|ÔaÑ dhÈrenti nimmitÈ.
______________________________________________________________
1. MuÓÉikapabbate (SÊ, I) 2. HemajÈlakapacchannaÑ (SÊ)
284 KhuddakanikÈya
1138. SopÈnÈni ca cattÈri, nimmitÈ caturo disÈ.

NÈnÈratanagabbhehi, Èdiccova virocati.
1139. VediyÈ catasso tattha, vibhattÈ bhÈgaso mitÈ.

DaddallamÈnÈ Èbhanti, samantÈ caturo disÈ.
1140. TasmiÑ vimÈne pavare, devaputto mahappabho.

Atirocasi vaÓÓena, udayantova bhÈÓumÈ.

Atho aÒjalikammassa, taÑ me akkhÈhi pucchito”ti.
Sopissa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi–
1143. “AhaÑ andhakavindasmiÑ, BuddhassÈdiccabandhuno.

VihÈraÑ Satthu kÈresiÑ, pasanno sehi pÈÓibhi.
1144. Tattha gandhaÒca mÈlaÒca, paccayaÒca1 vilepanaÑ.

VihÈraÑ Satthu adÈsiÑ, vippasannena cetasÈ.
Tena mayhaÑ idaÑ laddhaÑ, vasaÑ vattemi Nandane.
1145. Nandane ca vane2 ramme, nÈnÈdijagaÓÈyute.

RamÈmi naccagÊtehi, accharÈhi purakkhato”ti.
1134. Tattha sabbatopabhanti sabbabhÈgehi pabhÈsantaÑ

pabhÈmuÒcanakaÑ. Ki~kiÓijÈlakappitanti kappitaki~kiÓikajÈlaÑ.
1135. Sabbe veÄuriyÈmayÈti sabbe thambhÈ veÄuriyamaÓimayÈ. Tattha

pana ekamekÈya aÑsiyÈti aÔÔhaÑsesu thambhesu ekamekasmiÑ3
aÑsabhÈge. RatanÈ satta nimmitÈti sattaratanakammanimmitÈ, ekeko aÑso
sattaratanamayoti attho.
1136. “VeÄ|riyasuvaÓÓassÈ”ti-ÈdinÈ nÈnÈratanÈni dasseti. Tattha

veÄ|riyasuvaÓÓassÈti veÄuriyena ca suvaÓÓena ca nimmitÈ,
______________________________________________________________
1. PaccaggaÒca (SÊ), paccagghaÒca (?) 2. Nandane pavane (SÊ) 3. EkasmiÑ (SÊ)
citrÈti vÈ yojanÈ. KaraÓatthe hi idaÑ sÈmivacanaÑ. PhalikÈ r|piyassa cÈti

etthÈpi eseva nayo. MasÈragallamuttÈhÊti kabaramaÓÊhi. Lohita~gamaÓÊhi
cÈti rattamaÓÊhi.
1137. Na tatthuddhaÑsatÊ rajoti maÓimayabh|mikattÈ na tasmiÑ

vimÈne rajo uggacchati. GopÈnasÊgaÓÈti gopÈnasÊsam|hÈ. PÊtÈti pÊtavaÓÓÈ,
suvaÓÓamayÈ ceva phussarÈgÈdimaÓimayÈ cÈti attho. K|ÔaÑ dhÈrentÊti
sattaratanamayaÑ kaÓÓikaÑ dhÈrenti.
1138-9. NÈnÈratanagabbhehÊti nÈnÈratanamayehi ovarakehi. VediyÈti

vedikÈ. Catassoti cat|su disÈsu catasso. TenÈha “samantÈ caturo disÈ”ti.
1140. Mahappabhoti mahÈjutiko. Udayantoti uggacchanto. BhÈÓumÈti

Èdicco.
1143. Sehi pÈÓibhÊti kÈyasÈraÑ puÒÒaÑ pasavanto attano pÈÓÊhi taÑ

taÑ kiccaÑ karonto vihÈraÑ Satthu kÈresinti yojanÈ. Atha vÈ sehi pÈÓibhÊti
tattha andhakavindasmiÑ gandhaÒca mÈlaÒca paccayaÒca vilepanaÒca
p|jÈvasena. YathÈ kathaÑ? VihÈraÒca vippasannena cetasÈ Satthuno adÈsiÑ
p|jesiÑ niyyÈdesiÑ cÈti evamettha yojanÈ veditabbÈ.
1144. TenÈti tena yathÈvuttena puÒÒakammena kÈraÓabh|tena.

Mayhanti mayÈ. Idanti idaÑ puÒÒaphalaÑ, idaÑ vÈ dibbaÑ ÈdhipateyyaÑ.
TenÈha “vasaÑ vattemÊ”ti.
1145. Nandaneti nandiyÈ dibbasamiddhiyÈ uppajjanaÔÔhÈne imasmiÑ

devaloke, tatthÈpi visesato Nandane vane ramme, evaÑ ramaÓÊye imasmiÑ
Nandane vane ramÈmÊti yojanÈ. SesaÑ vuttanayameva.
EvaÑ devatÈya attano puÒÒakamme Èvikate thero saparivÈrassa tassa
devaputtassa dhammaÑ desetvÈ Bhagavato tamatthaÑ nivedesi. BhagavÈ
taÑ aÔÔhuppattiÑ katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desesi, sÈ desanÈ
SuvaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
286 KhuddakanikÈya
5. AmbavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|Óanti AmbavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahe aÒÒataro
duggatapuriso paresaÑ bhattavetanabhato hutvÈ ambavanaÑ rakkhati. So
ekadivasaÑ ÈyasmantaÑ SÈriputtaÑ gimhasamaye s|riyÈtapasantatte
uÓhavÈlikÈnippÊÄite1 vipphandamÈnamarÊcijÈlavitthate2 bh|mippadese tassa
ambÈrÈmassa avid|rena maggena sedÈgatena gattena gacchantaÑ disvÈ
saÒjÈtagÈravabahumÈno upasa~kamitvÈ evamÈha “mahÈ ayaÑ bhante
ghammapariÄÈho ativiya parissantar|po viya dissati, sÈdhu bhante ayyo
imaÑ ambÈrÈmaÑ pavisitvÈ muhuttaÑ vissamitvÈ addhÈnaparissamaÑ
paÔivinodetvÈ gacchatha anukampaÑ upÈdÈyÈ”ti. Thero visesato tassa
cittappasÈdaÑ paribr|hetukÈmo taÑ ÈrÈmaÑ pavisitvÈ aÒÒatarassa
ambarukkhassa m|le nisÊdi.
Puna so puriso Èha “sace bhante nhÈyitukÈmattha, ahaÑ ito k|pato
udakaÑ uddharitvÈ tumhe nhÈpessÈmi, pÈnÊyaÒca dassÈmÊ”ti. Theropi
adhivÈsesi tuÓhÊbhÈvena. So k|pato udakaÑ uddharitvÈ parissÈvetvÈ theraÑ
nhÈpesi, nhÈpetvÈ ca hatthapÈde dhovitvÈ nisinnassa pÈnÊyaÑ upanesi.
Thero pÈnÊyaÑ pivitvÈ paÔippassaddhadaratho tassa purisassa udakadÈne
ceva nhÈpane ca anumodanaÑ vatvÈ pakkÈmi. Atha so puriso
“ghammÈbhitattassa vata therassa ghammapariÄÈhaÑ paÔippassambhesiÑ,
bahuÑ vata mayÈ puÒÒaÑ pasutan”ti uÄÈrapÊtisomanassaÑ paÔisaÑvedesi.
So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu uppajji. TaÑ ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno upasa~kamitvÈ imÈhi gÈthÈhi katapuÒÒaÑ pucchi–

______________________________________________________________
1. UÓhavÈlikÈnicite (SÊ) 2. VipphandamÈnamarÊcijÈlavitate (SÊ, I)



1151. “GimhÈnaÑ pacchime mÈse, patapante1 diva~kare.

ParesaÑ bhatako poso, ambÈrÈma’masiÒcati.
1152. Atha tenÈ’gamÈ bhikkhu, SÈriputtoti vissuto.

Kilantar|po kÈyena, akilantova cetasÈ.
1153. TaÒca disvÈna ÈyantaÑ, avocaÑ ambasiÒcako.

SÈdhu taÑ bhante nhÈpeyyaÑ, yaÑ mamassa sukhÈvahaÑ.
1154. Tassa me anukampÈya, nikkhipi pattacÊvaraÑ.

NisÊdi rukkham|lasmiÑ, chÈyÈya ekacÊvaro.
1155. TaÒca acchena vÈrinÈ, pasannamÈnaso naro.

NhÈpayÊ rukkham|lasmiÑ, chÈyÈya ekacÊvaraÑ.
1156. Ambo ca sitto samaÓo ca nhÈpito,

MayÈ ca puÒÒaÑ pasutaÑ anappakaÑ.
Iti so pÊtiyÈ kÈyaÑ,
SabbaÑ pharati attano.
1157. Tadeva ettakaÑ kammaÑ, akÈsiÑ tÈya jÈtiyÈ.

PahÈya mÈnusaÑ dehaÑ, upapannomhi NandanaÑ.
______________________________________________________________
1. PatÈpente (Ka)
288 KhuddakanikÈya
1158. Nandane ca vane ramme, nÈnÈdijagaÓÈyute.

RamÈmi naccagÊtehi, accharÈhi purakkhato”ti–
sopi tassa imÈhi gÈthÈhi byÈkÈsi.
1151. Tattha gimhÈnaÑ pacchime mÈseti ÈsÈÄhimÈse. Patapanteti

ativiya dippante1, sabbaso uÓhaÑ vissajjenteti attho. Diva~kareti divÈkare,
ayameva vÈ pÈÔho. AsiÒcatÊti siÒcati, a-kÈro nipÈtamattaÑ, siÒcati
ambarukkham|lesu dhuvaÑ jalasekaÑ karotÊti attho. “AsiÒcathÈ”ti ca pÈÔho,
siÒcitthÈti attho. “AsiÒcahan”ti ca paÔhanti, paresaÑ bhatako poso hutvÈ
tadÈ ambÈrÈmaÑ asiÒciÑ ahanti attho.
1152. TenÈti yena disÈbhÈgena so ambÈrÈmo, tena agamÈ agaÒchi.

Akilantova cetasÈti cetodukkhassa maggeneva pahÊnattÈ cetasÈ akilantopi
samÈno kilantar|po kÈyena tena maggena agamÈti yojanÈ.
1153-4. AvocaÑ ahaÑ tadÈ ambasiÒcako hutvÈti yojanÈ. EkacÊvaro

nhÈyitukÈmoti adhippÈyo.
1156. ItÊti evaÑ “ambo ca sitto, samaÓo ca nhÈpito, mayÈ ca puÒÒaÑ

pasutaÑ anappakaÑ, ekeneva payogena tividhopi attho sÈdhito”ti
iminÈkÈrena pavattÈya pÊtiyÈ so puriso attano sabbaÑ kÈyaÑ pharati,
nirantaraÑ phuÔaÑ karotÊti yojanÈ. AtÊtatthe cetaÑ vattamÈnavacanaÑ,
pharÊti attho.
1157. Tadeva ettakaÑ kammanti taÑ ettakaÑ evaÑ

pÈnÊyadÈnamattakaÑ kammaÑ akÈsiÑ, tÈya tassaÑ jÈtiyaÑ aÒÒaÑ
nÈnussarÈmÊti adhippÈyo. SesaÑ vuttanayameva.
AmbavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. DÊpente (Ka)
6. GopÈlavimÈnavaÓÓanÈ
DisvÈna devaÑ paÔipucchi bhikkh|ti GopÈlavimÈnaÑ. Tassa kÈ

uppatti? BhagavÈ RÈjagahe viharati VeÄuvane. Tena samayena RÈjagahavÈsÊ
aÒÒataro gopÈlako pÈtarÈsatthÈya pilotikÈya puÔabaddhaÑ kummÈsaÑ
gahetvÈ nagarato nikkhamitvÈ gÈvÊnaÑ caraÓaÔÔhÈnabh|taÑ gocarabh|miÑ
sampÈpuÓi. TaÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno “ayaÑ idÈneva kÈlaÑ karissati,
mayhaÒca kummÈsaÑ datvÈ TÈvatiÑsesu uppajjissatÊ”ti ca ÒatvÈ tassa
samÊpaÑ agamÈsi. So velaÑ oloketvÈ therassa kummÈsaÑ dÈtukÈmo ahosi.
Tena ca samayena gÈviyo mÈsakkhettaÑ pavisanti. Atha so gopÈlo cintesi
“kiÑ nu kho therassa kummÈsaÑ dadeyyaÑ, udÈhu gÈviyo mÈsakkhettato
nÊhareyyan”ti. Athassa etadahosi “mÈsasÈmikÈ maÑ yaÑ icchanti, taÑ
karontu, there pana gate kummÈsadÈnantarÈyo me siyÈ, handÈhaÑ
paÔhamaÑ ayyassa kummÈsaÑ dassÈmÊ”ti taÑ therassa upanesi. PaÔiggahesi
thero anukampaÑ upÈdÈya.
Atha naÑ gÈviyo nivattetuÑ parissayaÑ anoloketvÈ vegena

upadhÈvantaÑ pÈdena phuÔÔho ÈsÊviso ÉaÑsi1. Theropi taÑ anukampamÈno
taÑ kummÈsaÑ paribhuÒjituÑ Èrabhi. GopÈlakopi gÈviyo nivattetvÈ Ègato
theraÑ kummÈsaÑ paribhuÒjantaÑ disvÈ pasannacitto uÄÈraÑ
pÊtisomanassaÑ paÔisaÑvedento nisÊdi, tÈvadevassa sakalasarÊraÑ visaÑ
ajjhotthari, muhuttameva vege muddhapatte kÈlamakÈsi, kÈlakato ca
MahÈmoggallÈno disvÈ imÈhi gÈthÈhi paÔipucchi–
1159. “DisvÈna devaÑ paÔipucchi bhikkhu,

Ucce vimÈnamhi ciraÔÔhitike.
ŒmuttahatthÈbharaÓaÑ yasassiÑ,
______________________________________________________________
1. asi (SÊ)
290 KhuddakanikÈya
1160. Ala~kato malyadharo suvattho,



Sopi tassa byÈkÈsi–


Sa~gamma rakkhissaÑ paresaÑ dhenuyo.
Tato ca ÈgÈ samaÓo mamantike,
GÈvo ca mÈse agamaÑsu khÈdituÑ.
1165. Dvaya’jja kiccaÑ ubhayaÒca kÈriyaÑ,

IccevahaÑ bhante tadÈ vicintayiÑ.
Tato ca saÒÒaÑ paÔiladdha yoniso,
‘DadÈmi bhante’ti khipiÑ anantakaÑ.
1166. So mÈsakhettaÑ turito avÈsariÑ,

PurÈ ayaÑ bhaÒjati yassidaÑ dhanaÑ.
Tato ca kaÓho urago mahÈviso,
AÉaÑsi pÈde turitassa me sato.
1167. SvÈhaÑ aÔÔomhi dukkhena pÊÄito,

Bhikkhu ca taÑ sÈmaÑ muÒcitvÈnantakaÑ.
AhÈsi kummÈsaÑ mamÈnukampayÈ,
Tato cuto kÈlakatomhi devatÈ.

TayÈ hi bhante anukampito bhusaÑ,
KataÒÒutÈya abhivÈdayÈmi taÑ.
1169. Sadevake loke samÈrake ca,

AÒÒo muni natthi tayÈnukampako.
KataÒÒutÈya abhivÈdayÈmi taÑ.
1170. ImasmiÑ loke parasmiÑ vÈ pana,

AÒÒo munÊ natthi tayÈnukampako.
KataÒÒutÈya abhivÈdayÈmi tan”ti.
AthÈyasmÈ MahÈmoggallÈno attanÈ1 ca devatÈya ca kathitaniyÈmeneva
taÑ Bhagavato Èrocesi. SatthÈ tamatthaÑ paccanubhÈsitvÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ
katvÈ sampattaparisÈya dhammaÑ desetuÑ “disvÈna devaÑ paÔipucchi
bhikkh|”ti-ÈdimÈha.
1159. Tattha devanti GopÈladevaputtaÑ. Bhikkh|ti ÈyasmantaÑ

MahÈmoggallÈnaÑ sandhÈya SatthÈ vadati. So hi sabbaso bhinnakilesatÈya
bhikkhu. VimÈnassa bahukÈlÈvaÔÔhÈyitÈya kappaÔÔhitikatÈya eva vÈ
“ciraÔÔhitike”ti vuttaÑ, “ciraÔÔhitikan”tipi keci paÔhanti. TaÒhi “devan”ti
iminÈ sambandhitabbaÑ. Sopi hi saÔÔhisatasahassÈdhikÈ tisso vassakoÔiyo
tattha avaÔÔhÈnato “ciraÔÔhitike”ti vattabbataÑ labhati. YathÈpi candimÈti
yathÈ candimÈ devaputto kantasÊtalamanoharakiraÓajÈlasamujjale attano
dibbe vimÈnamhi virocati, evaÑ virocamÈnanti vacanaseso.
1160. Ala~katoti-Èdi tassa devaputtassa therena pucchitÈkÈradassanaÑ,

taÑ heÔÔhÈ vuttatthameva.
______________________________________________________________
1. Attano (SÊ)
292 KhuddakanikÈya
1164. Sa~gammÈti sa~gametvÈ, sa~gammÈti vÈ sa~gahetvÈ. Hetvatthopi

hi idha antonÊto, bah| ekato hutvÈti1 attho. ŒgÈti ÈgaÒchi. MÈseti
mÈsasassÈni.
1165. Dvaya’jjÈti dvayaÑ ajja etarahi kiccaÑ kÈtabbaÑ. UbhayaÒca

kÈriyanti vuttassevatthassa pariyÈyavacanaÑ. SaÒÒanti dhammasaÒÒaÑ.
TenÈha ‘‘yoniso’’ti. PaÔiladdhÈti paÔilabhitvÈ. Khipinti paÔiggÈhÈpanavasena
hatthe khipiÑ. Anantakanti nantakaÑ2 kummÈsaÑ pakkhipitvÈ bandhitvÈ3
ÔhapitaÑ pilotikaÑ. A-kÈro cettha nipÈtamattaÑ.
1166. Soti so ahaÑ. Turitoti turito sambhamanto. AvÈsarinti

upagacchiÑ, pÈvisiÑ vÈ. PurÈ ayaÑ bhaÒjati yassidaÑ dhananti yassa
khettasÈmikassa idaÑ mÈsasassaÑ dhanaÑ, taÑ ayaÑ gogaÓo bhaÒjati purÈ
tassa bhaÒjanato, Èmaddanato puretaramevÈti attho. Tatoti tattha. Turitassa
me satoti sambhamantassa me samÈnassa, sahasÈgamanena magge
kaÓhasappaÑ anoloketvÈ katassÈti adhippÈyo.
1167. AÔÔomhi dukkhena pÊÄitoti tena ÈsÊvisaÉaÑsanena aÔÔo aÔÔito

upadduto maraÓadukkhena bÈdhito bhavÈmi. AhÈsÊti ajjhohari, paribhuÒjÊti
attho. Tato cuto kÈlakatomhi devatÈti tato manussattabhÈvato cuto
maraÓakÈlappattiyÈ, tattha vÈ Èyusa~khÈrassa khepanasa~khÈtassa kÈlassa
katattÈ kÈlakato, tadanantarameva ca amhi devatÈ devattabhÈvappattiyÈ
devatÈ homÊti attho.
1169. TayÈti tayÈ sadiso aÒÒo muni moneyyaguÓayutto isi natthi.

TayÈti vÈ nissakke idaÑ karaÓavacanaÑ. SesaÑ vuttanayameva.
GopÈlavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. KatvÈti (SÊ) 2. Na antakaÑ (I) 3. KhaÓÉitvÈ (Ka)
7. KaÓÉakavimÈnavaÓÓanÈ
PuÓÓamÈse yathÈ candoti KaÓÉakavimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti? BhagavÈ
SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena ca samayena ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
heÔÔhÈ vuttanayeneva devacÈrikaÑ caranto TÈvatiÑsabhavanaÑ gato,
tasmiÑ khaÓe KaÓÉako1 devaputto sakabhavanato nikkhamitvÈ dibbayÈnaÑ
abhiruhitvÈ mahantena parivÈrena mahatiyÈ deviddhiyÈ uyyÈnaÑ gacchanto
ÈyasmantaÑ MahÈmoggallÈnaÑ disvÈ saÒjÈtagÈravabahumÈno sahasÈ
yÈnato oruyha theraÑ upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ sirasmiÑ
aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. Atha naÑ thero–
1171. “PuÓÓamÈse yathÈ cando, nakkhattaparivÈrito.

SamantÈ anupariyÈti, tÈrakÈdhipatÊ sasÊ.
1172. Tath|pamaÑ idaÑ byamhaÑ, dibbaÑ devapuramhi ca.

Atirocati vaÓÓena, udayantova raÑsimÈ.
1173. VeÄ|riyasuvaÓÓassa, phalikÈ r|piyassa ca.

MasÈragallamuttÈhi, lohita~gamaÓÊhi ca.
1174. CitrÈ manoramÈ bh|mi, veÄ|riyassa santhatÈ.

K|ÔÈgÈrÈ subhÈ rammÈ, pÈsÈdo te sumÈpito.
1175. RammÈ ca te pokkharaÓÊ, puthulomanisevitÈ.

AcchodakÈ vippasannÈ, soÓÓavÈlukasanthatÈ.
1176. NÈnÈpadumasaÒchannÈ, puÓÉarÊkasamotatÈ.

SurabhiÑ sampavÈyanti, manuÒÒÈ mÈluteritÈ.
1177. TassÈ te ubhato passe, vanagumbÈ sumÈpitÈ.

UpetÈ puppharukkhehi, phalarukkhehi c|bhayaÑ.
1178. SovaÓÓapÈde palla~ke, muduke gonakatthate2.

NisinnaÑ devarÈjaÑva, upatiÔÔhanti accharÈ.
______________________________________________________________
1. Kanthako (SÊ, I) 2. Colasanthate (SÊ)
294 KhuddakanikÈya
1179. SabbÈbharaÓasaÒchannÈ, nÈnÈmÈlÈvibh|sitÈ.

Ramenti taÑ mahiddhikaÑ, VasavattÊva modasi.
1180. Bherisa~khamudi~gÈhi, vÊÓÈhi paÓavehi ca.

Ramasi ratisampanno, naccagÊte suvÈdite.
1181. DibbÈ te vividhÈ r|pÈ, dibbÈ saddÈ atho rasÈ.

GandhÈ ca te adhippetÈ, phoÔÔhabbÈ ca manoramÈ.
1182. TasmiÑ vimÈne pavare, devaputta mahappabho.

Atirocasi vaÓÓena, udayantova bhÈÓumÈ.

Atho aÒjalikammassa, taÑ me akkhÈhi pucchito’’ti–
adhigatasampattikittanamukhena katakammaÑ pucchi.
1184. So devaputto attamano, MoggallÈnena pucchito.

1185. “AhaÑ KapilavatthusmiÑ, SÈkiyÈnaÑ puruttame.

Suddhodanassa puttassa, KaÓÉako sahajo ahaÑ.
1186. YadÈ so aÉÉharattÈyaÑ, bodhÈya mabhinikkhami.

So maÑ mud|hi pÈÓÊhi, jÈlitambanakhehi1 ca.
1187. SatthiÑ ÈkoÔayitvÈna, ‘vaha sammÈ’ti cabravi.

‘AhaÑ lokaÑ tÈrayissaÑ, patto sambodhimuttamaÑ’.
1188. TaÑ me giraÑ suÓantassa, hÈso me vipulo ahu.

Udaggacitto sumano, abhisÊsiÑ2 tadÈ ahaÑ.
1189. Abhir|ÄhaÒca maÑ ÒatvÈ, SakyaputtaÑ mahÈyasaÑ.

Udaggacitto mudito, vahissaÑ purisuttamaÑ.
______________________________________________________________
1. JÈlatambanakhehi (SÊ) 2. AbhisiÑsiÑ (SÊ), abhisÊsi (I)
1190. ParesaÑ vijitaÑ gantvÈ, uggatasmiÑ divÈkare.

MamaÑ ChannaÒca ohÈya, anapekkho so apakkami.
1191. Tassa tambanakhe pÈde, jivhÈya parilehisaÑ.

GacchantaÒca mahÈvÊraÑ, rudamÈno udikkhisaÑ.
1192. AdassanenahaÑ tassa, Sakyaputtassa sirÊmato.

AlatthaÑ garukÈbÈdhaÑ, khippaÑ me maraÓaÑ ahu.
1193. Tasseva ÈnubhÈvena, vimÈnaÑ ÈvasÈmidaÑ.

SabbakÈmaguÓopetaÑ, devo devapuramhiva1.
1194. YaÒca me ahuvÈ hÈso, saddaÑ sutvÈna bodhiyÈ.

Teneva kusalam|lena, phusissaÑ ÈsavakkhayaÑ.
1195. Sace hi bhante gaccheyyÈsi, Satthu Buddhassa santike.

MamÈpi naÑ vacanena, sirasÈ vajjÈsi vandanaÑ.
1196. Ahampi daÔÔhuÑ gacchissaÑ, JinaÑ appaÔipuggalaÑ.

DullabhaÑ dassanaÑ hoti, LokanÈthÈna tÈdinan”ti–
Sopi attanÈ katakammaÑ kathesi. AyaÑ hi anantare attabhÈve amhÈkaÑ
bodhisattena sahajÈto KaÓÉako AssarÈjÈ ahosi. So abhinikkhamanasamaye
abhiruÄho teneva rattÈvasesena tÊÓi rajjÈni mahÈpurisaÑ atikkamÈpetvÈ
anomÈnadÊtÊraÑ sampÈpesi. Atha so mahÈsattena s|riye uggate
GhaÔikÈramahÈbrahmunÈ2 upanÊtÈni pattacÊvarÈni gahetvÈ pabbajitvÈ
channena saddhiÑ KapilavatthuÑ uddissa vissajjito sinehabhÈrikena
hadayena mahÈpurisassa pÈde attano jivhÈya lehitvÈ pasÈdasommÈni akkhÊni
ummÊletvÈ yÈva dassanapathÈ olokento dassan|pacÈraÑ pana atikkante
LokanÈthe “evaÑvidhaÑ nÈma lokagganÈyakaÑ mahÈpurisaÑ ahaÑ vahiÑ,
saphalaÑ vata me sarÊraÑ ahosÊ”ti pasannamÈnaso hutvÈ puna cirakÈlaÑ
sa~gatassa pemassa vasena viyogadukkhaÑ asahanto bhÈviniyÈ
dibbasampattiyÈ
______________________________________________________________
1. DibbaÑ devapuramhi ca (Ka) 2. GhaÔÊkÈramahÈbrahmunÈ (SÊ)
296 KhuddakanikÈya
vasena dhammatÈya codiyamÈno kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbatti.

TaÑ sandhÈya vuttaÑ ‘‘puÓÓamÈse yathÈ cando -pa-. AhaÑ
Kapilavatthusmin”ti-Èdi.
1171. Tattha puÓÓamÈseti puÓÓamÈsiyaÑ sukkapakkhe pannarasiyaÑ.

TÈrakÈdhipatÊti tÈrakÈnaÑ adhipati. SasÊti sasalaÒchanavÈ. “TÈrakÈdhipa
dissatÊ”ti keci paÔhanti, tesaÑ tÈrakÈdhipÈti avibhattikaniddeso, tÈrakÈnaÑ
adhipo hutvÈ dissati anupariyÈti cÈti yojanÈ kÈtabbÈ.
1172. DibbaÑ devapuramhi cÈti devapurasmimpi dibbaÑ. YathÈ

manassÈnaÑ ÔhÈnato devapuraÑ uttamaÑ, evaÑ devapurato cÈpi idaÑ tava
vimÈnaÑ uttamanti dasseti. TenÈha “atirocati vaÓÓena, udayantova
raÑsimÈ”ti, uggacchanto s|riyo viyÈti attho.
1173. VeÄ|riyasuvaÓÓassÈti veÄuriyena suvaÓÓena ca idaÑ byamhaÑ

nimmitanti vacanasesena yojanÈ. PhalikÈti phalikamaÓinÈ.
1175. PokkharaÓÊti pokkharaÓiyo.
1177-8. TassÈti tassÈ pokkharaÓiyÈ. VanagumbÈti uyyÈne

supupphagacche sandhÈya vadati. DevarÈjaÑvÈti sakkaÑ viya.
UpatiÔÔhantÊti upaÔÔhÈnaÑ karonti.
1179. SabbÈbharaÓasaÒchannÈti sabbehi itthÈla~kÈrehi paÔicchÈditÈ,

sabbaso vibh|sitasarÊrÈti attho. VasavattÊvÈti VasavattidevarÈjÈ viya.
1180. Bherisa~khamudi~gÈhÊti li~gavipallÈsena vuttaÑ, bherÊhi ca

sa~khehi ca mudi~gehi cÈti yojanÈ. Ratisampannoti dibbÈya ratiyÈ
sama~gÊbh|to. NaccagÊte suvÈditeti nacce ca gÊte ca sundare vÈdite ca,
naccane ca gÈyane ca sundare vÈdite ca hetubh|te. Nimittatthe hi etaÑ
bhummaÑ, pavattiteti vÈ vacanaseso.
1181. DibbÈ te vividhÈ r|pÈti devalokapariyÈpannÈ nÈnappakÈrÈ

cakkhuviÒÒeyyÈ r|pÈ tuyhaÑ adhippetÈ yathÈdhippetÈ mano-
ramÈ vijjantÊti kiriyÈpadaÑ ÈnetvÈ yojetabbaÑ. DibbÈ saddÈti-ÈdÊsupi eseva

nayo.
1185. KaÓÉako sahajo ahanti ettha ahanti nipÈtamattaÑ. “Ah|”ti keci

paÔhanti, KaÓÉako nÈma assarÈjÈ mahÈsattena saha ekasmiÑ yeva divase
jÈtattÈ sahajo ahosinti attho.
1186. AÉÉharattÈyanti aÉÉharattiyaÑ, majjhimayÈmasamayeti attho.

BodhÈya mabhinikkhamÊti ma-kÈro padasandhikaro, abhisambodhi-atthaÑ
mahÈbhinikkhamanaÑ nikkhamÊti attho. Mud|hi pÈÓÊhÊti muduhatthataÑ
mahÈpurisalakkhaÓaÑ vadati. JÈlitambanakhehÊti jÈlavantehi1
abhilohitanakhehi. Tena jÈlahatthataÑ mahÈpurisalakkhaÓaÑ
tambanakhataÑ anubyaÒjanaÒca dasseti.
1187. Satthi nÈma ja~ghÈ, idha pana satthino ÈsannaÔÔhÈnabh|to

|ruppadeso “satthÊ”ti vutto. ŒkoÔayitvÈnÈti appoÔhetvÈ. “Vaha sammÈ”ti
cabravÊti “samma KaÓÉaka ajjekarattiÑ maÑ vaha, mayhaÑ opavuyhaÑ
hohÊ”ti ca kathesi. Vahane pana payojanaÑ tadÈ mahÈsattena dassitaÑ
vadanto “ahaÑ lokaÑ tÈrayissaÑ, patto sambodhi muttaman”ti Èha. Tena
“ahaÑ uttamaÑ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ patto adhigato hutvÈ
sadevakaÑ lokaÑ saÑsÈramahoghato tÈrayissÈmi, tasmÈ nayidaÑ gamanaÑ
yaÑkiÒcÊti cinteyyÈsÊ”ti gamane payojanassa anuttarabhÈvaÑ dasseti.
1188-9. HÈsoti tuÔÔhi. Vipuloti mahÈ-uÄÈro. AbhisÊsinti ÈsisiÑ icchiÑ

sampaÔicchiÑ. Abhir|ÄhaÒca maÑ ÒatvÈ, SakyaputtaÑ mahÈyasanti
pakkaÔavipulayasaÑ SakyarÈjaputtaÑ mahÈsattaÑ maÑ abhiruyha nisinnaÑ
jÈnitvÈ. Vahissanti vahiÑ nesiÑ.
1190-91. Paresanti pararÈj|naÑ. Vijitanti desaÑ pararajjaÑ. OhÈyÈti

vissajjitvÈ. ApakkamÊti apakkamituÑ Èrabhi. “ParibbajÊ”ti ca paÔhanti.
Parilehisanti parito lehiÑ. Udikkhisanti olokesiÑ.
______________________________________________________________
1. JÈlavaÓÓehi (SÊ)
298 KhuddakanikÈya
1192-3. GarukÈbÈdhanti garukaÑ bÈÄhaÑ ÈbÈdhaÑ, maraÓantikaÑ

dukkhanti attho. TenÈha “khippaÑ me maraÓaÑ ah|”ti. So hi anekÈsu jÈtÊsu
mahÈsattena daÄhabhattiko hutvÈ Ègato, tasmÈ viyogadukkhaÑ sahituÑ
nÈsakkhi, “sammÈsambodhiÑ adhigantuÑ nikkhanto”ti pana sutvÈ
nirÈmisaÑ uÄÈraÑ pÊtisomanassaÒca uppajji, tena maraÓÈnantaraÑ
TÈvatiÑsesu nibbatti, uÄÈrÈ cassa dibbasampattiyo pÈturahesuÑ. Tena
vuttaÑ “tasseva ÈnubhÈvenÈ”ti, ÔhÈnagatassa pasÈdamayapuÒÒassa balena.
Devo devapuramhivÈti TÈvatiÑsabhavane Sakko devarÈjÈ viya.
1194. YaÒca me ahuvÈ hÈso, saddaÑ sutvÈna bodhiyÈti “patto

sambodhimuttaman”ti paÔhamataraÑ bodhisaddaÑ sutvÈ tadÈ mayhaÑ hÈso
ahu, yaÑ hÈsassa bhavanaÑ tussanaÑ, teneva kusalam|lena teneva
kusalabÊjena phusissanti phusissÈmi pÈpuÓissÈmi.
1195. EvaÑ devaputto yathÈdhigatÈya anÈgatÈya bhavasampattiyÈ

kÈraÓabh|taÑ attano kusalakammaÑ kathento idÈni attanÈ Bhagavato
santikaÑ gantukÈmopi puretaraÑ therena Satthu vandanaÑ pesento “sace”ti
gÈthamÈha. Tattha sace gaccheyyÈsÊti yadi gamissasi. “Sace gacchasÊ”ti keci
paÔhanti, so evattho. MamÈpi naÑ vacanenÈti na kevalaÑ tava sabhÈveneva,
atha kho mamÈpi vacanena BhagavantaÑ. VajjÈsÊti vadeyyÈsi mamÈpi sirasÈ
vandananti yojanÈ.
1196. Yadipi dÈni vandanaÒca pesemi, pesetvÈ eva pana na tiÔÔhÈmÊti

dassento Èha “ahampi daÔÔhuÑ gacchissaÑ, JinaÑ appaÔipuggalan”ti.
Gamane pana daÄhataraÑ kÈraÓaÑ dassetuÑ “dullabhaÑ dassanaÑ hoti,
LokanÈthÈna tÈdinan”ti Èha.
1197. “So kataÒÒ| katavedÊ, SatthÈraÑ upasa~kami.

SutvÈ giraÑ cakkhumato, dhammacakkhuÑ visodhayi.
1198. VisodhetvÈ diÔÔhigataÑ, vicikicchaÑ vatÈni ca.

VanditvÈ Satthuno pÈde, tatthevantaradhÈyathÈ”ti–
ImÈ dve gÈthÈ sa~gÊtikÈrehi ÔhapitÈ.
1197. Tattha sutvÈ giraÑ cakkhumatoti paÒcahi cakkh|hi cakkhumato

SammÈsambuddhassa vacanaÑ sutvÈ. Dhammacakkhunti sotÈpattimaggaÑ.
VisodhayÊti adhigacchi. Adhigamoyeva hi tassa visodhanaÑ.
1198. VisodhetvÈ diÔÔhigatanti diÔÔhigataÑ samugghÈtetvÈ. VicikicchaÑ

vatÈni cÈti soÄasavatthukaÑ aÔÔhavatthukaÒca vicikicchaÒca “sÊlabbatehi
suddhÊ”ti pavattanakasÊlabbataparÈmÈse ca visodhayÊti yojanÈ. Tattha hi1
saha pariyÈyehi tathÈ pavattÈ parÈmÈsÈ “vatÈnÊ”ti vuttaÑ. SesaÑ
vuttanayameva.
KaÓÉakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
8. AnekavaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ
AnekavaÓÓaÑ darasokanÈsananti AnekavaÓÓavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayena devacÈrikaÑ caranto
TÈvatiÑsabhavanaÑ agamÈsi. Atha naÑ anekavaÓÓo devaputto disvÈ
saÒjÈtagÈravabahumÈno upasa~kamitvÈ aÒjaliÑ paggayha aÔÔhÈsi. Thero–
1199. “AnekavaÓÓaÑ darasokanÈsanaÑ,

VimÈnamÈruyha anekacittaÑ.
ParivÈrito accharÈsa~gaÓena,
Sunimmito bh|tapatÊva modasi.
1200. Samassamo natthi kuto panuttaro,

Yasena puÒÒena ca iddhiyÈ ca.
Sabbe ca devÈ tidasagaÓÈ samecca,
TaÑ taÑ namassanti sasiÑva devÈ.
______________________________________________________________
1. Vatassa hi (I)
300 KhuddakanikÈya

adhigatasampattikittanamukhena katakammaÑ pucchi. TaÑ dassetuÑ–
1202. “So devaputto attamano -pa-

Yassa kammassidaÑ phalan”ti–
vuttaÑ. Sopi–
1203. “AhaÑ bhadante ahuvÈsi pubbe,

SumedhanÈmassa Jinassa sÈvako.
Puthujjano ananubodhohamasmi,
So satta vassÈni paribbajissahaÑ.
1204. SohaÑ Sumedhassa Jinassa Satthuno,

Parinibbutasso’ghatiÓÓassa tÈdino.
RatanuccayaÑ hemajÈlena channaÑ,
VanditvÈ th|pasmiÑ manaÑ pasÈdayiÑ.
1205. Na mÈ’si dÈnaÑ na ca ma’tthi dÈtuÑ,

Pare ca kho tattha samÈdapesiÑ.
P|jetha naÑ p|janÊyassa dhÈtuÑ,
EvaÑ kira saggamito gamissatha.

SukhaÒca dibbaÑ anubhomi attanÈ.
ModÈmahaÑ tidasagaÓassa majjhe,
Na tassa puÒÒassa khayampi ajjhagan”ti–kathesi.
Ito kira tiÑsakappasahasse Sumedho nÈma SammÈsambuddho loke
uppajjitvÈ sadevakaÑ lokaÑ ekobhÈsaÑ katvÈ katabuddhakicco parinibbuto,
manussehi ca Bhagavato dhÈtuÑ gahetvÈ ratanacetiye kate aÒÒataro puriso
Satthu sÈsane pabbajitvÈ satta vassÈni
brahmacariyaÑ caritvÈ anavaÔÔhitacittatÈya kukkuccako hutvÈ uppabbaji,

uppabbajito ca saÑvegabahulatÈya dhammacchandavantatÈya ca
cetiya~gaÓe sammajjanaparibhaÓÉÈdÊni karonto niccasÊla-uposathasÊlÈni
rakkhanto dhammaÑ suÓanto aÒÒe ca puÒÒakiriyÈya samÈdapento vicari. So
ÈyupariyosÈne kÈlakato TÈvatiÑsesu nibbatti. So puÒÒakammassa
uÄÈrabhÈvena mahesakkho mahÈnubhÈvo SakkÈdÊhi devatÈhi sakkatap|jito
hutvÈ tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ tato cuto aparÈparaÑ devamanussesu
saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde tasseva kammassa vipÈkÈvasesena
TÈvatiÑsabhavane nibbatti, “anekavaÓÓo”ti naÑ devatÈ saÒjÈniÑsu. TaÑ
sandhÈya vuttaÑ “atha naÑ anekavaÓÓo devaputto -pana tassa puÒÒassa
khayampi ajjhaganti kathesÊ”ti.
1199. Tattha anekavaÓÓanti nÊlapÊtÈdivasena vividhavaÓÓatÈya

anantaravimÈnÈdÊnaÑ vividhasaÓÔhÈnatÈya ca nÈnÈvidhavaÓÓaÑ.
DarasokanÈsananti sÊtalabhÈvena darathapariÄÈhÈnaÑ vinodanato
manuÒÒatÈya dassanÊyatÈya ca sokassa anokÈsato darasokanÈsanaÑ.
Anekacittanti nÈnÈvidhacittar|paÑ. Sunimmito bh|tapatÊvÈti
TÈvatiÑsakÈyikopi uÄÈradibbabhogatÈya sunimmitadevarÈjÈ viya modasi
tussasi abhiramasi.
1200. Samassamoti samo eva hutvÈ samo, nippariyÈyena sadiso te

tuyhaÑ natthi, kuto pana kena kÈraÓena uttari1 adhiko ko nÈma siyÈ. Kena
pana samatÈ uttaritaratÈ cÈti Èha “yasena puÒÒena ca iddhiyÈ cÈ”ti. Tattha
yasenÈti parivÈrena. IddhiyÈti ÈnubhÈvena. YasenÈti vÈ issariyena, iddhiyÈti
deviddhiyÈ. YasenÈti vÈ vibhavasampattiyÈ, iddhiyÈti yathicchitassa
kÈmaguÓassa ijjhanena. YasenÈti vÈ kittighosena, iddhiyÈti samiddhiyÈ.
PuÒÒenÈti tattha tattha vuttÈvasiÔÔhapuÒÒaphalena, puÒÒakammeneva vÈ.
“Sabbe ca devÈ”ti sÈmaÒÒato gahitamattaÑ “tidasagaÓÈ”ti iminÈ
visesetvÈ vuttaÑ. Ekaccassa paccekaÑ nipaccakÈraÑ karontÈpi pamuditÈ na
______________________________________________________________
1. UttariÑ (SÊ)
302 KhuddakanikÈya
karonti, na evametassa. Etassa pana pamuditÈpi karontiyevÈti dassetuÑ

“sameccÈ”ti vuttaÑ1. TaÑ tanti taÑ tvaÑ. SasiÑ va devÈti yathÈ nÈma
sukkapakkhapÈÔipadiyaÑ dissamÈnaÑ sasiÑ candaÑ manussÈ devÈ ca
ÈdarajÈtÈ namassanti, evaÑ taÑ sabbepi tidasagaÓÈ namassantÊti attho.
1203. Bhadanteti theraÑ gÈravabahumÈnena samudÈcarati. AhuvÈsinti

ahosiÑ. Pubbeti purimajÈtiyaÑ. SumedhanÈmassa Jinassa SÈvakoti
sumedhoti evaÑ pÈkaÔanÈmassa2 SammÈsambuddhassa sÈsane
pabbajitabhÈvena sÈvako. Puthujjanoti anariyo. TatthÈpi saccÈnaÑ
anubodhamattassÈpi abhÈvena ananubodho. So satta vassÈni
paribbajissahanti so ahaÑ satta saÑvaccharÈni pabbajjÈguÓamattena
vicariÑ, uttarimanussadhammaÑ nÈdhigacchinti adhippÈyo.
1204. Ratanuccayanti maÓikanakÈdiratanehi uccitaÑ

ussitaratanacetiyaÑ. HemajÈlena channanti samantato upari ca
kaÒcanajÈlena paÔicchÈditaÑ. VanditvÈti paÒcapatiÔÔhitena tattha tattha
paÓÈmaÑ katvÈ. Th|pasmiÑ manaÑ pasÈdayinti
“sabbaÒÒuguÓÈdhiÔÔhÈnÈya3 vata dhÈtuyÈ4 ayaÑ th|po”ti th|pasmiÑ cittaÑ
pasÈdesiÑ.
1205. Na mÈ’si dÈnanti me mayÈ kataÑ dÈnaÑ nÈsi nÈhosi. KasmÈ

pana? Na ca ma’tthi dÈtunti, me mama pariggahabh|taÑ dÈnaÑ dÈtuÑ na
atthi, na kiÒci deyyavatthu vijjati, pare ca kho satte tattha dÈne
samÈdapesiÑ. “ParesaÒca tattha samÈdapesin”ti ca paÔhanti, tattha paresanti
upayogatthe sÈmivacanaÑ daÔÔhabbaÑ. P|jetha nanti-Èdi
samÈdapanÈkÈradassanaÑ, taÑ dhÈtunti yojanÈ. EvaÑ kirÈti kira-saddo
anussavattho.
1206. Na tassa puÒÒassa khayampi ajjhaganti tassa tadÈ SumedhaÑ

BhagavantaÑ uddissa katassa puÒÒakammassa parikkhayaÑ nÈdhigacchiÑ,
tasseva kammassa vipÈkÈvasesaÑ paccanubhomÊti dasseti. YaÑ panettha na
vuttaÑ, taÑ heÔÔhÈ vuttanayattÈ suviÒÒeyyamevÈti daÔÔhabbaÑ.
AnekavaÓÓavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Vuttanti daÔÔhabbaÑ (SÊ) 2. PakÈsananÈmassa (I)
3. SabbaÒÒuguÓÈdhiÔÔhÈya (I) 4. YathÈdhÈtuyÈ (Ka)
9. MaÔÔhakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ
Ala~kato MaÔÔhakuÓÉalÊti MaÔÔhakuÓÉalÊvimÈnaÑ. Tassa kÈ uppatti?
BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena SÈvatthivÈsÊ eko
brÈhmaÓo addho mahaddhano mahÈbhogo assaddho appasanno
micchÈdiÔÔhiko kassaci kiÒci na deti, adÈnato eva “adinnapubbako”ti
paÒÒÈyittha. So micchÈdiÔÔhibhÈvena ca luddhabhÈvena ca TathÈgataÑ vÈ
TathÈgatasÈvakaÑ vÈ daÔÔhumpi na icchati. MaÔÔhakuÓÉaliÑ1 nÈma attano
puttaÒca sikkhÈpesi “tÈta tayÈ samaÓo Gotamo tassa sÈvakÈ ca na
upasa~kamitabbÈ na daÔÔhÈbbÈ”ti. Sopi tathÈ akÈsi. Athassa putto gilÈno
ahosi, brÈhmaÓo dhanakkhayabhayena bhesajjaÑ na kÈresi, roge pana
vaÉÉhiteva vejje pakkositvÈ dassesi. VejjÈ tassa sarÊraÑ oloketvÈ
“atekiccho”ti taÑ ÒatvÈ apakkamiÑsu. BrÈhmaÓo “putte abbhantare mate
nÊharaÓaÑ dukkhan”ti puttaÑ bahidvÈrakoÔÔhake nipajjÈpesi.
BhagavÈ rattiyÈ pacc|sasamaye mahÈkaruÓÈsamÈpattito vuÔÔhÈya lokaÑ
volokento addasa MaÔÔhakuÓÉalÊmÈÓavaÑ khÊÓÈyukaÑ tadaheva
cavanadhammaÑ, nirayasaÑvattanikaÒcassa kammaÑ katokÈsaÑ. “Sace
panÈhaÑ tattha gamissÈmi, so mayi cittaÑ pasÈdetvÈ devaloke nibbattitvÈ
pitaraÑ ÈÄÈhane rodamÈnaÑ upagantvÈ saÑvejessati, evaÑ so ca tassa pitÈ
ca mama santikaÑ Ègamissati, mahÈjanakÈyo sannipatissati tattha mayÈ
dhamme desite mahÈdhammÈbhisamayo bhavissatÊ”ti evaÑ pana ÒatvÈ
pubbaÓhasamayaÑ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya mahatÈ bhikkhusaÑghena
saddhiÑ SÈvatthiÑ piÓÉÈya paviÔÔho MaÔÔhakuÓÉalÊmÈÓavassa pitu
gehasamÊpe ÔhatvÈ chabbaÓÓabuddharaÑsiyo vissajjesi. TÈ disvÈ mÈÓavo
“kimetan”ti ito cito ca vilokento addasa BhagavantaÑ dantaÑ guttaÑ
santindriyaÑ dvattiÑsÈya mahÈpurisalakkhaÓehi asÊtiyÈ anubyaÒjanehi
byÈmappabhÈya ketumÈlÈya ca vijjotamÈnaÑ anupamÈya BuddhasiriyÈ
acinteyyena BuddhÈnubhÈvena virocamÈnaÑ. DisvÈ tassa etadahosi
“Buddho nu kho BhagavÈ idhÈnuppatto, yassÈyaÑ r|pasampadÈ attano
tejasÈ s|riyampi abhibhavati kantabhÈvena candimaÑ
______________________________________________________________
1. MaÔÔakuÓÉaliÑ (SÊ)
304 KhuddakanikÈya
upasantabhÈvena sabbepi samaÓabrÈhmaÓe, upasamena nÈma ettheva

bhavitabbaÑ, ayameva ca maÒÒe imasmiÑ loke aggapuggalo, mameva ca
anukampÈya idhÈnuppatto”ti BuddhÈrammaÓÈya pÊtiyÈ nirantaraÑ
ph|ÔasarÊro anappakaÑ pÊtisomanassaÑ paÔisaÑvedento pasannacitto
aÒjaliÑ paggayha nipajji. TaÑ disvÈ BhagavÈ “alaÑ imassa ettakena1
sagg|papattiyÈ”ti pakkÈmi.
Sopi taÑ pÊtisomanassaÑ avijahantova kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsesu
dvÈdasayojanike vimÈne nibbatti. PitÈ panassa sarÊrasakkÈraÑ karitvÈ
dutiyadivase pacc|savelÈyaÑ ÈÄÈhanaÑ gantvÈ “hÈ hÈ2 MaÔÔhakuÓÉali, hÈ
hÈ MaÔÔhakuÓÉalÊ”ti paridevamÈno ÈÄÈhanaÑ anuparikkamanto rodati.
Devaputto attano vibhavasampattiÑ3 oloketvÈ “kuto nu kho ahaÑ idhÈgato
kiÒca kammaÑ katvÈ”ti upadhÈrento attano purimattabhÈvaÑ ÒatvÈ tattha ca
maraÓakÈle Bhagavati pavattitaÑ cittappasÈdaÑ manoharaÑ
aÒjalikaraÓamattaÑ disvÈ “aho mahÈnubhÈvÈ BuddhÈ Bhagavanto”ti
sÈtisayaÑ TathÈgate saÒjÈtappasÈdabahumÈno “adinnapubbakabrÈhmaÓo nu
kho kiÑ karotÊ”ti upadhÈrento ÈÄÈhane rodamÈnaÑ disvÈ “ayaÑ mayhaÑ
pubbe bhesajjamattampi akatvÈ idÈni niratthakaÑ ÈÄÈhane rodati, handa naÑ
saÑvejetvÈ kusale patiÔÔhÈpessÈmÊ”ti devalokato ÈgantvÈ
MaÔÔhakuÓÉalÊr|pena rodamÈno “hÈ hÈ2 canda, hÈ hÈ2 s|riyÈ”ti bÈhÈ
paggayha kandanto pitusamÊpe aÔÔhÈsi. Atha naÑ brÈhmaÓo “AyaÑ
MaÔÔhakuÓÉalÊ Ègato”ti cintetvÈ gÈthÈya ajjhÈbhÈsi–
1207. “Ala~kato MaÔÔhakuÓÉalÊ,

MÈladhÈrÊ haricandanussado.
BÈhÈ paggayha kandasi,
Vanamajjhe kiÑ dukkhito tuvan”ti.
Tattha ala~katoti vibh|sito. MaÔÔhakuÓÉalÊti sarÊrappadesassa
aghaÑsanatthaÑ mÈlÈlatÈdayo adassetvÈ maÔÔhÈkÈreneva4 katakuÓÉalo.
Atha vÈ MaÔÔhakuÓÉalÊti visuddhakuÓÉalo, tÈpetvÈ jÈtihi~gulikÈya majjitvÈ
dhovitvÈ s|karalomena majjitakuÓÉaloti
______________________________________________________________
1. EttakaÑ (SÊ, I) 2. HÈ (SÊ, I)
3. VibhavasampadaÑ (Ka) 4. MaÔÔÈkÈreneva (SÊ)
attho. MÈladhÈrÊti mÈlaÑ dhÈrento, piÄandhitamÈloti attho.

Haricandanussadoti rattacandanena sabbaso anulittagatto. Kinti
pucchÈvacanaÑ. Dukkhitoti dukkhappatto. KiÑ dukkhitoti vÈ ekameva
padaÑ, kena dukkhena dukkhitoti attho.
Atha naÑ devaputto Èha–
1208. “SovaÓÓamayo pabhassaro,

Uppanno rathapaÒjaro mama.
Tassa cakkayugaÑ na vindÈmi,
Tena dukkhena jahÈmi1 jÊvitan”ti.
Atha naÑ brÈhmaÓo Èha–
1209. “SovaÓÓamayaÑ maÓimayaÑ,

LohitakamayaÑ atha r|piyamayaÑ.
Œcikkha2 me bhaddamÈÓava,
CakkayugaÑ paÔipÈdayÈmi te”ti.
TaÑ sutvÈ mÈÓavo “ayaÑ puttassa bhesajjaÑ akatvÈ puttapatir|pakaÑ
maÑ disvÈ rodanto ‘suvaÓÓÈdimayaÑ rathacakkaÑ karomÊ’ti vadati, hotu
niggaÓhissÈmi nan”ti cintetvÈ “kÊva mahantaÑ me cakkayugaÑ karissasÊ”ti
vatvÈ “yÈva mahantaÑ Èka~khasÊ”ti vutte “candimas|riyehi me attho, te me
dehÊ”ti yÈcanto–
1210. So mÈÓavo tassa pÈvadi,

“Candas|riyÈ ubhayettha dissare.
SovaÓÓamayo ratho mama,
Tena cakkayugena sobhatÊ”ti.
1211. “BÈlo kho tvaÑ asi mÈÓava,

Yo tvaÑ patthayaÑse apatthiyaÑ.
MaÒÒÈmi tuvaÑ marissasi,
Na hi tvaÑ lacchasi candas|riye”ti.
______________________________________________________________
1. JahissaÑ (SÊ), jahissÈmi (I) 2. Œcikkhatha (I)
306 KhuddakanikÈya
Atha naÑ mÈÓavo “kiÑ pana paÒÒÈyamÈnassatthÈya rodanto bÈlo hoti,

udÈhu apaÒÒÈyamÈnassÈ”ti vatvÈ–
1212. “GamanÈgamanampi dissati,

VaÓÓadhÈtu ubhayattha vÊthiyÈ.
Peto1 kÈlakato na dissati,
Ko nidha kandataÑ bÈlyataro”ti.
TaÑ sutvÈ brÈhmaÓo “yuttaÑ esa vadatÊ”ti sallakkhetvÈ–
1213. “SaccaÑ kho vadesi mÈÓava,

Ahameva kandataÑ bÈlyataro.
CandaÑ viya dÈrako rudaÑ,
PetaÑ kÈlakatÈbhipatthayin”ti–
vatvÈ tassa kathÈya2 nissoko hutvÈ mÈÓavassa thutiÑ karonto imÈ gÈthÈ
abhÈsi–
1214. “ŒdittaÑ vata maÑ santaÑ, ghatasittaÑva pÈvakaÑ.

VÈrinÈ viya osiÒcaÑ3, sabbaÑ nibbÈpaye daraÑ.
1215. AbbahÊ4 vata me sallaÑ, sokaÑ hadayanissitaÑ.

Yo me sokaparetassa, puttasokaÑ apÈnudi.
1216. SvÈhaÑ abb|Ähasallosmi, sÊtibh|tosmi nibbuto.

Na socÈmi na rodÈmi, tava sutvÈna mÈÓavÈ”ti.
1208-10. Tattha rathapaÒjaroti rath|patthaÑ. Na vindÈmÊti na labhÈmi.

BhaddamÈÓavÈti ÈlapanaÑ. PaÔipÈdayÈmÊti sampÈdetvÈ dadÈmi, mÈ
cakkayugÈbhÈvena jÊvitaÑ jahÊti adhippÈyo. Ubhayettha dissareti ubhopi
ettha candas|riyÈ ÈkÈse dissanti. Ya-kÈro padasandhikaro, ubhaye etthÈti vÈ
padavibhÈgo.
1212. GamanÈgamananti divase divase ogamanuggamanavasena

candas|riyÈnaÑ gamanaÑ ÈgamanaÒca dissati. “Gamanogamanan”tipi PÈÄi,
uggamanaÑ
______________________________________________________________
1. Peto pana (SÊ) 2. TassÈ gÈthÈya (I) 3. OsiÒci (Ka) 4. AbbuÄhi (I)
ogamanaÒcÈti attho. VaÓÓadhÈt|ti sÊtibhÈvavisiÔÔhÈ kantabhÈvabhÈsurÈ,

uÓhabhÈvavisiÔÔhÈ tikkhabhÈvabhÈsurÈ ca vaÓÓanibhÈ. UbhayatthÈti cande
s|riye cÈti dvÊsupi vaÓÓadhÈtu dissatÊti yojetabbaÑ. VÊthiyÈti
pavattanavÊthiyaÑ ÈkÈse, nÈgavÊthiyÈdivÊthiyaÑ vÈ. “UbhayetthÈ”tipi pÈÔho,
ubhaye1 etthÈti padavisandhi. BÈlyataroti bÈlataro atisayena bÈlo.
1213. ImaÑ pana kathaÑ sutvÈ “alabbhanÊyavatthuÑ vatÈhaÑ patthetvÈ

kevalaÑ sokagginÈ ÉayhÈmi2, kiÑ me niratthakena anayabyasanenÈ”ti
paÔisa~khÈne aÔÔhÈsi. Atha devaputto MaÔÔhakuÓÉalÊr|paÑ paÔisaÑharitvÈ
attano dibbar|peneva aÔÔhÈsi, brÈhmaÓo pana taÑ anoloketvÈ3
mÈÓavavohÈreneva voharanto “saccaÑ kho vadesi mÈÓavÈ”ti-ÈdimÈha.
Tattha candaÑ viya dÈrako rudanti candaÑ abhipatthayaÑ rudanto dÈrako
viyÈti attho. KÈlakatÈbhipatthayinti kÈlakataÑ abhipatthayiÑ.
“Abhipatthayan”tipi pÈÔho.
1214-5. Œdittanti sokagginÈ ÈdittaÑ. NibbÈpaye daranti nibbÈpayi

darathaÑ sokapariÄÈhaÑ. AbbahÊti uddhari.
Atha brÈhmaÓo sokaÑ vinodetvÈ attano upadesadÈyakaÑ dibbar|pena
ÔhitaÑ disvÈ “ko nÈma tvan”ti pucchanto–
1217. “DevatÈ nusi gandhabbo, adu Sakko Purindado.

Ko vÈ tvaÑ kassa vÈ putto, kathaÑ jÈnemu taÑ mayan”ti–
Èha. Sopi tassa–
1218. “YaÒca kandasi yaÒca rodasi,

PuttaÑ ÈÄÈhane sayaÑ dahitvÈ.
SvÈhaÑ kusalaÑ karitvÈ kammaÑ,
TidasÈnaÑ sahabyataÑ gato”ti–
______________________________________________________________
1. UbhayÈ (I) 2. ŒÉayhÈmi (SÊ) 3. AnuviloketvÈ (Ka)
308 KhuddakanikÈya
attÈnaÑ kathesi. Tattha yaÒca kandasi yaÒca rodasÊti yaÑ tava puttaÑ
MaÔÔhakuÓÉaliÑ uddissa rodasi, ass|ni muÒcasi.
1219. “AppaÑ vÈ bahuÑ vÈ nÈddasÈma,

DÈnaÑ dadantassa sake agÈre.
UposathakammaÑ vÈ tÈdisaÑ,
Kena kammena gatosi devalokan”ti.
Tattha “uposathakammaÑ vÈ tÈdisaÑ nÈddasÈmÈ”ti yojanÈ.
Atha naÑ mÈÓavo Èha–
1220. “ŒbÈdhikohaÑ dukkhito gilÈno,

Œturar|pomhi sake nivesane.
BuddhaÑ vigatarajaÑ vitiÓÓaka~khaÑ,
AddakkhiÑ SugataÑ anomapaÒÒaÑ.
1221. SvÈhaÑ muditamano pasannacitto,

AÒjaliÑ akariÑ TathÈgatassa.
TÈhaÑ kusalaÑ karitvÈna kammaÑ,
TidasÈnaÑ sahabyataÑ gato”ti.
1220-21. Tattha ÈbÈdhikoti ÈbÈdhasama~gÊ. Dukkhitoti teneva

ÈbÈdhikabhÈvena jÈtadukkho. GilÈnoti gilÈyamÈnoti attho. Œturar|poti
dukkhavedanÈbhitunnakÈyo. Vigatarajanti vigatarÈgÈdirajaÑ.
VitiÓÓaka~khanti sabbaso saÑsayÈnaÑ samucchinnattÈ tiÓÓavicikicchaÑ.
AnomapaÒÒanti paripuÓÓapaÒÒaÑ, sabbaÒÒunti attho. Akarinti akÈsiÑ.
TÈhanti taÑ ahaÑ.
EvaÑ tasmiÑ kathenteyeva1 brÈhmaÓassa sakalasarÊraÑ pÊtiyÈ parip|ri.
So taÑ pÊtiÑ pavedento–
______________________________________________________________
1. Kathente kathenteyeva (SÊ)
1222. “AcchariyaÑ vata abbhutaÑ vata,

AÒjalikammassa ayamÊdiso vipÈko.
Ahampi muditamano pasannacitto,
Ajjeva BuddhaÑ saraÓaÑ vajÈmÊ”ti–Èha.
Tattha anabhiÓhappavattitÈya accharaÑ paharituÑ yogganti1
acchariyaÑ, abh|tapubbatÈya abbhutaÑ. Ubhayenapi vimhayÈvahataÑyeva
dassetvÈ2 “ahampi muditamano pasannacitto, ajjeva BuddhaÑ saraÓaÑ
vajÈmÊ”ti Èha.
Atha naÑ devaputto saraÓagamane sÊlasamÈdÈne ca niyojento–
1223. “Ajjeva BuddhaÑ saraÓaÑ vajÈhi,

DhammaÒca saÑghaÒca pasannacitto.
Tatheva sikkhÈya padÈni paÒca,
AkhaÓÉaphullÈni samÈdiyassu.
1224. PÈÓÈtipÈtÈ viramassu khippaÑ,

Loke adinnaÑ parivajjayassu.
Amajjapo mÈ ca3 musÈ bhaÓÈhi,
Sakena dÈrena ca hohi tuÔÔho”ti–
gÈthÈdvayamÈha.
1223. Tattha tathevÈti yathÈ pasannacitto “SammÈsambuddho

BhagavÈ”ti BuddhaÑ saraÓaÑ vajesi, tatheva “svÈkkhÈto dhammo,
suppaÔipanno saÑgho”ti pasannacitto dhammaÒca saÑghaÒca saraÓaÑ
vajÈhi. YathÈ vÈ pasannacitto ratanattayaÑ saraÓaÑ vajesi, tatheva “ayaÑ
ekaÑsato diÔÔheva dhamme abhisamparÈyaÒca hitasukhÈvaho”ti
pasannacitto sikkhÈya adhisÊlasikkhÈya padÈni koÔÔhÈsabh|tÈni adhicitta-
adhipaÒÒÈsikkhÈya vÈ upÈyabh|tÈni paÒcasÊlÈni avikopanato ca
asaÑkilissanato ca akhaÓÉaphullÈni samÈdiyassu, samÈdÈya vattass|ti attho.
EvaÑ devaputtena saraÓagamane sÊlasamÈdÈne ca niyojito brÈhmaÓo
tassa vacanaÑ sirasÈ sampaÔicchanto–
______________________________________________________________
1. AccharÈpaharaÓayogganti (Ka) 2. Dasseti (I) 3. No ca (Ka)
310 KhuddakanikÈya
1225. “AtthakÈmosi me yakkha, hitakÈmosi devate.

Karomi tuyhaÑ vacanaÑ, tvaÑsi Ècariyo mamÈ”ti–
gÈthaÑ vatvÈ tattha patiÔÔhahanto–
1226. “Upemi saraÓaÑ BuddhaÑ, dhammaÒcÈpi anuttaraÑ.

SaÑghaÒca naradevassa, gacchÈmi saraÓaÑ ahaÑ.
1227. PÈÓÈtipÈtÈ viramÈmi khippaÑ,

Loke adinnaÑ parivajjayÈmi.
Amajjapo no ca musÈ bhaÓÈmi,
Sakena dÈrena ca homi tuÔÔho”ti–
gÈthÈdvayamÈha. Tampi suviÒÒeyyameva.
Tato devaputto “kataÑ mayÈ brÈhmaÓassa kattabbayuttakaÑ, idÈni
sayameva BhagavantaÑ upasa~kamissatÊ”ti tattheva antaradhÈyi.
BrÈhmaÓopi kho Bhagavati saÒjÈtapasÈdabahumÈno devatÈya ca
codiyamÈno “samaÓaÑ GotamaÑ upasa~kamissÈmÊ”ti vihÈrÈbhimukho
gacchati. TaÑ disvÈ mahÈjano “ayaÑ brÈhmaÓo ettakaÑ kÈlaÑ TathÈgataÑ
anupasa~kamitvÈ ajja puttasokena upasa~kamati, kÊdisÊ nu kho
dhammadesanÈ bhavissatÊ”ti taÑ anubandhi.
BrÈhmaÓo BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ paÔisanthÈraÑ katvÈ evamÈha
“sakkÈ nu kho bho Gotama kiÒci dÈnaÑ adatvÈ sÊlaÑ vÈ arakkhitvÈ kevalaÑ
tumhesu pasÈdamattena sagge nibbattitun”ti. “Nanu brÈhmaÓa ajja
pacc|savelÈyaÑ MaÔÔhakuÓÉalinÈ devaputtena attano
devalok|papattikÈraÓaÑ tuyhaÑ kathitan”ti BhagavÈ avoca. TasmiÑ khaÓe
MaÔÔhakuÓÉalÊdevaputto saha vimÈnena ÈgantvÈ dissamÈnar|po vimÈnato
oruyha BhagavantaÑ abhivÈdetvÈ aÒjaliÑ paggayha ekamantaÑ aÔÔhÈsi.
Atha BhagavÈ tassaÑ parisati tena devaputtena katasucaritaÑ kathetvÈ
parisÈya cittakallataÑ ÒatvÈ sÈmukkaÑsikaÑ dhammadesanaÑ akÈsi,
desanÈpariyosÈne devaputto ca brÈhmaÓo ca sannipatitaparisÈ cÈti
caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosÊti.
MaÔÔhakuÓÉalÊvimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
10. SerÊsakavimÈnavaÓÓanÈ
SuÓotha yakkhassa ca vÈÓijÈna cÈti SerÊsakavimÈnaÑ1. Tassa kÈ
uppatti? Bhagavati parinibbute ÈyasmÈ KumÈrakassapo paÒcahi
bhikkhusatehi saddhiÑ SetabyanagaraÑ sampatto tattha PÈyÈsirÈjaÒÒaÑ
attano santikaÑ upagataÑ viparÊtaggÈhato vivecetvÈ sammÈdassane
patiÔÔhÈpesi, so tato paÔÔhÈya puÒÒapasuto hutvÈ samaÓabrÈhmaÓÈnaÑ
dÈnaÑ dento tattha akataparicayatÈya asakkaccaÑ dÈnaÑ datvÈ aparabhÈge
kÈlaÑ katvÈ CÈtumahÈrÈjikabhavane suÒÒe SerÊsake2 vimÈne nibbatti.
AtÊte kira Kassapassa Bhagavato kÈle eko khÊÓÈsavatthero
aÒÒatarasmiÑ gÈme piÓÉÈya caritvÈ bahigÈme devasikaÑ ekasmiÑ padese
bhattakiccaÑ akÈsi. TaÑ disvÈ eko gopÈlako “ayyo s|riyÈtapena kilamatÊ”ti
pasannacitto cat|hi sirÊsathambhehi sÈkhÈmaÓÉapaÑ katvÈ adÈsi,
maÓÉapassa samÊpe sirÊsarukkhaÑ ropesÊti ca vadanti. So kÈlaÑ katvÈ
teneva puÒÒakammena CÈtumahÈrÈjikesu nibbatti, tassa purimakammassa
s|cakaÑ vimÈnadvÈre sirÊsavanaÑ nibbatti vaÓÓagandhasampannehi
pupphehi sabbakÈlaÑ upasobhamÈnaÑ, tena taÑ vimÈnaÑ “serÊsakan”ti
paÒÒÈyittha. So ca devaputto ekaÑ BuddhantaraÑ devesu ceva manussesu
ca saÑsaranto imasmiÑ BuddhuppÈde Yasattherassa cat|su vimalÈdÊsu
gihisahÈyesu Gavampati3 nÈma hutvÈ Bhagavato dhammadesanÈya arahatte
patiÔÔhito pubbÈciÓÓavasena taÑ suÒÒavimÈnaÑ disvÈ abhiÓhaÑ
divÈvihÈraÑ gacchati.
So aparabhÈge PÈyÈsidevaputtaÑ tattha disvÈ “kosi tvaÑ Èvuso”ti
pucchitvÈ tena “ahaÑ bhante PÈyÈsirÈjaÒÒo idh|papanno”ti vutte “nanu
tvaÑ micchÈdiÔÔhiko viparÊtadassano kathamidh|papanno”ti Èha. Atha naÑ
PÈyÈsidevaputto “ayyenamhi KumÈrakassapattherena micchÈdassanato
vivecito, puÒÒakiriyÈnaÑ4 asakkaccakÈritÈya pana suÒÒe vimÈne nibbatto,
sÈdhu bhante manussalokaÑ gatakÈle mama parijanassa
______________________________________________________________
1. SerissakavimÈnaÑ (SÊ) 2. Serissake (SÊ)
3. GavampatÊ (SÊ) 4. PuÒÒakiriyÈya (Ka)
312 KhuddakanikÈya
Èrocetha ‘PÈyÈsirÈjaÒÒo asakkaccaÑ dÈnaÑ datvÈ suÒÒaÑ

SerÊsakavimÈnaÑ1 upapanno, tumhe pana sakkaccaÑ puÒÒÈni katvÈ
tatr|papattiyÈ cittaÑ paÓidahathÈ”ti. Thero tassÈnukampÈya tathÈ ÈkÈsi.
Tepi therassa vacanaÑ sutvÈ tathÈ cittaÑ paÓidhÈya puÒÒÈni katvÈ SerÊsake
vimÈne nibbattiÑsu. SerÊsakadevaputtaÑ pana VessavaÓamahÈrÈjÈ
marubh|miyaÑ chÈy|dakarahite magge maggapaÔipannÈnaÑ manussÈnaÑ
amanussaparipanthamocanatthaÑ maggarakkhakaÑ Ôhapesi.
Atha aparena samayena A~gamagadhavÈsino vÈÓijÈ sakaÔasahassaÑ
bhaÓÉassa p|retvÈ SindhusovÊradesaÑ gacchantÈ marukanthÈre divÈ
uÓhabhayena maggaÑ appaÔipajjitvÈ rattiÑ nakkhattasaÒÒÈya maggaÑ
paÔipajjiÑsu. Te maggam|ÄhÈ hutvÈ aÒÒaÑ disaÑ agamaÑsu, tesaÑ antare
eko upÈsako ahosi saddho pasanno sÊlasampanno arahattappattiyÈ
upanissayasampanno mÈtÈpit|naÑ upaÔÔhÈnatthaÑ vaÓijjÈya gato. TaÑ
anuggaÓhanto SerÊsakadevaputto saha vimÈnena attÈnaÑ dasseti. DassetvÈ
ca pana “kasmÈ tumhe imaÑ chÈy|dakarahitaÑ vÈlukÈkantÈraÑ
paÔipannÈ”ti pucchi. Te cassa tattha attano ÈgatappakÈraÑ kathesuÑ,
tadatthadÊpanÈ devaputtassa vÈÓijÈnaÒca vacanapaÔivacanagÈthÈ honti. Œdito
pana dve gÈthÈ tÈsaÑ sambandhadassanatthaÑ dhammasa~gÈhakehi
ÔhapitÈ–
1228. “SuÓotha yakkhassa ca vÈÓijÈna ca,

SamÈgamo yattha tadÈ ahosi.
YathÈ kathaÑ itaritarena cÈpi,
SubhÈsitaÑ taÒca suÓÈtha sabbe.
1229. Yo so ahu rÈjÈ PÈyÈsi nÈma2,

BhummÈnaÑ sahabyagato yasassÊ.
So modamÈnova sake vimÈne,
AmÈnuso mÈnuse ajjhabhÈsÊ”ti.
1228-9. Tattha suÓothÈti savanÈÓattikavacanaÑ. YaÑ mayaÑ idÈni

bhaÓÈma, taÑ suÓothÈti. YakkhassÈti devassa. Devo hi manussÈnaÑ
______________________________________________________________
1. SuÒÒe SerÊsakavimÈne (SÊ) 2. NÈmo (SÊ)
ekaccÈnaÑ devÈnaÒca p|janÊyabhÈvato “yakkho”ti vuccati. Apica Sakkopi

cattÈro mahÈrÈjÈnopi VessavaÓapÈrisajjÈpi purisopi “yakkho”ti vuccati.
TathÈ hi “atibÈÄhaÑ kho ayaÑ yakkho pamatto viharati, yann|nÈhaÑ imaÑ
yakkhaÑ saÑvejeyyan”ti-ÈdÊsu1 Sakko “yakkho”ti vutto. “CattÈro yakkhÈ
khaggahatthÈ”ti-ÈdÊsu mahÈrÈjÈno. “Santi hi bhante uÄÈrÈ yakkhÈ Bhagavato
appasannÈ”ti-ÈdÊsu2 VessavaÓapÈrisajjÈ. “EttÈvatÈ yakkhassa suddhÊ”ti-
ÈdÊsu3 puriso. Idha pana VessavaÓapÈrisajjo adhippeto. VÈÓijÈna cÈti
gÈthÈbandhasukhatthaÑ anunÈsikalopaÑ katvÈ vuttaÑ. SamÈgamoti
samodhÈnaÑ. YatthÈti yasmiÑ vaÓÓupathe. TadÈti tasmiÑ maggam|ÄhÈ
hutvÈ gamanakÈle. Itaritarena cÈpÊti itarÊtaraÒcÈpi, idaÑ yathÈti iminÈ
yojetabbaÑ. AyaÑ hettha attho–SerÊsakadevaputtassa vÈÓijÈnaÒca tadÈ
yattha samÈgamo ahosi, taÑ suÓotha, yathÈ vÈpi tehi aÒÒamaÒÒaÑ
subhÈsitaÑ sulapitaÑ kathaÑ pavattitaÑ, taÒca sabbe ohitacittÈ suÓÈthÈti.
BhummÈnanti bhummadevÈnaÑ.
IdÈni yakkhassa pucchÈgÈthÈyo honti–
1230. “Va~ke araÒÒe amanussaÔÔhÈne,

KantÈre appodake appabhakkhe.
Suduggame vaÓÓupathassa majjhe,
Va~kaÑbhayÈ4 naÔÔhamanÈ manussÈ.
1231. Nayidha phalÈ m|lamayÈ ca santi,

UpÈdÈnaÑ natthi kuto’dha bhakkho.
AÒÒatra paÑs|hi ca vÈlukÈhi ca,
TattÈhi uÓhÈhi ca dÈruÓÈhi ca.
1232. Ujja~galaÑ tattamivaÑ kapÈlaÑ,

AnÈyasaÑ paralokena tulyaÑ.
LuddÈnamÈvÈsamidaÑ purÈÓaÑ,
Bh|mippadeso abhisattar|po.
______________________________________________________________
1. Ma 1. 320 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 158 piÔÔhe.
3. Khu 1. 349 piÔÔhe. 4. Dha~kaÑbhayÈ (Ka)
314 KhuddakanikÈya
1233. Atha tumhe kena vaÓÓena,

KimÈsamÈnÈ imaÑ padesaÑ hi.
AnupaviÔÔhÈ sahasÈ samecca,
LobhÈ bhayÈ atha vÈ sampam|ÄhÈ”ti.
1230. Tattha va~keti saÑsayaÔÔhÈne. Yattha paviÔÔhÈnaÑ “jÊvissÈma nu

kho, marissÈma nu kho”ti jÊvite saÑsayo hoti, tÈdise araÒÒe.
AmanussaÔÔhÈneti amanussÈnaÑ pisÈcÈdÊnaÑ saÒcaraÓaÔÔhÈne, manussÈnaÑ
vÈ agocaraÔÔhÈne. KantÈreti nirudake iriÓe, kaÑ tÈrenti nayanti etthÈti hi
kantÈro, udakaÑ gahetvÈ taritabbaÔÔhÈnaÑ. TenÈha “appodake”ti. Appa-
saddo hettha abhÈvattho “appiccho appanigghoso”ti-ÈdÊsu1 viya.
VaÓÓupathassa majjheti vÈlukÈkantÈramajjheti attho. Va~kaÑbhayÈti
va~kehi bhÊtÈ. Va~kehi bhayaÑ etesanti “va~kabhayÈ”ti2 vattabbe
gÈthÈsukhatthaÑ sÈnunÈsikaÑ katvÈ “va~kaÑbhayÈ”ti vuttaÑ. IdaÒca
vÈlukÈkantÈrapavesanato pubbe tesaÑ uppannabhayaÑ sandhÈya vuttaÑ.
NaÔÔhamanÈti maggasativippavÈsena naÔÔhamÈnasÈ, maggam|ÄhÈti attho.
ManussÈti tesaÑ ÈlapanaÑ.
1231. IdhÈti imasmiÑ marukantÈre. PhalÈti

ambajambutÈlanÈÄikerÈdiphalÈni na santÊti yojanÈ. M|lamayÈ cÈti
m|lÈniyeva m|lamayÈ, vallikandÈdÊni sandhÈya vadati. UpÈdÈnaÑ natthÊti
kiÒcÈpi kiÒci bhakkhaÑ natthi, upÈdÈnaÑ vÈ indhanaÑ, aggissa
indhanamattampi natthi, kuto kena kÈraÓena idha marukantÈre bhakkho
siyÈti attho. YaÑ pana atthi tattha, taÑ dassetuÑ “aÒÒatra paÑs|hÊ”ti-Èdi
vuttaÑ.
1232. Ujja~galanti ja~galaÑ vuccati l|khadh|saro anudako

bh|mippadeso, taÑ pana ÔhÈnaÑ ja~galatopi ukkaÑsena ja~galanti Èha
“ujja~galan”ti. TenÈha “tattamivaÑ kapÈlan”ti, tattaÑ ayokapÈlasadisanti
attho. GÈthÈsukhatthaÒcettha sÈnunÈsikaÑ katvÈ vuttaÑ, tattamiva-icceva
daÔÔhabbaÑ. AnÈyasanti natthi ettha Èyo sukhanti anÈyaÑ, tato eva jÊvitaÑ
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 54; Vi 4. 505 piÔÔhesu.
2. Dha~kaÑbhayÈti dha~kehi bhÊtÈ, dha~kehi kÈkehi bhayaÑ etesanti dha~kabhayÈti (Ka)
sÊyati vinÈsetÊti anÈyasaÑ. Atha vÈ na Èyasanti1 anÈyasaÑ. ParalokenÈti

narakena tulyaÑ. NarakaÑ hi sattÈnaÑ ekantÈnatthatÈya parabh|to
paÔisattubh|to lokoti visesato “paraloko”ti vuccati, samantato ayomayattÈ
ÈyasaÒca, idaÑ pana tadabhÈvato anÈyasaÑ, mahato dukkhassa
uppattiÔÔhÈnatÈya paralokasadisanti dasseti, “anassayan”ti ca keci paÔhanti,
sukhassa appatiÔÔhÈnabh|tanti attho. LuddÈnamÈvÈsamidaÑ purÈÓanti idaÑ
ÔhÈnaÑ cirakÈlato paÔÔhÈya luddÈnaÑ dÈruÓÈnaÑ pisÈcÈdÊnaÑ ÈvÈsabh|taÑ.
Abhisattar|poti “evaÑ l|kho ghorÈkÈro hot|”ti porÈÓehi isÊhi sapitasadiso,
dinnasapo viyÈti attho.
1233. Kena vaÓÓenÈti kena kÈraÓena. KimÈsamÈnÈti kiÑ paccÈsÊsantÈ2.

HÊti nipÈtamattaÑ. “PadesampÊ”ti ca paÔhanti, imampi nÈma padesanti attho.
SahasÈ sameccÈti sahasÈ ÈdÊnavÈnisaÑse avicÈretvÈ samavÈyena
anupaviÔÔhÈ sappaviÔÔhÈ. LobhÈ bhayÈ atha vÈ kenaci anatthakÈmena
palobhitÈ3 lobhato kenaci amanussÈdinÈ4 paripÈtitÈ bhayÈ vÈ. Atha vÈ
sampam|ÄhÈti maggavippanaÔÔhÈ imaÑ padesaÑ anupaviÔÔhÈti yojanÈ.
IdÈni vÈÓijÈ ÈhaÑsu–
1234. “Magadhesu A~gesu ca satthavÈhÈ,

ŒropayitvÈ paÓiyaÑ puthuttaÑ.
Te yÈmase SindhusovÊrabh|miÑ,
DhanatthikÈ uddayaÑ patthayÈnÈ.
1235. DivÈ pipÈsaÑ’nadhivÈsayantÈ,

YoggÈnukampaÒca samekkhamÈnÈ.
Etena vegena ÈyÈma sabbe,
RattiÑ maggaÑ paÔipannÈ vikÈle.
______________________________________________________________
1. Na Èyusanti (SÊ) 2. PaccÈsiÑ santÈ (SÊ, I)
3. PatÈritÈ (SÊ, I) 4. AmanussÈdÊhi (Ka)
316 KhuddakanikÈya
1236. Te duppayÈtÈ aparaddhamaggÈ,

AndhÈkulÈ vippanaÔÔhÈ araÒÒe.
Suduggame vaÓÓupathassa majjhe,
DisaÑ na jÈnÈma pam|ÄhacittÈ.
1237. IdaÒca disvÈna adiÔÔhapubbaÑ,

VimÈnaseÔÔhaÒca tavaÒca yakkha.
TatuttariÑ jÊvitamÈsamÈnÈ,
DisvÈ patÊtÈ sumanÈ udaggÈ”ti.
1234. Tattha Magadhesu A~gesu ca satthavÈhÈti MagadharaÔÔhe ca

A~garaÔÔhe ca jÈtÈ saÑvaÉÉhÈ taÑnivÈsino satthe satthassa ca vÈhanakÈ
satthakÈ ceva satthasÈmikÈ ca. PaÓiyanti bhaÓÉaÑ. Teti te mayaÑ. YÈmaseti
gacchÈma. SindhusovÊrabh|minti SindhudesaÑ SovÊradesaÒca. Uddayanti
ÈnisaÑsaÑ atirekalÈbhaÑ.
1235. AnadhivÈsayantÈti adhivÈsetuÑ asakkontÈ. YoggÈnukampanti

goÓÈdÊnaÑ sattÈnaÑ anuggahaÑ. Etena vegenÈti iminÈ javena, yena tava1
dassanato pubbe ÈyÈma Ègatamha. RattiÑ maggaÑ paÔipannÈti rattiyaÑ
maggaÑ paÔipannÈ. VikÈleti akÈle avelÈyaÑ.
1236. DuppayÈtÈti duÔÔhu payÈtÈ apathe gatÈ, tato eva aparaddhamaggÈ.

AndhÈkulÈti andhÈ viya ÈkulÈ, maggajÈnanasamatthassa paÒÒÈcakkhuno
abhÈvena andhÈ, tato eva ÈkulÈ, vippanaÔÔhÈ ca maggasamm|ÄhatÈya.
Disanti gantabbadisaÑ, yassaÑ disÈyaÑ SindhusovÊradeso, taÑ disaÑ.
Pam|ÄhacittÈti disÈsaÑsayasum|ÄhacittÈ2.
1237. TavaÒcÈti tuvaÒca. YakkhÈti ÈlapanaÑ. TatuttariÑ

jÊvitamÈsamÈnÈti yo “ito paraÑ amhÈkaÑ jÊvitaÑ natthÊ”ti jÊvitasaÑsayo
uppanno, idÈni tato uttarimpi jÊvitaÑ ÈsÊsantÈ. DisvÈti dassanahetu. PatÊtÈti
pahaÔÔhÈ. SumanÈti somanassappattÈ. UdaggÈti udaggÈya pÊtiyÈ3
udaggacittÈ.
______________________________________________________________
1. TvaÑ (I) 2. Satipam|ÄhacittÈ (Ka) 3. OdaggiyapÊtiyÈ (SÊ)
EvaÑ vÈÓijehi attano pavattiyÈ pakÈsitÈya puna devaputto dvÊhi gÈthÈhi

pucchi–
1238. “PÈraÑ samuddassa imaÒca1 vaÓÓuÑ,

VettÈcaraÑ sa~kupathaÒca maggaÑ.
Nadiyo pana pabbatÈnaÒca duggÈ,
PuthuddisÈ gacchatha bhogahetu.
1239. PakkhandiyÈna vijitaÑ paresaÑ,

Verajjake mÈnuse pekkhamÈnÈ.
YaÑ vo sutaÑ vÈ atha vÈpi diÔÔhaÑ,
AccherakaÑ taÑ vo suÓoma tÈtÈ”ti.
Tassattho–pÈraÑ samuddassÈti samuddassa paratÊraÑ imaÒca ÊdisaÑ
vaÓÓuÑ vaÓÓupathaÑ vettalatÈ bandhitvÈ Ècaritabbato vettÈcaraÑ maggaÑ,
sa~kuke khÈÓuke koÔÔetvÈ gantabbato sa~kupathaÑ maggaÑ, nadiyo pana
candabhÈgÈdikÈ pabbatÈnaÒca visamappadesÈti evaÑ duggÈ puthuddisÈ
bhoganimittaÑ gacchatha, evaÑ gacchantÈ ca pakkhandiyÈna pakkhanditvÈ
anupavisitvÈ paresaÑ rÈj|naÑ vijitaÑ tattha verajjake videsavÈsike
manusse pekkhamÈnÈ gacchatha, evaÑbh|tehi vo tumhehi yaÑ sutaÑ vÈ
atha vÈ diÔÔhaÑ vÈ accherakaÑ acchariyaÑ, taÑ vo santike tÈtÈ vÈÓijÈ
suÓomÈti attano vimÈnassa acchariyabhÈvaÑ tehi kathÈpetukÈmo pucchati.
EvaÑ devaputtena puÔÔhÈ vÈÓijÈ ÈhaÑsu–
1240. “Itopi accherataraÑ kumÈra,

Na no sutaÑ vÈ atha vÈpi diÔÔhaÑ.
AtÊtamÈnusakameva sabbaÑ,
DisvÈ na tappÈma anomavaÓÓaÑ.
1241. VehÈyasaÑ pokkharaÒÒo savanti,

DumÈ cime niccaphal|papannÈ,
AtÊva gandhÈ surabhiÑ pavÈyanti.
______________________________________________________________
1. IdaÒca (SÊ, I)
318 KhuddakanikÈya
1242. VeÄ|riyathambhÈ satamussitÈse,

SilÈpavÈÄassa ca ÈyataÑsÈ.
MasÈragallÈ sahalohita~gÈ,
ThambhÈ ime jotirasÈmayÈse.
1243. SahassathambhaÑ atulÈnubhÈvaÑ,

Tes|’pari sÈdhumidaÑ vimÈnaÑ.
RatanantaraÑ kaÒcanavedimissaÑ,
TapanÊyapaÔÔehi ca sÈdhuchannaÑ.
1244. JambonaduttattamidaÑ sumaÔÔho,

PÈsÈdasopÈnaphal|papanno.
DaÄho ca vaggu ca susa~gato ca1,
AtÊva nijjhÈnakhamo manuÒÒo.
1245. RatanantarasmiÑ bahu-annapÈnaÑ,

ParivÈrito accharÈsa~gaÓena.
Muraja-Èlambarat|riyaghuÔÔho,
Abhivanditosi thutivandanÈya.
1246. So modasi nÈrigaÓappabodhano,

VimÈnapÈsÈdavare manorame.
Acintiyo sabbaguÓ|papanno,
RÈjÈ yathÈ VessavaÓo naÄinyÈ.
1247. Devo nu Èsi udavÈsi yakkho,

UdÈhu Devindo manussabh|to.
Pucchanti taÑ vÈÓijÈ satthavÈhÈ,
Œcikkha ko nÈma tuvaÑsi yakkho”ti.
______________________________________________________________
1. Vaggu sumukho susa~gato (SÊ)
1240-2. Tattha kumÈrÈti paÔhamavaye ÔhitattÈ devaputtaÑ Èlapati.

Sabbanti devaputtaÑ tassa vimÈnapaÔibaddhaÒca sandhÈya vadati.
PokkharaÒÒoti pokkharaÓiyo. SatamussitÈseti sataratanubbedhÈ.
SilÈpavÈÄassÈti silÈya pavÈÄassa ca, silÈmayÈ1 pavÈÄamayÈti attho.
ŒyataÑsÈti dÊghaÑsÈ. Atha vÈ ÈyatÈ hutvÈ aÔÔhasoÄasadvattiÑsÈdi-
aÑsavanto.
1243. Tes|’parÊti tesaÑ thambhÈnaÑ upari. SÈdhumidanti sundaraÑ

idaÑ tava vimÈnaÑ. Ratanantaranti ratanantaravantaÑ,
bhittithambhasopÈnÈdÊsu nÈnÈvidhehi aÒÒehi ratanehi yuttaÑ.
KaÒcanavedimissanti suvaÓÓamayÈya vedikÈya sahitaÑ parikkhittaÑ.
TapanÊyapaÔÔehi ca sÈdhuchannanti tapanÊyamayehi anekaratanamayehi ca
chadanehi tattha tattha suÔÔhu chÈditaÑ.
1244. Jambonaduttattamidanti idaÑ tava vimÈnaÑ yebhuyyena

uttattajambunadabhÈsuraÑ. SumaÔÔho pÈsÈdasopÈnaphal|papannoti tassa ca
so so padeso sumaÔÔho suÔÔhu majjito, tehi tehi anantarapÈsÈdehi
sopÈnavisesehi ramaÓÊyehi phalakehi ca yutto. DaÄhoti thiro. Vagg|ti
abhir|po samuggato2. Susa~gatoti suÔÔhu sa~gatÈvayavo
aÒÒamaÒÒÈnur|papÈsÈdÈvayavo. AtÊva nijjhÈnakhamoti pabhassarabhÈvepi
ativiya olokanakkhamo. ManuÒÒoti manoramo.
1245. Ratanantarasminti ratanamaye, ratanabh|te vÈ sÈrabh|te

vimÈnassa abbhantare. Bahu-annapÈnanti pesalaÑ pah|taÑ annaÒca
pÈnaÒca vijjati, upalabbhatÊti adhippÈyo. Muraja-Èlambarat|riyaghuÔÔhoti
mudi~gÈnaÑ ÈlambarÈnaÑ avasiÔÔhat|riyÈnaÒca saddehi niccaghosito.
AbhivanditosÊti namassito, thomito vÈ asi. TenÈha “thutivandanÈyÈ”ti.
1246. Acintiyoti acinteyyÈnubhÈvo. NaÄinyÈti evaÑnÈmake kÊÄanaÔÔhÈne

yathÈ VessavaÓo mahÈrÈjÈ, evaÑ tvaÑ modasÊti yojanÈ3.
______________________________________________________________
1. PhalikasilÈmayÈ (SÊ, I) 2. Sumukho (SÊ) 3. Dasseti (SÊ)
320 KhuddakanikÈya
1247. ŒsÊti asi bhavasi. Devindoti Sakko devarÈjÈ. Manussabh|toti

manussesu bh|to manussajÈtiko. Yakkhoti devÈdibhÈvaÑ pucchitvÈpi
yakkhabhÈvaÑ Èsa~kantÈ vadanti.
IdÈni so devaputto attÈnaÑ jÈnÈpento–
1248. “SerÊsako nÈma ahamhi1 yakkho,

KantÈriyo vaÓÓupathamhi gutto.
ImaÑ padesaÑ abhipÈlayÈmi,
Vacanakaro VessavaÓassa raÒÒo”ti–
Èha. Tattha ahamhi yakkhoti ahaÑ yakkho amhi. KantÈriyoti
ÈrakkhaÓatthaÑ kantÈre niyutto. Guttoti gopako. TenÈha “abhipÈlayÈmÊ”ti.
IdÈni vÈÓijÈ tassa kammÈdÊni pucchantÈ ÈhaÑsu–
1249. “AdhiccaladdhaÑ pariÓÈmajaÑ te,

SayaÑkataÑ udÈhu devehi dinnaÑ.
KathaÑ tayÈ laddhamidaÑ manuÒÒan”ti.
Tattha adhiccaladdhanti adhiccasamuppattikaÑ, yadicchakaÑ laddhanti
attho. PariÓÈmajaÑ teti niyatisa~gatibhÈvapariÓataÑ, kÈlapariÓataÑ vÈ.
SayaÑkatanti tayÈ sayameva kataÑ, deviddhiyÈ tayÈ sayameva nibbattitanti
attho. UdÈhu devehi dinnanti tayÈ ÈrÈdhitehi devehi pasÈdavasena
nissaÔÔhaÑ.
IdÈni devaputto caturopi pakÈre paÔikkhipitvÈ puÒÒameva apadisanto–
1250. “NÈdhiccaladdhaÑ na pariÓÈmajaÑ me,

Na sayaÑkataÑ na hi devehi dinnaÑ.
Sakehi kammehi apÈpakehi,
PuÒÒehi me laddhamidaÑ manuÒÒan”ti–
gÈthamÈha.
______________________________________________________________
1. Ahampi (SÊ)
TaÑ sutvÈ vÈÓijÈ puna “nÈdhiccaladdhan”ti gÈthÈyaÑ puÒÒÈdhikameva

te caturo pakÈre ÈropetvÈ puÒÒassa ca sar|paÑ pucchiÑsu–
1251. “KiÑ te vataÑ kiÑ pana brahmacariyaÑ,

Kissa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko.
KathaÑ tayÈ laddhamidaÑ vimÈnan”ti.
Tattha vatanti vatasamÈdÈnaÑ. Brahmacariyanti seÔÔhacariyaÑ.
Puna devaputto te paÔikkhipitvÈ attÈnaÑ yath|pacitaÑ puÒÒaÒca

dassento–
1252. “MamaÑ pÈyÈsÊti ahu samaÒÒÈ,

RajjaÑ yadÈ kÈrayiÑ KosalÈnaÑ.
NatthikadiÔÔhi kadariyo pÈpadhammo,
UcchedavÈdÊ ca tadÈ ahosiÑ.
1253. SamaÓo ca kho Èsi KumÈrakassapo,

Bahussuto cittakathÊ uÄÈro.
So me tadÈ dhammakathaÑ abhÈsi1,
DiÔÔhivis|kÈni vinodayÊ me.
1254. TÈhaÑ tassa2 dhammakathaÑ suÓitvÈ,

UpÈsakattaÑ paÔivedayissaÑ.
PÈÓÈtipÈtÈ virato ahosiÑ,
Amajjapo no ca musÈ abhÈÓiÑ,
Sakena dÈrena ca ahosiÑ tuÔÔho.
______________________________________________________________
1. AkÈsi (SÊ) 2. TÈhaÑ (Ka)
322 KhuddakanikÈya
1255. TaÑ me vataÑ taÑ pana brahmacariyaÑ,

Tassa suciÓÓassa ayaÑ vipÈko.
Teheva kammehi apÈpakehi,
PuÒÒehi me laddhamidaÑ vimÈnan”ti–
Èha. TaÑ suviÒÒeyyameva.
Atha vÈÓijÈ devaputtaÑ vimÈnaÒcasa paccakkhato disvÈ kammaphalaÑ
saddahitvÈ attano kammaphale saddhaÑ pavedentÈ–
1256. “SaccaÑ kirÈhaÑsu narÈ sapaÒÒÈ,

AnaÒÒathÈ vacanaÑ paÓÉitÈnaÑ.
YahiÑ yahiÑ gacchati puÒÒakammo,
TahiÑ tahiÑ modati kÈmakÈmÊ.
1257. YahiÑ yahiÑ sokapariddavo ca,

Vadho ca bandho ca parikkileso.
TahiÑ tahiÑ gacchati pÈpakammo,
Na muccati duggatiyÈ kadÈcÊ”ti–
gÈthÈdvayaÑ avocuÑ. Tattha sokapariddavoti soko ca paridevo1 ca.
Parikkilesoti vuttÈ anatthuppatti.
EvaÑ tesu kathentesuyeva vimÈnadvÈre sirÊsarukkhato paripÈkena
muttabandhanÈ paripakkÈ sipÈÔikÈ pati, tena devaputto saparijano
domanassappatto ahosi. TaÑ disvÈ vÈÓijÈ–
1258. “Samm|Ähar|pova jano ahosi,

AsmiÑ muhutte kalalÊkatova.
Janassimassa tuyhaÒca kumÈra,
Appaccayo kena nu kho ahosÊ”ti–
gÈthamÈhaÑsu. Tattha samm|Ähar|povÈti sokavasena sabbaso
m|ÄhasabhÈvo viya. Janoti devajano. AsmiÑ muhutteti imasmiÑ
______________________________________________________________
1. Pariddavo (SÊ)
muhuttamatte. KalalÊkatoti kalalaÑ viya kato, kalalanissita-udakÊbh|to viya

Èviloti adhippÈyo. Janassimassa tuyhaÒcÈti imassa tava parijanassa
tuyhaÒca. Appaccayoti domanassaÑ.
TaÑ sutvÈ devaputto–
1259. “Ime ca sirÊsavanÈ1 tÈtÈ,

DibbÈ gandhÈ surabhÊ sampavanti.
Te sampavÈyanti imaÑ vimÈnaÑ,
DivÈ ca ratto ca tamaÑ nihantvÈ.
1260. ImesaÒca kho vassasataccayena,

SipÈÔikÈ phalati ekamekÈ.
MÈnussakaÑ vassasataÑ atÊtaÑ,
Yadagge kÈyamhi idh|papanno.
1261. DisvÈnahaÑ vassasatÈni paÒca,

AsmiÑ vimÈne ÔhatvÈna tÈtÈ.
ŒyukkhayÈ puÒÒakkhayÈ cavissaÑ,
Teneva sokena pamucchitosmÊ”ti2–Èha.
1259. Tattha sirÊsavanÈti sirÊsavipinato3. TÈtÈti vÈÓije Èlapati. Ime

tumhÈkaÑ mayhaÒca paccakkhabh|tÈ dibbÈ gandhÈ surabhÊ ativiya
sugandhÈyeva samantato pavanti pavÈyanti, te dibbÈ gandhÈ evaÑ vÈyantÈ
imaÑ vimÈnaÑ sampavÈyanti sammadeva gÈhÈpenti, na kevalaÑ
sampavÈyanameva, atha kho attano pabhÈya tamampi nihanti. TenÈha “divÈ
ca ratto ca tamaÑ nihantvÈ”ti.
1260-61. Imesanti sirÊsÈnaÑ. SipÈÔikÈti phalakuÔÔhilikÈ. PhalatÊti

paccitvÈ vaÓÔato muccati, puÔabhedaÑ vÈ patvÈ sissati. MÈnussakaÑ
vassasataÑ atÊtanti yasmÈ vassasatassa accayena imassa sirÊsassa sipÈÔikÈ
phalati, ayaÒca phalikÈ, tasmÈ mayhaÑ mÈnussakaÑ vassasataÑ atÊtaÑ,
yadagge yato paÔÔhÈya kÈyamhi idha imasmiÑ devanikÈye
______________________________________________________________
1. Ime sirÊs|pavanÈ ca (SÊ) 2. SamucchitosmÊti (I)
3. SirÊs|pavanÈti sirÊs|pavanato (SÊ)
324 KhuddakanikÈya
upapanno nibbatto. MayhaÒca devagaÓanÈya paÒca vassasatÈni Èyu, tasmÈ

khÊyati me Èy|ti sokavasena sampam|Ähoti dasseti. TenÈha “disvÈnahaÑ
vassasatÈni paÒca -pa- teneva sokena pamucchitosmÊ”ti.
Atha naÑ vÈÓijÈ samassÈsentÈ–
1262. “KathaÑ nu soceyya tathÈvidho so,

LaddhÈ vimÈnaÑ atulaÑ cirÈya.
Ye cÈpi kho ittaramupapannÈ,
Te n|na soceyyuÑ parittapuÒÒÈ”ti–
ÈhaÑsu. Tattha yÈdisehi appÈyukehi1 maraÓaÑ paÔicca socitabbaÑ siyÈ,
tÈdiso pana evaÑ dibbÈnubhÈvasampanno navutivassasatasahassÈyuko
kathaÑ nu soceyya, na socitabbamevÈti adhippÈyo.
Devaputto tattakeneva samassÈsetvÈ tesaÑ vacanaÑ sampaÔicchanto
tesaÒca upadesaÑ dento2–
1263. “AnucchaviÑ ovadiyaÒca metaÑ,

YaÑ maÑ tumhe peyyavÈcaÑ vadetha.
Tumhe ca kho tÈtÈ mayÈnuguttÈ,
YenicchakaÑ tena paletha sotthin”ti–
gÈthamÈha. Tattha anucchavinti anucchavikaÑ, tumhÈkameva taÑ
yuttar|paÑ. OvadiyaÒca metanti me mayhaÑ tumhehi ovadiyaÑ
ovÈdavasena vattabbametaÑ. YaÑ yasmÈ maÑ mayhaÑ tumhe “kathaÑ nu
soceyyan”ti-ÈdinÈ peyyavÈcaÑ piyavacanaÑ vadetha, yaÑ vÈ peyyavÈcÈya
vadanaÑ kathanaÑ, taÑ tumhÈkameva anucchavikanti yojanÈ. Atha vÈ yaÑ
yasmÈ tumhe peyyavÈcaÑ vadetha, tasmÈ anucchavikaÑ ovadiyaÒca
ovaditabbaÑ ovÈdÈnur|paÑ kÈtabbaÒca me mayÈ kataÑ, kiÑ pana tanti Èha
“tumhe ca kho tÈtÈ”ti-Èdi. Tattha mayÈnuguttÈti imasmiÑ
amanussapariggahe marukantÈre yÈva kantÈrÈtikkamÈ mayÈ anuguttÈ
rakkhitÈ yenicchakaÑ yathÈrucitena sotthiÑ khemena paletha gacchathÈti
attho.
Atha vÈÓijÈ kataÒÒubhÈvaÑ pakÈsentÈ–
______________________________________________________________
1. AppapuÒÒehi (I) 2. Upadesento (SÊ, I)
1264. “GantvÈ mayaÑ SindhusovÊrabh|miÑ,

DhanatthikÈ uddayaÑ patthayÈnÈ.
YathÈpayogÈ paripuÓÓacÈgÈ,
KÈhÈma serÊsamahaÑ1 uÄÈranti–
gÈthamÈhaÑsu. Tattha yathÈpayogÈti idÈni katapaÔiÒÒÈnur|papayogÈ.
ParipuÓÓacÈ gÈti samattacÈgÈ, uÄÈrassa mahassa pariyattapariccÈgÈ. Mahanti
ussavap|jaÑ.
Puna devaputto mahakaraÓaÑ paÔikkhipanto kattabbesu ca te
niyojento–
1265. “MÈ ceva serÊsamahaÑ akattha,

SabbaÒca vo bhavissati yaÑ vadetha.
PÈpÈni kammÈni vivajjayÈtha,
DhammÈnuyogaÒca adhiÔÔhahÈthÈ”ti–
gÈthamÈha. Tattha yaÑ vadethÈti yaÑ tumhe khemena
SindhusovÊradesapattiÑ tattha ca vipulaÑ uddayaÑ lÈbhaÑ paccÈsÊsantÈ
“gantvÈ mayan”ti-ÈdÊni vadatha, sabba taÑ vo tumhÈkaÑ tatheva bhavissati,
tattha nikka~khÈ hotha, tumhe pana ito paÔÔhÈya pÈpÈni kammÈni
pÈÓÈtipÈtÈdÊni vivajjayÈtha parivajjetha. DhammÈnuyoganti
dÈnÈdikusaladhammassa anuyuÒjanaÑ. AdhiÔÔhahÈthÈti anusikkhatha idaÑ
SerÊsakamahanti dasseti.
YaÑ pana upÈsakaÑ anuggaÓhanto tesaÑ rakkhÈvaraÓaÑ kÈtukÈmo
ahosi, tassa guÓaÑ kittetvÈ taÑ tesaÑ uddisanto imÈ gÈthÈyo Èha–
1266. “UpÈsako atthi imamhi saÑghe,

Bahussuto sÊlavat|papanno.
Saddho ca cÈgÊ ca supesalo ca,
VicakkhaÓo santusito mutÊmÈ.
______________________________________________________________
1. SerissamahaÑ (SÊ)
326 KhuddakanikÈya
1267. SaÒjÈnamÈno na musÈ bhaÓeyya,

Par|paghÈtÈya na cetayeyya.
Vebh|tikaÑ pesuÓaÑ1 no kareyya,
SaÓhaÒca vÈcaÑ sakhilaÑ bhaÓeyya.
1268. SagÈravo sappatisso vinÊto,

ApÈpako adhisÊle visuddho.
So mÈtaraÑ pitaraÒcÈpi jantu,
Dhammena poseti ariyavutti.
1269. MaÒÒe so mÈtÈpit|naÑ kÈraÓÈ,

BhogÈni pariyesati na attahetu.
MÈtÈpit|naÒca yo accayena,
NekkhammapoÓo carissati brahmacariyaÑ.
1270. Uj| ava~ko asaÔho amÈyo,

Na lesakappena ca vohareyya.
So tÈdiso sukatakammakÈrÊ,
Dhamme Ôhito kinti labhetha dukkhaÑ.
1271. TaÑkÈraÓÈ pÈtukatomhi attanÈ,

TasmÈ dhammaÑ passatha vÈÓijÈse.
AÒÒatra teniha bhasmÊ bhavetha,
AndhÈkulÈ vippanaÔÔhÈ araÒÒe.
TaÑ khippamÈnena lahuÑ parena,
Sukho have sappurisena sa~gamo”ti.
1266. Tattha saÑgheti sattasam|he. VicakkhaÓoti tattha tattha

kattabbatÈya kusalo. Santusitoti santuÔÔho. MutÊmÈti kammassakataÒÈÓÈdinÈ
idhalokaparalokahitÈnaÑ munanato mutimÈ.
1267. SaÒjÈnamÈno na musÈ bhaÓeyyÈti sampajÈnamusÈ na bhÈseyya.

Vebh|tikanti sahitÈnaÑ vinÈbhÈvakaraÓato “vebh|tikan”ti laddhanÈmaÑ
pisuÓaÑ no kareyya na vadeyya.
______________________________________________________________
1. PisuÓaÑ (SÊ)
1268. Sappatissoti patissayogaruÔÔhÈniyesu nivÈtavuttikattÈ soraccaÑ,

saha patissenÈti sappatisso. AdhisÊleti upÈsakena rakkhitabba-
adhisÊlasikkhÈya. AriyavuttÊti parisuddhavutti.
1269. NekkhammapoÓoti nibbÈnaninno. Carissati brahmacariyanti

pabbajjaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ carissati.
1270. LesakappenÈti kappiyalesena. Na ca vohareyyÈti

mÈyÈsÈÔheyyavasena vacanaÑ na nicchÈreyya. Dhamme Ôhito kinti labhetha
dukkhanti evaÑ vuttanayena dhamme Ôhito dhammacÈrÊ samacÈrÊ kinti kena
pakÈrena dukkhaÑ labhetha pÈpuÓeyya.
1271. TaÑkÈraÓÈti tannimittaÑ tassa upÈsakassa hetu. PÈtukatomhi

attanÈti sayameva tumhÈkaÑ ahaÑ pÈturahosiÑ. “AttÈnan”tipi pÈÔho, mama
attÈnaÑ tumhÈkaÑ pÈtvÈkÈsinti attho. TasmÈti yasmÈ ahaÑ dhammaÑ
apacÈyamÈno taÑ rakkhanto tumhepi rakkhÈmi, tasmÈ dhammaÑ passatha
dhammameva caritabbaÑ katvÈ oloketha. AÒÒatra teniha bhasmÊ bhavethÈti
tena upÈsakena vinÈ ce ÈgatÈ, imasmiÑ marukantÈre anÈthÈ appaÔisaraÓÈ
bhasmabhÈvaÑ gaccheyyÈtha. KhippamÈnenÈti evaÑ khippantena
vambhantena1 pÊÄantena. Lahunti sukaraÑ. ParenÈti adhikaÑ, aÒÒena vÈ.
TasmÈ sukho have sappurisena sa~gamoti. So hi khantisoracce niviÔÔho
kenaci kiÒci vuttopi na paÔippharatÊti adhippÈyo.
EvaÑ sÈmaÒÒato kittitaÑ sar|pato ÒÈtukÈmÈ vÈÓijÈ–
1272. “KiÑ nÈma so kiÒca karoti kammaÑ,

KiÑ nÈmadheyyaÑ kiÑ pana tassa gottaÑ.
Mayampi naÑ daÔÔhukÈmamha yakkha,
YassÈnukampÈya idhÈgatosi.
LÈbhÈ hi tassa yassa tuvaÑ pihesÊ”ti–
gÈthamÈhaÑsu. Tattha kiÑ nÈma soti nÈmato so jantu satto ko nÈma. KiÒca
karoti kammanti kasivaÓijjÈdÊsu kÊdisaÑ kammaÑ karoti.
______________________________________________________________
1. Vambhentena (I)
328 KhuddakanikÈya
kiÑ nÈmadheyyanti mÈtÈpit|hi kataÑ pana “Tisso phusso”ti-ÈdÊsu tassa kiÑ

nÈmadheyyaÑ, “Bhaggavo BhÈradvÈjo”ti-ÈdÊsu kiÑ vÈ tassa gottaÑ. Yassa
tuvaÑ pihesÊti yaÑ tuvaÑ piyÈyasi.
IdÈni devaputto taÑ nÈmagottÈdivasena dassento–
1273. “Yo kappako sambhavanÈmadheyyo,

UpÈsako kocchaphal|pajÊvÊ.
JÈnÈtha naÑ tumhÈkaÑ pesiyo so,
MÈ kho naÑ hÊÄittha supesalo so”ti–
Èha. Tattha kappakoti nhÈpito. SambhavanÈmadheyyoti sambhavoti
evaÑnÈmo. Kocchaphal|pajÊvÊti kocchaÒca phalaÒca upanissÈya jÊvanako.
Tattha kocchaÑ nÈma ÈÄakÈdisaÓÔhÈpanatthaÑ kesÈdÊnaÑ
ullikhanasÈdhanaÑ. Pesiyoti pesanakÈrako veyyÈvaccakaro.
IdÈni vÈÓijÈ taÑ saÒjÈnitvÈ ÈhaÑsu–
1274. “JÈnÈmase yaÑ tvaÑ pavadesi1 yakkha,

Na kho naÑ jÈnÈma sa edisoti.
Mayampi naÑ p|jayissÈma yakkha,
SutvÈna tuyhaÑ vacanaÑ uÄÈran”ti.
Tattha jÈnÈmaseti yaÑ tvaÑ vadesi, taÑ mayaÑ sar|pato jÈnÈma.
Edisoti guÓato pana yathÈ tayÈ kittitaÑ, evaÑ edisoti taÑ na kho jÈnÈma,
yathÈ taÑ aviddasunoti adhippÈyo.
IdÈni devaputto te attano vimÈnaÑ ÈropetvÈ anusÈsanatthaÑ–
1275. “Ye keci imasmiÑ satthe manussÈ,

DaharÈ mahantÈ athavÈpi majjhimÈ.
Sabbeva te Èlambantu vimÈnaÑ,
Passantu puÒÒÈnaÑ phalaÑ kadariyÈ”ti–
______________________________________________________________
1. Vadesi (SÊ)
gÈthamÈha. Tattha mahantÈti vuÉÉhÈ. Œlambant|ti Èrohantu. KadariyÈti

maccharino adÈnasÊlÈ.
IdÈni pariyosÈne cha gÈthÈ dhammasa~gÈhakehi vuttÈ–
1276. “Te tattha sabbeva ahaÑ pureti,

TaÑ kappakaÑ tattha purakkhatvÈ1.
Sabbeva te ÈlambiÑsu vimÈnaÑ,
MasakkasÈraÑ viya VÈsavassa.
1277. Te tattha sabbeva ahaÑ pureti,

UpÈsakattaÑ paÔivedayiÑsu.
PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ ahesuÑ,
Loke adinnaÑ parivajjayiÑsu.
AmajjapÈ no ca musÈ bhaÓiÑsu,
Sakena dÈrena ca ahesuÑ tuÔÔhÈ.
1278. Te tattha sabbeva ahaÑ pureti,

UpÈsakattaÑ paÔivedayitvÈ.
PakkÈmi sattho anumodamÈno,
YakkhiddhiyÈ anumato punappunaÑ.
1279. GantvÈna te SindhusovÊrabh|miÑ,

DhanatthikÈ uddayaÑ2 patthayÈnÈ.
YathÈpayogÈ paripuÓÓalÈbhÈ,
PaccÈgamuÑ PÈÔaliputtamakkhataÑ.
1280. GantvÈna te saÑgharaÑ sotthivanto,

Puttehi dÈrehi sama~gibh|tÈ.
ŒnandÊ vittÈ sumanÈ patÊtÈ,
AkaÑsu serÊsamahaÑ uÄÈraÑ.
SerÊsakaÑ te pariveÓaÑ mÈpayiÑsu.
______________________________________________________________
1. PurakkhipitvÈ (SÊ) 2. Udaya (I)
330 KhuddakanikÈya
1281. EtÈdisÈ sappurisÈna sevanÈ,

MahatthikÈ dhammaguÓÈna sevanÈ.
Ekassa atthÈya upÈsakassa,
Sabbeva sattÈ sukhitÈ1 ahesun”ti.
1276. Tattha ahaÑ pureti ahaÑ purimaÑ ahaÑ purimanti

ahamahaÑkarÈti2 attho. “Te tattha sabbevÈ”ti vatvÈ puna “sabbeva te”ti
vacanaÑ “sabbeva te yathÈ vimÈnassa Èruhane ussukkajÈtÈ ahesuÑ, tathÈ
sabbeva taÑ ÈruhiÑsu, na kassaci Èruhane antarÈyo ahosÊ”ti dassanatthaÑ
vuttaÑ. MasakkasÈraÑ viya VÈsavassÈti “masakkasÈran”ti ca
TÈvatiÑsabhavanaÑ vuccati, sabbaÑ vÈ devabhavanaÑ, idha pana
SakkabhavanaÑ veditabbaÑ. TenÈha “masakkasÈraÑ viya VÈsavassÈ”ti.
1277-8. Atha te vÈÓijÈ vimÈnaÑ passitvÈ pasannacittÈ tassa

devaputtassa ovÈde ÔhatvÈ saraÓesu ca sÊlesu ca patiÔÔhÈya tassa ÈnubhÈvena
sotthinÈ icchitaÑ desaÑ agamaÑsu. Tena vuttaÑ “te tattha sabbevÈ”ti-Èdi.
Tattha anumato pakkÈmi sattho yakkhiddhiyÈ punappunaÑ anumodamÈnoti
yojanÈ. Kena pana anumatoti? YakkhenÈti pÈkaÔoyamattho.
1279. YathÈpayogÈti yathÈ-ajjhÈsayaÑ katapayogÈ. ParipuÓÓalÈbhÈti

samiddhalÈbhÈ. Akkhatanti anupaddutaÑ PÈÔaliputtaÑ. Akkhatanti vÈ
anÈbÈdhaÑ anuppÊÄaÑ, anantarÈyenÈti attho.
1280. SaÑgharanti sakaÑ gehaÑ. Sotthivantoti sotthibhÈvena yuttÈ

khemino. ŒnandÊti-ÈdÊhi cat|hi padehi somanassitabhÈvameva vadati.
SerÊsakaÑ te pariveÓaÑ mÈpayiÑs|ti kataÒÒutÈya ÔhatvÈ
paÔissavamocanatthaÒca devaputtassa nÈmena SerÊsakaÑ nÈma
paricchedavasena veÓiyato pekkhitabbato pariveÓaÑ
pÈsÈdak|ÔÈgÈrarattiÔÔhÈnÈdisampannaÑ pÈkÈraparikkhittaÑ
dvÈrakoÔÔhakayuttaÑ ÈvÈsaÑ akaÑsu.
______________________________________________________________
1. Sukhino (I) 2. AhaÑkÈrÈti (Ka)
1281. EtÈdisÈti edisÊ, evaÑ anatthapaÔibÈhinÊ atthasÈdhikÈ ca.

MahatthikÈti mahÈpayojanÈ mahÈnisaÑsÈ. DhammaguÓÈnanti
aviparÊtaguÓÈnaÑ. Ekassa sattassa hitatthaÑ sabbeva sattÈ sabbe eva te
satthapariyÈpannÈ sattÈ sukhitÈ1 sukhappattÈ khemappattÈ ahesuÑ.
Sambhavo pana upÈsako PÈyÈsissa devaputtassa tesaÒca vÈÓijÈnaÑ
vacanapaÔivacanavasena pavattaÑ gÈthÈbandhaÑ sutaniyÈmeneva uggahetvÈ
therÈnaÑ Èrocesi. PÈyÈsidevaputto Èyasmato Sambhavattherassa kathesÊti
apare. TaÑ YasattherappamukhÈ mahÈtherÈ dutiyasa~gÊtiyaÑ sa~gahaÑ
ÈropesuÑ. Sambhavo pana upÈsako mÈtÈpit|naÑ accayena pabbajitvÈ
arahatte patiÔÔhÈsi.
SerÊsakavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
11. SunikkhittavimÈnavaÓÓanÈ
UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ vimÈnanti SunikkhittavimÈnaÑ. Tassa kÈ
uppatti? BhagavÈ SÈvatthiyaÑ viharati Jetavane. Tena samayena ÈyasmÈ
MahÈmoggallÈno heÔÔhÈ vuttanayeneva devacÈrikaÑ caranto
TÈvatiÑsabhavanaÑ upagato. TasmiÑ ca khaÓe aÒÒataro devaputto attano
vimÈnadvÈre Ôhito ÈyasmantaÑ MahÈmoggallÈnaÑ disvÈ
saÒjÈtagÈravabahumÈno upasa~kamitvÈ paÒcapatiÔÔhitena vanditvÈ aÒjaliÑ
paggayha aÔÔhÈsi.
So kira atÊte KassapasammÈsambuddhe parinibbute tassa sarÊradhÈtuyo
pakkhipitvÈ yojanike kanakath|pe ca kate catasso parisÈ kÈlena kÈlaÑ2
upasa~kamitvÈ gandhapupphadh|pÈdÊhi cetiye p|jaÑ karonti, tattha
aÒÒataro upÈsako aÒÒesu pupphap|jaÑ katvÈ gatesu tehi p|jitaÔÔhÈne
dunnikkhittÈni pupphÈni disvÈ tattheva tÈni sammadeva Ôhapento
sannivesavasena3 dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ vibhattivisesayuttaÑ4
pupphap|jaÑ akÈsi. KatvÈ ca pana etaÑ ÈrammaÓaÑ gaÓhanto Satthu5 guÓe
anussaritvÈ pasannacitto taÑ puÒÒaÑ hadaye Ôhapesi.
______________________________________________________________
1. Sukhino (I) 2. KÈle kÈle (I) 3. Sannivesavisesena (SÊ, I)
4. BhattivisesayuttaÑ (SÊ) 5. Bhagavato Satthu (SÊ)
332 KhuddakanikÈya
So aparabhÈge kÈlaÑ katvÈ tasseva kammassa ÈnubhÈvena

TÈvatiÑsabhavane dvÈdasayojanike kanakavimÈne nibbatti, mahÈnubhÈvo
mahÈ cassa parivÈro ahosi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “tasmiÑ ca khaÓe
aÒÒataro devaputto -pa- aÔÔhÈsÊ”ti. Atha naÑ ÈyasmÈ MahÈmoggallÈno
yathÈladdhasampattikittanamukhena katasucaritakammaÑ imÈhi gÈthÈhi
pucchi–

Samantato dvÈdasayojanÈni.


1285. PucchÈmi taÑ deva mahÈnubhÈva,

Sopi tassa attano katakammaÑ imÈhi gÈthÈhi kathesi. TaÑ dassentÈ
sa~gÊtikÈrÈ ÈhaÑsu–

1287. DunnikkhittaÑ mÈlaÑ sunikkhipitvÈ,

PatiÔÔhapetvÈ Sugatassa th|pe.
Mahiddhiko camhi mahÈnubhÈvo,
Dibbehi kÈmehi sama~gibh|to.


Manussabh|to yamahaÑ akÈsiÑ.
Tenamhi evaÑ jalitÈnubhÈvo,
1287. Tattha dunnikkhittaÑ mÈlanti cetiye p|jÈkaraÓaÔÔhÈne

nirantaraÔÔhapanÈdinÈ racanÈvisesena aÔÔhapetvÈ yathÈnikkhittatÈya na suÔÔhu
nikkhittaÑ, vÈtena vÈ paharitvÈ1 dunnikkhittaÑ pupphaÑ. SunikkhipitvÈti
suÔÔhu nikkhipitvÈ racanÈvisesena dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ katvÈ nikkhipiya.
PatiÔÔhapetvÈti vibhattivisesÈdivasena pupphaÑ patiÔÔhÈpetvÈ, taÑ vÈ
pupphaÑ nikkhipanto satthu cetiyaÑ uddissa mama santÈne
kusaladhammaÑ patiÔÔhÈpetvÈti evaÑ ettha attho daÔÔhabbo. SesaÑ
vuttanayameva.
EvaÑ devaputtena attano sucaritakamme pakÈsite thero tassa dhammaÑ
desetvÈ ÈgantvÈ Bhagavato tamatthaÑ nivedesi. BhagavÈ taÑ aÔÔhuppattiÑ
katvÈ sampattamahÈjanassa dhammaÑ desesi, desanÈ mahÈjanassa sÈtthikÈ
ahosÊti.
SunikkhittavimÈnavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
EkÈdasavatthupaÔimaÓÉitassa
Sattamassa Sunikkhittavaggassa atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NiÔÔhitÈ ca purisavimÈnavaÓÓanÈ.
______________________________________________________________
1. PaÔiharitvÈ (I)
334 KhuddakanikÈya
NigamanakathÈ
EttÈvatÈ ca–
DevatÈnaÑ vimÈnÈdi-sampattiÑ tassa kÈraÓaÑ.

PakÈsayantÊ sattÈnaÑ, sabbalokahitÈvahÈ.
AppakÈnampi kÈrÈnaÑ, yÈ vibhÈveti desanÈ.

UÄÈraphalataÑ citta-khettasampattiyogato.
YaÑ kathÈvatthukusalÈ, supariÒÒÈtavatthukÈ.

VimÈnavatthu-icceva, sa~gÈyiÑsu mahesayo.
Tassa atthaÑ pakÈsetuÑ, PorÈÓaÔÔhakathÈnayaÑ.

SannissÈya samÈraddhÈ, atthasaÑvaÓÓanÈ mayÈ.
YÈ tattha paramatthÈnaÑ, tattha tattha yathÈrahaÑ.

PakÈsanÈ Paramattha-dÊpanÊ nÈma nÈmato.
SampattÈ pariniÔÔhÈnaÑ, anÈkulavinicchayÈ.

SÈ sattarasamattÈya, PÈÄiyÈ bhÈÓavÈrato.
Iti taÑ sa~kharontena1, yaÑ taÑ adhigataÑ mayÈ.

PuÒÒaÑ tassÈnubhÈvena, LokanÈthassa sÈsanaÑ.
OgÈhetvÈ visuddhÈya, sÊlÈdipaÔipattiyÈ.

Sabbepi dehino hontu, vimuttirasabhÈgino.
CiraÑ tiÔÔhatu lokasmiÑ, SammÈsambuddhasÈsanaÑ.

TasmiÑ sagÈravÈ niccaÑ, hontu sabbepi pÈÓino.
______________________________________________________________
1. Iti naÑ saÑkarontena (SÊ)
SammÈ vassatu kÈlena, devopi jagatÊpati.

Saddhammanirato lokaÑ, dhammeneva pasÈsat|ti.
Iti BadaratitthavihÈravÈsinÈ ŒcariyadhammapÈlena katÈya
ParamatthadÊpaniyÈ KhuddakaÔÔhakathÈya
VimÈnavatthu-atthavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈ samattÈ.
VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈya
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AÑsiyÈ 284 AccimantaÑ 160
AÑsehi 256 AccutaÑ 199
A 259, 288 Acchati 279
AkaÓÔako 86 AccharÈ 261
AkataÑ 209 AccharÈgaÓaghosito 183
AkariÑ 308 AccharÈnaÑ 80, 87
AkÈcinaÑ 234 AccharÈyo 80
AkÈsiÑ 105, 222, 279 AccharÈsaÑghaÑ 32
Akilantova 288 AcchariyaÑ 309
AkuÔilaÑ 76 AccherakaÑ 317
AkutobhayaÑ 197 AjarÈmarÈ 246
AkutobhayÈ 199 Ajja 134
AkkodhanÈ 64 Ajjeva BuddhaÑ 309
AkkhataÑ 330 AjjhagaÑ 302
AkhaÓÉaphullÈni 309 AjjhagÈ 124, 199
AgamÈ 222 AÒjalikaÑ akÈsiÑ 21, 190
Agarupiya~gucandanussadÈhi 219 AÒjasaÑ 76
Agahano 86 AÒjaso 198
AgÈraÒca 174 AÒÒaÑ 223
AgÈrinÊ 209 AÒÒaÑsu 101, 104
AghasigamÈ 71 AÒÒataraÑ 240
A~gesu 316 AÒÒatarÈ 167
AcalaÔÔhÈnaÑ 203 AÒÒatra 327
Acintiyo 175, 319 AÒÒathÈ 222
AcorikÈ 118 AÒÒÈ 260
AccimatÊ 122 AÒÒe 165
338 VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈya

[A] [A]
AÒÒesu 100 Atha 99
AÒÒo 292 AthavÈpi 264
AÔÔomhi 292 Athettha 261
AÔÔha 178, 215 AdadaÑ 137
AÔÔha~gavarehi 119 AdÈnasÊle 207
AÔÔha~gasusamÈgataÑ 65 AdÈsahaÑ 25
AÔÔhaÔÔhakÈ 270 AdÈsiÑ 20, 133
AÔÔhÈsi 95 AdÈsi dÈnaÑ 21
AÔÔheva piÓÉapÈtÈni 137 Adu 240
AÉÉharattÈyaÑ 297 AdurÈgataÑ 243
AticÈrÈ 65, 66 AdesayÊ 75
Atirocasi 113 AddasaÑ 25, 245
Ativirocanti 164 AdhigatamidaÑ vimÈnaÑ 147
AtÊva 256, 319 Adhiggayha 80
AtulaÑ 218 AdhiccaladdhaÑ 320
AtulÈya pÊtiyÈ 116 AdhiÔÔhahÈtha 325
AttakÈmena 34 AdhiÔÔhito 250
AttanaÔÔhamaÑ 138 AdhisÊle 327
AttanÈ 116, 327 AdhomukhÈ 71
Attano 288 AnacchariyaÑ 67
AttamanÈ 18 AnaÒÒathÈ 176
AttÈnaÑ 116, 245 AnaÒÒamanÈ 51
AtthaÑ 244 AnadhivaraÑ 72
AtthadhammapadaÑ 244 Anadhivarassa 76
AtthapurekkhÈro 138 AnadhivarÈ 73
AtthavatiÑ 198 AnadhivÈsayantÈ 316
AtthavatÊ 244 Ananubodho 302
AtthÈya 231 AnantakaÑ 292
Atthettha 85 AnabhicchitÈ 185
Atthena 133 AnÈmayÈ 67, 154
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 339

[A] [A]
AnÈyasaÑ 314 AnussarantÈ 141
AnÈvilaÑ 25 AnekacittaÑ 51, 301
AnilapamuÒcitÈ 219 AnekacittÈ 96
AnukampakaÑ 116 AnekacittÈvatato 258
Anukampako 224 Anekar|pÈ 51
AnukampamÈno 222 AnekavaÓÓaÑ 301
Anukampassu 224 AnekavaÓÓÈ 219
AnukampÈya 95 AnejaÑ 214
Anukampiyo 164 Anomadassane 72, 81
AnukkamaÑ 249, 256 AnomadassikÈ 93
AnuguttÈ 324 AnomanikkamaÑ 263
AnugghÈti 31 AnomapaÒÒaÑ 308
AnucchaviÑ 324 Antalikkhe 166, 239
AnutÈpo 164 AntimadhÈrinaÑ 34
AnuttaraÑ 72 AndhakaveÓÉuputtÈ 246
AnuddhatÈ 259 AndhakÈre 96
AnudhammacÈrinÊ 119 AndhÈkulÈ 316
AnudhammappaÔipattiyÈ 223 Anventi 71
AnupadaÑ 147 Apakkami 297
Anupariyanti 37 Apacitatthadhammakusalo 149
AnupaviÔÔhÈ 315 ApacitÈ 33
Anupucchase 81 ApattamÈnasaÑ 185
AnubbatÈ 125, 260 AparaddhaÑ 164
Anubhoti 270 AparaddhamaggÈ 316
Anubhomi 67 AparimitaÑ sukhÈvahaÑ 102
AnumodiÑ 174 ApassitÈ 91
AnurakkhamÈnÈ 51 ApÈpikÈ 118
AnusÈsaniÑ 73 Api 85
AnusÈsi 198, 222 ApiÄandhanÈna ca 259
Anus|yikÈ 133 ApiÄandhÈva 151

[A] [A]
Ap|vaÑ 112 AbhippasÈdehi 95
ApetasokÈ 153 AbhibhÈsanti 87
Apeti 223 AbhirattalocanÈ 260
Appa 314 AbhirÈdhayiÑ 118
Appakampi 186 Abhiruyha 235
Appaccayo 323 Abhir|ÄhaÒca 297
AppaÔik|laÑ 215 Abhirocase 262
AppapuÒÒÈ 196 Abhirocayi 262
AppamattÈ 64 AbhiropayiÑ 153, 156
Appameyye 140, 153 Abhivanditosi 319
AppÈyukÊ 167 AbhivÈdayiÑ 20
Appodake 314 AbhisaÒceyyaÑ 185
AbahiggatamÈnaso 197 Abhisattar|po 315
AbbahÊ 307 Abhisamaye 77
Abbhak|ÔaÑ 11 AbhisÊsiÑ 297
AbbhÈgatÈnaÑ 20 AbhihiÑsanÈya 259
AbbhutaÑ 309 AbhojayiÑ 102
AbbhutadassaneyyaÑ 174 AmataÑ 199
AbbhuddayaÑ 260 Amatadasa’mhi 77
AbbhuddhunantÈ 259 AmatapadaÑ 76
AbbhokirissaÑ 33 Amatassa 263
Abhika~khatÈ 264 Amatogadho 198
Abhikkanta 46 AmanussaÔÔhÈne 314
Abhikkantena 46, 202 AmÈnusaÑ 159
AbhikkhaÓaÑ 104 AmitayasÈ 73
AbhijÈtÈ 111 AmbakaÒjikaÑ 134
Abhito 256 AmbasiÒcako 288
AbhinandÈmase 82 AmhÈkaÑ 124
AbhinimmitÈ 71 Amhi 115, 240
AbhipatthayiÑ 307 Amhepi 187

[A] [A]
AyaÑ 198 AlakkhikÈ 196
AyaÑ uÄÈro 250 Ala~katÈ 71, 166
AyaÑ bhaÒjati 292 Ala~kate 10
Ayirakule 162 Ala~kato 291, 304
ArajavirajahemajÈlachannaÑ 219 Alameva 270
AraÒÒÈ 231 AlomaÑ 168
AraÒÒe 314 AsaÑsayÈ 77
Arahantamhi 95 Asa~khataÑ 76, 215
AriyaÑ 119 Asa~gamÈnaso 264
Ariyavutti 327 AsaÒÒataÑ 222
Asi 73
AriyasaccÈna kovidÈ 66
AsiÒcati 288
AriyasÈvikÈ 125
AsuciÑ 222
AvacÈsi 147
AsokaÑ 87, 214
AvaÔÔhitÈpemÈ 199
AsokÈ 146
AvaÓÓayiÑsu 222
AsmiÑ 322
Avatato 257, 258
Assa 185
Avadhi maÑ 112
AssakÈdhipatissa 243
AvadhÊ 203
Assaddhesu 112
AvÈkiri 115 AssÈ 112
AvÈcayiÑ 127 Assu 123
AvÈpurantaÑ 263 AssosuÑ 203
AvÈsariÑ 292 AhaÑ 19, 174, 199
AvikampinÊ 199 AhaÑ 297
AvekkhissaÑ 185 AhaÑ pure 212, 330
AvediÑsu 75 AhaÑ bhadde 136
Avoca 138, 198 AhaÑ lokaÑ 297
AvocahaÑ 222 AhaÑ sutvÈna 76
Avheti 127 AhamÈcariyap|jako 127
AlaÑ 175 AhÈsi 292

[A] [Œ]
AhuÑ 75, 162, 264 ŒbÈdhiko 308
AhuvÈ 298 Œbhanti 44
AhuvÈsiÑ 302 ŒbhÈ 218
Aho 93 ŒmantanikÈ raÒÒomhi 86
AhosiÑ 149 ŒmuttahatthÈbharaÓo 276
AÄÈrapamhe 147 ŒmodamÈnÈ 259
[Œ] ŒyataÑsÈ 319
ŒkarÈ 199 ŒyuÒca vaÓÓaÒca 124, 264
ŒkÈsamhi samÊhati 31 Œyu no 106
ŒkoÔayitvÈna 297 ŒrakÈ 66
ŒgataÑ 119, 197 Œrati 244
ŒgatÈ 119, 155 ŒrÈmarukkhÈni 283
Œgamma 136 Œrohakambu 258
ŒgÈ 292 ŒlapitvÈ 198
Œcari 73 Œlambantu 329
Œcariyap|jako 127 Œlambo 87
Œcarema 224 ŒvasÈmi 149
ŒcÈmadÈnassa 93 ŒvasitvÈ 124
ŒcÈmadÈyikÈ 92 ŒvÈsaÑ 315
Œcikkha 100 ŒveÄinÊ 114
Œturar|po 308 Œsajja 49
Œdiccabandhuno 105 ŒsanakaÑ 20
ŒdittaÑ 307 Œsanassa samantato 33
ŒdhutaÑ 162 ŒsamÈnÈ 316
ŒnandÊ 330 ŒsÈ 157
ŒnubhÈvaÑ 203 ŒsiÑ 136, 196
ŒnubhÈvena 298 Œsi 85, 320
ŒnubhÈvo 156 ŒsumbhitvÈna 196
ŒphusiÑ 76 Œhu 72

[Œ] [I]
ŒhuneyyÈnaÑ 265 IdhÈgatÈ 155
ŒÄÈrapamhÈ 259 IndapuraÑ yathÈ 146
IndÊvarÈnaÑ 181
[I]
ImaÑ 80, 215, 264
I~gha 219
ImaÑ vanaÑ 155
Icceke 224
ImaÒca 317
Icceva 207 Imameva gÈmaÑ 115
Ijjhati 14 ImÈni 261
Ijjhittha 93 ImÈ purimÈ 80
Itaritarena 313 ImÈsu 261
Iti 222, 224, 288 Ime 100, 258
ItissÈ 112 ImesaÑ 323
Ito siyÈ 185 Isinisabha 244
ItthikÈ 86 Isinisabho 75
Itthiyo patibbatÈ 124 Isisattamo 95
IdaÑ 87, 147, 198, IssaraÑ 93
262, 285 IssarÈ 209
IdaÑ issariyaÑ 115 IssÈ 64
IdaÑ paÔhamadassanaÑ 136 Iha 327
IdaÑ vimÈnaÑ 80 [¢]
IdÈni 115 ¢disaÑ 141
IddhaÑ 146 ¢sÈdantÈ 93
IddhiÑ 203 [U]
Iddhi 156 UggatÈ 196
IddhiyÈ 174, 202, 301 UccaÑ 227
IddhÊ vikubbanti 51 UccamidaÑ 267
Idha 14, 73, 106, 149, UccÈvacÈ 53
222, 314, 323 UccÈvacÈnaÑ vaÓÓÈnaÑ 99
Idha pattÈya 155 UcchÈgÈraÑ 240

[U] [U]
Uju 86 UpapannÈ 80
Ujugatesu 270 UpapannÈmhi 104
Ujubh|to 140 Upapanno 324
Ujja~galaÑ 314 UpavasissaÑ 65
UÔÔhÈya 37 UpÈgami 72, 115
UÔÔhehi 207 UpÈdÈnaÑ 314
UÓÓatasmiÑ 181 UpÈvasiÑ 119
UdakaÑ 133 UpÈvasi 262
UdakaÑ apÈyi 44 UpÈvisa 243
UdakaruhÈ 147 UpÈsikÈ 53, 101
UdakasmiÑ 181 Upecca 116, 133
Udake 202 UpetaÑ 119, 264
UdaggÈ 316 Upetar|paÑ 37
UdadhÊva 141 Upenti 224
Udapajjatha 104 Upehi 214
Udayanto 285 UposathaÑ 262
Udayantova 296 UposathÈti maÑ 104
UdahÈriyÈ 196 Uposathe 156
UdikkhisaÑ 297 Uposathe niccahamappamattÈ 64
UdÊrayanti 141 Uppajjanti 14
UddayaÑ 316 Ubhato vimÈnaÑ 208
UddÈlakÈ 37 UbhayaÒca 292
Uddissa 141 Ubhayattha 307
UddhaÑsatÊ 285 Ubhayettha 306
Upago 231 Ubho 256
UpaÔÔhitÈ te 147 UyyÈnabh|miÑ 256
UpaÉÉhaÑ padmamÈlÈhaÑ 33 UyyÈnabh|myÈ 261
UpatiÔÔhanti 296 Ura’ssÈ 250
UpanÈmesiÑ 162 Ur|ÄhavÈ 93
Upapajjati jotirasaÑ 47 UÄÈraÑ 9

[U--E] [O]
UÄÈrÈ 270 OghatiÓÓaÑ 263
UÄÈro 250 OtthataÑ 80
UÄÈro te 109 OdÈtam|lakaÑ 181
ruthan|papannÈ 260 OdumbaraÑ 197
EkaÑsikÈ 77 OpadhikaÑ 140
EkacÊvaro 288 ObhÈsasi 11
Ekato 261 ObhÈsate 46, 111
EkamekÈya 284 ObhÈsayaÑ jalamiva 71
Ekassa 331 ObhÈsayanti 260, 261
EkÈhaÑ 273 ObhÈsayitvÈ 113
ObhÈsentÊ 46
Ek|posathaÑ 133
OrasÈ 199
EtassÈcÈmadÈnassa 93
Olubbha 243
EtÈdisÈ 331
OvadiyaÒca 324
EtÈdiso 14
OvÈdamhi 199
Ete 141, 244
OsadhÊ 46
EtenupÈyena 264
OhÈya 297
EttakaÑ 288
EttÈvatÈ 229 [ Ka ]
Ettha 152, 219, 227 KaÑ nu sÈ disataÑ gatÈ 91
EdisaÑ 155 KaÑ vÈ 262
KakkaÔako 227
Ediso 328
KakkÈrikaÑ 134
EvaÑ 34
KaÒcanatanusannibhattacÈhi 219
Eva 137
KaÒcanabimbavaÓÓe 152
EsikÈnaÑ 181
KaÒcanavedimissaÑ 319
Eso 209
KaÒcanÈveÄabh|site 152
[O] KaÓÉako 297
OkiriÑ 162 KaÓÔhesu 260
OgÈhasi 37, 162 KataÑ 186
[ Ka ] [ Ka ]
KataÑ mayÈ 115 Karoti 218
Katakicco 214 KalaÑ nÈgghati soÄasiÑ 93
KataÒÒutÈ 244 KalalÊkato 323
KatamaÑ 245 KallacittaÒca 198
KatÈvÈsÈ 102 KalyÈÓÊ 244
KatipayÈya 223 KasmÈ kÈyÈ nu Ègamma 136
KatvÈ dussamaye phale 183 KasmÈ nu 72
KadariyÈ 329 KassapaÑ 263
Kadariyesu 112 Kassapassa Bhagavato 133
KantÈriyo 320 Kassa vÈ tvaÑ 73
KantÈre 314 KÈ 151
Kandasi 308 KÈkoÄagaÓÈ 210
KapaÓÈ 91 KÈtave 175
KapÈlaÑ 314 KÈ nÈma tvaÑ 155
Kappako 328 KÈmakÈmÊ 223
Kappitakesamassu 276 KÈmaguÓÈ 227
KambukÈy|radhare 151 KÈmaggapattÈnaÑ 72
Kambukey|radharÈ 260 KÈmarÈgaÑ 224
KammaÑ 288 KÈmavaÓÓinÊ 72
KammaphalaÑ 140, 186 KÈyamhi 323
Kammaphalena 147 KÈyÈ 72
KammavipÈka tassÈ 175 KÈyena 159
KammavipÈkasambhavaÑ 80 KÈyesu 100
Kamme hi 175 KÈriyaÑ 292
KaravÊkasussaro 152 KÈrente 183
KaritvÈ 223 KÈresi 174
KaritvÈna 196 KÈlakataÑ 307
KarissÈmi 222 KÈlakatÈ 115

[ Ka ] [ Ka ]
KÈlakatomhi 292 Kuto na Ègamma 80
KÈlena 87 KuddhÈpihaÑ 51
KÈsinaÑ 81 KumÈrÈ 319
KÈhÈmi 134 KummÈsapiÓÉaÑ datvÈna 56
KÈÄÈ 100 Kule 260
KiÑ 224, 305 KusakasuphullitalatÈva-
KiÑ kammaÑ 245 lambinÊhi 147
KiÑdukkhito 305 KusalaÑ 119, 153, 223, 224
KiÑ nÈmadheyyaÑ 328 KusalaÒca 116
KiÑ nÈma so 327 Kusalam|lena 298
Ki~kiÓijÈlakappitaÑ 284 Kusalarate 77
KiccaÑ 292 Kusalassa 198
KiÒca karoti kammaÑ 327 Kusumavibh|sitÈbharaÓÈ 219
KiÒca porisaÑ 245 Kusumehi 149, 218
KiÒjakkhaparivÈritÈ 99 K|ÔaÑ 285
Kittayissasi 137 K|Ôa~gacchi 112
Kinti 327 K|ÔÈgÈrÈ 44
KimÈsamÈnÈ 315 Keci 14
KimidaÑ 224 Kena 14, 100, 155
KimilÈyaÑ 101 Kena kato 123
Kira 124, 302 Kena’cchasi 73
Kilante 37 Kena vaÓÓena 137
Kissa 147 KenÈsi 147
KÊdisena 137 KevaÔÔadvÈrÈ nikkhamma 89
KÊva ciraÑ 106 KesakÈrikÈ 81
KÊÄÈmi 199 Ko 168, 202
KuÒjaraÑ 263 KokilÈ 50
KuÒjaro 30 Koci 164
Kuto cutÈ 73 Koci koci 152

[ Ka ] [ Ga ]
Kocchaphal|pajÊvÊ 328 GatÊ 156
KoÒcamay|racakora- GatÊ ca tÈsaÑ 124
saÑghacaritaÑ 148 Gato 265
KoÒcÈ 50 GantvÈ 156, 246
KodhaÑ vadhitvÈ 125 GandhapaÒca~gulikaÑ 133
Ko nu kho 196 Gandhabbat|riyÈni 259
KovidaÑ 250 Gandhabbas|raggap|jitÈ 260
KovidÈ 66 Gandhabbo 240
KoviÄÈre 158 Gandho 159
Kosiya 127 GabbhaseyyaÑ 224
[ Kha ] GamanÈgamanaÑ 306
KhaÓamuhuttasaÒÒamassa 223 GayÈyaÑ 196
KhattiyÈ 246 GarukÈbÈdhaÑ 298
Khayampi 302 GarukÈro 33
KhÈdasi 227 GavesamÈno 243
KhiÉÉÈratiÑ 77 GimhÈnaÑ pacchime mÈse 288
KhipiÑ 292 GiraÑ 198, 299
KhippaÑ 95 GilÈno 308
KhippamÈnena 327 GuÓasampannaÑ 33
KhÊrodanaÑ 134 Guttindriyo 197
Khudde 124 Gutto 320
Khurassa 259 Gotama 203
Gotamassa 66
[ Ga ]
Gotame 153
Gaccha 198
GopÈnasÊgaÓÈ 285
Gacchati 10
GaccheyyÈsi 298 [ Gha ]
GaÓaÑ 80 GhÈyase 159
GaÓuttamaÑ 183 Ghoso 259

[ Ca ] [ Ca ]
Ca 67, 99, 122, 123, CitrÈ honti 155
146, 157 CiraÔÔhitike 291
Cakkhumato 53, 299 CÊvaraÑ 264
CaÓÉÈli 94 CetasÈ 288
CaÓÉÈlÊ 97 CetopaÓidhihetu 187
CaÓÉike 133
[ Cha ]
Catasso 285
CatukkamÈ 259 Chatto 222
Catunnamapi dÊpÈnaÑ issaraÑ 93 Chando 104
Catubbhi ÔhÈnehi 124 ChannaÑ 153, 302
Cat|su 215 ChamÈ 167
CattÈri 178 ChaÄa~gaÑ 246
CattÈri etÈni 178 Chindati 218
CattÈro ca paÔipannÈ 178 Chindasi 37
Candanaruciragatte 163
[ Ja ]
CandanasÈralittÈ 208
Janapade 247
CandanasÈravositÈ 260
Janassimassa 323
CandimÈ 291
Jano 322
Cando 257
JambonaduttattaÑ 319
Cando yathÈ 270
JalaÑ 202, 223
Carassu 222
Jalati 183
Carissati brahmacariyaÑ 327
CahaÑ 156 Jalamiva 146
CÈtuddasiÑ paÒcadasiÑ 64 JalitÈ 96
CÈmarahatthabÈhubhi 257 JalitÈnubhÈvÈ 17
CittaÑ 186, 258 Javasampanno 31
CittatÈ 152 JavÈ 71
CittapasÈdassa 203 JÈtar|passa 227
CittalataÑ 265, 267 JÈtiyÈ 25, 246
CittalatÈvane 85 JÈnaÑ 140

[ Ja ] [ Ta ]
JÈnÈmase 328 TaÑ taÑ 302
JÈlitambanakhehi 297 TaÑ BhagavÈ 67
JitindriyaÑ 263 TaÑbh|mibhÈgehi 37
Jinassa 302 TaÑ hoti 233
JÊvaloke 209 TaggamanasÈ 185
JÊvitaÑ 316 TaÒcÈhaÑ 185
JutiÑ 203 TaÒceva seyyo 233
[ Jha ] TajjanÈya 196
JhÈnarataÑ 33 TaÓhakkhay|papanne 276
JhÈnarato 197 TatuttariÑ 316
JhÈyantaÑ 197 Tato 223, 292
JhÈyiÑ 33 Tato cutÈ 115
Tato cuto 292
[ ©a - ®ha ]
Tato disÈ vilokesiÑ 196
©atvÈ 198
TattamivaÑ 314
©atvÈna 76
Tattha 104, 149, 223, 285,
©ÈtikulÈ 156
302, 330
®hassati 229
Tattheva 76
®hÈnaÑ 80, 133, 149
Tatra 80
®hitaÑ 31
TathÈ 146
®hitÈ 199
TathÈgataÑ 198
®hitÈtÈ 259
TathÈgatassa 76, 223
®hito 227
TathÈgato 198
[ a ] TathÈpakÈro 249
ÈkaÑ 89 Tatheva 125, 258, 309
[ Ta ] TathevakÈsiÑ 222
TaÑ 156, 159, 164 Tatheva tvaÑ 80
TaÑkÈraÓÈ 327 TadanupadaÑ 147
TaÑ khippaÑ 264 TadÈ 313

[ Ta ] [ Ta ]
Tadeva 288 TassÈ me 85
Tadeva kammaÑ kusalaÑ 115 TassÈ me ahu 197
TanucchavÈ 260 Tasseva 298
TantyÈbhinandÈmase 82 TÈ 260
Tapati 146, 218 TÈtÈ 317
TapaniyavitatÈ 219 TÈdini 95
TapanÊyapaÔÔehi 319 TÈdino 85
Tapassino 246 TÈyeva me 174
TapassiyugaÑ 102 TÈrakÈgaÓaÑ 80
TappÈmase 81 TÈrakÈdhipati 296
Ta’mannapÈnaÑ 264 TÈrayissaÑ 297
Tameva anukampÈya 95
TÈlavaÓÔaÑ 134
Tameva disvÈna 264
TÈva 156
Tamonudo 146
TÈvatiÑs|pago 231
Tamhi kato 123
TÈhaÑ 153, 198, 308
TayÈ 140, 209, 292
TÈhaÑ bhattena 138
Tava 106, 155, 203, 222
TiÓÓaÑ 240
TavaÒca 316
TidasagaÓÈ 301
TavaÒÒÈya 258
TidasagatÈ 149
TavÈyaÑ 249
TidasacarÈ 270
TavimÈni 111
Tave’disaÑ 155 TidasÈ 81
Tasite 37 TidasÈnaÑ mahÈvanaÑ 87
TasmÈ 34, 270, 327 Tidive 270
TasmÈ kÈyÈ 72 Timiratambakkhi 123
Tassa 37 TimbarusakaÑ 134
Tassa pakkamamÈnassa 32 TilakÈ 37
TassÈ 296 TividhaÑ 264
TassÈ gatiÑ 175 TuÓhÊbh|tassa tiÔÔhato 91
TassÈ te naccamÈnÈya 159 TuyhaÑ nu 115

[ Ta ] [ Tha ]
Turitassa 292 Th|pamhi 133
Turito 292 Th|pasmiÑ 302
TuvaÑ 116, 262 TheyyÈ 65
TuvaÑsi 80
[ Da ]
T|riyaÑ 152 DakkhiÓaÑ 140
T|riyagaÓappabodhano 262 DakkhiÓÈ 93, 141
T|riyagaÓÈ 166 DakkhiÓeyyÈ 178
T|riyatÈÄitanigghoso 239 DajjÈ 33, 233
T|riye paÒca~gike yathÈ 32 DadaÑ 270
Te 14, 82, 118, 164, 178, Dadanti dÈnaÑ 141
203, 222, 223, 224, DadÈti dÊpaÑ 47
256, 316, 330 DadÈtha 177
TejasÈ 114 DaddallamÈnÈ 80
Te deve 137 Damena 134
Tena 21, 177, 285, 327 DarasokanÈsanaÑ 301
Tena me’tÈdiso DaliddÈ 91
vaÓÓo 190, 227 Dasa disÈ 73
Tenaha’ÒÒepi 177 DasapÈdako 227
Tepi 246 DassanaÑ nÈbhijÈnÈmi 136
TesaÑ 87, 240, 258 DassanÈya 197, 209
TesaÑ suyyati niggoso 32 Dassane 199
Tes|’pari 319 Dassanena taÑ 81
ToraÓ|papannaÑ 145 DaharÈ apÈpikÈ 118
TvaÑ attano jÈtiÑ 137 DaÄhaÑ 196
TvaÑ upapannÈ 81 DaÄhadhammÈ 242
[ Tha ] DaÄho 319
ThÈmavÈ 31 DÈnamadÈsi nÈrÊ 175
Thunanti 207 DÈnassa 32
Th|paÑ 185 DÈna’haÑ 209

[ Da ] [ Da ]
DÈnÈni 177 Dukkhanirodho 198
DÈnena 93 Dukkhanti 198
DÈne ratÈ 51 Dukkhassa 198
DÈsÊ ahaÑ 196 DukkhitaÒca 164
DijakÈraÓÉavako- Dukkhito 305, 308
kilÈbhinaditaÑ 148 Dukkhena 292
DijasevitaÑ 162 DuggatÈ 207
DinnaÑ 215, 320 Duggati 77, 106
Dinna mahapphalaÑ 215 DuggÈ puthuddisÈ 317
DibbaÑ 133, 229, 296 DunnikkhittaÑ 333
DibbÈ 227 DuppayÈtÈ 316
DibbÈ ca kaÒÒÈ 270 DurÈsado 197
DibbÈ te 296 DullabhÈyaÑ 197
DibbÈni 270 Duvesu 166
DibyapilavahaÑsarÈjaciÓÓaÑ 148 DussasanthataÑ 33
DivaÑ 218 D|tÈ 207
Diva~kare 288 DeyyaÑ 186
DivÈ ca ratto ca 323 DevaÑ 291
DivÈ divassa 224 DevakÈye pamodasi 111
DiviyÈ 50 DevakuÒjara 186
DisaÑ 249, 316 DevagaÓassa 208
DisataÑ gatÈ 91 DevagaÓÈ ramenti 119
DisÈ 111 DevatÈ 18, 292
DisÈ sabbÈ 159 DevatÈ nusi 240
DisÈsu 167 Devaddhato 261
DisvÈ 168, 174, 316 DevaputtÈ 111
Dissare 306 Devapuramhi 296
DÊghamaddhÈnaÑ 203 Devapuramhiva 298
DÊghÈyukiÑ 119 DevarÈjaÑva 296
Dukkhanirodha sassataÑ 76 DevarÈjassa 279

[ Da ] [ Dha ]
DevavimÈnamÈgataÑ 119 DhammarÈjino 77
DevasaÑgho 279 DhammarÈjena 164
DevÈ 81, 240 DhammÈ 244
DevÈtidevaÑ 263 DhammÈnuyogaÑ 325
DevÈnaÑ 33 Dhamme 223
Devinda 157, 261 Dhamme ÔhitÈ 76
DevindaguttÈ 116 Dhamme Ôhito 327
Devindo 85, 320 Dhammena 140
DevÊ 15 Dhammesu 164
Devehi 320 DhÈt|hi 152
Devo 240, 298 DhÊtÈ 199
DehÊti maÑvoca 138 Dhunanti 259
DoÓinimmajjaniÑ 134 Dh|masikho 146
Dvaya, jja 292 [ Na ]
DvÈraÑ 263 NaÑ 298
DvÈre 227 Na 158, 240
DvepathaÑ 223 Na karissati 168
[ Dha ] Nagantare 74
DhammaÑ 215, 327 Nagaravare 75, 181
DhammaÑ pacarÈma sabbÈ 124 Na ca vohareyya 327
DhammaÑ sutvÈ 134 NaccagÊtavÈdite 123
DhammaguÓÈnaÑ 331 NaccagÊte 296
DhammaguÓehi 122 Naccanti 261
DhammacakkhuÑ 299 Naccasi 193
DhammacariyaÑ 262 NaccitvÈ gÈyitvÈ 122
DhammacÈrinÊ sÈ 125 NaÔÔhamanÈ 314
DhammadasÈ 215 NatÈ 258
DhammaddasÈ 77 Nadiyo 317
DhammamudÊrayanti 114 NandanaÑ 87

[ Na ] [ Na ]
NandanaÑ sutvÈ 104 NÈnÈvaÓÓÈhi 152
Nandane 285 NÈnÈsantÈnakapuppharukkha-
Nande 34 vividhÈ 148
NappharusaÑ avocaÑ 51 NÈbhyo 257
Nabhagge 146 NÈmena bhÈsase 136
Nabhe 218, 270 NÈriyo 111
Nabheva suriyo 146 NÈrÊ 36
Nabheva sobhane 123 NÈvaÑ 36
Na mÈ’si dÈnaÑ 302 NÈssosiÑ 164
Namhi 240 NÈhosi 64
NayanaÑ 146 Nikkamassa 86
Nikkamo Èsi 85
NaranÈripucchitÈ 123
NiccaÑ 270
NaranÈriyo 219
Nijjhattomhi 247
NaranÈrisevitaÑ 51
NijjhÈnakhamo 319
NaravaradammasÈrathiÑ 77
NiÔÔhitÈ 257
NaravÊra 257
NiÔÔhite 183
NaravÊraniÔÔhitÈ 257
NiÔÔhito 227
NaravÊrasÈvakÈ 141
NibbÈnaÑ 199
NaruttamaÑ 263
NimantesiÑ 138
NaÄinyÈ 319
NimmÈya nimmÈya 72
NÈkÈsiÑ 105 NimmitaÑ 250
NÈgaÑ 234 NimmitÈ 162, 166, 284
NÈgassa 32, 166 NiyyÈdesiÑ 183
NÈgÈ 261 NiraggaÄaÑ 264
NÈdo 259 NirayaÑ 209
NÈnÈpadumasaÒchannÈ 174 Nirayo 209
NÈnÈratanakappano 31 NivesÈ 44
NÈnÈratanagabbhehi 285 NisÈrassa 242
NÈnÈratanamÈlinÊ 152 NisinnaÑ 197
NÈnÈratanehi 257 Nise 146

[ Na ] [ Pa ]
NissÈya 125 PaÒcasikkhÈpade ratÈ 66
NihantvÈ 323 PaÒcettha nÈriyo 122
NÊlÈ 100 PaÒjaliÑ ÔhitaÑ namassamÈnaÑ
NÊluppalahatthakaÑ 181 SambuddhaÑ 95
Nu 115, 124, 136 PaÒjalikÈ 95
Nusi 240 PaÒÒÈsÊlasamÈhito 140
N|na 185 PaÔipannÈ 140
NekacittaÑ 219, 256 PaÔipÈdayÈmi 306
NekkhammapoÓo 327 PaÔipÈdayissaÑ 273
NemÊ ca 258 PaÔibodhaÑ karonti me 86
NerayikÈ 207 PaÔiladdha 292
NelaÑ 198 PaÔhamaÑ 222
NelÈ 244 PaÓiyaÑ 316
Neva atthettha 85, 86 PaÓÓakate 181
No 106, 124, 246 Patanti 259
Patapante 288
Noti 222
PatÈpena 164
[ Pa ] PatiÑ 125
PakkamamÈnassa 32 PatiÔÔhapetvÈ 333
PakkÈmayuÑ 208 PatiÔÔhapesiÑ 264
PakkhandiyÈna 317 PatiÔÔhÈpesi 140
PacaritvÈ 124 PatiÔÔhitÈ 141
PaccekabÈhÈsu 207 Patino 124
PacchÈ 222 Patino piyatarÈ 123
Pajahanti 224 PatÊtÈ 316
PajÈpati 167 PatÊsu 124
PaÒhaÑ 19 PattÈya 155
PaÒca 227 Pattehi 33
PaÒcarathÈsatÈ 71 Patto 297
PaÒcasikkhÈ 223 Patthaye 209

[ Pa ] [ Pa ]
PathaviÑ 113 ParaÑ 223
PadaÑ 199 ParakammakarÊ 133
PadakkhiÓÈ 123 Parajanassa 222
PadÈni 309 ParapessiyÈ 85
PadÊpo cettha 183 Parama-ala~katÈ hayÈ 71
Padumakumuduppa- ParamagatigataÑ 149
lakuvalayaÑ 146 ParamaggataÑ 265
PadumÈnusaÔaÑ 31 ParamaniyÈmatÈ 77
PadumÊ 31 ParamasusaÑvutÈ 76
Padumesu 261 ParamasusikkhitÈ 75
PadesaÑ 153 ParamahitÈnukampakaÑ 77
PadmaÑ 37
ParamahitÈnukampake 102
PadmacuÓÓÈbhikiÓÓa~go 31
ParamÈhutiÑ 265
PadmapattakkhÊ 31
Paralokena 315
Padmuppalajutindharo 31
ParasmiÑ 264
PanthapaÔipanne 133
ParÈgÈraÑ 91
Pannaraseva 257
ParÈbhatena 93
PabbataÑ 124
Parikkileso 322
PabbatasÈnugocaro 124
ParicÈrayÈmahaÑ attÈnaÑ 116
PabbatÈnaÒca 317
ParicÈrikÈ 75
PabodhikÈ 87
PabhaÑ 175 PariÓÈmajaÑ 320
Pabha~karaÑ 96 ParittaÑ tava jÊvitaÑ 95
Pabha~karassa 218 ParinibbÈnagatÈ 224
Pabha~karÈ 141 Parinibbute 153
PabhassaraÑ 53, 258 ParipuÓÓacÈgÈ 325
PabhassaravaravaÓÓanibhe 163 ParipuÓÓalÈbhÈ 330
PabhassarÈhi 260 Parip|raÑ 219
PabhÈsati 265 ParibbajissahaÑ 302
Pabhijjare 166 Parimocaya 245
Pam|ÄhacittÈ 316 ParilehisaÑ 297

[ Pa ] [ Pa ]
ParivÈritÈ accharÈsa~gaÓena 119 PahÈsi 112
ParivutÈ 73 PahÊnÈ 106
PariveÓaÑ 330 Pah|takatakalyÈÓÈ 97, 137
ParisuddhaÑ 218 Pah|tadhanadhaÒÒÈse 246
Pare 302 PaÄÈso 64
Parena 327 PÈÔihÈriyapakkhaÒca 64
ParesaÑ 302, 317 PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ 53, 65
Paletha 324 PÈÓinaÑ 140
Palla~kaseÔÔhe 118 PÈÓinÈ 37
PavajjamÈnÈsu 261 PÈÓino 137
PavattitaÑ 229 PÈÓibhi 285
Pavadanti 227 PÈÓesu asaÒÒataÑ 222
Pavanti 219, 323 PÈÓo 65
PavarÈ ca devatÈ 124 PÈtukatomhi 327
Pavaro 214 PÈdantaramajjhabh|sitÈ 257
PavÈditaÑ 152 PÈdape 196
PasaÑsiyÈ 244 PÈdÈni 94, 202
PasannaÑ 198 PÈpadhammo 209
PasannacittÈ 118, 153 PÈpÈni kammÈni 325
Pasannacitto 309 PÈpuÓiÑ 86
PasannÈ 25, 174 PÈyÈsissa 279
Pasanno 33 PÈraÑ 317
PasÈdanÊyaÑ 197 PÈragato 214
PasÈdayiÑ 190, 302 PÈricchattake 158
PasÈdento 186 PÈrevatakkhÊhi 152
Passa 223 PÈsaÑ 196
Passatha 327 PÈsaÑsÈ 244
Passa puÒÒÈnaÑ vipÈkaÑ 133 PÈsÈdasopÈnaphal|papanno 319
Passasi 159 PÈsÈdikaÑ 197
PahÈya 224 PÈsÈdike 77

[ Pa ] [ Pa ]
PiÓÉÈya 91 PuÒÒapekkhÈna pÈÓinaÑ 140
PiyaÑvadÈ 260 PuÒÒaphalaÑ 270
PiyaÒca 174 PuÒÒassa 302
Piyar|padÈyikÈ 133 PuÒÒÈnaÑ 133
Pivasi 227 PuÒÒena 301
Pihayanti 223 PuÔÔhÈ 19
Pihesi 328 PuÔÔho 219
PiÄandhanÈ 159 PuÓÉarÊkasamotatÈ 174
PÊÔhaÑ 8, 25 PuÓÓamÈse 296
PÊÓitÈ 77 PuthuÑ 240
PÊtacandanalitta~ge 185 Puthujjano 302
PÊtadhaje 151 PuthulomanisevitÈ 174
PÊtantarÈhi 151 Puth| ca 258
PÊtapÈsÈdasayane 185 Punapi 224
PÊtavatthe 151 PupphaÑ 197
PÊtÈ 100, 285 PupphÈbhikiÓÓaÑ 51
PÊtÈla~karabh|site 151 PupphÈbhikiÓÓamhi 264
PÊtiÑ 261 PupphuttamadÈyikÈ 133
PÊÄito 292 Pubbe 302
Puggala dhammadasÈ 215 Puratthi 81
PuggalÈ 178 PurÈ 292
PucchÈmi 15 Purindada 156
PucchitÈ 18 Purindado 240
PucchitÈcikkha 100 PurimÈ 80
Pucchito 140 PurimÈya 25
PucchisaÑ 116 Purisayugesu 215
PuÒÒaÑ 17, 168, 186, 209 Pure 149, 196, 202
PuÒÒakammo 229 P|jetha naÑ 302
PuÒÒakkhettÈna’mÈkarÈ 199 PeyyavÈcaÑ 324
PuÒÒatthikÈnaÑ 265 PesitÈ 97

[ Pa ] [ Ba ]
Pesiyo 328 Bahujanap|jitÈ 77
PokkharaÒÒo 174, 319 Bahupadumavicitra-
PokkharaÓiÑ 37 puÓÉarÊkaÑ 218
PokkharaÓÊ 296 Bah|su vÊÓÈsu 261
PokkharapattabÈhubhi 261 Bah|hi 257
PorisaÑ 245 BÈlyataro 307
BÈhusaccaÑ 244
[ Pha ]
BuddhaÑ 263
Pharati 288
BuddhavaÓÓitaÑ 153
PhalaÑ 270
BuddhasÈvikÈ 73
PhalaÑ passa 86
Buddhassa 105, 199
Phalati 323
Buddhe ca dhamme ca 81
PhaladÈyÊ 270
BodhÈya 297
PhalÈ 314 BodhiyÈ 298
Phalikarajatahema- ByamhaÑ 145
jÈlachannaÑ 145 Bravittha 222
PhalikÈ 289, 296 BrahantÈ 207
Phalehi 256 BrahÈ 258
PhÈÓitaÑ 164 Brah|pamÈ 258
PhusissaÑ 298 BrahmaÑva 81
Phusso 218 BrahmacariyaÑ 321, 327
[ Ba ] BrahmacÈrinaÑ 33
Balaviriyasama~gÊ 214 BrahmacintitaÑ 246
BaliÑ 235 BrÈhmaÓassÈhaÑ 196
Balino 258 [ Bha ]
BalÊ 71 BhagavÈ 214
Bahu-annapÈnaÑ 319 BhattÈraÑ 125
BahukÈ 223 Bhattu 93, 209
BahukÈro 224 Bhattu vasÈnuvattinÊ 64
Bahukettha 219 Bhadante 174, 302

[ Bha ] [ Ma ]
BhadditthikÈti 101 Ma 146, 224, 297
Bhadde 136 Magadhavarapuratthimena 149
Bhante 185, 222 Magadhesu 316
Bhamanti 261 MaggaÑ 185
Bhayabheravo 197 MaggaÑ padmapatta-
BhayÈ 315 vibh|sitaÑ 31
BhavarÈgÈnusayaÒca 224 MaggaÒcimaÑ 76
BhasmÊ bhavetha 327 MaghavÈ 186
BhÈgaÉÉhabhÈgaÑ 55 MaccharÊ 209
BhÈÓumÈ 260, 285 MaccheraÑ 64
BhÈti 146, 249 MaccheraÑ abhibhuyya 125
BhÈsati yaÑ ayaÑ latÈ 124 MaccheramalaÑ 142
BhÈsasiÑmaÑ 153 MajjapÈnÈ 66
BhikkhaÑ 273 MaÒjiÔÔhake 161
Bhikkhavo 77 MaÒjiÔÔhÈ 100
BhikkhuÑ 25 MaÒj|sako 159
Bhikkhu 243, 291 MaÔÔhakuÓÉalÊ 304
Bhikkh| 102 MaÓikaÒcanÈcitaÑ 166
MaÓicandakappitaÑ 258
Bhijjatu 86
MaÓicandakappitÈ 258
BhijjatuyaÑ kÈyo 85
MaÓith|ÓaÑ 227, 267
Bhiyyo 185
MaÓisoÓÓacittitaÑ 153
BhummÈnaÑ 313
MaÓisoÓÓacitte 118
Bhusa sobhamÈnaÑ 37
MaÓÊhi 152
Bh|tapatÊva 301
MaÓÉ|ko 202
Bherisa~khamudi~gÈhi 296
Ma’tthi dÈtuÑ 302
Bhogahetu 223
MadhumaddavaÑ 199
BhogÈ 14
MadhuraÑ 215
[ Ma ] ManaÑ 190, 302
MaÑ 127, 324 ManasÈ 229
MaÑvoca 198 ManasÈbhinimmitÈ 257

[ Ma ] [ Ma ]
Manaso piyÈ 15 MahaddhanÈ 246
ManÈpaÑ 133 MahantaÑ 32, 149
Manujesu 214 MahantÈ 258, 329
ManuÒÒar|pÈsu 261 MahantÈsi 111
ManuÒÒo 319 Mahappabho 285
Manussabh|tÈ 16 MahapphalaÑ 215
Manussabh|to 320 MahapphalÈ 141
ManussalÈbho 177 MahapphalÈni 178
Manussaloke 25 Mahallako 183
ManussasobhaggataÑ 270 MahÈjavaÑ 235
ManussÈ 314 MahÈjavÈ 258
Manussesu 19 MahÈjutikÈ 116
Mano 10 MahÈnubhÈve 16
ManojavaÑ 10 MahÈbhogÈ 246
ManobhÈvanÊyo 138 MahÈmuniÑ 102
Mantayanti 224 MahÈmuni 106
MantvÈ 244 MahÈyasaÑ 297
Mabhinikkhami 297 MahÈyasÈ 96
MamaÑ 81, 96, 229 MahÈvipÈkÈ 116
Mama 67, 123 MahÈvihÈraÑ 174
MayÈ 165 MahindharaÑ 124
May|rÈ 50 MahÊyati 239
MayhaÑ 285 MahÊyamÈno 262
Malyadhare 10 Mahe 183
MasakkasÈraÑ viya 330 Mahemase 187
MasÈragallamuttÈhi 285 MÈ 222
MasÈragallÈ 152 MÈÓavo 279
MahaÑ 325 MÈtÈva puttaÑ 51
Mahaggato 141 MÈ tvaÑ uposathe bhÈyi 106
MahatthikÈ 331 MÈpayiÑsu 330

[ Ma ] [ Ma ]
MÈlaÑ 156, 164, 333 Modati 125
MÈladhÈrÊ 305 ModatÈcÈmadÈyikÈ 92
MÈlÈbhihÈrati 156 ModÈmi 199
MÈse 292 ModÈmi Nandane vane 55
MigamandalocanÈ 259 Modenti 111
Mige 243 MorahatthaÑ 134
MitaÑ 31 MosavajjaÑ pahÈya 51
Missakesiyo 260 MohaÑ 224
MuÒcanti 261
[ Ya ]
MuttÈcitaÑ 153
YaÑ 140, 156, 324
MuditamanÈ’mhi 77
YaÑ no 124
Muditamano 309
YaÑ dadÈti 233
Mudu 198
Ya 306
MudukÈ 259
Yakkha 316
Muraja-Èlambarat|riyaghuÔÔho 319
MuduvÈdinÊ 87 Yakkhassa 312
Mud|hi 198 YakkhÈ 207
Mud|hi pÈÓÊhi 297 Yakkho 320
MuniÑ 197, 292 YajamÈnÈnaÑ 140
MusatÊva 146 YajitvÈ 264
MusÈ 65 YaÒceva 233
MusÈvÈdÈ saÒÒatÈ 65 YaÒÒaÑ 141, 264
MuhuttaÑ 203 Yato 167
Muhutte 322 Yattha 124, 215, 279, 313
M|lajÈtÈya 199 Yattha gantvÈ 246
M|lamayÈ 314 YathÈ 32, 86, 159, 218,
Me 134, 138, 202 249
MetaÑ 173, 324 YathÈnubhÈvaÑ 21
Me sati 224 YathÈpayogÈ 325, 330
MoggallÈnena 18 YathÈpi 291

[ Ya ] [ Ya ]
YathÈmahappabho 249 Ye cidha 224
YathÈ vanaÑ 265, 267 Yena 223
Yanti 137 Yena kÈmaÑ 10
Yadagge 323 YenicchakaÑ 324
YadÈ 155 YesaÑ 137
Yamassa 207 Yo 214
YamÈhunuttaraÑ 72 YoggÈnukampaÑ 316
YametaÑ 81 YodhikabandhukanojakÈ 146
YasaÑ 203 Yo ve 37
YasasÈ 80, 202, 223
[ Ra ]
YasasÈ ca 67
RaÑsimÈ 296
YasassinÊ 67, 80
RaÑsÊ 218
Yasassino 66
RakkhitaÑ 222
Yasena 301
Ra~gamhi 127
Yaso 110, 123
Yassa 164 RajjumÈlÈti 196
Yassa kammassidaÑ phalaÑ 19 RaÒÒo 122
Yassa tuvaÑ 328 RaÔÔhavanto 246
YassidaÑ dhanaÑ 292 RatanantarasmiÑ 319
YÈ 159 RatanantaraÑ 319
YÈ ca pakkhassa aÔÔhamÊ 64 Ratanavarassa 222
YÈ ceva sÈ 175 RatanÈmayÈ 162
YÈ tvaÑ 193 RatanÈ satta 284
YÈdisakÊdiso 197 RatanuccayaÑ 302
YÈmase 316 RatÈ 66
YugÈni honti 178 Ratisampanno 296
YuttÈ 250 RatissarÈ 32
YuttÈ ca te 71 RattambarapÊtavÈsasÈhi 219
Ye 14, 141, 178, 203, RattarattambarapÊtavÈsasÈ 260
223, 224, 240 RattiÑ maggaÑ 316

[ Ra ] [ Ra ]
Rattimapi 218 Rodasi 308
Ratto 118 Rosako 209
RathakubbarÈ ubho 256
[ La ]
RathapaÒjaro 306
LacchÈmase 124
Rathavare 71
Lata’tthi 185
Rathassa 257, 259
LatÈ 122
RathÈ 261
LaddhaÑ 174
Ramanti devatÈ 72
Laddho 177
Ramasi 161
Labhati 209
RamÈmi 199, 264
Labhetha dukkhaÑ 327
RamissÈmi 209
LahuÑ 327
RammaÑ 51
LuddÈnaÑ 315
RasasÈ 264
LekhÈ 250
RasÈ 227
Lesakappena 327
RÈgavirÈgaÑ 214
Lokavid|na vaÓÓitÈ 141
RÈjaÒÒo 243
Loke 264
RÈjavarassa 75, 122
LoÓasovÊrakaÑ 89
RÈjÊmatÊ 122
LobhÈ 315
RukkhÈ santi 100
LohitakÈya 250
Rukkho 159
LohitakkhÈ 207
RucakatthatÈ 227
Lohita~gamaÓÊhi 285
RucakupakiÓÓaÑ 146
Lohita~gamayÈ 152
RuciraÑ 53, 258, 261
LohitÈ 100
Ruciro 31
RudaÑ 307 [ Va ]
R|paÑ 155, 159 Vagganti 259
R|pato 123 VagguÑ 198
R|piyassa 285 Vaggu 319
RevataÑ 138, 207 VaggussarÈ 50
Revate 207 Vagg| 31, 244

[ Va ] [ Va ]
Vagg|su 261 Vanecaro 243
Vagg|hi 151 Vanda 94-5
Va~kaÑbhayÈ 314 VandiÑ 116
Va~ke 314 VanditvÈ 302
VacanakarÈnusÈsaniÑ 73 Varatanu 71
VacanaÑ 222 VarÈkiyÈ 93
VacanapathaÑ 244 VarÈroho 30
VacchapÈlako 203 VasavattÊva 296
VajirÈvudhoriva 262 VassavaÓassa dhÊtÈ 122
VajjÈsi 298 VassasahassamÈyu 229
VaÔaÑsakÈ 159 Vaha 297
VaÔÔa~guliyo 260 VahissaÑ 297
VaÓÓaÑ 203 VÈcÈbhigÊtaÑ 229
VaÓÓa 14 VÈcÈhi 198
VaÓÓadhÈtu 307 VÈÓijÈna ca 313
VaÓÓÈnaÑ 99 VÈtadhutÈ 159
VaÓÓuÑ 317 VÈtassa 260
VaÓÓupathassa majjhe 314 VÈti 159
VaÓÓena 32, 46, 136, 202, 315 VÈtena 159
VaÓÓo 14, 110 VÈteritaÑ 162
VataÑ 262, 321 VÈdo 65
Vata 93, 134 VÈraÓo 31
VatthuttamadÈyikÈ 133 VÈrigocaro 203
VatvÈna 207 VÈsavassa 330
VadataÑ 214 VÈÄÊ 258
VadhÈnaÑ 196 VikÈle 316
VanaÑ 155 Vikubbanti 51
VanagumbÈ 296 VikkantappahÈrino 246
Vanamassito 196 VigatarajaÑ 308
VanÈ 197 VigatavalÈhake 270

[ Va ] [ Va ]
Viggayha 193 VimÈnapÈsÈdavare 119
VicitrasaÑvane 259 VimÈnamoruyha 96
Vijjati 223 VimÈnasmiÑ 161
VijÈnisaÑ 167 VimÈne 209
VijitaÑ 297, 317 ViyÈkÈsi 19
VirajaÑ 25
Vijjuriva 11, 257
ViratÈ 65
ViÒÒÈtadhammÈ 175
Virocati 73, 80
ViÒÒ|hi 261
Virocasi 80
VitathaÑ 222
VivajjayÈtha 325
VitiÓÓaka~khaÑ 308 VivattamÈnÈ 159
VittÈ 167 Vivane 283
VittÈ cahaÑ 190 VividhaÑ 222
Vitto 174 VividhadhitratalaÑ 145
ViduÑ 116, 196 Vividhadumagga-
ViddhastÈ 246 sugandhasevitaÑ 147
Vidh|panaÑ 134 VividhÈ r|pÈ 296
VinÈyako 75 VisÈlakkhÊ 155
Vineyya 141 VisiÔÔhakalyÈÓitarÈ 123
VindÈmi 306 VisiÔÔha nÈrÊnaÑ 124
Vipathe 196 VisuddhaÑ 258, 264
VipÈkaÑ 133 VisesanaÑ 77
VisesabhÈginÊ 119
VipulaÑ 223, 270
VisesamajjhagÈ 124
VipulapphalesinaÑ 265
VisesiyÈ 77
Vipulo 141
Visodhayi 299
VippanaÔÔhÈ 316 VissutÈ 167
VippamuttÈ 92, 112 Viha~gamÈ 73
VippasannaÑ 25 VÊÓÈ 261
VibhattÈhi 260 VÊÓÈmurajasammatÈÄa-
VimalaÑ 218 ghuÔÔhaÑ 146
VimÈnaÑ 146 VÊÓÈmokkhÈ 87

[ Va ] [ Sa ]
VÊthiyÈ 307 SaÑvibhÈginÊ 133
VÊrÈ 246 SaÑvutÈ 65
Vegena 260, 316 SaÑvego 197
VeÓÊsu 159 SaÑsavako nÈma 210
VettÈcaraÑ 317 SaÑsuddhakÈyÈ 119
VedajÈtÈ 141 SakaÑ 140
VediyÈ 285 SakaÑ puÒÒaÑ 67
Verajjake 317 SakadÈgÈminÊ 157
VehÈyasaÑ 166 Sakassa bhÈgassa 133
VeÄuriyajÈlÈvatatÈ 260 Sakena sÈminÈ ahosiÑ
VeÄuriyathambhaÑ 53 tuÔÔhÈ 53
VeÄuriyamayaÑ 23 Sakena sÊlena 66
VeÄuriyarÈjÊva 258 SakkatÈ Sakkassa Vasavattino 86
VeÄuriyassa 250 SakkÈro 33
VeÄuriyÈmayÈ 284 Sakko 240
VeÄ|riyasuvaÓÓassa 284, 296 Sakkova 85
Vo 317, 325 SakyaputtaÑ 297
VokiÓÓaÑ 218 Sakyamuni 214
Vohareyya 327 SakhÊ 174
[ Sa ] Saggagato 270
SaÑghaÑ 215 Saggaso 264
SaÑghagatÈ 141 Sagg|pagÈnaÑ 209
SaÑghamuddissa 141 Sa~kupathaÑ 317
SaÑghamhi 140 Sa~gataÑ 258
SaÑgharaÑ 330 Sa~gamma 291
SaÑghassa 174, 177 Sa~gahitattabhÈvÈ 51
SaÑghe 138 Sace 298
SaÑyamadamassayaÑ 147 SaccanÈmaÑ 224
SaÑvibhÈgaÑ 279 Sacce ÔhitÈ 51

[ Sa ] [ Sa ]
SajjÈ 122 SaddaÑ sutvÈna 298
SaÒÒaÑ 292 SuddhÈ 125
SaÒÒatattÈ 246 SaddhÈya 199
SaÒÒamena 134 SaddhÈ sÊlena sampannÈ 101
SaÒÒÈ 223 Santassa 115
SaÔÔhi t|riyasahassÈni 86 SantÈ 246
SaÓÔhanaÑ 85-6 SantÈnaÑ 33
SaÓhaÑ 198 SantiÑ 199
SataÑ 33 Santi 146
SataÑ pasatthÈ 178 SanthatasmiÑ 243
SatataÑ 80, 102, 223 SandanaÑ 256
SatapuÒÒalakkhaÓaÑ 263 SandiÔÔho 138
SatamussitÈse 319 Sappatisso 327
SatarÈjicittitÈ 257 Sappurisena 327
Sati 224 SabbaÑ 223, 319
SatisamuppÈdakaro 227 SabbaÑ kÈyaÑ 288
SatÊ 185 SabbakÈmasamiddhinÊ 111
SateratÈ 257 SabbakÈlikaÑ 162
SateratÈva 146 Sabbakulassa 209
Sato 292 Sabbagattehi 46
SattatantiÑ 127 Sabba~gakalyÈÓÊ 93
Satta vassÈni 302 SabbatopabhaÑ 284
SattÈ 331 Sabbameva 156
SatthavÈhÈ 316 SabbalokahitaÑ 197
SatthÈ 222 Sabbaso 175
Satthi 297 SabbasokÈpan|danaÑ 198
SadÈ 65, 156 SabbÈ obhÈsate disÈ 111
SadÈsakaÑ 123 SabbÈbharaÓasaÒchannÈ 296
Sade’va 260 Sabbe 258, 284
SadevakaÑ 113 Sabbe na tappÈmase 81

[ Sa ] [ Sa ]
Sabbeva 331 Samenti 261
Sabbeva te 330 Samo va 265
Sabbhi pavedito 86 SampakampitÈ 159
SabhÈ 279 SampajÈnÈ paÔissatÈ 97
SamaÑ 260 Sampatanti 50
SamaÑ vahanti 259 Sampam|ÄhÈ 315
Samaggo 279 SampamodÈma 154
Sama~gÊbhattena 273 SampavÈyanti 323
SamacariyÈ ca 244 SambuddhaÑ 197
SamacariyÈya 134 SambuddhenÈsi byÈkatÈ 106
SamaÓasamÈgamaÑ 77 SambodhiÑ 297
SamaÓassa dadÈmahaÑ 112 SambhavanÈmadheyyo 328
SamaÓe 190 Sambhavo 198
SamathasamÈdhiÑ 76 Samma 297
Samantato 174, 227 SammÈvimuttÈnaÑ 33
SamantamotthaÔo 250 Samm|Ähar|pova 322
SamantamotthataÑ 80 SayaÑ 222
SamappitÈ 116 SayaÑkataÑ 320
Samassamo 301 SayaÑpabhÈ 119
SamÈgamo 313 SaraÓaÑ 127, 198
SamÈcaremase 244 SaraÓatthaÑ 214
SamÈdiyassu 309 Sarade 146
Samitassa 259 SarÊraÑ 34, 185, 251
SamÊhati 31 Sare jÈtaÑ 181
SamudayadukkhaniccataÑ 75 Saro 261
Samuyyuto 251 SavanÊyÈ 159, 244
SamussayaÑ 149 SasiÑva 302
Sam|laÑ 142 SasÊ 80, 296
SamekkhamÈnÈ 223 SassatÊsamÈ 246
Samecca 222, 224, 302, 315 SassuyÈ ÈcikkhiÑ 112

[ Sa ] [ Sa ]
Sahajo 297 SikkhÈ 223
SahabyakÈmÈnaÑ 87 SikkhÈpadaÑ 66
SahabyataÑ 209 SikkhÈpadÈnaÑ paÒcannaÑ 86
Sahalohita~gÈ 152 SikkhÈya 309
SahasÈ 315 SindhusovÊrabh|miÑ 316
SahassayuttaÑ 256 SipÈÔikÈ 323
SahassaraÑsiko 258 SiyaÑ 157
SahassaraÑsiyo 258 SirasmiÑ 258
SahassaraÑsÊ 249 Sirimato 75, 77
SahitÈ 258 SiriyÈ 114
SahindakÈ 81 SirÊsavanÈ 323
SilÈpavÈÄassa 319
SaÄalalabujabhujakasaÑyuttÈ 147
SivaÑ 76, 77
SÈ 18, 141
Sivo 86
SÈgaro 141
SÊtibh|tÈ 224
SÈ tiÔÔhasi 71
SÊtodakaÑ uppaliniÑ sivaÑ
SÈdhikavÊsatiyojanÈni 218
nadiÑ 122
SÈdhumidaÑ 319
SÊlavante 190
SÈdhur|pÈ 270
SÊlassa 32
SÈmhi 105
SÊlesu 65
SÈyeva 77
SÊlesvahaÑ 76
SÈrathicoditÈ hayÈ 71 SukappitaÑ 166
SÈradiko 260 SukuÓÉalÊ 276
SÈlakusumitapupphitÈ 146 SukhaÑ akatapuÒÒÈnaÑ 87
SÈvakÈ 178 SukhaÒca kammaÑ 115
SÈvako 302 SukhitaÑ 168
SÈvatthiyaÑ 174 SukhitÈ 154, 331
SÈsanaÑ 76 SukhitÈ camhi 67
SÈsane tassa tÈdino 85 SukhudrayaÑ 119
SÈhaÑ 66, 164, 199 SukhedhitÈ 73
SiÑsare 258 Sukho 327

[ Sa ] [ Sa ]
Sugatassa 178 SudhammÈ 279
SugatigatÈsi 73 SudhammÈ nÈma 240
Sugatimhi ÈgatÈ 119 Sunandighoso 257
Sugato 214 SunikkhipitvÈ 333
SuciÑ 198, 261 Sunimmito 301
SucigandhaÑ 159 SupÈpadhamme 207
SucibrahmacÈrinÊ 119 SuppabhÈtaÑ 134
SucimhitÈ 87, 260 SuppavÈdite 161, 193
SucÊmano 264 Subbatena 137
SucÊsu 215 SubhaÑ 146, 218, 261
SujavÈ 258 SubhaÔÔhena 247
SujÈtÈ 260 SubhaddÈ 136
SuÓantassa 203 Subhassaro 257
SuÓisÈ 54, 149 Subhe 96
SuÓemu 224 SumajjhimÈ 260
SuÓotha 312 SumadhuraÑ 127
SuÓoma 317 SumanamakuÄÈni 181
SutaÑ nu taÑ bhÈsati yaÑ Sumanassa 181
ayaÑ latÈ 124 SumanÈ 181, 219, 316
Sutan| 260 SumÈpite 75
Sutabbar|paÑ 261 SumukhÈ 260
SutÈ 122 SumedhanÈmassa 302
SutÈ lataÑ bravi 123 Sumedhase 100
SutvÈ 222 SuyiÔÔhaÑ 141
SudassanÈ 260 Suyyati nigghoso 32
SudinnaÑ 141 Surattavatthavasane 163
Sudullabho 177 SurabhiÑ 219
SudesitaÑ 164 SurabhÊ 323
SuddhanumodanÈya 174 SurammaÑ 145
SuddhamÈnasaÑ 198 SuvaÓÓakacchÈ 93

[ Sa ] [ Sa ]
SuvaÓÓacchadanaÑ 36 SoÓÓavÈlukasanthate 161
SuvaÓÓachannÈ 219, 227 SotÈpannÈ 77
SuvaÓÓajÈlÈvatato 257 SotÈpannÈ visesayi 106
SuvaÓÓapaÔÔehi 250 SotthiÑ 324
SuvaÓÓarÈjÊhi 258 Sotthivanto 330
SuvaÓÓasi~gÊnada- Sopi 174
bimbasÈdisaÑ 264
Sobhati 152, 227
SuvaÓÓassa ca r|piyassa ca 250
Sobhatha 122
Suvatthe 10
Sobhane 123
SuvÈdite 296
Sobhasi 151
SuvibhattaÑ 215
Sobhenti 250
Suvibhattova 152
SuveÓÊ 260 SovaÓÓajÈlaÑ 153
Susa~gato 319 SovaÓÓajÈlacitaÑ 166
Susu 260 SovaÓÓamayaÑ 9
SusukkakhandhaÑ 234 SovaÓÓamayÈ 152, 256
SuhuÔÔhitaÑ 134 Sovatthiko 86
SuhutaÑ 141 SoÄasayojanÈni 174
S|ci dinnÈ 233 SoÄasiÑ 93
S|cimeva seyyo 233 SvÈgataÑ 134
S|rÈ 246 SvÈgataÒca te 82
S|riyo 272 SvÈhaÑ 223, 224, 245
SerÊsakaÑ 330 SvÈhaÑ tattha gamissÈmi 134
Sehi 285
Sehi pÈÓibhi 25 [ Ha ]
SeyyÈse 87 HaÑ 196
So 127, 138, 198, 224, HaÑsassaraÒÒo 152
262, 292 HaÑsÈ 50
Sokapariddavo 322 HatthappatÈpakaÑ 134
SoÓÓakaÑsÈ 32 Hatthe pÈde ca viggayha 193
SoÓÓapokkharamÈladhÈ 31 HadayeritaÑ 261

[ Ha ] [ Ha ]
Handa taÑ ramayÈmase 87 HÊne 105
Handa naccÈma gÈyÈma 87 HemakappanavÈsasÈ 93
Haricandanussado 305
HemajÈlakasaÒchanne 152
HaritapattaÑ 181
HemajÈlena 302
Have 327
HasitÈ 259 HemajÈlena channaÑ 153
HÈso 297, 298 HemavatÈ 93
Hi 34, 141, 175, Hehiti 251
187, 222, 224 Hoti mahapphalaÑ 186
HÊnakammÈ 223 Hohi 127
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
[A] [A-Œ]
AkusÊtatÈya sippuggahaÓaÑ 126 Antara-saddassa atthuddhÈro 151
AkkhaÓÈ aÔÔha 177 AndhakÈrÈ dve 96
AgamanÊyaÔÔhÈna 65 AnnadÈnena balasampatti-
AgÈradÈnakammassa phalaÑ 238 paÔilÈbho 28
Acchariya, abbhutÈnaÑ AnnapÈnadÈnassa ÈnisaÑso 230
visesatÈ 309 ApÈyamagga 177
AÒjalikammassa ÈnisaÑsÈ 293 ApÈyÈ tayo (akkhaÓÈ) 107
AÒÒamanÈ 51 ApÈye uppajjanÈrahÈ itthÊ 107
AÒÒÈsu gatÊsu puÒÒakiriyÈ ApharusavÈcÈ itthÊ TÈvatiÑsa-
natthi kiÑ? 17 bhavane nibbattati 49
AticÈro nÈma agamanÊya- Abhikkanta-saddassa
ÔÔhÈnavÊtikkamacetanÈ 66 atthuddhÈro 46
Atithi, abbhÈgatÈnaÑ AmbaphaladÈnassa ÈnisaÑso 267
visesatÈ 20 Ambasecanagarusinana-
AtipÈto 65 nayassa dassanaÑ 268
AtÊtatthe anÈgatavacanaÑ 65 Arahantasaddassa attho 95
AttakÈmo 34 AriyadhanÈni satta 102
Attasampattinig|haÓalakkhaÓaÑ AriyasaÑghaÑ uddissa
macchariyaÑ 64 sammutisaÑghe dÈnaÑ 141
AtthabhaÒjanako kÈyavacÊ- Ar|pÈ (akkhaÓÈ) 177
payogo musÈ 65 Avayav|pacÈradassanaÑ 185
AdÈnasÊlÈnaÑ maccharÊnaÑ AsaÒÒasattÈ (akkhaÓÈ) 177
niraye nivÈso 207 AsokapupphadÈnassa
AnÈya 314-5 ÈnisaÑso 157
Anuk|lavattinÊ itthÊ TÈvatiÑ- AhivÈtarogavatthu 90
sabhavane nibbattati 49 ŒgantukÈ duvidhÈ 20

[Œ] [U]
ŒcÈmadÈnassa nissando 90 UcchudÈyikÈvatthu 113
ŒjÈnÊya 235 Uttama 133
ŒtataÑ 32 Uttamapuggalassa dullabhatÈ 197
ŒtatavitataÑ 32 UttarÈ TÈvatiÑsabhavane
Œroha 30 nibbattati 62
ŒvÈsadÈnassa ÈnisaÑso 182 UttarÈya patthanÈ 57
UttarÈya vivÈhamÈso 59
ŒvÈsadÈnena sabbasampatti-
UttarÈya sÈmikÈdÊnaÑ
paÔilÈbho 28
maggapaÔilÈbho 62
ŒsajjadÈna 49
UdakadÈnassa ÈnisaÑsÈ 34-5,
Œsajja-saddassa atthuddhÈro 49
286
ŒsanadÈnena uccÈkulÊnatÈ 28
UpaÔÔhahanassa ÈnisaÑso 283
Œsanasaddassa viggaho 20 UpassayadÈnassa ÈnisaÑsÈ 270
Œsayasuddhi 53 UpÈsikÈbhÈvakittanena
ŒhÈradÈnassa ÈnisaÑso 231 Èsayasuddhi 53
[I] Uposatha-upavasitabbavatthu100-1
Itthiyo nÈma patikule UposatharakkhaÓaÑ
sabbakÈlaÑ sukhÈvahaÑ 102
ÔhitÈ issariyaÑ karonti 279
UppalaggahaÓena ratta-
Itthiyo vÊsati 66
uppalaÑ gahitaÑ 146
ItthÊnaÑ aÒÒÈsaÑ sampatti-
UbbandhitukÈmÈya dÈsiyÈ
ÈdivisayÈ issÈ 64
vatthu 191
IndÊvarakalÈpadÈnassa
Usabha, vasabha,
ÈnisaÑsÈ 179 nisabhÈnaÑ visesatÈ 75
IndriyÈnaÑ vekallaÑ Usabho gavasatajeÔÔhako 75
(akkhaÓÈ) 177 UÄÈra-saddassa atthuddhÈro 9
Isisaddassa viggaho 75 UÄÈrena dve sampattiyo
IssÈ 64 vuttÈ 110
LakkhitabbapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 377
[O] [ Ka ]
Ottappadhana 102 KummÈsadÈnassa
OdaniyasurÈ 66 vipÈko 274, 289
KummÈsadÈnavatthu 55
OdapattakinÊ 66
KummÈsoti yavakummÈso 56
ObhaÔacumbaÔÈ 66 KulapadesÈdinÈ issÈ-
OrasaputtÊ 199 macchariyÈbhÈvakaraÓaÑ 64
Ovaraka 285 KodhakÈle taÔataÔÈti-
saddaÑ bhavati 41
OsadhÊsaddassa viggaho 46
KoviÄÈrapupphassa
[ Ka ] uppattiÔÔhÈnaÑ 158
KakkaÔakarasabhojana- [ Kha - Ga ]
dÈnassa ÈnisaÑsÈ 226-7 KhantimettÈnuddayasampanna-
tÈya akkodhanÈbhÈvo 64
KaÒcikÈdÈnassa ÈnisaÑso 170
KhamÈ itthÊ TÈvatiÑsabhavane
KaÓÉako bodhisattena saha nibbattati 49
ekadivaseyeva jÈto 297 GaÓa, saÑgha 208
KaÓÓas|lassa bhesajjaÑ 225-6 GaÓhant|ti vutte “Han”ti vÈ
“Hun”ti vÈ vadanto nÈma
KabaramaÓi 285
nÈhosi 69
KammakÈrÊ ca bhariyÈ 66 GandhakuÔidÈnassa ÈnisaÑsÈ 283
KammaphalaÑ kammanti GandhamÈlÈdÈnassa vipÈko 154
uttarapadalopena 115 GandhuttamaÑ candana-
gandhÈdi 133
KalyÈÓÊ sabbapacca~gehi 93
GarudakkhiÓÈ 213
KÈmasaddassa atthavisesatÈ 10 GÈma, nigama, nagarÈnaÑ
KÈlakaÓÓÊ 196 gÈmotivohÈro 115
KiÑ-saddassa atthuddhÈro 14 GÈmavattaÑ 41
GuÓa 178
KiÓÓapakkhittÈ surÈ 66
GuÄÈsava 66
KuÒjarasaddassa viggaho 30 Gehapavesanama~gala 59

[ Ga - Gha - Ca ] [ Ta - Da ]
Gocara 203 TathÈgatasÈvakasaÑgho
GottarakkhitÈ 65 aggamakkhÈyati 141
Gotrabhupuggalesupi dÈnaÑ T|riyaÑ paÒca~gikaÑ 32
dadanti 141 Te-saddassa atthuddhÈro 8
ToraÓaÑ nÈma dvÈrakoÔÔhaka-
Ghana 32
pÈsÈdassa nÈmaÑ 145
GharadevatÈ 98
DakkhiÓeyyo saÑgho,
CÈgadhana 102
dÈnassa mahapphalabhÈva-
Candima, s|riyavimÈnÈnaÑ sÈdhanato 178
gamanavisesatÈ 13 Dalidda, kapaÓÈnaÑ visesatÈ 91
CittaÑ lahuparivattaÑ 10 DaÄhadhanu 242-3
CittarucidÈnaÑ yathÈrucigÈmÊ 6 DÈnaÑ saÑvibhÈgavasena
CittalatÈvanÈya tannÈmalÈbho 85 dinnampi sudinnaÑ 141
C|ÄÈmaÓicetiya 187 DÈnajjhÈsaya 109
DÈnasaÑvibhÈgarata 109
[ Cha - Ja ]
DÈnasÊlassa ÈnisaÑsÈ 236, 237,
ChattiÑsavimÈnasa~gaha-
248, 251
desanÈ 134 DÈnasÊlÈnaÑ amaccharÊnaÑ
ChandavÈsinÊ 66 sugatiyaÑ nivÈso 207
Ja~gala 314 DÈne sampattiyo tisso 5
Ja~gamagga 177 DÈne sampattiyo dve 28
JambudÊpakamanussÈnaÑ DÈrapariggaha 279, 281
aÒÒadÊpakehi adhikatÈ 16 DÈsÊ antojÈtÈ 196
JÈti-saddassa atthuddhÈro 25 DÈsÊ ca bhariyÈ 66
Dinna, huta, yiÔÔhÈnaÑ
[ Jha - ©a - ®ha ]
visesatÈ 141
JhÈnÈni dve 33 DÊpÈlokadÈnassa vatthu 44
©ÈtipÈrijuÒÒa 91 DevatÈnaÑ dhammatÈsiddhÈ
©ÈtirakkhitÈ 65 upadhÈraÓÈ 7
®hitaÔÔhÈnato apagatÈ DevatÈnaÑ ratijananaparivÈro 51
cutÈti vuccati 115 DevatÈnaÑ ratijananasaddo 51

[ Da ] [ Na - Pa ]
Deva, devarÈnaÑ visesatÈ 123 NÈlakagÈmo PesavatiyÈ
DevadhÊtÈ devatÈti nivÈso 142
vohÈro 18 NÈvÈsaddassa viggaho 36
Deva, manussÈyunaÑ NikkhaÑ suvaÓÓassa
pamÈÓaÑ 229 paÒcadasadharaÓaÑ 93
DevalokagÈmimagga 177 NiccabhattadÈnassa Èni-
Devaloke yuttavÈhÈnaÑ saÑsÈ 83, 228
atthibhÈvo 13 NiccasÊlaÑ nÈma
DevavimÈnassa gamane paÒcasikkhÈpadaÑ 66
visesapaccayatÈ 13 NipphÈdetabbe kummaÑ 65
DevÈ tividhÈ 15-6 NibbÈnamahÈnagara 263
DevÈnamindaÑ SakkaÑ KosiyÈti NiyatamicchÈdiÔÔhikÈ
Èlapati 90 (akkhaÓÈ) 177
[ Dha - Na ] Niraye kusalacittapavatti 17
DhajÈhaÔÈ 66 Nisabha 75
DhanakkÊtÈ 66 Paccantadeso (akkhaÓo) 177
DhanakkÊtÈdÊnaÑ dvÈdasannaÑ PaÒcasikkhÈpadaÑ samÈdÈtabba-
aÒÒapurisÈ agamanÊyaÔÔhÈnaÑ 66 bhÈvato niccasÊlaÑ 66
Dhammacariya, vatÈnaÑ PaÒhÈpuÔÔhÈnaÑ desanÈkÈro 19
visesatÈ 262 PaÒÒattidhamma 215
DhammarakkhitÈ 66 PaÒÒÈdhana 102
DhammasaÒÒÈya nimittaÑ PaÔavÈsinÊ 66
gaÓhanto maÓÉ|ko 201 PatibbatÈ vimÈnavatthu 49
DhammasenÈpatissa dinnadÈne PattathavikÈ 34
ajjeva vipÈko 58 PattidÈnassa ÈnisaÑso 172
NaccÈdÊsu kusalÈ 120 PatthanÈkÈra 191
NaccÈdÊsu jayaparÈjaya- PadakkhiÓaggÈhinÊ itthÊ TÈva-
visesatÈ 120 tiÑsabhavane nibbattati 49
Narasaddassa viggaho 36-7 PadÊpadÈnassa vipÈkÈnukkamo 44
Na sukaraÑ akkhÈnena PadumaggahaÓena
pÈpuÓituÑ sukhÈ saggÈ 102 puÓÉarÊkampi gahitaÑ 146
NÈriyÈ itthÊsu upacÈro 37 PadumÈdi 146

[ Pa ] [ Pa ]
PadumapuÓÉarÊkÈnaÑ PÊtiveguppatti
visesatÈ 218 sÊghajavakÈraÓaÑ 6
Pudumassa pattÈni vaÓÓÈni 181 PucchÈ catasso 15
PabbatÈ paÒca 74 PuÒÒakammakaraÓe vipÈkÈ-
Payogasuddhi 53 nukkamo 28
ParanimmitavasavattÊnaÑ PuÒÒakammaÑ
kapparukkhasadisaÑ 28
devÈnaÑ kÈm|pabhogehi
PuÒÒakammaÑ
aggabhÈvaÑ pattatÈ 72
cintÈmaÓisadisaÑ 28
Paralokassa atthibhÈvo 278
PuÒÒakammassa
Pariyattidhammopi apÈya- paripuÓÓadassanaÑ 186
dukkhapÈtato dhÈreti eva 215 PuÒÒasaddassa viggaho 17
PariveÓa 330 PuÒÒavantÈnaÑ vasena hiraÒÒa-
Palla~kadÈnassa ÈnisaÑso 116 suvaÓÓÈdi bhavati 143
Palla~kadÈne vipÈkÈnukkamo 29 PuÒÒavisesena visesÈni
Palla~kanti sayitabbaÔÔhÈna- jÈtÈni 143
bh|taÑ vuttaÑ 118 PuÒÒasampadÈya maraÓe
PÈdesu sirasÈ vandanaÑ 49 abhÈyanÈ 41
PÈnÊyadÈnavatthu 34, 40 PuÒÒÈni katvÈ icchitacchita-
PÈnÊyadÈnassa vipÈkadassanaÑ 41 patthanaÑ parip|rati 191
PÈÄipeyyÈla 106 PuÓÓaduggatapurisavatthu 56
PiÔÔhasurÈ 66 PuÓÓassa dhÊtuyÈ vivÈho 59
PuÓÓassa bhattama~galaÑ 59
PiÓÉacÈrikassa p|vadÈnavatthu 53
PuÓÓassa sotÈpannakÈlo 59
PiÓÉapÈtadÈyÊ itthÊ 107
Pupphagandhap|jÈya ÈnisaÑso 133
PiturakkhitÈ 65
PupphÈsava 66
PilavasakuÓa 148
PubbekataparicayatÈya
PÊÔhadÈnassa ÈnisaÑso 6, 22, 24 sippuggahaÓaÑ 126
PÊÔhadÈne patthanÈkÈro 23 Purindada 156
PÊÔhadÈne vipÈkÈnukkamo 6 PurimaÑ purimaÑ pacchimassa
PÊÔhavatthussa aÔÔhuppatti 5 pacchimassa kÈraÓavacanaÑ 25
PÊÔhÈdivaggÈ satta 4 Purisasaddassa viggaho 36
PÊÔhÈnaÑ pabhedo 8 P|vadÈnassa ÈnisaÑso 110

[ Pa - Pha ] [ Bha - Ma ]
P|vadÈnena TÈvatiÑsabhavane BhikkhÈdÈnassa ÈnisaÑso 106
nibbattati 54 BhikkhÈdÈnassa phalaÑ 272
P|vasurÈ 66 Bhikkhusaddassa viggaho 102
PesavatÊ 143 Bhujako nÈma eko
PokkharaÓÊsaddassa upacÈro 37 sugandharukkho 147
Pototi nÈvÈ 36 BhesajjadÈnassa ÈnisaÑso 169
BhogapÈrijuÒÒa 91
PhalÈsava 66
BhogavÈsinÊ 66
[ Ba - Bha ] Maggassa viggaho 76
Bandhulamallassa bhariyÈya MaggÈdhipa 177
mahÈlatÈpasÈdhanaÑ 150 MajjaÑ nÈma surÈ merayaÒca 66
BÈladÈrikÈnameva MaÒj|sakarukkhassa
moghakÊÄanÈ 171 pavattiÔÔhÈnaÑ 159
BÊjanÊ 134 MaÓiratanavaÓÓÈni cattÈri 100
BuddhavandanÈkÈle cÊvarÈdi- MaÓÉapa 157
nivÈsanÈ 3 MatasarÊraÑ navannaÑ
Buddhassa apÈtubhÈvo vaÓamukhÈnaÑ arubh|taÑ 70
(akkhaÓo) 177 MadhuguÄaphÈÓitadÈnassa
ÈnisaÑso 163
BuddhÈrammaÓapÊtiyÈ
MadhvÈsava 66
ÈnisaÑso 107
Manassa sÊghajavatÈ 10
ByamhaÑ 145
ManussagatiyaÑ puÒÒakiriyÈya
BrÈhmaÓÈnaÑ Buddhe
sulabhatÈ 17
appasannÈkÈro 40
Manussattameva vaÔÔadukkhassa
Bhagavato kucchiyaÑ vÈta- samatikkamituÑ sukaro 105
rogo uppajji 169 ManussabhÈvo puÒÒakiriyÈya
Bhagavato pÈÔihÈriyaÑ 41 visesapaccayo 18
BhaginÊrakkhitÈ 65 Manussasaddassa viggaho 16-7
BhaddÈ, SubhaddÈnaÑ dÈnassa ManussÈ cattÈro 20
visesatÈ 135 manussatiracchÈna 20
BhÈturakkhitÈ 65 manussanerayika 20

[ Ma ] [ Ma ]
manussaparamattha 20 MerayÈni paÒca 66
manussapeta 20 Me-saddassa atthuddhÈro 21
ManussÈti vohÈro 16 MoggallÈnattherassa
MandÈravapuppha 99 cÊvarapÈrupanÈnukkamo 3
Maya-saddassa atthuddhÈro 9
[ Ya ]
MahaddhanÈdÊnaÑ visesatÈ 246
Yakkha-saddassa atthuddhÈro 313
MahÈkassapassa atÊta-
YakkhÈnaÑ nettÈni ati-
mÈtuyÈ anuggahaÓaÑ 91
lohitÈni 207
MahÈdÈnassa ÈnisaÑso 275
YamapurisÈ Ussadaniraye
MahÈdÈne asadisadÈnapuggalÈ 5
revatiÑ khipiÑsu 206
MahÈpurisalakkhaÓa-anubyaÒja-
YÈgupÈcana 170
nÈnaÑ visesatÈ 297
YÈnadÈnena sukhavisesa-
MahÈmoggallÈnassa vimÈna-
paÔilÈbho 28
vatthudesanÈya cittapavatti 3
YugÈni cattÈri 178
MahÈlatÈpasÈdhanassa
ÈnisaÑso 150 [ Ra ]
MahÈlatÈpiÄandhanassa aggho 171 RajjumÈlÈ 200
MÈtÈpiturakkhitÈ 65 Ratanattayap|jÈya
MÈtÈpit|naÑ upaÔÔhahanassa ÈnisaÑso 265
ÈnisaÑsÈ 279 RattadupaÔÔaÑ ekaÑsaÑ katvÈ 3
MÈtudevaputta 102 RattadupaÔÔaÑ nivÈsetvÈ 3
MÈturakkhitÈ 65 RattamaÓi 285
MicchÈcÈra 65 RattasuvaÓÓaÑ kaÓikÈra-
MicchÈdiÔÔhikÈnaÑ macchera- puppharÈsisadisaÑ 58
pakatÈkÈro 40 RasuttamaÑ gorasasappi-Èdi 133
MicchÈdiÔÔhikÈ Bhagavati RÈjÊsaddassa viggaho 122
katikÈ katÈ 40 RucÈ nÈma vÈlikasadisÈ
Muni 214 suvaÓÓakhaÓÉÈ 146
Munisaddassa viggaho 102 Rucisaddassa viggaho 31
MuhuttikÈ 66 Revatattherassa upaÔÔhÈko 135

[ Va ] [ Va ]
VaggÈ satta 4 VimÈnavatthu khuddakanikÈya-
Va~kabhayÈ 314 pariyÈpannaÑ 4
Va~ka = SaÑsayaÔÔhÈna 314 VimÈnavatthudesakapuggalo 2
VimÈnavatthudesanÈya
VaÔaÑsaka 159
pavattakÈraÓaÑ 2
VaÔaÑsakapupphadÈnassa
VimÈnavatthu navasu sÈsa-
ÈnisaÑso 161
na~gesu gÈthÈsa~gahaÑ 4
VaÔÔe janakapitÈ 61 VimÈnavatthu SuttantapiÔaka-
VaÓÓasaddassa atthuddhÈro 14 pariyÈpannaÑ 4
Vata 299 VivaÔÔe janakapitÈ 61
VatthadÈnena vaÓÓasampatti- VisÈkhÈ NimmÈnaratÊsu
paÔilÈbho 28 nibbattati 171
VatthuttamadÈyikÈ nÈrÊ 129 VisÈkhÈya anumodanaÑ 171
Vadh| nÈma sassusassurÈnaÑ VisÈkhÈya kammavipÈko 176
manÈpacÈriniyo dullabhÈ 279 VisÈkhÈya pasÈdhanasadisaÑ
mahÈlatÈpasÈdhanaÑ 150
VandanakÈle ÈsivÈdaÑ
VisÈkhÈya Bhagavato
kÈtabbÈkÈro 20
vihÈradÈnaÑ 172
VandanÈdikammassa VisÈkhÈya vihÈraÑ
ÈnisaÑsÈ 299, 302 cittakaraÓaÑ 171
VandanÈmayaÑ puÒÒaÑ 97 VisÈkhÈya vihÈraÑ navahi
VarÈrohasaddassa viggaho 30-1 mÈsehi niÔÔhÈpesi 172
Vasabha 75 VisÈkhÈya vihÈro gabbha-
Vasabho gavasahassa- sahassapaÔimaÓÉito 171
jeÔÔhako 75 VÊÓÈya sarÈ 261
VÈtarogassa bhesajjaÑ 169 VÊthiyaÑ vicittÈkÈro 27
Vedassa a~gÈni cha 246
VitataÑ 32
VeyyÈvaccakara 133
VipÈkabh|tÈ dibbasampatti
VeyyÈvaccakaraÓassa
acintiyÈ appameyyÈ 176 anumodanÈya ca
VimÈnavatthu aÔÔhuppatti 3 ÈnisaÑsÈ 228
VimÈnavatthu atthahitÈvahaÑ 3 VessavaÓassa d|tÈ 206-7

[ Va - Sa ] [ Sa ]
VeÄuriyamaÓi 23 SaddhÈ pasannÈ itthÊ TÈvatiÑsa-
SaÑghapuggalÈnaÑ dÈnassa bhavane nibbattati 49
mahapphalatarÈ 138 SaddhÈ m|lajÈtÈ 199
SaÑghapuggalÈnaÑ dÈnassa SaddhÈsampattikumÈrikÈya
visesatÈ 135 cittapavatti 41
SaÑghe dÈnaÑ BhagavatÈ SaparidaÓÉÈ 66
vaÓÓitaÑ 141 SabbasÈdhÈraÓÈ dhammÈ 79
SaÑghe dinnaÑ mahapphalaÑ 138 SabhÈvadhamma 215
SaÑgho diÔÔhisÊlasÈmaÒÒena Samudaya, dukkha-
saÑghaÔito 141 saccaggahaÓena vipassanÈya
SaÑsavako nÈma bh|miÑ dasseti 75
G|thanirayo 209, 210 Sampattiyo tisso 5
SakaÑ nÈma sattÈnaÑ SambhÈrasaÑyuttÈ 66
kammassakatÈya SammÈsambuddho
hitasukhÈvahato ca 66 vivaÔÔajanakapitÈ 61
SakkaccÈ, sakkaccadÈnassa SaraÓagamanassa ÈnisaÑso 213-4
ÈnisaÑso 278, 311 SaraÓagamane upÈsikÈti
Sakya 214 vohÈro 53
Sa~khata 215 SaraÓagamanena saha
SaccavÈdinÊ itthÊ TÈvatiÑsa- sÊlÈnisaÑsavatthu 79
bhavane nibbattati 49 Saradasamaye abbhÈdi-
SaccÈnaÑ gahaÓa, dassana- upakkilesavimuttaÑ 123
viseso 75 SarÊraÑ tÊhi aÔÔhisatehi
Satto nÈma jÊvitindriyaÑ 65 samussitaÑ 70
Satthu th|paÑ p|jaÑ SarÊrasakkÈrakaraÓassa
karontassa vipÈko 184 nissando 143-4
Satthu vatthayugadÈnaÑ 165 SasÊ sasalaÒchanayogo 80
SaddhÈ dve 112 Sasura, suÓisÈnaÑ
SaddhÈdhana 101 sambandho 54

[ Sa ] [ Sa - Ha ]
SÈmike anuk|labhÈvena SukkhakummÈsadÈnassa
vattanasÊlo 64 vipÈko 168
SÈmike anurakkhadhammo 51 SugatigÈmimagga 177
SÈrakkha, saparidaÓÉÈ Sutadhana 102
itthiyo agamanÊyaÔÔhÈnaÑ 66 SudassanamahÈnagara 264
SÈrakkhÈ 66 Suddhiyo dve 53
SÈvaka 178 SurÈni paÒca 66
SÈvakesu dinnÈni SuvaÓÓaÑ aggalohanti
mahapphalÈni 178 vohÈro 11
SikkhÈpadassa viggaho 66 SuvaÓÓÈnaÑ bhedo 264
SirimÈ JÊvakassa SuvaÓÓÈnaÑ seÔÔhÈnukkamo 11
kaniÔÔhabhaginÊ 69 SuvaÓÓiÔÔhakadÈnaÑ karonti 142
SirimÈ devasikaÑ SuvaÓÓiÔÔhakadÈnassa vipÈko 142
SuvisuddhaniccasÊleho
aÔÔhabhikkh|naÑ
kammaÔÔhÈnaÑ
soÄasakahÈpaÓaparibbayena
br|hitabbaÑ 103
piÓÉapÈtaÑ adÈsi 67
SusiraÑ 32
SirimÈ nÈma gaÓikÈ devasikaÑ
S|cigharena saha s|cidÈnassa
sahassaÑ gaÓhÈti 60
nissando 233
SirimÈya kÈraÓÈ ukkaÓÔhita-
S|riyavimÈnassa pabhÈ 218
bhikkhu arahattaÑ pÈpuÓi 78
SetudÈnassa ÈnisaÑso 282
SirimÈya khamanÈkÈro 62
SerÊsaka 311
SirimÈya paÔibaddhacitto SotÈpattiphale ÔhitÈ
bhikkhu arahattaÑ pÈpuÓi 70 kenaci appadhaÑsiyÈ 192
SirimÈya vatthu 61 SotÈpannadevaputto
SirimÈya sarÊraÑ catutthadivase bhikkhusaÑghassa
uddhumÈyi 69 apacitiÑ karoti 225
SirimÈya sotÈpattipattakÈlo 62 Soracca 327
Sirisaddassa viggaho 75 HiraÒÒasuvaÓÓaÑ kammabalena
SÊmantarikapatha 223 kathalÈdir|pena
SÊladhana 102 upaÔÔhahanti 143
SukuÓÉalÊ 275 Hiridhana 102
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ
NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko NÈmÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [U-E]
AccimatÊ 120-2 UttaramadhurÈ 107
AjÈtasattu 154, 184 Uttara (mÈÓava) 278-9
AnÈthapiÓÉika 5, 47, 49, 97, UttarÈ 56, 60-2, 64, 67, 89
165, 189 Upatissa 148
Anuruddhatthera 174, 178 Uposatha 104, 106
Anotattadaha 120, 122 ErÈvaÓa (devaputta) 13
AnomadassÊ (Buddha) 92-3 ErÈvaÓa (hatthi) 166
AnomÈ (nadÊ) 295 EsikÈ (raÔÔha) 179-81
Andhakavinda 169 [ Ka ]
AlomÈ 168 KaÒjikÈ (dÈyikÈ) 169
Assaka (raÔÔha) 241, 243 KaÓÉaka (assarÈjÈ) 295
Assaka (rÈjÈ) 241 KaÓÉaka (devaputta) 293-4
[Œ] Kapilavatthu 294-6
ŒcÈmadÈyikÈ 90-1, 93 Kassapa (Buddha) 92, 129, 131,
Œnandatthera 25, 41, 141, 133, 135, 142,
143, 169 179, 191, 235,
241, 251, 264,
[I]
311, 331
IcchÈna~gala 216
KÈsi (raÔÔha) 81, 275-6
Isigili (pabbata) 74
Kimila (nagara) 97-8, 101
IsipatanamahÈvihÈra 204-5
KumÈrakassapatthera 277-8,
[U] 311, 321
UkkaÔÔha (gÈma) 212-3, 216 KusavatÊ (raÔÔha) 15
UjjenÊ 126 KusinÈrÈ 150
Uttarakuru 16 KevaÔÔa (dvÈra) 88-9

[ Ka ] [ Ja ]
KesakÈrÊ 78, 81-2 JÊvaka 69
KoÓÈgamana (Buddha) 263 Jetavana 5, 47, 49, 82, 97,
Kosala (rÈjÈ) 5 103, 107, 116, 120,
135, 142, 157, 160,
[ Ga - Gha - Ca ]
165, 171, 182, 189,
GaggarÈ (pokkharaÓÊ) 201
190, 212, 216, 225,
GayÈ (gÈma) 191-2
230-1, 234, 251,
Gavampati 311
275-6, 279, 281- 2,
Gijjhak|Ôa (pabbata) 74
293, 299, 303,
Giribbaja (nagara) 74
331
Guttila 126, 128-9
Gotama (gotta) 66 [ Ta ]
Gotama (Buddha) 9, 14, 40, 63, 84, TakkasilÈ 98
89, 94-6, 103-6, TÈvatiÑsa 4, 6, 16, 24, 29,
153, 202-3, 213, 35, 41, 45, 48-9, 52,
303, 310 54, 62, 87-8, 91, 96,
GopÈla (devaputta) 251, 252 99, 103-4, 108, 110,
GopÈla (brÈhmaÓa) 251, 264 112, 116, 125, 129,
GhaÔikÈra (brahmÈ) 295 138-9, 144, 150,
158, 161, 168, 172,
Cakkavatti (rÈjÈ) 92-3
179, 182, 184, 190,
CampÈ 201
192, 201, 206-8,
CÈtumahÈrÈjika 16, 278, 311
216, 226, 228-9,
CittalatÈvana 85, 154-5, 266-7
231-2, 234, 236,
CittÈ (devadhÊtÈ) 85
240-1, 248, 251-2,
C|ÄÈmaÓi (cetiya) 187
265, 268, 271-2,
[ Cha - Ja ] 274-5, 278-80, 282-3,
ChattamÈÓava 212-3, 216-7, 289, 293, 296,
222-3 298-9, 301, 304,
Channa 295 330-2
JambudÊpa 5, 16, 93, 126 TimbarunÈrada 125
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 389

[ Tha - Dha ] [ Pa ]
Th|Óa (brÈhmaÓagÈma) 40-1 PesavatÊ 142-4, 148
DhammapÈlatthera 335 PokkharasÈti (brÈhmaÓa) 212,
DhammasenÈpatitthera 143 216, 225
[ Na ] Potali (nagara) 241
Nandanavana 6, 30, 55, 85, 87, [ Ba ]
115, 163, 189, 193, Bandhulamalla 150
196, 250, 274, 281, BahudhanaseÔÔhi 59
284-5, 287-8 BÈrÈÓasÊ 78, 81, 88, 125-6,
NandÈ 84, 195 165, 167-8, 204-5, 208
Nandiya (upÈsaka) 204-6, 208-9, BimbisÈra (rÈjÈ) 28, 75, 267
212 Brahmadatta 125
NÈradatthera 150, 154, 187
[ Bha ]
NÈlaka (gÈma) 135, 142, 148-9
NÈÄandÈ 103 Bhaggava 328
NiddÈ (upÈsikÈ) 106 BhaddÈ 97-8, 101,
NimmÈnarati 72, 90-2, 136-7, 135-9, 176
172 BhÈradvÈja 328
[ Pa ] [ Ma ]
PaÓÉava (pabbata) 74 Magadha (raÔÔha) 142, 148-9,
PaÓÓakata (nagara) 179-81 312, 315-6
ParanimmitavasavattÊ 72 MaÒj|saka (rukkha) 159, 193
PavarÈ 120-2 MaÔÔhakuÓÉalÊ 303-4, 308, 310
PÈÔaliputta 329 MaÓÉ|ka (devaputta) 201, 203
PÈyÈsi (rÈjÈ) 311-2 Malla (rÈjÈ) 150
PÈyÈsi (devaputta) 321, 331 MallikÈ (upÈsikÈ) 150
PuÓÓa (duggatapurisa) 56-7 MahÈkaccÈyanatthera 241-2, 248
PuÓÓaseÔÔhi 59 MahÈkassapatthera 90-1, 94, 268
PubbÈrÈma 174 MahÈgovindapaÓÉita 75

[ Ma ] [ Ra ]
MahÈnÈma 53 RajjumÈlÈ 190-2, 194
MahÈmoggallÈnatthera 2, 3, 6, RÈjagaha 12, 23, 25-9, 47,
7, 18, 21-2, 24, 26, 56, 59, 67, 75,
32, 35, 38, 45, 48-50, 90, 94, 103-6-9,
52, 54-5, 62-3, 113, 115, 125,
82-4, 88, 94, 96-7, 154-5, 163, 184,
103, 108-10, 116, 225, 228, 232-3,
236, 238, 265,
120, 125, 129-30,
267, 270, 272,
134-5, 142, 160-3,
274, 286, 289
168-71, 179, 182,
R|pasÈrÊ (brÈhmaÓÊ) 143
108, 190, 193, 200,
Revatatthera 135, 138
204, 226, 232, 234,
RevatÊ 204-9, 212
236, 251-2, 262,
Rohaka (gahapatiputta) 97-8
266, 268-9, 271-2,
274-5, 277, 280, [ La ]
LakhumÈ (upÈsikÈ) 88-9
282-3, 286, 289,
LatÈ 120-4
291, 293-4, 299,
331-2 [ Va ]
MahÈvana 85, 87 Va~gÊsatthera 70, 144, 149,
MahÈvihÈra 2 157, 165, 237
MÈtali 128, 186 VipassÊ (Buddha) 95
MigadÈya 78, 165, 168, 204 VisÈkhÈ (upÈsikÈ) 5, 171, 172,
Musila 126-8 174-6
ViÄ|ra (gÈma) 23
[ Ya ] ViÄ|ra (pabbata) 23
Yama 207 Vejayanta (ratha) 128
Yasatthera 331 Vepulla (pabbata) 74
YasuttarÈ 165 VebhÈra (pabbata) 74
Yugandhara 123 VessavaÓa 120-3, 207, 318
NÈmÈnaÑ anukkamaÓikÈ 391

[ Sa ] [ Sa ]
VeÄuvana 27, 56, 67, 90, 109, SÈvatthi 275-6, 279, 281-2,
225, 228, 232-3, 293, 299, 303, 331
236, 238, 265, 267, SindhusovÊra 312, 315-6,
270, 272, 274, 286, 325, 329
289 SirimÈ (gaÓikÈ) 60, 62, 67,
Sakka (devarÈjÈ) 3, 5, 11, 79, 71, 73-5, 77-8
81-6, 90-2, 94, 116, SujÈta 241, 243, 250
120, 122, 127-9,
SutÈ 120-2-3
135, 138-9, 142,
Suddhodana 294
154, 157, 165,
SunandÈ (upÈsikÈ) 84, 154-5,
184-7, 239-40, 298,
195
301, 320
SuniddÈ (upÈsikÈ) 106-7
SajjÈ 120-2
Sana~kumÈra (brahmÈ) 81 Subhadda (paribbÈjaka) 150
Sambhavatthera 331 SubhaddÈ (kuÔumbikassa dhÊtÈ) 84,
Sahampati (brahmÈ) 8 135-6, 138, 176, 195
SÈketa 104 Sumana 180, 181
SÈriputtatthera 29, 232, 268, Sumedha (Buddha) 300, 302
286-7 Setabya 212-3, 216
SÈvatthi 5, 22, 34, 38, 44, SerÊsaka (devaputta) 312
47, 49, 52-3, 82, 97, SerÊsaka (yakkha) 320, 325, 329
99, 103, 107, 116, SoÓadinnÈ (upÈsikÈ) 84,
120, 135, 142, 157, 103, 195
160, 165, 171, SovÊra 329
173-4, 179, 182, [ Ha ]
189, 190, 192, 212, Himavanta 120-3
230, 234, 251 Hemavata 92-3
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho.
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AÑsabaddhakaÑ = AÑsavaÔÔakaÑ (SÊ) 132
AkÈsiÑ = AdÈsiÑ (I, Ka) 167
AgaÒchiÑ udahÈriyÈ = GacchiÑ udakahÈriyÈ (SÊ) 194
AccharaÑ paharituÑ yogganti = AccharÈpaharaÓayogganti (Ka) 309
AccharÈsa~gaÓaÑ = AccharÈsa~gamaÑ (SÊ) 79
AccharÈsa~gaÓena = AccharÈnaÑ gaÓena (SÊ) 96
AjjhottharÊyati = Ajjhotthari (Ka) 41
AÒÒasmiÑ = AÒÒaÑ (SÊ, I) 264
AÔÔhakabhattaÑ = AÔÔhasalÈkabhattaÑ (Ka) 68
AÔÔha~gavarehi = AÔÔha~gavarehÊti (SÊ, I) 119
AtipasÈdaÒca = BhattippasÈdaÒca (SÊ) 91
AttanÈ = Attano (SÊ) 291
AtthavatÊ = CatthavatÊ (SÊ) 243
AtthitÈya = ŒvÈditÈya (Ka) 127
Attho = AdhippÈyo (SÊ) 152
Attho = VuttaÑ hoti (SÊ) 235
Atha = KathaÑ (SÊ) 136
AdÈsÊti = DadÈtÊti (I) 156
Adesayi = Adesesi (SÊ) 167
Adu = Œdu (SÊ) 239, 242
[A]
AddasÈmi = AddasaÑ (SÊ) AddasÈsiÑ (I) 133
AnipphÈdinÊti = AnanunipphÈdÊti (Ka) 157
AnilapamuÒcitÈ = AnilapamuccitÈ (I) 218
AnupaviddhadÈnanti = AnupaviÔÔhadÈnanti (Ka) 26
AnupubbiÑ kathaÑ = AnupubbÊkathaÑ (SÊ) AnupubbikathaÑ (I) 59
Anubhavati = Paccanubhoti (SÊ, I) 182
Anussaranto = Samanussaranto (SÊ, I) 238
Anodissakanayena = Anodissakavasena (SÊ) 87
AnoloketvÈ = AnuviloketvÈ (Ka) 307
Antena = Antare (I) 257
AntovassaÑ = Antovassassa (SÊ) 59
AndhakaveÓÉuputtÈ = AndhakaveÓhuputtÈ (SÊ) 245
Apagacchati = ApagaÒchi (SÊ) 41
ApagatattÈ = D|rÈpagatattÈ (SÊ, I) 199
ApassitÈ = AvassitÈ (SÊ) 91
ApÈy|papattito = ApÈyuppattito (SÊ) 95
AppÈyukehi = AppapuÒÒehi (I) 324
AbbahÊ = AbbuÄhi (I) 306
AbbhukiriÑ = AbbhokiriÑ (SÊ, I) 148
“Abbhuddasanti”pi = Abbhussayantipi (Ka) 260
AbhÈÓiÑ = AbhÈsiÑ (SÊ, I) 237
AbhÈÓiÑ = AbhÈsiÑ (SÊ) 52
AbhÈsi = AkÈsi (SÊ) 321
AbhisÊsiÑ = AbhisiÑsiÑ (SÊ) AbhisÊsi (I) 294
Amatadasa’mhi = Amatarasamhi (Ka) 74
Ambehi chÈdayitvÈna = Ambe acchÈdiyitvÈna (SÊ)
AmbehacchÈdayitvÈna (I) 183
AyaÑ = SoyaÑ (SÊ) 194
AriyasaccaÒca = AriyamaggaÒca (SÊ, Ka) 76
AladdhabhÈvaÑ = AbhuttabhÈvaÑ (SÊ, I) 274
NÈnÈpÈÔhÈ 395
[A]
AvacÈsiÄÈrapamhe”ti = AvacÈsiÄÈrapakhumeti (SÊ) 145
AhaÑ = AhuÑ (SÊ) 230
AhamahaÑkarÈti = AhaÑkÈrÈti (Ka) 330
Ahampi = Are ahampi (SÊ, I) 202
Ahamhi = Ahampi (SÊ) 320
Aho = AyaÑ (Ka) 60
Ahosi = Asi (SÊ) 115
[Œ]
Œcikkha = Œcikkhatha (I) 305
Œcikkhi = Adhikkhipati (SÊ) 127
ŒpaÓaÑ = ŒsanaÑ (Ka) 8
ŒpaÓampi = ŒsanaÑ (Ka) 8
Œyasanti = Na Èyusanti (SÊ) 315
ŒyassaÒca = Œsa~kaÒca (SÊ) ŒyasakyaÒca (I) 98
ŒlapanametaÑ = ŒlapanaÑ hetaÑ (SÊ) 31
ŒlÈpasallÈpayoggÈ = AllÈpasallÈpayoggÈ (SÊ, I, Ka) 86
ŒvÈÔatÊre = ŒvÈpatÊre (SÊ) 57
ŒvuyhamÈnÈ hemamayapupphÈti = Œdh|yamÈnahema-
mayapupphÈti (SÊ) 219
ŒsiÒci = AdÈsi (SÊ) 268
Œha = TenÈha (SÊ) 175
ŒhaÔaÑ = ŒbhataÑ (Ka) 156
[I]
Iti taÑ sa~kharontena = Iti naÑ saÑkarontena (SÊ) 334
Idha imasmiÑ maggapadese, imasmiÑ vÈ = Idha vÈ imasmiÑ (SÊ, I) 223
Idhalokasa~gahaÑ = Idhaloke sa~gahaÑ (I, Ka) 57
ImaÒca = IdaÒca (SÊ, I) 317
Ime pabbajitÈ = Ime pabbajitÈ nÈma bhattÈhÈrÈ (Ka) 78
Isisattamo = Isisuttamo (SÊ) 94
IssariyaÑ vattetÊti vÈ vasavattÊ = IssariyaÑ vatteti (Ka) 86
[U]
UggatÈ = UkkatÈ (SÊ) 194
UggatÈya = UkkatÈya (SÊ) 196
UÓhavÈÄikÈnippÊÄite = UÓhavÈlikÈcinite (SÊ) 286
Uttari = UttariÑ (SÊ) 79
UdaggacittataÒca = VinÊvaraÓacittataÒca (SÊ) 198
UdapajjathÈti = UpapajjathÈti (SÊ) 104
UddayaÑ = Udaya (I) 329
UpakaÔÔhÈ velÈ = UpakaÔÔhÈya velÈya (I) UpakaÔÔhavelÈyaÑ (Ka) 274
UpagacchatÊti = Uppajjati (SÊ) 47
UpadesaÑ dento = Upadesento (SÊ, I) 324
UpanÈmesiÑ = UpanesiÑ (SÊ) 162
Upari vÊtaÑ = UparicitaÑ (SÊ) 8
UpÈnayÊ”ti = UpanesÊti (SÊ) 8
Ubhaye = UbhayÈ (I) 307
UÄÈraphalataÑ = UÄÈraphalaÑ (Ka) 3
[E-O]
EkamekasmiÑ = EkasmiÑ (SÊ) 284
EtadabravÊ”ti = EtadabruvÊti (SÊ) 186
Ettakena = EttakaÑ (SÊ, I) 304
EvaÑ = Iti evaÑ (SÊ) 264
OkiritvÈ = ŒkiritvÈ (SÊ) 27
OtaritvÈ = OrohitvÈ (SÊ, I) 70
OtÈretvÈ = OropetvÈ (Ka) 57
OdanakummÈsaÉÈkÈdi = OdanakummÈsasÈkÈdikaÑ (SÊ) 88
Odissakanayena = Odissakavasena (SÊ) 87
ObhÈsetvÈ = ObhÈsento (SÊ, I) 236
OsiÒcaÑ = OsiÒci (Ka) 306
OhÈpehÊti = AÉÉhaÑ osÈdehÊti (SÊ) 69
NÈnÈpÈÔhÈ 397
[ Ka - Kha ]
KacchantarÈnÊti = GabbharÈnÊti (Ka) 44
KaÓÉako = Kanthako (SÊ, I) 293
KatapuÒÒaÑ = KatapuÒÒe (SÊ) 75
KathaÑ = GÈthaÑ (SÊ) 222
KathaÑ? = Yattha dhammamuddisantÊti (Ka) 141
KathitakathÈmaggaÑ = KathitakathÈmattaÑ (SÊ, I) 149
Kathenteyeva = Kathente kathenteyeva (SÊ) 308
KammaphalapaccakkhabhÈvÈyÈti = KammaphalaÑ paccakkhaÑ
katheyyÈsÊti (Ka) 219
KammunÈhaÑ = KammanÈhaÑ (SÊ) 221
Karonto = Kathento (SÊ, I) 202
...kasÈve = ...sÈve (I) 170
KasmÈ? Na taggamanasÈ satÊti = YasmÈ tadaggamanasÈ satÊ (SÊ) 185
KÈmavaÓÓiniyo = KÈmavaÓÓiyo (SÊ) 133
KÈmetabbanti kamanÊyaÑ = KamanÊyaÑ (SÊ, I) 116
KÈy|ranti = Key|ranti (SÊ) 151
KÈravasena = KaraÓavasena (Ka) 186
KÈlena kÈlaÑ = KÈlekÈle (I) 331
KÈlenupÈgantvÈ = TÈ maÑ pÈlentupÈgantvÈ (SÊ) 84
Kima~gaÑ = Kima~ga (SÊ) 17
Kimilanagare = Kimbilanagare (SÊ, I) 97
KÊÄi = KÊÄati (SÊ) 28
Kuto cutÈ tvaÑ idha ÈgatÈti = Kuto cutÈya Ègati tava (I) 81
KumÈriÑ = BhaddakumÈriÑ (I) 98
Kusalena = PavÊÓena (SÊ, I) 152
KoÒcamay|racakora = KoÒcamay|raca~kora (Ka) 147
Kovidanti kusalaÒÈÓavantaÑ = KovidÈti kusalaÒÈÓavanta (Ka) 250
KhaÓamuhuttamattaÑ = KhaÓaÑ muhuttaÑ (SÊ, I) 223
KhÈdanÊyabhojanÊyaÑ = KhÈdanÊyabhojanÊyÈdiÑ (SÊ, I) 109
Khettasampattiphalanti = Khettasampattibalanti (SÊ) 92
[ Ga - Gha ]
GaÓaÑ = Sa~gamaÑ (SÊ) 80
GantvÈ = Tena (Ka) 280
GantvÈ = PatvÈ (SÊ) 277
GarudakkhiÓaÑ = GurudakkhiÓaÑ (SÊ, I) 213
Gavampati = GavampatÊ (SÊ) 311
GahapatimahÈsÈrakule = Gahapatikule (Ka) 142
GÈthÈsa~gahaÑ = GÈtha~gaÑ (SÊ) 4
GiritaÔe = Giritale (Ka) 30
GehaÑ = SÈlaÑ (Ka) 204
Gonakatthate = Colasanthate (SÊ) 293
GosÊtacandanena = GosÊsakacandanena (SÊ) 163
GhaÔikÈramahÈbrahmunÈ = GhaÔÊkÈramahÈbrahmunÈ (SÊ) 295
[ Ca ]
CakkavattiraÒÒo = Cakkavattissa rÈjino (SÊ) 93
CakkhuÑ = Cakkhu (SÊ, Ka) 146
CaÓÉÈlÈvasathe = CaÓÉÈlagÈme (Ka) 94
CatuguÓodakasamodite = CatuguÓodakasammaddite (SÊ)
CatuguÓodakasammodite (I) 170
CatutthabhÈgÈvasiÔÔhaÑ = CatubhÈgÈvasiÔÔhe (SÊ) 170
CandanasÈravÈsitÈ = CandanaÑsÈraropitÈ (Ka) 254
CitaÑ = CittaÑ (SÊ) 166
...cittapavatti = ...cittuppatti (SÊ) 17
CittiÑ = CittaÑ (SÊ) 26
[ Cha ]
ChÈtajjhattopi = ChÈtattopi (Ka) 69
ChÈditatÈya = ChÈditekadesatÈya (SÊ) 36
ChekaÑ = Cheka (Ka) 250
NÈnÈpÈÔhÈ 399
[ Ja - Jha ]
JayampatikÈ = JÈyampatikÈ (Ka) 265
JalavihÈraratiyÈ = JalavihÈrÈbhiratiyÈ (SÊ, I) 37
JalitakapilakesamassukÈ = JalitasÊsakesamassukÈ (Ka) 206
JahÈmi = JahissaÑ (SÊ) JahissÈmi (I) 305
JÈlavantehi = JÈlavaÓÓehi (SÊ) 297
JÈlitambanakhehi = JÈlatambanakhehi (SÊ) 294
JhÈnÈdayo = CetanÈdayo (Ka) 66
[ a - Ta ]
aÑsi = asi (SÊ) 289
ayhÈmi = ŒÉayhÈmi (SÊ) 307
ÈkaÑ = SÈkaÑ (SÊ) 89
TaÑ = Tattha (Ka) 4
TaÑ ÈpagÈ = TamÈpagÈ (SÊ) 36
TaggamanasÈ = TadaggamanasÈ (SÊ) 184
Tato = Rasaviddhato (SÊ) 11
Tattha = Tattha gÈthÈsu pana (SÊ) 50
Tattha hi = Vatassa hi (I) 299
Tattha aÒÒatarÈ = TatraÒÒatarÈ itthÊ (SÊ) 172
TathÈ tassa kammassa = Atha vÈ taÑ vimÈnaÑ tassa puÒÒakammassa
tathÈkatassa (SÊ) 12
TadaÒÒadevavÈcako = TadaÒÒavÈcako (I) 240
Tanti = Tvanti (SÊ) 80
Tameva = Taveva (SÊ) 94
TayÈ = MahÈ (I), MayÈ (Ka) 227
Tava = TvaÑ (I) 316
TavÈyaÑ = Tava yaÑ (SÊ, I) 249
TavevÈhaÑ = TathevÈhaÑ (SÊ) 269
TasmiÑ = TasmÈ (SÊ, I) 149
Tassa = TÈhaÑ (Ka) 321
[ Ta ]
Tassa kathÈya = TassÈ gÈthÈya (I) 306
TassÈ = TathÈ (Ka) 7
TÈdini = TÈdine (Ka) 94
TÈdisÈkÈro = TÈdiso pakÈro (Ka) 249
TÈdise kÈle = TÈdise uddesakÈle (SÊ) 98
TÈrÈgaÓaÑ = TÈrakÈgaÓaÑ (SÊ) 80
TÈvatiÑsabhavane = TÈvatiÑsesu (SÊ, I) 179
TÈvatiÑsabhavane uppannaÑ = TÈvatiÑsesu nibbattaÑ (SÊ) 172
TimbarunÈradasadiso = TimbarunÈsadiso (Ka),
TimbarunÈdasadiso (I) 125
TÊhipi = Cat|hipi (Ka) 215
Te = TaÑ te (SÊ) 164
TelaÑ kÈtukÈmÈ = KevalaÑ tilatelaÑ pÈtukÈmÈ (Ka) 47
[ Da ]
DaddallamÈnÈ = DaddaÄhamÈnÈ (Ka) 42
Dadhito pacitaÑ = DadhinÈ mathitaÑ (SÊ) Dadhito mathitaÑ (I) 157
Dantinti = Dantinti dantinaÑ (SÊ) 235
DasadisÈ = SabbadisÈ vidisÈ (Ka) 46
DassetvÈ = Dasseti (I) 309
DassetuÑ = Dassenti (SÊ) 33
DassesuÑ = ŒrocesuÑ (Ka) 182
Dahat|ti = DahÊti (SÊ, Ka) 61
DaharÈ apÈpikÈ = DaharÈsapÈpikÈ (SÊ) 117
DaharÈ apÈpikÈti daharÈpi = DaharÈsapÈpikÈti daharÈ ÈsiÑ (SÊ) 118
DaÄho ca vaggu ca susa~gato ca = Vaggu sumukho susa~gato (SÊ) 318
DÈnassa viya paÔiggahaÓassa = DÈnassa visayassa ca
paÔiggÈhakassa (Ka) 21
DÈruÓÊ = CÈruÓÊ (SÊ) 195
DvÈdasayojanikaÑ = DasayojanikaÑ (SÊ, I) 265
NÈnÈpÈÔhÈ 401
[ Da - Dha ]
Dippante = DÊpente (Ka) 288
Dibya = Dibba (SÊ, I) 147
Diva~karamaÓÉalaÑ = DivasakaramaÓÉalaÑ (SÊ) 252
DivÈkara... = Divasakara... (SÊ, I) 153
DisÈsaÑsayasum|ÄhacittÈ = Satipam|ÄhacittÈ (Ka) 316
DukkhagatattÈ = DukkhaÑ gatiÑ gatattÈ (SÊ) DuggatigatattÈ (I) 207
Dukkhanirodho = AyaÑ nirodho (SÊ, I) 195
Dukkhanirodhoti = AyaÑ nirodho maggoti (SÊ, I) 198
DukkhitaÒca me = DukkataÒca (SÊ) 164
DukkhitÈ = DuggatÈ (Ka) 60
Duvaddhatoti dvÊhi addhapassehi = Duhatthatoti dvÊhi
hatthapassehi (I) 261
D|tÈti = D|tatÈ (I) 207
Devaparamhiva = DibbaÑ devapuramhi ca (Ka) 295
DesavohÈrena = TesaÑ vohÈrena (Ka) 8
DvÈdasayojanikaÑ = DasayojanikaÑ (SÊ, I) 265
DhammiÑ kathaÑ kathetvÈ = DhammakathaÑ katvÈ (Ka) 6
Dhammena = Dhammena te (I, Ka) 139
DhÈreti eva = DhÈretÊti dhammo, evaÑ (SÊ) 215
Dh|payamÈnÈ = Dh|yamÈnÈ (SÊ) 159
[ Na ]
NaccanagÊtavÈditeti = NaccagÊtavÈditeti (Ka) 123
NaccanÈti = NaccÈti (Ka) 123
Natthi = Na santi (SÊ) 56
NantakaÑ = Na antakaÑ (I) 292
NandanaÑ = NandanaÑ cittalataÑ (SÊ) VanaÑ NandavanaÑ (Ka) 281
Nandane ca vane = Nandane pavane (SÊ) 284
Nandane ca vane = Nandanopavane (SÊ) 250
Na yamad|tatÈya = Yamad|tatÈya (I) Ayamad|tatÈya (Ka) 207
[ Na ]
NayÊda’mappassa katassa = NayidaÑ appassa katassa (SÊ) 255
Naravarabuddhadesite = NaravarabuddhabhÈsite (SÊ) 74
NÈnÈvirÈgavaÓÓÈni = NÈnÈvidhavaÓÓÈni (Ka) 157
NÈma = NÈmo (SÊ) 312
NiddÈ = SaddhÈ (SÊ) 106
NimbamuÔÔhiÑ = NimbapalÈsamuÔÔhiÑ (SÊ, I) 129
NiraÑkatvÈ = NirÈkatvÈ (SÊ) 98
Nisati = Nisi (SÊ) 146
NisÊdÈpetuÑ = DÈpetuÑ (Ka) 68
NihantvÈna tamaÑ = NihantvÈ timiraÑ (SÊ) 77
NÊluppalahatthakaÑ = NÊluppalakalÈpaÑ (SÊ) 179
[ Pa ]
PakÈsento = Kathento (Ka) 81
PakiritvÈ = VikiritvÈ (SÊ) 206
PakkuthitaÑ = PakkaÔÔhitaÑ (SÊ) 60
PaggharaÓato = PharaÓato (SÊ) 210
Paccakkhato = Apaccatthato (SÊ) 17
PaccayaÒca = PaccaggaÒca (SÊ) PaccagghaÒca (?) 284
PaccÈsÊsantÈ = PaccÈsiÑsantÈ (SÊ, I) 315
PaÔahÈnaÑ = PahatÈnaÑ (Ka) 146
PaÔilabhÈmÊti = PaÔilabhinti (SÊ) 7
PaÔihanatÊti = PaÔihantÊti (SÊ) 218
PaÔiharaÓakapakkhaÒca = PÈÔihÈriyaÑ pakkhaÒca (Ka) 64
Patapante = PatÈpente (Ka) 287
PatiÔÔhitÈ = PatiÔÔhÈnaÑ (SÊ) 51
PattaÑ dhovitvÈ = PattaÑ vodakaÑ katvÈ (SÊ) 23
PadaÑ pana = ParapadaÑ (Ka) 118
PadÊpopakaraÓÈni = PadÊpap|jÈkÈraÓÈni (Ka) 47
Padumesu = KatvÈ vikasitesu padumesu (SÊ) 28
NÈnÈpÈÔhÈ 403
[ Pa ]
PadmapattakkhÊti = PadumapattakkhÊti (SÊ) 31
PabodhanakarÈ = PabodhaniyakarÈ (Ka) PabodhanaÑ viya karÈ (I) 87
Pabha~karÈ dhammamudÊrayanti = Pabha~karÈ yattha
dhammamuddisanti (Ka) 139
PabhÈsati = PakÈsati (Ka) 280
PamucchitosmÊ”ti = SamucchitosmÊti (I) 323
PamodasaÑvaddhanato = Pamodasampannato (Ka) 87
ParapessiyÈ = ParapesiyÈ (Ka) 84
ParÈjito vinÈsaÑ = ParÈbh|to nidhanaÑ (SÊ) ParÈjaya-
bh|topi vinÈyaÑ (I) 128
ParicariyamÈnÈ = VÈdiyamÈnÈ (Ka) ParivÈriyamÈnÈ (I) 83
Paricchedena = ParivÈrena (Ka) 171
ParituÔÔho taÑ = ParaÔÔhÈnaÑ (Ka) 126
Paridevo = Pariddavo (SÊ) 322
Paribr|hantÊ = PaÔiggaÓhantÊ (SÊ) 103
Parisamantato = Parito (SÊ) 218
Parissamamappattassa = Parissamapattassa (I, Ka) 115
PalobhitÈ = PatÈritÈ (SÊ, I) 315
Palla~ke = PÊÔhe (SÊ) 29
PallavitÈ kuÉumalakajÈtÈ hutvÈ pupphiÑsu = SapallavitÈ hutvÈ
pupphiÑsu (I) 268
Pavattitahesanena = Pavattitahasanena (I) 259
Pavadesi = Vadesi (SÊ) 328
PavisantaÑ = CarantaÑ (SÊ) 230
PavedayÈmi = PavadissÈmi (SÊ) PavedissÈmi (I) 148
PasaÑsitatÈya = PÈsaÑsatamatÈya (Ka) 9
Pasanno = Pasannamano (SÊ) 241
PaharitvÈ = PaÔiharitvÈ (I) 333
PaÄÈso uppajjati = PaÄÈso iccete uppajjanti (SÊ) 64
PÈkaÔanÈmassa = PakÈsananÈmassa (I) 302
PÈgabbhiyaÑ = PÈgabbiyaÑ (Ka) 110
[ Pa ]
PÈÔipuggalikaÑ = PuggalagataÑ (Ka) 141
PÈÔihÈriyapakkhaÒcÈti = PÈÔihÈrikapakkhaÒcÈti (I, Ka) 64
PÈtiyÈ = BhÈjane (I) 272
PÈsÈdikaÑ = YathÈpÈsÈdikaÑ (SÊ) 6
PiÄandhanamÈlÈya gandhoti = PiÄandhanamÈlÈ (SÊ) 159
PÊtiÑ = Pati (SÊ) 255
PÊtiyÈ = OdaggiyacittÈ (SÊ) 316
PucchÈvasena = PucchÈdÊnaÑ vasena (SÊ) 2
PucchitÈkÈrenevÈti = PucchitÈkÈrena vÈti (SÊ) 19
Pucchi = PaÔipucchi (SÊ) 117
Pucchi = PaÔipucchi (Ka) 154
PuÒÒakatÈ = KatapuÒÒÈ (SÊ) 36
PuÒÒakiriyÈnaÑ = PuÒÒakiriyÈya (Ka) 311
PuÒÒaphalaÒca = PuÒÒaphalaÒca taÑ taÑ (SÊ) 140
Puthulanemi = Vipulanemi (Ka) 258
Pupphap|janena = TaÑ pupphehi p|janena (SÊ) 185
Pupphehi = Muttapupphehi (SÊ, I) 162
PubbuÔÔhÈnapacchÈnipÈtanÈdinÈ = PubbuÔÔhÈnapacchÈnipajjanÈdinÈ (SÊ) 64
PurakkhatvÈ = PurakkhipitvÈ (SÊ) 329
PurimajÈti-ÈdiÑ = PurimajÈti-ÈdÊni (SÊ) 194
Pure = Pure pure (SÊ) 240
Peto = Peto pana (SÊ) 306
PesavatÊti = SesavatÊti (SÊ) 148
PesavatÊvimÈnaÑ = SesavatÊvimÈnaÑ (SÊ) 142
Posesi = Poseti (SÊ, I) 126
[ Pha ]
Phalehi = Thalehi (SÊ) 256
PhalehÊti = ThalehÊti (SÊ) 256
PhÈrusakakasaÔamissakaÑ = PhÈrusakakasaÔaparimissakaÑ (SÊ) 268
NÈnÈpÈÔhÈ 405
[ Ba - Bha ]
BandhitvÈ = KhaÓÉitvÈ (Ka) 292
BÊjayamÈna = Vidh|payamÈna (Ka) 257
Bravuntipi = Bruvunti ca (SÊ) 123
BrahantaÑ = BrahantaÑ sajjaÑ (SÊ, I) 166
BrahmacÈrayo = BrahmacÈrino (SÊ), BrahmacÈriye (I) 137
Bhagavati = MahesiÑ BhagavantaÑ (Ka) 95
BhadditthikÈti = BhadditthÊti (SÊ) 100-1
BhÈÓuraÑsijÈlassa = SubhÈsurasikhÈjÈlassa (SÊ) 160
BhÈsasi = BhÈsase (SÊ) 243
Bhikkh| = Iti bhikkh| (SÊ) 5
Bhiyyo = BhÊyo (SÊ) 185
Bhuttassayeva = Bhuttavatoyeva (I) 225
Bhogasama~ginoti = Sabbabhogasama~ginoti (SÊ) 85
BhojentÊ = BhÈjentÊ (Ka) 21
[ Ma ]
MaggÈdhipatÊ adesayi = MaggÈdhipantyadesayi (SÊ) 176
MaggÈdhipanti = MaggÈdhipatÊti (Ka) 177
Maccheramatho = Macchariyamatho ca (Ka) 63
MajjitvÈ = MadditvÈ (SÊ) 150
MaÒjiÔÔhÈ = MaÒjeÔÔhÈ (SÊ) MaÒjaÔÔhÈ (I) 99
MaÒjiÔÔhakavaggo = MaÒjeÔÔhikavaggo (SÊ) 4
MaÔÔhakuÓÉaliÑ = MaÔÔakuÓÉaliÑ (SÊ) 303
MaÔÔhÈkÈreneva = MaÔÔÈkÈreneva (SÊ) 304
MaÓikuÔÔima = MaÓiphalaka (SÊ) 171
MaÓisoÓÓacittitaÑ = MaÓisoÓÓacittaÑ (SÊ) 153
Manaso = Mano (Ka) 10
MamaÒÒitho = MamaÒÒittha (SÊ, I) 220
May|rapiÒchehi = May|rapakkhehi (Ka) 134
[ Ma ]
MayhaÑ upakÈro = MahopÈkÈro (SÊ) 61
Malyadharo = MalayadharÊ (I) 276
MahÈjanasammaddo = MahÈjanasambÈdho (SÊ) 144
MahÈjano = MahÈjanÈ (Ka) 5
MahÈjano = SesamahÈjano ca (SÊ, I) 47
MahÈvipphÈranti = MahÈvipphÈrikanti (Ka) 5
MahindharanÈmakaÑ = MahindharÈparanÈmakaÑ (SÊ) 124
MÈ ca = No ca (Ka) 309
MÈcarÊdha = AcÈridha (I) 72
MÈnanÊyatÈya = MÈnanissayato (Ka) 2
Mitanti nimmitaÑ, nikkhepapadaÑ vÊtikkamanti = Mitanti timitaÑ,
padanikkhepapada-
vÊtikkamanti (SÊ) 31
MuÓÉakapabbate = MuÓÉikapabbate (SÊ, I) 283
MuduvÈdinÊ = MudukÈcari (I) 84
Musilo = M|silo (SÊ, I) 126
MeghodaraÑ lihantehi = MeghÈnaÑ pariyantehi (Ka) 181
ModatÈcÈmadÈyikÈ”ti = ModitÈcÈmadÈyikÈti (I, Ka) 92
[ Ya ]
Yato ca kho = Yato ca (I) 247
YathÈ = YathÈha (Ka) 116
YathÈpi = YathÈsi (SÊ, Ka) 275
Yatheva = YathocitaÑ (SÊ) 249
YasmiÑ = Yesu (Ka) 124
YÈ ca = YÈva (SÊ, Ka) 64
YÈ tvaÑ = Yattha (SÊ) 151
YÈyaÑ = SadisÈyaÑ (SÊ) 44
Ye cidha = Yedha (SÊ, I) 221
YojanÈ = Dasseti (SÊ) 319
YottÈ = YuttÈ (Ka) 250
NÈnÈpÈÔhÈ 407
[ Ra - La - Va ]
RajatamayanÈÄaÑ = MarakatamayanÈÄaÑ (SÊ) 37
RathÊsasadisadantÈ = RathasÊsasadisadantÈ (SÊ, I) 93
RamaÓÊyÈ = RÈmaÓeyyÈ (SÊ) 147
Ramanti kÊÄanti laÄantÈ = RamantÈ kÊÄantÊ laÄantÊ (SÊ) 72
Ravati = Carati (Ka) 30
Rocasi = Sobhasi (SÊ) 113
LaddhapaÔivÊsato = LaddhapaÔiviÑsato (SÊ) 55
Laddhap|jÈ = Laddhap|jitÈ (Ka) 260
LÊlÈravindaÑ = KÊÄÈravindaÑ (Ka) 37
Lokavid|na = Lokavid|hi (Ka) 177
Va~kaÑbhayÈ = Dha~kaÑbhayÈ (Ka) 313-4
Vaja = Bhaja (Ka) 247
VaÔaÑsakÈti = AvaÔaÑsakÈti (SÊ) 159
Vata dhÈtuyÈ = YathÈdhÈtuyÈ (Ka) 302
Vadanto = Vutto (Ka) 70
VanditvÈ = Vanditva (SÊ) 167
Vambhantena = Vambhentena (I) 327
VÈtavegasamuÔÔhitavÊcijÈlaÑ = VÈtavegasamuddhutavÊcijÈlaÑ (SÊ) 98
VÈyÈmajanitÈbhijÈtitÈya = JÈtÈya janitÈbhijÈtitÈya (Ka) 199
Vikkamma = VÊtikkamma (Ka) 246
Vicittabhittiviracanehi = Vicittavividhachadanehi (Ka) 36
VicittavaÓÓasaÓÔhÈnÈni = VicittavaÓÓasaÓÔhÈnÈdi (SÊ) 2
VijjulatÈ = Vicchurito (SÊ) 3
VijjulatÈ = VijjutÈ (SÊ) 11
Vijjotanti = Vijjotante (SÊ, I) 257
Vid| = ViduÑ (SÊ) 243
VipphandamÈnamarÊcijÈlavitthate = VipphandamÈnamarÊ-
cijÈlavitate (SÊ, I) 286
VipulaÑ hoti = VipulaÑ phalaÑ (Ka) 221
Vibhatti viparinÈmetabbÈ = VibhattiÑ pariÓÈmenti (Ka) 111
[ Va ]
VibhattivisesayuttaÑ = BhattivisesayuttaÑ (SÊ) 331
VibhavasampattiÑ = VibhavasampadaÑ (Ka) 304
VimuttapattapuÔaÑ viya vibandhatÈya = VimuttapattapuÔagandha-
tÈya (Ka) 219
VirÈjati = Sobhati (Ka) 152
VisadabhÈvaÑ = VisÈradabhÈvaÑ (SÊ) 97
VisÈlakadÈÔhÊbhÈvaÑ = VisÈlatÈdibhÈvaÑ (I) 93
VisiÔÔhabhÈvappattiyÈ = VicittabhÈvappattiyÈ (Ka) 155
VisesamajjhagÈ = VisesamajjhagÈti (SÊ, I) 124
VisesasabbhÈvato = Visesasambhavato (Ka) 11
VisesÈni = SuvaÓÓavisesÈni (SÊ) 143
ViÄ|rapabbatassa = VeÄuriyapabbatassa (Ka) 23
VÊÓÈya paguÓataÑ = VÊÓÈpaguÓataÑ (SÊ) 126
VÊriyanti = VÊriyanti vuttaÑ (SÊ, I) 87
VuttaÑ = Vuttanti daÔÔhabbaÑ (SÊ) 302
Vuttapadeyeva = Vutteyeva (Ka) 69
VuttÈ = YuttÈ (Ka) 110
Vutto = VuttÈ (SÊ) 85
VeneyyÈpekkhÈya = SÈvakaveneyyÈpekkhÈya (I) 241
VehÈyasabh|te = VehÈsagate (SÊ) 166
[ Sa ]
SaÑghaÔitattÈ = SaÑghaÔÔhitattÈ (SÊ, I) 140
SaÑyamassa = Samadamassa (SÊ) 218
SaÑyuttÈ = SaÒÒutÈ (SÊ) 145
SaÑyuttÈti = SaÑyutÈti (SÊ) 147
SaÑvibhajanaÑ akÈsiÑ = SaÑvibhÈgamakÈsiÑ (SÊ, I) 279
SakkasamabhÈvo tissÈ = Sakk|pamÈ nÈmetissÈ (SÊ) 85
SakkhalikaÑ = SakkhaliÑ (SÊ) 132
Sakyasamaye = SakyakulasamÊpe (Ka) 78
Sa~kamanaÑ = Ca~kamanaÑ (SÊ) 282
NÈnÈpÈÔhÈ 409
[ Sa ]
Sa~khatacittabhÈvÈ = SaÒjÈtacittabhÈvÈ (Ka) 152
Sa~ghaÔÔiyati = Ra~gamhi (SÊ) 127
Sace = Sace hi (SÊ) Sace tvaÑ (I) 204
SacchinnapattÈ = SaÑsÊnapattÈ (SÊ) 268
SaÒjhÈpabhÈnuraÒjito = SaÒjhÈtapÈnuraÒjito (Ka) 3
SaÓÔhanaÑ = SanthanaÑ (SÊ, SyÈ, I) 84
SaÓÔhanaÑ = SanthÈnaÑ (SÊ) 86
Sateratasa~khÈtavijjulatÈ = SateritÈ indadhanusa~khÈtÈ vijjulatÈ (Ka) 257
Satthu = Bhagavato Satthu (SÊ) 331
SadÈti sappaÔihÈrikesu = SadÈti sabbesu aÔÔhasu pÈÔihÈriyesu (Ka) 65
SaddhÈpasannÈ = SaddhÈsampannÈ (SÊ) 5, 49
SaddhÈya vaÉÉhamÈnÈya = SaddhÈya ca vaÉÉhamÈnÈ (SÊ) 88
Santakilesassa = SantakilesagaÓassa (SÊ) 115
SantÈnakÈti = NÈnÈsantÈnakÈti (SÊ) 148
SannirumbhitvÈ = SannirujjhitvÈ (Ka) 201
Sannivesavasena = Sannivesavisesena (SÊ, I) 331
SabbaÑ suvaÓÓarÈsimeva = SabbaÑ suvaÓÓabharitameva (Ka)
SabbaÑ suvaÓÓarÈsibharitameva (I) 58
SabbakilesamalaÑ = SabbasaÑkilesapakkhaÑ (SÊ, I) 102
SabbaÒÒuguÓÈdhiÔÔhÈnÈya = SabbaÒÒuguÓÈdhiÔÔhÈya (I) 302
SabbabalaparakkamÈdivisesehi = SabbabalaparakkamÈ-
divasena sesesu (SÊ) 186
SabbÈsu disÈsu = SabbÈ disÈ (Ka) 111
SabhÈvato = SabhÈvabhÈvato (Ka) 215
SamappitÈ = SamajjatÈ (SÊ) 206
SamarasÈni = SamÈni samarasÈni (I) 261
SamÈdapetha = SamÈdapettha (SÊ) 164
Samuggato = Sumukho (SÊ) 319
[ Sa ]
SamuÔÔhÈpesi = SamuÔÔhÈpesuÑ (Ka) 5
Samuditassa = Pamuditassa (SÊ) 259
SambuddhaÑ = SammÈsambuddhaÑ (SÊ, I) 197
Sayamidha = Yamidha (SÊ, I) 219
SaraÓato = BharaÓato (Ka) 124
SarÊraÑ = SarÊradhÈtuÑ (I) 150
SarÊrakiccaÑ = SarÊrasakkÈraÑ (SÊ) 216
SahabyamÈgatÈti = SahabyatamÈgatÈti (SÊ) 185
SahÈyavaro = SahÈyacaro (SÊ) 242
SÈkamuÔÔhiÑ = SÈlukamuÔÔhiÑ (I) 129
SÈ taÑ bhuÒjitvÈ jÊvikaÑ = Tattha sÈ tesaÑ vÈhasÈ jÊvikaÑ (SÊ, I) 90
SÈdhukaÑ = MadhuraÑ (Ka) 268
SÈminÈ = SÈminÈva (SÊ) 52
SÈmivacanena = SÈmivasena (Ka) 11
SÈ aparena samayena = SÈ na cirasseva (Ka) 83
SÈyaÑ = SÈyanhe (SÊ) 68
SittasammaÔÔhe = UdakapositasammaÔÔhe (Ka) 157
SirÊsavanÈ = SirÊs|pavanÈ (SÊ) 323
SirÊsavipinato = SirÊs|pavanato (SÊ) 323
SilÈmayÈ = PhalikasilÈmayÈ (SÊ, I) 319
SÊghajavaÑ = PÊtavatthasanthataÑ (Ka) 6
SÊghasampadaÑ = SÊghasampÈtaÑ (SÊ) 12
SÊlaÑ = SÊlÈni (SÊ) 282
SukkakokilÈ = PhussakokilÈ (SÊ) 50
SukhaÑ = ChaÓaÑ (SÊ, I) 158
SukhitÈ = Sukhino (I) 330-1
SucigandhaÑ = SuciÑ gandhaÑ (SÊ) 158
SuÒÒaÑ serÊsakavimÈnaÑ = SuÒÒe serÊsakavimÈne (SÊ) 312
SuÓemu = SuÓoma (SÊ) 221
SutaÑ nu kiÑ asutanti = TaÑ kiÑ assutthÈti (SÊ) 124
NÈnÈpÈÔhÈ 411
[ Sa ]
SuddhamihitÈ = VisuddhÈsitÈ (Ka) 87
SuddhasitakaraÓÈ = SuÔÔhu sitakaraÓÈ (SÊ) 260
SudhammÈdevayÈnaÑ = SudhammÈdevakÈyÈnaÑ (Ka) 240
SuniddÈ = SunandÈ (SÊ) 106
SuparibhaÓÉakaÑ = SuparibhaÓÉakataÑ (SÊ) 83
SuparisuddhatapanÊyamayaÑ = SuparisuddhatapanÊyaÑ (Ka) 11
SuparisuddhabhÈsurappabhÈnaÑ = SuparisuddhabhÈsurappa-
bhÈvisarÈnaÑ (SÊ) 10
Surattavatthavasane = SurattavatthanivÈsane (SÊ) 163
Sur|patÈya = Piyar|patÈya (SÊ) 174
SuvaÓÓachannÈ = SuvaÓÓacchÈdanÈ (SÊ) 218
SuvaÓÓahaÑsÈdihaÑsÈ = SuvaÓÓahaÑsÈ (Ka) 50
Suvattho = SuvÈso (SÊ, I) 276
SeÔÔhigahapatikÈdayo = SeÔÔhigaÓakÈdayo (Ka) 59
SeyyamathannapÈnaÑ = SayanamathannapÈnaÑ (SÊ) 211
SerÊsakavimÈnaÑ = SerissakavimÈnaÑ (SÊ) 311
SerÊsamahaÑ = SerissamahaÑ (SÊ) 325
SoÓÓapokkharamÈladhÈti = SoÓÓapokkharamÈlavÈti (SÊ) 31
SovaÓÓajÈlacitaÑ = SuvaÓÓajÈlacittaÑ (SÊ) 166
SvÈgataÒca = SÈgataÒca (SÊ) 82
[ Ha ]
HatthÈla~kÈrasampannÈ = HatthÈla~kÈrasannÈhÈ (SÊ) 93
HatthiyoggaÑ = HatthiyuttaÑ (Ka) 93
Hanati = Hanti (SÊ) 191
HÈ hÈ = HÈ (SÊ, I) 304
HÊnakammÈti = HÊnakÈmÈti (SÊ) 223
HutvÈti = KatvÈti (SÊ) 292
Het|pamÈla~kataÑ = Hetusamala~kataÑ (Ka) 278
HemajÈlakasaÒchanne = HemajÈlakapacchanne (SÊ) 150
HemajÈlapaÔicchannaÑ = HemajÈlakapacchannaÑ (SÊ) 283
HemamayagÊveyyakapaÔimukkÈ = HemamayagÊveyyakÈdiyuttÈ (I) 93
GÈthÈs|ci
PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
[A] Atha tenÈ’gamÈ bhikkhu 287
AÑsabaddhakaÑ ahamadÈsiÑ 132 AdassanenahaÑ tassa 295
AkaÓÔako agahano 84 AddasaÑ virajaÑ
Akkodhena jine kodhaÑ BuddhaÑ 48, 108
(Khu 1. 46) 62 AddasaÑ virajaÑ
AkkosÈnaÑ vadhÈnaÒca 194 bhikkhuÑ 24, 27, 54-5, 233
AkkhÈmi te bhikkhu AdhiccaladdhaÑ
pariÓÈmajaÑ te 320
mahÈnubhÈva 8, 23-4, 27, 36,
Anukampakassa kusalassa 195
39, 43, 46, 48, 50, 53-4, AnucchaviÑ ovadiyaÒca
56, 64, 130, 227, 333 metaÑ 324
AccharÈnaÑ satasahassaÑ 96 AnekacittÈvatato
AcchariyaÑ vata ratho ayaÑ 253
abbhutaÑ vata 309 AnekavaÓÓaÑ darasoka-
AcchÈdanaÒca bhattaÒca 100, 155 nÈsanaÑ 299
Ajjeva BuddhaÑ Api Sakkova Devindo 83
AppaÑ vÈ bahuÑ vÈ
saraÓaÑ vajÈhi 309
nÈddasÈma 308
AÒÒÈ suveÓÊ susu AppakÈnampi kÈrÈnaÑ 334
missakesiyo 254 Appampi kataÑ
AÔÔhaÑsÈ sukatÈ thambhÈ 283 mahÈvipÈkaÑ 221
AÔÔha~gikaÑ aparimitaÑ Appassa kammassa phalaÑ
sukhÈvahaÑ 101 mamedaÑ 24, 27
AÔÔha~gupetaÑ AppÈyukÊ kÈlakatÈ
anudhammacÈrinÊ 118 tato cutÈ 167
AÔÔheva piÓÉapÈtÈni 137 AbbahÊ vata me sallaÑ 306
Abhikkantena vaÓÓena 18, 45, 48,
AÔÔheva muttapupphÈni 235
54-5, 62, 88, 103-4,
AtthakÈmosi me yakkha 310 106, 108-9, 129, 168,
AtthÈya vata me Buddho 230 172, 179, 190, 193
AtthÈya vata me bhikkhu 232 AbhikkhaÓaÑ NandanaÑ
Atha tvaÑ kena vaÓÓena 136 sutvÈ 104
Atha tumhe kena vaÓÓena 314 AbhippasÈdehi manaÑ 94

[A] [A]
Abhir|ÄhaÒca maÑ ÒatvÈ 294 AhaÑ manussesu manussabh|to
AmajjapÈ no ca musÈ 233, 237, 273-4, 276-8,
abhÈÓiÑ 52 280-2, 290
Amajjapo no ca musÈ AhaÑ RÈjagahe ramme 155
abhÈÓiÑ 237 AhaÑ SumanÈ sumanassa
AmbakaÒjikaÑ ahamadÈsiÑ 132 sumanamakuÄÈni 180
AhaÒca BÈrÈÓasiyaÑ 168
Ambo ca sitto samaÓo
AhaÒca bhariyÈ ca
ca nhÈpito 287
manussaloke 266-7, 271
Ala~katÈ maÓikaÒcanÈcitaÑ 166
Ahampi daÔÔhuÑ gacchissaÑ 295
Ala~kato MaÔÔhakuÓÉalÊ 304
AhiÑsÈ sabbapÈÓÊnaÑ 244
Ala~kato malyadharo Aho dÈnaÑ varÈkirÈ 92
suvattho 275-6, 290
AlambusÈ missakesÊ ca 195 [Œ]
ŒdiccavaÓÓaÑ ruciraÑ
AsokaÑ NandanaÑ rammaÑ 196
pabhassaraÑ 208
AssakÈdhipatissÈhaÑ 243
ŒdittaÑ vata maÑ santaÑ 306
AhaÑ andhakavindamhi 196
ŒbÈdhikohaÑ dukkhito
AhaÑ andhakavindasmiÑ 284
gilÈno 308
AhaÑ KapilavatthusmiÑ 294 ŒmantanikÈ raÒÒomhi 84
AhaÑ tayÈ bahutare bhikkh| 137 ŒyuÒca vaÓÓaÒca
AhaÑ te saraÓaÑ homi 127 sukhaÑ balaÒca 263
AhaÑ pure ŒyogapaÔÔaÑ ahamadÈsiÑ 132
maccharinÊ ahosiÑ 212 Œrati samacariyÈ ca 244
AhaÑ bhadante ŒrÈmÈni ca ropissaÑ 211
ahuvÈsi pubbe 300 Œlambo gaggaro bhÊmo 84
AhaÑ bhaddante caÓÉÈlÊ 96 ŒveÄiniyo
AhaÑ bhadde SubhaddÈsiÑ 136 padumuppalacchadÈ 254
AhaÑ manussesu manussabh|tÈ [I]
7, 22, 35, 39, 42, 45, 48, IccevaÑ vippalapantiÑ 212
50, 52, 54-5, 84, 108-9, Icceva vatvÈna Yamassa d|tÈ 207
111, 117, 121, 162, Iti taÑ sa~kharontena 334
182, 190 ItissÈ sassu paribhÈsi 111
GÈthÈs|ci 415

[I] [U]
Itopi accherataraÑ kumÈra 317 UccamidaÑ maÓith|ÓaÑ
IdaÑ dukkhanti maÑvoca 195 vimÈnaÑ 226, 228, 230-3, 269,
IdaÑ vatvÈna caÓÉÈlÊ 97 373-4, 286, 332
UcchÈgÈraÑ tiÓÈgÈraÑ 239
IdaÑ vimÈnaÑ ruciraÑ
UcchukhaÓÉikaÑ ahamadÈsiÑ 131
pabhassaraÑ 79
Uj| ava~ko asaÔho
IdaÑ sutvÈ tidasÈdhipati 186
amÈyo 326
IdaÒca disvÈna adiÔÔhapubbaÑ 316 Ujja~galaÑ tattamivaÑ
Idampi pÈnÊyaÑ sÊtaÑ 243 kapÈlaÑ 313
IdÈni bhante imameva UÔÔhehi Revate upÈpadhamme 206
gÈmaÑ 114, 188 UdakaruhÈ ca ye’tthi
IdÈnevÈhaÑ jÈnÈmi 138 pupphajÈtÈ 145
IndÊvarÈnaÑ hatthakaÑ Udake ÔhitÈ udakamadÈsiÑ 131
ahamadÈsiÑ 180 UpaÉÉhaÑ padmamÈlÈhaÑ 32
ImasmiÑloke parasmiÑ UpÈsako atthi imamhi
vÈ pana 291 saÑghe 325
ImÈ ca te accharÈyo UpÈsikÈ cakkhumato 84
UpÈhanaÑ ahamadÈsiÑ 132
samantato 117
Upemi saraÓaÑ
ImÈ ca nÈbhyo manasÈ-
BuddhaÑ 247, 310
bhinimmitÈ 253
UposathaÑ upavasissaÑ 63, 89,
ImÈsÈhaÑ dhammaÑ sutvÈ 133 101, 155, 211
ImÈsu vÊÓÈsu bah|su vagg|su 255 UposathÈti maÑ aÒÒaÑsu 104
Ime ca vÈÄÊ maÓicandakappitÈ 253 Uposathe cahaÑ gantvÈ 156
Ime ca sabbe sahitÈ UyyÈnabh|myÈ ca duvaddhato
catukkamÈ 253 ÔhitÈ 255
Ime ca sirÊsavanÈ tÈtÈ 323 UÄÈro te yaso vaÓÓo 110
ImesaÒca kho vassasatacca- [E]
yena 323 EÓÊphassÈ suphassÈ ca 84
Isayo cÈpi ye santÈ 245 EtÈ caÒÒÈ ca seyyÈse 195
IssÈ ca maccheramatho EtÈdisaÑ
paÄÈso 63 abbhutadassaneyyaÑ 173

[E] [ Ka ]
EtÈdisaÑ kusalaÑ KatarasmiÑ so janapade 247
jÊvaloke 118 KathaÑ nu soceyya tathÈvidho
EtÈdisaÑ puÒÒaphalaÑ so 324
anappakaÑ 114-5, 189 KaraÓÊyÈni puÒÒÈni 230-1
EtÈdisaÑ yaÒÒamanussarantÈ 140, KalyÈÓÊ vata te vÈcÈ 243
177 KallacittaÒca maÑ ÒatvÈ 195
EtÈdisÈ sappurisÈna KÈ esÈ devatÈ bhadde 139
sevanÈ 330 KÈ kambukÈy|radhare 150
EtenupÈyena imaÑ KÈ te rati vane
niraggaÄaÑ 263 viharato 244
EttakamidaÑ anussarÈmi KÈ nÈma tvaÑ visÈlakkhi 154
kusalaÑ 221 KÈmaÑ bhijjatuyaÑ kÈyo 84
EvaÑ ahaÑ amatadasa’mhi KÈmaggapattÈnaÑ
devatÈ 74 yamÈhunuttaraÑ 72
Esa saÑsavako nÈma 210 KÈyabandhanaÑ ahamadÈsiÑ 132
Eso te nirayo supÈpa- KiÑ kammamakarÊ bhadde 184
dhamme 209 KiÑ te vataÑ kiÑ pana
Eso hi saÑgho vipulo
brahmacariyaÑ 321
mahaggato 139, 176
KiÑ tvaÑ pure kammamakÈsi
Ehi MÈtali amhepi 186
attanÈ 113, 188, 255
EÄÈlukaÑ ahamadÈsiÑ 131
KiÑ tvaÑ pure
[O] sucaritamÈcarÊdha 72
OgÈhetvÈ visuddhÈya 334 KiÑ tvaÑ pure sucaritamÈcarÊ
OdanaÑ kummÈsaÑ ÉÈkaÑ 89 bhadde 163
OdÈtam|lakaÑ haritapattaÑ 180 KiÑ nÈma so kiÒca
ObhÈsayitvÈ pathaviÑ karoti kammaÑ 327
sadevakaÑ 113, 187 KiÑ nu kÈyena vÈcÈya 210
[ Ka ] KiÑ nu g|thaÒca muttaÒca 210
KakkÈrikaÑ ahamadÈsiÑ 131 KimidaÑ kusalaÑ
KaÓÔhesu te yÈni piÄandhanÈni 254 kimÈcarema 221
KatamaÑ svÈhaÑ janapadaÑ Kissa saÑyamadamassayaÑ
gantvÈ 245 vipÈko 145
GÈthÈs|ci 417

[ Ka ] [ Kha ]
Kissa saÑyamassa ayaÑ KhattiyÈ brÈhmaÓÈ vessÈ 245
vipÈko 218 KhÊÓayukaÒca maÑ ÒatvÈ 250
KhÊÓÈsavaÑ vigatarajaÑ
KÊva ciraÑ vimÈnamhi 105
anejaÑ 96
KuÒjaro te varÈroho 30 KhÊrodanaÑ ahamadÈsiÑ 131
Kuto nu Ègamma anoma-
[ Ga - Gha ]
dassane 80
GantvÈna te
K|ÔÈgÈrÈ nivesÈ te 42 sindhusovÊrabh|miÑ 329
K|ÔÈgÈrÈ nivesÈ me 43, 173 GantvÈna te saÑgharaÑ
Kena kÈyaÑ upapannÈ 99 sotthivanto 329
Kena te’tÈdiso vaÓÓo 7, GantvÈ mayaÑ
22, 24, 26, 35, 38, 42, sindhusovÊrabh|miÑ 325
45, 48, 54-5, 62, 83, GandhapaÒca~gulikaÑ
88, 103, 108, 130, ahamadÈsiÑ 131
GandhuttamadÈyikÈ nÈrÊ 130
182, 226, 228, 230-1,
GamanÈgamanampi dissati 306
237, 282, 287, 332 GimhÈnaÑ pacchime mÈse 287
Kena tvaÑ vimalobhÈsa 45 Guttindriyo jhÈnarato 194
KenÈsi bhadde patino GhÈyase taÑ sucigandhaÑ 158,
piyatarÈ 121 161, 173, 193
KevaÔÔadvÈrÈ nikkhamma 89 [ Ca ]
Koci koci ettha CaÓÉÈli vanda pÈdÈni 94
may|rasussaro 151 Catunnamapi dÊpÈnaÑ 92, 170
KoÒcÈ may|rÈ diviyÈ ca CattÈro ca paÔipannÈ 139, 176
haÑsÈ 49 Cando yathÈ vigatavalÈ-
Ko devalokato hake nabhe 271
CÈtuddasiÑ paÒcadasiÑ 63, 89,
manussalokaÑ 211
101, 117, 155, 211
Ko nu dibbena yÈnena 239
CitrÈ manoramÈ bh|mi 283, 293
Ko me vandati pÈdÈni 202 CiraÑ tiÔÔhatu lokasmiÑ 334
KosÈtakÊ nÈma lata’tthi CirappavÈsiÑ purisaÑ 205
bhante 184 CoditÈ bhÈvitattena 95

[ Cha ] [ Ta ]
ChattaÑ ahamadÈsiÑ 132 Tattha gandhaÒca mÈlaÒca 284
Tatthacchasi devi
Chindati raÑsÊ pabha~karassa 217
mahÈnubhÈve 49
[ Ja ] Tatthacchasi pivasi
Jambuyo panasÈ tÈlÈ 173 khÈdasi ca 226, 228, 231,
JambonaduttattamidaÑ 269, 282, 287, 332
TatthaddasÈsiÑ SambuddhaÑ 194
sumaÔÔho 318
Tatr|papannÈ
JÈnÈmase yaÑ tvaÑ pavadesi purimaccharÈ imÈ 79
yakkha 328 Tath|pamaÑ idaÑ byamhaÑ 293
JitindriyaÑ Tatheva katapuÒÒampi 205
BuddhamanomanikkamaÑ 262 Tatheva saddhÈ idha
JinavarapavaraÑ upehi ariyasÈvikÈ 122
saraÓaÑ 220 TadÈhaÑ sassuyÈ’cikkhiÑ 111
Tadeva ettakaÑ kammaÑ 287
[ ©a ] Tadeva kammaÑ kusalaÑ
©atvÈnahaÑ virajapadaÑ kataÑ mayÈ 114, 188-9,
asa~khataÑ 74, 76 291, 300
TantyÈbhinandÈmase
[ Ta ] svÈgataÒca te 82
TaÑ ÈpagÈ anupariyanti TamaddasaÑ
sabbadÈ 36, 39, 43 kuÒjaramoghatiÓÓaÑ 262
TaÑkÈraÓÈ pÈtukatomhi TamannapÈnaÑ athavÈpi
attanÈ 326 cÊvaraÑ 262
TaÑ taÑ vadÈmi bhaddante 164 TamannapÈnena ca
cÊvarena ca 263
TaÑbh|mibhÈgehi TamenaÑ avadhÊ gÈvÊ 95
upetar|paÑ 36, 39, 43 TamhÈ vimÈnÈ oruyha 161
TaÑ me giraÑ suÓantassa 294 TayÈ bahutaraÑ datvÈ 137
TaÑ me Buddho viyÈkÈsi 139 TavevÈhaÑ MahÈmuni 269
TaÑ me vataÑ taÑ pana TasmÈ hi attakÈmena 33
brahmacariyaÑ 322 TasmÈ hi phalaÑ
TaÑ hi tassa sakaÑ alamevadÈtuÑ 269
TasmiÑ rathe
hoti (SaÑ 1. 72) 67
kaÒcanabimbavaÓÓe 151
TaÒca acchena vÈrinÈ 287 TasmiÑ vimÈne pavare 284, 294
TaÒca disvÈna ÈyantaÑ 287 Tassa atthaÑ pakÈsetuÑ 334
Tato maÑ avadhÊ gÈvÊ 185 Tassa adÈsahaÑ bhÈgaÑ 274
Tato me sassu kupitÈ 112 Tassa kammakusalassa 32
GÈthÈs|ci 419

[ Ta ] [ Ta ]
Tassa tambanakhe pÈde 295 TiÔÔhante nibbute cÈpi 186
Tassa nÈgassa khandhamhi 30 TimbarusakaÑ ahamadÈsiÑ 131
TuyhaÑ nvidaÑ issariyaÑ
Tassa pakkamamÈnassa 30
atho mama 114, 188
Tassa me anukampÈya 287
TuyhaÒca idha pattÈya 155
TassÈ te ubhato passe 293
TuvaÑsi issarÈ tesaÑ 110
TassÈ te TuvaÒca bhante
naccamÈnÈya 158, 172, 193 anukampakaÑ viduÑ 115, 189
TassÈ me ahu saÑvego 194 Te tattha sabbeva
TassÈ me ÒÈtikulÈ dÈsÊ 156 ahaÑ pureti 329
TassÈ me passa vimÈnaÑ 130-2 Te duppayÈtÈ
TassÈhamavalambitvÈ 1 aparaddhamaggÈ 316
Tasseva ÈnubhÈvena 295 Tena kammena Devinda 156, 185
TÈ kambukey|radharÈ Tena me ambavanaÑ
rammaÑ 183
suvÈsasÈ 254
Tena me’tÈdiso
TÈ maÑ kÈlenupÈgantvÈ 84
vaÓÓo 7, 22, 24, 27, 36,
TÈ mÈliniyo 39, 43, 45, 48,
padumuppalacchadÈ 254 50, 52, 54-5, 63,
TÈyeva te 89, 103-4, 106-8,
suddhanumodanÈya 175 112, 130, 132,
TÈyeva me 137, 168, 180-1,
suddhanumodanÈya 173 183, 190, 227,
TÈ rattarattambarapÊtavÈsasÈ 254 229-30, 232-3,
TÈlavaÓÔaÑ ahamadÈsiÑ 132 235, 237, 266-7,
270-1, 273, 275-7,
TÈhaÑ kammaÑ karitvÈna 153,
279-81, 283,
160, 162
333
TÈhaÑ gandhehi mÈlehi 250 Tena saÑsavako laddho 210
TÈhaÑ giraÑ suÓitvÈna 195 Tena ha’ÒÒepi samÈdapetha 176
TÈhaÑ tassa dhammakathaÑ TenÈhaÑ vimalobhÈsÈ 46
suÓitvÈ 321 TesaÑ sahabyakÈmÈnaÑ 85

[ Ta ] [ Da ]
TesaÑ sudinnaÑ suhutaÑ Deviddhi pattosi
suyiÔÔhaÑ 140, 177 mahÈnubhÈvo 234, 266-7,
[ Da ] 271, 273, 275, 278,
DaddallamÈnÈ vaÓÓena 136 280-1, 290, 300
DassanaÑ nÈbhijÈnÈmi 136 Devehi tvaÑ parivutÈ
DaÄhaÑ pÈsaÑ karitvÈna 194 sakkatÈ casi 72
DaÄhadhammÈ nisÈrassa 242 Devo nu Èsi udavÈsi
DÈnassa te idaÑ yakkho 318
phalaÑ 30, 256, 284, 294 DoÓinimmajjaniÑ ahamadÈsiÑ 132
DÈsÊ ahaÑ pure ÈsiÑ 194 Dvayajja kiccaÑ ubhayaÒca
DibbaÑ te ambavanaÑ kÈriyaÑ 290
rammaÑ 182 DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ
DibbaÑ mamaÑ
(Khu 2-347) 4
vassasahassamÈyu 229
DibbÈ ca vÊÓÈ pavadanti [ Dha - Na ]
vagguÑ 275, 277, 290 Dhammena pubbe bhaginÊ 139
DibbÈ te vividhÈ r|pÈ 294 Dhunanti vagganti patanti
DivÈ pipÈsaÑ’nadhivÈsayantÈ 315 cambare 253
DisvÈna guÓasampannaÑ 32 Nagantare nagaravare sumÈpite 73
DisvÈna devaÑ paÔipucchi Na taÑ mÈtÈpitÈ kayirÈ 187
bhikkhu 289 Na tathÈ tapati nabhe
DisvÈnahaÑ vassasatÈni s|riyo 217
paÒca 323 Natthi citte pasannamhi
DisvÈ MuniÑ muditama-
(Khu 2. 66) 5, 186
na’mhi pÊÓitÈ 74
Nandane ca vane ramme 250,
DunnikkhittaÑ mÈlaÑ
284, 288
sunikkhipitvÈ 332
NandÈ ceva SunandÈ ca 84
DevatÈnaÑ vimÈnÈdi 334
DevatÈ nusi gandhabbo 239 NandiyassÈhaÑ bhariyÈ 209
DevatÈhi kataÑ puÒÒaÑ 1 Na mÈ’si dÈnaÑ na ca
Devaddhi pattosi ma’tthi dÈtuÑ 300
mahÈnubhÈvo 269, 277 NayidaÑ akatapuÒÒÈnaÑ 85
Deviddhi pattÈsi Nayidha phalÈ m|lamayÈ ca
mahÈnubhÈve 50, 52, 166 santi 313
GÈthÈs|ci 421

[ Na ] [ Pa ]
NayimasmiÑ loke PatÊsu dhammaÑ
parasmiÑ vÈ pana 263 pacarÈma sabbÈ 122
NayÊda’mappassa katassa PadÊpaÑ tattha jÈletvÈ 183
PadÊpo cettha jalati 182-3
kammuno 255
Padumakumuduppa-
NaranÈriyo bahukettha-
lakuvalayaÑ 145
nekavaÓÓÈ 218
PadumÈnusaÔaÑ maggaÑ 30
Na vijjate so padeso 245 Padumi padmapattakkhi 30
NÈkÈsiÑ Satthu vacanaÑ 104 PabhassaraÑ accimantaÑ 160
NÈgassa dantesu duvesu PabhassaravaravaÓÓanibhe 163
nimmitÈ 166, 234 ParakammakarÊ ÈsiÑ 131
NÈdhiccaladdhaÑ na ParamagatigataÒca p|jayitvÈ 148
pariÓÈmajaÑ me 320 Pariyosite vihÈre 183
NÈnÈt|riyasa~ghuÔÔhaÑ 173 ParesaÑ vijitaÑ gantvÈ 295
NÈnÈpadumasaÒchannÈ 173, 293 Palla~kaseÔÔhe maÓisoÓÓa-
NÈnÈsantÈnakapuppha- citte 117
rukkhavividhÈ 148 Palla~ko ca te mahaggho 163
NÈmhi devo na gandhabbo 239 Passa katipayÈya desanÈya 221
Passa khaÓamuhutta-
NÈrÊgaÓÈ candanasÈralittÈ 208
saÒÒamassa 221
NiddÈti mamaÑ aÒÒaÑsu 106
Passa cittakataÑ bimbaÑ
NimbamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ 132 (Khu 2. 362) 70
NimmÈnaratino nÈma 92 Passa MÈtali accheraÑ 186
NÊlÈ pÊtÈ ca kÈÄÈ ca 99 Pah|takatakalyÈÓÈ 97, 136
NÊluppalahatthakaÑ PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ 63, 89,
ahamadÈsiÑ 180 101, 156
[ Pa ] PÈÓÈtipÈtÈ viratÈ
acorikÈ 117
PakkhandiyÈna vijitaÑ
PÈÓÈtipÈtÈ viramassu
paresaÑ 317
khippaÑ 309
PajÈpatÊ tassa sunimmitassa 175 PÈÓÈtipÈtÈ viramÈmi
PaÒcasikkhÈpade ratÈ 63, 89, khippaÑ 247, 310
101, 156 PÈraÑ samuddassa imaÒca
PaÒcettha nÈriyo ÈgamaÑsu vaÓÓuÑ 317
nhÈyituÑ 121 PÈricchattake koviÄÈre 158
PatÈpena vaÓÓena uttaritarÈ 164 PÈsÈdikaÑ pasÈdanÊyaÑ 194

[ Pa ] [ Pha ]
PiÓÉÈya te carantassa 91, 164 PhaladÈyÊ phalaÑ
PiÓÉÈya me carantassa 91 vipulaÑ labhati 269
Phalikarajatahema-
PipphalyÈ lasuÓena ca 169
jÈlachannaÑ 144
PÊÔhaÑ te veÄuriyamayaÑ
PhaluttamadÈyikÈ nÈrÊ 130
uÄÈraÑ 22, 26 PhÈÓitaÑ ahamadÈsiÑ 131
PÊÔhaÑ te sovaÓÓamayaÑ PhÈrusakaÑ ahamadÈsiÑ 131
uÄÈraÑ 7, 24
[ Ba - Bha ]
PÊtapÈsÈdasayane 184
BahukÈro anukampako
PÊtavatthe pÊtadhaje 150, 184 ca satthÈ 221
PucchÈma devaÑ Bahupadumavicitra-
sudhammaÑ 239 puÓÉarÊkaÑ 217
PucchÈmi taÑ uppalamÈ- Bah|naÑ vata atthÈya 186, 196
ladhÈrinÊ 113, 121, 188 BÈrÈÓasiyaÑ upasa~kamitvÈ 167
PucchÈmi taÑ deva BÈrÈÓasiyaÑ nindiyo
mahÈnubhÈva 226, 332 nÈmÈsi 208
BÈlo kho tvaÑ asi
PucchÈmi taÑ devi
mÈÓava 305
mahÈnubhÈve 7, 22, 24, 26,
Buddhe ca dhamme ca
35, 38, 42, 45, pasannamÈnasÈ 81
48, 54-5, 63, Buddho ca me isinisabho
84, 88, 103, vinÈyako 73
130 Buddho ca me kaÒcana-
PucchÈvasena yÈ tÈsaÑ 1 sannibhattaco 167
Pucchito hi mayÈ Buddho 139 BhadditthikÈti maÑ aÒÒaÑsu 100
PuÓÓamÈse yathÈ cando 293 Bhayabheravo durÈsado 194
PupphamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ 131 BhÈti ca dasa disÈ
nabheva suriyo 144
PupphuttamadÈyikÈ nÈrÊ 130
BhÈvitattÈpi arahanto 245
PuratthimasmiÑ janapade 247
Bhikkh| ca ahaÑ
Pure tuvaÑ pamajjitvÈ 211 bhikkhuniyo ca 131
P|vaÑ ahamadÈsiÑ 132 Bhikkh| cÈhaÑ paramahitÈ-
PokkharaÒÒo ca me ettha 173 nukampake 101
Pokkharo ca suphasso ca 195 Bherisa~khamudi~gÈhi 294
GÈthÈs|ci 423

[ Ma ] [ Ma ]
Magadhavarapuratthimena 148 MusatÊva nayanaÑ satera-
Magadhesu A~gesu ca tÈva 145
satthavÈhÈ 315 MuhuttaÑ cittapasÈdassa 202
MaÒjiÔÔhake vimÈnasmiÑ 161 M|lakaÑ ahamadÈsiÑ 132
MaÒÒe so mÈtÈpit|naÑ ModakaÑ ahamadÈsiÑ 232
kÈraÓÈ 326 Modenti parivÈrenti 110
MaÓÉ|kohaÑ pure ÈsiÑ 202 MorahatthaÑ ahamadÈsiÑ 132
Manussabh|to daharÈ [ Ya ]
apÈpikÈ 117, 121 YaÑ kathÈvatthukusalÈ 334
Manussabh|tÈ Devinda 139 YaÑ dadÈti na taÑ hoti 232
ManobhÈvanÊyo bhikkhu 138 YaÑ maggaÑ maggÈdhipatÊ
MandÈravÈnaÑ pupphÈnaÑ 99 adesayi 176
MamaÑ pÈyÈsÊti ahu samaÒÒÈ 321 YajamÈnÈnaÑ
MayaÒca bhariyÈ nÈtikkamÈma manussÈnaÑ 139, 176
(Khu 5. 214) 119 YaÒca kandasi yaÒca rodasi 307
MahaddhanÈ mahÈbhogÈ 245 YaÒca me ahuvÈ hÈso 295
MahantaÑ nÈgaÑ abhiruyha 237 YaÒca sÊlavatÊ ÈsiÑ 156
MahÈkÈruÓikaÑ NÈthaÑ 1 Yato ca kho
MÈ ca parajanassa parinibbuto 247
rakkhitampi 220 Yattha ca dinna
MÈ ca parajanassa rakkhitÈyo 220 mahapphalamÈhu 214
MÈ ca pÈÓavadhaÑ vividhaÑ YathÈ ca me adhigatamidaÑ
carassu asuciÑ 220 vimÈnaÑ 147
MÈ ca vitathaÑ aÒÒathÈ YathÈbalaÑ karissÈmi 2
abhÈÓi 220 YathÈ vanaÑ vittalataÑ
MÈ ceva serÊsamahaÑ akattha 325 pabhÈsati 266-7, 280
MÈ tvaÑ uposathe bhÈyi 105 YathÈ vanaÑ NandanaÑ
MÈ maÑ tvaÑ pabhÈsati 281
saraÓaÑ gaccha 247 YadÈ ca gÊtÈni ca
Mige gavesamÈnohaÑ 243 vÈditÈni ca 255
Mutto muttehi saha purÈÓa- YadÈ devÈ TÈvatiÑsÈ 154
jaÔalehi (Vi 3. 48) 12 YadÈ so aÉÉharattÈyaÑ 294

[ Ya ] [ Ya ]
Yadi te sutÈ andhaka- Ye mantaÑ parivattenti 245
veÓÉuputtÈ 245 YesaÑ atthi saddhÈ Buddhe 164
YametaÑ Sakka anupucchase Yo andhakÈramhi
mamaÑ 81 timÊsikÈyaÑ 45
YasaÑ etÈdisaÑ pattÈ 137 Yo andhakÈre tamasÊ
Yassa yasseva sÈlassa 161
pabha~karo (SaÑ 1. 49) 105
YahiÑ yahiÑ soka-
Yo kappako sambhava-
pariddavo ca 322
nÈmadheyyo 328
YÈ tattha paramatthÈnaÑ 334
Yo vadataÑ pavaro
YÈ te adÈsi ÈcÈmaÑ 91
manujesu 213
YÈ devarÈjassa sabhÈ
SudhammÈ 278 Yo ve kilantassa
YÈpi te sirasmiÑ pipÈsitassa 39
mÈlÈ 158, 173, 193 Yo ve kilantÈna
YÈ mahesittaÑ pipÈsitÈnaÑ 36, 43
kÈreyya 92, 169 Yo ve sammÈvimuttÈnaÑ 33
YÈ me adÈsi ÈcÈmaÑ 92 Yo so ahu rÈjÈ
YÈ sÈ ahu mayhaÑ sakhÊ pÈyÈsi nÈma 312
bhadante 175
[ Ra ]
YuttÈ ca te parama-
RatanantarasmiÑ
ala~katÈ hayÈ 70
bahu-annapÈnaÑ 318
Ye keci imasmiÑ satthe
RattambarapÊtavÈsasÈhi 217
manussÈ 328
Ye ca te dÊghamaddhÈnaÑ 202 Rathassa ghoso
Ye cidha pajahanti apiÄandhanÈna ca 253
kÈmarÈgaÑ 221 Rathe ÔhitÈtÈ migamanda-
Yena kammena Devinda 155 locanÈ 254
Yena ca purisassa apeti Ratho ca te subho vaggu 151
saÒÒÈ 220 RammÈ ca te pokkharaÓÊ 293
Ye puggalÈ aÔÔha sataÑ RasuttamadÈyikÈ nÈrÊ 130
pasatthÈ 176 RÈgavirÈgamanejamasokaÑ 214
GÈthÈs|ci 425

[ La ] [ Sa ]
LatÈ ca sajjÈ pavarÈ ca SakkhalikaÑ ahamadÈsiÑ 132
devatÈ 121 SagÈravo sappatisso
LaddhÈnahaÑ amatavaraÑ vinÊto 326
visesanaÑ 74 Sace hi Buddho tiÔÔheyya 247
Sace hi bhante gaccheyyÈsi 295
[ Va ]
SaccaÑ kirÈhaÑsu
Va~ke araÒÒe amanussaÔÔhÈne 313
narÈ sapaÒÒÈ 322
VaÔaÑsakaÒca sukataÑ 162
SaccaÑ kho vadesi mÈÓava 306
VaÔaÑsakÈ
Sacce ÔhitÈ mosavajjaÑ
vÈtadhutÈ 158, 172, 193
pahÈya 50
VatthuttamadÈyikÈ nÈrÊ 130
SaÒjÈnamÈno na musÈ
VandanÈ janitaÑ puÒÒaÑ 1 bhaÓeyya 326
ValliphalaÑ ahamadÈsiÑ 131 SaÔÔhit|riyasahassÈni 195
VÈtassa vegena ca SaÔÔhi vassasahassÈni 105
sampakampitÈ 255 SataÑ nikkhÈ sataÑ assÈ 92, 170
VÈteritaÑ sÈlavanaÑ 161 SataÑ hemavatÈ nÈgÈ 92, 170
VijjÈcaraÓasampannÈ 1 SatisamuppÈdakaro 227
Vidh|panaÑ ahamadÈsiÑ 132 SattatantiÑ sumadhuraÑ 127
Vipathe kuÔaÑ nikkhipitvÈ 194 SatthiÑ ÈkoÔayitvÈna 294
VimÈnapÈsÈdavare manorame 118 Satthu sarÊramuddissa 184
VimÈnavatthu icceva 1 Sadevake loke
VivattamÈnÈ samÈrake ca 291
kÈyena 158, 172, 193 SaddhÈsÊlena sampannÈ 111
VisodhetvÈ diÔÔhigataÑ 298 SaddhÈ hiriyaÑ
VediyÈ catasso tattha 284 kusalaÒca dÈnaÑ 177
VehÈyasaÑ pokkharaÒÒo Santike maraÓaÑ tuyhaÑ 245
savanti 317 SabbÈbharaÓasaÒchannÈ 294
VeÄuriyathambhaÑ ruciraÑ SamaÓe brÈhmaÓe cÈpi 210
pabhassaraÑ 52 SamaÓo ca kho Èsi
VeÄuriyasuvaÓÓassa 283, 293 KumÈrakassapo 321
VeÄ|riyathambhÈ Samassamo natthi kuto
satamussitÈse 318 panuttaro 299
PadÈnukkamo PiÔÔha~kÈ PaÔhamapÈdÈ PiÔÔha~kÈ

[ Sa ] [ Sa ]
SampattÈ pariniÔÔhÈnaÑ 334 SÈhaÑ avaÔÔhitÈpemÈ 195
SammÈ vassatu kÈlena 335 SÈhaÑ tena kusalena
kammunÈ 121
Samm|Ähar|pova jano ahosi 322
SÈhaÑ n|na ito gantvÈ 211
Sayamidha pathe samecca
SÈhaÑ ramÈmi kÊÄÈmi 195
mÈÓavena 219 SÈhaÑ vanditvÈ pÈdÈni 96
SasÊ adhiggayha yathÈ virocati 79 SÈhaÑ sakena sÊlena 63
Sassu ca pacchÈ anuyuÒjate SÈhamapacitattha-
mamaÑ 114, 188 dhammakusalaÑ 148
SassuÒcÈhaÑ sasuraÒca 131 SikkhÈpadÈnaÑ paÒcannaÑ 86
SahassathambhaÑ SirasmiÑ cittaÑ
atulÈnubhÈvaÑ 318 maÓicandakappitaÑ 253
SahassayuttaÑ hayavÈhanaÑ SÊlÈdiguÓasampanno 1
subhaÑ 252 SÊsaÒcidaÑ veÄuriyassa
SahassaraÑsÊva nimmitaÑ 249
SÊho yathÈ pabbatasÈnu-
yathÈmahappabho 249
gocaro 122
SaÄalalabujabhujakasaÑyuttÈ 145
SukkhÈya aloÓikÈya ca 168
SÈ ahaÑ kÈyassa bhedÈ 112, SukhaÑ akatapuÒÒÈnaÑ 85
136 SukhaÒca katapuÒÒÈnaÑ 196
SÈkamuÔÔhiÑ ahamadÈsiÑ 131 SujÈto nÈmahaÑ bhante 251
SÈ tiÔÔhati rathavare ala~katÈ SuÓotha yakkhassa ca
71 vÈÓijÈna ca 312
SÈ dakkhiÓÈ saÑghagatÈ 138 SutaÑ nu taÑ bhÈsati yaÑ
SÈ devatÈ attamanÈ 7, 22, ayaÑ latÈ 122
24, 26, 32, 35, 38, 42, 45, SutvÈnahaÑ amatapadaÑ
48, 50, 52, 54-5, 63, 84, asa~khataÑ 74
SuniddÈti maÑ aÒÒaÑsu 107
88, 103-4, 106-9, 130,
SubhÈsitÈ atthavatÊ 246
168-9, 179, 182, 190
SuvaÓÓacchadanaÑ
SÈdhu kho maÑ paÔinetha 211 nÈvaÑ 35, 38, 42
SÈvatthiyaÑ mayhaÑ sakhÊ SuvaÓÓajÈlÈvatato ratho
bhadante 173 ayaÑ 252
SÈ vandituÑ anadhivaraÑ SuvaÓÓapaÔÔehi
upÈgamiÑ 74 samantamotthaÔo 249
GÈthÈs|ci 427

[ Sa ] [ Sa ]
SuvaÓÓavaÓÓÈ jalitÈ SovaÓÓajÈlaÑ maÓisoÓÓa-
mahÈyasÈ 96 cittitaÑ 153
SuvisuddhaÑ asaÑkiÓÓaÑ 2 SovaÓÓapÈde palla~ke 293
SusukkakhandhaÑ SovaÓÓamayaÑ maÓimayaÑ 305
abhiruyha nÈgaÑ 234 SovaÓÓamayÈ te
S|riyo yathÈ vigata- rathakubbarÈ ubho 252
valÈhake nabhe 272 SovaÓÓamayÈ
SerÊsako nÈma ahamhi lohita~gamayÈ ca 150
yakkho 320 SovaÓÓamaye pabbatasmiÑ 283
So kataÒÒ|katavedÊ 298 SovaÓÓamayo pabhassaro 305
SoÓadinnÈti maÑ aÒÒaÑsu 103 SohaÑ Sumedhassa Jinassa
So tiÔÔhasi hemarathe Satthuno 300
adhiÔÔhito 249 SvÈgataÑ te mahÈpuÒÒa 243
So devaputto attamano 226, SvÈgataÑ vata me ajja 133
229-33, 237, 262, SvÈhaÑ aÔÔomhi dukkhena
266-7, 269, 271, pÊÄito 290
274, 276-6, 280-2, SvÈhaÑ abb|Ähasallosmi 306
284, 287, 290,
SvÈhaÑ idha paÒca
294, 300, 332
sikkhÈ karitvÈ 220
SopÈnÈni ca cattÈri 284
SvÈhaÑ muditamano
So maÑ mud|hi vÈcÈhi 194
pasannacitto 308
So mÈÓavo tassa pÈvadi 305
So mÈsakhettaÑ turito [ Ha ]
avÈsariÑ 290 HatthappatÈpakaÑ
So me atthapurekkhÈro 138 ahamadÈsiÑ 131
So modasi t|riyagaÓappa- Hatthepi chindanti athopi
bodhano 255 pÈde 210
So modasi nÈrigaÓappa- Handa naccÈma gÈyÈma 195
bodhano 318 Hoti ca me anutÈpo 164

27KhuA08 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

27KhuA08 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SuttantapiÔake KhuddakanikÈye

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

GanthÈrambhakathÈ ... ... 1

3. ŒcÈmadÈyikÈvimÈnavaÓÓanÈ ... ... 90

8. AmbavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 182

5. Dutiya-upassayadÈyakavimÈnavaÓÓanÈ ... ... 272

VimÈnavatthu-aÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

SuvisuddhaÑ asaÑkiÓÓaÑ, nipuÓatthavinicchayaÑ.

YathÈbalaÑ karissÈmi, atthasaÑvaÓÓanaÑ subhaÑ.

Tattha vimÈnÈnÊti visiÔÔhamÈnÈni devatÈnaÑ kÊÄÈnivÈsaÔÔhÈnÈni. TÈni hi

TayidaÑ kena bhÈsitaÑ, kattha bhÈsitaÑ, kadÈ bhÈsitaÑ, kasmÈ ca

BhÈsantena ca paÔhamaÑ tÈva lokahitÈya devacÈrikaÑ carantena

ekajjhaÑ katvÈ Bhagavato pavedetvÈ bhikkh|naÑ bhÈsitÈ, Sakkena

catutthajjhÈnaÑ samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya iddhibalena ta~khaÓaÒÒeva

TaÑ panetaÑ VimÈnavatthu VinayapiÔakaÑ SuttantapiÔakaÑ

“DvÈsÊti Buddhato gaÓhiÑ, dve sahassÈni bhikkhuto.

evaÑ DhammabhaÓÉÈgÈrikena paÔiÒÒÈtesu caturÈsÊtiyÈ

theraÑ passitvÈ saÒjÈtagÈravabahumÈnÈ uÄÈrapÊtisomanassaÑ uppÈdetvÈ

Ôhapita-ÈmalakaÑ viya paÒÒÈbalabhedena paccakkhato passati, tathÈpi

1. “PÊÔhaÑ te sovaÓÓamayaÑ uÄÈraÑ,

2. Kena te’tÈdiso vaÓÓo, kena te idha mijjhati.

3. PucchÈmi taÑ devi mahÈnubhÈve,

4. SÈ devatÈ attamanÈ, MoggallÈnena pucchitÈ.

5. AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,

6. Tena me’tÈdiso vaÓÓo, tena me idha mijjhati.

7. AkkhÈmi te bhikkhu mahÈnubhÈva,

1. Tattha pÊÔhanti yaÑkiÒci tÈdisaÑ dÈrukkhandhampi ÈpaÓampi1

SovaÓÓamayanti ettha suvaÓÓa-saddo “suvaÓÓe dubbaÓÓe sugate

Manojavanti ettha manoti cittaÑ. Yadipi mano-saddo sabbesampi

vasena sundaravatthe. ObhÈsasÊti vijjotasi. VijjurivÈti vijjulatÈ1 viya.

“Mutto muttehi saha purÈÓajaÔilehi,

TasmÈ “sovaÓÓamayan”ti vatvÈpi “uÄÈran”ti vuttaÑ. Atha vÈ “uÄÈran”ti

Atha vÈ “sovaÓÓamayan”ti iminÈ tassa paÓÊtabhÈvaÑ dasseti, “uÄÈran”ti

Atha vÈ taÑ vimÈnaÑ yassa puÒÒakammassa nissandaphalaÑ, tassa

Tattha yathÈ “pÊÔhan”ti-Èdi vimÈnasampattidassanavasena tassÈ

EtthÈha “kiÑ pana taÑ vimÈnaÑ yuttavÈhaÑ, udÈhu ayuttavÈhan”ti.

Yadi evaÑ kiÑ tassa vimÈnassa abbhantarÈ vÈyodhÈtu gamane

2. EvaÑ paÔhamagÈthÈya tassÈ devatÈya puÒÒaphalasampattiÑ kittetvÈ

“ye keci sa~khÈrÈ”ti. Manaso piyÈti manasÈ piyÈyitabbÈ, manÈpiyÈti attho.

3. PucchÈmÊti paÒhaÑ karomi, ÒÈtumicchÈmÊti attho. KÈmaÑ cetaÑ

jÊvite apekkhan”ti ca ÈdÊsu1 sammutidevavasena Ègato, “tassa devÈtidevassa,

Manussabh|tÈti ettha manassa ussannatÈya manussÈ,

“TÊhi bhikkhave ÔhÈnehi JambudÊpakÈ manussÈ Uttarakuruke

TathÈ hi BuddhÈ Bhagavanto PaccekabuddhÈ aggasÈvakÈ mahÈsÈvakÈ

Apare pana bhaÓanti–lobhÈdÊhi alobhÈdÊhi ca sahitassa manassa

LokiyÈ pana “manuno apaccabhÈvena manussÈ”ti vadanti. Manu nÈma

puÒÒakiriyÈya na visesapaccayo hoti. Sati pana dukkhasantÈpane

4. EvaÑ pana therena pucchitÈ sÈ devatÈ paÒhaÑ vissajjeti, tamatthaÑ

mahÈnubhÈvo, imampi passituÑ nipaccakÈraÒca kÈtuÑ labhÈmi, mama

5. AhaÑ manusses|ti-Èdi paÒhassa byÈkaraÓÈkÈro. Tattha ahanti devatÈ

pÈpuÓanto mahÈdukkhaÑ anubhavati, ayaÑ manussanerayiko nÈma. Aparo

vadÈpesi nÈma. AÒjalikaÑ akÈsinti dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ

6. TenÈti tena yathÈvuttena puÒÒena hetubh|tena. Meti ayaÑ me-saddo

8. “PÊÔhaÑ te veÄuriyamayaÑ uÄÈraÑ,

9. Kena te’tÈdiso vaÓÓo, kena te idha mijjhati.

10. PucchÈmi taÑ devi mahÈnubhÈve,

11. SÈ devatÈ attamanÈ, MoggallÈnena pucchitÈ.

12. AhaÑ manussesu manussabh|tÈ,

13. Tena me’tÈdiso vaÓÓo, tena me idha mijjhati.

14. AkkhÈmi te bhikkhu mahÈnubhÈva,

8. Tattha veÄuriyamayanti veÄuriyamaÓimayaÑ. VeÄuriyamaÓi nÈma