16SamA03 PDF

SuttantapiÔake SaÑyuttanikÈye
SaÄÈyatanavaggapÈÄiyÈ ca MahÈvaggapÈÄiyÈ ca
SaÑvaÓÓanÈbh|tÈ
BhadantamahÈbuddhaghosattherena katÈ
SÈratthappakÈsinÊ nÈma
SA¥YUTTA®®HAKATHŒ
(Tatiyo bhÈgo)
____
Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1957
© BuddhasÈsana Society
AÔÔhakathÈ Series 16
First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar
THE PŒ£I ALPHABET
IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS
____
VOWELS
ta tm È Ä £i þÊ Ou OD | {e Mo o
CONSONANTS WITH VOWEL “A”
u ka c kha * ga C gha i ~a
p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa
# Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa
w ta x tha ' da " dha e na
y pa z pha A ba b bha r ma
, ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa HÑ
VOWELS IN COMBINATION
-m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o
u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko
c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...
CONJUNCT-CONSONANTS
uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla
u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya
us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha
Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha
u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta
uG kva n ÒÒa w¬ ttha E´ nda rÜ mpa ~oå stra
cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna
cG khva Íö Òca ws tya E¨ ndha rÁ mba os sya
*¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa
*¢ ggha ÍÆ Òja '´ dda Es nya r® mma o® sma
*s gya Íöß Òjha '¨ ddha ES nha rs mya oG sva
j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma
uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva
cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha
*F ~ga
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0
SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
MÈtikÈ PiÔÔha~ka
1. SaÄÈyatanasaÑyutta
1. Aniccavagga
1. AjjhattÈniccasuttavaÓÓanÈ ... ... 1

2-3. AjjhattadukkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 2
4-6. BÈhirÈniccasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 2
7-12. AjjhattÈniccÈtÊtÈnÈgatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 3
2. Yamakavagga
1-4. PaÔhamapubbesambodhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 3

5-6. PaÔhamanoce-assÈdasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 3
7-10. PaÔhamÈbhinandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 4
3. Sabbavagga
1. SabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 4

2. PahÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 5
3. AbhiÒÒÈpariÒÒÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 6
4. PaÔhama-aparijÈnanasuttavaÓÓanÈ ... ... 6
5. Dutiya-aparijÈnanasuttavaÓÓanÈ ... ... 6
6. ŒdittasuttavaÓÓanÈ ... ... 6
7. Addhabh|tasuttavaÓÓanÈ ... ... 10
8. SamugghÈtasÈruppasuttavaÓÓanÈ ... ... 10
9. PaÔhamasamugghÈtasappÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 11
ii SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
10. DutiyasamugghÈtasappÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 11
4. JÈtidhammavaggavaÓÓanÈ ... ... 11
5. Sabba-aniccavaggavaÓÓanÈ ... ... 12
(6) 1. AvijjÈvaggavaÓÓanÈ 12
(7) 2. MigajÈlavagga
1. PaÔhamamigajÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 12
2. DutiyamigajÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 13
3-5. PaÔhamasamiddhimÈrapaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 14
6. SamiddhilokapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 14
7. Upasena-ÈsÊvisasuttavaÓÓanÈ ... ... 14
8. UpavÈÓasandiÔÔhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 15
9. PaÔhamachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ ... ... 15
10. DutiyachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ ... ... 15
11. TatiyachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ ... ... 16
(8) 3. GilÈnavagga
1-5. PaÔhamagilÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 16
6. PaÔhama-avijjÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 16
7. Dutiya-avijjÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 16
8. SambahulabhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 17
9. LokapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 17
10. PhaggunapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 17
(9) 4. Channavagga
1. PalokadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 17
2. SuÒÒatalokasuttavaÓÓanÈ ... ... 17
SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ iii
3. SaÑkhittadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 17

4. ChannasuttavaÓÓanÈ ... ... 18
5-6. PuÓÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 19
7-8. PaÔhama-ejÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 26
9-10. PaÔhamadvayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 26
(10) 5. SaÄavagga
1. Adanta-aguttasuttavaÓÓanÈ ... ... 27
2. MÈlukyaputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 28
3. ParihÈnadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 30
4. PamÈdavihÈrÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 30
5. SaÑvarasuttavaÓÓanÈ ... ... 30
6. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 31
7. PaÔisallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 31
8-9. PaÔhamanatumhÈkasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 31
10. UdakasuttavaÓÓanÈ ... ... 31
(11) 1. Yogakkhemivagga
1. YogakkhemisuttavaÓÓanÈ ... ... 32
2-10. UpÈdÈyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 32
(12) 2. LokakÈmaguÓavagga
1-2. PaÔhamamÈrapÈsasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 33
3. LekantagamanasuttavaÓÓanÈ ... ... 33
4. KÈmaguÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 35
5-6. SakkapaÒhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 36
7. SÈriputtasaddhivihÈrikasuttavaÓÓanÈ ... ... 36
8. RÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 36
9-10. SaÑyojaniyadhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 37
iv SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
(13) 3. Gahapativagga
1-3. VesÈlÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 37
4-5. BhÈradvÈjasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 38
6. GhositasuttavaÓÓanÈ ... ... 40
7-8. HÈliddikÈnisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 41
9. LohiccasuttavaÓÓanÈ ... ... 41
10. VerahaccÈnisuttavaÓÓanÈ ... ... 44
(14) 4. Devadahavagga
1. DevadahasuttavaÓÓanÈ ... ... 44
2. KhaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 44
3. PaÔhamar|pÈrÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 45
4-12. Dutiyar|pÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 46
(15) 5. NavapurÈÓavagga
1. KammanirodhasuttavaÓÓanÈ ... ... 46
2-5. AniccanibbÈnasappÈyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 46
6-7. AntevÈsikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 46
8. AtthinukhopariyÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 47
9-10. IndriyasampannasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 47
(16) 1. Nandikkhayavagga
1-4. AjjhattanandikkhayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48
5-6. JivakambavanasamÈdhisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48
7-9. KoÔÔhika-aniccasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48
10-12. MicchÈdiÔÔhipahÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48
(17) 2. SaÔÔhipeyyÈlavagga
1-60. Ajjhatta-aniccachandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48
SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ v
(18) 3. Samuddavagga
1. PaÔhamasamuddasuttavaÓÓanÈ ... ... 49

2-3. DutiyasamuddasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 50
4-6. KhÊrarukkhopamasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 50
7. UdÈyÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 50
8. ŒdittapariyÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 50
9-10. PaÔhamahatthapÈdopamasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 52
(19) 4. ŒsÊvisavagga
1. ŒsÊvisopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 52

2. RathopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 67
3. KummopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 73
4. PaÔhamadÈrukkhandhopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 74
5. DutiyadÈrukkhandhopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 86
6. AvassutapariyÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 86
7. DukkhadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 96
8. KiÑsukopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 97
9. VÊÓopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 105
10. ChappÈÓakopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 110
11. YavakalÈpisuttavaÓÓanÈ ... ... 113
2. DevanÈsaÑyutta
1. SagÈthÈvagga

2. SukhasuttavaÓÓanÈ ... ... 115
3. PahÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 115
4. PÈtÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 116
vi SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
5. DaÔÔhabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 117

6. SallasuttavaÓÓanÈ ... ... 117
7. PaÔhamagelaÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 118
8-9. DutiyagelaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 118
10. Phassam|lakasuttavaÓÓanÈ ... ... 118
2. Rahogatavagga
1. RahogatasuttavaÓÓanÈ ... ... 119
2-3. PaÔhama-ÈkÈsasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 119
4. AgÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 119
5-8. PaÔhama-ÈnandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 120
9-10. PaÒcaka~gasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 120
3. AÔÔhasatapariyÈyavagga
1. SÊvakasuttavaÓÓanÈ ... ... 121
2-10. AÔÔhasatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 122
11. NirÈmisasuttavaÓÓanÈ ... ... 124
3. MÈtugÈmasaÑyutta
1. PaÔhamapeyyÈlavagga
1-2. MÈtugÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 125
3. ŒveÓikadukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 125
4. TÊhidhammehisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 125
3. Balavagga
1. VisÈradasuttavaÓÓanÈ ... ... 126
2-10. PasayhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 126
4. JambukhÈdakasaÑyutta
1. NibbÈnapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 127
2. ArahattapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 127
SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ vii
3-15. DhammavÈdÊpaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 128

16. DukkarapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 128
5. SÈmaÓÉakasaÑyuttavaÓÓanÈ
6. MoggallÈnasaÑyutta
1-8. PaÔhamajhÈnapaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 129
9. AnimittapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 129
10-11. SakkasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 129
7. CittasaÑyutta
1. SaÑyojanasuttavaÓÓanÈ ... ... 130
2. PaÔhama-isidattasuttavaÓÓanÈ ... ... 130
3. Dutiya-isidattasuttavaÓÓanÈ ... ... 130
4. MahakapÈÔihÈriyasuttavaÓÓanÈ ... ... 131
5. PaÔhamakÈmabh|suttavaÓÓanÈ ... ... 131
6. DutiyakÈmabh|suttavaÓÓanÈ ... ... 132
7. VodattasuttavaÓÓanÈ ... ... 136
8. NigaÓÔhanÈÔaputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 138
9. AcelakassapasuttavaÓÓanÈ ... ... 139
10. GilÈnadassanasuttavaÓÓanÈ ... ... 139
8. GÈmaÓisaÑyutta
1. CaÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 140
2. TÈlapuÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 140
3-5. YodhÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 141
6. AsibandhakaputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 141
7. Khett|pamasuttavaÓÓanÈ ... ... 142
viii SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
8. Sa~khadhamasuttavaÓÓanÈ ... ... 142

9. KulasuttavaÓÓanÈ ... ... 143
10. MaÓic|ÄakasuttavaÓÓanÈ ... ... 144
11. BhadrakasuttavaÓÓanÈ ... ... 145
12. RÈsiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 145
13. PÈÔaliyasuttavaÓÓanÈ ... ... 146
9. Asa~khatasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1-11. KÈyagatÈsatisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 148
2. Dutiyavagga
1-33. Asa~khatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 149
10. AbyÈkatasaÑyutta
1. KhemÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 150
2. AnurÈdhasuttavaÓÓanÈ ... ... 151
3-8. PaÔhamasÈriputtakoÔÔhikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 151
9. Kut|halasÈlÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 151
10. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 151
11. SabhiyakaccÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 152
SaÄÈyatanavaggaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
1. MaggasaÑyutta
1. AvijjÈvagga
1-2. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 153
3. SÈriputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 155
4. JÈÓussoÓibrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 156
5-6. KimatthiyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 159
7. Dutiya-aÒÒatrabhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 160
8. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 160
9. S|kasuttavaÓÓanÈ ... ... 164
10. NandiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 164
2. VihÈravagga
1. PaÔhamavihÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 164
2. DutiyavihÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 167
3-7. SekkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 167
8-10. PaÔhamakukkuÔÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 168
3. MicchattavaggavaÓÓanÈ ... ... 168
4. PaÔipattivaggavaÓÓanÈ ... ... 168
5. AÒÒatitthiyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ ... 169
6. S|riyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ ... ... 169
7. EkadhammapeyyÈlavaggÈdivaÓÓanÈ ... 170

x MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
5. AppamÈdapeyyÈlavagga
1. TathÈgatasuttavaÓÓanÈ ... ... 170
2. PadasuttavaÓÓanÈ ... ... 170
3-10. K|ÔasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 170
6. BalakaraÓÊyavagga
1. BalasuttavaÓÓanÈ ... ... 171
2. BÊjasuttavaÓÓanÈ ... ... 171
3. NÈgasuttavaÓÓanÈ ... ... 171
5. KumbhasuttavaÓÓanÈ ... ... 172
7. ŒkÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 173
8-9. PaÔhamameghasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 173
10. NÈvÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 173
11-12. ŒgantukasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 173
7. EsanÈvagga
1. EsanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 174
2-11. VidhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 174
8. Oghavagga
1-2. OghasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 174
3-4. UpÈdÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 174
5-10. AnusayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 175
2. Bojjha~gasaÑyutta
1. Pabbatavagga
1. HimavantasuttavaÓÓanÈ ... ... 176
2. KÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 177
3. SÊlasuttavaÓÓanÈ ... ... 179
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xi
4. VatthasuttavaÓÓanÈ ... ... 182

5. BhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 182
6-7. KuÓÉaliyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 183
8. UpavÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 185
9. PaÔhama-uppannasuttavaÓÓanÈ ... ... 185
10. Dutiya-uppannasuttavaÓÓanÈ ... ... 185
2. GilÈnavagga
1-3. PÈÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 185
4-10. PaÔhamagilÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 185
3. UdÈyivagga
1-2. BodhÈyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 186
3-5. ®hÈniyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 186
6-7. TaÓhakkhayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 186
8. NibbedhabhÈgiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 187
9. EkadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 187
10. UdÈyisuttavaÓÓanÈ ... ... 187
4. NÊvaraÓavagga
3-4. UpakkilesasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 188
8. ŒvaraÓanÊvaraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 188
9. RukkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 189
10. NÊvaraÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 189
5. Cakkavattivagga
1. VidhÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 189
2. CakkavattisuttavaÓÓanÈ ... ... 190
4-10. DuppaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 192
xii MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
6. SÈkacchavagga
1. ŒhÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 193
2. PariyÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 204
3. AggisuttavaÓÓanÈ ... ... 207
4. MettÈsahagatasuttavaÓÓanÈ ... ... 207
5. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 209
6. AbhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 210
7. ŒnÈpÈnavagga
1. AÔÔhikamahapphalasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 211
2-10. PuÄavakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 211
8. Nirodhavagga
1-10. AsubhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 211
3. SatipaÔÔhÈnasaÑyutta
1. AmbapÈlivagga
1. AmbapÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 213
2. SatisuttavaÓÓanÈ ... ... 217
3. BhikkhusuttavaÓÓanÈ ... ... 234
4. SÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 234
6. SakuÓagghisuttavaÓÓanÈ ... ... 234
7. MakkaÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 235
8. S|dasuttavaÓÓanÈ ... ... 235
9. GilÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 235
10. BhikkhunupassayasuttavaÓÓanÈ ... ... 238
2. NÈlandavagga
2. NÈlandasuttavaÓÓanÈ ... ... 241
3. CundasuttavaÓÓanÈ ... ... 245
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xiii
4-5. UkkacelasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 257

6. UttiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
8. BrahmasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
9. SedakasuttavaÓÓanÈ ... ... 258
10. JanapadakalyÈÓÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 259
3. SÊlaÔÔhitivagga
1-2. SÊlasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 260
3-5. ParihÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 260
6. PadesasuttavaÓÓanÈ ... ... 261
7. SamattasuttavaÓÓanÈ ... ... 261
8-10. LokasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 261
4. AnanussutavaggavaÓÓanÈ
5. Amatavagga
2. SamudayasuttavaÓÓanÈ ... ... 262
4. SatisuttavaÓÓanÈ ... ... 262
6. PÈtimokkhasaÑvarasuttavaÓÓanÈ ... ... 262
7. DuccaritasuttavaÓÓanÈ ... ... 263
4. IndriyasaÑyutta
1. Suddhikavagga
1. SuddhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 264
7. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 264
8. DaÔÔhabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 264
9-10. PaÔhamavibha~gasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 265
2. Mudutaravagga
1. PaÔilÈbhasuttavaÓÓanÈ ... ... 266
2. PaÔhamasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 266
xiv MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
3. DutiyasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 267

4. TatiyasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 267
5-7. PaÔhamavitthÈrasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 268
8. PaÔipannasuttavaÓÓanÈ ... ... 268
9-10. SampannasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 269
3. ChaÄindriyavagga
2. JÊvitindriyasuttavaÓÓanÈ ... ... 269
3. AÒÒindriyasuttavaÓÓanÈ ... ... 269
4. EkabÊjÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 269
5-10. SuddhakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 272
4. Sukhindriyavagga
1-5. SuddhikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 273
6. PaÔhamavibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 273
9. KaÔÔhopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 273
10. UppaÔipÈÔikasuttavaÓÓanÈ ... ... 273
5. JarÈvagga
1. JarÈdhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 275
2. UÓÓÈbhabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 277
3. SÈketasuttavaÓÓanÈ ... ... 278
4. PubbakoÔÔhakasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
5. PaÔhamapubbÈrÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
10. ŒpaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
6. S|karakhatavagga
1. SÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 279
2. MallikasuttavaÓÓanÈ ... ... 280
3. SekhasuttavaÓÓanÈ ... ... 280
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xv
4-5. PadasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 280

6-7. PatiÔÔhitasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 280
8. S|karakhatasuttavaÓÓanÈ ... ... 280
7. Bodhipakkhiyavagga ... ... 281
5. SammappadhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 281
6. BalasaÑyuttavaÓÓanÈ ... ... 281
7. IddhipÈdasaÑyutta
1. CÈpÈlavagga
1. ApÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
5. IddhipadesasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
6. SamattasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
10. CetiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 282
2. PÈsÈdakampanavagga
1-2. PubbasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 286
3. ChandasamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 286
4. MoggallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 288
5. UÓÓÈbhabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 289
9. IddhÈdidesanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 289
10. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ ... ... 289
3. AyoguÄavagga
2. AyoguÄasuttavaÓÓanÈ ... ... 291
3-10. BhikkhusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 292
11-12. MoggallÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 292
xvi MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
8. AnuruddhasaÑyutta
1. Rahogatavagga
1-2. PaÔhamarahogatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 293
3. SutanusuttavaÓÓanÈ ... ... 293
4-7. PaÔhamakaÓÉakÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 293
8. SalaÄÈgÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 293
9. AmbapÈlivanasuttavaÓÓanÈ ... ... 294
2. DutiyavaggavaÓÓanÈ ... ... 294
9. JhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ ... ... 294
10. ŒnÈpÈnasaÑyutta
1. Ekadhammavagga
1. EkadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 295
6. AriÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 295
7. MahÈkappinasuttavaÓÓanÈ ... ... 295
8. PadÊpopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 295
9. VesÈlÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 296
10. KimilasuttavaÓÓanÈ ... ... 301
2. Dutiyavagga
1-2. IcchÈna~galasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 304
3-10. PaÔhama-ÈnandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 305
11. SotÈpattisaÑyutta
1. VeÄudvÈravagga
1. CakkavattirÈjasuttavaÓÓanÈ ... ... 307
2. BrahmacariyogadhasuttavaÓÓanÈ ... ... 308
3. DÊghÈvu-upÈsakasuttavaÓÓanÈ ... ... 308
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xvii
4-5. PaÔhamasÈriputtasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 308

6. ThapatisuttavaÓÓanÈ ... ... 309
7. VeÄudvÈreyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 311
8-9. PaÔhamagiÒjakÈvasathasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 311
10. TatiyagiÒjakÈvasathasuttavaÓÓanÈ ... ... 313
2. RÈjakÈrÈmavagga
1. SahassabhikkhunisaÑghasuttavaÓÓanÈ ... ... 313

2-3. BrÈhmaÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 316
4. DuggatibhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 316
5. DuggativinipÈtabhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 316
6. PaÔhamamittÈmaccasuttavaÓÓanÈ ... ... 316
7. DutiyamittÈmaccasuttavaÓÓanÈ ... ... 316
3. SaraÓÈnivagga
1-2. PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 317

3. GodhasakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 317
4. PaÔhamasaraÓÈnisakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 318
5. DutiyasaraÓÈnisakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 318
6. PaÔhama-anÈthapiÓÉikasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
7. Dutiya-anÈthapiÓÉikasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
4. PuÒÒÈbhisandavagga
1. PaÔhamapuÒÒÈbhisandasuttavaÓÓanÈ ... ... 319

4. PaÔhamadevapadasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
8. VassasuttavaÓÓanÈ ... ... 319
10. NandiyasakkasuttavaÓÓanÈ ... ... 320
xviii MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
5. SagÈthakapuÒÒÈbhisandavagga
1. PaÔhama-abhisandasuttavaÓÓanÈ ... ... 320
2. Dutiya-abhisandasuttavaÓÓanÈ ... ... 320
3. Tatiya-abhisandasuttavaÓÓanÈ ... ... 320
4. PaÔhamamahaddhanasuttavaÓÓanÈ ... ... 321
6. SappaÒÒavagga
2. VassaÑvutthasuttavaÓÓanÈ ... ... 321
3. DhammadinnasuttavaÓÓanÈ ... ... 321
4. GilÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 322
9. PaÒÒÈpaÔilÈbhasuttavaÓÓanÈ ... ... 322
7. MahÈpaÒÒÈvagga
1. MahÈpaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 323
12. SaccasaÑyutta
1. SamÈdhivagga
2. PaÔisallÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 324
3. PaÔhamakulaputtasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 324
6. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 325
10. TiracchÈnakathÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 325
2. Dhammacakkappavattanavagga
1. DhammacakkappavattanasuttavaÓÓanÈ ... ... 327
9. Sa~kÈsanasuttavaÓÓanÈ ... ... 329
10. TathasuttavaÓÓanÈ ... ... 329
3. KoÔigÈmavagga
1. KoÔigÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 329
2. DutiyakoÔigÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 330
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ xix
7. TathasuttavaÓÓanÈ ... ... 330

8. LokasuttavaÓÓanÈ ... ... 330
10. GavampatisuttavaÓÓanÈ ... ... 330
4. SÊsapÈvanavagga
1. SÊsapÈvanasuttavaÓÓanÈ ... ... 330
2. KhadirapattasuttavaÓÓanÈ ... ... 330
3. DaÓÉasuttavaÓÓanÈ ... ... 331
5. SattisatasuttavaÓÓanÈ ... ... 331
9. IndakhÊlasuttavaÓÓanÈ ... ... 331
10. VÈdatthikasuttavaÓÓanÈ ... ... 331
5. PapÈtavagga
1. LokacintÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 331
2-3. PapÈtasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 332
4. K|ÔÈgÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 332
5. VÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 332
7. PaÔhamachiggaÄayugasuttavaÓÓanÈ ... ... 333
8. DutiyachiggaÄayugasuttavaÓÓanÈ ... ... 333
6. AbhisamayavaggavaÓÓanÈ
7. PaÔhama-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
3. PaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 334
4. SurÈmerayasuttavaÓÓanÈ ... ... 334
6-7. MatteyyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 334
8-9. SÈmaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 334
10. PacÈyikasuttavaÓÓanÈ ... ... 334
xx MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ
8. Dutiya-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
8. BÊjagÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 335
9. VikÈlabhojanasuttavaÓÓanÈ ... ... 335
10. GandhavilepanasuttavaÓÓanÈ ... ... 335
9. Tatiya-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
1. NaccagÊtasuttavaÓÓanÈ ... ... 335
2. UccÈsayanasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
3. JÈtar|pasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
4. ŒmakadhaÒÒasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
5. ŒmakamaÑsasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
6. KumÈrikasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
7. DÈsidÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 336
10. Catuttha-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
1. KhettavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 337
2-3. KayavikkayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 337
4. TulÈk|ÔasuttavaÓÓanÈ ... ... 337
5. UkkoÔanasuttavaÓÓanÈ ... ... 338
6-11. ChedanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 339
NigamanakathÈ ... ... 340
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

SaÄÈyatanavagga
SaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. SaÄÈyatanasaÑyutta
1. Aniccavagga
1. AjjhattÈniccasuttavaÓÓanÈ
1. SaÄÈyatanavaggassa paÔhame cakkhunti dve cakkh|ni ÒÈÓacakkhu
ceva maÑsacakkhu ca. Tattha ÒÈÓacakkhu paÒcavidhaÑ Buddhacakkhu
dhammacakkhu samantacakkhu dibbacakkhu paÒÒÈcakkh|ti. Tesu
Buddhacakkhu nÈma ÈsayÈnusayaÒÈÓaÒceva indriyaparopariyattaÒÈÓaÒca,
yaÑ “BuddhacakkhunÈ lokaÑ volokento”ti1 ÈgataÑ. Dhammacakkhu nÈma
heÔÔhimÈ tayo maggÈ tÊÓi ca phalÈni, yaÑ “virajaÑ vÊtamalaÑ
dhammacakkhuÑ udapÈdÊ”ti2 ÈgataÑ. Samantacakkhu nÈma
sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, yaÑ “pÈsÈdamÈruyha samantacakkh|”ti3 ÈgataÑ.
Dibbacakkhu nÈma ÈlokapharaÓena uppannaÑ ÒÈÓaÑ, yaÑ “dibbena
cakkhunÈ visuddhenÈ”ti4 ÈgataÑ. PaÒÒÈcakkhu nÈma
catusaccaparicchedakaÒÈÓaÑ, yaÑ “cakkhuÑ udapÈdÊ”ti5 ÈgataÑ.
______________________________________________________________
1. Vi 3. 9; Ma 1. 225; Ma 2. 293 piÔÔhesu. 2. Vi 3. 16; Ma 2. 346 piÔÔhesu.
3. Vi 3. 9; Ma 1. 225; Ma 2. 292 piÔÔhesu. 4. Vi 1. 5; Ma 1. 294 piÔÔhÈdÊsu.
5. SaÑ 3. 369; Vi 3. 15 piÔÔhÈdÊsu.
2 SaÑyuttanikÈya
MaÑsacakkhupi duvidhaÑ sasambhÈracakkhu pasÈdacakkh|ti. Tesu

yvÈyaÑ akkhik|pake akkhipaÔalehi parivÈrito maÑsapiÓÉo, yattha catasso
dhÈtuyo vaÓÓagandharasojÈ sambhavo jÊvitaÑ bhÈvo cakkhupasÈdo
kÈyapasÈdoti sa~khepato terasa sambhÈrÈ honti. VitthÈrato pana catasso
dhÈtuyo vaÓÓagandharasojÈ sambhavoti ime nava catusamuÔÔhÈnavasena
chattiÑsa, jÊvitaÑ bhÈvo cakkhupasÈdo kÈyapasÈdoti ime kammasamuÔÔhÈnÈ
tÈva cattÈroti cattÈrÊsa sambhÈrÈ honti. IdaÑ sasambhÈracakkhu nÈma. YaÑ
panettha setamaÓÉalaparicchinnena kaÓhamaÓÉalena parivÈrite
diÔÔhimaÓÉale1 sanniviÔÔhaÑ r|padassanasamatthaÑ pasÈdamattaÑ, idaÑ
pasÈdacakkhu nÈma. Tassa tato paresaÒca sotÈdÊnaÑ vitthÈrakathÈ
Visuddhimagge vuttÈva.
Tattha yadidaÑ pasÈdacakkhu, taÑ gahetvÈ BhagavÈ cakkhuÑ
bhikkhave aniccanti-ÈdimÈha. Tattha “cat|hi kÈraÓehi aniccaÑ
udayabbayavantatÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vitthÈrakathÈ heÔÔhÈ pakÈsitÈyeva.
Sotampi pasÈdasotameva adhippetaÑ, tathÈ ghÈnajivhÈkÈyÈ. Manoti
tebh|makasammasanacÈracittaÑ. Iti idaÑ suttaÑ chasu ajjhattikÈyatanesu
tÊÓi lakkhaÓÈni dassetvÈ kathite bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttaÑ.
2-3. AjjhattadukkhasuttÈdivaÓÓanÈ
2-3. DutiyaÑ dve lakkhaÓÈni, tatiyaÑ ekalakkhaÓaÑ dassetvÈ kathite
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttaÑ. SesÈni pana tehi sallakkhitÈni vÈ2
ettakeneva vÈ3 sallakkhessantÊti.
4-6. BÈhirÈniccasuttÈdivaÓÓanÈ
4-6. Catutthe r|pagandharasaphoÔÔhabbÈ catusamuÔÔhÈnÈ, saddo
dvisamuÔÔhÈno, dhammÈti tebh|makadhammÈrammaÓaÑ. Idampi bÈhiresu
chasu Èyatanesu tilakkhaÓaÑ dassetvÈ kathite bujjhanakÈnaÑ vasena
vuttaÑ. PaÒcame chaÔÔhe ca dutiyatatiyesu vuttasadisova nayo.
______________________________________________________________
1. DiÔÔhamaÓÉale (SyÈ, Ka, Abhi-®Ôha 1. 345 piÔÔhe ca) 2. Ca (SyÈ)
3. VÈ taÑ (SÊ), taÑ (SyÈ)
SaÄÈyatanavaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ 3
7-12. AjjhattÈniccÈtÊtÈnÈgatasuttÈdivaÓÓanÈ
7-12. SattamÈdÊni atÊtÈnÈgatesu cakkhÈdÊsu aniccalakkhaÓÈdÊni
sallakkhetvÈ paccuppannesu balavagÈhena kilamantÈnaÑ vasena vuttÈni.
SesaÑ sabbattha heÔÔhÈ vuttanayamevÈti.
Aniccavaggo paÔhamo.
_____
2. Yamakavagga
1-4. PaÔhamapubbesambodhasuttÈdivaÓÓanÈ
13-16. Yamakavaggassa paÔhamadutiyesu ajjhattikÈnanti
ajjhattajjhattavasena ajjhattikÈnaÑ. So pana nesaÑ ajjhattikabhÈvo
chandarÈgassa adhimattabalavatÈya veditabbo. ManussÈnaÑ hi antogharaÑ
viya cha ajjhattikÈyatanÈni, ghar|pacÈraÑ viya cha bÈhirÈyatanÈni. YathÈ
nesaÑ puttadÈradhanadhaÒÒapuÓÓe antoghare chandarÈgo adhimattabalavÈ
hoti, tattha kassaci pavisituÑ na denti, appamattena bhÈjanasaddamattenÈpi
“kiÑ etan”ti vattÈro bhavanti, evamevaÑ chasu ajjhattikesu Èyatanesu
adhimattabalavachandarÈgoti. Iti imÈya chandarÈgabalavatÈya tÈni
“ajjhattikÈnÊ”ti vuttÈni. Ghar|pacÈre pana no tathÈ balavÈ hoti, tattha
carante manussepi catuppadÈnipi na sahasÈ nivÈrenti. KiÒcÈpi na nivÈrenti,
anicchantÈ pana paÑsupacchimattampi gahituÑ na denti. Iti nesaÑ tattha na
adhimattabalavachandarÈgo hoti. R|pÈdÊsupi tatheva na
adhimattabalavachandarÈgo, tasmÈ tÈni “bÈhirÈnÊ”ti vuttÈni. VitthÈrato pana
ajjhattikabÈhirakathÈ Visuddhimagge vuttÈva. SesaÑ dvÊsupi suttesu heÔÔhÈ
vuttanayameva. TathÈ tatiyacatutthesu.
5-6. PaÔhamanoce-assÈdasuttÈdivaÓÓanÈ
17-18. PaÒcame nissaÔÈti nikkhantÈ. VisaÒÒuttÈti nosaÑyuttÈ.
VippamuttÈti no-adhimuttÈ. VimariyÈdÊkatena cetasÈti nimmariyÈdÊkatena
cetasÈ. YaÑ hi kilesajÈtaÑ vÈ vaÔÔaÑ vÈ appahÊnaÑ hoti,
4 SaÑyuttanikÈya
tena sekhÈnaÑ cittaÑ samariyÈdÊkataÑ nÈma. YaÑ pahÊnaÑ, tena

vimariyÈdÊkataÑ. Idha pana sabbaso kilesÈnaÒceva vaÔÔassa ca pahÊnattÈ
vimariyÈdÊkatena kilesavaÔÔamariyÈdaÑ atikkantena cittena vihariÑs|ti
attho. ChaÔÔhepi eseva nayo. Chasupi panetesu suttesu catusaccameva
kathitanti veditabbaÑ.
7-10. PaÔhamÈbhinandasuttÈdivaÓÓanÈ
19-22. SattamÈdÊsu cat|su vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ. AnupubbakathÈ1
pana nesaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbÈti.
Yamakavaggo dutiyo.
_____
3. Sabbavagga
1. SabbasuttavaÓÓanÈ
23. Sabbavaggassa paÔhame sabbaÑ vo bhikkhaveti sabbaÑ nÈma
catubbidhaÑ sabbasabbaÑ ÈyatanasabbaÑ sakkÈyasabbaÑ padesasabbanti.
Tattha–
“Na tassa addiÔÔhamidhatthi kiÒci,
Atho aviÒÒÈtamajÈnitabbaÑ.
SabbaÑ abhiÒÒÈsi yadatthi neyyaÑ,
TathÈgato tena samantacakkh|”ti2–
idaÑ sabbasabbaÑ nÈma. “SabbaÑ vo bhikkhave desessÈmi, taÑ suÓÈthÈ”ti3
idaÑ ÈyatanasabbaÑ nÈma. “Sabbadhammam|lapariyÈyaÑ vo bhikkhave
desessÈmÊ”ti4 idaÑ sakkÈyasabbaÑ nÈma. “Sabbadhammesu vÈ pana
paÔhamasamannÈhÈro uppajjati cittaÑ mano mÈnasaÑ -pa-
tajjÈmanodhÈt|”ti5 idaÑ padesasabbaÑ nÈma. Iti paÒcÈrammaÓamattaÑ
padesasabbaÑ. Tebh|makadhammÈ sakkÈyasabbaÑ. Catubh|makadhammÈ
ÈyatanasabbaÑ. YaÑkiÒci neyyaÑ sabbasabbaÑ. PadesasabbaÑ
______________________________________________________________
1. AnupubbikathÈ (SyÈ, Ka) 2. Khu 7. 280; Khu 8. 93; Khu 9. 127 piÔÔhesu.
3. SaÑ 2. 248 piÔÔhe. 4. Ma 1. 1 piÔÔhe.
5. TajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈt|ti (SÊ, SyÈ, Ka) Abhi 2. 91 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
sakkÈyasabbaÑ na pÈpuÓÈti, sakkÈyasabbaÑ ÈyatanasabbaÑ na pÈpuÓÈti,

ÈyatanasabbaÑ sabbasabbaÑ na pÈpuÓÈti. KasmÈ? SabbaÒÒutaÒÒÈÓassa
ayaÑ nÈma dhammo ÈrammaÓaÑ na hotÊti natthitÈya. ImasmiÑ pana sutte
ÈyatanasabbaÑ adhippetaÑ.
PaccakkhÈyÈti paÔikkhipitvÈ. VÈcÈvatthukamevassÈti vÈcÈya
vattabbavatthumattakameva bhaveyya. ImÈni pana dvÈdasÈyatanÈni
atikkamitvÈ ayaÑ nÈma aÒÒo sabhÈvadhammo atthÊti dassetuÑ na
sakkuÓeyya. PuÔÔho ca na sampÈyeyyÈti “katamaÑ aÒÒaÑ sabbaÑ nÈmÈ”ti
pucchito “idaÑ nÈmÈ”ti vacanena sampÈdetuÑ na sakkuÓeyya. VighÈtaÑ
ÈpajjeyyÈti dukkhaÑ Èpajjeyya. YathÈ taÑ bhikkhave avisayasminti ettha
tanti nipÈtamattaÑ. YathÈti kÈraÓavacanaÑ, yasmÈ avisaye puÔÔhoti attho.
AvisayasmiÑ hi sattÈnaÑ vighÈtova hoti, k|ÔÈgÈramattaÑ silaÑ sÊsena
ukkhipitvÈ gambhÊre udake taraÓaÑ avisayo, tathÈ candimas|riyÈnaÑ
ÈkaÉÉhitvÈ pÈtanaÑ, tasmiÑ avisaye vÈyamanto vighÈtameva Èpajjati, evaÑ
imasmimpi avisaye vighÈtameva ÈpajjeyyÈti adhippÈyo.
2. PahÈnasuttavaÓÓanÈ
24. Dutiye sabbappahÈnÈyÈti sabbassa pahÈnÈya.
CakkhusamphassapaccayÈ uppajjati vedayitanti cakkhusamphassaÑ
m|lapaccayaÑ katvÈ uppannÈ
sampaÔicchanasantÊraÓavoÔÔhabbanajavanavedanÈ.
CakkhuviÒÒÈÓasampayuttÈya pana vattabbameva natthi.
SotadvÈrÈdivedanÈpaccayÈdÊsupi eseva nayo. Ettha pana manoti
bhava~gacittaÑ. DhammÈti ÈrammaÓaÑ. ManoviÒÒÈÓanti
sahÈvajjanakajavanaÑ. Manosamphassoti bhava~gasahajÈto samphasso.
Vedayitanti sahÈvajjanavedanÈya javanavedanÈ. Bhava~gasampayuttÈya
pana vattabbameva natthi. ŒvajjanaÑ bhava~gato amocetvÈ manoti
sahÈvajjanena bhava~gaÑ daÔÔhabbaÑ. DhammÈti ÈrammaÓaÑ.
ManoviÒÒÈÓanti javanaviÒÒÈÓaÑ. Manosamphassoti bhava~gasahajÈto
samphasso. Vedayitanti javanasahajÈtÈ vedanÈ. SahÈvajjanena
bhava~gasahajÈtÈpi vaÔÔatiyeva. YÈ panettha1 desanÈ anusiÔÔhi-ÈÓÈ2, ayaÑ
paÓÓatti nÈmÈti.
______________________________________________________________
1. YÈpi ca (®ÊkÈ) 2. DesanÈ-anusandhi (SÊ), desanÈ anusandhisÈsanaÑ (SyÈ)
6 SaÑyuttanikÈya
3. AbhiÒÒÈpariÒÒÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ
25. Tatiye sabbaÑ abhiÒÒÈ pariÒÒÈ pahÈnÈyÈti sabbaÑ abhijÈnitvÈ
parijÈnitvÈ pajahanatthÈya. AbhiÒÒÈ pariÒÒÈ pahÈtabbanti abhijÈnitvÈ
parijÈnitvÈ pahÈtabbaÑ. SesaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ.
4. PaÔhama-aparijÈnanasuttavaÓÓanÈ
26. Catutthe anabhijÈnaÑ aparijÈnaÑ avirÈjayaÑ appajahanti
anabhijÈnanto aparijÈnanto avirÈjento appajahanto. Ettha ca avirÈjentoti
avigacchÈpento1. Iti imasmiÑ sutte tissopi pariÒÒÈ kathitÈ honti.
“AbhijÈnan”ti hi vacanena ÒÈtapariÒÒÈ kathitÈ, “parijÈnan”ti vacanena
tÊraÓapariÒÒÈ, “virÈjayaÑ pajahan”ti dvÊhi pahÈnapariÒÒÈti.
5. Dutiya-aparijÈnanasuttavaÓÓanÈ
27. PaÒcame cakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbÈ dhammÈti heÔÔhÈ
gahitar|pameva gahetvÈ dasseti. HeÔÔhÈ vÈ ÈpÈthagataÑ gahitaÑ, idha
anÈpÈthagataÑ. IdaÑ panettha sanniÔÔhÈnaÑ–heÔÔhÈ ÈpÈthagatampi
anÈpÈthagatampi gahitameva, idha pana cakkhuviÒÒÈÓasampayuttÈ tayo
khandhÈ. Te hi cakkhuviÒÒÈÓena saha viÒÒÈtabbattÈ
“cakkhuviÒÒÈÓaviÒÒÈtabbÈ”ti vuttÈ. Sesapadesupi eseva nayo.
6. ŒdittasuttavaÓÓanÈ
28. ChaÔÔhe GayÈsÊseti GayÈgÈmassa hi avid|re gayÈti ekÈ
pokkharaÓÊpi atthi nadÊpi, GayÈsÊsanÈmako hatthikumbhasadiso
piÔÔhipÈsÈÓopi, yattha bhikkhusahassassapi okÈso pahoti, BhagavÈ tattha
viharati. Tena vuttaÑ “GayÈsÊse”ti. Bhikkh| ÈmantesÊti tesaÑ
sappÈyadhammadesanaÑ vicinitvÈ taÑ desessÈmÊti Èmantesi.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–ito kira dvÈnavutikappe Mahindo nÈma rÈjÈ
ahosi. Tassa jeÔÔhaputto Phusso nÈma, so p|ritapÈramÊ
pacchimabhavikasatto, paripÈkagate ÒÈÓe BodhimaÓÉaÑ Èruyha
sabbaÒÒutaÑ
______________________________________________________________
1. AvitacchÈpento (SyÈ), avibhacchÈpento (Ka)
paÔivijjhi. RaÒÒo kaniÔÔhaputto tassa aggasÈvako ahosi, purohitaputto

dutiyasÈvako. RÈjÈ cintesi “mayhaÑ jeÔÔhaputto nikkhamitvÈ Buddho jÈto,
kaniÔÔhaputto aggasÈvako, purohitaputto dutiyasÈvako”ti. So “amhÈkaÑyeva
Buddho, amhÈkaÑ dhammo, amhÈkaÑ saÑgho”ti vihÈraÑ kÈretvÈ
vihÈradvÈrakoÔÔhakato yÈva attano gharadvÈrÈ ubhato veÄubhittikuÔikÈhi1
parikkhipitvÈ matthake
suvaÓÓatÈrakakhacitasamosaritagandhadÈmamÈlÈdÈmavitÈnaÑ bandhÈpetvÈ
heÔÔhÈ rajatavaÓÓaÑ vÈlukaÑ santharitvÈ pupphÈni vikirÈpetvÈ tena
maggena Bhagavato ÈgamanaÑ kÈresi.
SatthÈ vihÈrasmiÑyeva Ôhito cÊvaraÑ pÈrupitvÈ antosÈÓiyÈva saddhiÑ
bhikkhusaÑghena rÈjagehaÑ Ègacchati, katabhattakicco antosÈÓiyÈva
gacchati. Koci kaÔacchubhikkhÈmattampi dÈtuÑ na labhati. Tato nÈgarÈ
ujjhÈyiÑsu “Buddho loke uppanno, na ca mayaÑ puÒÒÈni kÈtuÑ labhÈma.
YathÈ hi candimas|riyÈ sabbesaÑ ÈlokaÑ karonti, evaÑ BuddhÈ nÈma
sabbesaÑ hitatthÈya uppajjanti, ayaÑ pana rÈjÈ sabbesaÑ puÒÒacetanaÑ2
attanoyeva anto pavesetÊ”ti.
Tassa ca raÒÒo aÒÒe tayo puttÈ atthi, nÈgarÈ tehi saddhiÑ ekato hutvÈ
sammantayiÑsu “rÈjakulehi saddhiÑ aÔÔo nÈma natthi, ekaÑ upÈyaÑ
karomÈ”ti. Te paccante core uÔÔhÈpetvÈ “katipayÈ gÈmÈ pahaÔÈ”ti sÈsanaÑ
ÈharÈpetvÈ raÒÒo ÈrocayiÑsu. RÈjÈ putte pakkosÈpetvÈ “tÈtÈ ahaÑ
mahallako, gacchatha core v|pasamethÈ”ti pesesi. PayuttacorÈ ito cito ca
avippakiritvÈ3 tesaÑ santikameva ÈgacchiÑsu. Te anÈvÈse gÈme vÈsetvÈ4
“v|pasamitÈ corÈ”ti ÈgantvÈ rÈjÈnaÑ vanditvÈ aÔÔhaÑsu.
RÈjÈ tuÔÔho “tÈtÈ varaÑ vo demÊ”ti Èha. Te adhivÈsetvÈ gantvÈ nÈgarehi
saddhiÑ mantayiÑsu “raÒÒÈ amhÈkaÑ varo dinno, kiÑ gaÓhÈmÈ”ti.
AyyaputtÈ tumhÈkaÑ hatthi-assÈdayo na dullabhÈ, BuddharatanaÑ pana
dullabhaÑ, na sabbakÈlaÑ uppajjati, tumhÈkaÑ jeÔÔhabhÈtikassa
Phussabuddhassa paÔijagganavaraÑ gaÓhathÈti. Te “evaÑ karissÈmÈ”ti
nÈgarÈnaÑ
______________________________________________________________
1. VeÄukiÔikÈhi (SÊ), veÄukaÔÔhakÈhi (SyÈ) 2. PuÒÒakkhettaÑ (SÊ)
3. VippakiritvÈ (SÊ, SyÈ) 4. GÈme ca pesetvÈ (SyÈ)
8 SaÑyuttanikÈya
paÔissuÓitvÈ katamassukammÈ sunhÈtÈ suvilittÈ raÒÒo santikaÑ gantvÈ

“deva no varaÑ dethÈ”ti yÈciÑsu. KiÑ gaÓhissatha tÈtÈti. Deva amhÈkaÑ
hatthi-assÈdÊhi attho natthi, jeÔÔhabhÈtikassa no Phussabuddhassa
paÔijagganavaraÑ dethÈti. “AyaÑ varo na sakkÈ mayÈ jÊvamÈnena dÈtun”ti
dve kaÓÓe pidahi1. “Deva na tumhe amhehi balakkÈrena varaÑ dÈpitÈ,
tumhehi attano ruciyÈ tuÔÔhehi dinno, kiÑ deva rÈjakulassa dve kathÈ
vaÔÔantÊ”ti saccavÈditÈya bhaÓiÑsu2.
RÈjÈ vinivattituÑ alabhanto “tÈtÈ satta saÑvacchare satta mÈse satta ca
divase upaÔÔhahitvÈ tumhÈkaÑ dassÈmÊ”ti Èha. SundaraÑ deva pÈÔibhogaÑ
dethÈti. Kissa pÈÔibhogaÑ tÈtÈti. EttakaÑ kÈlaÑ amaraÓapÈÔibhogaÑ devÈti.
TÈtÈ ayuttaÑ pÈÔibhogaÑ dÈpetha, na sakkÈ evaÑ pÈÔibhogaÑ dÈtuÑ,
tiÓagge ussÈvabindusadisaÑ sattÈnaÑ jÊvitanti. No ce deva pÈÔibhogaÑ
detha, mayaÑ antarÈ matÈ kiÑ kusalaÑ karissÈmÈti. Tena hi tÈtÈ cha
saÑvaccharÈni dethÈti. Na sakkÈ devÈti. Tena hi paÒca, cattÈri, tÊÓi, dve,
ekaÑ saÑvaccharaÑ detha. Satta, cha mÈse detha -pa- mÈsaÉÉhamattaÑ
dethÈti. Na sakkÈ devÈti. Tena hi sattadivasamattaÑ dethÈti. SÈdhu devÈti
satta divase sampaÔicchiÑsu. RÈjÈ satta saÑvacchare satta mÈse satta divase
kattabbasakkÈraÑ sattasuyeva divasesu akÈsi.
Tato puttÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ SatthÈraÑ pesetuÑ aÔÔha-usabhavitthataÑ
maggaÑ ala~kÈrÈpesi, majjhaÔÔhÈne catu-usabhappamÈÓaÑ padesaÑ hatthÊhi
maddÈpetvÈ kasiÓamaÓÉalasadisaÑ katvÈ vÈlukÈya santharÈpetvÈ
pupphÈbhikiÓÓamakÈsi, tattha tattha kadaliyo ca puÓÓaghaÔe ca ÔhapÈpetvÈ
dhajapaÔÈkÈ ukkhipÈpesi. Usabhe usabhe pokkharaÓiÑ khaÓÈpesi,
aparabhÈge dvÊsu passesu gandhamÈlÈpupphÈpaÓe pasÈrÈpesi. MajjhaÔÔhÈne
catu-usabhavitthÈrassa ala~katamaggassa ubhosu passesu dve dve
usabhavitthÈre magge khÈÓukaÓÔake harÈpetvÈ daÓÉadÊpikÈyo kÈrÈpesi.
RÈjaputtÈpi attano ÈÓÈpavattiÔÔhÈne soÄasa-usabhamaggaÑ tatheva
ala~kÈrÈpesuÑ.
______________________________________________________________
1. Dve kaÓÓepi thakesi (SÊ, SyÈ)
2. VaÔÔanti, mayaÑ saccavÈditÈya gaÓhimhÈti ÈhaÑsu (SÊ), vaÔÔatÊti saccavÈditÈya
gaÓhiÑsu (SyÈ)
RÈjÈ attano ÈÓÈpavattiÔÔhÈnassa kedÈrasÊmaÑ gantvÈ SatthÈraÑ vanditvÈ

paridevamÈno “tÈtÈ mayhaÑ dakkhiÓakkhiÑ uppÈÔetvÈ gaÓhantÈ viya
gacchatha, evaÑ gaÓhitvÈ gatÈ pana BuddhÈnaÑ anucchavikaÑ kareyyÈtha,
mÈ surÈsoÓÉÈ viya pamattÈ vicaritthÈ”ti Èha. Te “jÈnissÈma mayaÑ devÈ”ti
SatthÈraÑ gahetvÈ gatÈ vihÈraÑ kÈretvÈ Satthu niyyÈtetvÈ tattha SatthÈraÑ
paÔijaggantÈ kÈlena therÈsane, kÈlena majjhimÈsane, kÈlena
saÑghanavakÈsane tiÔÔhanti. DÈnaÑ upaparikkhamÈnÈnaÑ1 tiÓÓampi
janÈnaÑ2 ekasadisameva ahosi. Te upakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya cintayiÑsu
“kathaÑ nu kho Satthu ajjhÈsayaÑ gaÓheyyÈmÈ”ti. Atha nesaÑ etadahosi
“BuddhÈ nÈma dhammagaruno na Èmisagaruno, sÊle patiÔÔhamÈnÈ mayaÑ
Satthu ajjhÈsayaÑ gahetuÑ sakkhissÈmÈ”ti dÈnasaÑvidhÈyake manusse
pakkosÈpetvÈ “tÈtÈ iminÈva nÊhÈrena yÈgubhattakhÈdanÊyÈdÊni sampÈdentÈ
dÈnaÑ pavattethÈ”ti vatvÈ dÈnasaÑvidahanapalibodhaÑ chindiÑsu.
Atha nesaÑ jeÔÔhabhÈtÈ paÒcasate purise ÈdÈya dasasu sÊlesu patiÔÔhÈya

dve kÈsÈyÈni acchÈdetvÈ kappiyaÑ udakaÑ paribhuÒjamÈno vÈsaÑ kappesi.
Majjhimo tÊhi, kaniÔÔho dvÊhi purisasatehi saddhiÑ tatheva paÔipajji. Te
yÈvajÊvaÑ SatthÈraÑ upaÔÔhahiÑsu. SatthÈ tesaÑyeva santike parinibbÈyi.
Tepi kÈlaÑ katvÈ tato paÔÔhÈya dvÈnavutikappe manussalokato

devalokaÑ, devalokato ca manussalokaÑ saÑsarantÈ amhÈkaÑ SatthukÈle
devalokÈ cavitvÈ manussaloke nibbattiÑsu. TesaÑ dÈnagge byÈvaÔo3 mahÈ-
amacco A~gamagadhÈnaÑ rÈjÈ BimbisÈro hutvÈ nibbatti. Te tasseva raÒÒo
raÔÔhe brÈhmaÓamahÈsÈlakule nibbattiÑsu. JeÔÔhabhÈtÈ jeÔÔhova jÈto,
majjhimakaniÔÔhÈ majjhimakaniÔÔhÈyeva. Yepi tesaÑ parivÈramanussÈ, te
parivÈramanussÈva jÈtÈ. Te vuddhimanvÈya tayopi janÈ taÑ purisasahassaÑ
ÈdÈya nikkhamitvÈ tÈpasÈ hutvÈ UruvelÈyaÑ nadÊtÊreyeva vasiÑsu.
A~gamagadhavÈsino mÈse mÈse tesaÑ mahÈsakkÈraÑ abhiharanti.
______________________________________________________________
1. UpaparikkhamÈnÈ (SÊ), upaparikkhaya (SyÈ) 2. JanÈnaÑ dÈnaÑ (SÊ)
3. VÈcako (SÊ, SyÈ)
10 SaÑyuttanikÈya
Atha amhÈkaÑ bodhisatto katÈbhinikkhamano anupubbena

SabbaÒÒutaÑ patvÈ pavattitavaradhammacakko yasÈdayo kulaputte vinetvÈ
saÔÔhi arahante dhammadesanatthÈya disÈsu uyyojetvÈ sayaÑ
pattacÊvaramÈdÈya “te tayo jaÔilabhÈtike damessÈmÊ”ti UruvelaÑ gantvÈ
anekehi pÈÔihÈriyasatehi tesaÑ diÔÔhiÑ bhinditvÈ te pabbÈjesi. So taÑ
iddhimayapattacÊvaradharaÑ samaÓasahassaÑ ÈdÈya GayÈsÊsaÑ gantvÈ tehi
parivÈrito nisÊditvÈ “katarÈ nu kho etesaÑ dhammakathÈ sappÈyÈ”ti cintento
“ime sÈyaÑpÈtaÑ aggiÑ paricaranti, imesaÑ dvÈdasÈyatanÈni ÈdittÈni
sampajjalitÈni viya katvÈ desessÈmi, evaÑ ime arahattaÑ pÈpuÓituÑ
sakkhissantÊ”ti sanniÔÔhÈnamakÈsi. Atha nesaÑ tathÈ dhammaÑ desetuÑ
imaÑ ÈdittapariyÈyaÑ abhÈsi. Tena vuttaÑ “bhikkh| ÈmantesÊti tesaÑ
sappÈyadhammadesanaÑ vicinitvÈ taÑ desessÈmÊti ÈmantesÊ”ti. Tattha
Èdittanti padittaÑ sampajjalitaÑ. SesaÑ vuttanayameva. Iti imasmiÑ sutte
dukkhalakkhaÓaÑ kathitaÑ.
7. Addhabh|tasuttavaÓÓanÈ
29. Sattame addhabh|tanti adhibh|taÑ ajjhotthaÔaÑ, upaddutanti attho.
Imasmimpi sutte dukkhalakkhaÓameva kathitaÑ.
8. SamugghÈtasÈruppasuttavaÓÓanÈ
30. AÔÔhame sabbamaÒÒitasamugghÈtasÈruppanti sabbesaÑ
taÓhÈmÈnadiÔÔhimaÒÒitÈnaÑ samugghÈtÈya anucchavikaÑ. IdhÈti imasmiÑ
sÈsane. CakkhuÑ na maÒÒatÊti cakkhuÑ ahanti vÈ mamanti vÈ paroti vÈ
parassÈti vÈ na maÒÒati. CakkhusmiÑ na maÒÒatÊti ahaÑ cakkhusmiÑ,
mama kiÒcanapalibodho cakkhusmiÑ, paro cakkhusmiÑ, parassa
kiÒcanapalibodho cakkhusminti na maÒÒati. Cakkhuto na maÒÒatÊti ahaÑ
cakkhuto niggato, mama kiÒcanapalibodho cakkhuto niggato, paro cakkhuto
niggato, parassa kiÒcanapalibodho cakkhuto niggatoti evampi na maÒÒati,
taÓhÈmÈnadiÔÔhimaÒÒanÈnaÑ ekampi na uppÈdetÊti attho. CakkhuÑ meti na
maÒÒatÊti mama cakkh|ti na maÒÒati, mamattabh|taÑ taÓhÈmaÒÒanaÑ na
uppÈdetÊti attho. SesaÑ uttÈnamevÈti. ImasmiÑ sutte catucattÈlÊsÈya
ÔhÈnesu1 arahattaÑ pÈpetvÈ vipassanÈ kathitÈ.
______________________________________________________________
1. CatucattÈlÊsÈdhikasatesu ÔhÈnesu (SÊ, SyÈ)
9. PaÔhamasamugghÈtasappÈyasuttavaÓÓanÈ
31. Navame samugghÈtasappÈyÈti samugghÈtassa upakÈrabh|tÈ. Tato
taÑ hoti aÒÒathÈti tato taÑ aÒÒenÈkÈrena hoti. AÒÒathÈbhÈvÊ bhavasatto
loko bhavamevÈbhinandatÊti aÒÒathÈbhÈvaÑ vipariÓÈmaÑ upagamanena
aÒÒathÈbhÈvÊ hutvÈpi bhavesu satto laggo lagito1 palibuddho ayaÑ loko
bhavaÑyeva abhinandati. YÈvatÈ bhikkhave khandhadhÈtu-Èyatananti
bhikkhave yattakaÑ idaÑ khandhÈ ca dhÈtuyo ca ÈyatanÈni cÈti
khandhadhÈtu-ÈyatanaÑ. Tampi na maÒÒatÊti sabbampi na maÒÒatÊti heÔÔhÈ
gahitameva saÑkaÉÉhitvÈ puna dasseti. ImasmiÑ sutte aÔÔhacattÈlÊsÈya
ÔhÈnesu2 arahattaÑ pÈpetvÈ vipassanÈ kathitÈ.
10. DutiyasamugghÈtasappÈyasuttavaÓÓanÈ
32. Dasame etaÑ mamÈti-ÈdÊhi tÊhi tÊhi padehi taÓhÈmÈnadiÔÔhigÈhe
dassetvÈ tiparivaÔÔanayena desanÈ katÈ. PaÔipÈÔiyÈ pana tÊsupi imesu suttesu
saha vipassanÈya cattÈropi maggÈ kathitÈti.
Sabbavaggo tatiyo.
_____
4. JÈtidhammavaggavaÓÓanÈ
33-42. JÈtidhammavagge jÈtidhammanti jÈyanadhammaÑ
nibbattanasabhÈvaÑ. JarÈdhammanti jÊraÓasabhÈvaÑ. ByÈdhidhammanti
byÈdhino uppattipaccayabhÈvena byÈdhisabhÈvaÑ. MaraÓadhammanti
maraÓasabhÈvaÑ. Sokadhammanti sokassa uppattipaccayabhÈvena
sokasabhÈvaÑ. SaÑkilesikadhammanti saÑkilesikasabhÈvaÑ3.
Khayadhammanti khayagamanasabhÈvaÑ. VayadhammÈdÊsupi eseva nayoti.
JÈtidhammavaggo catuttho.
______________________________________________________________
1. Laggito (SÊ, SyÈ) 2. AÔÔhacattÈlÊsÈdhikasatesu ÔhÈnesu (SÊ, SyÈ)
3. SaÑkilissanasabhÈvaÑ (SÊ)
12 SaÑyuttanikÈya
5. Sabba-aniccavaggavaÓÓanÈ
43-52. Aniccavagge abhiÒÒeyyanti pade ÒÈtapariÒÒÈ ÈgatÈ, itarÈ pana
dve gahitÈyevÈti veditabbÈ. PariÒÒeyyapahÈtabbapadesupi
tÊraÓapahÈnapariÒÒÈva ÈgatÈ, itarÈpi pana dve gahitÈyevÈti veditabbÈ.
SacchikÈtabbanti paccakkhaÑ kÈtabbaÑ. AbhiÒÒÈpariÒÒeyyanti idhÈpi
pahÈnapariÒÒÈ avuttÈpi gahitÈyevÈti veditabbÈ. Upaddutanti
anekaggaÔÔhena1. UpassaÔÔhanti upahataÔÔhena. SesaÑ uttÈnamevÈti.
Sabba-aniccavaggo paÒcamo.
PaÔhamo paÓÓÈsako.
_____
(6) 1. AvijjÈvaggavaÓÓanÈ
53-62. AvijjÈvagge avijjÈti cat|su saccesu aÒÒÈÓaÑ. VijjÈti
arahattamaggavijjÈ. Aniccato jÈnato passatoti dukkhÈnattavasenÈpi jÈnato
passato pahÊyatiyeva, idaÑ pana aniccavasena kathite bujjhanakapuggalassa
ajjhÈsayena vuttaÑ. Eseva nayo sabbattha. Api cettha saÑyojanÈti dasa
saÑyojanÈni. ŒsavÈti cattÈro ÈsavÈ. AnusayÈti satta anusayÈ.
SabbupÈdÈnapariÒÒÈyÈti sabbesaÑ catunnampi upÈdÈnÈnaÑ tÊhi pariÒÒÈhi
parijÈnanatthÈya. PariyÈdÈnÈyÈti khepanatthÈya. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
AvijjÈvaggo paÔhamo.
_____
(7) 2. MigajÈlavagga
1. PaÔhamamigajÈlasuttavaÓÓanÈ
63. MigajÈlavaggassa paÔhame cakkhuviÒÒeyyÈti cakkhuviÒÒÈÓena
passitabbÈ. SotaviÒÒeyyÈdÊsupi eseva nayo. IÔÔhÈti pariyiÔÔhÈ vÈ
______________________________________________________________
1. AnekattaÔÔhena (SyÈ)
hontu mÈ vÈ, iÔÔhÈrammaÓabh|tÈti attho. KantÈti kamanÊyÈ. ManÈpÈti

manavaÉÉhanakÈ. Piyar|pÈti piyajÈtikÈ. KÈm|pasaÑhitÈti ÈrammaÓaÑ
katvÈ uppajjamÈnena kÈmena upasaÑhitÈ. RajanÊyÈti raÒjanÊyÈ,
rÈguppattikÈraÓabh|tÈti attho. NandÊti taÓhÈnandÊ. SaÑyogoti saÑyojanaÑ.
NandisaÑyojanasaÑyuttoti nandÊbandhanena baddho. AraÒÒavanapatthÈnÊti
araÒÒÈni ca vanapatthÈni ca. Tattha kiÒcÈpi abhidhamme nippariyÈyena
“nikkhamitvÈ bahi indakhÊlÈ sabbametaÑ araÒÒan”ti1 vuttaÑ, tathÈpi yaÑ
taÑ “paÒcadhanusatikaÑ pacchiman”ti2 araÒÒaka~ganipphÈdakaÑ
senÈsanaÑ vuttaÑ, tadeva adhippetanti veditabbaÑ. Vanapatthanti
gÈmantaÑ atikkamitvÈ manussÈnaÑ anupacÈraÔÔhÈnaÑ, yattha na kasÊyati na
vapÊyati. Vuttampi cetaÑ–
“Vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ.

Vanapatthanti vanasaÓÉÈnametaÑ, vanapatthanti bhiÑsanakÈnametaÑ,
vanapatthanti salomahaÑsÈnametaÑ, vanapatthanti pariyantÈnametaÑ,
vanapatthanti amanuss|pacÈrÈnaÑ senÈsanÈnametaÑ adhivacanan”ti1.
Ettha ca pariyantÈnanti imaÑ ekaÑ pariyÈyaÑ ÔhapetvÈ sesapariyÈyehi

vanapatthÈni veditabbÈni. PantÈnÊti pariyantÈni atid|rÈni. AppasaddÈnÊti
udukkhalamusaladÈrakasaddÈdÊnaÑ3 abhÈvena appasaddÈni.
AppanigghosÈnÊti tesaÑ tesaÑ ninnÈdamahÈnigghosassa abhÈvena
appanigghosÈni. VijanavÈtÈnÊti saÒcaraÓajanassa sarÊravÈtavirahitÈni.
ManussarÈhasseyyakÈnÊti manussÈnaÑ rahokammassa anucchavikÈni.
PaÔisallÈnasÈruppÈnÊti nilÊyanasÈruppÈni.
2. DutiyamigajÈlasuttavaÓÓanÈ
64. Dutiye nandinirodhÈ dukkhanirodhoti taÓhÈnandiyÈ nirodhena

vaÔÔadukkhassa nirodho.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 260 piÔÔhe. 2. Vi 1. 377 piÔÔhe.
3. ...sarÈvÈdisaddÈnaÑ (SÊ), ...sarÈvÈkasaddÈdÊnaÑ (SyÈ)
14 SaÑyuttanikÈya
3-5. PaÔhamasamiddhimÈrapaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ
65-67. Tatiye samiddhÊti attabhÈvassa samiddhatÈya evaÑ laddhanÈmo.
Tassa kira therassa attabhÈvo abhir|po ahosi pÈsÈdiko, ukkhittamÈlÈpuÔo
viya ala~katamÈlÈgabbho viya ca sabbÈkÈrapÈrip|riyÈ samiddho. TasmÈ
samiddhitveva sa~khaÑ gato. MÈroti maraÓaÑ pucchati. MÈrapaÒÒattÊti
mÈroti paÒÒatti nÈmaÑ nÈmadheyyaÑ. Atthi tattha mÈro vÈ mÈrapaÒÒatti
vÈti tattha maraÓaÑ vÈ maraÓanti idaÑ nÈmaÑ vÈ atthÊti dasseti. CatutthaÑ
uttÈnameva, tathÈ paÒcamaÑ.
6. SamiddhilokapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
68. ChaÔÔhe lokoti lujjanapalujjanaÔÔhena1 loko. Iti MigajÈlattherassa
ÈyÈcanasuttato paÔÔhÈya paÒcasupi suttesu vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ.
7. Upasena-ÈsÊvisasuttavaÓÓanÈ
69. Sattame SÊtavaneti evaÑnÈmake susÈnavane.
SappasoÓÉikapabbhÈreti sappaphaÓasadisatÈya evaÑladdhanÈme pabbhÈre.
UpasenassÈti DhammasenÈpatino kaniÔÔhabhÈtika-upasenattharassa. ŒsÊviso
patito hotÊti thero kira katabhattakicco mahÈcÊvaraÑ gahetvÈ leÓacchÈyÈya
mandamandena vÈtapÈnavÈtena bÊjiyamÈno nisÊditvÈ dupaÔÔanivÈsane
s|cikammaÑ karoti. TasmiÑ khaÓe leÓacchadane dve ÈsÊvisapotakÈ kÊÄanti.
Tesu eko patitvÈ therassa aÑsak|Ôe avatthÈsi. So ca phuÔÔhaviso hoti. TasmÈ
patitaÔÔhÈnato paÔÔhÈya therassa kÈye dÊpasikhÈ viya vaÔÔiÑ
pariyÈdiyamÈnamevassa visaÑ otiÓÓaÑ, thero visassa tathÈgamanaÑ disvÈ
kiÒcÈpi taÑ patitamattameva yathÈparicchedena gataÑ, attano pana
iddhibalena “ayaÑ attabhÈvo leÓe mÈ vinassat|”ti adhiÔÔhahitvÈ bhikkh|
Èmantesi. PurÈyaÑ kÈyo idheva vikiratÊti yÈva na vikirati, tÈva naÑ
bahiddhÈ nÊharathÈti attho. AÒÒathattanti aÒÒathÈbhÈvaÑ. IndriyÈnaÑ vÈ
vipariÓÈmanti cakkhusotÈdÊnaÑ
______________________________________________________________
1. LujjanaÔÔhena (SÊ, SyÈ)
indriyÈnaÑ pakativijahanabhÈvaÑ. Tattheva vikirÊti bahi nÊharitvÈ

ÔhapitaÔÔhÈne maÒcakasmiÑyeva vikiri.
8. UpavÈÓasandiÔÔhikasuttavaÓÓanÈ
70. AÔÔhame r|pappaÔisaÑvedÊti nÊlapÊtÈdibhedaÑ ÈrammaÓaÑ
vavatthÈpento r|paÑ paÔisaÑviditaÑ karoti, tasmÈ r|pappaÔisaÑvedÊ nÈma
hoti. R|parÈgappaÔisaÑvedÊti kilesassa atthibhÈveneva pana r|parÈgaÑ
paÔisaÑviditaÑ karoti nÈma, tasmÈ r|parÈgappaÔisaÑvedÊti vuccati.
SandiÔÔhikoti-ÈdÊni Visuddhimagge vuttatthÈneva. No ca
r|parÈgappaÔisaÑvedÊti kilesassa natthibhÈveneva na r|parÈgaÑ
paÔisaÑviditaÑ karoti nÈma, tasmÈ “no ca r|parÈgappaÔisaÑvedÊ”ti vuccati.
ImasmiÑ sutte sekhÈsekhÈnaÑ paccavekkhaÓÈ kathitÈ.
9. PaÔhamachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ
71. Navame phassÈyatanÈnanti phassÈkarÈnaÑ. Avusitanti avuÔÔhaÑ.
ŒrakÈti d|re. EtthÈhaÑ bhante anassasanti1 bhante ahaÑ ettha anassasiÑ,
naÔÔho nÈma ahanti vadati. BhagavÈ “ayaÑ bhikkhu ‘ahaÑ nÈma imasmiÑ
sÈsane naÔÔho’ti vadati, kinnu khvassa aÒÒesu
dhÈtukammaÔÔhÈnakasiÓakammaÔÔhÈnÈdÊsu abhiyogo atthÊ”ti cintetvÈ tampi
apassanto “kataraÑ nu kho kammaÔÔhÈnaÑ imassa sappÈyaÑ bhavissatÊ”ti
cintesi. Tato “ÈyatanakammaÔÔhÈnameva sappÈyan”ti disvÈ taÑ kathento taÑ
kiÑ maÒÒasi bhikkh|ti-ÈdimÈha. SÈdh|ti tassa byÈkaraÓe sampahaÑsanaÑ.
Esevanto dukkhassÈti ayameva vaÔÔadukkhassanto paricchedo, nibbÈnanti
attho.
10. DutiyachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ
72. Dasame anassasanti nassasiÑ, naÔÔho nÈmamhi icceva attho. ŒyatiÑ
apunabbhavÈyÈti ettha ÈyatiÑ apunabbhavo nÈma nibbÈnaÑ, nibbÈnatthÈya2
pahÊnaÑ bhavissatÊti attho.
______________________________________________________________
1. AnassÈsinti (SÊ) 2. AnibbattanatthÈya (SÊ, SyÈ)
16 SaÑyuttanikÈya
11. TatiyachaphassÈyatanasuttavaÓÓanÈ
73. EkÈdasame anassasanti naÔÔho. Panassasanti atinaÔÔho1. SesaÑ
vuttanayeneva veditabbanti.
MigajÈlavaggo dutiyo.
_____
(8) 3. GilÈnavagga
1-5. PaÔhamagilÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
74-78. GilÈnavaggassa paÔhame amukasminti asukasmiÑ. Ayameva vÈ
pÈÔho. AppaÒÒÈtoti aÒÒÈto apÈkaÔo. Navopi hi koci paÒÒÈto hoti
RÈhulatthero viya SumanasÈmaÓero viya ca, ayaÑ pana navo ceva apaÒÒÈto
ca. Sesamettha vuttanayamevÈti. TathÈ ito paresu cat|su.
6. PaÔhama-avijjÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ
79. ChaÔÔhe aniccato jÈnatoti dukkhÈnattavasena jÈnatopi pahÊyatiyeva,
idaÑ pana aniccalakkhaÓaÑ dassetvÈ vutte bujjhanakassa ajjhÈsayena
vuttaÑ.
7. Dutiya-avijjÈpahÈnasuttavaÓÓanÈ
80. Sattame sabbe dhammÈti sabbe tebh|makadhammÈ. NÈlaÑ
abhinivesÈyÈti abhinivesaparÈmÈsaggÈhena gaÓhituÑ2 na yuttÈ.
SabbanimittÈnÊti sabbÈni sa~khÈranimittÈni. AÒÒato passatÊti yathÈ
apariÒÒÈtÈbhiniveso jano passati, tato aÒÒato passati. ApariÒÒÈtÈbhiniveso
hi jano sabbanimittÈnipi attato passati. PariÒÒÈtÈbhiniveso pana anattato
passati, no attatoti evaÑ imasmiÑ sutte anattalakkhaÓameva kathitaÑ.
______________________________________________________________
1. Panassassanti panaÔÔho assaÑ abhinaÔÔho (SÊ) 2. GÈhetuÑ (SÊ, SyÈ), gÈhatthaÑ (Ka)
8. SambahulabhikkhusuttavaÓÓanÈ
81. AÔÔhame idha noti ettha no-kÈro nipÈtamattameva. SesaÑ
uttÈnatthameva. KevalaÑ idha dukkhalakkhaÓaÑ kathitanti veditabbaÑ.
9. LokapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
82. Navame lujjatÊti palujjati bhijjati. Idha aniccalakkhaÓaÑ kathitaÑ.
10. PhaggunapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
83. Dasame chinnapapaÒceti taÓhÈpapaÒcassa chinnattÈ chinnapapaÒce.
ChinnavaÔumeti taÓhÈvaÔumasseva chinnattÈ chinnavaÔume. KiÑ PucchÈmÊti
pucchati? Atikkantabuddhehi pariharitÈni1 cakkhusotÈdÊni pucchÈmÊti
pucchati. Atha vÈ sace magge bhÈvitepi anÈgate cakkhusotÈdivaÔÔaÑ
vaÉÉheyya, taÑ pucchÈmÊti pucchatÊti.
GilÈnavaggo tatiyo.
_____
(9) 4. Channavagga
1. PalokadhammasuttavaÓÓanÈ
84. Channavaggassa paÔhame palokadhammanti bhijjanakasabhÈvaÑ.
Evamettha aniccalakkhaÓameva kathitaÑ.
2. SuÒÒatalokasuttavaÓÓanÈ
85. Dutiye attaniyenÈti attano santakena parikkhÈrena. Evamettha
anattalakkhaÓameva kathitaÑ.
3. SaÑkhittadhammasuttavaÓÓanÈ
86. TatiyaÑ Khandhiyavagge ŒnandovÈde2 vuttanayeneva veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. ParivÈritÈni (SyÈ) 2. SaÑ 2. 86 piÔÔhe ŒnandasuttavaÓÓanÈyaÑ.
18 SaÑyuttanikÈya
4. ChannasuttavaÓÓanÈ
87. Catutthe Channoti evaÑnÈmako thero, na abhinikkhamanaÑ
nikkhantathero. PaÔisallÈnÈti phalasamÈpattito. GilÈnapucchakÈti
gilÈnupaÔÔhÈkÈ. GilÈnupaÔÔhÈnaÑ nÈma BuddhapasatthaÑ BuddhavaÓÓitaÑ,
tasmÈ evamÈha. SÊsaveÔhaÑ dadeyyÈti sÊse veÔhanaÑ sÊsaveÔhaÑ, taÒca
dadeyya. Satthanti jÊvitahÈrakasatthaÑ. NÈvaka~khÈmÊti na icchÈmi.
PariciÓÓoti paricarito. ManÈpenÈti manavaÉÉhanakena kÈyakammÈdinÈ.
Ettha ca satta sekhÈ paricaranti nÈma, arahÈ paricÈrÊ1 nÈma, BhagavÈ
pariciÓÓo nÈma.
EtaÑ hi Èvuso sÈvakassa patir|panti Èvuso sÈvakassa nÈma etaÑ
anucchavikaÑ. Anupavajjanti appavattikaÑ appaÔisandhikaÑ. PucchÈvuso
SÈriputta sutvÈ vedissÈmÈti ayaÑ sÈvakapavÈraÓÈ nÈma. EtaÑ mamÈti-ÈdÊni
taÓhÈmÈnadiÔÔhiggÈhavasena vuttÈni. NirodhaÑ disvÈti khayavayaÑ ÒatvÈ.
NetaÑ mama, nesohamasmi, na meso attÈti samanupassÈmÊti aniccaÑ
dukkhaÑ anattÈti samanupassÈmi. Ettakesu ÔhÈnesu Channatthero
SÈriputtattherena pucchitaÑ paÒhaÑ arahatte2 pakkhipitvÈ kathesi.
SÈriputtatthero pana tassa puthujjanabhÈvaÑ ÒatvÈpi taÑ “puthujjano”ti vÈ
“khÊÓÈsavo”ti vÈ avatvÈ tuÓhÊyeva ahosi. Cundatthero panassa
puthujjanabhÈvaÑ saÒÒÈpessÈmÊti cintetvÈ ovÈdaÑ adÈsi.
Tattha tasmÈti yasmÈ mÈraÓantikaÑ vedanaÑ adhivÈsetuÑ asakkonto
satthaÑ ÈharÈmÊti vadati, tasmÈ puthujjano ÈyasmÈ, tena idampi
manasikarohÊti dÊpeti. YasmÈ vÈ ChannaÑ ÈyatanÈnaÑ nirodhaÑ disvÈ
cakkhÈdÊni tiÓÓaÑ gÈhÈnaÑ vasena na samanupassÈmÊti vadasi, tasmÈ
idampi tassa Bhagavato sÈsanaÑ ÈyasmatÈ manasikÈtabbantipi
puthujjanabhÈvameva dÊpento vadati. Niccakappanti niccakÈlaÑ3.
NissitassÈti taÓhÈmÈnadiÔÔhÊhi nissitassa. Calitanti vipphanditaÑ hoti.
YathayidaÑ Èyasmato uppannaÑ vedanaÑ adhivÈsetuÑ asakkontassa “ahaÑ
vedayÈmi, mama vedanÈ”ti appahÊnaggÈhassa idÈni vipphanditaÑ hoti,
iminÈpi naÑ “puthujjanova tvan”ti vadati.
______________________________________________________________
1. Paricari (SÊ) 2. ArahattaÑ (SyÈ) 3. NiccakÈle (Ka)
PassaddhÊti kÈyacittapassaddhi, kilesapassaddhi nÈma hotÊti attho.

NatiyÈti taÓhÈnatiyÈ. AsatÊti bhavatthÈya ÈlayanikantipariyuÔÔhÈne asati.
Œgatigati na hotÊti paÔisandhivasena Ègati nÈma, cutivasena gamanaÑ nÈma
na hoti. Cut|papÈtoti cavanavasena cuti, upapajjanavasena upapÈto.
Nevidha na huraÑ na ubhayamantarenÈti na idhaloke na paraloke na
ubhayattha hoti. Esevanto dukkhassÈti vaÔÔadukkhakilesadukkhassa ayameva
anto ayaÑ paricchedo parivaÔumabhÈvo hoti. Ayameva hi ettha attho. Ye
pana “ubhayamantarenÈ”ti vacanaÑ gahetvÈ antarÈbhavaÑ icchanti, tesaÑ
vacanaÑ niratthakaÑ. AntarÈbhavassa hi bhÈvo abhidhamme
paÔikkhittoyeva. “AntarenÈ”ti vacanaÑ pana vikappantaradÊpanaÑ. TasmÈ
ayamettha attho–neva idha na huraÑ, aparo vikappo na ubhayanti.
SatthaÑ ÈharesÊti jÊvitahÈrakasatthaÑ Èhari, ÈharitvÈ kaÓÔhanÈÄaÑ
chindi. Athassa tasmiÑ khaÓe maraÓabhayaÑ okkami, gatinimittaÑ
upaÔÔhÈsi. So attano puthujjanabhÈvaÑ ÒatvÈ saÑviggacitto vipassanaÑ
paÔÔhapetvÈ sa~khÈre pariggaÓhanto arahattaÑ patvÈ samasÊsÊ hutvÈ
parinibbuto. SammukhÈyeva anupavajjatÈ byÈkatÈti kiÒcÈpi idaÑ therassa
puthujjanakÈle byÈkaraÓaÑ hoti, etena pana byÈkaraÓena anantarÈyamassa1
parinibbÈnaÑ ahosi, tasmÈ BhagavÈ tadevabyÈkaraÓaÑ gahetvÈ kathesi.
UpavajjakulÈnÊti upasa~kamitabbakulÈni. IminÈ thero “bhante evaÑ
upaÔÔhÈkesu ca upaÔÔhÈyikÈsu ca vijjamÈnÈsu so bhikkhu tumhÈkaÑ sÈsane
parinibbÈyissatÊ”ti pubbabhÈgapaÔipattiyaÑ kulasaÑsaggadosaÑ dassento
pucchati. Athassa BhagavÈ kulesu saÑsaggÈbhÈvaÑ dÊpento honti hete
SÈriputtÈti-ÈdimÈha. ImasmiÑ kira ÔhÈne therassa kulesu asaÑsaÔÔhabhÈvo
pÈkaÔo ahosi. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.
5-6. PuÓÓasuttÈdivaÓÓanÈ
88-89. PaÒcame taÒceti taÑ cakkhuÒceva r|paÒca. NandisamudayÈ
dukkhasamudayoti taÓhÈya samodhÈnena paÒcakkhandhadukkhassa
samodhÈnaÑ hoti.
______________________________________________________________
1. AnantarÈyevassa (SÊ)
20 SaÑyuttanikÈya
Iti chasu dvÈresu “nandisamudayÈ dukkhasamudayo”ti iminÈ dvinnaÑ

saccÈnaÑ vasena vaÔÔaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ dassesi. Dutiyanaye nirodho
maggoti dvinnaÑ saccÈnaÑ vasena vivaÔÔaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ dassesi.
IminÈ tvaÑ PuÓÓÈti pÈÔiyekko1 anusandhi. EvaÑ tÈva vaÔÔavivaÔÔavasena
desanaÑ arahatte pakkhipitvÈ idÈni PuÓÓattheraÑ sattasu ÔhÈnesu sÊhanÈdaÑ
nadÈpetuÑ iminÈ tvanti-ÈdimÈha.
CaÓÉÈti duÔÔhÈ kibbisÈ. PharusÈti kakkhaÄÈ. AkkosissantÊti dasahi
akkosavatth|hi akkosissanti. ParibhÈsissantÊti “kiÑ samaÓo nÈma tvaÑ,
idaÒcidaÒca te karissÈmÈ”ti tajjessanti. EvametthÈti evaÑ mayhaÑ ettha
bhavissati. DaÓÉenÈti catuhatthadaÓÉena vÈ khadiradaÓÉena vÈ
ghaÔikamuggarena vÈ2. SatthenÈti ekatodhÈrÈdinÈ satthena. SatthahÈrakaÑ
pariyesantÊti jÊvitahÈrakasatthaÑ pariyesanti. IdaÑ thero
tatiyapÈrÈjikavatthusmiÑ asubhakathaÑ sutvÈ attabhÈvena jigucchantÈnaÑ
bhikkh|naÑ satthahÈrakapariyesanaÑ sandhÈyÈha. Dam|pasamenÈti ettha
damoti indriyasaÑvarÈdÊnaÑ etaÑ nÈmaÑ.
“Saccena danto damasÈ upeto,
Vedantag| vusitabrahmacariyo”ti3–
ettha hi indriyasaÑvaro damoti vutto. “Yadi saccÈ damÈ cÈgÈ, khantyÈ
bhiyyodha vijjatÊ”ti4 ettha paÒÒÈ damoti vuttÈ. “DÈnena damena saÑyamena
saccavajjenÈ”ti5 ettha uposathakammaÑ damoti vuttaÑ. ImasmiÑ pana sutte
khanti damoti veditabbÈ. Upasamoti tasseva vevacanaÑ.
Atha kho ÈyasmÈ PuÓÓoti ko panesa PuÓÓo, kasmÈ ca panettha
gantukÈmo ahosÊti? SunÈparantavÈsiko eva esa, SÈvatthiyaÑ pana
asappÈyavihÈraÑ sallakkhetvÈ tattha gantukÈmo ahosi.
______________________________________________________________
1. Eko (SÊ, SyÈ)
2. DaÓÉenÈti catuhatthadaÓÉena, khadiramuggarena vÈ (SÊ, SyÈ), daÓÉenÈti
catuhatthena daÓÉena vÈ ghaÔikamuggarena vÈ (Ma-®Ôha 4. 234 piÔÔhe)
3. SaÑ 1. 170; Khu 1. 347 piÔÔhesu. 4. Khu 1. 307; SaÑ 1. 217 piÔÔhesu.
5. DÊ 1. 49; Ma 2. 184 piÔÔhesu.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–SunÈparantaraÔÔhe kira ekasmiÑ vÈÓijagÈme

ete dve bhÈtaro. Tesu kadÈci jeÔÔho paÒca sakaÔasatÈni gahetvÈ janapadaÑ
gantvÈ bhaÓÉaÑ Èharati, kadÈci kaniÔÔho. ImasmiÑ pana samaye kaniÔÔhÈ
ghare ÔhapetvÈ jeÔÔhabhÈtiko paÒca sakaÔasatÈni gahetvÈ janapadacÈrikaÑ
caranto anupubbena SÈvatthiÑ patvÈ Jetavanassa nÈtid|re sakaÔasatthaÑ
nivesetvÈ bhuttapÈtarÈso parijanaparivuto phÈsukaÔÔhÈne nisÊdi.
Tena ca samayena SÈvatthivÈsino bhuttapÈtarÈsÈ uposatha~gÈni
adhiÔÔhÈya suddhuttarÈsa~gÈ gandhapupphÈdihatthÈ yena Buddho, yena
dhammo, yena saÑgho, tanninnÈ tappoÓÈ tappabbhÈrÈ hutvÈ
dakkhiÓadvÈrena nikkhamitvÈ JetavanaÑ gacchanti. So te disvÈ “kahaÑ ime
gacchantÊ”ti ekaÑ manussaÑ pucchi. KiÑ tvaÑ ayo na jÈnÈsi, loke
BuddhadhammasaÑgharatanÈni nÈma uppannÈni, icceso mahÈjano Satthu
santikaÑ dhammakathaÑ sotuÑ gacchatÊti. Tassa “Buddho”ti vacanaÑ
chavicammÈdÊni chinditvÈ aÔÔhimiÒjaÑ Èhacca aÔÔhÈsi, so attano
parijanaparivuto tÈya parisÈya saddhiÑ vihÈraÑ gantvÈ Satthu
madhurassarena dhammaÑ desentassa parisapariyante Ôhito dhammaÑ sutvÈ
pabbajjÈya cittaÑ uppÈdesi. Atha TathÈgatena kÈlaÑ viditvÈ parisÈya
uyyojitÈya SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ svÈtanÈya nimantetvÈ
dutiyadivase maÓÉapaÑ kÈretvÈ ÈsanÈni paÒÒÈpetvÈ Buddhappamukhassa
saÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ bhuttapÈtarÈso uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya
bhaÓÉÈgÈrikaÑ pakkosÈpetvÈ “ettakaÑ dhanaÑ vissajjitaÑ, ettakaÑ dhanaÑ
na vissajjitan”ti sabbaÑ ÈcikkhitvÈ “imaÑ sÈpateyyaÑ mayhaÑ kaniÔÔhassa
dehÊ”ti sabbaÑ niyyÈtetvÈ Satthu santike pabbajitvÈ kammaÔÔhÈnaparÈyaÓo
ahosi.
Athassa kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontassa kammaÔÔhÈnaÑ na upaÔÔhÈti.
Tato cintesi “ayaÑ janapado mayhaÑ asappÈyo, yann|nÈhaÑ Satthu santike
kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ sakaraÔÔhameva gaccheyyan”ti. Atha
pubbaÓhasamaye piÓÉÈya caritvÈ sÈyanhe paÔisallÈnÈ vuÔÔhahitvÈ
BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathÈpetvÈ satta sÊhanÈde
naditvÈ pakkÈmi. Tena vuttaÑ “atha kho ÈyasmÈ PuÓÓo -pa- viharatÊ”ti.
22 SaÑyuttanikÈya
Kattha panÈyaÑ vihÈsÊti? Cat|su ÔhÈnesu vihÈsi. SunÈparantaraÔÔhaÑ

tÈva pavisitvÈ ca AbbuhatthapabbataÑ nÈma patvÈ1 vÈÓijagÈmaÑ piÓÉÈya
pÈvisi. Atha naÑ kaniÔÔhabhÈtÈ saÒjÈnitvÈ bhikkhaÑ datvÈ “bhante aÒÒattha
agantvÈ idheva vasathÈ”ti paÔiÒÒaÑ kÈretvÈ tattheva vasÈpesi.
Tato SamuddagirivihÈraÑ nÈma agamÈsi. Tattha ayakantapÈsÈÓehi
paricchinditvÈ kataca~kamo atthi, koci taÑ ca~kamituÑ samattho nÈma
natthi. Tattha samuddavÊciyo ÈgantvÈ ayakantapÈsÈÓesu paharitvÈ
mahÈsaddaÑ karonti. Thero “kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontÈnaÑ
phÈsuvihÈro hot|”ti samuddaÑ nissaddaÑ katvÈ adhiÔÔhÈsi.
Tato MÈtulagiriÑ nÈma agamÈsi. Tatthapi sakuÓasaÑgho ussanno
rattiÒca divÈ ca saddo ekÈbaddhova ahosi. Thero “idaÑ ÔhÈnaÑ na
phÈsukan”ti tato MakulakÈrÈmavihÈraÑ2 nÈma gato. So vÈÓijagÈmassa
nÈtid|ro naccÈsanno gamanÈgamanasampanno vivitto appasaddo, thero
“imaÑ ÔhÈnaÑ phÈsukan”ti tattha rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaca~kamanÈdÊni
kÈretvÈ vassaÑ upagacchi. EvaÑ cat|su ÔhÈnesu vihÈsi.
AthekadivasaÑ tasmiÑyeva antovasse paÒca vÈÓijasatÈni
“parasamuddaÑ gacchÈmÈ”ti nÈvÈya bhaÓÉaÑ pakkhipiÑsu.
NÈvÈrohanadivase therassa kaniÔÔhabhÈtÈ theraÑ bhojetvÈ therassa santike
sikkhÈpadÈni gahetvÈ vanditvÈ “bhante samuddo nÈma asaddheyyo
anekantarÈyo, amhe ÈvajjeyyÈthÈ”ti vatvÈ nÈvaÑ Èruhi. NÈvÈ uttamajavena
gacchamÈnÈ aÒÒataraÑ dÊpakaÑ pÈpuÓi. ManussÈ “pÈtarÈsaÑ karissÈmÈ”ti
dÊpake uttiÓÓÈ. TasmiÑ pana dÊpake aÒÒaÑ kiÒci natthi, candanavanameva
ahosi.
Atheko vÈsiyÈ rukkhaÑ ÈkoÔetvÈ lohitacandanabhÈvaÑ ÒatvÈ Èha “bho
mayaÑ lÈbhatthÈya parasamuddaÑ gacchÈma, ito ca uttari lÈbho nÈma
natthi, catura~gulamattÈ ghaÔikÈ satasahassaÑ agghati, hÈretabbayuttakaÑ
bhaÓÉaÑ hÈretvÈ candanassa p|ressÈmÈ”ti te tathÈ
______________________________________________________________
1. Ambuhatthapabbate nÈma pavisitvÈ (SyÈ), abbhahatthapabbataÑ nÈma patvÈ (SÊ),
ajjuhatthapabbate nÈma pavisitvÈ (Ma-®Ôha 4. 235 piÔÔhe.)
2. Ma~kulakÈrÈmavihÈraÑ (SÊ), samakulakÈrÈmavihÈraÑ (SyÈ)
kariÑsu. Candanavane adhivatthÈ amanussÈ kujjhitvÈ “imehi amhÈkaÑ

candanavanaÑ nÈsitaÑ, ghÈtessÈma ne”ti cintetvÈ “idheva ghÈtitesu sabbaÑ
ekakuÓapaÑ bhavissati, samuddamajjhe nesaÑ nÈvaÑ osÊdessÈmÈ”ti
ÈhaÑsu. Atha nesaÑ nÈvaÑ Èruyha muhuttaÑ gatakÈleyeva uppÈtikaÑ1
uÔÔhapetvÈ sayampi te amanussÈ bhayÈnakÈni r|pÈni dassayiÑsu. BhÊtÈ
manussÈ attano attano devatÈnaÑ namassanti. Therassa kaniÔÔho
C|ÄapuÓÓakuÔumbiko “mayhaÑ bhÈtÈ avassayo hot|”ti therassa
namassamÈno2 aÔÔhÈsi.
Theropi kira tasmiÑyeva khaÓe ÈvajjetvÈ tesaÑ byasanuppattiÑ ÒatvÈ
vehÈsaÑ uppatitvÈ abhimukho aÔÔhÈsi. AmanussÈ theraÑ disvÈva “ayyo
PuÓÓatthero etÊ”ti apakkamiÑsu, uppÈtikaÑ sannisÊdi. Thero “mÈ
bhÈyathÈ”ti te assÈsetvÈ “kahaÑ gantukÈmatthÈ”ti pucchi. Bhante amhÈkaÑ
sakaÔÔhÈnameva gacchÈmÈti. Thero nÈva~gaÓe3 akkamitvÈ “etesaÑ
icchitaÔÔhÈnaÑ gacchat|”ti adhiÔÔhÈsi. VÈÓijÈ sakaÔÔhÈnaÑ gantvÈ taÑ
pavattiÑ puttadÈrassa ÈrocetvÈ “etha theraÑ saraÓaÑ gacchÈmÈ”ti
paÒcasatÈpi attano paÒcahi mÈtugÈmasatehi saddhiÑ tÊsu saraÓesu patiÔÔhÈya
upÈsakattaÑ paÔivedesuÑ. Tato nÈvÈya bhaÓÉaÑ otÈretvÈ therassa ekaÑ
koÔÔhÈsaÑ katvÈ “ayaÑ bhante tumhÈkaÑ koÔÔhÈso”ti ÈhaÑsu. Thero
mayhaÑ visuÑ koÔÔhÈsakiccaÑ natthi. SatthÈ pana tumhehi diÔÔhapubboti.
Na diÔÔhapubbo bhanteti. Tena hi iminÈ Satthu maÓÉalamÈÄaÑ karotha,
evaÑ SatthÈraÑ passissathÈti. Te sÈdhu bhanteti. Tena ca koÔÔhÈsena attano
ca koÔÔhÈsehi maÓÉalamÈÄaÑ kÈtuÑ ÈrabhiÑsu.
SatthÈpi kira taÑ ÈraddhakÈlato paÔÔhÈya paribhogaÑ akÈsi.
ŒrakkhamanussÈ rattiÑ obhÈsaÑ disvÈ “mahesakkhÈ devatÈ atthÊ”ti saÒÒaÑ
kariÑsu. UpÈsakÈ maÓÉalamÈÄaÒca bhikkhusaÑghassa ca senÈsanÈni
niÔÔhÈpetva dÈnasambhÈraÑ sajjetvÈ “kataÑ bhante amhehi attano kiccaÑ,
SatthÈraÑ pakkosathÈ”ti therassa ÈrocesuÑ. Thero sÈyanhasamaye iddhiyÈ
SÈvatthiÑ gantvÈ “bhante vÈÓijagÈmavÈsino tumhe
______________________________________________________________
1. UppÈdikaÑ (®ÊkÈ) 2. Therassa nÈmaÑ saramÈno (SÊ, Ka)
3. NÈvaÑ phaÓe (SÊ, SyÈ), nÈvaÑ phale (Ma-®Ôha 4. 237 piÔÔhe)
24 SaÑyuttanikÈya
daÔÔhukÈmÈ, tesaÑ anukampaÑ karothÈ”ti BhagavantaÑ yÈci. BhagavÈ

adhivÈsesi. Thero sakaÔÔhÈnameva paccÈgato.
BhagavÈpi ŒnandattheraÑ Èmantesi “Œnanda sve SunÈparante
vÈÓijagÈme piÓÉÈya carissÈma, tvaÑ ek|napaÒcasatÈnaÑ bhikkh|naÑ
salÈkaÑ dehÊ”ti. Thero “sÈdhu bhante”ti bhikkhusaÑghassa tamatthaÑ
ÈrocetvÈ “ÈkÈsacÈrÊ bhikkh|1 salÈkaÑ gaÓhant|”ti Èha. TaÑdivasaÑ
KuÓÉadhÈnatthero2 paÔhamaÑ salÈkaÑ aggahesi. VÈÓijagÈmavÈsinopi “sve
kira SatthÈ ÈgamissatÊ”ti gÈmamajjhe maÓÉapaÑ katvÈ dÈnaggaÑ
sajjayiÑsu. BhagavÈ pÈtova sarÊrapaÔijagganaÑ katvÈ gandhakuÔiÑ pavisitvÈ
phalasamÈpattiÑ appetvÈ nisÊdi. Sakkassa PaÓÉukambalasilÈsanaÑ uÓhaÑ
ahosi. So “kiÑ idan”ti ÈvajjetvÈ Satthu SunÈparantagamanaÑ disvÈ
VissakammaÑ3 Èmantesi “tÈta ajja BhagavÈ tiÑsamattÈni4 yojanasatÈni
piÓÉacÈraÑ gamissati, paÒca k|ÔÈgÈrasatÈni mÈpetvÈ
JetavanadvÈrakoÔÔhakamatthake gamanasajjÈni katvÈ ÔhapehÊ”ti. So tathÈ
akÈsi. Bhagavato k|ÔÈgÈraÑ catumukhaÑ ahosi, dvinnaÑ aggasÈvakÈnaÑ
dvimukhÈni, sesÈni ekamukhÈni, SatthÈ GandhakuÔito nikkhamitvÈ
paÔipÈÔiyÈ Ôhapitak|ÔÈgÈresu dhurak|ÔÈgÈraÑ5 pÈvisi6. Dve aggasÈvake ÈdiÑ
katvÈ ek|napaÒcabhikkhusatÈnipi k|ÔÈgÈragatÈni ahesuÑ, ekaÑ tucchaÑ
k|ÔÈgÈraÑ ahosi, paÒcapi k|ÔÈgÈrasatÈni ÈkÈse uppatiÑsu.
SatthÈ SaccabandhapabbataÑ nÈma patvÈ k|ÔÈgÈraÑ ÈkÈse Ôhapesi.
TasmiÑ pabbate Saccabandho nÈma micchÈdiÔÔhikatÈpaso mahÈjanaÑ
micchÈdiÔÔhiÑ uggaÓhÈpento lÈbhaggayasaggappatto hutvÈ vasati,
abbhantare cassa antocÈÔiyaÑ padÊpo viya arahattaphalassa upanissayo
jalati. TaÑ disvÈ “dhammamassa kathessÈmÊ”ti gantvÈ dhammaÑ desesi.
TÈpaso desanÈpariyosÈne arahattaÑ pÈpuÓi. Maggenevassa abhiÒÒÈ ÈgatÈ,
so ehibhikkhu hutvÈ iddhimayapattacÊvaradharo tucchak|ÔÈgÈraÑ pÈvisi.
______________________________________________________________
1. JanapadacÈrikabhikkh| (Ka) 2. KoÓÉadhÈnatthero (Ka)
3. VissukammaÑ (SyÈ), VisukammaÑ (Ka) 4. TimattÈni (Ma-®Ôha 4. 238 piÔÔhe)
5. DhuraÑ k|ÔÈgÈraÑ (SÊ, SyÈ), varak|ÔÈgÈraÑ (Ka)
6. PavisitvÈ nisÊdi (SÊ)
BhagavÈ k|ÔÈgÈragatehi paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ vÈÓijagÈmaÑ

gantvÈ k|ÔÈgÈrÈni adissamÈnakÈni katvÈ vÈÓijagÈmaÑ pÈvisi. VÈÓijÈ
Buddhappamukhassa saÑghassa mahÈdÈnaÑ datvÈ SatthÈraÑ
makulakÈrÈmaÑ1 nayiÑsu. SatthÈ maÓÉalamÈÄaÑ pÈvisi. MahÈjano yÈva
SatthÈ bhattadarathaÑ paÔippassambheti, tÈva pÈtarÈsaÑ katvÈ
uposatha~gÈni samÈdÈya bahuÑ gandhaÒca pupphaÒca ÈdÈya
dhammassavanatthÈya ÈrÈmaÑ paccÈgamÈsi. SatthÈ dhammaÑ desesi.
MahÈjanassa bandhanamokkho jÈto, mahantaÑ BuddhakolÈhalaÑ ahosi.
SatthÈ mahÈjanassa sa~gahatthÈya sattÈhaÑ tattheva vasi, aruÓaÑ pana
mahÈgandhakuÔiyaÑyeva uÔÔhapesi. SattÈhampi dhammadesanÈpariyosÈne
caturÈsÊtiyÈ pÈÓasahassÈnaÑ dhammÈbhisamayo ahosi. Tattha sattÈhaÑ
vasitvÈ vÈÓijagÈme piÓÉÈya caritvÈ “tvaÑ idheva vasÈhÊ”ti PuÓÓattheraÑ
nivattetvÈ antare NammadÈnadÊ nÈma atthi, tassÈ tÊraÑ agamÈsi.
NammadÈ2nÈgarÈjÈ Satthu paccuggamanaÑ katvÈ nÈgabhavanaÑ pavesetvÈ
tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ sakkÈraÑ akÈsi. SatthÈ tassa dhammaÑ kathetvÈ
nÈgabhavanÈ nikkhami. So “mayhaÑ bhante paricaritabbaÑ dethÈ”ti yÈci.
BhagavÈ NammadÈnadÊtÊre padacetiyaÑ dassesi. TaÑ vÊcÊsu ÈgatÈsu
pidhÊyati, gatÈsu vivarÊyati. MahÈsakkÈrapattaÑ ahosi. SatthÈ tato
nikkhamitvÈ saccabandhapabbataÑ gantvÈ saccabandhaÑ Èha “tayÈ
mahÈjano apÈyamagge otÈrito, tvaÑ idheva vasitvÈ etesaÑ laddhiÑ
vissajjÈpetvÈ nibbÈnamagge patiÔÔhÈpehÊ”ti. Sopi paricaritabbaÑ yÈci. SatthÈ
ghanapiÔÔhipÈsÈÓe allamattikapiÓÉamhi laÒchanaÑ viya padacetiyaÑ dassesi.
Tato Jetavanameva gato. EtamatthaÑ sandhÈya teneva antaravassenÈti-Èdi
vuttaÑ.
ParinibbÈyÊti anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi. MahÈjano
therassa satta divasÈni sarÊrap|jaÑ katvÈ bah|ni gandhakaÔÔhÈni
samodhÈnetvÈ sarÊraÑ jhÈpetvÈ dhÈtuyo ÈdÈya cetiyaÑ akÈsi. SambahulÈ
bhikkh|ti therassa ÈÄÈhanaÔÔhÈne Ôhitabhikkh|3. SesaÑ sabbattha
uttÈnameva. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.
______________________________________________________________
1. K|ÔÈgÈraÑ (SyÈ) 2. Nammado nÈma (SÊ), NammadÈ nÈma (SyÈ)
3. ŒsannaÔÔhÈne ÔhitÈ bhikkh| (SÊ, SyÈ)
26 SaÑyuttanikÈya
7-8. PaÔhama-ejÈsuttÈdivaÓÓanÈ
90-91. Sattame ejÈti taÓhÈ. SÈ hi calanaÔÔhena ejÈti vuccati. SÈva
ÈbÈdhanaÔÔhena rogo, anto dussanaÔÔhena gaÓÉo, nikantanaÔÔhena sallaÑ.
TasmÈti yasmÈ ejÈ rogo ceva gaÓÉo ca sallaÒca, tasmÈ. CakkhuÑ na
maÒÒeyyÈti-Èdi vuttanayameva, idhÈpi sabbaÑ heÔÔhÈ gahitameva
saÑkaÉÉhitvÈ dassitaÑ. AÔÔhamaÑ vuttanayameva.
9-10. PaÔhamadvayasuttÈdivaÓÓanÈ
92-93. Navame dvanti dve dve koÔÔhÈse. Dasame itthetaÑ dvayanti
evametaÑ dvayaÑ. CalaÒceva byathaÒcÈti attano sabhÈvena asaÓÔhahanato1
calati ceva byathati ca. Yopi hetu yopi paccayoti cakkhuviÒÒÈÓassa
vatthÈrammaÓaÑ hetu ceva paccayo ca. Kuto niccaÑ bhavissatÊti kena
kÈraÓena niccaÑ bhavissati. YathÈ pana dÈsassa dÈsiyÈ kucchismiÑ jÈto
putto parova dÈso hoti, evaÑ aniccameva hotÊti attho. Sa~gatÊti sahagati2.
SannipÈtoti ekato sannipatanaÑ. SamavÈyoti ekato samÈgamo. AyaÑ
vuccati cakkhusamphassoti iminÈ sa~gatisannipÈtasamavÈyasa~khÈtena
paccayena uppannattÈ paccayanÈmeneva sa~gati sannipÈto samavÈyoti ayaÑ
vuccati cakkhusamphasso.
Sopi het|ti phassassa vatthu ÈrammaÓaÑ sahajÈtÈ tayo khandhÈti ayaÑ
hetu. PhuÔÔhoti upayogatthe paccattaÑ, phassena phuÔÔhameva gocaraÑ
vedanÈ vedeti, cetanÈ ceteti, saÒÒÈ saÒjÈnÈtÊti attho. PhuÔÔhoti vÈ
phassasama~gÊpuggalo, phassena phuÔÔhÈrammaÓameva vedanÈdÊhi vedeti
ceteti saÒjÈnÈtÊtipi vuttaÑ hoti. Iti imasmiÑ sutte samatiÑsakkhandhÈ
kathitÈ honti, kathaÑ? CakkhudvÈre tÈva vatthu ceva3 ÈrammaÓaÒca
r|pakkhandho, phuÔÔho vedetÊti vedanÈkkhandho, cetetÊti sa~khÈrakkhandho,
saÒjÈnÈtÊti saÒÒÈkkhandho, vijÈnÈtÊti viÒÒÈÓakkhandhoti. SesadvÈresupi
eseva nayo. ManodvÈrepi hi vatthur|paÑ ekentato r|pakkhandho, r|pe pana
ÈrammaÓe sati ÈrammaÓampi r|pakkhandhoti cha paÒcakÈtiÑsa honti.
Sa~khepena panete chasupi dvÈresu
______________________________________________________________
1. AsaÑvahanato (SÊ, SyÈ) 2. SamÈgati (SÊ, SyÈ) 3. CakkhuÒceva (Ka)
paÒceva khandhÈti sapaccaye paÒcakkhandhe aniccÈti vitthÈretvÈ

vuccamÈne bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena idaÑ suttaÑ desitanti.
Channavaggo catuttho.
_____
(10) 5. SaÄavagga
1. Adanta-aguttasuttavaÓÓanÈ
94. SaÄavaggassa paÔhame adantÈti adamitÈ. AguttÈti agopitÈ.
ArakkhitÈti na rakkhitÈ. AsaÑvutÈti apihitÈ. DukkhÈdhivÈhÈ hontÊti
nerayikÈdibhedaÑ adhikadukkhaÑ ÈvahanakÈ honti. SukhÈdhivÈhÈ hontÊti
jhÈnamaggaphalapabhedaÑ adhikasukhaÑ ÈvahanakÈ honti. AdhivahÈtipi
pÈÔho, esevattho.
SaÄevÈti cha eva. AsaÑvuto yattha dukkhaÑ nigacchatÊti yesu
Èyatanesu saÑvaravirahito dukkhaÑ pÈpuÓÈti. TesaÒca ye saÑvaraÓaÑ
avedisunti ye tesaÑ ÈyatanÈnaÑ saÑvaraÑ vindiÑsu paÔilabhiÑsu.
ViharantÈnavassutÈti viharanti anavassutÈ atintÈ.
AsÈditaÒca sÈdunti assÈdavantaÒca madhuraÒca. PhassadvayaÑ
sukhadukkhe upekkheti sukhaphassaÒca dukkhaphassaÒcÈti idaÑ
phassadvayaÑ upekkhe, upekkhÈmevettha uppÈdeyyÈti attho. PhassadvayaÑ
sukhadukkhaÑ upekkhoti vÈ pÈÔho, phassahetukaÑ sukhadukkhaÑ upekkho,
sukhe anurodhaÑ dukkhe ca virodhaÑ anuppÈdento upekkhako
bhaveyyÈtipi attho. AnÈnuruddho aviruddha kenacÊti kenaci saddhiÑ neva
anuruddho na viruddho bhaveyya.
PapaÒcasaÒÒÈti kilesasaÒÒÈya papaÒcasaÒÒÈ nÈma hutvÈ. ItarÊtarÈ narÈti
lÈmakasattÈ1. PapaÒcayantÈ upayantÊti papaÒcayamÈnÈ vaÔÔaÑ upagacchanti.
SaÒÒinoti sasaÒÒÈ sattÈ. ManomayaÑ gehasitaÒca sabbanti sabbameva
paÒcakÈmaguÓagehanissitaÑ manomayaÑ vitakkaÑ. PanujjÈti panuditvÈ
nÊharitvÈ. NekkhammasitaÑ irÊyatÊti dabbajÈtiko bhikkhu nekkhammasitaÑ
iriyena irÊyati2.
______________________________________________________________
1. LÈmakalÈmakÈ sattÈ (SÊ) 2. NekkhammasitaÑ irÊyati (SÊ, SyÈ)
28 SaÑyuttanikÈya
Chassu yadÈ subhÈvitoti chasu ÈrammaÓesu yadÈ suÔÔhu bhÈvito.

PhuÔÔhassa cittaÑ na vikampate kvacÊti sukhaphassena vÈ dukkhaphassena
vÈ phuÔÔhassa kismiÒci cittaÑ na kampati na vedhati. Bhavattha1
jÈtimaraÓassa pÈragÈti jÈtimaraÓÈnaÑ pÈraÑ nibbÈnaÑ gamakÈ hotha.
2. MÈlukyaputtasuttavaÓÓanÈ
95. Dutiye MÈlukyaputtoti MÈlukyabrÈhmaÓiyÈ putto. EtthÈti etasmiÑ
tava ovÈdÈyÈcane. IminÈ theraÑ apasÈdetipi ussÈdetipi. KathaÑ? AyaÑ kira
daharakÈle r|pÈdÊsu pamajjitvÈ pacchÈ mahallakakÈle araÒÒavÈsaÑ
patthento kammaÔÔhÈnaÑ yÈcati. Atha BhagavÈ “ettha dahare kiÑ
vakkhÈma, MÈlukyaputto viya tumhepi taruÓakÈle2 pamajjitvÈ
mahallakakÈle araÒÒaÑ pavisitvÈ samaÓadhammaÑ kareyyÈthÈ”ti iminÈ
adhippÈyena bhaÓanto theraÑ apasÈdeti nÈma.
YasmÈ pana thero mahallakakÈlepi araÒÒaÑ pavisitvÈ
samaÓadhammaÑ kÈtukÈmo, tasmÈ BhagavÈ “ettha dahare kiÑ vakkhÈma,
ayaÑ amhÈkaÑ MÈlukyaputto mahallakakÈlepi araÒÒaÑ pavisitvÈ
samaÓadhammaÑ kattukÈmo kammaÔÔhÈnaÑ yÈcati, tumhe nÈma
taruÓakÈlepi vÊriyaÑ na karothÈ”ti iminÈ adhippÈyena bhaÓanto theraÑ
ussÈdeti nÈma.
Yatra hi nÈmÈti yo nÈma. KiÒcÈpÈhanti kiÒcÈpi “ahaÑ mahallako”ti
ÒÈtaÑ, yadi ahaÑ mahallako, mahallako samÈnopi sakkhissÈmi
samaÓadhammaÑ kÈtuÑ, desetu me bhante BhagavÈti adhippÈyena
mahallakabhÈvaÑ anuggaÓhanto ovÈdaÒca pasaÑsanto evamÈha.
AdiÔÔhÈ adiÔÔhapubbÈti imasmiÑ attabhÈve adiÔÔhÈ atÊtepi adiÔÔhapubbÈ.
Na ca passasÊti etarahipi na passasi. Na ca te hoti passeyyanti evaÑ
samannÈhÈropi te yattha natthi, api nu te tattha chandÈdayo uppajjeyyunti
pucchati.
DiÔÔhe diÔÔhamattanti r|pÈyatane cakkhuviÒÒÈÓena diÔÔhe diÔÔhamattaÑ
bhavissati. CakkhuviÒÒÈÓaÑ hi r|pe r|pamattameva passati, na
niccÈdisabhÈvaÑ, iti sesaviÒÒÈÓehipi me ettha diÔÔhamattameva cittaÑ
bhavissatÊti attho. Atha
______________________________________________________________
1. Bhavatha (SÊ, SyÈ) 2. DaharakÈle (Ka)
vÈ diÔÔhe diÔÔhaÑ nÈma cakkhuviÒÒÈÓaÑ, r|pe r|pavijÈnananti attho. MattÈti

pamÈÓaÑ, diÔÔhaÑ mattÈ assÈti diÔÔhamattaÑ, cittaÑ,
cakkhuviÒÒÈÓamattameva me cittaÑ bhavissatÊti attho. IdaÑ vuttaÑ hoti–
yathÈ ÈpÈthagatar|pe cakkhuviÒÒÈÓaÑ na rajjati na dussati na muyhati,
evaÑ rÈgÈdivirahena cakkhuviÒÒÈÓamattameva javanaÑ bhavissati,
cakkhuviÒÒÈÓapamÈÓeneva javanaÑ ÔhapessÈmÊti. Atha vÈ diÔÔhaÑ nÈma
cakkhuviÒÒÈÓena diÔÔhar|paÑ, diÔÔhe diÔÔhamattaÑ nÈma tattheva uppannaÑ
sampaÔicchanasantÊraÓavoÔÔhabbanasa~khÈtaÑ cittattayaÑ. YathÈ taÑ na
rajjati na dussati na muyhati, evaÑ ÈpÈthagate r|pe teneva
sampaÔicchanÈdippamÈÓena javanaÑ uppÈdessÈmi, nÈhaÑ1 taÑ pamÈÓaÑ
atikkamitvÈ rajjanÈdivasena uppajjituÑ dassÈmÊti ayamettha attho. Eseva
nayo sutamutesu.
ViÒÒÈte viÒÒÈtamattanti ettha pana viÒÒÈtaÑ nÈma manodvÈrÈvajjanena
viÒÒÈtÈrammaÓaÑ, tasmiÑ viÒÒÈte viÒÒÈtamattanti ÈvajjanapamÈÓaÑ.
YathÈ Èvajjanena na rajjati na dussati na muyhati, evaÑ rajjanÈdivasena
uppajjituÑ adatvÈ ÈvajjanapamÈÓeneva cittaÑ ÔhapessÈmÊti ayamettha attho.
Yatoti yadÈ. Tatoti tadÈ. Na tenÈti tena rÈgena vÈ ratto, dosena vÈ
duÔÔho, mohena vÈ m|Äho na bhavissati. Tato tvaÑ MÈlukyaputta na tatthÈti
yadÈ tvaÑ tena rÈgena vÈ dosamohehi vÈ ratto vÈ duÔÔho vÈ m|Äho vÈ na
bhavissasi, tadÈ tvaÑ na tattha tasmiÑ diÔÔhe vÈ sutamutaviÒÒÈte vÈ
paÔibaddho allÊno patiÔÔhito nÈma bhavissasi. NevidhÈti-Èdi vuttatthameva.
Sati muÔÔhÈti sati naÔÔhÈ. TaÒca ajjhosÈti taÑ ÈrammaÓaÑ gilitvÈ.
AbhijjhÈ ca vihesÈ cÈti abhijjhÈya ca vihiÑsÈya ca. Atha vÈ “tassa
vaÉÉhantÊ”ti padenÈpi saddhiÑ yojetabbaÑ, abhijjhÈ ca vihesÈ cÈti imepi
dve dhammÈ tassa vaÉÉhantÊti attho.
Cittamass|pahaÒÒatÊti abhijjhÈvihesÈhi assa cittaÑ upahaÒÒati.
Œcinatoti Ècinantassa. ŒrÈ nibbÈna vuccatÊti evar|passa puggalassa
nibbÈnaÑ nÈma d|re pavuccati. GhatvÈti ghÈyitvÈ. BhotvÈti bhutvÈ
______________________________________________________________
1. NÈssa (SÊ, SyÈ)
30 SaÑyuttanikÈya
sÈyitvÈ lehitvÈ. PhussÈti phusitvÈ. PaÔissatoti paÔissatisa~khÈtÈya satiyÈ

yutto. Sevato cÈpi vedananti catumaggasampayuttaÑ
nibbattitalokuttaravedanaÑ sevantassa. KhÊyatÊti khayaÑ gacchati, kiÑ taÑ?
Dukkhampi kilesajÈtampi. AÒÒataroti asÊtiyÈ mahÈsÈvakÈnaÑ abbhantaro
eko. Iti imasmiÑ sutte gÈthÈhipi vaÔÔavivaÔÔameva kathitaÑ.
3. ParihÈnadhammasuttavaÓÓanÈ
96. Tatiye parihÈnadhammanti parihÈnasabhÈvaÑ. AbhibhÈyatanÈnÊti
abhibhavitÈni1 ÈyatanÈni. Sarasa~kappÈti ettha sarantÊti sarÈ, dhÈvantÊti
attho. SarÈ ca te sa~kappÈ ca sarasa~kappÈ. SaÑyojaniyÈti bandhaniyÈ
bandhanassa paccayabh|tÈ. TaÒce bhikkh|ti taÑ evaÑ uppannaÑ
kulesajÈtaÑ, taÑ vÈ ÈrammaÓaÑ. AdhivÈsetÊti citte ÈropetvÈ vÈseti.
NappajahatÊti chandarÈgappahÈnena na pajahati. EvaÑ sabbapadehi
yojetabbaÑ. AbhibhÈyatanaÑ hetaÑ vuttaÑ BhagavatÈti etaÑ Buddhena
BhagavatÈ abhibhavitaÑ Èyatananti kathitaÑ. Idha dhammaÑ pucchitvÈ
vibhajantena puggalena dhammo dassito.
4. PamÈdavihÈrÊsuttavaÓÓanÈ
97. Catutthe asaÑvutassÈti apihitassa na pidahitvÈ saÒchÈditvÈ2
Ôhapitassa. ByÈsiÒcatÊti vi-ÈsiÒcati3, kilesatintaÑ hutvÈ vattati. PÈmojjanti
dubbalapÊti. PÊtÊti balavapÊti. PassaddhÊti darathapassaddhi. DhammÈ na
pÈtubhavantÊti samathavipassanÈdhammÈ na uppajjanti. ImasmiÑ sutte
puggalaÑ pucchitvÈ vibhajantena dhammena puggalo dassito.
5. SaÑvarasuttavaÓÓanÈ
98. PaÒcame kathaÒca bhikkhave asaÑvaroti idaÑ maggakusalassa
vÈmaÑ muÒcitvÈ dakkhiÓaÑ gaÓheyyÈsÊti paÔhamaÑ
pahÈtabbamaggakkhÈnaÑ viya uddesakkamena avatvÈ desanÈkusalatÈya
paÔhamaÑ pahÈtabbadhammakkhÈnavasena vuttanti veditabbaÑ. Idha
dhammaÑ pucchitvÈ dhammova vibhatto.
______________________________________________________________
1. AbhibhÈvitÈni (SÊ, SyÈ) 2. SaÑvaritvÈ (SÊ, SyÈ)
3. ByÈsiccatÊti viyÈsiccati (SÊ, SyÈ)
6. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ
99. ChaÔÔhe samÈdhinti cittekaggataÑ. IdaÑ hi suttaÑ cittekaggatÈya
parihÈyamÈne disvÈ “imesaÑ cittekaggataÑ labhantÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
phÈtiÑ gamissatÊ”ti ÒatvÈ kathitaÑ.
7. PaÔisallÈnasuttavaÓÓanÈ
100. Sattame paÔisallÈnanti kÈyavivekaÑ. IdaÑ hi suttaÑ kÈyavivekena
parihÈyamÈne disvÈ “imesaÑ kÈyavivekaÑ labhantÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
phÈtiÑ gamissatÊ”ti ÒatvÈ kathitaÑ.
8-9. PaÔhamanatumhÈkasuttÈdivaÓÓanÈ
101-102. AÔÔhamaÑ upamÈya parivÈretvÈ kathite bujjhanakÈnaÑ,
navamaÑ suddhikavaseneva bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayavasena vuttaÑ. Attho
pana ubhayatthÈpi khandhiyavagge vuttanayeneva veditabbo.
10. UdakasuttavaÓÓanÈ
103. Dasame udako sudanti ettha sudanti nipÈtamattaÑ. Udakoti tassa
nÈmaÑ. IdaÑ jÈtu vedag|ti ettha idanti nipÈtamattaÑ. Atha vÈ idaÑ mama
vacanaÑ suÓÈthÈti dÊpento evamÈha. JÈtu vedag|ti ahaÑ ekaÑseneva
vedag|, vedasa~khÈtena ÒÈÓena neyyesu gato, vedaÑ vÈ gato adhigato,
paÓÉitohamasmÊti attho. SabbajÊti ekaÑsena sabbavaÔÔaÑ jinitvÈ
abhibhavitvÈ ÔhitosmÊti vadati. ApalikhataÑ gaÓÉam|lanti apalikhataÑ
dukkham|laÑ. PalikhaÓinti palikhataÑ mayÈ, khanitvÈ ÔhitosmÊti dÊpeti.
MÈtÈpettikasambhavassÈti mÈtito ca pitito ca nibbattena mÈtÈpettikena
sukkasoÓitena sambh|tassa. OdanakummÈs|pacayassÈti odanena ceva
kummÈsena ca upacitassa vaÉÉhitassa.
AniccucchÈdanaparimaddanabhedanaviddhaÑsanadhammassÈti ettha ayaÑ
kÈyo hutvÈ abhÈvaÔÔhena aniccadhammo, duggandhavighÈtatthÈya
tanuvilepanena1 ucchÈdanadhammo, a~gapacca~gÈbÈdhavinodanatthÈya
khuddakasambÈhanena2 parimaddanadhammo,
______________________________________________________________
1. Gandhavilepanena (SÊ, SyÈ) 2. UdakasambÈhanena (SÊ, SyÈ)
32 SaÑyuttanikÈya
daharakÈle vÈ |r|su sayÈpetvÈ gabbhavÈsena dussaÓÔhitÈnaÑ tesaÑ tesaÑ

a~gÈnaÑ saÓÔhÈnasampÈdanatthaÑ aÒchanapÊÄanÈdÊnaÑ vasena
parimaddanadhammo, evaÑ pariharitopi ca bhedanaviddhaÑsanadhammo
bhijjati ceva vikirati ca, evaÑ sabhÈvoti attho.
Tattha mÈtÈpettikasambhava-odanakummÈs|pacayaparimaddanapadehi
vaÉÉhi kathitÈ, aniccabhedanaviddhaÑsanapadehi parihÈni. Purimehi vÈ tÊhi
samudayo, pacchimehi attha~gamoti. EvaÑ cÈtumahÈbh|tikassa kÈyassa
vaÉÉhiparihÈninibbattibhedÈ dassitÈ. SesaÑ uttÈnatthamevÈti.
SaÄavaggo paÒcamo.
Dutiyo paÓÓÈsako.
_____
(11) 1. Yogakkhemivagga
1. YogakkhemisuttavaÓÓanÈ
104. Yogakkhemivaggassa paÔhame yogakkhemipariyÈyanti cat|hi
yogehi khemino kÈraÓabh|taÑ. DhammapariyÈyanti dhammakÈraÓaÑ.
AkkhÈsi yoganti yuttiÑ kathesi. TasmÈti kasmÈ? KiÑ akkhÈtattÈ, udÈhu
pahÊnattÈti? PahÊnattÈ. Na hi akkhÈnena yogakkhemi nÈma hoti.
2-10. UpÈdÈyasuttÈdivaÓÓanÈ
105-113. Dutiye vedanÈsukhadukkhaÑ kathitaÑ, taÑ pana
vipÈkasukhadukkhaÑ vaÔÔati. Tatiye dukkhassÈti vaÔÔadukkhassa. Catutthe
lokasÈti sa~khÈralokassa. PaÒcamÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ
khandhiyavagge vuttanayameva.
Yogakkhemivaggo paÔhamo.
(12) 2. LokakÈmaguÓavagga
1-2. PaÔhamamÈrapÈsasuttÈdivaÓÓanÈ
114-115. LokakÈmaguÓavaggassa paÔhame ÈvÈsagatoti vasanaÔÔhÈnaÑ
gato. MÈrassa vasaÑ gatoti tividhassÈpi mÈrassa vasaÑ gato. PaÔimukka’ssa
mÈrapÈsoti assa gÊvÈya mÈrapÈso paÔimukko pavesito. DutiyaÑ uttÈnameva.
3. LokantagamanasuttavaÓÓanÈ
116. Tatiye lokassÈti cakkavÈÄalokassa. Lokassa antanti
sa~khÈralokassa antaÑ. VihÈraÑ pÈvisÊti “mayi vihÈraÑ paviÔÔhe ime
bhikkh| imaÑ uddesaÑ ŒnandaÑ pucchissanti, so ca tesaÑ mama
sabbaÒÒutaÒÒÈÓena saÑsanditvÈ kathessati. Tato naÑ thomessÈmi, mama
thomanaÑ sutvÈ bhikkh| ŒnandaÑ upasa~kamitabbaÑ, vacanaÒcassa
sotabbaÑ saddhÈtabbaÑ maÒÒissanti, taÑ nesaÑ bhavissati dÊgharattaÑ
hitÈya sukhÈyÈ”ti cintetvÈ saÑkhittena bhÈsitassa vitthÈrena atthaÑ
avibhajitvÈva nisinnÈsane antarahito gandhakuÔiyaÑ pÈturahosi. Tena
vuttaÑ “uÔÔhÈyÈsanÈ vihÈraÑ pÈvisÊ”ti.
Satthu ceva saÑvaÓÓitoti SatthÈrÈ ca pasattho. ViÒÒ|nanti idampi
karaÓatthe sÈmivacanaÑ, paÓÉitehi sabrahmacÈrÊhi ca sambhÈvitoti attho.
PahotÊti sakkoti. Atikkammeva m|laÑ atikkammeva khandhati sÈro nÈma
m|le vÈ khandhe vÈ bhaveyya, tampi atikkamitvÈti attho.
EvaÑsampadamidanti evaÑsampattikaÑ, Êdisanti attho. AtisitvÈti
atikkamitvÈ. JÈnaÑ jÈnÈtÊti jÈnitabbameva jÈnÈti. PassaÑ passatÊti
passitabbameva passati. YathÈ vÈ ekacco viparÊtaÑ gaÓhanto jÈnantopi na
jÈnÈti, passantopi na passati, na evaÑ BhagavÈ. BhagavÈ pana jÈnanto jÈnÈti,
passanto passatiyeva. SvÈyaÑ dassanapariÓÈyakaÔÔhena cakkhubh|to.
ViditakaraÓaÔÔhena ÒÈÓabh|to. AviparÊtasabhÈvaÔÔhena
pariyattidhammapavattanato vÈ hadayena cintetvÈ vÈcÈya
nicchÈritadhammamayoti dhammabh|to. SeÔÔhaÔÔhena brahmabh|to. Atha vÈ
cakkhu viya bh|toti cakkhubh|to. Evametesu padesu attho veditabbo.
SvÈyaÑ
34 SaÑyuttanikÈya
dhammassa vattanato vattÈ. Pavattanato pavattÈ. AtthaÑ nÊharitvÈ nÊharitvÈ

dassanasamatthatÈya atthassa ninnetÈ. AmatÈdhigamÈya1 paÔipattiÑ desetÊti
amatassa dÈtÈ.
AgaruÑ karitvÈti punappunaÑ yÈcÈpentopi hi garuÑ karoti nÈma.
Attano sekkhapaÔisambhidÈÒÈÓe ÔhatvÈ SinerupÈdato vÈlikaÑ uddharamÈno
viya dubbiÒÒeyyaÑ katvÈ kathentopi garuÑ karotiyeva nÈma. EvaÑ akatvÈ
amhe punappunaÑ ayÈcÈpetvÈ suviÒÒeyyampi no katvÈ kathehÊti vuttaÑ
hoti.
YaÑ kho voti yaÑ kho tumhÈkaÑ. CakkhunÈ kho Èvuso lokasmiÑ
lokasaÒÒÊ hoti lokamÈnÊti cakkhuÑ hi loke appahÊnadiÔÔhi puthujjano
sattalokavasena lokoti saÒjÈnÈti ceva maÒÒati ca, tathÈ cakkavÈÄalokavasena.
Na hi aÒÒatra cakkhÈdÊhi dvÈdasÈyatanehi tassa sÈ saÒÒÈ vÈ mÈno vÈ
uppajjati. Tena vuttaÑ “cakkhunÈ kho Èvuso lokasmiÑ lokasaÒÒÊ hoti
lokamÈnÊ”ti. Imassa ca lokassa gamanena anto nÈma ÒÈtuÑ vÈ daÔÔhuÑ vÈ
pattuÑ vÈ na sakkÈ. LujjanaÔÔhena pana tasseva cakkhÈdibhedassa lokassa
nibbÈnasa~khÈtaÑ antaÑ appatvÈ vaÔÔadukkassa antakiriyÈ nÈma natthÊti
veditabbÈ.
EvaÑ paÒhaÑ vissajjetvÈ idÈni “sÈvakena paÒho kathitoti mÈ
nikka~khÈ ahuvattha, ayaÑ BhagavÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓatulaÑ gahetvÈ
nisinno, icchamÈnÈ tameva upasa~kamitvÈ nikka~khÈ hothÈ”ti uyyojento
Èka~khamÈnÈ panÈti-ÈdimÈha.
Imehi ÈkÈrehÊti imehi kÈraÓehi cakkavÈÄalokassa antÈbhÈvakÈraÓehi
ceva sa~khÈraloka antÈpattikÈraÓehi ca. Imehi padehÊti imehi
akkharasampiÓÉanehi. ByaÒjanehÊti pÈÔiyekka-akkharehi.
PaÓÉitoti paÓÉiccena samannÈgato. Cat|hi kÈraÓehi paÓÉito
dhÈtukusalo Èyatanakusalo paccayÈkÈrakusalo kÈraÓÈkÈraÓakusaloti.
MahÈpaÒÒoti mahante atthe mahante dhamme
______________________________________________________________
1. AmatÈdhigamassa (Ka)
mahantÈ niruttiyo mahantÈni paÔibhÈnÈni pariggaÓhanasamatthatÈya

mahÈpaÒÒÈya samannÈgato. YathÈ taÑ ŒnandenÈti yathÈ Œnandena
byÈkataÑ, taÑ sandhÈya vuttaÑ. YathÈ Œnandena taÑ byÈkataÑ, ahampi
taÑ evameva byÈkareyyanti attho.
4. KÈmaguÓasuttavaÓÓanÈ
117. Catutthe ye meti ye mama. Cetaso samphuÔÔhapubbÈti cittena
anubh|tapubbÈ. Tatra me cittaÑ bahulaÑ gacchamÈnaÑ gaccheyyÈti tesu
pÈsÈdattayatividhanÈÔakÈdibhedasampattivasena anubh|tapubbesu1 paÒcasu
kÈmaguÓesu bah|su vÈresu2 uppajjamÈnaÑ uppajjeyyÈti dÊpeti.
Paccuppannesu vÈti idha padhÈnacariyakÈle chabbassÈni
supupphitavanasaÓÉajÈtÈnaÑ dijagaÓÈdÊnaÑ3 vasena diÔÔhasutÈdibhedaÑ
manoramÈrammaÓaÑ kÈmaguÓaÑ katvÈ dassento “evar|pesu
paccuppannesu vÈ bahulaÑ uppajjeyyÈ”ti dasseti. AppaÑ vÈ anÈgates|ti
anÈgate “Metteyyo nÈma Buddho bhavissati, Sa~kho nÈma rÈjÈ, KetumatÊ
nÈma rÈjadhÈnÊ”ti-Èdivasena4 parittakameva anÈgatesu kÈmaguÓesu
uppajjeyyÈti dasseti. Tatra me attar|penÈti tatra mayÈ attano
hitakÈmajÈtikena. AppamÈdoti sÈtaccakiriyÈ paÒcasu kÈmaguÓesu cittassa
avossaggo. SatÊti ÈrammaÓapariggahitasati5. Œrakkhoti ayaÑ appamÈdo ca
sati ca cetaso Èrakkho karaÓÊyo, evaÑ me ahosÊti dasseti, ÈrakkhatthÈya ime
dve dhammÈ kÈtabbÈti vuttaÑ hoti.
TasmÈtiha bhikkhave se Èyatane veditabbeti yasmÈ cetaso
ÈrakkhatthÈya appamÈdo ca sati ca kÈtabbÈ, yasmÈ tasmiÑ Èyatane vidite
appamÈdena vÈ satiyÈ vÈ kÈtabbaÑ natthi, tasmÈ se Èyatane veditabbe, taÑ
kÈraÓaÑ jÈnitabbanti attho. SaÄÈyatananirodhanti saÄÈyatananirodho vuccati
nibbÈnaÑ, taÑ sandhÈya bhÈsitanti attho. NibbÈnasmiÑ hi cakkhu-ÈdÊni
ceva nirujjhanti r|pasaÒÒÈdayo ca nirujjhantÊti. SesaÑ vuttanayameva.
______________________________________________________________
1. Anubh|tapubbo (SÊ, SyÈ) 2. Bahutare (SÊ, SyÈ)
3. SupupphitavanasaÓÉajÈtassaramigagaÓÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 4. DÊ 3. 63 piÔÔhe.
5. ŒrammaÓapariggÈhikÈ sati (?)
36 SaÑyuttanikÈya
5-6. SakkapaÒhasuttÈdivaÓÓanÈ
118-119. PaÒcame diÔÔheva dhammeti imasmiÑyeva attabhÈve.
ParinibbÈyantÊti kilesaparinibbÈnena parinibbÈyanti. TannissitaÑ viÒÒÈÓaÑ
hotÊti taÓhÈnissitaÑ kammaviÒÒÈÓaÑ hoti. TadupÈdÈnanti taÑgahaÓaÑ,
taÓhÈgahaÓena sahagataÑ1 viÒÒÈÓaÑ hotÊti attho. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.
7. SÈriputtasaddhivihÈrikasuttavaÓÓanÈ
120. Sattame santÈnessatÊti ghaÔessati, yogavicchedamassa pÈpuÓituÑ
na dasseti.
8. RÈhulovÈdasuttavaÓÓanÈ
121. AÔÔhame vimuttiparipÈcaniyÈti vimuttiÑ paripÈcentÊti
vimuttiparipÈcaniyÈ. DhammÈti pannarasa dhammÈ, te saddhindriyÈdÊnaÑ
visuddhikaraÓavasena veditabbÈ. VuttaÑ hetaÑ–
“Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato
payirupÈsato, pasÈdanÊye suttante paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi
saddhindriyaÑ visujjhati. KusÊte puggale parivajjayato, ÈraddhavÊriye
puggale sevato bhajato payirupÈsato, sammappadhÈne paccavekkhato
imehi tÊhÈkÈrehi vÊriyindriyaÑ visujjhati. MuÔÔhassatÊ puggale
parivajjayato, upaÔÔhitassatÊ puggale sevato bhajato payirupÈsato,
satipaÔÔhÈne paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi satindriyaÑ visujjhati.
AsamÈhite puggale parivajjayato, samÈhite puggale sevato bhajato
payirupÈsato, jhÈnavimokkhe paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi
samÈdhindriyaÑ visujjhati. DuppaÒÒe puggale parivajjayato,
paÒÒavante puggale sevato bhajato payirupÈsato,
gambhÊraÒÈÓacariyaÑ2 paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi paÒÒindriyaÑ
visujjhati. Iti ime paÒca puggale parivajjayato, paÒca puggale sevato
bhajato
______________________________________________________________
1. TaÓhÈgahaÓena sa~gahaÓaÑ (SÊ, SyÈ) 2. GambhÊraÒÈÓacariye (®ÊkÈ)
payirupÈsato, paÒca suttante paccavekkhato imehi pannarasahi ÈkÈrehi

imÈni paÒcindriyÈni visujjhantÊ”ti1.
Aparehi pannarasa dhammÈ vimuttiparipÈcaniyÈ–saddhÈpaÒcamÈni
indriyÈni, aniccasaÒÒÈ, anicce dukkhasaÒÒÈ, dukkhe anattasaÒÒÈ,
pahÈnasaÒÒÈ, virÈgasaÒÒÈti imÈ paÒca nibbedhabhÈgiyÈ saÒÒÈ,
Meghiyattherassa kathitÈ kalyÈÓamittatÈdayo paÒca dhammÈti2. KÈya pana
velÈya Bhagavato etadahosÊti? Pacc|sasamaye lokaÑ volokentassa.
AnekÈni devatÈsahassÈnÊti ÈyasmatÈ RÈhulena Padumuttarassa
Bhagavato pÈdam|le PÈlitanÈgarÈjakÈle patthanaÑ paÔÔhapentena saddhiÑ
patthanaÑ paÔÔhapitadevatÈsu pana3 kÈci bh|maÔÔhakÈ devatÈ, kÈci
antalikkhaÔÔhakÈ, kÈci CÈtumahÈrÈjikÈ, kÈci devaloke, kÈci brahmaloke
nibbattÈ. ImasmiÑ pana divase sabbÈpi tÈ ekaÔÔhÈne andhavanasmiÑyeva
sannipatitÈ, tÈ sandhÈyÈha “anekÈni devatÈsahassÈnÊ”ti. Dhammacakkhunti
imasmiÑ sutte cattÈro ca maggÈ cattÈri ca phalÈni dhammacakkhunti
veditabbÈni. Tattha hi kÈci devatÈ sotÈpannÈ ahesuÑ, kÈci sakadÈgÈmÊ,
anÈgÈmÊ, kshÊÓÈsavÈ. TÈsaÒca pana devatÈnaÑ ettakÈti gaÓanavasena
paricchedo natthi. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.
9-10. SaÑyojaniyadhammasuttÈdivaÓÓanÈ
122-123. NavamadasamÈni iÔÔhÈrammaÓavasena kathiyamÈne
bujjhanakÈnaÑ vasena vuttÈnÊti.
LokakÈmaguÓavaggo dutiyo.
_____
(13) 3. Gahapativagga
1-3. VesÈlÊsuttÈdivaÓÓanÈ
124-126. Gahapativaggassa paÔhame Uggoti paÓÊtadÈyakÈnaÑ agga-
uggo, so BhagavatÈ “etadaggaÑ bhikkhave mama sÈvakÈnaÑ
paÓÊtadÈyakÈnaÑ4
______________________________________________________________
1. Khu 9. 198 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 2. Khu 1. 119; AÑ 2. 167 piÔÔhÈdÊsu.
3. PaÔÔhapitadevatÈyeva. TÈsu pana (Ma-®Ôha 4. 244 piÔÔhe)
4. ManÈpadÈyakÈnaÑ (AÑ 1. 27 piÔÔhe.)
38 SaÑyuttanikÈya
yadidaÑ Uggo1 gahapatÊ”ti evaÑ etadagge Ôhapito. Sesametesu ceva dvÊsu,

tatiye ca vuttatthameva.
4-5. BhÈradvÈjasuttÈdivaÓÓanÈ
127-128. Catutthe piÓÉaÑ ulamÈno pariyesamÈno pabbajitoti piÓÉolo.
So kira parijiÓÓabhogo brÈhmaÓo ahosi. Atha bhikkhusaÑghassa
lÈbhasakkÈraÑ disvÈ piÓÉatthÈya nikkhamitvÈ pabbajito, so mahantaÑ
kapallapattaÑ gahetvÈ carati, tena kapallap|raÑ yÈguÑ pivati, kapallap|re
p|ve khÈdati, kapallap|raÑ bhattaÑ bhuÒjati. Athassa mahagghasabhÈvaÑ
Satthu ÈrocayiÑsu. SatthÈ tassa pattatthavikaÑ nÈnujÈni. HeÔÔhÈmaÒce
pattaÑ nikkujjitvÈ Ôhapeti. So Ôhapentopi ghaÑsantova paÓÈmetvÈ Ôhapeti,
gaÓhantopi ghaÑsantova ÈkaÉÉhitvÈ gaÓhÈti. TaÑ gacchante kÈle
ghaÑsanena parikkhÊÓaÑ nÈÄikodanamattameva gaÓhanakaÑ jÈtaÑ. Tato
Satthu ÈrocesuÑ, athassa SatthÈ pattatthavikaÑ anujÈni. Thero aparena
samayena indriyabhÈvanaÑ bhÈvetvÈ aggaphale arahatthe patiÔÔhÈsi. Iti so
piÓÉatthÈya pabbajitattÈ piÓÉolo, gottena pana BhÈradvÈjoti ubhayaÑ ekato
katvÈ PiÓÉolabhÈradvÈjoti vuccati.
Upasa~kamÊti uggatuggatehi mahÈ-amaccehi parivuto upasa~kami.
Thero kira ekadivasaÑ SÈvatthiyaÑ piÓÉÈya caritvÈ katabhattakicco
nidÈghasamaye sÊtaÔhÈne divÈvihÈraÑ nisÊdissÈmÊti ÈkÈsena gantvÈ
Ga~gÈtÊre Udenassa raÒÒo UdapÈnaÑ nÈma2 uyyÈnaÑ atthi, tattha
pavisitvÈ3 aÒÒatarasmiÑ rukkham|le divÈvihÈraÑ nisÊdi sÊtena udakavÈtena
bÊjiyamÈno.
Udenopi kho nÈma rÈjÈ sattÈhaÑ mahÈpÈnaÑ pivitvÈ sattame divase
uyyÈnaÑ paÔijaggÈpetvÈ mahÈjanaparivÈro uyyÈnaÑ gantvÈ
ma~galasilÈpaÔÔe atthatÈya seyyÈya nipajji. Tassa ekÈ paricÈrikÈ pÈde
sambÈhamÈnÈ nisinnÈ. RÈjÈ kamena niddaÑ okkami. TasmiÑ niddaÑ
okkante nÈÔakitthiyo “yassatthÈya mayaÑ gÊtÈdÊni payojeyyÈma, so niddaÑ
upagato, na ca
______________________________________________________________
1. PaÓÊtataradÈyako uggo (SÊ, SyÈ) 2. UdakaÔÔhÈnaÑ nÈma (SyÈ)
3. VicaritvÈ (SÊ, SyÈ)
niddÈkÈle mahÈsaddaÑ1 kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti attano attano t|riyÈni ÔhapetvÈ

uyyÈnaÑ pakkantÈ. TÈ tattha tattha phalÈphalÈni khÈdamÈnÈ pupphÈni
piÄandhamÈnÈ vicarantiyo theraÑ disvÈ “mÈ saddaÑ karitthÈ”ti
aÒÒamaÒÒaÑ nivÈrayamÈnÈ vanditvÈ nisÊdiÑsu. Thero “issÈ pahÈtabbÈ,
maccheraÑ vinodetabban”ti-ÈdinÈ nayena tÈsaÑ anur|paÑ dhammakathaÑ
kathesi.
SÈpi kho raÒÒo pÈde sambÈhamÈnÈ nisinnÈ itthÊ pÈde cÈletvÈ rÈjÈnaÑ
pabodhesi. So “kahaÑ tÈ gatÈ”ti pucchi. KiÑ tÈsaÑ tumhehi, tÈ ekaÑ
samaÓaÑ parivÈretvÈ nisinnÈti. RÈjÈ kuddho uddhane pakkhittaloÓaÑ viya
taÔataÔÈyamÈno uÔÔhahitvÈ “tambakipillikÈhi naÑ khÈdÈpessÈmÊ”ti gacchanto
ekasmiÑ asokarukkhe tambakipillikÈnaÑ puÔaÑ disvÈ hatthenÈkaÉÉhitvÈ
sÈkhaÑ gaÓhituÑ nÈsakkhi. KipillikapuÔo chijjitvÈ raÒÒo sÊse pati,
sakalasarÊraÑ sÈlithusehi parikiÓÓaÑ viya daÓÉadÊpikÈhi ÉayhamÈnaÑ2 viya
ca ahosi. Thero raÒÒo paduÔÔhabhÈvaÑ ÒatvÈ iddhiyÈ ÈkÈsaÑ pakkhandi.
TÈpi itthiyo uÔÔhÈya raÒÒo santikaÑ gantvÈ sarÊraÑ puÒchantiyo viya
bh|miyaÑ patitapatitÈ kipillikÈyo gahetvÈ sarÊre khipamÈnÈ sabbÈ
mukhasattÊhi vijjhiÑsu “kiÑ nÈmetaÑ, aÒÒe rÈjÈno pabbajite disvÈ vandanti,
paÒhaÑ pucchanti, ayaÑ pana rÈjÈ kipillikapuÔaÑ sÊse bhinditukÈmo jÈto”ti.
RÈjÈ attano aparÈdhaÑ disvÈ uyyÈnapÈlaÑ pakkosÈpetvÈ pucchi “kiÑ
esa pabbajito aÒÒesupi divasesu idha ÈgacchatÊ”ti. Œma devÈti. Idha tvaÑ
Ègatadivase mayhaÑ ÈroceyyÈsÊti. Theropi katipÈheneva puna ÈgantvÈ
rukkham|le nisÊdi. UyyÈnapÈlo disvÈ “mahanto me ayaÑ paÓÓÈkÈro”ti
vegena gantvÈ raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ uÔÔhahitvÈ sa~khapaÓavÈdisaddaÑ
nivÈretvÈ uggatuggatehi amaccehi saddhiÑ uyyÈnaÑ agamÈsi. Tena vuttaÑ
“upasa~kamÊ”ti.
AnikÊÄitÈvino kÈmes|ti yÈ kÈmesu kÈmakÊÄÈ, taÑ3 akÊÄitapubbÈ,
aparibhuttakÈmÈti attho. AddhÈnaÒca ÈpÈdentÊti paveÓiÑ paÔipÈdenti,
dÊgharattaÑ anubandhÈpenti. MÈtumattÊs|ti mÈtupamÈÓÈsu. LokasmiÑ hi
mÈtÈ bhaginÊ dhÊtÈti idaÑ tividhaÑ garukÈrammaÓaÑ
______________________________________________________________
1. PahÈsaÑ (SyÈ) 2. JhÈpiyamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 3. KÈmesu kÈmakÊÄitaÑ (Ka)
40 SaÑyuttanikÈya
nÈma, iti garukÈrammaÓe1 upanibandhaÑ cittaÑ vimocetuÑ2 na labhatÊti

dassento evamÈha. Athassa tena paÒhena cittaÑ anotarantaÑ disvÈ
BhagavatÈ paÔik|lamanasikÈravasena citt|panibandhanatthaÑ vuttaÑ
dvattiÑsÈkÈrakammaÔÔhÈnaÑ kathesi.
AbhÈvitakÈyÈti abhÈvitapaÒcadvÈrikakÈyÈ. TesaÑ taÑ dukkaraÑ hotÊti
tesaÑ taÑ asubhakammaÔÔhÈnaÑ bhÈvetuÑ dukkaraÑ hoti. Itissa iminÈpi
cittaÑ anotarantaÑ disvÈ indriyasaÑvarasÊlaÑ kathesi. IndriyasaÑvarasmiÑ
hi upanibandhacittaÑ viheÔhetuÑ3 na labhati. RÈjÈ taÑ sutvÈ tattha
otiÓÓacitto acchariyaÑ bho BhÈradvÈjÈti-ÈdimÈha.
Arakkhiteneva kÈyenÈti-ÈdÊsu hatthapÈde kÊÄÈpento gÊvaÑ parivattento
kÈyaÑ na rakkhati nÈma, nÈnappakÈraÑ duÔÔhullaÑ kathento vacanaÑ na
rakkhati nÈma, kÈmavitakkÈdayo vitakkento cittaÑ na rakkhati nÈma.
Rakkhiteneva kÈyenÈti-ÈdÊsu vuttavipariyÈyena attho veditabbo.
Ativiya maÑ tasmiÑ samaye lobhadhammÈ parisahantÊti maÑ tasmiÑ
samaye atikkamitvÈ lobho adhibhavatÊti attho. UpaÔÔhitÈya satiyÈti
kÈyagatÈya satiyÈ supaÔÔhitÈya. Na maÑ tathÈ tasmiÑ samayeti tasmiÑ
samaye maÑ yathÈ pubbe, na tathÈ lobho atikkamitvÈ uppajjatÊti attho.
ParisahantÊti padassa uppajjantÊtipi atthoyeva. Iti imasmiÑ sutte tayo kÈyÈ
kathitÈ. KathaÑ? “Imameva kÈyan”ti ettha hi karajakÈyo kathito,
“bhÈvitakÈyo”ti ettha paÒcadvÈrikakÈyo, “rakkhiteneva kÈyenÈ”ti ettha
copanakÈyo, kÈyaviÒÒattÊti attho. PaÒcamaÑ uttÈnameva.
6. GhositasuttavaÓÓanÈ
129. ChaÔÔhe r|pÈ ca manÈpÈti r|pÈ ca manÈpÈ saÑvijjanti.
CakkhuviÒÒÈÓaÒcÈti cakkhuviÒÒÈÓaÒca saÑvijjati. SukhavedaniyaÑ
phassanti cakkhuviÒÒÈÓasampayuttaÑ upanissayavasena javanakÈle
sukhavedanÈya paccayabh|taÑ phassaÑ. SukhÈ vedanÈti ekaÑ phassaÑ
paÔicca javanavasena4 sukhavedanÈ uppajjati. Sesapadesupi eseva nayo.
______________________________________________________________
1. GarukÈrammaÓena (SÊ, SyÈ) 2. SodhetuÑ (SÊ, SyÈ)
3. VisodhituÑ (SÊ, SyÈ) 4. Javane (SÊ, SyÈ)
Iti imasmiÑ sutte tevÊsati dhÈtuyo kathitÈ. KathaÑ? Ettha hi

cakkhupasÈdo cakkhudhÈtu, tassÈ ÈrammaÓaÑ r|padhÈtu, cakkhuviÒÒÈÓaÑ
viÒÒÈÓadhÈtu, cakkhuviÒÒÈÓadhÈtuyÈ sahajÈtÈ tayo khandhÈ dhammadhÈtu,
evaÑ paÒcasu dvÈresu catunnaÑ catunnaÑ vasena vÊsati. ManodvÈre
“manodhÈt|”ti ÈvajjanacittaÑ gahitaÑ, ÈrammaÓaÒceva hadayavatthu ca
dhammadhÈtu, vatthunissitaÑ cittaÑ manoviÒÒÈÓadhÈt|ti evaÑ tevÊsati
honti. EvaÑ tevÊsatiyÈ dhÈt|naÑ vasena dhÈtunÈnattaÑ vuttaÑ BhagavatÈti
dasseti.
7-8. HÈliddikÈnisuttÈdivaÓÓanÈ
130-131. Sattame manÈpaÑ itthetanti pajÈnÈtÊti yaÑ anena1 manÈpaÑ
r|paÑ diÔÔhaÑ, taÑ itthetanti evametaÑ manÈpameva tanti pajÈnÈti.
CakkhuviÒÒÈÓaÑ sukhavedaniyaÒca phassaÑ paÔiccÈti
cakkhuviÒÒÈÓaÒceva, yo ca upanissayakoÔiyÈ vÈ anantarakoÔiyÈ vÈ
samanantarakoÔiyÈ vÈ sampayuttakoÔiyÈ vÈ sukhavedanÈya paccayo phasso,
taÑ sukhavedaniyaÑ phassaÒca paÔicca uppajjati sukhavedanÈti. Esa nayo
sabbattha. Iti imesu dvÊsu suttesu kiriyÈmanoviÒÒÈÓadhÈtu ÈvajjanakiccÈ,
manodhÈtuyeva vÈ samÈnÈ manodhÈtunÈmena vuttÈti veditabbÈ. AÔÔhamaÑ
uttÈnameva.
9. LohiccasuttavaÓÓanÈ
132. Navame Makkarakateti evaÑnÈmake nagare. AraÒÒakuÔikÈyanti
araÒÒe katÈya2 pÈÔiyekkÈya kuÔiyaÑ, na vihÈrapaccantakuÔiyaÑ. MÈÓavakÈti
yepi tattha mahallakÈ, te mahallakakÈlepi antevÈsikatÈya mÈÓavakÈtveva
vuttÈ. Tenupasa~kamiÑs|ti pÈto sippaÑ uggaÓhitvÈ sÈyaÑ “Ècariyassa
kaÔÔhÈni ÈharissÈmÈ”ti araÒÒaÑ pavisitvÈ vicarantÈ yena sÈ k|ÔikÈ,
tenupasa~kamiÑsu. Parito parito kuÔikÈyÈti tassÈ kuÔikÈya samantato
samantato. SeleyyakÈnÊti aÒÒamaÒÒassa piÔÔhiÑ gahetvÈ la~ghitvÈ ito cito
ca~kamanakÊÄanÈni3.
______________________________________________________________
1. Manena (SÊ, SyÈ) 2. AraÒÒakatÈya (Ka) 3. TÈpanakÊÄanÈni (SÊ, SyÈ)
42 SaÑyuttanikÈya
MuÓÉakÈti-ÈdÊsu muÓÉe muÓÉÈti, samaÓe ca samaÓÈti vattuÑ vaÔÔeyya,

ime pana hÊÄentÈ “muÓÉakÈ samaÓakÈ”ti ÈhaÑsu. IbbhÈti gahapatikÈ.
KaÓhÈti kaÓhÈ1, kÈÄakÈti attho. BandhupÈdÈpaccÈti ettha bandh|ti brahmÈ
adhippeto. TaÑ hi brÈhmaÓÈ pitÈmahoti voharanti. PÈdÈnaÑ apaccÈ
pÈdÈpaccÈ, brahmuno piÔÔhipÈdato jÈtÈti adhippÈyo. TesaÑ kira ayaÑ laddhi
“brÈhmaÓÈ brahmuno mukhato nikkhantÈ, khattiyÈ urato, vessÈ nÈbhito,
suddÈ jÈÓuto, samaÓÈ piÔÔhipÈdato”ti. BharatakÈnanti kuÔumbikÈnaÑ.
KuÔumbikÈ hi yasmÈ raÔÔhaÑ bharanti, tasmÈ bharatÈti vuccanti. Ime pana
paribhavaÑ katvÈ vadamÈnÈ “bharatakÈnan”ti ÈhaÑsu.
VihÈrÈ nikkhamitvÈti “rattiÔÔhakÈparicchanne
rajatapaÔÔasannibhasamavippakiÓÓavÈlike ramaÓÊye pariveÓe kaÔÔhakalÈpe
bandhitvÈ khipamÈnÈ vÈlikaÑ ÈluÄetvÈ hatthena hatthaÑ ÈdÈya paÓÓakuÔiÑ
pariyÈyantÈ ‘ime imesaÑ bharatakÈnaÑ sakkatÈ, ime imesaÑ bharatakÈnaÑ
sakkatÈ’ti punappunaÑ viravantÈ ativiya ime mÈÓavakÈ kÊÄaÑ karonti,
vihÈre bhikkh|naÑ atthibhÈvampi na jÈnanti, dassessÈmi nesaÑ
bhikkh|naÑ atthibhÈvan”ti cintetvÈ paÓÓakuÔito nikkhami.
SÊluttamÈ pubbatarÈ ahesunti guÓavantÈnaÑ guÓe kathite nigguÓÈnaÑ
guÓÈbhÈvo pÈkaÔova bhavissatÊti porÈÓakabrÈhmaÓÈnaÑ guÓe kathento
evamÈha. Tattha sÊluttamÈti sÊlajeÔÔhakÈ. SÊlaÑ hi tesaÑ uttamaÑ, na
jÈtigottaÑ. Ye purÈÓaÑ sarantÊti ye porÈÓakaÑ brÈhmaÓadhammaÑ saranti.
Abhibhuyya kodhanti kodhaÑ abhibhavitvÈ tesaÑ dvÈrÈni suguttÈni
surakkhitÈni ahesuÑ. Dhamme ca jhÈne ca ratÈti dasavidhe
kusalakammapathadhamme aÔÔhasamÈpattijhÈnesu ca ratÈ.
EvaÑ porÈÓÈnaÑ guÓaÑ kathetvÈ athetarahi brÈhmaÓÈnaÑ mÈnaÑ
nimmaddento2 ime ca vokkamma japÈmaseti-ÈdimÈha. Tattha vokkammÈti
etehi guÓehi apakkamitvÈ. JapÈmaseti mayaÑ japÈma sajjhÈyÈmÈti
ettakeneva brÈhmaÓamhÈti maÒÒamÈnÈ brÈhmaÓÈ mayanti iminÈ gottena
mattÈ hutvÈ visamaÑ caranti, visamÈni kÈyakammÈdÊni karontÊti attho.
______________________________________________________________
1. KiÓhÈti kaÓhÈ (SÊ) 2. MadaÑ nimmadento (SÊ, SyÈ)
puthu-attadaÓÉÈti1 puthu attÈ daÓÉÈ etehÊti puthu-attadaÓÉÈ,

gahitanÈnÈvidhadaÓÉÈti attho. SataÓhÈtaÓhes|ti sataÓhanittaÓhesu.
AguttadvÈrassa bhavanti moghÈti asaÑvutadvÈrassa sabbepi vatasamÈdÈnÈ
moghÈ bhavantÊti dÊpeti, yathÈ kinti? Supineva laddhaÑ purisassa vittanti.
YathÈ supine purisassa laddhaÑ maÓimuttÈdinÈnÈvidhaÑ vittaÑ moghaÑ
hoti, pabujjhitvÈ kiÒci na passati, evaÑ moghÈ bhavantÊti attho.
AnÈsakÈti ekÈhadvÊhÈdivasena anÈhÈrakÈ. ThaÓÉilasÈyikÈ cÈti
haritakusasanthate bh|mibhÈge sayanaÑ. PÈto sinÈnaÒca tayo ca vedÈti
pÈtova udakaÑ pavisitvÈ nhÈnaÒceva tayo ca vedÈ. KharÈjinaÑ jaÔÈ pa~koti
kharasamphassaÑ ajinacammaÒceva jaÔÈkalÈpo ca pa~ko ca, pa~ko nÈma
dantamalaÑ. MantÈ sÊlabbataÑ tapoti mantÈ ca ajasÊlagosÊlasa~khÈtaÑ
sÊlaÑ ajavatagovatasa~khÈtaÑ vataÒca. AyaÑ2 idÈni brÈhmaÓÈnaÑ tapoti
vadati. KuhanÈ va~kadaÓÉÈ cÈti paÔicchannak|po3 viya paÔicchannadosaÑ
kohaÒÒaÒceva va~kadaÓÉo ca, udumbarapalÈsabeÄuvarukkhÈnaÑ aÒÒatarato
gahitaÑ va~kadaÓÉaÒcÈti attho. UdakÈcamanÈni cÈti udakena
mukhaparimajjanÈni. VaÓÓÈ ete brÈhmaÓÈnanti ete brÈhmaÓÈnaÑ
parikkhÈrabhaÓÉakavaÓÓÈti dasseti. Kata kiÒcikkhabhÈvanÈti katÈ
kiÒcikkhabhÈvanÈ. Ayameva vÈ pÈÔho, ÈmisakiÒcikkhassa vaÉÉhanatthÈya
katanti attho.
EvaÑ etarahi brÈhmaÓÈnaÑ mÈnaÑ nimmadditvÈ puna
porÈÓakabrÈhmaÓÈnaÑ vaÓÓaÑ kathento cittaÒca susamÈhitanti-ÈdimÈha.
Tattha susamÈhitanti tesaÑ brÈhmaÓÈnaÑ cittaÑ upacÈrappanÈsamÈdhÊhi
susamÈhitaÑ ahosÊti dasseti. Akhilanti mudu athaddhaÑ. So maggo
brahmapattiyÈti so seÔÔhapattiyÈ maggo, tumhe pana kiÑ brÈhmaÓÈ nÈmÈti
dÊpento evamÈha.
ŒgamaÑsu nu khvidhÈti ÈgamaÑsu nu kho idha. AdhimuccatÊti
kilesavasena adhimutto giddho hoti. ByÈpajjatÊti byÈpÈdavasena p|ticittaÑ
hoti. Parittacetasoti anupaÔÔhitasatitÈya saÑkilesacittena parittacitto.
Cetovimuttinti phalasamÈdhiÑ. PaÒÒÈvimuttinti phalapaÒÒaÑ.
AppamÈÓacetasoti upaÔÔhitasatitÈya nikkilesacittena appamÈÓacitto.
______________________________________________________________
1. PuthuttadaÓÉÈti (SÊ, SyÈ) 2. UbhayaÑ (Ka)
3. PaÔicchannabh|to (SÊ), paÔicchannag|tho (SyÈ)
44 SaÑyuttanikÈya
10. VerahaccÈnisuttavaÓÓanÈ
133. Dasame kÈmaÓÉÈyanti evaÑnÈmake nagare. Yaggheti codanatthe
nipÈto. SesaÑ uttÈnamevÈti.
Gahapativaggo tatiyo.
_____
(14) 4. Devadahavagga
1. DevadahasuttavaÓÓanÈ
134. Devadahavaggassa paÔhame Devadahanti napuÑsakali~gena
laddhanÈmo nigamo. ManoramÈti manaÑ ramayantÈ, manÈpÈti attho.
AmanoramÈti amanÈpÈ.
2. KhaÓasuttavaÓÓanÈ
135. Dutiye chaphassÈyatanikÈ1 nÈmÈti visuÑ chaphassÈyatanikÈ nÈma
nirayÈ natthi. Sabbesupi hi ekatiÑsamahÈnirayesu
chadvÈraphassÈyatanapaÒÒatti hotiyeva. IdaÑ pana AvÊcimahÈnirayaÑ
sandhÈya vuttaÑ. SaggÈti idhÈpi tÈvatiÑsapurameva adhippetaÑ.
KÈmÈvacaradevaloke pana ekasmimpi chaphassÈyatanapaÒÒattiyÈ2 abhÈvo
nÈma natthi. IminÈ kiÑ dÊpeti? Niraye ekantadukkhasamappitabhÈvena,
devaloke ca ekantasukhasamappitattÈ ekantakhiÉÉÈrativasena
uppannapamÈdena maggabrahmacariyavÈsaÑ vasituÑ na sakkÈ.
Manussaloko pana vokiÓÓasukhadukkho, idheva apÈyopi saggopi paÒÒÈyati.
AyaÑ maggabrahmacariyassa kammabh|mi nÈma, sÈ tumhehi laddhÈ.
TasmÈ ye vo ime mÈnussakÈ khandhÈ laddhÈ, te vo lÈbhÈ. YaÒca vo idaÑ
manussattaÑ laddhaÑ, paÔiladdho vo brahmacariyavÈsassa khaÓo samayoti.
Vuttampi hetaÑ porÈÓehi–
“AyaÑ kammabh|mi idha maggabhÈvanÈ,
®hÈnÈni saÑvejaniyÈ bah| idha.
SaÑvegasaÑvejaniyesu vatthusu,
SaÑvegajÈtova payuÒja3 yoniso”ti.
______________________________________________________________
1. ChaphassÈyataniko (SÊ, SyÈ)
2. Ekasmimpi chaphassÈyatane sati viÒÒattiyÈ (SÊ, SyÈ) 3. Payujja (Ka)
3. PaÔhamar|pÈrÈmasuttavaÓÓanÈ
136. Tatiye r|pasammuditÈti r|pe sammuditÈ pamoditÈ1. DukkhÈti
dukkhitÈ. Sukhoti nibbÈnasukhena sukhito. KevalÈti sakalÈ. YÈvatatthÊti
vuccatÊti yattakÈ atthÊti vuccati. Ete voti ettha vo-kÈro nipÈtamattaÑ.
PaccanÊkamidaÑ hoti, sabbalokena passatanti yaÑ idaÑ passantÈnaÑ
paÓÉitÈnaÑ dassanaÑ, taÑ sabbalokena paccanÊkaÑ hoti viruddhaÑ. Loko
hi paÒcakkhandhe niccÈ sukhÈ attÈ subhÈti maÒÒati, paÓÉitÈ aniccÈ dukkhÈ
anattÈ asubhÈti. Sukhato Èh|ti sukhanti kathenti. Sukhato vid|ti sukhanti
jÈnanti. SabbametaÑ nibbÈnameva sandhÈya vuttaÑ.
Samm|ÄhetthÈti ettha nibbÈne samm|ÄhÈ. Aviddas|ti bÈlÈ. Sabbepi hi
channavutipÈsaÓÉino “nibbÈnaÑ pÈpuÓissÈmÈ”ti saÒÒino honti, te pana
“nibbÈnaÑ nÈma idan”tipi na jÈnanti. NivutÈnanti kilesanÊvaraÓena
nivutÈnaÑ pariyonaddhÈnaÑ. AndhakÈro apassatanti apassantÈnaÑ
andhakÈro hoti. KiÑ taÑ evaÑ hoti? NibbÈnaÑ vÈ nibbÈnadassanaÑ vÈ.
ApassantÈnaÑ hi bÈlÈnaÑ nibbÈnampi nibbÈnadassanampi kÈÄamegha-
avacchÈditaÑ viya candamaÓÉalaÑ, kaÔÈhena paÔikujjitapatto viya ca
niccakÈlaÑ tamo ceva andhakÈro ca2 sampajjati.
SataÒca vivaÔaÑ hoti, Èloko passatÈmivÈti sataÒca sappurisÈnaÑ
paÒÒÈdassanena passantÈnaÑ nibbÈnaÑ Èloko viya vivaÔaÑ hoti. Santike na
vijÈnanti, magÈ3 dhammassa akovidÈti yaÑ attano sarÊre kese vÈ lomÈdÊsu
vÈ aÒÒatarakoÔÔhÈsaÑ paricchinditvÈ anantarameva adhigantabbato attano vÈ
khandhÈnaÑ nirodhamaggato4 santike nibbÈnaÑ taÑ evaÑ santike
samÈnampi magabh|tÈ5 janÈ maggÈmaggadhammassa6 catusaccadhammassa
vÈ akovidÈ na jÈnanti.
MÈradheyyÈnupannehÊti tebh|makavaÔÔaÑ mÈrassa nivÈsaÔÔhÈnaÑ
anupannehi. Ko nu aÒÒatra mariyebhÊti ÔhapetvÈ ariye ko nu aÒÒo
nibbÈnapadaÑ jÈnituÑ arahati. SammadaÒÒÈya parinibbantÊti
arahattapaÒÒÈyasammÈ jÈnitvÈ anantarameva anÈsavÈ hutvÈ
kilesaparinibbÈnena parinibbanti. Atha vÈ sammadaÒÒÈya anÈsavÈ hutvÈ
ante khandhaparinibbÈnena parinibbÈyanti.
______________________________________________________________
1. R|pasamuditÈti r|pe samuditÈ (SÊ, SyÈ)
2. Tamo vivaÔÔaÑ viya ca (SÊ), dÊpavaÔÔaÑ viya ca(SyÈ) 3. MaggÈ (Ka)
4. NirodhaÑ maggato (Ka) 5. Maggabh|tÈ (SyÈ) 6. Maggadhammassa (®ÊkÈ)
46 SaÑyuttanikÈya
4-12. Dutiyar|pÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ
137-145. CatutthaÑ suddhikaÑ katvÈ desiyamÈne bujjhanakÈnaÑ
ajjhÈsayena vuttaÑ. PaÒcamÈdÊni tathÈ tathÈ bujjhantÈnaÑ ajjhÈsayena
vuttÈni. Attho pana tesaÑ pÈkaÔoyevÈti.
Devadahavaggo catuttho.
_____
(15) 5. NavapurÈÓavagga
1. KammanirodhasuttavaÓÓanÈ
146. NavapurÈÓavaggassa paÔhame navapurÈÓÈnÊti navÈni ca purÈÓÈni
ca. Cakkhu bhikkhave purÈÓakammanti na cakkhu purÈÓaÑ, kammameva
purÈÓaÑ, kammato pana nibbattattÈ paccayanÈmena evaÑ vuttaÑ.
Abhisa~khatanti paccayehi abhisamÈgantvÈkataÑ. AbhisaÒcetayitanti
cetanÈya pakappitaÑ. VedaniyaÑ daÔÔhabbanti vedanÈya vatth|ti
passitabbaÑ. NirodhÈ vimuttiÑ phusatÊti imassa tividhassa kammassa
nirodhena vimuttiÑ phusati. AyaÑ vuccatÊti ayaÑ tassÈ vimuttiyÈ
ÈrammaÓabh|to nirodho kammanirodhoti vuccati. Iti imasmiÑ sutte
pubbabhÈgavipassanÈ kathitÈ.
2-5. AniccanibbÈnasappÈyasuttÈdivaÓÓanÈ
147-150. Dutiye nibbÈnasappÈyanti nibbÈnassa sappÈyaÑ
upakÈrapaÔipadaÑ. TatiyÈdÊsupi eseva nayo. PaÔipÈÔiyÈ pana cat|supi etesu
suttesu saha vipassanÈya cattÈro maggÈ kathitÈ.
6-7. AntevÈsikasuttÈdivaÓÓanÈ
151-152. ChaÔÔhe anantevÈsikanti anto vasanakakilesavirahitaÑ.
AnÈcariyakanti ÈcaraÓakakilesavirahitaÑ. Antassa vasantÊti anto assa
vasanti. Te naÑ samudÈcarantÊti te etaÑ adhibhavanti ajjhottharanti
sikkhÈpenti vÈ. “EvaÑ vejjakammaÑ karohi, evaÑ d|takamman”ti iti
sikkhÈpanasa~khÈtena samudÈcaraÓatthenassa te ÈcariyÈ nÈma honti,
tehi Ècariyehi sÈcariyakoti vuccati. Sesamettha vuttanayeneva veditabbaÑ.

SattamaÑ heÔÔhÈ kathitanayameva.
8. AtthinukhopariyÈyasuttavaÓÓanÈ
153. AÔÔhame yaÑ pariyÈyaÑ ÈgammÈti yaÑ kÈraÓaÑ Ègamma.

AÒÒatreva saddhÈyÈti vinÈ saddhÈya saddhaÑ apanetvÈ. Ettha ca saddhÈti
na paccakkhÈ saddhÈ. Yo pana parassa evaÑ kira evaÑ kirÈti kathentassa
sutvÈ uppanno saddahanÈkÈro, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Ruci-ÈdÊsupi
rucÈpetvÈ khamÈpetvÈ atthetanti gahaÓÈkÈro ruci nÈma, evaÑ kira
bhavissatÊti anussavanaÑ anussavo, nisÊditvÈ ekaÑ kÈraÓaÑ cintentassa
kÈraÓaÑ upaÔÔhÈti, evaÑ upaÔÔhitassa atthetanti gahaÓaÑ ÈkÈraparivitakko
nÈma, kÈraÓavitakkoti attho. KÈraÓaÑ cintentassa pÈpikÈ laddhi uppajjati,
taÑ atthesÈti gahaÓÈkÈro diÔÔhinijjhÈnakkhanti nÈma. AÒÒaÑ byÈkareyyÈti
imÈni paÒca ÔhÈnÈni muÒcitvÈ arahattaÑ byÈkareyya. ImasmiÑ sutte
sekhÈsekhÈnaÑ paccavekkhaÓÈ kathitÈ.
9-10. IndriyasampannasuttÈdivaÓÓanÈ
154-155. Navame indriyasampannoti paripuÓÓindriyo. Tattha yena cha

indriyÈni sammasitvÈ arahattaÑ pattaÑ, so tehi nibbisevanehi indriyehi
samannÈgatattÈ, cakkhÈdÊni vÈ cha indriyÈni sammasantassa uppannehi
saddhÈdÊhi indriyehi samannÈgatattÈ paripuÓÓindriyo nÈma hoti, taÑ
sandhÈya BhagavÈ cakkhundriye ceti-ÈdinÈ nayena desanaÑ vitthÈretvÈ
ettÈvatÈ kho bhikkhu indriyasampanno hotÊti Èha. DasamaÑ heÔÔhÈ
vuttanayamevÈti.
NavapurÈÓavaggo paÒcamo.
Tatiyo paÓÓÈsako.
48 SaÑyuttanikÈya
(16) 1. Nandikkhayavagga
1-4. AjjhattanandikkhayasuttÈdivaÓÓanÈ
156-159. Nandikkhayavaggassa paÔhame nandikkhayÈ rÈgakkhayo,
rÈgakkhayÈ nandikkhayoti nandiyÈ ca rÈgassa ca atthato ekattÈ1 vuttaÑ.
Suvimuttanti arahattaphalavimuttivasena suÔÔhu vimuttaÑ. Sesamettha
dutiyÈdÊsu ca uttÈnameva.
5-6. JÊvakambavanasamÈdhisuttÈdivaÓÓan
160-161. PaÒcamaÑ samÈdhivikalÈnaÑ, chaÔÔhaÑ paÔisallÈnavikalÈnaÑ
cittekaggataÒca kÈyavivekaÒca labhantÈnaÑ etesaÑ kammaÔÔhÈnaÑ phÈtiÑ
gamissatÊti ÒatvÈ kathitaÑ. Tattha okkhÈyatÊti (paccakkhÈyati)2 paÒÒÈyati
pÈkaÔaÑ hoti. Iti dvÊsupi etesu saha vipassanÈya cattÈro maggÈ kathitÈ.
7-9. KoÔÔhika-aniccasuttÈdivaÓÓanÈ
162-164. SattamÈdÊsu tÊsu therassa vimuttiparipÈcaniyÈ dhammÈva
kathitÈ.
10-12. MicchÈdiÔÔhipahÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
165-167. DasamÈdÊni tÊÓi pÈÔiyekkena puggalajjhÈsayavasena vuttÈni.
TesaÑ attho vuttanayeneva veditabboti.
Nandikkhayavaggo paÔhamo.
_____
(17) 2. SaÔÔhipeyyÈlavagga
1-60. Ajjhatta-aniccachandasuttÈdivaÓÓanÈ
168-227. Tadanantaro saÔÔhipeyyÈlo nÈma hoti, so uttÈnatthova. YÈni
panettha saÔÔhi suttÈni vuttÈni, tÈni “chandho
______________________________________________________________
1. EkattaÑ (SÊ) 2. (...) natthi SÊ-SyÈ-potthakesu.
pahÈtabbo”ti evaÑ tassa tasseva padassa vasena bujjhanakÈnaÑ

ajjhÈsayavasena vuttÈni. Iti sabbÈni tÈni pÈÔiyekkena puggalajjhÈsayavasena
kathitÈni. EkekasuttapariyosÈne cettha saÔÔhi saÔÔhi bhikkh| arahattaÑ
pattÈti.
SaÔÔhipeyyÈlavaggo.
_____
(18) 3. Samuddavagga
1. PaÔhamasamuddasuttavaÓÓanÈ
228. Samuddavaggassa paÔhame cakkhu bhikkhave purisassa samuddoti
yadi dupp|raÓaÔÔhena yadi vÈ samuddanaÔÔhena samuddo, cakkhumeva
samuddo. Tassa hi pathavito yÈva AkaniÔÔhabrahmalokÈ nÊlÈdi-ÈrammaÓaÑ
samosarantaÑ paripuÓÓabhÈvaÑ kÈtuÑ na sakkoti, evaÑ dupp|raÓaÔÔhenapi
samuddo. Cakkhu ca tesu tesu nÊlÈdÊsu ÈrammaÓesu samuddati, asaÑvutaÑ
hutvÈ osaramÈnaÑ kilesuppattiyÈ kÈraÓabhÈvena sadosagamanena gacchatÊti
samuddanaÔÔhenapi samuddo. Tassa r|pamayo vegoti samuddassa
appamÈÓo |mimayo vego viya tassÈpi cakkhusamuddassa samosarantassa
nÊlÈdibhedassa ÈrammaÓassa vasena appameyyo r|pamayo vego veditabbo.
Yo taÑ r|pamayaÑ vegaÑ sahatÊti yo taÑ cakkhusamudde samosaÔaÑ
r|pamayaÑ vegaÑ, manÈpe r|pe rÈgaÑ, amanÈpe dosaÑ, asamapekkhite
mohanti evaÑ rÈgÈdikilese anuppÈdento upekkhakabhÈvena sahati.
Sa-|minti-ÈdÊsu kilesa-|mÊhi sa-|miÑ. KilesÈvaÔÔehi sÈvaÔÔaÑ.
KilesagÈhehi sagÈhaÑ. Kilesarakkhasehi sarakkhasaÑ. Kodh|pÈyÈsassa ca
vasena sa-|miÑ. VuttaÑ hetaÑ “|mibhayanti kho bhikkhave
kodh|pÈyÈsassetaÑ adhivacanan”ti1. KÈmaguÓavasena sÈvaÔÔaÑ. VuttaÑ
hetaÑ “ÈvaÔÔaggÈhoti kho bhikkhave paÒcannetaÑ kÈmaguÓÈnaÑ
adhivacanan”ti2. MÈtugÈmavasena sagÈhaÑ sarakkhasaÑ. VuttaÑ hetaÑ
“gÈharakkhasoti kho bhikkhave mÈtugÈmassetaÑ adhivacanan”ti3.
SesavÈresupi
______________________________________________________________
1. Khu 1. 271; Ma 2. 123; AÑ 1. 439 piÔÔhesu. 2. SaÑ 2. 387 piÔÔhe.
3. Khu 1. 271 piÔÔhe.
50 SaÑyuttanikÈya
eseva nayo. SabhayaÑ duttaraÑ accatarÊti |mibhayena sabhayaÑ

duratikkamaÑ atikkami. Lokantag|ti sa~khÈralokassa antaÑ gato.
PÈragatoti vuccatÊti nibbÈnaÑ gatoti kathÊyati.
2-3. DutiyasamuddasuttÈdivaÓÓanÈ
229-230. Dutiye samuddoti samuddanaÔÔhena samuddo, kiledanaÔÔhena
temanaÔÔhenÈti vuttaÑ hoti. YebhuyyenÈti ÔhapetvÈ ariyasÈvake. SamunnÈti
kilinnÈ tintÈ nimuggÈ. TantÈkulakajÈtÈti-Èdi heÔÔhÈ vitthÈritameva.
Maccujahoti tayo macc| jahitvÈ Ôhito. NirupadhÊti tÊhi upadhÊhi anupadhi.
ApunabbhavÈyÈti nibbÈnatthÈya. AmohayÊ maccurÈjanti yathÈ tassa gatiÑ
na jÈnÈti, evaÑ maccurÈjÈnaÑ mohetvÈ gato. TatiyaÑ vuttanayameva.
4-6. KhÊrarukkhopamasuttÈdivaÓÓanÈ
231-233. Catutthe appahÊnaÔÔhena atthi, tenevÈha so appahÊnoti.
ParittÈti pabbatamattampi r|paÑ aniÔÔhaÑ arajanÊyaÑ parittaÑ nÈma hoti,
evar|pÈpissa r|pÈ cittaÑ pariyÈdiyantÊti dasseti. Ko pana vÈdo
adhimattÈnanti iÔÔhÈrammaÓaÑ panassa rajanÊyaÑ vatthu cittaÑ
pariyÈdiyatÊti ettha kÈ kathÈ. Ettha ca nakhapiÔÔhipamÈÓampi maÓimuttÈdi
rajanÊyaÑ vatthu adhimattÈrammaÓamevÈti veditabbaÑ. Daharoti-ÈdÊni
tÊÓipi aÒÒamaÒÒavevacanÈneva. ŒbhindeyyÈti1 pahareyya padÈleyya vÈ.
PaÒcame tadubhayanti taÑ ubhayaÑ. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.
7. UdÈyÊsuttavaÓÓanÈ
234. Sattame anekapariyÈyenÈti anekehi kÈraÓehi. ItipÈyanti itipi ayaÑ.
ImasmiÑ sutte aniccena anattalakkhaÓaÑ kathitaÑ.
8. ŒdittapariyÈyasuttavaÓÓanÈ
235. AÔÔhame anubyaÒjanaso nimittaggÈhoti “hatthÈ sobhanÈ pÈdÈ
sobhanÈ”ti evaÑ anubyaÒjanavasena nimittaggÈho. NimittaggÈhoti
______________________________________________________________
1. BhindeyyÈti (SÊ, SyÈ)
hi saÑsandetvÈ gahaÓaÑ, anubyaÒjanaggÈhoti vibhattigahaÓaÑ.

NimittaggÈho kumbhÊlasadiso sabbameva gaÓhÈti, anubyaÒjanaggÈho
rattapÈsadiso vibhajitvÈ hatthapÈdÈdÊsu taÑ taÑ koÔÔhÈsaÑ. Ime pana dve
gÈhÈ ekajavanavÈrepi labbhanti, nÈnÈjavanavÈre vattabbameva natthi.
NimittassÈdagathitanti nimittassÈdena ganthitaÑ baddhaÑ. ViÒÒÈÓanti

kammaviÒÒÈÓaÑ. TasmiÑ ce samaye kÈlaÑ kareyyÈti na koci saÑkiliÔÔhena
cittena kÈlaÑ karonto nÈma atthi. SabbasattÈnaÑ hi bhava~geneva
kÈlakiriyÈ hoti. KilesabhayaÑ pana dassento evamÈha. Samayavasena vÈ
evaÑ vuttaÑ. CakkhudvÈrasmiÒhi ÈpÈthagate ÈrammaÓe rattacittaÑ vÈ
duÔÔhacittaÑ vÈ m|ÄhacittaÑ vÈ ÈrammaÓarasaÑ anubhavitvÈ bhava~gaÑ
otarati, bhava~ge ÔhatvÈ kÈlakiriyaÑ karoti. TasmiÑ samaye kÈlaÑ
karontassa dveva gatiyo pÈÔika~khÈ, imassa samayassa vasenetaÑ vuttaÑ.
ImaÑ khvÈhaÑ bhikkhave ÈdÊnavanti imaÑ anekÈni vassasatasahassÈni

niraye anubhavitabbaÑ dukkhaÑ sampassamÈno evaÑ vadÈmi tattÈya
ayosalÈkÈya akkhÊni aÒjÈpetukÈmoti. IminÈ nayena sabbattha attho
veditabbo. Ayosa~k|nÈti ayas|lena. SampalimaÔÔhanti dvepi kaÓÓacchiddÈni
vinivijjhitvÈ pathaviyaÑ ÈkoÔanavasena sampalimaÔÔhaÑ.
TatiyavÈre sampalimaÔÔhanti nakhacchedanaÑ1 pavesetvÈ ukkhipitvÈ

sahadhunaÔÔhena2 chinditvÈ pÈtanavasena sampalimaÔÔhaÑ. CatutthavÈre
sampalimaÔÔhanti bandhanam|laÑ chetvÈ pÈtanavasena sampalimaÔÔhaÑ.
PaÒcamavÈre sampalimaÔÔhanti tikhiÓÈya sattiyÈ kÈyapasÈdaÑ uppÈÔetvÈ
patanavasena sampalimaÔÔhaÑ. SattiyÈti ettha mahatÊ daÓÉakavÈsi veditabbÈ.
Sottanti nipajjitvÈ niddokkamanaÑ. YathÈr|pÈnaÑ vitakkÈnaÑ vasaÑ gato
saÑghaÑ bhindeyyÈti iminÈ vitakkÈnaÑ yÈva saÑghabhedÈ
pÈpakammÈvahanatÈ dassitÈ. Sesamettha uttÈnameva.
______________________________________________________________
1. NikhÈdanaÑ (SÊ, Ka) 2. Saha dhunantena (SÊ), saha thunaÔÔhena (SyÈ)
52 SaÑyuttanikÈya
9-10. PaÔhamahatthapÈdopamasuttÈdivaÓÓanÈ
236-237. Navame hatthesu bhikkhave satÊti hatthesu vijjamÈnesu.
Dasame na hotÊti vuccamÈne bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayavasena vuttaÑ.
DvÊsupi cetesu vipÈkasukhadukkhameva dassetvÈ vaÔÔavivaÔÔaÑ kathitanti.
Samuddavaggo niÔÔhito.
_____
(19) 4. ŒsÊvisavagga
1. ŒsÊvisopamasuttavaÓÓanÈ
238. ŒsÊvisavaggassa paÔhame bhikkh| ÈmantesÊti
ekacÈrikadvicÈrikaticÈrikacatucÈrikapaÒcacÈrike sabhÈgavuttino kÈrake
yuttapayutte sabbepi dukkhalakkhaÓakammaÔÔhÈnike parivÈretvÈ nisinne
yogÈvacare bhikkh| Èmantesi. IdaÑ hi suttaÑ puggalajjhÈsayena vuttaÑ.
Puggalesupi vipaÒcitaÒÒ|naÑ1 disÈvÈsikÈnaÑ
dukkhalakkhaÓakammaÔÔhÈnikÈnaÑ upaÔÔhÈnavelÈya ÈgantvÈ SatthÈraÑ
parivÈretvÈ nisinnÈnaÑ vasena vuttaÑ. EvaÑ santepi ugghaÔitaÒÒ|-ÈdÊnaÑ
catunnampi puggalÈnaÑ paccayabh|tamevetaÑ. UgghaÔitaÒÒ| puggalo hi
imassa suttassa mÈtikÈnikkhepeneva arahattaÑ pÈpuÓissati, vipaÒcitaÒÒ|
mÈtikÈya vitthÈrabhÈjanena, neyyapuggalo imameva suttaÑ sajjhÈyanto
paripucchanto yoniso manasikaronto kalyÈÓamitte sevanto bhajanto
payirupÈsanto arahattaÑ pÈpuÓissati, padaparamassetaÑ suttaÑ anÈgate
vÈsanÈ bhavissatÊti evaÑ sabbesampi upakÈrabhÈvaÑ ÒatvÈ BhagavÈ
SineruÑ ukkhipanto viya ÈkÈsaÑ vitthÈrento viya cakkavÈÄapabbataÑ
kampento viya ca mahantena ussÈhena seyyathÈpi bhikkhaveti imaÑ
ÈsÊvisopamasuttaÑ Èrabhi.
Tattha cattÈro ÈsÊvisÈti kaÔÔhamukho p|timukho aggimukho
satthamukhoti ime cattÈro. Tesu kaÔÔhamukhena daÔÔhassa sakalasarÊraÑ
sukkhakaÔÔhaÑ viya thaddhaÑ hoti, sandhipabbesu adhimattaÑ
ayas|lasamappitaÑ viya tiÔÔhati. P|timukhena daÔÔhassa pakkap|tipanasaÑ
viya vipubbakabhÈvaÑ ÈpajjitvÈ
______________________________________________________________
1. UgghÈÔitaÒÒ|naÑ (SyÈ)
paggharati, ca~gavÈre1 pakkhitta-udakaÑ viya hoti. Aggimukhena daÔÔhassa

sakalasarÊraÑ jhÈyitvÈ bhasmamuÔÔhi viya thusamuÔÔhi viya ca vippakirÊyati.
Satthamukhena daÔÔhassa sakalasarÊraÑ bhijjati, asanipÈtaÔÔhÈnaÑ viya
mahÈnikhÈdanena khatasandhimukhaÑ viya ca hoti. EvaÑ visavasena
vibhattÈ cattÈro ÈsÊvisÈ.
VisavegavikÈrena panete soÄasa honti. KaÔÔhamukho hi daÔÔhaviso
diÔÔhaviso phuÔÔhaviso vÈtavisoti catubbidho hoti. Tena hi daÔÔhampi
diÔÔhampi phuÔÔhampi tassa vÈtena2 pahaÔampi sarÊraÑ vuttappakÈrena
thaddhaÑ hoti. Sesesupi eseva nayoti. EvaÑ visavegavikÈravasena soÄasa
honti.
Puna puggalapaÓÓattivasena catusaÔÔhi honti. KathaÑ? KaÔÔhamukhesu
tÈva daÔÔhaviso ca Ègataviso no ghoraviso, ghoraviso no Ègataviso,
Ègataviso ceva ghoraviso ca, nevÈgataviso na ghoravisoti catubbidho hoti.
Tattha yassa visaÑ sampajjalitatiÓukkÈya aggi viya sÊghaÑ abhiruhitvÈ
akkhÊni gahetvÈ khandhaÑ gahetvÈ sÊsaÑ gahetvÈ Ôhitanti vattabbataÑ
Èpajjati maÓisappÈdÊnaÑ visaÑ viya, mantaÑ pana parivattetvÈ kaÓÓavÈtaÑ
datvÈ daÓÉakena pahaÔamatte otaritvÈ daÔÔhaÔÔhÈneyeva tiÔÔhati, ayaÑ
Ègataviso no ghoraviso nÈma. Yassa pana visaÑ saÓikaÑ abhiruhati,
ÈruÄhÈruÄhaÔÔhÈne pana ayaÑ sÊta-udakaÑ3 viya hoti udakasappÈdÊnaÑ
visaÑ viya, dvÈdasavassaccayenÈpi kaÓÓapiÔÔhikhandhapiÔÔhikÈdÊsu
gaÓÉapiÄakÈdivasena paÒÒÈyati, mantaparivattanÈdÊsu ca kayiramÈnÈsu
sÊghaÑ na otarati, ayaÑ ghoraviso no Ègataviso nÈma. Yassa pana visaÑ
sÊghaÑ abhiruhati, na sÊghaÑ otarati aneÄakasappÈdÊnaÑ visaÑ viya, ayaÑ
Ègataviso ceva ghoraviso ca. Yassa pana visaÑ mandaÑ hoti,
otÈriyamÈnampi sukheneva otarati nÊlasappadhammanisappÈdÊnaÑ visaÑ
viya, ayaÑ nevÈgataviso na ghoraviso nÈma. IminÈ upÈyena kaÔÔhamukhe
daÔÔhavisÈdayo p|timukÈdÊsu ca daÔÔhavisÈdayo veditabbÈti. EvaÑ
puggalapaÓÓattivasena catusaÔÔhi.
______________________________________________________________
1. Pa~kavÈre (SyÈ), ca~kavÈre (Ka) 2. NÈsavÈtena (Ka)
3. AyasÊta-udakaÑ (Ka-SÊ), pÊta-udakaÑ (SyÈ)
54 SaÑyuttanikÈya
Tesu “aÓÉajÈ nÈgÈ”ti-ÈdinÈ1 yonivasena ekekaÑ catudhÈ vibhajitvÈ

chapaÓÓÈsÈdhikÈni dve satÈni honti. Te jalajÈthalajÈti dviguÓitÈ
dvÈdasÈdhikÈni paÒcasatÈni honti, te kÈmar|pa-akÈmar|pÈnaÑ vasena
dviguÓitÈ catuvÊsÈdhikasahassasa~khÈ honti. Puna gatamaggassa paÔilomato
saÑkhippamÈnÈ kaÔÔhamukhÈdivasena cattÈrova hontÊti. Te sandhÈya
BhagavÈ “seyyathÈpi bhikkhave cattÈro ÈsÊvisÈ”ti Èha. Kulavasena hi ete
gahitÈ.
Tattha ÈsÊvisÈti2 ÈsittavisÈtipi ÈsÊvisÈ, asitavisÈtipi ÈsÊvisÈ,
asisadisavisÈtipi ÈsÊvisÈ. ŒsittavisÈti sakalakÈye ÈsiÒcitvÈ viya ÔhapitavisÈ,
parassa ca attano sarÊre ca3 ÈsiÒcanavisÈti attho. AsitavisÈti yaÑ yaÑ etehi
asitaÑ hoti paribhuttaÑ, taÑ taÑ visameva sampajjati, tasmÈ asitaÑ visaÑ
hoti etesanti ÈsÊvisÈ. AsisadisavisÈti asiviya tikhiÓaÑ
paramammacchedanasamatthaÑ visaÑ etesanti ÈsÊvisÈti evamettha
vacanattho veditabbo. UggatejÈti uggatatejÈ balavatejÈ. GhoravisÈti
dunnimmaddanavisÈ4.
EvaÑ vadeyyunti paÔijaggÈpanatthaÑ evaÑ vadeyyuÑ. RÈjÈno hi
ÈsÊvise gÈhÈpetvÈ “tathÈr|pe core vÈ etehi ÉaÑsÈpetvÈ mÈressÈma,
nagar|parodhakÈle parasenÈya vÈ taÑ khipissÈma, parabalaÑ nimmaddetuÑ
asakkontÈ subhojanaÑ bhuÒjitvÈ varasayanaÑ Èruyha etehi attÈnaÑ
ÉaÑsÈpetvÈ satt|naÑ vasaÑ anÈgacchantÈ attano ruciyÈ marissÈmÈ”ti
ÈsÊvise jaggÈpenti. Te yaÑ coraÑ sahasÈva mÈretuÑ na icchanti, “evamete
dÊgharattaÑ dukkhappatto hutvÈ marissantÊ”ti icchantÈ taÑ purisaÑ evaÑ
vadanti ime te ambho purisa cattÈro ÈsÊvisÈti.
Tattha kÈlena kÈlanti kÈle kÈle. SaÑvesetabbÈti5 nipajjÈpetabbÈ.
AÒÒataro vÈ aÒÒataro vÈti kaÔÔhamukhÈdÊsu yo koci. YaÑ te ambho purisa
karaÓÊyaÑ, taÑ karohÊti idaÑ atthacarakassa vacanaÑ veditabbaÑ. Tassa
kira purisassa evaÑ ÈsÊvise paÔipÈdetvÈ “ayaÑ vo upaÔÔhÈko”ti cat|su
peÄÈsu6ÔhapitÈnaÑ ÈsÊvisÈnaÑ Èrocenti. Atheko nikkhamitvÈ Ègamma tassa
purisassa dakkhiÓapÈdÈnusÈrena
______________________________________________________________
1. SaÑ 2. 202 piÔÔhe. 2. ŒsivisÈti (Ka) 3. Parassa ca sarÊre (SÊ, SyÈ)
4. DunnimmathanavisÈ (Ka) 5. PavesetabbÈti (SyÈ, Ka) 6. ®hÈnesu (Ka)
abhiruhitvÈ dakkhiÓahatthaÑ maÓibandhato paÔÔhÈya veÔhetvÈ

dakkhiÓakaÓÓasotam|le phaÓaÑ katvÈ sus|ti karonto nipajji. Aparo
vÈmapÈdÈnusÈrena abhiruhitvÈ tatheva vÈmahatthaÑ veÔhetvÈ
vÈmakaÓÓasotam|le phaÓaÑ katvÈ sus|ti karonto nipajji, tatiyo nikkhamitvÈ
abhimukhaÑ abhiruhitvÈ kucchiÑ veÔhetvÈ galavÈÔakam|le phaÓaÑ katvÈ
sus|ti karonto nipajji, catuttho piÔÔhibhÈgena abhiruhitvÈ gÊvaÑ veÔhetvÈ
uparimuddhani phaÓaÑ ÔhapetvÈ sus|ti karonto nipajji.
EvaÑ cat|su ÈsÊvisesu sarÊraÔÔhakesuyeva jÈtesu eko tassa purisassa

atthacarakapuriso taÑ disvÈ “kiÑ te bho purisa laddhan”ti pucchi, tato tena
“ime me bho hatthesu hatthakaÔakaÑ viya bÈhÈsu key|raÑ viya kucchimhi
kucchiveÔhanasÈÔako viya kaÓÓesu kaÓÓac|ÄikÈ viya gale muttÈvaliyo viya
sÊse sÊsapasÈdhanaÑ viya keci ala~kÈravisesÈ raÒÒÈ dinnÈ”ti vutte so Èha
“bho andhabÈla, mÈ evaÑ maÒÒittha ‘raÒÒÈ me tuÔÔhenetaÑ pasÈdhanaÑ
dinnan’ti. TvaÑ raÒÒo ÈgucÈrÊ coro, ime ca cattÈro ÈsÊvisÈ durupaÔÔhÈhÈ
duppaÔijaggiyÈ, ekasmiÑ uÔÔhÈtukÈme eko nhÈyitukÈmo hoti, ekasmiÑ
nhÈyitukÈme eko bhuÒjitukÈmo, ekasmiÑ bhuÒjitukÈme eko nipajjitukÈmo.
Tesu yasseva icchÈ na p|rati, so tattheva ÉaÑsitvÈ mÈretÊ”ti. Atthi pana bho
evaÑ sante koci sotthimaggoti. Œma, rÈjapurisÈnaÑ vikkhittabhÈvaÑ ÒatvÈ
palÈyanaÑ sotthibhÈvoti vatvÈ “yaÑ te karaÓÊyaÑ, taÑ karohÊ”ti vadeyya.
TaÑ sutvÈ itaro catunnaÑ ÈsÊvisÈnaÑ pamÈdakkhaÓaÑ rÈjapurisehi ca

pavivittaÑ disvÈ vÈmahatthena dakkhiÓahatthaÑ veÔhetvÈ
dakkhiÓakaÓÓac|ÄikÈya phaÓaÑ ÔhapetvÈ sayitÈsÊvisassa sarÊraÑ
parimajjanto viya saÓikaÑ taÑ apanetvÈ eteneva upÈyena sesepi apanetvÈ
tesaÑ bhÊto palÈyeyya. Atha naÑ te ÈsÊvisÈ “ayaÑ amhÈkaÑ raÒÒÈ
upaÔÔhÈko dinno”ti anubandhamÈnÈ ÈgaccheyyuÑ. IdaÑ sandhÈya atha kho
so bhikkhave puriso bhÊto catunnaÑ ÈsÊvisanaÑ -pa- palÈyethÈti vuttaÑ.
TasmiÑ pana purise evaÑ ÈgatamaggaÑ oloketvÈ oloketvÈ palÈyante

rÈjÈ “palÈto so puriso”ti sutvÈ “ko nu kho taÑ anubandhitvÈ ghÈtetuÑ
sakkhissatÊ”ti vicinanto tasseva paccatthike
56 SaÑyuttanikÈya
paÒca jane labhitvÈ “gacchatha naÑ anubandhitvÈ ghÈtethÈ”ti peseyya.

Athassa atthacarÈ purisÈ taÑ pavattiÑ ÒatvÈ ÈroceyyuÑ. So bhiyyoso
mattÈya bhÊto palÈyetha. ImamatthaÑ sandhÈya tamenaÑ evaÑ vadeyyunti-
Èdi vuttaÑ.
ChaÔÔho antaracaro vadhakoti “paÔhamaÑ ÈsÊvisehi anubaddho ito cito
ca te vaÒcento palÈyi, idÈni paÒcahi paccatthikehi anubaddho suÔÔhutaraÑ
palÈyati, na sakkÈ so evaÑ gahetuÑ, upalÈÄanÈya pana sakkÈ, tasmÈ
daharakÈlato paÔÔhÈya ekato khÈditvÈ ca pivitvÈ ca santhavaÑ1 antaracaraÑ
vadhakamassa pesethÈ”ti amaccehi vuttena raÒÒÈ pariyesitvÈ pesito
antaracaro vadhako.
So passeyya suÒÒaÑ gÈmanti nivattitvÈ olokento padaÑ ghÈyitvÈ
ghÈyitvÈ vegenÈgacchante cattÈro ÈsÊvise paÒca vadhake paccatthike
chaÔÔhaÒca antaracaraÑ vadhakaÑ “nivatta bho, mÈ palÈyi, puttadÈrena
saddhiÑ kÈme paribhuÒjanto sukhaÑ vasissasÊ”ti vatvÈ ÈgacchantaÑ disvÈ
bhiyyoso mattÈya yena vÈ tena vÈ palÈyanto paccantaraÔÔhe
abhimukhagataÑ ekaÑ chakuÔikaÑ suÒÒaÑ gÈmaÑ passeyya. RittakaÒÒeva
paviseyyÈti dhanadhaÒÒamaÒcapÊÔhÈdÊhi virahitattÈ rittakaÒÒeva paviseyya.
TucchakaÑ suÒÒakanti etasseva vevacanaÑ. ParimaseyyÈti “sace pÈnÊyaÑ
bhavissati, pivissÈmi, sace bhattaÑ bhavissati, bhuÒjissÈmÊ”ti bhÈjanaÑ
vivaritvÈ2 hatthaÑ anto pavesetvÈ parimaseyya.
TamenaÑ evaÑ vadeyyunti channaÑ gharÈnaÑ ekagharepi kiÒci
alabhitvÈ gÈmamajjhe eko sandacchÈyo3 rukkho atthi, tattha va~kaphalakaÑ
atthataÑ disvÈ “idha tÈva nisÊdissÈmÊ”ti gantvÈ tattha nisinnaÑ
mandamandena vÈtena bÊjiyamÈnaÑ tattakamattampi sukhaÑ santato
assÈdayamÈnaÑ4 tamenaÑ purisaÑ kecideva atthacarakÈ bahi pavattiÑ
ÒatvÈ ÈgatÈ evaÑ vadeyyuÑ. IdÈni ambho purisÈti ambho purisa idÈni. CorÈ
gÈmaghÈtakÈti “yadevettha labhissÈma, taÑ gaÓhissÈma vÈ ghÈtessÈma vÈ”ti
ÈgatÈ cha gÈmaghÈtakacorÈ.
______________________________________________________________
1. SambandhaÑ (SÊ, SyÈ) 2. ŒsÈya vicaritvÈ (SÊ, SyÈ, Ka)
3. SantacchÈyo (SyÈ, Ka) 4. AnussÈrayamÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
UdakaÓÓavanti gambhÊraÑ puthulaÑ udakaÑ. GambhÊrampi hi

aputhulaÑ, puthulaÑ vÈ agambhÊraÑ, na aÓÓavoti vuccati, yampana
gambhÊraÒca puthulaÒca, tassevetaÑ nÈmaÑ. SÈsa~kaÑ sappaÔibhayanti
catunnaÑ ÈsÊvisÈnaÑ paÒcannaÑ vadhakonaÑ chaÔÔhassa antaracarassa
channaÒca gÈmaghÈtakacorÈnaÑ vasena sÈsa~kaÑ sappaÔibhayaÑ. KhemaÑ
appaÔibhayanti tesaÑyeva ÈsÊvisÈdÊnaÑ abhÈvena khemaÒca nibbhayaÒca
vicitra-uyyÈnavaraÑ bahvannapÈnaÑ devanagarasadisaÑ. Na cassa1 nÈvÈ
santÈraÓÊti “imÈya nÈvÈya orimatÊrato paratÊraÑ gamissantÊ”ti evaÑ ÔhapitÈ
ca santÈraÓÊ nÈvÈ na bhaveyya. Uttarasetu vÈti
rukkhasetuja~ghasetusakaÔaset|naÑ aÒÒataro uttarasetu vÈ na bhaveyya.
TiÔÔhati brÈhmaÓoti na kho esa brÈhmaÓo. KasmÈ naÑ brÈhmaÓoti Èha?
EttakÈnaÑ paccatthikÈnaÑ bÈhitattÈ, desanaÑ vÈ vinivattento ekaÑ
khÊÓÈsavabrÈhmaÓaÑ dassetumpi evamÈha.
TasmiÑ pana evaÑ uttiÓÓe cattÈro ÈsÊvisÈ “na laddho vatÈsi amhehi,
ajja te murumurÈya2 jÊvitaÑ khÈditvÈ chaÉÉeyyÈma”. PaÒca paccatthikÈ “na
laddho vatÈsi amhehi, ajja te parivÈretvÈ a~gama~gÈni chinditvÈ raÒÒo
santikaÑ gatÈ sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ labheyyÈma”. ChaÔÔho antaracaro “na
laddho vatÈsi mayÈ, ajja te phalikavaÓÓena asinÈ sÊsaÑ chinditvÈ
senÈpatiÔÔhÈnaÑ labhitvÈ sampattiÑ anubhaveyyaÑ”. Cha corÈ “na laddho
vatÈsi amhehi, ajja te vividhÈni kammakÈraÓÈni kÈretvÈ bahudhanaÑ
ÈharÈpessÈmÈ”ti cintetvÈ udakaÓÓavaÑ otarituÑ asakkontÈ raÒÒo ÈÓÈya
kopitattÈ parato gantumpi avisahantÈ tattheva sussitvÈ mareyyuÑ.
UpamÈ kho myÈyanti ettha evaÑ Èdito paÔÔhÈya opammasaÑsandanaÑ
veditabbaÑ–rÈjÈ viya hi kammaÑ daÔÔhabbaÑ, rÈjÈparÈdhikapuriso viya
vaÔÔanissito puthujjano, cattÈro ÈsÊvisÈ viya cattÈri mahÈbh|tÈni, raÒÒo tassa
cattÈro ÈsÊvise paÔicchÈpitakÈlo viya kammunÈ puthujjanassa
paÔisandhikkhaÓeyeva catunnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ dinnakÈlo, “imesaÑ
ÈsÊvisÈnaÑ pamÈdakkhaÓe rÈjapurisÈnaÒca vivittakkhaÓe nikkhamitvÈ yaÑ
te ambho purisa karaÓÊyaÑ, taÑ karohÊ”ti vacanena “palÈyass|”ti vuttakÈlo
viya SatthÈrÈ imassa bhikkhuno mahÈbh|takammaÔÔhÈnaÑ
______________________________________________________________
1. Natthassa (SÊ, SyÈ) 2. MurÈmurÈya (Ka)
58 SaÑyuttanikÈya
kathetvÈ “imesu cat|su mahÈbh|tesu nibbinda virajja1, evaÑ vaÔÔato

parimuccissasÊ”ti kathitakÈlo, tassa purisassa atthacarakavacanaÑ sutvÈ
catunnaÑ ÈsÊvisÈnaÑ pamÈdakkhaÓe rÈjapurisÈnaÒca vivittakkhaÓe
nikkhamitvÈ yena vÈ tena vÈ palÈyanaÑ viya imassa bhikkhuno Satthu
santike kammaÔÔhÈnaÑ labhitvÈ mahÈbh|tÈsÊvisehi parimuccanatthÈya
ÒÈÓapalÈyanena palÈyanaÑ.
IdÈni catunnetaÑ mahÈbh|tÈnaÑ adhivacanaÑ pathavÊdhÈtuyÈ
ÈpodhÈtuyÈti-ÈdÊsu catumahÈbh|takathÈ ca paÒcupÈdÈnakkhandhakathÈ ca
ÈyatanakathÈ ca Visuddhimagge vitthÈritanayeneva veditabbÈ. Ettha ca
kaÔÔhamukha-ÈsÊviso viya pathavÊdhÈtu daÔÔhabbÈ, p|timukha-
aggimukhasatthamukhÈ viya sesadhÈtuyo. Yatheva hi kaÔÔhamukhena
daÔÔhassa sakalakÈyo thaddho hoti, evaÑ pathavÊdhÈtupakopenÈpi. YathÈ ca
p|timukhÈdÊhi daÔÔhassa paggharati ceva jhÈyati ca chijjati ca, evaÑ
ÈpodhÈtutejodhÈtuvÈyodhÈtupakopenÈpÊti. TenÈhu AÔÔhakathÈcariyÈ–
“Patthaddho bhavatÊ kÈyo, daÔÔho kaÔÔhamukhena vÈ.
PathavÊdhÈtupakopena, hoti kaÔÔhamukheva so.
P|tiko bhavatÊ kÈyo, daÔÔho p|timukhena vÈ.
ŒpodhÈtupakopena, hoti p|timukheva so.
Santatto bhavatÊ kÈyo, daÔÔho aggimukhena vÈ.
TejodhÈtupakopena, hoti aggimukheva so.
SaÒchinno bhavatÊ kÈyo, daÔÔho satthamukhena vÈ.
VÈyodhÈtupakopena, hoti satthamukheva so”ti.
EvaÑ tÈvettha visesato sadisabhÈvo2 veditabbo.
Avisesato pana Èsayato visavegavikÈrato anatthaggahaÓato
durupaÔÔhÈnato durÈsadato akataÒÒutato avisesakÈrito
anantados|paddavatoti imehi kÈraÓehi etesaÑ ÈsÊvisasadisatÈ veditabbÈ.
Tattha Èsayatoti ÈsÊvisÈnaÑ hi vammiko Èsayo, tattheva te vasanti.
MahÈbh|tÈnampi kÈyavammiko
______________________________________________________________
1. NibbindaÑ virajjaÑ (SÊ, SyÈ) 2. SarÊrasambhavo (SÊ, SyÈ)
Èsayo. ŒsÊvisÈnaÒca rukkhasusiratiÓapaÓÓagahanasa~kÈraÔÔhÈnÈnipi Èsayo.

Etesupi hi te vasanti. MahÈbh|tÈnampi kÈyasusiraÑ kÈyagahanaÑ
kÈyasa~kÈraÔÔhÈnaÑ Èsayoti. EvaÑ tÈva Èsayato sadisatÈ veditabbÈ.
VisavegavikÈratoti ÈsÊvisÈ hi kulavasena kaÔÔhamukhÈdibhedato cattÈro.
Tattha ekeko visavikÈrato vibhajjamÈno daÔÔhavisÈdivasena catubbidho hoti.
MahÈbh|tÈnipi paccattalakkhaÓavasena pathavÊ-Èdibhedato cattÈri. Ettha
ekekaÑ kammasamuÔÔhÈnÈdivasena catubbidhaÑ hoti. EvaÑ
visavegavikÈrato sadisatÈ veditabbÈ.
AnatthaggahaÓatoti ÈsÊvise gaÓhantÈ paÒca anatthe gaÓhanti–
duggandhaÑ gaÓhanti, asuciÑ gaÓhanti, byÈdhiÑ gaÓhanti, visaÑ gaÓhanti,
maraÓaÑ gaÓhanti. MahÈbh|tÈnipi gaÓhantÈ paÒca anatthe gaÓhanti–
duggandhaÑ gaÓhanti, asuciÑ gaÓhanti, byÈdhiÑ gaÓhanti, jaraÑ gaÓhanti,
maraÓaÑ gaÓhanti. TenÈhu porÈÓÈ–
“Yekeci sappaÑ gaÓhanti, mÊÄhalittaÑ mahÈvisaÑ.
PaÒca gaÓhantunatthÈni, loke sappÈbhinandino.
DuggandhaÑ asuciÑ byÈdhiÑ, visaÑ maraÓapaÒcamaÑ.
AnatthÈ honti paÒcete, mÊÄhalitte bhuja~game.
EvamevaÑ akusalÈ, andhabÈlaputhujjanÈ.
PaÒca gaÓhantunatthÈni, bhave jÈtÈbhinandino.
DuggandhaÑ asuciÑ byÈdhiÑ, jaraÑ maraÓapaÒcamaÑ.
AnatthÈ honti paÒcete, mÊÄhalitteva pannage”ti1.
EvaÑ anatthaggahaÓato sadisatÈ veditabbÈ.
DurupaÔÔhÈnatoti te ÈsÊvisÈ durupaÔÔhÈnÈ, ekasmiÑ uÔÔhÈtukÈme eko
nhÈyitukÈmo hoti, tasmiÑ nhÈyitukÈme aparo bhuÒjitukÈmo, tasmiÑ
bhuÒjitukÈme aÒÒo nipajjitukÈmo hoti. Tesu yassa yasseva ajjhÈsayo na
p|rati, so tattheva ÉaÑsitvÈ mÈreti. Imehi pana ÈsÊvisehi bh|tÈneva
durupaÔÔhÈnatarÈni. PathavÊdhÈtuyÈ hi bhesajje kayiramÈne ÈpodhÈtu
kuppati, tasseva bhesajjaÑ karontassa
______________________________________________________________
1. MÊÄhalitte bhavantareti (SÊ)
60 SaÑyuttanikÈya
tejodhÈt|ti evaÑ ekissÈ bhesajje kayiramÈne aparÈ kuppantÊti. EvaÑ

durupaÔÔhÈnato sadisatÈ veditabbÈ.
DurÈsadatoti durÈsadÈ hi ÈsÊvisÈ, gehassa purimabhÈge ÈsÊvisaÑ disvÈ
pacchimabhÈgena palÈyanti, pacchimabhÈge disvÈ purimabhÈgena,
gehamajjhe disvÈ gabbhaÑ pavisanti, gabbhe disvÈ maÒcapÊÔhaÑ
abhiruhanti. MahÈbh|tÈni tatopi durÈsadatarÈni. TathÈr|pena hi
kuÔÔharogena phuÔÔhassa kaÓÓanÈsÈdÊni chinditvÈ patanti, sarÊraÑ
samphuÔati1, nÊlamakkhikÈ parivÈrenti, sarÊragandho d|ratova ubbÈhati2,
taÑ purisaÑ akkosamÈnampi paridevamÈnampi neva rosavasena3 na
kÈruÒÒena upasa~kamituÑ sakkonti, nÈsikaÑ pidahitvÈ kheÄaÑ pÈtentÈ
d|ratova naÑ vivajjenti. EvaÑ aÒÒesampi
bhagandarakucchirogavÈtarogÈdÊnaÑ bÊbhacchajegucchabhÈvakarÈnaÒca
rogÈnaÑ vasena ayamevattho vibhÈvetabboti. EvaÑ durÈsadato sadisatÈ
veditabbÈ.
AkataÒÒutatoti ÈsÊvisÈ hi akataÒÒuno honti, nhÈpiyamÈnÈpi
bhojiyamÈnÈpi gandhamÈlÈdÊhi p|jiyamÈnÈpi peÄÈyaÑ pakkhipitvÈ
parihariyamÈnÈpi otÈrameva gavesanti. Yattha otÈraÑ labhanti, tattheva
naÑ ÉaÑsitvÈ mÈrenti. ŒsÊvisehipi mahÈbh|tÈneva akataÒÒutarÈni. EtesaÑ
hi kataÑ nÈma4 natthi, sÊtena vÈ uÓhena vÈ nimmalena jalena
nhÈpiyamÈnÈnipi gandhamÈlÈdÊhi sakkariyamÈnÈnipi
muduvatthamudusayanamuduyÈnÈdÊhi parihariyamÈnÈnipi varabhojanaÑ
bhojiyamÈnÈnipi varapÈnaÑ pÈyÈpiyamÈnÈnipi otÈrameva gavesanti. Yattha
otÈraÑ labhanti, tattheva kuppitvÈ anayabyasanaÑ pÈpentÊti. EvaÑ
akataÒÒutato sadisatÈ veditabbÈ.
AvisesakÈritoti ÈsÊvisÈ hi “ayaÑ khattiyo vÈ brÈhmaÓo vÈ vesso vÈ
suddo vÈ gahaÔÔho vÈ pabbajito vÈ”ti visesaÑ na karonti,
sampattasampattameva ÉaÑsitvÈ mÈrenti. MahÈbh|tÈnipi “ayaÑ khattiyo vÈ
brÈhmaÓo vÈ vesso vÈ suddo vÈ gahaÔÔho vÈ pabbajito vÈ devo vÈ manusso
vÈ mÈro vÈ brahmÈ vÈ nigguÓo vÈ saguÓo vÈ”ti visesaÑ na karonti. Yadi hi
nesaÑ “ayaÑ guÓavÈ”ti
______________________________________________________________
1. SamphuÓati (SyÈ, Ka) 2. UbbhÈhati (Ka)
3. Rogavasena (Ka) 4. ManÈpaÑ (Ka)
lajjÈ uppajjeyya, sadevake loke aggapuggale TathÈgate lajjaÑ uppÈdeyyuÑ.

AthÈpi nesaÑ “ayaÑ mahÈpaÒÒo ayaÑ mahiddhiko ayaÑ dhutavÈdo”ti-
ÈdinÈ nayena lajjÈ uppajjeyya, DhammasenÈpatisÈriputtattherÈdÊsu lajjaÑ
uppÈdeyyuÑ. AthÈpi nesaÑ “ayaÑ nigguÓo dÈruÓo thaddho”ti bhayaÑ
uppajjeyya, sadevake loke nigguÓathaddhadÈruÓÈnaÑ aggassa Devadattassa
channaÑ vÈ satthÈrÈnaÑ bhÈyeyyuÑ, na ca lajjanti na ca bhÈyanti, kuppitvÈ
yaÑkiÒci anayabyasanaÑ ÈpÈdentiyeva. EvaÑ avisesakÈrito sadisatÈ
veditabbÈ.
Anantados|paddavatoti ÈsÊvise nissÈya uppajjanakÈnaÑ hi
dos|paddavÈnaÑ pamÈÓaÑ natthi. TathÈ hete ÉaÑsitvÈ kÈÓampi karonti
khujjampi pÊÔhasappimpi ekapakkhalampÊti evaÑ aparimÈÓaÑ vippakÈraÑ
dassenti. Bh|tÈnipi kuppitÈni kÈÓÈdibhÈvesu na kiÒci vippakÈraÑ na
karonti, appamÈÓo etesaÑ dos|paddavoti. EvaÑ anantados|paddavato
sadisatÈ veditabbÈ.
IdÈnettha catumahÈbh|tavasena yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ
kathetabbaÑ siyÈ, taÑ Visuddhimagge catudhÈtuvavatthÈnaniddese
kathitameva.
PaÒca vadhakÈ paccatthikÈti kho bhikkhave paÒcannetaÑ
upÈdÈnakkhandhÈnaÑ adhivacananti ettha dvÊhi ÈkÈrehi khandhÈnaÑ
vadhakapaccatthikasadisatÈ veditabbÈ. KhandhÈ hi aÒÒamaÒÒaÒca vadhenti,
tesu ca santesu vadho nÈma paÒÒÈyati. KathaÑ? R|paÑ tÈva r|pampi
vadheti ar|pampi, tathÈ ar|paÑ ar|pampi vadheti r|pampi. KathaÑ? AyaÑ
hi pathavÊdhÈtu bhijjamÈnÈ itarÈ tisso dhÈtuyo gahetvÈva bhijjati, ÈpodhÈtu-
ÈdÊsupi eseva nayo, evaÑ tÈva r|paÑ r|pameva vadheti. R|pakkhandho
pana bhijjamÈno cattÈro ar|pakkhandhe gahetvÈva bhijjati, evaÑ r|paÑ
ar|pampi vadheti. VedanÈkkhandhopi bhijjamÈno
saÒÒÈsa~khÈraviÒÒÈÓakkhandhe gahetvÈva bhijjati. SaÒÒÈkkhandhÈdÊsupi
eseva nayo. EvaÑ ar|paÑ ar|pameva vadheti. CutikkhaÓe pana cattÈro
ar|pakkhandhÈ bhijjamÈnÈ vatthur|pampi gahetvÈva bhijjanti, evaÑ ar|paÑ
r|pampi vadheti. EvaÑ tÈva aÒÒamaÒÒaÑ vadhentÊti vadhakÈ. Yattha pana
khandhÈ atthi, tattha chedanabhedanavadhabandhanÈdayo honti, na
aÒÒatthÈti. EvaÑ khandhesu santesu vadho paÒÒÈyatÊtipi vadhakÈ.
62 SaÑyuttanikÈya
IdÈni paÒcakkhandhe r|pÈr|pavasena dve koÔÔhÈse katvÈ r|pavasena vÈ

nÈmavasena vÈ r|papariggahaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ
kathetabbaÑ siyÈ, tampi Visuddhimagge kathitameva.
ChaÔÔho antaracaro vadhako ukkhittÈsikoti kho bhikkhave
nandÊrÈgassetaÑ adhivacananti ettha dvÊhÈkÈrehi nandÊrÈgassa
ukkhittÈsikavadhakasadisatÈ veditabbÈ paÒÒÈsirapÈtanato ca
yonisampaÔipÈdanato ca. KathaÑ? CakkhudvÈrasmiÑ hi iÔÔhÈrammaÓe
ÈpÈthagate taÑ ÈrammaÓaÑ nissÈya lobho uppajjati, ettÈvatÈ paÒÒÈsÊsaÑ
patitaÑ nÈma hoti, sotadvÈrÈdÊsupi eseva nayo. EvaÑ tÈva
paÒÒÈsirapÈtanato sadisatÈ veditabbÈ. NandÊrÈgo panesa aÓÉajÈdibhedÈ
catasso yoniyo upaneti. Tassa yoni-upagamanam|lakÈni paÒcavÊsati
mahÈbhayÈni dvattiÑsa kammakÈraÓÈni ca ÈgatÈneva hontÊti evaÑ
yonisampaÔipÈdanatopissa ukkhittÈsikavadhakasadisatÈ veditabbÈ.
Iti nandÊrÈgavasenÈpi ekassa bhikkhuno kammaÔÔhÈnaÑ kathitameva
hoti. KathaÑ? AyaÑ hi nandÊrÈgo sa~khÈrakkhandho, taÑ
sa~khÈrakkhandhoti vavatthapetvÈ taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho,
saÒÒÈ saÒÒÈkkhandho, cittaÑ viÒÒÈÓakkhandho, tesaÑ vatthÈrammaÓaÑ
r|pakkhandhoti evaÑ paÒcakkhandhe vavatthapeti. IdÈni te paÒcakkhandhe
nÈmar|pavasena vavatthapetvÈ tesaÑ paccayapariyesanato paÔÔhÈya
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ anupubbena eko arahattaÑ pÈpuÓÈtÊti evaÑ
nandÊrÈgavasena kammaÔÔhÈnaÑ kathitaÑ hoti.
ChannaÑ ajjhattikÈyatanÈnaÑ suÒÒagÈmena sadisatÈ PÈÄiyaÑyeva
ÈgatÈ. AyaÑ panettha kammaÔÔhÈnanayo–yathÈ ca te cha corÈ chakuÔikaÑ
suÒÒaÑ gÈmaÑ pavisitvÈ aparÈparaÑ vicarantÈ kiÒci alabhitvÈ gÈmena
anatthikÈ honti, evamevaÑ bhikkhu chasu ajjhattikÈyatanesu abhinivisitvÈ
vicinanto “ahan”ti vÈ “maman”ti vÈ gahetabbaÑ kiÒci adisvÈ tehi anatthiko
hoti. So “vipassanaÑ paÔÔhapessÈmÊ”ti upÈdÈr|pakammaÔÔhÈnavasena
cakkhupasÈdÈdayo pariggahetvÈ “ayaÑ r|pakkhandho”ti vavatthapeti,
manÈyatanaÑ “ar|pakkhandho”ti. Iti sabbÈnipetÈni nÈmaÒceva r|paÒcÈti
nÈmar|pavasena vavatthapetvÈ tesaÑ paccayaÑ pariyesitvÈ vipassanaÑ
vaÉÉhetvÈ sa~khÈre sammasanto anupubbena arahatte patiÔÔhÈti. IdaÑ

ekassa bhikkhuno yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathitaÑ hoti.
IdÈni bÈhirÈnaÑ gÈmaghÈtakacorehi sadisataÑ dassento corÈ
gÈmaghÈtakÈti khoti-ÈdimÈha. Tattha manÈpÈmanÈpes|ti karaÓatthe
bhummaÑ, manÈpÈmanÈpehÊti attho. Tattha coresu gÈmaÑ hanantesu paÒca
kiccÈni vattanti–corÈ tÈva gÈmaÑ parivÈretvÈ ÔhitÈ aggiÑ datvÈ
kaÔakaÔasaddaÑ1 uÔÔhÈpenti, tato manussÈ hatthasÈraÑ gahetvÈ bahi
nikkhamanti, tato tehi saddhiÑ bhaÓÉakassa kÈraÓÈ hatthaparÈmÈsaÑ
karonti, keci panettha pahÈraÑ pÈpuÓanti, keci pahÈraÔÔhÈne patanti, avasese
pana arogajane bandhitvÈ attano vasanaÔÔhÈnaÑ netvÈ rajjubandhanÈdÊhi
bandhitvÈ dÈsaparibhogena paribhuÒjanti.
Tattha gÈmaghÈtakacorÈnaÑ gÈmaÑ parivÈretvÈ aggidÈnaÑ viya chasu
dvÈresu ÈrammaÓe ÈpÈthagate kilesapariÄÈhuppatti veditabbÈ, hatthasÈraÑ
ÈdÈya bahi nikkhamanaÑ viya ta~khaÓe kusaladhammaÑ pahÈya
akusalasama~gitÈ, bhaÓÉakassa kÈraÓÈ hatthaparÈmasanÈpajjanaÑ viya
dukkaÔadubbhÈsitapÈcittiyathullaccayÈnaÑ ÈpajjanakÈlo, pahÈraladdhakÈlo
viya saÑghÈdisesaÑ ÈpajjanakÈlo, pahÈraÑ laddhÈ pana pahÈraÔÔhÈne
patitakÈlo viya pÈrÈjikaÑ ÈpajjitvÈ assamaÓakÈlo, avasesajanassa bandhitvÈ
vasanaÔÔhÈnaÑ netvÈ dÈsaparibhogena paribhuÒjanakÈlo viya tameva
ÈrammaÓaÑ nissÈya sabbesaÑ passantÈnaÑyeva
c|ÄasÊlamajjhimasÊlamahÈsÊlÈni bhinditvÈ sikkhaÑ paccakkhÈya gihibhÈvaÑ
ÈpajjanakÈlo. Tatrassa puttadÈraÑ posentassa sandiÔÔhiko dukkhakkhandho
veditabbo, kÈlaÑ katvÈ apÈye nibbattassa samparÈyiko.
ImÈnipi bÈhirÈyatanÈni ekassa bhikkhuno kammaÔÔhÈnavaseneva
kathitÈni. Ettha hi r|pÈdÊni cattÈri upÈdÈr|pÈni, phoÔÔhabbÈyatanaÑ, tisso
dhÈtuyo, dhammÈyatane ÈpodhÈtuyÈ saddhiÑ tÈ catassoti imÈni cattÈri
bh|tÈni, tesaÑ paricchedavasena ÈkÈsadhÈtu, lahutÈdivasena lahutÈdayoti
evamidaÑ sabbampi bh|tupÈdÈyar|paÑ r|pakkhandho, tadÈrammaÓÈ
vedanÈdayo cattÈro ar|pakkhandhÈ. Tattha “r|pakkhandho r|paÑ, cattÈro
______________________________________________________________
1. KalahasaddaÑ (SÊ, SyÈ)
64 SaÑyuttanikÈya
ar|pino khandhÈ nÈman”ti nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ purimanayeneva

paÔipajjantassa yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathitaÑ hoti.
OghÈnanti ettha duruttaraÓaÔÔho oghaÔÔho. Ete hi “sÊlasaÑvaraÑ p|retvÈ
arahattaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti ajjhÈsayaÑ samuÔÔhÈpetvÈ kalyÈÓamitte nissÈya
sammÈ vÈyamantena taritabbÈ, yena vÈ tena vÈ duruttarÈ1. IminÈ
duruttaraÓaÔÔhena oghÈti vuccanti. Tepi ekassa bhikkhuno
kammaÔÔhÈnavasena kathitÈ. CattÈropi hi ete eko sa~khÈrakkhandho vÈti.
SesaÑ nandÊrÈge vuttanayeneva yojetvÈ vitthÈretabbaÑ.
SakkÈyassetaÑ adhivacananti sakkÈyopi hi ÈsÊvisÈdÊhi udakaÓÓavassa
orimatÊraÑ viya catumahÈbh|tÈdÊhi sÈsa~ko sappaÔibhayo, sopi ekassa
bhikkhuno kammaÔÔhÈnavaseneva kathito. SakkÈyo hi
tebh|makapaÒcakkhandhÈ, te ca samÈsato nÈmar|pamevÈti evamettha
nÈmar|pavavatthÈnaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattÈ kammaÔÔhÈnaÑ
vitthÈretabbanti.
NibbÈnassetaÑ adhivacananti nibbÈnaÑ hi udakaÓÓavassa pÈrimatÊraÑ
viya catumahÈbh|tÈdÊhi khemaÑ appaÔibhayaÑ. VÊriyÈrambhassetaÑ
adhivacananti ettha cittakiriyadassanatthaÑ heÔÔhÈ vuttavÈyÈmameva
vÊriyanti gaÓhitvÈ dasseti. TiÓÓo pÈra~gatoti taritvÈ pÈraÑ gato.
Tattha yathÈ sÈsa~ka-orimatÊre Ôhitena udakaÓÓavaÑ taritukÈmena
katipÈhaÑ vasitvÈ saÓikaÑ nÈvaÑ sajjetvÈ udakakÊÄaÑ kÊÄantena viya na
nÈvÈ abhiruhitabbÈ. EvaÑ karonto hi anÈruÄhova byasanaÑ pÈpuÓÈti.
Evameva kilesaÓÓavaÑ taritukÈmena “taruÓo tÈvamhi, mahallakakÈle
aÔÔha~gikamaggakullaÑ bandhissÈmÊ”ti papaÒco na kÈtabbo. EvaÑ karonto
hi mahallakakÈlaÑ apatvÈpi vinÈsaÑ pÈpuÓÈti, patvÈpi kÈtuÑ na sakkoti.
BhaddekarattÈdÊni pana anussaritvÈ vegeneva ayaÑ ariyamaggakullo
bandhitabbo.
YathÈ ca kullaÑ bandhantassa hatthapÈdapÈrip|ri icchitabbÈ.
KuÓÔhapÈdo hi khaÒjapÈdo vÈ patiÔÔhÈtuÑ na sakkoti, phaÓahatthakÈdayo
tiÓapaÓÓÈdÊni gahetuÑ na sakkonti. Evamimampi ariyamaggakullaÑ
bandhantassa sÊlapÈdÈnaÒceva
______________________________________________________________
1. YÈnena vÈ rathena vÈ atarÈ duruttarÈ (Ka)
saddhÈhatthassa ca pÈrip|ri icchitabbÈ. Na hi dussÊlo assaddho sÈsane

appatiÔÔhito paÔipattiÑ assaddahanto ariyamaggakullaÑ bandhituÑ sakkoti.
YathÈ ca paripuÓÓahatthapÈdopi dubbalo byÈdhipÊÄito kullaÑ bandhituÑ na
sakkoti, thÈmasampannova sakkoti, evaÑ sÊlavÈ saddhopi alaso kusÊto imaÑ
maggakullaÑ bandhituÑ na sakkoti, ÈraddhavÊriyova sakkotÊti imaÑ
bandhitukÈmena ÈraddhavÊriyena bhavitabbaÑ. YathÈ so puriso kullaÑ
bandhitvÈ tÊre ÔhatvÈ yojanavitthÈraÑ udakaÓÓavaÑ “ayaÑ mayÈ
paccattapurisakÈraÑ nissÈya nittharitabbo”ti mÈnasaÑ bandhati, evaÑ
yoginÈpi ca~kamÈ1 oruyha “ajja mayÈ catumaggavajjhaÑ kilesaÓÓavaÑ
taritvÈ arahatte patiÔÔhÈtabban”ti mÈnasaÑ bandhitabbaÑ.
YathÈ ca so puriso kullaÑ nissÈya udakaÓÓavaÑ taranto gÈvutamattaÑ2
gantvÈ nivattitvÈ olokento “ekakoÔÔhÈsaÑ atikkantomhi, aÒÒe tayo sesÈ”ti
jÈnÈti, aparampi gÈvutamattaÑ gantvÈ nivattitvÈ olokento “dve
atikkantomhi, dve sesÈ”ti jÈnÈti, aparampi gÈvutamattaÑ gantvÈ nivattitvÈ
olokento “tayo atikkantomhi, eko seso”ti jÈnÈti, tampi atikkamma nivattitvÈ
olokento “cattÈropi me koÔÔhÈsÈ atikkantÈ”ti jÈnÈti, taÒca kullaÑ pÈdena
akkamitvÈ sotÈbhimukhaÑ khipitvÈ uttaritvÈ tÊre tiÔÔhati. EvaÑ ayampi
bhikkhu ariyamaggakullaÑ nissÈya kilesaÓÓavaÑ taranto sotÈpattimaggena
paÔhamamaggavajjhe kilese taritvÈ maggÈnantare phale Ôhito
paccavekkhaÓaÒÈÓena nivattitvÈ olokento “catumaggavajjhÈnaÑ me
kilesÈnaÑ eko koÔÔhÈso pahÊno, itare tayo sesÈ”ti jÈnÈti, puna tatheva
indriyabalabojjha~gÈni samodhÈnetvÈ sa~khÈre sammasanto
sakadÈgÈmimaggena dutiyamaggavajjhe kilese taritvÈ maggÈnantare phale
Ôhito paccavekkhaÓaÒÈÓena nivattitvÈ olokento “catumaggavajjhÈnaÑ me
kilesÈnaÑ dve koÔÔhÈsÈ pahÊnÈ, itare dve sesÈ”ti jÈnÈti, puna tatheva
indriyabalabojjha~gÈni samodhÈnetvÈ sa~khÈre sammasanto
anÈgÈmimaggena tatiyamaggavajjhe kilese taritvÈ maggÈnantare phale Ôhito
paccavekkhaÓaÒÈÓena nivattitvÈ olokento “catumaggavajjhÈnaÑ me
kilesÈnaÑ tayo koÔÔhÈsÈ
______________________________________________________________
1. Ca~kamaÑ (SÊ, SyÈ) 2. GÈvutamaggaÑ (SÊ, SyÈ)
66 SaÑyuttanikÈya
pahÊnÈ, eko seso”ti jÈnÈti, puna tatheva indriyabalabojjha~gÈni

samodhÈnetvÈ sa~khÈre sammasanto arahattamaggena catutthamaggavajjhe
kilese taritvÈ maggÈnantare phale Ôhito paccavekkhaÓaÒÈÓena nivattitvÈ
olokento “sabbakilesÈ me pahÊnÈ”ti jÈnÈti.
YathÈ so puriso taÑ kullaÑ sote pavÈhetvÈ uttaritvÈ thale Ôhito nagaraÑ
pavisitvÈ uparipÈsÈdavaragato “ettakena vatamhi anatthena mutto”ti
ekaggacitto tuÔÔhamÈnaso nisÊdati, evaÑ tasmiÑ yeva vÈ Èsane aÒÒesu vÈ
rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnÈdÊsu yattha katthaci nisinno “ettakena vatamhi anatthena
mutto”ti nibbÈnÈrammaÓaÑ phalasamÈpattiÑ appetvÈ ekaggacitto
tuÔÔhamÈnaso nisÊdati. IdaÑ vÈ sandhÈya vuttaÑ tiÓÓo pÈra~gato thale
tiÔÔhati brÈhmaÓoti kho bhikkhave arahato etaÑ adhivacananti. EvaÑ
tÈvettha nÈnÈkammaÔÔhÈnÈni kathitÈni, samodhÈnetvÈ pana sabbÈnipi
ekameva katvÈ dassetabbÈni. EkaÑ1 katvÈ dassentenÈpi
paÒcakkhandhavaseneva vinivattetabbÈni.
KathaÑ? Ettha hi cattÈri mahÈbh|tÈni ajjhattikÈni paÒcÈyatanÈni
bÈhirÈni paÒcÈyatanÈni dhammÈyatane pannarasa sukhumar|pÈni
sakkÈyassa ekadesoti ayaÑ r|pakkhandho, manÈyatanaÑ viÒÒÈÓakkhandho
dhammÈyatanekadeso cattÈro oghÈ sakkÈyekadesoti ime cattÈro ar|pino
khandhÈ. Tattha r|pakkhandho r|paÑ, cattÈro ar|pino khandhÈ nÈmanti
idaÑ nÈmar|paÑ, tassa nandÊrÈgo kÈmogho bhavogho
dhammÈyatanekadeso sakkÈyekadesoti ime paccayÈ. Iti sappaccayaÑ
nÈmar|paÑ vavatthapeti nÈma. SappaccayaÑ nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ
tilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ sa~khÈre sammasanto
arahattaÑ pÈpuÓÈtÊti idamekassa bhikkhuno niyyÈnamukhaÑ.
Tattha cattÈro mahÈbh|tÈ paÒcupÈdÈnakkhandhÈ ajjhattikabÈhirÈni
ekÈdasÈyatanÈni dhammÈyatanekadeso diÔÔhogho avijjoyo sakkÈyekadesoti
idaÑ dukkhasaccaÑ, nandÊrÈgo dhammÈyatanekadeso kÈmogho bhavogho
sakkÈyekadesoti idaÑ samudayasaccaÑ,
______________________________________________________________
1. EvaÑ (Ka)
pÈrimatÊrasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ nirodhasaccaÑ, ariyamaggo maggasaccaÑ.

Tattha dve saccÈni vaÔÔaÑ, dve vivaÔÔaÑ, dve lokiyÈni, dve lokuttarÈnÊti
cattÈri saccÈni soÄasahÈkÈrehi saÔÔhinayasahassehi1 vibhajitvÈ dassetabbÈnÊti.
DesanÈpariyosÈne vipaÒcitaÒÒ| paÒcasatÈ bhikkh| arahatte patiÔÔhahiÑsu.
SuttaÑ pana dukkhalakkhaÓavasena kathitaÑ.
2. RathopamasuttavaÓÓanÈ
239. Dutiye sukhasomanassabahuloti kÈyikasukhaÒceva
cetasikasomanassaÒca bahulaÑ assÈti sukhasomanassabahulo. Yoni cassa
ÈraddhÈ hotÊti kÈraÓaÒcassa paripuÓÓaÑ hoti. ŒsavÈnaÑ khayÈyÈti idha
Èsavakkhayoti arahattamaggo adhippeto, tadatthÈyÈti attho. Odhastapatodoti
rathamajjhe tiriyaÑ Ôhapitapatodo. Yenicchakanti yena disÈbhÈgena icchati.
Yadicchakanti yaÑ yaÑ gamanaÑ icchati. SÈreyyÈti peseyya.
PaccÈsÈreyyÈti paÔivinivatteyya. ŒrakkhÈyÈti rakkhaÓatthÈya. SaÑyamÈyÈti
veganiggahaÓatthÈya. DamÈyÈti nibbisevanatthÈya. UpasamÈyÈti
kiles|pasamatthÈya.
Evameva khoti ettha yathÈ akusalassa sÈrathino adante sindhave yojetvÈ
visamamaggena rathaÑ pesentassa cakkÈnipi bhijjanti, akkhopi
sindhavÈnaÒca khurÈ, attanÈpi anayabyasanaÑ pÈpuÓÈti, na ca
icchiticchitena gamanena sÈretuÑ sakkoti, evaÑ chasu indriyesu
aguttadvÈro bhikkhu na icchiticchitaÑ samaÓaratiÑ anubhavituÑ sakkoti.
YathÈ pana cheko2 sÈrathi dante sindhave yojetvÈ same bh|mibhÈge rathaÑ
otÈretvÈ rasmiyo gahetvÈ sindhavÈnaÑ khuresu satiÑ ÔhapetvÈ patodaÑ
ÈdÈya nibbisevane katvÈ pesento icchiticchitena gamanena sÈreti, evameva
chasu indriyesu guttadvÈro bhikkhu imasmiÑ sÈsane icchiticchitaÑ
samaÓaratiÑ anubhoti, sace aniccÈnupassanÈbhimukhaÑ ÒÈÓaÑ pesetukÈmo
hoti, tadabhimukhaÑ ÒÈÓaÑ gacchati. DukkhÈnupassanÈdÊsupi eseva nayo.
Bhojane mattaÒÒ|ti bhojanamhi pamÈÓaÒÒ|, tattha dve pamÈÓÈni
paÔiggahaÓapamÈÓaÒca paribhogapamÈÓaÒca. Tattha paÔiggahaÓapamÈÓe
dÈyakassa
______________________________________________________________
1. SaddhiÑ nayasahassehi (Ka) 2. Paramaccheko (Ka)
68 SaÑyuttanikÈya
vaso1 veditabbo, deyyadhammassa vaso veditabbo, attano thÈmo jÈnitabbo.

Evar|po hi bhikkhu sace deyyadhammo bahuko hoti, dÈyako appaÑ
dÈtukÈmo, dÈyakassa vasena appaÑ gaÓhÈti. Deyyadhammo appo, dÈyako
bahuÑ dÈtukÈmo, deyyadhammassa vasena appaÑ gaÓhÈti.
Deyyadhammopi bahu, dÈyakopi bahuÑ dÈtukÈmo, attano thÈmaÑ ÒatvÈ
pamÈÓena gaÓhÈti. So tÈya paÔiggahaÓe mattaÒÒutÈya anuppannaÒca lÈbhaÑ
uppÈdeti, uppannaÒca thÈvaraÑ karoti DhammikatissamahÈrÈjakÈle
Sattavassiko sÈmaÓero viya.
RaÒÒo kira paÒcahi sakaÔasatehi guÄaÑ ÈhariÑsu. RÈjÈ “manÈpo
paÓÓÈkÈro, ayyehi vinÈ na khÈdissÈmÈ”ti aÉÉhateyyÈni sakaÔasatÈni
mahÈvihÈraÑ pesetvÈ sayampi bhuttapÈtarÈso agamÈsi. BheriyÈ pahaÔÈya
dvÈdasa bhikkhusahassÈni sannipatiÑsu. RÈjÈ ekamante Ôhito ÈrÈmikaÑ
pakkosÈpetvÈ Èha “raÒÒo nÈma dÈne pattap|rova pamÈÓaÑ, gahitabhÈjanaÑ
p|retvÈva dehi, sace koci mattapaÔiggahaÓe Ôhito na gaÓhÈti, mayhaÑ
ÈroceyyÈsÊ”ti.
Atheko mahÈthero “MahÈbodhimahÈcetiyÈni vandissÈmÊ”ti
cetiyapabbatÈ ÈgantvÈ vihÈraÑ pavisanto mahÈmaÓÉapaÔÔhÈne bhikkh|
guÄaÑ gaÓhante disvÈ pacchato ÈgacchantaÑ sÈmaÓeraÑ Èha “natthi te
guÄena attho”ti. Œma bhante natthÊti. SÈmaÓera mayaÑ maggakilantÈ, ekena
kapiÔÔhaphalamattena piÓÉakena amhÈkaÑ atthoti. SÈmaÓero thÈlakaÑ
nÊharitvÈ therassa vassaggapaÔipÈÔiyaÑ aÔÔhÈsi. ŒrÈmiko gahaÓamÈnaÑ2
p|retvÈ ukkhipi, sÈmaÓero a~guliÑ cÈlesi. TÈta sÈmaÓera rÈjakulÈnaÑ dÈne
bhÈjanap|rameva pamÈÓaÑ, thÈlakap|raÑ gaÓhÈhÊti. Œma upÈsaka rÈjÈno
nÈma mahajjhÈsayÈ honti, amhÈkaÑ pana upajjhÈyassa ettakeneva atthoti.
RÈjÈ tassa kathaÑ sutvÈ “kiÑ bho sÈmaÓero bhaÓatÊ”ti tassa santikaÑ
gato. ŒrÈmiko Èha “sÈmi sÈmaÓerassa bhÈjanaÑ khuddakaÑ, bahuÑ na
gaÓhÈtÊ”ti. RÈjÈ Èha “ÈnÊtabhÈjanaÑ p|retvÈ gaÓhatha bhante”ti. MahÈrÈja
rÈjÈno nÈma mahajjhÈsayÈ
______________________________________________________________
1. Vasena (SyÈ) 2. ThÈlakaÑ gahaÓ|pagaÑ (SÊ, SyÈ, Ka)
honti, ukkhittabhÈjanaÑ p|retvÈva dÈtukÈmÈ, amhÈkaÑ pana upajjhÈyassa

ettakeneva atthoti. RÈjÈ cintesi “ayaÑ sattavassikadÈrako, ajjÈpissa mukhato
khÊragandho na muccati, gahetvÈ kuÔe vÈ kuÔumbe vÈ1 p|retvÈ svepi
punadivasepi khÈdissÈmÈti na vadati, sakkÈ2 BuddhasÈsanaÑ
pariggahetun”ti purise ÈÓÈpesi “bho pasannomhi sÈmaÓerassa, itarÈnipi
aÉÉhateyyÈni sakaÔasatÈni ÈnetvÈ saÑghassa dethÈ”ti.
Soyeva pana rÈjÈ ekadivasaÑ tittiramaÑsaÑ khÈditukÈmo cintesi “sace

ahaÑ a~gÈrapakkaÑ tittiramaÑsaÑ khÈditukÈmosmÊti aÒÒassa kathessÈmi,
samantÈ yojanaÔÔhÈne tittirasamugghÈtaÑ karissantÊ”ti uppannaÑ pipÈsaÑ
adhivÈsento tÊÓi saÑvaccharÈni vÊtinÈmesi. Athassa kaÓÓesu pubbo saÓÔhÈsi,
so adhivÈsetuÑ asakkonto “atthi nu kho bho amhÈkaÑ koci
upaÔÔhÈkupÈsako3 sÊlarakkhako”ti pucchi. Œma deva atthi, tisso nÈma so
akhaÓÉasÊlaÑ rakkhatÊti. Atha naÑ vÊmaÑsitukÈmo pakkosÈpesi. So ÈgantvÈ
rÈjÈnaÑ vanditvÈ aÔÔhÈsi. Tato naÑ Èha “tvaÑ tÈta Tisso nÈmÈ”ti. Œma
devÈti. Tena hi gacchÈti. TasmiÑ gate ekaÑ kukkuÔaÑ ÈharÈpetvÈ ekaÑ
purisaÑ ÈÓÈpesi “gaccha TissaÑ vadÈhi, imaÑ tÊhi pÈkehi pacitvÈ amhÈkaÑ
upaÔÔhÈpehÊ”ti. So gantvÈ tathÈ avoca. So Èha “sace bho ayaÑ matako assa,
yathÈ jÈnÈmi, tathÈ pacitvÈ upaÔÔhaheyyaÑ, pÈÓÈtipÈtaÑ panÈhaÑ na
karomÊ”ti. So ÈgantvÈ raÒÒo Èrocesi.
RÈjÈ puna “ekavÈraÑ gacchÈ”ti pesesi. So gantvÈ “bho rÈjupaÔÔhÈnaÑ

nÈma bhÈriyaÑ, mÈ evaÑ kari, punapi sÊlaÑ sakkÈ samÈdÈtuÑ, pacetan”ti
Èha. Atha naÑ Tisso avoca “bho ekasmiÑ nÈma attabhÈve dhuvaÑ ekaÑ
maraÓaÑ, nÈhaÑ pÈÓÈtipÈtaÑ karissÈmÊ”ti. So punapi raÒÒo Èrocesi. RÈjÈ
tatiyampi pesetvÈ asampaÔicchantaÑ pakkosÈpetvÈ attanÈ pucchi. RaÒÒopi
tatheva paÔivacanaÑ adÈsi. Atha rÈjÈ purise ÈÓÈpesi “ayaÑ raÒÒo ÈÓaÑ
kopeti, gacchathetassa ÈghÈtanabhaÓÉikÈyaÑ4 ÔhapetvÈ sÊsaÑ chindathÈ”ti.
______________________________________________________________
1. GhaÔe vÈ kumbhe vÈ (SÊ, SyÈ) 2. Na sakkÈ (SÊ, SyÈ)
3. UpaÔÔhÈkadÈrako (Ka) 4. ŒghÈtanagaÓÔhikÈyaÑ (SÊ, SyÈ)
70 SaÑyuttanikÈya
Raho ca pana nesaÑ saÒÒamadÈsi “imaÑ santajjayamÈnÈ1 netvÈ sÊsamassa

ÈghÈtanabhaÓÉikÈyaÑ2 ÔhapetvÈ ÈgantvÈ mayhaÑ ÈrocethÈ”ti.
Te taÑ ÈghÈtanabhaÓÉikÈyaÑ nipajjÈpetvÈ tamassa kukkuÔaÑ hatthesu
ÔhapayiÑsu. So taÑ hadaye ÔhapetvÈ “ahaÑ tÈta mama jÊvitaÑ tuyhaÑ demi,
tava jÊvitaÑ ahaÑ gaÓhÈmi, tvaÑ nibbhayo gacchÈ”ti vissajjesi. KukkuÔo
pakkhe papphoÔetvÈ ÈkÈsena gantvÈ vaÔarukkhe nilÊyi. Tassa kukkuÔassa
abhayadinnaÔÔhÈnaÑ KukkuÔagiri nÈma jÈtaÑ.
RÈjÈ taÑ pavattiÑ sutvÈ amaccaputtaÑ pakkosÈpetvÈ sabbÈbharaÓehi
ala~karitvÈ Èha “tÈta mayÈ tvaÑ etadatthameva vÊmaÑsito, mayhaÑ
tittiramaÑsaÑ khÈditukÈmassa tÊÓi saÑvaccharÈni atikkantÈni, sakkhissasi
me tikoÔiparisuddhaÑ katvÈ upaÔÔhÈpetun”ti. “EtaÑ nÈma deva mayhaÑ
kamman”ti nikkhamitvÈ dvÈrantare Ôhito ekaÑ purisaÑ pÈtova tayo tittire
gahetvÈ pavisantaÑ disvÈ dve kahÈpaÓe datvÈ tittire ÈdÈya parisodhetvÈ
jÊrakÈdÊhi vÈsetvÈ a~gÈresu supakke pacitvÈ raÒÒo upaÔÔhÈpesi. RÈjÈ
mahÈtale sÊrÊpalla~ke nisinnova ekaÑ gahetvÈ thokaÑ chinditvÈ mukhe
pakkhipi, tÈvadevassa sattarasaharaÓÊsahassÈni pharitvÈ aÔÔhÈsi.
TasmiÑ samaye bhikkhusaÑghaÑ saritvÈ “mÈdiso nÈma pathavissaro
rÈjÈ tittiramaÑsaÑ khÈditukÈmo tÊÓi saÑvaccharÈni na labhi, apaccamÈno
bhikkhusaÑgho kuto labhissatÊ”ti mukhe pakkhittakkhaÓÉaÑ bh|miyaÑ
chaÉÉesi. Amaccaputto jaÓÓukehi patitvÈ mukhena gaÓhi. RÈjÈ “apehi tÈta,
jÈnÈmahaÑ tava niddosabhÈvaÑ, iminÈ nÈma kÈraÓena mayÈ etaÑ
chaÉÉitan”ti kathetvÈ “sesakaÑ tatheva sa~gopetvÈ ÔhapehÊ”ti-Èha.
Punadivase rÈjakul|pako thero piÓÉÈya pÈvisi. Amaccaputto taÑ disvÈ
pattaÑ gahetvÈ rÈjagehaÑ pavesesi. AÒÒataro vuÉÉhapabbajitopi therassa
pacchÈsamaÓo viya hutvÈ anubandhanto pÈvisi. Thero “raÒÒÈ
pakkosÈpitabhikkhu bhavissatÊ”ti pamajji. Amaccaputtopi “therassa
upaÔÔhÈko bhavissatÊ”ti pamÈdaÑ Èpajji. TesaÑ nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ adaÑsu.
YÈguyÈ pÊtÈya rÈjÈ tittire upanesi. Thero ekaÑ gaÓhi,
______________________________________________________________
1. SantajjiyamÈnaÑ (SÊ) 2. ŒghÈtanagaÓÔhikÈyaÑ (SÊ, SyÈ)
itaropi ekaÑ gaÓhi. RÈjÈ “anubhÈgo atthi, anÈpucchitvÈ khÈdituÑ na

yuttan”ti mahÈtheraÑ Èpucchi. Thero hatthaÑ pidahi, mahallakatthero
sampaÔicchi. RÈjÈ anattamano hutvÈ katabhattakiccaÑ theraÑ pattaÑ ÈdÈya
anugacchanto Èha “bhante kulagehaÑ Ègacchantehi uggahitavattaÑ
bhikkhuÑ gahetvÈ ÈgantuÑ vaÔÔatÊ”ti. Thero tasmiÑ khaÓe aÒÒÈsi “na esa
raÒÒÈ pakkosÈpito”ti.
Punadivase upaÔÔhÈkasÈmaÓeraÑ gahetvÈ pÈvisi. RÈjÈ tadÈpi yÈguyÈ
pÊtÈya tittire upanÈmesi. Thero ekaÑ aggahesi, sÈmaÓero a~guliÑ cÈletvÈ
majjhe chindÈpetvÈ ekakoÔÔhÈsameva aggahesi. RÈjÈ taÑ koÔÔhÈsaÑ
mahÈtherassa upanÈmesi. MahÈthero hatthaÑ pidahi, sÈmaÓeropi pidahi.
RÈjÈ avid|re nisÊditvÈ khaÓÉÈkhaÓÉaÑ chinditvÈ khÈdanto “uggahitavatte
nissÈya diyaÉÉhatittire khÈdituÑ labhimhÈ”ti Èha. Tassa maÑse
khÈditamatteva kaÓÓehi pubbo nikkhami. Tato mukhaÑ vikkhÈletvÈ
sÈmaÓeraÑ upasa~kamitvÈ “pasannosmi tÈta, aÔÔha te dhuvabhattÈni demÊ”ti
Èha. AhaÑ mahÈrÈja upajjhÈyassa dammÊti. AparÈni aÔÔha demÊti. TÈni
amhÈkaÑ Ècariyassa dammÊti. AparÈnipi aÔÔha demÊti. TÈni
samÈnupajjhÈyÈnaÑ dammÊti. AparÈnipi aÔÔha demÊti. TÈni
bhikkhusaÑghassa dammÊti. AparÈnipi aÔÔha demÊti. SÈmaÓero adhivÈsesi.
EvaÑ paÔiggahaÓamattaÑ jÈnanto anuppannaÒceva lÈbhaÑ uppÈdeti,
uppannaÒca thÈvaraÑ karoti. IdaÑ paÔiggahaÓapamÈÓaÑ nÈma. Tattha
paribhogapamÈÓaÑ paccavekkhaÓapayojanaÑ, “idamatthiyaÑ bhojanaÑ
bhuÒjÈmÊ”ti pana paccavekkhitaparibhogasseva payojanattÈ
paribhogapamÈÓaÑyeva nÈma1, taÑ idha adhippetaÑ. Teneva paÔisa~khÈ
yonisoti-ÈdimÈha, itarampi pana vaÔÔatiyeva.
SÊhaseyyanti ettha kÈmabhogiseyyÈ petaseyyÈ sÊhaseyyÈ
TathÈgataseyyÈti catasso seyyÈ. Tattha “yebhuyyena bhikkhave kÈmabhogÊ
vÈmena passena sentÊ”ti2 ayaÑ kÈmabhogiseyyÈ. TesaÑ hi yebhuyyena
dakkhiÓapassena sayÈno nÈma natthi.
______________________________________________________________
1. Paccavekkhitaparibhogoyeva paribhogapamÈÓaÑ nÈma (SÊ, SyÈ)
2. AÑ 1. 567 piÔÔhe.
72 SaÑyuttanikÈya
“Yebhuyyena bhikkhave petÈ uttÈnÈ sentÊ”ti1 ayaÑ petaseyyÈ. PetÈ hi

appamaÑsalohitattÈ aÔÔhisa~ghÈÔajaÔitÈ ekena passena sayituÑ na sakkonti,
uttÈnÈva sayanti.
“Yebhuyyena bhikkhave sÊho migarÈjÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi
anupakkhipitvÈ dakkhiÓena passena sayatÊ”ti1 ayaÑ sÊhaseyyÈ. TejussadattÈ
hi sÊho migarÈjÈ dve purimapÈde ekasmiÑ, pacchimapÈde ekasmiÑ ÔhÈne
ÔhapetvÈ na~guÔÔhaÑ antarasatthimhi pakkhipitvÈ
purimapÈdapacchimapÈdana~guÔÔhÈnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkhetvÈ dvinnaÑ
purimapÈdÈnaÑ matthake sÊsaÑÔhapetvÈ sayati, divasampi sayitvÈ
pabujjhamÈno na utrasanto pabujjhati, sÊsaÑ pana ukkhipitvÈ
purimapÈdÈdÊnaÑ ÔhitokÈsaÑ sallakkheti. Sace kiÒci ÔhÈnaÑ vijahitvÈ ÔhitaÑ
hoti, “nayidaÑ tuyhaÑ jÈtiyÈ s|rabhÈvassa ca anur|pan”ti anattamano hutvÈ
tattheva2 sayati, na gocarÈya pakkamati. AvijahitvÈ Ôhite pana “tuyhaÑ
jÈtiyÈ ca s|rabhÈvassa ca anur|pamidan”ti haÔÔhatuÔÔho uÔÔhÈya
sÊhavijambhitaÑ vijambhitvÈ kesarabhÈraÑ vidhunitvÈ tikkhattuÑ
sÊhanÈdaÑ naditvÈ gocarÈya pakkamati.
CatutthajjhÈnaseyyÈ pana TathÈgataseyyÈti vuccati. TÈsu idha sÊhaseyyÈ
ÈgatÈ. AyaÑ hi tejussada-iriyÈpathattÈ uttamaseyyÈ nÈma.
PÈde pÈdanti dakkhiÓapÈde vÈmapÈdaÑ. AccÈdhÈyÈti ati-ÈdhÈya,
ÊsakaÑ atikkamma ÔhapetvÈ. Gopphakena hi gopphake, jÈÓunÈ vÈ jÈÓumhi
saÑghaÔÔiyamÈne abhiÓhaÑ vedanÈ uppajjati, cittaÑ ekaggaÑ na hoti, seyyÈ
aphÈsukÈ hoti. YathÈ pana na saÑghaÔÔeti, evaÑ atikkamma Ôhapite vedanÈ
nuppajjati, cittaÑ ekaggaÑ hoti, seyyÈ phÈsukÈ hoti. TasmÈ evaÑ seyyaÑ
kappeti.
Sato sampajÈnoti satiyÈ ceva sampajaÒÒena ca samannÈgato. KathaÑ
niddÈyanto sato sampajÈno hotÊti? SatisampajaÒÒassa appahÈnena. AyaÑ hi
divasaÒceva sakalayÈmaÒca ÈvaraÓÊyehi dhammehi cittaÑ parisodhetvÈ
paÔhamayÈmÈvasÈne ca~kamÈ oruyha pÈde dhovantopi m|lakammaÔÔhÈnaÑ
avijahantova dhovati, taÑ avijahantova
______________________________________________________________
1. AÑ 1. 567 piÔÔhe. 2. Tatheva (SÊ)
dvÈraÑ vivarati, maÒce nisÊdati, avijahantova niddaÑ okkamati. Pabujjhanto

pana m|lakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva pabujjhati. EvaÑ niddaÑ okkamantopi
sato sampajÈno hoti. EtaÑ pana ÒÈÓadhÈtukanti na rocayiÑsu.
Vuttanayena panesa cittaÑ parisodhetvÈ paÔhamayÈmÈvasÈne
“upÈdinnakaÑ sarÊraÑ niddÈya samassÈsessÈmÊ”ti ca~kamÈ oruyha
m|lakammaÔÔhÈnaÑ avijahantova pÈde dhovati, dvÈraÑ vivarati, maÒce
pana nisÊditvÈ m|lakammaÔÔhÈnaÑ pahÈya “khandhÈva khandhesu,
dhÈtuyova dhÈt|su paÔihaÒÒantÊ”ti senÈsanaÑ paccavekkhanto kamena
niddaÑ okkamati, pabujjhanto pana m|lakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva
pabujjhati. EvaÑ niddaÑ okkamantopi sato sampajÈno nÈma hotÊti
veditabbo.
Iti imasmiÑ sutte tiva~gikÈ pubbabhÈgavipassanÈva kathitÈ. Ettakeneva
pana vosÈnaÑ anÈpajjitvÈ tÈneva indriyabalabojjha~gÈni samodhÈnetvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ bhikkhu arahattaÑ pÈpuÓÈtÊti. EvaÑ yÈva arahattÈ
desanÈ kathetabbÈ.
3. KummopamasuttavaÓÓanÈ
240. Tatiye kummoti aÔÔhikummo. Kacchapoti tasseva vevacanaÑ.
AnunadÊtÊreti nadiyÈ anutÊre. Gocarapasutoti “sace kiÒci phalÈphalaÑ
labhissÈmi, khÈdissÈmÊ”ti gocaratthÈya pasuto ussukko tannibandho1.
SamodahitvÈti samugge viya pakkhipitvÈ. Sa~kasÈyatÊti acchati.
Samodahanti samodahanto Ôhapento. IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ kummo
a~gÈni sake kapÈle samodahanto si~gÈlassa otÈraÑ na deti, na ca naÑ
si~gÈlo pasahati, evaÑ bhikkhu attano manovitakke sake ÈrammaÓakapÈle
samodahanto kilesamÈrassa otÈraÑ na deti, na ca naÑ mÈro pasahati.
Anissitoti taÓhÈdiÔÔhinissayehi anissito. AÒÒamaheÔhayÈnoti aÒÒaÑ
kaÒci puggalaÑ aviheÔhento. Parinibbutoti kilesaparinibbÈnena parinibbuto.
N|pavadeyya kaÒcÊti aÒÒaÑ kaÒci puggalaÑ sÊlavipattiyÈ vÈ ÈcÈravipattiyÈ
vÈ attÈnaÑ ukkaÑsetukÈmatÈya
______________________________________________________________
1. Tantibaddho (SÊ, SyÈ)
74 SaÑyuttanikÈya
vÈ paraÑ vambhetukÈmatÈya vÈ na upavadeyya, aÒÒadatthu paÒca dhamme

ajjhattaÑ upaÔÔhapetvÈ “kÈlena vakkhÈmi, no akÈlena, bh|tena vakkhÈmi, no
abh|tena, saÓhena vakkhÈmi, no pharusena, atthasaÑhitena vakkhÈmi, no
anatthasaÑhitena, mettacitto vakkhÈmi, no dosantaro”ti evaÑ
ullumpana1sabhÈvasaÓÔhiteneva cittena viharati.
4. PaÔhamadÈrukkhandhopamasuttavaÓÓanÈ
241. Catutthe addasÈti Ga~gÈtÊre paÒÒattavarabuddhÈsane nisinno
addasa. VuyhamÈnanti caturassaÑ tacchetvÈ pabbatantare ÔhapitaÑ
vÈtÈtapena suparisukkhaÑ2 pÈvussake meghe vassante udakena uplavitvÈ
anupubbena Ga~gÈya nadiyÈ sote patitaÑ tena sotena vuyhamÈnaÑ.
Bhikkh| ÈmantesÊti “iminÈ dÈrukkhandhena sadisaÑ katvÈ mama sÈsane
saddhÈpabbajitaÑ kulaputtaÑ dassessÈmÊ”ti dhammaÑ desetukÈmatÈya
Èmantesi. AmuÑ mahantaÑ dÈrukkhandhaÑ Ga~gÈya nadiyÈ sotena
vuyhamÈnanti idaÑ pana aÔÔhadosavimuttattÈ sotapaÔipannassa
dÈrukkhandhassa apare samuddapattiyÈ antarÈyakare aÔÔha dose dassetuÑ
Èrabhi.
Tatrassa evaÑ aÔÔhadosavimuttatÈ veditabbÈ–eko hi Ga~gÈya nadiyÈ
avid|re pabbatatale jÈto nÈnÈvallÊhi paliveÔhito paÓÉupalÈsataÑ ÈpajjitvÈ
upacikÈdÊhi khajjamÈno tasmiÑyeva ÔhÈne apaÓÓattikabhÈvaÑ gacchati,
ayaÑ dÈrukkhandho Ga~gaÑ otaritvÈ va~kaÔÔhÈnesu3 vilÈsamÈno sÈgaraÑ
patvÈ maÓivaÓÓe |mipiÔÔhe sobhituÑ na labhati. (1)
Aparo Ga~gÈtÊre bahim|lo antosÈkho hutvÈ jÈto, ayaÑ kiÒcÈpi kÈlena
kÈlaÑ olambinÊhi sÈkhÈti udakaÑ phusati, bahim|lattÈ pana Ga~gaÑ
otaritvÈ va~kaÔÔhÈnesu4 vilÈsamÈno sÈgaraÑ patvÈ maÓivaÓÓe |mÊpiÔÔhe
sobhituÑ na labhati. (2)
Aparo majjhe Ga~gÈya jÈto, daÄham|lena pana suppatiÔÔhito, bahi cassa
gatÈ va~kasÈkhÈ nÈnÈvallÊhi ÈbaddhÈ, ayampi daÄham|lattÈ bahiddhÈ vallÊhi
ÈbaddhattÈ ca Ga~gaÑ otaritvÈ -pa- sobhituÑ na labhati. (3)
______________________________________________________________
1. Ullapana (SÊ, SyÈ) 2. SuparipakkaÑ (Ka)
3. BahiÔhÈnesu (Ka) 4. Ga~gÈÔÔhÈnesu (Ka)
Aparo patitaÔÔhÈneyeva vÈlikÈya otthaÔo p|tibhÈvaÑ Èpajjati, ayampi

Ga~gaÑ otaritvÈ -pana labhati. (4)
Aparo dvinnaÑ pÈsÈÓÈnaÑ antare jÈtattÈ sunikhÈto viya niccalo Ôhito,
ÈgatÈgataÑ udakaÑ dvidhÈ phÈleti, ayaÑ pÈsÈÓantare suÔÔhu patiÔÔhitattÈ
Aparo abbhokÈsaÔÔhÈne nabhaÑ p|retvÈ vallÊhi Èbaddho Ôhito. EkaÑ
dve saÑvacchare atikkamitvÈ Ègate mahoghe1 sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ
temeti, ayampi nabhaÑ p|retvÈ ÔhitatÈya ceva ekassa vÈ dvinnaÑ vÈ
saÑvaccharÈnaÑ accayena sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ temanatÈya ca Ga~gaÑ
otaritvÈ -pana labhati. (6)
Aparopi majjhe Ga~gÈya dÊpake jÈto mudukkhandhasÈkho2 oghe Ègate
anusotaÑ nipajjitvÈ udake gate sÊsaÑ ukkhipitvÈ naccanto viya tiÔÔhati.
YassatthÈya sÈgaro Ga~gaÑ evaÑ viya vadati “bhoti ga~ge tvaÑ mayhaÑ
candanasÈrasalaÄasÈrÈdÊni nÈnÈdÈr|ni Èharasi, dÈrukkhandhaÑ pana3
nÈharasÊ”ti. Sulabho esa deva, punavÈre jÈnissÈmÊti. PunavÈre tambavaÓÓena
udakena Èli~gamÈnÈ viya Ègacchati. Sopi tatheva anusotaÑ nipajjitvÈ udake
gate sÊsaÑ ukkhipitvÈ naccanto viya tiÔÔhati. AyaÑ attano mudutÈya
Aparo Ga~gaya nadiyÈ tiriyaÑ patito vÈlikÈya ottharito antarasetu viya
bah|naÑ paccayo jÈto, ubhosu tÊresu veÄunaÄakaraÒjakakudhÈdayo uplavitvÈ
tattheva lagganti. TathÈ nÈnÈvidhÈ gacchÈ vuyhamÈnÈ
bhinnamusalabhinnasuppa-ahikukkurahatthi-assÈdikuÓapÈnipi tattheva
lagganti, MahÈga~gÈpi naÑ Èsajja bhijjitvÈ dvidhÈ gacchati,
macchakacchapakumbhÊlamakarÈdayopi tattheva vÈsaÑ kappenti. Ayampi
tiriyaÑ patitvÈ mahÈjanassa paccayattakatabhÈvena4 Ga~gaÑ otaritvÈ
va~kaÔÔhÈnesu5 vilÈsamÈno sÈgaraÑ patvÈ maÓivaÓÓe |mipiÔÔhe sobhituÑ
na labhati. (8)
Iti BhagavÈ imehi aÔÔhahi dosehi vimuttattÈ sotapaÔipannassa
dÈrukkhandhassa apare samuddapattiyÈ antarÈyakare aÔÔha dose dassetuÑ
______________________________________________________________
1. MahÈmeghe (Ka) 2. MududÈrukkhandhasÈkho (Ka)
3. MududÈrukkhandhe (Ka) 4. PaccayatthakatabhÈvena (SÊ), paccatthikabhÈvena (Ka)
5. PattaÔÔhÈnesu (Ka)
76 SaÑyuttanikÈya
amuÑ mahantaÑ dÈrukkhandhaÑ Ga~gÈya nadiyÈ sotena vuyhamÈnanti-

ÈdimÈha. Tattha na thale ussÊdissatÊti thalaÑ nÈbhiruhissati. Na
manussaggÈho gahessatÊti “mahÈ vatÈyaÑ dÈrukkhandho”ti disvÈ uÄumpena
taramÈnÈ gantvÈ gopÈnasÊ-ÈdÊnaÑ atthÈya manussÈ na gaÓhissanti. Na
amanussaggÈho gahessatÊti “mahaggho ayaÑ candanasÈro, vimÈnadvÈre
naÑ ÔhapessÈmÈ”ti maÒÒamÈnÈ na amanussÈ gaÓhissanti.
Evameva khoti ettha saddhiÑ bÈhirehi aÔÔhahi dosehi evaÑ
opammasaÑsandanaÑ veditabbaÑ–Ga~gÈya avid|re pabbatatale jÈto
tattheva upacikÈdÊhi khajjamÈno apaÓÓattikabhÈvaÑ gatadÈrukkhandho viya
hi “natthi dinnan”ti-ÈdikÈya micchÈdiÔÔhiyÈ samannÈgato puggalo veditabbo.
AyaÑ hi sÈsanassa d|rÊbh|tattÈ ariyamaggaÑ oruyha samÈdhikulle nisinno
nibbÈnasÈgaraÑ pÈpuÓituÑ na sakkoti. (1)
Ga~gÈtÊre bahim|lo antosÈkho hutvÈ jÈto viya acchinnagihibandhano
samaÓakuÔumbikapuggalo daÔÔhabbo. AyaÑ hi “cittaÑ nÈmetaÑ
anibaddhaÑ, ‘samaÓomhÊ’ti vadantova gihÊ hoti ‘gihÊmhÊ’ti vadantova
samaÓo hoti, ko jÈnissati kiÑ bhavissatÊ”ti mahallakakÈle pabbajantopi
gihibandhanaÑ na vissajjeti. MahallakapabbajitÈnaÒca sampatti nÈma natthi.
Tassa sace cÊvaraÑ pÈpuÓÈti, antacchinnakaÑ vÈ jiÓÓadubbaÓÓaÑ vÈ
pÈpuÓÈti. SenÈsanampi vihÈrapaccante paÓÓasÈlÈ vÈ maÓÉapo vÈ pÈpuÓÈti.
PiÓÉÈya carantenÈpi puttanattakÈnaÑ dÈrakÈnaÑ pacchato caritabbaÑ hoti,
pariyante nisÊditabbaÑ hoti. Tena so dukkhÊ dummano ass|ni muÒcanto1
“atthi me kulasantakaÑ dhanaÑ, kappati nu kho taÑ khÈdantena2 jÊvitun”ti
cintetvÈ ekaÑ vinayadharaÑ pucchati “kiÑ bhante Ècariya attano santakaÑ
vicÈretvÈ khÈdituÑ kappati, no kappatÊ”ti. Natthettha doso, kappatetanti3. So
attano bhajamÈnake katipaye dubbace durÈcÈre bhikkh| gahetvÈ
sÈyanhasamaye antogÈmaÑ gantvÈ gÈmamajjhe Ôhito gÈmike pakkosÈpetvÈ
“amhÈkaÑ payogato uÔÔhitaÑ ÈyaÑ kassa dethÈ”ti Èha. Bhante tumhe
pabbajitÈ, mayaÑ kassa dassÈmÈti. KiÑ pabbajitÈnaÑ attano santakaÑ na
vaÔÔatÊti kuddÈlapiÔakaÑ gahetvÈ khettamariyÈdabandhanÈdÊni karonto
nÈnappakÈraÑ
______________________________________________________________
1. PuÒchanto (Ka) 2. KhÈdanto (SyÈ, Ka) 3. VaÔÔatetanti (SÊ, SyÈ)
pubbaÓÓÈparaÓÓaÒceva phalÈphale ca sa~gaÓhitvÈ hemantagimhavassÈnesu

yaÑ yaÑ icchati, taÑ taÑ pacÈpetvÈ khÈdanto samaÓakuÔumbiko hutvÈ
jÊvati. Kevalamassa paÒcac|Äakena dÈrakena saddhiÑ pÈdaparicÈrikÈva ekÈ
natthi. AyaÑ puggalo kiÒcÈpi olambinÊhi sÈkhÈhi udakaÑ phusamÈno
antosÈkho rukkho viya cetiya~gaÓabodhiya~gaÓÈdÊsu bhikkh|naÑ
kÈyasÈmaggiÑ deti, gihibandhanassa pana acchinnatÈya bahim|lattÈ
ariyamaggaÑ otaritvÈ samÈdhikulle nisinno nibbÈnasÈgaraÑ pÈpuÓituÑ na
sakkoti. (2)
Ga~gÈya majjhe jÈto bahiddhÈ vallÊhi Èbaddhava~kasÈkho viya
saÑghasantakaÑ nissÈya jÊvamÈno bhinnÈjÊvapuggalo daÔÔhabbo. Ekacco
gihibandhanaÑ pahÈya pabbajantopi sÈruppaÔÔhÈne pabbajjaÑ na labhati.
PabbajjÈ hi nÈmesÈ paÔisandhiggahaÓasadisÈ. YathÈ manussÈ yattha
paÔisandhiÑ gaÓhanti, tesaÑyeva kulÈnaÑ ÈcÈraÑ sikkhanti, evaÑ
bhikkh|pi yesaÑ santike pabbajanti, tesaÑyeva ÈcÈraÑ gaÓhanti. TasmÈ
ekacco asÈruppaÔÔhÈne pabbajitvÈ ovÈdÈnusÈsanÊ-uddesaparipucchÈdÊhi
paribÈhiro hutvÈ pÈtova muÓÉaghaÔaÑ gahetvÈ udakatitthaÑ gacchati,
ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ bhattatthÈya khandhe pattaÑ katvÈ bhattasÈlaÑ
gacchati, dubbacasÈmaÓerehi saddhiÑ nÈnÈkÊÄaÑ kÊÄati, ÈrÈmikadÈrakehi
saÑsaÔÔho viharati.
So daharabhikkhukÈle attano anur|pehi daharabhikkh|hi ceva
ÈrÈmikehi ca saddhiÑ saÑghabhogaÑ gantvÈ1 “ayaÑ khÊÓÈsavehi
asukaraÒÒo santikÈ paÔiggahitasaÑghabhogo, tumhe saÑghassa idaÒcidaÒca
na detha, na hi tumhÈkaÑ pavattiÑ sutvÈ rÈjÈ vÈ rÈjamahÈmattÈ vÈ attamanÈ
bhavissanti, etha dÈni idaÒcidaÒca karothÈ”ti kuddÈlapiÔakÈni gÈhÈpetvÈ
heÔÔhÈ taÄÈkamÈtikÈsu kattabbakiccÈni kÈrÈpetvÈ bahuÑ pubbaÓÓÈparaÓÓaÑ
vihÈraÑ pavesetvÈ ÈrÈmikehi attano upakÈrabhÈvaÑ saÑghassa ÈrocÈpeti.
SaÑgho “ayaÑ daharo bah|pakÈro, imassa sataÑ vÈ dvisataÑ vÈ dethÈ”ti
dÈpeti. Iti so ito cito ca saÑghasantakeneva vaÉÉhanto bahiddhÈ
ekavÊsatividhÈhi anesanÈhi baddho ariyamaggaÑ otaritvÈ samÈdhikulle
nisinno nibbÈnasÈgaraÑ pÈpuÓituÑ na sakkoti. (3)
______________________________________________________________
1. PatvÈ (SÊ), katvÈ (SyÈ, Ka)
78 SaÑyuttanikÈya
PatitaÔÔhÈneyeva vÈlikÈya ottharitvÈ p|tibhÈvaÑ ÈpÈditarukkho viya

Èlasiyamahagghaso veditabbo. Evar|paÑ hi puggalaÑ ÈmisacakkhuÑ
paccayalolaÑ vissaÔÔha-ÈcariyupajjhÈyavattaÑ
uddesaparipucchÈyonisomanasikÈravajjitaÑ sandhÈya paÒca nÊvaraÓÈni
atthato evaÑ vadanti “bho kassa santikaÑ gacchÈmÈ”ti1. Atha
thinamiddhaÑ uÔÔhÈya evamÈha “kiÑ na passatha, eso asukavihÈravÈsÊ
kusÊtapuggalo asukaÑ nÈma gÈmaÑ gantvÈ yÈgumatthake yÈguÑ,
p|vamatthake p|vaÑ, bhattamatthake bhattaÑ ajjhoharitvÈ vihÈraÑ
Ègamma vissaÔÔhasabbavatto uddesÈdivirahito maÒcaÑ upagacchanto
mayhaÑ okÈsaÑ karotÊ”ti.
Tato kÈmacchandanÊvaraÓaÑ uÔÔhÈyÈha “bho tava okÈse kate mayhaÑ
katova hoti, idÈneva so niddÈyitvÈ kilesÈnuraÒjitova pabujjhitvÈ
kÈmavitakkaÑ vitakkessatÊ”ti. Tato byÈpÈdanÊvaraÓaÑ uÔÔhÈyÈha
“tumhÈkaÑ okÈse kate mayhaÑ katova hoti, idÈneva niddÈyitvÈ vuÔÔhito
‘vattapaÔivattaÑ karohÊ’ti vuccamÈno ‘bho ime attano kammaÑ akatvÈ
amhesu byÈvaÔÈ’ti nÈnappakÈraÑ pharusavacanaÑ vadanto akkhÊni nÊharitvÈ
vicarissatÊ”ti. Tato uddhaccanÊvaraÓaÑ uÔÔhÈyÈha “tumhÈkaÑ okÈse kate
mayhaÑ katova hoti, kusÊto nÈma vÈtÈhato aggikkhandho viya uddhato2
hotÊ”ti. Atha kukkuccanÊvaraÓaÑ uÔÔhÈyÈha “tumhÈkaÑ okÈse kate mayhaÑ
katova hoti, kusÊto nÈma kukkuccapakatova hoti, akappiye kappiyasaÒÒaÑ,
kappiye ca akappiyasaÒÒaÑ uppÈdetÊ”ti. Atha vicikicchÈnÊvaraÓaÑ
uÔÔhÈyÈha “tumhÈkaÑ okÈse kate mayhaÑ katova hoti. Evar|po hi aÔÔhasu
ÔhÈnesu mahÈvicikicchaÑ uppÈdesÊ”ti. EvaÑ ÈlasiyamahagghasaÑ paÒca
nÊvaraÓÈni caÓÉasunakhÈdayo viya si~gacchinnaÑ3 jaraggavaÑ
ajjhottharitvÈ gaÓhanti. Sopi ariyamaggasotaÑ otaritvÈ samÈdhikulle nisinno
DvinnaÑ pÈsÈÓÈnaÑ antare nikhÈtam|lÈkÈrena4 Ôhitarukkho viya
diÔÔhiÑ uppÈdetvÈ Ôhito diÔÔhigatiko veditabbo. So hi “ar|pabhave r|paÑ
atthi, asaÒÒÊbhave cittaÑ pavattati, bahucittakkhaÓiko lokuttaramaggo,
______________________________________________________________
1. GacchathÈti (Ka) 2. UÔÔhito (SÊ, SyÈ)
3. BahicchinnaÑ (SyÈ, Ka) 4. NikhÈtas|lÈkÈrena (Ka)
anusayo cittavippayutto, te ca1 sattÈ sandhÈvanti saÑsarantÊ”ti vadanto

AriÔÔho viya KaÓÔakasÈmaÓero viya ca vicarati. PisuÓavÈco pana hoti,
upajjhÈyÈdayo saddhivihÈrikÈdÊhi bhindanto vicarati. Sopi ariyamaggasotaÑ
otaritvÈ samÈdhikulle nisinno nibbÈnasÈgaraÑ pÈpuÓituÑ na sakkoti. (5)
AbbhokÈse nabhaÑ p|retvÈ vallÊhi Èbaddho Ôhito ekaÑ dve
saÑvacchare atikkamitvÈ Ègate mahoghe sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ
temanarukkho viya mahallakakÈle pabbajitvÈ paccante vasamÈno
dullabhasaÑghadassano ceva dullabhadhammassavano ca puggalo
veditabbo. Ekacco hi vuÉÉhakÈle pabbajito katipÈhena upasampadaÑ
labhitvÈ paÒcavassakÈle pÈtimokkhaÑ paguÓaÑ katvÈ dasavassakÈle
vinayadharattherassa santike vinayakathÈkÈle maricaÑ vÈ harÊtakakhaÓÉaÑ
vÈ mukhe ÔhapetvÈ bÊjanena mukhaÑ pidhÈya niddÈyanto nisÊditvÈ
lesakappena katavinayo nÈma hutvÈ pattacÊvaraÑ ÈdÈya paccantaÑ gacchati.
Tatra naÑ manussÈ sakkaritvÈ bhikkhudassanassa dullabhatÈya “idheva
bhante vasathÈ”ti vihÈraÑ kÈretvÈ pupph|pagaphal|pagarukkhe ropetvÈ
tattha vÈsenti.
Atha MahÈvihÈrasadisavihÈrÈ bahussutÈ bhikkh| “janapade
cÊvararajanÈdÊni2 katvÈ ÈgamissÈmÈ”ti tattha gacchanti. So te disvÈ
haÔÔhatuÔÔho vattapaÔivattaÑ katvÈ punadivase ÈdÈya bhikkhÈcÈragÈmaÑ
pavisitvÈ “asuko thero suttantiko, asuko Èbhidhammiko, asuko vinayadharo,
asuko TepiÔako, evar|pe there kadÈ labhissatha, dhammassavanaÑ
kÈrethÈ”ti vadati. UpÈsakÈ “dhammassavanaÑ kÈressÈmÈ”ti vihÈramaggaÑ
sodhetvÈ sappitelÈdÊni ÈdÈya mahÈtheraÑ upasa~kamitvÈ “bhante
dhammassavanaÑ kÈressÈma3, dhammakathikÈnaÑ vicÈrethÈ”ti vatvÈ
punadivase ÈgantvÈ dhammaÑ suÓanti.
NevÈsikatthero ÈgantukÈnaÑ pattacÊvarÈni paÔisÈmento antogabbheyeva
divasabhÈgaÑ vÊtinÈmeti. DivÈkathiko uÔÔhito sarabhÈÓako4 ghaÔena udakaÑ
vamento viya sarabhÈÓaÑ bhaÓitvÈ uÔÔhito,
______________________________________________________________
1. Tadeva (SÊ, SyÈ) 2. VipassanÈdÊni (SÊ)
3. KarissÈma (Ka) 4. PadabhÈÓako (SÊ, SyÈ)
80 SaÑyuttanikÈya
tampi so na jÈnÈti. Rattikathiko sÈgaraÑ khobhento viya rattiÑ kathetvÈ

uÔÔhito, tampi so na jÈnÈti. Pacc|sakathiko kathetvÈ uÔÔhÈsi, tampi so na
jÈnÈti. PÈtova pana uÔÔhÈya mukhaÑ dhovitvÈ therÈnaÑ pattacÊvarÈni
upanÈmetvÈ bhikkhÈcÈraÑ upagacchanto mahÈtheraÑ Èha “bhante
divÈkathiko kataraÑ jÈtakaÑ nÈma kathesi, sarabhÈÓako kataraÑ suttaÑ
nÈma bhaÓi, rattikathiko kataraÑ dhammakathaÑ nÈma kathesi,
pacc|sakathiko kataraÑ jÈtakaÑ nÈma kathesi, khandhÈ nÈma kati, dhÈtuyo
nÈma kati, ÈyatanÈ nÈma katÊ”ti. Evar|po ekaÑ dve saÑvaccharÈni
atikkamitvÈ bhikkh|dassanaÑ ceva dhammassavanaÒca labhantopi oghe
Ègate udakena sakiÑ vÈ dvikkhattuÑ vÈ temitarukkhasadiso hoti. So evaÑ
saÑghadassanato ca dhammassavanato ca paÔikkamma d|re vasanto
ariyamaggaÑ otaritvÈ samÈdhikulle nisinno nibbÈnasÈgaraÑ pÈpuÓituÑ na
sakkoti. (6)
Majjhe Ga~gÈya dÊpake jÈto mudurukkho viya
madhurassarabhÈÓakapuggalo veditabbo. So hi abhiÒÒÈtÈni abhiÒÒÈtÈni
VessantarÈdÊni jÈtakÈni uggaÓhitvÈ dullabhabhikkhudassanaÑ paccantaÑ
gantva tattha dhammakathÈya pasÈditahadayena janena upaÔÔhiyamÈno
attÈnaÑ uddissa kate sampannapupphaphalarukkhe NandanavanÈbhirÈme
vihÈre vasati. Athassa bhÈrahÈrabhikkh| taÑ pavattiÑ sutvÈ “asuko kira
evaÑ upaÔÔhÈkesu paÔibaddhacitto viharati, paÓÉito bhikkhu paÔibalo
BuddhavacanaÑ vÈ uggaÓhituÑ, kammaÔÔhÈnaÑ vÈ manasikÈtuÑ, ÈnetvÈ
tena saddhiÑ asukattherassa santike dhammaÑ uggaÓhissÈma,
asukattherassa santike kammaÔÔhÈnan”ti tattha gacchanti.
So tesaÑ vattaÑ katvÈ sÈyanhasamayaÑ vihÈracÈrikaÑ nikkhantehi tehi
“imaÑ Èvuso cetiyaÑ tayÈ kÈritan”ti puÔÔho “Èma bhante”ti vadati. AyaÑ
bodhi, ayaÑ maÓÉapo, idaÑ uposathÈgÈraÑ, esÈ aggisÈlÈ, ayaÑ ca~kamo
tayÈ kÈrito, ime rukkhe ropÈpetvÈ tayÈ NandanavanÈbhirÈmo vihÈro
kÈritoti. Œma bhanteti vadati.
So sÈyaÑ therupaÔÔhÈnaÑ gantvÈ vanditvÈ pucchati “kasmÈ bhante
ÈgatatthÈ”ti. “Œvuso taÑ ÈdÈya gantvÈ asukattherassa
santike dhammaÑ uggaÓhitvÈ asukattherassa santike kammaÔÔhÈnaÑ

asukasmiÑ nÈma araÒÒe samaggÈ samaÓadhammaÑ karissÈmÈti iminÈ
kÈraÓena ÈgatamhÈ”ti. SÈdhu bhante tumhe nÈma mayhaÑ atthÈya ÈgatÈ,
ahampi ciranivÈsena idha ukkaÓÔhito gacchÈmi, pattacÊvaraÑ gaÓhÈmi
bhanteti. Œvuso sÈmaÓeradaharÈ maggakilantÈ, ajja vasitvÈ sve
pacchÈbhattaÑ gamissÈmÈti. SÈdhu bhanteti punadivase tehi saddhiÑ
piÓÉÈya pavisati, gÈmavÈsino “amhÈkaÑ ayyo bah| Ègantuke bhikkh|
gahetvÈ Ègato”ti ÈsanÈni paÒÒÈpetvÈ yÈguÑ pÈyetvÈ sukhanisinnakathaÑ1
sutvÈ bhattaÑ adaÑsu. TherÈ “tvaÑ Èvuso anumodanaÑ katvÈ nikkhama,
mayaÑ udakaphÈsukaÔÔhÈne bhattakiccaÑ karissÈmÈ”ti nikkhantÈ.
GÈmavÈsino anumodanaÑ sutvÈ pucchiÑsu2 “kuto bhante therÈ
ÈgatÈ”ti. Ete amhÈkaÑ ÈcariyupajjhÈyÈ samÈnupajjhÈyÈ sandiÔÔhÈ
sambhattÈti. KasmÈ ÈgatÈti. MaÑ gahetvÈ gantukÈmatÈyÈti. Tumhe pana
gantukÈmÈti. ŒmÈvusoti. KiÑ vadetha bhante, amhehi kassa uposathÈgÈraÑ
kÈritaÑ, kassa bhojanasÈlÈ, kassa aggisÈlÈdayo kÈritÈ, mayaÑ
ma~galÈma~galesu kassa santikaÑ gamissÈmÈti. MahÈ-upÈsikÈyopi tattheva
nisÊditvÈ ass|ni pavattayiÑsu. Daharo “tumhesu evaÑ dukkhitesu ahaÑ
gantvÈ kiÑ karissÈmi, there uyyojessÈmÊ”ti vihÈraÑ gato.
TherÈpi katabhattakiccÈ pattacÊvarÈni gahetvÈ nisinnÈ taÑ disvÈva “kiÑ
Èvuso cirÈyasi, divÈ hoti, gacchÈmÈ”ti ÈhaÑsu. Œma bhante, tumhe sukhitÈ,
asukagehassa iÔÔhakÈm|laÑ ÔhitasaÓÔhÈneneva ÔhitaÑ, asukagehÈdÊnaÑ
cittakammam|lÈdÊni atthi, gatassÈpi me cittavikkhepo bhavissati, tumhe
purato gantvÈ asukavihÈre cÊvaradhovanarajanÈdÊni karotha, ahaÑ tattha
sampÈpuÓissÈmÊti. Te tassa osakkitukÈmataÑ ÒatvÈ tvaÑ pacchÈ
ÈgaccheyyÈsÊti pakkamiÑsu.
So there anugantvÈ nivatto vihÈrameva ÈgantvÈ bhojanasÈlÈdÊni
olokento vihÈraÑ rÈmaÓeyyakaÑ3 disvÈ cintesi “sÈdhu vatamhi na gato,
sace agamissaÑ, koci deva dhammakathiko
______________________________________________________________
1. SukhaÑ nisinnÈva dhammakathaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Pucchanti (SÊ)
3. RÈmaÓeyyÈrÈmaÑ (Ka)
82 SaÑyuttanikÈya
ÈgantvÈ sabbesaÑ manaÑ bhinditvÈ vihÈraÑ attano nikÈyasantakaÑ1

kareyya, atha mayÈ pacchÈ ÈgantvÈ etassa pacchato laddhapiÓÉaÑ
bhuÒjantena caritabbaÑ bhavissatÊ”ti.
So aparena samayena suÓÈti “te kira bhikkh| gataÔÔhÈne
ekanikÈyadvenikÈya-ekapiÔakadvepiÔakÈdivasena BuddhavacanaÑ
uggaÓhitvÈ AÔÔhakathÈcariyÈ jÈtÈ vinayadharÈ jÈtÈ sataparivÈrÈpi
sahassaparivÈrÈpi caranti, ye panettha samaÓadhammaÑ kÈtuÑ gatÈ, te
ghaÔentÈ vÈyamantÈ sotÈpannÈ jÈtÈ, sakadÈgÈmino anÈgÈmino arahanto jÈtÈ,
mahÈsakkÈrena parinibbutÈ”ti. So cintesi “sace ahampi agamissaÑ,
mayhampesÈ sampatti abhavissa, imaÑ pana ÔhÈnaÑ muÒcituÑ asakkonto
ativiya parihÊnamhÊ”ti. AyaÑ puggalo attano mudutÈya taÑ ÔhÈnaÑ
amuÒcanto ariyamaggaÑ otaritvÈ samÈdhikulle nisinno nibbÈnasÈgaraÑ
pÈpuÓituÑ na sakkoti. (7)
Ga~gÈya nadiyÈ tiriyaÑ patitvÈ vÈlikÈya otthaÔabhÈvena antarasetu viya
hutvÈ bah|naÑ paccayo jÈturukkho viya rathavinÊtamahÈ-
ariyavaÑsacandopamÈdipaÔipadÈsu aÒÒataraÑ paÔipadaÑ uggahetvÈ Ôhito
olÊnavuttiko puggalo veditabbo. So hi taÑ paÔipattinissitaÑ dhammaÑ
uggahetvÈ pakatiyÈ maÒjussaro CittalapabbatÈdisadisaÑ mahantaÑ ÔhÈnaÑ
gantvÈ cetiya~gaÓavattÈdÊni karoti. Atha naÑ dhammassavanaggaÑ pattaÑ2
ÈgantukÈ daharÈ “dhammaÑ kathehÊ”ti vadanti. So sammÈ uggahitaÑ
dhammaÑ paÔipadaÑ dÊpetvÈ katheti. Athassa paÑsuk|likapiÓÉapÈtikÈdayo
sabbe theranavamajjhimÈ bhikkh| “aho sappuriso”ti attamanÈ bhavanti.
So kassaci nidÈnamattaÑ, kassaci upaÉÉhagÈthaÑ, kassaci gÈthaÑ
upaÔÔhÈpento3 ayapaÔÔakena Èbandhanto4 viya daharasÈmaÓere sa~gaÓhitvÈ
mahÈthere upasa~kamitvÈ “bhante ayaÑ porÈÓakavihÈro atthi, ettha koci
tatruppÈdo”ti pucchati. TherÈ “kiÑ vadesi Èvuso, catuvÊsati karÊsasahassÈni
tatruppÈdo”ti. Bhante tumhe evaÑ vadetha, uddhane pana aggipi na jalatÊti.
Œvuso MahÈvihÈravÈsÊhi
______________________________________________________________
1. SantakaÑ (SÊ), kÈyasantakaÑ (SyÈ) 2. DhammassavanatthaÑ pattÈ (SÊ)
3. Upadahanto (SÊ, SyÈ) 4. Œbandho (SyÈ)
laddhÈ nÈma evameva nassanti, na koci saÓÔhapetÊti. Bhante porÈÓakarÈj|hi

dinnaÑ khÊÓÈsavehi paÔiggahitaÑ kasmÈ ete nÈsentÊti. Œvuso tÈdisena
dhammakathikena sakkÈ bhaveya laddhunti. Bhante mÈ evaÑ vadetha, amhe
paÔipattidÊpakadhammakathikÈ nÈma, tumhe maÑ “saÑghakuÔumbiko
vihÈrupaÔÔhÈko”ti maÒÒamÈnÈ kÈtukÈmÈti. KiÑ nu kho Èvuso
akappiyametaÑ, tumhÈdisehi pana kathite amhÈkaÑ uppajjeyyÈti. Tena hi
bhante ÈrÈmikesu Ègatesu amhÈkaÑ bhÈraÑ karotha, ekaÑ kappiyadvÈraÑ
kathessÈmÈti.
So pÈtova gantvÈ sannipÈtasÈlÈyaÑ1 ÔhatvÈ ÈrÈmikesu Ègatesu “upÈsakÈ
asukakhette bhÈgo kuhiÑ, asukakhette kahÈpaÓaÑ kuhin”ti-ÈdÊni vatvÈ
aÒÒassa khettaÑ gahetvÈ aÒÒassa deti2. EvaÑ anukkamena taÑ taÑ
paÔisedhento tassa tassa dento tathÈ akÈsi, yathÈ yÈguhatthÈ p|vahatthÈ
bhattahatthÈ telamadhuphÈÓitaghatÈdihatthÈ ca attanova santikaÑ
Ègacchanti. SakalavihÈro ekakolÈhalo hoti, pesalÈ bhikkh| nibbijja
apakkamiÑsu.
Sopi ÈcariyupajjhÈyehi vissaÔÔhakÈnaÑ3 bah|naÑ dubbacapuggalÈnaÑ
upajjhaÑ dento vihÈraÑ p|resi. ŒgantukÈ bhikkh| vihÈradvÈre ÔhatvÈva
“vihÈre ke vasantÊ”ti pucchitÈ “evar|pÈ nÈma bhikkh|”ti sutvÈ bÈhireneva
pakkamanti. AyaÑ puggalo sÈsane tiriyaÑ nipannatÈya mahÈjanassa
paccayabhÈvaÑ upagato ariyamaggaÑ otaritvÈ samÈdhikulle nisinno
BhagavantaÑ etadavocÈti “nibbÈnapabbhÈrÈ”ti padena osÈpitaÑ
dhammadesanaÑ ÒatvÈ anusandhikusalatÈya etaÑ “kiÑ nu kho bhante”ti-
ÈdivacanaÑ avoca. TathÈgatopi hi imissaÑ parisati nisinno
“anusandhikusalo bhikkhu atthi, so maÑ paÒhaÑ pucchissatÊ”ti tasseva
okÈsakaraÓatthÈya imasmiÑ ÔhÈne desanaÑ niÔÔhÈpesi.
IdÈni orimaÑ tÊranti-ÈdinÈ nayena vuttesu ajjhattikÈyatanÈdÊsu evaÑ
upagamanÈnupagamanÈdÊni4 veditabbÈni. “MayhaÑ cakkhu pasannaÑ5,
ahaÑ appamattakampi
______________________________________________________________
1. SannipÈtavelÈyaÑ (SÊ, SyÈ) 2. AÒÒassa hatthÈ gahetvÈ aÒÒassa hatthe deti (SÊ)
3. AnatthikÈnaÑ (SÊ) 4. UpagacchamÈnÈnugacchamÈnÈdÊni (Ka)
5. Cakkhu sampannaÑ (Ka)
84 SaÑyuttanikÈya
r|pÈrammaÓaÑ paÔivijjhituÑ sakkomÊ”ti etaÑ nissÈya cakkhuÑ assÈdentopi

timirakavÈtÈdÊhi upahatapasÈdo “amanÈpaÑ mayhaÑ cakkhu, mahantampi
r|pÈrammaÓaÑ vibhÈvetuÑ na sakkomÊ”ti domanassaÑ Èpajjantopi
cakkhÈyatanaÑ upagacchati nÈma. AniccaÑ dukkhaÑ anattÈti tiÓÓaÑ
lakkhaÓÈnaÑ vasena vipassanto pana na upagacchati nÈma. SotÈdÊsupi eseva
nayo.
ManÈyatane pana “manÈpaÑ vata me mano, kiÒci vÈmato aggahetvÈ
sabbaÑ dakkhiÓatova gaÓhÈtÊ”ti vÈ “manena me cintitacintitassa alÈbho
nÈma natthÊ”ti vÈ evaÑ assÈdentopi, “ducintitacintitassa me mano
appadakkhiÓaggÈhÊ”ti evaÑ domanassaÑ uppÈdentopi manÈyatanaÑ
upagacchati nÈma. IÔÔhe pana r|pe rÈgaÑ, aniÔÔhe paÔighaÑ uppÈdento
r|pÈyatanaÑ upagacchati nÈma. SaddÈyatanÈdÊsupi eseva nayo.
NandÊrÈgassetaÑ adhivacananti yathÈ hi majjhe saÑsÊditvÈ1 thalaÑ
pattaÑ dÈrukkhandhaÑ saÓhath|lavÈlikÈ pidahati, so puna sÊsaÑ
ukkhipituÑ na sakkoti, evaÑ nandÊrÈgena Èbaddho puggalo cat|su mahÈ-
apÈyesu patito mahÈdukkhena pidhÊyati2, so anekehipi vassasahassehi puna
sÊsaÑ ukkhipituÑ na sakkoti. Tena vuttaÑ “nandÊrÈgassetaÑ
adhivacanan”ti.
AsmimÈnassetaÑ adhivacananti yathÈ hi thale ÈruÄho dÈrukkhandho
heÔÔhÈ Ga~godakena ceva upari vassena ca temento anukkamena
sevÈlapariyonaddho “pÈsÈÓo nu kho esa khÈÓuko”ti vattabbataÑ Èpajjati,
evameva asmimÈnena unnato puggalo paÑsuk|likaÔÔhÈne paÑsuk|liko hoti,
dhammakathikaÔÔhÈne dhammakathiko, bhaÓÉanakÈrakaÔÔhÈne
bhaÓÉanakÈrako3, vejjaÔÔhÈne vejjo, pisuÓaÔÔhÈne pisuÓo. So nÈnappakÈraÑ
anesanaÑ Èpajjanto tÈhi tÈhi ÈpattÊhi paliveÔhito “atthi nu kho assa
abbhantare kiÒci sÊlaÑ, udÈhu natthÊ”ti vattabbataÑ Èpajjati. Tena vuttaÑ
“asmimÈnassetaÑ adhivacanan”ti.
PaÒcannetaÑ kÈmaguÓÈnaÑ adhivacananti yathÈ hi ÈvaÔÔe
patitadÈrukkhandho antoyeva4 pÈsÈÓÈdÊsu ÈhatasamabbhÈhato bhijjitvÈ
cuÓÓavicuÓÓaÑ hoti, evaÑ paÒcakÈmaguÓÈvaÔÔe patitapuggalo
______________________________________________________________
1. NisÊditvÈ (SyÈ) 2. PÊÄÊyati (SÊ, SyÈ)
3. BhaÓÉÈgÈrikaÔÔhÈne bhaÓÉÈgÈriko (Ka) 4. DÈrukkhandhoyeva (Ka)
cat|su apÈyesu kammakÈraÓakhuppipÈsÈdidukkhehi ÈhatasamabbhÈhato

dÊgharattaÑ cuÓÓavicuÓÓataÑ Èpajjati. Tena vuttaÑ “paÒcannetaÑ
kÈmaguÓÈnaÑ adhivacanan”ti.
DussÊloti nissÊlo. PÈpadhammoti lÈmakadhammo. AsucÊti na suci.
Sa~kassarasamÈcÈroti “imassa maÒÒe imassa maÒÒe idaÑ kamman”ti evaÑ
parehi sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. Sa~kÈya vÈ paresaÑ samÈcÈraÑ
saratÊtipi1 sa~kassarasamÈcÈro. Tassa hi dve tayo jane kathente disvÈ
“mama dosaÑ maÒÒe kathentÊ”ti tesaÑ samÈcÈraÑ sa~kassarati dhÈvatÊti2
sa~kassarasamÈcÈro.
SamaÓapaÔiÒÒoti salÈkaggahaÓÈdÊsu “kittakÈ vihÈre samaÓÈ”ti gaÓanÈya
ÈraddhÈya “ahampi samaÓo, ahampi samaÓo”ti paÔiÒÒaÑ deti,
salÈkaggahaÓÈdÊni karoti. BrahmacÈripaÔiÒÒoti uposathapavÈraÓÈdÊsu
“ahampi brahmacÈrÊ”ti paÔiÒÒÈya tÈni kammÈni pavisati. Antop|tÊti
vakkahadayÈdÊsu ap|tikassapi guÓÈnaÑ p|tibhÈvena antop|ti. Avassutoti
rÈgena tinto. KasambujÈtoti rÈgÈdÊhi kilesehi kacavarajÈto.
EtadavocÈti gogaÓaÑ Ga~gÈtÊrÈbhimukhaÑ katvÈ parisapariyante Ôhito
Èdito paÔÔhÈya yÈva pariyosÈnÈ Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ “satthÈ
orimatÊrÈdÊnaÑ anupagacchantÈdivasena sakkÈ paÔipattiÑ p|retunti vadati.
Yadi evaÑ p|retuÑ sakkÈ, ahaÑ pabbajitvÈ p|ressÈmÊ”ti cintetvÈ etaÑ
“ahaÑ kho bhante”ti-ÈdivacanaÑ avoca.
Vacchagiddhiniyoti vacchesu sasnehÈ thanehi3 khÊraÑ paggharantehi
vacchakasnehena sayameva gamissantÊti. NiyyÈtehevÈti niyyÈtehiyeva.
GÈvÊsu hi aniyyÈtitÈsu gosÈmikÈ ÈgantvÈ “ekÈ gÈvÊ na dissati, eko goÓo, eko
vacchako na dissatÊ”ti tuyhaÑ piÔÔhito piÔÔhito vicarissanti, iti te aphÈsukaÑ
bhavissati. PabbajjÈ ca nÈmesÈ sa-iÓassa na ruhati,4 aÓaÓÈ pabbajjÈ ca
BuddhÈdÊhi saÑvaÓÓitÈti4 dassanatthaÑ evamÈha. NiyyÈtÈti niyyÈtitÈ.
ImasmiÑ sutte vaÔÔavivaÔÔaÑ kathitaÑ.
______________________________________________________________
1. CaratÊtipi (SÊ, SyÈ) 2. DhÈvatÊtipi (SÊ, SyÈ) 3. Sakathanehi (Ka)
4-4. AnaÓasseva ruhati, ananuvajjÈ ca viÒÒ|naÑ, BuddhÈdÊhi saÑvaÓÓitÈti (SÊ)
86 SaÑyuttanikÈya
5. DutiyadÈrukkhandhopamasuttavaÓÓanÈ
242. PaÒcame KimilÈyanti KimilÈnÈmake1 nagare. SaÑkiliÔÔhanti
paÔicchannakÈlato paÔÔhÈya asaÑkiliÔÔhÈ nÈma Èpatti natthi, evar|paÑ
saÑkiliÔÔhaÑ ÈpattiÑ. Na vuÔÔhÈnaÑ paÒÒÈyatÊti parivÈsamÈnatta-abbhÈnehi
vuÔÔhÈnaÑ na dissati.
6. AvassutapariyÈyasuttavaÓÓanÈ
243. ChaÔÔhe navaÑ santhÈgÈranti adhunÈ kÈritaÑ santhÈgÈraÑ, ekÈ
mahÈsÈlÈti attho. UyyogakÈlÈdÊsu2 hi rÈjÈno tattha ÔhatvÈ “ettakÈ purato
gacchantu, ettakÈ pacchÈ, ettakÈ ubhohi passehi, ettakÈ hatthÊ abhiruhantu,
ettakÈ asse, ettakÈ rathesu tiÔÔhant|”ti evaÑ santhaÑ3 karonti, mariyÈdaÑ
bandhanti, tasmÈ taÑ ÔhÈnaÑ santhÈgÈranti vuccati. UyyogaÔÔhÈnato ca4
ÈgantvÈ yÈva gehesu allagomayaparibhaÓÉÈdÊni kÈrenti, tÈva dve tÊÓi
divasÈni te rÈjÈno tattha santharantÊtipi5 santhÈgÈraÑ. TesaÑ rÈj|naÑ saha
atthÈnusÈsanaÑ agÈrantipi santhÈgÈraÑ. GaÓarÈjÈno hi te, tasmÈ uppannaÑ
kiccaÑ ekassa vasena6 na chijjati, sabbesaÑ chandopi laddhuÑ vaÔÔati,
tasmÈ sabbe tattha sannipatitvÈ anusÈsanti. Tena vuttaÑ “saha
atthÈnusÈsanaÑ agÈrantipi santhÈgÈran”ti. YasmÈ pana te tattha sannipatitvÈ
“imasmiÑ kÈle kasituÑ vaÔÔati, imasmiÑ kÈle vapitun”ti evamÈdinÈ nayena
gharÈvÈsakiccÈni sammantayanti, tasmÈ chiddÈvachiddaÑ gharÈvÈsaÑ tattha
santharantÊtipi santhÈgÈraÑ. AcirakÈritaÑ hotÊti
iÔÔhakakammasudhÈkammacittakammÈdivasena susajjitaÑ devavimÈnaÑ
viya adhunÈ niÔÔhÈpitaÑ. SamaÓena vÈti ettha yasmÈ
gharavatthupariggahaÓakÈleyeva devatÈ attano vasanaÔÔhÈnaÑ gaÓhanti,
tasmÈ “devena vÈ”ti avatvÈ “samaÓena vÈ brÈhmaÓena vÈ kenaci vÈ
manussabh|tenÈ”ti vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. KimbilÈyanti KimbilanÈmake (Si), KimmilÈyanti KimmilanÈmake (SyÈ)
2. UyyodhakÈlÈdÊsu (SÊ)
3. SabbaÑ (sabbattha) Ma-®Ôha 3. 11 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
4. UyyodhaÔÔhÈnato ca (SÊ) 5. SanthambhantÊtipi (SÊ, Ma-®Ôha 3. 11 piÔÔhe ca)
6. Vacanena (Ka)
Yena BhagavÈ tenupasa~kamiÑs|ti santhÈgÈraÑ niÔÔhitanti sutvÈ

“gacchÈma naÑ passissÈmÈ”ti gantvÈ dvÈrakoÔÔhakato paÔÔhÈya sabbaÑ
oloketvÈ “idaÑ santhÈgÈraÑ ativiya manoramaÑ sassirikaÑ, kena
paÔhamaÑ paribhuttaÑ amhÈkaÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya assÈ”ti
cintetvÈ “amhÈkaÑ ÒÈtiseÔÔhassa paÔÔhamaÑ diyyamÈnepi Satthunova
anucchavikaÑ, dakkhiÓeyyavasena diyyamÈnepi Satthunova anucchavikaÑ,
tasmÈ SatthÈraÑ paÔhamaÑ paribhuÒjÈpessÈma, bhikkhusaÑghassa ca
ÈgamanaÑ karissÈma, bhikkhusaÑghe Ègate tepiÔakaÑ BuddhavacanaÑ
Ègatameva bhavissati, SatthÈraÑ tiyÈmarattiÑ amhÈkaÑ dhammakathaÑ
kathÈpessÈma, iti tÊhi ratanehi paribhuttaÑ pacchÈ mayaÑ paribhuÒjissÈma,
evaÑ no dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya bhavissatÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ
upasa~kamiÑsu.
Yena navaÑ santhÈgÈraÑ tenupasa~kamiÑs|ti taÑdivasaÑ kira
santhÈgÈraÑ kiÒcÈpi rÈjakulÈnaÑ dassanatthÈya devavimÈnaÑ viya
susajjitaÑ hoti supaÔijaggitaÑ, BuddhÈrahaÑ pana katvÈ apaÒÒattaÑ.
BuddhÈ hi nÈma araÒÒajjhÈsayÈ araÒÒÈrÈmÈ antogÈme vaseyyuÑ vÈ no vÈ,
tasmÈ “Bhagavato manaÑ jÈnitvÈva paÒÒÈpessÈmÈ”ti cintetvÈ te
BhagavantaÑ upasa~kamiÑsu, idÈni pana manaÑ labhitvÈ paÒÒÈpetukÈmÈ
yena santhÈgÈraÑ tenupasa~kamiÑsu.
SabbasanthariÑ santhÈgÈraÑ santharitvÈti yathÈ sabbameva santhataÑ
hoti, evaÑ taÑ santharÈpetvÈ1. SabbapaÔhamaÑ tÈva “gomayaÑ nÈma
sabbama~galesu vaÔÔatÊ”ti sudhÈparikammakatampi bh|miÑ allagomayena
opuÒjÈpetvÈ parisukkhabhÈvaÑ ÒatvÈ yathÈ akkantaÔÔhÈne padaÑ paÒÒÈyati,
evaÑ catujjÈtiyagandhehi limpÈpetvÈ upari nÈnÈvaÓÓakaÔasÈrake santharitvÈ
tesaÑ upari mahÈpiÔÔhikakojave ÈdiÑ katvÈ hatthatthara-
assattharasÊhattharabyagghattharacandattharakas|riyattharakacittattharakÈdÊ
hi2 nÈnÈvaÓÓehi attharakehi santharitabbayuttakaÑ sabbokÈsaÑ
santharÈpesuÑ. Tena vuttaÑ “sabbasanthariÑ santhÈgÈraÑ santharitvÈ”ti.
ŒsanÈni paÒÒÈpetvÈti majjhaÔÔhÈne tÈva ma~galathambhaÑ nissÈya
mahÈrahaÑ BuddhÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ, tattha tattha yaÑ yaÑ mudukaÒca
manoramaÒca
______________________________________________________________
1. SantharitvÈ (SÊ, SyÈ)
2. ByagghattharakaÒcanattharas|riyattharacittattharakÈdÊhi (SÊ)
88 SaÑyuttanikÈya
paccattharaÓaÑ, taÑ taÑ paccattharitvÈ ubhatolohitakaÑ manuÒÒadassanaÑ

upadhÈnaÑ upadahitvÈ1 upari suvaÓÓarajatatÈrakavicittavitÈnaÑ bandhitvÈ
gandhadÈmapupphadÈmapattadÈmÈdÊhi2 ala~karitvÈ samantÈ dvÈdasahatthe
ÔhÈne pupphajÈlaÑ kÈretvÈ tiÑsahatthamattaÑ ÔhÈnaÑ paÔasÈÓiyÈ
parikkhipÈpetvÈ pacchimabhittiÑ nissÈya bhikkhusaÑghassa palla~kapÊÔha-
apassayapÊÔhamuÓÉapÊÔhÈni paÒÒÈpetvÈ upari setapaccattharaÓehi
paccattharÈpetvÈ3 pÈcÊnabhittiÑ nissÈya attano attano mahÈpiÔÔhikakojave
paÒÒÈpetvÈ manoramÈni haÑsalomÈdip|ritÈni upadhÈnÈni4 ÔhapÈpesuÑ
“evaÑ akilamamÈnÈ sabbarattiÑ dhammaÑ suÓissÈmÈ”ti. IdaÑ sandhÈya
vuttaÑ “ÈsanÈni paÒÒÈpetvÈ”ti.
UdakamaÓikaÑ patiÔÔhÈpetvÈti mahÈkucchikaÑ udakacÈÔiÑ
patiÔÔhÈpetvÈ. “EvaÑ BhagavÈ ca bhikkhusaÑgho ca yathÈruciyÈ hatthe vÈ
dhovissanti pÈde vÈ, mukhaÑ vÈ vikkhÈlessantÊ”ti tesu tesu ÔhÈnesu
maÓivaÓÓassa udakassa p|rÈpetvÈ vÈsatthÈya nÈnÈpupphÈni ceva
udakavÈsacuÓÓÈni ca pakkhipitvÈ kadalipaÓÓehi pidahitvÈ patiÔÔhÈpesuÑ.
IdaÑ sandhÈya vuttaÑ “udakamaÓikaÑ patiÔÔhÈpetvÈ”ti.
TelappadÊpaÑ ÈropetvÈti rajatasuvaÓÓÈdimayadaÓÉadÊpikÈsu
yonakar|pakirÈtar|pakÈdÊnaÑ5 hatthe
ÔhapitasuvaÓÓarajatÈdimayakapallikÈsu ca telappadÊpaÑ jÈlÈpetvÈti attho.
Yena BhagavÈ tenupasa~kamiÑs|ti ettha pana te sakyarÈjÈno na kevalaÑ
santhÈgÈrameva, atha kho yojanÈvaÔÔe6 KapilavatthusmiÑ nagaravÊthiyopi
sammajjÈpetvÈ dhaje ussÈpetvÈ gehadvÈresu puÓÓaghaÔe ca kadaliyo ca
ÔhapÈpetvÈ sakalanagaraÑ dÊpamÈlÈdÊhi vippakiÓÓatÈrakaÑ viya katvÈ
“khÊr|page7 dÈrake khÊraÑ pÈyetha, dahare kumÈre lahuÑ lahuÑ bhojetvÈ
sayÈpetha, uccÈsaddaÑ8 mÈ karittha, ajja ekarattiÑ SatthÈ antogÈme
vasissati, BuddhÈ nÈma appasaddakÈmÈ hontÊ”ti bheriÑ carÈpetvÈ sayaÑ
daÓÉadÊpikÈ ÈdÈya yena BhagavÈ tenupasa~kamiÑsu.
______________________________________________________________
1. OdahitvÈ (Ka) 2. ...vatthadÈmÈdÊhi (SÊ, SyÈ)
3. PattharÈpetvÈva (SÊ, SyÈ) 4. T|liyÈni upadhÈnÈni (Ka)
5. ...vilÈsar|pakÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 6. Yojanapathe (SÊ, SyÈ)
7. KhÊrapake (SÊ), khÊrapÊte (SyÈ) 8. UÄÈrasaddaÑ (SÊ, SyÈ)
Atha kho BhagavÈ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya saddhiÑ

bhikkhusaÑghena yena navaÑ santhÈgÈraÑ tenupasa~kamÊti “yassa dÈni
bhante BhagavÈ kÈlaÑ maÒÒatÊ”ti evaÑ kira kÈle Èrocite BhagavÈ
lÈkhÈrasatintarattakoviÄÈrapupphavaÓÓaÑ rattadupaÔÔaÑ1 kattariyÈ padumaÑ
kantento viya, saÑvidhÈya timaÓÉalaÑ paÔicchÈdento nivÈsetvÈ
suvaÓÓapÈma~gena padumakalÈpaÑ parikkhipanto viya, vijjulatÈsassirikaÑ
kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ rattakambalena gajakumbhaÑ2 pariyonandhanto
viya, ratanasatubbedhe suvaÓÓagghike pavÈÄajÈlaÑ khipamÈno viya,
suvaÓÓacetiye rattakambalakaÒcukaÑ paÔimuÒcanto viya, gacchantaÑ
puÓÓacandaÑ rattavaÓÓavalÈhakena paÔicchÈdayamÈno viya,
kaÒcanapabbatamatthake supakkalÈkhÈrasaÑ parisiÒcanto viya,
cittak|ÔapabbatamatthakaÑ vijjulatÈya parikkhipanto viya ca
sacakkavÈÄasineruyugandharaÑ mahÈpathaviÑ saÒcÈletvÈ gahitaÑ
nigrodhapallavasamÈnavaÓÓaÑ rattavarapaÑsuk|laÑ pÈrupitvÈ
GandhakuÔidvÈrato nikkhami kaÒcanaguhato sÊho viya udayapabbatak|Ôato
puÓÓacando viya ca. NikkhamitvÈ pana GandhakuÔipamukhe aÔÔhÈsi.
Athassa kÈyato meghamukhehi vijjukalÈpÈ viya rasmiyo nikkhamitvÈ
suvaÓÓarasadhÈrÈparisekapiÒjarapattapupphaphalaviÔape viya ÈrÈmarukkhe
kariÑsu. TÈvadeva ca attano attano pattacÊvaramÈdÈya mahÈbhikkhusaÑgho
BhagavantaÑ parivÈresi. Te pana parivÈretvÈ ÔhitÈ bhikkh| evar|pÈ
ahesuÑ–appicchÈ santuÔÔhÈ pavivittÈ asaÑsaÔÔhÈ ÈraddhavÊriyÈ vattÈro
vacanakkhamÈ codakÈ pÈpagarahino sÊlasampannÈ samÈdhisampannÈ
paÒÒÈvimuttivimuttiÒÈÓadassanasampannÈ. Tehi parivÈrito BhagavÈ
rattakambalaparikkhitto viya suvaÓÓakkhandho,
rattapadumasaÓÉamajjhagatÈ viya suvaÓÓanÈvÈ, pavÈÄavedikÈparikkhitto
viya suvaÓÓapÈsÈdo virocittha. SÈriputtamoggallÈnÈdayo mahÈtherÈpi naÑ3
meghavaÓÓaÑ paÑsuk|laÑ pÈrupitvÈ maÓivammavammikÈ viya mahÈnÈgÈ
parivÈrayiÑsu vantarÈgÈ bhinnakilesÈ vijaÔitajaÔÈ chinnabandhanÈ kule vÈ
gaÓe vÈ alaggÈ.
Iti BhagavÈ sayaÑ vÊtarÈgo vÊtarÈgehi, vÊtadoso vÊtadosehi, vÊtamoho
vÊtamohehi, nittaÓho nittaÓhehi, nikkileso nikkilesehi, sayaÑ Buddho
bahussutabuddhehi parivÈrito pattaparivÈritaÑ
______________________________________________________________
1. SurattadupaÔÔaÑ (Ka) 2. Rajatak|ÔaÑ (SÊ, SyÈ) 3. MahÈtherÈ pana (SÊ, SyÈ)
90 SaÑyuttanikÈya
viya kesaraÑ, kesaraparivÈritÈ viya kaÓÓikÈ, aÔÔhanÈgasahassaparivÈrito

viya chaddanto nÈgarÈjÈ, navutihaÑsasahassaparivÈrito viya dhataraÔÔho
haÑsarÈjÈ, sena~gaparivÈrito viya cakkavattirÈjÈ, marugaÓaparivÈrito viya
Sakko devarÈjÈ, brahmagaÓaparivÈrito viya hÈritamahÈbrahmÈ,
tÈrÈgaÓaparivÈrito viya puÓÓacando asamena Buddhavesena aparimÈÓena
BuddhavilÈsena KapilavatthugÈmimaggaÑ1 paÔipajji.
Athassa puratthimakÈyato suvaÓÓavaÓÓÈ rasmi uÔÔhahitvÈ
asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ aggahesi, pacchimakÈyato, dakkhiÓahatthato,
vÈmahatthato suvaÓÓavaÓÓÈ rasmi uÔÔhahitvÈ asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ aggahesi.
Upari kesantato paÔÔhÈya sabbakesÈvaÔÔehi moragÊvavaÓÓÈ rasmi uÔÔhahitvÈ
gaganatale asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ aggahesi. HeÔÔhÈ pÈdatalehi pavÈÄavaÓÓÈ
rasmi uÔÔhahitvÈ ghanapathaviÑ asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ aggahesi. EvaÑ samantÈ
asÊtihatthaÔÔhÈnaÑ chabbaÓÓÈ Buddharasmiyo vijjotamÈnÈ vipphandamÈnÈ
kaÒcanadaÓÉadÊpikÈhi niccharitvÈ ÈkÈsaÑ pakkhandajÈlÈ viya
cÈtuddÊpikamahÈmeghato nikkhantavijjulatÈ viya vidhÈviÑsu.
SabbadisÈbhÈgÈ suvaÓÓacampakapupphehi vikiriyamÈnÈ viya,
suvaÓÓaghaÔato nikkhantasuvaÓÓarasadhÈrÈhi siÒcamÈnÈ viya,
pasÈritasuvaÓÓapaÔaparikkhittÈ viya,
verambhavÈtasamuÔÔhita2kiÑsukakaÓikÈrapupphacuÓÓasamokiÓÓÈ viya
vippabhÈsiÑsu3.
Bhagavatopi asÊti-anubyaÒjanabyÈmappabhÈdvattiÑsavaralakkhaÓa-
samujjalasarÊraÑ samuggatatÈrakaÑ viya gaganatalaÑ, vikasitamiva
padumavanaÑ, sabbapÈliphullo4 viya yojanasatiko pÈricchattako, paÔipÈÔiyÈ
ÔhapitÈnaÑ dvattiÑsacandÈnaÑ dvattiÑsas|riyÈnaÑ dvattiÑsacakkavattÊnaÑ
dvattiÑsadevarÈjÈnaÑ dvattiÑsamahÈbrahmÈnaÑ siriyÈ siriÑ
abhibhavamÈnaÑ viya virocittha, yathÈ taÑ dasahi pÈramÊhi dasahi
upapÈramÊhi dasahi paramatthapÈramÊhi sammadeva p|ritÈhi5
samatiÑsapÈramitÈhi ala~kataÑ. KappasatasahassÈdhikÈni cattÈri
asa~khyeyyÈni dinnadÈnaÑ rakkhitasÊlaÑ katakalyÈÓakammaÑ ekasmiÑ
attabhÈve osaritvÈ vipÈkaÑ dÈtuÑ ÔhÈnaÑ alabhamÈnaÑ sambÈdhapattaÑ
viya ahosi. NÈvÈsahassabhaÓÉaÑ ekanÈvaÑ ÈropanakÈlo viya,
sakaÔasahassabhaÓÉaÑ ekasakaÔaÑ ÈropanakÈlo viya, paÒcavÊsatiyÈ
______________________________________________________________
1. KapilavatthugÈminaÑ maggaÑ (SÊ, SyÈ) 2. VerambhavÈtasamuddhata (SÊ, SyÈ)
3. VippakiriÑsu (Ka) 4. SabbaphÈliphullo (SyÈ, Ka)
5. Parip|ritÈhi (Ka)
Ga~gÈnaÑ oghassa sambhijja mukhadvÈre ekato rÈsibh|takÈlo viya ahosi.

ImÈya BuddhasiriyÈ obhÈsamÈnassÈpi ca Bhagavato purato anekÈni
daÓÉadÊpikÈsahassÈni ukkhipiÑsu, tathÈ pacchato, vÈmapasse,
dakkhiÓapasse. JÈtisumanacampakavanamallikÈrattuppalanÊluppalaba-
kulasinduvÈrapupphÈni1 ceva nÊlapÊtÈdivaÓÓasugandhagandhacuÓÓÈni2 ca
cÈtuddÊpikameghavissaÔÔhÈ udakavuÔÔhiyo viya vippakiriyiÑsu.
PaÒca~gikat|riyanigghosÈ ceva BuddhadhammasaÑghaguÓapaÔisaÑyuttÈ
thutighosÈ ca sabbÈ disÈ p|rayiÑsu. DevamanussanÈgasupaÓÓagandhabba-
yakkhÈdÊnaÑ akkhÊni amatapÈnaÑ viya3 labhiÑsu. ImasmiÑ pana ÔhÈne
ÔhatvÈ padasahassena4 gamanavaÓÓaÑ vattuÑ vaÔÔati. TatridaÑ
mukhamattaÑ–
“EvaÑ sabba~gasampanno, kampayanto vasundharaÑ.
AheÔhayanto pÈÓÈni, yÈti lokavinÈyako.
DakkhiÓaÑ paÔhamaÑ pÈdaÑ, uddharanto NarÈsabho.
Gacchanto sirisampanno, sobhate Dvipaduttamo5.
Gacchato BuddhaseÔÔhassa, heÔÔhÈpÈdatalaÑ mudu.
SamaÑ samphusate bh|miÑ, rajasÈ nupalippati.
NinnaÔÔhÈnaÑ unnamati, gacchante LokanÈyake.
UnnataÒca samaÑ hoti, pathavÊ ca acetanÈ.
PÈsÈÓÈ sakkharÈ ceva, kathalÈ khÈÓukaÓÔakÈ.
Sabbe maggÈ vivajjanti, gacchante LokanÈyake.
NÈtid|re uddharati, naccÈsanne ca nikkhipaÑ6.
AghaÔÔayanto niyyÈti, ubho jÈÓ| ca gopphake.
NÈtisÊghaÑ pakkamati, sampannacaraÓo Muni.
Na cÈpi saÓikaÑ7 yÈti, gacchamÈno samÈhito.
UddhaÑ adho tiriyaÒca, disaÒca vidisaÑ tathÈ.
Na pekkhamÈno so yÈti, yugamattaÑ hi8 pekkhati.
______________________________________________________________
1. ...pupphÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 2. ...cuÓÓÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
3. AmatasÈraÑ viya (Ka) 4. Padasatena padasahassena (SÊ)
5. Dipaduttamo (SÊ, SyÈ) 6. Nikkhipi (SyÈ, Ka)
7. Na cÈtisaÓikaÑ (Ma-®Ôha 3. 17 piÔÔhe) 8. YuttamaggaÑva (SÊ, SyÈ)
92 SaÑyuttanikÈya
NÈgavikkantacÈro so, gamane sobhate Jino.

CÈruÑ gacchati lokaggo, hÈsayanto sadevake.
UÄurÈjÈva sobhanto, catucÈrÊva1 kesarÊ.
Tosayanto bah| satte, puraÑ seÔÔhaÑ upÈgamÊ”ti.
VaÓÓakÈlo nÈma kiresa, evaÑvidhesu kÈlesu Buddhassa sarÊravaÓÓe vÈ
guÓavaÓÓe vÈ dhammakathikassa thÈmoyeva pamÈÓaÑ. CuÓÓiyapadehi vÈ2
gÈthÈbandhena vÈ yattakaÑ sakkoti, tattakaÑ vattabbaÑ. Dukkathitanti na
vattabbaÑ. AppamÈÓavaÓÓÈ hi BuddhÈ. TesaÑ BuddhÈpi anavasesato
vaÓÓaÑ vattuÑ asamatthÈ, pageva itarÈ pajÈti. IminÈ sirivilÈsena
ala~katapaÔiyattaÑ SakyarÈjakulaÑ pavisitvÈ BhagavÈ pasannacittena janena
gandhadh|ma3vÈsacuÓÓÈdÊhi p|jiyamÈno santhÈgÈraÑ pÈvisi. Tena vuttaÑ
“atha kho BhagavÈ nivÈsetvÈ pattacÊvaramÈdÈya saddhiÑ bhikkhusaÑghena
yena navaÑ santhÈgÈraÑ, tenupasa~kamÊ”ti.
BhagavantaÑyeva purakkhatvÈti BhagavantaÑ purato katvÈ. Tattha
BhagavÈ bhikkh|naÒceva upÈsakÈnaÒca majjhe nisinno gandhodakena
nhÈpetvÈ duk|lacumbaÔakena vodakaÑ4 katvÈ jÈtihi~gulakena majjitvÈ
rattakambalapaliveÔhite pÊÔhe ÔhapitarattasuvaÓÓaghanapaÔimÈ viya
ativirocittha. AyaÑ panettha porÈÓÈnaÑ vaÓÓabhaÓanamaggo–
“GantvÈna maÓÉalamÈÄaÑ, nÈgavikkantacÈraÓo.
ObhÈsayanto lokaggo, nisÊdi varamÈsane.
TahiÑ nisinno naradammasÈrathi,
DevÈtidevo satapuÒÒalakkhaÓo.
BuddhÈsane majjhagato virocati,
SuvaÓÓanekkhaÑ viya PaÓÉukambale.
NekkhaÑ jambonadasseva, nikkhittaÑ PaÓÉukambale.
Virocati vÊtamalo, maÓiverocano yathÈ.
______________________________________________________________
1. CÈtucÈrÊva (SÊ, SyÈ, Ka) 2. CuÓÓakapadehi vÈ(SÊ), puÓÓapadehi vÈ (SyÈ)
3. Gandhadh|pa (SÊ, SyÈ) 4. NÊcodakaÑ (SÊ, SyÈ)
MahÈsÈlova samphullo, nerurÈjÈva’la~kato.

SuvaÓÓay|pasa~kÈso, padumo kokanado1 yathÈ.
Jalanto dÊparukkhova, pabbatagge yathÈ sikhÊ.
DevÈnaÑ pÈricchattova, sabbaphullo virocatÊ”ti.
KÈpilavatthave sakye bahudeva rattiÑ dhammiyÈ kathÈyÈti ettha
dhammakathÈ nÈma santhÈgÈrÈnumodanÈpaÔisaÑyuttÈ pakiÓÓakakathÈ
veditabbÈ. TadÈ hi BhagavÈ ÈkÈsaga~gaÑ otÈrento viya pathavojaÑ
ÈkaÉÉhanto viya mahÈjambuÑ matthake gahetvÈ cÈlento viya yojanikaÑ
madhubhaÓÉaÑ cakkayantena pÊÄetvÈ madhupÈnaÑ pÈyamÈno2 viya
KapilavatthuvÈsÊnaÑ SakyÈnaÑ hitasukhÈvahaÑ pakiÓÓakakathaÑ kathesi.
“ŒvÈsadÈnaÑ nÈmetaÑ mahÈrÈja mahantaÑ, tumhÈkaÑ ÈvÈso mayÈ
paribhutto, bhikkhusaÑghena ca paribhutto, mayÈ ca bhikkhusaÑghena ca
paribhutto pana dhammaratanena paribhuttoyevÈti tÊhi ratanehi paribhutto
nÈma hoti. ŒvÈsadÈnasmiÑ hi dinne sabbadÈnaÑ dinnameva hoti.
Bh|maÔÔhakapaÓÓasÈlÈya vÈ sÈkhÈmaÓÉapassa vÈ ÈnisaÑso nÈma
paricchindituÑ na sakkÈ. ŒvÈsadÈnÈnubhÈvena hi bhave bhave nibbattassÈpi
sambÈdhitagabbhavÈso3 na hoti, dvÈdasahattho ovarako viya mÈtukucchi
asambÈdhova hotÊ”ti evaÑ nÈnÈnayavicittaÑ bahuÑ dhammiÑ kathaÑ
kathetvÈ–
“SÊtaÑ uÓhaÑ paÔihanti, tato vÈÄamigÈni ca.
SarÊsape ca makase, sisire cÈpi vuÔÔhiyo.
Tato vÈtÈtapo ghoro, saÒjÈto4 paÔihaÒÒati.
LeÓatthaÒca sukhatthaÒca, jhÈyituÒca vipassituÑ.
VihÈradÈnaÑ saÑghassa, aggaÑ Buddhena5 vaÓÓitaÑ.
TasmÈ hi paÓÉito poso, sampassaÑ atthamattano.
VihÈre kÈraye ramme, vÈsayettha bahussute.
TesaÑ annaÒca pÈnaÒca, vatthasenÈsanÈni ca.
______________________________________________________________
1. KokÈsako (SÊ), kosako (SyÈ) 2. PÈyento (SÊ) 3. SaÑpÊÄitagabbhavÈso (SÊ, SyÈ)
4. VÈtÈtape ghore, saÒjÈte (Ka) 5. Baddhehi (SÊ, SyÈ)
94 SaÑyuttanikÈya
Dadeyya ujubh|tesu, vippasannena cetasÈ.

Te tassa dhammaÑ desenti, sabbadukkhÈpan|danaÑ.
YaÑ so dhammaÑ idhaÒÒÈya, parinibbÈti anÈsavo”ti1–
EvaÑ “ayampi ÈvÈse ÈnisaÑso, ayampi ÈvÈse ÈnisaÑso”ti bahudeva
rattiÑ atirekataraÑ diyaÉÉhayÈmaÑ ÈvÈsÈnisaÑsakathaÑ kathesi. Tattha
imÈ tÈva gÈthÈva sa~gahaÑ ÈruÄhÈ, pakiÓÓakadhammadesanÈ pana
sa~gahaÑ nÈrohati. SandassetvÈti-ÈdÊni vuttatthÈneva.
AbhikkantÈti atikkantÈ dve yÈmÈ gatÈ. Yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒathÈti
yassa tumhe gamanassa kÈlaÑ maÒÒatha, gamanakÈlo tumhÈkaÑ,
gacchathÈti vuttaÑ hoti. KasmÈ pana BhagavÈ te uyyojesÊti? AnukampÈya.
SukhumÈlÈ hi te, tiyÈmarattiÑ nisÊditvÈ vÊtinÈmentÈnaÑ sarÊre ÈbÈdho
uppajjeyya, bhikkhusaÑghopi mahÈ, tassa ÔhÈnanisajjÈnaÑ okÈso laddhuÑ
vaÔÔatÊti ubhayÈnukampÈya uyyojesi.
Vigatathinamiddhoti tatra kira bhikkh| yÈmadvayaÑ ÔhitÈpi nisinnÈpi
acÈlayiÑsu2, pacchimayÈme pana ÈhÈro pariÓamati, tassa pariÓatattÈ
bhikkhusaÑgho vigatathinamiddho jÈtoti akÈraÓametaÑ. BuddhÈnaÑ hi
kathaÑ suÓantassa kÈyikacetasikadarathÈ na honti, kÈyacittalahutÈdayo
uppajjanti, tena tesaÑ dve yÈme ÔhitÈnampi nisinnÈnampi dhammaÑ
suÓantÈnaÑ thinamiddhaÑ vigataÑ, pacchimayÈmepi sampatte tathÈ
vigatameva jÈtaÑ. TenÈha “vigatathinamiddho”ti.
PiÔÔhi me ÈgilÈyatÊti kasmÈ ÈgilÈyati? Bhagavato hi chabbassÈni
mahÈpadhÈnaÑ padahantassa mahantaÑ kÈyadukkhaÑ ahosi, athassa
aparabhÈge mahallakakÈle piÔÔhivÈto3 uppajjÊti. AkÈraÓaÑ vÈ etaÑ, pahoti
hi BhagavÈ uppannaÑ vedanaÑ vikkhambhetvÈ ekampi dvepi sattÈhÈni
ekapalla~kena nisÊdituÑ. SanthÈgÈrasÈlaÑ pana cat|hi iriyÈpathehi
paribhuÒjitukÈmo ahosi. Tattha pÈdadhovanaÔÔhÈnato4 yÈva dhammÈsanÈ
agamÈsi, ettake ÔhÈne gamanaÑ nipphannaÑ. DhammÈsanaÑ patto thokaÑ
ÔhatvÈ nisÊdi, ettake ÔhÈne ÔhÈnaÑ nipphannaÑ. DveyÈmaÑ dhammÈsane
nisÊdi, ettake
______________________________________________________________
1. Vi 4. 291 piÔÔhe. 2. ŒlasiÑsu (SÊ, SyÈ)
3. PiÔÔhirogo (SÊ, SyÈ) 4. HatthapÈdadhovanaÔÔhÈnato (SÊ, SyÈ)
ÔhÈne nisajjÈ nipphannÈ. IdÈni dakkhiÓena passena thokaÑ nipanne sayanaÑ

nipphajjissatÊti evaÑ cat|hi iriyÈpathehi paribhuÒjitukÈmo ahosi.
UpÈdinnakasarÊraÒca nÈma “no ÈgilÈyatÊ”ti na vattabbaÑ, tasmÈ
ciranisajjÈya saÒjÈtaÑ appakampi ÈgilÈyanaÑ gahetvÈ evamÈha.
Sa~ghÈÔiÑ paÒÒÈpetvÈti santhÈgÈrassa kira ekapasse te rÈjÈno
paÔasÈÓiÑ1 parikkhipÈpetvÈ kappiyamaÒcakaÑ paÒÒÈpetvÈ
kappiyapaccattharaÓena attharitvÈ upari
suvaÓÓatÈrakagandhamÈlÈdidÈmapaÔimaÓÉitaÑ vitÈnaÑ bandhitvÈ
gandhatelappadÊpaÑ ÈropayiÑsu “appeva nÈma SatthÈ dhammÈsanato
vuÔÔhÈya thokaÑ vissamanto idha nipajjeyya, evaÑ no imaÑ santhÈgÈraÑ
BhagavatÈ cat|hi iriyÈpathehi paribhuttaÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya
bhavissatÊ”ti. SatthÈpi tadeva sandhÈya tattha sa~ghÈÔiÑ paÒÒÈpetvÈ nipajji.
UÔÔhÈnasaÒÒaÑ manasi karitvÈti “ettakaÑ kÈlaÑ atikkamitvÈ
vuÔÔhahissÈmÊ”ti vuÔÔhÈnasaÒÒaÑ citte ÔhapetvÈ, taÒca kho aniddÈyantova
therassa dhammakathaÑ suÓamÈno.
AvassutapariyÈyanti avassutassa pariyÈyaÑ, avassutassa kÈraÓanti
attho. AdhimuccatÊti kilesÈdhimuccanena adhimuccati, giddho hoti.
ByÈpajjatÊti byÈpÈdavasena p|ticitto hoti. Cakkhutoti cakkhubhÈvena.
MÈroti kilesamÈropi devaputtamÈropi. OtÈranti vivaraÑ. ŒrammaÓanti
paccayaÑ. NaÄÈgÈratiÓÈgÈraÑ viya hi savisevanÈni ÈyatanÈni, tiÓukkÈ viya
kilesuppattirahaÑ ÈrammaÓaÑ, tiÓukkÈya ÔhapitaÔhapitaÔÔhÈne
a~gÈrassujjalanaÑ viya ÈrammaÓe ÈpÈthamÈgate kilesÈnaÑ uppatti. Tena
vuttaÑ labhetha mÈro otÈranti.
Sukkapakkhe bahalamattikapiÓÉÈvalepanaÑ2 k|ÔÈgÈraÑ viya
nibbisevanÈni ÈyatanÈni, tiÓukkÈ viya vuttapakÈrÈrammaÓaÑ, tiÓukkÈya
ÔhapitaÔhapitaÔÔhÈne nibbÈpanaÑ viya nibbisevanÈnaÑ ÈyatanÈnaÑ
ÈrammaÓe ÈpÈthamÈgate kilesapariÄÈhassa anuppatti. Tena vuttaÑ neva
labhetha mÈro otÈranti.
______________________________________________________________
1. Satta sÈÓiyo (SÊ, SyÈ) 2. BahalamattikaÑ aÔÔÈvalepanaÑ (Ka)
96 SaÑyuttanikÈya
7. DukkhadhammasuttavaÓÓanÈ
244. Sattame dukkhadhammÈnanti dukkhasambhavadhammÈnaÑ.
PaÒcasu hi khandhesu sati chedana1 vadhabandhanÈdibhedaÑ dukkhaÑ
sambhavati, tasmÈ te dukkhasambhavadhammattÈ dukkhadhammÈti
vuccanti. TathÈ kho panassÈti tenÈkÈrenassa. YathÈssa kÈme passatoti
yenÈkÈrenassa kÈme passantassa. YathÈ carantanti yenÈkÈrena cÈraÒca
vihÈraÒca anubandhitvÈ2 carantaÑ. A~gÈrakÈs|pamÈ kÈmÈ diÔÔhÈ hontÊti
pariyeÔÔhim|lakassa ceva paÔisandhim|lakassa ca dukkhassa vasena
a~gÈrakÈsu viya mahÈpariÄÈhÈti diÔÔhÈ honti. KÈme pariyesantÈnaÑ hi
nÈvÈya mahÈsamuddogÈhana-ajapathasa~kupathapaÔipajjana-
ubhatoby|Ähasa~gÈmapakkhandanÈdivasena pariyeÔÔhim|lakampi3, kÈme
paribhuÒjantÈnaÑ kÈmaparibhogacetanÈya cat|su apÈyesu
dinnapaÔisandhim|lakampi mahÈpariÄÈhadukkhaÑ uppajjati. Evametassa
duvidhassÈpi dukkhassa vasena a~gÈrakÈsu viya mahÈpariÄÈhÈti diÔÔhÈ honti.
DÈyanti aÔaviÑ. Puratopi kaÓÔakoti purimapasse vijjhitukÈmo viya
ÈsannaÔÔhÈneyeva ÔhitakaÓÔako. Pacchatoti-ÈdÊsupi eseva nayo. HeÔÔhÈ pana
pÈdehi akkantaÔÔhÈnassa santike, na akkantaÔÔhÈneyeva4. EvaÑ so
kaÓÔakagabbhaÑ paviÔÔho viya bhaveyya. MÈ maÑ kaÓÔakoti mÈ maÑ
kaÓÔako vijjhÊti kaÓÔakavedhaÑ rakkhamÈno.
Dandho bhikkhave satuppÈdoti satiyÈ uppÈdoyeva dandho,
uppannamattÈya pana tÈya kÈci kilesÈ niggahitÈva honti, na saÓÔhÈtuÑ
sakkonti. CakkhudvÈrasmiÑ hi rÈgÈdÊsu uppannesu dutiyajavanavÈrena5
“kilesÈ me uppannÈ”ti ÒatvÈ tatiye javanavÈre saÑvarajavanaÑyeva javati.
AnacchariyaÒcetaÑ, yaÑ vipassako tatiyajavanavÈre kilese niggaÓheyya.
CakkhudvÈre pana iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate bhava~gaÑ ÈvaÔÔetvÈ
ÈvajjanÈdÊsu uppannesu voÔÔhabbanÈnantaraÑ sampattakilesajavanavÈraÑ
nivattetvÈ kusalameva uppÈdeti. ŒraddhavipassakÈnaÑ hi ayamÈnisaÑso
bhÈvanÈpaÔisa~khÈne patiÔÔhitabhÈvassa.
______________________________________________________________
1. Sandhicchedana (Ka) 2. AnubujjhitvÈ (SÊ)
3. PariyeÔÔhidÈyajjam|lakampi (SÊ, SyÈ) 4. AkkantaÔÔhÈneyeva vÈ (SÊ, SyÈ)
5. DutiyajavanavÈre (Ka)
AbhihaÔÔhuÑ pavÈreyyunti sudinnattherassa viya raÔÔhapÈlakulaputtassa

viya ca kÈyena vÈ satta ratanÈni abhiharitvÈ vÈcÈya vÈ “amhÈkaÑ dhanato
yattakaÑ icchasi, tattakaÑ gaÓhÈ”ti vadantÈ pavÈreyyuÑ. AnudahantÊti
sarÊre paliveÔhitattÈ uÓhapariÄÈhaÑ janetvÈ anudahanti, saÒjÈtasede vÈ sarÊre
laggantÈ anusentÊtipi attho. YaÑ hi taÑ bhikkhave cittanti idaÑ yasmÈ citte
anÈvaÔÔante puggalassa ÈvaÔÔanaÑ nÈma natthi. Evar|paÒhi cittaÑ
anÈvaÔÔanti1, tasmÈ vuttaÑ. Iti imasmiÑ sutte vipassanÈbalameva dÊpitaÑ.
8. KiÑsukopamasuttavaÓÓanÈ
245. AÔÔhame dassananti paÔhamamaggassetaÑ adhivacanaÑ.
PaÔhamamaggo hi kilesapahÈnakiccaÑ sÈdhento paÔhamaÑ nibbÈnaÑ
passati, tasmÈ dassananti vuccati. GotrabhuÒÈÓaÑ pana kiÒcÈpi maggato
paÔhamataraÑ passati, passitvÈ pana kattabbakiccassa kilesapahÈnassa
abhÈvena na dassananti vuccati. Apica cattÈropi maggÈ dassanameva.
KasmÈ? SotÈpattimaggakkhaÓe dassanaÑ visujjhati, phalakkhaÓe
visuddhaÑ. SakadÈgÈmi-anÈgÈmi-arahattamaggakkhaÓe visujjhati,
phalakkhaÓe visuddhanti evaÑ kathentÈnaÑ bhikkh|naÑ sutvÈ so bhikkhu
“ahampi dassanaÑ visodhetvÈ arahattaphale patiÔÔhito dassanavisuddhikaÑ
nibbÈnaÑ sacchikatvÈ viharissÈmÊ”ti taÑ bhikkhuÑ upasa~kamitvÈ evaÑ
pucchi. So phassÈyatanakammaÔÔhÈniko channaÑ phassÈyatanÈnaÑ vasena
r|pÈr|padhamme pariggahetvÈ arahattaÑ patto. Ettha hi purimÈni paÒca
ÈyatanÈni r|paÑ, manÈyatanaÑ ar|paÑ. Iti so attanÈ adhigatamaggameva
kathesi.
AsantuÔÔhoti padesasa~khÈresu ÔhatvÈ kathitattÈ asantuÔÔho. EvaÑ
kirassa ahosi “ayaÑ padesasa~khÈresu ÔhatvÈ kathesi, sakkÈ nu kho
padesasa~khÈresu ÔhatvÈ dassanavisuddhikaÑ nibbÈnaÑ pÈpuÓitun”ti. Tato
naÑ pucchi “Èvuso tvaÑyeva nu kho idaÑ dassanavisuddhikaÑ nibbÈnaÑ
jÈnÈsi, udÈhu aÒÒepi jÈnantÈ atthÊ”ti. AtthÈvuso asukavihÈre asukatthero
nÈmÈti. So tampi upasa~kamitvÈ pucchi, etenupÈyena aÒÒampi aÒÒampÊti.
______________________________________________________________
1. Evar|paÒca cittaÑ na vattati (SÊ, SyÈ)
98 SaÑyuttanikÈya
Ettha ca dutiyo paÒcakkhandhakammaÔÔhÈniko r|pakkhandhavasena

r|paÑ, sesakkhandhavasena1 nÈmanti nÈmar|paÑ vavatthapetvÈ
anukkamena arahattaÑ patto, tasmÈ sopi attanÈ adhigatamaggameva kathesi.
AyaÑ pana “imesaÑ aÒÒamaÒÒaÑ na sameti, paÔhamena
sappadesasa~khÈresu ÔhatvÈva kathitaÑ, iminÈ nippadeses|”ti asantuÔÔho
hutvÈ tatheva taÑ pucchitvÈ pakkÈmi.
Tatiyo mahÈbh|takammaÔÔhÈniko cattÈri mahÈbh|tÈni sa~khepato ca
vitthÈrato ca pariggahetvÈ arahattaÑ patto, tasmÈ ayampi attanÈ
adhigatamaggameva kathesi. AyaÑ pana “imesaÑ aÒÒamaÒÒaÑ na sameti,
paÔhamena sappadesasa~khÈresu ÔhatvÈ kathitaÑ, dutiyena nippadesesu,
tatiyena atisappadeses|”ti asantuÔÔho hutvÈ tatheva taÑ pucchitvÈ pakkÈmi.
Catuttho tebh|makakammaÔÔhÈniko. Tassa kira samappavattÈ dhÈtuyo
ahesuÑ, kallasarÊraÑ2 balapattaÑ, kammaÔÔhÈnÈnipissa sabbÈneva
sappÈyÈni, atÊtÈ vÈ sa~khÈrÈ hontu anÈgatÈ vÈ paccuppannÈ vÈ kÈmÈvacarÈ
vÈ r|pÈvacarÈ vÈ ar|pÈvacarÈ vÈ, sabbepi sappÈyÈva.
AsappÈyakammaÔÔhÈnaÑ nÈma natthi. KÈlesupi purebhattaÑ vÈ hotu
pacchÈbhattaÑ vÈ paÔhamayÈmÈdayo vÈ, asappÈyo kÈlo nÈma natthi. YathÈ
nÈma cÈribh|miÑ otiÓÓo mahÈhatthÊ hatthena gahetabbaÑ hattheneva
luÒcitvÈ gaÓhÈti, pÈdehi paharitvÈ gahetabbaÑ pÈdehi paharitvÈ gaÓhÈti,
evameva sakale tebh|makadhamme kalÈpaggÈhena gahetvÈ sammasanto
arahattaÑ patto, tasmÈ esopi attanÈ adhigatamaggameva kathesi. AyaÑ pana
“imesaÑ aÒÒamaÒÒaÑ na sameti. PaÔhamena sappadesasa~khÈresu ÔhatvÈ
kathitaÑ, dutiyena nippadesesu, puna tatiyena sappadesesu, catutthena
nippadesesuyevÈ”ti asantuÔÔho hutvÈ taÑ pucchi “kiÑ nu kho Èvuso idaÑ
dassanavisuddhikaÑ nibbÈnaÑ tumhehi attanova dhammatÈya ÒÈtaÑ, udÈhu
kenaci vo akkhÈtan”ti. Œvuso mayaÑ kiÑ jÈnÈma, atthi pana sadevake loke
SammÈsambuddho, taÑ nissÈyetaÑ amhehi ÒÈtanti. So cintesi “ime bhikkh|
mayhaÑ ajjhÈsayaÑ gahetvÈ kathetuÑ na sakkonti, ahaÑ
SabbaÒÒubuddhameva pucchitvÈ nikka~kho bhavissÈmÊ”ti yena BhagavÈ
tenupasa~kami.
______________________________________________________________
1. Ar|pakkhandhavasena (Ka) 2. KantaÑ sarÊraÑ (SÊ, SyÈ)
BhagavÈ tassa vacanaÑ sutvÈ “yehi te paÒho kathito, te cattÈropi

khÊÓÈsavÈ, sukathitaÑ tehi, tvaÑ pana attano andhabÈlatÈya taÑ na
sallakkhesÊ”ti na evaÑ vihesesi. KÈrakabhÈvaÑ panassa ÒatvÈ
“atthagavesako esa, dhammadesanÈya eva naÑ bujjhÈpessÈmÊ”ti
kiÑsukopamaÑ Èhari. Tattha bh|taÑ vatthuÑ katvÈ evamattho
vibhÈvetabbo–ekasmiÑ kira mahÈnagare eko sabbaganthadharo
brÈhmaÓavejjo paÓÉito paÔivasati. Atheko nagarassa pÈcÊnadvÈragÈmavÈsÊ
paÓÉurogapuriso tassa santikaÑ ÈgantvÈ taÑ vanditvÈ aÔÔhÈsi. VejjapaÓÉito
tena saddhiÑ sammoditvÈ “kenatthena Ègatosi bhadramukhÈ”ti pucchi.
Rogenamhi ayya upadduto, bhesajjaÑ me kathehÊti. Tena hi bho gaccha,
kiÑsukarukkhaÑ chinditvÈ sosetvÈ jhÈpetvÈ tassa khÈrodakaÑ gahetvÈ
iminÈ ciminÈ ca bhesajjena yojetvÈ ariÔÔhaÑ katvÈ piva, tena te phÈsukaÑ
bhavissatÊti. So tathÈ katvÈ nirogo balavÈ pÈsÈdiko jÈto.
AthaÒÒo dakkhiÓadvÈragÈmavÈsÊ puriso teneva rogena Èturo “asuko

kira bhesajjaÑ katvÈ arogo jÈto”ti sutvÈ taÑ upasa~kamitvÈ pucchi “kena te
samma phÈsukaÑ jÈtan”ti. KiÑsukÈriÔÔhena nÈma, gaccha tvampi karohÊti.
Sopi tathÈ katvÈ tÈdisova jÈto.
AthaÒÒo pacchimadvÈragÈmavÈsÊ -pa- uttaradvÈragÈmavÈsÊ puriso

teneva rogena Èturo “asuko kira bhesajjaÑ katvÈ arogo jÈto”ti taÑ
upasa~kamitvÈ pucchi “kena te samma phÈsukaÑ jÈtan”ti. KiÑsukÈriÔÔhena
nÈma, gaccha tvampi karohÊti. Sopi tathÈ katvÈ tÈdisova jÈto.
AthaÒÒo paccantavÈsÊ adiÔÔhapubbakiÑsuko eko puriso teneva rogena

Èturo ciraÑ tÈni tÈni bhesajjÈni katvÈ roge av|pasamamÈne “asuko kira
nagarassa pÈcÊnadvÈragÈmavÈsÊ puriso bhesajjaÑ katvÈ arogo jÈto”ti sutvÈ
“gacchÈmahampi1, tena katabhesajjaÑ karissÈmÊ”ti daÓÉamolubbha
anupubbena tassa santikaÑ gantvÈ “kena te samma phÈsukaÑ jÈtan”ti
pucchi. KiÑsukÈriÔÔhena sammÈti.
______________________________________________________________
1. PucchÈmahampi (SyÈ)
100 SaÑyuttanikÈya
kÊdiso pana so kiÑsukoti. JhÈpitagÈme ÔhitajhÈmath|Óo viyÈti. Iti so puriso

attanÈ diÔÔhÈkÈreneva kiÑsukaÑ Ècikkhi. Tena hi diÔÔhakÈle kiÑsuko
patitapatto khÈÓukakÈle diÔÔhattÈ tÈdisova hoti.
So pana puriso sutama~galikattÈ “ayaÑ ‘jhÈpitagÈme jhÈmath|Óo

viyÈ’ti Èha, ama~galametaÑ. EtasmiÑ hi me bhesajje katepi rogo na
v|pasamissatÊ”ti tassa veyyÈkaraÓena asantuÔÔho taÑ pucchi “kiÑ nu kho
bho tvaÒÒeva kiÑsukaÑ jÈnÈsi, udÈhu aÒÒopi atthÊ”ti. Atthi bho
dakkhiÓadvÈragÈme asuko nÈmÈti. So taÑ upasa~kamitvÈ pucchi, svÈssa1
pupphitakÈle diÔÔhattÈ attano dassanÈnur|pena “lohitako kiÑsuko”ti Èha. So
“ayaÑ purimena viruddhaÑ Èha, kÈÄako lohitakato suvid|rad|re”ti2 tassapi
veyyÈkaraÓena asantuÔÔho “atthi pana bho aÒÒopi koci kiÑsukadassÈvÊ, yena
kiÑsuko diÔÔhapubbo”ti pucchitvÈ “atthi pacchimadvÈragÈme asuko nÈmÈ”ti
vutte tampi upasa~kamitvÈ pucchi. SvÈssa1 phalitakÈle diÔÔhattÈ attano
dassanÈnur|pena “ocirakajÈto ÈdinnasipÈÔiko”ti Èha. PhalitakÈlasmiÑ hi
kiÑsuko olambamÈnacÊrako viya adhomukhaÑ katvÈ gahita-asikoso viya ca
sirÊsarukkho viya ca lambamÈnaphalo hoti. So “ayaÑ purimehi viruddhaÑ
Èha, na sakkÈ imassa vacanaÑ gahetun”ti tassapi veyyÈkaraÓena asantuÔÔho
“atthi pana bho aÒÒopi koci kiÑsukadassÈvÊ, yena kiÑsuko diÔÔhapubbo”ti
pucchitvÈ “atthi uttaradvÈragÈme asuko nÈmÈ”ti vutte tampi upasa~kamitvÈ
pucchi. So assa saÒchannapattakÈle diÔÔhattÈ attano dassanÈnur|pena
“bahalapattapalÈso sandacchÈyo”ti Èha. SandacchÈyo nÈma saÑsanditvÈ
ÔhitacchÈyo3.
So “ayampi purimehi viruddhaÑ Èha, na sakkÈ imassa vacanaÑ

gahetun”ti tassapi veyyÈkaraÓena asantuÔÔho taÑ Èha “kiÑ nu kho bho
tumhe attanova dhammatÈya kiÑsukaÑ jÈnÈtha, udÈhu kenaci vo4
akkhÈto”ti. KiÑ bho mayaÑ jÈnÈma, atthi pana mahÈnagarassa
______________________________________________________________
1. SvÈyaÑ (Ka) 2. Suvid|ravid|roti (Ka)
3. DiÔÔhacchÈyo (SÊ, SyÈ) 4. Te (SyÈ)
majjhe amhÈkaÑ Ècariyo vejjapaÓÉito, taÑ nissÈya amhehi ÒÈtanti. “Tena hi

ahampi Ècariyameva upasa~kamitvÈ nikka~kho bhavissÈmÊ”ti tassa santikaÑ
upasa~kamitvÈ taÑ vanditvÈ aÔÔhÈsi. VejjapaÓÉito tena saddhiÑ sammoditvÈ
“kenatthena Ègatosi bhadramukhÈ”ti pucchi. Rogenamhi ayya upadduto,
bhesajjaÑ me kathethÈti. Tena hi bho gaccha, kiÑsukarukkhaÑ chinditvÈ
sosetvÈ jhÈpetvÈ tassa khÈrodakaÑ gahetvÈ iminÈ ciminÈ ca bhesajjena
yojetvÈ ariÔÔhaÑ katvÈ piva, etena te phÈsukaÑ bhavissatÊti. So tathÈ katvÈ
nirogo balavÈ pÈsÈdiko jÈto.
Tattha mahÈnagaraÑ viya nibbÈnanagaraÑ daÔÔhabbaÑ. VejjapaÓÉito
viya SammÈsambuddho. Vuttampi ce taÑ “bhisakko sallakattoti kho
Sunakkhatta TathÈgatassetaÑ adhivacanaÑ arahato
SammÈsambuddhassÈ”ti1. Cat|su dvÈragÈmesu2 cattÈro vejjantevÈsikÈ viya
cattÈro dassanavisuddhipattÈ khÊÓÈsavÈ. PaccantavÈsÊ paÔhamapuriso viya
paÒhapucchako bhikkhu. PaccantavÈsino catunnaÑ vejjantevÈsikÈnaÑ
kathÈya asantuÔÔhassa Ècariyameva upasa~kamitvÈ pucchanakÈlo viya
imassa bhikkhuno catunnaÑ dassanavisuddhipattÈnaÑ khÊÓÈsavÈnaÑ
kathÈya asantuÔÔhassa SatthÈraÑ upasa~kamitvÈ pucchanakÈlo.
YathÈ yathÈ adhimuttÈnanti yena yenÈkÈrena adhimuttÈnaÑ. DassanaÑ
suvisuddhanti nibbÈnadassanaÑ suÔÔhu visuddhaÑ. TathÈ tathÈ kho
tehi3sappurisehi byÈkatanti tena tenevÈkÈrena tuyhaÑ tehi sappurisehi
kathitaÑ. YathÈ hi “kÈÄako kiÑsuko”ti kathento na aÒÒaÑ kathesi, attanÈ
diÔÔhanayena kiÑsukameva kathesi, evameva chaphassÈyatanÈnaÑ vasena
dassanavisuddhipattakhÊÓÈsavopi imaÑ paÒhaÑ kathento na aÒÒaÑ kathesi,
attanÈ adhigatamaggena dassanavisuddhikaÑ nibbÈnameva kathesi.
YathÈ ca “lohitako ocirakajÈto bahalapattapalÈso kiÑsuko”ti kathentopi
na aÒÒaÑ kathesi, attanÈ diÔÔhanayena kiÑsukameva kathesi, evameva
paÒcupÈdÈnakkhandhavasena catumahÈbh|tavasena
tebh|makadhammavasena dassanavisuddhipattakhÊÓÈsavopi imaÑ paÒhaÑ
______________________________________________________________
1. Ma 3. 47 piÔÔhe Sunakkhattasutte. 2. DvÈresu (Ka) 3. Chekehi (SÊ, SyÈ)
kathento na aÒÒaÑ kathesi, attanÈ adhigatamaggena dassanavisuddhikaÑ

nibbÈnameva kathesi.
Tattha yathÈ kÈÄakakÈle kiÑsukadassÈvinopi taÑ dassanaÑ bh|taÑ
tacchaÑ, na tena aÒÒaÑ diÔÔhaÑ, kiÑsukova diÔÔho, evameva
chaphassÈyatanavasena dassanavisuddhipattassÈpi khÊÓÈsavassa dassanaÑ
bh|taÑ tacchaÑ, na tena aÒÒaÑ kathitaÑ, attanÈ adhigatamaggena
dassanavisuddhikaÑ nibbÈnameva kathitaÑ. YathÈ ca lohitakÈle
ocirakajÈtakÈle bahalapattapalÈsakÈle kiÑsukadassÈvinopi taÑ dassanaÑ
bh|taÑ tacchaÑ, na tena aÒÒaÑ diÔÔhaÑ, kiÑsukova diÔÔho, evameva paÒcu
pÈdÈnakkhandhavasena catumahÈbh|tavasena tebh|makadhammavasena
dassanavisuddhipattassÈpi khÊÓÈsavassa dassanaÑ bh|taÑ tacchaÑ, na tena
aÒÒaÑ kathitaÑ, attanÈ adhigatamaggena dassanavisuddhikaÑ nibbÈnameva
kathitaÑ.
SeyyathÈpi bhikkhu raÒÒo paccantimaÑ nagaranti idaÑ kasmÈ
ÈraddhaÑ? Sace tena bhikkhunÈ taÑ sallakkhitaÑ, athassa
dhammadesanatthaÑ ÈraddhaÑ. Sace na sallakkhitaÑ, athassa iminÈ
nagaropamena tassevatthassa1 dÊpanatthÈya ÈvibhÈvanatthÈya ÈraddhaÑ.
Tattha yasmÈ majjhimapadese nagarassa pÈkÈrÈdÊni thirÈni vÈ hontu
dubbalÈni vÈ, sabbaso vÈ mÈ hontu, corÈsa~kÈ na honti, tasmÈ taÑ
aggahetvÈ “paccantimaÑ nagaran”ti Èha. DaÄhuddhÈpanti thirapÈkÈraÑ.
DaÄhapÈkÈratoraÓanti thirapÈkÈraÒceva thiratoraÓaÒca. ToraÓÈni nÈma hi
purisubbedhÈni nagarassa ala~kÈratthaÑ karÊyanti, coranivÈraÓatthÈnipi2
hontiyeva. Atha vÈ toraÓanti piÔÔhasa~ghÈÔassetaÑ nÈmaÑ,
thirapiÔÔhasa~ghÈÔantipi attho. ChadvÈranti nagaradvÈraÑ nÈma ekampi hoti
dvepi satampi sahassampi, idha pana SatthÈ chadvÈrikanagaraÑ dassento
evamÈha. PaÓÉitoti paÓÉiccena samannÈgato. Byattoti veyyattiyena
samannÈgato visadaÒÈÓo. MedhÈvÊti ÔhÈnuppattikapaÒÒÈsa~khÈtÈya
medhÈya samannÈgato.
PuratthimÈya disÈyÈti-Èdimhi bh|tamatthaÑ katvÈ evamattho
veditabbo–samiddhe kira mahÈnagare sattaratanasampanno rÈjÈ cakkavatti
rajjaÑ anusÈsati, tassetaÑ paccantanagaraÑ rÈjÈyuttavirahitaÑ, atha purisÈ
______________________________________________________________
1. Tasseva vatthussa (SÊ, SyÈ) 2. CaranivÈraÓatthÈnipi (SÊ, SyÈ)
ÈgantvÈ “amhÈkaÑ deva nagare Èyuttako natthi, dehi no kiÒci Èyuttakan”ti

ÈhaÑsu. RÈjÈ ekaÑ puttaÑ datvÈ “gacchatha, etaÑ ÈdÈya tattha abhisiÒcitvÈ
vinicchayaÔÔhÈnÈdÊni katvÈ vasathÈ”ti. Te tathÈ akaÑsu. RÈjaputto
pÈpamittasaÑsaggena katipÈheyeva1 surÈsoÓÉo hutvÈ sabbÈni
vinicchayaÔÔhÈnÈdÊni hÈretvÈ nagaramajjhedhuttehi parivÈrito suraÑ pivanto
naccagÊtÈdiratiyÈ vÊtinÈmeti. Atha raÒÒo ÈgantvÈ ÈrocayiÑsu.
RÈjÈ ekaÑ paÓÉitaÑ amaccaÑ ÈÓÈpesi “gaccha kumÈraÑ ovaditvÈ
vinicchayaÔÔhÈnÈdÊni kÈretvÈ puna abhisekaÑ katvÈ ehÊ”ti. Na sakkÈ deva
kumÈraÑ ovadituÑ, caÓÉo kumÈro ghÈteyyÈpi manti. AthekaÑ
balasampannaÑ yodhaÑ ÈÓÈpesi “tvaÑ iminÈ saddhiÑ gantvÈ sace so ovÈde
na tiÔÔhati, sÊsamassa chindÈhÊ”ti. Iti so amacco yodho cÈti idaÑ sÊghaÑ
d|tayugaÑ tattha gantvÈ dovÈrikaÑ pucchi “kahaÑ bho nagarassa sÈmi
kumÈro”ti. Esa majjhesi~ghÈÔake suraÑ pivanto dhuttaparivÈrito gÊtÈdiratiÑ
anubhonto nisinnoti. Atha taÑ d|tayugaÑ gantvÈ amacco tÈvettha “sÈmi
vinicchayaÔÔhÈnÈdÊni kira kÈretvÈ sÈdhukaÑ rajjaÑ anusÈsÈ”ti Èha. KumÈro
asuÓanto viya nisÊdi. Atha naÑ yodho sÊse gahetvÈ “sace raÒÒo ÈÓaÑ karosi,
kara, no ce, ettheva te sÊsaÑ pÈtessÈmÊ”ti khaggaÑ abbÈhi. ParicÈrakÈ
dhuttÈ tÈvadeva disÈsu palÈyiÑsu. KumÈro bhito sÈsanaÑ sampaÔicchi.
Athassa te tattheva abhisekaÑ katvÈ setacchattaÑ ussÈpetvÈ “sammÈ rajjaÑ
anusÈsÈhÊ”ti raÒÒÈ vuttaÑ yathÈbh|tavacanaÑ niyyÈtetvÈ
yathÈgatamaggameva paÔipajjiÑsu. ImamatthaÑ Èvikaronto BhagavÈ
“puratthimÈya disÈyÈ”ti Èha.
TatridaÑ opammasaÑsandanaÑ–samiddhamahÈnagaraÑ viya hi
nibbÈnanagaraÑ daÔÔhabbaÑ, sattaratanasamannÈgato rÈjÈ cakkavatti viya
sattabojjha~garatanasamannÈgato DhammarÈjÈ SammÈsambuddhodo,
paccantimanagaraÑ viya sakkÈyanagaraÑ, tasmiÑ nagare k|ÔarÈjaputto viya
imassa bhikkhuno k|ÔacittuppÈdo, k|ÔarÈjaputtassa dhuttehi parivÈritakÈlo
viya imassa bhikkhuno paÒcahi nÊvaraÓehi sama~gikÈlo, dve sÊghad|tÈ viya
samathakammaÔÔhÈnaÒca vipassanÈkammaÔÔhÈnaÒca, mahÈyodhena sÊse
gahitakÈlo viya
______________________________________________________________
1. KatipÈhaccayena (SÊ, SyÈ)
uppannapaÔhamajjhÈnasamÈdhinÈ niccalaÑ katvÈ cittaggahitakÈlo, yodhena

sÊse gahitamatte dhuttÈnaÑ disÈsu palÈyitvÈ d|rÊbhÈvo viya
paÔhamajjhÈnamhi uppannamatte nÊvaraÓÈnaÑ d|rÊbhÈvo, “karissÈmi raÒÒo
sÈsanan”ti sampaÔicchitamatte vissaÔÔhakÈlo viya jhÈnato vuÔÔhitakÈlo,
amaccena raÒÒo sÈsanaÑ ÈrocitakÈlo viya samÈdhinÈ cittaÑ kammaniyaÑ
katvÈ vipassanÈkammaÔÔhÈnassa vaÉÉhitakÈlo, tatthevassa tehi dvÊhi d|tehi
katÈbhisekassa setacchatta-ussÈpanaÑ viya samathavipassanÈkammaÔÔhÈnaÑ
nissÈya arahattappattassa vimuttisetacchattussÈpanaÑ veditabbaÑ.
Nagaranti kho bhikkhu imassetaÑ cÈtumahÈbh|tikassa kÈyassa
adhivacananti-ÈdÊsu pana cÈtumahÈbh|tikassÈti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ attho
heÔÔhÈ vitthÈritova. KevalaÑ pana viÒÒÈÓarÈjaputtassa nivÈsaÔÔhÈnattÈ ettha
kÈyo “nagaran”ti vutto, tasseva dvÈrabh|tattÈ cha ÈyatanÈni “dvÈrÈnÊ”ti,
tesu dvÈresu niccaÑ suppatiÔÔhitattÈ sati “dovÈriko”ti, kammaÔÔhÈnaÑ
Ècikkhantena DhammarÈjena pesitattÈ samathavipassanÈ “sÊghaÑ
d|tayugan”ti. Ettha mahÈyodho viya samatho, paÓÉitÈmacco viya vipassanÈ
veditabbÈ.
Majjhe si~ghÈÔakoti nagaramajjhe si~ghÈÔako. MahÈbh|tÈnanti
hadayavatthussa nissayabh|tÈnaÑ mahÈbh|tÈnaÑ. Vatthur|passa hi
paccayadassanatthamevetaÑ catumahÈbh|taggahaÓaÑ kataÑ. Nagaramajjhe
pana so rÈjakumÈro viya sarÊramajjhe hadayar|pasi~ghÈÔake nisinno
samathavipassanÈd|tehi arahattÈbhisekena abhisiÒcitabbo
vipassanÈviÒÒÈÓarÈjaputto daÔÔhabbo. NibbÈnaÑ pana yathÈbh|tasabhÈvaÑ
akuppaÑ adhikÈrÊti1 katvÈ yathÈbh|taÑ vacananti vuttaÑ. Ariyamaggo
pana yÈdisova pubbabhÈgavipassanÈmaggo, ayampi aÔÔha~gasamannÈgatattÈ
tÈdisoyevÈti katvÈ yathÈgatamaggoti vutto. IdaÑ tÈvettha
dhammadesanatthaÑ ÈbhatÈya upamÈya saÑsandanaÑ.
Tassevatthassa pÈkaÔÊkaraÓatthaÑ Èbhatapakkhe pana idaÑ
saÑsandanaÑ–ettha hi chadvÈr|pamÈ chaphassÈyatanavasena
dassanavisuddhipattaÑ khÊÓÈsavaÑ
______________________________________________________________
1. AvikÈrÊti (SÊ), abhikÈrÊti (SyÈ)
dassetuÑ ÈbhatÈ, nagarasÈmi-upamÈ paÒcakkhandhavasena, si~ghÈÔak|pamÈ

catumahÈbh|tavasena, nagar|pamÈ tebh|makadhammavasena
dassanavisuddhipattaÑ khÊÓÈsavaÑ dassetuÑ ÈbhatÈ. Sa~khepato
panimasmiÑ sutte catusaccameva kathitaÑ. Sakalenapi hi
nagarasambhÈrena dukkhasaccameva kathitaÑ, yathÈbh|tavacanena
nirodhasaccaÑ, yathÈgatamaggena maggasaccaÑ, dukkhassa pana
pabhÈvikÈ1 taÓhÈ samudayasaccaÑ. DesanÈpariyosÈne paÒhapucchako
bhikkhu sotÈpattiphale patiÔÔhitoti.
9. VÊÓopamasuttavaÓÓanÈ
246. Navame yassa kassaci bhikkhave bhikkhussa vÈ bhikkhuniyÈ vÈti
idaÑ SatthÈ yathÈ nÈma mahÈkuÔumbiko mahantaÑ kasikammaÑ katvÈ
nipphannasasso gharadvÈre maÓÉapaÑ katvÈ ubhatosaÑghassa dÈnaÑ
pavatteyya. KiÒcÈpi tena ubhatosaÑghassa dÈnaÑ paÔÔhapitaÑ, dvÊsu pana
parisÈsu santappitÈsu sesajanampi santappetiyeva, evameva BhagavÈ
samadhikÈni cattÈri asa~khyeyyÈni pÈramiyo p|retvÈ BodhimaÓÉe
sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ adhigantvÈ pavattitavaradhammacakko
JetavanamahÈvihÈre nisinno bhikkhuparisÈya ceva bhikkhuniparisÈya ca
mahÈdhammayÈgaÑ yajanto VÊÓopamasuttaÑ Èrabhi. TaÑ panetaÑ kiÒcÈpi
dve parisÈ sandhÈya ÈraddhaÑ, catunnampi pana parisÈnaÑ avÈritaÑ.
TasmÈ sabbehipi sotabbaÒceva saddhÈtabbaÒca, pariyogÈhitvÈ cassa
attharaso vinditabboti.
Tattha chandoti-ÈdÊsu chando nÈma pubbuppattikÈ dubbalataÓhÈ, so
raÒjetuÑ na sakkoti. AparÈparaÑ uppajjamÈnÈ pana balavataÓhÈ rÈgo nÈma,
so raÒjetuÑ sakkoti. DaÓÉÈdÈnÈdÊni kÈtuÑ asamattho pubbuppattiko
dubbalakodho doso nÈma. TÈni kÈtuÑ samattho aparÈparuppattiko
balavakodho paÔighaÑ nÈma. Moho pana mohanasammohanavasena
uppannaÑ aÒÒÈÓaÑ. Evamettha paÒcahipi padehi tÊÓi akusalam|lÈni
gahitÈni. Tesu gahitesu sabbepi tamm|lakÈ kilesÈ gahitÈva honti. “Chando
rÈgo”ti vÈ padadvayena aÔÔhalobhasahagatacittuppÈdÈ,
______________________________________________________________
1. SÈdhitÈ (Ka)
“doso paÔighan”ti padadvayena dve domanassasahagatacittuppÈdÈ,

mohapadena lobhadosarahitÈ dve uddhaccavicikicchÈsahagatacittuppÈdÈ
gahitÈti. EvaÑ sabbepi dvÈdasa cittuppÈdÈ dassitÈva honti.
Sabhayoti kilesacorÈnaÑ nivÈsaÔÔhÈnattÈ sabhayo. SappaÔibhayoti
vadhabandhanÈdÊnaÑ kÈraÓattÈ sappaÔibhayo. SakaÓÔakoti rÈgÈdÊhi
kaÓÔakehi sakaÓÔako. Sagahanoti rÈgagahanÈdÊhi sagahano. Ummaggoti
devalokaÑ vÈ manussalokaÑ vÈ nibbÈnaÑ vÈ gacchantassa amaggo.
Kummaggoti kucchitajegucchibh|taÔÔhÈnagamana-ekapadikamaggo viya
apÈyasampÈpakattÈ kummaggo. Duhitikoti ettha ihitÊti iriyanÈ, dukkhÈ ihiti
etthÈti duhitiko. YasmiÑ hi magge m|laphalÈdikhÈdanÊyaÑ vÈ sÈyanÊyaÑ
vÈ1 natthi, tasmiÑ iriyanÈ dukkhÈ hoti, na sakkÈ taÑ paÔipajjitvÈ
icchitaÔÔhÈnaÑ gantuÑ. Kilesamaggampi paÔipajjitvÈ na sakkÈ
sampattibhavaÑ gantunti kilesamaggo duhitikoti vutto. DvÊhitikotipi pÈÔho,
esevattho. Asappurisasevitoti kokÈlikÈdÊhi asappurisehi sevito.
Tato cittaÑ nivÈrayeti tehi cakkhuviÒÒeyyehi r|pehi taÑ
chandÈdivasena pavattacittaÑ asubhÈvajjanÈdÊhi upÈyehi nivÈraye.
CakkhudvÈrasmiÑ hi iÔÔhÈrammaÓe rÈge uppanne asubhato Èvajjantassa
cittaÑ nivattati, aniÔÔhÈrammaÓe dose uppanne mettato Èvajjantassa cittaÑ
nivattati, majjhattÈrammaÓe mohe uppanne uddesaparipucchaÑ garuvÈsaÑ
Èvajjantassa cittaÑ nivattati. EvaÑ asakkontena pana Satthu mahattataÑ
dhammassa svÈkkhÈtatÈ saÑghassa suppaÔipatti ca ÈvajjitabbÈ.
SatthumahattataÑ paccavekkhatopi hi dhammassa svÈkkhÈtataÑ saÑghassa
suppaÔipattiÑ paccavekkhatopi cittaÑ nivattati. Tena vuttaÑ
“asubhÈvajjanÈdÊhi upÈyehi nivÈraye”ti.
KiÔÔhanti kiÔÔhaÔÔhÈne uppannasassaÑ. Sampannanti paripuÓÓaÑ
sunipphannaÑ. KiÔÔhÈdoti sassakhÈdako. Evameva khoti ettha
sampannakiÔÔhaÑ viya paÒca kÈmaguÓÈ daÔÔhabbÈ, kiÔÔhÈdo goÓo viya
k|ÔacittaÑ, kiÔÔhÈrakkhassa pamÈdakÈlo viya bhikkhuno chasu dvÈresu
satiÑ pahÈya vicaraÓakÈlo, kiÔÔhÈrakkhassa pamÈdamÈgamma goÓena
gahitagabbhassa kiÔÔhassa khÈditattÈ
______________________________________________________________
1. AsanÊyaÑ vÈ (Ka)
sassasÈmino sassaphalÈnadhigamo viya chadvÈrarakkhikÈya satiyÈ

vippavÈsamÈgamma paÒcakÈmaguÓaÑ assÈdentena cittena kusalapakkhassa
nÈsitattÈ bhikkhuno sÈmaÒÒaphalÈdhigamÈbhÈvo veditabbo.
UparighaÔÈyanti dvinnaÑ si~gÈnaÑ antare. SuniggahitaÑniggaÓheyyÈti
ghaÔÈyaÑ patiÔÔhite nÈsÈrajjuke suÔÔhu niggahitaÑ katvÈ niggaÓheyya.
DaÓÉenÈti muggarasadisena th|ladaÓÉakena. EvaÑ hi so bhikkhave goÓoti
evaÑ so kiÔÔhÈrakkhassa pamÈdamanvÈya yasmiÑ yasmiÑ khaÓe kiÔÔhaÑ
otaritukÈmo hoti, tasmiÑ tasmiÑ khaÓe evaÑ niggaÓhitvÈ tÈÄetvÈ
osajjanena1 nibbisevanabhÈvaÑ upanÊto goÓo.
Evameva khoti idhÈpi sampannakiÔÔhamiva paÒca kÈmaguÓÈ daÔÔhabbÈ,
kiÔÔhÈdo viya k|ÔacittaÑ, kiÔÔhÈrakkhassa appamÈdo viya imassa bhikkhuno
chasu dvÈresu satiyÈ avissajjanaÑ, daÓÉo viya suttanto, goÓassa
kiÔÔhÈbhimukhakÈle daÓÉena tÈÄanaÑ viya cittassa bahiddhÈ
puthuttÈrammaÓÈbhimukhakÈle anamataggiyadevad|ta-Èditta-ÈsÊvis|pama-
anÈgatabhayÈdÊsu taÑ taÑ suttaÑ ÈvajjetvÈ cittuppÈdassa
puthuttÈrammaÓato nivÈretvÈ m|lakammaÔÔhÈne otÈraÓaÑ veditabbaÑ.
TenÈhu porÈÓÈ–
“SubhÈsitaÑ sutvÈ mano pasÊdati,
Dameti2 naÑ pÊtisukhaÒca vindati.
Tadassa ÈrammaÓe tiÔÔhate mano,
GoÓova kiÔÔhÈdako daÓÉatajjito”ti.
Udujitanti tajjitaÑ. Sudujitanti sutajjitaÑ, sujitantipi attho. Udu, sud|ti
idaÑ pana nipÈtamattameva. Ajjhattanti gocarajjhattaÑ. SantiÔÔhatÊti-ÈdÊsu
paÔhamajjhÈnavasena santiÔÔhati, dutiyajjhÈnavasena sannisÊdati,
tatiyajjhÈnavasena ekodi hoti, catutthajjhÈnavasena samÈdhiyati. Sabbampi
vÈ etaÑ paÔhamajjhÈnavasena veditabbaÑ. EttÈvatÈ hi SammÈsambuddhena
samathÈnurakkhaÓa-indriyasaÑvarasÊlaÑ nÈma kathitaÑ.
RaÒÒo vÈti kassacideva paccantaraÒÒo vÈ. SaddaÑ suÓeyyÈti
pacc|sakÈle pabuddho kusalena vÊÓÈvÈdakena vÈdiyamÈnÈya
madhurasaddaÑ suÓeyya. RajanÊyoti-ÈdÊsu cittaÑ raÒjetÊti rajanÊyo.
______________________________________________________________
1. Ossajjena (SyÈ, Ka) 2. Sameti (SÊ, SyÈ)
kÈmetabbatÈya kamanÊyo. CittaÑ madayatÊti madanÊyo. CittaÑ mucchitaÑ

viya karaÓato mucchiyatÊti mucchanÊyo. ŒbandhitvÈ viya gahaÓato
bandhatÊti bandhanÊyo. AlaÑ me bhoti vÊÓÈya saÓÔhÈnaÑ disvÈ taÑ
anicchanto evamÈha. UpadhÈraÓeti veÔÔhake1. KoÓanti caturassaÑ
sÈradaÓÉakaÑ.
So taÑ vÊÓanti so rÈjÈ “Èharatha naÑ vÊÓaÑ, ahamassÈ saddaÑ
passissÈmÊ”ti taÑ vÊÓaÑ gahetvÈ. DasadhÈ vÈti-ÈdÊsu paÔhamaÑ tÈva
dasadhÈ phÈleyya, athassÈ saddaÑ apassanto satadhÈ phÈleyya, tathÈpi
apassanto sakalikaÑ sakalikaÑ kareyya, tathÈpi apassanto “sakalikÈ
jhÈyissanti, saddo pana nikkhamitvÈ palÈyissati, tadÈ naÑ passissÈmÊ”ti
agginÈ Éaheyya. TathÈpi apassanto “sallahukÈni masicuÓÓÈni vÈtena
bhassissanti, saddo sÈradhaÒÒaÑ viya pÈdam|le patissati, tadÈ naÑ
passissÈmÊ”ti mahÈvÈte vÈ ophuneyya2. TathÈpi apassanto “masicuÓÓÈni
yathodakaÑ gamissanti, saddo pana pÈraÑ gacchanto puriso viya
nikkhamitvÈ tarissati3, tadÈ naÑ passissÈmÊ”ti nadiyÈ vÈ sÊghasotÈya
pavÈheyya.
EvaÑ vadeyyÈti sabbehipimehi upÈyehi apassanto te manusse evaÑ
vadeyya. AsatÊ kirÈyanti asatÊ kira ayaÑ vÊÓÈ, lÈmikÈti attho. AsatÊti
lÈmakÈdhivacanametaÑ. YathÈha–
“AsÈ lokitthiyo nÈma, velÈ tÈsaÑ na vijjati.
SÈrattÈ ca pagabbhÈ ca, sikhÊ sabbaghaso yathÈ”ti4.
YathevaÑ5 yaÑkiÒci vÊÓÈ nÈmÈti na kevalaÒca vÊÓÈyeva lÈmikÈ,
yatheva pana ayaÑ vÊÓÈ nÈma, evaÑ yaÑkiÒci aÒÒampi tantibaddhaÑ,
sabbaÑ taÑ lÈmakamevÈti attho. Evameva khoti ettha vÊÓÈ viya
paÒcakkhandhÈ daÔÔhabbÈ, rÈjÈ viya yogÈvacaro, yathÈ so rÈjÈ taÑ vÊÓaÑ
dasadhÈ phÈlanato paÔÔhÈya vicinanto saddaÑ adisvÈ vÊÓÈya anatthiko hoti,
evaÑ yogÈvacaro paÒcakkhandhe sammasanto ahanti vÈ mamanti vÈ
gahetabbaÑ apassanto khandhehi anatthiko hoti. Tenassa taÑ
______________________________________________________________
1. Vedhike (SÊ, SyÈ) 2. Opuneyya (SÊ) 3. Patissati (SÊ, SyÈ), pavÈhissati (Ka)
4. Khu 5. 15 piÔÔhe JÈtake. 5. Yatheva (SÊ)
khandhasammasanaÑ dassento r|paÑ samanvesati yÈvatÈ r|passa gatÊti-

ÈdimÈha.
Tattha samanvesatÊti pariyesati. YÈvatÈ r|passa gatÊti yattakÈ r|passa

gati. Tattha gatÊti gatigati saÒjÈtigati salakkhaÓagati vibhavagati bhedagatÊti
paÒcavidhÈ1 honti. Tattha idaÑ r|paÑ nÈma heÔÔhÈ AvÊcipariyantaÑ katvÈ
upari AkaniÔÔhabrahmalokaÑ anto katvÈ etthantare saÑsarati vattati,
ayamassa gatigati nÈma.
AyaÑ pana kÈyo neva padumagabbhe, na puÓÉarÊkanÊluppalÈdÊsu

saÒjÈyati, ÈmÈsayapakkÈsayÈnaÑ pana antare bahalandhakÈre
duggandhapavanavicarite paramajegucche okÈse p|timacchÈdÊsu kimi viya
saÒjÈyati, ayaÑ r|passa saÒjÈtigati nÈma.
DuvidhaÑ pana r|passa lakkhaÓaÑ, “ruppatÊti kho bhikkhave tasmÈ

r|pan”ti2 evaÑ vuttaÑ ruppanasa~khÈtaÑ paccattalakkhaÓaÒca
aniccÈdibhedaÑ sÈmaÒÒalakkhaÓaÒca, ayamassa salakkhaÓagati nÈma.
“Gati migÈnaÑ pavanaÑ, ÈkÈso pakkhinaÑ gati.

Vibhavo gati dhammÈnaÑ, nibbÈnaÑ arahato gatÊ”ti3–
evaÑ vutto r|passa abhÈvo vibhavagati nÈma. Yo panassa bhedo, ayaÑ

bhedagati nÈma. VedanÈdÊsupi eseva nayo. KevalaÑ hettha upari yÈva
bhavaggÈ tesaÑ saÒjÈtigati, salakkhaÓagatiyaÑ ca vedayitasaÒjÈnana-
abhisa~kharaÓavijÈnanavasena paccattalakkhaÓaÑ veditabbaÑ.
Tampi tassa na hotÊti yadetaÑ r|pÈdÊsu ahanti vÈ mamanti vÈ asmÊti vÈ

evaÑ niddiÔÔhaÑ diÔÔhitaÓhÈmÈnaggÈhattayaÑ, tampi tassa khÊÓÈsavassa na
hotÊti yathÈnusandhinÈva suttÈgataÑ4. Tena vuttaÑ MahÈ-aÔÔhakathÈyaÑ–
“Œdimhi sÊlaÑ kathitaÑ, majjhe samÈdhibhÈvanÈ.

PariyosÈne ca nibbÈnaÑ, esÈ vÊÓopamÈ kathÈ”ti5.
______________________________________________________________
1. BahuvidhÈ (SyÈ, Ka) 2. SaÑ 2. 71 piÔÔhe. 3. Vi 5. 263 piÔÔhe.
4. YathÈnusandhi nÈma suttaÑ (SÊ, SyÈ) 5. KatÈti (SÊ, SyÈ)
10. ChappÈÓakopamasuttavaÓÓanÈ
247. Dasame arugattoti vaÓasarÊro. TesaÑyeva ar|naÑ pakkattÈ
pakkagatto. Saravananti kaÓÉavanaÑ1. Evameva khoti arugatto puriso viya
dussÊlapuggalo veditabbo. Tassa kusakaÓÔakehi viddhassa sarapattehi ca
asidhÈr|pamehi vilikhitagattassa bhiyyoso mattÈya dukkhadomanassaÑ viya
tattha tattha sabrahmacÈrÊhi “ayaÑ so imesaÒca imesaÒca kammÈnaÑ
kÈrako”ti vuccamÈnassa uppajjanadukkhaÑ veditabbaÑ.
Labhati vattÈranti labhati codakaÑ. EvaÑkÈrÊti evar|pÈnaÑ
vejjakammad|takammÈdÊnaÑ kÈrako. EvaÑsamÈcÈroti
vidhavÈ2gocarÈdivasena evar|pagocaro. AsucigÈmakaÓÔakoti asuddhaÔÔhena
asuci, gÈmavÈsÊnaÑ vijjhanaÔÔhena kaÓÔakoti gÈmakaÓÔako.
Pakkhinti hatthisoÓÉasakuÓaÑ. OssajjeyyÈti vissajjeyya. ŒviÒcheyyunti
ÈkaÉÉheyyuÑ. PavekkhÈmÊti pavisissÈmi. ŒkÈsaÑ ÉessÈmÊti ÈkÈsaÑ
uppatissÈmi.
Etesu pana ahi “bhogehi maÓÉalaÑ bandhitvÈ supissÈmÊ”ti vammikaÑ
pavisitukÈmo hoti. SusumÈro “d|re bilaÑ pavisitvÈ nipajjissÈmÊ”ti udakaÑ
pavisitukÈmo hoti. PakkhÊ “ajaÔÈkÈse sukhaÑ vicarissÈmÊ”ti ÈkÈsaÑ
ÉetukÈmo hoti. Kukkuro “uddhanaÔÔhÈne chÈrikaÑ by|hitvÈ3 usumaÑ
gaÓhanto nipajjissÈmÊ”ti gÈmaÑ pavisitukÈmo hoti. Si~gÈlo
“manussamaÑsaÑ khÈditvÈ piÔÔhiÑ pasÈretvÈ sayissÈmÊ”ti ÈmakasusÈnaÑ
pavisitukÈmo hoti. MakkaÔo “ucce rukkhe abhiruhitvÈ disÈdisaÑ
pakkhandissÈmÊ”ti vanaÑ pavisitukÈmo hoti.
AnuvidhÈyeyyunti anugaccheyyuÑ, anuvidhiyeyyuntipi pÈÔho,
anuvidhÈnaÑ Èpajjeyyunti attho. Yattha so yÈti, tattheva gaccheyyunti
vuttaÑ hoti. EvamevÈti ettha cha pÈÓakÈ viya chÈyatanÈni daÔÔhabbÈni,
daÄharajju viya taÓhÈ, majjhe gaÓÔhi4 viya avijjÈ. YasmiÑ yasmiÑ dvÈre
ÈrammaÓaÑ balavaÑ hoti, taÑ taÑ ÈyatanaÑ tasmiÑ tasmiÑ ÈrammaÓe
ÈviÒchati.
______________________________________________________________
1. KaÓÔakavanaÑ (SÊ), kaÓÔavanaÑ (Ka) 2. Tividha (SÊ, SyÈ)
3. Viy|hitvÈ (SÊ) 4. Tanti (SÊ, SyÈ)
ImaÑ pana upamaÑ BhagavÈ sarikkhakena vÈ Èhareyya ÈyatanÈnaÑ vÈ

nÈnattadassanavasena. Tattha sarikkhakena tÈva visuÑ appanÈkiccaÑ natthi,
PÈÄiyaÑyeva appitÈ. ŒyatanÈnaÑ nÈnattadassanena pana ayaÑ appanÈ–ahi
nÈmesa bahi sittasammaÔÔhe ÔhÈne nÈbhiramati,
sa~kÈraÔÔhÈnatiÓapaÓÓagahanavammikÈniyeva pana pavisitvÈ nipannakÈle
abhiramati, ekaggataÑ Èpajjati. Evameva cakkhupetaÑ visamajjhÈsayaÑ,
maÔÔhÈsu suvaÓÓabhitti-ÈdÊsu nÈbhiramati, oloketumpi na icchati,
r|pacittapupphalatÈdivicittesuyeva pana abhiramati. TÈdisesu hi ÔhÈnesu
cakkhumhi appahonte mukhampi vivaritvÈ oloketukÈmo hoti.
SusumÈropi bahi nikkhanto gahetabbaÑ na passati, akkhiÑ nimÊletvÈ
carati. YadÈ pana byÈmasatamattaÑ udakaÑ ogÈhitvÈ bilaÑ pavisitvÈ
nipanno hoti, tadÈ tassa cittaÑ ekaggaÑ hoti, sukhaÑ supati. Evameva
sotampetaÑ bilajjhÈsayaÑ1 ÈkÈsasannissitaÑ, kaÓÓacchiddak|pakeyeva
ajjhÈsayaÑ karoti, kaÓÓacchiddÈkÈsoyeva2 tassa saddasavane paccayo hoti.
AjaÔÈkÈsopi vaÔÔatiyeva. AntoleÓasmiÑ hi sajjhÈye kayiramÈne na
leÓacchadanaÑ bhinditvÈ saddo bahi nikkhamati, dvÈravÈtapÈnachiddehi
pana nikkhamitvÈ dhÈtuparamparÈ ghaÔÔento ÈgantvÈ sotapasÈdaÑ ghaÔÔeti.
Atha tasmiÑ kÈle “asukaÑ nÈma sajjhÈyatÊ”ti leÓapiÔÔhe nisinnÈ jÈnanti.
EvaÑ sante sampattagocaratÈ hoti, kiÑ panetaÑ sampattagocaranti?
Œma sampattagocaraÑ. Yadi evaÑ d|re bheri-ÈdÊsu vajjamÈnesu “d|re
saddo”ti jÈnanaÑ na bhaveyyÈti3. No na bhavati. SotapasÈdasmiÑ hi
ghaÔÔite “d|re saddo, Èsanne saddo, paratÊre orimatÊre”ti tathÈ tathÈ
jÈnanÈkÈro hoti, dhammatÈ esÈti. KiÑ etÈya dhammatÈya, yato yato
chiddaÑ, tato tato savanaÑ hoti candimas|riyÈdÊnaÑ dassanaÑ viyÈti
asampattagocaramevetaÑ.
PakkhÊpi rukkhe vÈ bh|miyaÑ vÈ na ramati. YadÈ pana ekaÑ vÈ dve vÈ
leÉÉupÈte atikkamma ajaÔÈkÈsaÑ pakkhando hoti, tadÈ ekaggacittataÑ
Èpajjati. Evameva ghÈnampi ÈkÈsajjhÈsayaÑ vÈt|panissayagandhagocaraÑ.
______________________________________________________________
1. VisamajjhÈsayaÑ (SÊ) 2. KaÓÓachiddÈvÈsoyeva (SÊ, SyÈ)
3. JÈnanaÑ bhaveyyÈti (SÊ, SyÈ)
TathÈ hi gÈvo navavuÔÔhe deve bh|miÑ ghÈyitvÈ ghÈyitvÈ ÈkÈsÈbhimukhÈ

hutvÈ vÈtaÑ ÈkaÉÉhanti. A~gulÊhi gandhapiÓÉaÑ gahetvÈpi ca
upasi~ghanakÈle vÈtaÑ anÈkaÉÉhanto neva tassa gandhaÑ jÈnÈti.
Kukkuropi bahi caranto khemaÔÔhÈnaÑ na passati, leÉÉudaÓÉÈdÊhi
upadduto hoti. AntogÈmaÑ pavisitvÈ uddhanaÔÔhÈne chÈrikaÑ by|hitvÈ
nipannassa panassa phÈsu hoti. Evameva jivhÈpi gÈmajjhÈsayÈ
ÈposannissitarasÈrammaÓÈ. TathÈ hi tiyÈmarattiÑ samaÓadhammaÑ katvÈpi
pÈtova pattacÊvaramÈdÈya gÈmaÑ pavisitabbaÑ hoti. SukkhakhÈdanÊyassa
ca na sakkÈ kheÄena atemitassa rasaÑ jÈnituÑ.
Si~gÈlopi bahi caranto ratiÑ na vindati, ÈmakasusÈne manussamaÑsaÑ
khÈditvÈ nipannasseva panassa phÈsu hoti. Evameva kÈyopi
upÈdiÓÓakajjhÈsayo pathavÊsannissitaphoÔÔhabbÈrammaÓo. TathÈ hi aÒÒaÑ
upÈdiÓÓakaÑ alabhamÈnÈ sattÈ attanova hatthatale sÊsaÑ katvÈ nipajjanti.
AjjhattikabÈhirÈ cassa pathavÊ ÈrammaÓaggahaÓe paccayo hoti.
SusanthatassÈpi hi sayanassa heÔÔhÈÔhitÈnampi vÈ phalakÈnaÑ1 na sakkÈ
anisÊdantena vÈ anuppÊÄantena2 vÈ thaddhamudubhÈvo jÈnitunti
ajjhattikabÈhirÈ pathavÊ etassa phoÔÔhabbajÈnane paccayo hoti.
MakkaÔopi bh|miyaÑ vicaranto nÈbhiramati, hatthasatubbedhaÑ
panassa rukkhaÑ Èruyha viÔapapiÔÔhe nisÊditvÈ disÈvidisÈ olokentasseva
phÈsuko hoti. EvaÑ manopi nÈnajjhÈsayo bhava~gapaccayo, diÔÔhapubbepi
nÈnÈrammaÓajjhÈsayaÑ karotiyeva, m|labhava~gaÑ panassa paccayo hotÊti
ayamettha sa~khepo, vitthÈrena pana ÈyatanÈnaÑ nÈnattaÑ Visuddhimagge
Èyatananiddese vuttameva.
TaÑ cakkhu nÈviÒchatÊti taÓhÈrajjukÈnaÑ ÈyatanapÈÓakÈnaÑ
kÈyagatÈsatithambhe baddhÈnaÑ nibbisevanabhÈvaÑ ÈpannattÈ nÈkaÉÉhatÊti
imasmiÑ sutte pubbabhÈgavipassanÈva kathitÈ.
______________________________________________________________
1. HeÔÔhÈ ÔhitÈnampi vÈ (SÊ, SyÈ), hatthe ÔhitÈnampi vÈ phalÈnaÑ (Ka),
hatthe ÔhapitÈnampi vÈ phalÈnaÑ (Abhi-®Ôha 1. 352 piÔÔhe)
2. AnupapÊÄantena (SÊ)
11. YavakalÈpisuttavaÓÓanÈ
248. EkÈdasame yavakalÈpÊti lÈyitvÈ ÔhapitayavapuÒjo.
ByÈbha~gihatthÈti kÈjahatthÈ. Chahi byÈbha~gÊhi haneyyunti chahi
puthulakÈjadaÓÉakehi potheyyuÑ. Sattamoti tesu chasu janesu yave
pothetvÈ1 pasibbake p|retvÈ ÈdÈya gatesu aÒÒo sattamo Ègaccheyya.
SuhatatarÈ assÈti yaÑ tattha avasiÔÔhaÑ atthi bhusapalÈpamattampi, tassa
gahaÓatthaÑ suÔÔhutaraÑ hatÈ.
Evameva khoti ettha catumahÈpatho viya cha ÈyatanÈni daÔÔhabbÈni,
catumahÈpathe nikkhittayavakalÈpÊ viya satto, cha byÈbha~giyo viya
iÔÔhÈniÔÔhamajjhattavasena aÔÔhÈrasa ÈrammaÓÈni, sattamÈ byÈbha~gÊ viya
bhavapatthanÈ kilesÈ. YathÈ catumahÈpathe ÔhapitÈ yavakalÈpÊ chahi
byÈbha~gÊhi haÒÒati, evamime sattÈ aÔÔhÈrasahi ÈrammaÓadaÓÉakehi chasu
Èyatanesu haÒÒanti. YathÈ sattamena suhatatarÈ honti, evaÑ sattÈ
bhavapatthanakilesehi suhatatarÈ honti bhavam|lakaÑ dukkhaÑ
anubhavamÈnÈ.
IdÈni nesaÑ taÑ bhavapatthanakilesaÑ dassetuÑ bh|tapubbaÑ
bhikkhaveti-ÈdimÈha. TatrÈti SudhammÈyaÑ bhummaÑ, SudhammÈya
devasabhÈya dvÈreti attho2. DhammikÈ kho devÈti dhammikÈ ete devÈ
nÈma, yehi mÈdisaÑ asurÈdhipatiÑ gahetvÈ mayhaÑ bhedanamattampi na
katanti sandhÈya vadati. AdhammikÈ devÈti adhammikÈ ete devÈ nÈma, ye
mÈdisaÑ asurÈdhipatiÑ navag|thas|karaÑ viya kaÓÔhapaÒcamehi
bandhanehi bandhitvÈ nisÊdÈpenti. EvaÑ sukhumaÑ kho bhikkhave
vepacittibandhananti taÑ kira padumanÈÄasuttaÑ viya makkaÔajÈlasuttaÑ
viya ca sukhumaÑ hoti, chettuÑ pana neva vÈsiyÈ na pharasunÈ sakkÈ.
YasmÈ pana citteneva bajjhati, cittena muccati, tasmÈ
“vepacittibandhanan”ti vuttaÑ.
Tato sukhumataraÑ mÈrabandhananti kilesabandhanaÑ panetaÑ tatopi
sukhumataraÑ, neva cakkhussa ÈpÈthaÑ gacchati, na iriyÈpathaÑ nivÈreti.
Tena hi baddhÈ sattÈ pathavitalepi ÈkÈsepi yojanasatampi
______________________________________________________________
1. LÈyitvÈ (SÊ, SyÈ), sÈvetvÈ (®ÊkÈ)
2. Tatra SudhammaÑ devasabhanti bhummaÑ (SÊ, SyÈ)
yojanasahassampi gacchantipi Ègacchantipi. ChijjamÈnaÑ panetaÑ

ÒÈÓeneva chijjati, na aÒÒenÈti “ÒÈÓamokkhaÑ bandhanan”tipi vuccati.
MaÒÒamÈnoti taÓhÈdiÔÔhimÈnÈnaÑ vasena khandhe maÒÒanto. Baddho
mÈrassÈti mÈrabandhanena baddho. KaraÓatthe vÈ etaÑ sÈmivacanaÑ,
kilesamÈrena baddhoti attho. Mutto pÈpimatoti mÈrassa bandhanena mutto.
KaraÓattheyeva vÈ idaÑ sÈmivacanaÑ, pÈpimatÈ kilesabandhanena muttoti
attho.
AsmÊti padena taÓhÈmaÒÒitaÑ vuttaÑ. AyamahamasmÊti
diÔÔhimaÒÒitaÑ. Bhavissanti sassatavasena diÔÔhimaÒÒitameva. Na
bhavissanti ucchedavasena. R|pÊti-ÈdÊni sassatasseva pabhedadÊpanÈni.
TasmÈti yasmÈ maÒÒitaÑ ÈbÈdhaÑ antodosanikantanavasena rogo ceva
gaÓÉo ca sallaÒca, tasmÈ. IÒjitanti-ÈdÊni yasmÈ imehi kilesehi sattÈ iÒjanti
ceva phandanti ca papaÒcitÈ ca honti pamattÈkÈrapattÈ, tasmÈ tesaÑ
ÈkÈradassanatthaÑ vuttÈni.
MÈnagatavÈre pana mÈnassa gataÑ mÈnagataÑ, mÈnapavattÊti attho.
MÈnoyeva mÈnagataÑ g|thagataÑ muttagataÑ viya. Tattha asmÊti idaÑ
taÓhÈya sampayuttamÈnavasena vuttaÑ. AyamahamasmÊti diÔÔhivasena.
Nanu ca diÔÔhisampayutto nÈma mÈno natthÊti? Œma natthi, mÈnassa pana
appahÊnattÈ diÔÔhi nÈma hoti. MÈnam|lakaÑ diÔÔhiÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
ŒsÊvisavaggo catuttho.
Catuttho paÓÓÈsako.
SaÄÈyatanasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. VedanÈsaÑyutta
1. SagÈthÈvagga
249. VedanÈsaÑyutte SagÈthÈvaggassa paÔhame samÈhitoti upacÈrena
vÈ appanÈya vÈ samÈhito. VedanÈ ca pajÈnÈtÊti vedanÈ dukkhasaccavasena
pajÈnÈti. VedanÈnaÒca sambhavanti tÈsaÑ yeva sambhavaÑ
samudayasaccavasena pajÈnÈti. Yattha cetÈti yatthetÈ vedanÈ nirujjhanti,
taÑ nibbÈnaÑ nirodhasaccavasena pajÈnÈti. KhayagÈminanti tÈsaÑ yeva
vedanÈnaÑ khayagÈminaÑ maggaÑ maggasaccavasena pajÈnÈti. NicchÈto
parinibbutoti nittaÓho hutvÈ kilesaparinibbÈnena parinibbuto. Evamettha
sutte sammasanacÈravedanÈ kathitÈ. GÈthÈsu dvÊhi padehi samathavipassanÈ
kathitÈ, sesehi catusaccaÑ kathitaÑ. Evamettha sabbasa~gÈhiko
catubh|makadhammaparicchedo vutto.
2. SukhasuttavaÓÓanÈ
250. Dutiye adukkhamasukhaÑ sahÈti adukkhamasukhaÒca
sukhadukkhehi saha. AjjhattaÒca bahiddhÈ cÈti attano ca parassa ca.
Mosadhammanti nassanasabhÈvaÑ. Palokinanti palujjanakaÑ
bhijjanasabhÈvaÑ. Phussa phussa vayaÑ passanti ÒÈÓena phusitvÈ phusitva
vayaÑ passanto1. EvaÑ tattha virajjatÊti evaÑ tÈsu vedanÈsu virajjati.
IdhÈpi Sutte sammasanacÈravedanÈ kathitÈ, gÈthÈsu ÒÈÓaphusanaÑ.
3. PahÈnasuttavaÓÓanÈ
251. Tatiye acchecchi taÓhanti sabbampi taÓhaÑ chindi samucchindi.
Vivattayi saÑyojananti dasavidhampi saÑyojanaÑ parivattayi
nimm|lamakÈsi. SammÈti hetunÈ kÈraÓena. MÈnÈbhisamayÈti mÈnassa
dassanÈbhisamayÈ pahÈnÈbhisamayÈ ca. Arahattamaggo hi kiccavasena
mÈnaÑ sampassati,
______________________________________________________________
1. Phusanto (Ka)
ayamassa dassanÈbhisamayo. Tena diÔÔho pana so tÈvadeva pahÊyati

diÔÔhavisena diÔÔhasattÈnaÑ jÊvitaÑ viya, ayamassa pahÈnÈbhisamayo.
AntamakÈsi dukkhassÈti evaÑ arahattamaggena mÈnassa diÔÔhattÈ ca
pahÊnattÈ ca ye ime “kÈyabandhanassa anto jÊrati1 haritantaÑ vÈ”ti2 evaÑ
vutta-antimamariyÈdanto ca, “antamidaÑ bhikkhave jÊvikÈnan”ti3 evaÑ
vuttalÈmakanto ca, “sakkÈyo eko anto”ti4 evaÑ vuttakoÔÔhÈsanto ca,
“esevanto dukkhassa sabbapaccayasa~khayÈ”ti5 evaÑ vuttakoÔanto6 cÈti
cattÈro antÈ, tesu sabbasseva vaÔÔadukkhassa aduÑ catutthakoÔisa~khÈtaÑ
antamakÈsi, paricchedaÑ parivaÔumaÑ akÈsi,
antimasamussayamattÈvasesaÑ dukkhamakÈsÊti vuttaÑ hoti.
SampajaÒÒaÑ na riÒcatÊti sampajaÒÒaÑ na jahati. Sa~khyaÑ nopetÊti
ratto duÔÔho m|Ähoti paÒÒattiÑ na upeti, taÑ paÒÒattiÑ pahÈya khÊÓÈsavo
nÈma hotÊti attho. ImasmiÑ sutte ÈrammaÓÈnusayo kathito.
4. PÈtÈlasuttavaÓÓanÈ
252. Catutthe pÈtÈloti pÈtassa alaÑ pariyatto, natthi ettha patiÔÔhÈti
pÈtÈlo. AsantaÑ avijjamÈnanti asambh|tattaÑ apaÒÒÈyamÈnattaÑ. EvaÑ
vÈcaÑ bhÈsatÊti “atthi mahÈsamudde pÈtÈlo”ti evaÑ vÈcaÑ. So hi yaÑ taÑ
balavÈmukhaÑ mahÈsamuddassa udakaÑ vegena pakkhanditvÈ cakkavÈÄaÑ
vÈ SineruÑ vÈ Èhacca yojanadviyojanadasayojanapamaÓampi uggantvÈ puna
mahÈsamudde patati, yassa patitaÔÔhÈne mahÈnarakapapÈto viya hoti, yaÑ
loke balavÈmukhanti vuccati, taÑ sandhÈya evaÑ vadati.
YasmÈ pana tattha tathÈr|pÈnaÑ macchakacchapadevadÈnavÈnaÑ
patiÔÔhÈpi hoti sukhanivÈso pi, tasmÈ asantaÑ asaÑvijjamÈnaÑ taÑ taÑ
vÈcaÑ bhÈsati nÈma. YasmÈ pana sabbaputhujjanÈ sÈrÊrikÈya
dukkhavedanÈya patiÔÔhÈtuÑ na sakkonti, tasmÈ pÈtassa alanti atthena
ayameva pÈtÈloti dassento sÈrÊrikÈnaÑ kho etaÑ bhikkhaveti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. Vi 4. 277 piÔÔhe. 2. Ma 1. 246 piÔÔhe.
3. Khu 1. 255; SaÑ 2. 76 piÔÔhesu. 4. AÑ 2. 351; Khu 8. 44 piÔÔhesu.
5. SaÑ 1. 311; SaÑ 2. 270; Khu 1. 177 piÔÔhesu. 6. VuttakoÓanto (SÊ)
PÈtÈle na paccuÔÔhÈsÊti pÈtÈlasmiÑ na patiÔÔhÈsi. GÈdhanti patiÔÔhaÑ.

AkkandatÊti anibaddhaÑ vippalÈpaÑ vilapanto kandati. Dubbaloti
dubbalaÒÈÓo. AppathÈmakoti ÒÈÓathÈmassa parittatÈya parittathÈmako.
ImasmiÑ sutte ariyasÈvakoti sotÈpanno. SotÈpanno hi ettha dhuraÑ,
balavavipassako pana tikkhabuddhi uppannaÑ vedanaÑ ananuvattitvÈ
patiÔÔhÈtuÑ samattho yogÈvacaropi vaÔÔati.
5. DaÔÔhabbasuttavaÓÓanÈ
253. PaÒcame dukkhato daÔÔhabbÈti vipariÓÈmanavasena dukkhato

daÔÔhÈbbÈ. Sallatoti dukkhÈpanavinivijjhanaÔÔhena sallÈti daÔÔhabbÈ.
Aniccatoti adukkhamasukhÈ hutvÈ abhÈvÈkÈrena aniccato daÔÔhabbÈ. AddÈti
addasa. Santanti santasabhÈvaÑ.
6. SallasuttavaÓÓanÈ
254. ChaÔÔhe tatrÈti tesu dvÊsu janesu. AnuvedhaÑ vijjheyyÈti tasseva

vaÓamukhassa a~gulantare vÈ dva~gulantare vÈ Èsannapadese
anugatavedhaÑ. EvaÑ viddhassa hi sÈ anuvedhÈ vedanÈ paÔhamavedanÈya
balavatarÈ hoti, pacchÈ uppajjamÈnÈ domanassavedanÈpi evameva
purimavedanÈya balavatarÈ hoti. DukkhÈya vedanÈya nissaraÓanti dukkhÈya
vedanÈya hi samÈdhimaggaphalÈni nissaraÓaÑ, taÑ so na jÈnÈti,
kÈmasukhameva nissaraÓanti jÈnÈti. TÈsaÑ vedanÈnanti tÈsaÑ
sukhadukkhavedanÈnaÑ. SaÒÒutto naÑ vedayatÊti kilesehi sampayuttova
hutvÈ taÑ vedanaÑ vedayati, na vippayutto. SaÒÒutto dukkhasmÈti
karaÓatthe nissakkaÑ, dukkhena sampayuttoti attho. Sa~khÈtadhammassÈti
viditadhammassa tulitadhammassa. BahussutassÈti pariyattibahussutassa
paÔivedhabahussutassa ca. SammÈ pajÈnÈti bhavassa pÈrag|ti bhavassa
pÈraÑ nibbÈnaÑ gato tadeva nibbÈnaÑ sammÈ pajÈnÈti. Imasmimpi Sutte
ÈrammaÓÈnusayova kathito. AriyasÈvakesu ca khÊÓÈsavo ettha dhuraÑ,
anÈgÈmÊpi vaÔÔatÊti vadanti.
7. PaÔhamagelaÒÒasuttavaÓÓanÈ
255. Sattame yena gilÈnasÈlÈ tenupasa~kamÊti “sadevake loke

aggapuggalo TathÈgatopi gilÈnupaÔÔhÈnaÑ gacchati, upaÔÔhÈtabbayuttakÈ
nÈma gilÈnÈti bhikkh| saddahitvÈ okappetvÈ gilÈne upaÔÔhÈtabbe
maÒÒissantÊ”ti ca, “ye tattha kammaÔÔhÈnasappÈyÈ, tesaÑ kammaÔÔhÈnaÑ
kathessÈmÊ”ti ca cintetvÈ upasa~kami. KÈye kÈyÈnupassÊti-ÈdÊsu yaÑ
vattabbaÑ, taÑ parato vakkhÈma. AniccÈnupassÊti aniccataÑ anupassanto.
VayÈnupassÊti vayaÑ anupassanto. VirÈgÈnupassÊti virÈgaÑ anupassanto.
NirodhÈnupassÊti nirodhaÑ anupassanto. PaÔinissaggÈnupassÊti
paÔinissaggaÑ anupassanto.
EttÈvatÈ kiÑ dassitaÑ hoti? Imassa bhikkhuno ÈgamanÊyapaÔipadÈ.

SatipaÔÔhÈnÈpi hi pubbabhÈgÈ yeva, sampajaÒÒepi aniccÈnupassanÈ
vayÈnupassanÈ virÈgÈnupassanÈti ca imÈpi tisso anupassanÈ pubbabhÈgÈ
yeva, nirodhÈnupassanÈpi paÔinissaggÈnupassanÈpi imÈ dve missakÈ.
EttÈvatÈ imassa bhikkhuno bhÈvanÈkÈlo dassitoti. SesaÑ vuttanayameva.
8-9. DutiyagelaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ
256-257. AÔÔhame imameva phassaÑ paÔiccÈti vutte bujjhanakÈnaÑ

ajjhÈsayena vuttaÑ, atthato panetaÑ ninnÈnÈkaraÓaÑ. KÈyova hi ettha
phassoti vutto. NavamaÑ uttÈnameva.
10. Phassam|lakasuttavaÓÓanÈ
258. Dasame sukhavedaniyanti sukhavedanÈya paccayabh|taÑ.

Sesesupi eseva nayo. AnupadavaÓÓanÈ panettha heÔÔhÈ vitthÈritÈva.
ImasmiÑ suttadvaye sammasanacÈravedanÈ kathitÈ.
SagÈthÈvaggo paÔhamo.
2. Rahogatavagga
1. RahogatasuttavaÓÓanÈ
259. Rahogatavaggassa paÔhame yaÑ kiÒci vedayitaÑ, taÑ
dukkhasminti yaÑ kiÒci vedayitaÑ, taÑ sabbaÑ dukkhanti attho.
Sa~khÈrÈnaÑ yeva aniccatanti-ÈdÊsu yÈ esÈ sa~khÈrÈnaÑ aniccatÈ
khayadhammatÈ vayadhammatÈ vipariÓÈmadhammatÈ, etaÑ sandhÈya yaÑ
kiÒci vedayitaÑ, taÑ dukkhanti mayÈ bhÈsitanti dÊpeti. YÈ hi sa~khÈrÈnaÑ
aniccatÈ, vedanÈnampi sÈ aniccatÈ eva. AniccatÈ ca nÈmesÈ maraÓaÑ,
maraÓato uttari dukkhaÑ nÈma natthÊti iminÈ adhippÈyena sabbÈ vedanÈ
dukkhÈti vuttÈ. Atha kho pana bhikkhu mayÈti idaÑ na kevalaÑ ahaÑ
vedanÈnaÑ yeva nirodhaÑ paÒÒÈpemi, imesampi dhammÈnaÑ nirodhaÑ
paÒÒÈpemÊti dassanatthaÑ ÈraddhaÑ. V|pasamo ca passaddhiyo ca
evar|pÈya desanÈya bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttÈ.
SaÒÒÈvedayitanirodhaggahaÓena cettha cattÈro ÈruppÈ gahitÈva hontÊti
veditabbÈ.
2-3. PaÔhama-ÈkÈsasuttÈdivaÓÓanÈ
260-261. Dutiye puth| vÈyanti mÈlutÈti bah| vÈtÈ vÈyanti. SesaÑ
uttÈnatthamevÈti. TatiyaÑ vinÈ gÈthÈhi bujjhantÈnaÑ ajjhÈsayena vuttaÑ.
4. AgÈrasuttavaÓÓanÈ
262. Catutthe puratthimÈti puratthimÈya. EvaÑ sabbattha. SÈmisÈpi
sukhÈ vedanÈti-ÈdÊsu sÈmisÈ sukhÈ nÈma kÈmÈmisapaÔisaÑyuttÈ vedanÈ,
nirÈmisÈ sukhÈ nÈma paÔhamajjhÈnÈdivasena vipassanÈvasena
anussativasena ca uppannÈ vedanÈ. SÈmisÈ dukkhÈ nÈma kÈmÈmiseneva
sÈmisÈ vedanÈ, nirÈmisÈ dukkhÈ nÈma anuttaresu vimokkhesu pihaÑ
upaÔÔhÈpayato pihapaccayÈ uppannadomanassavedanÈ. SÈmisÈ
adukkhamasukhÈ nÈma kÈmÈmiseneva sÈmisÈ vedanÈ, nirÈmisÈ
adukkhamasukhÈ nÈma catutthajjhÈnavasena uppannÈ adukkhamasukhÈ
vedanÈ.
5-8. PaÔhama-ÈnandasuttÈdivaÓÓanÈ
263-266. PaÒcamÈdÊni cattÈri heÔÔhÈ kathitanayÈneva. PurimÈni panettha
dve paripuÓÓapassaddhikÈni, pacchimÈni upaÉÉhapassaddhikÈni. DesanÈya
bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayena vuttÈni.
9-10. PaÒcaka~gasuttÈdivaÓÓanÈ
267-268. Navame PaÒcaka~go thapatÊti PaÒcaka~goti tassa nÈmaÑ,
vÈsipharasunikhÈdanadaÓÉamuggarakÈÄasuttanÈÄisa~khÈtehi vÈ paÒcahi
a~gehi samannÈgatattÈ so PaÒcaka~goti paÒÒÈto. ThapatÊti vaÉÉhakÊjeÔÔhako.
UdÈyÊti paÓÉita-udÈyitthero. PariyÈyanti kÈraÓaÑ. DvepÈnandÈti dvepi
Œnanda. PariyÈyenÈti kÈraÓena. Ettha ca kÈyikacetasikavasena dve
veditabbÈ, sukhÈdivasena tisso pi, indriyavasena sukhindriyÈdikÈ paÒca,
dvÈravasena cakkhusamphassajÈdikÈ cha, upavicÈravasena “cakkhunÈ
r|paÑ disvÈ somanassaÔhÈniyaÑ r|paÑ upavicaratÊ”ti-ÈdikÈ aÔÔhÈrasa, cha
gehasitÈni somanassÈni, cha nekkhammasitÈni, cha gehasitÈni domanassÈni,
cha nekkhammasitÈni, cha gehasitÈ upekkhÈ, cha nekkhammasitÈti evaÑ
chattiÑsa. TÈ atÊte chattiÑsa, anÈgate chattiÑsa, paccuppanne chattiÑsÈti
evaÑ aÔÔhasataÑ vedanÈ veditabbÈ.
PaÒcime Œnanda kÈmaguÓÈti ayaÑ pÈÔiyekko anusandhi. Na kevalaÒhi
dve ÈdiÑ katvÈ vedanÈ BhagavatÈ paÒÒattÈ, pariyÈyena ekÈpi vedanÈ
kathitÈ, taÑ dassento PaÒcaka~gassa thapatino vÈdaÑ upatthambhetuÑ
imaÑ desanaÑ Èrabhi. Abhikkantataranti sundarataraÑ. PaÓÊtataranti
atappakataraÑ. Ettha ca catutthajjhÈnato paÔÔhÈya adukkhamasukhÈ vedanÈ,
sÈpi santaÔÔhena paÓÊtaÔÔhena ca sukhanti vuttÈ. Nirodho
avedayitasukhavasena sukhaÑ nÈma jÈto. PaÒcakÈmaguÓavasena hi
aÔÔhasamÈpattivasena ca uppannaÑ vedayitaÑ sukhaÑ nÈma, nirodho
avedayitasukhaÑ nÈma. Iti vedayitasukhaÑ vÈ hotu avedayitasukhaÑ vÈ,
niddukkhabhÈvasa~khÈtena sukhaÔÔhena ekantasukhameva jÈtaÑ.
Yattha yatthÈti yasmiÑ yasmiÑ ÔhÈne. SukhaÑ upalabbhatÊti vedayitaÑ
sukhaÑ vÈ avedayitaÑ sukhaÑ vÈ upalabbhati. TaÑ taÑ TathÈgato
sukhasmiÑ paÒÒapeti, taÑ sabbaÑ TathÈgato niddukkhabhÈvaÑ
sukhasmiÑyeva paÒÒapetÊti
idha BhagavÈ nirodhasamÈpattiÑ sÊsaÑ katvÈ neyyapuggalassa vasena

arahattanik|Ôeneva desanaÑ niÔÔhÈpesi. DasamaÑ uttÈnatthamevÈti.
Rahogatavaggo dutiyo.
_____
3. AÔÔhasatapariyÈyavagga
1. SÊvakasuttavaÓÓanÈ
269. Tatiyavaggassa paÔhame MoÄiyasÊvakoti SÊvakoti tassa nÈmaÑ.
C|ÄÈ panassa atthi, tasmÈ MoÄiyasÊvakoti vuccati. ParibbÈjakoti
channaparibbÈjako. PittasamuÔÔhÈnÈnÊti pittapaccayÈni. VedayitÈnÊti vedanÈ.
Tattha pittapaccayÈ tisso vedanÈ uppajjanti. KathaÑ? Ekacco hi “pittaÑ me
kupitaÑ, dujjÈnaÑ kho pana jÊvitan”ti dÈnaÑ deti, sÊlaÑ samÈdiyati,
uposathakammaÑ karoti, evamassa kusalavedanÈ uppajjati. Ekacco
“pittabhesajjaÑ karissÈmÊ”ti pÈÓaÑ hanati, adinnaÑ Èdiyati, musÈ bhaÓati,
dasa dussÊlyakammÈni karoti, evamassa akusalavedanÈ uppajjati. Ekacco
“ettakenapi me bhesajjakaraÓena pittaÑ na v|pasammati, alaÑ yaÑ hoti,
taÑ hot|”ti majjhatto kÈyikavedanaÑ adhivÈsento nipajjati, evamassa
abyÈkatavedanÈ uppajjati.
SÈmampi kho etanti taÑ taÑ pittavikÈraÑ disvÈ attanÈpi etaÑ
veditabbaÑ. Saccasammatanti bh|tasammataÑ. Lokopi hissa sarÊre
sabalavaÓÓatÈdipittavikÈraÑ disvÈ “pittamassa kupitan”ti jÈnÈti. TasmÈti
yasmÈ sÈmaÒca viditaÑ lokassa ca saccasammataÑ atidhÈvanti, tasmÈ.
SemhasamuÔÔhÈnÈdÊsupi eseva nayo. Ettha pana sannipÈtikÈnÊti tiÓÓampi
pittÈdÊnaÑ kopena samuÔÔhitÈni. UtupariÓÈmajÈnÊti visabhÈga-ututo jÈtÈni.
Ja~galadesavÈsÊnaÑ hi anupadese1 vasantÈnaÑ visabhÈgo utu uppajjati,
anupadesavÈsÊnaÒca ja~galadeseti evaÑ malayasamuddatÊrÈdivasenÈpi2
utuvisabhÈgatÈ uppajjati yeva. Tato jÈtÈti utupariÓÈmajÈtÈni nÈma.
______________________________________________________________
1. Œnuppadese (SÊ), anuppadese (SyÈ) 2. MaÓisamuddatÊrÈdivasena (SÊ, SyÈ)
VisamaparihÈrajÈnÊti mahÈbhÈravahanasudhÈkoÔÔanÈdito1 vÈ avelÈya

carantassa sappaÉaÑsak|papÈtÈdito vÈ visamaparihÈrato jÈtÈni.
OpakkamikÈnÊti “ayaÑ coro vÈ pÈradÈriko vÈ”ti gahetvÈ
jaÓÓukakapparamuggarÈdÊhi nippothana-upakkamaÑ paccayaÑ katvÈ
uppannÈni. EtaÑ bahi upakkamaÑ labhitvÈ koci vuttanayeneva kusalaÑ
karoti, koci akusalaÑ, koci adhivÈsento nipajjati. KammavipÈkajÈnÊti
kevalaÑ kammavipÈkatova jÈtÈni. Tesupi hi uppannesu vuttanayeneva koci
kusalaÑ karoti, koci akusalaÑ, koci adhivÈsento nipajjati. EvaÑ
sabbavÈresu tividhÈva vedanÈ honti.
Tattha purimehi sattahi kÈraÓehi uppannÈ sÈrÊrikÈ vedanÈ sakkÈ
paÔibÈhituÑ, kammavipÈkajÈnaÑ pana sabbabhesajjÈnipi sabbaparittÈnipi
nÈlaÑ paÔighÈtÈya. ImasmiÑ sutte lokavohÈro nÈma kathitoti.
2-10. AÔÔhasatasuttÈdivaÓÓanÈ
270-278. Dutiye aÔÔhasatapariyÈyanti aÔÔhasatassa kÈraÓabh|taÑ.
DhammapariyÈyanti dhammakÈraÓaÑ. KÈyikÈ ca cetasikÈ cÈti ettha kÈyikÈ
kÈmÈvacare yeva labbhanti, cetasikÈ catubh|mikÈ pi. SukhÈti-ÈdÊsu sukhÈ
vedanÈ ar|pÈvacare natthi, sesÈsu tÊsu bh|mÊsu labbhanti, dukkhÈ
kÈmÈvacarÈva, itarÈ catubh|mikÈ. PaÒcake
sukhindriyadukkhindriyadomanassindriyÈni kÈmÈvacarÈneva, somanassin-
driyaÑ tebh|makaÑ, upekkhindriyaÑ catubh|makaÑ. Chakke paÒcasu
dvÈresu vedanÈ kÈmÈvacarÈva, manodvÈre catubh|mikÈ, aÔÔhÈrasake chasu
iÔÔhÈrammaÓesu somanassena saha upavicarantÊti somanass|pavicÈrÈ.
Sesadvayepi eseva nayo. Iti ayaÑ desanÈ vicÈravasena ÈgatÈ,
taÑsampayuttÈnaÑ pana somanassÈdÊnaÑ vasena idha aÔÔhÈrasa vedanÈ
veditabbÈ.
Cha gehasitÈni somanassÈnÊti-ÈdÊsu “cakkhuviÒÒeyyÈnaÑ r|pÈnaÑ
iÔÔhÈnaÑ kantÈnaÑ manÈpÈnaÑ manoramÈnaÑ lokÈmisapaÔisaÑyuttÈnaÑ
paÔilÈbhaÑ vÈ paÔilÈbhato samanupassato pubbe vÈ paÔiladdhapubbaÑ
atÊtaÑ niruddhaÑ vipariÓataÑ samanussarato uppajjati somanassaÑ. YaÑ
evar|paÑ somanassaÑ,
______________________________________________________________
1. MahÈbhÈravahanesu ÈkoÔanÈdito (SÊ, SyÈ)
idaÑ vuccati gehasitaÑ somanassan”ti1 evaÑ chasu dvÈresu

vuttakÈmaguÓanissitÈni somanassÈni cha gehasitasomanassÈni nÈma.
“R|pÈnaÑ tveva aniccataÑ viditvÈ vipariÓÈmavirÈganirodhaÑ ‘pubbe
ceva r|pÈ etarahi ca, sabbe te r|pÈ aniccÈ dukkhÈ vipariÓÈmadhammÈ’ti
evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya passato uppajjati somanassaÑ.
YaÑ evar|paÑ somanassaÑ, idaÑ vuccati nekkhammasitaÑ
somanassan”ti1 evaÑ chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate
aniccatÈdivasena vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ ussukkÈpetuÑ sakkontassa
“ussukkitÈ me vipassanÈ”ti somanassajÈtassa uppannasomanassÈni cha
nekkhammasitasomanassÈni nÈma.
“CakkhuviÒÒeyyÈnaÑ r|pÈnaÑ iÔÔhÈnaÑ kantÈnaÑ manÈpÈnaÑ
manoramÈnaÑ lokÈmisapaÔisaÑyuttÈnaÑ appaÔilÈbhaÑ vÈ appaÔilÈbhato
samanupassato pubbe vÈ paÔiladdhapubbaÑ atÊtaÑ niruddhaÑ vipariÓataÑ
samanussarato uppajjati domanassaÑ. YaÑ evar|paÑ domanassaÑ, idaÑ
vuccati gehasitaÑ domanassan”ti evaÑ chasu dvÈresu “iÔÔhÈrammaÓaÑ
nÈnubhavissÈmi nÈnubhavÈmÊ”ti vitakkayato uppannÈni
kÈmaguÓanissitadomanassÈni cha gehasitadomanassÈni nÈma.
evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya disvÈ anuttaresu vimokkhesu
pihaÑ upaÔÔhÈpeti ‘kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja viharissÈmi,
yadariyÈ etarahi ÈyatanaÑ upasampajja viharantÊ’ti. Iti anuttaresu
vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpayato uppajjati pihapaccayÈ domanassaÑ. YaÑ
evar|paÑ domanassaÑ, idaÑ vuccati nekkhammasitaÑ domanassan”ti
evaÑ chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate anuttaravimokkhasa~khÈta-
ariyaphaladhammesu pihaÑ upaÔÔhÈpetvÈ tadadhigamÈya aniccatÈdivasena
vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ ussukkÈpetuÑ asakkontassa “imampi pakkhaÑ
imampi mÈsaÑ imampi saÑvaccharaÑ vipassanaÑ ussukkÈpetvÈ
ariyabh|miÑ pÈpuÓituÑ nÈsakkhin”ti anusocato uppannÈni domanassÈni
cha nekkhammasitadomanassÈni nÈma.
“CakkhunÈ r|paÑ disvÈ uppajjati upekkhÈ bÈlassa m|Ähassa
puthujjanassa anodhijinassa avipÈkajinassa anÈdÊnavadassÈvino assutavato
______________________________________________________________
1. Ma 3. 260 piÔÔhe.
puthujjanassa. YÈ evar|pÈ upekkhÈ, r|paÑ sÈ nÈtivattati, tasmÈ sÈ upekkhÈ

gehasitÈti vuccatÊ”ti evaÑ chasu dvÈresu iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate
guÄapiÓÉake nilÊnamakkhikÈ viya r|pÈdÊni anativattamÈnÈ tattheva laggÈ
laggitÈ hutvÈ uppannakÈmaguÓanissitÈ upekkhÈ cha gehasita-upekkhÈ nÈma.
evametaÑ yathÈbh|taÑ sammappaÒÒÈya passato uppajjati upekkhÈ. YÈ
evar|pÈ upekkhÈ, r|paÑ sÈ ativattati, tasmÈ sÈ upekkhÈ nekkhammasitÈti
vuccatÊ”ti evaÑ chasu dvÈresu iÔÔhÈdi-ÈrammaÓe ÈpÈthagate iÔÔhe
arajjantassa aniÔÔhe adussantassa asamapekkhane amuyhantassa uppannÈ
vipassanÈÒÈÓasampayuttÈ upekkhÈ nekkhammasita-upekkhÈ nÈma.
ImasmiÑ sutte sabbasa~gÈhako catubh|makadhammaparicchedo kathito.
TatiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.
11. NirÈmisasuttavaÓÓanÈ
279. EkÈdasame sÈmisÈti kilesÈmisena sÈmisÈ. NirÈmisatarÈti
nirÈmisÈyapi jhÈnapÊtiyÈ nirÈmisatarÈva. Nanu ca dvÊsu jhÈnesu pÊti
mahaggatÈpi hoti lokuttarÈ pi, paccavekkhaÓapÊti lokiyÈva, sÈ kasmÈ
nirÈmisatarÈ jÈtÈti? SantapaÓÊtadhammapaccavekkhaÓavasena uppannattÈ.
YathÈ hi rÈjavallabho c|ÄupaÔÔhÈko appaÔihÈrikaÑ yathÈsukhaÑ rÈjÈkulaÑ
pavisanto seÔÔhisenÈpati-Èdayo pÈdena paharantopi na gaÓeti. KasmÈ? RaÒÒo
ÈsannaparicÈrakattÈ. Iti so tehi uttaritaro hoti, evamayampi
santapaÓÊtadhammapaccavekkhaÓavasena uppannattÈ lokuttarapÊtitopi
uttaritarÈti veditabbÈ. SesavÈresupi eseva nayo.
VimokkhavÈre pana r|papaÔisaÑyutto vimokkho attano
ÈrammaÓabh|tena r|pÈmisavaseneva sÈmiso nÈma, ar|papaÔisaÑyutto
r|pÈmisÈbhÈvena nirÈmiso nÈmÈti.
VedanÈsaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
3. MÈtugÈmasaÑyutta
1. PaÔhamapeyyÈlavagga
1-2. MÈtugÈmasuttÈdivaÓÓanÈ
280-281. MÈtugÈmasaÑyuttassa paÔhame a~gehÊti aguÓa~gehi. Na ca
r|pavÈti na r|pasampanno1 vir|po duddasiko. Na ca bhogavÈti na
bhogasampanno niddhano. Na ca sÊlavÈti na sÊlasampanno2 dussÊlo. Alaso
cÈti kantanapacanÈdÊni kammÈni kÈtuÑ na sakkoti, kusÊto Èlasiyo
nisinnaÔÔhÈne nisinnova, ÔhitaÔhÈne Ôhitova niddÈyati eva. PajaÒcassa na
labhatÊti assa purisassa kulavaÑsapatiÔÔhÈpakaÑ puttaÑ na labhati,
vaÒjhitthÊ nÈma hoti. Sukkapakkho vuttavipariyÈyena veditabbo. DutiyaÑ
paÔhame vuttanayeneva parivattetabbaÑ.
3. ŒveÓikadukkhasuttavaÓÓanÈ
282. Tatiye ÈveÓikÈnÊti pÈÔipuggalikÈni purisehi asÈdhÈraÓÈni.
PÈricariyanti paricÈrikabhÈvaÑ.
4. TÊhidhammehisuttÈdivaÓÓanÈ
283-303. Catutthe maccheramalapariyuÔÔhitenÈti pubbaÓhasamayasmiÑ
hi mÈtugÈmo khÊradadhisa~gopanarandhanapacanÈdÊni kÈtuÑ Èraddho
puttakehipi yÈciyamÈno kiÒci dÈtuÑ na icchati. TenetaÑ vuttaÑ
“pubbaÓhasamayaÑ maccheramalapariyuÔÔhitena cetasÈ”ti.
Majjhanhikasamaye pana mÈtugÈmo kodhÈbhibh|tova hoti, antoghare
kalahaÑ alabhanto paÔivissakagharampi gantvÈ kalahaÑ karoti, sÈmikassa
ca ÔhitanisinnaÔÔhÈnÈni vilokento vicarati. Tena vuttaÑ
“majjhanhikasamayaÑ issÈpariyuÔÔhitena cetasÈ”ti. SÈyanhe panassÈ
asaddhammapaÔisevanÈya cittaÑ namati. Tena vuttaÑ “sÈyanhasamayaÑ
kÈmarÈgapariyuÔÔhitena cetasÈ”ti. PaÒcamÈdÊni uttÈnatthÈneva.
______________________________________________________________
1. R|pavipanno (SÊ, SyÈ) 2. SÊlavipanno (SÊ, SyÈ)
3. Balavagga
1. VisÈradasuttavaÓÓanÈ
304. Dasame r|pabalanti-ÈdÊsu r|pasampatti r|pabalaÑ, bhogasampatti
bhogabalaÑ, ÒÈtisampatti ÒÈtibalaÑ, puttasampatti puttabalaÑ, sÊlasampatti
sÊlabalaÑ. PaÒcasÊladasasÊlÈni akhaÓÉÈni katvÈ rakkhantassa hi
sÊlasampattiyeva sÊlabalaÑ nÈma hoti. ImÈni kho bhikkhave paÒca balÈnÊti
imÈni paÒca upatthambhanaÔÔhena balÈni nÈma vuccanti.
2-10. PasayhasuttÈdivaÓÓanÈ
305-313. PasayhÈti abhibhavitvÈ. Abhibhuyya vattatÊti abhibhavati
ajjhottharati. Neva r|pabalaÑ tÈyatÊti neva r|pabalaÑ tÈyituÑ rakkhituÑ
sakkoti. NÈsenteva naÑ, kule na vÈsentÊti “dussÊlÈ saÑbhinnÈcÈrÈ
atikkantamariyÈdÈ”ti gÊvÈyaÑ gahetvÈ nÊharanti, na tasmiÑ kule vÈsenti.
VÈsenteva naÑ kule, na nÈsentÊti “kiÑ r|pena bhogÈdÊhi vÈ, parisuddhasÊlÈ
esÈ ÈcÈrasampannÈ”ti ÒatvÈ ÒÈtakÈ tasmiÑ kule vÈsentiyeva, na nÈsenti.
SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
MÈtugÈmasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
4. JambukhÈdakasaÑyutta
1. NibbÈnapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
314. JambukhÈdakasaÑyutte JambukhÈdako paribbÈjakoti evaÑnÈmo

therassa bhÈgineyyo channaparibbÈjako. Yo kho Èvuso rÈgakkhayoti
nibbÈnaÑ Ègamma rÈgo khÊyati, tasmÈ nibbÈnaÑ rÈgakkhayoti vuccati.
Dosamohakkhayesupi eseva nayo.
Yo pana iminÈva suttena kilesakkhayamattaÑ nibbÈnanti vadeyya, so

vattabbo “kassa kilesÈnaÑ khayo, kiÑ attano, udÈhu paresan”ti. AddhÈ
“attano”ti vakkhati. Tato pucchitabbo “gotrabhuÒÈÓassa kiÑ ÈrammaÓan”ti.
JÈnamÈno “nibbÈnan”ti vakkhati. KiÑ pana gotrabhuÒÈÓakkhaÓe kilesÈ
khÊÓÈ khÊyanti khÊyissantÊti. “KhÊÓÈ”ti vÈ “khÊyantÊ”ti vÈ na vattabbÈ,
“khÊyissantÊ”ti pana vattabbÈti. KiÑ pana tesu akhÊÓesuyeva kilesesu
gotrabhuÒÈÓaÑ kilesakkhayaÑ ÈrammaÓaÑ karotÊti. AddhÈ evaÑ vutte
niruttaro bhavissati.
MaggaÒÈÓenÈpi cetaÑ yojetabbaÑ. MaggakkhaÓepi hi kilesÈ “khÊÓÈ”ti

vÈ “khÊyissantÊ”ti vÈ na vattabbÈ, “khÊyantÊ”ti pana vattabbÈ1, na ca
akhÊÓesuyeva kilesesu kilesakkhayo ÈrammaÓaÑ hoti, tasmÈ
sampaÔicchitabbametaÑ. YaÑ Ègamma rÈgÈdayo khÊyanti, taÑ nibbÈnaÑ.
TaÑ panetaÑ “r|pino dhammÈ ar|pino dhammÈ”ti-ÈdÊsu2 dukesu ar|pino
dhammÈti sa~gahitattÈ na kilesakkhayamattamevÈti.
2. ArahattapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
315. ArahattapaÒhabyÈkaraÓe yasmÈ arahatthaÑ rÈgadosamohÈnaÑ

khÊÓante uppajjati, tasmÈ “rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo”ti vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. MaggakkhaÓepi hi kilesÈ khÊyantÊti na vuccanti, na ca akhÊÓesuyeva kilesesu (SÊ)
2. Abhi 1. 5 piÔÔhe.
3-15. DhammavÈdÊpaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ
316-328. Te loke sugatÈti te rÈgÈdayo pahÈya gatattÈ suÔÔhu gatÈti
sugatÈ. Dukkhassa kho Èvuso pariÒÒatthanti vaÔÔadukkhassa
parijÈnanatthaÑ. DukkhatÈti dukkhasabhÈvo. DukkhadukkhatÈti-ÈdÊsu
dukkhasa~khÈtÈ dukkhasabhÈvo dukkhadukkhatÈ. Sesapadadvayepi eseva
nayo.
16. DukkarapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
329. AbhiratÊti pabbajjÈya anukkaÓÔhanatÈ. NaciraÑ Èvusoti Èvuso
dhammÈnudhammappaÔipanno bhikkhu “pÈto anusiÔÔho sÈyaÑ
visesamadhigamissati, sÈyaÑ anusiÔÔho pÈto visesamadhigamissatÊ”ti1
vuttattÈ ghaÔento vÈyamanto nacirassaÑ lahuyeva arahaÑ assa, arahatte
patiÔÔhaheyyÈti dasseti. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
JambukhÈdakasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. SÈmaÓÉakasaÑyuttavaÓÓanÈ
330-331. SÈmaÓÉakasaÑyuttepi iminÈva nayena attho veditabbo.
SÈmaÓÉakasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Ma 2. 300 piÔÔhe.
6. MoggallÈnasaÑyutta
1-8. PaÔhamajhÈnapaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ
332-339. MoggallÈnasaÑyutte kÈmasahagatÈti paÒcanÊvaraÓasahagatÈ.
Tassa hi paÔhamajjhÈnavuÔÔhitassa paÒca nÊvaraÓÈni santato upaÔÔhahiÑsu.
Tenassa taÑ paÔhamajjhÈnaÑ hÈnabhÈgiyaÑ nÈma ahosi. TaÑ pamÈdaÑ
ÒatvÈ SatthÈ “mÈ pamÈdo”ti ovÈdaÑ adÈsi. DutiyajjhÈnÈdÊsupi iminÈva
nayena attho veditabbo. ŒrammaÓasahagatameva hettha “sahagatan”ti
vuttaÑ.
9. AnimittapaÒhÈsuttavaÓÓanÈ
340. AnimittaÑ cetosamÈdhinti niccanimittÈdÊni pahÈya pavattaÑ
vipassanÈsamÈdhiÑ yeva sandhÈyetaÑ vuttanti. NimittÈnusÈri viÒÒÈÓaÑ
hotÊti evaÑ iminÈ vipassanÈsamÈdhivihÈrena viharato vipassanÈÒÈÓe tikkhe
s|re vahamÈne. YathÈ nÈma purisassa tikhiÓena pharasunÈ rukkhaÑ
chindantassa “suÔÔhu vata me pharasu vahatÊ”ti khaÓe khaÓe pharasudhÈraÑ
olokentassa chejjakiccaÑ na nipphajjati, evaÑ therassÈpi “s|raÑ vata me
hutvÈ ÒÈÓaÑ vahatÊ”ti vipassanaÑ Èrabbha nikanti uppajjati, atha
vipassanÈkiccaÑ sÈdhetuÑ nÈsakkhi. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “nimittÈnusÈri
viÒÒÈÓaÑ hotÊ”ti. SabbanimittÈnaÑ amanasikÈrÈ animittaÑ cetosamÈdhiÑ
upasampajja vihÈsinti sabbesaÑ niccasukha-attanimittÈnaÑ amanasikÈrena
animittaÑ vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈsampayuttaÑ cetosamÈdhiÑ
nibbÈnÈrammaÓaÑ uparimaggaphalasamÈdhiÑ upasampajja vihÈsiÑ.
10-11. SakkasuttÈdivaÓÓanÈ
341-342. AveccappasÈdenÈti acalappasÈdena. Dasahi ÔhÈnehÊti dasahi
kÈraÓehi. AdhigaÓhantÊti abhibhavanti, atikkamitvÈ tiÔÔhanti. SesaÑ
sabbattha uttÈnatthamevÈti.
MoggallÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
7. CittasaÑyutta
1. SaÑyojanasuttavaÓÓanÈ
343. CittasaÑyuttassa paÔhame MacchikÈsaÓÉeti evaÑnÈmake
vanasaÓÉe. AyamantarÈkathÈ udapÈdÊti porÈÓakattherÈ atiracchÈnakathÈ
honti, nisinnanisinnaÔÔhÈne paÒhaÑ samuÔÔhÈpetvÈ ajÈnantÈ pucchanti,
jÈnantÈ vissajjenti, tena nesaÑ ayaÑ kathÈ udapÈdi. Migapathakanti
evaÑnÈmakaÑ attano bhogagÈmaÑ. So kira AmbÈÔakÈrÈmassa piÔÔhibhÈge
hoti. Tenupasa~kamÊti “therÈnaÑ paÒhaÑ vissajjetvÈ phÈsuvihÈraÑ katvÈ
dassÈmÊ”ti cintetva upasa~kami. GambhÊre Buddhavacaneti atthagambhÊre
ceva dhammagambhÊre ca Buddhavacane. PaÒÒÈcakkhu kamatÊti
ÒÈÓacakkhu vahati pavattati.
2. PaÔhama-isidattasuttavaÓÓanÈ
344. Dutiye ÈyasmanaÑ theranti tesu theresu jeÔÔhakaÑ mahÈtheraÑ.
TuÓhÊ ahosÊti jÈnantopi avisÈradattÈ na kiÒci byÈhari. ByÈkaromahaÑ
bhanteti “ayaÑ thero neva attanÈ byÈkaroti, na aÒÒe ajjhesati, upÈsakopi
bhikkhusaÑghaÑ viheseti, ahametaÑ byÈkaritvÈ phÈsuvihÈraÑ katvÈ
dassÈmÊ”ti cintetvÈ Èsanato vuÔÔhÈya therassa santikaÑ gantvÈ evaÑ
okÈsamakÈsi, katÈvakÈso pana attano Èsane nisÊditvÈ byÈkÈsi.
SahatthÈti sahatthena. SantappesÊti yÈvadicchakaÑ dento suÔÔhu tappesi.
SampavÈresÊti “alaÑ alan”ti hatthasaÒÒÈya ceva vÈcÈya ca paÔikkhipÈpesi.
OnÊtapattapÈÓinoti pÈÓito apanÊtapattÈ dhovitvÈ thavikÈya osÈpetvÈ aÑse
laggitapattÈti attho.
3. Dutiya-isidattasuttavaÓÓanÈ
345. Tatiye AvantiyÈti DakkhiÓÈpathe AvantiraÔÔhe. KalyÈÓaÑ vuccatÊti
“cat|hi paccayehi paÔijaggissÈmÊ”ti vacanaÑ niddosaÑ anavajjaÑ vuccati
tayÈ upÈsakÈti adhippÈyena vadati.
4. MahakapÈÔihÈriyasuttavaÓÓanÈ
346. Catutthe sesakaÑ vissajjethÈti tassa kira therehi saddhiÑyeva
kaÑsathÈlaÑ pamajjitvÈ pÈyÈsaÑ vaÉÉhetvÈ adaÑsu, so bhuttapÈyÈso
therehiyeva saddhiÑ gantukÈmo cintesi “ghare tÈva upÈsikÈ sesakaÑ
vicÈreti, idha panime dÈsakammakÈrÈ mayÈ avuttÈ na vicÈressanti, evÈyaÑ
paÓÊtapÈyÈso nassissatÊ”ti tesaÑ anujÈnanto evamÈha. Kuthitanti kudhitaÑ1,
heÔÔhÈ santattÈya vÈlikÈya upari Ètapena ca atitikhiÓanti attho. IdaÑ pana
TepiÔake Buddhavacane asambhinnapadaÑ. PaveliyamÈnenÈti
paÔiliyamÈnena2. SÈdhu khvassa bhanteti “phÈsuvihÈraÑ karissÈmi nesan”ti
cintetvÈ evamÈha.
IddhÈbhisa~khÈraÑ abhisa~kharÊti adhiÔÔhÈniddhiÑ akÈsi. Ettha ca
“mandamando sÊtakavÈto vÈyatu, abbhamaÓÉapaÑ3 katvÈ devo ekamekaÑ
phusÈyat|”ti evaÑ nÈnÈparikammaÑ “savÈto devo vassat|”ti evaÑ
adhiÔÔhÈnaÑ ekatopi hoti. “SavÈto devo vassat|”ti ekatoparikammaÑ,
“mandamando sÊtakavÈto vÈyatu, abbhamaÓÉapaÑ katvÈ devo ekamekaÑ
phusÈyat|”ti evaÑ nÈnÈ-adhiÔÔhÈnaÑ hoti. Vuttanayeneva nÈnÈparikammaÑ
nÈnadhiÔÔhÈnaÑ, ekato parikammaÑ ekato adhiÔÔhÈnampi hotiyeva. YathÈ
tathÈ karontassa pana pÈdakajjhÈnato vuÔÔhÈya kataparikammassa
parikammÈnantarena mahaggata-adhiÔÔhÈnacitteneva taÑ ijjhati. OkÈsesÊti4
vippakiri.
5. PaÔhamakÈmabh|suttavaÓÓanÈ
347. PaÒcame nela~goti niddoso. SetapacchÈdoti setapaÔicchÈdano.
AnÊghanti niddukkhaÑ. MuhuttaÑ tuÓhÊ hutvÈti tassa atthapekkhanatthaÑ
tÊÓi piÔakÈni kaÓÓe kuÓÉalaÑ viya saÒcÈlento “ayaÑ imassa attho, ayaÑ
imassa attho”ti upaparikkhaÓatthaÑ muhuttaÑ tuÓhÊ hutvÈ. VimuttiyÈti
arahattaphalavimuttiyÈ. ImaÑ pana paÒhaÑ kathento upÈsako dukkaraÑ
akÈsi. SammÈsambuddho hi “passatha no tumhe bhikkhave etaÑ
______________________________________________________________
1. KuÔÔhitanti kuthitaÑ (SÊ, SyÈ) 2. PaÔilÊyamÈnena (SÊ, SyÈ)
3. AbbhÈmaÓÉalaÑ (SÊ, SyÈ) 4. OtÈsedhÊti (SÊ)
bhikkhuÑ ÈgacchantaÑ odÈtakaÑ tanukaÑ tu~ganÈsikan”ti1 attano diÔÔhena

kathesi. AyaÑ pana nayaggÈhena “arahato etaÑ adhivacanan”ti Èha.
6. DutiyakÈmabh|sutta2 vaÓÓanÈ
348. ChaÔÔhe kati nu kho bhante sa~khÈrÈti ayaÑ kira gahapati
nirodhaÑ valaÒjeti, tasmÈ “nirodhapÈdake sa~khÈre pucchissÈmÊ”ti cintetvÈ
evamÈha. Theropissa adhippÈyaÑ ÒatvÈ puÒÒÈbhisa~khÈrÈdÊsu anekesu
sa~khÈresu vijjamÈnesupi kÈyasa~khÈrÈdayova Ècikkhanto tayo kho
gahapatÊti-ÈdimÈha. Tattha kÈyappaÔibaddhattÈ kÈyena sa~kharÊyati
nibbattÊyatÊti kÈyasa~khÈro. VÈcÈya sa~kharoti nibbattetÊti3 vacÊsa~khÈro.
CittappaÔibaddhattÈ cittena sa~kharÊyati nibbattÊyatÊti cittasa~khÈro.
Katamo pana bhanteti idha kiÑ pucchati? “Ime sa~khÈrÈ aÒÒamaÒÒaÑ
missÈ ÈluÄitÈ avibh|tÈ duddÊpanÈ. TathÈ hi kÈyadvÈre
ÈdÈnaggahaÓamuÒcanacopanÈni pÈpetvÈ uppannÈ aÔÔha
kÈmÈvacarakusalacetanÈ dvÈdasa akusalacetanÈti evaÑ kusalÈkusalÈ vÊsati
cetanÈpi, assÈsapassÈsÈpi kÈyasa~khÈrotveva vuccanti. VacÊdvÈre
hanusaÒcopanaÑ vacÊbhedaÑ pÈpetvÈ uppannÈ vuttappakÈrÈva vÊsati
cetanÈpi vitakkavicÈrÈpi vacÊsa~khÈrotveva vuccanti. KÈyavacÊdvÈresu
copanaÑ apatvÈ raho nisinnassa cintayato uppannÈ kusalÈkusalÈ
ek|natiÑsacetanÈpi, saÒÒÈ ca vedanÈ cÈti ime dve dhammÈpi
cittasa~khÈrotveva vuccanti. EvaÑ ime sa~khÈrÈ aÒÒamaÒÒaÑ missÈ ÈluÄitÈ
avibh|tÈ duddÊpanÈ, te pÈkaÔe vibh|te katvÈ kathÈpessÈmÊ”ti pucchi.
KasmÈ pana bhanteti idha kÈyasa~khÈrÈdinÈmassa padatthaÑ pucchati.
Tassa vissajjane kÈyappaÔibaddhÈti kÈyanissitÈ. KÈye sati honti, asati na
honti. CittappaÔibaddhÈti cittanissitÈ. Citte sati honti, asati na honti.
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 471 piÔÔhe.
2. AÔÔhakathÈsu vedalla~gappakÈsanaÔÔhÈne “sa~khÈrabhÈjanÊyan”ti imassa
nÈmaÑ gahitaÑ. (Vi-®Ôha 1. 22; DÊ-®Ôha 1. 25; Abhi-®Ôha 1. 27 piÔÔhesu)
3. Sa~kharÊyati nibbattÊyatÊti (SÊ) Ma-®Ôha 2. 263 piÔÔhepi passitabbaÑ.
IdÈni “kiÑ nu kho esa saÒÒÈvedayitanirodhaÑ valaÒjeti, no valaÒjeti,

ciÓÓavasÊ vÈ tattha1 no ciÓÓavasÊ”ti jÈnanatthaÑ pucchanto kathaÑ pana
bhante saÒÒÈvedayitanirodhasamÈpatti hotÊti Èha. Tassa vissajjane
samÈpajjissanti vÈ samÈpajjÈmÊti vÈ padadvayena
nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanasamÈpattikÈlo kathito. SamÈpannoti padena
antonirodho. TathÈ purimehi dvÊhi padehi sacittakakÈlo kathito, pacchimena
acittakakÈlo.
Pubbeva tathÈ cittaÑ bhÈvitaÑ hotÊti nirodhasamÈpattito pubbe
addhÈnaparicchedakÈleyeva “ettakaÑ kÈlaÑ acittako bhavissÈmÊ”ti
addhÈnaparicchedaÑ cittaÑ bhÈvitaÑ hoti. YaÑ taÑ tathattÈya upanetÊti
yaÑ pana evaÑ bhÈvitaÑ cittaÑ, taÑ puggalaÑ tathattÈya acittakabhÈvÈya
upaneti. VacÊsa~khÈro paÔhamaÑ nirujjhatÊti sesasa~khÈrehi paÔhamaÑ
dutiyajjhÈneyeva nirujjhati. Tato kÈyasa~khÈroti tato paraÑ kÈyasa~khÈro
catutthajjhÈne nirujjhati. Tato cittasa~khÈroti tato paraÑ cittasa~khÈro
antonirodhe nirujjhati. Œy|ti r|pajÊvitindriyaÑ. ViparibhinnÈnÊti upahatÈni
vinaÔÔhÈni.
Tattha keci “nirodhasamÈpannassa ‘cittasa~khÈro ca niruddho’ti
vacanato cittaÑ aniruddhaÑ hoti, tasmÈ sacittakÈpi ayaÑ samÈpattÊ”ti
vadanti. Te vattabbÈ–“vacÊsa~khÈropissa niruddho”ti vacanato vÈcÈ
aniruddhÈ hoti, tasmÈ nirodhasamÈpannena dhammampi kathentena
sajjhÈyampi karontena nisÊditabbaÑ siyÈ. Yo cÈyaÑ mato kÈla~kato, tassÈpi
cittasa~khÈro niruddhoti vacanato cittaÑ aniruddhaÑ bhaveyya, tasmÈ
kÈla~kate mÈtÈpitaro vÈ arahante vÈ jhÈpentena ÈnantariyakammaÑ kataÑ
bhaveyya. Iti byaÒjane abhinivesaÑ akatvÈ ÈcariyÈnaÑ naye ÔhatvÈ attho
upaparikkhitabbo. Attho hi paÔisaraÓaÑ, na byaÒjanaÑ.
IndriyÈni vippassannÈnÊti kiriyamayapavattasmiÑ hi vattamÈne
bahiddhÈrammaÓesu pasÈde ghaÔÔentesu indriyÈni kilamanti, upahatÈni
makkhitÈni viya2 honti vÈtÈdÊhi uÔÔhitarajena catumahÈpathe Ôhapita-ÈdÈso
viya. YathÈ pana thavikÈya pakkhipitvÈ maÒj|sÈdÊsu Ôhapito ÈdÈso
______________________________________________________________
1. CiÓÓavasÊ tattha (SÊ, SyÈ) 2. PakkhittÈni viya (Ka)
antoyeva virocati, evaÑ nirodhasamÈpannassa bhikkhuno antonirodhe paÒca

pasÈdÈ ativiya virocanti. Tena vuttaÑ “indriyÈni vippasannÈnÊ”ti.
VuÔÔhahissanti vÈ vuÔÔhahÈmÊti vÈ padadvayena antonirodhakÈlo
kathito, vuÔÔhitoti padena phalasamÈpattikÈlo. TathÈ purimehi dvÊhi padehi
acittakakÈlo kathito, pacchimena sacittakakÈlo. Pubbeva tathÈ cittaÑ
bhÈvitaÑ hotÊti nirodhasamÈpattito pubbe addhÈnaparicchedakÈleyeva
“ettakaÑ kÈlaÑ acittako hutvÈ tato paraÑ sacittako bhavissÈmÊ”ti
addhÈnaparicchedaÑ cittaÑ1 bhÈvitaÑ hoti. YaÑ taÑ tathattÈya upanetÊti
yaÑ evaÑ bhÈvitaÑ cittaÑ, taÑ puggalaÑ tathattÈya sacittakabhÈvÈya
upaneti. Iti heÔÔhÈ nirodhasamÈpannakÈlo gahito, idha nirodhato
vuÔÔhÈnakÈlo.
IdÈni nirodhakathaÑ kathetuÑ kÈloti nirodhakathÈ kathetabbÈ siyÈ. SÈ
panesÈ “dvÊhi balehi samannÈgatattÈ tayo ca2 sa~khÈrÈnaÑ paÔipassaddhiyÈ
soÄasahi ÒÈÓacariyÈhi navahi samÈdhicariyÈhi vasÊbhÈvatÈpaÒÒÈ
nirodhasamÈpattiyaÑ ÒÈÓan”ti mÈtikaÑ ÔhapetvÈ sabbÈkÈrena
Visuddhimagge kathitÈ, tasmÈ tattha kathitanayeneva gahetabbÈ. Ko
panÈyaÑ nirodho nÈma? CatunnaÑ khandhÈnaÑ paÔisa~khÈ appavatti. Atha
kimatthametaÑ samÈpajjantÊti? Sa~khÈrÈnaÑ pavatte ukkaÓÔhitÈ sattÈhaÑ
acittakÈ hutvÈ sukhaÑ viharissÈma, diÔÔhadhammanibbÈnaÑ nÈmetaÑ
yadidaÑ nirodhoti etadatthaÑ samÈpajjanti.
Cittasa~khÈro paÔhamaÑ uppajjatÊti nirodhÈ vuÔÔhahantassa hi
phalasamÈpatticittaÑ paÔhamaÑ uppajjati, taÑsampayuttaÑ saÒÒaÒca
vedanaÒca sandhÈya “cittasa~khÈro paÔhamaÑ uppajjatÊ”ti Èha. Tato
kÈyasa~khÈroti tato paraÑ bhava~gasamaye kÈyasa~khÈro uppajjati.
KiÑ pana phalasamÈpatti assÈsapassÈse na samuÔÔhÈpetÊti?
SamuÔÔhÈpeti. Imassa pana catutthajjhÈnikÈ phalasamÈpatti, sÈ na
samuÔÔhÈpeti. KiÑ vÈ etena, phalasamÈpatti paÔhamajjhÈnikÈ vÈ hotu
dutiyatatiyacatutthajjhÈnikÈ vÈ, santasamÈpattito vuÔÔhitassa bhikkhuno
______________________________________________________________
1. AddhÈnaparicchedacittaÑ (SÊ)
2. TiÓÓaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) Visuddhi 2. 626 piÔÔhe pana passitabbaÑ.
assÈsapassÈsÈ abbohÈrikÈ honti, tesaÑ abbohÈrikabhÈvo

SaÒjÊvattheravatthunÈ veditabbo. SaÒjÊvattherassa hi samÈpattito1 vuÔÔhÈya
kiÑsukapupphasadise vÊtaccita~gÈre maddamÈnassa gacchato cÊvare
aÑsumattampi na jhÈyi, usmÈkÈramattampi nÈhosi. SamÈpattibalaÑ
nÈmetanti vadanti. Evameva santÈya phalasamÈpattiyÈ vuÔÔhitassa bhikkhuno
assÈsapassÈsÈ abbohÈrikÈ hontÊti2 bhava~gasamayenevetaÑ kathitanti
veditabbaÑ.
Tato vacÊsa~khÈroti tato paraÑ kiriyamayapavattavalaÒjanakÈle
vacÊsa~khÈro uppajjati. KiÑ bhava~gaÑ vitakkavicÈre na samuÔÔhÈpetÊti?
SamuÔÔhÈpeti. TaÑsamuÔÔhÈnÈ pana vitakkavicÈrÈ vÈcaÑ abhisa~khÈtuÑ na
sakkontÊti kiriyamayapavattavalaÒjanakÈlenevetaÑ kathitaÑ.
SuÒÒato phassoti-Èdayo saguÓenÈpi ÈrammaÓenÈpi kathetabbÈ.
SaguÓena tÈva suÒÒatÈ nÈma phalasamÈpatti, tÈya sahajÈtaphassaÑ sandhÈya
“suÒÒato phasso”ti vuttaÑ. AnimittappaÓihitesupi eseva nayo. ŒrammaÓena
pana nibbÈnaÑ rÈgÈdÊhi suÒÒattÈ suÒÒatÈ nÈma, rÈganimittÈdÊnaÑ abhÈvÈ
animittaÑ, rÈgadosamohappaÓidhÊnaÑ abhÈvÈ appaÓihitaÑ, suÒÒataÑ
nibbÈnaÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ uppannaphalasamÈpattisamphasso suÒÒato
nÈma. AnimittappaÓihitesupi eseva nayo.
AparÈ ÈgamaniyakathÈ nÈma hoti. SuÒÒata-animitta-appaÓihitÈti hi
vipassanÈpi vuccati. Tattha yo bhikkhu sa~khÈre aniccato pariggahetvÈ
aniccato disvÈ aniccato vuÔÔhÈti, tassa vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈ animittÈ
nÈma hoti. Yo dukkhato pariggahetvÈ dukkhato disvÈ dukkhato vuÔÔhÈti,
tassa appaÓihitÈ nÈma. Yo anattato pariggahetvÈ anattato disvÈ anattato
vuÔÔhÈti, tassa suÒÒatÈ nÈma. Tattha animittavipassanÈya maggo animitto
nÈma, animittamaggassa phalaÑ animittaÑ nÈma,
animittaphalasamÈpattisahajÈte phasse phusante “animitto phasso phusatÊ”ti
vuccati. AppaÓihitasuÒÒatesupi eseva nayo. Œgamaniyena kathite pana
suÒÒato vÈ phasso animitto vÈ phasso appaÓihito vÈ phassoti vikappo
Èpajjeyya, tasmÈ
______________________________________________________________
1. PaÔhamasamÈpattito (SÊ, SyÈ) 2. Honti (SÊ, SyÈ)
saguÓena ceva ÈrammaÓena ca kathetabbaÑ. EvaÑ hi tayo phassÈ phusantÊti

sameti.
Vivekaninnanti-ÈdÊsu nibbÈnaÑ viveko nÈma, tasmiÑ viveke ninnaÑ
onatanti vivekaninnaÑ. VivekapoÓanti aÒÒato agantvÈ yena viveko, tena
va~kaÑ viya hutvÈ Ôhitanti vivekapoÓaÑ. Yena viveko, tena patamÈnaÑ
viya Ôhitanti vivekapabbhÈraÑ.
7. GodattasuttavaÓÓanÈ
349. Sattame nÈnatthÈ ceva nÈnÈbyaÒjanÈ cÈti byaÒjanampi nesaÑ
nÈnaÑ, atthopi. Tattha byaÒjanassa nÈnatÈ pÈkaÔÈ. Attho1 pana appamÈÓÈ
cetovimutti bh|mantarato mahaggatÈ hoti r|pÈvacarÈ, ÈrammaÓato
sattapaÓÓatti-ÈrammaÓÈ. ŒkiÒcaÒÒÈ bh|mantarato mahaggatÈ ar|pÈvacarÈ,
ÈrammaÓato navattabbÈrammaÓÈ. SuÒÒatÈ bh|mantarato kÈmÈvacarÈ,
ÈrammaÓato sa~khÈrÈrammaÓÈ. VipassanÈ hi ettha suÒÒatÈti adhippetÈ.
AnimittÈ bh|mantarato lokuttarÈ, ÈrammaÓato nibbÈnÈrammaÓÈ.
RÈgo kho bhante pamÈÓakaraÓoti-ÈdÊsu yathÈ pabbatapÈde
p|tipaÓÓakasaÔa-udakaÑ nÈma hoti kÈÄavaÓÓaÑ, olokentÈnaÑ
byÈmasatagambhÊraÑ viya khÈyati, yaÔÔhiÑ vÈ rajjuÑ vÈ gahetvÈ
minantassa piÔÔhipÈdottharaÓamattampi na hoti, evameva yÈva rÈgÈdayo
nuppajjanti, tÈva puggalaÑ saÒjÈnituÑ na sakkÈ hoti, sotÈpanno viya
sakadÈgÈmÊ viya anÈgÈmÊ viya ca khÈyati. YadÈ panassa rÈgÈdayo
uppajjanti, tadÈ ratto duÔÔho m|Ähoti paÒÒÈyati. Iti te “ettako ayan”ti
puggalassa pamÈÓaÑ dassentÈva uppajjantÊti pamÈÓakaraÓÈ nÈma vuttÈ.
YÈvatÈ kho bhante appamÈÓÈ cetovimuttiyoti yattakÈ appamÈÓÈ
cetovimuttiyo. KittakÈ pana tÈ? CattÈro brahmavihÈrÈ cattÈro maggÈ cattÈri
phalÈnÊti dvÈdasa. Tatra brahmavihÈrÈ pharaÓa-appamÈÓatÈya appamÈÓÈ,
sesÈ pamÈÓakÈrakÈnaÑ kilesÈnaÑ abhÈvena nibbÈnampi appamÈÓameva,
cetovimutti pana na hoti, tasmÈ na gahitaÑ. AkuppÈti
arahattaphalacetovimutti. SÈ hi tÈsaÑ sabbajeÔÔhikÈ,
______________________________________________________________
1. Atthato (?)
tasmÈ “aggamakkhÈyatÊ”ti vuttÈ. RÈgo kho bhante kiÒcananti rÈgo

uppajjitvÈ puggalaÑ kiÒcati maddati palibundhati, tasmÈ kiÒcananti vutto.
ManussÈ kira goÓehi khalaÑ maddÈpento “kiÒcehi kapila kiÒcehi kÈÄakÈ”ti1
vadanti. EvaÑ maddanaÔÔho kiÒcanaÔÔhoti veditabbo. Dosamohesupi eseva
nayo.
ŒkiÒcaÒÒÈ cetovimuttiyo nÈma nava dhammÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ

maggaphalÈni ca. Tattha ÈkiÒcaÒÒÈyatanaÑ kiÒcanaÑ ÈrammaÓaÑ assa
natthÊti ÈkiÒcaÒÒaÑ. MaggaphalÈni kiÒcanÈnaÑ
maddanapalibundhanakilesÈnaÑ natthitÈya ÈkiÒcaÒÒÈni, nibbanampi
ÈkiÒcaÒÒaÑ, cetovimutti pana na hoti, tasmÈ na gahitaÑ.
RÈgo kho bhante nimittakaraÓoti-ÈdÊsu yathÈ nÈma dvinnaÑ kulÈnaÑ

sadisÈ dve vacchakÈ honti. YÈva tesaÑ lakkhaÓaÑ na kataÑ hoti, tÈva
“ayaÑ asukakulassa vacchako, ayaÑ asukakulassÈ”ti na sakkÈ hoti jÈnituÑ.
YadÈ pana tesaÑ tis|lÈdÊsu aÒÒataraÑ lakkhaÓaÑ kataÑ hoti, tadÈ sakkÈ
hoti jÈnituÑ. Evameva yÈva puggalassa rÈgo nuppajjati, tÈva na sakkÈ hoti
jÈnituÑ “ariyo vÈ puthujjano vÈ”ti. RÈgo panassa uppajjamÈnova “sarÈgo
nÈma ayaÑ puggalo”ti saÒjÈnananimittaÑ2 karonto viya uppajjati, tasmÈ
nimittakaraÓoti vutto. Dosamohesupi eseva nayo.
AnimittÈ cetovimuttiyo nÈma terasa dhammÈ vipassanÈ, cattÈro ÈruppÈ,

cattÈro maggÈ, cattÈri phalÈni. Tattha vipassanÈ niccanimittaÑ
sukhanimittaÑ attanimittaÑ ugghÈÔetÊti animittÈ nÈma. CattÈro ÈruppÈ
r|panimittassa abhÈvÈ animittÈ nÈma. MaggaphalÈni nimittakarÈnaÑ
kilesÈnaÑ abhÈvena animittÈni, nibbÈnampi animittameva, taÑ pana
cetovimutti na hoti, tasmÈ na gahitaÑ. Atha kasmÈ suÒÒatÈ cetovimutti na
gahitÈti? Sa “suÒÒÈ rÈgenÈ”ti-Èdivacanato sabbattha anupaviÔÔhÈva, tasmÈ
visuÑ na gahitÈti.
______________________________________________________________
1. KÈpilÈti (SÊ) 2. SaÒjÈnituÑ nimittaÑ (SÊ)
EkatthÈti ÈrammaÓavasena ekatthÈ “appamÈÓaÑ ÈkiÒcaÒÒaÑ suÒÒataÑ

animittan”ti hi sabbÈnetÈni nibbÈnasseva nÈmÈni. Iti iminÈ pariyÈyena
ekatthÈ. AÒÒasmiÑ pana ÔhÈne appamÈÓÈpi hoti, aÒÒasmiÑ ÈkiÒcaÒÒÈ,
aÒÒasmiÑ suÒÒatÈ, aÒÒasmiÑ animittÈti iminÈ pariyÈyena nÈnÈbyaÒjanÈti.
8. NigaÓÔhanÈÔaputtasuttavaÓÓanÈ
350. AÔÔhame tenupasa~kamÊti sayaÑ ÈgatÈgamo viÒÒÈtasÈsano

anÈgÈmÊ ariyasÈvako samÈno kasmÈ naggabhoggaÑ nissirikaÑ nigaÓÔhaÑ
upasa~kamÊti? UpavÈdamocanatthaÒceva vÈdÈropanatthaÒca. NigaÓÔhÈ kira
“samaÓassa Gotamassa sÈvakÈ thaddhakhadirakhÈÓukasadisÈ, kenaci
saddhiÑ paÔisanthÈrampi na karontÊ”ti upavadanti, tassa upavÈdassa
mocanatthaÒca, “vÈdaÒcassa ÈropessÈmÊ”ti upasa~kami. Na khvÈhaÑ ettha
bhante Bhagavato saddhÈya gacchÈmÊti yassa ÒÈÓena asacchikataÑ hoti, so
“evaÑ kiretan”ti aÒÒassa saddhÈya gaccheyya, mayÈ pana ÒÈÓenetaÑ
sacchikataÑ, tasmÈ nÈhaÑ ettha Bhagavato saddhÈya gacchÈmÊti dÊpento
evamÈha.
UlloketvÈti1 kÈyaÑ unnÈmetvÈ kucchiÑ nÊharitvÈ gÊvaÑ paggayha

sabbaÑ disaÑ2 pekkhamÈno ulloketvÈ. BÈdhetabbaÑ maÒÒeyyÈti yathÈ
vinivijjhitvÈ na nikkhamati, evaÑ paÔibÈhitabbaÑ maÒÒeyya bandhitabbaÑ
vÈ. SahadhammikÈti sÈkÈraÓÈ. Atha maÑ paÔihareyyÈsi saddhiÑ
nigaÓÔhaparisÈyÈti etesaÑ atthe ÒÈte atha me nigaÓÔhaparisÈya saddhiÑ
abhigaccheyyÈsi, patÊhÈrassa me santikaÑ ÈgantvÈ attano ÈgatabhÈvaÑ
jÈnÈpeyyÈsÊti attho. Eko paÒhoti eko paÒhamaggo, ekaÑ paÒhagavesananti
attho. Eko uddesoti ekaÑ nÈma kinti ayaÑ eko uddeso. EkaÑ
veyyÈkaraÓanti “sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti3 idaÑ ekaÑ veyyÈkaraÓaÑ.
EvaÑ sabbattha attho veditabbo.
______________________________________________________________
1. OloketvÈti (SÊ, SyÈ) 2. SabbadisÈsu (SÊ, SyÈ) 3. Khu 1. 1; AÑ 3. 297 piÔÔhesu.
9. AcelakassapasuttavaÓÓanÈ
351. Navame kÊvaciraÑ pabbajitassÈti1 kÊvaciro kÈlo pabbajitassÈti
attho. Uttari manussadhammÈti manussadhammo nÈma
dasakusalakammapathÈ, tato manussadhammato uttari.
AlamariyaÒÈÓadassanavisesoti ariyabhÈvaÑ kÈtuÑ samatthatÈya
alamariyoti sa~khÈto ÒÈÓadassanaviseso. NaggeyyÈti naggabhÈvato.
MuÓÉeyyÈti muÓÉabhÈvato. PÈvaÄanipphoÔanÈyÈti pÈvaÄanipphoÔanato2,
bh|miyaÑ nisÊdantassa ÈnisadaÔÔhÈne3 laggÈnaÑ paÑsurajavÈlikÈnaÑ
phoÔanatthaÑ gahitamorapiÒchamattatoti attho.
10. GilÈnadassanasuttavaÓÓanÈ
352. Dasame ÈrÈmadevatÈti puppharÈmaphalÈrÈmesu adhivatthÈ devatÈ.
Vanadetoti vanasaÓÉesu adhivatthÈ devatÈ. R|kkhadevatÈti MattarÈjakÈle
VessavaÓo ca devatÈti evaÑ tesu tesu rukkhesu adhivatthÈ devatÈ.
OsadhitiÓavanappatÊs|ti harÊtakÈmalakÊ-ÈdÊsu muÒjapabbajÈdÊsu
vanajeÔÔharukkhesu ca adhivatthÈ devatÈ. SaÑgammÈti sannipatitvÈ.
SamÈgammÈti tato tato samÈgantvÈ. PaÓidhehÊti patthanÈvasena Ôhapehi.
Ijjhissati sÊlavato cetopaÓidhÊti samijjhissati sÊlavantassa cittapatthanÈ4.
Dhammikoti dasakusaladhammasamannÈgato agatigamanarahito.
DhammarÈjÈti tasseva vevacanaÑ, dhammena vÈ laddharajjattÈ
dhammarÈjÈ. TasmÈti yasmÈ “tena hi ayyaputta amhepi ovadÈhÊ”ti vadatha5,
tasmÈ. AppaÔivibhattanti “idaÑ bhikkh|naÑ dassÈma, idaÑ attanÈ
bhuÒjissÈmÈ”ti evaÑ avibhattaÑ bhikkh|hi saddhiÑ sÈdhÈraÓameva
bhavissatÊti.
CittasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Pabbajitoti (SÊ, SyÈ) 2. VÈÄinippothanÈyÈti vÈÄinippothanato (SÊ, SyÈ)
3. ŒsanaÔÔhÈne (SÊ) 4. CittathapanÈ (SÊ, SyÈ)
5. YasmÈ ayyaputta amhe ovÈdÈdÊhi ovadatha (SÊ, SyÈ)
8. GÈmaÓisaÑyutta
1. CaÓÉasuttavaÓÓanÈ
353. GÈmaÓisaÑyuttassa paÔhame CaÓÉo gÈmaÓÊti
dhammasa~gÈhakattherehi CaÓÉoti gahitanÈmo eko gÈmaÓi. PÈtukarotÊti
bhaÓÉantaÑ paÔibhaÓÉanto akkosantaÑ paccakkosanto paharantaÑ
paÔipaharanto pÈkaÔaÑ karotÊti dasseti. Na pÈtukarotÊti akkuÔÔhopi pahaÔopi
kiÒci paccanÊkaÑ akarontoti dasseti.
2. TÈlapuÔasuttavaÓÓanÈ
354. Dutiye TÈlapuÔoti evaÑnÈmako. Tassa kira bandhanÈ
pamuttatÈlapakkavaÓÓo viya mukhavaÓÓo1 vippasanno ahosi, tenassa
TÈlapuÔoti nÈmaÑ akaÑsu. SvÈyaÑ abhinÊhÈrasampanno
pacchimabhavikapuggalo. YasmÈ pana paÔisandhi nÈma aniyatÈ ÈkÈse
khittadaÓÉasadisÈ2, tasmÈ esa naÔakule nibbatti. VuÉÉhippatto pana
naÔasippe aggo hutvÈ sakalajambudÊpe pÈkaÔo jÈto. Tassa paÒca sakaÔasatÈni
paÒca mÈtugÈmasatÈni parivÈro, bhariyÈyapissa tÈvatakÈvÈti
mÈtugÈmasahassena ceva sakaÔasahassena ca saddhiÑ yaÑ yaÑ nagaraÑ vÈ
nigamaÑ vÈ pavisati, tatthassa puretarameva satasahassaÑ denti.
SamajjavesaÑ gaÓhitvÈ pana mÈtugÈmasahassena saddhiÑ kÊÄaÑ karontassa
yaÑ hatth|pagapÈd|pagÈdi-ÈbharaÓajÈtaÑ khipanti, tassa pariyanto natthi.
So taÑdivasaÑ mÈtugÈmasahassaparivÈrito RÈjagahe kÊÄaÑ katvÈ
paripakkaÒÈÓattÈ saparivÈrova yena BhagavÈ tenupasa~kami.
SaccÈlikenÈti saccena ca alikena ca. TiÔÔhatetanti tiÔÔhatu etaÑ.
RÈjanÊyÈti rÈgappaccayÈ mukhato
paÒcavaÓÓasuttanÊharaÓavÈtavuÔÔhidassanÈdayo aÒÒe ca
kÈmassÈdasaÑyuttÈkÈradassanakÈ abhinayÈ. Bhiyyoso mattÈyÈti
adhikappamÈÓattÈya. DosanÊyÈti dosappaccayÈ
hatthapÈdacchedÈdidassanÈkÈrÈ. MohanÊyÈti mohappaccayÈ udakaÑ gahetvÈ
telakaraÓaÑ, telaÑ gahetvÈ udakakaraÓanti evamÈdayo mÈyÈpabhedÈ.
______________________________________________________________
1. Pamuttassa tÈlapakkassa viya vaÓÓo (SÊ, SyÈ) 2. KhittageÓÉusadisÈ (SÊ)
PahÈso nÈma nirayoti visuÑ pahÈsanÈmako nirayo nÈma natthi,

AvÊcisseva pana ekasmiÑ koÔÔhÈse naccantÈ viya gÈyantÈ viya ca naÔavesaÑ
gahetvÈva paccanti, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. NÈhaÑ bhante etaÑ rodÈmÊti
ahaÑ bhante etaÑ Bhagavato byÈkaraÓaÑ na rodÈmÊti evaÑ
sakammakavasenettha attho veditabbo, na assuvimocanamattena. “MataÑ vÈ
amma rodantÊ”ti-Èdayo cettha aÒÒepi vohÈrÈ veditabbÈ.
3-5. YodhÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ
355-357. Tatiye YodhÈjÊvoti yuddhena jÊvikaÑ kappanako

dhammasa~gÈhakattherehi evaÑ gahitanÈmo. Ussahati vÈyamatÊti ussÈhaÑ
vÈyÈmaÑ karoti. PariyÈpÈdentÊti maraÓaÑ paÔipajjÈpenti. DukkaÔanti duÔÔhu
kataÑ. DuppaÓihitanti duÔÔhu ÔhapitaÑ. Parajito1 nÈmanirayoti ayampi na
visuÑ eko nirayo, AvÊcisseva pana ekasmiÑ koÔÔhÈse paÒcÈvudhasannaddhÈ
phalakahatthÈ hatthi-assarathe Èruyha sa~gÈme yujjhantÈ viya paccanti, taÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. CatutthapaÒcamesupi eseva nayo.
6. AsibandhakaputtasuttavaÓÓanÈ
358. ChaÔÔhe pacchÈbh|makÈti pacchÈbh|mivÈsino. KÈmaÓÉalukÈti

sakamaÓÉaluno. SevÈlamÈlikÈti pÈtova udakato sevÈlaÒceva uppalÈdÊni ca
gahetvÈ udakasuddhikabhÈvajÈnanatthÈya mÈlaÑ katvÈ piÄandhanakÈ.
UdakorohakÈti sÈyaÑpÈtaÑ udakaÑ orohanakÈ. UyyÈpentÊti upari yÈpenti.
SaÒÒÈpentÊti sammÈ ÒÈpenti. SaggaÑ nÈma okkÈmentÊti parivÈretvÈ ÔhitÈ
“gaccha bho brahmalokaÑ, gaccha bho brahmalokan”ti vadantÈ saggaÑ
pavesenti. AnuparisakkeyyÈti anuparigaccheyya. UmmujjÈti ummujja
uÔÔhaha. ThalamuplavÈti thalamabhiruha. Tatra yÈssÈti tatra yÈ bhaveyya.
SakkharÈ vÈ kaÔhalÈ vÈti sakkharÈ ca kaÔhalÈ ca. SÈ adhogÈmÊ assÈti sÈ adho
gaccheyya, heÔÔhÈgÈmÊ bhaveyya. AdhogacchÈti heÔÔhÈ gaccha.
______________________________________________________________
1. Sarajito (SÊ, SyÈ)
7. Khett|pamasuttavaÓÓanÈ
359. Sattame ja~galanti thaddhaÑ na mudu. saranti1 saÒjÈtaloÓaÑ.
PÈpabh|mÊti lÈmakabh|mibhÈgaÑ. MaÑdÊpÈti-ÈdÊsu ahaÑ dÊpo patiÔÔhÈ
etesanti maÑdÊpÈ. AhaÑ leÓo allÊyanaÔÔhÈnaÑ etesanti maÑleÓÈ. AhaÑ
tÈÓaÑ rakkhÈ etesanti maÑtÈÓÈ. AhaÑ saraÓaÑ bhayanÈsanaÑ etesanti
maÑsaraÓÈ. ViharantÊti maÑ evaÑ katvÈ viharanti.
GobhattampÊti dhaÒÒaphalassa abhÈvena lÈyitvÈ kalÈpakalÈpaÑ
bandhitvÈ ÔhapitaÑ gimhakÈle gunnampi khÈdanaÑ bhavissatÊti attho.
UdakamaÓikoti kucchiyaÑ maÓikamekhalÈya evaÑ laddhanÈmo
bhÈjanaviseso. AhÈrÊ aparihÈrÊti udakaÑ na harati na pariharati, na
pariyÈdiyatÊti attho. Iti imasmiÑ sutte sakkaccadhammadesanÈva kathitÈ.
BuddhÈnaÑ hi asakkaccadhammadesanÈ nÈma natthi. SÊhasamÈnavuttino hi
BuddhÈ, yathÈ sÊho pabhinnavaravÈraÓassapi sasabiÄÈrÈdÊnampi
gahaÓatthÈya ekasadisameva vegaÑ karoti, evaÑ BuddhÈpi ekassa desentÈpi
dvinnaÑ bah|naÑ bhikkhuparisÈya bhikkhuni-upÈsaka-upÈsikÈparisÈyapi
titthiyÈnampi desentÈ sakkaccameva desenti. Catasso pana parisÈ saddahitvÈ
okappetvÈ suÓantÊti tÈsaÑ desanÈ sakkaccadesanÈ nÈma jÈtÈ.
8. Sa~khadhamasuttavaÓÓanÈ
360. AÔÔhame yaÑbahulaÑ yaÑbahulanti iminÈ nigaÓÔho attanÈva
attano vÈdaÑ bhindati. TasmÈ BhagavÈ evaÑ sante na koci ÈpÈyikoti-
ÈdimÈha. PurimÈni pana cattÈri padÈni diÔÔhiyÈ paccayÈ honti. TasmÈ tesupi
ÈdÊnavaÑ dassento idha GÈmaÓi ekacco SatthÈ evaÑvÈdÊ hotÊti-ÈdimÈha.
Tattha ahampamhÊti ahampi amhi.
MettÈsahagatenÈti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ sabbaÑ saddhiÑ
bhÈvanÈnayena Visuddhimagge vuttameva. SeyyathÈpi GÈmaÓi balavÈ
sa~khadhamoti-Èdi pana idha apubbaÑ. Tattha balavÈti balasampanno.
Sa~khadhamoti sa~khadhamako. AppakasirenÈti akicchena adukkhena.
Dubbalo hi sa~khadhamo sa~khaÑ
______________________________________________________________
1. Osaranti (SÊ, SyÈ)
dhamantopi na sakkoti catasso disÈ sarena viÒÒÈpetuÑ, nÈssa sa~khasaddo

sabbato pharati, balavato pana vipphÈriko1 hoti, tasmÈ “balavÈ”ti Èha.
MettÈya cetomuttiyÈti ettha “mettÈ”ti vutte upacÈropi appanÈpi vaÔÔati,

“cetovimuttÊ”ti vutte pana appanÈva vaÔÔati. YaÑ pamÈÓakataÑ kammanti
pamÈÓakataÑ kammaÑ nÈma kÈmÈvacaraÑ vuccati, appamÈÓakataÑ
kammaÑ nÈma r|pÈvacaraÑ. TaÑ hi pamÈÓaÑ atikkamitvÈ odhisaka-
anodhisaka2disÈpharaÓavasena vaÉÉhetvÈ katattÈ appamÈÓakatanti vuccati.
Na taÑ tatrÈvasissati, na taÑ tatrÈvatiÔÔhatÊti taÑ kÈmÈvacarakammaÑ

tasmiÑ r|pÈr|pÈvacarakamme na ohÊyati na tiÔÔhati. KiÑ vuttaÑ hoti? TaÑ
kÈmÈvacarakammaÑ tassa r|pÈr|pÈvacarakammassa antarÈ laggituÑ vÈ
ÔhÈtuÑ vÈ r|pÈr|pÈvacarakammaÑ pharitvÈ pariyÈdiyitvÈ attano okÈsaÑ
gahetvÈ patiÔÔhÈtuÑ vÈ na sakkoti, atha kho r|pÈr|pÈvacarakammameva
kÈmÈvacaraÑ mahogho viya parittaÑ udakaÑ pharitvÈ pariyÈdiyitvÈ attano
okÈsaÑ katvÈ tiÔÔhati, tassa vipÈkaÑ paÔibÈhitvÈ sayameva
brahmasahabyataÑ upanetÊti. Iti idaÑ suttaÑ Èdimhi kilesavasena vuÔÔhÈya
avasÈne brahmavihÈravasena gahitattÈ yathÈnusandhinÈva gataÑ.
9. KulasuttavaÓÓanÈ
361. Navame dubbhikkhÈti dullabhabhikkhÈ. DvÊhitikÈti “jÊvissÈma nu

kho na nu kho”ti evaÑ pavatta-ÊhitikÈ. “DuhitikÈ”tipi pÈÔho. Ayameva attho.
DukkhÈ Êhiti3 ettha na sakkÈ koci payogo sukhena kÈtunti duhitikÈ. Tattha
tattha matamanussÈnaÑ vippakiÓÓÈni setÈni aÔÔhikÈni etthÈti setaÔÔhikÈ.
SalÈkÈvuttÈti salÈkamattavuttÈ, yaÑ tattha vuttaÑ vÈpitaÑ, taÑ
salÈkamattameva ahosi, phale na janayatÊti attho.
______________________________________________________________
1. KhippapharaÓo (SÊ), vippakÈrako (SyÈ), khippakÈrako (Ka)
2. Odissaka-ano dissaka (SÊ, SyÈ) 3. DukkhaÑ Êhati (SÊ), dukkhaÑ ÊhÈmÊti (SyÈ)
Uggilitunti dve ante mocetvÈ kathetuÑ asakkonto uggilituÑ bahi

nÊharituÑ na sakkhiti. Ogilitunti pucchÈya dosaÑ disvÈ hÈretuÑ asakkonto
ogilituÑ anto pavesetuÑ na sakkhiti.
Ito so GÈmaÓi ekanavutikappeti BhagavÈ kathayamÈnova yÈva
nikkhanto nÈsikavÈto na puna pavisati, tÈvatakena kÈlena ekanavutikappe
anussari “atthi nu kho kiÒci kule pakkabhikkhÈdÈnena upahatapubban”ti1
parijÈnanatthaÑ. Athekampi apassanto “ito so GÈmaÓÊ”ti-ÈdimÈha. IdÈni
dÈnÈdÊnaÑ ÈnisaÑsaÑ kathento atha kho yÈni tÈni kulÈni aÉÉhÈnÊti
dhammadesanaÑ Èrabhi. Tattha dÈnasambh|tÈnÊti dÈnena sambh|tÈni
nibbattÈni. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ettha pana saccaÑ nÈma
saccavÈditÈ. SÈmaÒÒaÑ nÈma2 sesasÊlaÑ. VikiratÊti ayogena vaÄaÒjento
vippakirati. VidhamatÊti dhamento viya nÈseti. ViddhaÑsetÊti nÈseti.
AniccatÈti hutvÈ abhÈvo3 bahunÈpi kÈlena sa~gatÈnaÑ4 khaÓeneva
antaradhÈnaÑ.
10. MaÓic|ÄakasuttavaÓÓanÈ
362. Dasame taÑ parisaÑ etadavocÈti tassa kira evaÑ ahosi “kulaputtÈ
pabbajantÈ puttadÈraÒceva jÈtar|parajataÒca pahÈyeva pabbajanti, na ca
sakkÈ yaÑ pahÈya pabbajitÈ, taÑ tehi gahetun”ti nayaggÈhe ÔhatvÈ “mÈ
ayyo”ti-ÈdivacanaÑ avoca. EkaÑsenetanti etaÑ paÒcakÈmaguÓakappanaÑ
assamaÓadhammo asakyaputtiyadhammoti ekaÑsena dhÈreyyÈsi.
TiÓanti senÈsanacchadanatiÓaÑ. Pariyesitabbanti tiÓacchadane vÈ
iÔÔhakacchadane vÈ gehe palujjante yahi taÑ kÈritaÑ, tesaÑ santikaÑ gantvÈ
“tumhehi kÈritasenÈsanaÑ ovassati5, na sakkÈ tattha vasitun”ti
ÈcikkhitabbaÑ. ManussÈ sakkontÈ karissanti, asakkontÈ “tumhe vaÉÉhakiÑ
gahetvÈ kÈrÈpetha, mayaÑ te saÒÒÈpessÈmÈ”ti vakkhanti. EvaÑ vutte
kÈretvÈ tesaÑ ÈcikkhitabbaÑ. ManussÈ vaÉÉhakÊnaÑ dÈtabbaÑ dassanti.
Sace ÈvÈsasÈmikÈ natthi, aÒÒesampi bhikkhÈcÈravattena ÈrocetvÈ kÈretuÑ
vaÔÔati. IdaÑ sandhÈya “pariyesitabban”ti vuttaÑ.
______________________________________________________________
1. Upagatapubbanti (SÊ) 2. SaÒÒamaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 3. AbhÈve vÈ (SÊ, SyÈ)
4. SambhatÈnaÑ (SÊ), sambhattÈnaÑ (SyÈ) 5. Ovassissati (SÊ, SyÈ)
DÈrunti senÈsane gopÈnasi-ÈdÊsu palujjamÈnesu tadatthÈya dÈruÑ.

SakaÔanti gihivikataÑ katvÈ tÈvakÈlikasakaÔaÑ. Na kevalaÒca sakaÔameva,
aÒÒampi vÈsipharasukuddÈlÈdi-upakaraÓaÑ evaÑ pariyesituÑ vaÔÔati.
Purisoti hatthakammavasena puriso pariyesitabbo. YaÑkiÒci hi purisaÑ
“hatthakammaÑ Èvuso katvÈ dassasÊ”ti vatvÈ “dassÈmi bhante”ti vutte
“idaÒcidaÒca karohÊ”ti yaÑ icchati, taÑ kÈretuÑ vaÔÔati. Na tvevÈhaÑ
GÈmaÓi kenaci pariyÈyenÈti jÈtar|parajataÑ panÈhaÑ kenacipi kÈraÓena
pariyesitabbanti na vadÈmi.
11. BhadrakasuttavaÓÓanÈ
363. EkÈdasame Malles|ti evaÑnÈmake janapade. VadhenÈti mÈraÓena.
JÈniyÈti dhanajÈniyÈ. AkÈlikena pattenÈti na kÈlantarena pattena, kÈlaÑ
anatikkamitvÈva pattenÈti attho. CiravÈsÊ nÈma kumÈroti evaÑnÈmako tassa
putto. Bahi Èvasathe1 paÔivasatÊti bahinagare kiÒcideva sippaÑ uggaÓhanto
vasati. ImasmiÑ sutte vaÔÔadukkhaÑ kathitaÑ.
12. RÈsiyasuttavaÓÓanÈ
364. DvÈdasame RÈsiyoti rÈsiÑ katvÈ paÒhassa pucchitattÈ RÈsiyoti
evaÑ dhammasa~gÈhakattherehi gahitanÈmo. Tapassinti tapanissitakaÑ.
L|khajÊvinti l|khajÊvikaÑ. AntÈti koÔÔhÈsÈ. GÈmoti gÈmmo. Gammotipi
pÈÔho, gÈmavÈsÊnaÑ dhammoti attho. AttakilamathÈnuyogoti attano
kilamathÈnuyogo, sarÊradukkhakaraÓanti attho.
KasmÈ panettha kÈmasukhallikÈnuyogo gahito, kasmÈ
attakilamathÈnuyogo, kasmÈ majjhimÈ paÔipadÈti? KÈmasukhallikÈnuyogo
tÈva kÈmabhogÊnaÑ2 dassanatthaÑ gahito, attakilamathÈnuyogo
tapanissitakÈnaÑ, majjhimÈ paÔipadÈ tiÓÓaÑ nijjaravatth|naÑ dassanatthaÑ
gahitÈ. KiÑ etesaÑ dassane payojananti? Ime dve ante pahÈya TathÈgato
majjhimÈya paÔipadÈya sammÈsambodhiÑ patto, so kÈmabhoginopi na
sabbe garahati na pasaÑsati, tapanissitakepi na sabbe garahati
______________________________________________________________
1. ŒvÈsake (SÊ), ÈvÈsathe (SyÈ) 2. JanÈnaÑ kÈmabhogÊnaÑ (SÊ, SyÈ)
na pasaÑsati, garahitabbayuttakeyeva garahati, pasaÑsitabbayuttake

pasaÑsatÊti imassatthassa pakÈsanaÑ etesaÑ dassane payojananti
veditabbaÑ.
IdÈni tamatthaÑ pakÈsento tayo khome GÈmaÓi kÈmabhoginoti-
ÈdimÈha. Tattha sÈhasenÈti sÈhasikakammena. Na saÑvibhajatÊti
mittasahÈyasandiÔÔhasambhattÈnaÑ saÑvibhÈgaÑ na karoti. Na puÒÒÈni
karotÊti anÈgatabhavassa paccayabh|tÈni puÒÒÈni na karoti.
DhammÈdhammenÈti dhammena ca adhammena ca. ®hÈnehÊti kÈraÓehi.
SacchikarotÊti kathaÑ attÈnaÑ ÈtÈpento paritÈpento sacchikaroti?
Catura~gavÊriyavasena ca dhuta~gavasena ca. Tisso sandiÔÔhikÈ nijjarÈti
ettha ekopi maggo tiÓÓaÑ kilesÈnaÑ nijjaraÓatÈya tisso nijjarÈti vuttoti.
13. PÈÔaliyasuttavaÓÓanÈ
365. Terasame d|teyyÈnÊti d|takammÈni paÓÓÈni ceva mukhasÈsanÈni
ca. PÈÓÈtipÈtaÒcÈhanti idaÑ kasmÈ ÈraddhaÑ? Na kevalaÑ ahaÑ mÈyaÑ
jÈnÈmi, aÒÒampi idaÒcidaÒca jÈnÈmÊti SabbaÒÒubhÈvadassanatthaÑ
ÈraddhaÑ. Santi hi GÈmaÓi eke samaÓabrÈhmaÓÈti idaÑ
sesasamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ laddhiÑ dassetvÈ tassÈ pajahÈpanatthaÑ
ÈraddhaÑ.
MÈlÊ kuÓÉalÊti mÈlÈya mÈlÊ, kuÓÉalehi kuÓÉalÊ. ItthikÈmehÊti itthÊhi
saddhiÑ kÈmÈ itthikÈmÈ, tehi itthikÈmehi. ŒvasathÈgÈranti kulagharassa
ekasmiÑ ÔhÈne ekekasseva sukhanivÈsatthÈya kataÑ vÈsÈgÈraÑ. TenÈhaÑ
yathÈsatti yathÈbalaÑ saÑvibhajÈmÊti tassÈhaÑ attano satti-anur|pena ceva
balÈnur|pena ca saÑvibhÈgaÑ karomi. Alanti yuttaÑ. Ka~khaniye ÔhÈneti
ka~khitabbe kÈraÓe. CittasamÈdhinti tasmiÑ dhammasamÈdhismiÑ Ôhito
tvaÑ saha vipassanÈya catunnaÑ maggÈnaÑ vasena cittasamÈdhiÑ sace
paÔilabheyyÈsÊti dasseti. ApaÓÓakatÈya mayhanti ayaÑ paÔipadÈ mayhaÑ
apaÓÓakatÈya anaparÈdhakatÈya eva saÑvattatÊti attho. KaÔaggÈhoti
jayaggÈho.
AyaÑ kho GÈmaÓi dhammasamÈdhi, tatra ce tvaÑ cittasamÈdhiÑ
paÔilabheyyÈsÊti ettha dhammasamÈdhÊti dasakusalakammapathadhammÈ,
cittasamÈdhÊti saha
vipassanÈya cattÈro maggÈ. Atha vÈ “pÈmojjaÑ jÈyati, pamuditassa pÊti

jÈyatÊ”ti1 evaÑ vuttÈ pÈmojjapÊtipassaddhisukhasamÈdhisa~khÈtÈ paÒca
dhammÈ dhammasamÈdhi nÈma, cittasamÈdhi pana saha vipassanÈya cattÈro
maggÈva. Atha vÈ dasakusalakammapathÈ cattÈro brahmavihÈrÈ cÈti ayaÑ
dhammasamÈdhi nÈma, taÑ dhammasamÈdhiÑ p|rentassa uppannÈ
cittekaggatÈ cittasamÈdhi nÈma. EvaÑ tvaÑ imaÑ ka~khÈdhammaÑ
pajaheyyÈsÊti evaÑ tvaÑ imasmiÑ vuttappabhede dhammasamÈdhismiÑ
Ôhito sace evaÑ cittasamÈdhiÑ paÔilabheyyÈsi, ekaÑsenetaÑ ka~khaÑ
pajaheyyÈsÊti attho. SesaÑ sabbattha vuttanayamevÈti.
GÈmaÓisaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
9. Asa~khatasaÑyutta
1. PaÔhamavagga
1-11. KÈyagatÈsatisuttÈdivaÓÓanÈ
366-376. Asa~khatasaÑyutte1 asa~khatanti akataÑ. HitesinÈti hitaÑ
esantena. AnukampakenÈti anukampamÈnena. AnukampaÑ upÈdÈyÈti
anukampaÑ cittena pariggahetvÈ, paÔiccÈtipi vuttaÑ hoti. KataÑ vo taÑ
mayÈti taÑ mayÈ imaÑ asa~khataÒca asa~khatamaggaÒca desentena
tumhÈkaÑ kataÑ. Ettakameva hi anukampakassa Satthu kiccaÑ, yadidaÑ
aviparÊtadhammadesanÈ. Ito paraÑ pana paÔipatti nÈma sÈvakÈnaÑ kiccaÑ.
TenÈha etÈni bhikkhave rukkham|lÈni -pa- amhÈkaÑ anusÈsanÊti. IminÈ
rukkham|lasenÈsanaÑ dasseti, suÒÒÈgÈrÈnÊti iminÈ janavivittaÑ ÔhÈnaÑ.
Ubhayena ca yogÈnur|paÑ senÈsanaÑ Ècikkhati, dÈyajjaÑ niyyÈteti.
JhÈyathÈti ÈrammaÓ|panijjhÈnena aÔÔhatiÑsÈrammaÓÈni,
lakkhaÓ|panijjhÈnena ca aniccÈdito khandhÈyatanÈdÊni upanijjhÈyatha,
samathaÒca vipassanaÒca vaÉÉhethÈti vuttaÑ hoti. MÈ pamÈdatthÈti mÈ
pamajjittha. MÈ pacchÈ vippaÔisÈrino ahuvatthÈti ye hi pubbe daharakÈle
arogakÈle sattasappÈyÈdisampattikÈle Satthu sammukhÊbhÈvakÈle ca
yonisomanasikÈrarahitÈ rattindivaÑ ma~kulabhattaÑ2 hutvÈ seyyasukhaÑ
middhasukhaÑ anubhontÈ pamajjanti, te pacchÈ jarÈkÈle rogakÈle
maraÓakÈle vipattikÈle Satthu parinibbutakÈle ca taÑ pubbe pamÈdavihÈraÑ
anussarantÈ sappaÔisandhikÈlakiriyaÒca bhÈriyaÑ sampassamÈnÈ
vippaÔisÈrino honti, tumhe pana tÈdisÈ mÈ ahuvatthÈti dassento Èha “mÈ
pacchÈ vippaÔisÈrino ahuvatthÈ”ti.
AyaÑ vo amhÈkaÑ anusÈsanÊti ayaÑ amhÈkaÑ santikÈ “jhÈyatha mÈ
pamÈdatthÈ”ti tumhÈkaÑ anusÈsanÊ, ovÈdoti vuttaÑ hoti.
______________________________________________________________
1. Asa~khatasaÑyuttassa paÔhame (SÊ) 2. Ma~kuÓabhattaÑ (SÊ, SyÈ)
2. Dutiyavagga
1-33. Asa~khatasuttÈdivaÓÓanÈ
377-409. KÈye kÈyÈnupassÊti-ÈdÊsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ parato
vakkhÈma.
Anatanti-ÈdÊsu taÓhÈnatiyÈ1 abhÈvena anataÑ. CatunnaÑ ÈsavÈnaÑ

abhÈvena anÈsavaÑ. ParamatthasaccatÈya saccaÑ. VaÔÔassa parabhÈgaÔÔhena
pÈraÑ. SaÓhaÔÔhena nipuÓaÑ. SuÔÔhu duddasatÈya sududdasaÑ. JarÈya
ajaritattÈ ajajjaraÑ2. ThiraÔÔhena dhuvaÑ. ApalujjanatÈya apalokitaÑ.
CakkhuviÒÒÈÓena apassitabbattÈ anidassanaÑ. TaÓhÈmÈnadiÔÔhipapaÒcÈnaÑ
abhÈvena nippapaÒcaÑ.
SantabhÈvaÔÔhena santaÑ. MaraÓÈbhÈvena amataÑ. UttamaÔÔhena
paÓÊtaÑ. SassirikaÔÔhena sivaÑ. NirupaddavatÈya khemaÑ. TaÓhakkhayassa
paccayattÈ taÓhakkhayaÑ.
VimhÈpanÊyaÔÔhena accharaÑ paharitabbayuttakanti acchariyaÑ.
Abh|tameva bh|taÑ3, ajÈtaÑ hutvÈ atthÊti4 abbhutaÑ. NiddukkhattÈ
anÊtikaÑ. NiddukkhasabhÈvattÈ anÊtikadhammaÑ. VÈnÈbhÈvena nibbÈnaÑ.
ByÈbajjhÈbhÈveneva abyÈbajjhaÑ. VirÈgÈdhigamassa paccayato virÈgaÑ.
ParamatthasuddhitÈya suddhi. TÊhi bhavehi muttatÈya mutti. KÈmÈlayÈnaÑ
abhÈvena anÈlayaÑ. PatiÔÔhaÔÔhena dÊpaÑ. AllÊyitabbayuttaÔÔhena leÓaÑ.
TÈyanaÔÔhena tÈÓaÑ. BhayasaraÓaÔÔhena saraÓaÑ, bhayanÈsananti attho.
ParaÑ ayanaÑ gati patiÔÔhÈti parÈyaÓaÑ. Sesamettha vuttanayamevÈti.
Asa~khatasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. TaÓhÈratiyÈ (SÊ, SyÈ) 2. AjajjaritattÈ ajaraÑ (SÊ), ajjajjaritattÈ ajajjaraÑ (SyÈ)
3. AbbhutaÑ (SÊ, SyÈ) 4. AtthÊti vÈ (SÊ)
10. AbyÈkatasaÑyutta
1. KhemÈsuttavaÓÓanÈ
410. AbyÈkatasaÑyuttassa paÔhame KhemÈti gihikÈle BimbisÈrassa
upÈsikÈ1 saddhÈpabbajitÈ mahÈtherÊ “etadaggaÑ bhikkhave mama
sÈvikÈnaÑ bhikkhunÊnaÑ mahÈpaÒÒÈnaÑ yadidaÑ KhemÈ”ti2 evaÑ
BhagavatÈ mahÈpaÒÒatÈya etadagge ÔhapitÈ. PaÓÉitÈti paÓÉiccena
samannÈgatÈ. ViyattÈti3 veyyattiyena samannÈgatÈ. MedhÈvinÊti medhÈya
paÒÒÈya samannÈgatÈ. BahussutÈti pariyattibÈhusaccenapi
paÔivedhabÈhusaccenapi samannÈgatÈ.
GaÓakoti acchiddakagaÓanÈya4 kusalo. Muddikoti a~gulimuddÈya
gaÓanÈya kusalo. Sa~khÈyakoti piÓÉagaÓanÈya kusalo. GambhÊroti
caturÈsÊtiyojanasahassagambhÊro. Appameyyoti ÈÄhakagaÓanÈya
appameyyo. DuppariyogÈhoti ÈÄhakagaÓanÈya pamÈÓagahaÓatthaÑ
durogÈho. Yena r|pena TathÈgatanti yena r|pena dÊgho rasso sÈmo odÈtoti
sattasa~khÈtaÑ TathÈgataÑ paÒÒapeyya. TaÑ r|paÑ TathÈgatassa pahÊnanti
taÑ vuttappakÈrar|paÑ samudayappahÈnena SabbaÒÒutathÈgatassa pahÊnaÑ.
R|pasa~khÈya vimuttoti5 ÈyatiÑ r|passa anuppattiyÈ6 r|pÈr|pakoÔÔhÈsenapi
evar|po nÈma bhavissatÊti vohÈrassapi paÔipassaddhattÈ r|papaÓÓattiyÈpi
vimutto. GambhÊroti ajjhÈsayagambhÊratÈya ca guÓagambhÊratÈya ca
gambhÊro. Tassa evaÑ guÓagambhÊrassa sato SabbaÒÒutathÈgatassa yaÑ
upÈdÈya sattasa~khÈto TathÈgatoti paÒÒatti hoti, tadabhÈvena tassÈ
paÒÒattiyÈ abhÈvaÑ passantassa ayaÑ sattasa~khÈto hoti TathÈgato paraÑ
maraÓÈti idaÑ vacanaÑ na upeti na yujjati, na hoti TathÈgato paraÑ
maraÓÈti-Èdivacanampi na upeti na yujjatÊti attho.
SaÑsandissatÊti ekaÑ bhavissati. SamessatÊti nirantaraÑ bhavissati. Na
virodhayissatÊti na viruddhaÑ padaÑ7 bhavissati. Aggapadasminti
desanÈya. DesanÈ hi idha aggapadanti adhippetÈ.
______________________________________________________________
1. MahesÊ upÈsikÈ (SÊ) 2. AÑ 1. 26 piÔÔhe. 3. ByattÈti (SÊ, SyÈ)
4. AcchindakÈya gaÓanÈya (Ka) 5. R|pasa~khayÈ vimuttoti (SÊ, SyÈ)
6. AnumatiyÈ (SÊ, SyÈ) 7. Na vihÈyissatÊti na viruddhasaddaÑ (SÊ, SyÈ)
2. AnurÈdhasuttavaÓÓanÈ
411. DutiyaÑ Khandhiyavagge vitthÈritameva, abyÈkatÈdhikÈrato pana

idha vuttaÑ.
3-8. PaÔhamasÈriputtakoÔÔhikasuttÈdivaÓÓanÈ
412-417. Tatiye r|pagatametanti r|pamattametaÑ1. Ettha r|pato aÒÒo

koci satto nÈma na upalabbhati, r|pe pana sati nÈmamattaÑ etaÑ hotÊti
dasseti. VedanÈgatametanti-ÈdÊsupi eseva nayo. AyaÑ kho Èvuso het|ti
ayaÑ r|pÈdÊni muÒcitvÈ anupalabbhiyasabhÈvo hetu, yenetaÑ abyÈkataÑ
BhagavatÈti. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈneva.
9. Kut|halasÈlÈsuttavaÓÓanÈ
418. Navame kut|halasÈlÈyanti kut|halasÈlÈ nÈma paccekasÈlÈ natthi,

yattha pana nÈnÈtitthiyÈ samaÓabrÈhmaÓÈ nÈnÈvidhaÑ kathaÑ pavattenti, sÈ
bah|naÑ “ayaÑ kiÑ vadati, ayaÑ kiÑ vadatÊ”ti kut|haluppattiÔÔhÈnato
kut|halasÈlÈti vuccati. D|rampi gacchatÊti yÈva ÈbhassarabrahmalokÈ
gacchati. ImaÒca kÈyaÑ nikkhipatÊti cuticittena nikkhipati. Anupapanno
hotÊti cutikkhaÓeyeva paÔisandhicittassa anuppannattÈ anupapanno hoti.
10. ŒnandasuttavaÓÓanÈ
419. Dasame tesametaÑ saddhiÑ abhavissÈti tesaÑ laddhiyÈ saddhiÑ

etaÑ abhavissa. AnulomaÑ abhavissa ÒÈÓassa uppÈdÈya sabbe dhammÈ
anattÈti yaÑ etaÑ “sabbe dhammÈ anattÈ”ti vipassanÈÒÈÓaÑ uppajjati, api
nu me tassa anulomaÑ abhavissÈti2 attho.
______________________________________________________________
1. R|pamattameva (SÊ) 2. BhavissatÊti (SÊ)
11. SabhiyakaccÈnasuttavaÓÓanÈ
420. EkÈdasame etamettakena ettakamevÈti Èvuso yassÈpi etaÑ
ettakena kÈlena “hetumhi sati r|pÊti-Èdi paÒÒÈpanÈ hoti, asati na hotÊ”ti
byÈkaraÓaÑ bhaveyya, tassa ettakameva bahu. Ko pana vÈdo atikkanteti
atikkante pana atimanÈpe dhammadesanÈnaye vÈdoyeva ko, natthi vÈdo,
chinnÈ kathÈti.
AbyÈkatasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya
SaÄÈyatanavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
MahÈvagga
SaÑyuttaÔÔhakathÈ
_____
Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.
1. MaggasaÑyutta
1. AvijjÈvagga
1-2. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ
1-2. MahÈvaggassa paÔhame pubba~gamÈti sahajÈtavasena ca
upanissayavasena cÈti dvÊhÈkÈrehi pubba~gamÈ. SamÈpattiyÈti
samÈpajjanÈya sabhÈvapaÔilÈbhÈya, uppattiyÈti attho. Anvadeva ahirikaÑ
anottappanti sÈ panesÈ yadetaÑ alajjanÈkÈrasaÓÔhikaÑ ahirikaÑ,
abhÈyanÈkÈrasaÓÔhitaÒca anottappaÑ, etaÑ anudeva saheva ekatova, na vinÈ
tena uppajjatÊti attho. AvijjÈgatassÈti avijjÈya upagatassa samannÈgatassa.
MicchÈdiÔÔhÊti ayÈthÈvadiÔÔhi aniyyÈnikadiÔÔhi. PahotÊti hoti uppajjati.
MicchÈsa~kappÈdÊsupi ayÈthÈva-aniyyÈnikavaseneva micchÈbhÈvo
veditabbo. Iti imÈni aÔÔhapi akusaladhammasamÈpattiyÈ micchatta-a~gÈni
nÈma honti. TÈni pana na ekekkhaÓe sabbÈni labbhanti, nÈnakkhaÓe
labbhanti.
KathaÑ? YadÈ hi diÔÔhisampayuttacittaÑ kÈyaviÒÒattiÑ
samuÔÔhÈpentaÑ uppajjati, tadÈ micchÈdiÔÔhi micchÈsa~kappo
micchÈvÈyÈmo micchÈsati
micchÈsamÈdhi micchÈkammantoti cha a~gÈni honti. YadÈ

diÔÔhivippayuttaÑ, tadÈ micchÈdiÔÔhivajjÈni paÒca. YadÈ tÈneva dve
vacÊviÒÒattiÑ samuÔÔhÈpenti, tadÈ micchÈkammantaÔÔhÈne micchÈvÈcÈya
saddhiÑ tÈneva1 cha vÈ paÒca vÈ. AyaÑ ÈjÊvo nÈma kuppamÈno
kÈyavacÊdvÈresuyeva aÒÒatarasmiÑ kuppati, na manodvÈre. TasmÈ yadÈ
ÈjÊvasÊsena tÈneva cittÈni kÈyavacÊviÒÒattiyo samuÔÔhÈpenti, tadÈ
kÈyakammaÑ micchÈjÊvo nÈma hoti, tathÈ vacÊkammanti micchÈjÊvassa
vasena tÈneva cha vÈ paÒca vÈ. YadÈ pana viÒÒattiÑ asamuÔÔhÈpetvÈ tÈni
cittÈni uppajjanti, tadÈ
micchÈdÊÔÔhimicchÈsa~kappamicchÈvÈyÈmamicchÈsatimicchÈsamÈdhivasena
paÒca vÈ, micchÈsa~kappÈdivasena cattÈri vÈ hontÊti evaÑ na ekakkhaÓe
sabbÈni labbhanti, nÈnakkhaÓe labbhantÊti.
Sukkapakkhe vijjÈti kammassakatÈÒÈÓaÑ. IhÈpi sahajÈtavasena ca
upanissayavasena cÈti dvÊhÈkÈrehi pubba~gamatÈ veditabbÈ. Hirottappanti
hirÊ ca ottappaÒca. Tattha lajjanÈkÈrasaÓÔhitÈ hirÊ, bhÈyanÈkÈrasaÓÔhitaÑ
ottappaÑ. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimagge vuttova.
VijjÈgatassÈti vijjÈya upagatassa samannÈgatassa. Viddasunoti viduno
paÓÉitassa. SammÈdiÔÔhÊti yÈthÈvadiÔÔhi niyyÈnikadiÔÔhi.
SammÈkammantÈdÊsupi eseva nayo. Iti kusaladhammasamÈpattiyÈ imÈni
aÔÔha~gÈni honti, tÈni lokiyamaggakkhaÓe na ekato sabbÈni2 labbhanti,
lokuttaramaggakkhaÓe pana labbhanti. TÈni ca kho paÔhamajjhÈnikamagge,
dutiyajjhÈnikÈdÊsu pana sammÈsa~kappavajjÈni satteva honti.
Tattha yo evaÑ vadeyya “yasmÈ MajjhimanikÈyamhi
MahÈsaÄÈyatanikasutte3 ‘yÈ tathÈbh|tassa diÔÔhi, sÈssa hoti sammÈdiÔÔhi. Yo
tathÈbh|tassa sa~kappo, svÈssa hoti sammÈsa~kappo. Yo tathÈbh|tassa
vÈyÈmo, svÈssa hoti sammÈvÈyÈmo. YÈ tathÈbh|tassa sati, sÈssa hoti
sammÈsati. Yo tathÈbh|tassa samÈdhi, svÈssa hoti sammÈsamÈdhi. Pubbeva
kho panassa kÈyakammaÑ vacÊkammaÑ ÈjÊvo ca suparisuddho’ti vuttaÑ.
TasmÈ paÒca~gikopi lokuttaramaggo hotÊ”ti. So vattabbo–tasmiÑyeva
sutte “evamassÈyaÑ ariyo aÔÔha~giko maggo bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchatÊ”ti3
idaÑ kasmÈ na
______________________________________________________________
1. MicchÈvÈcÈya saÓÔhitÈneva (SÊ, SyÈ) 2. AÔÔhapi (SÊ, SyÈ) 3. Ma 3. 337 piÔÔhe.
MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈ 155
passasi. YaÑ panetaÑ “pubbeva kho panassÈ”ti vuttaÑ, taÑ

pabbajitadivasato paÔÔhÈya parisuddhabhÈvadassanatthaÑ. Pabbajitadivasato
paÔÔhÈya hi parisuddhÈni kÈyakammÈdÊni lokuttaramaggakkhaÓe
atiparisuddhÈni hontÊti ayamattho dÊpito.
Yampi abhidhamme vuttaÑ “tasmiÑ kho pana samaye paÒca~giko

maggo hotÊ”ti1, taÑ ekaÑ kiccantaraÑ dassetuÑ vuttaÑ. YasmiÑ hi kÈle
micchÈkammantaÑ pahÈya sammÈkammantaÑ p|reti, tasmiÑ kÈle
micchÈvÈcÈ vÈ micchÈjÊvo vÈ na hoti, diÔÔhi sa~kappo vÈyÈmo sati samÈdhÊti
imesuyeva paÒcasu kÈraka~gesu sammÈkammanto p|rati. Virativasena hi
sammÈkammanto p|rati nÈma. SammÈvÈcÈsammÈ-ÈjÊvesupi eseva nayo. Iti
imaÑ kiccantaraÑ dassetuÑ evaÑ vuttaÑ. LokiyamaggakkhaÓe ca paÒceva
honti, virati pana aniyatÈ. TasmÈ “cha-a~giko”ti avatvÈ “paÒca~giko”tveva
vuttaÑ. “YÈ ca bhikkhave ariyacittassa anÈsavacittassa
ariyamaggasama~gino ariyamaggaÑ bhÈvayato tÊhi kÈyaduccaritehi Èrati
virati paÔivirati veramaÓÊ akiriyÈ akaraÓaÑ, ayaÑ bhikkhave
sammÈkammanto ariyo anÈsavo lokuttaramaggo”ti2 evaÑ pana
mahÈcattÈlÊsakasuttÈdÊsu anekesu suttesu sammÈkammantÈdÊnaÒca
lokuttaramaggassa a~gabhÈvasiddhito aÔÔha~gikova lokuttaramaggo hotÊti
veditabboti. ImasmiÑ sutte ayaÑ aÔÔha~giko maggo
lokiyalokuttaramissakova kathito. DutiyaÑ KosalasaÑyutte vuttameva.
3. SÈriputtasuttavaÓÓanÈ
3. Tatiye sakalamidaÑ bhanteti Œnandatthero sÈvakapÈramÊÒÈÓassa

matthakaÑ appattatÈya sakalampi maggabrahmacariyaÑ
kalyÈÓamittasannissayena labbhatÊti na aÒÒÈsi, DhammasenÈpati pana
sÈvakapÈramÊÒÈÓassa matthake ÔhitattÈ aÒÒÈsi, tasmÈ evamÈha. Tenevassa
BhagavÈ sÈdh| sÈdh|ti sÈdhukÈramadÈsi.
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 117 piÔÔhe. 2. Ma 3. 119 piÔÔhe.
4. JÈÓussoÓibrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
4. Catutthe sabbasetena vaÄavÈbhirathenÈti sakalasetena cat|hi vaÄavÈhi
yuttarathena. So kira sabbo sacakkapaÒjarakubbaro1 rajataparikkhitto hoti.
Ratho ca nÈmesa duvidho hoti yodharatho ala~kÈrarathoti. Tattha
yodharatho caturassasaÓÔhÈno hoti nÈtimahÈ dvinnaÑ tiÓÓaÑ vÈ janÈnaÑ
gahaÓasamattho, ala~kÈraratho mahÈ hoti dÊghato dÊgho puthulato puthulo
ca, tattha chattaggÈhako vÈlabÊjaniggÈhako tÈlavaÓÔaggÈhakoti2 evaÑ aÔÔha
vÈ dasa vÈ sukheneva ÔhÈtuÑ vÈ nisÊdituÑ vÈ nipajjituÑ vÈ sakkonti,
ayampi ala~kÈrarathoyeva.
SetÈ sudaÑ assÈti tÈ vaÄavÈ pakatiyÈ setavaÓÓÈva. SetÈla~kÈrÈti
pasÈdhanaÑ tÈsaÑ rajatamayaÑ ahosi. Seto rathoti rathopi vuttanayeneva
rajataparikkhittattÈ tattha tattha dantakammakhacitattÈ ca setova.
SetaparivÈroti yathÈ aÒÒe rathÈ sÊhacammaparivÈrÈpi honti,
byagghacammaparivÈrÈpi PaÓÉukambalaparivÈrÈpi honti, na evaÑ esa. Esa
pana ghanaduk|lena parivÈrito ahosi. SetÈ rasmiyoti rasmiyopi
rajatapanÈÄisuparikkhittÈ3. SetÈ patodalaÔÔhÊti patodalaÔÔhipi
rajataparikkhittÈ.
SetaÑ chattanti rathamajjhe ussÈpitachattampi setameva ahosi. SetaÑ
uÓhÊsanti aÔÔha~gulavitthÈro rajatamayo uÓhÊsapaÔÔo seto. SetÈni vatthÈnÊti
vatthÈnipi setÈni pheÓapuÒjavaÓÓÈni. Tesu nivÈsanaÑ paÒcasatagghanakaÑ,
uttarÈsa~go sahassagghanako. SetÈ upÈhanÈti upÈhanÈ nÈma maggÈruÄhassa
vÈ honti aÔaviÑ vÈ pavisantassa. AyaÑ pana rathaÑ abhiruÄho, tenassa
tadanucchaviko rajatapaÔisevito pÈdÈla~kÈro nÈma esa evaÑ vuttoti
veditabbo. SetÈya sudaÑ vÈlabÊjaniyÈti phalikamayadaÓÉÈya
setacamaravÈlabÊjaniyÈ. Na kevalaÒca ettakamevassa setaÑ ahosi, so pana
brÈhmaÓo setavilepanaÑ vilimpi, setamÈlaÑ piÄandhi, dasasu a~gulÊsu
a~gulimuddikÈ kaÓÓesu kuÓÉalÈnÊti evamÈdi ala~kÈropissa rajatamayova
______________________________________________________________
1. SakaÔapaÒjarakubbaro (Ka) 2. TÈlapaÓÓagÈhakoti (SÊ, SyÈ)
3. RajatanÈÄiparikkhittÈ (SÊ), rajatapavÈÄÈsu parikkhittÈ (SyÈ)
ahosi. ParivÈrabrÈhmaÓÈpissa dasasahassamattÈ tatheva

setavatthavilepanamÈlÈla~kÈrÈ ahesuÑ.
YaÑ panetaÑ SÈvatthiyÈ niyyÈyantanti vuttaÑ, tatrÈyaÑ
niyyÈyanavibhÈvanÈ–so kira channaÑ channaÑ mÈsÈnaÑ ekavÈraÑ
nagaraÑ padakkhiÓaÑ karoti, “ito ettakehi divasehi nagaraÑ padakkhiÓaÑ
karissatÊ”ti puretarameva ghosanÈ kayirati. TaÑ sutvÈ ye nagarato na
pakkantÈ, te na pakkamanti1. Yepi pakkantÈ, tepi “puÒÒavato sirisampattiÑ
passissÈmÈ”ti Ègacchanti. YaÑ divasaÑ brÈhmaÓo nagaraÑ anuvicarati,
tadÈ pÈtova nagaravÊthiyo sammajjitvÈ vÈlikaÑ okiritvÈ lÈjapaÒcamehi
pupphehi vippakiritvÈ puÓÓaghaÔe ÔhapetvÈ kadaliyo ca dhaje ca ussÈpetvÈ
sakalanagaraÑ dh|pitavÈsitaÑ karonti.
BrÈhmaÓo pÈtova sÊsaÑ nhÈyitvÈ purebhattaÑ bhuÒjitvÈ vuttanayeneva
setavatthÈdÊhi attÈnaÑ ala~karitvÈ pÈsÈdÈ oruyha rathaÑ abhiruhati. Atha
naÑ te brÈhmaÓÈ sabbasetavatthavilepanamÈlÈla~kÈrÈ setacchattÈni gahetvÈ
parivÈrenti. Tato mahÈjanassa sannipÈtatthaÑ paÔhamaÑyeva
taruÓadÈrakÈnaÑ phalÈphalÈni2 vikiranti, tadanantaraÑ mÈsakar|pÈdÊni3,
tadanantaraÑ kahÈpaÓe vikiranti. MahÈjano sannipatati, ukkuÔÔhiyo ceva
celukkhepÈ ca vattanti. Atha brÈhmaÓo ma~galikasovatthikÈdÊsu ma~galÈni
ceva suvatthiyo ca karontesu mahÈsampattiyÈ nagaraÑ anuvicarati.
PuÒÒavantÈ manussÈ ekabh|mikÈdipÈsÈde Èruyha sukapattasadisÈni
vÈtapÈnakavÈÔÈni vivaritvÈ olokenti. BrÈhmaÓopi attano yasasirisampattiyÈ
nagaraÑ ajjhottharanto viya dakkhiÓadvÈrÈbhimukho hoti. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
TamenaÑ jano disvÈti mahÈjano taÑ rathaÑ disvÈ. Brahmanti
seÔÔhÈdhivacanametaÑ. BrahmaÑ vata bho yÈnanti seÔÔhayÈnasadisaÑ vata
bho yÈnanti ayamettha attho. Imasseva kho etanti Œnanda manussÈ nÈma4
vaÓÓabhÈÓakÈnaÑ dhanaÑ datvÈ attano dÈrikÈnaÑ4 vaÓÓagÊtaÑ gÈyÈpenti
“abhir|po hoti dassanÊyo mahaddhano mahÈbhogo”ti, na ca tena
vaÓÓabhaÓanamattena abhir|pÈ vÈ honti mahaddhanÈ vÈ, evameva
______________________________________________________________
1. Te upasa~kamanti (Ka) 2. MÈlÈm|laphalÈni (Ka) 3. MÈsakar|piyÈdÊni (SÊ)
4-4. VaÓÓabhaÓanaÔÔhÈnaÑ patvÈ attano dÈyakÈnaÑ (SÊ)
mahÈjano brÈhmaÓassa rathaÑ disvÈ “brahmaÑ vata bho yÈnan”ti kiÒcÈpi

evaÑ vaÓÓaÑ bhaÓati, na panetaÑ yÈnaÑ vaÓÓabhaÓanamatteneva
brahmayÈnaÑ nÈma hoti. LÈmakaÑ hi etaÑ chavaÑ. Paramatthena pana
imasseva kho etaÑ Œnanda ariyassa aÔÔha~gikassa maggassa adhivacanaÑ.
AyaÑ hi sabbadosavigamena seÔÔho, iminÈ ca ariyÈ nibbÈnaÑ yantÊti
brahmayÈnaÑ itipi, dhammabh|tattÈ yÈnattÈ ca dhammayÈnaÑ itipi,
anuttarattÈ kilesasa~gÈmassa ca vijitattÈ anuttaro sa~gÈmavijayo itipi vattuÑ
vaÔÔati.
IdÈnissa niddosabhÈvaÒceva sa~gÈmavijayabhÈvaÒca dassento
rÈgavinayapariyosÈnÈti-ÈdimÈha. Tattha rÈgaÑ vinayamÈnÈ pariyosÈpeti
pariyosÈnaÑ gacchati nipphajjatÊti rÈgavinayapariyosÈnÈ. Esa nayo
sabbattha.
Yassa saddhÈ ca paÒÒÈ cÈti yassa ariyamaggayÈnassa1
saddhÈnusÈrivasena saddhÈ, dhammÈnusÈrivasena paÒÒÈti ime dve dhammÈ
sadÈ dhuraÑ yuttÈ2, tatramajjhattatÈyuge yuttÈti attho. HirÊ ÊsÈti attanÈ
saddhiÑ adhiviÔÔhena3 bahiddhÈsamuÔÔhÈnena ottappena saddhiÑ
ajjhattasamuÔÔhÈnÈ hirÊ yassa maggarathassa ÊsÈ. Mano yottanti
vipassanÈcittaÒca maggacittaÒca yottaÑ. YathÈ hi rathassa vÈkÈdimayaÑ
yottaÑ goÓe ekÈbaddhe karoti ekasa~gahite, evaÑ maggarathassa
lokiyavipassanÈcittaÑ atirekapaÒÒÈsa, lokuttaravipassanÈcittaÑ atirekasaÔÔhi
kusaladhamme ekÈbaddhe ekasa~gahe karoti. Tena vuttaÑ “mano yottan”ti.
Sati ÈrakkhasÈrathÊti maggasampayuttÈ sati ÈrakkhasÈrathi. YathÈ hi
rathassa Èrakkho sÈrathi nÈma yoggiyo. DhuraÑ vÈheti yojeti4 akkhaÑ
abbhaÒjati rathaÑ peseti rathayuttake nibbisevane karoti, evaÑ
maggarathassa sati. AyaÑ hi ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ ceva kusalÈkusalÈnaÒca
dhammÈnaÑ gatiyo samanvesatÊti vuttÈ.
Rathoti ariya-aÔÔha~gikamaggaratho. SÊlaparikkhÈroti
catupÈrisuddhisÊlÈla~kÈro. JhÈnakkhoti vipassanÈsampayuttÈnaÑ paÒcannaÑ
jhÈna~gÈnaÑ vasena jhÈnamaya-akkho. CakkavÊriyoti vÊriyacakko,
kÈyikacetasikasa~khÈtÈni dve vÊriyÈni assa cakkÈnÊti attho. UpekkhÈ
______________________________________________________________
1. AriyamaggaÒÈÓassa (Ka)
2. SaddhÈdhurayuttÈ (SÊ, SyÈ), saddhÈdhuraÑyuttÈ (Ka) 3. Anuyuttena (SÊ, SyÈ)
4. Yo dhuragÈhe yojeti (SÊ, SyÈ)
dhurasamÈdhÊti dhurassa samÈdhi1, unnatonatÈkÈrassa abhÈvena dvinnampi

yugapadesÈnaÑ samatÈti attho. AyaÑ hi tatramajjhattupekkhÈ cittuppÈdassa
lÊnuddhaccabhÈvaÑ haritvÈ payogamajjhatte cittaÑ Ôhapeti, tasmÈ imassa
maggarathassa “dhurasamÈdhÊ”ti vuttÈ. AnicchÈ parivÈraÓanti
bÈhirakarathassa sÊhacammÈdÊni viya imassÈpi ariyamaggarathassa
alobhasa~khÈtÈ anicchÈ parivÈraÓaÑ nÈma.
AbyÈpÈdoti mettÈ ca mettÈpubbabhÈgo ca. AvihiÑsÈti karuÓÈ ca
karuÓÈpubbabhÈgo ca. Vivekoti kÈyavivekÈdi tividhaviveko. Yassa
Èvudhanti yassa ariyamaggarathe Ôhitassa kulaputtassa etaÑ paÒcavidhaÑ
ÈvudhaÑ. YathÈ hi rathe Ôhito paÒcahi Èvudhehi sapatte vijjhati, evaÑ
yogÈvacaropi imasmiÑ lokiyalokuttaramaggarathe Ôhito mettÈya dosaÑ
vijjhati, karuÓÈya vihiÑsaÑ, kÈyavivekena gaÓasa~gaÓikaÑ, cittavivekena
kilesasa~gaÓikaÑ, upadhivivekena sabbÈkusalaÑ vijjhati. TenassetaÑ
paÒcavidhaÑ “Èvudhan”ti vuttaÑ. TitikkhÈti duruttÈnaÑ durÈgatÈnaÑ
vacanapathÈnaÑ adhivÈsanakkhanti. CammasannÈhoti sannaddhacammo.
YathÈ hi rathe Ôhito rathiko paÔimukkacammo ÈgatÈgate sare khamati, na
naÑ te vijjhanti, evaÑ adhivÈsanakkhantisamannÈgato bhikkhu ÈgatÈgate
vacanapathe khamati, na naÑ te vijjhanti. TasmÈ “titikkhÈ cammasannÈho”ti
vutto. YogakkhemÈya vattatÊti cat|hi yogehi khemÈya nibbÈnÈya vattati,
nibbÈnÈbhimukho gacchatiyeva, na tiÔÔhati na bhijjatÊti attho.
Etadattani sambh|tanti etaÑ maggayÈnaÑ attano purisakÈraÑ nissÈya
laddhattÈ attani sambh|taÑ nÈma hoti. BrahmayÈnaÑ anuttaranti asadisaÑ
seÔÔhayÈnaÑ. Niyyanti dhÊrÈ lokamhÈti yesaÑ etaÑ yÈnaÑ atthi, te dhÊrÈ
paÓÉitapurisÈ lokamhÈ niyyanti gacchanti. AÒÒadatth|ti ekaÑsena. JayaÑ
jayanti rÈgÈdayo sapatte jinantÈ jinantÈ.
5-6. KimatthiyasuttÈdivaÓÓanÈ
5-6. PaÒcame ayamevÈti evasaddo niyamattho, tena aÒÒaÑ maggaÑ
paÔikkhipati. ImasmiÑ sutte vaÔÔadukkhaÒceva missakamaggo ca kathito.
ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.
______________________________________________________________
1. Dhurassa samÈdhi dhurasamÈdhi (SÊ, SyÈ)
7. Dutiya-aÒÒatarabhikkhusuttavaÓÓanÈ
7. Sattame nibbÈnadhÈtuyÈ kho etaÑ bhikkhu adhivacananti
asa~khatÈya amatÈya nibbÈnadhÈtuyÈ etaÑ adhivacanaÑ. ŒsavÈnaÑ khayo
tena vuccatÊti apica tena rÈgÈdivinayena ÈsavÈnaÑ khayotipi vuccati.
Œsavakkhayo nÈma arahattaÑ, arahattassÈpi etaÑ rÈgavinayoti-Èdi
nÈmamevÈti dÊpeti. EtadavocÈti “SatthÈrÈ nibbÈnadhÈt|ti1 vadantena
amataÑ2nibbÈnaÑ kathitaÑ, maggopanassa na kathito. TaÑ kathÈpessÈmÊ”ti
anusandhikusalatÈya pucchanto etaÑ avoca.
8. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ
8. AÔÔhame katamÈ ca bhikkhave sammÈdiÔÔhÊti ekena pariyÈyena
aÔÔha~gikamaggaÑ vibhajitvÈ puna aparena pariyÈyena vibhajitukÈmo idaÑ
desanaÑ Èrabhi. Tattha dukkhe ÒÈÓanti
savanasammasanapaÔivedhapaccavekkhaÓavasena cat|hÈkÈrehi uppannaÑ
ÒÈÓaÑ. Samudayepi eseva nayo. Sesesu pana dvÊsu sammasanassa abhÈvÈ
tividhameva vaÔÔati. EvametaÑ “dukkhe ÒÈÓan”ti-ÈdinÈ
catusaccakammaÔÔhÈnaÑ dassitaÑ.
Tattha purimÈni dve saccÈni vaÔÔaÑ, pacchimÈni vivaÔÔaÑ. Tesu
bhikkhuno vaÔÔe kammaÔÔhÈnÈbhiniveso hoti, vivaÔÔe natthi abhiniveso.
PurimÈni hi dve saccÈni “paÒcakkhandhÈ dukkhaÑ, taÓhÈ samudayo”ti
evaÑ sa~khepena ca, “katame paÒcakkhandhÈ r|pakkhandho”ti-ÈdinÈ
nayena vitthÈrena ca Ècariyasantike uggaÓhitvÈ vÈcÈya punappunaÑ
parivattento yogÈvacaro kammaÑ karoti. Itaresu pana dvÊsu saccesu
“nirodhasaccaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpaÑ, maggasaccaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ
manÈpan”ti evaÑ savaneneva kammaÑ karoti. So evaÑ karonto cattÈri
saccÈni ekapaÔivedhena paÔivijjhati, ekÈbhisamayena abhisameti. DukkhaÑ
pariÒÒÈpaÔivedhena paÔivijjhati, samudayaÑ pahÈnapaÔivedhena, nirodhaÑ
sacchikiriyapaÔivedhena, maggaÑ bhÈvanÈpaÔivedhena paÔivijjhati.
DukkhaÑ pariÒÒÈbhisamayena -pa- maggaÑ bhÈvanÈbhisamayena
abhisameti.
Evamassa pubbabhÈge dvÊsu saccesu
uggahaparipucchÈsavanadhÈraÓasammasanapaÔivedho hoti, dvÊsu
savanapaÔivedhoyeva. AparabhÈge
______________________________________________________________
1. DhÈt|ti (SÊ, SyÈ) 2. MayhaÑ (SÊ, SyÈ)
tÊsu kiccato paÔivedho hoti, nirodhe ÈrammaÓapaÔivedho. PaccavekkhaÓÈ

pana pattasaccassa hoti1. Imassa bhikkhuno pubbe pariggahato “dukkhaÑ
parijÈnÈmi, samudayaÑ pajahÈmi, nirodhaÑ sacchikaromi, maggaÑ
bhÈvemÊ”ti ÈbhogasamannÈhÈramanasikÈrapaccavekkhaÓÈ natthi,
pariggahato paÔÔhÈya hoti. AparabhÈge pana dukkhaÑ pariÒÒÈtameva -pa-
maggo bhÈvitova hoti.
Tattha dve saccÈni duddasattÈ gambhirÈni, dve gambhÊrattÈ duddasÈni.
DukkhasaccaÑ hi uppattito pÈkaÔaÑ, khÈÓukaÓÔakapahÈrÈdÊsu “aho
dukkhan”ti vattabbatampi Èpajjati. Samudayampi
khÈditukÈmatÈbhuÒjitukÈmatÈdivasena uppattito pÈkaÔaÑ.
LakkhaÓapaÔivedhato pana ubhayampi gambhÊraÑ. Iti tÈni duddasattÈ
gambhÊrÈni. ItaresaÑ dvinnaÑ dassanatthÈya payogo
BhavaggaggahaÓatthaÑ hatthapasÈraÓaÑ viya AvÊciphusanatthaÑ
pÈdapasÈraÓaÑ viya satadhÈ bhinnassa vÈlassa koÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdanaÑ2
viya ca hoti. Iti tÈni gambhÊrattÈ duddasÈni. EvaÑ duddasattÈ gambhÊresu
gambhÊrattÈ ca duddasesu cat|su saccesu uggahÈdivasena idaÑ “dukkhe
ÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ. PaÔivedhakkhaÓe pana ekameva3 taÑ ÒÈÓaÑ hoti.
Nekkhammasa~kappÈdÊsu kÈmapaccanÊkaÔÔhena kÈmato nissaÔabhÈvena
vÈ, kÈmaÑ sammasantassa uppannoti vÈ, kÈmapadaghÈtaÑ
kÈmav|pasamaÑ karonto uppannoti vÈ, kÈmavivittante uppannoti vÈ
nekkhammasa~kappo. Sesapadadvayepi eseva nayo. Sabbepi ca te
nekkhammasa~kappÈdayo kÈmabyÈpÈdavihiÑ sÈviramaÓasaÒÒÈnaÑ4
nÈnattÈ pubbabhÈge nÈnÈ, maggakkhaÓe pana imesu tÊsu ÔhÈnesu uppannassa
akusalasa~kappassa padacchedato anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ
p|rayamÈno ekova kusalasa~kappo uppajjati. AyaÑ sammÈsa~kappo nÈma.
MusÈvÈdÈ veramaÓÊ-Èdayopi musÈvÈdÈdÊhi viramaÓasaÒÒÈnaÑ4 nÈnattÈ
pubbabhÈge nÈnÈ, maggakkhaÓe pana imesu cat|su ÔhÈnesu
______________________________________________________________
1. PaccavekkhaÓena pana catusaccassa paÔivedho hoti, no pubbe pariggaho (SÊ, SyÈ)
2. KoÔiyÈ koÔipÈtanaÑ (SÊ, SyÈ) 3. Evameva (SÊ, SyÈ)
4. ...viramaÓapaÒÒÈnaÑ (Ka)
uppannÈya akusaladussÊlyacetanÈya padacchedato anuppattisÈdhanavasena

magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva kusalaveramaÓÊ1 uppajjati. AyaÑ
sammÈvÈcÈ nÈma.
PÈÓÈtipÈtÈ veramaÓÊ-Èdayopi pÈÓÈtipÈtÈdÊhi viramaÓasaÒÒÈnaÑ nÈnattÈ
pubbabhÈge nÈnÈ, maggakkhaÓe pana imesu tÊsu ÔhÈnesu uppannÈya
akusaladussÊlyacetanÈya akiriyato padacchedato anuppattisÈdhanavasena
magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva kusalaveramaÓÊ uppajjati. AyaÑ
sammÈkammanto nÈma.
MicchÈ-ÈjÊvanti khÈdanÊyabhojanÊyÈdÊnaÑ atthÈya pavattitaÑ
kÈyavacÊduccaritaÑ. PahÈyÈti vajjetvÈ. SammÈ-ÈjÊvenÈti Buddhapasatthena
ÈjÊvena. JÊvikaÑ kappetÊti jÊvitavuttiÑ2 pavatteti. SammÈjÊvopi kuhanÈdÊhi
viramaÓasaÒÒÈnaÑ nÈnattÈ pubbabhÈge nÈnÈ, maggakkhaÓe pana imesuyeva
sattasu ÔhÈnesu uppannÈya micchÈjÊvadussÊlyacetanÈya padacchedato
anuppattisÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈnÈ ekÈva kusalaveramaÓÊ
uppajjati. AyaÑ sammÈ-ÈjÊvo nÈma.
AnuppannÈnanti ekasmiÑ bhave tathÈr|pe vÈ ÈrammaÓe attano na
uppannÈnaÑ, parassa pana uppajjamÈne disvÈ “aho vata me evar|pÈ pÈpakÈ
dhammÈ na uppajjeyyun”ti evaÑ anuppannÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ
dhammÈnaÑ anuppÈdÈya. Chandanti tesaÑ akusalÈnaÑ
anuppÈdakapaÔipattisÈdhakaÑ vÊriyacchandaÑ janeti. VÈyamatÊti vÈyÈmaÑ
karoti. VÊriyaÑ ÈrabhatÊti vÊriyaÑ pavatteti. CittaÑ paggaÓhÈtÊti vÊriyena
cittaÑ paggahitaÑ karoti. PadahatÊti “kÈmaÑ taco ca nhÈru ca aÔÔhi ca
avasissat|”ti3 padhÈnaÑ pavatteti. UppannÈnanti samudÈcÈravasena attano
uppannapubbÈnaÑ. IdÈni tÈdise na uppÈdessÈmÊti tesaÑ pahÈnÈya chandaÑ
janeti.
AnuppannÈnaÑ kusalÈnanti apaÔiladdhÈnaÑ paÔhamajjhÈnÈdÊnaÑ.
UppannÈnanti tesaÑyeva paÔiladdhÈnaÑ. ®hitiyÈti punappunaÑ
uppattipabandhavasena ÔhitatthaÑ. AsammosÈyÈti avinÈsatthaÑ.
BhiyyobhÈvÈyÈti uparibhÈvÈya. VepullÈyÈti vipulabhÈvÈya. PÈrip|riyÈti
bhÈvanÈya parip|raÓatthaÑ. Ayampi
______________________________________________________________
1. AkusalaveramaÓÊ (SÊ) 2. JÊvitaÑ (Ka) 3. Ma 2. 146 piÔÔhe.
sammÈvÈyÈmo anuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ anuppÈdanÈdicittanÈnattÈ

pubbabhÈge nÈnÈ, maggakkhaÓe pana imesuyeva cat|su ÔhÈnesu
kiccasÈdhanavasena magga~gaÑ p|rayamÈnaÑ ekameva kusalavÊriyaÑ
uppajjati. AyaÑ sammÈvÈyÈmo nÈma.
SammÈsatipi kÈyÈdipariggÈhakacittÈnaÑ nÈnattÈ pubbabhÈge nÈnÈ,
maggakkhaÓe pana imesu cat|su ÔhÈnesu kiccasÈdhanavasena magga~gaÑ
p|rayamÈnÈ ekÈ sati uppajjati. AyaÑ sammÈsati nÈma.
JhÈnÈdÊni1 pubbabhÈgepi maggakkhaÓepi nÈnÈ, pubbabhÈge
samÈpattivasena nÈnÈ, maggakkhaÓe nÈnÈmaggavasena. Ekassa hi
paÔhamamaggo paÔhamajjhÈniko hoti, dutiyamaggÈdayopi paÔhamajjhÈnikÈ
vÈ dutiyÈdÊsu aÒÒatarajjhÈnikÈ vÈ. Ekassa paÔhamamaggo dutiyÈdÊnaÑ
aÒÒatarajjhÈniko hoti, dutiyÈdayopi dutiyÈdÊnaÑ aÒÒatarajjhÈnikÈ vÈ
paÔhamajjhÈnikÈ vÈ. EvaÑ cattÈropi maggÈ jhÈnavasena sadisÈ vÈ asadisÈ vÈ
ekaccasadisÈ vÈ honti.
AyaÑ panassa viseso pÈdakajjhÈnaniyamena hoti.
PÈdakajjhÈnaniyamena hi paÔhamajjhÈnalÈbhino paÔhamajjhÈnÈ vuÔÔhÈya
vipassantassa uppannamaggo paÔhamajjhÈniko hoti, magga~gabojjha~gÈni2
panettha paripuÓÓÈneva honti. DutiyajjhÈnato vuÔÔhÈya vipassantassa
uppanno dutiyajjhÈniko hoti, magga~gÈni panettha satta honti.
TatiyajjhÈnato vuÔÔhÈya vipassantassa uppanno tatiyajjhÈniko, magga~gÈni
panettha satta, bojjha~gÈni cha honti. Esa nayo catutthajjhÈnato paÔÔhÈya
yÈva nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanÈ.
Œruppe catukkapaÒcakajjhÈnaÑ uppajjati, taÒca lokuttaraÑ, no
lokiyanti vuttaÑ, ettha3 kathanti? EtthÈpi paÔhamajjhÈnÈdÊsu yato vuÔÔhÈya
sotÈpattimaggaÑ paÔilabhitvÈ ar|pasamÈpattiÑ bhÈvetvÈ so Èruppe
uppanno, taÑjhÈnikÈvassa tattha tayo maggÈ uppajjanti. EvaÑ
pÈdakajjhÈnameva niyameti. Keci pana therÈ “vipassanÈya ÈrammaÓabh|tÈ
khandhÈ niyamentÊ”ti
______________________________________________________________
1. JhÈnÈdÊsu (SÊ, SyÈ) 2. Maggabojjha~gajhÈna~gÈni (SÊ, SyÈ) 3. Tattha (SÊ, SyÈ)
vadanti. Keci “puggalajjhÈsayo niyametÊ”ti vadanti. Keci

“vuÔÔhÈnagÈminÊvipassanÈ niyametÊ”ti vadanti. TesaÑ vÈdavinicchayo
Visuddhimagge vuÔÔhÈnagÈminÊvipassanÈdhikÈre vuttanayeneva veditabbo.
AyaÑ vuccati bhikkhave sammÈsamÈdhÊti ayaÑ pubbabhÈge lokiyo,
aparabhÈge lokuttaro sammÈsamÈdhÊti vuccati.
9. S|kasuttavaÓÓanÈ
9. Navame micchÈpaÓihitanti s|kaÑ nÈma uddhaggaÑ katvÈ ÔhapitaÑ
hatthaÑ vÈ pÈdaÑ vÈ bhindati, tathÈ aÔÔhapitaÑ pana micchÈpaÓihitaÑ
nÈma. MicchÈpaÓihitÈya diÔÔhiyÈti micchÈÔhapitÈya kammassakatapaÒÒÈya.
AvijjaÑ bhindissatÊti1 catusaccapaÔicchÈdakaÑ avijjaÑ bhindissati. VijjaÑ
uppÈdessatÊti arahattamaggavijjaÑ uppÈdessati. MicchÈpaÓihitattÈ
bhikkhave diÔÔhiyÈti kammassakatapaÒÒÈya ceva maggabhÈvanÈya ca
micchÈ ÔhapitattÈ, appavattitattÈti attho. ImasmiÑ sutte kammassakataÒÈÓaÑ
magganissitaÑ katvÈ missakamaggo kathito.
10. NandiyasuttavaÓÓanÈ
10. Dasame paribbÈjakoti channaparibbÈjako. Sesamettha uttÈnamevÈti.
AvijjÈvaggo paÔhamo.
_____
2. VihÈravagga
1. PaÔhamavihÈrasuttavaÓÓanÈ
11. Dutiyavaggassa paÔhame icchÈmahaÑ bhikkhave aÉÉhamÈsaÑ
paÔisallÊyitunti ahaÑ bhikkhave ekaÑ aÉÉhamÈsaÑ paÔisallÊyituÑ nilÊyituÑ
ekova hutvÈ viharituÑ icchÈmÊti attho. Namhi kenaci upasa~kamitabbo
aÒÒatra ekena piÓÉapÈtanÊhÈrakenÈti yo attanÈ payuttavÈcaÑ akatvÈ
______________________________________________________________
1. ChejjatÊti (SÊ, SyÈ)
mamatthÈya saddhesu kulesu paÔiyattaÑ piÓÉapÈtaÑ nÊharitvÈ mayhaÑ

upanÈmeyya, taÑ piÓÉapÈtanÊhÈrakaÑ ekaÑ bhikkhuÑ ÔhapetvÈ namhi
aÒÒena kenaci bhikkhunÈ vÈ gahaÔÔhena vÈ upasa~kamitabboti.
KasmÈ pana evamÈhÈti? TasmiÑ kira aÉÉhamÈse vinetabbo satto
nÈhosi. Atha SatthÈ “imaÑ aÉÉhamÈsaÑ phalasamÈpattisukheneva
vÊtinÈmessÈmi, iti mayhaÒceva sukhavihÈro bhavissati, anÈgate ca pacchimÈ
janatÈ ‘SatthÈpi gaÓaÑ vihÈya ekako vihÈsi, kima~gaÑ pana mayan’ti
diÔÔhÈnugatiÑ Èpajjissati, tadassÈ bhavissati dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ”ti
iminÈ kÈraÓena evamÈha. BhikkhusaÑghopi Satthu vacanaÑ sampaÔicchitvÈ
ekaÑ bhikkhuÑ adÈsi, so pÈtova
gandhakuÔipariveÓasammajjanamukhodakadantakaÔÔhadÈnÈdÊni sabbakiccÈni
tasmiÑ khaÓe katvÈ apagacchati.
Yena svÈhanti yena so ahaÑ. PaÔhamÈbhisambuddhoti abhisambuddho
hutvÈ paÔhamaÑyeva ek|napaÒÒÈsadivasabbhantare. ViharÈmÊti idaÑ
atÊtatthe vattamÈnavacanaÑ. Tassa padesena vihÈsinti tassa
paÔhamÈbhisambuddhavihÈrassa padesena. Tattha padeso nÈma
khandhapadeso ÈyatanadhÈtusacca-
indriyapaccayÈkÈrasatipaÔÔhÈnajhÈnanÈmar|papadeso dhammapadesoti1
nÈnÈvidho, taÑ sabbampi sandhÈya “tassa padesena vihÈsin”ti Èha. BhagavÈ
hi paÔhamabodhiyaÑ ek|napaÒÒÈsadivasabbhantare yathÈ nÈma pattarajjo
rÈjÈ attano vibhavasÈradassanatthaÑ taÑ taÑ gabbhaÑ vivarÈpetvÈ
suvaÓÓarajatamuttÈmaÓi-ÈdÊni ratanÈni paccavekkhanto vihareyya2,
evameva paÒcakkhandhe nippadese katvÈ sammasanto paccavekkhanto
vihÈsi. ImasmiÑ pana aÉÉhamÈse tesaÑ khandhÈnaÑ padesaÑ
vedanÈkkhandhameva paccavekkhanto vihÈsi. Tassa “ime sattÈ evar|paÑ
nÈma sukhaÑ paÔisaÑvedenti, evar|paÑ dukkhan”ti olokayato yÈva
BhavaggÈ pavattÈ sukhavedanÈ, yÈva AvÊcito pavattÈ dukkhavedanÈ sabbÈ
sabbÈkÈrena upaÔÔhÈsi. Atha naÑ “micchÈdiÔÔhipaccayÈpi vedayitan”ti-ÈdinÈ
nayena pariggaÓhanto vihÈsi.
TathÈ paÔhamabodhiyaÑ dvÈdasÈyatanÈni nippadesÈneva katvÈ vihÈsi,
imasmiÑ pana aÉÉhamÈse tesaÑ ÈyatanÈnaÑ padesaÑ vedanÈvasena
dhammÈyatanekadesaÑ, dhÈt|naÑ padesaÑ vedanÈvasena dhammadhÈtu-
ekadesaÑ, saccÈnaÑ padesaÑ vedanÈkkhandhavaseneva
dukkhasaccekadesaÑ, paccayÈnaÑ padesaÑ
______________________________________________________________
1. ...nÈmar|papadesoti (SÊ) 2. Vicareyya (Ka)
phassapaccayÈ vedanÈvasena paccayekadesaÑ, jhÈnÈnaÑ padesaÑ

vedanÈvaseneva jhÈna~gekadesaÑ, nÈmar|pÈnaÑ padesaÑ vedanÈvaseneva
nÈmekadesaÑ paccavekkhanto vihÈsi. PaÔhamabodhiyaÒhi
ek|napaÒÒÈsadivasabbhantare kusalÈdidhamme nippadese katvÈ
anantanayÈni satta pakaraÓÈni paccavekkhanto vihÈsi, imasmiÑ pana
aÉÉhamÈse sabbadhammÈnaÑ padesaÑ vedanÈttikameva paccavekkhanto
vihÈsi. TasmiÑ tasmiÑ ÔhÈne sÈ sÈ ca vihÈrasamÈpatti vedanÈnubhÈvena
jÈtÈ.
IdÈni yenÈkÈna vihÈsi, taÑ dassento micchÈdiÔÔhipaccayÈpÊti-ÈdimÈha.
Tattha micchÈdiÔÔhipaccayÈpÊti diÔÔhisampayuttÈ vedanÈpi vaÔÔati, diÔÔhiÑ
upanissayaÑ katvÈ uppannÈ kusalÈkusalavedanÈpi vaÔÔati vipÈkavedanÈpi.
Tattha micchÈdiÔÔhisampayuttÈ akusalÈva hoti, diÔÔhiÑ pana upanissÈya
kusalÈpi uppajjanti akusalÈpi. MicchÈdiÔÔhikÈ hi diÔÔhiÑ upanissÈya
pakkhadivasesu yÈgubhattÈdÊni denti, addhikÈdÊnaÑ vaÔÔaÑ paÔÔhapenti,
catumahÈpathe sÈlaÑ karonti, pokkharaÓiÒca khaÓÈpenti, devakulÈdÊsu
mÈlÈgacchaÑ1 ropenti, nadÊviduggÈdÊsu setuÑ attharanti, visamaÑ samaÑ
karonti, iti nesaÑ kusalavedanÈ uppajjati. MicchÈdiÔÔhiÑ pana nissÈya
sammÈdiÔÔhike akkosanti paribhÈsanti, vadhabandhanÈdÊni karonti, pÈÓaÑ
vadhitvÈ devatÈnaÑ upahÈraÑ upaharanti, iti nesaÑ akusalavedanÈ
uppajjati. VipÈkavedanÈ pana bhavantaragatÈnaÑyeva hoti.
SammÈdiÔÔhipaccayÈti etthÈpi sammÈdiÔÔhisampayuttÈ vedanÈpi vaÔÔati,
sammÈdiÔÔhiÑ upanissayaÑ katvÈ uppannÈ kusalÈkusalavedanÈpi
vipÈkavedanÈpi. Tattha sammÈdiÔÔhisampayuttÈ kusalÈva hoti, sammÈdiÔÔhiÑ
pana upanissÈya Buddhap|jaÑ dÊpamÈlaÑ mahÈdhammassavanaÑ
appatiÔÔhite disÈbhÈge cetiyapatiÔÔhÈpananti evamÈdÊni puÒÒÈni karonti, iti
nesaÑ kusalÈ vedanÈ uppajjati. SammÈdiÔÔhiÑyeva nissÈya micchÈdiÔÔhike
akkosanti paribhÈsanti, attÈnaÑ ukkaÑsenti, paraÑ vambhenti, iti nesaÑ
akusalavedanÈ uppajjati. VipÈkavedanÈ pana bhavantaragatÈnaÑyeva hoti.
MicchÈsa~kappapaccayÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. ChandapaccayÈti-ÈdÊsu pana
chandapaccayÈ aÔÔhalobhasahagatacittasampayuttÈ vedanÈ veditabbÈ,
______________________________________________________________
1. MÈlÈvacchaÑ (Ka)
vitakkapaccayÈ paÔhamajjhÈnavedanÈva. SaÒÒÈ paccayÈ ÔhapetvÈ

paÔhamajjhÈnaÑ sesÈ cha saÒÒÈsamÈpattivedanÈ.
Chando ca av|pasantoti-ÈdÊsu tiÓÓaÑ av|pasame
aÔÔhalobhasahagatacittasampayuttÈ vedanÈ hoti, chandamattassa v|pasame
paÔhamajjhÈnavedanÈva. ChandavitakkÈnaÑ v|pasame dutiyajjhÈnÈdivedanÈ
adhippetÈ, tiÓÓampi v|pasame nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanavedanÈ. Appattassa
pattiyÈti arahattaphalassa pattatthÈya. Atthi ÈyÈmanti1 atthi vÊriyaÑ.
Tasmimpi ÔhÈne anuppatteti tassa vÊriyÈrambhassa vasena tassa
arahattaphalassa kÈraÓe anuppatte. TappaccayÈpi vedayitanti arahattassa
ÔhÈnapaccayÈ vedayitaÑ. Etena catumaggasahajÈtÈ
nibbattitalokuttaravedanÈva gahitÈ.
2. DutiyavihÈrasuttavaÓÓanÈ
12. Dutiye paÔisallÈnakÈraÓaÑ vuttanayeneva veditabbaÑ,
micchÈdiÔÔhiv|pasamapaccayÈti micchÈdiÔÔhiv|pasamo nÈma sammÈdiÔÔhi.
TasmÈ yaÑ sammÈdiÔÔhipaccayÈ vedayitaÑ vuttaÑ, tadeva
micchÈdiÔÔhiv|pasamapaccayÈ veditabbaÑ. ImasmiÑ pana sutte
vipÈkavedanaÑ atid|reti2 maÒÒamÈnÈ na gaÓhantÊti vuttaÑ. IminÈ nayena
sabbattha attho veditabbo. Yassa yassa hi v|pasamapaccayÈti vuccati, tassa
tassa paÔipakkhadhammapaccayÈva taÑ taÑ vedayitaÑ adhippetaÑ.
Chandav|pasamapaccayÈti-ÈdÊsu pana chandav|pasamapaccayÈ tÈva
paÔhamajjhÈnavedanÈ veditabbÈ, vitakkav|pasamapaccayÈ
dutiyajjhÈnavedanÈ, saÒÒÈpaccayÈ chasamÈpattivedanÈ,
saÒÒÈv|pasamapaccayÈ nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanavedanÈ. Chando ca
v|pasantoti-ÈdÊni vuttatthÈneva.
3-7. SekkhasuttÈdivaÓÓanÈ
13-17. Tatiye sekkhoti sikkhanasÊlo. KiÑ sikkhatÊti? Tisso sikkhÈ.
SekkhÈyÈti tÊhi phalehi cat|hi ca maggehi saddhiÑ uppannÈya. SÈpi hi
aniÔÔhitakiccattÈ attano kiccaÑ sikkhatevÈti sekkhÈ.
CatutthapaÒcamachaÔÔhasattamÈni uttÈnatthÈnevÈti.
______________________________________________________________
1. VÈyÈmanti (SÊ, SyÈ) 2. Atid|re (SÊ, SyÈ)
8-10. PaÔhamakukkuÔÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ
18-20. AÔÔhame umma~goti paÒÒÈ-umma~go, saÒÒÈvÊmaÑsanaÑ
paÒÒÈgavesananti attho. EvaÑ hi tvaÑ Èvusoti idaÑ tassa
pucchÈpatiÔÔhÈpanatthÈya Èha. NavamadasamÈni uttÈnatthÈnevÈti.
Dutiyo vaggo.
_____
3. MicchattavaggavaÓÓanÈ
21-30. Tatiyavaggassa paÔhame micchattanti micchÈsabhÈvaÑ.
Sammattanti sammÈsabhÈvaÑ. MicchÈpaÔipattÈdhikaraÓahet|ti
micchÈpaÔipattikaraÓahetu. YasmÈ micchÈpaÔipattiÑ karoti, tasmÈti attho.
NÈrÈdhakoti na sampÈdako. ©ÈyaÑ dhammanti ariyamaggadhammaÑ.
MicchÈÒÈÓÊti micchÈviÒÒÈÓo1 micchÈpaccavekkhaÓo. MicchÈvimuttÊti
ayÈthÈvavimutti aniyyÈnikavimutti. Imesu tatiyÈdÊsu cat|su suttesu
vaÔÔavivaÔÔaÑ kathitaÑ, pacchimesu panettha dvÊsu puggalo pucchito
dhammo vibhatto, evaÑ dhammena puggalo dassitoti. Suppavattiyoti
suppavattaniyo. YathÈ icchiticchitaÑ disaÑ pavattento dhÈvati, evaÑ
pavattetuÑ sakkÈ2 hotÊti attho. Sa-upanisaÑ saparikkhÈranti sappaccayaÑ
saparivÈraÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
Tatiyo vaggo.
_____
4. PaÔipattivaggavaÓÓanÈ
31-40. Catutthe micchÈpaÔipattinti ayÈthÈvapaÔipattiÑ.
MicchÈpaÔipannanti ayÈthÈvapaÔipannaÑ. Iti ekaÑ suttaÑ dhammavasena
kathitaÑ, ekaÑ puggalavasena. ApÈrÈ pÈranti vaÔÔato nibbÈnaÑ.
PÈragÈminoti ettha yepi pÈra~gatÈ, yepi gacchanti, yepi gamissanti, sabbe
pÈragÈminotveva veditabbÈ.
TÊramevÈnudhÈvatÊti vaÔÔameva anudhÈvati, vaÔÔe vicarati. KaÓhanti
akusaladhammaÑ. Sukkanti kusaladhammaÑ. OkÈ anokanti vaÔÔato
nibbÈnaÑ.
______________________________________________________________
1. MicchÈÒÈÓo (SÊ, SyÈ) ®ÊkÈ pana passitabbÈ. 2. Sakko (SÊ, SyÈ)
ÈgammÈti Èrabbha sandhÈya paÔicca. PariyodapeyyÈti parisuddhaÑ kareyya.

CittaklesehÊti cittaÑ kilissÈpentehi nÊvaraÓehi. Sambodhiya~ges|ti sattasu
bojjha~gesu.
SÈmaÒÒatthanti nibbÈnaÑ. TaÑ hi sÈmaÒÒena upagantabbato
sÈmaÒÒatthoti vuccati. BrahmaÒÒanti seÔÔhabhÈvaÑ. BrahmaÒÒatthanti
nibbÈnaÑ brahmaÒÒena upagantabbato. Yattha yattha pana heÔÔhÈ ca imesu
ca tÊsu suttesu “rÈgakkhayo”ti ÈgataÑ, tattha tattha arahattampi vaÔÔatiyevÈti
vadanti.
Catuttho vaggo.
_____
5. AÒÒatitthiyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ
41-48. AÒÒatitthiyapeyyÈle addhÈnapariÒÒatthanti saÑsÈraddhÈnaÑ
nibbÈnaÑ patvÈ pariÒÒÈtaÑ nÈma hoti, tasmÈ nibbÈnaÑ “addhÈnapariÒÒÈ”ti
vuccati, tadatthanti attho. AnupÈdÈparinibbÈnatthanti
apaccayaparinibbÈnatthaÑ. Iti imasmiÑ peyyÈle vijjÈvimuttiphalena
arahattaÑ kathitaÑ, ÒÈÓadassanena paccavekkhaÓÈ, sesehi nibbÈnanti.
AÒÒatitthiyapeyyÈlavaggo.
_____
6. S|riyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ
49-62. S|riyapeyyÈle aruÓuggaÑ viya kalyÈÓamittatÈ, kalyÈÓamittatÈya
ÔhatvÈ nibbattito savipassana-ariyamaggo s|riyapÈtubhÈvo viyÈti evaÑ
sabbattha attho veditabbo. SÊlasampadÈti catupÈrisuddhisÊlaÑ.
ChandasampadÈti kusalakattukamyatÈchando1. AttasampadÈti
sampannacittatÈ. DiÔÔhisampadÈti ÒÈÓasampatti. AppamÈdasampadÈti
kÈrÈpaka-appamÈdasampatti. YonisomanasikÈrasampadÈti
upÈyamanasikÈrasampatti. Puna kalyÈÓamittatÈti-ÈdÊni sammÈdiÔÔhi-ÈdÊnaÑ
aÒÒenapi
______________________________________________________________
1. KattukamyatÈkusalacchando (SÊ)
ÈkÈrena bhÈvadassanatthaÑ1 vuttÈni. SabbÈneva cetÈni suttÈni pÈÔiyekkaÑ

puggalajjhÈsayavasena vuttÈnÊti.
S|riyapeyyÈlavaggo.
_____
7. EkadhammapeyyÈlavaggÈdivaÓÓanÈ
63-138. EkadhammapeyyÈlopi Ga~gÈpeyyÈlopi pÈÔiyekkaÑ
puggalajjhÈsayavaseneva tathÈ tathÈ vutte bujjhanakÈnaÑ ajjhÈsayavasena
kathito.
_____
5. AppamÈdapeyyÈlavagga
1. TathÈgatasuttavaÓÓanÈ
139. AppamÈdapeyyÈle evameva khoti ettha yathÈ sabbasattÈnaÑ
SammÈsambuddho aggo, evaÑ sabbesaÑ kusaladhammÈnaÑ kÈrÈpaka-
appamÈdo aggoti daÔÔhabbo. Nanu cesa lokiyova, kusaladhammÈ pana
lokuttarÈpi. AyaÒca kÈmÈvacarova, kusaladhammÈ pana catubh|makÈ,
kathamesa tesaÑ aggoti? PaÔilÈbhakaÔÔhena. AppamÈdena hi te
paÔilabbhanti, tasmÈ so tesaÑ aggo. TenetaÑ vuttaÑ sabbe te
appamÈdam|lakÈti-Èdi.
2. PadasuttavaÓÓanÈ
140. Ja~galÈnanti pathavÊtalavÈsÊnaÑ2. PÈÓÈnanti sapÈdakapÈÓÈnaÑ.
PadajÈtÈnÊti padÈni. SamodhÈnaÑ gacchantÊti odhÈnaÑ upakkhepaÑ
gacchanti. AggamakkhÈyatÊti seÔÔhaÑ akkhÈyati. YadidaÑ mahantattenÈti
mahantabhÈvena aggamakkhÈyati, na guÓavasenÈti attho.
3-10. K|ÔasuttÈdivaÓÓanÈ
141-148. Vassikanti sumanapupphaÑ. ImaÑ kira suttaÑ sutvÈ
bhÈtiyamahÈrÈjÈ vÊmaÑsitukÈmatÈya ekasmiÑ gabbhe catujÈtigandhehi
paribhaÓÉaÑ
______________________________________________________________
1. BhÈvanÈdassanatthaÑ (Ka)
2. Ja~gamÈnanti paÔhavÊtale vicarantÈnaÑ (SÊ),
ja~galÈnanti paÔhavÊtalavicarantÈnaÑ (SyÈ)
kÈretvÈ sugandhÈni pupphÈni ÈharÈpetvÈ ekassa samuggassa majjhe

sumanapupphamuÔÔhiÑ ÔhapetvÈ sesÈni tassa samantato muÔÔhimuÔÔhiÑ
katvÈ ÔhapetvÈ dvÈraÑ pidhÈya bahi nikkhanto, athassa muhuttaÑ
vÊtinÈmetvÈ dvÈraÑ vivaritvÈ pavisantassa sabbapaÔhamaÑ
sumanapupphagandho ghÈnaÑ pahari. So mahÈtalasmiÑyeva
mahÈcetiyÈbhimukho nipajjitvÈ “vassikaÑ tesaÑ agganti kathentena
sukathitaÑ SammÈsambuddhenÈ”ti cetiyaÑ vandi. KuÔÔarÈjÈnoti
khuddakarÈjÈno. “KhuddarÈjÈno”tipi1 pÈÔho. TantÈvutÈnanti tante ÈvutÈnaÑ,
tantaÑ ÈropetvÈ vÈyitÈnanti attho. IdaÒca paccatte sÈmivacanaÑ. YÈni
kÈnici tantÈvutÈni vatthÈnÊti ayaÑ hettha attho. Atha vÈ tantÈvutÈnaÑ
vatthÈnaÑ2 yÈni kÈnici vatthÈnÊti evaÑ sÈvasesapÈÔhanayenapettha attho
daÔÔhabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
AppamÈdavaggo.
_____
6. BalakaraÓÊyavagga
1. BalasuttavaÓÓanÈ
149. BalakaraÓÊyavagge balakaraÓÊyÈti |rubalabÈhubalena kattabbÈ
dhÈvanala~ghanatÈpanavahanÈdayo3 kammantÈ. SÊle patiÔÔhÈyÈti
catupÈrisuddhisÊle ÔhatvÈ. AÔÔha~gikaÑ magganti sahavipassanaÑ
ariyamaggaÑ.
2. BÊjasuttavaÓÓanÈ
150. BÊjagÈmabh|tagÈmÈti ettha paÒcavidhampi bÊjaÑ bÊjagamo nÈma,
tadeva paÓÓasampannaÑ4 nÊlabhÈvato paÔÔhÈya bh|tagÈmoti veditabbaÑ.
3. NÈgasuttavaÓÓanÈ
151. BalaÑ gÈhentÊti balaÑ gaÓhanti, gahitabalÈ thirasarÊrÈ honti.
Kusobbhe otarantÊti-ÈdÊsu ayamanupubbikathÈ–nÈginiyo kira
______________________________________________________________
1. K|ÔarÈjÈnotipi (SÊ) 2. TantÈvutÈnaÑ ÈvutÈni (SÊ, SyÈ)
3. BÈdhanala~ghanahÈsanavasanÈdayo (Ka)
4. PalÈsasampannaÑ (Ka), sampannaÑ (®ÊkÈ)
utusamaye patiÔÔhitagabbhÈ cintenti “sace mayaÑ idha vijÈyissÈma, evaÑ no

dÈrakÈ |mivegaÒca1 supaÓÓassa ca pakkhanditvÈ Ègatassa vegaÑ sahituÑ
na sakkhissantÊ”ti tÈ mahÈsamudde nimujjitvÈ sambhajjamukhadvÈraÑ patvÈ
paÒca mahÈnadiyo pavisitvÈ HimavantaÑ gacchanti. Tattha supaÓÓehi
apakkhandanÊyÈsu suvaÓÓarajatamaÓiguhÈsu vasamÈnÈ2 vijÈyitvÈ
nÈgapotake gopphakÈdipamÈÓesu udakesu otÈretvÈ udakataraÓaÑ
sikkhÈpenti.
Atha yadÈ anukkamena te nÈgÈ Ga~gÈdÊnaÑ nadÊnaÑ orimatÊrato
paratÊraÑ, paratÊrato orimatÊranti taraÓapaÔitaraÓaÑ kÈtuÑ sakkonti, tadÈ
“idÈni no dÈrakÈ |mivegaÒca garuÄavegaÒca sahituÑ sakkhissantÊ”ti ÒatvÈ
attano ÈnubhÈvena mahÈmeghaÑ samuÔÔhÈpetvÈ sakalahimavantaÑ3
ekodakaÑ viya kurumÈnÈ devaÑ vassÈpetvÈ suvaÓÓarajatÈdimayÈ nÈvÈ
mÈpetvÈ upari suvaÓÓatÈrakavicittaÑ samosaritagandhapupphadÈmaÑ
celavitÈnaÑ bandhitvÈ surabhicandanagandhapupphÈdÊni4 ÈdÈya tÈhi nÈvÈhi
paÒca mahÈnadiyo ogÈhitvÈ anukkamena mahÈsamuddaÑ pÈpuÓanti. Tattha
ca vasantÈ dasabyÈmasatabyÈmasahassabyÈmasatasahassabyÈmapamÈÓataÑ
ÈpajjantÈ mahantattaÑ vepullattaÑ Èpajjanti nÈma.
Evameva khoti ettha Himavantapabbato viya catupÈrisuddhisÊlaÑ
daÔÔhabbaÑ, nÈgapotakÈ viya yogÈvacarÈ, kusobbhÈdayo viya ariyamaggo,
mahÈsamuddo viya nibbÈnaÑ. YathÈ nÈgapotakÈ Himavante patiÔÔhÈya
kusobbhÈdÊhi mahÈsamuddaÑ patvÈ kÈyamahantattaÑ Èpajjanti, evaÑ
yogino sÊlaÑ nissÈya sÊle patiÔÔhÈya ariyamaggena nibbÈnaÑ patvÈ
arahattamaggeneva Ègatesu chasu abhiÒÒÈdhammesu guÓasarÊramahantattaÑ
pÈpuÓantÊti.
5. KumbhasuttavaÓÓanÈ
153. Kumbhoti udakaghaÔo. No paccÈvamatÊti na pati-Èvamati, na anto
pavesetÊti attho.
______________________________________________________________
1. mivegassa ca (SÊ, SyÈ) 2. PavisamÈnÈ (Ka)
3. HimagabbhaÑ (Ka) 4. SurÈbhattagandhapupphÈdÊni (SÊ, SyÈ)
7. ŒkÈsasuttavaÓÓanÈ
155. PuratthimÈti puratthimadisato ÈgatavÈtÈ. PacchimadisÈdÊsupi eseva
nayo. CattÈropi satipaÔÔhÈnÈti yatheva hi etesaÑ puratthimÈdibhedÈnaÑ
vÈtÈnaÑ sannipÈto ÈkÈse ijjhati, evaÑ idhÈpi “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-ÈdinÈ
nayena vuttÈ bodhipakkhiyadhammÈ sahavipassanassa ariyamaggassa
bhÈvanÈya ijjhanti, tenetaÑ vuttaÑ.
8-9. PaÔhamameghasuttÈdivaÓÓanÈ
156-157. GimhÈnaÑ pacchime mÈseti ÈsÈÄhamÈse. hatanti
dvipadacatuppadÈnaÑ pÈdappahÈrena1 pathavÊtale uÔÔhahitvÈ uddhaÑ gataÑ
vaÔÔivaÔÔi hutvÈ ÈkÈse pakkhantaÑ. Rajojallanti paÑsurajojallaÑ.
10. NÈvÈsuttavaÓÓanÈ
158. SÈmuddikÈya nÈvÈyÈti-Èdi heÔÔhÈ vÈÓijakopame vitthÈritameva.
11-12. ŒgantukasuttÈdivaÓÓanÈ
159-160. ŒgantukÈgÈranti puÒÒatthikehi nagaramajjhe kataÑ
ÈgantukagharaÑ, yattha rÈjarÈjamahÈmattehipi sakkÈ hoti nivÈsaÑ
upagantuÑ. AbhiÒÒÈ pariÒÒeyyÈti yatheva hi tesaÑ puratthimadisÈdÊhi
ÈgatÈnaÑ khattiyÈdÊnaÑ vÈso ÈgantukÈgÈre ijjhati, evaÑ imesaÑ
abhiÒÒÈpariÒÒeyyÈti-ÈdÊnaÑ dhammÈnaÑ abhiÒÒÈparijÈnanÈdÊhi
sahavipassanassa ariyamaggassa bhÈvanÈya ijjhanti, tenetaÑ vuttaÑ.
NadÊsuttaÑ heÔÔhÈ vuttanayamevÈti.
BalakaraÓÊyavaggo.
______________________________________________________________
1. PÈdappahÈragataÑ (Ka)
7. EsanÈvagga
1. EsanÈsuttavaÓÓanÈ
161. EsanÈvagge kÈmesanÈti kÈmÈnaÑ esanÈ gavesanÈ magganÈ

patthanÈ. BhavesanÈti bhavÈnaÑ esanÈ. BrahmacariyesanÈti
micchÈdiÔÔhisa~khÈtassa brahmacariyassa esanÈ.
2-11. VidhÈsuttÈdivaÓÓanÈ
162-171. VidhÈti mÈnakoÔÔhÈsÈ mÈnaÔhapanÈ vÈ. SeyyohamasmÊti

vidhÈti ahamasmi seyyoti evaÑ mÈnakoÔÔhÈso mÈnaÔhapanÈ vÈ. NÊghÈti
dukkhÈ. Vacanattho panettha yassa uppajjanti, taÑ purisaÑ nÊhanantÊti
nÊghÈ. Sesamettha uttÈnamevÈti.
EsanÈvaggo.
_____
8. Oghavagga
1-2. OghasuttÈdivaÓÓanÈ
172-173. Oghavagge kÈmoghoti paÒcasu kÈmaguÓesu chandarÈgo.

Bhavoghoti r|pÈr|pabhavesu chandarÈgo. DiÔÔhoghoti dvÈsaÔÔhi diÔÔhiyo.
Avijjoghoti cat|su saccesu aÒÒÈÓaÑ. KÈmayogÈdÊsupi eseva nayo.
3-4. UpÈdÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
174-175. KÈmupÈdÈnanti kÈmaggahaÓaÑ. DiÔÔhupÈdÈnÈdÊsupi eseva

nayo. GanthÈti ganthanÈ ghaÔanÈ. KÈyaganthoti nÈmakÈyassa gantho
ganthanaghaÔanakileso. IdaÑsaccÈbhinivesoti antaggÈhikadiÔÔhivasena
uppannÈ “idameva saccan”ti evaÑ abhiniveso.
5-10. AnusayasuttÈdivaÓÓanÈ
176-181. KÈmarÈgÈnusayoti thÈmagataÔÔhena kÈmarÈgova anusayo
kÈmarÈgÈnusayo. Sesesupi eseva nayo. OrambhÈgiyÈnÊti heÔÔhÈkoÔÔhÈsiyÈni.
SaÑyojanÈnÊti bandhanÈni. UddhambhÈgiyÈnÊti uparikoÔÔhÈsiyÈni. SesaÑ
Oghavaggo.
MaggasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
2. Bojjha~gasaÑyutta
1. Pabbatavagga
1. HimavantasuttavaÓÓanÈ
182. Bojjha~gasaÑyuttassa paÔhame nÈgÈti imepi mahÈsamuddapiÔÔhe
|mi-antaravÈsinova, na vimÈnaÔÔhakanÈgÈ. TesaÑ himavantaÑ nissÈya
kÈyavaÉÉhanÈdisabbaÑ heÔÔhÈ vuttanayeneva veditabbaÑ. Bojjha~geti ettha
bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. KiÑ vuttaÑ hoti–yÈhi ayaÑ
dhammasÈmaggÊ, yÈya lokiyalokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya
lÊnuddhaccapatiÔÔhÈnÈy|hana kÈmasukhatta kilamathÈnuyoga
ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya
satidhammavicaya vÊriya pÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsa~khÈtÈya
dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhatÊti katvÈ bodhÊti vuccati, bujjhatÊti
kilesasantÈnaniddÈya uÔÔhahati, cattÈri vÈ ariyasaccÈni paÔivijjhati,
nibbÈnameva vÈ sacchikarotÊti vuttaÑ hoti. YathÈha “satta bojjha~ge
bhÈvetvÈ anuttaraÑ sammÈsambodhiÑ abhisambuddho”ti1. TassÈ
dhammasÈmaggisa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈti bojjha~gÈ
jhÈna~gamagga~gÈdayo viya. Yopesa2 yathÈvuttappakÈrÈya etÈya
dhammasÈmaggiyÈ bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako bodhÊti vuccati, tassa
bodhissa a~gÈtipi bojjha~gÈ sena~garatha~gÈdayo viya. TenÈhu
AÔÔhakathÈcariyÈ “bujjhanakassa puggalassa a~gÈti vÈ bojjha~gÈ”ti.
Apica “bojjha~gÈti kenaÔÔhena bojjha~gÈ? BodhÈya saÑvattantÊti
bojjha~gÈ, bujjhantÊti bojjha~gÈ, anubujjhantÊti bojjha~gÈ, paÔibujjhantÊti
bojjha~gÈ, sambujjhantÊti bojjha~gÈ” iccÈdinÈ3 paÔisambhidÈnayenÈpi
bojjha~gattho veditabbo.
Satisambojjha~ganti-ÈdÊsu pana pasattho sundaro ca bojjha~goti
sambojjha~go, satiyeva sambojjha~go satisambojjha~go, taÑ
satisambojjha~ganti evaÑ sabbattha attho veditabbo. BhÈvetÊti vaÉÉheti,
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 139; DÊ 3. 83 piÔÔhesu.
2. Yo ca (SÊ, SyÈ), yo panesa (Abhi-®Ôha 2. 296 piÔÔhe.) 3. Khu 9. 302 piÔÔhe.
attano cittasantÈne punappunaÑ janeti, abhinibbattetÊti attho.

Vivekanissitanti-ÈdÊni kosalasaÑyutte “sammÈdiÔÔhiÑ bhÈveti
vivekanissitan”ti ettha vuttanayeneva veditabbÈni.
AyaÑ pana viseso–tattha tada~gavivekanissitaÑ
samucchedavivekanissitaÑ nissaraÓavivekanissitanti vivekattayameva
vuttaÑ, bojjha~gabhÈvanaÑ patvÈ pana paÒcavidhavivekanissitampi eke
vaÓÓayanti. Te hi na kevalaÑ balavavipassanÈmaggaphalakkhaÓesu eva
bojjha~ge uddharanti, vipassanÈpÈdakakasiÓajjhÈna-
ÈnÈpÈnÈsubhabrahmavihÈrajjhÈnesupi uddharanti, na ca paÔisiddhÈ
AÔÔhakathÈcariyehi. TasmÈ tesaÑ matena etesaÑ jhÈnÈnaÑ pavattikkhaÓe
kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaÑ. YathÈ ca vipassanÈkkhaÓe
“ajjhÈsayato nissaraÓavivekanissitan”ti vuttaÑ, evaÑ
paÔipassaddhivivekanissitampi bhÈvetÊti vattuÑ vaÔÔati. Sesamettha heÔÔhÈ
vuttanayameva.
2. KÈyasuttavaÓÓanÈ
183. Dutiye ÈhÈraÔÔhitikoti paccayaÔÔhitiko. ŒhÈraÑ paÔiccÈti paccayaÑ
paÔicca. Subhanimittanti subhampi subhanimittaÑ,subhassa ÈrammaÓampi
subhanimittaÑ. AyonisomanasikÈroti anupÈyamanasikÈro
uppathamanasikÈro anicce “niccan”ti vÈ dukkhe “sukhan”ti vÈ anattani
“attÈ”ti vÈ asubhe “subhan”ti vÈ manasikÈro, taÑ tasmiÑ subhÈrammaÓe
bahulaÑ pavattayato kÈmacchando uppajjati. Tena vuttaÑ “atthi bhikkhave
subhanimittan”ti-Èdi. EvaÑ sabbanÊvaraÓesu yojanÈ veditabbÈ.
PaÔighanimittanti-ÈdÊsu pana paÔighopi paÔighanimittaÑ
paÔighÈrammaÓampi. AratÊti ukkaÓÔhitÈ1, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “tattha
katamÈ arati, pantesu vÈ senÈsanesu aÒÒataraÒÒataresu vÈ adhikusalesu
dhammesu arati aratitÈ anabhirati anabhiramanÈ ukkaÓÔhitÈ paritassitÈ, ayaÑ
vuccati aratÊ”ti2.
TandÊti atisÊtÈdipaccayÈ uppannaÑ ÈgantukakÈyÈlasiyaÑ, yasmiÑ
uppanne “atisÊtaÑ ati-uÓhaÑ aticchÈtosmi atidhÈtosmi3 atid|ramaggaÑ
gatosmÊ”ti vadati, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “tattha katamÈ
______________________________________________________________
1. UkkaÓÔhikÈ (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 2. 365 piÔÔhe. 3. AtipÈtosmi (SyÈ, Ka)
tandi, yÈ tandÊ tandiyanÈ tandimanakatÈ ÈlasyaÑ ÈlasyÈyanÈ ÈlasyÈyitattaÑ,

ayaÑ vuccati tandÊ”ti1.
VijambhitÈti kilesavasena kÈyavinamanÈ, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “tattha
katamÈ vijambhitÈ, yÈ kÈyassa jambhanÈ vijambhanÈ ÈnamanÈ vinamanÈ
sannamanÈ paÓamanÈ byÈdhiyakaÑ, ayaÑ vuccati vijambhitÈ”ti1.
Bhattasammadoti bhattapariÄÈho, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “tattha katamo
bhattasammado, yÈ bhuttÈvissa bhattamucchÈ bhattakilamatho bhattapari
ÄÈho kÈyaduÔÔhullaÑ, ayaÑ vuccati bhattasammado”ti1.
Cetaso ca lÊnattanti cittassa lÊyanÈkÈro, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “tattha
katamaÑ cetaso lÊnattaÑ, yÈ cittassa akalyatÈ akammaÒÒatÈ olÊyanÈ
sallÊyanÈ lÊnaÑ lÊyanÈ lÊyitattaÑ thinaÑ thiyanÈ thiyitattaÑ cittassa, idaÑ
vuccati cetaso lÊnattan”ti1.
Cetaso av|pasamoti yathÈ nÈma vÊtaccikopi a~gÈro neva tÈva
sannisÊdati patÈpaÑ karotiyeva, yathÈ ca pattapacanaÔÔhÈne neva tÈva
sannisÊdati patÈpaÑ karotiyeva, evaÑ cittassa av|pasantÈkÈro, atthato
panetaÑ uddhaccakukkuccameva hoti.
VicikicchaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈti vicikicchÈya ÈrammaÓadhammÈ.
AyonisomanasikÈro sabbattha vuttanayova. Evamettha kÈmacchando
vicikicchÈti ime dve dhammÈ ÈrammaÓena kathitÈ, byÈpÈdo ÈrammaÓena ca
upanissayena ca, sesÈ sahajÈtena ca upanissayena cÈti.
Satisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ dhammÈti satiyÈ ÈrammaÓadhammÈ
sattatiÑsa bodhipakkhiyÈ ca nava lokuttaradhammÈ ca. Tattha
yonisomanasikÈrabahulÊkÈroti tattha upÈyamanasikÈrassa punappunaÑ
karaÓaÑ.
KusalÈkusalÈ dhammÈti-ÈdÊsu kusalÈti kosallasambh|tÈ
anavajjasukhavipÈkÈ. AkusalÈti akosallasambh|tÈ sÈvajjadukkhavipÈkÈ.
SÈvajjÈti akusalÈ. AnavajjÈti kusalÈ. HÊnapaÓÊtakaÓhasukkesupi eseva nayo.
SappaÔibhÈgÈti kaÓhasukkÈyeva. KaÓhÈ hi
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 365 piÔÔhe.
kaÓhavipÈkadÈnato, sukkÈ ca sukkavipÈkadÈnato sappaÔibhÈgÈ nÈma,

sadisavipÈkakoÔÔhÈsÈti attho. PaÔipakkhabh|tassa vÈ bhÈgassa atthitÈya
sappaÔibhÈgÈ. KaÓhÈnaÒhi sukkÈ paÔipakkhabhÈgÈ, sukkÈnaÒca kaÓhÈ
paÔipakkhabhÈgÈti evampi sappaÔibhÈgÈ. SappaÔibÈhitaÔÔhena vÈ
sappaÔibhÈgÈ. AkusalaÒhÊ kusalaÑ paÔibÈhitvÈ attano vipÈkaÑ deti,
kusalaÒca akusalaÑ paÔibÈhitvÈti evampi kaÓhasukkÈ sappaÔibhÈgÈ.
ŒrambhadhÈt|ti paÔhamÈrambhavÊriyaÑ1. NikkamadhÈt|ti kosajjato
nikkhantattÈ tato balavataraÑ. ParakkamadhÈt|ti paraÑ paraÑ ÔhÈnaÑ
akkamanatÈya tatopi balavataranti tÊhipi padehi vÊriyameva kathitaÑ.
PÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈti pÊtiyÈ ÈrammaÓadhammÈ. KÈyapassaddhÊti
tiÓÓaÑ khandhÈnaÑ darathapassaddhi2. CittapassaddhÊti
viÒÒÈÓakkhandhassa darathapassaddhi2. Samathanimittanti samathopi
samathanimittaÑ, ÈrammaÓampi. Abyagganimittanti tasseva vevacanaÑ.
UpekkhÈsambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈti upekkhÈya ÈrammaÓadhammÈ, atthato
pana majjhattÈkÈro upekkhÈÔÔhÈnÊyÈ dhammÈti veditabbo. Evamettha
satidhammavicaya-upekkhÈsambojjhÈ~gÈ ÈrammaÓena kathitÈ, sesÈ
ÈrammaÓenapi upanissayenapi.
3. SÊlasuttavaÓÓanÈ
184. Tatiye sÊlasampannÈti ettha khÊÓÈsavassa lokiyalokuttarasÊlaÑ
kathitaÑ, tena sampannÈti attho. SamÈdhipaÒÒÈsupi eseva nayo. Vimutti
pana phalavimuttiyeva, vimuttiÒÈÓadassanaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ.
Evamettha sÊlÈdayo tayo lokiyalokuttarÈ, vimutti lokuttarÈva,
vimuttiÒÈÓadassanaÑ lokiyameva.
DassanampÈhanti dassanampi ahaÑ. TaÑ panetaÑ dassanaÑ
cakkhudassanaÑ ÒÈÓadassananti duvidhaÑ. Tattha pasannehi cakkh|hi
ariyÈnaÑ dassanaÑ olokanaÑ cakkhudassanaÑ nÈma. Ariyehi pana
diÔÔhassa lakkhaÓassa dassanaÑ, paÔividdhassa ca paÔivijjhanaÑ jhÈnena vÈ
vipassanÈya vÈ maggaphalehi vÈ ÒÈÓadassanaÑ nÈma. ImasmiÑ panettha
cakkhudassanaÑ adhippetaÑ. AriyÈnaÑ hi pasannehi cakkh|hi
______________________________________________________________
1. PaÔhamavÊriyaÑ (SÊ, SyÈ) 2. PaÔipassaddhi (SÊ, SyÈ)
olokanampi bahukÈrameva. Savananti “asuko nÈma khÊÓÈsavo asukasmiÑ

nÈma raÔÔhe vÈ janapade vÈ gÈme vÈ nigame vÈ vihÈre vÈ leÓe vÈ vasatÊ”ti
kathentÈnaÑ sotena savanaÑ, etampi bahukÈrameva. Upasa~kamananti
“dÈnaÑ vÈ dassÈmi, paÒhaÑ vÈ pucchissÈmi, dhammaÑ vÈ sossÈmi,
sakkÈraÑ vÈ karissÈmÊ”ti evar|pena cittena ariyÈnaÑ upasa~kamanaÑ.
PayirupÈsananti paÒhÈpayirupÈsanaÑ. AriyÈnaÑ guÓe sutvÈ te
upasa~kamitvÈ nimantetvÈ dÈnaÑ datvÈ “kiÑ bhante kusalan”ti-ÈdinÈ
nayena paÒhapucchananti attho.
Anussatinti rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnesu nisinnassa “idÈni ariyÈ
leÓaguhamaÓÉapÈdÊsu jhÈnavipassanÈmaggaphalasukhehi vÊtinÈmentÊ”ti
anussaraÓaÑ. Yo vÈ tesaÑ santike ovÈdo laddho hoti, taÑ ÈvajjitvÈ
“imasmiÑ ÔhÈne sÊlaÑ kathitaÑ, imasmiÑ samÈdhi, imasmiÑ vipassanÈ,
imasmiÑ maggo, imasmiÑ phalan”ti evaÑ anussaraÓaÑ. Anupabbajjanti
ariyesu cittaÑ pasÈdetvÈ gharÈ nikkhamma tesaÑ santike pabbajjaÑ.
AriyÈnaÑ hi santike cittaÑ pasÈdetvÈ tesaÑyeva santike pabbajitvÈ
tesaÑyeva ovÈdÈnusÈsaniÑ paccÈsÊsamÈnassa caratopi pabbajjÈ anupabbajjÈ
nÈma. Ariyesu pasÈdena aÒÒattha pabbajitvÈ ariyÈnaÑ santike
ovÈdÈnusÈsaniÑ paccÈsÊsamÈnassa carato pabbajjÈpi anupabbajjÈ nÈma.
AÒÒesu pana pasÈdena aÒÒesaÑyeva santike pabbajitvÈ aÒÒesaÑyeva
ovÈdÈnusÈsaniÑ paccÈsÊsamÈnassa carato pabbajjÈ anupabbajjÈ nÈma na
hoti.
EvaÑ pabbajitesu pana MahÈkassapattherassa tÈva anupabbajjaÑ
pabbajitÈ satasahassamattÈ ahesuÑ, tathÈ therasseva saddhivihÈrikassa ca
Candaguttattherassa, tassÈpi saddhivihÈrikassa S|riyaguttattherassa, tassÈpi
saddhivihÈrikassa Assaguttattherassa, tassÈpi saddhivihÈrikassa
Yonakadhammarakkhitattherassa, tassa pana saddhivihÈriko AsokaraÒÒo
kaniÔÔhÈbhÈtÈ Tissatthero nÈma ahosi, tassa anupabbajjaÑ pabbajitÈ
aÉÉhateyyakoÔisa~khÈ ahesuÑ. Mahindattherassa anupabbajitÈnaÑ
gaÓanaparicchedo1 natthi, yÈvajjadivasÈ La~kÈdÊpe Satthari pasÈdena
pabbajantÈ Mahindattherasseva pabbajjaÑ anupabbajanti nÈma.
______________________________________________________________
1. PamÈÓaparicchedo (Ka)
TaÑ dhammanti taÑ tesaÑ ovÈdÈnusÈsanÊdhammaÑ. AnussaratÊti

sarati. AnuvitakketÊti vitakkÈhataÑ karoti. Œraddho hotÊti paripuÓÓo hoti.
PavicinatÊti-Èdi sabbaÑ tattha ÒÈÓacÈravaseneva vuttaÑ. Atha vÈ
pavicinatÊti tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ lakkhaÓaÑ vicinati. PavicaratÊti tattha
ÒÈÓaÑ carÈpeti. ParivÊmaÑsamÈpajjatÊti vÊmaÑsanaÑ olokanaÑ gavesanaÑ
Èpajjati.
Satta phalÈ sattÈnisaÑsÈti ubhayampetaÑ atthato ekaÑ. DiÔÔheva
dhamme paÔikacca aÒÒaÑ ÈrÈdhetÊti arahattaÑ ÈrÈdhento imasmiÑyeva
attabhÈve ÈrÈdheti, taÒca kho paÔikacca, asampatteyeva maraÓakÈleti attho.
Atha maraÓakÈleti atha maraÓassa ÈsannakÈle.
AntarÈparinibbÈyÊti yo ÈyuvemajjhaÑ anatikkamitvÈ parinibbÈyati, so
tividho hoti. KappasahassÈyukesu tÈva avihesu nibbattitvÈ eko
nibbattadivaseyeva arahattaÑ pÈpuÓÈti. No ce nibbattadivase pÈpuÓÈti,
paÔhamassa pana kappasatassa matthake pÈpuÓÈti. Ayameko
antarÈparinibbÈyÊ. Aparo evaÑ asakkonto dvÊnnaÑ kappasatÈnaÑ matthake
pÈpuÓÈti, ayaÑ dutiyo. Aparo evampi asakkonto catunnaÑ kappasatÈnaÑ
matthake pÈpuÓÈti, ayaÑ tatiyo antarÈparinibbÈyÊ.
PaÒcamaÑ pana kappasataÑ atikkamitvÈ arahattaÑ patto
upahaccaparinibbÈyÊ nÈma hoti. AtappÈdÊsupi eseva nayo. Yattha katthaci
uppanno pana sasa~khÈrena sappayogena arahattaÑ patto
sasa~khÈraparinibbÈyÊ nÈma, asa~khÈrena appayogena patto
asa~khÈraparinibbÈyÊ nÈma. AvihÈdÊsupi nibbatto tattha yÈvatÈyukaÑ ÔhatvÈ
upar|pari nibbattitvÈ akaniÔÔhaÑ patto uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ nÈma.
ImasmiÑ pana ÔhÈne aÔÔhacattÈrÊsa anÈgÈmino kathetabbÈ. Avihesu hi
tayo antarÈparinibbÈyÊ, eko upahaccaparinibbÈyÊ, eko uddhaÑsoto
AkaniÔÔhagÈmÊti paÒca honti, te asa~khÈraparinibbÈyino paÒca,
sasa~khÈraparinibbÈyino paÒcÈti dasa honti, tathÈ atappÈdÊsu. AkaniÔÔhesu
pana uddhaÑsoto natthi, tasmÈ tattha cattÈro sasa~khÈraparinibbÈyÊ, cattÈro
asa~khÈraparinibbÈyÊti aÔÔhÈti evaÑ aÔÔhacattÈlÊsa honti. TesaÑ uddhaÑsoto
AkaniÔÔhagÈmÊ sabbajeÔÔho ceva
hoti sabbakaniÔÔho ca. KathaÑ? So hi soÄasakappasahassÈyukattÈ ÈyunÈ

sabbesaÑ jeÔÔho, sabbapacchÈ arahattaÑ pÈpuÓÊti sabbesaÑ kaniÔÔho.
ImasmiÑ sutte apubbaÑ acarimaÑ ekacittakkhaÓikÈ nÈnÈlakkhaÓÈ
arahattamaggassa pubbabhÈgavipassanÈ bojjha~gÈ kathitÈ.
4. VatthasuttavaÓÓanÈ
185. Catutthe satisambojjha~go iti ce me hotÊti satisambojjha~goti

evaÑ ce mayhaÑ hoti. AppamÈÓoti me hotÊti appamÈÓoti evaÑ me hoti.
SusamÈraddhoti suparipuÓÓo. TiÔÔhatÊti1 ettha aÔÔhahÈkÈrehi
satisambojjha~go tiÔÔhati–uppÈdaÑ anÈvajjitattÈ anuppÈdaÑ ÈvajjitattÈ
satisambojjha~go tiÔÔhati, pavattaÑ, appavattaÑ, nimittaÑ, animittaÑ,
sa~khÈre anÈvajjitattÈ, visa~khÈraÑ2 ÈvajjitattÈ satisambojjha~go tiÔÔhatÊti.
Imehi aÔÔhahÈkÈrehi tiÔÔhatÊti thero jÈnÈti, vuttÈkÈraviparÊteheva
aÔÔhahÈkÈrehi cavantaÑ cavatÊti3 pajÈnÈti. Sesabojjha~gesupi eseva nayo.
Iti imasmiÑ sutte therassa phalabojjha~gÈ kathitÈ. YadÈ hi thero

satisambojjha~gaÑ sÊsaÑ katvÈ phalasamÈpattiÑ samÈpajjati, tadÈ itare cha
tadanvayÈ honti. YadÈ dhammavicayÈdÊsu aÒÒataraÑ, tadÈpi sesÈ tadanvayÈ
hontÊti evaÑ phalasamÈpattiyaÑ attano ciÓÓavasitaÑ dassento thero imaÑ
suttaÑ kathesÊti.
5. BhikkhusuttavaÓÓanÈ
186. PaÒcame bodhÈya saÑvattantÊti bujjhanatthÈya saÑvattanti. KiÑ

bujjhanatthÈya? Maggena asa~khataÑ nibbÈnaÑ, paccavekkhaÓÈya
katakiccataÑ, maggena vÈ kilesaniddÈto4 pabujjhanatthÈya, phalena
pabujjhanabhÈvatthÈyÈtipi5 vuttaÑ hoti. Tenevettha nsibbÈnasacchikiriyÈ
kilesapahÈnapaccavekkhaÓÈti sabbaÑ dassitaÑ.
______________________________________________________________
1. TiÔÔhantanti (SÊ, SyÈ) 2. Asa~khÈre (SÊ, SyÈ) 3. CarantaÑ caratÊti (SÊ, SyÈ)
4. Kilesacchindanato ca (SÊ, SyÈ) 5. BuddhabhÈvatthÈyÈtipi (SÊ, SyÈ)
6-7. KuÓÉaliyasuttÈdivaÓÓanÈ
187-188. ChaÔÔhe ÈrÈmanissayÊti1 ÈrÈmaÑ nissÈya vasanabhÈvena
ÈrÈmanissayÊ. ParisÈvacaroti parisÈya avacaro. ParisaÑ nÈma bÈlÈpi
paÓÉitÈpi osaranti, yo pana parappavÈdaÑ madditvÈ attano vÈdaÑ dÊpetuÑ
sakkoti, ayaÑ parisÈvacaro nÈma. ŒrÈmena ÈrÈmanti ÈrÈmeneva ÈrÈmaÑ
anuca~kamÈmi, na bÈhirenÈti attho. UyyÈnena uyyÈnanti etthÈpi eseva nayo.
AÒÒena vÈ ÈrÈmena pavisitvÈ aÒÒaÑ ÈrÈmaÑ, aÒÒena uyyÈnena aÒÒaÑ
uyyÈnanti ayamettha attho. ItivÈdappamokkhÈnisaÑsanti “evaÑ pucchÈ
hoti, evaÑ vissajjanaÑ, evaÑ gahaÓaÑ, evaÑ nibbeÔhanan”ti iminÈ nayena
itivÈdo hoti itivÈdappamokkhoti etaÑ ÈnisaÑsaÑ. UpÈrambhÈnisaÑsanti
“ayaÑ pucchÈya doso, ayaÑ vissajjane”ti evaÑ vÈdadosÈnisaÑsaÑ.
KathaÑ bhÈvito ca KuÓÉaliya indriyasaÑvaroti SatthÈ “ettakaÑ ÔhÈnaÑ
paribbÈjakena pucchitaÑ, idÈni pucchituÑ na sakkotÊ”ti ÒatvÈ “na tÈva ayaÑ
desanÈ yathÈnusandhiÑ gatÈ, idÈni naÑ yathÈnusandhiÑ pÈpessÈmÊ”ti
sayameva pucchanto imaÑ desanaÑ Èrabhi. Tattha manÈpaÑ nÈbhijjhatÊti2
iÔÔhÈrammaÓaÑ nÈbhijjhÈyati. NÈbhihaÑsatÊti na sÈmisÈya tuÔÔhiyÈ
abhihaÑsati. Tassa Ôhito ca kÈyo hoti, ÔhitaÑ cittaÑ ajjhattanti tassa
nÈmakÈyo ca cittaÒca gocarajjhatte ÔhitaÑ hoti. SusaÓÔhitanti
kammaÔÔhÈnavasena suÔÔhu saÓÔhitaÑ. Suvimuttanti kammaÔÔhÈnavimuttiyÈ
suvimuttaÑ. AmanÈpanti aniÔÔhÈrammaÓaÑ. Na ma~ku hotÊti tasmiÑ na
ma~ku hoti. AppatiÔÔhitacittoti kilesavasena aÔÔhitacitto. AdÊnamÈnasoti3
domanassavasena adÊnacitto4. AbyÈpannacetasoti dosavasena ap|ticitto5.
EvaÑ bhÈvito kho KuÓÉaliya indriyasaÑvaro evaÑ bahulÊkato tÊÓi
sucaritÈni parip|retÊti ettha evaÑ sucaritap|raÓaÑ veditabbaÑ–imesu tÈva
chasu dvÈresu aÔÔhÈrasa duccaritÈni honti. KathaÑ? CakkhudvÈre
______________________________________________________________
1. ŒrÈmanisÈdÊti (SÊ), ÈrÈmaniyÈdÊti (SyÈ) 2. NÈbhijjhÈyatÊti (SÊ, SyÈ)
3. ŒdinnamÈnasoti (SyÈ) 4. Œdinnacitto (SyÈ)
5. ApaduÔÔhacitto (SÊ), appatiÔÔhacitto (SyÈ)
tÈva iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate kÈya~gavÈca~gÈni acopetvÈ tasmiÑ

ÈrammaÓe lobhaÑ uppÈdentassa manoduccaritaÑ hoti, lobhasahagatena
cittena “aho vatidaÑ iÔÔhaÑ kantaÑ manÈpan”ti bhaÓantassa
vacÊduccaritaÑ, tadeva hatthena parÈmasantassa kÈyaduccaritaÑ.
SesadvÈresupi eseva nayo.
AyaÑ pana viseso–sotadvÈrasmiÑ hi saddÈrammaÓassa vatthubh|taÑ
sa~khapaÓavÈdit|riyabhaÓÉaÑ anÈmÈsaÑ Èmasantassa, ghÈnadvÈre
gandhÈrammaÓassa vatthubh|taÑ gandhamÈlÈdiÑ, jivhÈdvÈre
rasÈrammaÓassa vatthubh|taÑ macchamaÑsÈdiÑ, kÈyadvÈre
phoÔÔhabbÈrammaÓassa vatthubh|taÑ vatthat|lakapÈvÈrÈdiÑ1, manodvÈre
paÒÒattivasena dhammÈrammaÓabh|taÑ sappitelamadhuphÈÓitÈdiÑ
Èmasantassa kÈyaduccaritaÑ veditabbaÑ. Sa~khepato panettha chasu
dvÈresu kÈyavÊtikkamo kÈyaduccaritaÑ, vacÊvÊtikkamo vacÊduccaritaÑ,
manovÊtikkamo manoduccaritanti tÊÓeva duccaritÈni honti.
AyaÑ pana bhikkhu attano bhÈvanÈpaÔisa~khÈne Ôhito imÈni
duccaritÈni2 sucaritaÑ katvÈ vipariÓÈmeti3. KathaÑ? CakkhudvÈre tÈva
iÔÔhÈrammaÓe ÈpÈthagate kÈya~gavÈca~gÈni acÈletvÈ r|pÈrammaÓaÑ
vipassanaÑ paÔÔhÈpayato manosucaritaÑ hoti, vipassanÈsahagatena cittena
khayadhammaÑ vayadhammanti bhaÓantassa vacÊsucaritaÑ,
“anÈmÈsabhaÓÉaÑ etan”ti anÈmasantassa kÈyasucaritaÑ. SesadvÈresupi
eseva nayo. EvaÑ imÈni vitthÈrato aÔÔhÈrasa sucaritÈni honti. Sa~khepato
panetthÈpi chasu dvÈresu kÈyasaÑvaro kÈyasucaritaÑ, vacÊsaÑvaro
vacÊsucaritaÑ, manosaÑvaro manosucaritanti tÊÓeva sucaritÈni honti, evaÑ
indriyasaÑvaro tÊÓi sucaritÈni parip|retÊti veditabbo. EttÈvatÈ
sÊlÈnurakkhitaÑ indriyasaÑvarasÊlaÑ kathitaÑ.
KÈyaduccaritaÑ pahÈyÈti-ÈdÊsu tividhaÑ kÈyaduccaritaÑ, catubbidhaÑ
vacÊduccaritaÑ, tividhaÑ manoduccaritaÑ. Tassa paÔipakkhavasena
kÈyasucaritÈdÊni veditabbÈni. EttÈvatÈ kÈyasaÑvaravacÊsaÑvarehi
pÈtimokkhasÊlaÑ, manosaÑvarena tÊÓi sÊlÈnÊti catupÈrisuddhisÊlaÑ kathitaÑ
hoti. Sakale pana imasmiÑ sutte sucaritam|lakÈ satipaÔÔhÈnÈ
lokuttaramissakÈ, sattannaÑ
______________________________________________________________
1. CÊvarÈdiÑ (SÊ, SyÈ) 2. SucaritÈni (SÊ, SyÈ) 3. Carati (SÊ, SyÈ)
bojjha~gÈnaÑ m|labh|tÈ satipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈgÈ, tepi satipaÔÔhÈnam|lakÈ

bojjha~gÈ pubbabhÈgÈva. VijjÈvimuttim|lakÈ pana lokuttarÈva kathitÈti
veditabbÈ. SattamaÑ uttÈnameva.
8. UpavÈnasuttavaÓÓanÈ
189. AÔÔhame paccattanti attanÈva. YonisomanasikÈrÈti yoniso
manasikÈrena. ŒrabbhamÈnovÈti kurumÈnoyeva. Suvimuttanti
kammaÔÔhÈnavimuttiyÈ suÔÔhu vimuttaÑ. AÔÔhiÑkatvÈti atthaÑ karitvÈ,
atthiko hutvÈti vuttaÑ hoti.
9. PaÔhama-uppannasuttavaÓÓanÈ
190. Navame nÈÒÒatra TathÈgatassa pÈtubhavÈti TathÈgatassa
pÈtubhÈvaÑ vinÈ, na aÒÒasmiÑ kÈle uppajjantÊti attho.
10. Dutiya-uppannasuttavaÓÓanÈ
191. Dasame nÈÒÒatra SugatavinayÈti SugatovÈdaÑ vinÈ na uppajjantÊti.
Pabbatavaggo.
_____
2. GilÈnavagga
1-3. PÈÓasuttÈdivaÓÓanÈ
192-194. Dutiyavaggassa paÔhame cattÈro iriyÈpathe kappentÊti yesaÑ
cattÈro iriyÈpathÈ atthi, tesaÑyeva vasenetaÑ vuttaÑ. SÊlaÑ nissÈyÈti
catupÈrisuddhisÊlaÑ nissayaÑ katvÈ. Satta bojjha~geti sahavipassanake
maggabojjha~ge. DutiyatatiyÈni uttÈnatthÈneva.
4-10. PaÔhamagilÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
195-201. Catutthe tathÈ pahÊno cÈyasmato MahÈkassapassa so ÈbÈdho
ahosÊti therassa kira imaÑ bojjha~gabhÈvanaÑ
sÈdhukaÑ suÓantassa etadahosi “mayhaÑ pabbajitadivasato sattame divase

saccÈni paÔivijjhantassa ime bojjha~gÈ pÈtubh|tÈ”ti. Athassa “niyyÈnikaÑ
vata SatthusÈsanan”ti cintayato lohitaÑ pasÊdi, upÈdÈr|paÑ visuddhaÑ
ahosi, pokkharapatte patita-udakabindu1 viya sarÊrato rogo vinivattitvÈ gato.
Tena vuttaÑ “tathÈ pahÊno cÈyasmato MahÈkassapassa so ÈbÈdho ahosÊ”ti.
PaÒcamachaÔÔhesupi eseva nayo. ImesaÑ pana tiÓÓampi janÈnaÑ
pabbatapÈde pupphitavisarukkhavÈtasamphassena uppanno mandasÊtajaro2
ÈbÈdhoti veditabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
GilÈnavaggo.
_____
3. UdÈyivagga
1-2. BodhÈyasuttÈdivaÓÓanÈ
202-203. Tatiyavaggassa paÔhame kattÈvatÈ nu kho bhante bojjha~gÈti
vuccantÊti bhante kittakena nu kho bujjhanaka-a~gÈ nÈma vuccantÊti
pucchati. BodhÈya saÑvattantÊti bujjhanatthÈya saÑvattanti. ImasmiÑ sutte
missakabojjha~gÈ kathitÈ. Dutiye dhammaparicchedo kathito.
3-5. ®hÈniyasuttÈdivaÓÓanÈ
204-206. Tatiye kÈmarÈgaÔÔhÈniyÈnanti kÈmarÈgassa kÈraÓabh|tÈnaÑ
ÈrammaÓadhammÈnaÑ. ByÈpÈdaÔÔhÈniyÈdÊsupi eseva nayo. SakalaÒhi idaÑ
suttaÑ ÈrammaÓeneva kathitaÑ. PaÔhamavaggassa dutiyasutte
vuttaparicchedopettha labbhateva. Catutthe missakabojjha~gÈ kathitÈ.
PaÒcame aparihÈniye dhammeti aparihÈnikare sabhÈvadhamme3.
6-7. TaÓhakkhayasuttÈdivaÓÓanÈ
207-208. ChaÔÔhe etadavocÈti “imissaÑ parisati nisinno UdÈyitthero
nÈma anusandhikusalo bhikkhu atthi, so maÑ pucchissatÊti
______________________________________________________________
1. Pakkhitta-udakabindu (Ka) 2. MaddasÊtajaro (SÊ, SyÈ) 3. Satta dhamme (Ka)
BhagavatÈ osÈpitadesanaÑ ÒatvÈ desanÈnusandhiÑ ghaÔessÈmÊ”ti pucchanto

etaÑ avoca. Vipulanti-Èdi sabbaÑ subhÈvitattaÑ sandhÈya vuttaÑ.
SubhÈvito hi satisambojjha~go vipulo ca mahaggato ca appamÈÓo ca
abyÈpajjo ca nÈma hoti. So hi patthaÔattÈ vipulo, mahantabhÈvaÑ gatattÈ
mahaggato, vaÉÉhipamÈÓattÈ appamÈÓo, nÊvaraÓÈnaÑ d|rÊbhÈvena
byÈpÈdarahitattÈ abyÈpajjo nÈma hoti. TaÓhÈya pahÈnÈ kammaÑ pahÊyatÊti
yaÑ taÓhÈm|lakaÑ kammaÑ uppajjeyya, taÑ taÓhÈpahÈnena pahÊyati.
Kammassa pahÈnÈ dukkhanti yampi kammam|lakaÑ vaÔÔadukkhaÑ
uppajjeyya, taÑ kammapahÈnena pahÊyati. TaÓhakkhayÈdayo
taÓhÈdÊnaÑyeva khayÈ, atthato panetehi nibbÈnaÑ kathitanti veditabbaÑ.
SattamaÑ uttÈnameva.
8. NibbedhabhÈgiyasuttavaÓÓanÈ
209. AÔÔhame nibbedhabhÈgiyanti nibbijjhanakoÔÔhÈsiyaÑ.
Satisambojjha~gaÑ bhÈvitenÈti satisambojjha~gena1 bhÈvitena,
satisambojjha~gaÑ vÈ bhÈvetvÈ Ôhitena, evamettha maggabojjha~gÈ
missakÈ. Tehi bhÈvitaÑ, te vÈ bhÈvetvÈ ÔhitaÑ cittaÑ2
nibbattitalokuttarameva. Tampi pana magganissitaÑ katvÈ missakameva
kathetuÑ vaÔÔati.
9. EkadhammasuttavaÓÓanÈ
210. Navame saÑyojanavinibandhÈti saÑyojanasa~khÈtÈ vinibandhÈ.
AjjhosÈnÈti pariniÔÔhapetvÈ gahaÓÈ.
10. UdÈyisuttavaÓÓanÈ
211. Dasame abahukatoti akatabahumÈno. UkkujjÈvakujjanti ettha
ukkujjaÑ vuccati udayo, avakujjaÑ vayoti udayabbayavasena parivattento
sammasantoti dÊpeti. Dhammo ca me bhante abhisamitoti vipassanÈdhammo
abhisamÈgato. Maggoti vipassanÈmaggova. Sace hi thero tasmiÑ samaye
sotÈpanno, upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ atthÈya,
______________________________________________________________
1. Satisambojjha~ge (Ka) 2. ®hitaÑ cittaÑ nipphittitaÑ cittaÑ (Ka)
sace anÈgÈmÊ, arahattamaggassa atthÈya ayaÑ vipassanÈ veditabbÈ. TathÈ

tathÈ viharantanti tena tenÈkÈrena viharantaÑ. TathattÈyÈti tathÈbhÈvÈya1.
KhÊÓÈ jÈtÊti-ÈdÊhi tathattÈyÈti adhippetaÑ tathÈbhÈvaÑ dasseti.
PaccavekkhaÓatthÈya upanÊyatÊti hi ettha adhippÈyo, taÑ dassento evamÈha.
SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
UdÈyivaggo.
_____
4. NÊvaraÓavagga
3-4. UpakkilesasuttÈdivaÓÓanÈ
214-215. Catutthavaggassa tatiye na ca pabhassaranti na ca
pabhÈvantaÑ. Pabha~gu cÈti pabhijjanasabhÈvaÑ. Ayoti kÈÄalohaÑ.
®hapetvÈ idha vuttÈni cattÈri avasesaÑ lohaÑ nÈma. Sajjh|ti rajataÑ.
CittassÈti catubh|makacittassa2. Lokiyassa3 tÈva upakkileso hotu,
lokuttarassa kathaÑ hotÊti? UppajjituÑ appadÈnena. Yadaggena hi
uppajjituÑ na denti, tadaggeneva te lokiyassÈpi lokuttarassÈpi upakkilesÈ
nÈma honti. Pabha~gu cÈti ÈrammaÓe cuÓÓavicuÓÓabhÈv|pagamanena
bhijjanasabhÈvaÑ. AnÈvaraÓÈ anÊvaraÓÈti kusaladhamme na ÈvarantÊti
anÈvaraÓÈ, na nÊvaranti na paÔicchÈdentÊti anÊvaraÓÈ. Cetaso anupakkilesÈti
catubh|makacittassa anupakkilesÈ.
8. ŒvaraÓanÊvaraÓasuttavaÓÓanÈ
219. AÔÔhame paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈti paÒÒÈya mandabhÈvakarÈ.
NÊvaraÓÈnaÒhi abhiÓh|ppÈde sati antarantarÈ uppajjamÈnÈ paÒÒÈ dubbalÈ
hoti mandÈ avisadÈ.
PaÒca4 nÊvaraÓÈ tasmiÑ samaye na honti. Sattabojjha~gÈ tasmiÑ
samaye bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchantÊti ariyasÈvakassa hi
sappÈyadhammasÈvanaÑ
______________________________________________________________
1. TathabhÈvÈya (Ka) 2. Catubh|mikakusalacittassa (SÊ, SyÈ)
3. Tebh|mikassa (SyÈ) 4. PaÒcassa (SÊ, SyÈ)
suÓantassa paÒca nÊvaraÓÈ d|re honti. So sace tasmiÑyeva ÔhÈne visesaÑ

nibbattetuÑ sakkoti, evamassa satta bojjha~gÈ bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchanti.
No ce sakkoti, tato vuÔÔhÈya1 rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaÑ gato tameva pÊtiÑ
avijahanto paÒca nÊvaraÓe vikkhambhetvÈ visesaÑ nibbattessati, tattha
asakkontopi yÈva sattadivasabbhantarÈ tameva pÊtiÑ avijahanto nÊvaraÓe
vikkhambhetvÈ visesaÑ nibbattessatÊti idaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
Dhammassavanavasena sakiÑpÊtipÈmojjapakkhiyÈ paÔiladdhabojjha~gÈ hi
kammÈrÈmatÈdÊni Ègamma nassanti, tathÈr|paÑ pana utusappÈyÈdiÑ
labhitvÈ puna uppajjantÈpi tasmiÑ samaye bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchanti
icceva vuccati.
9. RukkhasuttavaÓÓanÈ
220. Navame ajjhÈruhÈti abhiruhanakÈ. Kacchakoti aÔÔhikacchako.
Kapitthanoti makkaÔathanasadisaphalo vijÈtapilakkho.
10. NÊvaraÓasuttavaÓÓanÈ
221. Dasame andhakaraÓÈti andhabhÈvakaraÓÈ. AcakkhukaraÓÈti
paÒÒÈcakkhussa akaraÓÈ. PaÒÒÈnirodhikÈti paÒÒÈya nirodhanÈ.
VighÈtapakkhiyÈti dukkhapakkhikÈ. AnibbÈnasaÑvattanikÈti nibbÈnatthÈya
asaÑvattanikÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthameva. Sakalepi imasmiÑ vagge
missakabojjha~gÈva kathitÈti.
NÊvaraÓavaggo.
_____
5. Cakkavattivagga
1. VidhÈsuttavaÓÓanÈ
222. PaÒcamavaggassa paÔhame tisso vidhÈti tayo mÈnakoÔÔhÈsÈ,
mÈnoyeva vÈ. TathÈ tathÈ vidahanato hi mÈnova vidhÈti vuccati.
______________________________________________________________
1. PaÔÔhÈya (SÊ, SyÈ)
2. CakkavattisuttavaÓÓanÈ
223. Dutiye raÒÒo bhikkhave cakkavattissÈti ettha attano sirisampattiyÈ
rÈjati1, cat|hi vÈ sa~gahavatth|hi lokaÑ raÒjetÊti rÈjÈ, tassa raÒÒo.
“Pavattatu bhavaÑ cakkaratanan”ti puÒÒÈnubhÈvena abbhuggatÈya vÈcÈya
codento cakkaÑ vattetÊti cakkavattÊ, tassa cakkavattissa. PÈtubhÈvÈti
pÈtubhÈvena. Sattannanti gaÓanaparicchedo. RatanÈnanti paricchinna-
atthadassanaÑ. Vacanattho panettha ratijananaÔÔhena ratanaÑ. Apica–
CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ.
AnomasattaparibhogaÑ, ratanaÑ tena vuccatÊti.
Cakkaratanassa ca nibbattakÈlato paÔÔhÈya aÒÒaÑ devaÔÔhÈnaÑ nÈma na
hoti, sabbeva gandhapupphÈdÊhi tasseva p|jaÒca abhivÈdanÈdÊni ca karontÊti
cittÊkataÔÔhena ratanaÑ. Cakkaratanassa ca “ettakaÑ nÈma dhanaÑ
agghatÊ”ti aggho natthi, iti mahagghaÔÔhenÈpi ratanaÑ. CakkaratanaÒca
aÒÒehi loke vijjamÈnaratanehi asadisanti atulaÔÔhena ratanaÑ. YasmÈ pana
yasmiÑ kappe BuddhÈ uppajjanti, tasmiÑyeva cakkavattino, BuddhÈ ca
kadÈci karahaci uppajjanti, tasmÈ dullabhadassanaÔÔhena ratanaÑ. TadetaÑ
jÈtir|pakula-issariyÈdÊhi anomassa uÄÈrasattasseva uppajjati, na aÒÒassÈti
anomasattaparibhogaÔÔhenÈpi ratanaÑ. YathÈ ca cakkaratanaÑ, evaÑ
sesÈnipÊti. Tena vuttaÑ–
“CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ.
AnomasattaparibhogaÑ, ratanaÑ tena vuccatÊ”ti.
PÈtubhÈvo hotÊti nibbatti hoti. TatrÈyaÑ yojanÈ–cakkavattissa
pÈtubhÈvÈ sattannaÑ ratanÈnaÑ pÈtubhÈvoti ayuttaÑ. UppannaÑ hi cakkaÑ
vattetvÈ so cakkavattÊ nÈma hotÊti nÈyuttaÑ2, kasmÈ?
CakkavattananiyamÈpekkhatÈya3. Yo hi niyamena cakkaÑ vattessati, so
paÔisandhito pabhuti “cakkavatti pÈtubh|to”ti vattabbataÑ Èpajjati.
LaddhanÈmassa ca purisassa m|luppattivacanatopi yuttamevetaÑ. Yo hi esa
______________________________________________________________
1. RaÒjati (SÊ, SyÈ) 2. YuttaÑ (SÊ, SyÈ) 3. CakkavattiniyamÈpekkhatÈya (SÊ, SyÈ)
cakkavattÊti laddhanÈmo sattaviseso, tassa paÔisandhisa~khÈto pÈtubhÈvoti

ayamettha attho. Tassa hi pÈtubhÈvÈ ratanÈni pÈtubhavanti. PÈtubh|tehi
pana tehi saddhiÑ paripakke puÒÒasambhÈre so saÑyujjati, tadÈ lokassa
tesu pÈtubhÈvacittaÑ uppajjati. Bahulavacanato cÈpi yuttamevetaÑ. YadÈ hi
lokassa tesu pÈtubhÈvasaÒÒÈ uppajjati, tadÈ ekameva paÔhamaÑ, pacchÈ
itarÈni cha pÈtubhavantÊti bahulavacanato cÈpi etaÑ yuttaÑ. PÈtubhÈvassa
ca atthabhedatopi yuttamevetaÑ. Na kevalaÑ hi pÈtubh|tameva1 pÈtubhÈvo,
pÈtubhÈvayatÊti pÈtubhÈvo. AyaÑ pÈtubhÈvassa atthabhedo. YasmÈ yo so
puÒÒasambhÈro rÈjÈnaÑ cakkavattiÑ paÔisandhivasena pÈtubhÈvayati, tasmÈ
raÒÒo cakkavattissa pÈtubhÈvÈ. Na kevalaÑ hi cakkavattiyeva, imÈni pana
satta ratanÈnipi pÈtubhavantÊti ayamettha attho. Yatheva hi so
puÒÒasambhÈro raÒÒo janakahetu, evaÑ ratanÈnampi pariyÈyena
upanissayahet|ti yuttamevetaÑ “raÒÒo bhikkhave cakkavattissa pÈtubhÈvÈ
sattannaÑ ratanÈnaÑ pÈtubhÈvo hotÊ”ti.
IdÈni tesaÑ ratanÈnaÑ sar|pavasena dassanatthaÑ katamesaÑ
sattannaÑ cakkaratanassÈti-ÈdimÈha. Tattha cakkaratanassÈti-ÈdÊsu ayaÑ
sa~khepÈdhippÈyo–dvisahassadÊpaparivÈrÈnaÑ catunnaÑ mahÈdÊpÈnaÑ
sirivibhavaÑ gahetvÈ dÈtuÑ samatthassa cakkaratanassa pÈtubhÈvo hoti,
tathÈ purebhattameva sÈgarapariyantaÑ pathaviÑ
anupariyÈyanasamatthassa2 vehÈsa~gamassa hatthiratanassa, tÈdisasseva
assaratanassa, catura~gasamannÈgatepi andhakÈre yojanappamÈÓaÑ
andhakÈraÑ vidhamitvÈ Èlokadassanasamatthassa maÓiratanassa,
chabbidhaÑ dosaÑ vivajjetvÈ manÈpacÈrino itthiratanassa, yojanappamÈÓe
padese antopathavigatÈnaÑ nidhÊnaÑ dassanasamatthassa gahapatiratanassa,
aggamahesiyÈ kucchimhi nibbattitvÈ sakalarajjÈnusÈsanasamatthassa
jeÔÔhaputtasa~khÈtassa pariÓÈyakaratanassa ca pÈtubhÈvo hotÊti. Ayamettha
sa~khepo, vitthÈrato pana tesaÑ cakkaratanÈdÊnaÑ pÈtubhÈvavidhÈnaÑ
MahÈsudassanÈdÊsu suttesu Ègatameva, atthopissa tesaÑ vaÓÓanÈya
saÑvaÓÓitoyeva.
______________________________________________________________
1. PÈtubhÈvameva (SÊ, SyÈ) 2. AnuyÈyanasamatthassa (SÊ, SyÈ)
Satisambojjha~garatanassÈti-ÈdÊsu sarikkhakatÈ evaÑ veditabbÈ–

yatheva hi cakkavattino cakkaratanaÑ sabbaratanÈnaÑ purecaraÑ, evaÑ
satisambojjha~garatanaÑ sabbesaÑ catubh|makadhammÈnaÑ purecaranti1
purecaraÓaÔÔhena cakkavattiraÒÒo cakkaratanasadisaÑ hoti. Cakkavattino ca
ratanesu mahÈkÈy|papannaÑ accuggataÑ vipulaÑ mahantaÑ hatthiratanaÑ,
idampi dhammavicayasambojjha~garatanaÑ mahantaÑ
dhammakÈy|papannaÑ accuggataÑ vipulaÑ mahantanti
hatthiratanasadisaÑ hoti. Cakkavattino assaratanaÑ sÊghaÑ lahu javaÑ,
idampi vÊriyasambojjha~garatanaÑ sÊghaÑ lahu javanti imÈya
sÊghalahujavatÈya assaratanasadisaÑ hoti. Cakkavattino maÓiratanaÑ
andhakÈraÑ vidhamati, ÈlokaÑ dasseti, idampi pÊtisambojjha~garatanaÑ
tÈya2 ekantakusalattÈ kilesandhakÈraÑ vidhamati, sahajÈtapaccayÈdivasena
ÒÈÓÈlokaÑ dassetÊti iminÈ andhakÈravidhamana-ÈlokadassanabhÈvena
maÓiratanasadisaÑ hoti.
Cakkavattino itthiratanaÑ kÈyacittadarathaÑ paÔipassambheti,
pariÄÈhaÑ v|pasameti, idampi passaddhisambojjha~garatanaÑ
kÈyacittadarathaÑ paÔipassambheti, pariÄÈhaÑ v|pasametÊti
itthiratanasadisaÑ hoti. Cakkavattino gahapatiratanaÑ icchiticchitakkhaÓe
dhanadÈnena vikkhepaÑ pacchinditvÈ cittaÑ ekaggaÑ karoti, idampi
samÈdhisambojjha~garatanaÑ yathicchitÈdivasena appanaÑ sampÈdeti,
vikkhepaÑ pacchinditvÈ cittaÑ ekaggaÑ karotÊti gahapatiratanasadisaÑ
hoti. Cakkavattino ca pariÓÈyakaratanaÑ sabbatthakiccasampÈdanena
appossukkataÑ karoti, idampi upekkhÈsambojjha~garatanaÑ cittuppÈdaÑ
lÊnuddhaccato mocetvÈ payogamajjhatte ÔhapayamÈnaÑ appossukkataÑ
karotÊti pariÓÈyakaratanasadisaÑ hoti. Iti imasmiÑ sutte catubh|mako
sabbasa~gÈhikadhammaparicchedo kathitoti veditabbo.
4-10. DuppaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ
225-231. Catutthe eÄam|goti mukhena vÈcaÑ nicchÈretuÑ sakkontopi
dosehi m|go asampannavacano. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
Cakkavattivaggo.
______________________________________________________________
1. Pure carati (SyÈ) 2. MahantaÑ dhammakÈy|papannaÑ (SÊ, SyÈ)
6. SÈkacchavagga
1. ŒhÈrasuttavaÓÓanÈ
232. ChaÔÔhavaggassa paÔhame ayamÈhÈro anuppannassa vÈ
satisambojjha~gassa uppÈdÈyÈti-ÈdÊsu ayaÑ purimanayato viseso. Na
kevalaÒhi satisambojjha~gÈdÊnaÑ ete vuttappakÈrÈva uppÈdÈya,
uppannÈnaÑ vÈ bhÈvanÈya pÈrip|riyÈ paccayÈ honti, aÒÒepi pana evaÑ
veditabbÈ. Aparepi hi cattÈro dhammÈ satisambojjha~gassa uppÈdÈya
saÑvattanti satisampajaÒÒaÑ muÔÔhassatipuggalaparivajjanatÈ
upaÔÔhitassatipuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti. AbhikkantÈdÊsu hi sattasu
ÔhÈnesu satisampajaÒÒena, bhattanikkhittakÈkasadise muÔÔhassatipuggale
parivajjanena, Tissadattatthera-abhayattherÈdisadise upaÔÔhitassatipuggale
sevanena, ÔhÈnanisajjÈdÊsu satisamuÔÔhÈpanatthaÑ
ninnapoÓapabbhÈracittatÈya ca satisambojjha~go uppajjati. EvaÑ cat|hi
kÈraÓehi uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
Satta dhammÈ dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
paripucchakatÈ vatthuvisadakiriyÈ indriyasamattapaÔipÈdanÈ
duppaÒÒapuggalaparivajjanÈ paÒÒavantapuggalasevanÈ
gambhÊraÒÈÓacariyapaccavekkhaÓÈ tadadhimuttatÈti. Tattha
paripucchakatÈti khandhadhÈtu-Èyatana-
indriyabalabojjha~gamagga~gajhÈna~gasamathavipassanÈnaÑ
atthasannissitaparipucchÈbahulatÈ.
VatthuvisadakiriyÈti ajjhattikabÈhirÈnaÑ vatth|naÑ
visadabhÈvakaraÓaÑ. YadÈ hissa kesanakhalomÈni dÊghÈni honti, sarÊraÑ vÈ
ussannadosaÒceva sedamalamakkhitaÒca, tadÈ ajjhattikavatthu avisadaÑ hoti
aparisuddhaÑ. YadÈ pana cÊvaraÑ jiÓÓaÑ kiliÔÔhaÑ duggandhaÑ hoti,
senÈsanaÑ vÈ uklÈpaÑ, tadÈ bÈhiravatthu avisadaÑ hoti aparisuddhaÑ.
TasmÈ kesÈdichedanena uddhaÑvirecana-adhovirecanÈdÊhi
sarÊrasallahukabhÈvakaraÓena ucchÈdananahÈpanena ca ajjhattikavatthu
visadaÑ kÈtabbaÑ. S|cikammadhovanarajanaparibhaÓÉakaraÓÈdÊhi
bÈhiravatthu visadaÑ kÈtabbaÑ. EtasmiÑ hi ajjhattikabÈhire vatthumhi
avisade uppannesu cittacetasikesu ÒÈÓampi avisadaÑ aparisuddhaÑ hoti
aparisuddhÈni dÊpakapallakavaÔÔitelÈni nissÈya uppannadÊpasikhÈya
obhÈso viya. Visade pana ajjhattikabÈhire vatthumhi uppannesu

cittacetasikesu ÒÈÓampi visadaÑ hoti parisuddhÈni dÊpakapallakavaÔÔitelÈni
nissÈya uppannadÊpasikhÈya obhÈso viya. Tena vuttaÑ “vatthuvisadakiriyÈ
dhammavicayasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattatÊ”ti.
IndriyasamattapaÔipÈdanÈ nÈma saddhÈdÊnaÑ indriyÈnaÑ
samabhÈvakaraÓaÑ. Sace hissa saddhindriyaÑ balavaÑ hoti, itarÈni
mandÈni, tato vÊriyindriyaÑ paggahakiccaÑ, satindriyaÑ upaÔÔhÈnakiccaÑ,
samÈdhindriyaÑ avikkhepakiccaÑ, paÒÒindriyaÑ dassanakiccaÑ kÈtuÑ na
sakkoti. TasmÈ taÑ dhammasabhÈvapaccavekkhaÓena vÈ, yathÈ vÈ
manasikaroto balavaÑ jÈtaÑ, tathÈ amanasikaraÓena hÈpetabbaÑ.
Vakkalittheravatthu cettha nidassanaÑ. Sace pana vÊriyindriyaÑ balavaÑ
hoti, atha neva saddhindriyaÑ adhimokkhakiccaÑ kÈtuÑ sakkoti, na itarÈni
itarakiccabhedaÑ. TasmÈ taÑ passaddhÈdibhÈvanÈya hÈpetabbaÑ. TatthÈpi
SoÓattherassa vatthu dassetabbaÑ. EvaÑ sesesupi ekassa balavabhÈve sati
itaresaÑ attano kiccesu asamatthatÈ veditabbÈ.
Visesato panettha saddhÈpaÒÒÈnaÑ samÈdhivÊriyÈnaÒca samataÑ
pasaÑsanti. Balavasaddho hi mandapaÒÒo mudhappasanno1 hoti,
avatthusmiÑ pasÊdati. BalavapaÒÒo pana mandasaddho kerÈÔikapakkhaÑ
bhajati, bhesajjasamuÔÔhito viya rogo atekiccho hoti. CittuppÈdamatteneva
kusalaÑ hotÊti atidhÈvitvÈ dÈnÈdÊni akaronto niraye uppajjati. UbhinnaÑ
samatÈya vatthusmiÑyeva pasÊdati. BalavasamÈdhiÑ pana mandavÊriyaÑ
samÈdhissa kosajjapakkhattÈ kosajjaÑ abhibhavati. BalavavÊriyaÑ
mandasamÈdhiÑ vÊriyassa uddhaccapakkhattÈ uddhaccaÑ abhibhavati.
SamÈdhi pana vÊriyena saÑyojito kosajje patituÑ na labhati, vÊriyaÑ
samÈdhinÈ saÑyojitaÑ uddhacce patituÑ na labhati. TasmÈ tadubhayaÑ
samaÑ kÈtabbaÑ. UbhayasamatÈya hi appanÈ hoti.
Api ca samÈdhikammikassa balavatÊpi saddhÈ vaÔÔati. EvaÑ saddahanto
okappento appanaÑ pÈpuÓissati. SamÈdhipaÒÒÈsu pana samÈdhikammikassa
ekaggatÈ balavatÊ vaÔÔati. EvaÑ hi so appanaÑ pÈpuÓÈti.
VipassanÈkammikassa paÒÒÈ balavatÊ vaÔÔati. EvaÑ hi so
lakkhaÓapaÔivedhaÑ pÈpuÓÈti.
______________________________________________________________
1. Muddhappasanno (SÊ, SyÈ)
ubhinnaÑ pana samatÈyapi appanÈ hotiyeva. Sati pana sabbattha balavatÊ

vaÔÔati. Sati hi cittaÑ uddhaccapakkhikÈnaÑ saddhÈvÊriyapaÒÒÈnaÑ vasena
uddhaccapÈtato, kosajjapakkhikena ca samÈdhinÈ kosajjapÈtato rakkhati.
TasmÈ sÈ loÓadh|panaÑ viya sabbabyaÒjanesu, sabbakammika-amacco viya
ca sabbarÈjakiccesu sabbattha icchitabbÈ. TenÈha “sati ca pana sabbatthikÈ
vuttÈ BhagavatÈ, kiÑ kÈraÓÈ? CittaÑ hi satipaÔisaraÓaÑ,
ÈrakkhapaccupaÔÔhÈnÈ ca sati, na vinÈ satiyÈ cittassa paggahaniggaho hotÊ”ti.
DuppaÒÒapuggalaparivajjanÈ nÈma khandhÈdibhede anogÈÄhapaÒÒÈnaÑ
dummedhapuggalÈnaÑ ÈrakÈ parivajjanaÑ. PaÒÒavantapuggalasevanÈ nÈma
samapaÒÒÈsalakkhaÓapariggÈhikÈya udayabbayapaÒÒÈya
samannÈgatapuggalasevanÈ. GambhiraÒÈÓacariyapaccavekkhaÓÈ nÈma
gambhÊresu khandhÈdÊsu pavattÈya gambhÊrapaÒÒÈya
pabhedapaccavekkhaÓÈ. TadadhimuttatÈ nÈma ÔhÈnanisajjÈdÊsu
dhammavicayasambojjha~gasamuÔÔhÈpanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittatÈ.
EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
EkÈdasa dhammÈ vÊriyasambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
apÈyabhayapaccavekkhaÓatÈ ÈnisaÑsadassÈvitÈ
gamanavÊthipaccavekkhaÓatÈ piÓÉapÈtÈpacÈyanatÈ
dÈyajjamahattapaccavekkhaÓatÈ SatthumahattapaccavekkhaÓatÈ
jÈtimahattapaccavekkhaÓatÈ sabrahmacÈrimahattapaccavekkhaÓatÈ
kusÊtapuggalaparivajjanatÈ ÈraddhavÊriyapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti.
Tattha “nirayesu paÒcavidhabandhanakammakÈraÓato paÔÔhÈya
mahÈdukkhaÑ anubhavanakÈlepi, tiracchÈnayoniyaÑ jÈlakhipanakumÊnÈdÊhi
gahitakÈlepi, pÈjanakaÓÔakÈdippahÈratunnassa pana sakaÔavahanÈdikÈlepi,
pettivisaye anekÈnipi vassasahassÈni ekaÑ Buddhantarampi khuppipÈsÈhi
ÈturÊbh|takÈlepi, KÈlakaÒcika-asuresu saÔÔhihattha-asÊtihatthappamÈÓena
aÔÔhicammamatteneva attabhÈvena vÈtÈtapÈdidukkhÈnubhavanakÈlepi na
sakkÈ vÊriyasambojjha~gaÑ uppÈdetuÑ, ayameva te bhikkhu kÈlo”ti evaÑ
apÈyabhayaÑ paccavekkhantassÈpi vÊriyasambojjha~go uppajjati.
“Na sakkÈ kusÊtena navalokuttaradhammaÑ laddhuÑ,
ÈraddhavÊriyeneva sakkÈ ayamÈnisaÑso vÊriyassÈ”ti evaÑ
ÈnisaÑsadassÈvinopi uppajjati.
“Sabbabuddha1paccekabuddhamahÈsÈvakeheva gatamaggo te gantabbo, so

ca na sakkÈ kusÊtena gantun”ti evaÑ gamanavÊthiÑ paccavekkhantassÈpi
uppajjati.
“Ye taÑ piÓÉapÈtÈdÊhi upaÔÔhahanti, ime te manussÈ neva ÒÈtakÈ, na
dÈsakammakarÈ, nÈpi ‘taÑ nissÈya jÊvissÈmÈ’ti te paÓÊtÈni piÓÉapÈtÈdÊni
denti. Atha kho attano kÈrÈnaÑ mahapphalataÑ paccÈsÊsamÈnÈ denti.
SatthÈrÈpi ‘ayaÑ ime paccaye paribhuÒjitvÈ kÈyadaÄhibahulo sukhaÑ
viharissatÊ’ti na evaÑ sampassatÈ tuyhaÑ paccayÈ anuÒÒÈtÈ, atha kho ‘ayaÑ
ime paribhuÒjamÈnova samaÓadhammaÑ katvÈ vaÔÔadukkhato muccissatÊ’ti
te paccayÈ anuÒÒÈtÈ, so dÈni tvaÑ kusÊto viharanto na taÑ piÓÉaÑ
apacÈyissasi, ÈraddhavÊriyasseva hi piÓÉapÈtÈpacÈyanaÑ nÈma hotÊ”ti evaÑ
piÓÉapÈtÈpacÈyanaÑ paccavekkhantassÈpi uppajjati MahÈmittattherassa
viya.
Thero kira KassakaleÓe nÈma paÔivasati. Tasseva gocaragÈme ekÈ
mahÈ-upÈsikÈ theraÑ puttaÑ katvÈ paÔijaggati. SÈ ekadivasaÑ araÒÒaÑ
gacchantÊ dhÊtaraÑ Èha “amma asukasmiÑ ÔhÈne purÈÓataÓÉulÈ, asukasmiÑ
khÊraÑ, asukasmiÑ sappi, asukasmiÑ phÈÓitaÑ, tava bhÈtikassa
ayyamittassa ÈgatakÈle bhattaÑ pacitvÈ khÊrasappiphÈÓitehi saddhiÑ dehi,
tvaÒca bhuÒjeyyÈsi, ahaÑ pana hiyyo pakkaÑ pÈrivÈsikabhattaÑ kaÒjiyena
bhuttÈmhÊ”ti. DivÈ kiÑ bhuÒjissasi ammÈti. SÈkapaÓÓaÑ pakkhipitvÈ
kaÓataÓÉulehi ambilayÈguÑ pacitvÈ Ôhapehi ammÈti.
Thero cÊvaraÑ pÈrupitvÈ pattaÑ nÊharantova taÑ saddaÑ sutvÈ attÈnaÑ
ovadi “mahÈ-upÈsikÈ kira kaÒjiyena pÈrivÈsikabhattaÑ bhuÒjitvÈ divÈpi
kaÓapaÓÓambilayÈguÑ2 bhuÒjissati, tuyhaÑ atthÈya pana purÈÓataÓÉulÈdÊni
Ècikkhati, taÑ nissÈya kho panesÈ neva khettaÑ na vatthuÑ na bhattaÑ na
vatthaÑ paccÈsÊsati, tisso pana sampattiyo patthayamÈnÈ deti, tvaÑ etissÈ tÈ
sampattiyo dÈtuÑ sakkhissasi, na sakkhissasÊti, ayaÑ kho pana piÓÉapÈto
tayÈ sarÈgena sadosena samohena na sakkÈ gaÓhitun”ti3 pattaÑ thavikÈya
pakkhipitvÈ gaÓÔhikaÑ muÒcitvÈ nivattitvÈ KassakaleÓameva gantvÈ pattaÑ
heÔÔhÈmaÒce, cÊvaraÑ cÊvaravaÑse ÔhapetvÈ
______________________________________________________________
1. SabbaÒÒubuddha (Ka) 2. SÈkapaÓÓambilayÈguÑ (SÊ, SyÈ) 3. BhuÒjitunti (Ka)
“arahattaÑ apÈpuÓitvÈ na nikkhamissÈmÊ”ti vÊriyaÑ adhiÔÔhahitvÈ nisÊdi.

DÊgharattaÑ appamatto hutvÈ nivutthabhikkhu vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
purebhattameva arahattaÑ patvÈ vikasamÈnamiva1 padumaÑ
mahÈkhÊÓÈsavo sitaÑ karontova nikkhami. LeÓadvÈre rukkhamhi adhivatthÈ
devatÈ–
Namo te purisÈjaÒÒa, namo te purisuttama.
Yassa te ÈsavÈ khÊÓÈ, dakkhiÓeyyosi mÈrisÈti–
udÈnaÑ udÈnetvÈ “bhante piÓÉÈya paviÔÔhÈnaÑ tumhÈdisÈnaÑ arahantÈnaÑ
bhikkhaÑ datvÈ mahallakitthiyo dukkhÈ muccissantÊ”ti Èha. Thero
uÔÔhahitvÈ dvÈraÑ vivaritvÈ kÈlaÑ olokento “pÈtoyevÈ”ti ÒatvÈ pattacÊvaraÑ
ÈdÈya gÈmaÑ pÈvisi.
DÈrikÈpi bhattaÑ sampÈdetvÈ “idÈni me bhÈtÈ Ègamissati, idÈni
ÈgamissatÊ”ti dvÈraÑ olokayamÈnÈ nisÊdi. SÈ there gharadvÈraÑ sampatte
pattaÑ gahetvÈ sappiphÈÓitayojitassa khÊrapiÓÉapÈtassa p|retvÈ hatthe
Ôhapesi. Thero “sukhaÑ hot|”ti anumodanaÑ katvÈ pakkÈmi. SÈpi taÑ
olokayamÈnÈva aÔÔhÈsi. Therassa hi tadÈ ativiya parisuddho chavivaÓÓo
ahosi, vippasannÈni indriyÈni, mukhaÑ bandhanÈ muttatÈlapakkaÑ viya
ativiya virocittha.
MahÈ-upÈsikÈ araÒÒato ÈgantvÈ “kiÑ amma bhÈtiko te Ègato”ti pucchi.
SÈ sabbaÑ taÑ pavattiÑ Èrocesi. UpÈsikÈ “ajja me puttassa pabbajitakiccaÑ
matthakaÑ pattan”ti ÒatvÈ “abhiramati te amma bhÈtÈ BuddhasÈsane, na
ukkaÓÔhatÊ”ti Èha.
“MahantaÑ kho panetaÑ SatthudÈyajjaÑ, yadidaÑ satta ariyadhanÈni
nÈma, taÑ na sakkÈ kusÊtena gahetuÑ. YathÈ hi vippaÔipannaÑ puttaÑ
mÈtÈpitaro ‘ayaÑ amhÈkaÑ aputto’ti paribÈhiraÑ karonti, so tesaÑ
accayena dÈyajjaÑ na labhati, evaÑ kusÊtopi idaÑ ariyadhanadÈyajjaÑ na
labhati, ÈraddhavÊriyova labhatÊ”ti dÈyajjamahattaÑ paccavekkhatopi
uppajjati.
______________________________________________________________
1. Vikasitamiva (Ka)
“MahÈ kho pana te SatthÈ, Satthuno hi te mÈtukucchismiÑ

paÔisandhiggahaÓakÈlepi abhinikkhamanepi abhisambodhiyampi
dhammacakkappavattanayamakapÈÔihÈriyadevorohana-
Èyusa~khÈravossajjanesupi parinibbÈnakÈlepi dasasahassilokadhÈtu
akampittha, yuttaÑ nu kho te evar|passa Satthu sÈsane pabbajitvÈ kusÊtena
bhavitun”ti evaÑ SatthumahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati.
“JÈtiyÈpi tvaÑ idÈni na lÈmakajÈtiko, asambhinnÈya
mahÈsammatapaveÓiyÈ Ègata-ukkÈkarÈjavaÑse jÈtosi,
SuddhodanamahÈrÈjassa ca MahÈmÈyÈdeviyÈ ca nattÈ, RÈhulabhaddassa
kaniÔÔho, tayÈ nÈma evar|pena Jinaputtena hutvÈ na yuttaÑ kusÊtena
viharitun”ti evaÑ jÈtimahattaÑ paccavekkhatopi uppajjati.
“SÈriputtamoggallÈnÈ ceva asÊti mahÈsÈvakÈ ca vÊriyeneva
lokuttaradhammaÑ paÔivijjhiÑsu, tvaÑ pana etesaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ
maggaÑ paÔipajjasi, na paÔipajjasÊ”ti evaÑ sabrahmacÈrimahattaÑ
paccavekkhatopi uppajjati.
KucchiÑ p|retvÈ Ôhita-ajagarasadise vissaÔÔhakÈyikacetasikavÊriye
kusÊtapuggale parivajjentassÈpi, ÈraddhavÊriye pahitatte puggale
sevantassÈpi ÔhÈnanisajjÈdÊsu vÊriyuppÈdanatthaÑ
ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa
arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
EkÈdasa dhammÈ pÊtisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
BuddhÈnussati dhamma, saÑgha, sÊla, cÈga, devatÈnussati upasamÈnussati
l|khapuggalaparivajjanatÈ siniddhapuggalasevanatÈ
pasÈdanÊyasuttantapaccavekkhaÓatÈ tadadhimuttatÈti.
BuddhaguÓe anussarantassÈpi hi yÈva upacÈrÈ sakalasarÊraÑ pharamÈno
pÊtisambojjha~go uppajjati, dhammasaÑghaguÓe anussarantassÈpi,
dÊgharattaÑ akhaÓÉaÑ katvÈ rakkhitaÑ catupÈrisuddhisÊlaÑ
paccavekkhantassÈpi, gihino dasasÊlapaÒcasÊlÈni paccavekkhantassÈpi,
dubbhikkhabhayÈdÊsu paÓÊtaÑ bhojanaÑ sabrahmacÈrÊnaÑ datvÈ “evaÑ
nÈma adamhÈ”ti cÈgaÑ paccavekkhantassÈpi, gihinopi evar|pe kÈle
sÊlavantÈnaÑ dinnadÈnaÑ paccavekkhantassÈpi, yehi guÓehi samannÈgatÈ
devattaÑ pattÈ, tathÈr|pÈnaÑ attani atthitaÑ paccavekkhantassÈpi,
samÈpattiyÈ vikkhambhitÈ kilesÈ saÔÔhipi sattatipi
vassÈni na samudÈcarantÊti paccavekkhantassÈpi,

cetiyadassanabodhidassanatheradassanesu asakkaccakiriyÈya
saÑs|cital|khabhÈve1 BuddhÈdÊsu pasÈdasinehÈbhÈvena
gadrabhapiÔÔharajasadise l|khapuggale parivajjentassÈpi, BuddhÈdÊsu
pasÈdabahule muducitte siniddhapuggale sevantassÈpi,
ratanattayaguÓaparidÊpake pasÈdanÊye suttante paccavekkhantassÈpi,
ÔhÈnanisajjÈdÊsu pÊti-uppÈdanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati.
EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
Satta dhammÈ passaddhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
paÓÊtabhojanasevanatÈ utusukhasevanatÈ iriyÈpathasukhasevanatÈ
majjhattapayogatÈ sÈraddhakÈyapuggalaparivajjanatÈ
passaddhakÈyapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti.
PaÓÊtaÑ hi siniddhaÑ bhojanaÑ bhuÒjantassÈpi, sÊtuÓhesu ut|su
ÔhÈnÈdÊsu ca iriyÈpathesu sappÈyaÑ utuÒca iriyÈpathaÒca sevantassÈpi
passaddhi uppajjati. Yo pana mahÈpurisajÈtiko sabba-utu-
iriyÈpathakkhamova hoti, na taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Yassa
sabhÈgavisabhÈgatÈ atthi, tasseva visabhÈge utu-iriyÈpathe vajjetvÈ sabhÈge
sevantassa uppajjati. Majjhattapayogo vuccati attano ca parassa ca
kammassakatapaccavekkhaÓÈ. IminÈ majjhattapayogena uppajjati. Yo
leÉÉudaÓÉÈdÊhi paraÑ viheÔhayamÈnova vicarati, evar|paÑ
sÈraddhakÈyapuggalaÑ parivajjentassÈpi, saÑyatapÈdapÈÓiÑ
passaddhakÈyaÑ puggalaÑ sevantassÈpi, ÔhÈnanisajjÈdÊsu passaddhi-
uppÈdanatthÈya ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati. EvaÑ uppannassa
panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
Dasa dhammÈ2 samÈdhisambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
vatthuvisadakiriyatÈ indriyasamattapaÔipÈdanatÈ nimittakusalatÈ samaye
cittassa paggaÓhanatÈ samaye cittassa niggaÓhanatÈ samaye
sampahaÑsanatÈ samaye ajjhupekkhanatÈ asamÈhitapuggalaparivajjanatÈ
samÈhitapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti3. Tattha vatthuvisadakiriyatÈ ca
indriyasamattapaÔipÈdanatÈ ca vuttanayeneva veditabbÈ.
______________________________________________________________
1. SaÑsappital|khabhÈve (SyÈ)
2. EkÈdasa dhammÈ (SÊ, SyÈ, Ka, DÊ-®Ôha 2. 383; Ma-®Ôha 1. 301 piÔÔhesu)
3. JhÈnavimokkhapaccavekkhaÓatÈ tadadhimuttatÈti
(DÊ-®Ôha 2. 383; Ma-®Ôha 1. 301 piÔÔhesu)
NimittakusalatÈ nÈma kasiÓanimittassa uggahaÓakusalatÈ. Samaye

cittassa paggaÓhanatÈti yasmiÑ samaye atisithilavÊriyatÈdÊhi lÊnaÑ cittaÑ
hoti, tasmiÑ samaye dhammavicayavÊriyapÊtisambojjha~gasamuÔÔhÈpanena
tassa paggaÓhanaÑ. Samaye cittassa niggaÓhanatÈti yasmiÑ samaye
accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhataÑ cittaÑ hoti, tasmiÑ samaye
passaddhisamÈdhi-upekkhÈsambojjha~gasamuÔÔhÈpanena tassa
niggaÓhanaÑ. Samaye sampahaÑsanatÈti yasmiÑ samaye cittaÑ
paÒÒÈpayogamandatÈya vÈ upasamasukhÈnaÑ vigamena vÈ nirassÈdaÑ hoti,
tasmiÑ samaye aÔÔhasaÑvegavatthupaccavekkhaÓena saÑvejeti. AÔÔha
saÑvegavatth|ni nÈma jÈtijarÈbyÈdhimaraÓÈni cattÈri, apÈyadukkhaÑ
paÒcamaÑ, atÊte vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ, anÈgate vaÔÔam|lakaÑ dukkhaÑ,
paccuppanne ÈhÈrapariyeÔÔhim|lakaÑ dukkhanti.
RatanattayaguÓÈnussaraÓena ca pasÈdaÑ janeti, ayaÑ vuccati “samaye
sampahaÑsanatÈ”ti.
Samaye ajjhupekkhanatÈ nÈma yasmiÑ samaye sammÈpaÔipattiÑ
Ègamma alÊnaÑ anuddhataÑ anirassÈdaÑ1 ÈrammaÓe samappavattaÑ
samathavÊthipaÔipannaÑ cittaÑ hoti, tadÈssa paggahaniggaha-
sampahaÑsanesu na byÈpÈraÑ Èpajjati sÈrathi viya samappavattesu assesu.
AyaÑ vuccati “samaye ajjhupekkhanatÈ”ti. AsamÈhitapuggalaparivajjanatÈ
nÈma upacÈraÑ vÈ appanaÑ vÈ appattÈnaÑ vikkhittacittÈnaÑ puggalÈnaÑ
ÈrakÈ parivajjanaÑ. SamÈhitapuggalasevanatÈ nÈma upacÈrena vÈ appanÈya
vÈ samÈhitacittÈnaÑ sevanÈ bhajanÈ payirupÈsanÈ. TadadhimuttatÈ nÈma
ÔhÈnanisajjÈdÊsu samÈdhi-uppÈdanatthameva ninnapoÓapabbhÈracittatÈ.
EvaÑ hi paÔipajjato esa uppajjati. EvaÑ uppannassa panassa
arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|rÊ hoti.
PaÒca dhammÈ upekkhÈsambojjha~gassa uppÈdÈya saÑvattanti–
sattamajjhattatÈ sa~khÈramajjhattatÈ sattasa~khÈrakelÈyanapuggala-
parivajjanatÈ sattasa~khÈramajjhattapuggalasevanatÈ tadadhimuttatÈti.
Tattha dvÊhÈkÈrehi sattamajjhattataÑ samuÔÔhÈpeti “tvaÑ attanova kammena
ÈgantvÈ attanova kammena gamissasi, esopi attano kammena ÈgantvÈ
attanova kammena gamissati, tvaÑ kaÑ kelÈyasÊ”ti evaÑ
kammassakatapaccavekkhaÓena ca, “paramatthato sattoyeva natthi, so tvaÑ
kaÑ kelÈyasÊ”ti evaÑ nissattapaccavekkhaÓena ca. DvÊhevÈkÈrehi
sa~khÈramajjhattataÑ samuÔÔhÈpeti
______________________________________________________________
1. NirassÈdaÑ (SÊ, SyÈ)
“idaÑ cÊvaraÑ anupubbena vaÓÓavikÈrataÒceva jiÓÓabhÈvaÒca upagantvÈ

pÈdapuÒchanacoÄakaÑ hutvÈ yaÔÔhikoÔiyÈ chaÉÉanÊyaÑ bhavissati, sace
panassa sÈmiko bhaveyya, nÈyaÑ evaÑ vinassituÑ dadeyyÈ”ti evaÑ
assÈmikabhÈvapaccavekkhaÓena ca, “anaddhaniyaÑ idaÑ tÈvakÈlikan”ti
evaÑ tÈvakÈlikabhÈvapaccavekkhaÓena ca. YathÈ ca cÊvare, evaÑ
pattÈdÊsupi yojanÈ kÈtabbÈ.
Sattasa~khÈrakelÈyanapuggalaparivajjanatÈti ettha yo puggalo gihi vÈ
attano puttadhÊtÈdike, pabbajito vÈ attano antevÈsikasamÈnupajjhÈyakÈdike
mamÈyati, sahatthÈva nesaÑ
kesacchedanas|cikammacÊvaradhovanarajanapattapacanÈdÊni karoti,
muhuttampi apassanto “asuko sÈmaÓero kuhiÑ, asuko daharo kuhin”ti
bhantamigo viya ito cito ca Èloketi, aÒÒena kesacchedanÈdÊnaÑ atthÈya
“muhuttaÑ tÈva asukaÑ pesethÈ”ti yÈciyamÈnopi “amhepi taÑ attano
kammaÑ na kÈrema, tumhe naÑ gahetvÈ kilamessathÈ”ti na deti, ayaÑ
sattakelÈyano nÈma. Yo pana cÊvarapattathÈlakakattarayaÔÔhi-ÈdÊni
mamÈyati, aÒÒassa hatthena parÈmasitumpi na deti, tÈvakÈlikaÑ yÈcitopi
“mayampi imaÑ dhanÈyantÈ na paribhuÒjÈma, tumhÈkaÑ kiÑ dassÈmÈ”ti
vadati, ayaÑ sa~khÈrakelÈyano nÈma. Yo pana tesu dvÊsupi vatth|su
majjhatto udÈsino, ayaÑ sattasa~khÈramajjhatto nÈma. Iti ayaÑ
upekkhÈsambojjha~go evar|paÑ sattasa~khÈrakelÈyanapuggalaÑ ÈrakÈ
parivajjentassÈpi, sattasa~khÈramajjhattapuggalaÑ sevantassÈpi,
ÔhÈnanisajjÈdÊsu taduppÈdanatthaÑ ninnapoÓapabbhÈracittassÈpi uppajjati.
EvaÑ uppannassa panassa arahattamaggena bhÈvanÈpÈrip|ri hoti.
Asubhanimittanti uddhumÈtakÈdibhedÈ dasa asubhÈrammaÓÈ dhammÈ.
YonisomanasikÈrabahulÊkÈroti ettha pana yonisomanasikÈro nÈma
upÈyamanasikÈro pathamanasikÈro uppÈdakamanasikÈro. Apica cha
dhammÈ kÈmacchandassa pahÈnÈya saÑvattanti–asubhanimittassa uggaho,
asubhabhÈvanÈnuyogo, indriyesu guttadvÈratÈ, bhojane mattaÒÒutÈ,
kalyÈÓamittatÈ, sappÈyakathÈti.
DasavidhaÒhi asubhanimittaÑ uggaÓhantassÈpi kÈmacchando pahÊyati,
bhÈventassÈpi, indriyesu guttadvÈrassÈpi, catunnaÑ paÒcannaÑ ÈlopÈnaÑ
okÈse sati udakaÑ pivitvÈ yÈpanasÊlatÈya bhojane mattaÒÒunopi. TenetaÑ

vuttaÑ–
“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive.
AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti1.
Asubhakammikatissattherasadise asubhabhÈvanÈrate kalyÈÓamitte
sevantassÈpi kÈmacchando pahÊyati, ÔhÈnanisajjÈdÊsu dasa-asubhanimittÈya
sappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ kÈmacchandassa
pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa
kÈmacchandassa arahattamaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hoti.
MettÈ cetovimuttÊti ettha mettÈti vutte appanÈpi upacÈropi vaÔÔati,
cetovimuttÊti appanÈyeva. YonisomanasikÈro vuttalakkhaÓova. Apica cha
dhammÈ byÈpÈdassa pahÈnÈya saÑvattanti–mettÈnimittassa uggaho
mettÈbhÈvanÈnuyogo kammassakatÈpaccavekkhaÓatÈ paÔisa~khÈnabahulatÈ
kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti.
Odissaka-anodissakadisÈpharaÓÈnaÒhi aÒÒataravasena mettaÑ
uggaÓhantassÈpi byÈpÈdo pahÊyati, tathÈ odhiso-anodhisodisÈpharaÓavasena
mettaÑ bhÈventassÈpi, “tvaÑ etassa kuddho kiÑ karissasi, kimassa sÊlÈdÊni
nÈsetuÑ sakkhissasi, nanu tvaÑ attano kammena ÈgantvÈ attano kammeneva
gamissasi, parassa kkujjhanaÑ nÈma vÊtaccika~gÈratatta-ayasalÈkag|thÈdÊni
gahetvÈ paraÑ paharitukÈmatÈsadisaÑ hoti2. Esopi tava kuddhokiÑ
karissati, kiÑ tesÊlÈdÊni vinÈsetuÑ sakkhissati, esa attano kammena ÈgantvÈ
attano kammeneva gamissati, appaÔicchitapaheÓakaÑ3 viya paÔivÈtaÑ
khittarajomuÔÔhi viya ca etassevesa kodho matthake patissatÊ”ti evaÑ attano
ca parassa ca kammassakataÑ paccavekkhatopi, ubhayakammassakataÑ
paccavekkhitvÈ paÔisa~khÈne ÔhitassÈpi, Assaguttattherasadise
mettÈbhÈvanÈrate kalyÈÓamitte sevantassÈpi byÈpÈdo pahÊyati,
ÔhÈnanisajjÈdÊsu mettÈnissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha
dhammÈ byÈpÈdassa pahÈnÈya
______________________________________________________________
1. Khu 2. 343 piÔÔhe TheragÈthÈyaÑ. 2. Hoti, paÔivÈtaÑ khittarajova (Ka)
3. AppaÔicchitapahÈraÓakaÑ (SÊ, SyÈ)
saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa byÈpÈdassa

anÈgÈmimaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hoti.
Atthi bhikkhave aratÊti-Èdi vuttatthameva. Api ca cha dhammÈ
thinamiddhassa pahÈnÈya saÑvattanti–atibhojane nimittaggÈho
iriyÈpathasamparivattanatÈ ÈlokasaÒÒÈmanasikÈro abbhokÈsavÈso
kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti.
Œharahatthaka bhuttavamitaka tatravaÔÔaka alaÑsÈÔaka kÈka
mÈsakabhojanaÑ bhuÒjitvÈ rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈne nisinnassa hi
samaÓadhammaÑ karoto thinamiddhaÑ mahÈhatthÊ viya ottharantaÑ
Ègacchati, catupaÒca-Èlopa-okÈsaÑ1 pana ÔhapetvÈ pÈnÊyaÑ pivitvÈ
yÈpanasÊlassa bhikkhuno taÑ na hotÊti evaÑ atibhojane nimittaÑ
gaÓhantassapi thinamiddhaÑ pahÊyati. YasmiÑ iriyÈpathe thinamiddhaÑ
okkamati, tato aÒÒaÑ parivattentassÈpi, rattiÑ candÈlokadÊpÈloka-ukkÈloke
divÈ s|riyÈlokaÑ manasikarontassÈpi, abbhokÈse vasantassÈpi,
MahÈkassapattherasadise pahÊnathinamiddhe kalyÈÓamitte sevantassÈpi
thinamiddhaÑ pahÊyati, ÔhÈnanisajjÈdÊsu dhuta~ganissitasappÈyakathÈyapi
pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ thinamiddhassa pahÈnÈya
saÑvattantÊ”ti. Imehi pana chahi dhammehi pahÊnassa thinamiddhassa
arahattamaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hoti.
Atthi bhikkhave cetaso v|pasamoti-ÈdÊni vuttatthÈneva. Apica cha
dhammÈ uddhaccakukkuccassa pahÈnÈya saÑvattanti–bahussutatÈ
paripucchakatÈ vinaye pakataÒÒutÈ vuddhasevitatÈ kalyÈÓamittatÈ
sappÈyakathÈti.
BÈhusaccenapi hi ekaÑ vÈ dve vÈ tayo vÈ cattÈro vÈ paÒca vÈ nikÈye
PÈÄivasena ca atthavasena ca uggaÓhantassÈpi uddhaccakukkuccaÑ pahÊyati,
kappiyÈkappiyaparipucchÈbahulassÈpi, vinayapaÒÒattiyaÑ2
ciÓÓavasÊbhÈvatÈya pakataÒÒunopi, vuddhe mahallakatthere
upasa~kamantassÈpi, UpÈlittherasadise vinayadhare kalyÈÓamitte
sevantassÈpi uddhaccakukkuccaÑ pahÊyati, ÔhÈnanisajjÈdÊsu
kappiyÈkappiyanissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati. Tena vuttaÑ “cha dhammÈ
uddhaccakukkuccassa pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti.
______________________________________________________________
1. CatupaÒca-ÈlopakoÔÔhÈsaÑ (Ka) 2. VinayapakatiyaÑ (Ka)
Imehi pana chahi dhammehi pahÊne uddhaccakukkucce uddhaccassa

arahattamaggena, kukkuccassa anÈgÈmimaggena ÈyatiÑ anuppÈdo hotÊti.
KusalÈkusalÈ dhammÈti-ÈdÊnipi vuttatthÈneva. Apica cha dhammÈ
vicikicchÈya pahÈnÈya saÑvattanti–bahussutatÈ paripucchakatÈ vinaye
pakataÒÒutÈ adhimokkhabahulatÈ kalyÈÓamittatÈ sappÈyakathÈti.
BÈhusaccenapi hi ekaÑ vÈ -pa- paÒca vÈ nikÈye PÈÄivasena ca
atthavasena ca uggaÓhantassÈpi vicikicchÈ pahÊyati, tÊÓi ratanÈni Èrabbha
paripucchÈbahulassÈpi, vinaye ciÓÓavasÊbhÈvassÈpi, tÊsu ratanesu
okappaniyasaddhÈsa~khÈta-adhimokkhabahulassÈpi, saddhÈdhimutte
Vakkalittherasadise kalyÈÓamitte sevantassÈpi vicikicchÈ pahÊyati,
ÔhÈnanisajjÈdÊsu tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ guÓanissitasappÈyakathÈyapi pahÊyati.
Tena vuttaÑ “cha dhammÈ vicikicchÈya pahÈnÈya saÑvattantÊ”ti. Imehi
pana chahi dhammehi pahÊnÈya vicikicchÈya sotÈpattimaggena ÈyatiÑ
anuppÈdo hoti. Iti BhagavÈ imasmiÑ sutte desanaÑ tÊhi bhavehi nivattetvÈ1
arahattena k|ÔaÑ gaÓhi. DesanÈpariyosÈne paÒcasatÈ bhikkh| arahattaÑ
pÈpuÓiÑsu.
2. PariyÈyasuttavaÓÓanÈ
233. Dutiye sambahulÈti vinayapariyÈyena tayo janÈ sambahulÈti
vuccanti, tato paraÑ saÑgho. SuttantapariyÈyena tayo tayo eva, tato uddhaÑ
sambahulÈ. Idha suttantapariyÈyena sambahulÈti veditabbÈ. PiÓÉÈya
pavisiÑs|ti piÓÉÈya paviÔÔhÈ. Te pana na tÈva paviÔÔhÈ, “pavisissÈmÈ”ti
nikkhantattÈ pana pavisiÑs|ti vuttÈ. YathÈ kiÑ? YathÈ “gÈmaÑ
gamissÈmÊ”ti nikkhantapuriso taÑ gÈmaÑ apattopi “kahaÑ itthannÈmo”ti
vutte “gÈmaÑ gato”ti vuccati, evaÑ. ParibbÈjakÈnaÑ ÈrÈmoti Jetavanassa
avid|re aÒÒatitthiyÈnaÑ paribbÈjakÈnaÑ ÈrÈmo atthi, taÑ sandhÈyetaÑ
vuttaÑ. SamaÓo Èvusoti Èvuso tumhÈkaÑ SatthÈ samaÓo Gotamo.
Mayampi kho Èvuso sÈvakÈnaÑ evaÑ dhammaÑ desemÈti titthiyÈnaÑ
samaye “paÒca nÊvaraÓÈ pahÈtabbÈ, satta bojjha~gÈ bhÈvetabbÈ”ti etaÑ
______________________________________________________________
1. ®hÈnehi vinivaÔÔetvÈ (SÊ, SyÈ)
natthi. Te pana ÈrÈmaÑ gantvÈ parisapariyante ÔhatvÈ aÒÒaÑ olokentÈ viya

aÒÒavihitakÈ viya hutvÈ Bhagavato dhammadesanaÑ suÓanti. Tato “samaÓo
Gotamo ‘idaÑ pajahatha idaÑ bhÈvethÈ’ti vadatÊ”ti sallakkhetvÈ attano
ÈrÈmaÑ gantvÈ ÈrÈmamajjhe ÈsanaÑ paÒÒÈpetvÈ upaÔÔhÈyaka-upaÔÔhÈyikÈhi
parivutÈ sÊsaÑ ukkhipitvÈ kÈyaÑ unnÈmetvÈ1 attano sayambh|ÒÈÓena
paÔividdhÈkÈraÑ dassentÈ “paÒca nÊvaraÓÈ nÈma pahÈtabbÈ, satta bojjha~gÈ
nÈma bhÈvetabbÈ”ti kathenti.
Idha no Èvusoti ettha idhÈti imasmiÑ paÒÒÈpane. Ko visesoti kiÑ
adhikaÑ. Ko adhippayÈsoti ko adhikappayogo. KiÑ nÈnÈkaraÓanti kiÑ
nÈnattaÑ. DhammadesanÈya vÈ dhammadesananti yadidaÑ samaÓassa vÈ
Gotamassa dhammadesanÈya saddhiÑ amhÈkaÑ dhammadesanaÑ,
amhÈkaÑ vÈ dhammadesanÈya saddhiÑ samaÓassa Gotamassa
dhammadesanaÑ Èrabbha nÈnÈkaraÓaÑ vucceyya, taÑ kinnÈmÈti vadanti.
Dutiyapadepi eseva nayo.
Neva abhinandiÑs|ti “evamevan”ti na sampaÔicchiÑsu.
NappaÔikkosiÑs|ti “nayidaÑ evan”ti na paÔisedhiÑsu. KiÑ pana te pahontÈ
evaÑ akaÑsu, udÈhu appahontÈti? PahontÈ. Na hi te ettakaÑ kathaÑ
kathetuÑ na sakkonti “Èvuso tumhÈkaÑ samaye paÒca nÊvaraÓÈ pahÈtabbÈ
nÈma natthi, satta bojjha~gÈ bhÈvetabbÈ nÈma natthÊ”ti. EvaÑ pana tesaÑ
ahosi “atthi no etaÑ kathÈpÈbhataÑ, mayaÑ etaÑ Satthu ÈrocessÈma, atha
no SatthÈ madhuradhammadesanaÑ desessatÊ”ti.
PariyÈyoti kÈraÓaÑ. Na ceva sampÈyissantÊti sampÈdetvÈ kathetuÑ na
sakkhissanti. UttariÒca vighÈtanti asampÈyanato uttarimpi dukkhaÑ
Èpajjissanti. SampÈdetvÈ kathetuÑ asakkontÈnaÑ hi dukkhaÑ uppajjati.
YathÈ taÑ bhikkhave avisayasminti ettha tanti nipÈtamattaÑ, yathÈti
kÈraÓavacanaÑ, yasmÈ avisaye paÒho pucchitoti attho. Sadevaketi saha
devehi sadevake. SamÈrakÈdÊsupi eseva nayo. EvaÑ tÊÓi ÔhÈnÈni loke
pakkhipitvÈ dve pajÈyÈti paÒcahipi sattalokameva pariyÈdiyitvÈ etasmiÑ
sadevakÈdibhede
______________________________________________________________
1. PaÓÈmetvÈ (SÊ), upaÓÈmetvÈ (SyÈ)
loke devaÑ vÈ manussaÑ vÈ na samanupassÈmÊti dÊpeti. Ito vÈ pana sutvÈti

ito vÈ pana mama sÈsanato sutvÈ. Ito sutvÈ hi TathÈgato1 TathÈgatasÈvakopi
ÈrÈdheyya, paritoseyya, aÒÒathÈ ÈrÈdhanÈ nÈma natthÊti dasseti.
IdÈni attano tesaÑ paÒhÈnaÑ veyyÈkaraÓena cittÈrÈdhanaÑ dassento
katamo ca bhikkhave pariyÈyoti-ÈdimÈha. Tattha ajjhattaÑ kÈmacchandoti
attano paÒcakkhandhe Èrabbha uppannachandarÈgo. BahiddhÈ
kÈmacchandoti paresaÑ paÒcakkhandhe Èrabbha uppannachandarÈgo.
UddesaÑ gacchatÊti gaÓanaÑ gacchati. AjjhattaÑ byÈpÈdoti attano
hatthapÈdÈdÊsu uppannapaÔigho. BahiddhÈ byÈpÈdoti paresaÑ tesu
uppannapaÔigho. AjjhattaÑ dhammesu vicikicchÈti attano khandhesu vimati.
BahiddhÈ dhammesu vicikicchÈti bahiddhÈ aÔÔhasu ÔhÈnesu mahÈvicikicchÈ.
AjjhattaÑ dhammesu satÊti ajjhattike sa~khÈre pariggaÓhantassa uppannÈ
sati. BahiddhÈ dhammesu satÊti bahiddhÈ sa~khÈre pariggaÓhantassa
uppannÈ sati. Dhammavicayasambojjha~gepi eseva nayo.
KÈyikanti ca~kamaÑ adhiÔÔhahantassa uppannavÊriyaÑ. Cetasikanti “na
tÈvÈhaÑ imaÑ palla~kaÑ bhindissÈmi, yÈva me anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ
vimuccissatÊ”ti evaÑ kÈyapayogaÑ vinÈ uppannavÊriyaÑ. KÈyappassaddhÊti
tiÓÓaÑ khandhÈnaÑ darathapassaddhi. CittappassaddhÊti
viÒÒÈÓakkhandhassa darathapassaddhi. UpekkhÈsambojjha~ge
satisambojjha~gasadisova vinicchayo.
ImasmiÑ sutte missakasambojjha~gÈ kathitÈ. Etesu hi
ajjhattadhammesu sati, pavicayo, upekkhÈti ime attano khandhÈrammaÓattÈ
lokiyÈva honti, tathÈ maggaÑ apattaÑ kÈyikavÊriyaÑ. Avitakka-avicÈrÈ
pana pÊtisamÈdhÊ kiÒcÈpi r|pÈvacarÈ honti, r|pÈvacare2 pana bojjha~gÈ na
labbhantÊti lokuttarÈva honti. Ye ca therÈ
brahmavihÈravipassanÈpÈdakajjhÈnÈdÊsu bojjha~ge uddharanti, tesaÑ
matena r|pÈvacarÈpi ar|pÈvacarÈpi honti. Bojjha~gesu hi ar|pÈvacare
pÊtiyeva ekantena na labbhati, sesÈ cha missakÈva hontÊti. DesanÈpariyosÈne
keci bhikkh| sotÈpannÈ jÈtÈ, keci sakadÈgÈmÊ, keci anÈgÈmÊ, keci
arahantoti.
______________________________________________________________
1. AtathÈgatopi (SÊ), TathÈgatopi (SyÈ) 2. Ar|pÈvacare (SÊ, SyÈ)
3. AggisuttavaÓÓanÈ
234. Tatiye satiÑ ca khvÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊti
loÓadh|panaÑ viya sabbakammikÈmaccaÑ viya ca sabbattha icchitabbaÑ
vadÈmÊti attho. YathÈ hi loÓadh|panaÑ sabbabyaÒjanesupi nivisati, yathÈ ca
sabbakammiko amacco yodhakammampi karoti mantakammampi1
paÔihÈrakammampÊti sabbakiccÈni sÈdheti, evaÑ uddhatassa cittassa
niggaÓhanaÑ, lÊnassa paggaÓhananti sabbametaÑ satiyÈ ijjhati, na sakkÈ
vinÈ satiyÈ etaÑ sampÈdetuÑ, tasmÈ evamÈha. ImasmiÑ sutte
pubbabhÈgavipassanÈ bojjha~gÈva kathitÈ.
4. MettÈsahagatasutta2 vaÓÓanÈ
235. Catutthe mettÈsahagatena cetasÈti-Èdi sabbaÑ sabbÈkÈrena
Visuddhimagge3 vitthÈritameva. Mayampi kho Èvuso sÈvakÈnaÑ evaÑ
dhammaÑ desemÈti idampi te purimanayeneva Satthu dhammadesanaÑ
sutvÈ vadanti. TitthiyÈnaÒhi samaye paÒcanÊvaraÓappahÈnaÑ vÈ
mettÈdibrahmavihÈrabhÈvanÈ vÈ natthi. KiÑgatikÈ hotÊti kiÑnipphatti hoti.
KiÑparamÈti kiÑuttamÈ. KiÑphalÈti kiÑÈnisaÑsÈ. KiÑpariyosÈnÈti
kiÑniÔÔhÈ. MettÈsahagatanti mettÈya sahagataÑ saÑsaÔÔhaÑ sampayuttaÑ.
Eseva nayo sabbattha. VivekanissitÈdÊni vuttatthÈneva.
AppaÔik|lanti duvidhaÑ appaÔik|laÑ satta-appaÔik|laÒca sa~khÈra-
appaÔik|laÒca. TasmiÑ appaÔik|le iÔÔhe vatthusminti attho. PaÔik|lasaÒÒÊti
aniÔÔhasaÒÒÊ. KathaÑ panettha4 evaÑ viharati? AsubhapharaÓaÑ vÈ
aniccanti manasikÈraÑ vÈ karonto. VuttaÒhetaÑ paÔisambhidÈyaÑ “kathaÑ
appaÔik|le paÔik|lasaÒÒÊ viharati. IÔÔhasmiÑ vatthusmiÑ asubhÈya vÈ
pharati, aniccato vÈ upasaÑharatÊ”ti5. PaÔik|le pana aniÔÔhe vatthusmiÑ
mettÈpharaÓaÑ vÈ dhÈtumanasikÈraÑ vÈ karonto appaÔik|lasaÒÒÊ viharati
nÈma. YathÈha “kathaÑ paÔik|le appaÔik|lasaÒÒÊ viharati. AniÔÔhasmiÑ
vatthusmiÑ mettÈya vÈ pharati, dhÈtuto vÈ upasaÑharatÊ”ti5.
Ubhayamissakapadesupi eseva nayo. AppaÔik|lappaÔik|lesu hi tadeva
asubhapharaÓaÑ vÈ aniccanti
______________________________________________________________
1. Mantikammampi (SÊ, SyÈ) 2. Haliddavasanasutta (Visuddhi 1. 317 piÔÔhe.)
3. Visuddhi 1. 287 piÔÔhe. 4. Panesa (SÊ), panetaÑ (SyÈ) 5. Khu 9. 390 piÔÔhe.
manasikÈraÑ vÈ karonto paÔik|lasaÒÒÊ viharati nÈma. PaÔik|lÈpaÔik|lesu ca

tadeva mettÈpharaÓaÑ vÈ dhÈtumanasikÈraÑ vÈ karonto appaÔik|lasaÒÒÊ
viharati nÈma. “CakkhunÈ r|paÑ disvÈ neva sumano hotÊ”ti-ÈdinÈ1 nayena
vuttaÑ pana chaÄa~gupekkhaÑ pavattayamÈno “appaÔik|le ca paÔik|le ca2
tadubhayaÑ abhinivajjetvÈ upekkhako tattha viharati sato sampajÈno”ti
veditabbo.
EttÈvatÈ ca imassa bhikkhuno mettÈya tikacatukkajjhÈnaÑ nibbattetvÈ
tadeva pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pattassa saha
vipassanÈya maggasambojjha~gÈnaÑ ariyiddhiyÈ ca dassitattÈ desanÈ
vinivaÔÔetabbÈ siyÈ. IdaÑ pana mettÈjhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ sa~khÈre
sammasantopi yo arahattaÑ pÈpuÓituÑ na sakkoti, yasmÈ tassa
arahattaparamÈ mettÈ na hoti. YaÑparamÈ pana hoti, taÑ dassetabbaÑ.
TasmÈ tassa dassanatthaÑ ayaÑ desanÈ ÈraddhÈ. Parato sabbaso vÈ pana
r|pasaÒÒÈnaÑ samatikkamÈti-ÈdÊsupi iminÈ nayena puna
desanÈrambhapayojanaÑ veditabbaÑ.
Subhaparamanti subhaniÔÔhaÑ subhakoÔikaÑ subhanipphattiÑ.
IdhapaÒÒassÈti idheva paÒÒÈ assa, nayimaÑ lokaÑ atikkamatÊti idhapaÒÒo,
tassa idhapaÒÒassa, lokiyapaÒÒassÈti attho. UttarivimuttiÑ appaÔivijjhatoti
lokuttaradhammaÑ appaÔivijjhantassa. Yo pana paÔivijjhituÑ sakkoti, tassa
arahattaparamÈva mettÈ hotÊti attho. KaruÓÈdÊsupi eseva nayo.
KasmÈ panetÈsaÑ mettÈdÊnaÑ subhaparamÈditÈ vuttÈ BhagavatÈti?
SabhÈgavasena tassa tassa upanissayattÈ. MettÈvihÈrissa hi sattÈ appaÔik|lÈ
honti, athassa appaÔik|laparicayÈ appaÔik|lesu parisuddhavaÓÓesu nÊlÈdÊsu
cittaÑ upasaÑharato appakasireneva tattha cittaÑ pakkhandati, iti mettÈ
subhavimokkhassa upanissayo hoti, na tato paraÑ, tasmÈ subhaparamÈti
vuttÈ.
KaruÓÈvihÈrissa uÓhÈbhighÈtÈdir|panimittaÑ sattadukkhaÑ
samanupassantassa karuÓÈya pavattisambhavato r|pe ÈdÊnavo parividito3
______________________________________________________________
1. Khu 9. 390 piÔÔhe. 2. AppaÔik|le paÔik|le vÈ (SÊ, SyÈ) 3. Paricito (Ka)
hoti, athassa parividitar|pÈdÊnavattÈ pathavÊkasiÓÈdÊsu1 aÒÒataraÑ

ugghÈÔetvÈ r|panissaraÓe ÈkÈse cittaÑ upasaÑharato appakasireneva tattha
cittaÑ pakkhandati, iti karuÓÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanassa upanissayo hoti, na tato
paraÑ, tasmÈ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaparamÈti vuttÈ.
MuditÈvihÈrissa pana tena tena pÈmojjakÈraÓena
uppannapÈmojjasattÈnaÑ viÒÒÈÓaÑ samanupassantassa muditÈya
pavattisambhavato viÒÒÈÓaggahaÓaparicitaÑ hoti, athassa
anukkamÈdhigataÑ ÈkÈsÈnaÒcÈyatanaÑ atikkamma ÈkÈsanimittagocare
viÒÒÈÓe cittaÑ upasaÑharato appakasireneva tattha cittaÑ pakkhandati, iti
muditÈ viÒÒÈÓaÒcÈyatanassa upanissayo hoti, na tato paraÑ, tasmÈ
viÒÒÈÓaÒcÈyatanaparamÈti vuttÈ.
UpekkhÈvihÈrissa pana “sattÈ sukhitÈ vÈ hontu, dukkhato vÈ
vimuccantu, sampattasukhato vÈ mÈ vigacchant|”ti2 ÈbhogÈbhÈvato
sukhadukkhÈdiparamatthagÈhavimukhasambhavato
avijjamÈnaggahaÓadukkhacittaÑ3 hoti, athassa paramatthagÈhato
vimukhabhÈvaparicitacittassa4 paramatthato
avijjamÈnaggahaÓadukkhacittassa5 ca anukkamÈdhigataÑ
viÒÒÈÓaÒcÈyatanaÑ samatikkamma sambhavato avijjamÈne
paramatthabh|tassa viÒÒÈÓassa abhÈve cittaÑ upasaÑharato appakasireneva
tattha cittaÑ pakkhandati, iti upekkhÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanassa upanissayo hoti,
na tato paraÑ, tasmÈ ÈkiÒcaÒÒÈyatanaparamÈti vuttÈ. DesanÈpariyosÈne
paÒcasatÈ bhikkh| arahattaÑ pattÈti.
5. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ
236. PaÒcame pagevÈti paÔhamaÒÒeva. KÈmarÈgapariyuÔÔhitenÈti
kÈmarÈgagahitena. KÈmarÈgaparetenÈti kÈmarÈgÈnugatena. NissaraÓanti
tividhaÑ kÈmarÈgassa nissaraÓaÑ vikkhambhananissaraÓaÑ
tada~ganissaraÓaÑ
______________________________________________________________
1. PaÔividitar|pÈdÊnavassa cat|su pathavÊkasiÓÈdÊsu (SÊ), paraviditar|pÈdÊnaÑ cat|su
pathavÊkasiÓÈdÊsu (SyÈ)
2. ViyujjiÑs|ti (SÊ, SyÈ)
3. AvijjamÈnaggahaÓena muttaÑ cittaÑ (SÊ), avijjamÈnaggahaÓena dukkhacittaÑ (Ka)
4. ParamatthagÈhavimukhabhÈvato pavivittacittassa (SÊ)
5. ...muttacittassa (SÊ)
samucchedanissaraÓanti. Tattha asubhe paÔhamajjhÈnaÑ

vikkhambhananissaraÓaÑ nÈma, vipassanÈ tada~ganissaraÓaÑ nÈma,
arahattamaggo samucchedanissaraÓaÑ nÈma. TaÑ tividhampi nappajÈnÈtÊti
attho. AttatthampÊti-ÈdÊsu arahattasa~khÈto attano attho attattho nÈma,
paccayadÈyakÈnaÑ attho parattho nÈma, sveva duvidhopi ubhayattho nÈma.
IminÈ nayena sabbavÈresu attho veditabbo.
AyaÑ pana viseso–byÈpÈdassa nissaraÓanti-ÈdÊsu hi dveva nissaraÓÈni
vikkhambhananissaraÓaÒca samucchedanissaraÓaÒca. Tattha byÈpÈdassa
tÈva mettÈya paÔhamajjhÈnaÑ vikkhambhananissaraÓaÑ, anÈgÈmimaggo
samucchedanissaraÓaÑ. Thinamiddhassa ÈlokasaÒÒÈ
vikkhambhananissaraÓaÑ, arahattamaggo samucchedanissaraÓaÑ.
Uddhaccakukkuccassa yo koci samatho vikkhambhananissaraÓaÑ,
uddhaccassa panettha arahattamaggo, kukkuccassa anÈgÈmimaggo
samucchedanissaraÓaÑ. VicikicchÈya dhammavavatthÈnaÑ
vikkhambhananissaraÓaÑ, paÔhamamaggo samucchedanissaraÓaÑ.
YÈ panettha seyyathÈpi brÈhmaÓa udapatto saÑsaÔÔho lÈkhÈya vÈti-
ÈdikÈ upamÈ vuttÈ, tÈsu udapattoti udakabharitÈ pÈti. SaÑsaÔÔhoti
vaÓÓabhedakaraÓavasena saÑsaÔÔho. Pakkuthitoti kuthito. UsmudakajÈtoti1
usumajÈto. SevÈlapaÓakapariyonaddhoti tilabÊjakÈdibhedena sevÈlena vÈ
nÊlamaÓÉ|kapiÔÔhivaÓÓena vÈ2udakapiÔÔhiÑ chÈdetvÈ nibbattapaÓakena
pariyonaddho. VÈteritoti vÈtena erito kampito. Œviloti appasanno. LuÄitoti
asannisinno. KalalÊbh|toti kaddamÊbh|to. AndhakÈre nikkhittoti
koÔÔhantarÈdibhede anÈlokaÔÔhÈne Ôhapito. ImasmiÑ sutte BhagavÈ tÊhi
bhavehi3 desanaÑ nivattetvÈ arahattanik|Ôena desanaÑ niÔÔhÈpesi, brÈhmaÓo
pana saraÓamatte patiÔÔhito.
6. AbhayasuttavaÓÓanÈ
237. ChaÔÔhe aÒÒÈÓÈya adassanÈyÈti aÒÒÈÓatthÈya adassanatthÈya.
Taggha BhagavÈ nÊvaraÓÈti ekaÑsena BhagavÈ nÊvaraÓÈ.
______________________________________________________________
1. UssadakajÈtoti (SÊ), usmÈdakajÈtoti (SyÈ) 2. NÊlavaÓÓena pÊtavaÓÓena vÈ (SÊ)
3. Saccehi (Ka)
kÈyakilamathoti kÈyadaratho. Cittakilamathoti cittadaratho. Sopi me

paÔippassaddhoti tassa kira Satthu santike sÊtalaÑ utusappÈyaÔÔhÈnaÑ
pavisitvÈ nisinnassa kÈyadaratho paÔipassambhi, tasmiÑ paÔipassaddhe
tadanvayeneva cittadarathopi. Apica maggenevassa etaÑ ubhayampi
passaddhanti veditabbaÑ.
_____
7. ŒnÈpÈnavagga
1. AÔÔhikamahapphalasuttÈdivaÓÓanÈ
238. SattamÈdÊsu aÔÔhikasaÒÒÈti aÔÔhikaÑ aÔÔhikanti bhÈventassa
uppannasaÒÒÈ. TaÑ panetaÑ bhÈvayato yÈva nimittaÑ na uppajjati, tÈva
chavipi cammampi upaÔÔhÈti. Nimitte pana uppanne chavicammÈni neva
upaÔÔhahanti, sa~khavaÓÓo suddha-aÔÔhikasa~ghÈÔova upaÔÔhÈti
hatthikkhandhagataÑ DhammikatissarÈjÈnaÑ olokentassa sÈmaÓerassa viya,
paÔimagge hasamÈnaÑ itthiÑ olokentassa cetiyapabbatavÈsino
Tissattherassa viya cÈti. Vatth|ni Visuddhimagge1 vitthÈritÈni. Sati vÈ
upÈdiseseti gahaÓasese upÈdÈnasese vijjamÈnamhi.
2-10. PuÄavakasuttÈdivaÓÓanÈ
239-247. PuÄavakasaÒÒÈti puÄavaÑ puÄavanti bhÈventassa
uppannasaÒÒÈ. VinÊlakasaÒÒÈdÊsupi eseva nayo. VinicchayakathÈ panettha
saddhiÑ bhÈvanÈnayena Visuddhimagge2 vuttÈ. MettÈdayo
tikacatukkajjhÈnavasena veditabbÈ, upekkhÈ catutthajjhÈnavaseneva.
_____
8. Nirodhavagga
1-10. AsubhasuttÈdivaÓÓanÈ
248-257. AsubhasaÒÒÈti asubhe paÔhamajjhÈnasaÒÒÈ. MaraÓasaÒÒÈti
“avassaÑ maritabbaÑ, maraÓapaÔibaddhaÑ me jÊvitan”ti abhiÓhaÑ
paccavekkhantassa
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 20 piÔÔhe. 2. Visuddhi 1. 173 piÔÔhe.
uppannasaÒÒÈ. ŒhÈre paÔik|lasaÒÒÈti odanakummÈsÈdimhi ajjhoharaÓÊye1

paÔik|lasaÒÒÈ. Sabbaloke anabhiratisaÒÒÈti sakalalokasmiÑ anabhiratiÑ
uppÈdentassa uppannasaÒÒÈ. PahÈnasaÒÒÈvirÈgasaÒÒÈti dve pubbabhÈgÈ,
nirodhasaÒÒÈ missakÈ. EvametÈni aÔÔhikasaÒÒÈdÊni vÊsati kammaÔÔhÈnÈni
niddiÔÔhÈni. TesaÑ navasu appanÈ honti, ekÈdasa upacÈrajjhÈnikÈ. SesÈ
panettha vinicchayakathÈ Visuddhimagge2 ÈgatÈva. Ga~gÈpeyyÈlÈdayo
MaggasaÑyutte vuttanayeneva veditabbÈ.
Bojjha~gasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. OdanakummÈsÈdiÑ ajjhoharantasseva (SÊ, SyÈ) 2. Visuddhi 1. 336 piÔÔhe.
3. SatipaÔÔhÈnasaÑyutta
1. AmbapÈlivagga
1. AmbapÈlisuttavaÓÓanÈ
367. SatipaÔÔhÈnasaÑyuttassa paÔhame AmbapÈlivaneti AmbapÈliyÈ
nÈma r|p|pajÊviniyÈ ropite ambavane. TaÑ kira tassÈ uyyÈnaÑ ahosi, sÈ
Satthu dhammadesanaÑ sutvÈ pasannacittÈ tattha vihÈraÑ kÈretvÈ
TathÈgatassa niyyÈtesi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. EkÈyanvÈyanti ekÈyano
ayaÑ. Tattha ekÈyanoti ekamaggo. Maggassa hi–
“Maggo pantho patho pajjo, aÒjasaÑ vaÔumÈyanaÑ.
NÈvÈ uttarasetu ca, kullo ca bhisi sa~kamo”ti1–
bah|ni nÈmÈni. SvÈyaÑ idha ayananÈmena vutto. TasmÈ ekÈyanvÈyaÑ
bhikkhave maggoti ettha ekamaggo ayaÑ bhikkhave maggo, na
dvedhÈpathabh|toti evamattho daÔÔhabbo. Maggoti kenaÔÔhena maggo.
NibbÈnagamanaÔÔhena2, nibbÈnatthikehi magganÊyaÔÔhena ca.
SattÈnaÑ visuddhiyÈti rÈgÈdÊhi malehi abhijjhÈvisamalobhÈdÊhi ca
upakkilesehi saÑkiliÔÔhacittÈnaÑ sattÈnaÑ visuddhatthÈya.
SokaparidevÈnaÑ samatikkamÈyÈti sokassa ca paridevassa ca
samatikkamÈya, pahÈnÈyÈti attho. DukkhadomanassÈnaÑ attha~gamÈyÈti
kÈyikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cÈti imesaÑ dvinnaÑ
attha~gamÈya, nirodhÈyÈti attho. ©Èyassa adhigamÈyÈti ÒÈyo vuccati ariyo
aÔÔha~giko maggo, tassa adhigamÈya pattiyÈti vuttaÑ hoti. AyaÒhi
pubbabhÈge lokiyo satipaÔÔhÈnamaggo bhÈvito lokuttaramaggassa
adhigamÈya saÑvattati. TenÈha “ÒÈyassa adhigamÈyÈ”ti. NibbÈnassa
sacchikiriyÈyÈti taÓhÈvÈnavirahitattÈ nibbÈnanti laddhanÈmassa amatassa
sacchikiriyÈya, attapaccakkhÈyÈti vuttaÑ hoti. AyaÒhi maggo bhÈvito
anupubbena nibbÈnasacchikiriyaÑ sÈdheti. TenÈha “nibbÈnassa
sacchikiriyÈyÈ”ti.
______________________________________________________________
1. Khu 8. 201 piÔÔhe C|Äaniddese.
2. NibbÈnamagganaÔÔhena (SÊ), nibbÈnaÑ magganaÔÔhena (Ka)
EvaÑ BhagavatÈ sattahi padehi ekÈyanamaggassa vaÓÓo bhÈsito, so

kasmÈti ce? Bhikkh|naÑ ussÈhajananatthaÑ. VaÓÓabhÈsanaÒhi sutvÈ te
bhikkh| “ayaÑ kira maggo hadayasantÈpabh|taÑ sokaÑ,
vÈcÈvippalÈpabh|taÑ paridevaÑ, kÈyika-asÈtabh|taÑ dukkhaÑ, cetasika-
asÈtabh|taÑ domanassanti cattÈro upaddave harati, visuddhiÑ, ÒÈyaÑ,
nibbÈnanti tayo visese ÈvahatÊ”ti ussÈhajÈtÈ imaÑ desanaÑ uggahetabbaÑ
pariyÈpuÓitabbaÑ dhÈretabbaÑ, imaÒca maggaÑ bhÈvetabbaÑ maÒÒissanti.
Iti tesaÑ bhikkh|naÑ ussÈhajananatthaÑ vaÓÓaÑ abhÈsi kambalavÈÓijÈdayo
kambalÈdÊnaÑ vaÓÓaÑ viya.
Yadidanti nipÈto, ye imeti ayamassa attho. CattÈroti gaÓanaparicchedo,
tena “na tato heÔÔhÈ, na uddhan”ti satipaÔÔhÈnaparicchedaÑ dÊpeti.
SatipaÔÔhÈnÈti tayo satipaÔÔhÈnÈ satigocaropi, tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu
Satthuno paÔighÈnunayavÊtivattatÈpi, satipi. “CatunnaÑ bhikkhave
satipaÔÔhÈnÈnaÑ samudayaÒca attha~gamaÒca desessÈmi, taÑ suÓÈtha, ko ca
bhikkhave kÈyassa samudayo, ÈhÈrasamudayÈ kÈyasamudayo”ti-ÈdÊsu1 hi
satigocaro satipaÔÔhÈnanti vutto. TathÈ “kÈyo upaÔÔhÈnaÑ, no sati, sati
upaÔÔhÈnaÒceva sati cÈ”ti-ÈdÊsupi2. Tassa attho–patiÔÔhÈti asminti
paÔÔhÈnaÑ. KÈ patiÔÔhÈti? Sati. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. PadhÈnaÑ
ÔhÈnanti vÈ paÔÔhÈnaÑ. SatiyÈ paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ hatthiÔÔhÈna-
assaÔÔhÈnÈdÊni viya.
“Tayo satipaÔÔhÈnÈ, yadariyo sevati, yadariyo sevamÈno SatthÈ
gaÓamanusÈsitumarahatÊ”ti3 ettha tidhÈ paÔipannesu sÈvakesu Satthuno
paÔighÈnunayavÊtivattatÈ satipaÔÔhÈnanti vuttÈ. Tassattho–paÔÔhapetabbato
paÔÔhÈnaÑ, pavattayitabbatoti attho. Kena paÔÔhapetabboti? SatiyÈ. SatiyÈ
paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnanti.
“CattÈro satipaÔÔhÈnÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ satta bojjha~ge parip|rentÊ”ti-
ÈdÊsu4 pana satiyeva satipaÔÔhÈnanti vuttÈ. Tassattho–patiÔÔhÈtÊti paÔÔhÈnaÑ,
upaÔÔhÈti okkanditvÈ pakkhanditvÈ pavattatÊti attho.
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 161 piÔÔhe. 2. Khu 9. 406 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.
3. Ma 3. 263 piÔÔhe. 4. Ma 3. 124; SaÑ 3. 287 piÔÔhesu.
satiyeva paÔÔhÈnaÑ satipaÔÔhÈnaÑ. Atha vÈ saraÓaÔÔhena sati,

upaÔÔhÈnaÔÔhena paÔÔhÈnaÑ, iti sati ca sÈ paÔÔhÈnaÒcÈtipi satipaÔÔhÈnaÑ.
Idamidha adhippetaÑ.
Yadi evaÑ kasmÈ “satipaÔÔhÈnÈ”ti bahuvacanaÑ katanti? SatÊnaÑ
bahuttÈ. ŒrammaÓabhedena hi bahukÈ satiyo. Atha “maggo”ti kasmÈ
ekavacananti? MagganaÔÔhena ekattÈ. Catassopi hi etÈ satiyo magganaÔÔhena
ekattaÑ gacchanti. VuttaÑ hetaÑ “maggoti kenaÔÔhena maggo,
nibbÈnamagganaÔÔhena, nibbÈnatthikehi magganÊyaÔÔhena cÈ”ti. Catassopi
cetÈ aparabhÈge kÈyÈdÊsu ÈrammaÓesu kiccaÑ sÈdhayamÈnÈ nibbÈnaÑ
gacchanti, Èdito paÔÔhÈya ca nibbÈnatthikehi maggiyantÊti tasmÈ catassopi
eko maggoti vuttÈ. EvaÒca sati vacanÈnusandhinÈ sÈnusandhikÈva desanÈ
hoti.
Katame cattÈroti kathetukamyatÈpucchÈ. KÈyeti r|pakÈye.
KÈyÈnupassÊti kÈyaÑ anupassanasÊlo, kÈyaÑ vÈ anupassamÈno. AyaÑ hi
bhikkhu imaÑ kÈyaÑ aniccÈnupassanÈdÊnaÑ sattannaÑ anupassanÈnaÑ
vasena aniccato anupassati, no niccato, dukkhato anupassati, no sukhato,
anattato anupassati, no attato, nibbindati, no nandati, virajjati, no rajjati,
nirodheti, no samudeti, paÔinissajjati, no Èdiyati. So taÑ aniccato
anupassanto niccasaÒÒaÑ pajahati, dukkhato anupassanto sukhasaÒÒaÑ
pajahati, anattato anupassanto attasaÒÒaÑ pajahati, nibbindanto nandiÑ
pajahati, virajjanto rÈgaÑ pajahati, nirodhento samudayaÑ pajahati,
paÔinissajjanto ÈdÈnaÑ pajahatÊti veditabbo.
ViharatÊti irÊyati. ŒtÈpÊti tÊsu bhavesu kilese ÈtapatÊti ÈtÈpo,
vÊriyassetaÑ nÈmaÑ. ŒtÈpo assa atthÊti ÈtÈpÊ. SampajÈnoti
sampajaÒÒasa~khÈtena ÒÈÓena samannÈgato. SatimÈti kÈyapariggÈhikÈya
satiyÈ samannÈgato. AyaÑ pana yasmÈ satiyÈ ÈrammaÓaÑ pariggahetvÈ
paÒÒÈya anupassati. Na hi sativirahitassa anupassanÈ nÈma atthi, tenevÈha
“satiÒca khvÈhaÑ bhikkhave sabbatthikaÑ vadÈmÊ”ti1. TasmÈ ettha “kÈye
kÈyÈnupassÊ viharatÊ”ti ettÈvatÈ kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ vuttaÑ hoti.
Atha vÈ yasmÈ
______________________________________________________________
1. SaÑ 3. 100 piÔÔhe.
anÈtÈpino antosa~khepo antarÈyakaro hoti, asampajÈno upÈyapariggahe

anupÈyaparivajjane ca sammuyhati, muÔÔhassati upÈyÈpariccÈge
anupÈyÈpariggahe1 ca asamattho hoti, tenassa taÑ kammaÔÔhÈnaÑ na
sampajjati, tasmÈ yesaÑ dhammÈnaÑ ÈnubhÈvena taÑ sampajjati, tesaÑ
dassanatthaÑ “ÈtÈpÊ sampajÈno satimÈ”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ.
Iti kÈyÈnupassanÈsatipaÔÔhÈnaÑ sampayoga~gaÒcassa dassetvÈ idÈni
pahÈna~gaÑ dassetuÑ vineyya loke abhijjhÈdomanassanti vuttaÑ. Tattha
vineyyÈti tada~gavinayena vÈ vikkhambhanavinayena vÈ vinayitvÈ. Loketi
tasmiÑyeva kÈye. KÈyo hi idha lujjanapalujjanaÔÔhena2 lokoti adhippeto.
YasmÈ panassa na kÈyamatteyeva abhijjhÈdomanassaÑ pahÊyati,
vedanÈdÊsupi pahÊyati eva. TasmÈ “paÒcapi upÈdÈnakkhandhÈ loko”ti
Vibha~ge3 vuttaÑ. Lokasa~khÈtattÈ vÈ tesaÑ dhammÈnaÑ
atthuddhÈranayenetaÑ vuttaÑ. YaÑ panÈha “tattha katamo loko, sveva kÈyo
loko”ti4, ayamevettha attho. TasmiÑ loke abhijjhÈdomanassaÑ vineyyÈti
evaÑ sambandho daÔÔhabbo.
VedanÈs|ti ettha tisso vedanÈ, tÈ ca5 lokiyÈ eva, cittampi lokiyaÑ, tathÈ
dhammÈ. YathÈ pana vedanÈ anupassitabbÈ, tathÈ anupassanto esa
vedanÈnupassÊti veditabbo. Esa nayo cittadhammesu. KathaÒca vedanÈ
anupassitabbÈti? SukhÈ tÈva vedanÈ dukkhato, dukkhÈ sallato,
adukkhamasukhÈ aniccato. YathÈha–
“Yo sukhaÑ dukkhato adda, dukkhamaddakkhi sallato.
AdukkhamasukhaÑ santaÑ, addakkhi naÑ aniccato.
Sa ve sammaddaso bhikkhu, upasanto carissatÊ”ti6.
SabbÈ eva cetÈ dukkhÈtipi anupassitabbÈ. VuttaÑ hetaÑ “yaÑkiÒci
vedayitaÑ, sabbaÑ taÑ dukkhasminti vadÈmÊ”ti7. Sukhadukkhatopi ca
anupassitabbÈ,
______________________________________________________________
1. AnupÈyapariccÈge upÈyapariggahe (SÊ, SyÈ) 2. LujjanaÔÔhena (SÊ, SyÈ)
3. Abhi 2. 202 piÔÔhe. 4. SaÑ 2. 409 piÔÔhe. 5. TÈva (SÊ, SyÈ)
6. ParijÈnÈti vedanÈti (Ka) 7. SaÑ 2. 417 piÔÔhe.
yathÈha “sukhÈ kho Èvuso VisÈkha vedanÈ ÔhitisukhÈ vipariÓÈmadukkhÈ”ti1

sabbaÑ vitthÈretabbaÑ. Apica aniccÈdisatta-anupassanÈvasenapi
anupassitabbÈ.
Cittadhammesupi cittaÑ tÈva
ÈrammaÓÈdhipatisahajÈtabh|mikammavipÈkakiriyÈdinÈnattabhedÈnaÑ
aniccÈdi-anupassanÈnaÑ sarÈgÈdÊnaÒca bhedÈnaÑ vasena anupassitabbaÑ,
dhammÈ salakkhaÓasÈmaÒÒalakkhaÓÈnaÑ suÒÒatadhammassa aniccÈdisatta-
anupassanÈnaÑ “santaÑ vÈ ajjhattaÑ kÈmacchandan”ti-ÈdÊnaÒca
pabhedÈnaÑ vasena anupassitabbÈ. SesaÑ vuttanayameva. Ayamettha
sa~khepo, vitthÈro pana DÊghamajjhimaÔÔhakathÈsu2
SatipaÔÔhÈnavaÓÓanÈyaÑ vuttanayeneva veditabbo.
2. SatisuttavaÓÓanÈ
368. Dutiye satoti kÈyÈdi-anupassanÈsatiyÈ samannÈgato. SampajÈnoti
catusampajaÒÒapaÒÒÈya samannÈgato. Abhikkante paÔikkanteti ettha
abhikkantaÑ vuccati gamanaÑ, paÔikkantaÑ nivattanaÑ3, tadubhayampi
cat|su iriyÈpathesu labbhati. Gamane tÈva purato kÈyaÑ abhiharanto
abhikkamati nÈma, paÔinivattanto paÔikkamati nÈma. ®hÈnepi Ôhitakova
kÈyaÑ purato onamanto abhikkamati nÈma, pacchato apanÈmento
paÔikkamati nÈma. NisajjÈyapi nisinnakova Èsanassa purima-a~gÈbhimukho
saÑsaranto abhikkamati nÈma, pacchima-a~gappadesaÑ paccÈsaÑsaranto
paÔikkamati nÈma. Nipajjanepi eseva nayo.
SampajÈnakÈrÊ hotÊti sampajaÒÒena sabbakiccakÈrÊ, sampajaÒÒasseva vÈ
kÈrÊ. So hi abhikkantÈdÊsu sampajaÒÒaÑ karoteva, na katthaci
sampajaÒÒavirahito hoti.
Tattha sÈtthakasampajaÒÒaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ gocarasampajaÒÒaÑ
asammohasampajaÒÒanti catubbidhaÑ sampajaÒÒaÑ. Tattha
abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvÈ “kiÑ nu me ettha gatena
attho atthi, natthÊ”ti atthÈnatthaÑ pariggaÓhitvÈ attapariggaÓhanaÑ
sÈtthakasampajaÒÒaÑ. Tattha ca atthoti
cetiyadassanabodhidassanasaÑghadassanatheradassana-
asubhadassanÈdivasena dhammato
______________________________________________________________
1. Ma 1. 377 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 2. 334; Ma-®Ôha 1. 231 piÔÔhesu.
3. PaÔinivattanaÑ (SÊ, SyÈ)
vaÉÉhi. CetiyaÑ disvÈpi hi BuddhÈrammaÓaÑ, saÑghadassanena

saÑghÈrammaÓaÑ pÊtiÑ uppÈdetvÈ tadeva khayato sammasanto arahattaÑ
pÈpuÓÈti. MahÈvihÈrasmiÑ hi dakkhiÓadvÈre ÔhatvÈ mahÈcetiyaÑ olokentÈ
tiÑsasahassabhikkh| arahattaÑ pÈpuÓiÑsu, tathÈ pacchimadvÈre uttaradvÈre
pÈcÊnadvÈre ca1, tathÈ paÒhamaÓÉapaÔÔhÈne AbhayavÈpipÈÄiyaÑ,
Th|pÈrÈmadvÈre nagarassa dakkhiÓadvÈre AnurÈdhavÈpipÈÄiyaÑ.
MahÈ-ariyavaÑsabhÈÓakatthero panÈha “kiÑ tumhe vadatha,
mahÈcetiyassa samantÈ kucchivedikÈya heÔÔhimabhÈgato paÔÔhÈya
paÒÒÈyanaÔÔhÈne yattha yattha dve pÈdÈ sakkÈ honti samaÑ patiÔÔhÈpetuÑ,
tattha tattha ekapaduddhÈre2 tiÑsatiÑsa bhikkhusahassÈni arahattaÑ
pÈpuÓiÑ s|ti sakkÈ vattun”ti. Aparo pana mahÈthero Èha “MahÈcetiyatale
ÈkiÓÓavÈlikÈya bahutarÈ bhikkh| arahattaÑ pattÈ”ti. There disvÈ tesaÑ
ovÈde patiÔÔhÈya asubhaÑ disvÈ tattha paÔhamaÑ jhÈnaÑ uppÈdetvÈ tadeva
khayato sammasanto arahattaÑ pÈpuÓÈti. TasmÈ etesaÑ dassanaÑ sÈtthaÑ.
Keci pana “Èmisatopi vaÉÉhi atthoyeva taÑ nissÈya brahmacariyÈnuggahÈya
paÔipannattÈ”ti vadanti.
TasmiÑ3 pana gamane sappÈyÈsappÈyaÑ pariggaÓhitvÈ
sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ. SeyyathidaÑ?
CetiyadassanaÑ tÈva sÈtthaÑ. Sace pana cetiyassa mahÈp|jÈya
dasadvÈdasayojanantare parisÈ sannipatanti, attano vibhavÈnur|pÈ itthiyopi
purisÈpi ala~katapaÔiyattÈ cittakammar|pakÈni viya saÒcaranti. Tatra cassa
iÔÔhe ÈrammaÓe lobho, aniÔÔhe paÔigho, asamapekkhane4 moho uppajjati,
kÈyasaÑsagge kÈyasaÑsaggÈpattiÑ Èpajjati, jÊvitabrahmacariyÈnaÑ vÈ
antarÈyo ca hoti. EvaÑ taÑ ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ hoti, vuttappakÈra-
antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ. SaÑghadassanampi sÈtthaÑ. Sace pana antogÈme
mahÈmaÓÉapaÑ kÈretvÈ sabbarattiÑ dhammassavanaÑ kÈrentesu
manussesu vuttappakÈreneva janasannipÈto ceva antarÈyo ca hoti, evaÑ taÑ
ÔhÈnaÑ asappÈyaÑ, antarÈyÈbhÈve sappÈyaÑ. MahÈparivÈrÈnaÑ therÈnaÑ
dassanepi eseva nayo.
______________________________________________________________
1. PacchimadvÈre pÈcÊnadvÈre ca (Ka) 2. EkapadavÈre (Ka)
3. TasmiÑ tasmiÑ (SÊ) 4. Asamapekkhanena (SÊ, SyÈ)
Asubhadassanampi sÈtthaÑ. TadatthadÊpanatthaÒca idaÑ vatthu–eko

kira daharabhikkhu sÈmaÓeraÑ gahetvÈ dantakaÔÔhatthÈya gato, sÈmaÓero
maggÈ okkamitvÈ purato gacchanto asubhaÑ disvÈ paÔhamajjhÈnaÑ
nibbattetvÈ tadeva pÈdakaÑ katvÈ sa~khÈre sammasanto tÊÓi phalÈni
sacchikatvÈ uparimaggatthÈya kammaÔÔhÈnaÑ pariggahetvÈ aÔÔhÈsi. Daharo
taÑ apassanto “sÈmaÓerÈ”ti pakkosi. So “mayÈ pabbajitadivasato paÔÔhÈya
bhikkhunÈ saddhiÑ dve kathÈ nÈma na kathitapubbÈ, aÒÒasmimpi divase
uparivisesaÑ nibbattessÈmÊ”ti cintetvÈ “kiÑ bhante”ti paÔivacanaÑ adÈsi.
“EhÊ”ti vutte ekavacaneneva ÈgantvÈ “bhante iminÈ tÈva maggena gantvÈ
mayÈ ÔhitokÈse muhuttaÑ puratthÈbhimukhÈ hutvÈ olokethÈ”ti Èha. So tathÈ
katvÈ tena pattavisesameva pÈpuÓi. EvaÑ ekaÑ asubhaÑ dvinnaÑ janÈnaÑ
atthÈya jÈtaÑ. EvaÑ sÈtthampi panetaÑ purisassa mÈtugÈmÈsubhaÑ
asappÈyaÑ, mÈtugÈmassa ca purisÈsubhaÑ, sabhÈgameva sappÈyanti evaÑ
sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ.
EvaÑ pariggahitasÈtthasappÈyassa pana aÔÔhatiÑsakammaÔÔhÈnesu
attano cittaruciyaÑ kammaÔÔhÈnasa~khÈtaÑ gocaraÑ uggahetvÈ
bhikkhÈcÈragocare taÑ gahetvÈva gamanaÑ gocarasampajaÒÒaÑ nÈma.
TassavibhÈvatthaÑ idaÑ catukkaÑ veditabbaÑ–idhekacco bhikkhu
harati na paccÈharati, ekacco paccÈharati na harati, ekacco pana neva harati
na paccÈharati, ekacco harati ca paccÈharati ca.
Tattha yo bhikkhu divasaÑ ca~kamena nisajjÈya ca ÈvaraÓÊyehi
dhammehi cittaÑ parisodhetvÈ tathÈ rattiyÈ paÔhamaÑ yÈmaÑ
majjhimayÈme seyyaÑ kappetvÈ pacchimayÈmepi nisajjÈca~kamehi
vÊtinÈmetvÈ pageva cetiya~gaÓabodhiya~gaÓavattaÑ katvÈ Bodhirukkhe
udakaÑ ÈsiÒcitvÈ pÈÓÊyaÑ paribhojanÊyaÑ paccupaÔÔhapetvÈ
ÈcariyupajjhÈyavattÈdÊni samÈdÈya vattati, so sarÊraparikammaÑ katvÈ
senÈsanaÑ pavisitvÈ dve tayo palla~ke usumaÑ gÈhÈpento
kammaÔÔhÈnamanuyuÒjitvÈ bhikkhÈcÈravelÈya uÔÔhahitvÈ
kammaÔÔhÈnasÊseneva pattacÊvaramÈdÈya senÈsanato nikkhamitvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontova cetiya~gaÓaÑ gantvÈ sace
BuddhÈnussatikammaÔÔhÈnaÑ hoti, taÑ avissajjetvÈva cetiya~gaÓaÑ
pavisati. AÒÒaÑ ce kammaÔÔhÈnaÑ hoti, sopÈnapÈdam|le ÔhatvÈ hatthena
gahitabhaÓÉaÑ viya taÑ ÔhapetvÈ
BuddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ cetiya~gaÓaÑ Èruyha mahantaÑ cetiyaÑ

ce, tikkhattuÑ padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu vanditabbaÑ, khuddakaÑ
ce, tatheva padakkhiÓaÑ katvÈ aÔÔhasu ÔhÈnesu vanditabbaÑ. CetiyaÑ
vanditvÈ bodhiya~gaÓaÑ pattenÈpi Buddhassa Bhagavato sammukhÈ viya
nipaccakÈraÑ1 dassetvÈ bodhi vanditabbÈ. So evaÑ cetiyaÒca bodhiÒca
vanditvÈ paÔisÈmitaÔÔhÈnaÑ gantvÈ paÔisÈmitabhaÓÉakaÑ hatthena gaÓhanto
viya nikkhittakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ gÈmasamÊpe kammaÔÔhÈnasÊseneva
cÊvaraÑ pÈrupitvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati.
Atha naÑ manussÈ disvÈ “ayyo no Ègato”ti paccuggantvÈ pattaÑ
gahetvÈ ÈsanasÈlÈya gÈ gehe vÈ nisÊdÈpetvÈ yÈguÑ datvÈ yÈva bhattaÑ na
niÔÔhÈti, tÈva pÈde dhovitvÈ makkhetvÈ purato nisÊditvÈ paÒhaÑ vÈ
pucchanti, dhammaÑ vÈ sotukÈmÈ honti. Sacepi na kathÈpenti,
janasa~gahaÓatthaÑ dhammakathÈ nÈma kÈtabbÈyevÈti AÔÔhakathÈcariyÈ
vadanti. DhammakathÈ hi kammaÔÔhÈnavinimuttÈ nÈma natthi, tasmÈ
kammaÔÔhÈnasÊseneva dhammaÑ kathetvÈ kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈhÈraÑ
paribhuÒjitvÈ anumodanaÑ katvÈ nivattiyamÈnehipi2 manussehi anugatova
gÈmato nikkhamitvÈ tattha te nivattetvÈ maggaÑ paÔipajjati.
Atha naÑ puretaraÑ nikkhamitvÈ bahigÈme katabhattakiccÈ
sÈmaÓeradaharabhikkh|3 disvÈ paccuggantvÈ pattacÊvaramassa gaÓhanti.
PorÈÓakabhikkh| kira na “amhÈkaÑ upajjhÈyo Ècariyo”ti mukhaÑ oloketvÈ
vattaÑ karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te taÑ pucchanti “bhante
ete manussÈ tumhÈkaÑ kiÑ honti, mÈtipakkhato sambandhÈ pitipakkhato”ti.
KiÑ disvÈ pucchathÈti. Tumhesu etesaÑ pemaÑ bahumÈnanti. “Œvuso yaÑ
mÈtÈpit|hipi dukkarataraÑ, taÑ ete amhÈkaÑ karonti, pattacÊvarampi no
etesaÑ santakameva, etesaÑ ÈnubhÈvena neva bhaye bhayaÑ, na chÈtake
chÈtakaÑ jÈnÈma, edisÈ nÈma amhÈkaÑ upakÈrino natthÊ”ti tesaÑ guÓe
kathayanto gacchati. AyaÑ vuccati harati na paccÈharatÊti.
Yassa pana pageva vuttappakÈraÑ vattapaÔipattiÑ karontassa
kammajatejo pajjalati, anupÈdiÓÓakaÑ muÒcitvÈ upÈdiÓÓakaÑ gaÓhÈti,
sarÊrato sedÈ muccanti, kammaÔÔhÈnavÊthiÑ nÈrohati, so pageva
pattacÊvaramÈdÈya vegasÈva
______________________________________________________________
1. NipaccÈkÈraÑ (SÊ) 2. AnivattayamÈnehipi (Ka) 3. SÈmaÓerÈdayo (Ka)
cetiyaÑ vanditvÈ gor|pÈnaÑ nikkhamanavelÈyameva gÈmaÑ

yÈgubhikkhÈya pavisitvÈ yÈguÑ labhitvÈ ÈsanasÈlaÑ gantvÈ pivati. Athassa
dvittikkhattuÑ ajjhoharaÓamatteneva kammajatejo upÈdiÓÓakaÑ muÒcitvÈ
anupÈdiÓÓanaÑ gaÓhÈti, ghaÔasatena nhÈto viya tejodhÈtupariÄÈhanibbÈnaÑ
patvÈ kammaÔÔhÈnasÊsena yÈguÑ paribhuÒjitvÈ pattaÒca mukhaÒca dhovitvÈ
antarÈbhatte kammaÔÔhÈnaÑ manasikatvÈ avasesaÔÔhÈne piÓÉÈya caritvÈ
kammaÔÔhÈnasÊsena ÈhÈraÑ paribhuÒjitvÈ tato paÔÔhÈya po~khÈnupo~khaÑ
upaÔÔhahamÈnaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈva Ègacchati. AyaÑ vuccati
paccÈharati na haratÊti. EdisÈ ca bhikkh| yÈguÑ pivitvÈ vipassanaÑ
ÈrabhitvÈ BuddhasÈsane arahattaÑ pattÈ nÈma gaÓanapathaÑ vÊtivattÈ.
SÊhaÄadÊpeyeva tesu tesu gÈmesu ÈsanasÈlÈyaÑ na taÑ Èsanamatthi, yattha
yÈguÑ pivitvÈ arahattaÑ pattÈ bhikkh| natthÊti.
Yo pana pamÈdavihÈrÊ hoti nikkhittadhuro, sabbavattÈni bhinditvÈ
paÒcavidhacetovinibandhabaddhacitto viharanto “kammaÔÔhÈnaÑ nÈma
atthÊ”tipi saÒÒaÑ akatvÈ gÈmaÑ piÓÉÈya pavisitvÈ ananulomikena
gihisaÑsaggena saÑsaÔÔho caritvÈ ca bhuÒjitvÈ ca tuccho nikkhamati. AyaÑ
vuccati neva harati na paccÈharatÊti.
Yo panÈyaÑ harati ca paccÈharati cÈti vutto, so
gatapaccÈgatikavattavasena veditabbo. AttakÈmÈ1 hi kulaputtÈ sÈsane
pabbajitvÈ dasapi vÊsampi tiÑsampi cattÈlÊsampi paÒÒÈsampi satampi ekato
vasantÈ katikavattaÑ katvÈ viharanti “Èvuso tumhe na iÓaÔÔÈ, na bhayaÔÔÈ, na
jÊvikÈpakatÈ2 pabbajitÈ, dukkhÈ muccitukÈmÈ panettha pabbajitÈ, tasmÈ
gamane uppannakilesaÑ gamaneyeva niggaÓhatha, ÔhÈne, nisajjÈya, sayane
uppannakilesaÑ sayaneyeva niggaÓhathÈ”ti. Te evaÑ katikavattaÑ katvÈ
bhikkhÈcÈraÑ gacchantÈ aÉÉha-usabha-usabha-aÉÉhagÈvutagÈvutantaresu
pÈsÈÓÈ honti, tÈya saÒÒÈya kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontÈva gacchanti. Sace
kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naÑ niggaÓhÈti. TathÈ asakkonto
tiÔÔhati. Athassa pacchato Ègacchantopi tiÔÔhati, so “ayaÑ bhikkhu tuyhaÑ
uppannavitakkaÑ jÈnÈti, ananucchavikaÑ te etan”ti attÈnaÑ paÔicodetvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ tattheva ariyabh|miÑ okkamati,
______________________________________________________________
1. AtthakÈmÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 2. ŒjÊvikapakatÈ (SÊ), jÊvitappakatÈ (Ka)
tathÈ asakkonto nisÊdatÊti so eva nayo. Ariyabh|miÑ okkamituÑ

asakkontopi taÑ kilesaÑ vikkhambhetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasikarontova
gacchati, na kammaÔÔhÈnavippayuttena cittena pÈdaÑ uddharati. Uddharati
ce, paÔinivattitvÈ purimapadesaÑyeva1 eti ŒlindakavÈsÊ
MahÈphussadevatthero viya.
So kira ek|navÊsati vassÈni gatapaccÈgatikavattaÑ p|rento eva vihÈsi2.
ManussÈpi sudaÑ3 antarÈmagge kasantÈ ca vapantÈ ca maddantÈ ca
kammÈni ca karontÈ theraÑ tathÈ gacchantaÑ disvÈ “ayaÑ thero
punappunaÑ nivattitvÈ gacchati, kinnu kho maggam|Äho, udÈhu kiÒci
pamuÔÔho”ti samullapanti. So taÑ anÈdiyitvÈ kammaÔÔhÈnayuttacitteneva
samaÓadhammaÑ karonto vÊsativassabbhantare arahattaÑ pÈpuÓi.
Arahattappattadivase cassa ca~kamanakoÔiyaÑ adhivatthÈ devatÈ a~gulÊhi
dÊpaÑ ujjÈletvÈ aÔÔhÈsi. CattÈropi mahÈrÈjÈno sakko ca devÈnamindo
brahmÈ ca sahampati upaÔÔhÈnaÑ ÈgamaÑsu. TaÒca obhÈsaÑ disvÈ
VanavÈsÊmahÈtissatthero taÑ dutiyadivase pucchi “rattibhÈge Èyasmato
santike obhÈso ahosi, kiÑ so obhÈso”ti. Thero vikkhepaÑ karonto “obhÈso
nÈma dÊpobhÈsopi hoti maÓi-obhÈsopÊ”ti evamÈdimÈha. Tato “paÔicchÈdetha
tumhe”ti nibaddho4 ÈmÈti paÔijÈnitvÈ Èrocesi.
KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊmahÈnÈgatthero viya ca. Sopi kira
gatapaccÈgatikavattaÑ p|rento paÔhamaÑ tÈva “bhagavato mahÈpadhÈnaÑ
p|jessÈmÊ”ti satta vassÈni ÔhÈnaca~kamameva adhiÔÔhÈsi. Puna soÄasa
vassÈni gatapaccÈgatikavattaÑ p|retvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. So
kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ uddharanto vippayuttena uddhaÔe
paÔinivattanto gÈmasamÊpaÑ gantvÈ “gÈvÊ nu pabbajito n|”ti
Èsa~kanÊyapadese ÔhatvÈ cÊvaraÑ pÈrupitvÈ kacchakarakato5 udakena
pattaÑ dhovitvÈ udakagaÓÉ|saÑ karoti. KiÑ kÈraÓÈ? “MÈ me bhikkhaÑ
dÈtuÑ vÈ vandituÑ vÈ Ègate manusse ‘dÊghÈyukÈ hothÈ’ti vacanamattenÈpi
kammaÔÔhÈnavikkhepo ahosÊ”ti. “Ajja bhante katimÊ”ti divasaÑ vÈ
bhikkhugaÓanaÑ vÈ paÒhaÑ vÈ
______________________________________________________________
1. PurimapÈdesuyeva (Ka) 2. AgamÈsi (Ka) 3. AddasaÑsu (SyÈ)
4. Nibaddhito (SÊ, SyÈ), nibbuddho (Ka) 5. Kacchakantarato (Ka)
pucchito pana udakaÑ galitvÈ Èroceti. Sace divasÈdipucchakÈ1 na honti,

nikkhamanavelÈyaÑ gÈmadvÈre niÔÔhubhitvÈ yÈti.
KalambatitthavihÈre vass|pagatÈ paÒÒÈsa bhikkh| viya ca. Te kira
ÈsÈÄhipuÓÓamiyaÑ katikavattaÑ akaÑsu “arahattaÑ apatvÈ aÒÒamaÒÒaÑ
nÈlapissÈmÈ”ti. GÈmaÒca piÓÉÈya pavisantÈ udakagaÓÉ|saÑ katvÈ
pavisiÑsu. DivasÈdÊsu pucchitesu vuttanayeneva paÔipajjiÑsu. Tattha
manussÈ niÔÔhubhanaÑ disvÈ jÈniÑsu “ajjeko Ègato, ajja dve”ti. EvaÒca
cintesuÑ “kiÑ nu kho ete amheheva saddhiÑ na sallapanti, udÈhu
aÒÒamaÒÒampi. Yadi aÒÒamaÒÒaÑ na sallapanti, addhÈ vivÈdajÈtÈ
bhavissanti. Etha ne aÒÒamaÒÒaÑ khamÈpessÈmÈ”ti sabbe vihÈraÑ gantvÈ
paÒÒÈsÈya bhikkh|su dvepi bhikkh| ekokÈse nÈddasaÑsu. Tato yo tesu
cakkhumÈ puriso, so Èha “na bho kalahakÈrakÈnaÑ okÈso Êdiso hoti,
susammaÔÔhaÑ cetiya~gaÓaÑ bodhiya~gaÓaÑ, sunikkhittÈ sammajjaniyo,
supaÔÔhitaÑ pÈnÊyaÑ paribhojanÊyan”ti. Te tatova nivattÈ. Tepi bhikkh|
antotemÈseyeva arahattaÑ patvÈ mahÈpavÈraÓÈyaÑ visuddhipavÈraÓaÑ
pavÈresuÑ.
EvaÑ KÈÄavallimaÓÉapavÈsÊ MahÈnÈgatthero viya, KalambatitthavihÈre
vass|pagatÈ bhikkh| viya ca kammaÔÔhÈnayutteneva cittena pÈdaÑ
uddharanto gÈmasamÊpaÑ gantvÈ2 udakagaÓÉ|saÑ katvÈ vÊthiyo
sallakkhetvÈ yattha surÈsoÓÉadhuttÈdayo kalahakÈrakÈ caÓÉahatthi-assÈdayo
vÈ natthi, taÑ vÊthiÑ paÔipajjati. Tattha ca piÓÉÈya caramÈno na turitaturito
viya javena gacchati. Na hi javena piÓÉapÈtikadhuta~gaÑ3 nÈma kiÒci atthi.
Visamabh|mibhÈgapattaÑ pana udakasakaÔaÑ viya niccalo hutvÈ gacchati.
AnugharaÑ paviÔÔho ca dÈtukÈmaÑ vÈ adÈtukÈmaÑ vÈ sallakkhetuÑ
tadanur|paÑ kÈlaÑ Ègamento bhikkhaÑ gahetvÈ antogÈme vÈ bahigÈme vÈ
vihÈrameva vÈ ÈgantvÈ yathÈphÈsuke patir|pe okÈse nisÊditvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto ÈhÈre paÔik|lasaÒÒaÑ upaÔÔhapetvÈ
akkhabbhaÒjanavaÓalepanaputtamaÑs|pamÈvasena paccavekkhanto
aÔÔha~gasamannÈgataÑ ÈhÈraÑ ÈhÈreti, neva davÈya na madÈya na
maÓÉanÈya na vibh|sanÈya -pa- bhuttÈvÊ ca udakakiccaÑ katvÈ muhuttaÑ
bhattakilamathaÑ paÔipassambhetvÈ yathÈ
______________________________________________________________
1. DivasapucchakÈ (Ka) 2. PatvÈ (SÊ, SyÈ)
3. JavanapiÓÉapÈtiyadhuta~gaÑ (SÊ, SyÈ)
purebhattaÑ, evaÑ pacchÈbhattaÑ purimayÈmaÑ pacchimayÈmaÒca

kammaÔÔhÈnameva manasikaroti. AyaÑ vuccati harati ca paccÈharati cÈti.
ImaÑ pana haraÓapaccÈharaÓasa~khÈtaÑ gatapaccÈgatikavattaÑ

p|rento yadi upanissayasampanno hoti, paÔhamavaye eva arahattaÑ
pÈpuÓÈti. No ce paÔhamavaye pÈpuÓÈti, atha majjhimavaye pÈpuÓÈti. No ce
majjhimavaye pÈpuÓÈti, atha pacchimavaye pÈpuÓÈti, no ce pacchimavaye
pÈpuÓÈti, atha maraÓasamaye. No ce maraÓasamaye pÈpuÓÈti, atha
devaputto hutvÈ. No ce devaputto hutvÈ pÈpuÓÈti, anuppanne Buddhe
nibbatto paccekabodhiÑ sacchikaroti. No ce paccekabodhiÑ sacchikaroti,
atha BuddhÈnaÑ sammukhÊbhÈve khippÈbhiÒÒo vÈ hoti, seyyathÈpi thero
bÈhiyo dÈrucÊriyo, mahÈpaÒÒo vÈ, seyyathÈpi thero SÈriputto, mahiddhiko
vÈ, seyyathÈpi thero MahÈmoggallÈno, dhutavÈdo vÈ, seyyathÈpi thero
MahÈkassapo, dibbacakkhuko vÈ, seyyathÈpi thero Anuruddho, vinayadharo
vÈ, seyyathÈpi thero UpÈli, dhammakathiko vÈ, seyyathÈpi thero PuÓÓo
MantÈÓiputto, ÈraÒÒiko vÈ, seyyathÈpi thero revato, bahussuto vÈ,
seyyathÈpi thero Œnando, sikkhÈkÈmo vÈ, seyyathÈpi thero RÈhulo
Buddhaputtoti. Iti imasmiÑ catukke yvÈyaÑ harati paccÈharati ca, tassa
gocarasampajaÒÒaÑ sikhÈpattaÑ hoti.
AbhikkamÈdÊsu pana asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ. TaÑ

evaÑ veditabbaÑ–idha bhikkhu abhikkamanto vÈ paÔikkamanto vÈ yathÈ
andhaputhujjanÈ abhikkamÈdÊsu “attÈ abhikkamati, attanÈ abhikkamo
nibbattito”ti vÈ “ahaÑ abhikkamÈmi, mayÈ abhikkamo nibbattito”ti vÈ
sammuyhanti, tathÈ asammuyhanto abhikkamÈmÊti citte uppajjamÈne teneva
cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnÈ vÈyodhÈtu viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati,
iti cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈravasena ayaÑ kÈyasammato aÔÔhisa~ghÈÔo
abhikkamati. TassevaÑ abhikkamato ekekapÈduddharaÓe pathavÊdhÈtu
ÈpodhÈt|ti dve dhÈtuyo omattÈ honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ honti
balavatiyo, tathÈ atiharaÓavÊtiharaÓesu, vossajjane tejodhÈtu vÈyodhÈt|ti dve
dhÈtuyo omattÈ
honti mandÈ, itarÈ dve adhimattÈ honti balavatiyo, tathÈ

sannikkhepanasannirumbhanesu1.
Tattha uddharaÓe pavattÈ r|pÈr|padhammÈ atiharaÓaÑ na pÈpuÓanti,

tathÈ atiharaÓe pavattÈ vÊtiharaÓaÑ, vÊtiharaÓe pavattÈ vossajjanaÑ,
vossajjane pavattÈ sannikkhepanaÑ, sannikkhepane pavattÈ
sannirumbhanaÑ na pÈpuÓanti, tattha tattheva pabbapabbaÑ sandhisandhi
odhi-odhi hutvÈ tattakapÈle pakkhittatilÈni viya taÔataÔÈyantÈ bhijjanti.
Tattha ko eko abhikkamati, kassa vÈ ekassa abhikkamanaÑ. Paramatthato hi
dhÈt|naÑyeva gamanaÑ dhÈt|naÑ ÔhÈnaÑ dhÈt|naÑ nisajjÈ dhÈt|naÑ
sayanaÑ. TasmiÑ tasmiÑ hi koÔÔhÈse saddhiÑ r|pena–
AÒÒaÑ uppajjate cittaÑ, aÒÒaÑ cittaÑ nirujjhati.

AvÊcimanusambandho, nadÊsotova vattatÊti.
EvaÑ abhikkamÈdÊsu asammuyhanaÑ asammohasampajaÒÒaÑ nÈmÈti.
NiÔÔhito “abhikkante paÔikkante sampajÈnakÈrÊ hotÊ”tipadassa attho.
Œlokite vilokiteti ettha pana ÈlokitaÑ nÈma purato pekkhanaÑ,

vilokitaÑ nÈma anudisÈpekkhanaÑ. AÒÒÈnipi heÔÔhÈ upari pacchato
anupekkhanavasena olokita-ullokitÈpalokitÈni nÈma honti, tÈni idha na
gahitÈni, sÈruppavasena pana imÈneva dve gahitÈni. IminÈ vÈ mukhena
sabbÈnipi tÈni gahitÈnevÈti.
Tattha “ÈlokessÈmÊ”ti citte uppanne cittavaseneva anoloketvÈ

atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ. TaÑ ÈyasmantaÑ NandaÑ
kÈyasakkhiÑ katvÈ veditabbaÑ. VuttaÑ hetaÑ BhagavatÈ–
“Sace bhikkhave Nandassa puratthimÈ disÈ ÈloketabbÈ hoti, sabbaÑ

cetasÈ samannÈharitvÈ Nando puratthimaÑ disaÑ Èloketi ‘evaÑ me
puratthimaÑ disaÑ Èlokayato
______________________________________________________________
1. ...sannirujjhanesu (Ka)
nÈbhijjhÈdomanassÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ anvÈsavissantÊ’ti. Itiha

tattha sampajÈno hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchimÈ disÈ, uttarÈ
disÈ, dakkhiÓÈ disÈ, uddhaÑ, adho, anudisÈ ÈloketabbÈ hoti, sabbaÑ
cetasÈ samannÈharitvÈ Nando anudisaÑ Èloketi ‘evaÑ me anudisaÑ
Èlokayato -pa- sampajÈno hotÊ”ti1.
Apica idhÈpi pubbe vuttacetiyadassanÈdivaseneva sÈtthakatÈ ca
sappÈyatÈ ca veditabbÈ. KammaÔÔhÈnassa pana avijahanameva
gocarasampajaÒÒaÑ, tasmÈ khandhadhÈtu-ÈyatanakammaÔÔhÈnikehi attano
kammaÔÔhÈnavaseneva kasiÓÈdikammaÔÔhÈnikehi vÈ pana
kammaÔÔhÈnasÊseneva ÈlokanavilokanaÑ kÈtabbaÑ.
“Abbhantare attÈ nÈma ÈloketÈ vÈ viloketÈ vÈ natthi, ‘ÈlokessÈmÊ’ti
pana citte uppajjamÈne teneva cittena saddhiÑ cittasamuÔÔhÈnÈ vÈyodhÈtu
viÒÒattiÑ janayamÈnÈ uppajjati. Iti cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈravasena
heÔÔhimaÑ akkhidalaÑ adho sÊdati, uparimaÑ uddhaÑ la~gheti2, koci
yantakena vivaranto nÈma natthi, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ
sÈdhentaÑ uppajjatÊ”ti evaÑ pajÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒaÑ
nÈma.
Apica m|lapariÒÒÈ-ÈgantukatÈvakÈlikabhÈvavasenapettha
asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. M|lapariÒÒÈvasena tÈva–
Bhava~gÈvajjanaÒceva, dassanaÑ sampaÔicchanaÑ.
SantÊraÓaÑ voÔÔhabbanaÑ, javanaÑ bhavati sattamaÑ.
Tattha bhava~gaÑ upapattibhavassa a~gakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ
pavattati, taÑ ÈvaÔÔetvÈ kiriyamanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ,
tannirodhÈ cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ sÈdhayamÈnaÑ, tannirodhÈ
vipÈkamanodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ
vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ
kiriyamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ, tannirodhÈ
sattakkhattuÑ javanaÑ javati. Tattha paÔhamajavanepi
______________________________________________________________
1. AÑ 3. 14 piÔÔhe. 2. Paleti (SÊ, SyÈ)
“ayaÑ itthÊ, ayaÑ puriso”ti rajjanadussanamuyhanavasena ÈlokitavilokitaÑ

na hoti, dutiyajavanepi -pa- sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamaÓÉale
yodhesu viya heÔÔhupariyavasena bhijjitvÈ patitesu “ayaÑ itthÊ ayaÑ
puriso”ti rajjanÈdivasena ÈlokitavilokitaÑ hoti. EvaÑ tÈvettha
m|lapariÒÒÈvasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
CakkhudvÈre pana r|pe ÈpÈthamÈgate bhava~gacalanato uddhaÑ
sakakiccanipphÈdanavasena ÈvajjanÈdÊsu uppajjitvÈ niruddhesu avasÈne
javanaÑ uppajjati, taÑ pubbe uppannÈnaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te
cakkhudvÈre Ègantukapuriso viya hoti. Tassa yathÈ paragehe kiÒci yÈcituÑ
paviÔÔhassa Ègantukapurisassa gehasÈmikesu tuÓhÊmÈsinesu ÈÓÈkaraÓaÑ na
yuttaÑ, evaÑ ÈvajjanÈdÊnaÑ gehabh|te cakkhudvÈre ÈvajjanÈdÊsupi
arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanaÑ ayuttanti
evaÑ ÈgantukabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
YÈni panetÈni cakkhudvÈre voÔÔhabbanapariyosÈnÈni cittÈni uppajjanti,
tÈni saddhiÑ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aÒÒamaÒÒaÑ na
passanti, ittarÈni tÈvakÈlikÈni honti. Tattha yathÈ ekasmiÑ ghare sabbesu
mÈnusakesu matesu avasesassa ekassa ta~khaÓaÑyeva maraÓadhammassa
na yuttÈ naccagÊtÈdÊsu abhirati nÈma, evameva ekadvÈre sasampayuttesu
ÈvajjanÈdÊsu tattha tattheva matesu avasesassa ta~khaÓaÑyeva
maraÓadhammassa javanassÈpi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nÈma
na yuttÈti evaÑ tÈvakÈlikabhÈvavasena asammohasampajaÒÒaÑ
veditabbaÑ.
Apica khandhÈyatanadhÈtupaccayapaccavekkhaÓavasenapetaÑ
veditabbaÑ. Ettha hi cakkhu ceva r|pÈ ca1 r|pakkhandho, dassanaÑ
viÒÒÈÓakkhandho, taÑsampayuttÈ vedanÈ vedanÈkkhandho, saÒÒÈ
saÒÒÈkkhandho, phassÈdikÈ sa~khÈrÈ sa~khÈrakkhandho, evametesaÑ
paÒcannaÑ khandhÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko
eko Èloketi, ko viloketi. TathÈ cakkhu cakkhÈyatanaÑ, r|paÑ r|pÈyatanaÑ,
dassanaÑ manÈyatanaÑ, vedanÈdayo sampayuttadhammÈ dhammÈyatanaÑ,
evametesaÑ catunnaÑ ÈyatanÈnaÑ samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati.
Tattha ko eko Èloketi,
______________________________________________________________
1. R|paÒca (SÊ)
ko viloketi. TathÈ cakkhu cakkhudhÈtu, r|paÑ r|padhÈtu, dassanaÑ

cakkhuviÒÒÈÓadhÈtu, taÑsampayuttÈ vedanÈdayo dhammÈ dhammadhÈtu,
evametesaÑ catunnaÑ dhÈt|naÑ1 samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati.
Tattha ko eko Èloketi, ko viloketi. TathÈ cakkhu nissayapaccayo, r|paÑ
ÈrammaÓapaccayo, ÈvajjanaÑ
anantarasamanantar|panissayanatthivigatapaccayo, Èloko
upanissayapaccayo, vedanÈdayo sahajÈtapaccayo2. EvametesaÑ paccayÈnaÑ
samavÈye ÈlokanavilokanaÑ paÒÒÈyati. Tattha ko eko Èloketi, ko viloketÊti
evamettha khandhÈyatanadhÈtupaccayapaccavekkhaÓavasenapi
asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
SamiÒjite pasÈriteti pabbÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓe. Tattha cittavaseneva
samiÒjanapasÈraÓaÑ akatvÈ hatthapÈdÈnaÑ samiÒjanapasÈraÓapaccayÈ
atthÈnatthaÑ pariggaÓhitvÈ atthapariggaÓhanaÑ sÈtthakasampajaÒÒaÑ.
Tattha hatthapÈde aticiraÑ samiÒjitvÈ vÈ pasÈretvÈ vÈ Ôhitassa khaÓe khaÓe
vedanÈ uppajjanti, cittaÑ ekaggaÑ na labhati, kammaÔÔhÈnaÑ paripatati,
visesaÑ nÈdhigacchati. KÈle samiÒjantassa kÈle pasÈrentassa pana tÈ vedanÈ
nuppajjanti, cittaÑ ekaggaÑ hoti, kammaÔÔhÈnaÑ phÈtiÑ gacchati,
visesamadhigacchatÊti evaÑ atthÈnatthapariggaÓhanaÑ veditabbaÑ.
Atthe pana satipi sappÈyÈsappÈyaÑ pariggaÓhitvÈ
sappÈyapariggaÓhanaÑ sappÈyasampajaÒÒaÑ. TatrÈyaÑ nayo–
mahÈcetiya~gaÓe kira daharabhikkh| sajjhÈyaÑ gaÓhanti, tesaÑ piÔÔhipasse
daharabhikkhuniyo dhammaÑ suÓanti, tattheko daharo hatthaÑ pasÈrento
kÈyasaÑsaggaÑ patvÈ teneva kÈraÓena gihÊ jÈto. Aparo bhikkhu pÈdaÑ
pasÈrento aggimhi pasÈresi, aÔÔhiÑ Èhacca pÈdo jhÈyi. Aparo vammike
pasÈresi, so ÈsÊvisena daÔÔho. Aparo cÊvarakuÔidaÓÉake pasÈresi, taÑ
maÓisappo ÉaÑsi. TasmÈ evar|pe asappÈye apasÈretvÈ sappÈye
pasÈretabbaÑ. Idamettha sappÈyasampajaÒÒaÑ.
GocarasampajaÒÒaÑ pana mahÈtheravatthunÈ dÊpetabbaÑ–mahÈthero
kira divÈÔÔhÈne nisinno antevÈsikehi saddhiÑ kathayamÈno sahasÈ
______________________________________________________________
1. CatassannaÑ dhÈt|naÑ (SÊ) 2. SahajÈtÈdipaccayÈ (SÊ, SyÈ)
hatthaÑ samiÒjitvÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjesi. TaÑ

antevÈsikÈ pucchiÑsu “kasmÈ bhante sahasÈ hatthaÑ samiÒjitvÈ puna
yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ saÓikaÑ samiÒjitthÈ”ti. Yato paÔÔhÈyÈhaÑ Èvuso
kammaÔÔhÈnaÑ manasikÈtuÑ Èraddho, na me kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ
hattho samiÒjitapubbo, idÈni pana tumhehi saddhiÑ kathayamÈnena
kammaÔÔhÈnaÑ muÒcitvÈ samiÒjito, tasmÈ puna yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ
samiÒjesinti. SÈdhu bhante bhikkhunÈ nÈma evar|pena bhavitabbanti.
EvametthÈpi kammaÔÔhÈnÈvijahanameva gocarasampajaÒÒanti veditabbaÑ.
Abbhantare attÈ nÈma koci samiÒjanto vÈ pasÈrento vÈ natthi,
vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈrena pana suttÈkaÉÉhanavasena
dÈruyantassa1 hatthapÈdalaÄanaÑ2 viya samiÒjanapasÈraÓaÑ hotÊti
parijÈnanaÑ panettha asammohasampajaÒÒanti veditabbaÑ.
Sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓeti ettha sa~ghÈÔicÊvarÈnaÑ
nivÈsanapÈrupanavasena, pattassa bhikkhÈpaÔiggahaÓÈdivasena paribhogo
dhÈraÓaÑ nÈma. Tattha sa~ghÈÔicÊvaradhÈraÓe tÈva nivÈsetvÈ pÈrupitvÈ ca
piÓÉÈya carato ÈmisalÈbho, “sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena BhagavatÈ
vuttappakÈroyeva ca attho attho nÈma. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ
veditabbaÑ.
UÓhapakatikassa pana dubbalassa ca cÊvaraÑ sukhumaÑ sappÈyaÑ,
sÊtÈlukassa ghanaÑ dupaÔÔaÑ. VÊparÊtaÑ asappÈyaÑ. Yassa kassaci jiÓÓaÑ
asappÈyameva. AggaÄÈdidÈnena hissa taÑ palibodhakaraÑ hoti. TathÈ
paÔÔuÓÓaduk|lÈdibhedaÑ lobhanÊyacÊvaraÑ. TÈdisaÒhi araÒÒe ekakassa
nivÈsantarÈyakaraÑ jÊvitantarÈyakaraÒcÈpi hoti. NippariyÈyena pana yaÑ
nimittakammÈdimicchÈjÊvavasena uppannaÑ, yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ
dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ parihÈyanti, taÑ asappÈyaÑ.
ViparÊtaÑ sappÈyaÑ, tassa vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ,
kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
Abbhantare attÈ nÈma koci cÊvaraÑ pÈrupanto natthi,
vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pana cÊvarapÈrupanaÑ hoti.
Tattha
______________________________________________________________
1. R|payantassa (Ka) 2. HatthapÈdÈkaÉÉhanaÑ (SÊ, SyÈ), hatthapÈdaloÄanaÑ (Ka)
cÊvarampi acetanaÑ, kÈyopi acetano. CÊvaraÑ na jÈnÈti “mayÈ kÈyo

pÈrupito”ti. KÈyopi na jÈnÈti “ahaÑ cÊvarena pÈrupito”ti. DhÈtuyova
dhÈtusam|haÑ paÔicchÈdenti paÔapilotikÈya potthakar|papaÔicchÈdane viya.
TasmÈ neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na
asundaraÑ labhitvÈ domanassaÑ. NÈgavammikacetiyarukkhÈdÊsu hi keci
mÈlÈgandhadh|mavatthÈdÊhi sakkÈraÑ karonti, keci
g|thamuttakaddamadaÓÉasatthapahÈrÈdÊhi asakkÈraÑ. Na tehi
nÈgavammikarukkhÈdayo somanassaÑ vÈ karonti domanassaÑ vÈ.
EvamevaÑ neva sundaraÑ cÊvaraÑ labhitvÈ somanassaÑ kÈtabbaÑ, na
asundaraÑ labhitvÈ domanassanti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha
asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
PattadhÈraÓepi pattaÑ sahasÈva aggahetvÈ “imaÑ gahetvÈ piÓÉÈya
caramÈno bhikkhaÑ labhissÈmÊ”ti evaÑ pattaggahaÓapaccayÈ
paÔilabhitabba-atthavasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
KisadubbalasarÊrassa pana garupatto asappÈyo. Yassa kassaci
catupaÒcagaÓÔhikÈhato dubbisodhanÊyo asappÈyova. Duddhotapatto hi na
vaÔÔati, taÑ dhovantasseva cassa palibodho hoti. MaÓivaÓÓapatto pana
lobhanÊyo cÊvare vuttanayeneva asappÈyo. NimittakammÈdivasena laddho,
pana yaÒcassa sevamÈnassa akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ
parihÈyanti, ayaÑ ekanta-asappÈyova. ViparÊto sappÈyo. Tassa vasenettha
sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca
gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
Abbhantare attÈ nÈma koci pattaÑ gaÓhanto natthi,
vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pattaggahaÓaÑ nÈma hoti.
Tattha pattopi acetano, hatthÈpi acetanÈ. Patto na jÈnÈti “ahaÑ hatthehi
gahito”ti. HatthÈpi na jÈnanti “patto amhehi gahito”ti. DhÈtuyova
dhÈtusam|haÑ gaÓhanti saÓÉÈsena aggivaÓÓapattaggahaÓe viyÈti evaÑ
pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
Apica yathÈ chinnahatthapÈde vaÓamukhehi
paggharitapubbalohitakimikule nÊlamakkhikasamparikiÓÓe anÈthasÈlÈya
anÈthamanusse disvÈ dayÈlukÈ purisÈ tesaÑ vaÓapaÔÔacoÄakÈni ceva
kapÈlÈdÊhi bhesajjÈni ca upanÈmenti. Tattha coÄakÈnipi kesaÒci saÓhÈni,
kesaÒci th|lÈni pÈpuÓanti, bhesajjakapÈlÈnipi kesaÒci susaÓÔhÈnÈni
kesaÒci dussaÓÔhÈnÈni pÈpuÓanti, na te tattha sumanÈ vÈ dummanÈ vÈ honti.

VaÓapaÔicchÈdanamatteneva hi coÄakena bhesajjapaÔiggahamatteneva ca
kapÈlakena tesaÑ attho. Evameva yo bhikkhu vaÓacoÄakaÑ viya cÊvaraÑ,
bhesajjakapÈlakaÑ viya ca pattaÑ, kapÈle bhesajjamiva ca patte
laddhabhikkhaÑ sallakkheti, ayaÑ sa~ghÈÔipattacÊvaradhÈraÓe
asammohasampajaÒÒena uttamasampajÈnakÈrÊti veditabbo.
AsitÈdÊsu asiteti piÓÉapÈtabhojane. PÊteti yÈgu-ÈdipÈne. KhÈyiteti
piÔÔhakhajjakÈdikhÈdane. SÈyiteti madhuphÈÓitÈdisÈyane. Tattha “neva
davÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena vutto aÔÔhavidhopi attho attho nÈma, tassa vasena
sÈtthakasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
L|khapaÓÊtatittamadhurÈdÊsu pana yena bhojanena yassa aphÈsu hoti,
taÑ tassa asappÈyaÑ. YaÑ pana nimittakammÈdivasena paÔiladdhaÑ,
yaÒcassa bhuÒjato akusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, kusalÈ dhammÈ
parihÈyanti, taÑ ekanta-asappÈyameva. ViparÊtaÑ sappÈyaÑ. Tassa
vasenettha sappÈyasampajaÒÒaÑ, kammaÔÔhÈnÈvijahanavaseneva ca
gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
Abbhantare attÈ nÈma koci bhuÒjako natthi,
vuttappakÈracittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pattapaÔiggahaÓaÑ nÈma
hoti, cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva hatthassa patte otÈraÓaÑ nÈma hoti,
cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva ÈlopakaraÓaÑ ÈlopuddharaÓaÑ
mukhavivaraÓaÒca hoti. Na koci kuÒcikÈya na yantakena hanukaÔÔhÊni
vivarati, cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva Èlopassa mukhe ÔhapanaÑ
uparidantÈnaÑ musalakiccasÈdhanaÑ heÔÔhÈdantÈnaÑ
udukkhalakiccasÈdhanaÑ jivhÈya hatthakiccasÈdhanaÒca hoti. Iti naÑ tattha
aggajivhÈya tanukakheÄo, m|lajivhÈya bahalakheÄo makkheti. TaÑ
heÔÔhÈdanta-udukkhale jivhÈhatthaparivattitaÑ kheÄa-udakatemitaÑ
uparidantamusalasaÒcuÓÓitaÑ koci kaÔacchunÈ vÈ dabbiyÈ vÈ anto
pavesento nÈma natthi, vÈyodhÈtuyÈva pavisati. PaviÔÔhaÑ paviÔÔhaÑ koci
palÈlasantharaÑ katvÈ dhÈrento nÈma natthi, vÈyodhÈtuvaseneva tiÔÔhati.
®hitaÑ ÔhitaÑ koci uddhanaÑ katvÈ aggiÑ jÈletvÈ pacanto nÈma natthi,
tejodhÈtuyÈva paccati. PakkaÑ pakkaÑ koci daÓÉakena vÈ yaÔÔhiyÈ vÈ bahi
nÊharako nÈma natthi, vÈyodhÈtuyeva nÊharati. Iti vÈyodhÈtu atiharati ca
vÊtiharati
ca dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca nÊharati ca,

pathavÊdhÈtu dhÈreti ca parivatteti ca saÒcuÓÓeti ca visoseti ca, ÈpodhÈtu
sineheti ca allattaÒca anupÈleti, tejodhÈtu antopaviÔÔhaÑ paripÈceti,
ÈkÈsadhÈtu aÒjaso hoti, viÒÒÈÓadhÈtu tattha tattha sammÈpayogamanvÈya
ÈbhujatÊti evaÑ pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ
veditabbaÑ.
Apica gamanato pariyesanato paribhogato Èsayato nidhÈnato
aparipakkato paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evaÑ
dasavidhaÑ paÔik|labhÈvaÑ paccavekkhaÓatopettha
asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ. VitthÈrakathÈ panettha
Visuddhimagge1 ÈhÈrapaÔik|lasaÒÒÈniddesato gahetabbÈ.
UccÈrapassÈvakammeti uccÈrassa ca passÈvassa ca karaÓe. Tattha
pattakÈle uccÈrapassÈvaÑ akarontassa sakalasarÊrato sedÈ muccanti, akkhÊni
bhamanti, cittaÑ na ekaggaÑ hoti, aÒÒe ca rogÈ uppajjanti. Karontassa pana
sabbaÑ taÑ na hotÊti ayamettha attho. Tassa vasena sÈtthakasampajaÒÒaÑ
veditabbaÑ. AÔÔhÈne uccÈrapassÈvaÑ karontassa pana Èpatti hoti, ayaso
vaÉÉhati, jÊvitantarÈyopi hoti. Patir|pe ÔhÈne karontassa sabbaÑ taÑ na
hotÊti idamettha sappÈyaÑ, tassa vasena sappÈyasampajaÒÒaÑ,
kammaÔÔhÈnÈvijahanavasena ca gocarasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
Abbhantare attÈ nÈma koci uccÈrapassÈvakammaÑ karonto natthi,
cittakiriyavÈyodhÈtuvipphÈreneva pana uccÈrapassÈvakammaÑ hoti. YathÈ
pana pakke gaÓÉe gaÓÉabhedena pubbalohitaÑ akÈmatÈya nikkhamati, yathÈ
ca atibharitÈ udakabhÈjanÈ udakaÑ akÈmatÈya nikkhamati, evaÑ
pakkÈsayamuttavatthÊsu sannicitÈ uccÈrapassÈvÈ vÈyuvegasamuppÊÄitÈ
akÈmatÈyapi nikkhamanti. So panÈyaÑ evaÑ nikkhamanto uccÈrapassÈvo
neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalaÑ sarÊranissandova hoti.
YathÈ kiÑ? YathÈ udakatumbato purÈÓa-udakaÑ chaÉÉentassa neva taÑ
attano hoti na paresaÑ, kevalaÑ paÔijagganamattameva hoti. EvaÑ
pavattapaÔisa~khÈnavasenettha asammohasampajaÒÒaÑ veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 336 piÔÔhe.
GatÈdÊsu gateti gamane. ®hiteti ÔhÈne. Nisinneti nisajjÈya. Sutteti

sayane. JÈgariteti jÈgaraÓe. BhÈsiteti kathane. TuÓhÊbhÈveti akathane. Ettha
ca yo ciraÑ gantvÈ vÈ ca~kamitvÈ vÈ aparabhÈge Ôhito iti paÔisaÒcikkhati
“ca~kamanakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti, ayaÑ gate
sampajÈnakÈrÊ nÈma.
Yo sajjhÈyaÑ vÈ karonto paÒhaÑ vÈ vissajjento kammaÔÔhÈnaÑ vÈ
manasikaronto ciraÑ ÔhatvÈ aparabhÈge nisinno iti paÔisaÒcikkhati “ÔhitakÈle
pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti, ayaÑ Ôhite sampajÈnakÈrÊ
nÈma.
Yo sajjhÈyÈdikaraÓavaseneva1 ciraÑ nisÊditvÈ aparabhÈge nipanno iti
paÔisaÒcikkhati “nisinnakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti,
ayaÑ nisinne sampajÈnakÈrÊ nÈma.
Yo pana nipannakova sajjhÈyaÑ karonto kammaÔÔhÈnaÑ vÈ
manasikaronto niddaÑ okkamitvÈ aparabhÈge vuÔÔhÈya iti paÔisaÒcikkhati
“sayanakÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ ettheva niruddhÈ”ti, ayaÑ sutte ca
jÈgarite ca sampajÈnakÈrÊ nÈma. KiriyamayacittÈnaÒhi appavattaÑ suttaÑ
nÈma, pavattaÑ jÈgaritaÑ nÈmÈti.
Yo pana bhÈsamÈno “ayaÑ saddo nÈma oÔÔhe ca paÔicca dante ca
jivhaÒca tÈluÒca paÔicca cittassa ca tadanur|paÑ payogaÑ paÔicca jÈyatÊ”ti
sato sampajÈno bhÈsati, ciraÑ vÈ pana kÈlaÑ sajjhÈyaÑ katvÈ dhammaÑ vÈ
kathetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ vÈ parivattetvÈ paÒhaÑ vÈ vissajjetvÈ aparabhÈge
tuÓhÊbh|to iti paÔisaÒcikkhati “bhÈsitakÈle uppannÈ r|pÈr|padhammÈ
ettheva niruddhÈ”ti, ayaÑ bhÈsite sampajÈnakÈrÊ nÈma.
Yo tuÓhÊbh|to ciraÑ dhammaÑ vÈ kammaÔÔhÈnaÑ vÈ manasikatvÈ
aparabhÈge iti paÔisaÒcikkhati “tuÓhÊbh|takÈle pavattÈ r|pÈr|padhammÈ
ettheva niruddhÈ”ti. UpÈdÈr|papavattiyÈ sati bhÈsati nÈma, asati tuÓhÊ
bhavati nÈmÈti, ayaÑ tuÓhÊbhÈve sampajÈnakÈrÊ nÈmÈti. Evamettha
asammohasampajaÒÒaÑ, tassa vasena sampajÈnakÈritÈ veditabbÈ. ImasmiÑ
sutte satipaÔÔhÈnamissakasampajaÒÒaÑ pubbabhÈgaÑ kathitaÑ.
______________________________________________________________
1. SajjhÈyÈdigahitavaseneva (Ka)
3. BhikkhusuttavaÓÓanÈ
369. Tatiye evameva panidhekacceti so kira bhikkhu kammaÔÔhÈnaÑ
kathÈpetvÈ ito cito ca ÈhiÓÉati, kÈyavivekaÑ nÈnuyuÒjati. Tena naÑ
BhagavÈ niggaÓhanto evamÈha. TasmÈti yasmÈ saÑkhittena desanaÑ
yÈcasi, tasmÈ. DiÔÔhÊti kammassakatÈdiÔÔhi.
4. SÈlasuttavaÓÓanÈ
370. Catutthe dhammavinayoti dhammoti vÈ vinayoti vÈ ubhayametaÑ
SatthusÈsanasseva nÈmaÑ. SamÈdapetabbÈti gaÓhÈpetabbÈ. Ekodibh|tÈti
khaÓikasamÈdhinÈ ekaggabh|tÈ. SamÈhitÈ ekaggacittÈti upacÈrappanÈvasena
sammÈ ÔhapitacittÈ ca ekaggacittÈ ca. ImasmiÑ sutte navakabhikkh|hi ceva
khÊÓÈsavehi ca bhÈvitasatipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈgÈ, sattahi sekhehi bhÈvitÈ
missakÈ.
6. SakuÓagghisuttavaÓÓanÈ
372. ChaÔÔhe sakuÓagghÊti sakuÓaÑ hanatÊti sakuÓagghi, senassetaÑ
adhivacanaÑ. SahasÈ ajjhapattÈti lobhasÈhasena pattÈ. AlakkhikÈti nissirikÈ.
AppapuÒÒÈti parittapuÒÒÈ. Sacejja mayanti sace ajja mayaÑ.
Na~galakaÔÔhakaraÓanti na~galena kasikaraÓaÑ, adhunÈ kaÔÔhaÑ
khettaÔÔhÈnanti attho. LeÉÉuÔÔhÈnanti leÉÉ|naÑ ÔhÈnaÑ1. SaÑvadamÈnÈti
sammÈ vadamÈnÈ, attano balassa suÔÔhu vaÓÓaÑ vadamÈnÈti attho.
MahantaÑ leÉÉuÑ abhiruhitvÈti uddhanasaÓÔhÈnena Ôhitesu tÊsu leÉÉ|su
“ito sene Ègacchante ito nikkhamissÈmi, ito Ègacchante ito”ti sallakkhetvÈ
tesu ekaÑ leÉÉuÑ abhiruhitvÈ aÔÔhÈsi avadamÈno2. SannayhÈti khurappaÑ
sannayhamÈno3 viya sannayhitvÈ suÔÔhu ÔhapetvÈ. Bahu-Ègato kho myÈyanti
“mayhaÑ atthÈya ayaÑ bahutaÑ ÔhÈnaÑ4 Ègato, appaÑ avasiÔÔhaÑ, idÈni
maÑ gaÓhissatÊ”ti ÒatvÈ dÈruguÄo5 viya vinivattitvÈ tasseva leÉÉussa antare
paccupÈdi, paÔipanno paviÔÔhoti attho. UraÑ paccatÈÄesÊti “ekappahÈreneva
lÈpassa sÊsaÑ chinditvÈ
______________________________________________________________
1. LeÉÉuÔÔhÈnanti bhejjaÔÔhÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 2. VadamÈno (Ka)
3. SandahamÈno (SÊ, SyÈ) 4. D|rataraÔÔhÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 5. DÈruc|ÄÈya (Ka)
gahessÈmÊ”ti pakkhandattÈ vegaÑ sandhÈretuÑ asakkonto tasmiÑ

leÉÉusmiÑ uraÑ patÈÄesi. TÈvadevassa hadayamaÑsaÑ phÈliyittha. Atha
lÈpo “diÔÔhÈ vata sattuno piÔÔhÊ”ti haÔÔhatuÔÔho tassa hadaye aparÈparaÑ
ca~kami.
7. MakkaÔasuttavaÓÓanÈ
373. Sattame duggÈti duggamÈ. CÈrÊti saÒcÈro. LepaÑ oÉÉentÊti
vaÔarukkhakhÊrÈdÊhi yojetvÈ lepaÑ karonti, taÑ makkaÔÈnaÑ
dhuvagamanaÔÔhÈnanti sallakkhetvÈ rukkhasÈkhÈdÊsu Ôhapenti. PaÒcoÉÉitoti
paÒcasu ÔhÈnesu kÈjadaÓÉakaÑ pavesetvÈ gahetabbÈ kÈjasikkÈ viya oÉÉito.
ThunaÑ setÊti thunanto sayati.
8. S|dasuttavaÓÓanÈ
374. AÔÔhame s|doti bhattakÈrako. NÈnaccayehÊti nÈnÈcayehi,
nÈnÈvidhehÊti attho. Ayameva vÈ pÈÔho. AmbilaggehÊti ambilakoÔÔhÈsehi.
Eseva nayo sabbattha. AbhiharatÊti gahaÓatthÈya hatthaÑ pasÈreti. BahuÑ
gaÓhÈtÊti ekaggahaÓena bahuÑ gaÓhantopi punappunaÑ gaÓhantopi bahuÑ
gaÓhateva. AbhihÈrÈnanti sataÑ vÈ sahassaÑ vÈ ukkhipitvÈ abhihaÔÈnaÑ
dÈyÈnaÑ. UpakkilesÈti paÒca nÊvaraÓÈ. NimittaÑ na uggaÓhÈtÊti “idaÑ me
kammaÔÔhÈnaÑ anulomaÑ vÈ gotrabuÑ vÈ Èhacca Ôhitan”ti na jÈnÈti, attano
cittassa nimittaÑ gaÓhituÑ na sakkoti. ImasmiÑ sutte pubbabhÈgavipassanÈ
satipaÔÔhÈnÈva kathitÈ.
9. GilÈnasuttavaÓÓanÈ
375. Navame VeÄuvagÈmaketi VesÈliyÈ samÊpe evaÑnÈmako
pÈdagÈmo1 atthi, tasmiÑ. YathÈmittanti-ÈdÊsu mittÈti mittÈva. SandiÔÔhÈti
tattha tattha sa~gamma diÔÔhamattÈ nÈtidaÄhamittÈ. SambhattÈti suÔÔhu bhattÈ
sinehavanto daÄhamittÈ. YesaÑ yattha yattha evar|pÈ bhikkh| atthi, te tattha
tattha vassaÑ upethÈti attho. KasmÈ evamÈha? TesaÑ phÈsuvihÈratthÈya.
TesaÑ kira VeÄuvagÈmake senÈsanaÑ nappahoti,
______________________________________________________________
1. DvÈragÈmo (SÊ)
bhikkhÈpi mandÈ. SamantÈ VesÈliyÈ pana bah|ni senÈsanÈni, bhikkhÈpi

sulabhÈ. TasmÈ evamÈha.
Atha kasmÈ “yathÈsukhaÑ gacchathÈ”ti na vissajjesi? TesaÑ
anukampÈya. EvaÑ kirassa ahosi “ahaÑ dasamÈsamattaÑ ÔhatvÈ
parinibbÈyissÈmi. Sace ime d|raÑ gacchissanti, maÑ parinibbÈnakÈle
daÔÔhuÑ na sakkhissanti. Atha nesaÑ ‘SatthÈ parinibbÈyanto amhÈkaÑ
satimattampi na adÈsi. Sace jÈneyyÈma, na evaÑ d|re vaseyyÈmÈ’ti
vippaÔisÈro bhaveyya. VesÈliyÈ samantÈ pana vassaÑ vasantÈ mÈsassa aÔÔha
vÈre ÈgantvÈ dhammaÑ suÓissanti, SugatovÈdaÑ labhissantÊ”ti na vissajjesi.
Kharoti pharuso. ŒbÈdhoti visabhÈgarogo. BÈÄhÈti balavatiyo.
MÈraÓantikÈti maraÓantaÑ maraÓasantikaÑ pÈpanasamatthÈ. Sato
sampajÈno adhivÈsesÊti satiÑ s|paÔÔhitaÑ katvÈ ÒÈÓena paricchinditvÈ
adhivÈsesi. AvihaÒÒamÈnoti vedanÈnuvattanavasena aparÈparaÑ
parivattanaÑ akaronto apÊÄiyamÈno adukkhiyamÈno ca1 adhivÈsesi.
AnÈmantetvÈti ajÈnÈpetvÈ. AnapaloketvÈti ajÈnÈpetvÈva2, ovÈdÈnusÈsaniÑ
adatvÈti vuttaÑ hoti. VÊriyenÈti pubbabhÈgavÊriyena ceva
phalasamÈpattivÊriyena ca. PaÔipaÓÈmetvÈti vikkhambhetvÈ.
JÊvitasa~khÈranti ettha jÊvitampi jÊvitasa~khÈro. Yena jÊvitaÑ sa~kharÊyati
chijjamÈnaÑ ghaÔetvÈ ÔhapÊyati, so phalasamÈpattidhammopi jÊvitasa~khÈro.
So idha adhippeto. AdhiÔÔhÈyÈti adhiÔÔhahitvÈ pavattetvÈ3
jÊvitaÔhapanasamatthaÑ phalasamÈpattiÑ samÈpajjeyyanti ayamettha
sa~khepattho.
KiÑ pana BhagavÈ ito pubbe phalasamÈpattiÑ na samÈpajjatÊti?
SamÈpajjati. SÈ pana khaÓikasamÈpatti. KhaÓikasamÈpatti ca
antosamÈpattiyaÑyeva vedanaÑ vikkhambheti, samÈpattito vuÔÔhitamattassa
kaÔÔhapÈtena vÈ kaÔhalapÈtena vÈ chinnasevÈlo viya udakaÑ, puna sarÊraÑ
vedanÈ ajjhottharati. YÈ pana r|pasattakaÑ ar|pasattakaÒca niggumbaÑ
nijjaÔaÑ katvÈ mahÈvipassanÈvasena samÈpannÈ samÈpatti, sÈ suÔÔhu
vikkhambheti. YathÈ nÈma purisena pokkharaÓiÑ ogÈhetvÈ hatthehi ca
pÈdehi ca suÔÔhu
______________________________________________________________
1. SurakkhiyamÈnova (Ka)
2. AnÈÓÈpetvÈ (SÊ), na apaloketvÈ (DÊ-®Ôha 2. 137 piÔÔhe) 3. Pavatte (SÊ, SyÈ)
apabyuÄhasevÈlo1 cirena udakaÑ ottharati, evameva tato vuÔÔhitassa cirena

vedanÈ uppajjati. Iti BhagavÈ taÑdivasaÑ MahÈbodhipalla~ke abhinavaÑ2
vipassanaÑ paÔÔhapento viya r|pasattakaÑ ar|pasattakaÒca niggumbaÑ
nijjaÔaÑ katvÈ cuddasahÈkÈrehi sannetvÈ3 mahÈvipassanÈya vedanaÑ
vikkhambhetvÈ “dasa mÈse mÈ uppajjitthÈ”ti samÈpattiÑ samÈpajji,
samÈpattivikkhambhitÈ vedanÈ dasa mÈse na uppajjiyeva.
GilÈnÈ vuÔÔhitoti gilÈno hutvÈ puna vuÔÔhito. MadhurakajÈto viyÈti
saÒjÈtagarubhÈvo saÒjÈtathaddhabhÈvo s|le uttÈsitapuriso viya4. Na
pakkhÈyantÊti na pakÈsanti5, nÈnÈkÈrato na upaÔÔhahanti. DhammÈpi maÑ
nappaÔibhantÊti satipaÔÔhÈnadhammÈ mayhaÑ pÈkaÔÈ na hontÊti dÊpeti.
TantidhammÈ pana therassa suppaguÓÈ. Na udÈharatÊti pacchima-ovÈdaÑ na
deti, taÑ sandhÈya vadati.
AnantaraÑ abÈhiranti dhammavasena vÈ puggalavasena vÈ ubhayaÑ
akatvÈ. “EttakaÑ dhammaÑ parassa na desessÈmÊ”ti hi cintento dhammaÑ
abbhantaraÑ karoti nÈma, “ettakaÑ parassa desessÈmÊ”ti cintento bÈhiraÑ
karoti nÈma. “Imassa puggalassa desessÈmÊ”ti cintento pana puggalaÑ
abbhantaraÑ karoti nÈma, “imassa na desessÈmÊ”ti cintento puggalaÑ
bÈhiraÑ karoti nÈma. EvaÑ akatvÈ desitoti attho. ŒcariyamuÔÔhÊti yathÈ
bÈhirakÈnaÑ ÈcariyamuÔÔhi nÈma hoti, daharakÈle kassaci akathetvÈ
pacchimakÈle maraÓamaÒce nipannÈ piyamanÈpassa antevÈsikassa kathenti,
evaÑ TathÈgatassa “idaÑ mahallakakÈle pacchimaÔhÈne6 kathessÈmÊ”ti
muÔÔhiÑ katvÈ pariharitvÈ ÔhapitaÑ kiÒci natthÊti dasseti.
AhaÑ bhikkhusaÑghanti ahameva bhikkhusaÑghaÑ pariharissÈmÊti vÈ,
mamuddesikoti ahaÑ uddisitabbaÔÔhena uddeso assÈti mamuddesiko,
mameva uddisitvÈ maÑ paccÈsÊsamÈno bhikkhusaÑgho hotu, mama
accayena mÈ vÈ ahosi, yaÑ vÈ taÑ vÈ hot|ti iti vÈ pana yassa assÈti attho.
Na evaÑ hotÊti Bodhipalla~keyeva issÈmaccherÈnaÑ
______________________________________________________________
1. AbbhuÄhasevÈlo (Ka) 2. AdhigataÑ (SÊ)
3. SantetvÈ (SÊ), sanditvÈ (SyÈ), sannayhitvÈ (Ka) 4. UttÈsitasadiso viya (SÊ, SyÈ)
5. PakÈsayanti (SÊ, SyÈ) 6. PacchimaddhÈne (Ka)
vigatattÈ evaÑ na hoti. Sakinti so kiÑ. ŒsÊtikoti asÊtisaÑvacchariko, idaÑ

pacchimavayaÑ anuppattabhÈvadÊpanatthaÑ vuttaÑ. VeÔhamissakenÈti1
bÈhabandhacakkabandhÈdinÈ paÔisa~kharaÓena2 veÔhamissakena. MaÒÒeti
jarasakaÔaÑ viya veÔhamissakena maÒÒe yÈpeti, arahattaphalaveÔhanena
catu-iriyÈpathakappanaÑ TathÈgatassa hotÊti dasseti.
IdÈni tamatthaÑ pakÈsento yasmiÑ Œnanda samayeti-ÈdimÈha. Tattha
sabbanimittÈnanti r|panimittÈdÊnaÑ. EkaccÈnaÑ vedanÈnanti lokiyÈnaÑ
vedanÈnaÑ. TasmÈtihÈnandÈti yasmÈ iminÈ phalasamÈpattivihÈrena phÈsu
hoti, tasmÈ tumhepi tadatthÈya evaÑ viharathÈti dasseti. AttadÊpÈti
mahÈsumuddagatÈ3 dÊpaÑ viya attÈnaÑ dÊpaÑ patiÔÔhaÑ katvÈ viharatha.
AttasaraÓÈti attagatikÈva hotha, mÈ aÒÒagatikÈ.
DhammadÊpadhammasaraÓapadesupi eseva nayo. Ettha ca dhammoti
navavidho lokuttaradhammo veditabbo. Tamataggeti4 tama-agge, majjhe ta-
kÈro padasandhivasena vutto, idaÑ vuttaÑ hoti–ime aggatamÈti
tamataggÈti. EvaÑ5 sabbaÑ tamasotaÑ chinditvÈ ativiya agge uttamabhÈve
ete Œnanda mama bhikkh| bhavissanti, tesaÑ6 agge bhavissanti. Yekeci
sikkhÈkÈmÈ, sabbesaÑ tesaÑ7 catusatipaÔÔhÈnagocarÈva bhikkh| agge
bhavissantÊti arahattanik|Ôena desanaÑ gaÓhÊti.
10. BhikkhunupassayasuttavaÓÓanÈ
376. Dasame tenupasa~kamÊti tasmiÑ upassaye kammÈÔÔhÈnakammikÈ
bhikkhuniyo atthi, tÈsaÑ ussukkÈpetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ kathessÈmÊti
upasa~kami. UÄÈraÑ pubbenÈparaÑ visesanti pubbavisesato aparaÑ
uÔÔhÈravisesaÑ. Tattha mahÈbh|tapariggaho pubbaviseso,
upÈdÈr|papariggaho aparaviseso nÈma. TathÈ sakalar|papariggaho
pubbaviseso, ar|papariggaho aparaviseso nÈma. R|pÈr|papariggaho
pubbaviseso,
______________________________________________________________
1. VekhamissakenÈti (Ka) 2. PaÔisa~khÈrakena (Ka)
3. MahÈsamuddagataÑ (Ka) 4. Tamatagge meteti (SÊ, SyÈ, Ka)
5. Ime aggatamÈ evaÑ (SÊ) 6. KesaÑ (?)
7. Sabbete (SÊ, SyÈ, Ka)
paccayapariggaho aparaviseso nÈma. SappaccayanÈmar|padassanaÑ

pubbaviseso, tilakkhaÓÈropanaÑ aparaviseso nÈma. EvaÑ pubbenÈparaÑ
uÄÈravisesaÑ jÈnÈtÊti attho.
KÈyÈrammaÓoti yaÑ kÈyaÑ anupassati, tameva ÈrammaÓaÑ katvÈ
uppajjati kilesapariÄÈho. BahiddhÈ vÈ cittaÑ vikkhipatÊti bahiddhÈ vÈ
puthuttÈrammaÓe cittuppÈdo vikkhipati. KismiÒcideva pasÈdanÊye nimitte
cittaÑ paÓidahitabbanti evaÑ kilesapariÄÈhe ca lÊnatte ca bahiddhÈvikkhepe
ca uppanne kilesÈnuraÒjitena na vattitabbaÑ, kismiÒcideva pasÈdanÊye
pasÈdÈvahe BuddhÈdÊsu aÒÒatarasmiÑ ÔhÈne kammaÔÔhÈnacittaÑ
ÔhapetabbaÑ. CittaÑ samÈdhiyatÊti ÈrammaÓe1 sammÈ Èdhiyati suÔÔhu
ÔhapitaÑ2 Ôhapiyati. PaÔisaÑharÈmÊti pasÈdanÊyaÔÔhÈnato paÔisaÑharÈmi,
m|lakammaÔÔhÈnÈbhimukhaÑyeva naÑ karomÊti attho. So paÔisaÑharati
cevÈti m|lakammaÔÔhÈnÈbhimukhaÒca peseti. Na ca vitakketi na ca
vicÈretÊti kilesavitakkaÑ na vitakketi, kilesavicÈraÑ na vicÈreti.
Avitakkomhi avicÈroti kilesavitakkavicÈrehi avitakkÈvicÈro. AjjhattaÑ
satimÈ sukhamasmÊti gocarajjhatte pavattÈya satiyÈ “satimÈhamasmi sukhito
cÈ”ti pajÈnÈti.
EvaÑ kho Œnanda paÓidhÈya bhÈvanÈ hotÊti evaÑ Œnanda ÔhapetvÈ
bhÈvanÈ hoti. Imassa hi bhikkhuno yathÈ nÈma purisassa mahantaÑ
ucchubhÈraÑ ukkhipitvÈ yantasÈlaÑ nentassa kilantakilantakÈle bh|miyaÑ
ÔhapetvÈ ucchukhaÓÉaÑ khÈditvÈ puna ukkhipitvÈ gamanaÑ hoti, evameva
ttaÑ pÈpuÓituÑ uggahitakammaÔÔhÈnassa kÈyapariÄÈhÈdÊsu uppannesu taÑ
kammaÔÔhÈnaÑ ÔhapetvÈ BuddhaguÓÈdi-anussaraÓena cittaÑ pasÈdetvÈ
kammaniyaÑ katvÈ bhÈvanÈ pavattÈ, tasmÈ “paÓidhÈya bhÈvanÈ hotÊ”ti
vuttaÑ. Tassa pana purisassa taÑ ucchubhÈraÑ yantasÈlaÑ netvÈ pÊÄetvÈ
rasapÈnaÑ viya imassa bhikkhuno kammaÔÔhÈnaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ
arahattaÑ pattassa phalasamÈpattisukhÈnubhavanaÑ veditabbaÑ.
BahiddhÈti m|lakammaÔÔhÈnaÑ pahÈya bahi aÒÒasmiÑ ÈrammaÓe.
AppaÓidhÈyÈti aÔÔhapetvÈ. Atha pacchÈ pure asaÑkhittaÑ vimuttaÑ
appaÓihitanti pajÈnÈtÊti ettha kammaÔÔhÈnavasena vÈ sarÊravasena vÈ
desanÈvasena vÈ attho veditabbo.
______________________________________________________________
1. ŒrammaÓaÑ (SÊ, SyÈ) 2. SuÔÔhapitaÑ (SÊ)
Tattha kammaÔÔhÈne tÈva kammaÔÔhÈnassa abhiniveso pure nÈma,

arahattaÑ pacchÈ nÈma. Tattha yo bhikkhu m|lakammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ
kilesapariÄÈhassa vÈ lÊnattassa vÈ bahiddhÈvikkhepassa vÈ uppajjituÑ
okÈsaÑ adento sudantagoÓe yojetvÈ sÈrento viya caturassacchidde
sutacchitaÑ caturassaghaÔikaÑ pakkhipanto viya vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ
atiÔÔhanto alagganto arahattaÑ pÈpuÓÈti, so puresa~khÈtassa
kammaÔÔhÈnÈbhinivesassa pacchÈsa~khÈtassa arahattassa ca vasena pacchÈ
pure asaÑkhittaÑ vimuttaÑ appaÓihitanti pajÈnÈti nÈma.
SarÊre pana pÈda~gulÊnaÑ aggapabbÈni pure nÈma, sÊsakaÔÈhaÑ pacchÈ
nÈma. Tattha yo bhikkhu pÈda~gulÊnaÑ aggapabba-aÔÔhikesu abhinivisitvÈ
byÈbha~giyÈ yavakalÈpaÑ mocento viya1
vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsaparicchedavasena aÔÔhÊni pariggaÓhanto antarÈ
kilesapariÄÈhÈdÊnaÑ uppattiÑ vÈretvÈ yÈva sÊsakaÔÈhÈ bhÈvanaÑ pÈpeti, so
puresa~khÈtÈnaÑ aggapÈda~gulipabbÈnaÑ pacchÈsa~khÈtassa sÊsakaÔÈhassa
ca vasena pacchÈ pure asaÑkhittaÑ vimuttaÑ appaÓihitanti pajÈnÈti nÈma.
DesanÈyapi dvattiÑ sÈkÈradesanÈya kesÈ pure nÈma, matthalu~gaÑ
pacchÈ nÈma. Tattha yo bhikkhu kesesu abhinivisitvÈ
vaÓÓasaÓÔhÈnadisokÈsavasena kesÈdayo pariggaÓhanto antarÈ
kilesapariÄÈhÈdÊnaÑ uppattiÑ vÈretvÈ yÈva matthalu~gÈ bhÈvanaÑ pÈpeti,
so puresa~khÈtÈnaÑ kesÈnaÑ pacchÈsa~khÈtassa matthalu~gassa ca vasena
pacchÈ pure asaÑkhittaÑ vimuttaÑ appaÓihitanti pajÈnÈti nÈma.
EvaÑ kho Œnanda appaÓidhÈya bhÈvanÈ hotÊti evaÑ Œnanda
aÔÔhapetvÈ bhÈvanÈ hoti. Imassa hi bhikkhuno yathÈ nÈma purisassa
guÄabhÈraÑ labhitvÈ attano gÈmaÑ atiharantassa antarÈ aÔÔhapetvÈva
ucca~ge pakkhittÈni guÄakhaÓÉÈdÊni khÈdanÊyÈni khÈdantassa attano
gÈmeyeva otaraÓaÑ hoti, evameva arahattaÑ pÈpuÓituÑ ÈraddhabhÈvanassa
kÈyapariÄÈhÈdÊnaÑ uppattiÑ vÈretvÈ kammaÔÔhÈnabhÈvanÈ pavattÈ, tasmÈ
“appaÓidhÈya bhÈvanÈ”ti vuttÈ. Tassa pana purisassa taÑ guÄabhÈraÑ attano
gÈmaÑ netvÈ ÒÈtÊhi saddhiÑ paribhogo viya imassa
______________________________________________________________
1. Vebha~giyÈ yavakÈlÈpiÑ pothento viya (SÊ, SyÈ)
bhikkhuno kammaÔÔhÈnaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ arahattaÑ pattassa

phalasamÈpattisukhÈnubhavanaÑ veditabbaÑ. ImasmiÑ sutte
pubbabhÈgavipassanÈ kathitÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
AmbapÈlivaggo paÔhamo.
_____
2. NÈlandavagga
2. NÈlandasuttavaÓÓanÈ
378. Dutiyavaggassa dutiye NÈlandÈyanti NÈlandÈti evaÑnÈmake1
nagare, taÑ nagaraÑ gocaragÈmaÑ katvÈ. PÈvÈrikambavaneti
DussapÈvÈrikaseÔÔhino ambavane. TaÑ kira tassa uyyÈnaÑ ahosi. So
Bhagavato dhammadesanaÑ sutvÈ Bhagavati pasanno tasmiÑ uyyÈne
kuÔileÓamaÓÉapÈdipaÔimaÓÉitaÑ Bhagavato vihÈraÑ katvÈ niyyÈtesi, so
vihÈro jÊvakambavanaÑ viya pÈvÈrikambavanantveva sa~khaÑ gato, tasmiÑ
pÈvÈrikambavane viharatÊti attho.
EvaÑpasannoti evaÑ uppannasaddho2, evaÑ saddahÈmÊti attho.
BhiyyobhiÒÒataroti bhiyyataro abhiÒÒÈto bhiyyatarÈbhiÒÒo vÈ3,
uttaritaraÒÈÓoti attho. Sambodhiyanti sabbaÒÒutaÒÒÈÓe arahattamaggaÒÈÓe
vÈ. Arahattamaggeneva hi BuddhaguÓÈ nippadesÈ gahitÈ honti, dvepi
aggasÈvakÈ arahattamaggeneva sÈvakapÈramÊÒÈÓaÑ paÔilabhanti,
PaccekabuddhÈ paccekabodhiÒÈÓaÑ, BuddhÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÒceva sakale
ca BuddhaguÓe. Sabbampi nesaÑ arahattamaggeneva ijjhati. TasmÈ
srahattamaggaÒÈÓaÑ sambodhi nÈma hoti. Tena uttaritaro ca BhagavatÈ
natthi. TenÈha “BhagavatÈ bhiyyobhiÒÒataro, yadidaÑ sambodhiyan”ti.
UÄÈrÈti seÔÔhÈ. AyaÒhi uÄÈrasaddo “uÄÈrÈni khÈdanÊyÈni khÈdantÊ”ti-
ÈdÊsu4 madhure Ègacchati. “UÄÈrÈya khalu bhavaÑ vacchÈyano samaÓaÑ
GotamaÑ pasaÑsÈya pasaÑsatÊ”ti-ÈdÊsu5 seÔÔhe. “AppamÈÓo
______________________________________________________________
1. NÈlandÈyanti evaÑnÈmake (SÊ) 2. EvaÑ sampannasaddho (SÊ, SyÈ)
3. Bhiyyo abhiÒÒÈto bhiyyatarÈbhiÒÒÈ vÈ (SÊ, SyÈ, Ka) DÊ-®Ôha 3. 62 piÔÔhepi
passitabbaÑ.
4. Ma 1. 301 piÔÔhe. 5. Ma 1. 233 piÔÔhe.
uÄÈro obhÈso”ti-ÈdÊsu1 vipule. SvÈyamidha seÔÔhe Ègato. Tena vuttaÑ

“uÄÈrÈti seÔÔhÈ”ti. ŒsabhÊti usabhassa vÈcÈsadisÊ acalÈ asampavedhÊ. EkaÑso
gahitoti anussavena vÈ ÈcariyaparamparÈya vÈ itikirÈya vÈ
piÔakasampadÈnena vÈ ÈkÈraparivitakkena vÈ diÔÔhinijjhÈnakkhantiyÈ vÈ
takkahetu vÈ nayahetu vÈ akathetvÈ paccakkhato ÒÈÓena paÔivijjhitvÈ viya
ekaÑso gahito, sanniÔÔhÈnakathÈva kathitÈti attho. SÊhanÈdoti seÔÔhanÈdo,
vane unnÈdayantena2 sÊhena viya uttamanÈdo naditoti attho.
KiÑ nu te SÈriputtÈti imaÑ desanaÑ kasmÈ Èrabhi?
AnuyogadÈpanatthaÑ. Ekacco hi sÊhanÈdaÑ naditvÈ attano sÊhanÈde
anuyogaÑ dÈtuÑ na sakkoti, nighaÑsanaÑ na khamati, silese patitamakkaÔo
viya hoti. YathÈ dhamamÈnaÑ aparisuddhaÑ lohaÑ jhÈyitvÈ a~gÈro hoti,
evaÑ jhÈma~gÈro viya hoti. Eko sÊhanÈde anuyogaÑ dÈpiyamÈno dÈtuÑ
sakkoti, nighaÑsanaÑ khamati, dhamamÈnaÑ niddosajÈtar|paÑ viya
adhikataraÑ sobhati, tÈdiso thero. Tena naÑ BhagavÈ “anuyogakkhamo
ayan”ti ÒatvÈ sÊhanÈde anuyogadÈpanatthaÑ imaÑ desanaÑ Èrabhi.
Tattha sabbe teti sabbe te tayÈ. EvaÑsÊlÈti maggasÊlena phalasÊlena
lokiyalokuttarasÊlena evaÑsÊlÈ. EvaÑdhammÈti ettha samÈdhipakkhÈ
dhammÈ adhippetÈ, maggasamÈdhinÈ phalasamÈdhinÈ lokiyalokuttarena
samÈdhinÈ evaÑsamÈdhÊti attho. EvaÑpaÒÒÈti maggapaÒÒÈdivaseneva
evaÑpaÒÒÈ. EvaÑvihÈrinoti ettha pana heÔÔhÈ samÈdhipakkhÈnaÑ
dhammÈnaÑ gahitattÈ vihÈro gahitopi puna kasmÈ gahitameva gaÓhatÊti ce.
Therena idaÑ gahitameva. IdaÒhi nirodhasamÈpattidÊpanatthaÑ vuttaÑ,
tasmÈ evaÑ nirodhasamÈpattivihÈrino te Bhagavanto ahesunti evamettha
attho daÔÔhabbo.
EvaÑvimuttÈti ettha vikkhambhanavimutti tada~gavimutti
samucchedavimutti paÔipassaddhivimutti nissaraÓavimuttÊti paÒcavidhÈ
vimutti. Tattha aÔÔha samÈpattiyo sayaÑ vikkhambhitehi nÊvaraÓÈdÊhi
vimuttattÈ vikkhambhanavimuttÊti sa~khaÑ gacchanti.
______________________________________________________________
1. DÊ 2. 13; Ma 3. 161 piÔÔhesu. 2. Neva davÈyantena na tatrÈyantena (SÊ, SyÈ)
aniccÈnupassanÈdikÈ satta anupassanÈ sayaÑ tassa tassa paccanÊkavasena

pariccattÈhi niccasaÒÒÈdÊhi vimuttattÈ tada~gavimuttÊti sa~khaÑ gacchanti.
CattÈro ariyamaggÈ sayaÑ samucchinnehi kilesehi1 vimuttattÈ
samucchedavimuttÊti sa~khaÑ gacchanti. CattÈri sÈmaÒÒaphalÈni
maggÈnubhÈvena kilesÈnaÑ paÔipassaddhante uppannattÈ
paÔipassaddhivimuttÊti sa~khaÑ gacchanti. NibbÈnaÑ sabbakilesehi
nissaÔattÈ apagatattÈ d|re ÔhitattÈ nissaraÓavimuttÊti sa~khaÑ gataÑ. Iti
imÈsaÑ paÒcannaÑ vimuttÊnaÑ vasena evaÑ vimuttÈti ettha attho
daÔÔhabbo.
KiÑ pana te SÈriputta ye te bhavissantÊti atÊtÈ tÈva niruddhÈ
apaÓÓattikabhÈvaÑ gatÈ dÊpasikhÈ viya nibbutÈ, evaÑ niruddhe
apaÓÓattikabhÈvaÑ gate tvaÑ kathaÑ jÈnissasi, anÈgatabuddhÈnaÑ pana
guÓÈ kiÑ tayÈ attano cittena paricchinditvÈ viditÈti pucchanto evamÈha.
KiÑ pana tyÈhaÑ SÈriputta etarahÊti anÈgatÈpi BuddhÈ ajÈtÈ anibbattÈ
anuppannÈ, te kathaÑ jÈnissasi. TesaÑ hi jÈnanaÑ apade ÈkÈse
padadassanaÑ viya hoti. IdÈni mayÈ saddhiÑ ekavihÈre vasasi, ekato
bhikkhÈya carasi, dhammadesanÈkÈle dakkhiÓapasse nisÊdasi, kiÑ pana
mayhaÑ guÓÈ attano cetasÈ paricchinditvÈ viditÈ tayÈti anuyuÒjanto
evamÈha. Thero pana pucchitapucchite “no hetaÑ bhante”ti paÔikkhipati.
Therassa ca viditampi atthi, aviditampi, kiÑ so attano viditaÔÔhÈne
paÔikkhepaÑ karoti, aviditaÔÔhÈneti? ViditaÔÔhÈne na karoti,
aviditaÔÔhÈneyeva karoti. Thero kira anuyoge Èraddhe evaÑ aÒÒÈsi “nÈyaÑ
anuyogo sÈvakapÈramÊÒÈÓe, sabbaÒÒutaÒÒÈÓe pana ayaÑ anuyogo”ti attano
sÈvakapÈramÊÒÈÓe paÔikkhepaÑ akatvÈva aviditaÔÔhÈne sabbaÒÒutaÒÒÈÓe
paÔikkhepaÑ karoti. Tena idampi dÊpeti–BhagavÈ mayhaÑ
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ BuddhÈnaÑ
sÊlasamÈdhipaÒÒÈvimuttikÈraÓajÈnanasamatthaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ natthÊti.
EtthÈti etesu atÊtÈdibhedesu Buddhesu. Atha kiÒcarahÊti atha kasmÈ
evaÑ ÒÈÓe asati tayÈ evaÑ kathitanti vadati. Dhammanvayoti dhammassa
paccakkhato ÒÈÓassa2 anuyogaÑ anugantvÈ uppannaÑ anumÈnaÒÈÓaÑ
______________________________________________________________
1. PaccanÊkakilesehi (SÊ) 2. ©Ètassa (SÊ)
nayaggÈho vidito, sÈvakapÈramÊÒÈÓe ÔhatvÈva iminÈ ÈkÈrena jÈnÈmi

BhagavÈti vadati. Therassa hi nayaggÈho appamÈÓo apariyanto. YathÈ ca
sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa pamÈÓaÑ vÈ pariyanto vÈ natthi, evaÑ
DhammasenÈpatino nayaggÈhassa. Tena so “iminÈ evaÑvidho iminÈ
evaÑvidho, iminÈ anuttaro iminÈ anuttaro SatthÈ”ti1 jÈnÈti. Therassa hi
nayaggÈho sabbaÒÒutaÒÒÈÓagatiko eva.
IdÈni taÑ nayaggÈhaÑ pÈkaÔaÑ kÈtuÑ upamaÑ dassento seyyathÈpi
bhanteti-ÈdimÈha. Tattha yasmÈ Majjhimadese nagarassa uddhÈpapÈkÈrÈdÊni
thirÈni vÈ hontu dubbalÈni vÈ, sabbaso vÈ pana mÈ hontu, corÈnaÑ Èsa~kÈ
na hoti. TasmÈ taÑ aggahetvÈ paccantimaÑ nagaranti Èha. DaÄhuddhÈpanti
thiram|lapÈkÈraÑ. DaÄhapÈkÈratoraÓanti thirapÈkÈraÒceva
thirapiÔÔhasa~ghÈÔaÒca. EkadvÈranti kasmÈ Èha? BahudvÈre hi nagare bah|hi
paÓÉitadovÈrikehi bhavitabbaÑ, ekadvÈreva eko vaÔÔati. Therassa ca
paÒÒÈya sadiso aÒÒo natthi, tasmÈ attano paÓÉitabhÈvassa opammatthaÑ
ekaÑyeva dovÈrikaÑ dassetuÑ “ekadvÈran”ti Èha.
PaÓÉitoti paÓÉiccena samannÈgato. Byattoti veyyattiyena samannÈgato
visadaÒÈÓo. MedhÈvÊti ÔhÈnuppattikapaÒÒÈsa~khÈtÈya medhÈya
samannÈgato. AnupariyÈyapathanti anupariyÈyanÈmakaÑ2 pÈkÈramaggaÑ.
PÈkÈrasandhinti dvinnaÑ iÔÔhakÈnaÑ apagataÔÔhÈnaÑ. PÈkÈravivaranti
pÈkÈrassa chinnaÔÔhÈnaÑ. Cetaso upakkileseti paÒcanÊvaraÓÈ cittaÑ
upakkilissanti kiliÔÔhaÑ karonti upatÈpenti viheÔhenti, tasmÈ “cetaso
upakkilesÈ”ti vuccanti. PaÒÒÈya dubbalÊkaraÓeti nÊvaraÓÈ uppajjamÈnÈ
anuppannÈya paÒÒÈya uppajjituÑ na denti, tasmÈ “paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ”ti
vuccanti. SupatiÔÔhitacittÈti cat|su satipaÔÔhÈnesu suÔÔhu ÔhapitacittÈ hutvÈ.
Satta bojjha~ge yathÈbh|tanti satta bojjha~ge yathÈsabhÈvena bhÈvetvÈ.
AnuttaraÑ sammÈsambodhinti arahattaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ paÔivijjhiÑs|ti
dasseti.
Apicettha satipaÔÔhÈnÈti vipassanÈ, bojjha~gÈ maggo,
anuttarasammÈsambodhi arahattaÑ. SatipaÔÔhÈnÈti vÈ vipassanÈ, bojjha~gÈ
missakÈ
______________________________________________________________
1. IminÈ evaÑvidho anuttaro SatthÈti (SÊ) 2. AnupariyÈyananÈmakaÑ (SÊ)
sammÈsambodhi arahattameva. DÊghabhÈÓakamahÈsÊvatthero panÈha

“satipaÔÔhÈne vipassanaÑ gahetvÈ bojjha~ge maggo ca
sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÒcÈti gahite sundaro paÒho bhaveyya, na panevaÑ
gahitan”ti. Iti thero sabbabuddhÈnaÑ nÊvaraÓappahÈne
satipaÔÔhÈnabhÈvanÈya sambodhiyaÒca majjhe bhinnasuvaÓÓarajatÈnaÑ1
viya nÈnattÈbhÈvaÑ dasseti.
Idha ÔhatvÈ upamÈ saÑsandetabbÈ–ÈyasmÈ hi SÈriputto
paccantanagaraÑ dassesi, pÈkÈraÑ dassesi, anupariyÈyapathaÑ dassesi,
dvÈraÑ dassesi, paÓÉitadovÈrikaÑ dassesi, nagaraÑ
pavisanakanikkhamanake oÄÈrike pÈÓe dassesi, dovÈrikassa tesaÑ pÈÓÈnaÑ
pÈkaÔabhÈvaÑ dassesi. Tattha kiÑ kena sadisanti ce. NagaraÑ viya hi
nibbÈnaÑ, pÈkÈro viya sÊlaÑ, anupariyÈyapatho viya hirÊ, dvÈraÑ viya
ariyamaggo, paÓÉitadovÈriko viya DhammasenÈpati, nagaraÑ
pavisanakanikkhamanakÈ oÄÈrikapÈÓÈ viya atÊtÈnÈgatapaccuppannÈ BuddhÈ,
dovÈrikassa tesaÑ pÈÓÈnaÑ pÈkaÔabhÈvo viya Èyasmato SÈriputtassa
atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ BuddhÈnaÑ sÊlasamathÈdÊhi pÈkaÔabhÈvo.
EttÈvatÈ therena Bhagavato “evamahaÑ sÈvakapÈramÊÒÈÓe ÔhatvÈ
dhammanvayena nayaggÈhena jÈnÈmÊ”ti attano sÊhanÈdassa anuyogo dinno
hoti.
TasmÈti yasmÈ “na kho metaÑ bhante atÊtÈnÈgatapaccuppannesu
Arahantesu SammÈsambuddhesu cetopariyaÒÈÓaÑ atthi, apica
dhammanvayo vidito”ti vadasi, tasmÈ. AbhikkhaÓaÑ bhÈseyyÈsÊti
punappunaÑ bhÈseyyÈsi, “pubbaÓhe me kathitan”ti mÈ majjhanhikÈdÊsu na
kathayittha, “ajja vÈ me kathitan”ti mÈ paradivasÈdÊsu2 na kathayitthÈti
attho. SÈ pahÊyissatÊti “SÈriputtasadisopi nÈma ÒÈÓajavanasampanno sÈvako
BuddhÈnaÑ cittÈcÈraÑ jÈnituÑ na sakkoti, evaÑ appameyyÈ TathÈgatÈ”ti
cintentÈnaÑ yÈ TathÈgate ka~khÈ vÈ vimati vÈ, sÈ pahÊyissatÊti.
3. CundasuttavaÓÓanÈ
379. Tatiye Magadhes|ti evaÑnÈmake janapade. NÈlakagÈmaketi
RÈjagahassa avid|re attano kulasantake evaÑnÈmake gÈme. Cundo
______________________________________________________________
1. BhinnasuvaÓÓarajatÈni (SÊ, SyÈ) 2. AparajjadivasÈdÊsu (Ka)
samaÓuddesoti ayaÑ thero DhammasenÈpatissa kaniÔÔhabhÈtiko, taÑ

bhikkh| anupasampannakÈle “Cundo samaÓuddeso”ti samudÈcaritvÈ
therakÈlepi tatheva samudÈcariÑsu. Tena vuttaÑ “Cundo samaÓuddeso”ti.
UpaÔÔhÈko hotÊti mukhodakadantakaÔÔhadÈnena ceva
pariveÓasammajjanapiÔÔhiparikammakaraÓapattacÊvaraggahaÓena ca
upaÔÔhÈnakaro hoti. ParinibbÈyÊti anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ
parinibbuto. KatarasmiÑ kÈleti? Bhagavato parinibbÈnasaÑvacchare.
TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–BhagavÈ kira vutthavasso VeÄuvagÈmakÈ
nikkhamitvÈ “SÈvatthiÑ gamissÈmÊ”ti Ègatamaggeneva paÔinivattanto
anupubbena SÈvatthiÑ patvÈ JetavanaÑ pÈvisi. DhammasenÈpati Bhagavato
vattaÑ dassetvÈ divÈÔÔhÈnaÑ gato, so tattha antevÈsikesu vattaÑ dassetvÈ
paÔikkantesu divÈÔÔhÈnaÑ sammajjitvÈ cammakhaÓÉaÑ paÒÒÈpetvÈ pÈde
pakkhÈletvÈ palla~kaÑ ÈbhujitvÈ phalasamÈpattiÑ pÈvisi. Athassa yathÈ
paricchedena1 tato vuÔÔhitassa ayaÑ parivitakko udapÈdi “BuddhÈ nu kho
paÔhamaÑ parinibbÈyanti2, udÈhu aggasÈvakÈti, tato “aggasÈvakÈ
paÔhaman”ti ÒatvÈ attano Èyusa~khÈraÑ olokesi. So “sattÈhameva me
Èyusa~khÈrÈ pavattissantÊ”ti ÒatvÈ “kattha parinibbÈyissÈmÊ”ti cintesi.
Tato “RÈhulo TÈvatiÑsesu parinibbuto, AÒÒÈsikoÓÉaÒÒatthero
Chaddantadahe, ahaÑ kattha parinibbÈyissÈmÊ”ti punappunaÑ cintento
mÈtaraÑ Èrabbha satiÑ3 uppÈdesi “mayhaÑ mÈtÈ sattannaÑ arahantÈnaÑ
mÈtÈ hutvÈpi BuddhadhammasaÑghesu appasannÈ, atthi nu kho tassÈ
upanissayo, natthi nu kho”ti. SotÈpattimaggassa upanissayaÑ disvÈ “kassa
desanÈya abhisamayo bhavissatÊ”ti olokento “mameva dhammadesanÈya
bhavissati, na aÒÒassa. Sace kho panÈhaÑ appossukko bhaveyyaÑ,
bhavissanti me vattÈro ‘SÈriputtatthero avasesajanÈnampi avassayo hoti.
TathÈ hissa SamacittasuttantadesanÈdivase4 koÔisatasahassadevatÈ arahattaÑ
pattÈ, tayo magge paÔividdhadevatÈnaÑ gaÓanÈ natthi, aÒÒesu ca ÔhÈnesu
anekÈ
______________________________________________________________
1. AddhÈparicchedena (Ka) 2. ParinibbÈyissanti (SÊ, SyÈ)
3. SaÑvegaÑ (SÊ, SyÈ) 4. AÑ 1. 64 piÔÔhe.
abhisamayÈ dissanti, there ca cittaÑ pasÈdetvÈ sagge nibbattÈneva asÊti

kulasahassÈni, so dÈni sakamÈtumicchÈdassanamattampi harituÑ
nÈsakkhÊ’ti. TasmÈ mÈtaraÑ micchÈdassanÈ mocetvÈ jÈtovarakeyeva
parinibbÈyissÈmÊ”ti sanniÔÔhÈnaÑ katvÈ “ajjeva BhagavantaÑ anujÈnÈpetvÈ
nikkhamissÈmÊ”ti CundattheraÑ Èmantesi “Èvuso Cunda amhÈkaÑ
paÒcasatÈya bhikkhuparisÈya saÒÒaÑ dehi ‘gaÓhathÈvuso pattacÊvarÈni,
DhammasenÈpati NÈlakagÈmaÑ gantukÈmo’ti”. Thero tathÈ akÈsi.
Bhikkh| senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ pattacÊvaramÈdÈya therassa santikaÑ
agamaÑsu. Thero senÈsanaÑ saÑsÈmetvÈ divÈÔÔhÈnaÑ sammajjitvÈ
divÈÔÔhÈnadvÈre ÔhatvÈ divÈÔÔhÈnaÑ oloketvÈ “idaÑ dÈni
pacchimadassanaÑ, puna ÈgamanaÑ natthÊ”ti paÒcasatabhikkh|hi parivuto
BhagavantaÑ upasa~kamitvÈ vanditvÈ BhagavantaÑ etadavoca “anujÈnÈtu
me bhante BhagavÈ, anujÈnÈtu Sugato. ParinibbÈnakÈlo me, ossaÔÔho me
Èyusa~khÈro”ti. BuddhÈ pana yasmÈ “parinibbÈhÊ”ti vutte maraÓavaÓÓaÑ
saÑvaÓÓentÊti, “mÈ parinibbÈhÊ”ti vutte vaÔÔassa guÓaÑ kathentÊti
micchÈdiÔÔhikÈ dosaÑ Èropessanti1, tasmÈ tadubhayampi na vadanti. Tena
naÑ BhagavÈ “kattha parinibbÈyissati SÈriputtÈ”ti vatvÈ “atthi bhante
Magadhesu NÈlakagÈme jÈtovarako, tatthÈhaÑ parinibbÈyissÈmÊ”ti vutte
“yassa dÈni tvaÑ SÈriputta kÈlaÑ maÒÒasi, idÈni pana te
jeÔÔhakaniÔÔhabhÈtikÈnaÑ tÈdisassa bhikkhuno dassanaÑ dullabhaÑ
bhavissati, desehi nesaÑ dhamman”ti Èha.
Thero “satthÈ mayhaÑ iddhivikubbanapubba~gamaÑ dhammadesanaÑ
paccÈsÊsatÊ”ti ÒatvÈ BhagavantaÑ vanditvÈ tÈlappamÈÓaÑ ÈkÈsaÑ
abbhuggantvÈ oruyha Dasabalassa pÈde vandi, puna dvitÈlappamÈÓaÑ
abbhuggantvÈ oruyha Dasabalassa pÈde vandi, etenupÈyena
sattatÈlappamÈÓaÑ abbhuggantvÈ anekÈni pÈÔihÈriyasatÈni dassento
dhammakathaÑ Èrabhi. DissamÈnenapi kÈyena katheti, adissamÈnenapi.
Uparimena vÈ heÔÔhimena vÈ upaÉÉhakÈyena katheti adissamÈnenapi
dissamÈnenapi, kÈlena candavaÓÓaÑ dasseti, kÈlena s|riyavaÓÓaÑ, kÈlena
pabbatavaÓÓaÑ, kÈlena samuddavaÓÓaÑ, kÈlena cakkavattirÈjÈ hoti, kÈlena
VessavaÓamahÈrÈjÈ, kÈlena
______________________________________________________________
1. Œropenti (SÊ, SyÈ)
Sakko DevarÈjÈ, kÈlena MahÈbrahmÈti evaÑ anekÈni pÈÔihÈriyasatÈni

dassento dhammakathaÑ kathesi. SakalanagaraÑ sannipati. Thero oruyha
Dasabalassa pÈde vanditvÈ aÔÔhÈsi. Atha naÑ SatthÈ Èha “ko nÈmo ayaÑ
SÈriputta dhammapariyÈyo”ti. SÊhavikÊÄito nÈma1 bhanteti. Taggha SÈriputta
sÊhavikÊÄito taggha SÈriputta sÊhavikÊÄitoti.
Thero alattakavaÓÓe hatthe pasÈretvÈ Satthu suvaÓÓakacchapasadise
pÈde gopphakesu gahetvÈ “bhante imesaÑ pÈdÈnaÑ vandanatthÈya
kappasatasahassÈdhikaÑ asa~khyeyyaÑ pÈramiyo p|ritÈ, so me manoratho
matthakaÑ patto, ito dÈni paÔÔhÈya paÔisandhivasena na puna ekaÔÔhÈne
sannipÈto samÈgamo atthi, chinno esa vissÈso, anekehi Buddhasatasahassehi
paviÔÔhaÑ ajaraÑ amaraÑ khemaÑ sukhaÑ sÊtalaÑ abhayaÑ nibbÈnapuraÑ
pavisissÈmi, sace me kiÒci kÈyikaÑ vÈ vÈcasikaÑ vÈ na rocetha, khamatha
taÑ BhagavÈ, gamanakÈlo mayhan”ti. KhamÈmi te SÈriputta, na kho pana te
kiÒci kÈyikaÑ vÈ vÈcasikaÑ vÈ mayhaÑ aruccanakaÑ atthi, yassa dÈni tvaÑ
SÈriputta kÈlaÑ maÒÒasÊti.
Iti BhagavatÈ anuÒÒÈtasamanantaraÑ Satthu pÈde vanditvÈ uÔÔhitamatte
Èyasmante SÈriputte SinerucakkavÈÄahimavantaparibhaÓÉapabbate
dhÈrayamÈnÈpi “ajja imaÑ guÓarÈsiÑ dhÈretuÑ na sakkomÊ”ti vadantÊ viya
ekappahÈreneva viravamÈnÈ mahÈpathavÊ yÈva udakapariyantÈ akampi,
ÈkÈse devadundubhiyo phaliÑsu, mahÈmegho uÔÔhahitvÈ pokkharavassaÑ
vassi.
SatthÈ “DhammasenÈpatiÑ paÔipÈdessÈmÊ”ti dhammÈsanÈ vuÔÔhÈya
GandhakuÔi-abhimukho gantvÈ maÓiphalake aÔÔhÈsi. Thero tikkhattuÑ
padakkhiÓaÑ katvÈ cat|su ÔhÈnesu vanditvÈ “BhagavÈ ito
kappasatasahassÈdhikassa asa~khyeyyassa upari
AnomadassÊsammÈsambuddhassa pÈdam|le nipajjitvÈ tumhÈkaÑ dassanaÑ
patthesiÑ, sÈ me patthanÈ samiddhÈ, diÔÔhÈ tumhe, taÑ paÔhamadassanaÑ,
idaÑ pacchimadassanaÑ. Puna tumhÈkaÑ dassanaÑ natthÊ”ti vatvÈ
dasanakhasamodhÈnasamujjalaÑ aÒjaliÑ paggayha yÈva dassanavisayÈ
abhimukhova
______________________________________________________________
1. SÊhanikÊÄito nÈma (SÊ, SyÈ)
paÔikkamitvÈ vanditvÈ pakkÈmi. Puna mahÈpathavÊ dhÈretuÑ asakkontÊ

udakapariyantaÑ katvÈ akampi.
BhagavÈ parivÈretvÈ Ôhite bhikkh| Èha “anugacchatha bhikkhave

tumhÈkaÑ jeÔÔhabhÈtikan”ti. TasmiÑ khaÓe catassopi parisÈ
SammÈsambuddhaÑ ekakaÑyeva Jetavane ohÈya niravasesÈ nikkhamiÑsu.
SÈvatthinagaravÈsinopi “SÈriputtatthero kira SammÈsambuddhaÑ ÈpucchitvÈ
parinibbÈyitukÈmo nikkhanto, passissÈma nan”ti nagaradvÈrÈni nirokÈsÈni
karontÈ nikkhamitvÈ gandhamÈlÈdihatthÈ kese vikiritvÈ “IdÈni mayaÑ
kahaÑ mahÈpaÒÒo nisinno, kahaÑ DhammasenÈpati nisinno”ti pucchantÈ
“kassa santikaÑ gamissÈma, kassa hatthe SatthÈraÑ ÔhapetvÈ thero
pakkanto”ti-ÈdinÈ nayena paridevantÈ rodantÈ theraÑ anubandhiÑsu.
Thero mahÈpaÒÒÈya ÔhitattÈ “sabbesaÑ anatikkamanÊyo esa maggo”ti

mahÈjanaÑ ovaditvÈ “tumhepi Èvuso tiÔÔhatha, mÈ Dasabale pamÈdaÑ
ÈpajjitthÈ”ti bhikkhusaÑghampi nivattetvÈ attano parisÈyeva saddhiÑ
pakkÈmi. Yepi manussÈ “pubbe ayyo paccÈgamanacÈrikaÑ carati, idaÑ
idÈni gamanaÑ na puna paccÈgamanÈyÈ”ti paridevantÈ anubandhiÑsuyeva,
tepi “appamattÈ Èvuso hotha, evaÑbhÈvino nÈma sa~khÈrÈ”ti nivattesi.
Atha kho ÈyasmÈ SÈriputto sabbattha ekarattivÈsena antarÈmagge

sattÈhaÑ manussÈnaÑ sa~gahaÑ karonto sÈyaÑ NÈlakagÈmaÑ patvÈ
gÈmadvÈre nigrodharukkham|le aÔÔhÈsi. Atha Uparevato nÈma therassa
bhÈgineyyo bahigÈmaÑ gacchanto theraÑ disvÈ upasa~kamitvÈ vanditvÈ
aÔÔhÈsi. Thero taÑ Èha “atthi gehe te ayyikÈ”ti. Œma bhanteti. Gaccha
amhÈkaÑ idhÈgatabhÈvaÑ Èrocehi, “kasmÈ Ègato”ti ca vutte “ajja kira
ekadivasaÑ antogÈme vasissati, jÈtovarakaÑ paÔijaggatha, paÒcannaÒca kira
bhikkhusatÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ jÈnÈthÈ”ti. So gantvÈ “ayyike mayhaÑ
mÈtulo Ègato”ti Èha. IdÈni kuhinti. GÈmadvÈreti. Ekakova, aÒÒopi koci
atthÊti. Atthi paÒcasatÈ bhikkh|ti. KiÑkÈraÓÈ Ègatoti. So taÑ pavattiÑ
Èrocesi. BrÈhmaÓÊ “kiÑ nu kho ettakÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ
paÔijaggÈpeti, daharakÈle pabbajitvÈ mahallakakÈle gihÊ hotukÈmo”ti cintentÊ

jÈtovarakaÑ paÔijjaggÈpetvÈ paÒcasatÈnaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ kÈretvÈ
daÓÉadÊpikÈ jÈletvÈ therassa pÈhesi.
Thero bhikkh|hi saddhiÑ pÈsÈdaÑ Èruyha jÈtovarakaÑ pavisitvÈ nisÊdi,

nisÊditvÈ “tumhÈkaÑ vasanaÔÔhÈnaÑ gacchathÈ”ti bhikkh| uyyojesi, tesu
gatamattesuyeva therassa kharo ÈbÈdho uppajji, lohitapakkhandikÈ
mÈraÓantikÈ vedanÈ vattanti. EkaÑ bhÈjanaÑ pavisati, ekaÑ nikkhamati.
BrÈhmaÓÊ “mama puttassa pavatti mayhaÑ na ruccatÊ”ti attano
vasanagabbhadvÈraÑ nissÈya aÔÔhÈsi.
CattÈro mahÈrÈjÈno “DhammasenÈpati kuhiÑ viharatÊ”ti olokentÈ

NÈlakagÈme jÈtovarake parinibbÈnamaÒce nipanno, pacchimadassanaÑ
gamissÈmÈ”ti Ègamma vanditvÈ aÔÔhaÑsu. Ke tumheti. MahÈrÈjÈno bhanteti.
KasmÈ ÈgatatthÈti. GilÈnupaÔÔhÈkÈ bhavissÈmÈti. “Hotu, atthi
gilÈnupaÔÔhÈko, gacchatha tumhe”ti uyyojesi. TesaÑ gatÈvasÈne teneva
nayena Sakko DevÈnamindo. TasmiÑ gate MahÈbrahmÈ ca ÈgamiÑsu. Tepi
tatheva thero uyyojesi.
BrÈhmaÓÊ devatÈnaÑ ÈgamanaÒca gamanaÒca disvÈ “ke nu kho ete

mama puttaÑ vanditvÈ gacchantÊ”ti therassa gabbhadvÈraÑ gantvÈ “tÈta
Cunda kÈ pavattÊ”ti pucchi. So taÑ pavattiÑ ÈcikkhitvÈ “mahÈ-upÈsikÈ
bhante ÈgatÈ”ti Èha. Thero “kasmÈ avelÈya ÈgatÈ”ti pucchi. SÈ “tuyhaÑ tÈta
dassanatthÈyÈ”ti vatvÈ “tÈta paÔhamaÑ ke ÈgatÈ”ti pucchi. CattÈro
mahÈrÈjÈno upÈsiketi. TÈta tvaÑ cat|hi mahÈrÈjehi mahantataroti.
ŒrÈmikasadisÈ ete upÈsike, amhÈkaÑ Satthu paÔisandhiggahaÓato paÔÔhÈya
khaggahatthÈ hutvÈ ÈrakkhaÑ akaÑs|ti. TesaÑ tÈta gatÈvasÈne ko Ègatoti.
Sakko DevÈnamindoti. DevarÈjatopi tvaÑ tÈta mahantataroti.
BhaÓÉaggÈhakasÈmaÓerasadiso esa upÈsike, amhÈkaÑ Satthu TÈvatiÑsato
otaraÓakÈle pattacÊvaraÑ gahetvÈ otiÓÓoti. Tassa tÈta gatÈvasÈne
jotayamÈno viya ko Ègatoti. UpÈsike tuyhaÑ BhagavÈ ca satthÈ ca
MahÈbrahmÈ nÈma esoti. MayhaÑ
bhagavato MahÈbrahmatopi tvaÑ tÈta mahantataroti. Œma upÈsike, ete nÈma

kira amhÈkaÑ Satthu jÈtadivase cattÈro mahÈbrahmÈno mahÈpurisaÑ
suvaÓÓajÈlena paÔiggaÓhiÑs|ti.
Atha brÈhmaÓiyÈ “puttassa tÈva me ayaÑ ÈnubhÈvo, kÊdiso vata
mayhaÑ puttassa Bhagavato Satthu ÈnubhÈvo bhavissatÊ”ti cintayantiyÈ
sahasÈ paÒcavaÓÓÈ pÊti uppajjitvÈ sakalasarÊraÑ phari. Thero “uppannaÑ me
mÈtu pÊtisomanassaÑ, ayaÑ dÈni kÈlo dhammadesanÈyÈ”ti cintetvÈ “kiÑ
cintesi mahÈ-upÈsike”ti Èha. SÈ “puttassa tÈva me ayaÑ guÓo, Satthu
panassa kÊdiso bhavissatÊti idaÑ tÈta cintemÊ”ti Èha. MahÈ-upÈsike mayhaÑ
Satthu jÈtakkhaÓe mahÈbhinikkhamane sambodhiyaÑ
dhammacakkappavattane ca dasasahassilokadhÈtu kampittha. SÊlena
samÈdhinÈ paÒÒÈya vimuttiyÈ vimuttiÒÈÓadassanena samo nÈma natthi, itipi
so BhagavÈti vitthÈretvÈ BuddhaguÓapaÔisaÑyuttaÑ dhammadesanaÑ
kathesi.
BrÈhmaÓÊ piyaputtassa dhammadesanÈpariyosÈne sotÈpattiphale
patiÔÔhÈya puttaÑ Èha “tÈta Upatissa kasmÈ evamakÈsi, evar|paÑ nÈma
amataÑ mayhaÑ ettakaÑ kÈlaÑ na adÈsÊ”ti. Thero “dinnaÑ dÈni me mÈtu
r|pasÈriyÈ brÈhmaÓiyÈ posÈvanikam|laÑ, ettakena vaÔÔissatÊ”ti cintetvÈ
“gaccha mahÈ-upÈsike”ti brÈhmaÓiÑ uyyojetvÈ “Cunda kÈ velÈ”ti Èha.
Balavapacc|sakÈlo bhanteti. BhikkhusaÑghaÑ sannipÈtehÊti. Sannipatito
bhante bhikkhusaÑghoti. “MaÑ ukkhipitvÈ nisÊdÈpeti CundÈ”ti ukkhipitvÈ
nisÊdÈpesi.
Thero bhikkh| Èmantesi “Èvuso catucattÈlÊsaÑ vo vassÈni mayÈ
saddhiÑ vicarantÈnaÑ yaÑ me kÈyikaÑ vÈ vÈcasikaÑ vÈ na rocetha, taÑ
khamatha Èvuso”ti. EttakaÑ bhante amhÈkaÑ chÈyÈ viya tumhe amuÒcitvÈ
vicarantÈnaÑ aruccanakaÑ nÈma natthi1, tumhe pana amhÈkaÑ khamathÈti.
Atha thero mahÈcÊvaraÑ sa~kaÉÉhitvÈ mukhaÑ pidhÈya dakkhiÓena
passena nipanno SatthÈ viya nava anupubbasamÈpattiyo anulomapaÔilomato
samÈpajjitvÈ puna paÔhamajjhÈnaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva catutthajjhÈnÈ
______________________________________________________________
1. AruccanakaÑ nÈma no natthi (Ka)
samÈpajji, tato vuÔÔhÈya anantaraÑyeva mahÈpathaviÑ unnÈdento

anupÈdisesÈya nibbÈnadhÈtuyÈ parinibbÈyi.
UpÈsikÈ “kiÑ nu kho me putto, na kiÒci kathetÊ”ti uÔÔhÈya piÔÔhipÈde
parimajjantÊ parinibbutabhÈvaÑ ÒatvÈ mahÈsaddaÑ kurumÈnÈ pÈdesu
nipatitvÈ “tÈta mayaÑ ito pubbe tava guÓaÑ na jÈnimhÈ, idÈni pana taÑ
ÈdiÑ katvÈ anekasate anekasahasse anekasatasahasse bhikkh| imasmiÑ
nivesane nisÊdÈpetvÈ bhojetuÑ na labhimhÈ, cÊvarehi acchÈdetuÑ na
labhimhÈ, vihÈrasataÑ vihÈrasahassaÑ kÈretuÑ na labhimhÈ”ti yÈva
aruÓuggamanÈ paridevi. AruÓe uggatamatteyeva suvaÓÓakÈre pakkosÈpetvÈ
suvaÓÓagabbhaÑ vivarÈpetvÈ suvaÓÓaghaÔiyo mahÈtulÈya tulÈpetvÈ “paÒca
k|ÔÈgÈrasatÈni paÒca agghikasatÈni karothÈ”ti dÈpeti1.
Sakkopi devarÈjÈ VissakammadevaputtaÑ ÈmantetvÈ “tÈta
DhammasenÈpati parinibbuto, paÒca k|ÔÈgÈrasatÈni paÒca agghikasatÈni ca
mÈpehÊ”ti Èha. Iti upÈsikÈya kÈritÈni ca Vissakammena nimmitÈni ca
sabbÈnipi dvesahassÈni ahesuÑ. Tato nagaramajjhe sÈramayaÑ
mahÈmaÓÉapaÑ kÈretvÈ maÓÉapamajjhe mahÈk|ÔÈgÈraÑ ÔhapetvÈ sesÈni
parivÈrasa~khepena ÔhapetvÈ sÈdhukÊÄikaÑ ÈrabhiÑsu. DevÈnaÑ antare
manussÈ, manussÈnaÑ antare devÈ ahesuÑ.
RevatÊ nÈma ekÈ therassa upaÔÔhÈyikÈ “ahaÑ therassa p|jaÑ
karissÈmÊ”ti suvaÓÓapupphÈnaÑ tayo kumbhe kÈresi. “Therassa p|jaÑ
karissÈmÊ”ti Sakko DevarÈjÈ aÉÉhateyyakoÔinÈÔakehi2 parivÈrito otari.
“Sakko otaratÊ”ti mahÈjano pacchÈmukho paÔikkami. Tattha sÈpi upÈsikÈ
paÔikkamamÈnÈ garubhÈrattÈ ekamantaÑ apasakkituÑ asakkontÊ
manussÈnaÑ antare pati, manussÈ apassantÈ taÑ madditvÈ agamiÑsu, sÈ
tattheva kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane kanakavimÈne nibbatti.
NibbattakkhaÓeyevassÈ ratanakkhandho viya tigÈvutappamÈÓo attabhÈvo
ahosi saÔÔhisakaÔap|rappamÈÓa-ala~kÈrapaÔimaÓÉitÈ
accharÈsahassaparivÈritÈ. AthassÈ dibbaÑ sabbakÈyikÈdÈsaÑ purato
______________________________________________________________
1. Pesesi (SÊ, SyÈ) 2. ...nÈÔikÈhi (SÊ)
ÔhapayiÑsu. SÈ attano sirisampattiÑ disvÈ “uÄÈrÈ ayaÑ sampatti, kiÑ nu kho

me kammaÑ katan”ti cintayamÈnÈ addasa “mayÈ SÈriputtattherassa
parinibbutaÔÔhÈne tÊhi suvaÓÓapupphakumbhehi p|jÈ katÈ, mahÈjano maÑ
madditvÈ gato, sÈhaÑ tattha kÈlaÑ katvÈ idh|papannÈ, theraÑ nissÈya
laddhaÑ idÈni puÒÒavipÈkaÑ manussÈnaÑ kathessÈmÊ”ti saha vimÈneneva
otari.
MahÈjano d|ratova disvÈ “kiÑ nu kho dve s|riyÈ uÔÔhitÈ”ti1 olokento
“vimÈne Ègacchante k|ÔÈgÈrasaÓÔhÈnaÑ paÒÒÈyati, nÈyaÑ s|riyo,
vimÈnametaÑ ekan”ti Èha. Tampi vimÈnaÑ tÈvadeva ÈgantvÈ therassa
dÈrucitakamatthake vehÈsaÑ aÔÔhÈsi. DevadhÊtÈ vimÈnaÑ ÈkÈseyeva
ÔhapetvÈ pathaviÑ otari. MahÈjano “kÈ tvaÑ ayye”ti pucchi. “Na maÑ
tumhe jÈnÈtha, RevatÊ nÈmÈhaÑ, tÊhi suvaÓÓapupphakumbhehi theraÑ
p|jaÑ katvÈ manussehi madditÈ kÈlaÑ katvÈ TÈvatiÑsabhavane nibbattÈ,
passatha me sirisampattiÑ, tumhepi dÈni dÈnÈni detha, puÒÒÈni karothÈ”ti
kusalakiriyÈya vaÓÓaÑ kathetvÈ therassa citakaÑ padakkhiÓaÑ katvÈ
vanditvÈ attano devaÔÔhÈnaÑyeva gatÈ.
MahÈjanopi sattÈhaÑ sÈdhukÊÄikaÑ kÊÄitvÈ sabbagandhehi citakaÑ
akÈsi, citakÈ ek|naratanasatikÈ ahosi. Therassa sarÊraÑ citakaÑ ÈropetvÈ
usÊrakalÈpakehi ÈlimpesuÑ. ŒÄÈhane sabbarattiÑ dhammassavanaÑ pavatti.
Anuruddhatthero sabbagandhodakena therassa citakaÑ nibbÈpesi.
Cundatthero dhÈtuyo parissÈvane pakkhipitvÈ “na dÈni mayÈ idheva sakkÈ
ÔhÈtuÑ2, mayhaÑ jeÔÔhabhÈtikassa DhammasenÈpatisÈriputtattherassa
parinibbutabhÈvaÑ SammÈsambuddhassa ÈrocessÈmÊ”ti dhÈtuparissÈvanaÑ
therassa ca pattacÊvaraÑ gahetvÈ SÈvatthiÑ agamÈsi, ekaÔÔhÈnepi ca dve
rattiyo avasitvÈ sabbattha ekarattivÈseneva SÈvatthiÑ pÈpuÓi. TamatthaÑ
dassetuÑ atha kho Cundo samaÓuddesoti-Èdi vuttaÑ.
Tattha yenÈyasmÈ Œnandoti yena attano upajjhÈyo
dhammabhaÓÉÈgÈriko ÈyasmÈ Œnando, tenupasa~kami. KasmÈ panesa
______________________________________________________________
1. UditÈti (SÊ, SyÈ) 2. SandhÈretuÑ (Ka)
ujukaÑ Satthu santikaÑ agantvÈ therassa santikaÑ agamÈsÊti? Satthari ca

there ca gÈravena. JetavanamahÈvihÈre pokkharaÓiyaÑ kirassa nhatvÈ
paccuttaritvÈ sunivatthasupÈrutassa etadahosi “BuddhÈ nÈma
mahÈpÈsÈÓacchattaÑ viya garuno, phaÓakatasappa1
sÊhabyagghamattavaravÈraÓÈdayo viya ca durÈsadÈ, na sakkÈ mayÈ
ujukameva Satthu santikaÑ gantvÈ kathetuÑ, kassa nu kho santikaÑ
gantabban”ti. Tato cintesi “upajjhÈyo me dhammabhaÓÉÈgÈriko
JeÔÔhabhÈtikattherassa uttamasahÈyo, tassa santikaÑ gantvÈ taÑ ÈdÈya
SatthÈrÈ saddhiÑ kathessÈmÊ”ti2 Satthari ceva there ca gÈravena
upasa~kami.
Idamassa pattacÊvaranti “ayamassa paribhogapatto, idaÑ
dhÈtuparissÈvanan”ti evaÑ ekekaÑ Ècikkhi. PÈÄiyaÑ pana “idamassa
pattacÊvaran”ti ettakameva vuttaÑ. KathÈpÈbhatanti kathÈm|laÑ. M|laÒhi
pÈbhatanti vuccati. YathÈha–
“Appakenapi medhÈvÊ, pÈbhatena vicakkhaÓo.
SamuÔÔhÈpeti attÈnaÑ, aÓuÑ aggiÑva sandhaman”ti3.
BhagavantaÑ dassanÈyÈti BhagavantaÑ dassanatthÈya. KiÑ paniminÈ
BhagavÈ na diÔÔhapubboti? No na diÔÔhapubbo. AyaÑ hi ÈyasmÈ divÈ nava
vÈre, rattiÑ nava vÈreti ekÈhaÑ aÔÔhÈrasa vÈre upaÔÔhÈnameva gacchati.
Divasassa pana satavÈraÑ sahassavÈraÑ vÈ gantukÈmo samÈnopi na
akÈraÓÈ gacchati, ekaÑ paÒhadvÈraÑ4 gahetvÈva gacchati. So taÑdivasaÑ
tena kathÈpÈbhatena gantukÈmo evamÈha. Idamassa pattacÊvaranti theropi
“idaÑ tassa pattacÊvaraÑ, idaÒca dhÈtuparissÈvanan”ti pÈÔiyekkaÑyeva
dassetvÈ Ècikkhi.
SatthÈ hatthaÑ pasÈretvÈ dhÈtuparissÈvanaÑ gahetvÈ hatthatale ÔhapetvÈ
bhikkh| Èmantesi “yo so bhikkhave bhikkhu purimadivase anekÈni
pÈÔihÈriyasatÈni katvÈ parinibbÈnaÑ anujÈnÈpesi, tassa idÈni imÈ
sa~khavaÓÓasannibhÈ5 dhÈtuyova paÒÒÈyanti, kappasatasahassÈdhikaÑ
asa~khyeyyaÑ p|ritapÈramÊ esa bhikkhave bhikkhu, mayÈ pavattitaÑ
______________________________________________________________
1. PÈvakapabbata (SÊ) 2. TaÑ ÈdÈya Satthu santikaÑ upasa~kamissÈmÊti (SÊ)
3. Khu 5. 2 piÔÔhe. 4. PaÒhavÈraÑ (SÊ) 5. Sa~khavaÓÓapaÔibhÈgÈ (SÊ, SyÈ)
dhammacakkaÑ anupavattako1 esa bhikkhu, paÔiladdhadutiya-Èsano2 esa

bhikkhu, p|ritasÈvakasannipÈto esa bhikkhu, ÔhapetvÈ maÑ dasasu
cakkavÈÄasahassesu paÒÒÈya asadiso esa bhikkhu, mahÈpaÒÒo esa bhikkhu,
puthupaÒÒo hÈsapaÒÒo javanapaÒÒo tikkhapaÒÒo nibbedhikapaÒÒo esa
bhikkhu, appiccho esa bhikkhu, santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho
ÈraddhavÊriyo codako pÈpagarahÊ esa bhikkhu, paÒca jÈtisatÈni
paÔiladdhamahÈsampattiyo pahÈya pabbajito esa bhikkhu, mama sÈsane
pathavÊsamakhantiko esa bhikkhu, chinnavisÈÓa-usabhasadiso esa bhikkhu,
caÓÉÈlaputtasadisanÊcacitto esa bhikkhu, passatha bhikkhave mahÈpaÒÒassa
dhÈtuyo, passatha bhikkhave puthupaÒÒassa hÈsapaÒÒassa javanapaÒÒassa
tikkhapaÒÒassa nibbedhikapaÒÒassa appicchassa santuÔÔhassa pavivittassa
asaÑsaÔÔhassa ÈraddhavÊriyassa codakassa passatha bhikkhave pÈpagarahissa
dhÈtuyoti.
Yo pabbajÊ jÈtisatÈni paÒca,
PahÈya kÈmÈni manoramÈni.
TaÑ vÊtarÈgaÑ susamÈhitindriyaÑ,
ParinibbutaÑ vandatha SÈriputtaÑ.
Khantibalo pathavisamo na kuppati,
Na cÈpi cittassa vasena vattati.
Anukampako kÈruÓiko ca nibbuto,
CaÓÉÈlaputto yathÈ nagaraÑ paviÔÔho,
NÊcamano carati kaÄopihattho3.
TathÈ ayaÑ viharati4 SÈriputto,
Usabho yathÈ chinnavisÈÓako5,
AheÔhayanto carati purantare vane.
TathÈ ayaÑ viharati SÈriputto,
ParinibbutaÑ vandatha SÈriputtan”ti.
______________________________________________________________
1. Anupavattito (Ka) 2. PaÔiladdhadutiyakasÈsano (SÊ, SyÈ)
3. KapÈlahattho (SÊ, SyÈ) 4. Vicarati (SÊ)
5. ChinnavisÈÓasoto (SyÈ), chinnavisÈÓasoneko (Ka)
Iti BhagavÈ paÒcahi gÈthÈsatehi therassa vaÓÓaÑ kathesi. YathÈ yathÈ

BhagavÈ therassa vaÓÓaÑ kathesi, tathÈ tathÈ Œnandatthero sandhÈretuÑ1
na sakkoti, biÄÈramukhe pakkhantakukkuÔo viya pavedhati. TenÈha apica me
bhante madhurakajÈto viya kÈyoti sabbaÑ vitthÈretabbaÑ. Tattha
madhurakajÈtoti-ÈdÊnaÑ attho vuttoyeva. Idha pana dhammÈti
uddesaparipucchÈdhammÈ adhippetÈ. Tassa hi uddesaparipucchÈdhamme
agahite vÈ gahetuÑ, gahite vÈ sajjhÈyaÑ kÈtuÑ cittaÑ na pavattati. Atha
SatthÈ paÒcapasÈdavicitrÈni akkhÊni ummÊletvÈ theraÑ olokento
“assÈsessÈmi nan”ti assÈsento kiÑ nu kho te Œnanda SÈriputtoti-ÈdimÈha.
Tattha sÊlakkhandhanti lokiyalokuttarasÊlaÑ. SamÈdhipaÒÒÈsupi eseva
nayo. Vimutti pana lokuttarÈva. VimuttiÒÈÓadassanaÑ
paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ, taÑ lokiyameva. OvÈdakoti ovÈdadÈyako. 2OtiÓÓoti
otiÓÓesu vatth|su nÈnappakÈrena otaraÓasÊlo2. ViÒÒÈpakoti
dhammakathÈkÈle3 atthaÒca kÈraÓaÒca viÒÒÈpetÈ. Sandassakoti
khandhadhÈtu-Èyatanavasena tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ dassetÈ.
SamÈdapakoti “idaÒcidaÒca gaÓhathÈ”ti evaÑ gaÓhÈpako. Samuttejakoti
abbhussÈhako. SampahaÑsakoti paÔiladdhaguÓehi modÈpako jotÈpako.
AkilÈsu dhammadesanÈyÈti dhammadesanaÑ ÈrabhitvÈ “sÊsaÑ vÈ me
rujjati, hadayaÑ vÈ kucchi vÈ piÔÔhi vÈ”ti evaÑ osakkanÈkÈravirahito
nikkilÈsu visÈrado ekassÈpi dvinnampi sÊhavegeneva pakkhandati.
AnuggÈhako sabrahmacÈrÊnantipadassa attho Khandhakavagge vitthÈritova.
DhammojaÑ dhammabhoganti ubhayenapi dhammaparibhogova kathito.
DhammÈnuggahanti dhammena anuggahaÓaÑ.
SatthÈ “ativiya ayaÑ bhikkhu kilamatÊ”ti puna taÑ assÈsento nanu taÑ
Œnanda mayÈti-ÈdimÈha. Tattha piyehi manÈpehÊti mÈtÈpitÈbhÈtÈbhaginÊ-
Èdikehi jÈtiyÈ nÈnÈbhÈvo, maraÓena vinÈbhÈvo, bhavena aÒÒathÈbhÈvo. TaÑ
kutettha Œnanda labbhÈti
______________________________________________________________
1. SaÓÔhÈtuÑ (Ka)
2-2. OtiÓÓotiÓÓesu vatth|su nÈnappakÈrena ovadanasÊlo (SÊ, SyÈ)
3. DhammakathÈkÈlaÑ (Ka)
tanti tasmÈ1. YasmÈ sabbehi piyehi manÈpehi nÈnÈbhÈvo, tasmÈ dasa

pÈramiyo p|retvÈpi sambodhiÑ patvÈpi dhammacakkaÑ pavattetvÈpi
yamakapÈÔihÈriyaÑ dassetvÈpi devorohanaÑ katvÈpi yaÑ taÑ jÈtaÑ bh|taÑ
sa~khataÑ palokadhammaÑ, taÑ TathÈgatassÈpi sarÊraÑ mÈ palujjÊti netaÑ
ÔhÈnaÑ vijjati, rodantenapi kandantenapi na sakkÈ taÑ kÈraÓaÑ laddhunti.
So palujjeyyÈti so bhijjeyya.
Evameva khoti ettha yojanasatubbedho mahÈjamburukkho viya
bhikkhusaÑgho, tassa dakkhiÓadisaÑ gato paÒÒÈsayojaniko mahÈkhandho
viya DhammasenÈpati, tasmiÑ mahÈkhandhe bhinne tato paÔÔhÈya2
anupubbena vaÉÉhitvÈ pupphaphalÈdÊhi taÑ ÔhÈnaÑ p|retuÑ samatthassa
aÒÒassa khandhassa abhÈvo viya there parinibbute soÄasannaÑ paÒÒÈnaÑ
matthakaÑ pattassa aÒÒassa dakkhiÓÈsane nisÊdanasamatthassa
SÈriputtasadisassa bhikkhuno abhÈvo, tÈya paribhinnÈya3 so rukkho viya
bhikkhusaÑgho khandhotveva4 jÈtoti veditabbo. TasmÈti yasmÈ sabbaÑ
sa~khataÑ palokadhammaÑ, taÑ mÈ palujjÊti na sakkÈ laddhuÑ, tasmÈ.
4-5. UkkacelasuttÈdivaÓÓanÈ
380-381. Catutthe aciraparinibbutesu SÈriputtamoggallÈnes|ti
naciraparinibbutesu dvÊsu aggasÈvakesu. TesaÒhi DhammasenÈpati
kattikamÈsapuÓÓamÈya parinibbuto, MahÈmoggallÈno tato aÉÉhamÈsaÑ
atikkamma amÈvasuposathe. SatthÈ dvÊsu aggasÈvakesu parinibbutesu
mahÈbhikkhusaÑghaparivÈro mahÈmaÓÉale cÈrikaÑ caramÈno anupubbena
UkkacelanagaraÑ patvÈ tattha piÓÉÈya caritvÈ Ga~gÈpiÔÔhe
rajatapaÔÔavaÓÓavÈlikÈpuline vihÈsi. Tena vuttaÑ “aciraparinibbutesu
SÈriputtamoggallÈnes|”ti. Ye mahantatarÈ khandhÈ te palujjeyyunti idhÈpi
yojanasatubbedho mahÈjamburukkho viya bhikkhusaÑgho, tassa dakkhiÓato
ca uttarato ca gatÈ paÓÓÈsayojanikÈ dve mahÈkhandhÈ viya dve
aggasÈvakÈti. SesaÑ purimanayeneva yojetabbaÑ. PaÒcame diÔÔhÊti
kammassakatadiÔÔhi.
______________________________________________________________
1. LabbhÈ yaÑ tanti kasmÈ (SÊ) 2. UÔÔhÈya (Ka) 3. TÈya pana dissÈya (SÊ, SyÈ)
4. NaÔÔhotveva (SÊ), khaÓÉotveva (Ka)
6. UttiyasuttavaÓÓanÈ
382. ChaÔÔhe maccudheyyassa pÈranti tebh|makavaÔÔassa pÈrabh|taÑ
nibbÈnaÑ.
8. BrahmasuttavaÓÓanÈ
384. AÔÔhame kÈye vÈ bhikkh|ti tasmiÑ kÈle bhikkhuyeva natthi, evaÑ
santepi yo satipaÔÔhÈne bhÈveti, so kilesabhindanena bhikkhuyevÈti dassento
evamÈha. EkÈyananti ekamaggaÑ. JÈtikkhayantadassÊti jÈtiyÈ khayoti ca
antoti ca nibbÈnaÑ, taÑ passatÊti attho. MaggaÑ pajÈnÈtÊti
ekÈyanasa~khÈtaÑ ekamaggabh|taÑ maggaÑ pajÈnÈti. EkÈyanamaggo
vuccati pubbabhÈgasatipaÔÔhÈnamaggo, taÑ pajÈnÈtÊti attho.
9. SedakasuttavaÓÓanÈ
385. Navame Sumbhes|ti evaÑnÈmake janapade. MedakathÈlikÈti
evaÑ itthili~gavasena laddhanÈmaÑ. MamaÑ rakkha, ahaÑ taÑ
rakkhissÈmÊti ettha ayaÑ tassa laddhi–Ècariyo ukkhittavaÑsaÑ suggahitaÑ
agaÓhanto, antevÈsikena pakkhantapakkhantadisaÑ agacchanto,
sabbakÈlaÒca vaÑsaggaÑ anullokento1 antevÈsikaÑ na rakkhati nÈma,
evaÑ arakkhito antevÈsiko patitvÈ cuÓÓavicuÓÓaÑ hoti2. VaÑsaÑ pana
suggahitaÑ gaÓhanto, tena pakkhantapakkhantadisaÑ gacchanto,
sabbakÈlaÒca vaÑsaggaÑ ullokento3 taÑ rakkhati nÈma. AntevÈsikopi ito
cito ca pakkhanditvÈ migo viya kÊÄanto ÈcariyaÑ na rakkhati nÈma. EvaÒhi
sati tikhiÓavaÑsakoÔi Ècariyassa galavÈÔake vÈ nalÈÔe vÈ ÔhapitÈ ÔhitaÔÔhÈnaÑ
bhinditvÈ gaccheyya. ŒcÈrasampannatÈya pana yato vaÑso namati4, tato
anÈmento taÑ ÈkaÉÉhento viya ekatobhÈgiyaÑ katvÈ vÈt|pathambhaÑ
gÈhÈpetvÈ satiÑ s|paÔÔhitaÑ katvÈ niccalova nisÊdanto ÈcariyaÑ rakkhati
nÈmÈti.
TvaÑ Ècariya attÈnaÑ rakkha, ahaÑ attÈnaÑ rakkhissÈmÊti ettha
ayamadhippÈyo–Ècariyo vaÑsaÑ suggahitaÑ gaÓhanto, antevÈsikena
______________________________________________________________
1. Anavalokento (SÊ, SyÈ) 2. CuÓÓaÑ hoti (SÊ, SyÈ) 3. Olokento (SÊ, SyÈ)
4. ŒkÈrasampannatÈya vaÑso namati (SÊ, SyÈ)
pakkhantapakkhantadisaÑ gacchanto, sabbakÈlaÒca vaÑsaggaÑullokento

attÈnameva rakkhati, na antevÈsikaÑ. AntevÈsikopi kÈyampi ekatobhÈgiyaÑ
katvÈ vÈt|pathambhaÑ gÈhÈpetvÈ satiÑ s|paÔÔhitaÑ katvÈ niccalova
nisÊdamÈno attÈnaÑyeva rakkhati nÈma, na ÈcariyaÑ.
So tattha ÒÈyoti yaÑ medakathÈlikÈ Èha, so tattha ÒÈyo, so upÈyo, taÑ
kÈraÓanti attho. SatipaÔÔhÈnaÑ sevitabbanti catubbidhaÑ satipaÔÔhÈnaÑ
sevitabbaÑ. ŒsevanÈyÈti kammaÔÔhÈnÈsevanÈya. EvaÑ kho bhikkhave
attÈnaÑ rakkhanto paraÑ rakkhatÊti yo bhikkhu kammÈrÈmatÈdÊni1 pahÈya
rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnesu m|lakammaÔÔhÈnaÑ Èsevanto bhÈvento arahattaÑ
pÈpuÓÈti, atha naÑ paro disvÈ “bhaddako vatÈyaÑ bhikkhu
sammÈpaÔipanno”ti tasmiÑ cittaÑ pasÈdetvÈ saggaparÈyaÓo hoti, ayaÑ
attÈnaÑ rakkhanto paraÑ rakkhati nÈma.
KhantiyÈti adhivÈsanakhantiyÈ. AvihiÑsÈyÈti sapubbabhÈgÈya
karuÓÈya. MettacittatÈyÈti sapubbabhÈgÈya mettÈya. AnudayatÈyÈti
anuvaÉÉhiyÈ2, sapubbabhÈgÈya muditÈyÈti attho. ParaÑ rakkhanto attÈnaÑ
rakkhatÊti ettha yo bhikkhu rattiÔÔhÈnadivÈÔÔhÈnaÑ gato tÊsu3
brahmavihÈresu tikacatukkajjhÈnÈni nibbattetvÈ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ
sa~khÈre sammasanto vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ
paraÑ rakkhanto attÈnaÑ rakkhati nÈmÈti veditabbo.
10. JanapadakalyÈÓÊsuttavaÓÓanÈ
386. Dasame janapadakalyÈÓÊti janapadamhi kalyÈÓÊ uttamÈ
chasarÊradosarahitÈ paÒcakalyÈÓasamannÈgatÈ. SÈ hi yasmÈ nÈtidÊghÈ
nÈtirassÈ, nÈtikisÈ nÈtith|lÈ, nÈtikÈÄÈ nÈccodÈtÈ, atikkantÈ mÈnusavaÓÓaÑ
appattÈ dibbavaÓÓaÑ, tasmÈ chasarÊradosarahitÈ. ChavikalyÈÓaÑ
maÑsakalyÈÓaÑ nhÈrukalyÈÓaÑ aÔÔhikalyÈÓaÑ vayakalyÈÓanti imehi pana
kalyÈÓehi samannÈgatattÈ paÒcakalyÈÓehi samannÈgatÈ nÈma. TassÈ hi
ÈgantukobhÈsakiccaÑ natthi, attano sarÊrobhÈseneva dvÈdasahatthaÔÔhÈne
ÈlokaÑ karoti, piya~gusÈmÈ vÈ hoti, suvaÓÓasÈmÈ vÈ, ayamassÈ
chavikalyÈÓatÈ. CattÈro panassÈ
______________________________________________________________
1. KÈmarÈgÈdÊni (SÊ, SyÈ) 2. AnuddayatÈyÈti anuddayÈya (SÊ) 3. Imesu (Ka)
hatthapÈdÈ mukhapariyosÈnaÒca lÈkhÈrasaparikammakataÑ viya

rattapavÈÄarattakambalasadisaÑ hoti, ayamassÈ maÑsakalyÈÓatÈ. VÊsati
pana nakhapattÈni maÑsato amuttaÔÔhÈne lÈkhÈrasap|ritÈni viya,
muttaÔÔhÈne khÊradhÈrÈsadisÈni honti, ayamassÈ nhÈrukalyÈÓatÈ. DvattiÑsa
dantÈ suphusitÈ sudhotavajirapanti viya khÈyanti, ayamassÈ aÔÔhikalyÈÓatÈ.
VÊsativassasatikÈpi pana samÈnÈ soÄasavassuddesikÈ viya hoti nippalitÈ,
ayamassÈ vayakalyÈÓatÈ.
ParamapÈsÈvinÊti ettha pasavanaÑ pasÈvo, pavattÊti attho. PasÈvo eva
pÈsÈvo. Paramo pÈsÈvo paramapÈsÈvo, so assÈ atthÊti paramapÈsÈvinÊ.
Nacce ca gÊte ca uttamapavatti seÔÔhakiriyÈ, uttamameva naccaÑ nacati,
gÊtaÑ vÈ gÈyatÊti vuttaÑ hoti. SesaÑ sabbattha uttÈnatthameva. Imesu pana
dvÊsu suttesu pubbabhÈgavipassanÈva kathitÈti.
NÈlandavaggo dutiyo.
_____
3. SÊlaÔÔhitivagga
1-2. SÊlasuttÈdivaÓÓanÈ
387-388. Tatiyavaggassa paÔhame sÊlÈnÊti catupÈrisuddhisÊlÈni. Dutiye
umma~goti paÒhamaggo paÒhagavesanaÑ1.
3-5. ParihÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
389-391. Tatiye parihÈnaÑ hotÊti puggalavasena parihÈnaÑ hoti. Yo hi
Buddhesu dharantesupi cattÈro satipaÔÔhÈne na bhÈveti, tassa Saddhammo
antarahito nÈma hoti DevadattÈdÊnaÑ viya. Iti imasmiÑ sutte tassa
puggalasseva dhammantaradhÈnaÑ kathitaÑ. CatutthapaÒcamesu sabbaÑ
uttÈnameva.
______________________________________________________________
1. Ummaggoti paÒÒÈnaÑ maggo paÒÒÈgavesanaÑ (SÊ)
6. PadesasuttavaÓÓanÈ
392. ChaÔÔhe padesaÑ bhÈvitattÈti padesato bhÈvitattÈ. CattÈro hi
magge tÊÓi ca phalÈni nibbattentena satipaÔÔhÈnÈ padesaÑ bhÈvitÈ nÈma
honti.
7. SamattasuttavaÓÓanÈ
393. Sattame samattaÑ bhÈvitattÈti samattÈ bhÈvitattÈ. ArahattaphalaÑ
uppÈdentena hi satipaÔÔhÈnÈ samattaÑ bhÈvitÈ nÈma honti.
8-10. LokasuttÈdivaÓÓanÈ
394-396. AÔÔhame mahÈbhiÒÒatanti1 channaÑ abhiÒÒÈnaÑ vasena
vuttaÑ. SahassaÑ lokaÑ abhijÈnÈmÊti satatavihÈravaseneva vuttaÑ. Thero
kira pÈtova uÔÔhÈya mukhaÑ dhovitvÈ senÈsane nisinno atÊte
kappasahassaÑ, anÈgate kappasahassaÑ anussarati, paccuppannepi
sahassaÑ cakkavÈÄÈnaÑ tassÈvajjanassa gatiÑ anubandhati. Iti so dibbena
cakkhunÈ sahassaÑ lokaÑ abhijÈnÈti, ayamassa satatavihÈro. SesaÑ
SÊlaÔÔhitivaggo tatiyo.
_____
4. AnanussutavaggavaÓÓanÈ
401-406. Catutthavaggassa paÒcame viditÈ vedanÈti yÈ vedanÈ
sammasitvÈ arahattaÑ patto, tÈvassa viditÈ uppajjanti, viditÈ upaÔÔhahanti,
viditÈ abbhatthaÑ gacchanti nÈma. YÈ ca pana pariggahitesu
vatthÈrammaÓesu pavattÈ vedanÈ, tÈpi viditÈ uppajjanti, viditÈ upaÔÔhahanti,
viditÈ abbhatthaÑ gacchanti nÈma. VitakkÈdÊsupi eseva nayo. SesaÑ
sabbattha uttÈnamevÈti.
Ananussutavaggo catuttho.
______________________________________________________________
1. MahÈbhiÒÒÈnanti (SÊ), mahÈbhiÒÒÈtanti (SyÈ)
5. Amatavagga
2. SamudayasuttavaÓÓanÈ
408. PaÒcamavaggassa dutiye ÈhÈrasamudayÈ kÈyassa samudayoti
ÈhÈrasamudayena kÈyasamudayo. Eseva nayo sesesu.
ManasikÈrasamudayÈti ettha pana yonisomanasikÈrasamudayÈ
bojjha~gadhammÈnaÑ samudayo, ayonisomanasikÈrasamudayÈ
nÊvaraÓadhammÈnaÑ. Iti imasmiÑ sutte sÈrammaÓasatipaÔÔhÈnÈ kathitÈ.
4. SatisuttavaÓÓanÈ
410. CatutthaÑ suddhikaÑ katvÈ samudaye kathite bujjhanakÈnaÑ
ajjhÈsayena vuttaÑ.
6. PÈtimokkhasaÑvarasuttavaÓÓanÈ
412. ChaÔÔhe pÈtimokkhasaÑvarasaÑvutoti catunnaÑ sÊlÈnaÑ
jeÔÔhakasÊlaÑ dassento evamÈha. TipiÔakac|ÄanÈgatthero panÈha
“pÈtimokkhasaÑvarova sÊlaÑ, itarÈni tÊÓi sÊlanti vuttaÔÔhÈnaÑ nÈma
natthÊ”ti. VatvÈ taÑ anujÈnanto1 Èha “indriyasaÑvaro nÈma
chadvÈrarakkhaÓamattameva, ÈjÊvapÈrisuddhi dhammeneva samena
paccayuppattimattakaÑ, paccayasannissitaÑ paÔiladdhapaccaye idamatthanti
paccavekkhitvÈ paribhuÒjanamattakaÑ. NippariyÈyena
pÈtimokkhasaÑvarova sÊlaÑ. Yassa so bhinno, ayaÑ chinnasÊso viya puriso
hatthapÈde, sesÈni rakkhissatÊti na vattabbo. Yassa pana so arogo, ayaÑ
acchinnasÊso viya puriso jÊvitaÑ, sesÈni puna pÈkatikÈni katvÈ rakkhitumpi
sakkotÊ”ti. TasmÈ pÈtimokkhasaÑvarova sÊlaÑ, tena pÈtimokkhasaÑvarena
saÑvutoti pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto, upeto samannÈgatoti attho.
ŒcÈragocarasampannoti ÈcÈrena ca gocarena ca sampanno.
AÓumattes|ti appamattakesu. Vajjes|ti akusaladhammesu. BhayadassÈvÊti
bhayadassÊ. SamÈdÈyÈti sammÈ ÈdiyitvÈ. Sikkhassu sikkhÈpades|ti
sikkhÈpadesu taÑ taÑ sikkhÈpadaÑ samÈdiyitvÈ sikkha,
______________________________________________________________
1. VatvÈ ananujÈnantova (SÊ, SyÈ)
yaÑ yaÑ pana kiÒci sikkhÈpadesu sikkhÈkoÔÔhÈsesu sikkhitabbaÑ kÈyikaÑ

vÈ vÈcasikaÑ vÈ, taÑ taÑ sabbaÑ sammÈ ÈdÈya sikkhass|ti ayamettha
sa~khepattho. VitthÈro pana Visuddhimagge1 vutto. Iti imasmiÑ sutte
pÈtimokkhasaÑvarasÊlameva kathitaÑ.
7. DuccaritasuttavaÓÓanÈ
413. Sattame kÈyasucaritavacÊsucaritÈni pÈtimokkhasaÑvarasÊlaÑ,
manosucaritaÑ itarÈni tÊÓi sÊlÈnÊti catupÈrisuddhisÊlaÑ kathitaÑ hoti. IminÈ
nayena paÒcasattanavadasasu2 kusalakammapathesu pacchimÈpi tayo sÊlaÑ
hotÊti veditabbÈ. SesaÑ uttÈnamevÈti. ChaÔÔhasattamesu3 heÔÔhÈ
vuttanayeneva attho veditabbo.
Amatavaggo paÒcamo.
SatipaÔÔhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Visuddhi 1. 19 piÔÔhe. 2. PapaÒcasutte navasu (SÊ, SyÈ)
3. ChaÄavaggesu (SÊ, SyÈ)
4. IndriyasaÑyutta
1. Suddhikavagga
1. SuddhikasuttavaÓÓanÈ
471. IndriyasaÑyuttassa paÔhame saddhindriyaÑ satindriyaÑ
paÒÒindriyanti imÈni tÊÓi cat|bh|makakusalavipÈkesu ceva kiriyÈsu ca
labbhanti. VÊriyindriyasamÈdhindriyÈni catubh|makakusale akusale vipÈke
kiriyÈyÈti sabbattha labbhanti. Iti idaÑ suttaÑ
catubh|makasabbasa~gÈhakadhammaparicchedavasena vuttanti veditabbaÑ.
7. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
477. Sattame saddhindriyaÑ nappajÈnantÊti dukkhasaccavasena na
pajÈnanti. SaddhindriyasamudayaÑ nappajÈnantÊti samudayasaccavasena na
pajÈnanti. EvaÑ nirodhaÑ nirodhasaccavasena, paÔipadaÑ
maggasaccavasenÈti. Sesesupi eseva nayo.
Sukkapakkhe pana adhimokkhavasena ÈvajjanasamudayÈ
saddhindriyasamudayo hoti, paggahavasena ÈvajjanasamudayÈ
vÊriyindriyasamudayo, upaÔÔhÈnavasena ÈvajjanasamudayÈ
satindriyasamudayo, avikkhepavasena ÈvajjanasamudayÈ
samÈdhindriyasamudayo, dassanavasena ÈvajjanasamudayÈ
paÒÒindriyasamudayo hoti. TathÈ chandavasena ÈvajjanasamudayÈ
saddhindriyasamudayo hoti, chandavasena ÈvajjanasamudayÈ
vÊriyasatisamÈdhipaÒÒindriyasamudayo hoti, manasikÈravasena
ÈvajjanasamudayÈ saddhindriyasamudayo hoti. ManasikÈravasena
ÈvajjanasamudayÈ vÊriyasatisamÈdhipaÒÒindriyasamudayo hotÊti evampi
attho veditabbo. Imesu paÔipÈÔiyÈ chasu suttesu catusaccameva kathitaÑ.
8. DaÔÔhabbasuttavaÓÓanÈ
478. AÔÔhame kattha ca bhikkhave saddhindriyaÑ daÔÔhabbaÑ, cat|su
sotÈpattiya~ges|ti-Èdi imesaÑ indriyÈnaÑ savisaye
jeÔÔhakabhÈvadassanatthaÑ vuttaÑ. YathÈ hi cattÈro seÔÔhiputtÈ rÈjÈti
rÈjapaÒcamesu sahÈyesu
“nakkhattaÑ kÊÄissÈmÈ”ti vÊthiÑ otiÓÓesu ekassa seÔÔhiputtassa gehaÑ

gatakÈle itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova “imesaÑ khÈdanÊyaÑ
bhojanÊyaÑ detha, gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni dethÈ”ti gehe vicÈreti. Dutiyassa,
tatiyassa, catutthassa gehaÑ gatakÈle itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti,
gehasÈmikova “imesaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ detha,
gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni dethÈ”ti gehe vicÈreti. Atha sabbapacchÈ raÒÒo
gehaÑ gatakÈle kiÒcÈpi rÈjÈ sabbattha issaro, imasmiÑ pana kÈle attano
geheyeva “imesaÑ khÈdanÊyaÑ bhojanÊyaÑ detha, gandhamÈlÈla~kÈrÈdÊni
dethÈ”ti gehe vicÈreti. Evameva saddhÈpaÒcamakesu indriyesu tesu
sahÈyesu ekato vÊthiÑ otarantesu viya ekÈrammaÓe uppajjamÈnesupi yathÈ
paÔhamassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ
sotÈpattiya~gÈni patvÈ adhimokkhalakkhaÓaÑ saddhindriyameva jeÔÔhakaÑ
hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. YathÈ dutiyassa gehe itare
cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ sammappadhÈnÈni
patvÈ paggahalakkhaÓaÑ vÊriyindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ,
sesÈni tadanvayÈni honti. YathÈ tatiyassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti,
gehasÈmikova vicÈreti, evaÑ satipaÔÔhÈnÈni patvÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓaÑ
satindriyameva jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti.
YathÈ catutthassa gehe itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, gehasÈmikova vicÈreti,
evaÑ jhÈnavimokkhe patvÈ avikkhepalakkhaÓaÑ samÈdhindriyameva
jeÔÔhakaÑ hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni honti. SabbapacchÈ raÒÒo
gehaÑ gatakÈle pana yathÈ itare cattÈro tuÓhÊ nisÊdanti, rÈjÈva gehe vicÈreti,
evameva ariyasaccÈni patvÈ pajÈnanalakkhaÓaÑ paÒÒindriyameva jeÔÔhakaÑ
hoti pubba~gamaÑ, sesÈni tadanvayÈni hontÊti.
9-10. PaÔhamavibha~gasuttÈdivaÓÓanÈ
479-480. Navame satinepakkenÈti ettha nipakassa bhÈvo nepakkaÑ,
paÒÒÈyetaÑ nÈmaÑ. KasmÈ pana satibhÈjane paÒÒÈ vuttÈti? SatiyÈ
balavabhÈvadassanatthaÑ. Balavasati hi idha adhippetÈ. SÈ ca
paÒÒÈsampayuttÈva balavatÊ hoti, na vippayuttÈti paÒÒÈsampayuttasatiÑ
dassento evamÈha. Cirakatanti cirakÈlaÑ kataÑ dÈnaÑ vÈ sÊlaÑ vÈ

uposathakammaÑ vÈ. CirabhÈsitanti “asukasmiÑ ÔhÈne asukaÑ nÈma
bhÈsitan”ti evaÑ cirakÈle bhÈsitaÑ. VossaggÈrammaÓaÑ katvÈti
nibbÈnÈrammaÓaÑ katvÈ. UdayatthagÈminiyÈti udayaÒca atthaÒca
gacchantiyÈ, udayabbayapariggahikÈyÈti attho. ImasmiÑ sutte
saddhÈsatipaÒÒindriyÈni pubbabhÈgÈni, vÊriyindriyaÑ missakaÑ,
samÈdhindriyaÑ nibbattitalokuttarameva kathitaÑ. Dasamepi ayameva
dhammaparicchedoti.
Suddhikavaggo paÔhamo.
_____
2. Mudutaravagga
1. PaÔilÈbhasuttavaÓÓanÈ
481. Dutiyavaggassa paÔhame sammappadhÈne ÈrabbhÈti
sammappadhÈne paÔicca, sammappadhÈne bhÈventoti attho. Satindriyepi
eseva nayo.
2. PaÔhamasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ
482. Dutiye tatoti vipassanÈmaggaphalavasena nissakkaÑ1 veditabbaÑ.
SamattÈni hi paripuÓÓÈni paÒcindriyÈni arahattamaggassa vipassanindriyÈni
nÈma honti. Tato mudutarehÊti tehi arahattamaggassa vipassanindriyehi
mudutarÈni anÈgÈmimaggassa vipassanindriyÈni nÈma honti, tato
mudutarÈni sakadÈgÈmimaggassa, tato mudutarÈni sotÈpattimaggassa
vipassanindriyÈni nÈma honti, tato mudutarÈni dhammÈnusÈrimaggassa, tato
mudutarÈni saddhÈnusÈrimaggassa vipassanindriyÈni nÈma honti.
TathÈ samattÈni paripuÓÓÈni paÒcindriyÈni arahattamaggindriyÈni nÈma
honti, tato mudutarÈni anÈgÈmimaggindriyÈni nÈma honti, tato mudutarÈni
sakadÈgÈmimaggindriyÈni nÈma honti, tato mudutarÈni
sotÈpattimaggindriyÈni nÈma honti, tato mudutarÈni
dhammÈnusÈrimaggindriyÈni, tato mudutarÈni saddhÈnusÈrimaggindriyÈni
nÈma honti.
______________________________________________________________
1. MissakaÑ (SÊ, SyÈ)
SamattÈni paripuÓÓÈni paÒcindriyÈni arahattaphalindriyÈni nÈma honti,

tato mudutarÈni anÈgÈmiphalindriyÈni, tato mudutarÈni
sakadÈgÈmiphalindriyÈni, tato mudutarÈni sotÈpattiphalindriyÈni nÈma
honti. DhammÈnusÈrisaddhÈnusÈrino pana dvepi sotÈpattimaggaÔÔhapuggalÈ,
maggaÔÔhapuggalavasena nesaÑ nÈnattaÑ jÈtanti Ègamanenapi maggenapi.
SaddhÈnusÈrÊ puggalo hi uddisÈpento paripucchanto anupubbena maggaÑ
pÈpuÓÈti, dhammÈnusÈrÊ ekena vÈ dvÊhi vÈ savanehi. EvaÑ tÈva nesaÑ
Ègamane nÈnattaÑ veditabbaÑ.
DhammÈnusÈrissa pana maggo tikkho hoti, s|raÑ ÒÈÓaÑ vahati,
asa~khÈrena appayogena kilese chindati kadalikkhandhaÑ viya tikhiÓÈ
asidhÈrÈ. SaddhÈnusÈrissa na tassa viya maggo tikkho hoti, na s|raÑ ÒÈÓaÑ
vahati, sasa~khÈrena sappayogena kilese chindati kadalikkhandhaÑ viya
atikhiÓÈ asidhÈrÈ. Kilesakkhaye pana tesaÑ nÈnattaÑ natthi. AvasesÈ ca
kilesÈ khÊyanti.
3. DutiyasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ
483. Tatiye tatoti phalavasena nissakkaÑ1 veditabbaÑ. SamattÈni hi
paripuÓÓÈni paÒcindriyÈni arahattaphalindriyÈni nÈma honti,
arahattaphalena samannÈgato puggalo arahÈ nÈma hoti. Arahattaphalato
mudutarÈni anÈgÈmiphalindriyÈni nÈma honti, tato mudutarÈni
sakadÈgÈmiphalindriyÈni, tato mudutarÈni sotÈpattiphalindriyÈni,
sotÈpattiphalena samannÈgato puggalo sotÈpanno nÈma hoti.
IndriyavemattatÈ phalavemattatÈ hotÊti indriyanÈnattena phalanÈnattaÑ,
phalanÈnattena puggalanÈnattanti.
4. TatiyasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ
484. Catutthe parip|raÑ parip|rakÈrÊ ÈrÈdhetÊti parip|raÑ
arahattamaggaÑ karonto arahattaphalaÑ ÈrÈdheti. PadesaÑ padesakÈrÊti
avasese tayo padesamagge karonto padesaÑ phalattayamattameva ÈrÈdheti.
Iti imesu cat|supi suttesu missakÈneva indriyÈni kathitÈni.
______________________________________________________________
1. MissakaÑ (SÊ, SyÈ)
5-7. PaÔhamavitthÈrasuttÈdivaÓÓanÈ
485-487. PaÒcame tato mudutarehÊti vipassanÈvasena nissakkaÑ1

veditabbaÑ. ParipuÓÓÈni hi paÒcindriyÈni arahattamaggassa
vipassanindriyÈni honti, tato mudutarÈni antarÈparinibbÈyissa
vipassanindriyÈni, tato mudutarÈni upahaccaparinibbÈyissa, tato mudutarÈni
asa~khÈraparinibbÈyissa, tato mudutarÈni sasa~khÈraparinibbÈyissa, tato
mudutarÈni uddhaÑsota-akaniÔÔhagÈmissa vipassanindriyÈni nÈma honti.
ImasmiÑ pana ÔhÈne arahattamaggeyeva ÔhatvÈ paÒca nissakkÈni2

nÊharitabbÈni. Arahattamaggassa hi vipassanindriyehi mudutarÈni paÔhama-
antarÈparinibbÈyissa vipassanindriyÈni, tato mudutarÈni dutiya-
antarÈparinibbÈyissa, tato mudutarÈni tatiya-antarÈparinibbÈyissa, tato
mudutarÈni upahaccaparinibbÈyissa, tato mudutarÈni uddhaÑsota-
akaniÔÔhagÈmissa vipassanindriyÈni. Asa~khÈraparinibbÈyissa
sasa~khÈraparinibbÈyinopi eteva paÒca janÈ3.
IdÈni tÊÓi nissakkÈni. SakadÈgÈmimaggassa hi indriyehi mudutarÈni

sotÈpattimaggindriyÈni, sotÈpattimaggeyeva indriyehi mudutarÈni
dhammÈnusÈrimaggindriyÈni. Tehipi mudutarÈni
saddhÈnusÈrimaggindriyÈni. ChaÔÔhasattamÈni vuttanayÈneva. Imesu pana
tÊsupi suttesu pubbabhÈgavipassanindriyÈneva kathitÈni.
8. PaÔipannasuttavaÓÓanÈ
488. AÔÔhame tato mudutarehÊti maggaphalavasena nissakkaÑ

veditabbaÑ. TaÑ PÈÄiyaÑ vuttameva. BÈhiroti imehi aÔÔhahi puggalehi
bahibh|to. Puthujjanapakkhe Ôhitoti puthujjanakoÔÔhÈse Ôhito. ImasmiÑ sutte
lokuttarÈneva indriyÈni kathitÈni.
______________________________________________________________
1. MissakaÑ (SÊ, SyÈ) 2. MissakÈni (SÊ, SyÈ) 3. EtÈva paÒca yojanÈ (SÊ)
9-10. SampannasuttÈdivaÓÓanÈ
489-490. Navame indriyasampannoti paripuÓÓindriyo. DasamaÑ
uttÈnameva. ImasmiÑ suttadvaye missakÈni indriyÈni kathitÈnÊti.
Mudutaravaggo dutiyo.
_____
3. ChaÄindriyavagga
2. JÊvitindriyasuttavaÓÓanÈ
492. Tatiyavaggassa dutiye itthindriyanti-ÈdÊsu itthibhÈve indaÔÔhaÑ
karotÊti itthindriyaÑ. PurisabhÈve indaÔÔhaÑ karotÊti purisindriyaÑ. JÊvite
indaÔÔhaÑ karotÊti jÊvitindriyaÑ. AtthuppattikaÑ kiretaÑ suttaÑ.
SaÑghamajjhasmiÑ hi “kati nu kho vaÔÔindriyÈnÊ”ti kathÈ udapÈdi, atha
BhagavÈ vaÔÔindriyÈni dassento tÊÓimÈni bhikkhaveti-ÈdimÈha.
3. AÒÒindriyasuttavaÓÓanÈ
493. Tatiye anaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyanti “anamatagge saÑsÈre
ajÈnitapubbaÑ dhammaÑ jÈnissÈmÊ”ti paÔipannassa sotÈpattimaggakkhaÓe
uppannaÑ indriyaÑ. AÒÒindriyanti tesaÑyeva ÒÈtadhammÈnaÑ1
ÈjÈnanÈkÈrena sotÈpattiphalÈdÊsu chasu ÔhÈnesu uppannaÑ indriyaÑ.
AÒÒÈtÈvindriyanti aÒÒÈtÈvÊsu arahattaphaladhammesu uppannaÑ indriyaÑ.
Tattha tattha tena tenÈkÈrena uppannassa ÒÈÓassevetaÑ adhivacanaÑ.
Idampi suttaÑ atthuppattikameva. SaÑghamajjhasmiÑ hi “kati nu kho
lokuttarindriyÈnÊ”ti kathÈ udapÈdi, atha BhagavÈ tÈni dassento tÊÓimÈni
bhikkhave indriyÈnÊti-ÈdimÈha.
4. EkabÊjÊsuttavaÓÓanÈ
494. Catutthe tato mudutarehÊti vipassanato nissakkaÑ veditabbaÑ.
SamattÈni hi paÒcindriyÈni arahattamaggassa vipassanindriyÈni nÈma honti,
______________________________________________________________
1. AÒÒÈtadhammÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
tato mudutarÈni antarÈparinibbÈyissa vipassanindriyÈni, tato mudutarÈni

upahaccaparinibbÈyissa, tato mudutarÈni asa~khÈraparinibbÈyissa, tato
mudutarÈni sasa~khÈraparinibbÈyissa, tato mudutarÈni uddhaÑsota-
akaniÔÔhagÈmissa vipassanindriyÈni nÈma. IdhÈpi purimanayeneva
arahattamagge ÔhatvÈ paÒca nissakkÈni nÊharitabbÈni.
YathÈ pana purimanaye1 sakadÈgÈmimagge ÔhatvÈ tÊÓi nissakkÈni,
evamidha paÒca nÊharitabbÈni. SakadÈgÈmimaggassa hi vipassanindriyehi
mudutarÈni sotÈpattimaggassa vipassanindriyÈni, sotÈpattimaggassa ca tehi
vipassanindriyehi mudutarÈni ekabÊji-ÈdÊnaÑ maggassa vipassanindriyÈni.
Ettha ca ekabÊjÊti-ÈdÊsu yo sotÈpanno hutvÈ ekameva attabhÈvaÑ
janetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ ekabÊjÊ nÈma. YathÈha “katamo ca
puggalo ekabÊjÊ, idhekacco puggalo tiÓÓaÑ saÑyojanÈnaÑ parikkhayÈ
sotÈpanno hoti avinipÈtadhammo niyato sambodhiparÈyaÓo, so ekaÒÒeva
mÈnusakaÑ bhavaÑ sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ
vuccati puggalo ekabÊjÊ”ti2.
Yo pana dve tayo bhave saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ
kolaÑkolo nÈma. YathÈha “katamo ca puggalo kolaÑkolo. Idhekacco
puggalo tiÓÓaÑ saÑyojanÈnaÑ parikkhayÈ sotÈpanno hoti avinipÈtadhammo
niyato sambodhiparÈyaÓo, so dve vÈ tÊÓi vÈ kulÈni sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ
dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ vuccati puggalo kolaÑkolo”ti3. Tattha kulÈnÊti
bhavÈ veditabbÈ. “Dve vÈ tÊÓi vÈ”ti idaÑ cettha desanÈmattameva, yÈva
chaÔÔhabhavÈ saÑsaranto pana kolaÑkolova hoti.
Yassa sattakkhattuÑ paramÈ upapatti, aÔÔhamaÑ bhavaÑ nÈdiyati, ayaÑ
sattakkhattuparamo nÈma. YathÈha “katamo ca puggalo sattakkhattuparamo.
Idhekacco puggalo tiÓÓaÑ saÑyojanÈnaÑ parikkhayÈ sotÈpanno hoti
avinipÈtadhammo niyato sambodhiparÈyaÓo, so sattakkhattuÑ deve ca
manusse ca sandhÈvitvÈ saÑsaritvÈ dukkhassantaÑ karoti, ayaÑ vuccati
puggalo sattakkhattuparamo”ti3.
______________________________________________________________
1. Purimanayeneva (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 3. 119 piÔÔhe. 3. Abhi 3. 118 piÔÔhe.
BhagavatÈ gahitanÈmavaseneva cetÈni tesaÑ nÈmÈni1. EttakaÑ hi

ÔhÈnaÑ gato ekabÊjÊ nÈma hoti, “ettakaÑ kolaÑkolo, ettakaÑ
sattakkhattuparamo”ti BhagavatÈ etesaÑ nÈmaÑ gahitaÑ. Niyamato pana
“ayaÑ ekabÊjÊ, ayaÑ kolaÑkolo, ayaÑ sattakkhattuparamo”ti natthi.
Ko pana nesaÑ etaÑ pabhedaÑ niyametÊti? Keci pana therÈ “pubbahetu
niyametÊ”ti vadanti, keci “paÔhamamaggo”, keci “upari tayo maggÈ”, keci
“tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ”ti. Tattha “pubbahetu niyametÊ”ti vÈde
paÔhamamaggassa upanissayo kato nÈma hoti, upari tayo maggÈ
anupanissayÈ uppannÈti vacanaÑ Èpajjati. “PaÔhamamaggo niyametÊ”ti vÈde
upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ niratthakatÈ Èpajjati. “Upari tayo maggÈ
niyamentÊ”ti vÈde paÔhamamagge anuppanneva upari tayo maggÈ uppannÈti
Èpajjati. “TiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ niyametÊ”ti vÈdo pana yujjati. Sace
hi upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ balavatÊ hoti, ekabÊjÊ nÈma hoti, tato
mandatarÈya kolaÑkolo, tato mandatarÈya sattakkhattuparamoti.
Ekacco hi sotÈpanno vaÔÔajjhÈsayo hoti vaÔÔÈbhirato, punappunaÑ
vaÔÔasmiÑyeva vicarati sandissati. AnÈthapiÓÉiko seÔÔhi, VisÈkhÈ upÈsikÈ,
C|ÄarathamahÈrathÈ devaputtÈ, anekavaÓÓo devaputto, Sakko DevarÈjÈ,
NÈgadatto devaputtoti ime hi ettakÈ janÈ vaÔÔajjhÈsayÈ vaÔÔÈbhiratÈ Èdito
paÔÔhÈya cha devaloke sodhetvÈ AkaniÔÔhe ÔhatvÈ parinibbÈyissanti, ime idha
na gahitÈ. Na kevalaÒcime, yopi manussesuyeva sattakkhattuÑ saÑsaritvÈ
arahattaÑ pÈpuÓÈti, yopi devaloke nibbatto devesuyeva sattakkhattuÑ
aparÈparaÑ saÑsaritvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, imepi idha na gahitÈ. KÈlena
deve, kÈlena manusse saÑsaritvÈ pana arahattaÑ pÈpuÓantova idha gahito.
TasmÈ sattakkhattuparamoti idaÑ idhaÔÔhakavokiÓÓasukkhavipassakassa
nÈmaÑ kathitanti veditabbaÑ.
DhammÈnusÈrÊ saddhÈnusÈrÊti ettha pana imasmiÑ sÈsane
lokuttaradhammaÑ nibbattentassa dve dhurÈni dve sÊsÈni dve abhinivesÈ–
saddhÈdhuraÑ
______________________________________________________________
1. ®hÈnÈni (SÊ, SyÈ)
paÒÒÈdhuraÑ saddhÈsÊsaÑ paÒÒÈsÊsaÑ saddhÈbhiniveso paÒÒÈbhinivesoti.

Tattha yo bhikkhu “sace saddhÈya sakkÈ nibbattetuÑ, nibbattessÈmi
lokuttaramaggan”ti saddhaÑ dhuraÑ katvÈ sotÈpattimaggaÑ nibbatteti, so
maggakkhaÓe saddhÈnusÈrÊ nÈma hoti. PhalakkhaÓe pana saddhÈvimutto
nÈma hutvÈ ekabÊjÊ kolaÑkolo sattakkhattuparamoti tividho hoti, tattha
ekeko dukkhÈpaÔipadÈdivasena catubbidhabhÈvaÑ ÈpajjatÊti saddhÈdhurena
dvÈdasa janÈ honti.
Yo pana “sace paÒÒÈya sakkÈ nibbattetuÑ, nibbattessÈmi
lokuttaramaggan”ti paÒÒaÑ dhuraÑ katvÈ sotÈpattimaggaÑ nibbatteti, so
maggakkhaÓe dhammÈnusÈrÊ nÈma hoti. PhalakkhaÓe pana paÒÒÈvimutto
nÈma hutvÈ ekabÊji-Èdibhedena dvÈdasabhedova hoti. EvaÑ dve maggaÔÔhÈ
phalakkhaÓe catuvÊsati sotÈpannÈ hontÊti.
TipiÔakatissatthero kira “tÊÓi piÔakÈni sodhessÈmÊ”ti paratÊraÑ gato, taÑ
eko kuÔumbiko cat|hi paccayehi upaÔÔhÈsi, thero ÈgamanakÈle “gacchÈmi
upÈsakÈ”ti Èha. KahaÑ bhanteti. AmhÈkaÑ ÈcariyupajjhÈyÈnaÑ santikanti.
Na sakkÈ bhante mayÈ gantuÑ, bhaddantaÑ pana nissÈya mayÈ sÈsanassa
guÓo ÒÈto, tumhÈkaÑ parammukhÈ kÊdisaÑ bhikkhuÑ upasa~kamÈmÊti.
Atha naÑ thero Èha “yo bhikkhu catuvÊsati sotÈpanne dvÈdasa sakadÈgÈmÊ
aÔÔhacattÈlÊsa anÈgÈmÊ dvÈdasa arahante dassetvÈ dhammakathaÑ kathetuÑ
sakkoti, evar|paÑ bhikkhuÑ upaÔÔhÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti. ImasmiÑ sutte vipassanÈ
kathitÈti.
5-10. SuddhakasuttÈdivaÓÓanÈ
495-500. PaÒcame cakkhu ca taÑ cakkhudvÈre nibbattÈnaÑ
dhammÈnaÑ Èdhipateyyasa~khÈtena indaÔÔhena indriyaÒcÈti
cakkhundriyaÑ. SotindriyÈdÊsupi eseva nayo. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.
ImasmiÑ vagge paÔhamasuttaÒceva chaÔÔhÈdÊni ca paÒcÈti cha suttÈni
catusaccavasena kathitÈnÊti.
ChaÄindriyavaggo tatiyo.
4. Sukhindriyavagga
1-5. SuddhikasuttÈdivaÓÓanÈ
501-505. Catutthavaggassa paÔhame sukhaÒca taÑ sahajÈtÈnaÑ
Èdhipateyyasa~khÈtena indaÔÔhena indriyaÒcÈti sukhindriyaÑ.
DukkhindriyÈdÊsupi eseva nayo. Ettha ca
sukhindriyadukkhindriyadomanassindriyÈni kÈmÈvacarÈneva,
somanassindriyaÑ ÔhapetvÈ ar|pÈvacaraÑ sesaÑ tibh|makaÑ,
upekkhindriyaÑ catubh|makaÑ. DutiyÈdÊni cattÈri catusaccavaseneva
kathitÈni.
6. PaÔhamavibha~gasuttavaÓÓanÈ
506. ChaÔÔhe kÈyikanti kÈyapasÈdavatthukaÑ. Sukhanti ayamassa
sar|paniddeso. SÈtanti tasseva vevacanaÑ, madhuranti vuttaÑ hoti.
KÈyasamphassajanti kÈyasamphassato jÈtaÑ. SukhaÑ sÈtanti
vuttanayameva. Vedayitanti ayamassa sabbavedanÈsÈdhÈraÓo
aÒÒadhammavisiÔÔho sabhÈvaniddeso. IminÈ nayena sesesupi attho
veditabbo. KÈyikaÑ vÈ cetasikaÑ vÈti ettha pana cakkhÈdayo cattÈro
pasÈdakÈye vatthuÑ katvÈ uppattivasena kÈyikanti vuttaÑ.
KÈyapasÈdavatthukaÑ pana adukkhamasukhaÑ nÈma natthi.
9. KaÔÔhopamasuttavaÓÓanÈ
509. Navame dvinnaÑ kaÔÔhÈnanti dvinnaÑ araÓÊnaÑ.
SaÑghaÔÔanasamodhÈnÈti saÑghaÔÔanena ceva samodhÈnena ca. UsmÈti
usumÈkÈro. Tejoti aggidh|mo. Ettha ca adharÈraÓÊ viya vatthÈrammaÓaÑ,
uttarÈraÓÊ viya phasso, saÑghaÔÔo viya phassasaÑghaÔÔanaÑ, aggi viya
vedanÈ daÔÔhabbÈ. VatthÈrammaÓaÑ vÈ uttarÈraÓÊ viya, phasso adhararaÓÊ
viya daÔÔhabbo.
10. UppaÔipÈÔikasuttavaÓÓanÈ
510. DasamaÑ yathÈdhammarasena paÔipÈÔiyÈ vuttampi imasmiÑ
Indriyavibha~ge sesasuttÈni viya adesitattÈ uppaÔipÈÔikasuttaÑ nÈmÈti
veditabbaÑ. Tattha nimittanti-ÈdÊni sabbÈni paccayavevacanÈneva.
DukkhindriyaÒca pajÈnÈtÊti dukkhasaccavaseneva pajÈnÈti.
Dukkhindriyasamudayanti kaÓÔakena vÈ viddhassa
ma~kulena vÈ daÔÔhassa paccattharaÓe vÈ valiyÈ phuÔÔhassa

dukkhasahagataÑ kÈyaviÒÒÈÓaÑ uppajjati, taÑ etassa samudayoti pajÈnÈti.
Parato domanassindriyasamudayanti-ÈdÊsupi tesaÑ tesaÑ
kÈraÓavaseneva samudayo veditabbo. PattacÊvarÈdÊnaÑ vÈ hi sa~khÈrÈnaÑ1
saddhivihÈrikÈdÊnaÑ vÈ sattÈnaÑ vinÈsena domanassindriyaÑ uppajjatÊti
tesaÑ vinÈsaÑ tassa samudayoti pajÈnÈti. SubhojanaÑ bhuÒjitvÈ varasayane
nipannassa hatthapÈdasambÈhanatÈlavaÓÔavÈtÈdisamphassena sukhindriyaÑ
uppajjati, taÑ phassaÑ tassa samudayoti pajÈnÈti. VuttappakÈrÈnaÑ pana
sattasa~khÈrÈnaÑ manÈpÈnaÑ paÔilÈbhavasena somanassindriyaÑ uppajjati,
taÑ paÔilÈbhaÑ tassa samudayoti pajÈnÈti. MajjhattÈkÈrena pana
upekkhindriyaÑ uppajjati, taÑ sattasa~khÈresu majjhattÈkÈraÑ tassa
samudayoti pajÈnÈti.
Kattha cuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhati, idha
bhikkhave bhikkhu vivicceva kÈmehÊti-ÈdÊsu pana ayaÑ ekatova
vinicchayakathÈ–dukkhindriyaÑ hi paÔhamajjhÈnassa upacÈrakkhaÓeyeva
nirujjhati pahÊnaÑ hoti, domanassÈdÊni dutiyajjhÈnÈdÊnaÑ. EvaÑ santepi
tesaÑ atisayanirodhattÈ ayaÑ jhÈnesuyeva nirodho vutto. Atisayanirodho hi
tesaÑ paÔhamajjhÈnÈdÊsu, na nirodhoyeva, nirodhoyeva pana
upacÈrakkhaÓe, nÈtisayanirodho. TathÈ hi nÈnÈvajjane paÔhamajjhÈnupacÈre
niruddhassÈpi dukkhindriyassa ÉaÑsamakasÈdisamphassena vÈ
visamÈsanupatÈpena vÈ siyÈ uppatti, na tveva anto-appanÈyaÑ. UpacÈre vÈ
niruddhampetaÑ na suÔÔhu niruddhaÑ hoti paÔipakkhena avihatattÈ. Anto-
appanÈyaÑ pana pÊtipharaÓena sabbo kÈyo sukhokkanto hoti,
sukhokkantakÈyassa ca suÔÔhu niruddhaÑ hoti dukkhindriyaÑ paÔipakkhena
vihatattÈ. NÈnÈvajjaneyeva ca dutiyajjhÈnupacÈre pahÊnassa
domanassindriyassa yasmÈ etaÑ vitakkavicÈrapaccayepi kÈyakilamathe
cittupaghÈte ca sati uppajjati, vitakkavicÈrÈbhÈve neva uppajjati. Yattha
pana uppajjati, tattha vitakkavicÈrabhÈve, appahÊnÈ eva ca
dutiyajjhÈnupacÈre vitakkavicÈrÈti tatthassa siyÈ uppatti. Na tveva
dutiyajjhÈne, pahÊnapaccayattÈ. TathÈ tatiyajjhÈnupacÈre pahÊnassÈpi
sukhindriyassa pÊtisamuÔÔhÈnapaÓÊtar|paphuÔÔhakÈyassa siyÈ uppatti, na
tveva tatiyajjhÈne. TatiyajjhÈne hi sukhassa
______________________________________________________________
1. BÈhirasa~khÈrÈnaÑ (SÊ, SyÈ)
paccayabh|tÈ pÊti sabbaso niruddhÈ. TathÈ catutthajjhÈnupacÈre pahÊnassÈpi

somanassindriyassa ÈsannattÈ appanÈppattÈya upekkhÈya abhÈvena sammÈ
anatikkantattÈ ca siyÈ uppatti, na tveva catutthajjhÈne. TasmÈ “ettha
cuppannaÑ dukkhindriyaÑ aparisesaÑ nirujjhatÊ”ti tattha tattha
aparisesaggahaÓaÑ kataÑ.
YaÑ panettha tadatthÈya1 cittaÑ upasaÑharatÊti vuttaÑ, tattha alÈbhÊ
samÈno uppÈdanatthÈya cittaÑ upasaÑharati, lÈbhÊ samÈno
samÈpajjanatthÈyÈti evamattho veditabbo. Imesu dvÊsupi suttesu
sammasanavÈrova2 kathitoti.
Sukhindriyavaggo catuttho.
_____
5. JarÈvagga
1. JarÈdhammasuttavaÓÓanÈ
511. PaÒcamavaggassa paÔhame pacchÈtapeti3 pÈsÈdacchÈyÈya
puratthimadisaÑ paÔicchannattÈ pÈsÈdassa pacchimadisÈbhÈge Ètapo hoti,
tasmiÑ ÔhÈne paÒÒattavarabuddhÈsane nisinnoti attho. PiÔÔhiÑ
otÈpayamÈnoti yasmÈ SammÈsambuddhassapi upÈdinnakasarÊre uÓhakÈle
uÓhaÑ hoti, sÊtakÈle sÊtaÑ, ayaÒca himapÈtasÊtasamayo, tasmÈ mahÈcÊvaraÑ
otÈretvÈ s|riyarasmÊhi piÔÔhiÑ otÈpayamÈno nisÊdi.
KiÑ pana Buddharasmiyo madditvÈ s|riyarasmi anto pavisituÑ
sakkotÊti. Na sakkoti. EvaÑ sante kiÑ tÈpetÊti. RasmitejaÑ. Yatheva hi
Ôhitamajjhanhike parimaÓÉalÈya chÈyÈya rukkham|le nisinnassa kiÒcÈpi
s|riyarasmiyo sarÊraÑ na phusanti, sabbadisÈsu pana tejo pharati, aggijÈlÈhi
parikkhitto viya hoti, evaÑ s|riyarasmÊsu Buddharasmiyo madditvÈ anto
pavisituÑ asakkuÓantÊsupi SatthÈ tejaÑ tÈpento nisinnoti veditabbo.
Anomajjantoti piÔÔhiparikammakaraÓavasena anumajjanto. AcchariyaÑ
bhanteti thero Bhagavato piÔÔhito mahÈcÊvaraÑ otÈretvÈ nisinnassa
______________________________________________________________
1. TathattÈya (SÊ, SyÈ, ®ÊkÈyaÑ ca) 2. SammasanavÈro ca (SyÈ)
3. PacchÈtapaketi (SÊ, SyÈ)
dvinnaÑ aÑsak|ÔÈnaÑ antare suvaÓÓÈvaÔÔaÑ viya kesaggappamÈÓaÑ

valiyÈvaÔÔaÑ disvÈ “evar|pepi nÈma sarÊre jarÈ paÒÒÈyatÊ”ti saÒjÈtasaÑvego
jaraÑ garahanto evamÈha. GarahanacchariyaÑ nÈma kiretaÑ.
Na cevaÑ dÈni bhante Bhagavato tÈva parisuddhoti yathÈ pakatiyÈ

chavivaÓÓo parisuddho, na evametarahÊti dÊpento evamÈha. TathÈgatassa hi
daharakÈle sa~kusatasamabbhÈhataÑ usabhacammaÑ viya1 vihatavaliko
kÈyo hoti, tasmiÑ Ôhapito2 hattho bhassateva, na santiÔÔhati,
telapuÒchanÈkÈrappatto viya hoti. MahallakakÈle pana sirÈjÈlÈ milÈyanti3,
sandhipabbÈni sithilÈni4 honti, maÑsaÑ aÔÔhito muccitvÈ sithilabhÈvaÑ
ÈpajjitvÈ tattha tattha olambati. BuddhÈnaÑ pana evar|paÑ na hoti.
AÒÒesaÑ apÈkaÔaÑ, santikÈvacarattÈ Œnandattherasseva pÈkaÔaÑ hoti,
tasmÈ evamÈha.
SithilÈni ca gattÈnÊti aÒÒesaÑ mukhe aÑsak|Ôantareti tesu tesu ÔhÈnesu5

valiyo santiÔÔhanti, Satthu panetaÑ natthi, thero ca dvinnaÑ aÑsak|ÔÈnaÑ
antare valiyÈvaÔÔakaÑ disvÈ evamÈha. SabbÈni valiyajÈtÈnÊti idampi attano
pÈkaÔavasena evamÈha, Satthu pana aÒÒesaÑ viya valiyo nÈma natthi.
Purato pabbhÈro ca kÈyoti SatthÈ brahmujugatto, devanavare
samussitasuvaÓÓatoraÓaÑ viyassa kÈyo ujukameva uggato. MahallakakÈle
pana kÈyo purato va~ko hoti, svÈyaÑ aÒÒesaÑ apÈkaÔo, santikÈvacarattÈ
pana therasseva pÈkaÔo, tasmÈ evamÈha. Dissati ca indriyÈnaÑ aÒÒathattanti
indriyÈni nÈma na cakkhuviÒÒeyyÈni. Yato pana pakatiyÈ parisuddho
chavivaÓÓo, idÈni na tathÈ parisuddho, aÑsak|Ôantare vali paÒÒÈyati,
brahmujukÈyo purato va~ko, iminÈva kÈraÓena cakkhÈdÊnaÑ ca indriyÈnaÑ
aÒÒathattena bhavitabbanti nayaggÈhato evamÈha. DhÊ taÑ jammi jare
atth|ti lÈmake jare dhÊ taÑ tuyhaÑ hotu, dhikkÈro taÑ phusatu. Bimbanti
attabhÈvo.
______________________________________________________________
1. UsabhacammiÑ viya (SÊ) 2. TasmiÑ ca patito (SÊ, SyÈ) 3. SirÈjÈlÈpi jÈyanti (SÊ)
4. ViraÄÈni (SyÈ) 5. Mukhe ca aÑsak|ÔantarÈdÊsu ca (Ka)
2. UÓÓÈbhabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
512. Dutiye gocaravisayanti gocarabh|taÑ visayaÑ. AÒÒamaÒÒassÈti
cakkhu sotassa, sotaÑ vÈ cakkhussÈti evaÑ ekaÑ ekassa gocaravisayaÑ na
paccanubhoti. Sace hi nÊlÈdibhedaÑ r|pÈrammaÓaÑ samodhÈnetvÈ
sotindriyassa upaneyya–i~gha tvaÑ tÈva naÑ vavatthapehi vibhÈvehi1
“kinnÈmetaÑ ÈrammaÓan”ti2. CakkhuviÒÒÈÓaÑ vinÈpi mukhena attano
dhammatÈya evaÑ vadeyya “are andhabÈla vassasatampi vassasahassampi
vassasatasahassampi paridhÈvamÈno aÒÒatra mayÈ kuhiÑ etassa jÈnanakaÑ
labhissasi, taÑ Èhara, cakkhupasÈde upanehi, ahametaÑ ÈrammaÓaÑ
jÈnissÈmi yadi vÈ nÊlaÑ yadi vÈ pÊtakaÑ. Na hi eso aÒÒassa visayo,
mayhameveso visayo”ti. SesadvÈresupi eseva nayo. EvametÈni
aÒÒamaÒÒassa gocaravisayaÑ na paccanubhonti nÈma.
KiÑ paÔisaraÓanti etesaÑ kiÑ paÔisaraÓaÑ, kiÑ etÈni paÔisarantÊti
pucchati. Mano paÔisaraÓanti javanamano paÔisaraÓaÑ. Manova nesanti
manodvÈrikajavanamanova etesaÑ gocaravisayaÑ rajjanÈdivasena anubhoti.
CakkhuviÒÒÈÓaÑ hi r|padassanamattameva, ettha rajjanaÑ vÈ dussanaÑ vÈ
muyhanaÑ vÈ natthi. EkasmiÑ pana dvÈre javanaÑ rajjati vÈ dussati vÈ
muyhati vÈ. SotaviÒÒÈÓÈdÊsupi eseva nayo.
TatrÈyaÑ upamÈ–paÒca kira dubbalabhojakÈ rÈjÈnaÑ sevitvÈ kicchena
kasirena ekasmiÑ paÒcakulike gÈme parittakaÑ ÈyaÑ labhiÑsu. TesaÑ
tattha macchabhÈgo maÑsabhÈgo addukahÈpaÓo vÈ yottakahÈpaÓo vÈ
mÈsakahÈpaÓo vÈ aÔÔhakahÈpaÓo vÈ soÄasakahÈpaÓo vÈ catusaÔÔhikahÈpaÓo
vÈ daÓÉoti ettakamattameva pÈpuÓÈti, satavatthukaÑ paÒcasatavatthukaÑ
sahassavatthukaÑ mahÈbaliÑ rÈjÈva gaÓhÈti.
Tattha paÒcakulikagÈmÈ viya paÒcapasÈdÈ daÔÔhabbÈ, paÒca
dubbalabhojakÈ viya paÒcaviÒÒÈÓÈni, rÈjÈ viya javanaÑ,
dubbalabhojakÈnaÑ parittaka-ÈyapÈpuÓanaÑ viya cakkhuviÒÒÈÓÈdÊnaÑ
r|padassanÈdimattaÑ, rajjanÈdi pana etesu
______________________________________________________________
1. VibhÈvehÊti (Ka) 2. KinnÈmetaÑ ÈrammaÓanti. R|pÈrammaÓaÑ nÈmetanti (Ka)
natthi. RaÒÒo mahÈbaliggahaÓaÑ viya tesu dvÈresu javanassa rajjanÈdÊni

veditabbÈni. Evamettha manoti kusalÈkusalajavanaÑ vuttaÑ.
Sati paÔisaraÓanti maggasati paÔisaraÓaÑ. Javanamano hi maggasatiÑ
paÔisarati. VimuttÊti phalavimutti. PaÔisaraÓanti1 phalavimuttiyÈ nibbÈnaÑ
paÔisaraÓaÑ. TaÒhi sÈ paÔisarati. NÈsakkhi paÒhassa pariyantaÑ gahetunti
paÒhassa paricchedaÑ pamÈÓaÑ gahetuÑ nÈsakkhi, appaÔisaraÓaÑ
dhammaÑ “sappaÔisaraÓan”ti pucchi. NibbÈnaÑ nÈmetaÑ appaÔisaraÓaÑ, na
kiÒci paÔisarati. NibbÈnogadhanti nibbÈnabbhantaraÑ nibbÈnaÑ
anupaviÔÔhaÑ. Brahmacariyanti maggabrahmacariyaÑ. NibbÈnaparÈyaÓanti
nibbÈnaÑ paraÑ ayanamassa parÈ gati, na tato paraÑ gacchatÊti attho.
NibbÈnaÑ pariyosÈnaÑ avasÈnaÑ assÈti nibbÈnapariyosÈnaÑ.
M|lajÈtÈ patiÔÔhitÈti maggena ÈgatasaddhÈ vuccati. Imamhi ce
bhikkhave samayeti kiÑ sandhÈyÈha? JhÈna-anÈgÈmitaÑ. TasmiÑ hi
samaye brÈhmaÓassa paÔhamamaggena paÒca akusalacittÈni pahÊnÈni,
paÔhamajjhÈnena paÒca nÊvaraÓÈnÊti jhÈna-anÈgÈmiÔÔhÈne Ôhito, so
aparihÊnajjhÈno kÈlaÑ katvÈ tattheva parinibbÈyeyya. Sace panassa
puttadÈraÑ anusÈsantassa kammante vicÈrentassa jhÈnaÑ nassati, naÔÔhe
jhÈne gati anibaddhÈ hoti, anaÔÔhe pana nibaddhÈti imaÑ jhÈna-anÈgÈmitaÑ
sandhÈya evamÈha.
3. SÈketasuttavaÓÓanÈ
513. Tatiye aÒjanavaneti aÒjanavaÓÓapupphÈnaÑ rukkhÈnaÑ
ropitavane. YaÑ bhikkhave saddhindriyaÑ, taÑ saddhÈbalanti taÑ hi
adhimokkhalakkhaÓe indaÔÔhena saddhindriyaÑ, assaddhiye akampanena
saddhÈbalaÑ. ItaresaÑ paggaha-upaÔÔhÈna-avikkhepapajÈnanalakkhaÓesu
indaÔÔhena indriyabhÈvo, kosajjamuÔÔhasaccavikkhepÈvijjÈsu akampanena
balabhÈvo veditabbo. Evameva khoti tassÈ nadiyÈ ekasotaÑ viya
saddhÈvÊriyasatisamÈdhipaÒÒÈvasena etesaÑ2 ninnÈnÈkaraÓaÑ veditabbaÑ,
dve sotÈni viya indaÔÔha-akampanaÔÔhehi indriyabalavasena nÈnÈkaraÓaÑ
veditabbaÑ.
______________________________________________________________
1. NibbÈnanti (SÊ, SyÈ) 2. Ekassa (Ka)
4. PubbakoÔÔhakasuttavaÓÓanÈ
514. Catutthe amatogadhanti amatabbhantaraÑ. AmataparÈyaÓanti
amatanibbattikaÑ. AmatapariyosÈnanti amataniÔÔhaÑ. SÈdhu sÈdh|ti
therassa byÈkaraÓaÑ pasaÑsanto sÈdhukÈraÑ deti.
5. PaÔhamapubbÈrÈmasuttavaÓÓanÈ
515. PaÒcame tadanvayÈti taÑ anugacchamÈnÈ, anuvattamÈnÈti attho.
PubbakoÔÔhakaÑ ÈdiÑ katvÈ paÔipÈÔiyÈ chasu suttesu phalindriyÈneva1
kathitÈni.
10. ŒpaÓasuttavaÓÓanÈ
520. Dasame ime kho te dhammÈti upari saha vipassanÈya tato maggÈ.
Ye me pubbe sutÈva2 ahesunti ye dhammÈ mayÈ pubbe
“arahattaphalindriyaÑ nÈma atthÊ”ti kathentÈnaÑyeva3 sutÈ ahesuÑ. KÈyena
ca phusitvÈti nÈmakÈyena ca phusitvÈ paÔilabhitvÈ. PaÒÒÈya ca ativijjha
passÈmÊti paccavekkhaÓapaÒÒÈya ca ativijjhitvÈ passÈmi. YÈ hissa bhante
saddhÈti ayaÑ katarasaddhÈ? Cat|hi indriyehi sampayuttÈ saddhÈ heÔÔhÈ
kathitÈva, ayaÑ pana paccavekkhaÓasaddhÈ. SampayuttasaddhÈ hi missakÈ,
paccavekkhaÓasaddhÈ lokiyÈva. SesaÑ sabbaÑ uttÈnamevÈti.
JarÈvaggo paÒcamo.
_____
6. S|karakhatavagga
1. SÈlasuttavaÓÓanÈ
521. ChaÔÔhavaggassa paÔhame s|renÈti s|rabhÈvena. BodhÈyÈti
bujjhanatthÈya.
______________________________________________________________
1. ChaÄindriyÈneva (SÊ), balindriyÈneva (Ka) 2. SutavÈ (Ka) 3. Kathentasseva (Ka)
2. MallikasuttavaÓÓanÈ
522. Dutiye Malles|ti1 evaÑnÈmake janapade. ImasmiÑ sutte cattÈri
indriyÈni missakÈni, ariyaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ. Tampi pana
catukkindriyanissitaÑ2 katvÈ missakanti bhÈjetuÑ vaÔÔati.
3. SekhasuttavaÓÓanÈ
523. Tatiye na heva kho kÈyena phusitvÈ viharatÊti na nÈmakÈyena
phusitvÈ paÔilabhitvÈ viharati, phusituÑ paÔilabhituÑ na sakkoti. PaÒÒÈya ca
ativijjha passatÊti paccavekkhaÓapaÒÒÈya pana “upari arahattaphalindriyaÑ
nÈma atthÊ”ti pajÈnÈti. Asekhabh|miyaÑ phusitvÈ viharatÊti paÔilabhitvÈ
viharati. PaÒÒÈyÈti paccavekkhaÓapaÒÒÈya “arahattaphalindriyaÑ nÈma
atthÊ”ti pajÈnÈti. Na kuhiÒci kismiÒcÊti dvepi aÒÒamaÒÒavevacanÈneva,
kismiÒci bhave na uppajjissantÊti attho. ImasmiÑ sutte paÒcindriyÈni
lokuttarÈni, cha lokikÈni vaÔÔanissitÈneva kathitÈni.
4-5. PadasuttÈdivaÓÓanÈ
524-525. Catutthe yÈni kÈnici padÈni bodhÈya saÑvattantÊti yÈni kÈnici
dhammapadÈni ye keci dhammakoÔÔhÈsÈ bujjhanatthÈya saÑvattanti.
PaÒcamaÑ uttÈnameva.
6-7. PatiÔÔhitasuttÈdivaÓÓanÈ
526-527. ChaÔÔhe cittaÑ rakkhati Èsavesu ca sÈsavesu ca dhammes|ti
tebh|makadhamme Èrabbha ÈsavuppattiÑ vÈrento Èsavesu ca sÈsavesu ca
dhammesu cittaÑ rakkhati nÈma. SattamaÑ uttÈnameva.
8. S|karakhatasuttavaÓÓanÈ
528. AÔÔhame s|karakhatÈyanti s|karakhataleÓe. KassapabuddhakÈle
kira taÑ leÓaÑ ekasmiÑ Buddhantare pathaviyÈ vaÉÉhamÈnÈya
antobh|migataÑ jÈtaÑ. AthekadivasaÑ eko s|karo tassa
chadanapariyantasamÊpe paÑsuÑ khaÓi. Deve vuÔÔhe paÑsu dhotÈ,
chadanapariyanto
______________________________________________________________
1. Mallakes|ti (SÊ, SyÈ), Mallikes|ti (Ka) 2. Catu-indriyanissitaÑ (SÊ, SyÈ)
pÈkaÔo ahosi. Eko vanacarako disvÈ “pubbe sÊlavantehi paribhuttaÔÔhÈnena

bhavitabbaÑ, paÔijaggissÈmi nan”ti samantato paÑsuÑ apanetvÈ leÓaÑ
sodhetvÈ kuÔiparikkhepaÑ katvÈ dvÈravÈtapÈnaÑ yojetvÈ
supariniÔÔhitasudhÈkammacittakammaÑ rajatapaÔÔasadisÈya vÈlikÈya
santharitaÑ1 pariveÓaÑ katvÈ maÒcapÊÔhaÑ paÒÒÈpetvÈ Bhagavato
vasanatthÈya adÈsi, leÓaÑ gambhÊraÑ ahosi otaritvÈ ÈruhitabbaÑ. TaÑ
sandhÈyetaÑ vuttaÑ. ParamanipaccakÈranti bhÈvanapuÑsakaÑ,
paramanipaccakÈrÊ2 hutvÈ pavattamÈno pavattatÊti vuttaÑ hoti. AnuttaraÑ
yogakkhemanti arahattaÑ. Sappatissoti sajeÔÔhako. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
S|karakhatavaggo chaÔÔho.
_____
7. Bodhipakkhiyavagga
531-650. Sattamavagge satta phalÈni pubbabhÈgÈni, tesaÑ heÔÔhÈ dve
phalÈni ÈdiÑ katvÈ missakÈni. Sesamettha ito paraÒca sabbaÑ uttÈnamevÈti.
IndriyasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
5. SammappadhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ
651-704. SammappadhÈnasaÑyutte sakalepi pubbabhÈgavipassanÈva
kathitÈti.
SammappadhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
6. BalasaÑyuttavaÓÓanÈ
705-812. BalasaÑyutte balÈni missakÈneva kathitÈni. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
BalasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. SiÒcitaÑ (SÊ) 2. YathÈ paramanipaccakÈrakÈrÊ (SÊ, SyÈ)
7. IddhipÈdasaÑyutta
1. CÈpÈlavagga
1. ApÈrasuttavaÓÓanÈ
813. IddhipÈdasaÑyuttassa paÔhame chandaÑ nissÈya pavatto samÈdhi
chandasamÈdhi. PadhÈnabh|tÈ sa~khÈrÈ padhÈnasa~khÈrÈ. SamannÈgatanti
tehi dhammehi upetaÑ. IddhiyÈ pÈdaÑ, iddhibh|taÑ vÈ pÈdanti
iddhipÈdaÑ. Sesesupi eseva nayo. Ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana
IddhipÈdavibha~ge1 Ègatova. Visuddhimagge2 panassa attho dÊpito. TathÈ
Maggabojjha~gasatipaÔÔhÈnasaÑyuttesu ceva idha ca ekaparicchedova.
5. IddhipadesasuttavaÓÓanÈ
817. PaÒcame iddhipadesanti tayo ca magge tÊÓi ca phalÈni.
6. SamattasuttavaÓÓanÈ
818. ChaÔÔhe samattaÑ iddhinti arahattaphalameva. Œdito paÔÔhÈya pana
navasupi suttesu vivaÔÔapÈdakÈ eva iddhipÈdÈ kathitÈ.
10. CetiyasuttavaÓÓanÈ
822. Dasame nisÊdananti cammakhaÓÉaÑ adhippetaÑ. UdenaÑ
cetiyanti Udenayakkhassa cetiyaÔÔhÈne katavihÈro vuccati. GotamakÈdÊsupi
eseva nayo. BhÈvitÈti vaÉÉhitÈ. BahulÊkatÈti punappunaÑ katÈ. YÈnÊkatÈti
yuttayÈnaÑ viya katÈ. VatthukatÈti patiÔÔhÈnaÔÔhena vatthu viya katÈ.
AnuÔÔhitÈti adhiÔÔhitÈ. ParicitÈti samantato citÈ suvaÉÉhitÈ. SusamÈraddhÈti
suÔÔhu samÈraddhÈ.
Iti aniyamena kathetvÈ puna niyametvÈ dassento TathÈgatassa khoti-
ÈdimÈha. Ettha ca kappanti ÈyukappaÑ, tasmiÑ tasmiÑ kÈle yaÑ
______________________________________________________________
1. Abhi 2. 225 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 6 piÔÔhe.
manussÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, taÑ paripuÓÓaÑ karonto tiÔÔheyya.

KappÈvasesaÑ vÈti “appaÑ vÈ bhiyyo”ti vuttavassasatato atirekaÑ vÈ.
MahÈsÊvatthero panÈha “BuddhÈnaÑ aÔÔhÈne gajjitaÑ nÈma natthi. Yatheva
hi VeÄuvagÈmake uppannaÑ mÈraÓantikavedanaÑ dasa mÈse vikkhambhesi,
evaÑ punappunaÑ taÑ samÈpattiÑ samÈpajjitvÈ dasa dasa mÈsepi
vikkhambhento imaÑ bhaddakappameva tiÔÔheyyÈ”ti.
KasmÈ pana na Ôhitoti? UpÈdiÓÓakasarÊraÑ nÈma khaÓÉiccÈdÊhi
abhibhuyyati, BuddhÈ nÈma khaÓÉiccÈdibhÈvaÑ apatvÈva paÒcame
ÈyukoÔÔhÈse bahujanassa piyamanÈpakÈleyeva parinibbÈyanti.
BuddhÈnubuddhesu ca mahÈsÈvakesu parinibbutesu ekakena khÈÓukena viya
ÔhÈtabbaÑ hoti, daharasÈmaÓeraparivÈritena vÈ, tato1 “aho BuddhÈnaÑ
parisÈ”ti hÊÄetabbataÑ Èpajjeyya, tasmÈ na Ôhitoti. EvaÑ vuttepi so pana na
ruccati, “Èyukappo”ti idameva AÔÔhakathÈyaÑ niyamitaÑ.
YathÈ taÑ mÈrena pariyuÔÔhitacittoti ettha tanti nipÈtamattaÑ, yathÈ
mÈrena pariyuÔÔhitacitto ajjhotthaÔacitto aÒÒopi koci puthujjano paÔivijjhituÑ
na sakkuÓeyya, evameva nÈsakkhi paÔivijjhitunti attho. MÈro hi yassa
sabbena sabbaÑ dvÈdasa vipallÈsÈ appahÊnÈ, tassa cittaÑ pariyuÔÔhÈti.
Therassa ca cattÈro vipallÈsÈ appahÊnÈ, tenassa mÈro cittaÑ pariyuÔÔhÈsi. So
pana cittapariyuÔÔhÈnaÑ karonto kiÑ karotÊti? BheravaÑ r|pÈrammaÓaÑ vÈ
dasseti, saddÈrammaÓaÑ vÈ sÈveti, tato sattÈ taÑ disvÈ vÈ sutvÈ vÈ satiÑ
vissajjetvÈ vivaÔamukhÈ honti, tesaÑ mukhena hatthaÑ pavesetvÈ hadayaÑ
maddati, te visaÒÒÊ hutvÈ tiÔÔhanti. Therassa panesa mukhe hatthaÑ
pavesetuÑ kiÑ sakkhissati, bheravÈrammaÓaÑ pana dasseti, taÑ disvÈ thero
nimittobhÈsaÑ na paÔivijjhi. JÈnantoyeva BhagavÈ kimatthaÑ yÈvatatiyakaÑ
ÈmantesÊti. Parato “tiÔÔhatu bhante BhagavÈ”ti yÈcite “tuyhevetaÑ dukkaÔaÑ,
tuyhevetaÑ aparaddhan”ti dosÈropanena sokatanukaraÓatthaÑ.
MÈro pÈpimÈti ettha satte anatthe niyojento mÈretÊti mÈro. PÈpimÈti
tasseva vevacanaÑ. So hi pÈpadhammasamannÈgatattÈ
______________________________________________________________
1. DaharasÈmaÓeraparivÈrena gato (SyÈ, Ka)
“pÈpimÈ”ti vuccati. KaÓho antako namuci pamattabandh|tipi tasseva

nÈmÈni. BhÈsitÈ kho panesÈti ayaÒhi Bhagavato sambodhipattiyÈ aÔÔhame
sattÈhe BodhimaÓÉaÑyeva1 ÈgantvÈ “BhagavÈ yadatthaÑ tumhehi pÈramiyo
p|ritÈ, so vo attho anuppatto, paÔividdhaÑ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ, kiÑ vo
lokavicaraÓenÈ”ti vatvÈ yathÈ ajja, evameva “parinibbÈtu dÈni bhante
BhagavÈ, parinibbÈtu Sugato”ti yÈci. BhagavÈ cassa “na tÈvÈhan”ti-ÈdÊni
vatvÈ paÔikkhipi. TaÑ sandhÈya “bhÈsitÈ kho panesÈ bhante”ti-ÈdimÈha.
Tattha viyattÈti maggavasena byattÈ. Tatheva vinÊtÈ. TathÈ visÈradÈ.
BahussutÈti tepiÔakavasena bahu sutametesanti bahussutÈ. Tadeva dhammaÑ
dhÈrentÊti dhammadharÈ. Atha vÈ pariyattibahussutÈ ceva
paÔivedhabahussutÈ ca, pariyattipaÔivedhadhammÈnaÑyeva dhÈraÓato
dhammadharÈti evamettha attho daÔÔhabbo. DhammÈnudhammappaÔipannÈti
ariyadhammassa anudhammabh|taÑ vipassanÈdhammaÑ paÔipannÈ.
SÈmÊcippaÔipannÈti anucchavikapaÔipadaÑ paÔipannÈ. AnudhammacÈrinoti
anudhammacaraÓasÊlÈ. SakaÑ Ècariyakanti attano ÈcariyavÈdaÑ.
ŒcikkhissantÊti-ÈdÊni sabbÈni aÒÒamaÒÒasseva vevacanÈni. SahadhammenÈti
sahetukena sakÈraÓena vacanena. SappÈÔihÈriyanti yÈva niyyÈnikaÑ katvÈ
dhammaÑ desessanti.
Brahmacariyanti sikkhattayasa~gahitaÑ sakalaÑ sÈsanabrahmacariyaÑ.
Iddhanti samiddhaÑ jhÈnassÈdavasena. PhÊtanti vuÉÉhipattaÑ
sabbapÈliphullaÑ viya abhiÒÒÈsampattivasena. VitthÈrikanti2 vitthataÑ
tasmiÑ tasmiÑ disÈbhÈge patiÔÔhitavasena. BÈhujaÒÒanti bah|hi ÒÈtaÑ
paÔividdhaÑ mahÈjanÈbhisamayavasena. Puthubh|tanti sabbÈkÈrena
puthulabhÈvapattaÑ. KathaÑ? YÈva devamanussehi suppakÈsitaÑ, yattakÈ
viÒÒujÈtikÈ devÈ ceva manussÈ ca atthi, sabbehi suÔÔhu pakÈsitanti attho.
Appossukkoti nirÈlayo. TvaÑ hi pÈpima aÔÔhamasattÈhato paÔÔhÈya
“parinibbÈtu dÈni bhante BhagavÈ, parinibbÈtu Sugato”ti viravanto
ÈhiÓÉittha, ajja dÈni paÔÔhÈya vigatussÈho hohi, mÈ mayhaÑ
parinibbÈnatthaÑ vÈyÈmaÑ karohÊti vadati.
______________________________________________________________
1. BodhimaÓÉeyeva (Ka) 2. VitthÈritanti (Ka)
Sato sampajÈno Èyusa~khÈraÑ ossajÊti satiÑ s|paÔÔhitaÑ katvÈ ÒÈÓena

paricchinditvÈ Èyusa~khÈraÑ vissaji pajahi. Tattha na BhagavÈ hatthena
leÉÉuÑ viya Èyusa~khÈraÑ ossaji, temÈsamattameva pana phalasamÈpattiÑ
samÈpajjitvÈ tato paraÑ na samÈpajjissÈmÊti cittaÑ uppÈdesi. TaÑ sandhÈya
vuttaÑ “ossajÊ”ti. UssajÊtipi pÈÔho. MahÈbh|micÈloti mahanto
pathavikampo1. TadÈ kira dasasahassilokadhÈtu akampittha. BhiÑsanakoti
bhayajanako. Devadundubhiyo ca phaliÑs|ti devabheriyo phaliÑsu, devÈ
sukkhagajjitaÑ2 gajji, akÈlavijjulatÈ nicchariÑsu, khaÓikavassaÑ vassÊti
vuttaÑ hoti.
UdÈnaÑ udÈnesÊti kasmÈ udÈnesi? Koci nÈma vadeyya “BhagavÈ
pacchato pacchato anubandhitvÈ ‘parinibbÈyatha bhante, parinibbÈyatha
bhante’ti upadduto bhayena Èyusa~khÈraÑ vissajjesÊ”ti. TassokÈso mÈ
hot|ti. BhÊtassa hi udÈnaÑ nÈma natthÊti pÊtivegavissaÔÔhaÑ udÈnesi.
Tattha sabbesaÑ soÓasi~gÈlÈdÊnampi paccakkhabhÈvato tulitaÑ
paricchinnanti tulaÑ. KiÑ taÑ? KÈmÈvacarakammaÑ. Na tulaÑ, na vÈ
tulaÑ sadisamassa aÒÒaÑ lokiyakammaÑ atthÊti atulaÑ. KiÑ taÑ?
MahaggatakammaÑ. Atha vÈ kÈmÈvacaraÑ r|pÈvacaraÒca tulaÑ,
ar|pÈvacaraÑ atulaÑ. AppavipÈkaÑ tulaÑ, bahuvipÈkaÑ atulaÑ.
Sambhavanti sambhavahetubh|taÑ3, piÓÉakÈrakaÑ rÈsikÈrakanti attho.
Bhavasa~khÈranti punabbhavassa sa~khÈraÑ. AvassajÊti vissajjesi. MunÊti
Buddhamuni. Ajjhattaratoti niyakajjhattarato. SamÈhitoti
upacÈrappanÈsamÈdhivasena samÈhito. Abhindi kavacamivÈti kavacaÑ viya
abhindi. Attasambhavanti attani jÈtakilesaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–
savipÈkaÔÔhena sambhavaÑ, bhavÈbhisa~khaÓaÔÔhena4 bhavasa~khÈranti ca
laddhanÈmaÑ tulÈtulasa~khÈtaÑ lokiyakammaÒca ossaji, sa~gÈmasÊse
mahÈyodho kavacaÑ viya attasambhavaÑ kilesaÒca ajjhattarato samÈhito
hutvÈ abhindÊti.
Atha vÈ tulanti tulento tÊrento. AtulaÒca sambhavanti nibbÈnaÒceva
bhavaÒca. Bhavasa~khÈranti bhavagÈmikammaÑ. Avassaji MunÊti
“paÒcakkhandhÈ aniccÈ,
______________________________________________________________
1. Bh|micÈlo (Ka) 2. SugajjitaÑ (SÊ)
3. TesaÑ bhavahetubh|taÑ (SÊ, SyÈ) 4. BhavakaraÓaÔÔhena (Ka)
paÒcannaÑ khandhÈnaÑ nirodho nibbÈnaÑ niccan”ti-ÈdinÈ nayena

tulayanto Buddhamuni bhave ÈdÊnavaÑ nibbÈne cÈnisaÑsaÑ disvÈ taÑ
khandhÈnaÑ m|labh|taÑ bhavasa~khÈraÑ “kammakkhayÈya saÑvattatÊ”ti
evaÑ vuttena kammakkhayakarena ariyamaggena avassaji. KathaÑ?
Ajjhattarato samÈhito abhindi kavacamivattasambhavaÑ. So hi
vipassanÈvasena ajjhattarato, samathavasena samÈhitoti evaÑ pubbabhÈgato
paÔÔhÈya samathavipassanÈbalena kavacamiva attabhÈvaÑ pariyonandhitvÈ
ÔhitaÑ, attani sambhavattÈ attasambhavanti laddhanÈmaÑ sabbaÑ
kilesajÈtaÑ abhindi. KilesÈbhÈvena ca kammaÑ appaÔisandhikattÈ
avassaÔÔhaÑ1 nÈma hotÊti evaÑ kilesappahÈnena kammaÑ jahi.
PahÊnakilesassa bhayaÑ nÈma natthi. TasmÈ abhÊtova Èyusa~khÈraÑ ossaji.
AbhÊtabhÈvaÒÈpanatthaÒca udÈnaÑ udÈnesÊti veditabbo.
CÈpÈlavaggo paÔhamo.
_____
2. PÈsÈdakampanavagga
1-2. PubbasuttÈdivaÓÓanÈ
823-824. Dutiyavaggassa paÔhame na ca atilÊnoti-ÈdÊni parato Èvi
bhavissanti. ImasmiÑ sutte cha-abhiÒÒÈpÈdakÈ iddhipÈdÈ kathitÈ, tathÈ
dutiye ca.
3. ChandasamÈdhisuttavaÓÓanÈ
825. Tatiye chandanti kattukamyatÈchandaÑ. NissÈyÈti nissayaÑ katvÈ,
adhipatiÑ katvÈti attho. PadhÈnasa~khÈrÈti padhÈnabh|tÈ sa~khÈrÈ,
catukiccasÈdhakasammappadhÈnavÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. Iti ayaÒca
chandoti-ÈdÊsu chando chandasamÈdhinÈ ceva padhÈnasa~khÈrehi ca,
chandasamÈdhi chandena ceva padhÈnasa~khÈrehi ca, padhÈnasa~khÈrÈpi
chandena ceva chandasamÈdhinÈ ca samannÈgatÈ. TasmÈ sabbe te dhamme
ekato katvÈ ayaÑ vuccati bhikkhave
chandasamÈdhippadhÈnasa~khÈrasamannÈgato iddhipÈdoti vuttaÑ.
IddhipÈdavibha~ge2 pana “yo tathÈbh|tassa vedanÈkkhandho”ti-ÈdinÈ
______________________________________________________________
1. AvasiÔÔhaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 2. 227 piÔÔhe.
nayena imehi dhammehi samannÈgatÈ sesa-ar|pino dhammÈ iddhipÈdÈti

vuttÈ.
Apica imepi tayo dhammÈ iddhÊpi honti iddhipÈdÈpi. KathaÑ?
ChandaÑ hi bhÈvayato chando iddhi nÈma hoti, samÈdhippadhÈnasa~khÈrÈ
chandiddhipÈdo nÈma. SamÈdhiÑ bhÈventassa samÈdhi iddhi nÈma hoti,
chandappadhÈnasa~khÈrÈ samÈdhiddhiyÈ pÈdo nÈma. PadhÈnasa~khÈre
bhÈventassa padhÈnasa~khÈrÈ iddhi nÈma hoti, chandasamÈdhÊ
padhÈnasa~khÈriddhiyÈ pÈdo nÈma. Sampayuttadhammesu hi ekasmiÑ
ijjhamÈne sesÈpi ijjhantiyeva.
Apica tesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ pubbabhÈgavasenÈpi etesaÑ
iddhipÈdatÈ veditabbÈ. PaÔhamajjhÈnaÑ hi iddhi nÈma, paÔhamajjhÈnassa
pubbabhÈgaparikammasampayuttÈ chandÈdayo iddhipÈdo nÈma.
EtenupÈyena yÈva nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanÈ, iddhividhaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva
dibbacakkhu-abhiÒÒÈ, sotÈpattimaggaÑ ÈdiÑ katvÈ yÈva arahattamaggÈ
nayo netabbo. SesiddhipÈdesupi eseva nayo.
Keci pana “anibbatto1 chando iddhipÈdo”ti vadanti. Idha tesaÑ
vÈdamaddanatthÈya abhidhamme uttarac|ÄavÈro nÈma Ègato–
“CattÈro iddhipÈdÈ chandiddhipÈdo vÊriyiddhipÈdo cittiddhipÈdo
vÊmaÑsiddhipÈdo. Tattha katamo chandiddhipÈdo, idha bhikkhu
yasmiÑ samaye lokuttaraÑ jhÈnaÑ bhÈveti niyyÈnikaÑ apacayagÈmiÑ
diÔÔhigatÈnaÑ pahÈnÈya paÔhamÈya bh|miyÈ pattiyÈ vivicceva kÈmehi
-pa- paÔhamaÑ jhÈnaÑ upasampajja viharati dukkhapaÔipadaÑ
dandhÈbhiÒÒaÑ, yo tasmiÑ samaye chando chandikatÈ kattukamyatÈ
kusalo dhammacchando, ayaÑ vuccati chandiddhipÈdo. AvasesÈ
dhammÈ chandiddhipÈdasampayuttÈ”ti2.
Ime pana lokuttaravaseneva ÈgatÈ.
Tattha RaÔÔhapÈlatthero chandaÑ dhuraÑ katvÈ lokuttaradhammaÑ
nibbattesi. SoÓatthero vÊriyaÑ dhuraÑ katvÈ, Sambhutatthero cittaÑ dhuraÑ
katvÈ, ÈyasmÈ MogharÈjÈ vÊmaÑsaÑ dhuraÑ katvÈti. Tattha yathÈ cat|su
______________________________________________________________
1. Anipphanno (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 2. 232 piÔÔhe.
amaccaputtesu ÔhÈnantaraÑ patthetvÈ rÈjÈnaÑ upanissÈya viharantesu eko

upaÔÔhÈne chandajÈto raÒÒo ajjhÈsayaÒca ruciÒca ÒatvÈ divÈ ca ratto ca
upaÔÔhahanto rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ ÔhÈnantaraÑ pÈpuÓi, evaÑ chandadhurena
lokuttaradhammanibbattako veditabbo.
Eko pana “divase divase upaÔÔhÈtuÑ na sakkomi, uppanne kicce
parakkamena ÈrÈdhessÈmÊ”ti kupite paccanteraÒÒÈ pahito parakkamena
sattumaddanaÑ katvÈ pÈpuÓi, yathÈ so, evaÑ vÊriyadhurena
lokuttaradhammanibbattako veditabbo. Eko “divase divase upaÔÔhÈnampi
urena sattisarasampaÔicchanampi bhÈroyeva, mantabalena ÈrÈdhessamÊ”ti
khattavijjÈya1 kataparicayattÈ mantasaÑvidhÈnena rÈjÈnaÑ ÈrÈdhetvÈ
pÈpuÓi, yathÈ so, evaÑ cittadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabbo.
Aparo “kiÑ imehi upaÔÔhÈnÈdÊhi, rÈjÈno nÈma jÈtisampannassa
ÔhÈnantaraÑ denti, tÈdisassa dento mayhaÑ dassatÊ”ti jÈtisampattimeva
nissÈya ÔhÈnantaraÑ pÈpuÓi, yathÈ so, evaÑ suparisuddhaÑ vÊmaÑsaÑ
nissÈya vÊmaÑsadhurena lokuttaradhammanibbattako veditabboti. ImasmiÑ
sutte vivaÔÔapÈdaka-iddhi kathitÈ.
4. MoggallÈnasuttavaÓÓanÈ
826. Catutthe uddhatÈti uddhaccapakatikÈ vipphandamÈnacittÈ.
Uddhaccena hi ekÈrammaÓe cittaÑ vipphandati dhajayaÔÔhiyaÑ vÈtena
pahatadhajo viya2. UnnaÄÈti uggatanaÄÈ, uÔÔhitatucchamÈnÈti vuttaÑ hoti.
CapalÈti pattacÊvaramaÓÉanÈdicÈpallena yuttÈ. MukharÈti mukhakharÈ,
kharavacanÈti vuttaÑ hoti. VikiÓÓavÈcÈti asaÑyatavacanÈ divasampi
niratthakavacanappalÈpino. MuÔÔhassatÊti naÔÔhassatino. AsampajÈnÈti
paÒÒÈrahitÈ. AsamÈhitÈti upacÈrappanÈsamÈdhivirahitÈ. BhantacittÈti
ubbhantacittÈ samÈdhivirahena laddhokÈsena uddhaccena. PÈkatindriyÈti
asaÑvutindriyÈ. IddhÈbhisa~khÈranti ÈpokasiÓaÑ samÈpajjitvÈ vuÔÔhÈya
pÈsÈdapatiÔÔhitaÑ pathavibhÈgaÑ “udakan”ti adhiÔÔhÈya udakapiÔÔhe
ÔhitapÈsÈdaÑ vehÈsaÑ abbhuggantvÈ a~guÔÔhakena pahari. GambhÊranemoti
gambhÊra-ÈvÈÔo, gambhÊrabh|mibhÈgaÑ anupaviÔÔhoti
______________________________________________________________
1. KhattivijjÈya (Ka) 2. DhajayaÔÔhivÈtena pahatÈ viya (SyÈ, Ka)
attho. SunikhÈtoti suÔÔhu nikhÈto, koÔÔetvÈ suÔÔhu Ôhapito. Idha

abhiÒÒÈpÈdakiddhi kathitÈ.
5. UÓÓÈbhabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
827. PaÒcame chandappahÈnatthanti taÓhÈchandassa pahÈnatthaÑ.
IdhÈpi vivaÔÔapÈdakiddhi kathitÈ.
9. IddhÈdidesanÈsuttavaÓÓanÈ
831. Navame yo so bhikkhave maggoti abhiÒÒÈpÈdakaÑ
catutthajjhÈnaÑ adhippetaÑ.
10. Vibha~gasuttavaÓÓanÈ
832. Dasame kosajjasahagatoti idha bhikkhu chandaÑ uppÈdetvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto nisÊdati, athassa citte lÊnÈkÈro okkamati, so
“lÊnÈkÈro me okkanto”ti ÒatvÈ apÈyabhayena cittaÑ tajjetvÈ puna chandaÑ
uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti. Athassa puna lÊnÈkÈro okkamati,
so puna apÈyabhayena cittaÑ tajjetvÈ chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
manasi karotÊti evamassa kosajjena vokiÓÓattÈ chando kosajjasahagato nÈma
hoti. Kosajjasampayuttoti tasseva vevacanaÑ.
Uddhaccasahagatoti idha bhikkhu chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
manasikaronto nisÊdati, athassa cittaÑ uddhacce patati, so
BuddhadhammasaÑghaguÓe ÈvajjetvÈ cittaÑ hÈsetvÈ tosetvÈ kammaniyaÑ
katvÈ puna chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti. Athassa puna
cittaÑ uddhacce patati, so puna BuddhadhammasaÑghaguÓe ÈvajjetvÈ
cittaÑ hÈsetvÈ tosetvÈ kammaniyaÑ katvÈ chandaÑ uppÈdetvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasi karotÊti evamassa uddhaccena vokiÓÓattÈ chando
uddhaccasahagato nÈma hoti.
Thinamiddhasahagatoti idha bhikkhu chandaÑ uppÈdetvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasikaronto nisÊdati, athassa thinamiddhaÑ uppajjati, so
“uppannaÑ me thinamiddhan”ti ÒatvÈ udakena mukhaÑ puÒchitvÈ kaÓÓe
ÈkaÉÉhitvÈ paguÓaÑ dhammaÑ sajjhÈyitvÈ divÈ gahitaÑ vÈ ÈlokasaÒÒaÑ
manasikaritvÈ thinamiddhaÑ
vinodetvÈ puna chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti. Athassa

puna thinamiddhaÑ uppajjati, so vuttanayeneva puna thinamiddhaÑ
vinodetvÈ chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karotÊti evamassa
thinamiddhena vokiÓÓattÈ chando thinamiddhasahagato nÈma hoti.
Anuvikkhittoti idha bhikkhu chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
manasikaronto nisÊdati, athassa kÈmaguÓÈrammaÓe cittaÑ vikkhipati, so
“bahiddhÈ vikkhittaÑ me cittan”ti ÒatvÈ
Anamatagga1devad|ta2celopama3anÈgatabhayasuttÈdÊni4 Èvajjento
suttadaÓÉena cittaÑ tajjetvÈ kammaniyaÑ katvÈ puna chandaÑ uppÈdetvÈ
kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti. Athassa puna cittaÑ vikkhipati, so puna
suttadaÓÉena cittaÑ kammaniyaÑ katvÈ chandaÑ uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ
manasi karotÊti evamassa kÈmavitakkavokiÓÓattÈ chando bahiddhÈ paÒca
kÈmaguÓe Èrabbha anuvikkhitto anuvisaÔo hoti.
YathÈ pure tathÈ pacchÈti kammaÔÔhÈnavasenapi desanÈvasenapi
purimapacchimatÈ veditabbÈ. KathaÑ? KammaÔÔhÈne tÈva kammaÔÔhÈnassa
abhiniveso pure nÈma, arahattaÑ pacchÈ nÈma. Tattha yo bhikkhu
m|lakammaÔÔhÈne abhinivisitvÈ atilÊnÈdÊsu cat|su ÔhÈnesu cittassa
okkamanaÑ paÔisedhetvÈ duÔÔhagoÓe yojetvÈ sÈrento viya caturassaghaÔikaÑ
otÈrento viya catunnaÑ ÔhÈnÈnaÑ ekaÔÔhÈnepi asajjanto sa~khÈre
sammasitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayampi yathÈ pure tathÈ pacchÈ viharati
nÈma. AyaÑ kammaÔÔhÈnavasena purimapacchimatÈ. DesanÈvasena pana
kesÈ pure nÈma, matthalu~gaÑ pacchÈ nÈma. Tattha yo bhikkhu kesesu
abhinivisitvÈ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena kesÈdayo pariggaÓhanto cat|su ÔhÈnesu
asajjanto yÈva matthalu~gÈ bhÈvanaÑ pÈpeti, ayampi yathÈ pure tathÈ
pacchÈ viharati nÈma. EvaÑ desanÈvasena purimapacchimatÈ veditabbÈ.
YathÈ pacchÈ tathÈ pureti idaÑ purimasseva vevacanaÑ.
YathÈ adho tathÈ uddhanti idaÑ sarÊravasena veditabbaÑ. TenevÈha
“uddhaÑ pÈdatalÈ adho kesamatthakÈ”ti. Tattha yo bhikkhu pÈdatalato
paÔÔhÈya yÈva kesamatthakÈ dvattiÑsÈkÈravasena vÈ pÈda~guli-
aggapabbaÔÔhito yÈva sÊsakaÔÈhaÑ, sÊsakaÔÈhato yÈva pÈda~gulÊnaÑ
______________________________________________________________
1. SaÑ 1. 387 piÔÔhÈdÊsu. 2. Ma 3. 216 piÔÔhe.
3. SaÑ 3. 385 piÔÔhe CelasuttaÑ; AÑ 3. 195 piÔÔhe VelÈmasuttaÑ.
aggapabbaÔÔhÊni, tÈva aÔÔhivasena vÈ bhÈvanaÑ pÈpeti cat|su ÔhÈnesu

ekaÔÔhÈnepi asajjanto. AyaÑ yathÈ uddhaÑ tathÈ adho, yathÈ adho tathÈ
uddhaÑ viharati nÈma.
Yehi ÈkÈrehÊti yehi koÔÔhÈsehi. Yehi li~gehÊti yehi saÓÔhÈnehi. Yehi
nimittehÊti yehi upaÔÔhÈnehi. ŒlokasaÒÒÈ suggahitÈ hotÊti yo bhikkhu a~gaÓe
nisÊditvÈ ÈlokasaÒÒaÑ manasi karoti, kÈlena nimÊleti, kÈlena ummÊleti,
athassa yadÈ nimÊlentassÈpi ummÊletvÈ olokentassa viya ekasadisameva
upaÔÔhÈti, tadÈ ÈlokasaÒÒÈ jÈtÈ nÈma hoti. “DivÈsaÒÒÈ”tipi tasseva nÈmaÑ.
SÈ ca pana rattiÑ uppajjamÈnÈ suggahitÈ nÈma hoti. SvÈdhiÔÔhitÈtipi tasseva
vevacanaÑ, suÔÔhu adhiÔÔhitÈ suÔÔhu ÔhapitÈ svÈdhiÔÔhitÈ nÈma vuccati, sÈ
atthato suggahitÈyeva. Yo vÈ Èlokena thinamiddhaÑ vinodetvÈ chandaÑ
uppÈdetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti, tassa divÈpi ÈlokasaÒÒÈ suggahitÈ
svÈdhiÔÔhitÈ nÈma. Ratti vÈ hotu divÈ vÈ, yena Èlokena thinamiddhaÑ
vinodetvÈ kammaÔÔhÈnaÑ manasi karoti, tasmiÑ thinamiddhavinodane Èloke
uppannÈ saÒÒÈ suggahitÈyeva nÈma. VÊriyÈdÊsupi eseva nayo. ImasmiÑ
sutte channaÑ abhiÒÒÈnaÑ pÈdakiddhi kathitÈ.
PÈsÈdakampanavaggo dutiyo.
_____
3. AyoguÄavagga
2. AyoguÄasuttavaÓÓanÈ
834. Tatiyavaggassa dutiye iminÈ cÈtumahÈbh|tikenÈti iminÈ
catumahÈbh|tamayena evaÑ bhÈrikena garukena samÈnenÈpi. OmÈtÊti
pahoti sakkoti, idaÑ TepiÔake Buddhavacane asambhinnapadaÑ. KÈyampi
citte samodahatÊti kÈyaÑ gahetvÈ citte Èropeti, cittasannissitaÑ karoti,
cittagatiyÈ peseti. CittaÑ nÈma mahaggatacittaÑ, cittagatigamanaÑ lahukaÑ
hoti. Cittampi kÈye samodahatÊti cittaÑ
gahetvÈ kÈye Èropeti, kÈyasannissitaÑ karoti, kÈyagatiyÈ peseti, kÈyo nÈma

karajakÈyo, kÈyagatigamanaÑ1 dandhaÑ hoti. SukhasaÒÒaÒca
lahusaÒÒaÒcÈti abhiÒÒÈcittasahajÈtasaÒÒÈ. SÈ hi santasukhasamannÈgatattÈ
sukhasaÒÒÈ nÈma hoti, kilesadandhÈyitattassa ca abhÈvÈ lahusaÒÒÈ nÈma.
AyoguÄo divasaÑ santatto2 lahutaro ceva hotÊti so hi dvÊhi tÊhi janehi
ukkhipitvÈ kammÈruddhane pakkhittopi divasaÑ paccamÈno
vivarÈnupaviÔÔhena3 tejena ceva vÈyena ca vÈyosahagato ca usmÈsahagato
ca tejosahagato ca hutvÈ evaÑ lahuko hoti, yathÈ naÑ kammÈro
mahÈsaÓÉÈsena gahetvÈ ekato parivatteti4 ukkhipati bahi nÊharati. EvaÑ
pana mudu ca hoti kammaniyo ca, yathÈ naÑ so khaÓÉaÑ khaÓÉaÑ
vicchindati, k|Ôena hananto dÊghacaturassÈdibhedaÑ karoti. ImasmiÑ sutte
vikubbaniddhi kathitÈ.
3-10. BhikkhusuttÈdivaÓÓanÈ
835-842. Tatiye vivaÔÔapÈdakiddhi kathitÈ, tathÈ catutthe. Apica dve
phalÈni ÈdiÑ katvÈ heÔÔhÈ missakiddhipÈdÈ kathitÈ, sattasu phalesu
pubbabhÈgÈ. SattamÈdÊni cattÈri heÔÔhÈ kathitanayÈneva.
11-12. MoggallÈnasuttÈdivaÓÓanÈ
843-844. EkÈdasamadvÈdasamesu cha abhiÒÒÈ kathitÈ. SesaÑ sabbattha
uttÈnatthamevÈti.
IddhipÈdasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. KarajakÈyagatigamanaÑ (Ka) 2. Divasasantatto (SÊ)
3. CirÈnuppavattena (SÊ) 4. Ekatova samparivatteti (SÊ, SyÈ)
8. AnuruddhasaÑyutta
1. Rahogatavagga
1-2. PaÔhamarahogatasuttÈdivaÓÓanÈ
899-900. AnuruddhasaÑyuttassa paÔhame ÈraddhÈti paripuÓÓÈ.
Sa~khepato panettha chattiÑsÈya ÔhÈnesu arahattaÑ pÈpetvÈ vipassanÈ
kathitÈ, dutiye dvÈdasasu ÔhÈnesu arahattaÑ pÈpetvÈ vipassanÈ kathitÈ.
3. SutanusuttavaÓÓanÈ
901. Tatiye mahÈbhiÒÒatanti cha-abhiÒÒÈbhÈvaÑ1. HÊnaÑ dhammanti-
ÈdÊsu imÈya PÈÄiyÈ attho veditabbo–
“Katame dhammÈ hÊnÈ, dvÈdasa akusalacittuppÈdÈ, ime dhammÈ
hÊnÈ. Katame dhammÈ majjhimÈ, tÊsu bh|mÊsu kusalaÑ, tÊsu bh|mÊsu
vipÈko, tÊsu bh|mÊsu kiriyÈbyÈkataÑ sabbaÒca r|paÑ, ime dhammÈ
majjhimÈ. Katame dhammÈ paÓÊtÈ, cattÈro maggÈ apariyÈpannÈ, cattÈri
ca sÈmaÒÒaphalÈni nibbÈnaÒca, ime dhammÈ paÓÊtÈ”ti2.
4-7. PaÔhamakaÓÉakÊsuttÈdivaÓÓanÈ
902-905. Catutthe KaÓÉakÊvaneti mahÈkaramandavane. ChaÔÔhe
sahassaÑ lokanti iminÈ therassa satatavihÈro dassito. Thero hi pÈtova
mukhaÑ dhovitvÈ atÊtÈnÈgate kappasahassaÑ anussarati. Paccuppanne pana
dasacakkavÈÄasahassaÑ ekÈvajjanassa ÈpÈthamÈgacchati. SattamaÑ
uttÈnameva.
8. SalaÄÈgÈrasuttavaÓÓanÈ
906. AÔÔhame salaÄÈgÈreti salaÄarukkhamayÈya paÓÓasÈlÈya,
salaÄarukkhassa vÈ dvÈre ÔhitattÈ evaÑnÈmake agÈre. ImasmiÑ sutte
vipassanÈya saddhiÑ vipassakapuggalo kathito.
______________________________________________________________
1. AbhiÒÒÈbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 2. Abhi 1. 271 piÔÔhe.
9. AmbapÈlivanasuttavaÓÓanÈ
907. Navame ÈsabhiÑ vÈcanti attano arahattabhÈvadÊpakaÑ
uttamavÈcaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
Rahogatavaggo paÔhamo.
_____
2. DutiyavaggavaÓÓanÈ
909-922. Dutiyavagge ÔhÈnaÒca ÔhÈnatoti-ÈdÊhi thero DasabalaÒÈÓaÑ
paÔijÈnÈti. KimpanetaÑ sÈvakÈnaÑ hotÊti? Ekadesena hoti,
sabbaÒÒubuddhÈnaÑ panetaÑ nippadesaÑ sabbÈkÈraparip|ranti.
AnuruddhasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
_____
9. JhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ
923. JhÈnasaÑyuttaÑ uttÈnatthameva.
JhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
10. ŒnÈpÈnasaÑyutta
1. Ekadhammavagga
1. EkadhammasuttavaÓÓanÈ
977. ŒnÈpÈnasaÑyuttassa paÔhame ekadhammoti eko dhammo.
Sesamettha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ sabbÈkÈrena Visuddhimagge1
ÈnÈpÈnassatikammaÔÔhÈnaniddese vuttameva.
6. AriÔÔhasuttavaÓÓanÈ
982. ChaÔÔhe bhÈvetha noti bhÈvetha nu. KÈmacchandoti
paÒcakÈmaguÓikarÈgo. AjjhattaÑ bahiddhÈ ca dhammes|ti
ajjhattikabÈhiresu dvÈdasasu Èyatanadhammesu. PaÔighasaÒÒÈ
suppaÔivinÊtÈti paÔighasampayuttasaÒÒÈ suÔÔhu paÔivinÊtÈ, samucchinnÈti
attho. IminÈ attano anÈgÈmimaggaÑ katheti. IdÈni arahattamaggassa
vipassanaÑ dassento so satova assasissÈmÊti-ÈdimÈha.
7. MahÈkappinasuttavaÓÓanÈ
983. Sattame iÒjitattaÑ vÈ phanditattaÑ vÈti ubhayenapi calanameva
kathitaÑ.
8. PadÊpopamasuttavaÓÓanÈ
984. AÔÔhame neva kÈyopi kilamati na cakkh|nÊti aÒÒesu hi
kammaÔÔhÈnesu kammaÑ karontassa kÈyopi kilamati, cakkh|nipi
vihaÒÒanti. DhÈtukammaÔÔhÈnasmiÑ hi kammaÑ karontassa kÈyo kilamati,
yante pakkhipitvÈ pÊÄanÈkÈrappatto viya hoti. KasiÓakammaÔÔhÈne kammaÑ
karontassa cakkh|ni phandanti kilamanti, nikkhamitvÈ patanÈkÈrappattÈni
viya honti. ImasmiÑ pana kammaÔÔhÈne kammaÑ karontassa neva kÈyo
kilamati, na akkhÊni vihaÒÒanti. TasmÈ evamÈha.
______________________________________________________________
Sabbaso r|pasaÒÒÈnanti-Èdi kasmÈ vuttaÑ, kiÑ ÈnÈpÈne

kasiÓugghÈÔanaÑ labbhatÊti? TipiÔakac|ÄÈbhayatthero panÈha “yasmÈ
ÈnÈpÈnanimittaÑ tÈrakar|pamuttÈvalikÈdisadisaÑ1 hutvÈ paÒÒÈyati, tasmÈ
tattha kasiÓugghÈÔanaÑ labbhatÊ”ti. TipiÔakac|ÄanÈgatthero “na
labbhatevÈ”ti Èha. Alabbhante2 ayaÑ ariyiddhi-Èdiko pabhedo kasmÈ
gahitoti? ŒnisaÑsadassanatthaÑ. AriyaÑ vÈ hi iddhiÑ cattÈri vÈ
r|pÈvacarajjhÈnÈni catasso vÈ ar|pasamÈpattiyo nirodhasamÈpattiÑ vÈ
patthayamÈnena bhikkhunÈ ayaÑ ÈnÈpÈnassatisamÈdhi sÈdhukaÑ
manasikÈtabbo. YathÈ hi nagare laddhe yaÑ cat|su disÈsu
uÔÔhÈnakabhaÓÉaÑ, taÑ cat|hi dvÈrehi nagarameva pavisatÊti janapado
laddho ca hoti. Nagarasseva heso ÈnisaÑso. EvaÑ
ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈya ÈnisaÑso esa ariyiddhi-Èdiko pabhedo,
sabbÈkÈrena bhÈvite ÈnÈpÈnassatisamÈdhismiÑ sabbametaÑ yogino
nipphajjatÊti ÈnisaÑsadassanatthaÑ vuttaÑ. SukhaÒceti ettha soti kasmÈ na
vuttaÑ? YasmÈ bhikkh|ti imasmiÑ vÈre nÈgataÑ.
9. VesÈlÊsuttavaÓÓanÈ
985. Navame VesÈliyanti evaÑnÈmake itthili~gavasena pavattavohÈre
nagare. TaÑ hi nagaraÑ tikkhattuÑ pÈkÈraparikkhepavaÉÉhanena
visÈlÊbh|tattÈ VesÈlÊti vuccati. Idampi ca nagaraÑ sabbaÒÒutaÑ patteyeva
SammÈsambuddhe sabbÈkÈravepullataÑ pattanti veditabbaÑ. EvaÑ
gocaragÈmaÑ dassetvÈ nivÈsaÔÔhÈnamÈha MahÈvane K|ÔÈgÈrasÈlÈyanti.
Tattha MahÈvanaÑ nÈma sayaÑjÈtaÑ aropimaÑ saparicchedaÑ mahantaÑ
vanaÑ. KapilavatthusÈmantÈ pana MahÈvanaÑ Himavantena saha
ekÈbaddhaÑ aparicchedaÑ3 hutvÈ mahÈsamuddaÑ Èhacca ÔhitaÑ. IdaÑ
tÈdisaÑ na hoti, saparicchedaÑ mahantaÑ vananti mahÈvanaÑ.
K|ÔÈgÈrasÈlÈ pana mahÈvanaÑ nissÈya kate ÈrÈme k|ÔÈgÈraÑ antokatvÈ
haÑsavaÔÔakacchannena katÈ sabbÈkÈrasampannÈ Buddhassa Bhagavato
GandhakuÔÊti veditabbÈ.
AnekapariyÈyena asubhakathaÑ kathetÊti anekehi kÈraÓehi
asubhÈkÈrasandassanappavattaÑ kÈyavicchandanÊyakathaÑ4 katheti.
SeyyathidaÑ?
______________________________________________________________
1. ...muttÈguÄikÈdisadisaÑ (SÊ) 2. AlaÑ bhante (SÊ, SyÈ)
3. EkÈbaddhaparicchedaÑ (SÊ, SyÈ) 5. KÈyavicchindaniyakathaÑ (Ka)
atthi imasmiÑ kÈye kesÈ lomÈ nakhÈ dantÈ -pa- muttanti. KiÑ vuttaÑ
hoti–bhikkhave imasmiÑ byÈmamatte kaÄevare sabbÈkÈrenapi vicinanto na
koci kiÒci muttaÑ vÈ maÓiÑ vÈ veÄuriyaÑ vÈ agaruÑ vÈ candanaÑ vÈ
ku~kumaÑ vÈ kappuraÑ vÈ vÈsacuÓÓÈdiÑ vÈ aÓumattampi sucibhÈvaÑ
passati, atha kho paramaduggandhaÑ jeguccha-assirikadassanaÑ
kesalomÈdinÈnappakÈraÑ asucimeva passati, tasmÈ na ettha chando vÈ rÈgo
vÈ karaÓÊyo. Yepi uttama~ge sirasi jÈtÈ kesÈ nÈma, tepi asubhÈ ceva asucino
ca paÔik|lÈ ca. So ca nesaÑ asubhÈsucipaÔik|labhÈvo vaÓÓatopi saÓÔhÈnatopi
gandhatopi Èsayatopi okÈsatopÊti paÒcahÈkÈrehi veditabbo. EvaÑ
lomÈdÊnampÊti ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana Visuddhimagge1
vuttanayeneva veditabbo. Iti BhagavÈ ekamekasmiÑ koÔÔhÈse
paÒcapaÒcappabhedena anekapariyÈyena asubhakathaÑ katheti.
AsubhÈya vaÓÓaÑ bhÈsatÊti uddhumÈtakÈdivasena asubhamÈtikaÑ
nikkhipitvÈ padabhÈjanÊyena taÑ vibhajanto vaÓÓento asubhÈya vaÓÓaÑ
bhÈsati. AsubhabhÈvanÈya vaÓÓaÑ bhÈsatÊti yÈ ayaÑ kesÈdÊsu vÈ
uddhumÈtakÈdÊsu vÈ ajjhattabahiddhÈvatth|su asubhÈkÈraÑ gahetvÈ
pavattassa cittassa bhÈvanÈ vaÉÉhanÈ phÈtikammaÑ, tassÈ asubhabhÈvanÈya
ÈnisaÑsaÑ dassento vaÓÓaÑ bhÈsati, guÓaÑ parikitteti. SeyyathidaÑ?
“AsubhabhÈvanÈbhiyutto bhikkhave bhikkhu kesÈdÊsu vÈ vatth|su
uddhumÈtakÈdÊsu vÈ paÒca~gavippahÊnaÑ paÒca~gasamannÈgataÑ
tividhakalyÈÓaÑ dasalakkhaÓasampannaÑ paÔhamajjhÈnaÑ paÔilabhati. So
taÑ paÔhamajjhÈnasa~khÈtaÑ cittamaÒj|saÑ nissÈya vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ
uttamatthaÑ arahattaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti.
IcchÈmahaÑ bhikkhave aÉÉhamÈsaÑ paÔisallÊyitunti ahaÑ bhikkhave
ekaÑ aÉÉhamÈsaÑ paÔisallÊyituÑ nilÊyituÑ ekakova hutvÈ viharituÑ
icchÈmÊti attho. NÈmhi kenaci upasa~kamitabbo aÒÒatra ekena
piÓÉapÈtanÊhÈrakenÈti yo attanÈ payuttavÈcaÑ akatvÈ mamatthÈya saddhesu
kulesu paÔiyattapiÓÉapÈtaÑ nÊharitvÈ mayhaÑ upanÈmeti, taÑ
piÓÉapÈtanÊhÈrakaÑ ekaÑ bhikkhuÑ ÔhapetvÈ nÈmhi aÒÒena kenaci
bhikkhunÈ vÈ gahaÔÔhena vÈ upasa~kamitabboti.
______________________________________________________________
KasmÈ pana evamÈhÈti? AtÊte kira paÒcasatÈ migaluddakÈ mahatÊhi

daÓÉavÈgurÈdÊhi1 araÒÒaÑ parikkhipitvÈ haÔÔhatuÔÔhÈ ekatoyeva yÈvajÊvaÑ
migapakkhighÈtakammena jÊvikaÑ kappetvÈ niraye uppannÈ. Te tattha
paccitvÈ pubbe katena kenacideva kusalakammena manussesu uppannÈ
kalyÈÓ|panissayavasena sabbepi Bhagavato santike pabbajjaÒca
upasampadaÒca labhiÑsu. TesaÑ tato m|lÈkusalakammato avipakkavipÈkÈ
aparÈparacetanÈ tasmiÑ aÉÉhamÈsabbhantare att|pakkamena ca
par|pakkamena ca jÊvit|pacchedÈya okÈsamakÈsi. TaÑ BhagavÈ addasa.
KammavipÈko ca nÈma na sakkÈ kenaci paÔibÈhituÑ. Tesu ca bhikkh|su
puthujjanÈpi atthi, sotÈpannasakadÈgÈmi-anÈgÈmikhÊÓÈsavÈpi. Tattha
khÊÓÈsavÈ appaÔisandhikÈ, itare ariyasÈvakÈ niyatagatikÈ sugatiparÈyaÓÈ2,
puthujjanÈnaÑ gati aniyatÈ.
Atha BhagavÈ cintesi “ime attabhÈve chandarÈgena maraÓabhayabhÊtÈ
na sakkhissanti gatiÑ visodhetuÑ, handa nesaÑ chandarÈgappahÈnÈya
asubhakathaÑ kathemi. TaÑ sutvÈ attabhÈve vigatacchandarÈgatÈya
gativisodhanaÑ katvÈ sagge paÔisandhiÑ gaÓhissanti, evaÑ tesaÑ mama
santike pabbajjÈ sÈtthikÈ bhavissatÊ”ti. Tato tesaÑ anuggahÈya
asubhakathaÑ kathesi kammaÔÔhÈnasÊsena, no
maraÓavaÓÓasaÑvaÓÓanÈdhippÈyena. KathetvÈ ca panassa etadahosi “sace
imaÑ aÉÉhamÈsaÑ maÑ bhikkh| passissanti, ‘ajja eko bhikkhu mato, ajja
dve -pa- ajja dasÈ’ti ÈgantvÈ Èrocessanti, ayaÒca kammavipÈko na sakkÈ
mayÈ vÈ aÒÒena vÈ paÔibÈhituÑ, svÈhaÑ taÑ sutvÈpi kiÑ karissÈmi, kiÑ me
anatthakena anayabyasanena sutena, handÈhaÑ bhikkh|naÑ adassanaÑ
upagacchÈmÊ”ti. TasmÈ evamÈha “icchÈmahaÑ bhikkhave aÉÉhamÈsaÑ
paÔisallÊyituÑ, nÈmhi kenaci upasa~kamitabbo aÒÒatra ekena
piÓÉapÈtanÊhÈrakenÈ”ti.
Apare panÈhu “par|pavÈdavivajjanatthaÑ evaÑ vatvÈ paÔisallÊno”ti.
Pare kira BhagavantaÑ upavadissanti “ayaÑ ‘SabbaÒÒ| ahaÑ
saddhammavaracakkavattÊ’ti paÔijÈnamÈno attanopi sÈvake aÒÒamaÒÒaÑ
ghÈtente nivÈretuÑ na sakkoti, kiÑ aÒÒaÑ sakkhissatÊ”ti. Tatra paÓÉitÈ
vakkhanti “BhagavÈ paÔisallÈnamanuyutto na imaÑ pavattiÑ jÈnÈti, kocissa
ÈrocayitÈpi
______________________________________________________________
1. LeÉÉudaÓÉavÈkurÈdÊhi (Ka) 2. NiyatagatiparÈyaÓÈ (SÊ, SyÈ)
natthi, sace jÈneyya addhÈ nivÈreyyÈ”ti. IdaÑ pana icchÈmattaÑ,

paÔhamame vettha kÈraÓaÑ. NÈssudhÈti ettha assudhÈti padap|raÓamatte,
avadhÈraÓatthe vÈ1 nipÈto, neva koci BhagavantaÑ upasa~kamÊti attho.
Anekehi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊhi kÈraÓehi vokÈro assÈti anekÈkÈravokÈro.

AnekÈkÈravokiÓÓo anekÈkÈrena sammissoti vuttaÑ hoti. Ko so?
AsubhabhÈvanÈnuyogo, taÑ anekÈkÈravokÈraÑ.
AsubhabhÈvanÈnuyogamanuyuttÈ viharantÊti yuttappayuttÈ viharanti.
AÔÔÊyamÈnÈti tena kÈyena aÔÔÈ dukkhitÈ honti. HarÈyamÈnÈti lajjamÈnÈ.
JigucchamÈnÈti jigucchaÑ uppÈdayamÈnÈ. SatthahÈrakaÑ pariyesantÊti
jÊvitaharaÓakasatthaÑ pariyesanti. Na kevalaÒca te satthaÑ pariyesitvÈ
attanÈ vÈ2 attÈnaÑ jÊvitÈ voropenti, migalaÓÉikampi pana samaÓakuttakaÑ
upasa~kamitvÈ “sÈdhu no Èvuso jÊvitÈ voropehÊ”ti vadanti. Ettha ca ariyÈ
neva pÈÓÈtipÈtaÑ kariÑsu, na samÈdapesuÑ, na samanuÒÒÈ ahesuÑ.
PuthujjanÈ pana sabbamakaÑsu.
PaÔisallÈnÈ vuÔÔhitoti tesaÑ paÒcannaÑ bhikkhusatÈnaÑ

jÊvitakkhayappattabhÈvaÑ ÒatvÈ tato ekÊbhÈvato vuÔÔhito jÈnantopi ajÈnanto
viya kathÈsamuÔÔhÈpanatthaÑ ÈyasmantaÑ ŒnandaÑ Èmantesi. KiÑ nu kho
Œnanda tanubh|to viya bhikkhusaÑghoti ito Œnanda pubbe bah| bhikkh|
ekato upaÔÔhÈnaÑ Ègacchanti, uddesaÑ paripucchaÑ gaÓhanti, sajjhÈyanti,
ekapajjoto viya ÈrÈmo dissati. IdÈni pana aÉÉhamÈsamattassa accayena
tanubh|to viya tanuko mando appako viraÄo viya jÈto bhikkhusaÑgho, kiÑ
nu kho kÈraÓaÑ, kiÑ disÈsu pakkantÈ bhikkh|ti.
AthÈyasmÈ Œnando kammavipÈkena tesaÑ jÊvitakkhayappattiÑ

asallakkhento asubhakammaÔÔhÈnÈnuyogapaccayÈ pana sallakkhento tathÈ hi
pana bhante BhagavÈti ÈdiÑ vatvÈ bhikkh|naÑ arahattappattiyÈ aÒÒaÑ
kammaÔÔhÈnaÑ yÈcanto sÈdhu bhante BhagavÈti-ÈdimÈha. Tassattho–sÈdhu
bhante BhagavÈ aÒÒaÑ kÈraÓaÑ Ècikkhatu, yena bhikkhusaÑgho arahatte
______________________________________________________________
1. AvadhÈraÓamatte vÈ (SÊ) 2. AttanÈva (SÊ)
patiÔÔhaheyya. MahÈsamuddaÑ orohaÓatitthÈni viya aÒÒÈnipi

dasÈnussatidasakasiÓacatudhÈtuvavatthÈnabrahmavihÈra-
ÈnÈpÈnassatipabhedÈni bah|ni nibbÈnorohaÓakammaÔÔhÈnÈni santi, tesu
BhagavÈ bhikkh| samassÈsetvÈ aÒÒataraÑ kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhat|ti
adhippÈyo.
Atha BhagavÈ tathÈ kÈtukÈmo theraÑ uyyojento tenahÈnandÈti-
ÈdimÈha. Tattha VesÈliÑ upanissÈyÈti VesÈliyaÑ upanissÈya1 samantÈ
gÈvutepi aÉÉhayojanepi yÈvatikÈ viharanti, te sabbe sannipÈtehÊti attho.
Sabbe upaÔÔhÈnasÈlÈyaÑ sannipÈtetvÈti attanÈ gantuÑ yuttaÔÔhÈnaÑ sayaÑ
gantvÈ aÒÒattha daharabhikkh| pahiÓitvÈ muhutteneva anavasese bhikkh|
upaÔÔhÈnasÈlÈyaÑ sam|haÑ katvÈ. YassadÈni bhante BhagavÈ kÈlaÑ
maÒÒatÊti ettha ayamadhippÈyo–BhagavÈ bhikkhusaÑgho sannipatito, esa
kÈlo2 bhikkh|naÑ dhammakathaÑ kÈtuÑ, anusÈsaniÑ dÈtuÑ, idÈni yassa
tumhe kÈlaÑ jÈnÈtha, taÑ kÈtabbanti.
Atha kho BhagavÈ bhikkh| Èmantesi ayampi kho bhikkhaveti.
ŒmantetvÈ ca pana bhikkh|naÑ arahattappattiyÈ pubbe Ècikkhita-
asubhakammaÔÔhÈnato ayaÑ pariyÈyaÑ Ècikkhanto ÈnÈpÈnassatisamÈdhÊti-
ÈdimÈha. Tattha ÈnÈpÈnassatisamÈdhÊti ÈnÈpÈnapariggÈhikÈya satiyÈ
saddhiÑ sampayutto samÈdhi, ÈnÈpÈnassatiyaÑ vÈ samÈdhi
ÈnÈpÈnassatisamÈdhi. BhÈvitoti uppÈdito vaÉÉhito vÈ. BahulÊkatoti
punappunaÑ kato. Santo ceva paÓÊto cÈti santo ceva paÓÊto ceva.
Ubhayattha evasaddena niyamo veditabbo. KiÑ vuttaÑ hoti–ayaÑ hi yathÈ
asubhakammaÔÔhÈnaÑ kevalaÑ paÔivedhavasena santaÒca paÓÊtaÒca,
oÄÈrikÈrammaÓattÈ pana paÔik|lÈrammaÓattÈ3 ca ÈrammaÓavasena neva
santaÑ na paÓÊtaÑ, na evaÑ kenaci pariyÈyena asanto vÈ appaÓÊto vÈ, apica
kho ÈrammaÓasantatÈyapi santo v|pasanto nibbuto, paÔivedhasa~khÈtÈya
a~gasantatÈyapi, ÈrammaÓapaÓÊtatÈya paÓÊto atittikaro, a~gapaÓÊtatÈyapÊti.
Tena vuttaÑ “santo ceva paÓÊto cÈ”ti.
______________________________________________________________
1. VesÈliÑ nissÈya (SÊ), VesÈliÑ upanissÈya (SyÈ, Vi-®Ôha 2. 8 piÔÔhe ca.)
2. DesanÈkÈlo (SÊ, SyÈ, Ka) 3. UppattikkhaÓÈrammaÓattÈ (SÊ, SyÈ)
Asecanako ca sukho ca vihÈroti ettha pana nÈssa secananti asecanako,

anÈsittako abbokiÓÓo pÈÔiyekko ÈveÓiko, natthi ettha parikammena vÈ
upacÈrena vÈ santatÈ, ÈdisamannÈhÈrato1 pabhuti attano sabhÈveneva santo
ca paÓÊto cÈti attho. Keci “asecanakoti anÈsittako ojavanto, sabhÈveneva
madhuro”ti vadanti. EvamayaÑ asecanako ca appitappitakkhaÓe
kÈyikacetasikasukhappaÔilÈbhÈya saÑvattanato sukho ca vihÈroti veditabbo.
Uppannuppanneti avikkhambhite. PÈpaketi lÈmake. Akusale dhammeti
akosallasambh|te dhamme. ®hÈnaso antaradhÈpetÊti khaÓeneva
antaradhÈpeti vikkhambheti. V|pasametÊti suÔÔhu upasameti,
nibbedhabhÈgiyattÈ anupubbena ariyamaggavuddhippatto samucchindati,
paÔippassambhatÊti vuttaÑ hoti. GimhÈnaÑ pacchime mÈseti ÈsÈÄhamÈse.
hataÑ rajojallanti aÔÔha mÈse2 vÈtÈtapasukkhÈya
gomahiÑsÈdipÈdappahÈrasambhinnÈya pathaviyÈ uddhaÑ hataÑ |hataÑ
ÈkÈse samuÔÔhitaÑ rajaÒca reÓuÒca. MahÈ akÈlameghoti sabbaÑ nabhaÑ
ajjhottharitvÈ uÔÔhito ÈsÈÄhajuÓhapakkhe sakalaÑ aÉÉhamÈsaÑ
vassanakamegho. So hi asampatte passakÈle uppannattÈ akÈlameghoti idha
adhippeto. ®hÈnaso antaradhÈpeti v|pasametÊti khaÓeneva adassanaÑ neti
pathaviyaÑ sannisÊdÈpeti. Evameva khoti opammanidassanametaÑ. Tato
paraÑ vuttanayameva.
10. KimilasuttavaÓÓanÈ
986. Dasame KimilÈyanti3 evaÑnÈmake nagare. EtadavocÈti thero kira
cintesi “ayaÑ desanÈ na yathÈnusandhikÈ katÈ, yathÈnusandhiÑ
gamessÈmÊ”ti4 desanÈnusandhiÑ ghaÔento etaÑ avoca. KÈyaÒÒataranti
pathavÊ-ÈdÊsu kÈyesu aÒÒataraÑ vadÈmi, vÈyokÈyaÑ vadÈmÊti attho. Atha
vÈ cakkhÈyatanaÑ -pa- kabaÄÊkÈro ÈhÈroti paÒcavÊsati r|pakoÔÔhÈsÈ
r|pakÈyo nÈma, tesu ÈnÈpÈnaÑ
______________________________________________________________
1. ŒdisammasanÈhÈrato (Ka) 2. AÉÉhamÈse (SyÈ) 3. KimbilÈyanti (SÊ)
4. YathÈnusandhikaÑ bhavissÈmÊti (Ka)
phoÔÔhabbÈyatane sa~gahitattÈ kÈyaÒÒataraÑ hoti, tasmÈpi evamÈha.

TasmÈtihÈti yasmÈ cat|su kÈyesu aÒÒataraÑ vÈyokÈyaÑ, paÒcavÊsati
koÔÔhÈse vÈ r|pakÈye aÒÒataraÑ ÈnÈpÈnaÑ anupassati, tasmÈ kÈye
kÈyÈnupassÊti attho. EvaÑ sabbattha attho veditabbo. VedanÈÒÒataranti tÊsu
vedanÈsu aÒÒataraÑ, sukhavedanaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
SÈdhukaÑ manasikÈranti pÊtipaÔisaÑveditÈdivasena uppannaÑ1

sundaraÑ manasikÈraÑ. KiÑ pana manasikÈro sukhÈ vedanÈ hotÊti? Na
hoti, desanÈsÊsaÑ panetaÑ. Yatheva hi
“aniccasaÒÒÈbhÈvanÈnuyogamanuyuttÈ”ti2 ettha saÒÒÈnÈmena paÒÒÈ vuttÈ,
evamidhÈpi manasikÈranÈmena jhÈnavedanÈ vuttÈti veditabbÈ. EtasmiÑ hi
catukke paÔhamapade pÊtisÊsena vedanÈ vuttÈ, dutiyapade sukhanti
sar|peneva vuttÈ. Cittasa~khÈrapadadvaye “saÒÒÈ ca vedanÈ ca cetasikÈ ete
dhammÈcittappaÔibaddhÈ cittasa~khÈrÈ”ti3 vacanato “vitakkavicÈre ÔhapetvÈ
sabbepi cittasampayuttakÈ dhammÈ cittasa~khÈre sa~gahitÈ”ti vacanato
cittasa~khÈranÈmena vedanÈ vuttÈ. TaÑ sabbaÑ manasikÈranÈmena
sa~gahetvÈ idha “sÈdhukaÑ manasikÈran”ti Èha.
EvaÑ santepi yasmÈ esÈ vedanÈ ÈrammaÓaÑ na hoti, tasmÈ

vedanÈnupassanÈ na yujjatÊti. No na yujjati, mahÈsatipaÔÔhÈnÈdÊsupi hi taÑ
taÑ sukhÈdÊnaÑ vatthuÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ vedanÈ vedayati, taÑ pana
vedanÈpavattiÑ upÈdÈya “ahaÑ vedayÈmÊ”ti vohÈramattaÑ hoti, taÑ
sandhÈya “sukhaÑ vedanaÑ vedayamÈno sukhaÑ vedanaÑ vedayÈmÊ”ti-Èdi
vuttaÑ. Apica “pÊtippaÔisaÑvedÊ”ti-ÈdÊnaÑ atthavaÓÓanÈyametassa parihÈro
vuttoyeva. VuttaÒhetaÑ Visuddhimagge–
“DvÊhÈkÈrehi pÊti paÔisaÑviditÈ hoti, ÈrammaÓato ca asammohato

ca. KathaÑ ÈrammaÓato pÊti paÔisaÑviditÈ hoti? SappÊtike dve jhÈne
samÈpajjati, tassa samÈpattikkhaÓe jhÈnapaÔilÈbhena ÈrammaÓato pÊti
paÔisaÑviditÈ hoti ÈrammaÓassa paÔisaÑviditattÈ. KathaÑ
______________________________________________________________
1. UppannuppannaÑ (Ka) 2. Ma 3. 124 piÔÔhe. 3. Khu 9. 187 piÔÔhe.
asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ hoti? SappÊtike dve jhÈne samÈpajjitvÈ

vuÔÔhÈya jhÈnasampayuttapÊtiÑ khayato vayato sammasati, tassa
vipassanÈkkhaÓe lakkhaÓappaÔivedhena asammohato pÊti paÔisaÑviditÈ
hoti. VuttaÒhetaÑ paÔisambhidÈyaÑ1 ‘dÊghaÑ assÈsavasena cittassa
ekaggataÑ avikkhepaÑ pajÈnato sati upaÔÔhitÈ hoti, tÈya satiyÈ tena
ÒÈÓena sÈ pÊti paÔisaÑviditÈ hotÊ’ti. Eteneva nayena avasesapadÈnipi
atthato veditabbÈnÊ”ti.
Iti yatheva jhÈnapaÔilÈbhena ÈrammaÓato pÊtisukhacittasa~khÈrÈ
paÔisaÑviditÈ honti, evaÑ iminÈpi jhÈnasampayuttena
vedanÈsa~khÈtamanasikÈrapaÔilÈbhena ÈrammaÓato vedanÈ paÔisaÑviditÈ
hoti. TasmÈ suvuttametaÑ “vedanÈsu vedanÈnupassÊ bhikkhu tasmiÑ
samaye viharatÊ”ti.
NÈhaÑ Œnanda muÔÔhassatissa asampajÈnassÈti ettha ayamadhippÈyo–
yasmÈ “cittapaÔisaÑvedÊ assasissÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena pavatto bhikkhu
kiÒcÈpi assÈsapassÈsanimittamÈrammaÓaÑ karoti, tassa pana cittassa
ÈrammaÓe satiÒca sampajaÒÒaÒca upaÔÔhÈpetvÈ pavattanato citte
cittÈnupassÊyeva nÈmesa hoti. Na hi muÔÔhassatissa asampajÈnassa
ÈnÈpÈnassatisamÈdhibhÈvanÈ2 atthi, tasmÈ ÈrammaÓato
cittapaÔisaÑviditavasena “citte cittÈnupassÊ bhikkhu tasmiÑ samaye
viharatÊ”ti.
So yaÑ taÑ hoti abhijjhÈdomanassÈnaÑ pahÈnaÑ, taÑ paÒÒÈya disvÈ
sÈdhukaÑ ajjhupekkhitÈ hotÊti ettha abhijjhÈ3 kÈmacchandanÊvaraÓameva,
domanassavasena byÈpÈdanÊvaraÓaÑ dassitaÑ. IdaÒhi catukkaÑ
vipassanÈvaseneva vuttaÑ, dhammÈnupassanÈ ca nÊvaraÓapabbÈdivasena
paÒcavidhÈ4 hoti, tassÈ nÊvaraÓapabbaÑ Èdi, tassÈpi idaÑ nÊvaraÓadvayaÑ
Èdi. Iti dhammÈnupassanÈya ÈdiÑ dassetuÑ abhijjhÈdomanassÈnanti Èha.
PahÈnanti aniccÈnupassanÈya niccasaÒÒaÑ pajahatÊti evaÑ
pahÈnakaraÒÈÓaÑ5 adhippetaÑ. TaÑ paÒÒÈya disvÈti taÑ
aniccavirÈganirodhapaÔinissaggaÒÈÓasa~khÈtaÑ pahÈnaÒÈÓaÑ aparÈya
vipassanÈpaÒÒÈya, tampi aparÈyÈti evaÑ vipassanÈparamparaÑ
______________________________________________________________
1. Khu 9. 185 piÔÔhe. 2. ŒnÈpÈnassatibhÈvanÈ (SÊ, SyÈ)
3. AbhijjhÈya (Ma-®Ôha 4. 100 piÔÔhe) 4. ChabbidhÈ (SyÈ, Ka)
5. PahÈnakaÑ ÒÈÓaÑ (SÊ, SyÈ)
dasseti. AjjhupekkhitÈ hotÊti yaÒcassa pathapaÔipannaÑ1 ajjhupekkhati,

yaÒca ekato upaÔÔhÈnaÑ ajjhupekkhatÊti dvidhÈ ajjhupekkhati nÈma, tattha
sahajÈtÈnampi ajjhupekkhanÈ hoti ÈrammaÓassÈpi ajjhupekkhanÈ. Idha
ÈrammaÓa-ajjhupekkhanÈ adhippetÈ. TasmÈtihÈnandÈti yasmÈ
“aniccÈnupassÊ assasissÈmÊ”ti-ÈdinÈ nayena pavatto na kevalaÑ
nÊvaraÓÈdidhamme, abhijjhÈdomanassasÊsena pana vuttÈnaÑ dhammÈnaÑ
pahÈnakaraÒÈÓampi2 paÒÒÈya disvÈ ajjhupekkhitÈ hoti, tasmÈ dhammesu
dhammÈnupassÊ bhikkhu tasmiÑ samaye viharatÊti veditabbo.
Evameva khoti ettha catumahÈpatho viya cha ÈyatanÈni daÔÔhabbÈni.
TasmiÑ paÑsupuÒjo viya chasu Èyatanesu kilesÈ. Cat|hi disÈhi ÈgacchantÈ
sakaÔarathÈ viya cat|su ÈrammaÓesu pavattÈ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ. Etena
sakaÔena vÈ rathena vÈ paÑsupuÒjassa upahananaÑ viya kÈyÈnupassanÈdÊhi
pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ upaghÈto veditabboti.
Ekadhammavaggo paÔhamo.
_____
2. Dutiyavagga
1-2. IcchÈna~galasuttÈdivaÓÓanÈ
987-988. Dutiyavaggassa paÔhame evaÑ byÈkareyyÈthÈti kasmÈ attano
vihÈrasamÈpattiÑ Ècikkhati? UpÈrambhamocanatthaÑ. Sace hi te “na
jÈnÈmÈ”ti vadeyyuÑ, atha nesaÑ titthiyÈ “tumhe ‘asukasamÈpattiyÈ nÈma
no SatthÈ temÈsaÑ vihÈsÊ’tipi na jÈnÈtha, atha kasmÈ naÑ upaÔÔhahantÈ
viharathÈ”ti upÈrambhaÑ ÈropeyyuÑ, tato mocanatthaÑ evamÈha.
Atha kasmÈ yathÈ aÒÒattha “satova assasati, dÊghaÑ vÈ assasanto”ti3
eva-vÈkÈro vutto, evaÑ idha na vuttoti? EkantasantattÈ.
______________________________________________________________
1. YaÒca samathapaÔipannaÑ (SÊ, SyÈ, Ma-®Ôha 4. 100 piÔÔhe ca)
2. PahÈnakaÑ ÒÈÓampi (SÊ, SyÈ) 3. DÊ 2. 231; Ma 1. 70; SaÑ 3. 271 piÔÔhesu.
aÒÒesaÒhi assÈso vÈ pÈkaÔo hoti passÈso vÈ, Bhagavato ubhayampetaÑ

pÈkaÔameva niccaÑ upaÔÔhitassatitÈyÈti ekantasantattÈ na vutto. Atha
“sikkhÈmÊ”ti avatvÈ kasmÈ “assasÈmÊ”ti ettakameva vuttanti?
SikkhitabbÈbhÈvÈ. Satta hi sekhÈ sikkhitabbabhÈvÈ sekhÈ1 nÈma, khÊÓÈsavÈ
sikkhitabbÈbhÈvÈ asekhÈ2 nÈma, TathÈgatÈ asikkhitabbÈ asekkhÈ nÈma
natthi tesaÑ sikkhitabbakiccanti sikkhitabbÈbhÈvÈ na vuttaÑ. DutiyaÑ
uttÈnameva.
3-10. PaÔhama-ÈnandasuttÈdivaÓÓanÈ
989-996. Tatiye pavicinatÊti aniccÈdivasena pavicinati. ItaraÑ
padadvayaÑ etasseva vevacanaÑ. NirÈmisÈti nikkilesÈ
kÈyikacetasikadarathapaÔipassaddhiyÈ kÈyopi cittampi passambhati.
SamÈdhiyatÊti sammÈ Ôhapiyati, appanÈcittaÑ3 viya hoti. AjjhupekkhitÈ
hotÊti sahajÈta-ajjhupekkhanÈya ajjhupekkhitÈ hoti.
EvaÑ cuddasavidhena kÈyapariggÈhakassa bhikkhuno tasmiÑ kÈye4
sati satisambojjha~go, tÈya satiyÈ sampayuttaÒÈÓaÑ
dhammavicayasambojjha~go, taÑsampayuttameva kÈyikacetasikavÊriyaÑ
vÊriyasambojjha~go, pÊtipassaddhicittekaggatÈ
pÊtipassaddhisamÈdhisambojjha~gÈ, imesaÑ channaÑ bojjha~gÈnaÑ
anosakkana-anativattanasa~khÈto majjhattÈkÈro upekkhÈsambojjha~go.
Yatheva hi samappavattesu assesu sÈrathino “ayaÑ olÊyatÊ”ti tudanaÑ vÈ,
“ayaÑ atidhÈvatÊ”ti ÈkaÉÉhanaÑ vÈ natthi, kevalaÑ evaÑ passamÈnassa5
ÔhitÈkÈrova hoti, evameva imesaÑ channaÑ bojjha~gÈnaÑ anosakkana-
anativattanasa~khÈto majjhattÈkÈro upekkhÈsambojjha~go nÈma hoti.
EttÈvatÈ kiÑ kathitaÑ? EkacittakkhaÓikÈ nÈnÈsarasalakkhaÓÈ
vipassanÈbojjha~gÈ6 nÈma kathitÈ.
Vivekanissitanti-ÈdÊni vuttatthÈneva. Ettha pana soÄasakkhattukÈ7
ÈnÈpÈnassati missakÈ kathitÈ, ÈnÈpÈnam|lakÈ satipaÔÔhÈnÈ
______________________________________________________________
1. SikkhitabbasekkhÈ (SÊ, SyÈ)
2. AsikkhitabbasekkhÈ (SÊ), asikkhitabbÈ asekkhÈ (SyÈ)
3. AppanÈpattaÑ (?) 4. Samaye (Ka) 5. KevalaÑ javamÈnassa (SÊ, SyÈ)
6. SallakkhaÓavipassanÈ bojjha~gÈ (SÊ, SyÈ) 7. SoÄasakkhattuÑ (SÊ, SyÈ)
pubbabhÈgÈ, tesaÑ m|labh|tÈ ÈnÈpÈnassati pubbabhÈgÈ. Bojjha~gam|lakÈ

satipaÔÔhÈnÈ pubbabhÈgÈ, tepi bojjha~gÈ pubbabhÈgÈva. VijjÈvimuttip|rakÈ
pana bojjha~gÈ nibbattitalokuttarÈ, vijjÈvimuttiyo ariyaphalasampayuttÈ.
VijjÈ vÈ catutthamaggasampayuttÈ, vimutti phalasampayuttÈti.
CatutthapaÒcamachaÔÔhÈnipi iminÈva samÈnaparicchedÈni. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
ŒnÈpÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
11. SotÈpattisaÑyutta
1. VeÄudvÈravagga
1. CakkavattirÈjasuttavaÓÓanÈ
997. SotÈpattisaÑyuttassa paÔhame kiÒcÈpÊti anuggahagarahaÓesu
nipÈto. CatunnaÑ hi mahÈdÊpÈnaÑ issariyÈdhipaccaÑ rajjaÑ anuggaÓhanto
catunnaÒca apÈyÈnaÑ appahÊnabhÈvaÑ garahanto SatthÈ “kiÒcÈpi bhikkhave
rÈjÈ cakkavattÊ”ti-ÈdimÈha. Tattha catunnaÑ dÊpÈnanti
dvisahassadÊpaparivÈrÈnaÑ catunnaÑ mahÈdÊpÈnaÑ. IssariyÈdhipaccanti
issarabhÈvo issariyaÑ, adhipatibhÈvo ÈdhipaccaÑ, issariyaÑ ÈdhipaccaÑ
etasmiÑ rajje, na chedanabhedananti issariyÈdhipaccaÑ. KÈretvÈti
evar|paÑ rajjaÑ pavattÈpetvÈ. KiÒcÈpi bhikkhave ariyasÈvakoti ettha
anuggahapasaÑsÈsu nipÈto. PiÓÉiyÈlopena hi yÈpanaÑ anuggahanto
catunnaÒca apÈyÈnaÑ pahÊnabhÈvaÑ pasaÑsanto SatthÈ “kiÒcÈpi bhikkhave
ariyasÈvako”ti-ÈdimÈha. Tattha nantakÈnÊti anantakÈni. Terasahatthopi hi
vatthasÈÔako dasacchedanato paÔÔhÈya nantakanteva sa~khaÑ gacchati.
AveccappasÈdenÈti acalappasÈdena. So panÈyaÑ pasÈdo kiÑ eko,
anekoti? Ekova, so maggena ÈgatappasÈdo. Yesu pana vatth|su apubbaÑ
acarimaÑ ruhati, tesaÑ vasena “Buddhe aveccappasÈdenÈ”ti-ÈdinÈ nayena
tidhÈ vutto. YasmÈ ca eko, tasmÈva ninnÈnÈkaraÓo hoti. AriyasÈvakassa hi
Buddheyeva pasÈdo ca pemaÒca gÈravaÒca mahantaÑ, na shanne vÈ saÑghe
vÈ, dhammeyeva vÈ mahantaÑ, na Buddhe vÈ saÑghe vÈ, saÑgheyeva vÈ
mahantaÑ, na Buddhe vÈ dhamme vÈti etaÑ natthi. Itipi so BhagavÈti-ÈdÊni
Visuddhimagge vittÈritÈneva.
AriyakantehÊti ariyÈnaÑ kantehi piyehi manÈpehi. PaÒca hi sÊlÈni
bhavantaragatÈpi ariyÈ na kopenti, evaÑ tesaÑ piyÈni. TÈni sandhÈyetaÑ
vuttaÑ. AkhaÓÉehÊti-Èdi sadisavasena vuttaÑ. MukhavaÔÔiyaÒhi
chinnekadesÈ pÈti khaÓÉÈti vuccati, majjhe bhinnÈ chiddÈti, ekasmiÑ padese
visabhÈgavaÓÓÈ gÈvÊ sabalÈti, nÈnÈbinducittÈ1 kammÈsÈti, evameva
______________________________________________________________
1. NÈnÈbhinnacittÈ (Ka)
paÔipÈÔiyÈ Èdimhi vÈ ante vÈ bhinnaÑ sÊlaÑ khaÓÉaÑ nÈma, majjhe

bhinnaÑ1 chiddaÑ, yattha katthaci dvinnaÑ vÈ tiÓÓaÑ vÈ paÔipÈÔiyÈ
bhinnattÈ sabalaÑ, ekantaraÑ bhinnaÑ kammÈsaÑ. TesaÑ dosÈnaÑ
abhÈvena akhaÓÉÈditÈ veditabbÈ. BhujissehÊti bhujissabhÈvakarehi.
ViÒÒuppasatthehÊti BuddhÈdÊhi viÒÒ|hi pasaÑsitehi. AparÈmaÔÔhehÊti “idaÑ
nÈma tayÈ kataÑ, idaÑ vÊtikkantan”ti evaÑ parÈmasituÑ asakkuÓeyyehi.
SamÈdhisaÑvattanikehÊti appanÈsamÈdhiÑ upacÈrasamÈdhiÑ vÈ
saÑvattetuÑ samathehi.
2. BrahmacariyogadhasuttavaÓÓanÈ
998. Dutiye yesaÑ saddhÈti padena Buddhe pasÈdo gahito. SÊlanti
padena ariyakantÈni sÊlÈni gahitÈni. PasÈdoti padena saÑghe pasÈdo gahito.
Dhammadassananti padena dhamme pasÈdo gahitoti evaÑ cattÈri
sotÈpattiya~gÈni vuttÈni. KÈlena paccentÊti kÈlena pÈpuÓanti.
BrahmacariyogadhaÑ sukhanti brahmacariyaÑ ogÈhitvÈ ÔhitaÑ
uparimaggattayasampayuttaÑ sukhaÑ. Yo panesa gÈthÈya Ègato pasÈdo, so
katarapasÈdo hotÊti. TipiÔakac|ÄÈbhayatthero tÈva “maggapasÈdo”ti Èha,
TipiÔakac|ÄanÈgatthero “Ègatamaggassa paccavekkhaÓappasÈdo”ti. Ubhopi
therÈ paÓÉitÈ bahussutÈ, ubhinnaÑ subhÈsitaÑ. MissakappasÈdo esoti.
3. DÊghÈvu-upÈsakasuttavaÓÓanÈ
999. Tatiye tasmÈti yasmÈ cat|su sotÈpattiya~gesu sandissasi, tasmÈ.
VijjÈbhÈgiyeti vijjÈkoÔÔhÈsike. Sabbasa~khÈres|ti sabbesu
tebh|makasa~khÈresu. Evamassa upari tiÓÓaÑ maggÈnaÑ vipassanÈ kathitÈ.
VighÈtanti dukkhaÑ.
4-5. PaÔhamasÈriputtasuttÈdivaÓÓanÈ
1000-1001. CatutthaÑ uttÈnameva. PaÒcame sotÈpattiya~ganti
sotÈpattiyÈ pubbabhÈgapaÔilÈbha~gaÑ. Buddhe aveccappasÈdÈdayo pana
______________________________________________________________
1. Majjhe chinnaÑ (SÊ, SyÈ)
paÔiladdhaguÓÈ sotÈpannassa a~gÈ nÈma, tepi pana sotÈpattiya~ganti ÈgatÈ.

TatrÈyaÑ dvinnampi vacanattho–sappurise sevanto bhajanto payirupÈsanto
dhammaÑ suÓanto yoniso manasikaronto dhammÈnudhammaÑ
pubbabhÈgapaÔipadaÑ paÔipajjanto sotÈpattiÑ paÔilabhatÊti
sappurisasaÑsevÈdayo sotÈpatti-atthÈya a~ganti sotÈpattiya~gaÑ nÈma, itare
paÔhamamaggasa~khÈtÈya sotÈpattiyÈ a~gantipi sotÈpattiya~gaÑ,
paÔividdhasotÈpattimaggassa sotÈpattimaggo a~gantipi sotÈpattiya~gaÑ.
6. ThapatisuttavaÓÓanÈ
1002. ChaÔÔhe sÈdhuke paÔivasantÊti sÈdhukanÈmake1 attano
bhogagÈmake vasanti. Tesu isidatto sakadÈgÈmÊ, purÈÓo sotÈpanno
sadÈrasantuÔÔho. Magge purisaÑ Ôhapesunti tesaÑ kira gÈmadvÈrena
Bhagavato gamanamaggo, tasmÈ “BhagavÈ kÈle vÈ akÈle vÈ amhÈkaÑ
suttÈnaÑ vÈ pamattÈnaÑ vÈ gaccheyya, atha passituÑ na labheyyÈmÈ”ti
maggamajjhe purisaÑ ÔhapesuÑ.
AnubandhiÑs|ti na d|ratova2 piÔÔhito piÔÔhito anubandhiÑsu, BhagavÈ
pana sakaÔamaggassa majjhe ja~ghamaggena agamÈsi, itare ubhosu passesu
anugacchantÈ agamaÑsu. MaggÈ okkammÈti BuddhÈnaÑ hi kenaci saddhiÑ
gacchantÈnaÑyeva paÔisanthÈraÑ kÈtuÑ vaÔÔati, kenaci saddhiÑ ÔhitakÈnaÑ,
kenaci saddhiÑ divasabhÈgaÑ nisinnÈnaÑ. TasmÈ BhagavÈ cintesi “imehi
me saddhiÑ gacchantassa paÔisanthÈraÑ kÈtuÑ ayuttaÑ, Ôhitakenapi kÈtuÑ
na yuttaÑ, ime hi mayhaÑ sÈsane sÈmino ÈgataphalÈ, imehi saddhiÑ
nisÊditvÈva divasabhÈgaÑ paÔisanthÈraÑ karissÈmÊ”ti maggÈ okkamma yena
aÒÒataraÑ rukkham|laÑ tenupasa~kami.
PaÒÒatte Èsane nisÊdÊti te kira chattupÈhanaÑ kattaradaÓÉaÑ
pÈdabbhaÒjanatelÈdÊni ceva aÔÔhavidhaÒca pÈnakaÑ sarabhapÈdapalla~kaÒca
gÈhÈpetvÈ agamaÑsu, ÈbhataÑ palla~kampi paÒÒÈpetvÈ adaÑsu, SatthÈ
tasmiÑ nisÊdi. EkamantaÑ nisÊdiÑs|ti sesÈni chattupÈhanÈdÊni
bhikkhusaÑghassa dethÈti vatvÈ sayampi BhagavantaÑ vanditvÈ ekamantaÑ
nisÊdiÑsu.
______________________________________________________________
1. SÈdhuke nÈma (SÊ) 2. Purakkhatova (Ka)
SÈvatthiyÈ Kosalesu cÈrikaÑ pakkamissatÊti-Èdi sabbaÑ

Majjhimapadesavaseneva vuttaÑ. KasmÈ? NiyatattÈ. Bhagavato hi
cÈrikÈcaraÓampi aruÓuÔÔhÈpanampi niyataÑ, Majjhimapadeseyeva cÈrikaÑ
carati, Majjhimadese aruÓaÑ uÔÔhapetÊti niyatattÈ Majjhimadesavasena
vuttaÑ. Œsanne no BhagavÈ bhavissatÊti ettha na kevalaÑ ÈsannattÈyeva
tesaÑ somanassaÑ hoti, atha kho “idÈni dÈnaÑ dÈtuÑ gandhamÈlÈdÊhi
p|jaÑ kÈtuÑ dhammaÑ sotuÑ paÒhaÑ pucchituÑ labhissÈmÈ”ti tesaÑ
somanassaÑ hoti.
TasmÈtiha thapatayo sambÈdho gharÈvÈsoti thapatayo yasmÈ
tumhÈkaÑ mayi d|rÊbh|te anappakaÑ domanassaÑ, Èsanne anappakaÑ
somanassaÑ hoti, tasmÈpi veditabbametaÑ “sambÈdho gharÈvÈso”ti.
GharÈvÈsassa hi dosena tumhÈkaÑ evaÑ hoti. Sace pana gharÈvÈsaÑ
pahÈya pabbajitÈ, atha evaÑ vo mayÈ saddhiÑyeva gacchantÈnaÒca
ÈgacchantÈnaÒca taÑ na bhaveyyÈti imamatthaÑ dÊpento evamÈha. Tattha
sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena sambÈdhatÈ veditabbÈ. MahÈvÈse vasantassapi
hi sakiÒcanasapalibodhaÔÔhena gharÈvÈso sambÈdhova. RajÈpathoti
rÈgadosamoharajÈnaÑ Èpatho, ÈgamanaÔÔhÈnanti attho. AbbhokÈso
pabbajjÈti pabbajjÈ pana akiÒcana-apalibodhaÔÔhena abbhokÈso.
Caturatanikepi hi gabbhe dvinnaÑ bhikkh|naÑ palla~kena palla~kaÑ
ghaÔetvÈ nisinnÈnampi akiÒcana-apalibodhaÔÔhena pabbajjÈ abbhokÈso nÈma
hoti. AlaÒca pana vo thapatayo appamÈdÈyÈti evaÑ sambÈdhe gharÈvÈse
vasantÈnaÑ tumhÈkaÑ appamÈdameva kÈtuÑ yuttanti attho.
EkaÑ purato ekaÑ pacchato nisÊdÈpemÈti te kira dvepi janÈ
sabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitesu1 dvÊsu nÈgesu tÈ itthiyo evaÑ nisÊdÈpetvÈ raÒÒo
nÈgaÑ majjhe katvÈ ubhosu passesu gacchanti, tasmÈ evamÈhaÑsu. NÈgopi
rakkhitabboti yathÈ kiÒci visevitaÑ2 na karoti, evaÑ rakkhitabbo hoti. TÈpi
bhaginiyoti3 yathÈ pamÈdaÑ nÈpajjanti, evaÑ rakkhitabbÈ honti. AttÈpÊti
sitahasitakathitavipekkhitÈdÊni
______________________________________________________________
1. SabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ tesu (SÊ, SyÈ) 2. NisevitaÑ (Ka)
3. TathÈ tÈ bhaginiyopi (Ka)
akarontehi attÈpi rakkhitabbo hoti. (Tehi tathÈ karontehi na attÈpi

rakkhitabbo hoti.)1 TathÈ karonto hi “sÈmidubbho eso”ti niggahetabbo hoti.
TasmÈtiha thapatayoti yasmÈ tumhe rÈjÈ niccaÑ rÈjabhaÓÉaÑ paÔicchÈpeti,
tasmÈpi sambÈdho gharÈvÈso rajÈpatho. YasmÈ pana paÑsuk|likabhikkhuÑ
evaÑ paÔicchÈpento natthi, tasmÈ abbhokÈso pabbajjÈ. EvaÑ sabbatthÈpi
alaÒca pana vo thapatayo appamÈdÈya appamÈdameva karothÈti dasseti.
MuttacÈgoti vissaÔÔhacÈgo. PayatapÈÓÊti ÈgatÈgatÈnaÑ dÈnatthÈya
dhotahattho. Vossaggaratoti vossaggasa~khÈte cÈge rato. YÈcayogoti
yÈcitabbakayutto. DÈnasaÑvibhÈgaratoti dÈnena ceva2 appamattakampi
kiÒci laddhÈ3 tatopi saÑvibhÈge rato4. AppaÔivibhattanti “idaÑ amhÈkaÑ
bhavissati, idaÑ bhikkh|nan”ti evaÑ akatavibhÈgaÑ, sabbaÑ dÈtabbameva
hutvÈ Ôhitanti attho.
7. VeÄudvÈreyyasuttavaÓÓanÈ
1003. Sattame VeÄudvÈranti gÈmadvÈre paveÓi-Ègatassa veÄugacchassa
atthitÈya evaÑladdhanÈmo gÈmo. AttupanÈyikanti attani upanetabbaÑ.
SamphabhÈsenÈti amantabhÈsena. SamphappalÈpabhÈsenÈti
samphappalÈpasambhÈsena, niratthakena aÒÒÈÓavacanenÈti attho.
8-9. PaÔhamagiÒjakÈvasathasuttÈdivaÓÓanÈ
1004-5. AÔÔhame ÒÈtiketi ekaÑ taÄÈkaÑ nissÈya dvinnaÑ
c|ÄapitimahÈpitiputtÈnaÑ dve gÈmÈ, tesu5 ekasmiÑ gÈmake.
GiÒjakÈvasatheti iÔÔhakÈmaye Èvasathe. OrambhÈgiyÈnanti
heÔÔhÈbhÈgiyÈnaÑ, kÈmabhaveyeva paÔisandhiggÈhÈpakÈnanti attho. Oranti
laddhanÈmehi vÈ tÊhi maggehi pahÈtabbÈnÊtipi orambhÈgiyÈni. Tattha
kÈmacchando byÈpÈdoti imÈni dve samÈpattiyÈ vÈ avikkhambhitÈni
maggena vÈ asamucchinnÈni nibbattivasena uddhaÑ bhÈgaÑ6 r|pabhavaÑ
ar|pabhavaÑ vÈ gantuÑ na denti.
______________________________________________________________
1. ( ) Natthi SÊ-SyÈ-potthakesu. 2. DÈneyeva (SÊ, SyÈ) 3. LaddhaÑ (SÊ, SyÈ)
4. DÈnasaÑvibhÈgaratoti dÈne ceva saÑvibhÈge ca rato (SaÑ-®Ôha 1. 317 piÔÔhe)
5. ©Ètiketi laddhanÈmake (Ka) 6. LaddhabhÈvaÑ (Ka)
sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊni tÊÓi tattha nibbattampi ÈnetvÈ puna idheva nibbattÈpentÊti

sabbÈnipi orambhÈgiyÈneva. AnÈvattidhammoti paÔisandhivasena
anÈgamanasabhÈvo.
RÈgadosamohÈnaÑ tanuttÈti ettha kadÈci uppattiyÈ ca
pariyuÔÔhÈnamandatÈya cÈti dvedhÈpi tanubhÈvo veditabbo. SakadÈgÈmissa
hi puthujjanÈnaÑ viya abhiÓhaÑ rÈgÈdayo na uppajjanti, kadÈci karahaci
uppajjanti. UppajjamÈnÈ ca na puthujjanÈnaÑ viya bahalabahalÈ uppajjanti,
makkhikapattaÑ viya tanukÈ uppajjanti.
DÊghabhÈÓakatipiÔakamahÈsÊvatthero panÈha “yasmÈ sakadÈgÈmissa
puttadhÊtaro honti, orodhÈ ca honti, tasmÈ bahalÈ kilesÈ. IdaÑ pana
bhavatanukavasena1 kathitan”ti. TaÑ AÔÔhakathÈyaÑ “sotÈpannassa satta
bhave ÔhapetvÈ aÔÔhame bhave bhavatanukaÑ natthi, sakadÈgamissa dve
bhave ÔhapetvÈ paÒcasu bhavesu bhavatanukaÑ natthi, anÈgÈmissa
r|pÈr|pabhavaÑ ÔhapetvÈ kÈmabhave bhavatanukaÑ natthi, khÊÓÈsavassa
kismiÒci bhave bhavatanukaÑ natthÊ”ti vuttattÈ paÔikkhittaÑ hoti.
ImaÑ lokanti imaÑ kÈmÈvacaralokaÑ sandhÈya vuttaÑ. AyaÑ hettha
adhippÈyo–sace hi manussesu sakadÈgÈmiphalaÑ patto devesu nibbattitvÈ
arahattaÑ sacchikaroti, iccetaÑ kusalaÑ. Asakkonto pana avassaÑ
manussalokaÑ ÈgantvÈ sacchikaroti. Devesu sakadÈgÈmiphalaÑ pattopi sace
manussesu nibbattitvÈ arahattaÑ sacchikaroti, iccetaÑ kusalaÑ. Asakkonto
pana avassaÑ devalokaÑ gantvÈ sacchikarotÊti.
VinipatanaÑ vinipÈto, nÈssa vinipÈto dhammoti avinipÈtadhammo,
cat|su apÈyesu avinipÈtanasabhÈvoti attho. Niyatoti dhammaniyÈmena
niyato. SambodhiparÈyaÓoti uparimaggattayasa~khÈtÈ sambodhi paraÑ
ayanaÑ assa gati paÔisaraÓaÑ avassaÑ pattabbÈti sambodhiparÈyaÓo.
VihesÈvesÈti tesaÑ tesaÑ ÒÈÓagatiÑ ÒÈÓ|papattiÑ ÒÈÓÈbhisamparÈyaÑ
olokentassa kÈyakilamathova esa Œnanda TathÈgatassÈti dÊpeti. CittavihesÈ
pana BuddhÈnaÑ natthi.
______________________________________________________________
1. Bhavavasena (SÊ, SyÈ)
DhammÈdÈsanti dhammamayaÑ ÈdÈsaÑ. YenÈti yena dhammÈdÈsena

samannÈgato. KhÊÓÈpÈyaduggativinipÈtoti idaÑ nirayÈdÊnaÑyeva
vevacanavasena vuttaÑ. NirayÈdayo hi vaÉÉhisa~khÈtato ayato apetattÈ
apÈyo, dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggati, dukkaÔakÈrino ettha vivasÈ
nipatantÊti vinipÈto. NavamaÑ uttÈnameva.
10. TatiyagiÒjakÈvasathasuttavaÓÓanÈ
1006. Dasame paropaÒÒÈsÈti atirekapaÒÒÈsa. SÈdhikanavutÊti
atirekanavuti. ChÈtirekÈnÊti chahi adhikÈni. So kira gÈmo kiÒcÈpi nÈtimahÈ
ahosi, ariyasÈvakÈ panettha bah|. Tattha tattha ahivÈtarogena
ekappahÈreneva catuvÊsati pÈÓasatasahassÈni kÈlamakaÑsu, tesu ariyasÈvakÈ
ettakÈ nÈma ahesuÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
VeÄudvÈravaggo paÔhamo.
_____
2. RÈjakÈrÈmavagga
1. SahassabhikkhunisaÑghasuttavaÓÓanÈ
1007. Dutiyassa paÔhame RÈjakÈrÈmeti raÒÒÈ kÈritattÈ evaÑladdhanÈme
ÈrÈme, taÑ raÒÒÈ Pasenadikosalena kataÑ. PaÔhamabodhiyaÑ kira
lÈbhaggayasaggapattaÑ SatthÈraÑ disvÈ titthiyÈ cintayiÑsu “samaÓo
Gotamo lÈbhaggayasaggapatto, na kho panesa aÒÒaÑ kiÒci sÊlaÑ vÈ
sÈmÈdhiÑ vÈ nissÈya evaÑ lÈbhaggayasaggapatto. Bh|misÊsaÑ pana tena
gahitaÑ, sace mayampi jetavanasamÊpe ÈrÈmaÑ kÈrÈpetuÑ sakkuÓeyyÈma,
lÈbhaggayasaggapattÈ bhaveyyÈmÈ”ti. Te attano attano upaÔÔhÈke
samÈdapetvÈ satasahassamatte kahÈpaÓe labhitvÈ te ÈdÈya raÒÒo santikaÑ
agamaÑsu. RÈjÈ “kiÑ etan”ti pucchi. MayaÑ jetavanasamÊpe titthiyÈrÈmaÑ
karoma, sace samaÓo Gotamo vÈ samaÓassa Gotamassa sÈvakÈ vÈ ÈgantvÈ
vÈressanti, vÈretuÑ mÈ adatthÈti laÒjaÑ adaÑsu. RÈjÈ laÒjaÑ gahetvÈ
“gacchatha kÈrethÈ”ti Èha.
Te gantvÈ attano upaÔÔhÈkehi dabbasambhÈre ÈharÈpetvÈ

thambhussÈpanÈdÊni karontÈ uccÈsaddÈ mahÈsaddÈ ekakolÈhalaÑ akaÑsu.
SatthÈ GandhakuÔito nikkhamma pamukhe ÔhatvÈ “ke pana te Œnanda
uccÈsaddÈ mahÈsaddÈ kevaÔÔÈ maÒÒe macchavilope”ti pucchi. TitthiyÈ
bhante JetavanasamÊpe titthiyÈrÈmaÑ karontÊti. Œnanda ime sÈsanena1
paÔiviruddhÈ bhikkhusaÑghassa aphÈsuvihÈraÑ karissanti, raÒÒo ÈrocetvÈ
vÈrÈpehÊti2.
Thero bhikkhusaÑghena saddhiÑ gantvÈ rÈjadvÈre aÔÔhÈsi. RaÒÒo
“therÈ deva ÈgatÈ”ti nivedayiÑsu3. RÈjÈ laÒjassa gahitattÈ na nikkhami.
TherÈ gantvÈ Satthu ÈrocayiÑsu. SatthÈ SÈriputtamoggallÈne pesesi. RÈjÈ
tesampi dassanaÑ na adÈsi. Te ÈgantvÈ Satthu ÈrocayiÑsu “na bhante rÈjÈ
nikkhanto”ti. SatthÈ ta~khaÓaÑyeva byÈkÈsi “attano rajje ÔhatvÈ kÈlaÑ
kÈtuÑ na labhissatÊ”ti.
Dutiyadivase ca sÈmaÑyeva bhikkhusaÑghaparivÈro gantvÈ rÈjadvÈre
aÔÔhÈsi. RÈjÈ “SatthÈ Ègato”ti sutvÈ nikkhamitvÈ nivesanaÑ pavesetvÈ
sÈrapalla~ke nisÊdÈpetvÈ yÈgukhajjakaÑ adÈsi. SatthÈ
paribhuttayÈgukhÈdanÊyo “yÈva bhattaÑ niÔÔhÈti, tÈva Satthu santike
nisÊdissÈmÊ”ti ÈgantvÈ nisinnaÑ rÈjÈnaÑ “tayÈ mahÈrÈja idaÑ nÈma katan”ti
avatvÈ “kÈraÓeneva naÑ saÒÒÈpessÈmÊ”ti idaÑ atÊtakÈraÓaÑ Èhari–
mahÈrÈja pabbajite nÈma aÒÒamaÒÒaÑ yujjhÈpetuÑ na vaÔÔati. AtÊtepi isayo
aÒÒamaÒÒaÑ yujjhÈpetvÈ saha raÔÔhena rÈjÈ samuddaÑ paviÔÔhoti. KadÈ
BhagavÈti.
AtÊte mahÈrÈja BharuraÔÔhe BharurÈjÈ4 nÈma rajjaÑ kÈreti. PaÒcasatÈ
paÒcasatÈ dve isigaÓÈ pabbatapÈdato loÓambilasevanatthÈya BharunagaraÑ
gantvÈ nagarassa avid|re dve rukkhÈ atthi, paÔhamaÑ Ègato isigaÓo ekassa
rukkhassa m|le nisÊdi, pacchÈgatopi ekassÈti. Te yathÈbhirantaÑ viharitvÈ
pabbatapÈdaÑ eva agamaÑsu. Te puna ÈgacchantÈpi attano rukkham|leyeva
nisÊdanti. AddhÈne gacchante eko rukkho sukkhi, tasmiÑ sukkhe ÈgatÈ
tÈpasÈ “ayaÑ rukkho mahÈ, amhÈkampi
______________________________________________________________
1. SÈsane (SÊ) 2. HarÈpehÊti (SÊ) 3. ŒrocayiÑsu (SÊ)
4. BhururaÔÔhe bhururÈjÈ (SyÈ), kururaÔÔhe kururÈjÈ (Ka)
tesampi pahossatÊ”ti itaresaÑ rukkham|lassa ekapadese nisÊdiÑsu. Te

pacchÈ ÈgacchantÈ rukkham|laÑ apavisitvÈ bahi ÔhitÈva “kasmÈ tumhe ettha
nisÊdathÈ”ti ÈhaÑsu. ŒcariyÈ amhÈkaÑ rukkho sukkho, ayaÑ rukkho mahÈ,
tumhepi pavisatha, tumhÈkampi amhÈkampi pahossatÊti. Te “na mayaÑ
pavisÈma1, nikkhamatha tumhe”ti kathaÑ vaÉÉhetvÈ “na tumhe attanova
manena nikkhamissathÈ”ti hatthÈdÊsu gahetvÈ nikkaÉÉhiÑsu. Te “hotu
sikkhÈpessÈma ne”ti iddhiyÈ sovaÓÓamayÈni dve cakkÈni rajatamayaÒca
akkhaÑ mÈpetvÈ pavaÔÔentÈ rÈjadvÈraÑ agamiÑsu. RaÒÒo “evar|paÑ deva
tÈpasÈ paÓÓÈkÈraÑ gahetvÈ ÔhitÈ”ti nivedayiÑsu. RÈjÈ tuÔÔho “pakkosathÈ”ti
te pakkosÈpetvÈ “mahÈkammaÑ tumhehi kataÑ, atthi vo kiÒci mayÈ
kattabban”ti Èha. Œma mahÈrÈja amhÈkaÑ nisinnaÔÔhÈnaÑ ekarukkham|laÑ
atthi, taÑ aÒÒehi isÊhi gahitaÑ, taÑ no dÈpehÊti. RÈjÈ purise pesetvÈ tÈpase
nikkaÉÉhÈpesi.
Te bahi ÔhitÈ “kiÑ nu kho datvÈ labhiÑs|”ti olokayamÈnÈ “idaÑ
nÈmÈ”ti disvÈ “mayampi laÒjaÑ datvÈ puna gaÓhissÈmÈ”ti iddhiyÈ
sovaÓÓamayaÑ rathapaÒjaraÑ mÈpetvÈ ÈdÈya agamaÑsu. RÈjÈ disvÈ tuÔÔho
“kiÑ bhante kattabban”ti Èha. MahÈrÈja amhÈkaÑ rukkham|le aÒÒo isigaÓo
nisinno, taÑ no rukkham|laÑ dÈpehÊti. RÈjÈ purise pesetvÈ te
nikkaÉÉhÈpesi. TÈpasÈ aÒÒamaÒÒaÑ kalahaÑ katvÈ “ananucchavikaÑ
amhehi katan”ti vippaÔisÈrino hutvÈ pabbatapÈdameva agamaÑsu. Tato
devatÈ “ayaÑ rÈjÈ dvinnaÑ isigaÓÈnaÑ hatthato laÒjaÑ gahetvÈ
aÒÒamaÒÒaÑ kalahaÑ kÈrapesÊ”ti kujjhitvÈ mahÈsamuddaÑ ubbaÔÔetvÈ tassa
raÒÒo vijitaÑ yojanasahassamattaÔÔhÈnaÑ samuddameva akaÑs|ti.
IsÊnamantaraÑ katvÈ, BharurÈjÈti2 me sutaÑ.
Ucchinno saha raÔÔhehi, sa rÈjÈ vibhava~gatoti3–
EvaÑ BhagavatÈ imasmiÑ atÊte dassite4 yasmÈ BuddhÈnaÑ nÈma kathÈ
okappaniyÈ hoti, tasmÈ rÈjÈ attano kiriyaÑ sallakkhetvÈ
______________________________________________________________
1. PavisissÈma (SÊ) 2. KururÈjÈti (Ka)
3. Khu 5. 57 piÔÔhe. 4. ImasmiÑ kathite (Ka)
“anupadhÈretvÈ mayÈ akattabbaÑ kammaÑ katan”ti “gacchatha bhaÓe

titthiye nikkaÉÉhathÈ”ti nikkaÉÉhÈpetvÈ cintesi “mayÈ kÈrito vihÈro nÈma
natthi, tasmiÑyeva ÔhÈne vihÈraÑ kÈressÈmÊ”ti tesaÑ dabbasambhÈrepi
adatvÈ vihÈraÑ kÈresi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ.
2-3. BrÈhmaÓasuttÈdivaÓÓanÈ
1008-9. Dutiye udayagÈmininti attano samaye vaÉÉhigÈminiÑ.
MaraÓaÑ ÈgameyyÈsÊti maraÓaÑ iccheyyÈsi, pattheyyÈsi vÈ. TatiyaÑ
uttÈnameva.
4. DuggatibhayasuttavaÓÓanÈ
1010. Catutthe sabbaduggatibhayaÑ samatikkantoti
manussadobhaggaÑ paÔikkhittaÑ.
5. DuggativinipÈtabhayasuttavaÓÓanÈ
1011. PaÒcame sabbaduggativinipÈtabhayaÑ samatikkantoti
manussadobhaggena saddhiÑ cattÈro apÈyÈ paÔikkhittÈ.
6. PaÔhamamittÈmaccasuttavaÓÓanÈ
1012. ChaÔÔhe mittÈti aÒÒamaÒÒassa gehe Èmisaparibhogavasena
vohÈramittÈ. AmaccÈti ÈmantanapaÔimantana-iriyÈpathÈdÊsu ekato
pavattakiccÈ. ©ÈtÊti sassusasurapakkhikÈ. SÈlohitÈti samÈnalohitÈ
bhÈtibhaginimÈtulÈdayo.
7. DutiyamittÈmaccasuttavaÓÓanÈ
1013. Sattame aÒÒathattaÑ nÈma pasÈdaÒÒathattaÑ bhÈvaÒÒathattaÑ
gati-aÒÒathattaÑ lakkhaÓaÒÒathattaÑ vipariÓÈmaÒÒathattanti anekavidhaÑ.
Tattha mahÈbh|tesu bhÈvaÒÒathattaÑ adhippetaÑ. SuvaÓÓadibhÈvena hi
ghanasaÓÔhitÈya1 pathavidhÈtuyÈ vilÊyitvÈ udakabhÈvaÑ ÈpajjamÈnÈya
purimabhÈvo vigacchati, bhÈvaÒÒathattaÑ paÒÒÈyati. LakkhaÓaÑ pana na
vigacchati, kakkhaÄalakkhaÓÈva hoti. UcchurasÈdibhÈvena ca
y|sÈkÈrasaÓÔhitÈya2
______________________________________________________________
1. GhanasandhitÈya (SyÈ), ghanasandhikÈya (Ka) 2. RasÈkÈrapattitÈya (Ka)
ÈpodhÈtuyÈ sussitvÈ1 ghanapathavibhÈvaÑ ÈpajjamÈnÈya purimabhÈvo

vigacchati, bhÈvaÒÒathattaÑ paÒÒÈyati. LakkhaÓaÑ pana na vigacchati,
ÈbandhanalakkhaÓÈva hoti. TatridaÑ aÒÒathattanti ettha pana gati-
aÒÒathattaÑ adhippetaÑ, taÒhi ariyasÈvakassa natthi. PasÈdaÒÒathattampi
natthiyeva, idha pana pasÈdaphalaÑ pakÈsetuÑ gati-aÒÒathattameva
dassitaÑ. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
RÈjakÈrÈmavaggo dutiyo.
_____
3. SaraÓÈnivagga
1-2. PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ
1017-18. Tatiyassa paÔhame iddhanti telamadhuphÈÓitÈdÊhi samiddhaÑ.
PhÊtanti hatth|pagasÊs|pagagÊv|pagÈdi-ala~kÈravasena supupphitaÑ.
ŒkiÓÓamanussanti nirantaramanussaÑ. SambÈdhaby|hanti by|hÈ vuccanti
avinibbiddharacchÈyo, yÈ2 paviÔÔhamaggeneva niggacchanti, tÈ sambÈdhÈ
by|hÈ3 bahukÈ etthÈti sambÈdhaby|haÑ. IminÈpi nagarassa ghanavÈsameva
dÊpeti. BhantenÈti4 ito cito ca paribbhamantena uddhatacÈrinÈ. DutiyaÑ
uttÈnameva.
3. GodhasakkasuttavaÓÓanÈ
1019. Tatiye BhagavÈva etaÑ jÈneyya etehi dhammehi samannÈgataÑ
vÈ asamannÈgataÑ vÈti idaÑ sosakko tÊhi dhammehi samannÈgatassa
puggalassa sotÈpannabhÈvaÑ, cat|hi vÈ dhammehi samannÈgatassa
sotÈpannabhÈvaÑ BhagavÈva jÈnÈtÊti adhippÈyena Èha.
Kocideva dhammasamuppÈdo5 uppajjeyyÈti kiÒcideva kÈraÓaÑ
uppajjeyya6. Ekato assa BhagavÈ, ekato bhikkhusaÑghoti yasmiÑ kÈraÓe
uppanne BhagavÈ bhikkhusaÑghena nÈnÈladdhiko hutvÈ ekaÑ vÈdaÑ
vadanto ekato assa, bhikkhusaÑghopi ekaÑ vadanto
______________________________________________________________
1. PaccitvÈ (SyÈ), pacitvÈ (Ka) 2. YÈsu (SÊ, SyÈ) 3. SambÈdhaby|hÈ (SÊ)
4. VibbhantenÈti (SÊ, SyÈ) 5. Dhammo samuppÈdo (Ka)
6. UppannaÑ uppajjeyya (Ka)
ekatoti attho. TenevÈhanti yaÑ vÈdaÑ tumhe vadetha, tamevÈhaÑ

gaÓheyyanti. Nanu ca ariyasÈvakassa ratanattaye pasÈdanÈnattaÑ1 natthi,
atha kasmÈ esa evamÈhÈti? Bhagavato sabbaÒÒutÈya. EvaÒhissa hoti
“bhikkhusaÑgho attano asabbaÒÒutÈya ajÈnitvÈpi katheyya, Satthu pana
aÒÒÈÓaÑ nÈma natthÊ”ti. TasmÈ evamÈha. AÒÒatra kalyÈÓÈ aÒÒatra kusalÈti
kalyÈÓameva kusalameva vadÈmi, na kalyÈÓakusalavimuttanti. Apicassa
anavajjanadoso esoti.
4. PaÔhamasaraÓÈnisakkasuttavaÓÓanÈ
1020. Catutthe idha MahÈnÈma ekacco puggaloti idaÑ na kevalaÑ
saraÓÈni2 eva apÈyato mutto, imepi puggalÈ muttÈti dassetuÑ ÈraddhaÑ.
Mattaso nijjhÈnaÑ khamantÊti pamÈÓena ca olokanaÑ khamanti. IminÈ
dhammÈnusÈrimaggaÔÔhapuggalaÑ dasseti. AgantÈ nirayanti
maggaÔÔhapuggalo hi apÈyato parimuttoti vÈ parimuccissatÊti vÈ vattuÑ na
vaÔÔati, parimuccatÊti pana vattuÑ vaÔÔati. YasmÈ ca parimuccati, tasmÈ
gantÈ nÈma na hotÊti “agantÈ”ti vutto, na gacchatÊti attho. SaddhÈmattaÑ
pemamattanti iminÈ saddhÈnusÈrimaggaÔÔhapuggalaÑ dasseti. MahÈsÈlÈti
samÊpe Ôhiteva cattÈro mahÈsÈrarukkhe dassento Èha. MaraÓakÈle sikkhaÑ
samÈdiyÊti maraÓasamaye tÊsu sikkhÈsu parip|rakÈrÊ ahosÊti dasseti.
5. DutiyasaraÓÈnisakkasuttavaÓÓanÈ
1021. PaÒcame dukkhettanti visamakhettaÑ. Dubbh|manti3
|sarabh|miÑ4 loÓ|pahataÑ. KhaÓÉÈnÊti paribhinnÈni. P|tÊnÊti udakena
temetvÈ p|tibhÈvaÑ ÈpannÈni. VÈtÈtapahatÈnÊti vÈtÈtapena hatattÈ
nirojabhÈvaÑ gatÈni. AsÈrÈdÈnÊti anÈdinnasÈrÈni agahitasÈrÈni.
AsukhasayitÈnÊti na koÔÔhÈdÊsu pakkhipitvÈ suÔÔhu ÔhapitÈni. SukhasayitÈnÊti
thapitaÔÔhÈnato5 cattÈro mÈse acalitÈni.
______________________________________________________________
1. PasÈdaÒÒathattaÑ (SÊ, SyÈ) 2. SarakÈni (SÊ, SyÈ)
3. Dubbh|minti (sabbattha) 4. AsÈrabh|miÑ (SÊ)
5. VassikavuÔÔhÈnato (Ka)
6. PaÔhama-anÈthapiÓÉikasuttavaÓÓanÈ
1022. ChaÔÔhe ÔhÈnaso vedanÈ paÔippassambheyyÈti khaÓena vedanÈ
paÔippassambheyya. MicchÈÒÈÓenÈti micchÈpaccavekkhaÓena.
MicchÈvimuttiyÈti aniyyÈnikavimuttiyÈ. TasmÈ saddhaÒca sÊlaÒcÈti gÈthÈ
vuttatthÈ eva. Yatra hi nÈmÈti yo nÈma.
7. Dutiya-anÈthapiÓÉikasuttavaÓÓanÈ
1023. Sattame samparÈyikaÑ maraÓabhayanti samparÈyahetukaÑ
maraÓabhayaÑ. GihisÈmÊcikÈnÊti gihÊnaÑ anucchavikÈni. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
SaraÓÈnivaggo tatiyo.
_____
4. PuÒÒÈbhisandavagga
1. PaÔhamapuÒÒÈbhisandasuttavaÓÓanÈ
1027. Catutthassa paÔhame puÒÒÈbhisandÈ kusalÈbhisandÈti
puÒÒanadiyo kusalanadiyo. SukhassÈhÈrÈti sukhassa paccayÈ.
4. PaÔhamadevapadasuttavaÓÓanÈ
1030. Catutthe devapadÈnÊti devÈnaÑ ÒÈÓena, devassa1 vÈ ÒÈÓena
akkantapadÈni. VisuddhiyÈti visujjhanatthÈya. PariyodapanÈyÈti
pariyodapanatthÈya jotanatthÈya. ImasmiÑ sutte cattÈropi phalaÔÔhapuggalÈ
visuddhaÔÔhena devÈ nÈma jÈtÈ.
8. VassasuttavaÓÓanÈ
1034. AÔÔhame pÈraÑgantvÈti pÈraÑ vuccati nibbÈnaÑ, taÑ patvÈti
attho. ŒsavÈnaÑ khayÈya saÑvattantÊti na paÔhamaÑ nibbÈnaÑ gantvÈ
pacchÈ saÑvattanti, gacchamÈnÈ eva saÑvattanti. DesanÈ pana evaÑ katÈ.
______________________________________________________________
1. Devehi (Ka)
10. NandiyasakkasuttavaÓÓanÈ
1036. Dasame divÈ pavivekÈya rattiÑ paÔisallÈnÈyÈti divÈ

pavivekatthÈya rattiÑ paÔisallÈnatthÈya. DhammÈ na pÈtubhavantÊti
samathavipassanÈdhammÈ na uppajjanti. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
PuÒÒÈbhisandavaggo catuttho.
_____
5. SagÈthakapuÒÒÈbhisandavagga
1. PaÔhama-abhisandasuttavaÓÓanÈ
1037. PaÒcamassa paÔhame asa~khyeyyoti ÈÄhakagaÓanÈya

asa~khyeyyo, yojanavasena panassa sa~khyÈ atthi. Bahubheravanti
saviÒÒÈÓaka-aviÒÒÈÓakÈnaÑ bheravÈrammaÓÈnaÑ vasena bahubheravaÑ.
Puth|ti bahu. SavantÊti sandamÈnÈ. UpayantÊti upagacchanti.
2. Dutiya-abhisandasuttavaÓÓanÈ
1038. Dutiye yatthimÈ mahÈnadiyo saÑsandanti samentÊti yasmiÑ

saÑbhajje1 etÈ mahÈnadiyo ekÊbhavanti, nirantarÈ bhavantÊti attho.
3. Tatiya-abhisandasuttavaÓÓanÈ
1039. Tatiye puÒÒakÈmoti puÒÒatthiko. Kusale patiÔÔhitoti maggakusale

patiÔÔhito. BhÈveti maggaÑ amatassa pattiyÈti nibbÈnassa pÈpuÓanatthaÑ
arahattamaggaÑ bhÈveti. DhammasÈrÈdhigamoti dhammasÈro vuccati
ariyaphalaÑ, dhammasÈro adhigamo2 assÈti dhammasÈrÈdhigamo,
adhigataphaloti attho. Khaye ratoti kilesakkhaye rato.
______________________________________________________________
1. SaÑbhijje (SÊ, Ka), sambhede (®ÊkÈ)
2. AriyaphaladhammasÈro, so adhigamo (SÊ, SyÈ)
4. PaÔhamamahaddhanasuttavaÓÓanÈ
1040. Catutthe aÉÉho mahaddhanoti sattavidhena ariyadhanena aÉÉho
ceva mahaddhano ca. Teneva bhogena mahÈbhogo. SesaÑ sabbattha
uttÈnamevÈti.
SagÈthakapuÒÒÈbhisandavaggo paÒcamo.
_____
6. SappaÒÒavagga
2. VassaÑvutthasuttavaÓÓanÈ
1048. ChaÔÔhassa dutiye ayamadhippÈyo–sotÈpanno bhikkhu ettakena
vosÈnaÑ anÈpajjitvÈ tÈneva indriyabalabojjha~gÈni samodhÈnetvÈ
vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ sakadÈgÈmimaggaÑ pÈpuÓissati, sakadÈgÈmÊ
anÈgÈmimaggaÑ, anÈgÈmÊ arahattamagganti imamatthaÑ sandhÈya
BhagavatÈ imasmiÑ sutte sÈsane tanti paveÓÊ kathitÈti.
3. DhammadinnasuttavaÓÓanÈ
1049. Tatiye Dhammadinnoti sattasu janesu eko. BuddhakÈlasmiÑ hi
Dhammadinno upÈsako, VisÈkho upÈsako, Uggo gahapati, Citto gahapati,
hatthako ŒÄavako, C|Äa-anÈthapiÓÉiko, MahÈ-anÈthapiÓÉikoti ime satta janÈ
paÒcasata-upÈsakaparivÈrÈ ahesuÑ. Etesu esa aÒÒataro.
GambhirÈti dhammagambhÊrÈ sallasuttÈdayo. GambhÊratthÈti
atthagambhÊrÈ cetanÈsuttantÈdayo. LokuttarÈti lokuttaratthadÊpakÈ
asa~khatasaÑyuttÈdayo. SuÒÒatappaÔisaÑyuttÈti sattasuÒÒatÈdÊpakÈ
khajjanikasuttantÈdayo. Upasampajja viharissÈmÈti paÔilabhitvÈ
viharissÈma. EvaÒhi vo Dhammadinna sikkhitabbanti evaÑ tumhehi
candopamapaÔipadaÑ rathavinÊtapaÔipadaÑ moneyyapaÔipadaÑ mahÈ-
ariyavaÑsapaÔipadaÑ p|rentehi sikkhitabbaÑ. Iti SatthÈ imesaÑ
upÈsakÈnaÑ asayhabhÈraÑ Èropesi.
KasmÈ? Ete kira na attano bh|miyaÑ ÔhatvÈ ovÈdaÑ yÈciÑsu, avisesena

pana sabbabhÈraÑ ukkhipituÑ samatthÈ viya “ovadatu no bhante
BhagavÈ”ti yÈciÑsu. Tena tesaÑ SatthÈ asayhabhÈraÑ Èropento evamÈha.
Na kho netanti na kho etaÑ. NakÈro panettha byaÒjanasandhimattamevÈti
veditabbo. TasmÈti yasmÈ idÈni attano bh|miyaÑ ÔhatvÈ ovÈdaÑ yÈcatha,
tasmÈ.
4. GilÈnasuttavaÓÓanÈ
1050. Catutthe na kho panetanti na kho amhehi etaÑ. SappaÒÒo
upÈsakoti sotÈpanno adhippeto. AssÈsanÊyehi dhammehÊti assÈsakarehi
dhammehi. AssÈsatÈyasmÈti assÈsatu ÈyasmÈ. MÈrisoti maraÓapaÔibaddho.
MaraÓadhammoti maraÓasabhÈvo. AdhimocehÊti Ôhapehi. Adhimocitanti
ÔhapitaÑ. EvaÑ vimuttacittassÈti evaÑ arahattaphalavimuttiyÈ
vimuttacittassa. YadidaÑ vimuttiyÈ vimuttanti yaÑ idaÑ vimuttiÑ Èrabbha
vimuttiyÈ nÈnÈkaraÓaÑ vattabbaÑ siyÈ, na taÑ vadÈmi. BhikkhusaÑghassa
hi cetiya~gaÓabodhiya~gaÓavattesu ceva asÊtikkhandhakavattesu cÈti
ÈgamanÊyaguÓesu pamÈÓaÑ nÈma natthi, paÔividdhe pana magge vÈ phale
vÈ upÈsakÈnaÒca bhikkh|naÒca nÈnÈkaraÓaÑ natthi.
9. PaÒÒÈpaÔilÈbhasuttavaÓÓanÈ
1055. Navame paÒÒÈpaÔilÈbhÈya saÑvattantÊti ettha satta sekkhÈ
paÒÒaÑ paÔilabhanti nÈma, khÊÓÈsavo paÔiladdhapaÒÒo nÈmÈti veditabbo.
Parato paÒÒÈbuddhiyÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
SappaÒÒavaggo chaÔÔho.
7. MahÈpaÒÒavagga
1. MahÈpaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ
1058. Sattame mahÈpaÒÒatÈya saÑvattantÊti-ÈdÊsu “mahante atthe
pariggaÓhÈtÊti mahÈpaÒÒÈ”ti-ÈdinÈ paÔisambhidÈyaÑ1 vuttanayeneva
sabbattha sabbapadesu attho veditabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.
SotÈpattisaÑyuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
______________________________________________________________
1. Khu 9. 371 piÔÔhe.
12. SaccasaÑyutta
1. SamÈdhivagga
1071. SaccasaÑyuttassa paÔhame samÈdhiÑ bhikkhaveti te kira bhikkh|

cittekaggatÈya parihÈyanti, atha nesaÑ SatthÈ “evamete cittekaggataÑ
labhitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ vaÉÉhetvÈ visesaÑ pÈpuÓissantÊ”ti imaÑ desanaÑ
Èrabhi. TasmÈtiha bhikkhave “idaÑ dukkhan”ti yogo karaÓÊyoti ettha
yathÈbh|tÈdivasena kÈraÓacchedo veditabbo. IdaÒhi vuttaÑ hoti–
bhikkhave yasmÈ samÈhito bhikkhu cattÈri saccÈni yathÈbh|taÑ pajÈnÈti,
tasmÈ tumhehi ca samÈhitehi catunnaÑ saccÈnaÑ yathÈbh|taÑ
pajÈnanatthÈya “idaÑ dukkhan”ti yogo karaÓÊyo. TathÈ yasmÈ cattÈri
saccÈni TathÈgatasseva pÈtubhÈvÈ pÈkaÔÈni honti, yasmÈ ca TathÈgatena
suvibhattÈni, yasmÈ ca tesu aparimÈÓÈ vaÓÓÈ aparimÈÓÈni padabyaÒjanÈni,
yasmÈ ca tesaÑ appaÔividdhattÈ vaÔÔaÑ vaÉÉhati, tesaÑ paÔividdhakÈlato
paÔÔhÈya na vaÉÉhati, tasmÈ “evaÑ no vaÔÔaÑ na vaÉÉhissatÊ”ti tumhehi
“idaÑ dukkhan”ti yogo karaÓÊyo.
2. PaÔisallÈnasuttavaÓÓanÈ
1072. DutiyaÑ kÈyavivekavikalÈnaÑ kÈyavivekapaÔilÈbhatthÈya

vuttaÑ.
3. PaÔhamakulaputtasuttÈdivaÓÓanÈ
1073-75. Tatiye abhisamayÈyÈti abhisamayatthÈya. SamaÓabrÈhmaÓÈti1

cettha sÈsanÈvacarÈ adhippetÈ. TathÈ catutthapaÒcamesu, tena tena
abhilÈpena bujjhanakÈnaÑ pana ajjhÈsayenetÈni vuttÈni.
______________________________________________________________
1. SamaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈti (SÊ, SyÈ)
6. DutiyasamaÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ
1076. ChaÔÔhe abhisambuddhaÑ pakÈsesunti abhisambuddho ahanti
evaÑ attÈnaÑ abhisambuddhaÑ pakÈsayiÑsu. ImasmiÑ hi sutte
SabbaÒÒubuddhÈ ca samaÓagahaÓena gahitÈ.
10. TiracchÈnakathÈsuttavaÓÓanÈ
1080. Dasame anekavihitanti anekavidhaÑ. TiracchÈnakathanti
aniyyÈnikattÈ saggamokkhamaggÈnaÑ tiracchÈnabh|taÑ kathaÑ.
RÈjakathanti-ÈdÊsu rÈjÈnaÑ Èrabbha “MahÈsammato MandhÈtÈ
DhammÈsoko evaÑ mahÈnubhÈvo”ti-ÈdinÈ nayena pavattakathÈ rÈjakathÈ.
Esa nayo corakathÈdÊsu. Tesu “asuko rÈjÈ abhir|po dassanÊyo”ti-ÈdinÈ
nayena gehasitakathÈva tiracchÈnakathÈ hoti, “sopi nÈma evaÑ
mahÈnubhÈvo khayaÑ gato”ti evaÑ pavattÈ pana kammaÔÔhÈnabhÈve
tiÔÔhati. Coresupi “m|ladevo evaÑ mahÈnubhÈvo meghamÈlo evaÑ
mahÈnubhÈvo”ti tesaÑ kammaÑ paÔicca “aho s|rÈ”ti gehasitakathÈva
tiracchÈnakathÈ. Yuddhepi bhÈratayuddhÈdÊsu “asukena asuko evaÑ mÈrito
evaÑ viddho”ti kÈmassÈdavaseneva kathÈ tiracchÈnakathÈ, “tepi nÈma
khayaÑ gatÈ”ti evaÑ pavattÈ pana sabbattha kammaÔÔhÈnameva hoti. Apica
annÈdÊsu “evaÑ vaÓÓavantaÑ gandhavantaÑ rasavantaÑ phassasampannaÑ
khÈdimha bhuÒjimha pivimha paribhuÒjimhÈ”ti kÈmassÈdavasena kathetuÑ
na vaÔÔati. SÈtthakaÑ pana katvÈ “pubbe evaÑ vaÓÓÈdisampannaÑ annaÑ
pÈnaÑ vatthaÑ sayanaÑ mÈlaÑ gandhaÑ vilepanaÑ sÊlavantÈnaÑ adamha,
cetiye p|jaÑ akarimhÈ”ti kathetuÑ vaÔÔati.
©ÈtikathÈdÊsupi “amhÈkaÑ ÒÈtakÈ s|rÈ samatthÈ”ti vÈ, “pubbe mayaÑ
evaÑ vicitrehi yÈnehi vicarimhÈ”ti vÈ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati.
SÈtthakaÑ pana katvÈ “tepi no ÒÈtakÈ khayaÑ gatÈ”ti vÈ, “pubbe mayaÑ
evar|pÈ upÈhanÈ saÑghassa adamhÈ”ti vÈ kathetabbÈ. GÈmakathÈdÊsupi
suniviÔÔhadunniviÔÔhasubhikkhadubbhikkhÈdivasena vÈ “asukagÈmavÈsino
s|rÈ samatthÈ”ti vÈ evaÑ assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati, sÈtthakaÑ pana
katvÈ “saddhÈ pasannÈ”ti vÈ, “khayaÑ gatÈ”ti vÈ vattuÑ vaÔÔati.
NigamanagarajanapadakathÈsupi eseva nayo.
ItthikathÈpi vaÓÓasaÓÔhÈnÈdÊni paÔicca assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati,

“saddhÈ pasannÈ khayaÑ gatÈ”ti evameva vaÔÔati. S|rakathÈpi “nandimitto
nÈma yodho s|ro ahosÊ”ti assÈdavasena vattuÑ na vaÔÔati, “saddho pasanno
ahosi, khayaÑ gato”ti evameva vaÔÔati. SurÈkathÈtipi pÈÔho. SÈpi cesÈ
surÈkathÈ “evar|pÈ nÈma surÈ pÊtÈ ratijananÊ hotÊ”ti assÈdavaseneva na
vaÔÔati, ÈdÊnavavasena pana “ummattakasaÑvattanikÈ”ti-ÈdinÈ nayena
vaÔÔati. VisikhÈkathÈpi “asukavisikhÈ suniviÔÔhÈ dunniviÔÔhÈ”ti vÈ,
“asukavisikhÈya vÈsino s|rÈ samatthÈ”ti vÈ assÈdavaseneva vattuÑ na
vaÔÔati, “saddhÈ pasannÈ khayaÑ gatÈ”ti iccevaÑ vaÔÔati.
KumbhaÔÔhÈnakathÈti udakatitthakathÈ vuccati, kumbhadÈsikathÈ vÈ. SÈpi
“pÈsÈdikÈ naccituÑ gÈyituÑ chekÈ”ti assÈdavasena na vaÔÔati, “saddhÈ
pasannÈ”ti-ÈdinÈ nayeneva vaÔÔati.
PubbapetakathÈti atÊtaÒÈtikathÈ. Tattha vattamÈnaÒÈtikathÈsadisova
vinicchayo. NÈnattakathÈti purimapacchimakathÈhi vimuttÈ avasesÈ
nÈnÈsabhÈvÈ niratthakakathÈ. LokakkhÈyikÈti “ayaÑ loko kena nimmito,
asukena nÈma nimmito, kÈko seto aÔÔhÊnaÑ setattÈ, balÈkÈ rattÈ lohitassa
rattattÈ”ti evamÈdikÈ lokÈyatavitaÓÉasallÈpakathÈ. SamuddakkhÈyikÈ nÈma
“kasmÈ samuddo sÈgaro, sÈgaradevena1 khanitattÈ sÈgaro, khato meti
hatthamuddÈya niveditattÈ samuddo”ti evamÈdikÈ
niratthakasamuddakkhÈyikakathÈ. Iti bhavo iti abhavoti yaÑ vÈ taÑ vÈ
niratthakakÈraÓaÑ vatvÈ pavattitakathÈ itibhavÈbhavakathÈ. Ettha ca
bhavoti sassataÑ, abhavoti ucchedaÑ. Bhavoti vuddhi, abhavoti hÈni.
Bhavoti kÈmasukhaÑ, abhavoti attakilamatho. Iti imÈya chabbidhÈya
itibhavÈbhavakathÈya saddhiÑ bÈttiÑsa tiracchÈnakathÈ nÈma honti. SesaÑ
PaÔhamo vaggo.
______________________________________________________________
1. Sagaradevena (SÊ)
2. Dhammacakkappavattanavagga
1. DhammacakkappavattanasuttavaÓÓanÈ
1081. Dutiyassa paÔhame BÈrÈÓasiyanti evaÑnÈmake nagare. Isipatane
MigadÈyeti isÊnaÑ patanuppatanavasena evaÑladdhanÈme migÈnaÑ
abhayadÈnavasena dinnattÈ MigadÈyasa~khÈte ÈrÈme. Ettha hi
uppannuppannÈ sabbaÒÒu-isayo patanti, dhammacakkappavattanatthaÑ
nisÊdantÊti attho. Nandam|lakapabbhÈrato sattÈhaccayena
nirodhasamÈpattito vuÔÔhitÈ Anodattadahe katamukhadhovanÈdikiccÈ
ÈkÈsena ÈgantvÈ Paccekabuddha-isayopettha otaraÓavasena patanti,
uposathatthaÒca anuposathatthaÒca sannipatanti, GandhamÈdanaÑ
paÔigacchantÈpi tatova uppatantÊti iminÈ isÊnaÑ patanuppatanavasena taÑ
“Isipatanan”ti vuccati.
ŒmantesÊti DÊpa~karapÈdam|le katÈbhinÊhÈrato paÔÔhÈya pÈramiyo
p|rento anupubbena pacchimabhave katÈbhinikkhamano anupubbena1
BodhimaÓÉaÑ patvÈ tattha AparÈjitapalla~ke nisinno mÈrabalaÑ bhinditvÈ
paÔhamayÈme pubbenivÈsaÑ anussaritvÈ majjhimayÈme dibbacakkhuÑ
visodhetvÈ pacchimayÈmÈvasÈne dasasahassilokadhÈtuÑ unnÈdento
sabbaÒÒutaÑ patvÈ satta sattÈhÈni BodhimaÓÉe vÊtinÈmetvÈ mahÈbrahmunÈ
ÈyÈcitadhammadesano BuddhacakkhunÈ lokaÑ voloketvÈ lokÈnaggahena
BÈrÈÓasiÑ gantvÈ paÒcavaggiye saÒÒÈpetvÈ dhammacakkaÑ pavattetukÈmo
Èmantesi.
Dveme bhikkhave antÈti dve ime bhikkhave koÔÔhÈsÈ2. Imassa pana
padassa saha samudÈhÈrena samudÈhÈranigghoso heÔÔhÈ AvÊciÑ3 upari
BhavaggaÑ patvÈ dasasahassilokadhÈtuÑ pattharitvÈ aÔÔhÈsi. TasmiÑyeva
samaye aÔÔhÈrasakoÔisa~khÈ brahmano samÈgacchiÑsu, pacchimadisÈya
s|riyo atthameti, pÈcÊnadisÈya ÈsÈÄhanakkhattena yutto puÓÓacando
uggacchati. TasmiÑ samaye BhagavÈ imaÑ DhammacakkappavattanasuttaÑ
Èrabhanto “dveme bhikkhave antÈ”ti-ÈdimÈha.
______________________________________________________________
1. Pacchimabhave pacchimabhavaÒca patvÈ mahÈbhinikkhamanena anupubbena (Ka)
2. LÈmakaÑkoÔÔhÈsÈ (SÊ, SyÈ) 3. AvÊcito (SÊ, SyÈ)
Tattha pabbajitenÈti gihisaÑyojanaÑ chinditvÈ pabbajjupagatena. Na

sevitabbÈti na vaÄaÒjetabbÈ. Yo cÈyaÑ kÈmesu kÈmasukhallikÈnuyogoti yo
ca ayaÑ vatthukÈmesu kilesakÈmasukhassa anuyogo. HÊnoti lÈmako.
Gammoti gÈmavÈsÊnaÑ santako. Pothujjanikoti andhabÈlajanena1 ÈciÓÓo.
Anariyoti na ariyo na visuddho na uttamo na vÈ ariyÈnaÑ santako.
AnatthasaÑhitoti na atthasaÑhito, hitasukhÈvahakÈraÓaÑ anissitoti attho.
AttakilamathÈnuyogoti attano kilamathassa anuyogo, attano
dukkhakaraÓanti attho. Dukkhoti kaÓÉakÈpassayaseyyÈdÊhi attamÈraÓehi
dukkhÈvaho.
PaÒÒÈcakkhuÑ karotÊti cakkhukaraÓÊ. DutiyapadaÑ tasseva vevacanaÑ.
UpasamÈyÈti kiles|pasamatthÈya. AbhiÒÒÈyÈti catunnaÑ saccÈnaÑ
abhijÈnanatthÈya. SambodhÈyÈti tesaÑyeva sambujjhanatthÈya. NibbÈnÈyÈti
nibbÈnasacchikiriyÈya. Sesamettha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ heÔÔhÈ tattha
tattha vuttameva. SaccakathÈpi sabbÈkÈreneva Visuddhimagge2 vitthÈritÈ.
ViparivaÔÔanti saccaÒÈÓakiccaÒÈÓakataÒÈÓasa~khÈtÈnaÑ tiÓÓaÑ
parivaÔÔÈnaÑ vasena tiparivaÔÔaÑ. Ettha hi “idaÑ dukkhaÑ ariyasaccaÑ,
idaÑ dukkhasamudayan”ti evaÑ cat|su saccesu yathÈbh|taÑ ÒÈÓaÑ
saccaÒÈÓaÑ nÈma. Tesuyeva “pariÒÒeyyaÑ pahÈtabban”ti evaÑ
kattabbakiccajÈnanaÒÈÓaÑ kiccaÒÈÓaÑ nÈma. “PariÒÒÈtaÑ pahÊnan”ti evaÑ
tassa tassa kiccassa katabhÈvajÈnanaÒÈÓaÑ kataÒÈÓaÑ nÈma.
DvÈdasÈkÈranti tesaÑyeva ekekasmiÑ sacce tiÓÓaÑ tiÓÓaÑ ÈkÈrÈnaÑ
vasena dvÈdasÈkÈraÑ. ©ÈÓadassananti etesaÑ tiparivaÔÔÈnaÑ dvÈdasannaÑ
ÈkÈrÈnaÑ vasena uppannaÒÈÓasa~khÈtaÑ dassanaÑ. Dhammacakkhunti
aÒÒattha tayo maggÈ tÊÓi ca phalÈni dhammacakkhu nÈma honti, idha
paÔhamamaggova.
Dhammacakketi paÔivedhaÒÈÓe ceva desanÈÒÈÓe ca. Bodhipalla~ke
nisinnassa hi cat|su saccesu uppannaÑ dvÈdasÈkÈraÑ paÔivedhaÒÈÓampi,
Isipatane nisinnassa dvÈdasÈkÈrÈya saccadesanÈya pavattitaÑ
desanÈÒÈÓampi dhammacakkaÑ nÈma. Ubhayampi hetaÑ Dasabalassa ure
pavattaÒÈÓameva3.
______________________________________________________________
1. PuthujjanandhabÈlajanena (Ka) 2. Visuddhi 2. 124 piÔÔhe.
3. UddesapavattaÒÈÓamevetaÑ (Ka)
ImÈya desanÈya pakÈsentena BhagavatÈ dhammacakkaÑ pavattitaÑ nÈma.

TaÑ panetaÑ dhammacakkaÑ yÈva AÒÒÈsikoÓÉaÒÒatthero aÔÔhÈrasahi
brahmakoÔÊhi saddhiÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈti, tÈva naÑ BhagavÈ pavatteti
nÈma, patiÔÔhite ca pavattitaÑ nÈma. TaÑ sandhÈya pavattite ca pana
BhagavatÈ dhammacakke bhummÈ devÈ saddamanussÈvesunti-Èdi vuttaÑ.
Tattha bhummÈti bh|maÔÔhakadevatÈ. SaddamanussÈvesunti
ekappahÈreneva sÈdhukÈraÑ datvÈ “etaÑ BhagavatÈ”ti-ÈdÊni vadantÈ
anusÈvayiÑsu. ObhÈsoti sabbaÒÒutaÒÒÈÓobhÈso. So hi tadÈ devÈnaÑ
devÈnubhÈvaÑ atikkamitvÈ virocittha. AÒÒÈsi vata bho KoÓÉaÒÒoti
imassapi udÈnassa udÈhÈranigghoso dasasahassilokadhÈtuÑ pharitvÈ aÔÔhÈsi.
9. Sa~kÈsanasuttavaÓÓanÈ
1089. Navame aparimÈÓÈ vaÓÓÈti appamÈÓÈni akkharÈni. ByaÒjanÈti
tesaÑyeva vevacanaÑ, vaÓÓÈnaÑ vÈ ekadesÈ yadidaÑ byaÒjanÈ nÈma.
Sa~kÈsanÈti vibhattiyo. EkamekasmiÑ hi sacce sabbÈkÈrena vitthÈriyamÈne
vaÓÓadÊnaÑ anto nÈma natthi. TasmÈ evamÈha.
10. TathasuttavaÓÓanÈ
1090. Dasame sabhÈvÈvijahanaÔÔhena tathaÑ. DukkhaÑ hi dukkhameva
vuttaÑ. SabhÈvassa amoghatÈya avitathaÑ. Na hi dukkhaÑ adukkhaÑ nÈma
hoti. AÒÒabhÈvÈnupagamena anaÒÒathaÑ. Na hi dukkhaÑ
samudayÈdibhÈvaÑ upagacchati. SamudayÈdÊsupi eseva nayoti.
Dhammacakkappavattanavaggo dutiyo.
_____
3. KoÔigÈmavagga
1. KoÔigÈmasuttavaÓÓanÈ
1091. Tatiyassa paÔhame ananubodhÈti ananubujjhanena. AppaÔivedhÈti
appaÔivijjhanena.
2. DutiyakoÔigÈmasuttavaÓÓanÈ
1092. Dutiye cetovimuttipaÒÒÈvimuttÊti phalasamÈpattiphalapaÒÒÈnaÑ
nÈmaÑ.
7. TathasuttavaÓÓanÈ
1097. Sattame tasmÈ ariyasaccÈnÊti yasmÈ tathÈni avitathÈni
anaÒÒathÈni, tasmÈ ariyÈnaÑ saccÈnÊti vuccanti. Na hi vitathÈni1 ariyÈ
ariyasaccato paÔivijjhanti.
8. LokasuttavaÓÓanÈ
1098. AÔÔhame TathÈgato ariyo, tasmÈ “ariyasaccÈnÊ”ti yasmÈ ariyena
TathÈgatena paÔividdhattÈ desitattÈ ca tÈni ariyasantakÈni honti, tasmÈ
ariyassa saccattÈ ariyasaccÈnÊti attho.
10. GavampatisuttavaÓÓanÈ
1100. Dasame sahaÒcaniketi sahaÒcaniyanagare2. Yo bhikkhave
dukkhaÑ passati, dukkhasamudayampi so passatÊti-Èdi ekapaÔivedhavasena
vuttaÑ, imasmiÑ hi sutte ekapaÔivedhova kathito.
KoÔigÈmavaggo tatiyo.
_____
4. SÊsapÈvanavagga
1. SÊsapÈvanasuttavaÓÓanÈ
1101. Catutthassa paÔhame yadidaÑ uparÊti yÈni imÈni upari.
SÊsapÈvaneti sÊsapÈrukkhe.
2. KhadirapattasuttavaÓÓanÈ
1102. Dutiye anabhisameccÈti ÒÈÓena anabhisamÈgantvÈ,
appaÔivijjhitvÈti attho.
______________________________________________________________
1. VitathÈni aÒÒathÈni ca (SÊ)
2. Sahajaniyeti sahajaniye nagare (SÊ), sahajaniyeti sahajaniyanagare (SyÈ)
3. DaÓÉasuttavaÓÓanÈ
1103. Tatiye asmÈ lokÈ paraÑ lokanti imamhÈ manussalokÈ paraÑ
nirayampi tiracchÈnayonimpi pettivisayampi manussalokampi devalokampi
gacchanti, punappunaÑ vaÔÔasmiÑyeva nibbattantÊti attho.
5. SattisatasuttavaÓÓanÈ
1105. PaÒcame evaÒcetaÑ bhikkhave assÈti bhikkhave evaÑ ce etaÑ
bhaveyya, nirantaraÑ sattisatehi haÒÒamÈnassa dukkhadomanassehi
sahevesa saccÈbhisamayo bhaveyya ceti attho.
9. IndakhÊlasuttavaÓÓanÈ
1109. Navame mukhaÑ olokentÊti ajjhÈsayaÑ olokenti. AjjhÈsayo idha
mukhanti adhippeto.
10. VÈdatthikasuttavaÓÓanÈ
1110. Dasame silÈy|poti silÈthambho. SoÄasakukkukoti soÄasahattho.
SoÄasakukk|tipi pÈÔho. HeÔÔhÈ nema~gamÈti heÔÔhÈ ÈvÈÔaÑ paviÔÔhÈ. AÔÔha
kukku uparinemassÈti aÔÔhahatthÈ ÈvÈÔassa upari uggantvÈ ÔhitÈ bhaveyyuÑ.
BhusÈti balavatÊ. SesaÑ sabbattha-uttÈnamevÈti.
SÊsapÈvanavaggo catuttho.
_____
5. PapÈtavagga
1. LokacintÈsuttavaÓÓanÈ
1111. PaÒcamassa paÔhame SumÈgadhÈya pokkharaÓiyÈti
evaÑnÈmikÈya pokkharaÓiyÈ. LokacintaÑ cintentoti “kena nu kho
candimas|riyÈ katÈ, kena mahÈpathavÊ, kena mahÈsamuddo, kena sattÈ
uppÈditÈ, kena pabbatÈ, kena ambatÈlanÈÄikerÈdayo”ti evar|paÑ lokacintaÑ
cintento nisÊdi.
Vicetoti vigatacitto1 vikkhittacitto vÈ. Bh|taÑyeva addasÈti te kira

asurÈ sambarimÈyaÑ samparivattetvÈ yathÈ ne so puriso hatthi-assÈdÊsu
Èruhante ukkhipitvÈ2 bhisamuÄÈlacchiddehi pavisante passati, evaÑ
adhiÔÔhahiÑsu. TaÑ sandhÈya SatthÈ “bh|taÑyeva addasÈ”ti Èha.
DevÈnaÑyeva mohayamÈnÈti devÈnaÑ cittaÑ mohayantÈ. TasmÈti yasmÈ
lokacintaÑ cintento ummattakopi hoti, tasmÈ.
2-3. PapÈtasuttÈdivaÓÓanÈ
1112-13. Dutiye paÔibhÈnak|Ôoti eko mahanto pabbatasadiso
mariyÈdapÈsÈÓo. Tatiye aniÔÔhar|panti aniÔÔhasabhÈvaÑ.
4. K|ÔÈgÈrasuttavaÓÓanÈ
1114. Catutthe heÔÔhimaÑ gharaÑ akaritvÈti
thambhabhittipÈdussÈpanÈdinÈ gharassa heÔÔhimabhÈgaÑ akatvÈ.
5. VÈlasuttavaÓÓanÈ
1115. PaÒcame santhÈgÈreti sippuggaÓhanasÈlÈyaÑ. UpÈsanaÑ
karonteti kaÓÉakhipanasippaÑ3 karonte. AsanaÑ atipÈtenteti kaÓÉaÑ
atikkamente. Po~khÈnupo~khanti ekaÑ kaÓÉaÑ khipitvÈ 4yathÈ assa sarassa
po~khaÑ vijjhati, aparaÑ anupo~khaÑ nÈma dutiyassa po~khaÑ, puna
aparaÑ tassa po~khanti4 evaÑ atipÈtente addasa. Yatra hi nÈmÈti ye nÈma.
Durabhisambhavataranti dukkarataraÑ. SattadhÈ5 bhinnassa vÈlassa koÔiyÈ
koÔiÑ paÔivijjheyyÈti ekaÑ vÈlaÑ sattadhÈ bhinditvÈ tassa ekaÑ bhedaÑ
gahetvÈ vÈti~gaÓamajjhe bandhitvÈ aparaÑ bhedaÑ kaÓÉassa aggakoÔiyaÑ
bandhitvÈ usabhamatte Ôhito kaÓÉabaddhÈya koÔiyÈ taÑ
vÈti~gaÓabaddhakoÔiÑ paÔivijjheyyÈti attho. TasmÈti yasmÈ evaÑ
duppaÔivijjhÈni cattÈri saccÈni, tasmÈ.
______________________________________________________________
1. VÊtacitto (SÊ, SyÈ) 2. UppatitvÈ (SÊ) 3. KaÓÉakhipanasikkhanaÑ (SÊ)
4-4. YathÈ aparantassa vijjhati, aparaÑ po~khaÑ nÈma dutiyassa po~khaÑ, puna aparaÑ
Anupo~khaÑ puna aparaÑ tassa po~khanti (SÊ, SyÈ)
5. SatadhÈ (Ka)
7. PaÔhamachiggaÄayugasuttavaÓÓanÈ
1117. Sattame aÒÒamaÒÒakhÈdikÈti aÒÒamaÒÒaÑ khÈdanaÑ.
DubbalakhÈdikÈti balavantehi macchÈdÊhi dubbalÈnaÑ macchÈdÊnaÑ
khÈdanaÑ.
8. DutiyachiggaÄayugasuttavaÓÓanÈ
1118. AÔÔhame mahÈpathavÊti cakkavÈÄagabbhantarÈ1 mahÈpathavÊ.
AdhiccamidaÑ bhanteti idaÑ adhiccuppattikaÑ sace taÑ yugaÑ na p|ti
bhaveyya, samudde udakaÑ na susseyya, so ca kacchapo na mareyya, api
nÈma yadicchÈvasena siyÈti attho.
EvaÑ adhiccamidaÑ bhikkhaveti ettha MahÈsÊvatthero cattÈri yugÈni
dasseti–puratthimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ Ôhitena purisena
pakkhittayugassa hi chiggaÄena tassa andhakacchapassa gÊvÈya pavesanaÑ
viya manussapaÔilÈbho adhiccapaÔilÈbhÊ. DakkhiÓacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ
Ôhitena pakkhittassa pana paribbhamantassa purimayugaÑ patvÈ chiggaÄena
chiggaÄupari ÈruÄhassa chiggaÄena gÊvappavasenaÑ viya TathÈgatuppÈdo
adhiccatarasambhavo. PacchimacakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ Ôhitena
pakkhittassa pana paribbhamantassa purimayugadvayaÑ patvÈ chiggaÄena
chiggaÄupari ÈruÄhassa chiggaÄena gÊvappavesanaÑ viya
TathÈgatappaveditassa dhammavinayassa dÊpanaÑ adhiccatarasambhavaÑ.
UttaracakkavÈÄamukhavaÔÔiyaÑ Ôhitena pakkhittassa pana paribbhamantassa
purimayugattayaÑ patvÈ chiggaÄena chiggaÄupari ÈruÄhassa chiggaÄena
gÊvappavesanaÑ viya catusaccapaÔivedho ativiya adhiccatarasambhavo
veditabbo. NavamÈdÊni AbhisamayasaÑyutte vuttanayÈnevÈti.
PapÈtavaggo paÒcamo.
_____
6. AbhisamayavaggavaÓÓanÈ
1121. Abhisamayavaggo NidÈnavagge AbhisamayasaÑyutte
vitthÈritova.
______________________________________________________________
1. CakkavÈÄantarÈ (SÊ, SyÈ)
7. PaÔhama-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
3. PaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ
1133. ŒmakadhaÒÒapeyyÈle ariyena paÒÒÈcakkhunÈti1 vipassanaÑ
ÈdiÑ katvÈ lokiyalokuttarena ÒÈÓacakkhunÈ.
4. SurÈmerayasuttavaÓÓanÈ
1134. SurÈmerayamajjappamÈdaÔÔhÈnÈ paÔiviratÈti ettha surÈ nÈma
piÔÔhasurÈ odanasurÈ p|vasurÈ kiÓÓapakkhittÈ sambhÈrasaÑyuttÈti
paÒcavidhÈ. MerayaÑ nÈma pupphÈsavo phalÈsavoti evaÑ vutto yo koci
Èsavo. Majjanti tadeva ubhayaÑ, yaÑ vÈ panaÒÒampi surÈsavavinimuttaÑ
madanÊyaÑ. YÈya cetanÈya taÑ pivanti, sÈ pamÈdassa kÈraÓattÈ
pamÈdaÔÔhÈnaÑ nÈma, tato paÔiviratÈti attho.
6-7. MatteyyasuttÈdivaÓÓanÈ
1136-37. MatteyyÈti mÈtuhitÈ, mÈtari sammÈpaÔipannÈti attho.
PetteyyÈdÊsu pituhitÈ petteyyÈ.
8-9. SÈmaÒÒasuttÈdivaÓÓanÈ
1138-39. SamaÓÈnaÑ hitÈ sÈmaÒÒÈ. BrÈhmaÓÈnaÑ hitÈ brahmaÒÒÈ.
Tesu tesu sammÈ paÔipannÈnaÑyevetaÑ adhivacanaÑ.
10. PacÈyikasuttavaÓÓanÈ
1140. Kule jeÔÔhÈpacÈyinoti kule jeÔÔhÈnaÑ apacÈyino, nÊcavuttinoti
attho.
______________________________________________________________
1. ©ÈÓacakkhunÈti (SÊ, SyÈ)
8. Dutiya-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
8. BÊjagÈmasuttavaÓÓanÈ
1148. BÊjagÈmabh|tagÈmasamÈrambhÈti m|labÊjaÑ khandhabÊjaÑ
phaÄubÊjaÑ aggabÊjaÑ bÊjabÊjanti paÒcavidhassa bÊjagÈmassa ceva yassa
kassaci nÊlatiÓarukkhÈdikassa bh|tagÈmassa ca samÈrambhÈ,
chedanapacanÈdibhÈvena vikopanÈ paÔiviratÈti attho.
9. VikÈlabhojanasuttavaÓÓanÈ
1149. VikÈlabhojanÈti kÈlÈtikkantabhojanÈ, majjhanhikÈtikkamato
paÔÔhÈya yÈvakÈlikaparibhogÈti attho.
10. GandhavilepanasuttavaÓÓanÈ
1150. MÈlÈdÊsu mÈlÈti yaÑ kiÒci pupphaÑ. Gandhanti yaÑ kiÒci
gandhajÈtaÑ1. Vilepananti chavirÈgakaraÓaÑ. Tattha piÄandhantÈ dhÈrenti
nÈma, |naÔÔhÈnaÑ p|rentÈ maÓÉenti nÈma, gandhavasena chavirÈgavasena
ca sÈdiyantÈ vibh|senti nÈma, ÔhÈnaÑ vuccati kÈraÓaÑ. TasmÈ yÈya
dussÊlyacetanÈya tÈni mÈlÈdhÈraÓÈdÊni mahÈjano karoti, tato paÔiviratÈti
attho.
_____
9. Tatiya-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
1. NaccagÊtasuttavaÓÓanÈ
1151. SÈsanassa ananulomattÈ vis|kaÑ paÔÈÓÊbh|taÑ dassananti
vÊs|kadassanaÑ. AttanÈ naccananaccÈpanÈdivasena naccÈ ca gÊtÈ ca vÈditÈ
ca antamaso may|ranaccÈdivasenÈpi pavattÈnaÑ naccÈdÊnaÑ vis|kabh|tÈ
dassanÈ cÈti naccagÊtavÈditavis|kadassanÈ. NaccÈdÊni hi attanÈ payojetuÑ
vÈ pareti payojÈpetuÑ vÈ payuttÈni passituÑ vÈ neva bhikkh|naÑ na
bhikkhunÊnaÑ vaÔÔanti.
______________________________________________________________
1. GandhajÈtikaÑ (SÊ, SyÈ)
2. UccÈsayanasuttavaÓÓanÈ
1152. UccÈsayanaÑ vuccati pamÈÓÈtikkantaÑ. MahÈsayanaÑ
akappiyattharaÓaÑ, tato paÔiviratÈti attho.
3. JÈtar|pasuttavaÓÓanÈ
1153. JÈtar|panti suvaÓÓaÑ. Rajatanti kahÈpaÓo lohamÈsako
jatumÈsako dÈrumÈsakoti ye vohÈraÑ gacchanti, tassa ubhayassÈpi
paÔiggahaÓÈ paÔiviratÈ, neva naÑ uggaÓhanti na uggaÓhÈpenti, na
upanikkhittaÑ sÈdiyantÊti attho.
4. ŒmakadhaÒÒasuttavaÓÓanÈ
1154. ŒmakadhaÒÒapaÔiggahaÓÈti
sÈlivÊhiyavagodhumaka~guvarakakudr|sakasa~khÈtassa sattavidhassÈpi
ÈmakadhaÒÒassa paÔiggahaÓÈ. Na kevalaÒca etesaÑ paÔiggahaÓameva,
Èmasanampi bhikkh|naÑ na vaÔÔatiyeva.
5. ŒmakamaÑsasuttavaÓÓanÈ
1155. ŒmakamaÑsapaÔiggahaÓÈti ettha aÒÒatra uddissa1 anuÒÒÈtÈ.
ŒmakamaÑsamacchÈnaÑ paÔiggahaÓameva bhikkh|naÑ na vaÔÔati, no
ÈmasanaÑ.
6. KumÈrikasuttavaÓÓanÈ
1156. ItthikumÈrikapaÔiggahaÓÈti ettha itthÊti purisantaragatÈ, itarÈ
kumÈrikÈ nÈma. TÈsaÑ paÔiggahaÓampi Èmasanampi akappiyameva.
7. DÈsidÈsasuttavaÓÓanÈ
1157. DÈsidÈsapaÔiggahaÓÈti ettha dÈsidÈsavaseneva tesaÑ
paÔiggahaÓaÑ na vaÔÔati, “kappiyakÈrakaÑ dammi, ÈrÈmikaÑ dammÊ”ti
evaÑ vutte pana vaÔÔati.
______________________________________________________________
1. Odissa (Ka)
10. Catuttha-ÈmakadhaÒÒapeyyÈlavagga
1. KhettavatthusuttavaÓÓanÈ
1161. AjeÄakÈdÊsu khettavatthupariyosÈnesu kappiyÈkappiyanayo
vinayavasena upaparikkhitabbo. Tattha khettaÑ nÈma yasmiÑ pubbaÓÓaÑ
ruhati. Vatthu nÈma yasmiÑ aparaÓÓaÑ ruhati. Yattha vÈ ubhayaÑ ruhati,
taÑ khettaÑ. TadatthÈya akatabh|mibhÈgo vatthu. KhettavatthusÊsena cettha
vÈpitaÄÈkÈdÊnipi sa~gahitÈneva.
2-3. KayavikkayasuttÈdivaÓÓanÈ
1162-63. KayavikkayÈti kayÈ ca vikkayÈ ca. D|teyyaÑ vuccati
d|takammaÑ gihÊnaÑ paÓÓaÑ vÈ sÈsanaÑ vÈ gahetvÈ tattha tattha
gamanaÑ, pahiÓagamanaÑ vuccati gharÈ gharaÑ pesitassa
khuddakagamanaÑ, anuyogo nÈma tadubhayakaraÓaÑ. TasmÈ
d|teyyapahiÓagamanÈnuyogÈti evamettha attho veditabbo.
4. TulÈk|ÔasuttavaÓÓanÈ
1164. TulÈk|ÔÈdÊsu k|Ôanti vaÒcanaÑ. Tattha tulÈk|ÔaÑ tÈva r|pak|ÔaÑ
a~gak|ÔaÑ1 gahaÓak|ÔaÑ paÔicchannak|Ôanti catubbidhaÑ hoti. Tattha
r|pak|ÔaÑ nÈma dve tulÈ samar|pÈ katvÈ gaÓhanto mahatiyÈ gaÓhÈti,
dadanto khuddikÈya deti. A~gak|ÔaÑ1 nÈma gaÓhanto pacchÈbhÈge
hatthena tulaÑ akkamati, dadanto pubbabhÈge. GahaÓak|ÔaÑ nÈma
gaÓhanto m|le rajjuÑ gaÓhÈti, dadanto agge. PaÔicchannak|ÔaÑ nÈma tulaÑ
susiraÑ katvÈ anto ayacuÓÓaÑ pakkhipitvÈ gaÓhanto taÑ pacchÈbhÈge
karoti, dadanto aggabhÈge2.
KaÑso vuccati suvaÓÓapÈti, tÈya vaÒcanaÑ kaÑsak|ÔaÑ. KathaÑ?
EkaÑ suvaÓÓapÈtiÑ katvÈ aÒÒÈ dve tisso lohapÈtiyo suvaÓÓavaÓÓÈ karonti.
Tato janapadaÑ gantvÈ kiÒcideva aÉÉhakulaÑ pavisitvÈ “suvaÓÓabhÈjanÈni
kiÓathÈ”ti vatvÈ agghe pucchite samagghataraÑ dÈtukÈmÈ honti, tato tehi
“kathaÑ imesaÑ suvaÓÓabhÈvo
______________________________________________________________
1. KaÑsak|ÔaÑ (SÊ) 2. PubbabhÈge (SÊ)
jÈnitabbo”ti vutte “vÊmaÑsitvÈ gaÓhathÈ”ti suvaÓÓapÈtiÑ pÈsÈÓe ghaÑsitvÈ

sabbapÈtiyo datvÈ gacchanti.
MÈnak|ÔaÑ hadayabhedasikhÈbhedarajjubhedavasena tividhaÑ hoti.
Tattha hadayabhedo sappitelÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto
heÔÔhÈchiddena mÈnena “saÓikaÑ ÈsiÒcÈ”ti vatvÈ antobhÈjane bahuÑ
paggharÈpetvÈ gaÓhÈti, dadanto chiddaÑ pidhÈya sÊghaÑ p|retvÈ deti.
SikhÈbhedo tilataÓÉulÈdiminanakÈle labbhati. TÈni hi gaÓhanto saÓikaÑ
sikhaÑ ussÈpetvÈ gaÓhÈti, dadanto vegena sikhaÑ bhindanto deti.
Rajjubhedo khettavatthuminanakÈle labbhati. LaÒjaÑ alabhantÈ hi khettaÑ
amahantaÑ mahantaÑ katvÈ minanti.
5. UkkoÔanasuttavaÓÓanÈ
1165. UkkoÔanÈdÊsu ukkoÔananti sÈmike assÈmike kÈtuÑ
laÒjaggahaÓaÑ. VaÒcananti tehi tehi upÈyehi paresaÑ vaÒcanaÑ.
TatridamekaÑ vatthu–eko kira luddako migaÒca migapotakaÒca gahetvÈ
Ègacchati. Tameko dhutto “kiÑ bho migo agghati, kiÑ migapotako”ti Èha.
“Migo dve kahÈpaÓe, migapotako ekan”ti ca vutte kahÈpaÓaÑ datvÈ
migapotakaÑ gahetvÈ thokaÑ gantvÈ nivatto “na me bho migapotakena
attho, migaÑ me dehÊ”ti Èha. Tena hi dve kahÈpaÓe dehÊti. Nanu bho mayÈ
paÔhamaÑ eko kahÈpaÓo dinnoti. Œma dinnoti. Imampi migapotakaÑ gaÓha,
evaÑ so ca kahÈpaÓo, ayaÒca kahÈpaÓagghanako migapotakoti dve
kahÈpaÓÈ bhavissantÊti. So “kÈraÓaÑ vadatÊ”ti sallakkhetvÈ migapotakaÑ
gahetvÈ migaÑ adÈsÊti.
NikatÊti yogavasena vÈ mÈyÈvasena vÈ apÈma~gaÑ pÈma~ganti amaÓiÑ
maÓinti, asuvaÓÓaÑ suvaÓÓanti katvÈ patir|pakena vaÒcanaÑ. SÈciyogoti
kuÔilayogo, etesaÑyeva ukkoÔanÈdÊnametaÑ nÈmaÑ. TasmÈ
ukkoÔanasÈciyogÈ vaÒcanasÈciyogÈ nikatisÈciyogÈti evamettha attho
daÔÔhabbo. Keci aÒÒaÑ dassetvÈ aÒÒassa parivattanaÑ sÈciyogoti vadanti,
taÑ pana vaÒcaneneva sa~gahitaÑ.
6-11. ChedanasuttÈdivaÓÓanÈ
1166-1171. ChedanÈdÊsu chedananti hatthacchedanÈdi. Vadhoti
mÈraÓaÑ. Bandhoti rajjubandhanÈdÊhi bandhanaÑ. ViparÈmosoti
himaviparÈmoso gumbaviparÈmosoti duvidho. YaÑ himapÈtasamaye
himena paÔicchannÈ hutvÈ maggapaÔipannaÑ janaÑ musanti, ayaÑ
himaviparÈmoso. YaÑ gumbÈdipaÔicchannÈ musanti, ayaÑ
gumbaviparÈmoso.
Œlopo vuccati gÈmanigamÈdÊnaÑ vilopakaraÓaÑ. SahasÈkÈroti
sÈhasakiriyÈ, gehaÑ pavisitvÈ manussÈnaÑ ure satthaÑ ÔhapetvÈ
icchitabhaÓÉaggahaÓaÑ. EvametasmÈ chedanavadhabandhanaviparÈmosa-
ÈlopasahasÈkÈrÈ paÔiviratÈ. SesaÑ sabbattha uttÈnatthamevÈti.
ŒmakadhaÒÒapeyyÈlavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
Iti SÈratthappakÈsiniyÈ SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈya
MahÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.
NigamanakathÈ
EttÈvatÈ hi–
BahukÈrassa yatÊnaÑ vipassanÈcÈranipuÓabuddhÊnaÑ,
SaÑyuttavaranikÈyassa atthasaÑvaÓÓanaÑ kÈtuÑ.
Saddhammassa ciraÔÔhiti’mÈsisamÈnena1 yÈ mayÈ,
NipuÓÈ AÔÔhakathÈ ÈraddhÈ SÈratthapakÈsinÊ nÈma.
SÈ hi MahÈ-aÔÔhakathÈya sÈra’mÈdÈya niÔÔhitÈ esÈ,
AÔÔhasattatimattÈya PÈÄiyÈ bhÈÓavÈrehi.
Ek|nasaÔÔhimatto Visuddhimaggopi bhÈÓavÈrehi,
AtthappakÈsanatthÈya ÈgamÈnaÑ kato yasmÈ.
TasmÈ tena sahÈ’yaÑ AÔÔhakathÈ bhÈÓavÈragaÓanÈya,
Thokena aparip|raÑ sattatiÑsasataÑ hoti.
SattatiÑsÈdhikasata-parimÈÓaÑ bhÈÓavÈrato evaÑ,
SamayaÑ pakÈsayantiÑ MahÈvihÈrÈdhivÈsÊnaÑ.
M|laÔÔhakathÈya sÈra’mÈdÈya mayÈ imaÑ karontena,
YaÑ puÒÒamupacitaÑ tena hotu sabbo sukhÊ loko.
EtissÈ karaÓatthaÑ therena BhadantajotipÈlena,
SucisÊlena subhÈsitassa pakÈsayantaÒÈÓena.
SÈsanavibh|tikÈmena yÈcamÈnena maÑ subhaguÓena,
YaÑ samadhigataÑ puÒÒaÑ tenÈpi jano sukhÊ bhavat|ti.
ParamavisuddhasaddhÈbuddhivÊriyappaÔimaÓÉitena
sÊlÈcÈrajjavamaddavÈdiguÓasamudayasamuditena
sakasamayasamayantaragahanajjhogÈhaÓasamatthena
paÒÒÈveyyattiyasamannÈgatena TipiÔakapariyattippabhede sÈÔÔhakathe
SatthusÈsane appaÔihataÒÈÓappabhÈvena mahÈveyyÈkaraÓena
karaÓasampattijanitasukhaviniggatamadhurodÈravacanalÈvaÓÓayuttena
yuttamuttavÈdinÈ vÈdÊvarena mahÈkavinÈ pabhinnapaÔisambhidÈparivÈre
chaÄabhiÒÒÈdippabhedaguÓappaÔimaÓÉite
______________________________________________________________
1. MabhilasamÈnena (SÊ, SyÈ)
uttarimanussadhamme suppatiÔÔhitabuddhÊnaÑ theravaÑsappadÊpÈnaÑ

therÈnaÑ MahÈvihÈravÈsÊnaÑ vaÑsÈla~kÈrabh|tena
vipulavisuddhabuddhinÈ Buddhaghosoti gar|hi gahitanÈmadheyyena therena
katÈ ayaÑ SÈratthappakÈsinÊ nÈma SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈ–
TÈva tiÔÔhatu lokasmiÑ, lokanittharaÓesinaÑ.
DassentÊ kulaputtÈnaÑ, nayaÑ sÊlavisuddhiyÈ.
YÈva Buddhoti nÈmampi, suddhacittassa tÈdino.
Lokamhi LokajeÔÔhassa, pavattati Mahesinoti.
SÈratthappakÈsinÊ nÈma
SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈ sabbÈkÈrena niÔÔhitÈ.

SaÄÈyatanavaggamahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ
PadÈnukkamo PiÔÔha~ko PadÈnukkamo PiÔÔha~ko
[A] [A]
AkataÒÒutato 60 AjjhattaÒca bahiddhÈ ca 115
AkÈlikena 145 AjjhattaÑ kÈmacchando 206
AkilÈsu dhammadesanÈya 256 AjjhattaÑ byÈpÈdo 206
AkusalÈ 178
AjjhattaÑ satimÈ 239
Akusale dhamme 301
AjjhÈruhÈ 189
AkuppÈ 136
AjjhupekkhitÈ 304
Akkandati 117
AjjhosÈnÈ 187
Akkosissanti 20
AkkhÈsi yogaÑ 32 AÒjanavane 278
AkhaÓÉehi 307 AÒÒataro 30
AkhilaÑ 43 AÒÒatreva saddhÈya 47
AgantÈ 318 AÒÒato passati 16
AgaruÑ 34 AÒÒathÈbhÈvÊ bhavasatto
AguttÈ 27 loko bhavamevÈbhinandati 11
AguttadvÈrassa 43 AÒÒathattaÑ 14, 316
AggapadasmiÑ 150 AÒÒadatthu 159
AggamakkhÈyati 170 AÒÒamaÒÒakhÈdikÈ 333
A~gÈrakÈs|pamÈ 96
AÒÒamaheÔhayÈno 73
A~gehi 125
AÒÒÈÓÈya adassanÈya 210
AcakkhukaraÓÈ 189
AÒÒÈtÈvindriyaÑ 269
AccÈdhÈya 72
AÒÒÈsi vata bho KoÓÉaÒÒo 329
AcirakÈritaÑ 86
Aciraparinibbutesu 257 AÒÒindriyaÑ 269
Acchecchi taÓhaÑ 115 AÒÒaÑ byÈkareyya 47
Ajjhattarato 285 AÔÔÊyamÈnÈ 299
AjjhattaÑ 107, 295 AÔÔha kukku uparinemassa 331
344 SaÄÈyatanavaggamahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya

[A] [A]
AÔÔhasatapariyÈyaÑ 122 Adhimocehi 322
AÔÔha~gikaÑ maggaÑ 171 AdhivÈseti 30
AÔÔhiÑkatvÈ 185 Adhogaccha 141
AÉÉho mahaddhano 321 AdhammikÈ devÈ 113
AtisitvÈ 33 AnaÒÒÈtaÒÒassÈmÊtindriyaÑ 269
AttakilamathÈnuyogo 145, 328 AnataÑ 149
AttadÊpÈ 238 AnavajjÈ 178
Attaniyena 17 AntarÈparinibbÈyÊ 181
Attar|pena 35 AnantaraÑ abÈhiraÑ 237
AttasaraÓÈ 238 AnantevÈsikaÑ 46
AttasampadÈ 169 AnanubodhÈ 329
AttasambhavaÑ 285 AnatthaggahaÓato 59
AttÈpi 310 AnatthasaÑhito 328
AttupanÈyikaÑ 311 Anantados|paddavato 61
Atthi 50 AnabhijÈnaÑ aparijÈnaÑ
Atthi ÈyÈma 167 avirÈjayaÑ appajahaÑ 6
AntamakÈsi dukkhassa 116 Anabhisamecca 330
Atha maraÓakÈle 181 Anariyo 328
AdantÈ 27 AnassasaÑ 15-6
AddÈ 117 AnÈcariyakaÑ 46
AdukkhamasukhaÑ 115 AnÈmantetvÈ 236
Addhabh|taÑ 10 AnÈvaraÓÈ 188
AddhÈnaÒca ÈpÈdenti 39 AnÈvattidhammo 312
AddhÈnapariÒÒatthaÑ 169 AnÈsakÈ 43
AdiÔÔhÈ adiÔÔhapubbÈ 28 AnÈsavaÑ 149
AdÊnamÈnaso 183 AnikÊÄitÈvino kÈmesu 39
AdhigaÓhanti 129 Aniccato 117
Adhimuccati 43, 95 Aniccato jÈnato 16
AdhimocitaÑ 322 Aniccato jÈnato passato 12
SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 345

[A] [A]
AniccatÈ 144 Anuvikkhitto 290
AniccÈnupassÊ 118 AnuvidhÈyeyyuÑ 110
AniccucchÈdanaparimaddanabhe- AnuvedaÑ vijjeyya 117
danaviddhaÑsanadhammassa 31 AnusayÈ 12
AnicchÈ parivÈraÓaÑ 159 Anussati 180
AniÔÔhar|paÑ 332 Anussavo 47
AnibbÈnasaÑvattanikÈ 189 AnekapariyÈyena 50
AnimittÈ 137 AnekapariyÈyena
AnimittaÑ 129 asubhakathaÑ 296
Anissito 73 AnekavihitaÑ 325
AnÊghaÑ 131 AnekÈni devatÈsahassÈni 37
Anukampakena 148
A~gÈrakÈs|pamÈ kÈmÈdiÔÔhÈ
AnukampaÑ upÈdÈya 148
honti 96
AnuÔÔhitÈ 282
A~gehi 125
AnuttaraÑ yogakkhemaÑ 281
AntamakÈsi dukkhassa 116
AnuttaraÑ sammÈsambodhiÑ 244
AntarÈparinibbÈyÊ 181
Anudahanti 97
Antassa vasanti 46
AnudayatÈya 259
AntÈ 145
AnudhammacÈrino 284
Antop|ti 85
AnunadÊtÊre 73
AndhakaraÓÈ 189
Anupapanno hoti 151
AnupabbajjaÑ 180 AndhakÈre nikkhitto 210
AnupavajjaÑ 18 AndhakÈro apassataÑ 45
AnupÈdÈparinibbÈnatthaÑ 169 ApaÓÓakatÈya mayhaÑ 146
AnuppannÈnaÑ 162 ApunabbhavÈya 50
AnupariyÈyapathaÑ 244 AparÈmaÔÔhehi 308
Anuparisakkeyya 141 AparimÈÓÈ vaÓÓÈ 329
AnubyaÒjanaso 50 AparihÈniye 186
AnubandhiÑsu 309 ApalikhataÑ gaÓÉam|laÑ 31
Anuvitakketi 181 ApÈrÈpÈraÑ 168

[A] [A]
Appakasirena 142 AbhibhÈyatanÈni 30
AppaÒÒÈto 16 Abhibhuyya kodhaÑ 42
AppaÔik|laÑ 207 Abhibhuyya vattati 126
AppaÔivibhattaÑ 139, 311 Abhindi kavacamiva 285
AppaÔivedhÈ 329
Abhirati 128
Appattassa pattiyÈ 167
AbhisaÒcetayitaÑ 46
AppatiÔÔhitacitto 183
Abhisa~khataÑ 46
AppathÈmako 117
Abhisa~khari 131
AppanigghosÈni 13
AppapuÒÒÈ 234 AbhisambuddhaÑ pakÈsesuÑ 325
Appossukko 284 AmaccÈ 316
AppamÈÓacetaso 43 AmataparÈyanaÑ 279
AppamÈÓoti 182 AmatogadhaÑ 279
AppamÈdasampadÈ 169 AmanoramÈ 44
AppamÈdo 35 AmukasmiÑ 16
Appameyyo 150 AmohayÊ maccurÈjaÑ 50
AppasaddÈni 13 Ambilaggehi 235
AppaÑ vÈ anÈgatesu 35 Ayamahamasmi 114
Abahukato 187 AyamantarÈkathÈ 130
AbyÈpÈdo 159 Ayo 188
AbhÈvitakÈyÈ 40
AyonisomanasikÈro 177
AbhikkantataraÑ 120
Ayosa~kunÈ 51
AbhikkantÈ 94
AyaÑ vuccati 46, 164
AbhikkhaÓaÑ 245
AyaÑ vo amhÈkaÑ anusÈsanÊ 148
AbhiÒÒÈ pariÒÒeyyaÑ 12
ArakkhitÈ 27
AbhiÒÒÈ pariÒÒÈ pahÈtabbaÑ 6
AbhiÒÒeyyaÑ 12 Arakkhiteneva kÈyena 40
Abhiharati 235 AraÒÒakuÔikÈyaÑ 41
AbhijjhÈ ca vihesÈ ca 29 AraÒÒavanapatthÈni 13
AbhihaÔÔhuÑ pavÈreyyuÑ 97 Arati 177

[A] [A]
Ariyakantehi 307 AsÈditaÒca sÈduÑ 27
Ariyena paÒÒÈcakkhunÈ 334 AsÈrÈdÈni 318
Arugatto 110 AsukhasayitÈni 318
AlamariyaÒÈÓadassanaviseso 139 AsantaÑ avijjamÈnaÑ 116
Alaso ca 125 Asa~khataÑ 148
AlakkhikÈ 234 Asa~khyeyyo 320
AlaÑ 146 AsantuÔÔho 97
AsampajÈnÈ 288
Avassaji 285
AsammosÈya 162
AvantiyÈ 130
AsitavisÈ 54
AvassutapariyÈyaÑ 95
AsisadisavisÈ 54
Avassuto 85
Asuci 85
AvijjÈ 12
AsucigÈmakaÓÔako 110
AvinipÈtadhammo 312 AsubhabhÈvanÈyavaÓÓaÑ
Avitakkomhi 239 bhÈsati 297
AvirÈjento 6 Asecanako 301
AvisesakÈrito 60 AsaÑvutÈ 27
AvihaÒÒamÈno 236 AsaÑvutassa 30
AvihiÑsÈ 159 AsmÈ 331
AvijjÈgatassa 153 Asmi 114
Avijjogho 174 AsmimÈnassetaÑ adhivacanaÑ 84
AvijjaÑ bhindissati 164 AssÈsatÈyasmÈ 322
Aviddas| 45 AhÈrÊ aparihÈrÊ 142
AvusitaÑ 15 Ahampamhi 142
Av|pasamo 178 [Œ]
AveccappasÈdena 129, 307 ŒkÈraparivitakko 47
Asappurisasevito 106 ŒkÈrehi 34
Asati 19 ŒkÈsaÑ ÉessÈmi 110
AsatÊ kirÈyaÑ 108 ŒkiÓÓamanussaÑ 317

[Œ] [Œ]
ŒkiÒcaÒÒaÑ 137 ŒrÈmadevatÈ 139
Œgatigati 19 ŒrÈmanissayÊ 183
ŒgamaÑsu 43 ŒrÈmena ÈrÈmaÑ 183
ŒgantukÈgÈraÑ 173 ŒlokasaÒÒÈ 291
Œgamma 47, 169 Œloko 45
ŒcariyamuÔÔhi 237 ŒvasathÈgÈraÑ 146
ŒcÈragocarasampanno 262 ŒvÈsagato 33
Œcikkhissanti 284 ŒviÒcheyyuÑ 110
Œcinato 29 ŒveÓikÈni 125
ŒdittaÑ 10 ŒsanÈni paÒÒÈpetvÈ 87
ŒnÈpÈnassati 300 ŒsabhÊ 242
ŒpÈyiko 142 ŒsabhiÑ vÈcaÑ 294
ŒbÈdho 236 Œsayato 58
Œbhindeyya 50 ŒsavÈ 12
Œmantesi 74, 327 ŒsavÈnaÑ khayÈya 67, 319
ŒmakadhaÒÒapaÔiggahaÓÈ 336 ŒsittavisÈ 54
ŒmakamaÑsapaÔiggahaÓÈ 336 ŒsÊvisÈ 54
ŒyatiÑ apunabbhavÈya 15 ŒsÊviso 14
ŒyasmantaÑ theraÑ 130 ŒsÊtiko 238
Œyu 133 ŒhÈre paÔik|lasaÒÒÈ 212
ŒrakÈ 15 ŒhÈrasamudayÈ 262
ŒrakkhÈya 67 ŒhÈraÔÔhitiko 177
Œrakkho 35 ŒhÈraÑ 177
Œraddho 181 [I]
ŒrabbhamÈnova 185 ItarÊtarÈ narÈ 27
ŒrammaÓena 135 ItipÈyaÑ 50
ŒrammaÓaÑ 95 ItibhavÈbhavakathÈ 326
ŒrabbhadhÈtu 179 ItivÈdappamokkhÈnisaÑsaÑ 183
ŒrÈ nibbÈna vuccati 29 IdÈni ambho purisa 56

[I] [U]
IdaÑsaccÈbhiniveso 174 UdakorohakÈ 141
ImaÒca kÈyaÑ nikkhipati 151 UdayatthagÈminiyÈ 266
Imameva phassaÑ paÔicca 118 UdÈnaÑ udÈnesi 285
IminÈ tvaÑ 20 UdÈyi 120
IcchÈmahaÑ 164 UdujitaÑ 107
IÒjitaÑ 114 UdenaÑ cetiyaÑ 282
Ijjhissati 139 UpakkilesÈ 235
IÔÔhÈ 12 UpaÔÔhÈko 246
ItthindriyaÑ 269 UpaÔÔhitÈya satiyÈ 40
ItthikÈmehi 146 UpaddutaÑ 12
ItthikumÈrikapaÔiggahaÓÈ 336 UpamÈ kho myÈyaÑ 57
ItthetaÑ dvayaÑ 26 Upayanti 27, 320
Idha 10 Upasa~kamanaÑ 180
Idha no 17 Upasa~kami 38
IddhaÑ 284 UpassaÔÔhaÑ 12
IddhÈbhisa~khÈraÑ 131, 288 UpasamÈya 67, 328
IddhipÈdaÑ 282 Upasampajja 321
IndriyÈni 133 Upasenassa 14
IndriyÈnaÑ vÈ vipariÓÈmaÑ 14 UparighaÔÈyaÑ 107
Indriyasampanno 47, 269 UpavajjakulÈni 19
IbbhÈ 42 UpÈrambhÈnisaÑsaÑ 183
ImÈni kho bhikkhave paÒca UpÈsanaÑ karonte 332
balÈni 126 UkkoÔanaÑ 338
IssariyÈdhipaccaÑ 307 UpekkhÈ dhurasamÈdhi 158
[U] UkkujjÈvakujjaÑ 187
UÔÔhÈnasaÒÒaÑ manasi karitvÈ 95 UggatejÈ 54
UdakamaÓiko 142 UggilituÑ 144
UdakamaÓikaÑ 88 Uggo 37
UdakaÓÓavaÑ 57 UtupariÓÈmajÈni 121
UdakÈcamanÈni ca 43 Uttarasetu vÈ 57

[E]
[U]
Ekodibh|tÈ 234
UttariÒca vighÈtaÑ 205
Eko paÒho 138
UttarivimuttiÑ appaÔivijjhato 208
EkaÑsenetaÑ 144
Uttari manussadhammÈ 139
EkaÑso 242
UddesaÑ gacchati 206
EkaÑ veyyÈkaraÓaÑ 138
Uddhaccasahagato 289
EjÈ 26
UddhatÈ 288
Etadattanisambh|taÑ 159
UddhambhÈgiyÈni 175
Etadavoca 85
UnnaÄÈ 288
Etamettakena 152
UppannÈnaÑ 162
EttakamevÈ 152
Uppannuppanne 301
EtaÑ hi Èvuso sÈvakassa
UpekkhÈ 158
patir|paÑ 18
Ummaggo 106
EtaÑ mama 11, 18
Umma~go 168, 260
Ettha 28
UmmujjÈ 141
EtthÈhaÑ bhante anassasaÑ 15
UyyÈpenti 141
Evamettha 20
UlloketvÈ 138
Evameva kho 106-7
UsmÈ 273
EvaÑkÈrÊ 110
UsmudakajÈto 210
EvaÑ tattha virajjati 115
Ussahati 141
EvaÑdhammÈ 242
[] EvaÑpaÒÒÈ 242
saraÑ 142 EvaÑ pasanno 241
hataÑ 173 EvaÑ vadeyya 108
hataÑ rajojallaÑ 301 EvaÑ vadeyyuÑ 54
[E] EvaÑ vÈcaÑ bhÈsati 116
EkatthÈ 138 EvaÑvimuttÈ 242
Ekadhammo 295 EvaÑ vimuttacittassa 322
EkamantaÑ nisÊdiÑsu 309 EvaÑvihÈrino 242
EkÈyanvÈyaÑ 213 EvaÑsamÈcÈro 110
Eko uddeso 138 EvaÑsampadamidaÑ 33

[E] [ Ka ]
EvaÑsÊlÈ 242 Kacchapo 73
EvaÑ hi tvaÑ Èvuso 168 KaÓÉakÊvane 293
Esevanto dukkhassa 15, 19 KaÓhÈ 42
KaÓhaÑ 168
[O]
KantÈ 13
OkÈ anokaÑ 168
Kapitthano 189
OkÈsesi 131
KamanÊyo 108
OkkÈmenti 141
KammavipÈkajÈni 122
OkkhÈyati 48
KaritvÈ 34
OgilituÑ 144
KalalÊbh|to 210
OghÈnaÑ 64
KalyÈÓaÑ vuccati 130
OtÈraÑ 95
KalyÈÓamittatÈ 169
OdanakummÈs|pacayassa 31
KasambujÈto 85
Odhastapatodo 67
KasmÈ pana bhante 132
OnÊtapattapÈÓino 130
KÈmacchando 295
OpakkamikÈni 122
KÈmaÓÉÈyaÑ 44
ObhÈso 329
KÈmaÓÉalukÈ 141
OrambhÈgiyÈnaÑ 175, 311
KÈmabhogiseyyÈ 71
OrimaÑ tÊraÑ 83
KÈmarÈgaÔÔhÈniyÈnaÑ 186
OvÈdako 256
KÈmarÈgapariyuÔÔhitena 209
OsadhitiÓavanappatÊsu 139
KÈmarÈgaparetena 209
Ossajjeyya 110
KÈmarÈgÈnusayo 175
[ Ka ] KÈmasahagatÈ 129
KaÔaggÈho 146 KÈmupÈdÈnaÑ 174
Kata kiÒcikkhabhÈvanÈ 43 KÈm|pasaÑhitÈ 13
Katame cattÈro 215 KÈmesanÈ 174
Katamo pana bhante 132 KÈmogho 174
Kati nu kho bhante sa~khÈrÈ 132 KÈyakilamatho 211
Ka~khaniye 146 KÈyagantho 174
Kacchako 189 KÈyaÒÒataraÑ 301

[ Ka ] [ Ka ]
KÈyapassaddhi 179 KusalÈnaÑ 162
KÈyapaÔibaddhÈ 132 KuhanÈ va~kadaÓÉÈ ca 43
KÈyampi citte samodahati 291 K|ÔaÑ 337
KÈyasamphassajaÑ 273 KevalÈ 45
KÈyasa~khÈro 134 Ko adhippayÈso 205
KÈyÈrammaÓo 239 KoÓaÑ 108
KÈyikÈ 122 Ko nu aÒÒatra mariyebhi 45
KÈyikaÑ 206, 273 Ko viseso 205
KÈye kÈyÈnupassÊ 118 Kosajjasahagato 289
KÈyena ca phusitvÈ 279 KiÑ nÈnÈkaraÓaÑ 205
KÈlena kÈlaÑ 54
[ Kha ]
KÈlena paccenti 308
KhayagÈminaÑ 115
KiÒcÈpi 307
KhayadhammaÑ 11
KiÒcÈpÈhaÑ 28
Khaye rato 320
KiÔÔhaÑ 106
KharÈjinaÑ jaÔÈ pa~ko 43
KiÔÔhÈdo 106
Kharo 236
KimilÈyaÑ 86, 301
KhÈyite 231
KÊvaciraÑ 139
KhÊyati 30
KuÔÔarÈjÈno 171
KhemaÑ appaÔibhayaÑ 57
Kut|halasÈlÈyaÑ 151
Kuto niccaÑ 26 [ Ga ]
KuthitaÑ 131 GaÓako 150
Kummaggo 106 Gati 109
Kumbho 172 GanthÈ 174
Kummo 73 GandhaÑ 335
Kule jeÔÔhapacÈyino 334 GambhÊratthÈ 321
Kule na vÈsenti 126 GambhÊro 150
Kusale patiÔÔhito 320 GambhÊranemo 288
KusalÈ 178 Gambhire 130
Kusobbhe otaranti 171 GayÈsÊse 6

[ Ga ] [ Ca ]
GÈdhaÑ 117 CammasannÈho 159
GilÈnapucchakÈ 18 CalitaÑ 18
GilÈnasÈlÈ 118 CalaÒceva byathaÒca 26
GehasitaÒca sabbaÑ 27 CÈtumahÈbh|tikassa 104
Gocarapasuto 73 CÈrÊ 235
Gobhattampi 142 Cittaklesehi 169
[ Gha ] Cittakilamatho 211
GhatvÈ 29 CittappaÔibaddhÈ 132
GhoravisÈ 54 Cittapassaddhi 179
Cittampi kÈye samodahati 291
[ Ca ]
Cittamass|pahaÒÒati 29
CakkavÊriyo 158
Cittasa~khÈro 134
Cakkhu 1
Cittassa 188
Cakkhu bhikkhave
CittasamÈdhiÑ 146
purÈÓakammaÑ 46
CittaÑ paggaÓhÈti 162
Cakkhu viÒÒÈÓaÒca 40
CakkhuviÒÒÈÓa viÒÒÈtabbÈ CittaÑ samÈdhiyati 239
dhammÈ 6 CirakataÑ 266
CakkhuviÒÒeyyÈ 12 CirabhÈsitaÑ 266
Cakkhu samphassa paccayÈ CiravÈsÊ nÈma kumÈro 145
uppajjati vedayitaÑ 5 Cut|papÈto 19
CakkhusmiÑ na maÒÒati 10 CetasikÈ 122
Cakkhuto na maÒÒati 10 CetasikaÑ 206
CakkhuÑ bhikkhave aniccaÑ 2 Cetaso anupakkilesÈ 188
CakkhuÑ na maÒÒati 10 Cetaso av|pasamo 178
CakkhuÑ meti na maÒÒati 10 Cetaso ca lÊnattaÑ 178
CaÓÉÈ 20 Cetaso 35
CaÓÉo gÈmaÓi 140 Cetovimuttiyo 43, 136
CattÈro iriyÈpathe 185 CetosamÈdhiÑ 129
CattÈro ÈsÊvisÈ 52 CorÈ gÈmaghÈtakÈ 56, 63

[ Cha ] [ Ja ]
ChagehasitÈni 122 JÈniyÈ 145
ChaÔÔho 56 JÈnaÑ jÈnÈti 33
ChadvÈraÑ 102 JigucchamÈnÈ 299
ChandapaccayÈ 166 JÊvikaÑ kappeti 162
ChandappahÈnatthaÑ 289 JÊvitasa~khÈraÑ 236
ChandasampadÈ 169 JambukhÈdako paribbÈjako 127
ChandaÑ 162, 286 [ Jha ]
Chando 105 JhÈnakkho 158
Chando ca av|pasanto 167 JhÈyatha 148
Channo 18
ChaphassÈyatanikÈ nÈma 44 [ ©a ]
Chahi byÈbha~gÊhi haneyyuÑ 113 ©Ètike 311
Chassu 28 ©Èti 316
ChÈtirekÈni 313 ©ÈtibalaÑ 126
ChinnapapaÒce 17 ©Èyassa adhigamÈya 213
ChinnavaÔume 17 ©ÈyaÑ dhammaÑ 168
ChedanaÑ 339 [ ®ha ]
[ Ja ] ®hÈnaÒca 294
Ja~galaÑ 142 ®hÈnaso antaradhÈpeti 301
Ja~galÈnaÑ 170 ®hÈnaso vedanÈ paÔippassam-
JanapadakalyÈÓÊ 259 bheyya 319
JarÈdhammaÑ 11 ®hÈne 146
JayaÑ jayaÑ 159 ®hÈnehi 129
JapÈmase 42 ®hitiyÈ 162
JÈgarite 233 [ Ta ]
JÈtar|paÑ 336 TaÒca ajjhosÈ 29
JÈtidhammaÑ 11 TaÒce 19
JÈtimaraÓassa pÈragÈ 28 TaÒce bhikkhu 30
JÈtu vedag| 31 Tampi tassa na hoti 109

[ Ta ] [ Ta ]
Tatra 113, 117 TÈpi bhaginiyo 310
Tatra yÈssa 141 TÈlapuÔo 140
Tato 29, 113 TÈsaÑ 117
Tato kÈyasa~khÈro 133 TiÔÔhati brÈhmaÓo 57
Tato cittasa~khÈro 133 TiÔÔhatetaÑ 140
Tato cittaÑ nivÈraye 106 TiÓÓo pÈra~gato 64
Tato taÑ hoti aÒÒathÈ 11 TiÓaÑ 144
Tato mudutarehi 266 TitikkhÈ 159
TathattÈya 188 TiparivaÔÔaÑ 328
TathÈ kho panassa 96 TiracchÈnakathaÑ 325
TathÈ tathÈ kho tehi Tisso vidhÈ 189
sappurisehi byÈkataÑ 101 TÊramevÈnudhÈvati 168
TathÈ tathÈ viharantaÑ 188 TucchakaÑ suÒÒakaÑ 56
Tattheva vikiri 15 TuÓhÊ ahosi 130
TadanvayÈ 279 TuÓhÊbhÈve 233
TadupÈdÈnaÑ 36 Tenupasa~kami 138
TadubhayaÑ 50 Tenupasa~kamiÑsu 41
TandÊ 177 Te naÑ samudÈcaranti 46
TannissitaÑ viÒÒÈÓaÑ hoti 36 TelappadÊpaÑ 88
TantÈkulakajÈtÈ 50 Te loke 128
TantÈvutÈnaÑ 171 TesametaÑ 151
TapassiÑ 145 TaÑ cakkhu nÈviÒchati 112
TappaccayÈpi vedayitaÑ 167 TaÑ taÑ TathÈgato 120
TamenaÑ evaÑ vadeyyuÑ 56 Tampi na maÒÒati 11
TamenaÑ jano disvÈ 157 [ Tha ]
TasmÈ 18, 26, 114 ThaÓÉilasÈyikÈ ca 43
Tasmimpi ÔhÈne anuppatte 167 ThapatÊ 120
TasmÈtiha 35 ThalamuplavÈ 141
Tassa padesena vihÈsiÑ 165 Thinamiddhasahagato 289
Tassar|pamayo vego 49 ThunaÑ seti 235

[ Da ] [ Da ]
DaÔÔhabbaÑ 46 DukkhÈ 45
DaÓÉena 20, 107 DukkhÈdhivÈhÈ 27
DasadhÈ vÈ 108 DukkhÈya vedanÈya
Dandho bhikkhave satuppÈdo 96 nissaraÓaÑ 117
DamÈya 67 DukkhindriyaÒca 273
Dam|pasamena 20 DukkhindriyasamudayaÑ 273
DassanampÈhaÑ 179 Dukkhe ÒÈÓaÑ 160
DassanaÑ 97 DukkhettaÑ 318
DassanaÑ suvisuddhaÑ 101 DuggÈ 235
Dasahi 129 DuttaraÑ 50
DaÄhapÈkÈratoraÓaÑ 102 DuppaÓihitaÑ 141
DaÄhuddhÈpaÑ 102 DuppariyogÈho 150
DÈnasambh|tÈni 144 DubbalakhÈdikÈ 333
DÈnasaÑvibhÈgarato 311 Dubbalo 117
DÈyaÑ 96 DubbhikkhÈ 143
DÈruÑ 145 Dubbh|maÑ 318
DÈsidÈsapaÔiggahaÓÈ 336 DurabhisambhavataraÑ 332
DiÔÔhi 234 DurÈsadato 60
DiÔÔhisampadÈ 169 DurupaÔÔhÈnato 59
DiÔÔhupÈdÈnÈ 174 DuhitikÈ 143
DiÔÔhe diÔÔhamattaÑ 28 Duhitiko 106
DiÔÔheva dhamme 36, 181 DussÊlo 85
DiÔÔhogho 174 D|teyyÈni 146
DukkhatÈ 128 D|rampi gacchati 151
DukkaÔaÑ 141 DevadahaÑ 44
DukkhakkhatÈ 128 Devadundubhiyo ca phaliÑsu 285
Dukkhato daÔÔhabbÈ 117 DevapadÈni 319
DukkhadomanassÈnaÑ DevÈnaÑyeva mohayamÈnÈ 332
attha~gamÈya 213 DvepÈnanda 120
DukkhadhammÈnaÑ 96 Doso 105
Dukkhassa 32, 128 DosanÊyÈ 140

[ Dha ] [ Na ]
Dhammacakke 328 Na ciraÑ Èvuso 128
Dhammacakkhu 328 Na ceva sampÈyissanti 205
DhammadassanaÑ 308 Na pakkhÈyanti 237
Dhammadinno 321 Na pÈtukaroti 140
DhammadesanÈya vÈ Na puÒÒÈni karoti 146
dhammadesanaÑ 205 Na bhavissanti 114
DhammadharÈ 284 NatiyÈ 19
DhammapariyÈyaÑ 122 Na maÑ tathÈ tasmiÑ samaye 40
DhammarÈjÈ 139 Na ma~ku 183
DhammasamÈdhi 146
Na saÑvibhajati 146
DhammasÈrÈdhigamo 320
Na sevitabbÈ 328
DhammÈ 2, 5, 36
Na heva kho kÈyena
DhammÈdÈsaÑ 313
phusitvÈ 280
DhammÈdhammena 146
NavapurÈÓÈni 46
DhammÈnudhammappaÔi
Na vuÔÔhÈnaÑ 86
pannÈ 284
DhammÈpi maÑ nappaÔi- NavaÑ santhÈgÈraÑ 86
bhanti 237 Naggeyya 139
DhammikÈ kho devÈ 113 Na~galakaÔÔhakaraÓaÑ 234
Dhammiko 139 NantakÈni 307
Dhamme ca jhÈne ca ratÈ 42 NandisamudayÈ
Dhammo ca me bhante 187 dukkhasamudayo 19
DhÊ taÑ jammi jare 276 NandikkhayÈ 48
NandinirodhÈ 13
[ Na ]
NandisaÑyojanasaÑyutto 13
Na udÈharati 237
Na kuhiÒci kismiÒci 280 NandÊ 13
Na ca te hoti passeyyaÑ 28 NandÊrÈgassetaÑ adhivacanaÑ 84
Na ca pabhassaraÑ 188 NappaÔikkosiÑsu 205
Na ca passasi 28 Nappajahati 30
Na ca r|pavÈ 125 NÈgÈ 176
Na ca bhogavÈ 125 NÈgopi rakkhitabbo 310
Na ca sÊlavÈ 125 NÈnaccayehi 235

[ Na ] [ Na ]
NÈnattakathÈ 326 NivutÈnaÑ 45
NÈnatthÈ 136 NisÊdanaÑ 282
NÈbhihaÑsati 183 Nisinne 233
NÈrÈdhako 168 NikkamadhÈtu 179
NÈlaÑ abhinivesÈya 16 NiccakappaÑ 18
NÈlandÈyaÑ 241 NicchÈto parinibbuto 115
NÈvaka~khÈmi 18 NijjarÈ 146
NibbÈnaparÈyaÓaÑ 278
NÈsenteva naÑ, kule
NibbÈnapariyosÈnaÑ 278
na vÈsenti 126
NibbÈnasappÈyaÑ 46
NÈhaÑ bhante 141
NibbÈnassetaÑ adhivacanaÑ 64
NÈlakagÈmake 245
NibbÈnassa sacchikiriyÈya 213
NÈssudhÈ 299
NibbÈnogadhaÑ 278
NimittaggÈho 50
NibbedhabhÈgiyaÑ 187
NimittassÈdagathitaÑ 51 NissaÔÈ 3
NimittaÑ na uggaÓhÈti 235 NissaraÓaÑ 209
NimittakaraÓo 137 Nissitassa 18
NimittÈnusÈri 129 NÊghÈ 174
Niyyanti dhÊrÈ lokamhÈ 159 NekkhammasitaÑ irÊyati 27
NiyyÈtÈ 85 NetaÑ mama, nesohamasmi,
NiyyÈteheva 85 na meso attÈti 18
NirÈmisatarÈ 124 Neva r|pabalaÑ tÈyati 126
NirÈmisÈ sukhÈ 119 Nevidha na huraÑ na
NirÈmisÈ dukkhÈ 119 ubhayamantarena 19
NirÈmisÈ adukkhamasukhÈ 119 Nela~go 131
Nirupadhi 50 No paccÈvamati 172
NirodhÈ 46 [ Pa ]
Nirodho maggo 20 PaccakkhÈya 5
NirodhaÑ disvÈ 18 PaÒcaka~go 120
NirodhÈnupassÊ 118 PajaÒcassa 125

[ Pa ] [ Pa ]
PaÔik|lasaÒÒÊ 208 ParamanipaccakÈraÑ 281
PaÔinissaggÈnupassÊ 118 ParamapÈsÈvinÊ 260
PaÔibhÈnak|Ôo 332 ParaÑ rakkhanto attÈnaÑ 259
PaÔimukka’ssa mÈrapÈso 33 ParakkamadhÈtu 179
PaÔisaÑharÈmi 239 PariciÓÓo 18
PaÔisallÈnÈ vuÔÔhito 299 ParicitÈ 282
PaÔisallÈnasÈruppÈni 13 PariÒÒatthaÑ 128
PaÔisallÈnÈ 18 Parittacetaso 43
PaÔisallÈnaÑ 31 Paritta 50
PaÔissato 30 Parito parito kuÔikÈya 41
PaÓÊtataraÑ 120 ParinibbÈyanti 36
PaÓÉito 34 ParinibbÈyi 25, 246
PadajÈtÈni 170 Parinibbuto 73
Padasahassena 91 ParipucchakatÈ 193
Padahati 162 Parip|raÑ parip|rakÈrÊ 267
PadesaÑ bhÈvitatÈ 261 ParibbÈjako 121, 164
PadesaÑ padesakÈrÊ 267 ParibhÈsissanti 20
Padehi 34 Parimaseyya 56
PadhÈnasa~khÈrÈ 282 PariyÈdÈnÈya 12
PantÈni 13 PariyÈpÈdenti 141
PanassasaÑ 16 PariyÈyena 120
Panujja 27 PariyÈyaÑ 47, 120
PapaÒcayantÈ 27 PariyesitabbaÑ 144
PapaÒcasaÒÒÈ 27 PariyodapanÈya 319
PamÈÓakataÑ 143 Pariyodapeyya 169
PamÈÓakaraÓo 136 ParivÊmaÑsamÈpajjati 181
Pabha~gu 188 PÈrisahanti 40
PayatapÈÓi 311 ParisÈvacaro 183
PayirupÈsanaÑ 180 ParihÈnadhammaÑ 30
Parajito 141 ParopaÒÒÈsa 313

[ Pa ] [ Pa ]
PalikhaÓiÑ 31 PaÓÉitÈ 150
PalokadhammaÑ 17 PaÓÉito 34, 102
PalokinaÑ 115 PantÈni 13
Pavicarati 181 Pabbajitassa 139
Pavicinati 181, 305 Pabbajitena 328
PavekkhÈmi 110 ParibbÈjako 164
PaveliyamÈnena 131 PalokadhammaÑ 17
Pasayha 126 Passaddhi 19, 30
PasÈdo 308 PassaÑ passati 33
PahÈya 162 PÈkatindriyÈ 288
PahÈso 141 PÈkÈravivaraÑ 244
Pahoti 33, 153
PÈkÈrasandhiÑ 244
PakkhiÑ 110
PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto 262
PaccattaÑ 185
PÈÓÈnaÑ 170
PaccanÊkamidaÑ 45
PÈÓÈtipÈtaÒcÈhaÑ 146
PaccÈsÈreyya 67
PÈtÈlo 116
Pacchato 96
PÈtukaroti 140
PacchÈbh|makÈ 141
PÈtubhÈvÈ 190
PaÒcaka~kho 120
PÈto sinÈnaÒca 43
PaÒcannetaÑ kÈmaguÓÈnaÑ
PÈde pÈdaÑ 72
adhivacanaÑ 84
PaÒcime 120 PÈpake 301
PaÒcoÉÉito 235 PÈpadhammo 85
PaÒÒÈcakkhu 130 Papabh|mi 142
PaÒÒÈnirodhikÈ 189 PÈmojjaÑ 30
PaÒÒÈya ca ativijjha 279 PÈragÈmino 168
PaÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ 188 PÈricariyaÑ 125
PaÒÒÈvimutti 43 PÈrip|riyÈ 162
PaÔighanimittaÑ 177 PÈvaÄanipphoÔanÈya 139
PaÔhamÈbhisambuddho 165 PÈvÈrikambavane 241
PaÓidhehi 139 PiÔÔhi me ÈgilÈyati 94

[ Pa ] [ Pha ]
Piyar|pÈ 13 PhuÔÔho 26
PittasamuÔÔhÈnÈni 121 Phussa phussa vayaÑ passaÑ 115
PÊti 10 PhussÈ 30
PÊtisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ 179 [ Ba ]
PucchÈvuso SÈriputta sutvÈ BandhupÈdÈpaccÈ 42
vedissÈma 18 BalakaraÓÊyÈ 171
PuÔÔho ca na sampÈyeyya 5 BalavÈ 142
PuttabalaÑ 126 BalaÑ gÈmenti 171
Puthujjanapakkhe Ôhito 268 Bahi Èvasathe 145
Puthu-attadaÓÉÈ 43 BahiddhÈ kÈmacchando 206
Puthubh|taÑ 284 BahiddhÈ byÈpÈdo 206
Puth| vÈyanti mÈlutÈ 119 BahubheravaÑ 320
PurakkhatvÈ 92 BahulÊkatÈ 282
Puratopi kaÓÔako 96 BahulÊkato 300
PuratthimÈ 119, 173 BahussutÈ 150
PuratthimÈya 102 Bahussutassa 117
Puriso 145 Baddho mÈrassa 114
PuÒÒakÈmo 320 BÈdhetabbaÑ maÒÒeyya 138
Pubba~gamÈ 153 BÈrÈÓasiyaÑ 327
Pubbeva 133-4 BÈhiro 268
BÈhujaÒÒaÑ 284
PutÊni 318
BÈÄhÈ 236
PetaseyyÈ 72
BÊjagÈmabh|tagÈmÈ 171
Pothujjaniko 328
BÊjagÈmabh|tagÈma-
[ Pha ] samÈrambhÈ 335
PharusÈ 20 Bujjhati 176
PhassadvayaÑ 27 Bojjha~gÈ 176
PhassÈyatanÈnaÑ 15 BodhÈya 279
PhÊtaÑ 284 BodhÈya saÑvattanti 182, 186
PhuÔÔhassa 28 Byatto 102

[ Ba ] [ Bha ]
ByaÒjanehi 34 BhiÑsanako 285
ByÈkaromahaÑ bhante 130 BhiyyobhiÒÒataro 241
ByÈdhidhammaÑ 11 BhiyyobhÈvÈya 162
ByÈpajjati 43, 95 Bhiyyoso mattÈya 140
ByÈbha~gihatthÈ 113 Bhujissehi 308
ByÈsiÒcati 30 BhummÈ 329
BrahmacariyaÑ 278 Bh|tapubbaÑ bhikkhave 113
BrahmacariyesanÈ 174 Bh|taÑyeva addasa 332
BrahmacariyogadhaÑ 308 BhogabalaÑ 126
BrahmacÈripaÔiÒÒo 85 Bhojane mattaÒÒ| 67
BhotvÈ 29
BrahmaÑ vata bho 157
BrahmaÒÒaÑ 169 [ Ma ]
BrahmaÒÒatthaÑ 169 Magadhesu 245
Brahmabh|to 33 MattÈ 29
BrahmayÈnaÑ anuttaraÑ 159 MadhurakajÈto 237
ManÈpaÑ itthetanti 41
[ Bha ]
ManÈpaÑ nÈbhijjhati 183
BhagavantaÑ etadavoca 83
ManussarÈhasseyyakÈni 13
Bhattasammado 178
Mano yottaÑ 158
BhayadassÈvÊ 262 ManomayaÑ 27
BharatakÈnaÑ 42 ManoramÈ 44
Bhavasa~khÈraÑ 285 Mano 2, 5
BhavissaÑ 114 ManoviÒÒÈÓaÑ 5
BhavesanÈ 174 Manosamphasso 5
Bhavogho 174 MaraÓakÈle sikkhaÑ
BhÈvitÈ 282 samÈdiyi 318
BhÈvito 300 MaraÓadhammaÑ 11
BhÈveti 176, 320 MaraÓadhammo 322
BhÈvetha no 295 MaraÓasaÒÒÈ 211
Bhikkh| Èmantesi 6 Mahaggato 187

[ Ma ] [ Ma ]
MahÈ-akÈlamegho 301 MÈriso 322
MahÈpaÒÒatÈya 323 MÈro 14, 95
MahÈpaÒÒo 34 MÈlÈ 335
MahÈpathavÊ 333 MÈlÊ kuÓÉalÊ 146
MahÈbhiÒÒataÑ 261 MÈlukyaputto 28
MahÈbh|tÈnaÑ 104 MigapathakaÑ 130
MahÈbh|micÈlo 285 MicchÈÒÈÓÊ 168
MahÈsÈlÈ 318 MicchÈpaÓihitattÈ 164
Makkarakate 41 MicchÈpaÓihitÈya diÔÔhiyÈ 164
MaggÈ okkamma 309 MicchÈdiÔÔhi 153
Magge purisaÑ 309 MicchÈdiÔÔhipaccayÈpi 166
Maggo 187, 213 MicchÈdiÔÔhiv|pasamapaccayÈ 167
Maccujaho 50 MicchÈpaÔipattiÑ 168
MacchikÈsaÓÉe 130 MicchÈpaÔipattÈdhikaraÓahetu 168
MaccheramalapariyuÔÔhitena 125 MicchÈpaÔipannaÑ 168
Majjhe si~ghÈÔako 104 MicchÈvimutti 168
MaÒÒamÈno 114 MicchÈvimuttiyÈ 319
MaÒÒe 238 MicchÈsa~kappapaccayÈ 166
ManÈpÈ 13 MicchÈ-ÈjÊvaÑ 162
MantÈ sÊlabbataÑ tapo 43 MicchattaÑ 168
Mallesu 145, 280 MittÈ 235, 316
MÈÓavaka 41 MukharÈ 288
MÈtÈpettikasambhavassa 31 MukhaÑ olokenti 331
MÈtumattÊsu 39 MuÓÉakÈ 42
MÈnagataÑ 114 MuÓÉeyya 139
MÈnÈbhisamayÈ 115 Mutto pÈpimato 114
MÈ maÑ kaÓÔako 96 MuttacÈgo 311
MÈradheyyÈnupannehi 45 Muddiko 150
MÈrapaÒÒatti 14 Muni 285
MÈrassa vasaÑ gato 33 MuhuttaÑ tuÓhÊ hutvÈ 131

[ Ma ] [ Ya ]
M|lajÈtÈ patiÔÔhitÈ 278 YadicchakaÑ 67
MedakathÈlikÈ 258 Yagghe 44
MedhÈvinÊ 150 YaÑ kiÒci vedayitaÑ 119
MedhÈvÊ 102 YaÑ te ambho 54
MettacittatÈya 259 YaÑ pariyÈyaÑ 47
MettÈsahagatena 142, 207 YaÑ bhikkhave
MettÈya cetovimuttiyÈ 143 saddhindriyaÑ 278
YaÑ bahulaÑ 142
MosadhammaÑ 115
YaÑ hi taÑ bhikkhave cittaÑ 97
MoÄiyasÊvako 121
Yattha cetÈ 115
MohanÊyÈ 140
Yattha yattha 120
Moho 105
Yassa ÈvudhaÑ 159
MaÑtÈÓÈ 142 Yassa dÈni kÈlaÑ maÒÒatha 94
MaÑdÊpÈ 142 YÈcayogo 311
MaÑleÓÈ 142 YÈnÊkatÈ 282
MaÑsaraÓÈ 142 YÈvatatthÊti vuccati 45
[ Ya ] YÈvatÈ bhikkhave khandha-
YavakalÈpi 113 dhÈtu-ÈyatanaÑ 11
Yato 29 Yena gilÈnasÈlÈ 118
Yena navaÑ SanthÈgÈraÑ
YathÈgatamaggo 104
tenupasa~kamiÑsu 87
YathÈ carantaÑ 96
Yena BhagavÈ
YathÈ taÑ bhikkhave
tenupasa~kamiÑsu 87
avisayasmiÑ 5
Yena r|pena TathÈgataÑ 150
YathÈ yathÈ adhimuttÈnaÑ 101
Yena svÈhaÑ 165
YathÈ pure tathÈ pacchÈ 290 YenicchakaÑ 67
YathÈbh|taÑ 104 Ye purÈÓaÑ saranti 42
YathÈsatti yathÈbalaÑ 146 Yehi nimittehi 291
YathÈssa kÈme passato 96 Yehi li~gehi 291
YathevaÑ yaÑkiÒci vÊÓÈ 108 YogakkhemÈya 159
YadidaÑ upari 330 YogakkhemipariyÈyaÑ 32
YadidaÑ mahantattena 170 Yo taÑ r|pamayaÑ 49

[ Ya ] [ La ]
YodhÈjÊvo 141 Labhati vattÈraÑ 110
Yoniso manasikÈra LuÄito 210
bahulÊkÈro 201 Lujjati 17
Yoniso manasikÈrasampadÈ 169 L|khajÊviÑ 145
Yopi hetu yopi paccayo 26 LÊnattaÑ 178
LepaÑ oÉÉenti 235
[ Ra ]
LeÉÉuÔÔhÈnaÑ 234
RajataÑ 336
LokacintaÑ 331
RajanÊyÈ 13, 140 LokakkhÈyikÈ 326
RajanÊyo 107 Lokantag| 50
RajojallaÑ 173 Lokassa 32
RaÒÒo vÈ 107 Lokassa antaÑ 33
Ratho 158 LokuttarÈ 321
RÈgakkhayo 48, 127 Loke 216
RÈgo 105, 136, 137 Loko 14
RÈjakathaÑ 325
[ Va ]
RÈjakÈrÈme 313
VacÊsa~khÈro 133
RÈsiyo 145
Vacchagiddhiniyo 85
RittakaÒÒeva paviseyya 56 Vajjesu 262
Ruci 47 VaÓÓÈ ete brÈhmaÓÈnaÑ 43
RukkhadevatÈ 139 VatthuvisadakiriyÈ 193
R|pÈ ca manÈpÈ 40 Vadhena 145
R|pagatametaÑ 151 Vadho 339
R|pappaÔisaÑvedÊ 15 VanadevatÈ 139
R|parÈgappaÔisaÑvedÊ 15 VanapatthaÑ 13
R|pabalaÑ 126 VayadhammaÑ 11
R|pasa~khÈya vimutto 150 VayÈnupassÊ 118
R|pasammuditÈ 45 VassikaÑ 170
R|pÊ 114 VÈcÈvatthukamevassa 5

[ Va ] [ Va ]
VÈtÈtapahatÈni 318 ViparibhinnÈni 133
VÈterito 210 ViparÈmoso 339
VÈyamati 162 VippaÔisÈrino 148
VÈsenteva naÑ kule 126 VippasannÈni 133
Vikampate 28 VippamuttÈ 3
Vikirati 14, 144 Vipulo 187
VikiÓÓavÈcÈ 288 VimariyÈdÊkatena cetasÈ 3
VikÈlabhojanÈ 335 Vimutti 179
Vigatathinamiddho 94 VimuttiyÈ 131
VighÈtaÑ 308 VimuttiparipÈcaniyÈ 36
ViyattÈ 150, 284
VighÈtaÑ Èpajjeyya 5
VirÈgÈnupassÊ 118
VicikicchaÔÔhÈnÊyÈ 178
VilepanaÑ 335
Viceto 332
Vivattayi 115
VijanavÈtÈni 13
VivekaninnaÑ 136
VijambhitÈ 178
VivekanissitaÑ 177, 305
VijjÈ 12, 154
VivekapoÓaÑ 136
VijjÈgatassa 154
Viveko 159
VijjÈbhÈgiye 308
VisaÒÒuttÈ 3
VijjaÑ uppÈdessati 164 VisamaparihÈrajÈni 122
ViÒÒÈÓaÑ 51, 129 VisavegavikÈrato 59
ViÒÒÈte viÒÒÈtamattaÑ 29 VisuddhiyÈ 319
ViÒÒÈpako 256 Vis|kadassanaÑ 335
ViÒÒ|naÑ 33 Viharanti 142
ViÒÒuppasatthehi 308 ViharÈmi 165
Vitakkav|pasamapaccayÈ 167 VihÈrÈ nikkhamitvÈ 42
VitthÈrikaÑ 284 VihÈraÑ pÈvisi 33
Viddasuno 154 VihesÈvesÈ 312
Vidhamati 144 Vissajjetha 131
ViddhaÑseti 144 VÊriyÈrambhassetaÑ
Vineyya 216 adhivacanaÑ 64

[ Va ] [ Sa ]
VÊriyaÑ Èrabhati 162 Sagahano 106
VuÔÔhahissanti 134 SagÈhaÑ 49
VuÔÔhahÈmi 134 SataÒca vivaÔaÑ hoti 45
VuÔÔhito 134 SataÓhÈtaÓhesu 43
VuyhamÈnaÑ 74 Sati ÈrakkhasÈrathi 158
V|pasameti 301 Sati paÔisaraÓaÑ 278
VedanÈ ca pajÈnÈti 115 SatimÈ 215
VedanÈgatametaÑ 151 Sati muÔÔhÈ 29
VedanÈnaÒca sambhavaÑ 115 Sato sampajÈno 72
VedanÈÒÒataraÑ 302 Satisambojjha~go 176, 182
VedayitaÑ 5, 273 Satisambojjha~gaÔÔhÈnÊyÈ 178
VedayitÈni 121 Sabhayo 106
VepacittibandhanaÑ 113 SabhayaÑ 50
VepullÈya 162 SamaÓapaÔiÒÒo 85
VeÄuvagÈmake 235 SampannaÑ 106
SamaÓena vÈ 86
VesÈliÑ upanissÈya 300
SamattaÑ bhÈvitattÈ 261
VesÈliyaÑ 296
SamathanimittaÑ 179
VeÄudvÈraÑ 311
Samanvesati 109
Vokkamma 42
SamavÈyo 26
Vossaggarato 311
SamÈgamma 139
VossaggÈrammaÓaÑ 266
SamÈdapako 256
[ Sa ] SamÈdhi 31, 256
Sa-upanisaÑ saparikkhÈraÑ 168 SamÈpanno 133
Sa-|miÑ 49 SamÈdhisaÑvattanikehi 308
SakaÔaÑ 145 SamÈpattiyÈ 153
SakaÓÔako 106 SamÈhito 115
SakaÑ ÈcariyakaÑ 284 Samiddhi 14
SakalamidaÑ bhante 155 SamugghÈtasappÈya 11
SakuÓagghi 234 Samuttejako 256

[ Sa ] [ Sa ]
SammukhÈyeva anupavajjatÈ SaggÈ 44
byÈkatÈ 19 SaggaÑ nÈma 141
Samuddo 50 Sa~ghÈÔiÑ paÒÒÈpetvÈ 95
SamunnÈ 50 SaccasammataÑ 121
Samessati 150 SaccÈlikena 140
SamodahitvÈ 73 SaccaÑ nÈma 144
SamodahaÑ 73 Sacchikaroti 146
SamodhÈnaÑ 170 SacchikÈtabbaÑ 12
Sarasa~kappÈ 30 SaÒÒÈpenti 141
SarakkhasaÑ 49 SaÒÒino 27
SaravanaÑ 110 SaÒÒutto 117
SalaÄÈgÈre 293 Sati 35
SalÈkÈvuttÈ 143 Satta bojjha~ge 185
SavanaÑ 180 Sattamo 113
Sahadhammena 284 SattannaÑ 190
SahadhammikÈ 138 SattiyÈ 51
SahasÈkÈro 339 Satthena 20
SahasÈ ajjhapattÈ 234 SatthahÈrakaÑ 20, 299
SahatthÈ 130 SatthaÑ 18
SaÄÈyatananirodhaÑ 35 SatthaÑ Èharesi 19
SaÄeva 27 SantaÑ 117
Sa~kasÈyati 73 SantÈnessati 36
Sa~kassarasamÈcÈro 85 Santappesi 130
SakkÈyassetaÑ adhivacanaÑ 64 SanthÈgÈraÑ 86
Sa~khadhamo 142 SantiÔÔhati 107
SakkharÈ 141 SaddamanussÈvesuÑ 329
Sa~khyaÑ nopeti 116 SaddaÑ suÓeyya 107
Sa~khÈtadhammassa 117 SandacchÈyo 100
Sa~khÈyako 150 Sandassako 256
Sa~gati 26 SandiÔÔhÈ 235

[ Sa ] [ Sa ]
SandiÔÔhikÈ 146 SambahulÈ 25, 204
SandiÔÔhiko 15 SambodhiparÈyaÓo 312
SannipÈtikÈni 121 SambodhiyaÑ 241
SannipÈto 26 Sambodhiya~gesu 169
SappaÔibhayo 106 SambhattÈ 235
SappaÔibhÈgÈ 178 SammattaÑ 168
SappasoÓÉikapabbhÈre 14 SambhavaÑ 285
Sappatisso 281 SammadaÒÒÈya 45
SabbajÊ 31 SammÈ 115
SabbamaÒÒitasamugghÈtasÈ- SammÈ-ÈjÊvena 162
ruppaÑ 10 SammÈkammantÈ 154
SabbanimittÈni 16 SammÈ pajÈnÈti bhavassa
SabbappahÈnÈya 5 pÈrag| 117
SabbasanthariÑ 87
SammÈdiÔÔhi 154
Sabbalokena passataÑ 45
SammÈsati 163
Sabbasetena 156
SammÈdiÔÔhipaccayÈ 166
SabbupÈdÈnapariÒÒÈya 12
SamiÒjite 228
SabbaÑ abhiÒÒÈ
Samm|Ähettha 45
pariÒÒÈpahÈnÈya 6
Sallato 117
SabbaÑ vo bhikkhave 4
SÈdhuke 309
Sabbe dhammÈ 16
SÈdhu 15
SamugghÈtasappÈya 11
SampajaÒÒaÑ 116 SÈdhu sÈdhu 279
SampajÈno 215 SÈdhu khvassa bhante 131
SampalimaÔÔhaÑ 51 SÈ adhogÈmÊ assa 141
SampavÈresi 130 SÈmaÒÒatthaÑ 169
SampannaÑ 106 SÈmaÒÒaÑ nÈma 144
SamphuÔÔhapubbÈ 35 SÈmampi 121
SamparÈyikaÑ 319 SÈmisÈ adukkhamasukhÈ 119
SampavÈresi 130 SÈmisÈ dukkhÈ 119
SampahaÑsako 256 SÈmisÈ 124
SamphappalÈpabhÈsena 311 SÈmisÈ sukhÈ 119

[ Sa ] [ Sa ]
SÈyite 231 SuniggahitaÑ niggaÓheyya 107
SÈrÊrikÈnaÑ 116 Supineva 43
SÈreyya 67 SubhanimittaÑ 177
SÈlohitÈ 316 Suppavattiyo 168
SÈvaÔÔaÑ 49 SubhÈvito 28
SÈvajjÈ 178 SuÒÒÈgÈrÈni 148
SÈsa~kaÑ sappaÔibhayaÑ 57 SuhatatarÈ assÈ 113
SÈhasena 146 SuvimuttaÑ 48
SilÈy|po 331 SuÒÒato phasso 135
SÊtavane 14 S|karakhatÈya 280
SÊlakkhandhaÑ 256 S|do 235
SÊlaparikkhÈro 158
SekkhÈya 167
SÊlasampadÈ 169
Sekkho 167
SÊlaÑ 185, 308
SetapacchÈdo 131
SÊluttama 42
SetaparivÈro 156
SÊle patiÔÔhÈya 171
SetaÔÔhikÈ 143
SÊlasampannÈ 179
SetaÑ uÓhÊsaÑ 156
SÊsapÈvane 330
SetaÑ chattaÑ 156
SÊseveÔhaÑ dadeyya 18
SetÈ upÈhanÈ 156
SÊhaseyyaÑ 71
SetÈ patodalaÔÔhi 156
SukkaÑ 168
Sukhato Èh| 45 SetÈni vatthÈni 156
Sukhato vid| 45 SetÈ rasmiyo 156
Sukhasomanassabahulo 67 SetÈya sudaÑ vÈlabÊjaniyÈ 156
SukhavedaniyaÑ 118 SetÈ sudaÑ 156
SukhÈdhivÈhÈ 27 SemhasamuÔÔhÈnÈ 121
SukhÈ vedanÈ 40 SeleyyakÈni 41
Sukho 45 SevÈlapaÓakapariyonaddho 210
SukhumataraÑ SevÈlamÈlikÈ 141
mÈrabandhanaÑ 113 SesakaÑ 131
SudujitaÑ 107 So appahÊno 50

[ Sa ] [ Sa ]
SokaparidevÈnaÑ 213 SaÑyojanÈ 12
SokadhammaÑ 11 SaÑyojanÈni 175
SotaviÒÒeyyÈ 12 SaÑyojanaÑ 115
So taÑ vÊÓaÑ 108 SaÑyojaniyÈ 30
SottaÑ 51 SaÑvibhajÈmi 146
So palujjeyya 257 SaÑvaÓÓito 33
So passeyya 56 SaÑvesetabbÈ 54
So maggo brahmapattiyÈ 43 SaÑsandissati 150
SomanassÈni 122 [ Ha ]
Somanass|pavicÈrÈ 122 Hatthiratanassa 191
SoÄasakukkuko 331 HarÈyamÈnÈ 299
SaÑkiliÔÔhaÑ 86 HitesinÈ 148
SaÑkilesikadhammaÑ 11 HirÊ ÊsÈ 158
SaÑgamma 139 HirottappaÑ 154
SaÑghaÔÔanasamodhÈnÈ 273 HÊno 328
SaÑyamÈya 67 HeÔÔhÈ nema~gamÈ 331
SaÑyogo 13 HeÔÔhimaÑ gharaÑ 332
NÈnÈpÈÔhÈ
PaÔhamo m|lapÈÔho, SÊ = SÊhaÄapotthakaÑ, SyÈ = SyÈmapotthakaÑ,
KaÑ = KambojapotthakaÑ, I = I~galisapotthakaÑ, Ka = kesuci
Marammapotthakesu dissamÈnapÈÔho, Ka-SÊ = kesuci SÊhaÄapotthakesu
dissamÈnapÈÔho.
NÈnÈpÈÔhÈ PiÔÔha~kÈ
[A]
AkkantaÔÔhÈneyeva = AkkantaÔÔhÈneyeva vÈ (SÊ, SyÈ) 96
AggabhÈge = PubbabhÈge (SÊ) 337
A~gak|ÔaÑ = KaÑsak|ÔaÑ (SÊ) 337
AcÈlayiÑsu = ŒlasiÑsu (SÊ, SyÈ) 94
AcchindakagaÓanÈya = AcchindakÈya gaÓanÈya (Ka) 150
AjajjaraÑ = AjajjaritattÈ ajaraÑ (SÊ) AjjajjaritattÈ ajajjaraÑ (SyÈ) 149
AjÈnÈpetvÈva = AnÈÓÈpetvÈ (SÊ) 236
AÒÒassa khettaÑ gahetvÈ aÒÒassa deti = AÒÒassa hatthÈ gahetvÈ
aÒÒassa hatthe deti (SÊ) 83
AÔÔhacattÈlÊsÈya ÔhÈnesu = AÔÔhacattÈlÊsÈdhikasatesu
ÔhÈnesu (SÊ, SyÈ) 11
AÔÔha mÈse = AÉÉhamÈse (SyÈ) 301
AÉÉhateyyakoÔinÈÔakehi = ...nÈÔikÈhi (SÊ) 252
AÓaÓÈ pabbajjÈ ca
BuddhÈdÊhi saÑvaÓÓitÈti = AnaÓasseva ruhati, ananuvajjÈ ca
viÒÒ|naÑ, BuddhÈdÊhi saÑvaÓÓitÈti (SÊ) 85
AttakÈmÈ = AtthakÈmÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 221
AttanÈ vÈ = AttanÈva (SÊ) 229
AtthÊti = AtthÊti vÈ (SÊ) 149
Attho = Atthato (?) 136
Atid|reti = Atid|re (SÊ, SyÈ) 167
[A]
AtidhÈtosmi = AtipÈtosmi (SyÈ, Ka) 177
AddhÈnaparicchedaÑ cittaÑ = AddhÈnaparicchedacittaÑ (SÊ) 134
AdÊnacitto = Œdinnacitto (SyÈ) 183
AdÊnamÈnasoti = ŒdinnamÈnasoti (SyÈ) 183
AdukkhiyamÈno ca = SurakkhiyamÈnova (Ka) 236
AdhikÈrÊti = AvikÈrÊti (SÊ), AbhikÈrÊti (SyÈ) 104
AdhiviÔÔhena = Anuyuttena (SÊ, SyÈ) 158
AnantarÈyamassa = AnantarÈyevassa (SÊ) 19
AndhabÈlajanena = PuthujjanandhabÈlajanena (Ka) 328
Anassasanti = AnassÈsinti (SÊ) 15
Anibbatto = Anipphanno (SÊ, SyÈ) 287
AnirassÈdaÑ = NirassÈdaÑ (SÊ, SyÈ) 200
AnuppattiyÈ = AnumatiyÈ (SÊ, SyÈ) 150
Anupadese = Œnuppadese (SÊ), Anuppadese (SyÈ) 121
AnudayatÈyÈti anuvaÉÉhiyÈ = AnuddayatÈyÈti anuddayÈya (SÊ) 259
AnupariyÈyanasamatthassa = AnuyÈyanasamatthassa (SÊ, SyÈ) 191
AnupariyÈyanÈmakaÑ = AnupariyÈyananÈmakaÑ (SÊ) 224
Anupavattato = Anupavattito (Ka) 225
AnupÈyÈpariggahe = AnupÈyapariccÈge upÈyapariggahe (SÊ, SyÈ) 216
AnuppÊÄantena = AnupapÊÄantena (SÊ) 112
AnupubbakathÈ = AnupubbikathÈ (SyÈ, Ka) 4
AnubandhitvÈ = AnubujjhitvÈ (SÊ) 96
Anubh|tapubbesu = Anubh|tapubbo (SÊ, SyÈ) 35
Anullokento = Anavalokento (SÊ, SyÈ) 258
AnekaggaÔÔhena = AnekattaÔÔhena (SyÈ) 12
Anena = Manena (SÊ, SyÈ) 41
AppaÔik|le ca paÔik|le ca = AppaÔik|le paÔik|le vÈ (SÊ, SyÈ) 208
AppaÔicchitapaheÓakaÑ = AppaÔicchitapahÈraÓakaÑ (SÊ, SyÈ) 202
Apaby|ÄhasevÈlo = AbbhuÄhasevÈlo (Ka) 237
NÈnÈpÈÔhÈ 375
[A]
Ap|ticitto = ApaduÔÔhacitto (SÊ), AppatiÔÔhacitto (SyÈ) 183
AbbuhatthapabbataÑ nÈma patvÈ = Ambuhatthapabbate nÈma pavisitvÈ
(SyÈ), AbbhahatthapabbataÑ nÈma patvÈ (SÊ), Ajjuhatthapabbate
nÈma pavisitvÈ (Ma-®Ôha 4. 235 piÔÔhe) 22
AbbhamaÓÉapaÑ = AbbhÈmaÓÉalaÑ (SÊ, SyÈ) 131
AbhavissÈti = BhavissatÊti (SÊ) 151
AbhÈvo = AbhÈve vÈ (SÊ, SyÈ) 144
AbhinavaÑ = AdhigataÑ (SÊ) 237
AbhibhavitÈni = AbhibhÈvitÈni (SÊ, SyÈ) 30
Abh|tameva bh|taÑ = AbbhutaÑ (SÊ, SyÈ) 149
AmatapÈnaÑ viya = AmatasÈraÑ viya (Ka) 91
AmatÈdhigamÈya = AmatÈdhigamassa (Ka) 34
AmataÑ = MayhaÑ (SÊ, SyÈ) 160
AyaÑ = UbhayaÑ (Ka) 43
AyaÑ sÊta-udakaÑ = AyasÊta-udakaÑ (Ka-SÊ), PÊta-udakaÑ (SyÈ) 53
Arahatte = ArahattaÑ (SyÈ) 18
AriyaphalaÑ, dhammasÈro adhigamo = AriyaphaladhammasÈro,
so adhigamo (SÊ, SyÈ) 320
AriyamaggayÈnassa = AriyamaggaÒÈÓassa (Ka) 158
AruccanakaÑ nÈma natthi = AruccanakaÑ nÈma no natthi (Ka) 251
Alabbhante = AlaÑ bhante (SÊ, SyÈ) 296
AvadamÈno = VadamÈno (Ka) 234
AvadhÈraÓatthe vÈ = AvadhÈraÓamatte vÈ (SÊ) 299
AvassaÔÔhaÑ = AvasiÔÔhaÑ (SÊ, SyÈ) 286
AvigacchÈpento = AvitacchÈpento (SyÈ), AvibhacchÈpento (Ka) 6
AvijjamÈnaggahaÓadukkhacittassa = ...muttacittassa (SÊ) 209
AvijjamÈnaggahaÓadukkhacittaÑ = AvijjamÈnaggahaÓena muttaÑ
cittaÑ (SÊ), AvijjamÈnaggahaÓena dukkhacittaÑ (Ka) 209
[A]
AvippakiritvÈ = VippakiritvÈ (SÊ, SyÈ) 7
AvÊciÑ = AvÊcito (SÊ, SyÈ) 327
Asa~khatasaÑyutte = Asa~khatasaÑyuttassa paÔhame (SÊ) 148
AsaÓÔhahanato = AsaÑvahanato (SÊ, SyÈ) 26
Asamapekkhane = Asamapekkhanena (SÊ, SyÈ) 218
AssÈdayamÈnaÑ = AnussÈrayamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 56
[Œ]
ŒkÈsacÈrÊ bhikkh| = JanapadacÈrikabhikkh| (Ka) 24
ŒghÈtanabhaÓÉikÈyaÑ = ŒghÈtanagaÓÔhikÈyaÑ (SÊ, SyÈ) 69
ŒcÈrasampannatÈya pana yato vaÑso namati = ŒkÈrasampannatÈya
vaÑso namati (SÊ, SyÈ) 258
ŒdisamannÈhÈrato = ŒdisammasanÈhÈrato (Ka) 301
ŒnisadaÔÔhÈne = ŒsanaÔÔhÈne (SÊ) 139
Œbandhanto = Œbandho (SyÈ) 82
ŒbhindeyyÈti = BhindeyyÈti (SÊ, SyÈ) 50
ŒyÈmanti = VÈyÈmanti (SÊ, SyÈ) 167
ŒrammaÓapariggahitasati = ŒrammaÓapariggÈhikÈ sati (?) 35
ŒrammaÓe = ŒrammaÓaÑ (SÊ, SyÈ) 239
ŒrÈmanissayÊti = ŒrÈmanisÈdÊti (SÊ) ŒrÈmaniyÈdÊti (SyÈ) 183
Œropessanti = Œropenti (SÊ, SyÈ) 247
Œvasathe = ŒvÈsake (SÊ), ŒvÈsathe (SyÈ) 145
ŒsÊvisÈti = ŒsivisÈti (Ka) 54
ŒÄÈhanaÔÔhÈne Ôhitabhikkh| = ŒsannaÔÔhÈne ÔhitÈ bhikkh| (SÊ, SyÈ) 25
[I]
ImasmiÑ atÊte dassite = ImasmiÑ kathite (Ka) 315
IminÈ anuttaro satthÈti = IminÈ evaÑvidho anuttaro satthÈti (SÊ) 244
NÈnÈpÈÔhÈ 377
[U]
UkkaÓÔhitÈ = UkkaÓÔhikÈ (SÊ, SyÈ) 177
UkkhipitvÈ = UppatitvÈ (SÊ) 332
UccÈsaddaÑ = UÄÈrasaddaÑ (SÊ, SyÈ) 88
UttÈsitapuriso viya = UttÈsitasadiso viya (SÊ, SyÈ) 237
UdapÈnaÑ nÈma = UdakaÔÔhÈnaÑ nÈma (SyÈ) 38
Uddissa = Odissa (Ka) 336
UdukkhalamusaladÈrakasaddÈdÊnaÑ = SarÈvÈdisaddÈnaÑ (SÊ),
SarÈvÈkasaddÈdÊnaÑ (SyÈ) 13
Uddhato = UÔÔhito (SÊ, SyÈ) 78
UddhaÑ bhÈgaÑ = LaddhabhÈvaÑ (Ka) 311
UnnÈmetvÈ = PaÓÈmetvÈ (SÊ), UpaÓÈmetvÈ (SyÈ) 205
UpagamanÈnupagamanÈdÊni = UpagacchamÈnÈnugacchamÈnÈdÊni (Ka) 83
UpaÔÔhÈkupÈsako = UpaÔÔhÈkadÈrako (Ka) 69
UpaÔÔhÈpento = Upadahanto (SÊ, SyÈ) 82
UÔÔhitÈti = UditÈti (SÊ, SyÈ) 253
UpadahitvÈ = OdahitvÈ (Ka) 88
UpadhÈnÈni = T|liyÈni upadhÈnÈni (Ka) 88
UpaparikkhamÈnÈnaÑ = UpaparikkhamÈnÈ (SÊ), Upaparikkhaya (SyÈ) 9
Upahatapubban”ti = Upagatapubbanti (SÊ) 144
Uppajjeyya = UppannaÑ Uppajjeyya (Ka) 317
UppannaÑ = UppannuppannaÑ (Ka) 302
UppÈtikaÑ = UppÈdikaÑ (®ÊkÈ) 23
UpÈyÈpariccÈge anupÈyÈpariggahe = AnupÈyapariccÈge
upÈyapariggahe (SÊ, SyÈ) 216
UbbÈhati = UbbhÈhati (Ka) 60
Umma~goti paÒhamaggo-
paÒhagavesanaÑ = Umaggoti paÒÒÈnaÑ maggo paÒÒÈgavesanaÑ(SÊ) 260
UyyogakÈlÈdÊsu = UyyodhakÈlÈdÊsu (SÊ) 86
UyyogaÔÔhÈnato ca = UyyodhaÔÔhÈnato ca (SÊ) 86
Ure pavattaÒÈÓameva = UddesapavattaÒÈÓamevetaÑ (Ka) 328
[U]
Ullumpana... = Ullapana... (SÊ, SyÈ) 74
Ullokento = Olokento (SÊ, SyÈ) 258
UlloketvÈti = OloketvÈti (SÊ, SyÈ) 138
UsabhacammaÑ viya = UsabhacammiÑ viya (SÊ) 276
UsmudakajÈtoti = UssadakajÈtoti (SÊ), UsmÈdakajÈtoti (SyÈ) 210
[]
mivegaÒca = mivegassa ca (SÊ, SyÈ) 172
saranti = Osaranti (SÊ, SyÈ) 142
sarabh|miÑ = AsÈrabh|miÑ (SyÈ) 318
[E]
Ekato parivatteti = Ekatova samparivatteti (SÊ, SyÈ) 292
EkapaduddhÈre = EkapadavÈre (Ka) 218
Ekameva = Evameva (SÊ, SyÈ) 161
EkÈbaddhaÑ aparicchedaÑ = EkÈbaddhaparicchedaÑ (SÊ, SyÈ) 296
EkaÑ = EvaÑ (Ka) 66
Ettha = Tattha (SÊ, SyÈ) 163
Eteva paÒca janÈ = EtÈva paÒca yojanÈ (SÊ) 268
EtesaÑ = Ekassa (Ka) 278
Evar|paÒhi cittaÑ anÈvaÔÔanti = Evar|paÒca cittaÑ na vattati (SÊ, SyÈ) 97
EvaÑ = Ime aggatamÈ evaÑ (SÊ) 238
EvaÑ uppannasaddho = EvaÑ sampannasaddho (SÊ, SyÈ) 241
Esa kÈlo = DesanÈkÈlo (SÊ, SyÈ, Ka) 300
[O]
OkÈsesÊti = OtÈsedhÊti (SÊ) 131
OtiÓÓoti -pa- otaraÓasÊlo = OtiÓÓotiÓÓesu vatth|su nÈnappakÈrena
ovadanasÊlo (SÊ, SyÈ) 256
NÈnÈpÈÔhÈ 379
[O]
OdanakummÈsÈdimhi ajjhoharaÓÊye = OdanakummÈsÈdiÑ
ajjhoharantasseva (SÊ, SyÈ) 212
Odhisaka-anodhisaka = Odissaka-anodissaka (SÊ, SyÈ) 143
Ophuneyya = Opuneyya (SÊ) 108
Ovassati = Ovassissati (SÊ, SyÈ) 144
Osajjanena = Ossajjena (SyÈ, Ka) 107
[ Ka ]
Kacchakarakato = Kacchakantarato (Ka) 222
KaÔakaÔasaddaÑ = KalahasaddaÑ (SÊ, SyÈ) 63
KaÓÉakhipanasippaÑ = KaÓÉakhipanasikkhanaÑ (SÊ) 332
KaÓÉavanaÑ = KaÓÔakavanaÑ (SÊ), KaÓÔavanaÑ (Ka) 110
KaÓapaÓÓambilayÈguÑ = SÈkapaÓÓambilayÈguÑ (SÊ, SyÈ) 196
KaÓÓacchiddÈkÈsoyeva = KaÓÓachiddÈvÈsoyeva (SÊ, SyÈ) 111
KaÓhÈti kaÓhÈ = KiÓhÈti kaÓhÈ (SÊ) 42
KatipÈheyeva = KatipÈhaccayena (SÊ, SyÈ) 103
KathÈti = KatÈti (SÊ, SyÈ) 109
KathentÈnaÑyeva = Kathentasseva (Ka) 279
Kappatetanti = VaÔÔatetanti (SÊ, SyÈ) 76
KapilavatthugÈmimaggaÑ = KapilavattugÈminaÑ maggaÑ (SÊ, SyÈ) 90
KammÈrÈmatÈdÊnÊ = KÈmarÈgÈdÊni (SÊ, SyÈ) 259
KallasarÊraÑ = KantaÑ sarÊraÑ (SÊ, SyÈ) 98
KaÄopihattho = KapÈlahattho (SÊ, SyÈ) 255
KÈmabhogÊnaÑ = JanÈnaÑ kÈmabhogÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 145
KÈmesu kÈmakÊÄÈ, taÑ = KÈmesu kÈmakÊÄitaÑ (Ka) 39
KÈyagatigamanaÑ = KarajakÈyagatigamanaÑ (Ka) 292
KÈyavicchandanÊyakathaÑ = KÈyavicchindaniyakathaÑ (Ka) 296
KÈye = Samaye (Ka) 305
KÈressÈma = KarissÈma (Ka) 79
KÈÄakÈti = KÈpilÈti (SÊ) 137
[ Ka ]
KimilÈyanti = KimbilÈyanti (SÊ) 301
KimilÈyanti kimilÈnÈmake = KimbilÈyanti kimbilanÈmake (SÊ),
KimmilÈyanti kimmilanÈmake (SyÈ) 86
KilesaniddÈto = Kilesacchindanato ca (SÊ, SyÈ) 182
Kilesehi = PaccanÊkakilesehi (SÊ) 243
KuÔe vÈ kuÔumbe vÈ = GhaÔe vÈ kumbhe vÈ (SÊ, SyÈ) 69
KuÓÉadhÈnatthero = KoÓÉadhÈnatthero (Ka) 24
Kuthitanti kudhitaÑ = KuÔÔhitanti kuthitaÑ (SÊ, SyÈ) 131
KusalakattukamyatÈchando = KuttukamyatÈkusalacchando (SÊ) 169
KusalaveramaÓÊ = AkusalaveramaÓÊ (SÊ) 162
KevalaÑ evaÑ passamÈnassa = KevalaÑ javamÈnassa (SÊ, SyÈ) 305
Kokanado = KokÈsako (SÊ), Kosako (SyÈ) 93
KoÔiyÈ koÔiÑ paÔipÈdanaÑ = KoÔiyÈ koÔipÈtanaÑ (SÊ, SyÈ) 161
KoÔÔhÈsÈ = LÈmakakoÔÔhÈsÈ (SÊ, SyÈ) 327
[ Kha ]
Khandhotveva = NaÔÔhotveva (SÊ), KhaÓÉotveva (Ka) 257
KhattavijjÈya = KhattivijjÈya (Ka) 288
KhÈdantena = KhÈdanto (SyÈ, Ka) 76
KhÊr|page = KhÊrapake (SÊ), KhÊrapÊte (SyÈ) 88
KhittadaÓÉasadisÈ = KhittageÓÉusadisÈ (SÊ) 140
KhuddakasambÈhanena = UdakasambÈhanena (SÊ, SyÈ) 31
KhuddarÈjÈnotipi = K|ÔarÈjÈnotipi (SÊ) 171
[ Ga ]
GacchÈmahampi = PucchÈmahampi (SyÈ) 99
GacchÈmÈti = GacchathÈti (Ka) 78
GajakumbhaÑ = Rajatak|ÔaÑ (SÊ, SyÈ) 89
GaÓÔhi = Tanti (SÊ, SyÈ) 110
GaÓanaparicchedo = PamÈÓaparicchedo (Ka) 180
NÈnÈpÈÔhÈ 381
[ Ga ]
GaÓhituÑ = GÈhetuÑ (SÊ, SyÈ), GÈhatthaÑ (Ka) 16
GaÓhitun”ti = BhuÒjitunti (Ka) 196
GantvÈ = PatvÈ (SÊ, SyÈ) 223
GantvÈ = PatvÈ (SÊ), KatvÈ (SyÈ, Ka) 77
GandhacuÓÓÈni = CuÓÓÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 91
GandhajÈtaÑ = GandhajÈtikaÑ (SÊ, SyÈ) 335
GandhadÈmapupphadÈmapattadÈmÈdÊhi = ...vattadÈmÈdÊhi (SÊ, SyÈ) 88
Gandhadh|ma = Gandhadh|pa (SÊ, SyÈ) 92
GambhÊraÒÈÓacariyaÑ = GambhÊraÒÈÓacariye (®ÊkÈ) 36
GarukÈrammaÓe = GarukÈrammaÓena (SÊ, SyÈ) 40
GahaÓamÈnaÑ = ThÈlakaÑ gahaÓ|pagaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 68
GÈme vÈsetvÈ = GÈme ca pesetvÈ (SyÈ) 7
GÈvutamattaÑ = GÈvutamaggaÑ (SÊ, SyÈ) 65
[ Gha ]
GhanasaÓÔhitÈya = GhanasandhitÈya (SyÈ), GhanasandhikÈya (Ka) 316
[ Ca ]
CakkavÈÄagabbhantarÈ = CakkavÈÄantarÈ (SÊ, SyÈ) 333
Ca~kamanakÊÄanÈni = TÈpanakÊÄanÈni (SÊ, SyÈ) 41
Ca~kamÈ = Ca~kamaÑ (SÊ, SyÈ) 65
CakkhudvÈre tÈva vatthu ceva = CakkhuÒceva (Ka) 26
Cakkhu pasannaÑ = Cakkhu sampannaÑ (Ka) 83
Ca~gavÈre = Pa~kavÈre (SyÈ), Ca~kavÈre (Ka) 53
CatukkindriyanissitaÑ = Catu-indriyanissitaÑ (SÊ, SyÈ) 280
CatucattÈlÊsÈya ÔhÈnesu = CatucattÈlÊsÈdhikasatesuÔhÈnesu (SÊ, SyÈ) 10
CatupaÒca-Èlopa-okÈsaÑ = CatupaÒca-ÈlopakoÔÔhÈsaÑ (Ka) 203
Catubh|makacittassa = Catubh|mikakusalacittassa (SÊ, SyÈ) 188
CarissatÊ”ti = ParijÈnÈti vedanÈti (Ka) 216
[ Ca ]
CavatÊti = CarantaÑ caratÊti (SÊ, SyÈ) 182
CiÓÓavasÊ vÈ tattha = CiÓÓavasÊ tattha (SÊ, SyÈ) 133
CittapatthanÈ = CittathapanÈ (SÊ, SyÈ) 139
CÊvararajanÈdÊni = VipassanÈdÊni (SÊ) 79
CuÓÓavicuÓÓaÑ hoti = CuÓÓaÑ hoti (SÊ, SyÈ) 258
CuÓÓiyapadehi vÈ = CuÓÓakapadehi vÈ (SÊ), PuÓÓapadehi vÈ (SyÈ) 92
CoranivÈraÓatthÈnipi = CaranivÈraÓatthÈnipi (SÊ, SyÈ) 102
[ Cha ]
ChaÔÔhasattamesu = ChaÄavaggesu (SÊ, SyÈ) 263
Cha-abhiÒÒÈbhÈvaÑ = AbhiÒÒÈbhÈvaÑ (SÊ, SyÈ) 293
ChaphassÈyatanapaÒÒattiyÈ = Ekasmimpi chaphassÈyatane sati
viÒÒattiyÈ (SÊ, SyÈ) 44
ChaphassÈyatanikÈ = ChaphassÈyataniko (SÊ, SyÈ) 44
ChinnavisÈÓako = ChinnavisÈÓasoto (SyÈ), ChinnavisÈÓasoneko (Ka) 255
Chedana = Sandhicchedana (Ka) 96
[ Ja ]
JanÈnaÑ = JanÈnaÑ dÈnaÑ (SÊ) 9
Javanavasena = Javane (SÊ, SyÈ) 40
Ja~galÈnanti pathavÊtalavÈsÊnaÑ = Ja~gamÈnanti paÔhavÊtale
vicarantÈnaÑ (SÊ), Ja~galÈnanti paÔhavÊtalavicarantÈnaÑ (SyÈ) 170
JÈnanaÑ na bhaveyyÈti = JÈnanaÑ bhaveyyÈti (SÊ, SyÈ) 111
JÊvikÈpakatÈ = ŒjÊvikapakatÈ (SÊ), JÊvitappakatÈ (Ka) 221
JÊvitavuttiÑ = JÊvitaÑ (Ka) 162
[ Jha ]
JhÈnÈdÊni = JhÈnÈdÊsu (SÊ, SyÈ) 163
[ ©a ]
©ÈÓassa = ©Ètassa (SÊ) 243
©ÈtadhammÈnaÑ = AÒÒÈtadhammÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 269
NÈnÈpÈÔhÈ 383
[ ®ha ]
®hitacchÈyo = DiÔÔhacchÈyo (SÊ, SyÈ) 100
®hitaÑ cittaÑ = ®hitaÑ cittaÑ nipphattitaÑ cittaÑ (Ka) 187
®hÈtuÑ = SandhÈretuÑ (Ka) 253
®hÈnaÑ = D|rataraÔÔhÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 234
[ a ]
ayhamÈnaÑ = JhÈpiyamÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 39
[ Ta ]
TajjÈmanodhÈt|ti = TajjÈmanoviÒÒÈÓadhÈt|ti (SÊ, SyÈ, Ka),
Abhi 2. 91 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 4
TaÓhÈgahaÓena sahagataÑ = TaÓhÈgahaÓena sa~gahaÓaÑ (SÊ, SyÈ) 36
TaÓhÈnatiyÈ = TaÓhÈratiyÈ (SÊ, SyÈ) 149
TantÈvutÈnaÑ vatthÈnaÑ = TantÈvutÈnaÑ ÈvutÈni (SÊ, SyÈ) 171
TatrÈti sudhammÈyaÑ bhummaÑ, sudhammÈya devasabhÈya dvÈreti
attho = Tatra sudhammaÑ devasabhanti bhummaÑ (SÊ, SyÈ) 113
TathÈgato = AtathÈgatopi (SÊ), TathÈgatopi (SyÈ) 206
TathÈbhÈvÈya = TathabhÈvÈya (Ka) 188
Tattheva = Tatheva (SÊ) 72
TadatthÈya = TathattÈya (SÊ, SyÈ, ®ÊkÈyaÑ ca) 275
Tannibandho = Tantibaddho (SÊ, SyÈ) 73
Tanuvilepanena = Gandhavilepanena (SÊ, SyÈ) 31
Tamataggeti = Tamatagge meteti (SÊ, SyÈ, Ka) 238
Tamo ceva andhakÈro ca = Tamo vivaÔÔaÑ viya ca (SÊ),
DÊpavaÔÔaÑ viya ca (SyÈ) 45
TasmiÑ = TasmiÑ tasmiÑ (SÊ) 218
TasmiÑ Ôhapito = TasmiÑ ca patito (SÊ, SyÈ) 276
Tayo ca = TiÓÓaÑ (SÊ, SyÈ, Ka) 134
Tarissati = Patissati (SÊ, SyÈ), PavÈhissati (Ka) 108
TaruÓakÈle = DaharakÈle (Ka) 28
Tassevatthassa = Tasseva vatthussa (SÊ, SyÈ) 102
[ Ta ]
TiÔÔhatÊti = TiÔÔhantanti (SÊ, SyÈ) 182
TiÑsamattÈni = TimattÈni (Ma-®Ôha 4. 238 piÔÔhe) 24
TÊsu = Imesu (Ka) 259
Te ca = Tadeva (SÊ, SyÈ) 79
Tena hi -pa- ovadÈhÊti vadatha = YasmÈ -pa- ovÈdÈdÊhi
ovadatha (SÊ, SyÈ) 139
Tesu = ©Ètiketi laddhanÈmake (Ka) 311
TesaÑ = KesaÑ (?) 238
Tehi = Chekehi (SÊ, SyÈ) 101
TaÑ ÈdÈya satthÈrÈ saddhiÑ kathessÈmÊti = TaÑ ÈdÈya satthu santikaÑ
upasa~kamissÈmÊti (SÊ) 254
TÈ ca = TÈva (SÊ, SyÈ) 216
TÈpi bhaginiyoti = TathÈ tÈ bhaginiyopi (Ka) 310
TÈya paribhiÓÓÈya = TÈya pana disÈya (SÊ, SyÈ) 257
TÈrakar|pamuttÈvalikÈdisadisaÑ = ...muttÈguÄikÈdisadisaÑ (SÊ) 296
TÈlavaÓÔaggÈhakoti = TÈlapaÓÓagÈhakoti (SÊ, SyÈ) 156
TÈ sambÈdhÈ by|hÈ = SambÈdhaby|hÈ (SÊ) 317
[ Tha ]
Thanehi = Sakathanehi (Ka) 85
ThapitaÔÔhÈnato = VassikavuÔÔhÈnato (Ka) 318
Therassa namassamÈno = Therassa nÈmaÑ saramÈno (SÊ, Ka) 23
[ Da ]
DaÓÉavÈgurÈdÊhi = LeÉÉudaÓÉavÈkurÈdÊhi (Ka) 298
DaÓÉenÈti catuhatthadaÓÉena vÈ khadiradaÓÉena vÈ ghaÔikamuggarena
vÈ = DaÓÉenÈti catuhatthadaÓÉena, khadiramuggarena vÈ (SÊ, SyÈ),
DaÓÉenÈti catuhatthena daÓÉena vÈ ghaÔikamuggarena vÈ
(Ma-®Ôha 4. 234 piÔÔhe) 20
Dameti = Sameti (SÊ, SyÈ) 107
Darathapassaddhi = PaÔipassaddhi (SÊ, SyÈ) 179
NÈnÈpÈÔhÈ 385
[ Da ]
Dasa dhammÈ = EkÈdasa dhammÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 199
DÈnena ceva = DÈneyeva (SÊ, SyÈ) 311
DÈpeti = Pesesi (SÊ, SyÈ) 252
DvÈragÈmesu = DvÈresu (Ka) 101
DÈrukkhandho antoyeva = DÈrukkhandhoyeva (Ka) 84
DÈrukkhandhaÑ pana = MududÈrukkhandho (Ka) 75
DÈruguÄo = DÈruc|ÄÈya (Ka) 234
DÈruyantassa = R|payantassa (Ka) 229
DiÔÔhimaÓÉale = DiÔÔhamaÓÉale (SyÈ, Ka, Abhi-®Ôha 1. 345 piÔÔhe ca) 2
Dvipaduttamo = Dipaduttamo (SÊ, SyÈ) 91
DivasÈdipucchakÈ = DivasapucchakÈ (Ka) 223
DivasaÑ santatto = Divasasantatto (SÊ) 292
Dukkhacittassa = ...muttacittassa (SÊ) 209
DukkhÈ Êhiti = DukkhaÑ Êhati (SÊ), DukkhaÑ ÊhÈmÊti (SyÈ) 143
DuccaritÈni = SucaritÈni (SÊ, SyÈ) 184
DutiyajavanavÈrena = DutiyajavanavÈre (Ka) 96
DunnimmaddanavisÈ = DunnimmathanavisÈ (Ka) 54
D|ratova = Purakkhatova (Ka) 309
Devassa = Devehi (Ka) 8
DesanÈ anusiÔÔhi-ÈÓÈ = DesanÈ-anusandhi (SÊ), DesanÈ
anusandhisÈsanaÑ (SyÈ) 5
[ Dha ]
DhajayaÔÔhiyaÑ vÈtena pahatadhajo viya = DhajayaÔÔhivÈtena
pahatÈ viya (SyÈ, Ka) 288
DhammakathÈkÈle = DhammakathÈkÈlaÑ (Ka) 256
Dhammapadesoti = NÈmar|papadesoti (SÊ) 165
DhammasamuppÈdo = Dhammo samuppÈdo (Ka) 317
DhammassavanaggaÑ pattaÑ = DhammassavanatthaÑ pattÈ (SÊ) 82
DhÈvatÊti = DhÈvatÊtipi (SÊ, SyÈ) 85
[ Dha ]
DhÈvanala~ghanatÈpanavahanÈdayo = BÈdhanala~ghanahÈsana-
vasanÈdayo (Ka) 171
Dhurak|ÔÈgÈraÑ = DhuraÑ k|ÔÈgÈraÑ (SÊ, SyÈ), Varak|ÔÈgÈraÑ (Ka) 24
Dhurassa samÈdhi = Dhurassa samÈdhi dhurasamÈdhi (SÊ, SyÈ) 159
DhuraÑ vÈheti yojeti = Yo dhuragÈhe yojeti (SÊ, SyÈ) 158
[ Na ]
NakhacchedanaÑ = NikhÈdanaÑ (SÊ, Ka) 51
Na cassa = Natthassa (SÊ, SyÈ) 57
Na cÈpi saÓikaÑ = Na cÈtisaÓikaÑ (Ma-®Ôha 3. 17 piÔÔhe) 91
Na pakkamanti = Te upasa~kamanti (Ka) 157
NammadÈ = Nammado nÈma (SÊ), NammadÈ nÈma (SyÈ) 25
Na virodhayissatÊti na viruddhaÑ padaÑ = Na vihÈyissatÊti
na viruddhasaddaÑ (SÊ, SyÈ) 150
Na hi vitathÈni = VitathÈni aÒÒathÈni ca (SÊ) 330
NÈnÈbinducittÈ = NÈnÈbhinnacittÈ (Ka) 307
NÈnÈsarasalakkhaÓÈ vipassanÈbojjha~gÈ = SallakkhaÓavipassanÈ
bojjha~gÈ (SÊ, SyÈ) 305
NÈbhijjhatÊti = NÈbhijjhÈyatÊti (SÊ, SyÈ) 183
NÈma = ManÈpaÑ (Ka) 60
NÈmÈni = ®hÈnÈni (SÊ, SyÈ) 270
NÈyuttaÑ = YuttaÑ (SÊ, SyÈ) 190
NÈlandÈyanti nÈlandÈti evaÑnÈmake = NÈlandÈyanti evaÑnÈmake (SÊ) 241
NÈva~gaÓe = NÈvaÑ phaÓe (SÊ, SyÈ),
NÈvaÑ phale (Ma-®Ôha 4. 237 piÔÔhe) 23
NÈhaÑ = NÈssa (SÊ, SyÈ) 29
NikÈyasantakaÑ = SantakaÑ (SÊ), KÈyasantakaÑ (SyÈ) 82
NikkhipaÑ = Nikkhipi (SyÈ, Ka) 90
NikhÈtam|lÈkÈrena = NikhÈtas|lÈkÈrena (Ka) 78
NiccakÈlaÑ = NiccakÈle (Ka) 18
NÈnÈpÈÔhÈ 387
[ Na ]
NipaccakÈraÑ = NipaccÈkÈraÑ (SÊ) 220
Nibaddho = Nibandhito (SÊ, SyÈ), Nibbuddho (Ka) 222
NibbÈnagamanaÔÔhena = NibbÈnamagganaÔÔhena (SÊ), NibbÈnaÑ
magganaÔÔhena (Ka) 213
NibbÈnatthÈya = AnibbattanatthÈya (SÊ, SyÈ) 15
NibbÈnadhÈt|ti = DhÈt|ti (SÊ, SyÈ) 160
Nimmaddento = MadaÑ nimmadento (SÊ, SyÈ) 42
NiyatagatikÈ sugatiparÈyaÓÈ = NiyatagatiparÈyaÓÈ (SÊ, SyÈ) 298
Nirodhamaggato = NirodhaÑ maggato (Ka) 45
NivattanaÑ = PaÔinivattanaÑ (SÊ, SyÈ) 217
NivattiyamÈnehipi = AnivattayamÈnehipi (Ka) 220
NivedayiÑsu = ŒrocayiÑsu (SÊ) 314
NissakkÈni = MissakÈni (SÊ, SyÈ) 268
NissakkaÑ = MissakaÑ (SÊ, SyÈ) 266-7-8
NÊlamaÓÉ|kapiÔÔhivaÓÓena vÈ = NÊlavaÓÓena pÊtavaÓÓena vÈ (SÊ) 210
NekkhammasitaÑ iriyena irÊyati = NekkhammasitaÑ irÊyati (SÊ, SyÈ) 27
[ Pa ]
PakÈsanti = PakÈsayanti (SÊ, SyÈ) 237
PaccakkhÈyati = (...) natthi SÊ-SyÈ-potthakesu. 48
PaccattharÈpetvÈ = PattharÈpetvÈva (SÊ, SyÈ) 88
PaccayattakatabhÈvena = PaccayatthakatabhÈvena (SÊ),
PaccatthikabhÈvena (Ka) 75
PaccavekkhaÓÈ -pahoti = PaccavekkhaÓena -papariggaho (SÊ, SyÈ) 161
Paccavekkhitaparibhogasseva payojanattÈ paribhogapamÈÓaÑyeva nÈma =
Paccavekkhitaparibhogoyeva paribhogapamÈÓaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 71
PacchÈ tapeti = PacchÈtapaketi (SÊ, SyÈ) 275
PacchimaÔhÈne = PacchimaddhÈne (Ka) 237
PaÒca = PaÒcassa (SÊ, SyÈ) 188
PaÒcavidhÈ = ChabbidhÈ (SyÈ, Ka) 303
[ Pa ]
PaÒcavidhÈ = BahuvidhÈ (SyÈ, Ka) 109
PaÒcasattanavadasasu = PapaÒcasutte navasu (SÊ, SyÈ) 263
PaÒÒÈcakkhunÈti = ©ÈÓacakkhunÈti (SÊ, SyÈ) 334
PaÒhadvÈraÑ = PaÒhavÈraÑ (SÊ) 254
PaÔasÈÓiÑ = Satta sÈÓiyo (SÊ, SyÈ) 95
PaÔik|lÈrammaÓattÈ = UppattikkhaÓÈrammaÓattÈ (SÊ, SyÈ) 300
PaÔicchanna k|po = PaÔicchannabh|to (SÊ), PaÔicchannag|tho (SyÈ) 43
PaÔiladdhadutiya-Èsano = PaÔiladdhadutiyakasÈsano (SÊ, SyÈ) 255
PaÔiliyamÈnena = PaÔilÊyamÈnena (SÊ, SyÈ) 131
PaÔisa~kharaÓena = PaÔisa~khÈrakena (Ka) 238
PaÔisaraÓanti = NibbÈnanti (SÊ, SyÈ) 278
PaÔhamÈrambhavÊriyaÑ = PaÔhamavÊriyaÑ (SÊ, SyÈ) 179
PaÔÔhÈya = UÔÔhÈya (Ka) 257
PaÓÓasampannaÑ = PalÈsasampannaÑ (Ka), SampannaÑ (®ÊkÈ) 171
Pathavikampo = Bh|micÈlo (Ka) 285
Patita-udakabindu = Pakkhitta-udakabindu (Ka) 186
Padasahassena = Padasatena padasahassena (SÊ) 91
Pana cheko = Paramaccheko (Ka) 67
Panassasanti atinaÔÔho = Panassassanti panaÔÔho assaÑ atinaÔÔho (SÊ) 16
Panettha = Panesa (SÊ) PanetaÑ (SyÈ) 207
PabujjhanabhÈvatthÈyÈtipi = BuddhabhÈvatthÈyÈtipi (SÊ, SyÈ) 182
PabbajitassÈti = Pabbajitoti (SÊ, SyÈ) 139
PabhÈvikÈ = SÈdhitÈ (Ka) 105
PamuttatÈlapakkavaÓÓo viya mukhavaÓÓo = Pamuttassa tÈlapakkassa
viya vaÓÓo (SÊ, SyÈ) 140
PayuÒja = Payujja (Ka) 44
Parajito = Sarajito (SÊ, SyÈ) 141
ParadivasÈdÊsu = AparajjadivasÈdÊsu (Ka) 245
ParamanipaccakÈrÊ = YathÈ paramanipaccakÈrakÈrÊ (SÊ, SyÈ) 281
NÈnÈpÈÔhÈ 389
[ Pa ]
ParamatthagÈhato vimukhabhÈvaparicitacittassa = ParamatthagÈha-
vimukhabhÈvato pavivittacittassa (SÊ) 209
ParicÈrÊ = Paricari (SÊ) 18
ParinibbÈyanti = ParinibbÈyissanti (SÊ, SyÈ) 246
PariyeÔÔhim|lakampi = PariyeÔÔhidÈyajjam|lakampi (SÊ, SyÈ) 96
Parividitar|pÈdÊnavattÈ pathavÊkasiÓÈdÊsu = PaÔividitar|pÈdÊnavassa
cat|su pathavÊkasiÓÈdÊsu (SÊ), Paraviditar|pÈdÊnaÑ cat|su
pathavÊkasiÓÈdÊsu (SyÈ) 209
Parividito = Paricito (Ka) 208
PariharitÈni = ParivÈritÈni (SyÈ) 17
PavattetvÈ = Pavatte (SÊ, SyÈ) 236
PavisÈma = PavisissÈma (SÊ) 315
PavisitvÈ = VicaritvÈ (SÊ, SyÈ) 38
Passanto = Phusanto (Ka) 115
PassamÈnassa = KevalaÑ javamÈnassa (SÊ, SyÈ) 305
PasÈdanÈnatthaÑ = PasÈdaÒÒathattaÑ (SÊ, SyÈ) 318
PahÈnakaraÒÈÓampi = PahÈnakaÑ ÒÈÓampi (SÊ, SyÈ) 304
PahÈnakaraÒÈÓaÑ = PahÈnakaÑ ÒÈÓaÑ (SÊ, SyÈ) 303
PÈÔiyekko = Eko (SÊ, SyÈ) 20
PÈdagÈmo = DvÈragÈmo (SÊ) 235
PÈdadhovanaÔÔhÈnato = HatthapÈdadhovanaÔÔhÈnato (SÊ, SyÈ) 94
PÈdappahÈrena = PÈdappahÈragataÑ (Ka) 173
PÈyamÈno = PÈyento (SÊ) 93
PÈvaÄanipphoÔanÈyÈti pÈvaÄanipphoÔanato = VÈÄinippothanÈyÈti
vÈÄinippothanato (SÊ, SyÈ) 139
PÈvisi = PavisitvÈ nisÊdi (SÊ) 24
PiÔÔhivÈto = PiÔÔhirogo (SÊ, SyÈ) 94
PiÓÉapÈtikadhuta~gaÑ = JavanapiÓÉapÈtiyadhuta~gaÑ (SÊ, SyÈ) 223
PidhÊyati = PÊÄÊyati (SÊ, SyÈ) 84
PÊtisambojjha~garatanaÑ tÈya = MahantaÑ dhammakÈy|papannaÑ
(SÊ, SyÈ) 192
[ Pa ]
PucchiÑsu = Pucchanti (SÊ) 81
PuÒÒacetanaÑ = PuÒÒakkhettaÑ (SÊ) 7
Puthu-attadaÓÉÈti = PuthuttadaÓÉÈti (SÊ, SyÈ) 43
PupphÈni = PupphÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 91
Purimanaye = Purimanayeneva (SÊ, SyÈ) 270
PurimapadesaÑyeva = PurimapÈdesuyeva (Ka) 222
P|ritÈhi = Parip|ritÈhi (Ka) 90
PeÄÈsu = ®hÈnesu (Ka) 54
PothetvÈ = LÈyitvÈ (SÊ, SyÈ), SÈvetvÈ (®ÊkÈ) 113
[ Pha ]
PhaÓakatasappa = PÈvakapabbata (SÊ) 254
PhalÈphalÈni = MÈlÈm|laphalÈni (Ka) 157
PhalindriyÈneva = ChaÄindriyÈneva (SÊ), BalindriyÈneva (Ka) 279
[ Ba ]
BahalamattikapiÓÉÈvalepanaÑ = BahalamattikaÑ aÔÔÈvalepanaÑ (Ka) 95
Bah|su vÈresu = Bahutare (SÊ, SyÈ) 35
BilajjhÈsayaÑ = VisamajjhÈsayaÑ (SÊ) 111
BimbisÈrassa upÈsikÈ = MahesÊ upÈsikÈ (SÊ) 150
Buddhena = Buddhehi (SÊ, SyÈ) 93
BodhimaÓÉaÑyeva = BodhimaÓÉeyeva (Ka) 284
ByÈbha~giyÈ yavakalÈpaÑ mocento viya = Vebha~giyÈ yavakalÈpiÑ
pothento viya (SÊ, SyÈ) 240
ByÈvaÔo = VÈcako (SÊ, SyÈ) 9
ByÈsiÒcatÊti vi-ÈsiÒcati = ByÈsiccatÊti viyÈsiccati (SÊ, SyÈ) 30
By|hitvÈ = Viy|hitvÈ (SÊ) 110
BhaÓÉanakÈrakaÔÔhÈne bhaÓÉanakÈrako = BhaÓÉÈgÈrikaÔÔhÈne
bhaÓÉÈgÈriko (Ka) 84
BhantenÈti = VibbhantenÈti (SÊ, SyÈ) 317
NÈnÈpÈÔhÈ 391
[ Bha ]
BharuraÔÔhe BharurÈjÈ = BhururaÔÔhe BhururÈjÈ (SyÈ)
KururaÔÔhe KururÈjÈ (Ka) 314
BharurÈjÈti = KururÈjÈti (Ka) 315
Bhavattha = Bhavatha (SÊ, SyÈ) 28
Bhavatanukavasena = Bhavavasena (SÊ, SyÈ) 312
BhavÈbhisa~khaÓaÔÔhena = BhavakaraÓaÔÔhena (Ka) 285
Bhavehi = Saccehi (Ka) 210
Bhavehi nivattetvÈ = ®hÈnehi vinivaÔÔetvÈ (SÊ, SyÈ) 204
BhÈjanaÑ vivaritvÈ = ŒsÈya vicaritvÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 56
BhÈvadassanatthaÑ = BhÈvanÈdassanatthaÑ (Ka) 170
BhinnasuvaÓÓarajatÈnaÑ = BhinnasuvaÓÓarajatÈni (SÊ, SyÈ) 245
BhindissatÊti = ChejjatÊti (SÊ, SyÈ) 164
Bhiyyataro abhiÒÒÈto
bhiyyatarÈbhiÒÒo vÈ = Bhiyyo abhiÒÒÈto
bhiyyatarÈbhiÒÒÈ vÈ (SÊ, SyÈ, Ka) 241
Bh|taÑ = AbbhutaÑ (SÊ, SyÈ) 149
[ Ma ]
MakulakÈrÈmavihÈraÑ = Ma~kulakÈrÈmavihÈraÑ (SÊ)
SamakulakÈrÈmavihÈraÑ (SyÈ) 22
MakulakÈrÈmaÑ = K|ÔÈgÈraÑ (SyÈ) 25
Ma~kulabhattaÑ = Ma~kuÓabhattaÑ (SÊ, SyÈ) 148
MakkhitÈni viya = PakkhittÈni viya (Ka) 133
Magabh|tÈ = Maggabh|tÈ (SyÈ) 45
MaggakkhaÓepi hi kilesÈ khÊÓÈti vÈ khÊyissantÊti vÈ na vattabbÈ,
khÊyantÊti pana vattabbÈ = MaggakkhaÓepi hi kilesÈ khÊyantÊti
na vuccanti, na ca akhÊÓesuyeva kilesesu (SÊ) 127
Magga~gabojjha~gÈni = Maggabojjha~gajhÈna~gÈni (SÊ, SyÈ) 163
MagÈ = MaggÈ (Ka) 45
MaggÈmaggadhammassa = Maggadhammassa (®ÊkÈ) 45
[ Ma ]
Majjhe bhinnaÑ = Majjhe chinnaÑ (SÊ, SyÈ) 308
Mantakammampi = Mantikammampi (SÊ, SyÈ) 207
MandasÊtajaro = MaddasÊtajaro (SÊ, SyÈ) 186
ManussÈpi sudaÑ = AddasaÑsu (SyÈ) 222
MalayasamuddatÊrÈdivasenÈpi = MaÓisamuddatÊrÈdivasena (SÊ, SyÈ) 121
Malles|ti = Mallakes|ti (SÊ, SyÈ), Mallikes|ti (Ka) 280
MahÈtherÈpi naÑ = MahÈtherÈ pana (SÊ, SyÈ) 89
MahÈbhÈravahanasudhÈkoÔÔanÈdito = MahÈbhÈravahanesu
ÈkoÔanÈdito (SÊ, SyÈ) 122
MahÈbhiÒÒatanti = MahÈbhiÒÒÈnanti (SÊ), MahÈbhiÒÒÈtanti (SyÈ) 261
MahÈsamuddagatÈ = MahÈsamuddagataÑ 238
MahÈsaddaÑ = PahÈsaÑ (SyÈ) 39
Mahoghe = MahÈmeghe (Ka) 75
MÈnaÑ nimmaddento = MadaÑ nimmadento (SÊ, SyÈ) 42
MÈlÈgacchaÑ = MÈlÈvacchaÑ (Ka) 166
MÈsakar|pÈdÊni = MÈsakar|piyÈdÊni (SÊ) 157
MÈsisamÈnena = MabhilasamÈnena (SÊ, SyÈ) 340
MicchÈvÈcÈya saddhiÑ tÈneva = MicchÈvÈcÈya
saÓÔhitÈneva (SÊ, SyÈ) 154
MicchÈviÒÒÈÓo = MicchÈÒÈÓo (SÊ, SyÈ) 168
MÊÄhalitteva pannageti = MÊÄhalitte bhavantareti (SÊ) 59
Mukhe aÑsak|Ôantareti tesu tesu ÔhÈnesu = Mukhe ca
aÑsak|ÔantarÈdÊsu ca (Ka) 276
MuÒcanto = PuÒchanto (Ka) 76
MudukkhandhasÈkho = MududÈrukkhandhasÈkho (Ka) 75
Mudhappasanno = Muddhappasanno (SÊ, SyÈ) 194
MurumurÈya = MurÈmurÈya (Ka) 57
MettÈsahagatasutta = Haliddavasanasutta (Visuddhi 1. 317 piÔÔhe) 207
NÈnÈpÈÔhÈ 393
[ Ya ]
YathÈnusandhiÑ gamessÈmÊti = YathÈnusandhikaÑ bhavissÈmÊti (Ka) 301
YathÈ paricchedena = AddhÈparicchedena (Ka) 246
YathevaÑ = Yatheva (SÊ) 108
YadidaÑ uggo = PaÓÊtataradÈyako uggo (SÊ, SyÈ) 38
YÈ = YÈsu (SÊ, SyÈ) 317
YÈ panettha = YÈpi ca (®ÊkÈ) 5
YugamattaÑ hi = YuttamaggaÑva (SÊ, SyÈ) 91
Y|sÈkÈrasaÓÔhitÈya = RasÈkÈrapattitÈya (Ka) 316
Yena vÈ tena vÈ duruttarÈ = YÈnena vÈ rathena vÈ atarÈ duruttarÈ (Ka) 64
YojanÈvaÔÔe = Yojanapathe (SÊ, SyÈ) 88
Yonakar|pakirÈtar|pakÈdÊnaÑ = ...vilÈsar|pakÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 88
[ Ra ]
RajatapanÈÄisuparikkhittÈ = RajatanÈÄiparikkhittÈ (SÊ),
RajatapavÈÄÈsu parikkhittÈ (SyÈ) 156
RattadupaÔÔaÑ = SurattadupaÔÔaÑ (Ka) 89
RÈmaÓeyyakaÑ = RÈmaÓeyyÈmaÑ (Ka) 81
R|pamattametaÑ = R|pamattameva (SÊ) 151
R|pasampanno = R|pavipanno (SÊ, SyÈ) 125
R|pasammuditÈti r|pe sammuditÈ pamoditÈ = R|pasamuditÈti
r|pe samuditÈ (SÊ, SyÈ) 45
R|pasa~khÈya vimuttoti = R|pasa~khayÈ vimuttoti (SÊ, SyÈ) 150
R|pÈ ca = R|paÒca (SÊ) 227
R|pÈvacare = Ar|pÈvacare (SÊ, SyÈ) 206
Rosavasena = Rogavasena (Ka) 60
[ La ]
Lagito = Laggito (SÊ, SyÈ) 11
La~gheti = Paleti (SÊ, SyÈ) 226
[ La ]
LaddhÈ = LaddhaÑ (SÊ, SyÈ) 311
LabbhÈti tanti tasmÈ = LabbhÈyaÑ tanti kasmÈ (SÊ) 257
LÈmakasattÈ = LÈmakalÈmakÈ sattÈ (SÊ) 27
LujjanapalujjanaÔÔhena = LujjanaÔÔhena (SÊ, SyÈ) 14, 216
LeÉÉaÔÔhÈnanti leÉÉ|naÑ ÔhÈnaÑ = LeÉÉuÔÔhÈnanti
bhejjaÔÔhÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 234
Lokiyassa = Tebh|mikassa (SyÈ) 188
[ Va ]
VaÔÔantÊ”ti saccavÈditÈya bhaÓiÑsu = VaÔÔanti, mayaÑ saccavÈditÈya
gaÓhimhÈti ÈhaÑsu (SÊ), VaÔÔatÊti saccavÈditÈya gaÓhiÑsu (SyÈ) 8
Va~kaÔÔhÈnesu = BahiÔhÈnesu (Ka) 74
Va~kaÔÔhÈnesu = Ga~gÈÔÔhÈnesu (Ka) 74
Va~kaÔÔhÈnesu = PattaÔÔhÈnesu (Ka) 75
VaÓÓabhÈÓakÈnaÑ -pa- dÈrikÈnaÑ = VaÓÓabhaÓanaÔÔhÈnaÑ -pa-
dÈyakÈnaÑ (SÊ) 157
VatvÈ taÑ anujÈnanto = VatvÈ ananujÈnantova (SÊ, SyÈ) 262
Vatthat|lakapÈvÈrÈdiÑ = CÊvarÈdiÑ (SÊ, SyÈ) 184
Vane unnÈdayantena = Neva davÈyantena na tatrÈyantena (SÊ, SyÈ) 242
Vaso = Vasena (SyÈ) 68
Vasena = Vacanena (Ka) 86
VasamÈnÈ = PavisamÈnÈ (Ka) 172
VÈ = Ca (SyÈ) 2
VÈ = VÈtaÑ (SÊ), TaÑ (SyÈ) 2
VÈtÈtapo ghoro, saÒjÈto = VÈtÈtape ghore, saÒjÈte (Ka) 93
VÈtena = NÈsavÈtena (Ka) 53
VÈrÈpehÊti = HarÈpehÊti (SÊ) 314
VikasamÈnamiva = Vikasitamiva (Ka) 197
Vigacchant|”ti = ViyujjiÑs|ti (SÊ, SyÈ) 209
NÈnÈpÈÔhÈ 395
[ Va ]
VitthÈrikan”ti = VitthÈritanti (Ka) 284
VidhavÈ = Tividha (SÊ, SyÈ) 110
VinayapaÒÒattiyaÑ = VinayapakatiyaÑ (Ka) 203
VipaÒcitaÒÒ|naÑ = UgghÈÔitaÒÒ|naÑ (SyÈ) 52
VippabhÈsiÑsu = VippakiriÑsu (Ka) 90
VipariÓÈmeti = Carati (SÊ, SyÈ) 184
VipphÈriko = KhippapharaÓo (SÊ), VippakÈrako (SyÈ),
KhippakÈrako (Ka) 143
VibhÈvehi = VibhÈvehÊti (Ka) 277
VimocetuÑ = VisodhetuÑ (SÊ, SyÈ) 40
ViyattÈti = ByattÈti (SÊ, SyÈ) 150
ViramaÓasaÒÒÈnaÑ = ...viramaÓapaÒÒÈnaÑ (Ka) 161
VivarÈnupaviÔÔhena = CirÈnuppavattena (SÊ) 292
VissakammaÑ = VissukammaÑ (SyÈ), VisukammaÑ (Ka) 24
Visa~khÈraÑ = Asa~khÈre (SÊ, SyÈ) 182
VissaÔÔhakÈnaÑ = AnatthikÈnaÑ (SÊ) 83
VisevitaÑ = NisevitaÑ (Ka) 310
ViheÔhetuÑ = VisodhituÑ (SÊ, SyÈ) 40
Vihareyya = Vicareyya (Ka) 165
Viharati = Vicarati (SÊ) 255
VihÈsi = AgamÈsi (Ka) 222
VuÔÔhÈya = PaÔÔhÈya (SÊ, SyÈ) 189
VuttakoÔanto = VuttakoÓanto (SÊ) 116
VeÔhake = Vedhike (SÊ, SyÈ) 108
VeÔhamissakenÈti = VekhamissakenÈti (Ka) 238
VerambhavÈtasamuÔÔhita = VerambhavÈtasamuddhata (SÊ, SyÈ) 90
VeÄubhittikuÔikÈhi = VeÄukiÔikÈhi (SÊ), VeÄukaÔÔhakÈhi (SyÈ) 7
VesÈliyaÑ upanissÈya = VesÈliÑ nissÈya (SÊ), VesÈliÑ upanissÈya
(SyÈ, Vi-®Ôha 2. 8 piÔÔhe ca) 300
[ Va ]
Vo = Te (SyÈ) 100
VodakaÑ = NÊcodakaÑ (SÊ, SyÈ) 92
[ Sa ]
SakkÈ = Sakko (SÊ, SyÈ) 168
SakkÈ = Na sakkÈ (SÊ, SyÈ) 69
SakalahimavantaÑ = HimagabbhaÑ (Ka) 172
Sa~kharoti nibbattetÊti = Sa~kharÊyati nibbattÊyatÊti (SÊ) 132
Sa~khÈrÈnaÑ = BÈhirasa~khÈrÈnaÑ (SÊ, SyÈ) 274
Sa~khavaÓÓasannibhÈ = Sa~khavaÓÓapaÔibhÈgÈ (SÊ, SyÈ) 254
Sa~gatÈnaÑ = SambhatÈnaÑ (SÊ), SambhattÈnaÑ (SyÈ) 144
SaggÈhena gaÓhituÑ = GÈhetuÑ (SÊ, SyÈ), GÈhatthaÑ (Ka) 16
SacakkapaÒjarakubbaro = SakaÔapaÒjarakubbaro (Ka) 156
SaccavÈditÈya bhaÓiÑsu = VaÔÔanti, mayaÑ saccavÈditÈya gaÓhimhÈti
ÈhaÑsu (SÊ), VaÔÔatÊti saccavÈditÈya gaÓhiÑsu (SyÈ) 8
SajjhÈyÈdikaraÓavaseneva = SajjhÈyÈdigahitavaseneva (Ka) 233
SaÒchÈditvÈ = SaÑvaritvÈ (SÊ, SyÈ) 30
SaÒjÈnananimittaÑ = SaÒjÈnituÑ nimittaÑ (SÊ) 137
SaÔÔhinayasahassehi = SaddhiÑ nayasahassehi (Ka) 67
SattadhÈ = SatadhÈ (Ka) 332
Satisambojjha~gena = Satisambojjha~ge (Ka) 187
SatiÑ = SaÑvegaÑ (SÊ, SyÈ) 246
SantajjayamÈnÈ = SantajjiyamÈnaÑ (SÊ) 70
SantharitaÑ = SiÒcitaÑ (SÊ) 281
SanthavaÑ = SambandhaÑ (SÊ, SyÈ) 56
SantharÈpetvÈ = SantharitvÈ (SÊ, SyÈ) 87
SadÈ dhuraÑ yuttÈ = SaddhÈdhurayuttÈ (SÊ, SyÈ),
SaddhÈdhuraÑ yuttÈ (Ka) 158
SadisabhÈvo = SarÊrasambhavo (SÊ, SyÈ) 58
SandacchÈyo = SantacchÈyo (SyÈ, Ka) 56
SandhÈretuÑ = SaÓÔhÈtuÑ (Ka) 256
NÈnÈpÈÔhÈ 397
[ Sa ]
Sannikkhepanasannirumbhanesu = ...sannirujjhanesu (Ka) 225
SannetvÈ = SanthetvÈ (SÊ), SanditvÈ (SyÈ), SanniyhitvÈ (Ka) 237
SannayhamÈno = SandahamÈno (SÊ, SyÈ) 234
SabbapÈliphullo = SabbaphÈliphullo (SyÈ, Ka) 90
Sabbabuddha = SabbaÒÒubuddha (Ka) 196
SabbÈni = AÔÔhapi (SÊ, SyÈ) 154
SabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitesu = SabbÈla~kÈrapaÔimaÓÉitÈ tesu (SÊ, SyÈ) 311
SabbesaÑ tesaÑ = Sabbete (SÊ, SyÈ, Ka) 238
SabbaÑ disaÑ = SabbadisÈsu (SÊ, SyÈ) 138
SamaÓabrÈhmaÓÈti = SamaÓÈ vÈ brÈhmaÓÈ vÈti (SÊ, SyÈ) 324
SamÈpattito = PaÔhamasamÈpattito (SÊ, SyÈ) 135
SamphuÔati = SamphuÓati (SyÈ, Ka) 60
SambÈdhitagabbhavÈso = SaÑpÊÄitagabbhavÈso (SÊ, SyÈ) 93
Sambhavahetubh|taÑ = TesaÑ bhavahetubh|taÑ (SÊ, SyÈ) 285
SammasanavÈrova = SammasanavÈro ca (SyÈ) 275
SabhÈvadhamme = Satta dhamme (Ka) 186
SaraÓÈni = SarakÈni (SÊ, SyÈ) 318
SarabhÈÓako = PadabhÈÓako (SÊ, SyÈ) 79
SaratÊtipi = CaratÊtipi (SÊ, SyÈ) 85
SarÊre ca = Parassa ca sarÊre (SÊ, SyÈ) 54
SvÈssa = SvÈyaÑ (Ka) 100
SasnehÈ thanehi = Sakathanehi (Ka) 85
Sahagati = SamÈgati (SÊ, SyÈ) 26
SahajÈtapaccayo = SahajÈtÈdipaccayÈ (SÊ, SyÈ) 228
SahadhunaÔÔhena = Saha dhunantena (SÊ), Saha thunaÔÔhena (SyÈ) 51
SÈgaradevena = Sagaradevena (SÊ) 326
SÈdhukanÈmake = SÈdhuke nÈma (SÊ) 309
SÈmaÒÒaÑ nÈma = SaÒÒamaÑ nÈma (SÊ, SyÈ) 144
[ Sa ]
SÈmaÓeradaharabhikkh| = SÈmaÓerÈdayo (Ka) 220
SÈyanÊyaÑ vÈ = AsanÊyaÑ vÈ (Ka) 106
SÈsanena = SÈsane (SÊ) 314
SikkhitabbabhÈvÈ asekhÈ = SikkhitabbasekkhÈ (SÊ, SyÈ) 305
SikkhitabbÈbhÈvÈ asekhÈ = AsikkhitabbasekkhÈ (SÊ)
AsikkhitabbÈ asekkhÈ (SyÈ) 305
Si~gacchinnaÑ = BahicchinnaÑ (SyÈ, Ka) 78
SithilÈni = ViraÄÈni (SyÈ) 276
SirÈjÈlÈ milÈyanti = SirÈjÈlÈpi jÈyanti (SÊ) 276
SÊlasampanno = SÊlavipanno (SÊ, SyÈ) 125
SÊhavikÊÄito nÈma = SÊhanikÊÄito nÈma (SÊ, SyÈ) 248
SuttÈgataÑ = YathÈnusandhinÈma suttaÑ (SÊ, SyÈ) 109
SannipÈtasÈlÈyaÑ = SannipÈtavelÈyaÑ (SÊ, SyÈ) 83
SukkhagajjitaÑ = SugajjitaÑ (SÊ) 285
SukhanisinnakathaÑ = SukhaÑ nisinnÈva dhammakathaÑ (SÊ, SyÈ) 81
SudaÑ = AddasaÑsu (SyÈ) 222
SuparisukkhaÑ = SuparipakkaÑ (Ka) 74
SupupphitavanasaÓÉajÈtÈnaÑ dijagaÓÈdÊnaÑ = SupupphitavanasaÓÉa-
jÈtassaramigagaÓÈdÊnaÑ (SÊ, SyÈ) 35
SaratÊtipi = CaratÊtipi (SÊ, SyÈ) 85
SuÔÔhu ÔhapitaÑ = SuÔÔhapitaÑ (SÊ) 239
SutÈva = SutavÈ (Ka) 279
SurabhicandanagandhapupphÈdÊni = SurÈbhattagandha-
pupphÈdÊni (SÊ, SyÈ) 172
Suvid|rad|reti = Suvid|ravid|roti (Ka) 100
SussitvÈ = PajjitvÈ (SyÈ), PacitvÈ (Ka) 317
Sesakkhandhavasena = Ar|pakkhandhavasena (Ka) 98
SoÄasakkhattukÈ = SoÄasakkhattuÑ (SÊ, SyÈ) 305
SaÑkilesikasabhÈvaÑ = SaÑkilissanasabhÈvaÑ (SÊ) 11
SaÑbhajje = SaÑbhijje (SÊ, Ka), Sambhede (®ÊkÈ) 320
NÈnÈpÈÔhÈ 399
[ Sa ]
SaÑs|cital|khabhÈve = SaÑsappital|khabhÈve (SyÈ) 199
SaÑvesetabbÈti = PavesetabbÈti (SyÈ, Ka) 54
SaÑsÊditvÈ = NisÊditvÈ (SyÈ) 84
[ Ha ]
Hatthatthara-assattharasÊhattharabyagghattharacandattharaka-
s|riyattharakacittattharakÈdÊhi = ByagghattharakaÒcanatthara-
s|riyattharacittattharakÈdÊhi (SÊ) 87
HatthapÈdalaÄanaÑ = HatthapÈdÈkaÉÉhanaÑ (SÊ, SyÈ)
HatthapÈdaloÄanaÑ (Ka) 229
HeÔÔhÈÔhitÈnampi vÈ
phalakÈnaÑ = HeÔÔhÈ ÔhitÈnampi vÈ (SÊ, SyÈ),
Hatthe ÔhitÈnampi vÈ phalÈnaÑ (Ka) 112
Hoti = Hoti, paÔivÈtaÑ khittarajova (Ka) 202
HontÊti = Honti (SÊ, SyÈ) 135

16SamA03 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

16SamA03 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SuttantapiÔake SaÑyuttanikÈye

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

1. AjjhattÈniccasuttavaÓÓanÈ ... ... 1

1-4. PaÔhamapubbesambodhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 3

1. SabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 4

10. DutiyasamugghÈtasappÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 11

4. JÈtidhammavaggavaÓÓanÈ ... ... 11

5. Sabba-aniccavaggavaÓÓanÈ ... ... 12

3. SaÑkhittadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 17

1. PaÔhamasamuddasuttavaÓÓanÈ ... ... 49

1. ŒsÊvisopamasuttavaÓÓanÈ ... ... 52

1. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 115

5. DaÔÔhabbasuttavaÓÓanÈ ... ... 117

3-15. DhammavÈdÊpaÒhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 128

8. Sa~khadhamasuttavaÓÓanÈ ... ... 142

SaÄÈyatanavaggaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

3. MicchattavaggavaÓÓanÈ ... ... 168

4. PaÔipattivaggavaÓÓanÈ ... ... 168

5. AÒÒatitthiyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ ... 169

6. S|riyapeyyÈlavaggavaÓÓanÈ ... ... 169

7. EkadhammapeyyÈlavaggÈdivaÓÓanÈ ... 170

4. VatthasuttavaÓÓanÈ ... ... 182

4-5. UkkacelasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 257

3. DutiyasaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 267

4-5. PadasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 280

5. SammappadhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ ... 281

6. BalasaÑyuttavaÓÓanÈ ... ... 281

9. JhÈnasaÑyuttavaÓÓanÈ ... ... 294

4-5. PaÔhamasÈriputtasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 308

1. SahassabhikkhunisaÑghasuttavaÓÓanÈ ... ... 313

1-2. PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 317

1. PaÔhamapuÒÒÈbhisandasuttavaÓÓanÈ ... ... 319

7. TathasuttavaÓÓanÈ ... ... 330

MahÈvaggasaÑyuttaÔÔhakathÈya mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

MaÑsacakkhupi duvidhaÑ sasambhÈracakkhu pasÈdacakkh|ti. Tesu

tena sekhÈnaÑ cittaÑ samariyÈdÊkataÑ nÈma. YaÑ pahÊnaÑ, tena

sakkÈyasabbaÑ na pÈpuÓÈti, sakkÈyasabbaÑ ÈyatanasabbaÑ na pÈpuÓÈti,

paÔivijjhi. RaÒÒo kaniÔÔhaputto tassa aggasÈvako ahosi, purohitaputto

paÔissuÓitvÈ katamassukammÈ sunhÈtÈ suvilittÈ raÒÒo santikaÑ gantvÈ

RÈjÈ attano ÈÓÈpavattiÔÔhÈnassa kedÈrasÊmaÑ gantvÈ SatthÈraÑ vanditvÈ

Atha nesaÑ jeÔÔhabhÈtÈ paÒcasate purise ÈdÈya dasasu sÊlesu patiÔÔhÈya

Tepi kÈlaÑ katvÈ tato paÔÔhÈya dvÈnavutikappe manussalokato

Atha amhÈkaÑ bodhisatto katÈbhinikkhamano anupubbena

hontu mÈ vÈ, iÔÔhÈrammaÓabh|tÈti attho. KantÈti kamanÊyÈ. ManÈpÈti

“Vanapatthanti d|rÈnametaÑ senÈsanÈnaÑ adhivacanaÑ.

Ettha ca pariyantÈnanti imaÑ ekaÑ pariyÈyaÑ ÔhapetvÈ sesapariyÈyehi

64. Dutiye nandinirodhÈ dukkhanirodhoti taÓhÈnandiyÈ nirodhena

indriyÈnaÑ pakativijahanabhÈvaÑ. Tattheva vikirÊti bahi nÊharitvÈ

PassaddhÊti kÈyacittapassaddhi, kilesapassaddhi nÈma hotÊti attho.

Iti chasu dvÈresu “nandisamudayÈ dukkhasamudayo”ti iminÈ dvinnaÑ

TatrÈyaÑ anupubbikathÈ–SunÈparantaraÔÔhe kira ekasmiÑ vÈÓijagÈme

Kattha panÈyaÑ vihÈsÊti? Cat|su ÔhÈnesu vihÈsi. SunÈparantaraÔÔhaÑ

kariÑsu. Candanavane adhivatthÈ amanussÈ kujjhitvÈ “imehi amhÈkaÑ

daÔÔhukÈmÈ, tesaÑ anukampaÑ karothÈ”ti BhagavantaÑ yÈci. BhagavÈ

BhagavÈ k|ÔÈgÈragatehi paÒcahi bhikkhusatehi saddhiÑ vÈÓijagÈmaÑ

paÒceva khandhÈti sapaccaye paÒcakkhandhe aniccÈti vitthÈretvÈ

Chassu yadÈ subhÈvitoti chasu ÈrammaÓesu yadÈ suÔÔhu bhÈvito.

vÈ diÔÔhe diÔÔhaÑ nÈma cakkhuviÒÒÈÓaÑ, r|pe r|pavijÈnananti attho. MattÈti

sÈyitvÈ lehitvÈ. PhussÈti phusitvÈ. PaÔissatoti paÔissatisa~khÈtÈya satiyÈ

daharakÈle vÈ |r|su sayÈpetvÈ gabbhavÈsena dussaÓÔhitÈnaÑ tesaÑ tesaÑ

dhammassa vattanato vattÈ. Pavattanato pavattÈ. AtthaÑ nÊharitvÈ nÊharitvÈ