Mechanika kwantowa

Mechanika kwantowa (teoria kwantów) – teoria praw ruchu obiektów

poszerzająca zakres mechaniki na sytuacje, dla których przewidywania mechaniki
klasycznej nie sprawdzały się. Opisuje przede wszystkim świat mikroskopowy –
obiekty o bardzo małych masach i rozmiarach, np. atom, cząstki elementarne itp.,
ale także takie zjawiska makroskopowe jak nadprzewodnictwo i nadciekłość. Jej
granicą dla średnich rozmiarów, energii czy pędów zwykle jest mechanika
klasyczna.

Dla zjawisk zachodzących w mikroświecie konieczne jest stosowanie mechaniki

kwantowej, gdyż mechanika klasyczna nie daje poprawnego opisu tych zjawisk.
Jest to jednak teoria znacznie bardziej złożona matematycznie i pojęciowo.
Max Planck –
Zasady mechaniki kwantowej są obecnie paradygmatem fizyki i chemii. wprowadzenie do fizyki
Nierelatywistyczna mechanika kwantowa pozostaje słuszna, dopóki stosuje się ją pojęcia kwantu energii,
w odniesieniu do ciał poruszających się z prędkościami dużo mniejszymi od sformułowanie wzoru
prędkości światła w próżni. Jej uogólnieniem próbowała być relatywistyczna
mechanika kwantowa, ale ostatecznie okazało się, że takie uogólnienie musi mieć
postać kwantowej teorii pola.

Mechanika kwantowa została stworzona niezależnie przez Wernera Heisenberga i

Erwina Schrödingera w 1925 r. Została szybko rozwinięta dzięki pracom Maxa
Borna i Paula Diraca. Jeszcze przed powstaniem ostatecznej wersji mechaniki
kwantowej prekursorskie prace teoretyczne stworzyli Albert Einstein i Niels Bohr.
Jej wersję obejmującą teorię pól kwantowych doprowadzili do ostatecznej formy
Richard Feynman i inni.

Spis treści
Historia Albert Einstein –
zaproponował kwanty
Mechanika klasyczna a mechanika kwantowa światła, nazwane
Sformułowanie matematyczne potem fotonami,
wyjaśniając zjawisko
Zjawiska opisywane przez mechanikę kwantową fotoelektryczne.
Konsekwencje filozoficzne
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Literatura
Linki zewnętrzne
Historia
Pod koniec XIX w. fizykę uważano za najbardziej kompletną ze wszystkich nauk
ścisłych (patrz historia fizyki). Istniało jedynie kilka słabo zbadanych problemów,
których rozwiązanie spodziewano się wkrótce otrzymać, jakkolwiek nie
przypuszczano, by te rezultaty miały znaczący wpływ na fizyczny obraz świata.
Bardzo niewielu ludzi zdawało sobie sprawę z wagi nierozwiązanych problemów,
do których w szczególności należał problem objaśnienia zjawiska promieniowania
termicznego ciała doskonale czarnego[a]. Bliższe badania promieniowania ciała
doskonale czarnego, zjawiska fotoelektrycznego, a także zjawiska Comptona
sprawiły, że całkowicie zmieniło się postrzeganie świata przez fizyków. Niels Bohr – pierwszy
kwantowy model
Pionierem fizyki kwantowej był Max Planck. W 1900 r, po latach prób atomu. Stworzenie
wyjaśnienia zjawiska promieniowania termicznego ciał na gruncie interpretacji
klasycznej fizyki przyjął – wbrew teorii Maxwella – że energie fal kopenhaskiej i zasady
elektromagnetycznych emitowanych przez ciała są skokowe korespondencji.
(skwantowane). Podobnie, jeżeli ciało absorbuje fale
elektromagnetyczne, to absorbuje skokowe wartości energii. Przyjął
ponadto, że wielkości kwantów energii są proporcjonalne do
częstotliwości fali a następnie wyznaczył stałą proporcjonalności
(nazwaną później stałą Plancka) żądając
zgodności teorii z wynikami pomiarów promieniowania termicznego.
W 1905 r. Albert Einstein wyjaśnił zjawisko fotoelektryczne
zakładając, że wiązka promieniowania monochromatycznego niesie
dyskretne porcje energii o wartościach podanych przez Plancka i w
takich porcjach jest absorbowana w trakcie oddziaływania z materią.
Było to odważnym rozszerzeniem koncepcji kwantów Plancka.
(Konieczność przyjęcia kwantyzacji promieniowania
elektromagnetycznego niezależnie od tego, czy oddziałuje z materią Louis de Broglie –
czy porusza się swobodnie w przestrzeni, znalazła pełne koncepcja fal materii.
uzasadnienie dopiero wraz z rozwojem tzw. kwantowej teorii pola.) Pierwsza teoria
W 1913 r. Niels Bohr wyjaśnił skwantowanie poziomów zmiennych ukrytych.
energetycznych w atomie wodoru. Zapostulował w tym celu istnienie
nieznanego wcześniej prawa, pozwalającego na zajmowanie przez
elektrony w atomie wodoru tylko określonych poziomów energetycznych. Koncepcja ta
rozwiązywała paradoksy wynikające z wcześniejszych prac doświadczalnych Rutherforda,
które wskazywały na skupienie całej masy atomu w jego jądrze, co było głosem za tzw.
planetarnym modelem budowy atomu. Nierozwiązanym problemem pozostawało jednak
pytanie o stabilność atomu. Skoro bowiem elektrony miały krążyć wokół jądra, to powinny
wypromieniowywać energię w sposób ciągły i w końcu spaść na jądro atomowe. Bohr był
pierwszym uczonym, który zapostulował, że nie jest możliwe stworzenie stabilnego modelu
atomu w ramach fizyki klasycznej i zaproponował zestaw zasad heurystycznych,
pozwalających wyjaśnić stabilność materii i stworzyć nowy dział fizyki: fizykę kwantów.
W 1922 r. Arthur Compton pokazał korpuskularny charakter fotonu (zjawisko Comptona).
Światło zachowuje się jak zbiór korpuskuł (corpus łac. – ciało) o energii i pędzie.
W 1924 r. Louis de Broglie tworzy koncepcję fal materii, w ramach której koncepcje Bohra
uzyskują naturalną interpretację: stany stabilne elektronów w modelu planetarnym Bohra
odpowiadają elektronowym falom stojącym. Zagadką pozostaje, w jaki sposób pogodzić to z
wynikami prac Thomsona, w których elektrony traktowane są jako cząstka.
Stworzona w 1925 roku mechanika macierzowa Heisenberga daje przewidywania zgodne z
doświadczeniem, zaś jej podstawy koncepcyjne pozwalają żywić nadzieję na możliwość
rozwoju matematycznie i koncepcyjnie spójnej teorii kwantowej.
 W 1926 r. została opublikowana nowa teoria, tzw. mechanika falowa
(Erwin Schrödinger). Narasta problem, który z opisów – opis
Schrödingera czy może Heisenberga, realizowany w mechanice
macierzowej – jest tym poprawnym. Udaje się w końcu udowodnić
równoważność obydwu opisów.
Odkrycie ugięcia elektronów na kryształach (doświadczenia
Davissona, Germera oraz Thomsona z 1927 roku) wykazały falowy
charakter elektronów, które do tej pory traktowano jako korpuskuły.
W 1927 r. Werner Heisenberg sformułował zasadę nieoznaczoności.
Bohr sformułował kopenhaską interpretację mechaniki kwantowej,
utrzymaną w duchu pozytywizmu.
W 1927 r. Paul Dirac zunifikował mechanikę kwantową ze szczególną Erwin Schrödinger –
teorią względności. Wprowadził notację stanów bra-ket (stan sformułowanie
kwantowy ) mechaniki kwantowej. równania,
stanowiącego
W 1932 r. John von Neumann sformułował w sposób matematycznie podstawę mechaniki
rygorystyczny mechanikę kwantową. Teoria w ujęciu von Neumanna kwantowej i chemii
posługuje się ścisłym i abstrakcyjnym językiem przestrzeni Hilberta kwantowej. Autor
(np. przestrzeni funkcyjnych tego typu), operatorów i algebry znanego eskperymentu
abstrakcyjnej. Interpretacja teorii kwantów Neumanna wymaga myślowego z kotem.
włączenia do jej schematu pojęciowego świadomego obserwatora.
Poczynając od 1927 r. większe wysiłki poczyniono, by stosować
mechanikę kwantową raczej do pól fizycznych niż do
pojedynczych cząstek. Wczesne prace autorów takich jak Paul
Dirac, Wolfgang Pauli, Victor Weisskopf i Pascual Jordan
doprowadziły do sformułowania elektrodynamiki kwantowej przez
Feynmana, Dysona, Schwingera i Tomonagę w latach 40.
ubiegłego wieku.

Mechanika klasyczna a mechanika kwantowa

Ogólną wskazówką, którą się kiedyś posługiwano, aby rozsądzić, czy należy
użyć mechaniki kwantowej, by uniknąć znaczących błędów w opisie zjawisk,
jest porównanie długości fali de Broglie’a z wielkością analizowanego układu
fizycznego. Jeśli są to wielkości zbliżone do siebie, zastosowanie mechaniki
klasycznej da najpewniej nieprawidłowe wyniki. Obecnie, z racji postępu
doświadczalnego, znane jest wiele zjawisk kwantowych, dla których ta prosta Werner Heisenberg –
reguła nie obowiązuje. sformułował mechanikę
macierzową i zasadę
Zasady mechaniki kwantowej określają sposób patrzenia na wszelkie nieoznaczoności.
zjawiska fizyczne i chemiczne, także te, których opis prowadzi się przy Współtwórca interpretacji
użyciu mechaniki klasycznej: stara się wówczas wykazać, że jest to klasyczna kopenhaskiej.
granica opisu kwantowego (zasada korespondencji). Stanowi ona podstawę
badawczą takich działów nauki jak: fizyka materii skondensowanej, chemia
kwantowa, fizyka jądrowa, fizyka cząstek elementarnych czy astrofizyka.

Sformułowanie matematyczne
Matematycznie ścisłe sformułowanie mechaniki kwantowej pochodzi od Paula Diraca i Johna von Neumanna.
W tym sformułowaniu stan układu kwantowego (stan czysty) reprezentowany jest przez wektor jednostkowy
(nazywany wektorem stanu) w zespolonej przestrzeni Hilberta (nazywanej często przestrzenią stanów
układu fizycznego).
Każda wielkość fizyczna (obserwabla) reprezentowana jest przez hermitowski (lub samosprzężony) operator
liniowy działający w przestrzeni stanów (przestrzeni Hilberta). Zbiór wartości własnych tego operatora,
nazywany widmem punktowym operatora, interpretuje się jako zbiór możliwych wartości obserwowalnych
(pomiarowych). Dla hermitowskich operatorów wartości w widmie są liczbami rzeczywistymi, co stanowi
motywacje ich wprowadzenia w takiej, a nie innej roli. Stany własne tego operatora do tych wartości
własnych interpretuje się jako możliwe stany, w których znajdzie się układ po dokonaniu pomiaru.

Alternatywnym sformułowaniem jest feynmanowskie funkcjonalne całkowanie po trajektoriach. Jest to

odpowiednik zasady najmniejszego działania w mechanice klasycznej.

Zjawiska opisywane przez mechanikę kwantową

Obok zjawisk będących inspiracją do budowy mechaniki kwantowej jej wielki
sukces wiąże się z prawidłowym opisem następujących zjawisk:

dyfrakcja i interferencja światła i strumieni cząstek (podstawa optyki

kwantowej, elektrodynamiki kwantowej);
szczegóły atomowej budowy materii, zwłaszcza struktury elektronowej
pierwiastków (podstawa chemii kwantowej, fizyki ciała stałego);
zjawiska rozpraszania i zderzeń w skali atomowej i subatomowej
Gęstości
(podstawa fizyki jądrowej, fizyki cząstek elementarnych, kwantowej
prawdopodobieństwa
teorii pola, elektrodynamiki kwantowej, chromodynamiki kwantowej,
zlokalizowania
standardowego modelu oddziaływań fundamentalnych);
elektronu w atomie
mikroskopowego opisu zjawisk transportu (przewodnictwo prądu w wodoru w zależności
metalach i półprzewodnikach); od dyskretnych liczb
zjawisk kolektywnych w skali makroskopowej (nadciekłość, kwantowych n=1,2,3,
nadprzewodnictwo, kondensacja Bosego–Einsteina, magnetyzm). oraz l=0,1,2. Wynik
uzyskany z
rozwiązania równania
Konsekwencje filozoficzne Schrödingera.

Rozwój mechaniki kwantowej wywarł ogromny wpływ na współczesną filozofię.

Istotny wpływ wywarła interpretacja kopenhaska związana z Nielsem Bohrem. Zgodnie z tą interpretacją,
probabilistyczna natura mechaniki kwantowej nie może być wyjaśniona w ramach innej deterministycznej
teorii, ale jest odbiciem probabilistycznej natury samego Wszechświata.

Albert Einstein, będący jednym z twórców mechaniki kwantowej, był przeciwny interpretacji kopenhaskiej –
uważał, że powinna istnieć ukryta deterministyczna teoria u podstaw mechaniki kwantowej, którą w obecnej
postaci uważał za teorię niedokończoną. Popierał teorie zmiennych ukrytych. W celu wykazania sprzeczności
między mechaniką kwantową a szczególną teorią względności zaproponował paradoks EPR.

Teoria de Broglie’a-Bohma, sformułowana przez Davida Bohma w 1952 roku, jest deterministyczną
interpretacją mechaniki kwantowej – ale jest sformułowana na sposób niezgodny ze szczególną teorią
względności Einsteina.

W latach 60. John Stewart Bell opublikował dalsze prace na temat lokalności i realizmu w mechanice
kwantowej, odwołując się do paradoksu EPR.

Mechanika kwantowa doczekała się alternatywnych interpretacji, jak np. hipoteza Wieloświata
zaproponowana przez Everetta. Obecnie stosuje się teorię opisującą dekoherencję środowiskową
niezdeterminowanej superpozycji do stanów mieszanych determinujących zachowania zgodnie z mechaniką
klasyczną. Jest ona poparta eksperymentalnie i pozwala ominąć paradoks kota Schrödingera[1].
Zobacz też
cząstka w studni potencjału
dywan kwantowy
kwantowy oscylator harmoniczny
macierz gęstości

Uwagi
a. Przeciwnikiem takiego rozpowszechnionego poglądu był Richard Feynman, zdaniem którego
fizycy tacy jak Maxwell czy Jeans dostrzegali poważne braki klasycznej mechaniki
statystycznej w opisywaniu własności termodynamicznych gazu dwuatomowego. Zdaniem
Feynmana „sumienna lektura ówczesnej (tzn. z końca XIX wieku) literatury wskazuje, że
wszyscy fizycy przeżywali jakiś niepokój”. Feynman, Leighton i Sands 1974 ↓, s. 230.

Przypisy
1. Art Hobson, Kwanty dla każdego, s. 403-410, Prószyński i S-ka; 2018,
ISBN 978-83-8123-376-7

Bibliografia
Richard Phillips Feynman, Robert B. Leighton, Matthew Sands: Feynmana wykłady z fizyki.
Wyd. III. T. I. Cz. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

Literatura
Richard Phillips Feynman, Robert B. Leighton, Matthew Sands: Feynmana wykłady z fizyki. T.
3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004.
Michał Gryziński: Sprawa Atomu. Warszawa: Homo sapiens, 2001.
Ramamurti Shankar: Mechanika kwantowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Lambert M. Surhone, Miriam T. Timpledon, Susan F. Marseken: Trojan Wave Packet (http://boo
ks.google.de/books?id=29Q9bwAACAAJ&dq=Trojan+Wave+Packet&hl=en&sa=X&ei=vyN-Ua
PyE8KNtAbJkoDABA&redir_esc=y). Betascript Publishing, 2010.

Linki zewnętrzne
„Szkoła Kopenhaska” (http://www.wiw.pl/biblioteka/alicja_gilmore/01.asp) (rozdział 4 z książki
„Alicja w krainie kwantów” Roberta Gilmore’a)
Skrypt do mechaniki kwantowej (http://iftia9.univ.gda.pl/~sjk/QM/indexQM.html) z Uniwersytetu
Gdańskiego, S. Kryszewski
Mały wykład z mechaniki kwantowej (pdf) (http://th.if.uj.edu.pl/~zalewski/notatki.pdf) z
Uniwersytetu Jagiellońskiego, K. Zalewski

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-28]:

Ismael J., Quantum Mechanics (https://plato.stanford.edu/entries/qm/), 7 lutego 2015.

(Mechanika kwantowa)
 Myrvold W., Philosophical Issues in Quantum Theory (https://plato.stanford.edu/entries/qt-issue
s/), 25 lipca 2016. (Filozoficzne aspekty teorii kwantowej)
Healey R., Quantum-Bayesian and Pragmatist Views of Quantum Theory (https://plato.stanford.
edu/entries/quantum-bayesian/), 8 grudnia 2016. (Kwantowo-bayesowskie i pragmatyczne
poglądy na teorię kwantową)

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mechanika_kwantowa&oldid=60582933”

Tę stronę ostatnio edytowano 9 sie 2020, 14:13. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).