Uticaj Filma Na Turizam Sa Primerom Fransize Ratovi Zvezda

Završni rad iz predmeta Tematski turizam
Tema:
“UTICAJ FILMA NA RAZVOJ TURISTIČKIH DESTINACIJA
NA PRIMERU FILMSKOG SERIJALA RATOVI ZVEZDA”
Mentor:Prof. dr Tatjana Vujić Student: Marko Višekruna

Broj Indeksa: 140107/2018
1
Sadržaj
Uvod ....................................................................................................................................................... 3
1.0. Nastanak i razvoj filmskog turizma .............................................................................................. 4
Fimski turizam kao mikro niša kulturnog turizma............................................................................. 5
Vrste filmskog turizma .................................................................................................................... 9
Turisti ............................................................................................................................................ 13
Uticaj popularne kulture na turizam ................................................................................................... 14
Fenomen popularne kulture............................................................................................................ 14
Kulturni turizam i popularna kultura ............................................................................................. 14
1.1.1.Uticaj filma na turizam .......................................................................................................... 15
Prednosti i mane filmova za lokacije snimanja ............................................................................... 21
2.0. Filmski serijal Ratovi zvezda .......................................................................................................... 23
2.1 Nastanak i razvoj franšize ............................................................................................................ 23
3.0. Uticaj franšize Ratovi zvezda na turizam........................................................................................ 27
3.1. Destinacije na lokaciji snimanja .................................................................................................. 27
3.1.1. Lokacije snimanja filmova .................................................................................................. 27
3.2. Destinacije van lokacija snimanja ........................................................................................... 36
3.2.1.Obilazak studija koji su korišćeni za snimanje ....................................................................... 37
3.2.2. Disneyland (Diznilend) park i studio .................................................................................... 38
3.2.2. Skywalker ranch ( Skajvoker ranč) ....................................................................................... 39
3.2.3. Ranch Obi-Wan ( Ranč Obi - Van ) ...................................................................................... 39
3.2.4. Festivali Ratova Zvezda – Star Wars-a............................................................................ 40
Zaključak .............................................................................................................................................. 43
2
Uvod
Umetnost je oduvek predstavljala inspiraciju ljudi ali je isto tako i inspirisala druge. Umetnost je imala
veliki uticaj na ljude kroz vekove, kako na njihovu kreativnost tako i na njihovu znatizelju. Zato možemo
reći da su ljudi polazili i na putovanja inspirisani umetnošću koju će videti u toku tog iskustva ili koja ih
je svojim prikazima pejzaža zainteresovala da odu i vide iste te prikaze iz sprve ruke. Kroz vreme
umetnost se razvijala, od crteža na pećinskim zidovima i plemeskih pesama i plesova, preko slika,
fresaka, romana pa sve do moderne umetnosti u koju možemo ubrajati i umetnička dela poput fotografije
ili filma. Fotografija i film takođe su inspirisali ljude da putuju i istražuju nove predele koji su im
privukli pažnju na nekoj fotografili ili u nekoj sceni filma. Pošto su film i fotografija noviha vrsta
umetnosti oni će svoje mesto potražiti unuatr popularne kulture (popkulture). Rad se sastoji iz dva dela, u
prvom delu prikazani ue sami počeci uticaja filma na turizam, a zatim i dalja evolucija njihovog odnosa.
Koji su to filmovi imali ogroman uticaj na posećenost neke destinacije, a koji su izazvali nepogodnosti za
istu? Kakvi su sve uticaji filma na turizam i koliko mogu da budu dobri ili loši? Kos u ljudi koji polaze na
ovakva putovanja i kakva je njihova motivacija? Ovo su samo neka od pitanja na koje će ovaj rad, u
daljem tekstu odgovoriti. Udrugom delu rada će se obraditi i primer specifične filmskefranšize i njenog
odnosa sa turizmom. Ova franšiza je jedna od najpoznatijih i najstarijih filmskih frašiza a poznata je pod
imenom “Ratovi Zvezda”- “Star wars”. Prikazaće se nastanak i razvoj ove franšize, njen uticaj na turizam
i na popularnu kulturu. Posmatraće se neki pozitivni i negativni uticaji ove franšize na turizam određenih
destinacija. Jedan od razloga za odabir ove franšize je to što objedinjuje umetnosti filma, fotografije,
muzike, glume i mnoge druge u jednu celinu. A njenim uticajem na turizam pokazuje i uticaj svih tih
objedinjenih umetnosti na turizam.
Rad je rađen na osnovu istraživačke metode, gde je internet bio glavni izvor podataka u vidu članaka i
knjiga koje su preko njega dostupne. Na žalost podaci o povećanju ili samnjenu broja turista na destinaciji
koja je vezana za serijal Ratova Zvezda nisu pronađene, osim za par destinacija, za koje su podaci
uvršteni u sadržaj rada.
Filmovi su uvek imali veliki uticaj na lokacije, društvo, pojedince do te mere da je nekima promenio
život. Ovaj rad nastao je iz interesovanja autora o ovim temama, kako o filmu uopšteno tako i o franšizi
Ratova Zvezda, kako o turizmu tako i o filmskom turizmu. Ovaj rad predstavlja spajanje turizma i
umetnosti na način na koji ljudi to ne vide na prvi pogled. Zato je cilj ovog rada, pored toga da se pokaže
uticaj filma na turizam, da se objasni šta je to filmski turizam i zašto je važna niša na turističkom tržištu.
3
“Tehnologija nastavlja da ide napred, što umetnicima olakšava da ispričaju svoje priče i slikarima da
naslikaju slike koje žele” – George Lucas (Džordž Lukas)1
1.0. Nastanak i razvoj filmskog turizma

Termin filmski turizam je relativno nov, a pored njega postoje i drugi termini (npr.
turizam izazvan filmom), različito definisani. Suština svih termina je, i pored različitih definicija,
slična: to je turizam podstaknut gledanjem filmova u bioskopskim dvoranama, na televiziji ili na
drugim medijima.
Rane diskusije o ovom fenomenu datiraju jos iz 60 –tih godine XX veka, Boorstin 1961., ali
detaljnija istraživanja potiču tek od 90-tih godina XX veka.2
Krajem 1990. godine u akademskoj literaturi pojavljuju se članci o turizmu inspirisanom filmom.
Tada je grupa američkih akademika -Riley, Tooke, Baker, Van Doren,počela da istražuje i definiše
filmski turizam i o tome objavljuje članke u akademskim časopisima “ Annals of Tourism Research” i
“Tourism Management”. Njihovi radovi su većinom usmereni na identifikaciju i porast turistickih
lokacija inspirisanih filmom na područjima Ujedinjenog Kraljevstva i SAD, a bave se problemima i
uzrocima koje izaziva filmski turizam.3
Prema ovim autorima npr., filmski turizam se definišena sledeći način:4
 Tooke and Baker (1996.) smatraju da pojam filmski turizam obuhvata uticaj na turiste svih vrsta i
proizvoda videozapisa bez obzira da li je reč o dugometražnim ili kratkometražnim filmovima.
Oni navode da se radi o uticaju kinematografije na veliki broj ljudi koji odlučuju da posete
destinaciju prikazanu na filmu.
 Riley (1998.) daje jednostavnu definiciju prema kojoj filmski turizam opisuje kao situaciju kad
ljudi nalaze mesta i gradove koje su predhodno videli na velikom platnu.
Medjutim, Heitmann (2010.)u svom članku navodi da su pitanja vezana za definisanje i razumevanje
filmskog turizma i danas otvorena. 5
Najpotpunija definicija mogla bi biti definicija koju je navela Beeton (2005.), da filmski turizam
podrazumeva posete lokacijama snimanja filmova i televizijskih serija, kao i obilaske studija za snimanje
ali i odlaske u tematske parkove koji su napravljeni prema temi filmova. 6
Medju našim autorima Pivac (2016.) smatra da filmski turizam predstavlja novinu u turizmu,
odnosno “novi oblik turizma koji podrazumeva da gledaoci putuju u obilazak čuvenih mesta snimanja”.7
1
https://www.brainyquote.com/quotes/george_lucas_578042 ; Pristupljeno 09.09.2019, 15:10
2
Heitmann Sine: Film Tourism Planning and Development-Questioning the Role of Stakeholders and Sustainability,
Journal Tourism and Hospitality Planning & Development, Vol. 7, No. 1, 31–46, Routlege, (2010.), UK, str. 31-32.
3
Beeton Sue: The Advance of Film Tourism, Tourism and Hospitality Planning & Development, Vo.7, No.1, 1-6,
Routlege, ( 2010.), UK, str. 3-4.
4
Beeton Sue: Film-Induced Tourism, Channel View Publications, Aspects of Turism 25, ( 2005.), Clevedon,
Bufalo, Toronto, str. 8-15, 24-44.
5
Heitmann Sine: isto, str 32.
6
Beeton Sue, isto, str 26.
7
Đorđević Nataša, Milićević Snežana: Uticaj filmske industrije na turističke destinacije, SITCON 2018 - Kultura,
nasleđe i razvoj turizma, Singidunum, Beograd, (2018.), Srbija, str. 181-182.
4
Fimski turizam kao mikro niša kulturnog turizma
Period masovnog turizma koji je započeo posle drugog svetskog rata karakterisali su odmor,
rekreacija, zabava, opuštanje i uživanje. Sunce, more i pesak su glavne odrednice masovnog turizma koji
je bio standardni turistički proizvod dugi niz godina a i danas je jedan od značajnijih. Međutim,
ekonomske promene 70-tih godinaXX veka uticale su na promene u turizmu. Usporava se rast potražnje
standardnih turističkih proizvoda i razvijaju novi oblici turizma. Zasićenost tržišta masovnim turizmom
izaziva njegovu podelu na različite niše, ili na makro niše, a jedna od njih je kulturni turizam. Stvaraju se
novi oblici turizma nazvani tematski turizam, kao što su zdravstveni turizam, sportski turizam, seoski
turizam, eko turizam, avanturistički turizam, itd. Jedan od novih oblikaje i kulturni turizam.8
“Kulturni turizam može biti definisan na mnogo načina ali opšte značenje tih definicija se
zasniva na učenju, iskustvu i razumevanju resursa i delatnosti drugih kultura”9
Kulturni turizam se u ranoj fazi odnosio na putovanja koja su uključivala posetu kulturnim
atrakcijama, kao što su: muzeji, izložbe, kulturno-istorijski spomenici, arheološki lokaliteti i drugi oblici
nepokretnog materijalnog nasleđa.10
Danas se kulturni turizam iz njegove rane faze smatra selektivnim, jer isključuje duhovne dimenzije
kulture, tj. zanemaruje nematerijalne oblike kulturnog nasleđa. Prema Petković (2019.) eksploatacija i
komercijalizacija kulturnih resursa u turističke atrakcije zahteva prilagođavanje za turizam. Ona navodi
da su turističke atrakcije koje spadaju u kulturni turizam podeljene u dve glavne kategorije. 11(Mc
Kercher, Du Cross, 2002.):
 „Materijalni (opipljivi): muzeji, galerije, arheološki lokaliteti,, istorijske građevine...“ i sl
 “Nematerijalni (neopipljivi): izvođačke umetnosti, folklore, religija….” i sl.12
I UNESKO je postavio instrumente po kojima se kulturno nasleđe može definisati kao skup
materijalnih i nematerijalnih vrednosti koje karakterišu način života u društvu. Prema Bjelac i dr.
(2015.),nematerijalne vrednosti su jezik, običaji, tradicja ali i “književna dela, dela likovne, muzičke,
filmske i primenjene umetnosti”.13
Promene su dovele da pojave savremenih turista, koji tragaju za novim destinacijama koje im
omogućavaju da ostvare svoje zahteve npr., za sportom, kulturom, gastronomijom, zabavom i sl. Oni su
obrazovani i iskusni idaju prednost putovanju u manjoj grupi i kvalitetu. Zahvaljujući takvim turistima,
turističke su ponude su sve raznovrsnije. To dokazuje i podatak da 77% turista smatra da bi njihovi
odmori morali da uključuju upoznavanje sa lokalnom kulturom ili hranom. 14
U svetu je prisutan trend porasta putovanja u oblasti kulturnog turizma. WTO (Word Tourism
Organization) navodi da je broj međunarodnih putovanja u kulturnom turizmu porastao sa 37% u 1995.
godini na 40% u 2004. godini.15 OECD (Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj) u svom izveštaju o
uticaju kulture na turizam iz 2009. godine, objavila je da kulturni turizam sa 360 miliona putovanja u
8
Jovanović Verka: Tematski turizam, Univerzitet Singidunum Beograd, (2015.), Srbija, str. 1-8 ; Petković Sofija:
Menadžment kulturnih resursa, Univerzitet Singidunum Beograd, (2019.), Srbija, str 81.
9
Jovanović Verka,2015, isto, str. 138.
10
Istraživački tim Instituta ekonomskih nauka i Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka : MI SMO PORODICA,
Porodični dani u muzejima u Srbiji kao deo kulturno turističke ponude, Ekonomski institut Beograd, ( 2017.), Srbija,
str. 11.
11
Petković Sofija, isto, str 16.
12
Mc Kercher Bob, & Du Cros Hilary: Cultural tourism: The Partnership between tourism and cultural heritage
management, New York, Haworth Hospitality Press, (2002.), New York, SAD, str. 245.
13
Jovanović Verka: Turizam i prostor, Univerzitet Singidunum Beograd, ( 2017.), Srbija, str.42-43.
14
Jovanović Verka,2015, isto, str 137-144.
15
WTO, Toursim 2020, Vision, Europe,(2000)
5
2007. godini čini skoro 40% celokupnog svetskog turizma.Prema podacima WTO, do 2020. se
predviđa rast kulturnog turizma po prosečnoj godišnjoj stopi od 15%, dok se istovremeno za
ukupni turizam u svetu predviđa prosečan godišnji rast od samo 4%. 16
Za filmski turizam može se reći i da je jedan od oblika tematskih vrsta putovanja, tzv. mikro-niša
kulturnog turizma za koji se odlučuje manja grupa filmofila. Takva putovanja podrazumevaju sadržaje
kao što su: posete filmskim festivalima, obilazak studija, učestvovanje u filmskim radionicamai,
predavanjima, ali i istraživanje filmskih lokacija uz upoznavanje lokalne kulture. Filmski turizam nudi
nešto potpuno drugačije i svežije, to je vrsta turizma iz hobija - hobistički oblik turizma. Zimmerman
(2003.) navodi da je filmski turizam deo kulturnog turizma i naglašava da postoje sve veći interes i
potražnja za lokacijama koje su postale popularne kroz igrani film ili televizijsku seriju. 17
Filmski turizam se razvijao prateći tehnološki razvoj i industrijske revolucije koje su
omogućavale stvaranje fotografija, filmskih traka, tako da postoji zajednička istorija razvoja filma i
turizma.18
Istorija filma
Pred kraj 19. veka Thomas Edison (Tomas Edison) i Wiliam Dickinson (Vilijam Dikinson),
američki pronalazač, napravili su kinetoskop. Ovaj uređaj je omogućavao da se kroz malu rupicu
gledaju pokretne slike – kratki filmovi. Njegov nedostatak je bio taj što je samo jedna osoba mogla da
gleda pokretnu sliku. Inspirisani Edisonovim kinetoskopom, braća Limijer (Lumier) su došla na ideju da
ga unaprede i naprave njegovu novu verziju, nazvanu kinematograf. Taj uređaj je ujedno bio i kamera i
projektor. On je omogućavao prikazivanje filma na platnu pa je više ljudi moglo da gleda film
istovremeno. 19
U decembru 1895., braća Limijer ( Lumier) su u Grand Kafeu u Parizu prvi put prikazali film
"Poliveni polivač", koji je trajao nekoliko minuta. Taj dan smatra se rođendanom pokretne slike. 20
Isti film je u Srbiji prikazan šest meseci kasnije, 1896. godine u kafani braće Savić, „Kod zlatnog
krsta“, u blizini zgrade Albanija. Za prvi srpski film proglašen je film Život i delo besmrtnog vožda
Karađorđa u režiji Čiča Ilije Stanojevića. 21
Braća Pate su, šaljući predstavnike da prodaju opremu i filmove, osmislili model za filmsku
distribuciju.
U početku su filmovi bili kratki, crno-beli, i nemi (bezvučni), sve do 1927. godine, kada se počeo
snimati zvučni film. Snimane su prvo slike, a zvuk je dodavan naknadno. Kasnije su za snimanje zvuka
postavljani mikrofoni, kao što se radi i danas, pa su zvučni filmovi snimani bez teškoća. Unapređivanjem
tehnologije, unapređivan je i film. Tako su krajem 20. veka nastali prvi filmovi savremene tehnologije:
uvedeni su kaskaderi, specijalni efekti, kompjuterske obrade, vizualni efekti, 3D i RealD tehnologija.
Film se razvija po pitanju sadržaja, scenarija, glume, fotografije, režije i postaje sedma umetnost. Taj
16
Istraživački tim Instituta ekonomskih nauka i Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka : MI SMO PORODICA,
Isto, str. 11.
17
Tomala Karolina, Faber Florence: Film turism, The answer to becoming part og your favourite movie,
Papathanassis Alexis (Ed), The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and their Impact on Mainstream Tourism,
Gabler Verlag, ( 2011.), Nemačka, str. 149-152.
18
Basanez Rafael Pires: Film Induced Tourism – The immaginary of the place and the place of the Imaginary,
International Tourism Management, University of Wales institute, Cardiff (UWIC), (2011.), UK, str.24-25.
19
Hellemans Jorden: Dissertation: Film induced tourism : Television Series , Escuela Universitaria de turismo de
Murcia, ( 2013.), Španija, str.7.
20
https://nastanakfilma.weebly.com/nastanak-filma.html. Pristupljeno 19.08.2019, 09:00
21
https://filmolend.wordpress.com/sve-o-filmu/Pristupljeno 19.08.2019, 09:30
6
termin prvi je upotrebio Ricciotto Canudo (Rićoto Kanudo) 1911.godine, u „Manifestu sedme
umetnosti“.22
Ubrzo je Hollywood (Holivud) preuzeo svetsko tržište filmske industrije. Bilo je potrebno više
od 10 godina kako bi pokretna slika bila priznata u svetu. Filmovi su danas uticajna industrija,
profitabilna, društvena, ekonomska i kulturna pojava. 23
Početkom 20. veka nastaju animmirani – crtani filmovi. Najstariji crtani film pod nazivom
Fantazmagorija francuskog karikaturiste Emile Cohl (Emil Kol) nastao je u Francuskoj 1908. godine. 24
Slika 1 :
„Fantamazgorija“ – Prvi crtani film iz 1908 Slika 2: Emil Kol tvorac„Fantazmagorija“
https://www.bastabalkana.com/2016/08/fantazmagorija-prvi-crtani-film-iz-1908-godine/ ;Pristupljeno
19.08.2019, 12:30
Ovi kratki, rukom crtani filmovi prikazivani su pre početka igranog filma. Vizionarsko oko Walt -
a Disneya (Volta Diznija) prepoznalo je priliku da animaciju iskoristi kao sredstvo kojim će uveseljavati
mnoge dolazeće generacije. Njegov studio proizveo je filmove o Miki Mausu, Šilji, Paji Patku, Plutonu.
Pojavili su se i drugi studiji sa novim junacima kao što su: Warner Bros (Vorner Bros) sa Duškom
Dugouškom, studio Hanna Barbera (Hana-Barbera) saTomom i Džerijem, Kremenkom i Kamenkom i
mnogi dugi.
Disney (Dizni) pravi još jednu prekretnicu u svom radu kreirajući prvi dugometražni animirani
film - 1937. godine nastaje film za decu, ali i odrasle, Snow White and the Seven Dwarfs (Snežana i
sedam patuljaka), koji je postigao izvanredan uspeh, 1940. godine Pinocchio (Pinokio), 1941. godine
Dumbo (Dambo), a zatim slede 101 Dalmatians (101 dalmatinac), The jungle book (Knjiga o džungli),
Beauty and the Beast (Lepotica i zver), Aladdin (Aladin)…, sve do devedesetih godina XX veka, kada
nastajuThe Lion King (Kralj lavova), i Pocahontas (Pokahontas). Ekranizaciju su doživele bajke i basne
mnogih svetskih pisaca za decu.25
Filmska industrija je 80-tih godina XX. veka u tadašnjoj Jugoslaviji bila na vrhuncu. Tada je
Jugoslavija, posle Ujedinjenog Kraljevstva,26bila druga vodeća destinacija za međunarodne producente.
22
https://filmolend.wordpress.com/sve-o-filmu/; Pristupljeno 19.08.2019, 10:20
23
Hellemans Jorden, isto, str.7.
24
https://www.iserbia.rs/da-li-ste-znali/prvi-crtani-film-fantazmagorija-2212.; Pristupljeno 19.08.2019, 11:30
25
http://www.edutelevision.com/zanimljivosti/sve-sto-niste-znali-o-crtanim-filmovima; Pristupljeno 19.08.2019,
12:00
26
Pivac Tatjana: Prezentacija: Filmski turizam, Prirodno matematički fakultet, Departmen za geografiju, turizam i
hotelijerstvo Novi Sad, ( 2016.), Srbija, slajd 20.
7
U prvoj i drugoj deceniji XX veka pojavljuju se produkcijske kuće koje preuzimaju stvaranje filmova od
Hollywood-a ( Holivuda). Neke od njih su Disney (Dizni), Netflix ( Netfliks), Bolywood ( Bolivud), BBC
i drugi.
Istorija filmskog turizma
Ne može se tačno odrediti kada su započela turistička putovanja inspirisana vizuelnim medijima.
Neki autori, kao što su Beeton (2005.) i Butler (1990.) pišu da ova putovanja postoje jos od Grand Toura
(Grand Tura), iz XVII. – XIX veka. Reč je o putovanju mladih plemića Ujedinjenog kraljevstva sredinom
XVII veka, pod nazivom Grand Tour (Grand tur), inspirasano slikama destinacija koje su im bile
dostupne, koja su započinjalo prelaskom Lamanša, a zatim pešačenjem kroz Francusku i Italiju. Na tom
putovanju učili su francuski i italijanski jezik, upoznavali su običaje, književnost, kulturu krajeva kroz
koje su prolazili, kupovali umetnička dela i sl.27
Slike egzotičnih destinacija Tahitija, Williama Hodgea (Vilijama Hodžea), koje je napravio kao prateći
umetnik na drugom putovanju kapetana Hook-a (Kuka) i prikazao na izložbi na Kraljevskoj akademiji,
još u 18. veku izazivale su čuđenje i želju da se vide i upoznaju nova mesta.28
Slika 3: Tahiti Revisited – slikaWilliam Hodges- a Slika 4: Pobuna na brodu Baunti (1935.)
https://www.wga.hu/html_m/h/hodges/tahiti.htm https://www.imdb.com/title/tt0026752/ Pristupljeno

19.08.2019, 13:00 Pristupljeno 19.08.2019, 13:00
Međutim, tek u XX i XXI veku, zahvaljujući internetu i televiziji, putovanja inspirisana
filmovima postaju deo turističke ponude i redovno utiču na ukus i ideje turista.29
Popularnost turističkih putovanja koja su podstaknuta filmom započinju zahvaljujući filmu
Mutiny on the Bounty (Pobuna na brodu Baunti) iz 1935.godine i ostrvu Tahiti u Pacifičkom okeanu.
Kasnije su napravljeni mnogi filmovi koji su podstakli želju gledalaca za upoznavanjem i posetom
lokacija snimanja: Casablanka (Kazablanka) iz 1942. godine, The Third Man (Treći čovek) iz 1949.
godine, An american in Paris (Amerikanac u Parizu) iz 1951. godine, Niagara (Nijagara) iz 1953.
godine,Roman holiday (Praznik u Rimu) iz 1953. godine, Three Coins in a Fountain (Tri novčića u
fontani) iz 1954. godine,Seven Samurai (Sedam samuraja) iz 1954. godine, Bridge on the River Kwai
(Most na reci Kvaj) iz 1958 .godine i drugi.30
27
Petković Sofija, isto, str. 78.
28
https://www.wga.hu/html_m/h/hodges/tahiti.html; Pristupljeno 19.08.2019, 13:00
29
Tooke Nikola, Baker Michae: Seeing is Believing: The Effect of Film on Visitor Numbers to Screened Locations,
Tourism Management Vol.17, Issue (2), Elsevier, (2011.), Holandija, str. 87-94.
30
Roesch Stefan: The Experience of Film Location Tourist, Channel View Publications, series Aspects of Tourism,
(2015.), Bristol, Buffalo, Toronto, str. 8-9.
8
Posle snimanja filma The Lord of the Rings (Gospodar prstenova), 2001. godine, interes za
filmski turizam u Evropi i svetu je naglo porastao. Podaci pokazuju da je broj turista na lokacijama u
Novom Zelandu, gde je sniman ovaj film, porastao za 40% - tabela 1.31
Taj trend se nastavio sa serijalima filmova: James Bond (Džems Bond), Star Wors (Ratovi
Zvezda), Harry Potter (Hari Poter), The Lord of the Rings (Gospodar prstenova), iIi serija kao što je
Game of Thrones (Igra prestola) - kada su njihovi fanovi i drugi ljubitelji postali verni turisti koji
posećuju mesta gde su snimani filmovi ili serije. Ta mesta snimanja kao što su ona u Tunisu (pustinja
Sahara, Berberi – Star Wars), Novom Zelandu ( Hobitonn - The Lord of the Rings ), Londonu (Hogvorts
škola čarobnjaka - Harry Potter), Škotskoj (Jezero Loh Šel i ostrvo Sent Finan, koji u filmovima o Hariju
Poteru predstavljaju Crno jezero), Severnoj Irskoj, Malti itd. postaju prestonice fantazije i veoma
posećene turističke destinacije. Ovi i mnogi drugi filmovi i serije besplatno promovišu mesta i kulturne
baštine zemalja u kojima se nalaze lokacije snimanja .
Slika 5 : Fotografija „Star wars film set in the Sahara”

https://www.tripadvisor.rs/LocationPhotoDirectLink-g293757-d586344-i77014096-Sahara_Desert-
Tozeur_Tozeur_Governorate.html ;Pristupljeno 19.08.2019, 14:00
Nastanak i razvoj crtanih filmova takođe je uticao na pojavu filmskog turizma. Popularnost i
masovna produkcija crtanih filmova doveli su do stvaranja fantastičnih zabavnih parkova po ugledu na
Diznilend, u kojima su oživeli crtani junaci, scene iz filmova, i koji su postali kultne destinacije, i to ne
samo za najmlađe turiste.
Vrste filmskog turizma

Filmski turizam može se pojaviti u mnogim oblicima. Neki od turista posećuju lokacije snimanja,
neki lokacije koje su tema filma; drugi posećuju raznovrsnu ponudu atrakcija i događaja kao što su
filmski studiji, filmski tematski parkovi, filmske premijere i filmski festivali.
Tanskanen (2012)smatra da filmski turizam ima tri oblika:32
1. Filmski turizam na lokaciji snimanja – On location
2. Filmski turizam van lokacije snimanja – Off location
3. Fimski turizam – poslovni turizam
31
Djordjević Nataša, Milićević Snežana: Uticaj filmske industrije na turističke destinacije, SITCON 2018 -
Kultura, nasleđe i razvoj turizma, Singidunum, Beograd, (2018.), Srbija, str. 181.
32
Tanskanen Tanja: Film Tourism: Study on How Films Can Be Used to Promote Tourism, Laure University of
Applied Sciences, ( 2012.), Laurea Kerava, Finska, str.15-17.
9
1. Filmski turizam na lokaciji – On location
Beeton ( 2005.). navodi da postoji nekoliko oblika filmskog turizma na lokaciji: 33
 Film je dovoljan motiv i svrha putovanja na lokaciji snimanja. Npr. Roesch (2009.) je
intervjuisao turiste na licu mesta na lokacijama na kojima su snimani filmovi Star Wars (Ratovi
Zvezda), The Lord of the Rings (Gospodar prstenova), The Sound of Music (Moje pesme moji
snovi), i došao do rezultata koji pokazuju da je jedini motiv dolazaka na lokacije želja da se vide
mesta gde su se odigravale i snimale scene iz ovih filmova.34
 Poseta lokacije je deo opšteg odmora – putovanja, kada se na posete lokacijama snimanja ili
studijima turista odlučio prilikom dužeg boravka u tom mestu. Primer: u škotskom dvorcu
Doune, gde je pre više od tri decenije snimljen prvi serijal Monty Python (Monti Pajton), turisti
svake godine imaju priliku da učestvuju u proslavi godišnjice ove kultne komedije, pri čemu
imaju mogućnost da se oblače u kostime filmskih junaka.35
 Hodočašće, kada putovanje na lokaciju ima za cilj da se oda počast filmu, obilaskom mesta
snimanja i kada se oseća povezanost sa imaginarnim svetom filma ili potreba da se pokloni svom
idolu iz sveta filma.36
 Poseta mestima na kojima nije sniman film, nego se tu nalaze kuće poznatih ličnosti koje su
glavna atrakcija. Tako posete kućama neke od filmskih zvezdi koje su postale muzeji mogu biti
omiljene turističke atrakcije Dobar primer je nekadašnja kuća Elvisa Prislija u Memfisu,koja je
posle Bele kuće najposećenija u SAD, i koju godišnje poseti 600.000 ljudi. 37
 Poseta lokacijama koje se nisu pojavile u filmu ili televizijskoj seriji. Dobar primer je filmi
Braveheart (Hrabro srce), iz 1995.godine, koji je priča o borbi za nezavisnost Škotske. Većina
scena, kao i scene velikih bitaka snimljene su u Irskoj, ali zbog radnje filmaljudi su motivisani da
posete Škotsku. 38
Takav je slučaj i sa filmom Casablanka(Kazablanka) iz 1942. godine, zbog koga turisti i danas
posećuju kultni Ričijev kafe zbog scene iz filma u kojoj Sem svira klaviri i peva, u kojoj se
susrećuHemfri Bogart i Ingrid Bergman, iako su sve scene snimljene u montiranom i uređenom
studiju u Hollywoodu (Holivudu).39
 Filmske turneje tokom kojih se posećuje nekolliko filmskih lokacija kao “The London Movie
Locations & TV tour”40, kao i obilasci lokacija na kojima se nalaze ostaci filmskih setova
namenjenih primarno snimanju, koji sada služe kao turistička atrakcija. Takav primer je The Lord
of the Rings (Gospodar prstenova), set Hobbiton na Novom Zelandu. U mestu Matamata na
Novom Zelandu za potrebe filmske trilogije The Lord of the Rings (Gospodar prstenova)
napravljeno je selo hobita, danas jedno od glavnih atrakcija Novog Zelanda. Selo je građeno za
potrebe snimanja filmova od 1999. do 2011. godine. Okrug u kom se nalazi Matamata prepun je
prelepih pašnjaka i šuma. Za izgradnju ovog filmskog seta iskopano je 37 rupa u kojima su
smeštene kućice. Nakon završetka snimanja selo je pretvoreno u tematski park Hobbiton u kome
se u minijaturnim podzemnim kućama u kojima u filmu žive hobiti danas zabavljaju turisti.
33
Beeton Sue,2005, isto, str. 8-15.
34
Roesch Stefan,isto,str. 8-9.
35
http://www.vijesti.rtl.hr/foto/44/monty-pythonday/?slika=39391).;Pristupljeno 19.08.2019, 14:30
36
Pavković Vladimir, Filipović Vinka, Vlastelica-Bakić Tamara: Uloga filma kao instrumenta medijskih
komunikacija u strategiji promocije turističke destinacije, Turističko poslovanje br. 16, 75-88, Visoka turistička
škola strukovnih studija Beograd, ( 2015.), Srbija, str.79-82.
37
http://www.politika.rs/sr/clanak/387016/Cetrdeset-godina-od-smrti-Elvisa-Prislija ; Pristupljeno 20.08.2019, 10:00
38
https://www.imdb.com/title/tt0112573/locations?ref_=tt_dt_dt ; Pristupljeno 20.08.2019, 10:30
39
https://www.jutarnji.hr/globus/Globus-zivot/putovima-casablance-kultni-rickov-kafic-otvorio-se-tek-prije-13-
godina/6856233/; Pristupljeno 20.08.2019, 11:30
40
https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-million-of-revenue-for-time-
warner/#4ebd514f69c1 ; Pristupljeno 20.08.2019, 11:30
10
Turisti mogu da uživati u dvočasovnoj turi tokom koje imaju prilike da razgledaju selo i uživaju u
proizvodima sa okolnih farmi41
Slika 6: Park Hobitton, Novi Zeland

http://www.zanimacija.com/tema/3628/park-hobbiton-novi-zeland ;Pristupljeno 20.08.2019.,
13:10
2. Filmski turizam van lokacije – Off location

Turizam na lokacijama koje su veštački napravljene ili su namenski građene za snimanje ili u
turističke svrhe, kao i filmski festivali i premijere naziva se filmski turizam van lokacije. Ovaj turizam
može imati različite obllike, kao što su:42
 Obilazak filmskih studija .
Turističke ture kroz filmske studije su odlične za ljude koji su zainteresovani da vide proces
snimanja filmova. To su mesta koja su izgrađena prvenstveno za snimanje filmova, a sekundarno
se koriste za turističke ture. Iako se snimanje filmova obavlja u ovim studijima, oni zbog svoje
veštačke prirode pripadaju vanlokacijskom turizmu. Paramount Picture studio u Holivudu је
dobar primer studija koji nudi ture za posetioce koji žele da vide šta se dešava iza scene. 43
 Poseta i obilazak tematskih parkova.
Danas je uobičajeno da svaki veliki studio kao što su Warner Bros (Varner bros), Universali
Disney (Univerzal i Dizni), imaju svoje tematske parkove. To su mesta u kojima nije bilo
snimanja, nego su izgrađena i namenjena filmskom turizmu. Na primer, tematski park Universal
Studios (Univerzal studio) u Floridi, namenjen jeisključivo turistima, i u njemu se mogu videti
atrakcije iz filmova Terminator, E.T, Star Trek (Zvezdane staze), a tu spadaju i druge oblasti
izrađene na osnovu filmova, kao što su Harry Potter (Hari Poter) i Jurassic Park (Park iz doba
Jure), uključujući tu i suvenire iz 17 filmova.44
Tematske filmske atrakcije su najposećenije atrakcije koje su povezane sa filmom.
Najpoznatiji takvi primeri koji ostvaruju visoku zaradu i imaju veliki broj posetilaca su
Disneyworld parkovi (Dizni svet).
Warner Bros Studio Tour London (Varner bros studio London) u Londonu je veliki tematski -
zabavni park baziran na filmovima o Harry Poteru (Hari Poter). Da filmske turističke
atraktivnosti doprinose povećanju ekonomske dobiti, govori i činjenica da je ovaj zabavni
41
http://www.zanimacija.com/tema/3628/park-hobbiton-novi-zeland ; Pristupljeno 20.08.2019, 12:00
42
Beeton Sue,2005, isto, str. 10-15.
43
http://www.paramountstudiotour.com/; Pristupljeno 20.08.2019, 13:00
44
https://www.universalorlando.com/web/en/us/theme-parks/universal-studios-florida ; Pristupljeno 20.08.2019,
13:40
11
park,od 2012. godine kada je počeo sa radom, zaradio 435.7 milliona dolara. U toku jednog dana
ovaj park poseti i do 6.000 posetilaca.45
Slika 7: Ukrašena kapija za ulazak u Harry Potter Tour Time Warnera

https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-million-of-revenue-for-
time-warner/#4f1ca2a969c1 ;Pristupljeno 21.08.2019., 14:00
 Dolazak na filmske premijere

To su jednokratni događaji koji su deo filmskog turizma van lokacije. Takav primer je premijera
filma Harry Potter and the Deathly Hallows part 2 (Hari Poter i relikvije smrti deo 2) -–kraj
serijala, na Trafalgar skveru u Londonu, kada je na taj organizovan događaj došlo nekoliko
hiljada fanova, među kojima i turisti iz Švedske, Finske, Danske, Belgije pa i oni iz SAD,
Kanade i Australije. 46
 Dolazak na filmske festivale
Filmski festivali kao što su oni u Kanu, Berlinu, Veneciji, Sarajevu, Beogradu itd. privlače veliki
broj turista, novinara, kao i poznate ličnosti iz celog sveta. Kao i kod filmskih premijera, i na
filmske festivale dolazi ogroman broj posetilaca kojima je potreban smeštaj, koji pune restorane i
potrošači su mnogih dobara i usluga.Na primer, Le Festival International du Film de Cannes
(Filmski festival u Kanu) osnovan je 1946. godine i od tada se održava svake godine tokommaja.
Kan je poznata turistčka destinacija sa mnogo različitih turističkih sadržaja, ali je zbog ovog
čuvenog festivala (po rangu drugog u svetu posle dodele Oskara) postao i poznata destinacija
filmskog turizma.47
U Beogradu je 1971. godine otvoren prvi međunarodni filmski festival – FEST, manifestacija
koja je ubrzo stekla veliku popularnost i dugo bila glavni prozor u svet za filmofile tadašnje
Jugoslavije. Pored FEST-a čija su specijalnost igrani filmovi, jedan od bitnih festivala turističkog
i ekološkog filma se održava u Srbiji, u mestu Veliko Gradište na Srebrnom jezeru. Ovaj
Festival - SILAFEST je festival turističkog i ekološkog filma. 48
3. Fimski turizam – poslovni turizam
45
https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-million-of-revenue-for-time-
warner/#772eb06369c1 ;Pristupljeno 20.08.2019, 14:45, https://www.premiumtours.co.uk/category/warr-bros-
studio-tour-london?gclid=EAIaIQobChMIqPGBkPbZ4wIViumyCh1NDgDpEAAYASAAEgLNI_D_BwE;
Pristupljeno 20.08.2019, 15:30
46
https://www.telegraph.co.uk/culture/harry-potter/8622848/Harry-Potter-premiere-in-London-live.html;
47
https://www.tripsavvy.com/cannes-film-festival-1516803;Pristupljeno 21.08.2019.,12:00
48
https://www.google.rs/search?source=hp&ei=smRKXe_pDdGcmwWzmazICA&q=Sila+fest&oq=Sila+fest&gs_l=
psy-ab.3..0i10j0j0i10l8.2605.5465..8543...0.0..0.173.1223.1j9......0....1..gws-
wiz.....0.ColDhECJqRM&ved=0ahUKEwjvioK4hvDjAhVRzqYKHbMMC4kQ4dUDCAU&uact=5;Pristupljeno
20.08.2019.,12:30
12
Filmski turizam može biti i oblik poslovnog turizma, jer su filmski producenti koji su u potrazi
za lokacijama snimanja ili su već na lokaciji na kojoj snimaju, poslovni turisti. Vezani poslom na
određenoj lokaciji oni će, kao i drugi poslovni turisti, tražiti odmor i rekreaciju. Povoljne ponude za
boravak u mestu snimanja kao što su razne vrste popusta (npr. popust na hotelski smeštaj), mogu uticati
na izbor lokacije snimanja.49
Turisti
Generalno posmatrano, tvorci filmova pored umetničkog načina izražavanja scenarija putem glume i
režije, posebnu pažnju posvećuju lokaciji, odnosno scenografiji, kostimografiji, specijalnim efektima,
muzici, montaži…, koji dodatno naglašavaju temu filma i daju mu poseban kvalitet. Tako nastaju najbolji
filmovi koji gledaoca uvode u svet mašte i ne dopuštaju da se zaborave radnja, glumci ili lokacija. Ta
očaranost filmom je motivacija koja običnog gledaoca pretvara u filmskog turistu.50
Profil filmskog turiste
Gledaoci filmova mogu se svrstati u tri grupe: grupa ljubitelja kulture, grupa koju čine porodice
sa decom i grupa mladih koji predvode pop kulturu. Pored toga, posebnu grupu čine filmofili koji, pored
masovnog gledanja filmova, prate novosti iz sveta filma.
U studijama autora Roesch (2009.), sprovedeno je istraživanje profila filmskog turiste na tri lokacije :
Tunis (Star Wars - Ratovi zvezda), Salzburg (The Sound of Music - Moje pesme, moji snovi) i Novi
Zeland (The Lord of the Ring - Gospodar prstenova). Zaključci istraživanja su bili da su filmski turisti
veoma dobro informisani putem interneta, turističkih vodiča ili usmeno, da su to visokoobrazovani ljudi u
srednjim godinama života, višeg životnog standarda. Istraživanje je pokazalo da većina filmskih turista
dolazi iz Ujedinjenog kraljevstva, Nemačke, SAD, Kanade i Australije. Profil filmskog turiste zavisi od
teme filma i destinacije. Na primer, lokacije filmaThe Sound of Music (Moje pesme, moji snovi), kojiima
porodične teme više privlače žene, dok lokacije filma Star Wars (Ratovi Zvezda) više privlače muškarce.
Važno je napomenuti da svi oni imaju iste sklonosti: imaju TV/DVD, redovno odlaze u bioskop i film
gledaju više puta.51
Podela filmskih turista
Macionis (2004.) deli filmske turiste u tri sledeće grupe:52
1. Slučajni filmski turisti, čiji je primarni motiv samo putovanje tokom kojeg su saznali da je
lokacija koju posećuju korišćena za snimanje filmova, mada nisu posebno zainteresovani za to;
2. Generalni filmski turisti, oni turisti kod kojih film nije primarni razlog putovanja, ali koji
učestvuju u filmskim aktivnostima;
3. Specifični filmski turisti ili posvećeni filmski turisti, čiji je primarni razlog putovanja poseta
lokacija koje su videli u filmu, ili poseta mesta snimanja filmova koje su gledali.
Motivacija filmskih turista
Ako se pod motivacijom podrazumeva pokretačka snaga unutar pojedinca koja ga primorava na
akciju, onda je ona vrlo značajna karakteristika ponašanja filmskog turiste. Crompton, (1979.) i Parinelo
(1993.) smatraju da motivacija pokreće sve događaje vezane za putovanje. 53Dann (1977.)ukazuje na to da
49
Tanskanen Tanja, isto, str.17.
50
https://bosonoga.com/2017/11/25/kada-vas-film-odusevi-ali-niste-sigurni-cime-vjerovatno-treba-da-zahvalite-
ovim-ljudima/;Pristupljeno 20.08.2019.,13:10
51
Roesch Stefan, isto, str. 12-14, poglavlje 5-8.
52
Macionis Niki: Understanding the Film-Induced Tourist, International Tourism and Media Conference,
Melbourne: Tourism Research Unit, Monash University, (2004.), Australija, str. 86-95.
53
Macionis Niki, isto, str. 86-95.
13
postoje dva osnovna faktora ili faze u donošenju odluke o putovanju: „push“ faktori i „pull“ faktori.
Prema Dann (1977.) „pull“ faktori su oni koji privlače turiste da borave na određenoj destinaciji (npr.
sunce, more, plaže), čija vrednost leži u objektu putovanja, dok su „push“ faktori oni koji karakterišu
turistu kao pojedinca koji ima svoje subjektivne razloge za putovanje (nostalgija, bežanje od
svakodnevnice i sl). Dann postavlja hipotezu da na motivaciju za turističko putovanje utiču oba faktora,
mada su push faktori opšteprihvaćeni kao dominantni. 54
Autori Dann,( 1981.), Riley i Van Doren (1992.) se slažu da su filmovi postali „pull“faktori koji utiču
na „push“' motivaciju turista. Ljudi mogu da putuju zato što su potstaknuti unutrašnjim emocijama i
ujedno privučeni sadržajima destinacije 55.
Uticaj popularne kulture na turizam

Fenomen popularne kulture
Popularna kultura – pop kultura je „kultura koja je svima dostupna i široko rasprostranjena;
svakodnevna medijska kultura koja prevladava u savremenom društvu; zajednički skup praksa i uverenja
koje su stekle globalnu prihvaćenost i koje obeležava medijska dostupnost i pojavnost u obliku
komercijalnoga proizvoda”. 56
Smatra se da je pop kulltura rođena na zapadu, odnosno u SAD. Među teoretičarima postoji
mišljenje da popularnu kulturu nije moguće jednostavno definisati, pa rasprava o ovoj temi još traje.
Tipična obeležja ove kulture su: spektakl, emocionalnost, zadovoljstvo, progresivnost i sl, kao i rušenje
tradicionalnih normi i vrednosti.57
Najveći uticaj na popularnost imaju mediji koji, svakodnevnim naglašavanjem trendova u svim
oblastima, navode ljude da ih pronađu, primene, kupe… u zavisnosti od vrste trenda. Ta moć nametanja i
promovisanja je ponekad toliko snažna da ljudi veruju, uprkos činjenicama koje govore suprotno. Na
primer:
 Turisti redovno posećuju Bran zamak grofa Drakule u Rumuniji, iako je dokazano da grof
Drakula nikada nije boravio u njemu;
 Jezero Loch Ness (Loh Nes) u kome navodno živi mitsko čudovište redovno je puno turista;
 Korejska pop muzika koja, osim fanova, privlači i brojne istraživače koji nastoje da objasne ovaj
fenomen,
 Japan, koji je svoj turizam praktično bazirao na pop-kulturi: japanska moda, hrana, estetika,
video igrice, anime…, samo su neke od glavnih ponuda na turističkim sajtovima Japana.58
Kulturni turizam i popularna kultura

Kako je u tekstu ranije objašnjeno, kulturni turizam je širi fenomen koji integriše kako
materijalne, tako i nematerijalne dimenzije kulture, odnosno pokriva sve aspekte „visoke“ i „popularne“
kulture. U tom smislu kulturni turizam može se definisati kao upoznavanje turista s onim što neki
54
Dann, M. S. Graham: Anomie ego-enhancement and tourism, Annals of Tourism Research, Vol. 4, No. 4,
Elsevier, (1977.), Holandija, str. 184-194.
55
56
http://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?id=49511;Pristupljeno 20.08.2019.,13:50
57
Labaš Danijela, Mihovilović Maja: Masovni mediji i semiotika popularne kulture; Izvorni znanstveni članak,
Kroatologija 2, Zagreb, ( 2004.), Hrvatska, str. 95-122.
58
http://plezirmagazin.net/uticaj-popularne-kulture-na-turizam/;Pristupljeno 20.08.2019,14:30
14
grad,region ili državu čini različitom i zanimljivom, bez obzira da li je to umetnost, kultura, istorija ili sve
to zajedno.59
Tokom 90-tih godina XX veka dolazi do pomaka ka novim oblicima culture, posebno ka
popularnoj kulturi. Popularni su i kombinovani oblici popularne i visoke kulturne forme. Prema Richards
(2011. i 2014.) glavni trendovi u novom kulturnom turizmu između ostalih su sve veći interes za
popularnu ili svakodnevnu kulturu određene destinacije. Isti autor ističe da je jedna od karakteristika
uspešnosti kulturnih atrakcija veza sa popularnom kulturom, kao npr. sa popularnim filmovima ili
serijama.60
Petković(2019.) navodi da je moderno potrošačko društvo fokusirano na „potrošačke katedrale”
kako naziva sve „fantastične i čarobne prostore”za potrošnju, uključujući i turističke destinacije u kojima
se povezuju potrebe potrošača sa kulturnom baštinom. Pri tome, postoji takav međusobni uticaj da
kulturna industrija proizvodi sadržaje koji zadovoljavaju potrebe turista, ali istovremeno i kreira njihove
kulturne potrebe. 61
Film je deo popularne kulture koji svakodnevno utiče na gledaoce nu smislu menjanja njihovih
navika, ponašanja, odlučivanja, izbora turističke destinacije i sl.62Filmske i televizijske slike su praktično
agenti popularne kulture koji utiču na formiranje mišljenja o turističkoj destinaciji. Marketing pak utiče
na dalje širenje interesovanja o njima. U najnovije vreme filmski turizam se smatra jednim od važnijih
trendova popularne culture, a njegov uticaj na turiste i turizam uopšte smatra se veoma značajnim. 63
1.1.1.Uticaj filma na turizam

Jedan od najjačih uticaja popularne kulture na turizam svakako vrši film. Film i televizija su javni
mediji i predstavljaju načine kulturnog izražavanja, deo su kulturnog polja, a poznato je da „kultura
direktno utiče na turizam, a turizam sve više utiče na kulturu i tako postaje važan motiv turističkih
putovanja“64 (Gartner, 1993.).
Macionis (2004a: 4) sugeriše da su filmovi neka vrsta reklame destinacije na međunarodnom
nivou, koju vide milioni potencijalnih turista koji, zavedeni slikom, postaju filmski turisti.65 Film može da
izazove veće interesovanje za destinaciju nego što Destination management organization – DMO
(Destinacijske menadžment organizacije) mogu da finansiraju putem klasične propaganda.66. To rezultira
uticajem filmske produkcije na povećanje broja turista i profita na destinacijama koje su prikazane na
filmu. Na to ukazuju podaci o efektima filmskog turizma koji su prikazani na nekoliko primera u tabeli 1.
Tabela 1: EFEKTI FILMSKOG TURIZMA
FILM LOKACIJA PORAST BROJA TURISTA ILI PORAST

PRIHODA OD TURIZMA
Rob Roy, Braveheart Wallace Monument, Škotska Procenjuje se da su ova 3 filma imala ekstra
- Hrabro srce, 1995, prihod od turzma izmedju 7 i 15 miliona
Loch Ness funti. Škotska je imala porast broja turista
za 300% u godini nakon prikazivanja filma
59
60
61
Petković Sofija, isto, str. 47-48.
62
Gartner William: Image Formation process, Journal of Travel and Tourism Marketing, 2, ( 1993.), UK, str. 191-
201.
63
Pavković Vladimir, Filipović Vinka, Vlastelica-Bakić Tamara, isto, str.79-82.
64
Gartner William, isto, str. 191-201.
65
66
Tooke Nikola, Baker Micha, isto, str. 87-94.
15
Hrabro srce.
Heartbeat – Otkucaj Goathland, Severni Yorkshire, Tri puta je povećan broj posetilaca u
srca (1992.) Engleska Goathlanda u odnosu na 1991. godinu.
Nakon prikazivanja filma u Australiji, broj
turista iz ove zemlje se povećao za 40%
Dances with Wolves Fort Hayes Kanzas, SAD 25% povećanja broja turista u 1991. godini
– Ples sa vukovima u poređenju sa 7% iz prethodne 4 godine.
(1990.)
The Lord of Rings – Novi Zeland, Ujedinjeno Novi Zeland ima povećan broj posetilaca za
Gospodar prstenova Kraljevstvo 40%, a Ujedinjeno Kraljevstvo 10% svake
(2001.- 2003.) godine do 2003.
Steel Magnolias – Luizijana, SAD 48% povećanja broja turista u godini nakon
Čelične magnolije prikazivanja filma
(1989.)
Four Weddings and a The Crown Hotel, Amersham, U potpunosti rezervisan hotel za najmanje 3
Funeral – Četiri Engleska godine
venčanja i sahrana
(1994.)
Mission: Impossible Nacionalni park, Sidnej, 200% povećanje broja turista u 2000. godini
2 – Nemoguća misija Australija
2 (200.)
Crocodile Dundee- Australija Prvi film koji je u Australiju doveo filmske
Krokodil Dendi turiste. Australija beleži porast broja
(1986) američkih turista za 20,5%
The Beach – Plaža Tajland Porast od 22% mlade populacije u 2000.
(2000.) godini
Harry Poter- Hari Više lokacija u Ujedinjenom Sve lokacije su imale porast broja turista od
Poter (2001.-2011.) Kraljevstvu 50% i više
Saving private Rayan Normandija, Francuska Povećanje broja američkih turista za 40%
– Spasavanje redova
Rajana(1998.)
Troy – Troja (2004) Čanakale, Turska Povećanje broja turista za 73%
Captain Coreli’s Kefalonija, Grčka Povećanje broja turista za 50% tokom 3
Mandolin – godine
Mandolina kapetana
Korelija (2001)
Izvor: Hudson Luise, J. N. Graham Ritchie (2006.Table 1: „Film tourism impacts“); Busby Graham, Klug Julia(
2001. Table 2, uploaded by Busby Graham - Pouros's location examples in the UK );O’Connor Noelle (2010., Table
2.3: Film Induced Increases in Tourism at Selected Destinations)
Postoje i mnogi drugi primeri sa egzaktnim podacima koji pokazuju u kojoj meri je značajan
uticaj filma na turizam. Iako neki autori smatraju da brojke nisu dovoljan dokaz ( nije poznato da li su to
zadovoljni ili nezadovoljni turisti, broj posetilaca nestaje posle kratkog perioda i sl.), većina autora uticaj
filma na turizam prikazuje na ovaj način.
Na takve sumnje o verodostojnosti ukazuje i primer uticaja knjige i filma Captain Coreli’s
Mandolin (Mandolina kapetana Korelija). Aurori Hudson, J.R. Ritchie, (2005.), uradili su case study –
studiju slučaja o uticaju ovog filma na turizam u Kefaloniji. Pisac Luis de Bernieres (Luis Bernijer) je
16
1992. godine otputovao na odmor u Kefaloniju u Grčkoj i, inspirisan istorijom ostrva tokom II svetskog
rata, napisao je roman o italijanskom vojniku pod nazivom Captain Coreli’s Mandolin (Mandolina
kapetana Korelija). Na tom ostrvu 2001. godine snimljen je film po romanu pod istim imenom. Knjiga i
film su izazvali enormno povećanje broja turista koji su došli u Kefaloniju - broj turista je do 2004.
godine povećan za čak 50% prema tabeli 1. Najveće učešće imali su turisti iz Ujedinjenog kraljevstva, i
to najčešće porodice. Grad Sami, u kome je snimljen film, bio je napravljen za potrebe snimanja i srušen
je posle završetka snimanja. Lokalne vlasti nisu preduzele neke od mogućih marketinški aktivnosti kao
što su ture – mape snimanja filma, vodena tura duž ostrva, zatim prodavnica fotografija i suvenira sl, kako
bi se trend dolazaka turista održao. Rezultat toga je bio da od 2004. godine broj turista opada. Autori su
zaključili daje, iako film može da veoma snažno utiče na turizam, filmski turizam složen i dinamičan
koncept čiji uspeh zavisi od niza faktora. 67
Podaci pokazuju da je svaki peti turista koji posećuje Ujedinjeno Kraljevstvo filmski turista i da
promovisanje zemlje koristeći filmski turizam donosi zaradu od skoro 3 milijarde evra.68
Na primer,turisti i danas posećuju rimske kulturne znamenitosti - La Bocca della Veritá i
Scalinata della Trinita dei Monti (reljef Usta istine i Španski trg), a smatra se da je tome znatno doprineo
film Roman Holiday (Praznik u Rimu) iz 1953. godine i scene u kojima su Audrey Hepburn (Odri
Hepbern) i Gregory Peck (Gregori Pek) bili na tim znamenitostima. 69Odlazak na mesta na kojima su
snimane kultne scene iz filmova omogućavaju turistima da se identifikuju sa glumcima i lično iskuse
situacije i emocije iz filma ili serije.
Uticaj filma na atrakciju, imidž i brendturističke destinacije

Roger Karter (Rodžer Karter), destinacijski menadžer WTO (Svetske turističke
organizaciije)navodi šest osnovnih elemenata bitnih za plasman i promociju turističke destinacije:
atrakcije, imidž, pogodnosti, dostupnost, cena i kadrovi.70
Generalno, atrakcijulokacije čine svi objekti i pojave na lokaciji koji su primarni cilj
71
turista. Atraktivnost filmske lokacije vezana je za atraktivnost filma na koji se odnosi.
Mnogi marketinški stručnjaci i naučnici koji se bave istraživanjem odnosa filma i turizma govore
o atraktivnosti filmskih lokacija za posetioce, kao novog tipa turističke destinacije. Marketing koji je
osmišljen za film može obuhvatiti i marketing za lokacije na kojima se film snima. Iako filmska industrija
nema istaknutu nameru da promoviše turističku destinaciju, zbog svoje snage može proizvesti značajne
efekte. Zato postoje brojni primeri kada iz destinacije angažuju specijaliste iz oblasti odnosa s javnošću
kako bi odeđena destinacija bila izabrana za snimanje filma i tako bila predstavljena milionskom
auditorijumu.72(Pavković, Filipović, Vlastelica-Bakić, 2015).
Imidž lokacije predstavlja utisak koji pojedinac ima o lokaciji, odnosno o karakteru, ugledu i slici
destinacije. Imidž je presudan u privlačenju pažnje potencijalnog gosta. Utisak o imidžu lokacije koji je
kod pojedinca formirao film na višestruk način utiče na ponašanje turista i na njihovu odluku o poseti
destinacije. Kada je u pitanju izbor destinacije, prednost se daje destinaciji sa jačim imidžom, što zatim
Hudson Simon, J.R. Brent Ritchie: Film tourism and destination marketing: The case of Captain Corelli’s
67
Mandolin, Journal of Vacation Marketing, Vol. 12, No. 3, (2005.), UK, str. 262-266.
68
http://theprestige.ba/2017/08/03/koliko-donosi-filmski-turizam/;Pristupljeno 21.08.2019.,10:00
69
https://wannabemagazine.com/setnja-kroz-praznik-u-rimu/;Pristupljeno 21.08.2019.,10:30
70
https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284412433;Pristupljeno 21.08.2019.,11:00
71
Bogdanović Dušan: Promocija turističkih destinacija i analiza kampanje „Moja Srbija”,Engineering management,
2 (1), 28-42, Beograd, ( 2016.), Srbija, str. 30.
72
Pavković Vladimir, Filipović Vinka, Vlastelica-Bakić Tamara, isto, str.80-82.
17
utiče i na sliku koju turista nosi nakon posete. Pozitivna slika znači da će se turista vratiti na lokaciju i da
će o njoj širiti pozitivne komentare. 73O'Connor (2010.)navodi da se, pored filma, na tri načina može
uticati na imidž lokacije:na vizuelni način, koji se pored filma i televizije odnosi i na simbole koji
određuju destinaciju (Big Ben – London, Ajfelov toranj – Pariz, Crveni trg – Moskva itd.); vokalni način,
koji se odnosi na muziku koja na prepoznatljiv način određuje lokaciju ( Bitlsi – Liverpul, Elvis Prisli –
SAD, Barselona – Barselona, Viva las Vegas – Las Vegas i dr.) i literalni način, kada kniževnici čine
destinaciju prepoznatljivom (Šekspir - Stratford, Džejm Džojs, Oskar Vajld, Semjuel Beket - Irsku, sestre
Bronte - Jorkšir itd).74
U današnjim uslovima, turističke destinacije se mnogo ne razlikuju u odnosu na atrakcije,
ljubaznost stanovništva, prirodne i kulturne resurse i slične činioce. Potrebno je učiniti napor da se izdvoji
atrakcija koja je superiorna u odnosu na druge. To je srž procesa brendiranja, čiji rezultat je formiran
brend turističke destinacije.75 Destinacija koja je korišćena i pozitivno promovisana filmom ima prednost
koja je izdvaja u odnosu na druge. Ta prednost može da bude odlučujuća u procesu brendiranja
destinacije.
Međutim, treba uzeti u obzir da, iako film širi informacije o filmskoj destinaciji i utiče na imidž i
brend destinacije, prikazana radnja filma na gledaoca može ostaviti pozitivan ili negativan utisak o
lokaciji. Iako u većini slučajeva film ima pozitivan uticaj na turizamna filmskoj lokaciji, ipak se može
reći da postoje i negativne posledice po lokaciju izazvane povećanjem turističkih poseta.
Uticaj filma na turizam se može prikazati kroz sledeće tri grupe:
1. Uticaj na turiste prilikom odabira destinacije
Filmski turizam obiluje pozitivnim konotacijama u korist lokacija na kojima se on ostvaruje.
Na primer, svetski poznati filmski portal IMDb (Internet Movie Database)prikazuje listu pod nazivom
„25 najboljih filmova o putovanju svih vremena (Filmovi koji će vas inspirisati da putujete)”. 76Uz listu
stoji komentar da najbolja motivacija za putovanjem proizilazi iz fillmova.
U Ujedinjenom Kraljevstvu postoji poseban sajt za turiste u kome su navedene lokacije snimanja
filmova koje su „ikone” filmskog i televizijskog stvaralaštva. VisitBritan je svojevrstna promocija za
filmski turizam u Ujedinjenom Kraljevstvu. Tekst koji kaže: „U potrazi ste za legendarnim filmskim i
televizijskim lokacijama u Velikoj Britaniji? Mi smo sastavili spisak za vašu zabavu sa mestima koja ne
želite da propustite. Oživite Downton Abbey snove, prošetajte duž Diagon Alley, pratite u stopu 007 i
više”.77
Sajt „92 putovanja”donosi članke o lokacijama snimanja Star wars serijala za svaki snimljeni
film. Na primer, za film Odmetnik 1: Priča ratova zvezda - Rogue One: A Star Wars Story, navodi se da
će „Ljubitelji luksuza i toplog vremena najverovatnije odabrati Maldive, koji su poslužili kao model za
planetu Skarif. Scene su pretežno snimane na Ganu - najvećem ostrvu ovog „tropskog raja”, kao i ostrvu
Berasdu”.78
Mel Gibson snimio je film The Passion of the Christ (Stradanje Hristovo), u malom gradu Matera
u Italiji. Sajt koji poziva turiste da ga posete počinje rečenicom : „Da li biste želeli da posetite stvarna
73
Popesku Jovan, (2016): Menadžment turističke destinacije, Univerzitet Singidunum, Beograd, Srbija, str. 200-241
74
O'Connor Noelle: A Film Marketing Action Plan (FMAP) for Film Induced Tourism Destinations Dublin Institute
of Technology, ( 2010.), Irska, str. 41-45.
75
Popesku Jovan, isto, 200-241.
76
http://www.imdb.com/list/ls070653194/;Pristupljeno 21.08.2019,11:30
77
https://www.visitbritain.com/gb/en/film-and-tv;Pristupljeno 21.08.2019,12:20
78
https://www.b92.net/putovanja/zanimljivosti.php?yyyy=2016&mm=12&dd=21&nav_id=1212602;Pristupljeno
21.08.2019.,12:40
18
mesta gde je sniman film Stradanje Hristovo?”, kao i tekstom Mela Gibsona u kome on govori o Materi
kao mestu čiji su delovi 2000 godina stari i čija su arhitektura, kao i teren koji okružuje grad, bili savršeno
mesto za snimanje ovog filma i predstavljanje Jerusalima.79 Guide Matera nudi „The passion tour” kroz
gradić, kako bi se posetila mesta snimanja, ali i mesta iza scene (npr, kafanica „Locano”, u kojoj je
obedovao Mel Gibson). Jedan od turista koji su posetili Materu kaže: „Odlučili smo da obiđemo i
Materu, jer smo gledali film Mela Gibsona „Stradanje Hristovo“ i želeli smo da vidimo da li to mesto
stvarno postoji. Zatekao nas je fascinanti prizor, istočna bajka, grad izdubljen u stenama. Ljudi su do pre
50 godina živeli u ovim stenama, na ognjištu praprapra dedova, starim i 9000 godina. Fascinantno!
Matera je među najstarijim konstantno naseljenim gradovima. Ovaj prizor pamtićemo do kraja života.
Matera je nezaboravna!“80 Matera, jedan od najstarijih gradova na svetu, nakon snimanja filma postaje
poznata turistička atrakcija, a danas je evropska prestonica kulture 2019.
Slika 8: Matera Italy
http://thatbackpacker.com/2018/03/31/matera-travel-guide/ ;Pristupljeno 21.08.2019., 15:45

2. Promotivna uloga za zemlju u kojoj se snima
Filmovi i serije odlični su promoteri zemlje iz koje potiču. Pivac (2016.) navodi kao primer turske i
latino sapunice i njihov uticaj na razvoj turizma tih zemalja.81 Na osnovu ovoga, može se reći da filmovi i
serije promovišu zemlju iz koje potiču tako što prikazuju obeležja te zemlje. Tako gledaoci filmova
dobijaju informacije o zemlji koje će možda uticati na odluku o putovanju
Promocija zemlje u kojoj se snimaju ceo ili delovi filma podrazumeva putovanje motivisano
sadržajem filma, emocijama izazvanim gledanjem filma i sl. Nekoliko država, gradova, lokacija postalisu
poznate turističke destinacije na domaćem i međunarodnom tržištu upravo zahvaljujući promotivnoj ulozi
filmova i serija koje su u njima snimane (tabela 1.). Takve zemlje su već pomenute Novi Zeland i Tunis,
kao i nedovoljno poznata mesta koja su doživela turistički procvat nakon snimanja filma. Na primer, u
Ujedinjenom kraljevstvu okrug Yorkshire (Jorkšir) je doživeo porast posetilaca kao rezultat popularnih
filmova i televizijskih drama koje su tamo snimane. 82
Nekoliko sledećih primera zemalja koje su postale turistički prepoznatljive nakon snimanja filmskihh
hitova i slavnih serija potvrđuju navedeno:
 Iako animiran, film Frozen (Zaleđeno kraljevstvo), inspirisao je veliki broj ljudi da posete Bergen
u Norveškoj, kako bi seuverili u prirodne lepote ove nordijske zemlje. Broj poseta turista se
utrostručio, a promet u norveškoj aviokompaniji „Norvežan er šatl” povećao se za 52 %!
79
http://www.guidematera.com/en/mel-gibson-the-passion-tour-matera.html;Pristupljeno 21.08.2019,13:30
80
https://danicassmallworld.com/sr/2017/08/02/matera-skriveni-dragulj-italije/ Pristupljeno 21.08.2019,14:00
81
Pivac Tatjana, isto, slajd 2.
82
O’Connor Noelle, Flanagan Sheila, Gilbert David: The Use of Film in Re-Imaging a Tourism Destination: A Case
Study of Yorkshire, UK, Journal of Vacation Marketing, Vol. 16, Issue 1, ( 2010.), UK, str.67-74.
19
Interesovanje za letove u Norvešku povećalo se za 153%, dok je korišćenje hotela poraslo za 37%
navodi magazin Mondo Srbija.83
 Indija, a posebno Bombaj, doživela je turistički porast posle prikazivanja oOskarom nagrađenog
filma Slumdog Millionaire (Milioner iz blata).Siromašni deo grada Daravi, odmah je „pao” u oči
čitavom svetu i mnogi žele tamo da putuju.84
 Započevši sa filmom „Amadeus”, koji je Miloš Forman snimio o jednom od najčuvenijih
kompozitora Mocartu, i predstavio Prag na najlepši mogući način, Češka je nastavila sa
politikom predstavljanja putem filmova. Sredinom devedesetih godina filmovima iz serijala
Mission Impossible 2 (Nemoguća misija 2), ova zemlja je nastavila da koristi šanse koje
proizilaze iz pozitivnog uticaja filmske industrije na turizam. Prošle godine, Češka je ostvarila
prihod od 200 miliona evra od stranih produkcija.85
 Čanakale (mesto gde je sagrađen Trojanski konj) i Melijeha u Turskoj (tabela 1) i plaže na Malti
(mesto iskrcavanja Ahilove vojske) su termini koji većini ljudi nisu značili apsolutno ništa sve
dok nije snimljen epski filmski hit „Troja”2004. To su mesta čiji je turizam na najbolji način
osetio šta znači holivudska reklama.86
 Južna Koreja je u zadnjoj deceniji doživela ogroman porast turista iz drugih azijskih zemalja
zbog uspešnih korejskih televizijskih drama. Kao primer za to može poslužiti korejska hit serija
Winter Sonata (Zimska sonata), koja je snimana na Nami ostrvu, u provinciji Gangwon.
Provincija je 2004. godine u godini kada je serija počela da se prikazuje u odnosu na prethodnu
godinu, doživela povećanje broja stranih posetitelja od 40,4%, većinom iz Kine, Japana i
Tajvana,.87
 Hrvatska je kao turistička destinacija postala poznatija u svetu zbog snimanja svetskog hita Star
Wars (Ratovi Zvezda), kao i popularne serije Game of Thrones (Igra prestola). Dubrovnik je
samo u periodu između 2012. i 2015. godine posetilo više od 240 hiljada turista, ljubitelja
popularnih ostvarenja. Procenjuje se da su turisti na smeštaj i boravak u gradu potrošili više od
125 miliona evra.88
Slika 9: Ratovi zvezda – Dubrovnik
83
http://mondo.rs/a699427/Magazin/Travel/Zaledjeno-kraljevstvo-mami-turiste-u-Norvesku.html;Pristupljeno
22.08.2019,08:00
84
http://www.novosti.rs/vesti/turizam.90.html:235815-
%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8-
%D1%86%D0%B2%D0%B5%D1%82-%D0%B7%D0%B0-
%D0%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0;Pristupljeno 22.08.2019,08:30
85
Djordjević Nataša, Milićević Snežana, isto, str. 182.
86
https://zena.blic.rs/porodica/najlepse-filmske-destinacije/fp8h3l2;Pristupljeno 22.08.2019,09:15
87
Iwashita Chieko: Roles of Films and Television Dramas in International Tourism: The Case of Japanese Tourists
to the UK, Tourism and Hospitality Research, 24(2),2008., UK, str. 139 – 151;Beeton Sue: The Advance of Film
Tourism, Tourism and Hospitality Planning & Development, Vo.7, No.1, 1-6, Routlege, ( 2010.), UK, str. 3-4.
88
http://www.filmovi7.com/online/filmski-turizam-u-srbiji/;Pristupljeno 22.08.2019,10:00
20
http://www.kroativ.at/hr/clanak/business/ratovi-zvijezda-snimanje-kultnog-filma-pocinje-u-dubrovniku-942
;Pristupljeno 22.08.2019, 10:00
3. Potencijalni promotivni karakter

Promotivni karakter može se objasniti na primeru filmova režisera Woody Allena (Vudi Alena),
koji jednom godišnje snimi film na evropskim lokacijama, poput Pariza, Barselone, Londona, Rima i sl.
Osim toga, ovaj režiser je poznat po snimanju živih turističkih razglednica. Naime, za film Vicky Cristina
Barcelona (Ljubav u Barseloni), 2008.godine, dobio je 1,5 miliona evra kako bi snimio kulturne lepote,
arhitekturu, hranu i druge sadržaje koje poseduje Barselona. Projekat je nastao s ciljem promocije grada i
povećanja popularnosti lokacije. 89
Iz istih razloga mnoge zemlje se trude da privuku velike filmske produkcijske kuće i sa tim ciljem
preduzimaju čitav niz mera za promociju svoje zemlje. Zemlje istočne Evrope, poučene primerom Češke i
Hrvatske, čine sve da svoju zemlju i područje istočne Evrope predstave kao atraktivnu destinaciju za
snimanje filmova i serija.90
Pivac (2016.) navodi primere izdvajanja za razvoj turizma u Kanzasu, čije Odelјenje za razvoj
turizma i putovanja godišnje izdvaja 1,2 miliona dolara za turističku promociju države kao filmske
lokacije. Ministarstvo turizma Singapura uložilo je 7 miliona dolara u cilјu privlačenja inostranih
producenata filma. 91
Ulogu u promovisanju destinacije kao mesta za snimanje filmova i serija mogu imati
destinacijske menadžment organizacije (Destination management organization - DMO). Dobar primer za
to su DMO Ujedinjenog Kraljevstva, SAD-a i Singapura. Na primer, VisitBritain (Vizitbritan) radi na
tome da Veliku Britaniju predstavi kao destinaciju pogodnu za snimanje indijskih filmova -Bollywood
films (Bulivud films), kako bi se ostvarila ekonomska korist za turističku delatnost.92
DMO (Destination marketing organization) takođe promovišu lokacije za filmske producente,
ističući podsticajne pakete koje snimanje na njihovim lokacijama čine isplativim. Podsticaji uklјučuju
poreske olakšice, dodatne pogodnosti u vezi sa putovanjem i smeštajem, bezbednost.93
U našoj zemlji je 2009. godine osnovana The Serbia Film Commission – SFC (Srpska filmska
asocijacija), koja je objavilja „10 odličnih razloga da snimate u Srbiji”,gde se između ostalog navodi da
je za 36% jeftinije snimati u Srbiji nego u Londonu.94
Od zemalja u okruženju, podsticaje nude Hrvatska, Slovenija, Grčka, a Rumunija je uvela
povraćaj u iznosu od 35%.95
Prednosti i mane filmova za lokacije snimanja

Mnogi autori navode da lokacije snimanja koje su postale turistička atrakcija zbog toga imaju
mnoge probleme, odnosno da postoje prednosti i mane koje proističu iz više razloga..
PREDNOSTIse sastoje u sledećem:
89
http://www.reuters.com/article/us-woodybarcelona-idUSL2371731420070730;Pristupljeno 22.08.2019,10:45
90
Djordjević Nataša, Milićević Snežana, isto, str. 182.
91
92
Tanasić Branislav: Uloga igranog filma u promociji turističke destinacije, Synthesis 2015 - International Scientific
Conference of IT and Business-Related Research, Beograd, (2015.), Srbija, str. 491-493.
93
94
https://www.filminserbia.com/10-savrsenih-razloga-za-film-u-srbiji/?lang=sr;Pristupljeno 22.08.2019,11:20
95
https://www.bbc.com/serbian/lat/srbija-47501993;Pristupljeno 22.08.2019,11:40
21
1. Ekonomske prednosti
Film ne utiče samo na razvoj filmske industrije, već i na razvoj drugih privrednih grana, kao što
su: turizam i ugostiteljstvo, trgovina, saobraćaj, komunalna delatnost, infrastruktura, preduzetništvo.
Osim onih koji su u samoj filmskoj industriji, finansijsku korist imaju hoteli, restorani, oni koji
iznajmljuju stambene objekte, vozila i drugu opremu i objekte. Uticaj filmskog turizma ogleda se kroz
povećanje zaposlenosti, što izaziva porast standarda pojedinaca i zajednice, a zatim i dohotka, investicija.
Time se povećava prihod od poreza na dohodak, poreza na dodatu vrednost i od ostalih naknada i
doprinosa, pa benefiteima i sama država.96
Pored navedenog filmski turizam na lokacijama snimanja posredno deluje i na realizaciju mnogih
razvojnih ciljeva.
2. Stvaranje i menjanje slike i svesti o destinaciji
Već je poznato da filmovi i serije utiču na gledaoce tako što slikom i sadržajem pokreću maštu i
stvaraju sliku o „fantastičnom mestu”.Tako zamišljena mesta utiču na naše stavove i svest, pa stvaramo
sopstvenu sliku i utisak o određenoj lokaciji.
Turske serije prikazuju lepote Istanbula, Kapadokije, (broj turista koji dolaze iz 20 država u
kojima se emituju turske serije porastao je za 25%)97, indijske Bombaja, japanske Tokija itd. i
prikazivanjem načina života u tim sredinama, razbijaju predrasude o običajima, kulturi i ponašanju ljudi.
MANE se sastoje u sledećem:
Negativan uticaj na imidž filmske destinacije u novije vreme imaju kritike turista koje se šire
internetom ili putem medija, ali isti uticaj ima i nezadovoljno lokalno stanovništvo. Beeton (2016.) ističe
da nezadovoljstvo turista može biti izazvano time što destinacija nije prikazana onakvom kakva je u
stvarnosti, što dovodi do razočarenja turista.98
Mane se mogu svrstati u nekoliko grupa i to:
1. Gubitak privatnosti
Veliki broj posetilaca narušava privatnost lokalnog stanovništva, koje je izuzetno značajno za
stvaranje pozitivne slike o turističkoj destinaciji. Njihovo nezadovoljstvo prenosi se na turiste, a time i na
sliku koju turista nosi o poseti. (Tooke, Baker, 1996.).
O'Connor (2010.), navodi da u slučajevima kada se za snimanje koriste privatne rezidencije, turisti
imaju želju da je posete i zahtevaju ulaz u istu, što vlasniku rezidencije i stanarima stvara probleme.
2. Saobraćajno zagušenje
Saobraćajno zagušenje je negativan aspekt filmskog turizma i ogleda se u nosivosti saobraćajnog
kapaciteta određene destinacije. Neretko su to mala mesta koja ne mogu da prime veći broj vozila, jer su
saobraćajnice uske i nema dovoljno prostoraza parkiranje.
O'Connor (2010.) navodi primer da Goathland, lokacija snimanja filma Heartbeat (Оtkucaj srca) ne
može da se nosi sa turističkim prilivom zbog malih kapaciteta vezanih za saobraćajnu infrastrukturu.
96
Bagarić Lidija, Jelić Antonia, Meštrović Dunja: Filmska industrija kao promotor turističke destinacije za mlađu
populaciju, Zbornik Veleučilišta u Rijeci, Vol.6, No.1, (2018.), Hrvatska, str. 116-117.
97
98
Bagarić Lidija, Jelić Antonia, Meštrović Dunja, isto, str. 116-117.
22
Turisti su takođe razočarani kada posete ovu destinaciju zato što naselje živi u XXI. Veku, a ne u 60 -tim
godinama XX veka, odnosno u vremenu u kome je film smešten. 99
Takođe, ako lokacija ne poseduje kapacitete za pružanje usluga ishrane, turisti sa sobom nose zalihe
hrane. U tom slučaju se njihovi troškovi za vreme boravka na lokaciji svode na plaćanje mesta za
parkiranje i na eventualnu kupovine razglednica 100
3. Uništavanje prirodne sredine
Uništavanje prirodne sredine je jedna od mana – negativnosti koje se mogu pojaviti dolaskom
velikog broja ljudi na destinaciju koja nije pripremljena za to.
Primer je film The Beach (Plaža), koji je snimljen na ostrvu Phi Phi Leh (Fi Fi Li), na jugu Tajlanda.
To je film koji je na filmskom platnuprvi pokazao izgubljene i vrlo primamljive plaže Maya Bay (Maja
bej). Prikazivanje filma je izazavalo dolazak velikog broja turista na tu plažu. Taj broj je kontinuirano
rastao, tako da je u sezoni 2018. godine plažu Maya Bay (Maja bej) svakodnevno posećivalo 5.000 ljudi,
što je bilo previše za mala mesta koja se nalaze u okolini plaže, pa je došlo do uništavanja prirodne
sredine. Tada su, kako piše Travel magazine, lokalne vlasti odlučile da plažu zatvore na tri meseca ( jun –
septembar),kako bi omogućili oporavak osetljivivog eko sistema. Lokalni stručnjaci navode da se turisti
veoma bahato odnose prema koralima i da ih uništavaju, ali i da proizvodi kao što su losioni za sunčanje,
kada se nađu u morskoj vodi, truju živi svet. 101
4. Veliki broj turista na filmskim lokacijama
Neretko se dešava da broj turista na filmskoj destinaciji nije srazmeran kapacitetu destinacije, u kom
slučaju se javljaju problemi koji negativno utiču i na turiste i na destinaciju, pogotovo ako se u tim
situacijama ne postupa dovoljno stručno. Često se događa da lokacije nisu svesne opasnosti koje im prete,
pogotovo ako se radi o malim mestima koja ne raspolažu stručnjacima koji bi sprečili da se problemi ne
dogode ili pomogli da se oni reše. Da bi se ovo izbeglo rast destinacije bi trebalo kontrolisati i njime
upravljati.102
2.0. Filmski serijal Ratovi zvezda

2.1 Nastanak i razvoj franšize
Filmski serijal Star Wars (Ratovi zvezda) nastao je kao rezultat želje George Lucasa (Džordža
Lukasa) da snimi adaptaciju Flash Gordon (Fleš Gordon) filma 1971. godine. Pošto nije uspeo da dobije
prava na material, počeo je da piše sopstvenu svemirsku priču. Godine 1977. režirao je prvi film, pod
nazivom Star Wars (Ratovi zvezda), i tako započeo ovu filmsku franšizu. Franšiza se širila izuzetno brzo
i postala fenomen pop kulture. George Lucas (Džordž Lukas) je tada najavio da je plan za franšizu da
sadrži čitavih 9 filmova. Danas franšiza sadrži 12 igranih filmova, 1 praznični specijal, 2 animirana filma
kao i 11 animiranih serija.
Franšiza se razvijala u 3 faze - početna vaza , faza „prethodnice“ i Disney (Dizni) faza.
Početna faza trajala je u periodu od 1977. do 1983. godine, i u tom periodu snimljena su 3 filma:
Star Wars, IV Episode: A new Hope (Ratovi zvezda, IV Epizoda: Nova nada) 1977. godine; Star Wars, V
Episode: The Empire Strikes back (Ratovi zvezda, V Epizoda: Imperija uzvraća udarac), 1980. godine i
99
O’Connor Noelle, Flanagan Sheila, Gilbert David, isto, str. 265-267.
100
O’Connor Noelle, Flanagan Sheila, Gilbert David, isto, str. 265-267.
101
https://www.travelmagazine.rs/cuvena-tajlandska-plaza-iz-filma-the-beach-se-zatvara/;Pristupljeno
23.08.2019.,15:30
102
Popesku Jovan, isto, str. 98-103.
23
Star Wars, VI Episode: Return of Jedi (Ratovi zvezda, VI Epizoda: Povratak džedaja), 1983. godine. U
ovoj fazi franšiza je dobila svoj oblik i popularnost, ali isto tako dobija i sposobnost da utiče na odluke
svojih potrošača. Izlaskom filmova u bioskope nastala je velika tražnja ne samo za filmovima, već i za
ostalim proizvodima vezanim za franšizu. Igračke, odeća, školski pribor, ovsene pahuljice… bili su samo
neki od proizvoda koje je ova franšiza uspela da proda. Godinu dana nakon izlaska IV epizode, 1978.
snimljen je Star Wars Holiday Special (Ratovi zvezda, Praznični special), koji je prikazan na televiziji. U
periodu nakon izlaska poslednjeg filma 1985.-1986. godine, u ovoj fazi nastale su i 2 crtane serije - Star
Wars Ewoks (Ratovi zvezda Evoksi) - iStar Wars Droids (Ratovi zvezda Droidi. U ovoj fazi stvorena su
još dva televizijska filma - Caravan of courage An Ewok Adventure (Karavan hrabrost i Avantura
evoksa), 1984. godine i Ewoks: The battle for Endor (Evoksi: Bitka za Endor) 1985. godine. Iste
godine kada je franšiza započeta, muzika iz prvog filma koju je komponovao John Willams (Džon
Viliams), se pojavila u disko verziji i dve nedelje je bila na prvom mestu na listama najbolje muzike.103
Naredenih nekoliko godina franšiza opada sa aktivnim delovanjem sve do 1999. godine, kada se u
bioskopima pojavljuje novi film iz serijala Star Wars (Ratovi zvezda), pod nazivom The Phantom Menace
(Fantomska napast), i sa ovim filmom počinje faza „prethodnice“. U ovoj fazi se,u periodu od 1999. do
2005. godine, izlaskom tri nova filma ponovno budi interesovanje ljudi za ovu franšizu. To su bili
filmovi Episode I: The Phantom Menace (Epizoda i - Fantomska napast), 1999. godine, , Episode II:
Attack of The Clones (Epizoda II: Napad klonova), 2002. godine i Episode III:Revenge of Sith (Epizoda
III: Osveta sita), 2005. godine. Obožavaoci počinju da se aktiviraju i da se ponovo posvećuju franšizi.
Nastaju novi proizvodi koji bivaju prodati velikom brzinom, što ukazuje da franšiza i nakon pauze od 16
godina i dalje nije izgubila svoj uticaj i moć. U ovom periodu nastaju i popularne crtane serije, kao što su
dva serijala pod istim nazivom Star Wars Clone Wars (Ratovi zvezda ratovi klovnova). Crtane serije
prouzrokovale su identičnu pojavu kao i igrani filmovi, što dovodi do povećanja vrednosti franšize i
bogaćenja njenog vlasnika George Lucasa (Džordža Lukasa). U 2010. godini LucasFilm je objavio da će
svih 6 filmova biti prerađeni u 3D tehnologiju i da će imati svoje nove premijere. Dve godine kasnije
Episode I: The Phantom Menace (Epizoda I: Fantomska napast) pojavljuje se u bioskopima u 3D
tehnologiji. Međutim, zbog promene vlasništva nad franšizom konvertovanje ostalih filmova u ovu
tehnologiju biva odloženo.
U 2012. godini George Lucas (Džordž Lukas) objavljuje da više neće snimati nove filmove u
franšizi i da je originalni plan za franšizu bio da se sastoji od 6 filmova, onih koji su nastali u početnoj
fazi i fazi „prethodnice“. Krajem iste godine Disney (Dizni) studio se ponudio da otkupi prava na
franšizu, što je iste godine i učinio za iznos od 4,05 milijardi dolara. Disney (Dizni) studio je tada najavio
da će nova, VII epizoda serijala biti u bioskopima 2015. godine. Disney (Dizni) faza počela je 2015.
godine sa novim naslovom u franšizi Episode VII: The Force Awakens (Epizoda VII: Buđenje sile).
Tokom ove faze, koja još traje, stvoreni su tri nove animirane serije, četiri igrana filma, sa petim koji će
izaći krajem 2019. godine. Najavljene su i igrane serije sa temom Star Wars (Ratovizvezda), koje se do
sada nisu pojavile.Disney (Dizni) faza je takođe dovela franšizu na novi nivo, uvodeći Star Wars
(Ratove zvezda) u sve svoje trenutne i buduće aktivnosti, počevši od puštanja serija i filmova na svojim
ekskluzivnim televizijskim kanalima, zatim stvaranja linije promotivnih proizvoda kao što su igračke,
stripovi, knjige, pa sve do uvođenja Star Wars (Ratova zvezda) kao sastavnog dela svojih tematskih
parkova Disneyland (Diznilenda).
Zbog komplikovanog redosleda snimanja filmova u tabeli 2. su prikazani hronološki
snimaniigrani i crtani filmovi, i hronologija događaja unutar franšize, redosled kojim bi trebalo da se
gledaju filmovi.
103
https://bluewatercredit.com/35-fun-facts-star-wars-franchise/; pristupljeno 24.08.2019, 13:44
24
Tabela 2: OBUHVAT FRANŠIZE
Celokupna hronologija
faza ekranizovanih materijala vezanih Hronologija unutar
franšize za franšizu godina faza franšize franšize Godina
Ratovi zvezda Epizoda IV Nova Ratovi zvezda Epizoda
1
nada 1977 i Fantomska napast 1999
Ratovi zvezda Epizoda
2
Prazniči special ratova zvezda 1978 II Napad klonova 2002
Ratovi zvezda Epizoda V Imperija Ratovi zvezda, ratovi 2003-
3
uzvraća udarac 1980 Faza klonova 2005
Ratovi zvezda Epizoda VI Povratak prethodnice Ratovi zvezda Ratovi
4
Početna džedaja 1983 klonova 2008-/
faza Ratovi zvezda Epizoda
5
Karavan hrabrosti: avantura evoksa 1984 III Osveta sita 2005
Ratovi zvezda
6
Evoksi: Bitka za Endor 1985 Obilazak /
1985- 1985-
7
Ratovi zvezda Droidi 1986 Početna faza Ratovi zvezda Droidi 1986
1985- Solo, priča ratova
8
Ratovi zvezda Evoksi 1986 zvezda 2018
Ratovi zvezda Epizoda i Fantomska Ratovi zvezda 2014-
9 Dizni faza
napast 1999 pobunjenici 2018
Ratovi zvezda Epizoda II Napad Odmetnik 1, priča
10
klonova 2002 ratova zvezda 2016
2003- Ratovi zvezda Epizoda
11
Ratovi zvezda, ratovi klonova 2005 IV Nova nada 1977
Faza
Ratovi zvezda Epizoda III Osveta Prazniči special ratova
prethodni 12
sita 2005 Početna faza zvezda 1978
ce
13 V Imperija uzvraća
Ratovi zvezda Ratovi klonova 2008-/ udarac 1980
Lego ratovi zvezda:
14 Dizni faza Priče droida, avanture 2016-
Ratovi zvezda Obilazak / slobodnih stvaralaca 2017
2014- Ratovi zvezda Epizoda
15
Ratovi zvezda pobunjenici 2018 VI Povratak džedaja 1983
Karavan hrabrosti:
16 Početna faza
Lego ratovi zvezda: Priče droida 2015 avantura evoksa 1984
Ratovi zvezda Epizoda VII Buđenje
17
sile 2015 Evoksi: Bitka za Endor 1985
Lego ratovi zvezda:
Dizni 18 Dizni faza
Odmetnik 1, priča ratova zvezda 2016 Priče droida 2015
faza
Lego ratovi zvezda: Uzdizanje 1985-
19
pokreta otpora 2016 Početna faza Ratovi zvezda Evoksi 1986
Lego ratovi zvezda: Priče droida, 2016- Ratovi zvezda Pokret
20
avanture slobodnih stvaralaca 2017 otpora 2018-/
Dizni faza Lego ratovi zvezda:
21 Ratovi zvezda Epizoda VIII Uzdizanje pokreta
Poslednji džedaj 2017 otpora 2016
25
22
Ratovi zvezda: Sile sudbine 2017 VII Buđenje sile 2015
23
Solo, priča ratova zvezda 2018 VIII Poslednji džedaj 2017
24
Ratovi zvezda Pokret otpora 2018-/ IX Uspon Skajvokera 2019
Ratovi zvezda Epizoda IX Uspon Ratovi zvezda: Sile
25
Skajvokera 2019 sudbine 2017
Legenda: boje: Žuta i zelena- igrani filmovi, Plava – animirani filmovi i serije
Izvor: Izradio Marko Višekruna na osnovu sopstvenih – ličnih podataka
Franšiza je postala veoma popularna i uspešna, što pokazuju i podaci u tabeli 3. Ono što možemo
videti u tabeli 3. je kuriozitet da, što je više novca ulagano u izradu filma, to je film dobijao manji broj
Oskara. Još jedna zanimljivost je u tome da nijedan film u franšizi nakon početne faze nije osvojio
Oskara. Franšiza i dalje ima ukupno 33 nominacije i 7 osvojenih Oskara. To što franšiza ima ukupno jos
828 nominacija za ostale nagrade nije zanemarljivo, kao ni to da je od tog broja osvojila 269 nagrada. Ovi
podaci nas dovode do toga da je, uprkos velikim pauzama između faza franšize,njena popularnost opstala
i napredovala. U izradu filmova uloženo JE ukupno 1,466,500,000 dolara, a zarada iznosi 8,970,122,444
dolara.
Tabela 3.: EFEKTI FRANŠIZE
Uložena sredstva u Broj Broj

godina ukupan prihod za Broj broj
redni film nominacija osvojenih
ime filma izlaska otvarajući vikend ukupan prihod od filma nominacija za osvojenih
broj (Procenjena za ostale ostalih
filma (SAD) oskara oskara
vrednost) nagrade nagrada
Epizoda
IV Nova
1 nada 1977 $11,000,000.00 $1,554,475.00 $775,398,007.00 10 6 76 52
Epizoda V
Imperija
uzvraća
2 udarac 1980 $18,000,000.00 $6,415,804.00 $247,916,602.00 2 1 32 24
Epizpoda
VI
Povratak
3 Džedaja 1983 $32,500,000.00 $30,490,619.00 $572,705,079.00 4 0 37 21
Epizoda i
Fantomska
4 napast 1999 $115,000,000.00 $64,820,970.00 $1,027,044,677.00 3 0 91 26
Epizoda II
Napad
5 klonova 2002 $115,000,000.00 $80,027,814.00 $649,398,328.00 1 0 82 19
Epizoda
III Osveta
6 sita 2005 $113,000,000.00 $108,435,841.00 $848,754,768.00 1 0 86 25
Epizoda
VII
Buđenje
7 sile 2015 $245,000,000.00 $247,966,675.00 $2,068,223,624.00 5 0 186 52
Odmetnik
1, priča
ratova
8 zvezda 2016 $200,000,000.00 $155,081,681.00 $1,056,057,273.00 2 0 103 24
Epizoda
VIII
Poslednji
9 Džedaj 2017 $317,000,000.00 $220,009,584.00 $1,332,539,889.00 4 0 108 22
Solo, priča
ratova
10 zvezda 2018 $300,000,000.00 $84,420,489.00 $392,074,197.00 1 0 27 4
UKUPNO / $1,466,500,000.00 $999,223,952.00 $8,970,112,444.00 33 7 828 269
26
Legenda Najveći broj za datu kategoriju Najmanji broj za datu kategoriju
Autor: Marko Višekruna, na osnovu podataka sa https://www.imdb.com/?ref_=nv_home (Pristupljeno
2.08.2019,14:00)
3.0. Uticaj franšize Ratovi zvezda na turizam

3.1. Destinacije na lokaciji snimanja
3.1.1. Lokacije snimanja filmova
Serijal Star Wars (Ratovi zvezda), sniman je u rasponu od više od 40 godina, širom sveta, pa
samim tim postoji veliki broj destinacija na kojima su snimani filmovi iz ovog serijala. Najveći broj
lokacija za snimanje nalazi se u Ujedinjenom Kraljevstvu. Zbog bolje preglednosti, destinacije će biti
podeljene po kontinentima na kojima se nalaze.
Postoji dosta sajtova koji su kreirani posebno za turiste - ljubitelje filmova iz serijala Star Wars
(Ratovi zvezda). Oni pozivaju turiste da posete ove lokacije i daju uputstva za putovanja, ana njima se
nalaze podaci o lokacijama snimanja, podaci koje su scene iz kog filma snimljene na lokaciji.
Istovremeno, oni pružaju turističke podatke o sadržaju i lepoti destinacije. Za podatke koji su izneti u
ovom radu, pored sajtova koji su specifični za lokaciju, korišćeni su :
Travelling trick: Star Wars’ locations that actually exist;104
Evening Standard: Lifestyle › Travel:Incredible Star Wars locatins you can visit in real life;105
Traveller: 6 Star Wars 'Rogue One' Filming Locations You Can Visit Right Now;106
Popsugar: 15 Places Every Star Wars Fan Needs to Visit Before They Die;107
National geographic: Places to Visit If You Love Star Wars108
104
http://travellingtrick.com/2019/05/04/star-wars-locations-that-actually-exist/ ; prisupljeno
27.08.2019, u 13:00
105
https://www.standard.co.uk/lifestyle/travel/star-wars-last-jedi-filming-locations-visit-
a3719801.html; prisupljeno 27.08.2019, u 13:30
106
https://www.cntraveler.com/gallery/6-star-wars-rogue-one-filming-locations-you-can-visit-
right-now; prisupljeno 27.08.2019, u 14:00
107
https://www.popsugar.com/smart-living/photo-gallery/46055587/image/46055632/Star-Wars-
Galaxy-Edge-Disneyland-Resort-Anaheim-CA-Walt-Disney-World-Resort-Orlando-FL;
prisupljeno 27.08.2019, u 14:30
108
https://www.nationalgeographic.com/travel/lists/star-wars-film-movie-locations/; prisupljeno
27.08.2019, u 15:00
27
Slika 10. Lokacije snimanja franšize Ratovi zvezda u svetu
Autor: Višekruna Marko, koristio my maps, google maps
Afrika
Zanimljiv podatak vezan za afrički kontinent, što se može videti na slici 10, je da se sve lokacije snimanja
na ovom kontinentu nalaze u jednoj državi, Tunisu. Upravo zbog toga će se ceo pasus posvećen afričkom
kontinetu fokusirati na temu Tunisa, snimanja filmova u Tunisu, ali i uticaja filmova na turizam ove
države.
Slika 11, lokacije snimanja franšize Ratovi zvezda u Tunisu

Tunis
Turizam u Tunisu je industrija koja je ovoj državi zlatnih plaža i prelepog mora, donosila
približno 8 miliona dolara godišnje,. Doduše, počevši od 2011. godine, zbog„arapskog proleća“ turistička
tražnja u Tunisu naglo opada. Situacija se dodatno pogoršava 2015. godine zbog terorističkih napada i
28
odluke vlada Ujedinjenog kraljevstva i Francuske da savetuju svoje građane da ne putuju u Tunis. Kako
bi se povratila tražnja i pojačala ponuda Tunisa, započeti su mnogi projekti među kojima je i projekat
filmskog turizma. Filmski serijal Star Wars (Ratovi Zvezda) započeo je u Tunisu u blizini mestaTatouine
(Tatuin),po kome je George Lucas (Džordž Lukas) imenovao rodnu planet Luke Skywalkera (Luk
Skajvoker) Tatooine (Tatuin). U periodu između 1977. i 2005. godine, ovi filmovi snimani su u sedam
gradova u Tunisu. Danas su ti gradovi, uz pomoć lokalnog kluba ljubiteljda Star Wars (Ratova zvezda) i
kancelarije zadužene za turizam, postali turističke destinacije. Ovo udruženje organizuje godišnja
skupljanja ljubitelja Star Wars (Ratova zvezda) na koja dolaze ljudi iz celog sveta.109
Hotel Sidi Driss - Star wars hotel(Epizoda IV: Novanada; Epizoda II: Napad klonova)
Jedna od nezaobilaznih destinacija prilikom posete Matmate u Tunisu,je hotel Sidi driss, poznat i
kao Hotel Ratova zvezda. Hotel se nalazi na oko 40 kilometara od Gabes oaze, u pustom i suvom
okruženju koje je ocenjeno kao odlična lokacija za snimanje prvog filma u serijalu 1977. godine. Zgrada u
kojoj se hotel nalazi, kao i ceo grad nastali su izdubljivanjem pećina od strane Berbera. Hotel danas
poseduje 20 soba i recepciju koja je sa sobama povezana tunelom. Tuneli služe i za regulisanje
temperature, kako bi gostima u hotelu bilo što prijatnije.110
U ovom prostoru snimane su scene filma unutar kuće porodice Lars, u kojoj je odrastrao jedan od
glavnih likova serijala Luke Skywalker (Luk Skajvoker). Lokacija snimanja postala je hotel sa
smeštajnim kapacitetom od 145 gostiju.111 Hotel pruža uslugu tradicionalnog berberskog doručka, koji
gosti dobijaju kada zakupe sobu, ali mogu da plate i za tradicionalni ručak i večeru u koje se svrstavaju
raznolika tradicionalna jela Berbera, pa se i na taj način promoviše ova destinacija. Nakon snimanja
prvog filma sa lokacije su uklonjene sve dekoracije koje bi mogle da podsećaju posetioce na Star Wars
(Ratove zvezda), i tako je bilo sve do 2000. Godine, kada je lokalitet ponovo opremljen zbog snimanja
novog filma u fazi „prethodnice“. Francuska umetnica, jedna od brojnih obožavaca franšize Star Wars
(Ratova zvezda), ovu turističku destinaciju posebno je oplemenila tako što je pomogla da se hotel
ukrasidodatnim dekoracijama sa tematikom ove franšize. Kada turisti dodjuu hotel, mogu da se osete kao
da su došli u posetu Luke Skywalkeru ( Luk Skajvokeru).112
Ong Jemel (Ong J mel), (Epizoda I: Fantomska napast)
Grad Mos Espa, mesto rođenja Anakin Skywalkera (Anakin Skajvoker) – kasnije Darth Wadera
(Dart Vejder), i mesto gde se upoznaju glavni junaci prve trilogije Star Wars (Ratova zvezda), Ong J mel
je pustinjska oblast sa jakim vetrovima koji zatrpavaju destinaciju, pa Minstarstvo za turizam Tunisa
nastoji da ovu destinaciju redovno čisti i osposobljava za posete turista.113
Djerba Ajim – Ostrvo Đerba (Epizoda IV: Nova nada)
Na ostrvu Đerba, koje se nalazi na južnom delu Tunisa, snimljeno je nekoliko scena iz Star Wars
(Ratova zvezda): kantina gde glavne likove zaustavlja patrola imperijalne vojske, akao mesta snimanja
poslužile su stara džamija i kuća. Ostrvo Đerba nalazi se na spisku lokacija za posetu ljubitelja Star Wars
(Ratova zvezda) u Tunisu.114
109
https://www.africanews.com/2019/01/10/star-wars-locations-boost-tunisia-tourism-travel/ ; pristupljeno
29.07.2019., 18:20
110
https://www.uniqhotels.com/hotel-sidi-driss-star-wars ; pristupljeno 29.07.2019. 11:30
111
https://www.uniqhotels.com/hotel-sidi-driss-star-warspristupljeno 29.07.2019. 11:50
112
https://www.uniqhotels.com/hotel-sidi-driss-star-wars ; pristupljeno 29.07.2019, 11:30
113
https://www.businessinsider.com/tunisia-wants-to-restore-the-star-wars-set-at-ong-jmel-2014-
4 ;pristupljeno 27.08.2019, 15:30
114
https://www.tripsavvy.com/star-wars-tours-in-tunisia-4136255;pristupljeno 27.08.2019, 16:00
29
Avenue 7 Novembre, Medenine, (Epizoda I: Fantomska napast)
Kuća mladog Anakin Skywalkera (Anakin Skajvoker) snimana je unutar pravih kuća u kojima
žive Tunižani.115
Evropa
Slika 12, lokacije snimanja i destinacije vezane za franšizu Ratovi zvezda u Ujedinjenom kraljevstvu,
London i okolina
Ujedinjeno kraljevstvo
U Ujedinjenom Kraljevstvu nalazi se veliki broj lokacija na kojima su snimane scene Star Wars
(Ratova zvezda), čak najveći broj lokacija u istoj državi u celoj Evropi, što se može videti na slikama 10 i
13. Većina njih su postale turističke destinacija koje posećuju turisti iz svi zemalja sveta. Izdvajamo
nekoliko primera, uz njihov kratak opis, kao i opis filmskih scena koje su na njima snimane.
Puzzlewood (Epizoda VII: Buđenje sile)
Puzzlewood (Pazlvud) je magična šuma Star Wars (Ratova zvezda). Ona je poslužila za snimanje
scena ove epizode Ratova zvezda (mesto prvog sureta glavnog antagoniste i njegovog arhineprijatelja), ali
i za mnoge druge filmove kao što su Doctor Who (Doktor Hu) ,Merlin, Da Vinci’s Demons (Da Vinčijev
kod) i dr.Kažu da je J. R. R. Tolkiena (Tolkin) ova šuma inspirisala za bajkovite šume Srednje Zemlje. 116
115
27.08.2019, u 13:00
116
https://www.fangirlquest.com/travel/puzzlewood-star-wars-
forest/;https://edition.cnn.com/travel/article/star-wars-destinations/index.html; pristupljeno 10.08.2019; 13:00
30
Fawley Power Station (Solo, Priča Ratova Zvezda)
U Hampshire (Hempširu) u napuštenoj elektrani snimane su početne scene filma, u kojima mladi
Han beži od Imperijalne patrole.Fanovi su čekali premijeru filma kako bi i ovu destinaciju prihvatili kao
mesto snimanja.117
RAF Greenham Common, (Epizoda VII: Buđenje sile)
Royal Air Force Greenham Common (Rojal Er Fors Grinhem Komon) - ili RAF Greenham
Common je bivša stanica Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva u Berkshireu (Berkširu) u Engleskoj.
Otvorenaje 1942. godine, i koristile su je Kraljevska ratna avijacija i Vazduhoplovne snage Sjedinjenih
američkih država tokom Drugog svetskog rata i Vazduhoplovne snage Sjedinjenih američkih država
tokom hladnog rata. Stanica je zatvorena 1993. godine. 1997. godine, po završetku hladnog rata.
Greenham Common je proglašen javnim parkom, a u filmu je korišćenkao baza pokreta otpora.Baza nije
otvorena za posete turista redovno, ali postoje dani kada ju je moguće obići.118
Whippendell Wood (Epizoda I: Fantomska napast)

Whippendell Woods je drevna šuma na periferiji Watforda (Vatforda) u Engleskoj, koja se
prostire na površini od 165,3 hektara. Vlasništvo je grada Watforda (Vatforda), koji upravlja šumom.
Ona je od posebnog naučnog interesa i ovaj status ima od 1954. godine. Ova prelepa šuma je 1999.
godine korišćena kao filmska šuma Nabua u Star Wars (Ratovima zvezda) - u njoj je Jar Jar Binks (Džar
Džar Binks) prvi put sreoObi-Wan Kenobi (Obi-Van Kenobi) i Qui-Gon Jinn (Kvaj-Gon Džin). U
„Fantomskoj pretnji“ snimana je kao šuma na planeti Naboo gde se upoznaju glavni likovi prvog filma u
trilogiji iz faze „prethodnice“.119
Canary Wharf Station (Odmetnik 1, Priča Ratova zvezda)
Canary Wharf Station je stanica podzemne železnice u Londonu, koja je zbog svog modernog
enterijera ova metro stanica korišćena je za snimanje scena unutar Imperijalne baze. 120
117
https://www.bbc.com/news/av/uk-england-hampshire-44157988/upcoming-star-wars-movie-
was-part-filmed-in-hampshire ; pristupljeno 27.08.2019, 16:30
118
http://starwarsplaces.com/locations/episode-vii/103-2/;pristupleno 27.08.2019, 17:00
119
https://photodaniel.co.uk/whippendell-woods/ ;pristupljeno 27.08.2019,17:30
120
https://www.theguardian.com/film/2016/apr/07/star-wars-rogue-one-london-jubilee-line-tube-
station ;pristupljeno 27.08.2019, 18:00
31
Ostatak Evrope
Slika 13, lokacije snimanja i destinacije vezane za franšizu Ratovi zvezda u Evropi
Slika 13. pokazuje prethodno navedenu koncentraciju lokacija snimanja u Ujedinjenom Kraljevstvu, ali
takođe pokazuje i da postoje lokacije u drugim državama kao što su Hrvatska, Španija, Island i mnoge
druge.
Krafla, Island (Odmetnik 1, Priča Ratova zvezda)

Ledena planeta Imperijalne baze je snimljena na Islandu, na vulkanu Krafla. Jedan od
najistaknutijih kratera vulkana nazvan je po paklu. Mračna tama lokacije, vulkanski krater i obližnje
kamene formacije jezera Mvatn nalaze se u scenama Star Wars (Ratovima zvezda). Fanovima mogu
izgledati poznato jer su tu snimljene i scene iz Game of Thrones (Igre prestola).121
Reynisfjara, Island (Odmetnik 1, Priča Ratova zvezda)
Ova plaža sa crnim peskom koja se nalazi na južnom Islandu, u Star Wars (Ratovima zvezda)
predstavlja planetu Eadu.122
Great Skellig Michael, Irska (Epizoda VII: Buđenje sile; Epizoda VIII: Poslednji džedaj)
Ova destinacija koja predstavlja utočiste starog učitelja džedaja Luke Skywalkera (Luk
Skajvokera), je manastir iz VII veka i jedan je od lokaliteta svetske kulturne baštine pod zaštitom
UNESCO-a. Od 1996. do 2018. godine, nakon izlaska Episode VIII: The last Jedi (Epizode VIII:
Poslednji Džedaj), ostrvo je privuklo 16.792 turista, što je za 5.692 više od gornje granice koju je
UNESCO propisao kako bi lokalitet zadržao svoju zaštitu (11.000).123Procenjeno je da je snimanje filma
na ovoj destinaciji imalo uticaj na marketing destinacije jednak kao da je u sam marketing uloženo 40
miliona evra, stav je Konfederacije za turističku industriju Irske (ITIC). Sa dodatnih 200.000 poseta
121
https://www.standard.co.uk/lifestyle/travel/star-wars-last-jedi-filming-locations-visit-
a3719801.html; prisupljeno 27.08.2019, u 13:30
122
https://edition.cnn.com/travel/article/star-wars-destinations/index.html; pristupljeno 10.08.2019; 13:00
123
https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/skellig-michael-ireland-tourist-
numbers-cut-unesco-recommendation-star-wars-a8733356.html ; pristupljeno 29.07.2018, 18:00
32
turista iz Amerike, nadomešten je pad broja turista iz Ujedinjenog Kraljevstva, izazvan nesigurnošću po
pitanju Brexita.124
Finse, Norveška, (EpizodaV, Imperija uzvraća udarac)
Lokacija ledenog sela Finsea u Norveškoj,čija je jedina veza sa svetom voz, korišćena je u filmu
Star Wars (Ratovi zvezda) kao planeta Hoth (Hot), kao i mesto snimanja bitke kojom počinje V epizoda
serijala. Skijaši norveške vojske i planinski spasioci iglumili su pobunjenike.125
Plaza de España, Španija (Epizoda I: Fantomska napast; Epizoda II: Napad klonova)
U Star Wars (Ratovima zvezda) korišćena je Plaza de Espana (Seviljska plaža) kao lokacija za
snimanje filma Naboo u Episode II: Attack of The Clones (Epizodi II: Napad klonova)i Episode I: The
Phantom Menace (Epizodi I: Fantomska napast). Iako je digitalno izmenjen i pretvoren u potpuni krug,
poznati seviljski trg može se lako prepoznati, pa je postao popularno odredište gledalacaStar Wars
(Ratovi zvezda). Iskorišćena kao glavni trg prestonice planete Naboo, trg je za potrebu filmova proširen,
tako da bude ceo krug, dodate su zelene kupole, kao i kule i tornjevi. 126
Dolomites, Italija, (Solo, priča ratova zvezda)
Na ovom lokalitetu snimljena je scena pljačkanja voza, u kojoj se vide prelepi vrhovi planina u ovoj
regiji.127
Canary Islands – Kanarska ostrva, Španija (Solo, Priča Ratova Zvezda )
Film iz serijala Star Wars (Ratovi zvezda) sniman je i na Kanarskom ostrvu Fuerteventura
(Fuerteventura), na poluostrvu Jandia u Španiji. Za vreme snimanja, ovo područjekoje je prirodni park
vrlo popularan kod turista, bilo je potpuno zatvoreno, uz zabranu korišćenja kamera i pametnihtelefona.
Za površinu planete Savareen, na kojoj se nalazi Rafinerija koaksijuma, sirovine od koje se pravi gorivo
za svemirske brodove, poslužile su peščane dine u Canada La Barca, vetroelektrani u blizini plaže La
Barca na jugoistočnoj obali ostrva.Fuerteventura je najstarije ostrvo u arhipelagu i procenjuje se da je
staro 21 milion godina!128
Villa del Balbianello ( Vila del Balbianelo), Italija, (Epizoda II: Napad klonova)
Pod upravom italijanskog Nacionalnog fonda, Vila del Balbianello na obali jezera Komo bila je
poprište Anakinova i Padmeovog venčanja u Episode II: Attack of The Clones (Epizodi II:Napad
klonova). Interesantno je da je ova vila u stvarnom životu takođe popularno mesto za venčanja. Villa del
Balbianello je sagrađena 1787. godine za kardinala Angela Maria Durini, na vrhu šumovitog poluostrva
do kojeg se može doći samo čamcem. Spoljašnjosti vile digitalno je izmenjena za snimanje scena, ali lako
je pronaći i prepoznati balkon na kome se Anakin i Padme ljube. 129
124
https://www.independent.ie/irish-news/star-wars-exposure-worth-40m-in-tourism-advertising-
to-ireland-36443191.html ; pristupljeno 29.07.2019, 18:20
125
http://starwarsplaces.com/locations/episode-v-tesb/hoth/ ;pristupleno 27.08.2019, 17:00
126
https://www.barcelo.com/guia-turismo/en/sevilla/things-to-do/plaza-de-espana-seville/
;pristupljemo 28.08.2019,13:00
127
https://www.thelocationguide.com/2018/06/solo-a-star-wars-story-filmed-locations-in-spain-italy-and-uk-for-
intergalactic-adventure/; pristupljeno 29.07.2019, 14:50
128
https://theculturetrip.com/europe/spain/articles/10-things-you-never-knew-about-
fuerteventura-the-island-solo-a-star-wars-story-was-filmed-on/ pristupljeno 28.08.2019, 14:00
129
27.08.2019, u 13:00
33
Dubrovnik, Hrvatska (Epizpoda VIII: Poslednji džedaj)
Prekrasan srednjovjekovni grad Dubrovnik u filmu se pojavljuje u Episode VIII: The last Jedi
(Epizodi VIII: Poslednji džedaj), kao kockarski grad Canto Bight, u kome glavni junaci traže pomoć u
borbi protiv prvog reda. Dubrovnik je za potrebe filma pretrpeo futuristički preobražaj, kako bi se
transformisao u kockarski grad. Ova jadranska luka je uvekpuna turista, pa se neki se žale da je snimanje
scena ovog filmadovelodo previše posetilaca. Dubrovnik je poslednjih godina jedna od popularnijih
lokacija za snimanje filmova i serija (The Game of Lord - Igra prestola ).130
Severna i Južna Amerika
Na slici 14. prikazane su lokacije snimanja filmova iz franšize Star Wars (Ratovi zvezda) na teritoriji
Severne i Južne Amerike. Ono što je veoma zanimljivo je to da je franšiza poreklom iz Sjedinjenih
američkih država, a najmanji broj lokacija snimanja se nalazi na američkom kontinentu.
Slika 14: lokacije snimanja i destinacije vezane za franšizu Ratovi zvezda u Severnoj i Južnoj Americi
Yuma Desert, SAD (Epizoda VI: Povratak džedaja)

Umesto da odlazi u Tunis, George Lucas (Džordž Lukas) se opredelio za Arizonu kako bi snimao
scene na peščanoj planeti Tatooine. Danas, 37 godina nakon snimanja, fanovi i dalje lutaju i traže ostatke
seta u pesku.131
Death Valley National Park, SAD (Epizoda VI:Džedaja)
130
27.08.2019, u 13:00
131
27.08.2019, u 13:00
34
Iako je Tunis korišćen za snimanje scena na peščanoj planeti Tatooine, za epizodu VI George
Lucas (Džordž Lukas) opredelio se da scene u klancu snimi u Americi.132
Redwood nacionalni park, SAD (Epizoda VI: Povratak džedaja)
Mesto snimanja bitke za Endor, poslednje bitke u originalnoj trilogiji Star Wars (Ratovi zvezda),
nakon snimanja doživelo je katastrofu zbog akcije krčenja šuma.Uzbudljive jurnjave brzim motociklima u
Epizodi VI: Povratak Džedaja kroz šume Endora snimane suu Kaliforniji. 133
Tikal, Gvatemala (Epizoda VI: Povratak džedaja)
Majanski hramovi na lokaciji u Gvatemali korišćeni su da predstave napuštene hramove drevne
Massassi nacije, koje je pobunjenička vojska koristila kao bazu za vreme bitke za Yavin. 134
Uyuni Slana površina, Bolivia (Epizoda VIII: Poslednji džedaj)
Lokacija u Boliviji poslužila je kao baza pokreta otpora, iz koje se pruža otpor snagama Prvog
reda.135
Azija
Slika 15: lokacije snimanja i destinacije vezane za franšizu Ratovi zvezda u Aziji
Laamu Atoll, Maldivi (Odmetnik 1, Priča Ratova Zvezda)
132
27.08.2019, u 13:00
133
27.08.2019, u 13:00
134
27.08.2019, u 13:00
135
27.08.2019, u 13:00
35
Atol Laamu čini 82 od ukupno 1.192 ostrva koje obuhvataju Maldivi. Atol Gan, koje je jedno od
najvećih ostrva na Maldivima, u filmu Star Wars (Ratovi zvezda) predstavljacarsku planetu Scarif, na
kojoj su smešteni planovi zvezde smrti.Scenografija planete Scarif je poslužila za scenu presudne bitke u
kojoj su pobunjenici uspeli da ukradu planove za zvezdu smrti. 136
Abu Dhabi, UAE (Epizoda VII: Buđenje sile)
Ova lokacija predstavlja planetu Jakku, sa koje dolazi novi protagonista u trećoj trilogiji koja je
nastala u Dizni fazi. Za film "Force Avakens" režiser J.J. Abrams je izabrao pustinju Ujedinjenih
Arapskih Emirata da predstavlja planetu Jakku.
KARIM SAHIB / AFP / Getti Images
Za film „Sila se budi“, režiser J.J. Abrams je takođe izabrao pustinju Ujedinjenih Arapskih
Emirata, a ne Tunis. Kinematska peščana prostranstva stajala su za planetu Jakku. 137
Wadi Rum Village, Izrael (Odmetnik 1, Priča Ratova Zvezda)
Peščani pejzaž Vadi Rum, pustinjske divljine na jugu Jordana još jedna je pustinja koja je ugostila
ekipu za snimanje filmova Ratovi Zvezda. Ova lokacija poslužila je za scenografiju planete Džeda, koja
je mesto iskopavanja kajber kristala, kao i jedan od spritualnih centara džedaja.Pored franšize Ratovi
Zvezda ova pustinja je imala I ulogu marsa u filmu “Marsovac” iz 2015. Godine. 138
Prema navedenim informacijama, može se zaključiti da Star Wars (Ratovi Zvezda), koji imaju veoma
stabilne ljubitelje, imaju takođe razvijenu turističku ponudu za putovanja na lokacije snimanja.
Analizirajući ponude domaćih pa i stranih turističkih agencija, može se reći da se u ponudama veoma
retko nalaze putovanja za ovaj vid turizma. Istraživanja ponuda u Evropi rezultirala su pronalaskom samo
jedne samostalne turističke ponude koja se odnosila na obilazak lokacija snimanja Star Wars (Ratovi
zvezda). Moguće je da se unutar klasične turističke ponude nalazi i obilazak lokacija koje su u oblastima
za koje je putovanje planirano. Dominantan oblik turističke ponude za putovanja na lokacijama snimanja
serijala Star Wars (Ratovi Zvezda), je internet.
3.2. Destinacije van lokacija snimanja

Na slici 16. prikazane su destinacije posvećene franšizi Star Wars (Ratovi Zvezda), na kojima
nisu snimani fimovi. Žutom bojom označeni su tematski parkovi, zelenom festivali, a crvenom lokacije
koje privlače turiste zbog nekih zanimljiosti, bilo da su pri stvaranju filma korišćene fotografije tih
lokacija, bilo da se na lokaciji nalazi nešto zanimljivo obožavaocima ove franšize. Ova mapa je jos jedan
prikaz koliku moć i uticaj može da ima jedna filmska franšiza u svetu i koliko taj uticaj može da
doprinese razvoju turizma različitih destinacija, među kojima su i neke koje inače nebi bile zanimljive i
atraktivne.
136
https://www.cntraveler.com/gallery/6-star-wars-rogue-one-filming-locations-you-can-visit-
right-now; prisupljeno 27.08.2019, u 14:00
137
27.08.2019, u 13:00
138
27.08.2019, u 13:00
36
Slika 16. Destinacije vezane za franšizu Ratova zvezda van lokacija snimanja
Iako filmski turizam najviše asocira na odlazak na destinacije gde su snimani filmovi, filmski
turizam podrazumeva i obilazak destinacija koje su tema nekog filma ili su na drugi nacin
povezane sa filmom. Neki od primera su lokacije na kojima se nalaze kancelarije neke
produkcijske kuće, zajedno sa dekoracijama vezanim za franšizu, kao na primer Kancelarija
Lucas Filma i Jodina Fontana. Dobar primer su i objekti koji su rezultat inspiracije umetnika
nekim filmom, kao što je npr. Nacionalna katedrala u Vašingtonu, na kojoj je jedan od gragojla
predstavljen kao glava Darth Vaderaa ((Dart Vejder), glavnog antagoniste originalne trilogije
Star Wars (Ratova Zvezda). Turisti na putovanje mogu krenuti jer suinspirisani scenografijom u
filmu, koja ne mora da bude originalna. Neki filmovi koriste fotografije i specijalne efekte kako
bi stvorili pozadinu za neke scene, pa izuzetaknisu ni Star Wars (Ratovi Zvezda). Tako je vulkan
Etna korišćen kao pozadina za mačevalačku bitku koja se odigrala u Episode III:Revenge of
Sith.(Epizoda III Osveta sita) Za isti film korišćene su i fotografije Gullin nacionalnog parka i
Phang Nga Bay (Phangnga zaliv)u Aziji. Muzej Madam Tiso u Londonu ima izložbu posvećenu
Star Wars (Ratovima Zvezda ), pod nazivom “Star Wars experience”, na kojojse mogu videti
razni likovi iz filmova u prirodnoj veličini. TCL Chinese Theatre ( Čajniz Tiatr), bioskop u kome
je premijerno prikazan prvi film userijalu Star Wars (Ratovi Zvezda), takođe je posećen od
strane turista ne samo zbog ove franšize, već i zbog mnogih drugih filmova koji su ovde
premijerno prikazani.
3.2.1.Obilazak studija koji su korišćeni za snimanje
Mnogi studiji za snimanje filmova pružaju usluge obilaska.Neki od studija u kojima su
snimani filmovi iz serijala Star Wars (Ratovi Zvezda) su Pinewood Studiosn i Elstree Studios u
Londonu. Iako je Pinewood studio pružao svoje usluge za snimanje filmova u serijalu, on danas
37
ne pruža ni jednu turu vezanu za ovaj serijal. Najbliže što moze da se dobije su putujuće izložbe
posvećene filmu, obilasci lokaliteta poput Skajvoker Ranča i novih Dizniledn parkova koji
pružaju osećaj obilaska seta ratova Star Wars (Ratovi Zvezda). 139
3.2.2. Disneyland (Diznilend) park i studio

U svetu postoji pet tematskih parkova sa temom Diznijevih junaka - u Parizu, Kaliforniji,
Hon Kongu, Šangaju i Tokiju. Ovi parkovi pružaju svojim posetiocima iskustvo upoznavanja
njihovih omiljenih junaka iz crtanih filmova Walt Disney (Volta Diznija) ali isto tako pružaju i
mogućnost zabave u vidu vožnje u luna parku. Disneyland (Diznilend)takođe pruža i mogućnost
odsedanja u Disney (Dizni) hotelu, kao i usluga brojnih restorana i prodavnica u celom parku.
Od 2012. godine, kada je Dizni kupio franšizu Star Wars (Ratovi zvezda), u sklopu
parkova mogu se pronaći i vožnje, prodavnice, restorani sa tematikom iz ovih filmova.
Star Wars Hyperspace Mountain, Tematska vožnja u Disneyland (Diznilendu) u Parizu
Tematska vožnja osmišljena je tako da posetiocima pruža doživljaj prave svemirske bitke
unutar univerzuma Star Wars (Ratova Zvezda). Vožnja počinje naređenjem za pobunu, tu je
istraživanje radnje Galaktičke imperije, zasedu, i ulazi se u veliku svemirsku bitku. Uz svetlosne
efekte lasera koje svemirski brodovi ispaljuju i uz muziku iz filma ovaj doživljaj je nešto što bi
svaki obožavaoc želeo da iskusi. 140
Star Wars: Galaxy's Edge, tematski deo Disneylanda (Diznilenda)
Ovo je nova tematska celina u Disneyland (Diznlend) parkovima u Sjedinjenim
američkim državama. Posetioci mogu da iskuse sve što je vezano za Star Wars (Ratove Zvezda),
da lete svemirskim brodovima, jedu specijalitete sa drugih planeta…. Ova tematska celina
obuhvata i specijalne prodavnice suvenira u kojima posetioci mogu da kupe figure, igračke,
odeću, kao i razne druge stvari vezane za Star Wars (Ratove Zvezda).141
Star Tours: The Adventures Continue
U ovoj vožnji posetioci mogu da obiđu razne svetove koji se nalaze u univerzumu Star
Wars (Ratove Zvezda)i da upoznaju neke od svojih omiljenih junaka. U bekstvu od Galaktičke
imperije putnički svemirski brod putuje od planete do planete, sve dok ne pobegne svojim
progoniteljima. Sa preko 60 kombinacija, svaki put kada neko uđe verovatno je da će iskusiti nov
doživljaj, a uz 3D tehnologiju i sedišta koja se pomeraju doživljaj će samo biti još realniji. 142
Star Traders
139
https://www.quora.com/Is-there-any-Star-Wars-Film-Studio-Tour-you-can-do-in-London ;
pristupljeno 29.07.2019, 14:30
140
https://www.disneylandparis.com/en-gb/attractions/disneyland-park/hyper-space-mountain/;
pristupljeno 18.08.2019,13:00
141
https://disneyparks.disney.go.com/star-wars-galaxys-edge/; pristupljeno 18.08.2019, 13:30
142
https://www.disneylandparis.com/en-gb/attractions/disneyland-park/star-tours-the-aventures-
continue/pristupljeno 18.08.2019,13:50
38
Ova tematska prodavnica sa proizvodima iz serijala Star Wars (Ratovi zvezda) pruža
turistima omogućava kupovinu posebnog poklona ili uspomene - razne odeće, nakita, igrački i
figura vezanih za franšizu.143
3.2.2. Skywalker ranch ( Skajvoker ranč)

Skajvoker ranč, lociran na 40 minuta vožnje severno od San Franciska, mesto je gde se
nalazi čuveni studio za zvučni dizajn, miksovanje zvuka i zvučnu postprodukciju pod nazivom
Skaywalker sound. U sklopu studija nalaze se veliki broj studija za snimanje i obradu zvuka, stag
bioskop koji prima 300 posetilaca i smatra se za jedan od najboljih bioskopa u svetu sa najboljim
ozvučenjem, kao i veštačko jezero Ewok.144
Skajvoker ranč postao je poznatiji nakon filma „Fanboys“, u kome grupa fanova Star
Wars (Ratovi zvezda) pokušava da upadne na ranč, kako biprvi odgledali novi film koji treba da
se pojavi u bioskopima kasnije te godine. Film ukazuje na mogućnost upada na sam ranč, kao i
to da Džordž Lukas živi na ranču, što nije tačno, jer on samo posećuje ranč i ponekad radi na
njemu. Uprava ranča bila je primorana da uputi zvanično obaveštenje da se ne pokušava upasti
na ranč, I da ranč poseduje svoje obezbeđenje, policiju i vatrogasnu službu. Iako je osnovna
funkcija ovog ranča snimanje i obrada zvuka, ranč je potpuno funkcionalan i proizvodi vino,
maslinovo ulje kao i mesne prerađevine. U sklopu ranča postoji i prodavnica u kojoj mogu da se
kupe razni suveniri vezani za Star Wars (Ratovi zvezda), ali i proizvodi koji nastaju na ranču.
Kao deo turističke ponude ranča nalazi se i izložena kolekcija filmske memorabilije Džordža
Lukasa, u sklopu koje se nalaze i čuveni štap i šešir Čarlija Čaplina.145Skajvoker ranč takodje
pruža mogućnost edukacije i upotrebu biblioteke koja sadrži oko 35.000 knjiga sa tematikom
filma, zvuka i dizajna. Unutar glavne kzgrade ranča, koja nije otvorena za javnost ali privatne
posete mogu biti dogovorene, nalaze se originalni modeli za vozila koji su korišćeni za snimanje
prvih filmova Star Wars (Ratova zvezda), a ovde se takođe mogu naći i fajlovi, skice i originalne
ideje za razne igrice sa temom ove franšize. Ranč omogućava posetiocima da uveče posmatraju
zvezdano nebo pomoću opervatorijuma koji se nalazi u sklopu ranča. Ranč neguje i životnu
sredinu time što na njemu ne postoje parking mesta, nego se vozila parkiraju isključivo u
podzemnoj garaži koja je sagrađena upravo zbog očuvanja životne sredine. 146 Skajvoker ranč
poseduje i smeštajne kapacitete (26 soba) kao i usluge noćenja s doručkom, doplate za dodatne
obroke, teretane i bazena.147
3.2.3. Ranch Obi-Wan ( Ranč Obi - Van )

Ovaj ranč predstavlja najveću privatnu kolekciju memorabilije Star Wars (Ratova
zvezda), koja je skupljana u periodu od 37 godina od strane Stiv Sansvita (Steev Sansweet).
Ranč se prostire na površini od 828 m2u prostorijama u kojima su nekada držane kokoške nosilje
jaja. Ranč je osnovan 1998. godine, kada se njegov osnivač preselio u Los Anđeles kako bi radio
u Lucasfilmu kao glavni urednik za odnose sa obožavaocima. Ranč pruža usluge obilaska i
143
https://www.disneylandparis.com/en-ie/shops/disneyland-park/star-traders/; pristupljeno
18.08.2019., 14:00
144
https://www.lucasfilm.com/campuses/skywalker-ranch/ ; pristupljeno 29.07.2019, 12:15
145
https://sanfrancisco.cbslocal.com/2017/05/04/12-things-you-may-not-know-about-skywalker-
ranch/ ; pristupljeno 29.07.2019, 13:00
146
https://www.ranker.com/list/things-you-can-do-at-skywalker-ranch/jacob-shelton; pristupljeno
29.07.2019., 13:10
147
https://www.skysound.com/ranch/; pristupljeno 29.07.2019., 13:30
39
razgledanja poput muzejskih tura sa vodičima koji su visoko stručni za obavljanjeovog posla i
upoznatisa tematikom same izložbe. Unajmljivanje prostora je takođe jedna od mogućih usluga,
neophodan preduslov za korišćenje bilo koje usluge je članstvo na ranču. Član se postaje tako što
se preko interneta uplati članarina koja iznosi između 50 i 55 $ na godišnjem nivou. Ranč ima i
adaptirane ture za invalidska kolica ili kolica za bebe (u slučaju ovakve adaptacije vidljivo je
85% kolekcije). Pokazatelj uspešnosti ove atrakcije je to što se rezervacije za posetu ranču
moraju uraditi 6 do 8 nedelja unapred, a preporučeno je da se to uradičak i ranije. Cena obilaska
je 85$ za odrasle i 25$ za decu. Izložba je otvorena samo za ugovorene posete, tako da
nenajavljene posete nisu prihvatljive i svako ko na taj način pokuša da obiđe ranč biće odbijen.
Kolekcija je predviđena kako za obožavaoce Star Wars (Ratova zvezda), koji dolaze na ovakva
mesta poput hodočašća, tako i za ostale, umerenije ljubitelje ove franšize. Zaposleni na ranču se
trude da svaku posetu pretvore u doživljaj za pamćenje i da odgovore na sva pitanja vezana za
kolekciju i pojedine predmete u njoj. Fotografisanje i snimanje su dozvoljeni. U sklopu ture
pružajuse i usluge igranja starih arkadnih igara, što je uključeno u osnovnu cenu posete.148
3.2.4. Festivali Ratova Zvezda – Star Wars-a
Slika 17. Lokacije festival Ratova zvezda u svetu

Izvor: Printscreen, google maps
Kao i razne druge franšize i Star Wars (Ratovi zvezda) imaju svoje posebne datume i
festivale. Jedan od najvažnijih datuma za obožavaoce je May the 4th (4. maj). Ovaj datum je
delom odabran zato što zvuči veoma slično poznatoj rečenici iz filmova “May the force be with
you” (Neka sila bude sa tobom), zbog čega je proglašen Danom Ratova zvezda. Doduše i dan
nakon njega je dobio svoj poseban naziv Revenge of the 5th, po nazivu treće epizode serijala
Revenge of the Sith (Osveta sitova). Na ovaj način postavljena su dva dana u kojima ćese
organizovati konvencije i festivali posvećeni Star Wars (Ratovima Zvezda).
“Star Wars celebration”
Jedna od internacionalnih manifestacija je “Star wars celebration” koja se organzuje od
1999. godine. Glavni organizator ovog događaja je preduzeće Lucasfilm u saradnji sa ReedPOP-
om koji organizuje brojne konvencije i manifestacije posvećene popularnoj kulturi poput Comic
con Afrika, Paris, New York…Ova manifestacija, koja je jedna od najvećih dešavanja za
148
http://www.ranchoobiwan.org/about/history/ ; pristupljeno 30.07.2019, 11:40
40
ljubitelje Star Wars (Ratova Zvezda), održava se jednom do dva puta godišnje. Prva
manifestacija pod ovim nazivom organizovana 1999. godine u Denveru, u Sjedinjenim
Američkim Državama. U Londonu je 2007. godine organizovana prva manifestacija izvan
granica Sjedinjenih Američkih Država, dok je iste godine u Los Anđelesu takođe organizovana
ova manifestacija. Godinu dana kasnije, ova manifestacija se proširila i na azijski kontinent,
organizovanjem događaja u Čibi, u Japanu. Za 2019. godinu manifestacija je najavljena i zna se
da će se održati u Čikagu. Ulaznice,kao i program manifestacije mogu se naći na njihovom
oficijalnom sajtu. Ono što privlači brojne obožavaoce je prikazivanja novih reklamih sadržaja za
buduće filmove, serije i igrice (Trailer). Na ovoj manifestaciji mogu učestvovati i sami posetioci
tako što se preruše u svoje omiljene likove iz franšize, a neki se čak i takmiče u ovom umeću.149
“Les Dunes Electroniques”
“Les Dunes electroniques” je muziči festival koji će se 2019. godine održati po treći put.
Lokacija ovog festivala se nalazi u Tunisu, u neposrednoj blizini lokacije snimanja filmova Star
Wars (Ratova zvezda) – Ong Jmela, svemirske stanice pod nazivom Mos Espa, a to su
organizatori festivala iskoristili kako bi bolje promovisali ovu manifestaciju. Manifestacija će
trajati 30 sati sa 30 izvođača na dve bine.150
3.2.4.1 Festivali Ratova Zvezda – Star Wars u Republici Srbiji
U Srbiji postoji veliki broj festivala posvećenih Star Wars (Ratovima Zvezda), kao što su
“May the 4th be with you” u Beogradu i Novom Sadu,“Jedicon” u Nišu, “Star Wars reads”,
“Dan (b)Ratova zvezda”i mnogi drugi.
“May the 4th be with you Belgrade”
Po ugledu na svetske manifestacije posvećene Star Wars (Ratovima Zvezda), Udruženje
“Lazar Komarčić”i klub “Sakurabana” su se udružili i uz saradnju sa Domom omladine Beograd
i dve godine za redom (2017.-2018. godine). organizovali manifestaciju “May the 4th be with
you”. Na manifestacijama su se održavale tribine vezane za franšizu, igrale društvene igre, i
takmičilo se u kvizovima znanja i debatama. Po proceni organizatora 2017. godinebilo je
priblizno 400 posetilaca, a 2018. bilo oko 300. Zbog ovog pada u broju posetilaca u 2019.
godini organizovan je manji događaj u prostorijama kluba “Sakurabana”, gde su se gledali
filmovi iz franšize i igrale društvene igre. 151Godine 2015. u Novom Sadu održana je ovakva
manifestacija na kojoj je očekivani broj posetilaca bio između 100-150, a prijavjenih na dan
manifestacije bilo je 600.152
“Star Wars Reads Day”, Novi Sad
149
https://www.starwarscelebration.com/About/FAQs/ ; pristupljeno 90.07.2019, 12:30
150
https://mixmag.net/read/les-dunes-electroniques-festival-star-wars-desert-news ; pristupljeno
30.07.2019, 12:40
151
https://www.sakurabana.rs/2017/04/29/may-the-4th-be-with-you/?fbclid=IwAR2Kax2N3HDppW-FmHs-
YInXXs_R6Z9M9ftLgMdHzFsIe_L-qAaOt8oQlJQ Pristupljeno 17.08.2019, 13:00,
152
https://holonetserbia.com/2015/05/07/utisci-sa-dana-ratova-zvezda-u-novom-
sadu/?fbclid=IwAR0cQpa22XI7jL6NLtR-cMQNx2R26W2m-
wuxRMHkuasRH4xAg27VpqNUW6s; pristupljeno 17.08.2019, 13:30
41
U Novom Sadu organizovan je festival posvećen Literaturi Star Wars (Ratova zvezda). Na ovoj
manifestaciji posetioci su mogli da učestvuju na tribinama posvećenim knjigama i stripovima iz
franšize, kao i da uživaju posmatrajući kolekcije igračaka, knjiga, stripova i druge memorabilije
vezane za Star Wars (Ratove zvezda). Neke od tema koje su se obrađivale na tribinama bile su
“Kakav je značaj Star Wars literature“, „Kako čitanje knjiga i stripova menja sveukupno Star
Wars iskustvo“, „Kolekcionarstvo Star Wars knjiga i stripova u Srbiji“. U sklopu manifestacije
organizovano je i druženje uz društvene igre sa temom franšize. 153
Tolkindan, Sila je jaka u srednjoj zemlji- Dve velike franšize zajedno
Udruženje “Valinor“ iz Beograda svake godine organizuje manifestaciju Tolkindan, posvećenu
J.R.R. Tolkien-u (Tolkinu) i njegovom stvaralaštvu u koje se ubrajaju The Lord of The Rings
(Gospodar prstenova)I The Hobbit ( Hobit). Tolkinova dela su takođe bila i inspiracija za neke
od najpoularnijih filmova XXIveka. Godina 2017. bila je posebna, jer je tada obeležena 40.
rođendan popularne franšize Star Wars (Ratovi zvezda). Organizatori festivala su odlučili da te
godine tema festivala bude susret TolkinoveSrednje zemlje sa Lukasovom Dalekom galaksijom.
Na ovoj manifestaciji učesnici su mogli da se takmiče u “Potrazi na blagom” u kojoj su dobijali
10 zadataka ukvizusa pitanjima u vezi sa Star War (Ratovima Zvezda). Organizovane su tribine
posvećene ovoj franšizi, kao i takmičenje u maskiranju (Cosplay takmičenje). Na festivalu je
postojao i bazar na kom su posetioci mogli da kupe razne predmete vezane za obe franšize.
(Organizacija Valinor, intervju).
153
https://holonetserbia.com/2015/10/12/utisci-sa-star-wars-reads-daya-u-novom-
sadu/?fbclid=IwAR3IZ6d1kYVTtJLHAaqVeS2JDK3KgMDGm6GvbnU1d5hNGSg5GaMv9jcjd
wM ; pristupljeno 17.08.2019, 13:30
42
Zaključak
Povezanost filma i turizma može se videti u mnogim primerima, bilo to filmovi Mama Mia i ostrva u
Grčkoj, ili filmovibazirani na stvaralaštvu J.R.R. Tolkina i Novog Zelanda. Isto tako postoji povezanost i
između serijala Ratovi Zvezda i Evrope, Afrike, Azije, Severne i Južne Amerike. Obostrani uticaj lokacije
snimanja na film i filma na lokaciju snimanja dovodili su do pozitivnih, ali i nekih negativnih posledica.
Kako je lokacija snimanja postala poznata nakom snimanja filma, a turisti su masovno krenuli da je
posećuju povećavajući prihod, ona je ipak izgubila svoj “mir i tišinu” koji su je možda ranije odlikovali i
koji su bili ključ blagostanja njenog stanovništva, kao i same destinacije. Postojao je I povratni uticaj -
film se proslavio delom zahvaljujući prelepim predelima destinacije na kojoj je sniman. Ali, da bi sve ovo
bilo moguće, neophodno je da postoje motivacija i ciljna grupa koja bi posećivala oakve destinacije.
Filmski serijal Ratovi Zvezda imao je veliku ulogu u doprinosu turističkoj delatnosti kao i privredi
uopšte. Ovaj serijal je na lokacijama snimanja inspirisao lokalno stanovništvo i vlasti da se angažuju i
osnuju filmski turizam u njihovoj zemlji, kao što je slučaj sa Tunisom. Pored brojnih pozitivnih efekata
koje je prouzrokovalo snimanje ove franšize postoje i negativni, kao što je primer manastira Sveti Mihael
iz VII veka, čija je posećenost drastično porasla nakon što je bio lokacija snimanja 2 filma iz ove frašize.
Naglo povećanje broja posetilaca u periodu nakon snimanja ovih filmovadovelo je do opasnosti da
manastir izgubi zaštitu UNESCO-a, koju je kao kulturno dobro dobio 1996. godine. Ova pojava
prouzrokovala je velike probleme, do te mere da je uprava manastira morala ponovo da reguliše broj
posetilaca, kako bi zadržala zaštitu koju uživa.
“Ne možeš da uradiš nešto osim ako ne možes prvo da ga zamisliš” – Džordž Lukas154
154
https://www.brainyquote.com/quotes/george_lucas_462204 ;Pristupljeno 09.09.2019., 15:45
43
Literatura
1 Bagarić Lidija, Jelić Antonia, Meštrović Dunja: Filmska industrija kao promotor turističke
destinacije za mlađu populaciju, Zbornik Veleučilišta u Rijeci, Vol.6, No.1, (2018.), Hrvatska, str.
116-117.
2 Basanez Rafael Pires: Film Induced Tourism – The immaginary of the place and the place of the
Imaginary, International Tourism Management, University of Wales institute, Cardiff (UWIC),
(2011.), UK, str. 11, 24-25.
3 Beeton Sue: Film-Induced Tourism, Channel View Publications, Aspects of Turism 25, ( 2005.),
Clevedon, Bufalo, Toronto, str. 8-15, 24-44.
4 Beeton Sue: Understanding film-induced tourism, Tourism Analisis, Vol.1, William Angliss
Institute, ( 2006.), SAD, str. 181.
5 Beeton Sue: The Advance of Film Tourism, Tourism and Hospitality Planning & Development,
Vo.7, No.1, 1-6, Routlege, ( 2010.), UK, str. 3-4.
6 Bogdanović Dušan: Promocija turističkih destinacija i analiza kampanje „Moja

Srbija”,Engineering management, 2 (1), 28-42, Beograd, ( 2016.), Srbija, str. 30.
7 Busby Graham, Klug Julia: Movie induced tourism: The challenge of measurment and other
issues, Journal of Vacation Marketing, Vol.7(4), ( 2001.), UK, str. 316-332, tabela 2.
8 Dann, M. S. Graham: Anomie ego-enhancement and tourism, Annals of Tourism Research, Vol.
4, No. 4, Elsevier, (1977.), Holandija, str. 184-194.
9 Djordjević Nataša, Milićević Snežana: Uticaj filmske industrije na turističke destinacije,

SITCON 2018 - Kultura, nasleđe i razvoj turizma, Singidunum, Beograd, (2018.), Srbija, str.
181-182.
10 Gartner William: Image Formation process, Journal of Travel and Tourism Marketing, 2, (
1993.), UK, str. 191-201.
11 Heitmann Sine: Film Tourism Planning and Development-Questioning the Role of Stakeholders
and Sustainability, Journal Tourism and Hospitality Planning & Development, Vol. 7, No. 1, 31–
46, Routlege, (2010.), UK, str. 31-32.
12 Hellemans Jorden: Dissertation: Film induced tourism : Television Series , Escuela Universitaria
de turismo de Murcia, ( 2013.), Španija, str.7.
13 Hudson Luise, J. N, Graham Ritchie: Promoting Destinations via Film Tourism: An Empirical
Identification of Supporting Marketing Initiatives, DOI: 10.1177/ 0047287506286720, (2006.),
Tabela 1.: “Film Tourism Impact”, str. 389
44
http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.510.4944&rep=rep1&type=pdf
14 Hudson Simon, J.R. Brent Ritchie: Film tourism and destination marketing: The
case of Captain Corelli’s Mandolin, Journal of Vacation Marketing, Vol. 12, No. 3, (2005.), UK,
str. 262-266.
15 Istraživački tim Instituta ekonomskih nauka i Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka : MI

SMO PORODICA, Porodični dani u muzejima u Srbiji kao deo kulturno turističke ponude,
Ekonomski institut Beograd, ( 2017.), Srbija, str. 11.
16 Iwashita Chieko: Roles of Films and Television Dramas in International Tourism: The Case of
Japanese Tourists to the UK, Tourism and Hospitality Research, 24(2), (2008., UK, str. 139 –
151.
17 Jovanović Verka: Tematski turizam, Univerzitet Singidunum Beograd, (2015.), Srbija, str. 1-8,
137-144.
18 Jovanović Verka: Turizam i prostor, Univerzitet Singidunum Beograd, ( 2017.), Srbija, str.42-43.
19 Labaš Danijela, Mihovilović Maja: Masovni mediji i semiotika popularne kulture; Izvorni
znanstveni članak, Kroatologija 2, Zagreb, ( 2004.), Hrvatska, str. 95-122.
20 Macionis Niki: Understanding the Film-Induced Tourist, International Tourism and Media
Conference, Melbourne: Tourism Research Unit, Monash University, (2004.), Australija, str. 86-
95.
21 Mc Kercher Bob, & Du Cros Hilary: Cultural tourism: The Partnership between tourism and
cultural heritage management, New York, Haworth Hospitality Press, (2002.), New York, SAD,
str. 245.
22 O'Connor Noelle: A Film Marketing Action Plan (FMAP) for Film Induced Tourism Destinations
Dublin Institute of Technology, ( 2010.), Irska, str. 41-45, 265-267, tabela 2.3.
23 O’Connor Noelle, Flanagan Sheila, Gilbert David: The Use of Film in Re-Imaging a Tourism
Destination: A Case Study of Yorkshire, UK, Journal of Vacation Marketing, Vol. 16, Issue 1, (
2010.), UK, str.67-74.
24 Pavković Vladimir, Filipović Vinka, Vlastelica-Bakić Tamara: Uloga filma kao instrumenta
medijskih komunikacija u strategiji promocije turističke destinacije, Turističko poslovanje br. 16,
75-88, Visoka turistička škola strukovnih studija Beograd, ( 2015.), Srbija, str.79-82.
25 Petković Sofija: Menadžment kulturnih resursa, Univerzitet Singidunum Beograd, (2016.), Srbija,
16, 41-48, 78, 81-83.
26 Pivac Tatjana: Prezentacija: Filmski turizam, Prirodno matematički fakultet, Departmen za

geografiju, turizam i hotelijerstvo Novi Sad, ( 2016.), Srbija, slajd 2, 8, 17-20.
45
27 Popesku Jovan, (2016): Menadžment turističke destinacije, Univerzitet Singidunum, Beograd,
Srbija, str. 98-103, 200-241.
28 Roesch Stefan: The Experience of Film Location Tourist, Channel View

Publications, series Aspects of Tourism, (2015.), Bristol, Buffalo, Toronto, str. 8-9, 12-14,
poglavlje 5-8.
29 Tanasić Branislav: Uloga igranog filma u promociji turističke destinacije, Synthesis 2015 -
International Scientific Conference of IT and Business-Related Research, Beograd, (2015.),
Srbija, str. 491-493.
30 Tanskanen Tanja: Film Tourism: Study on How Films Can Be Used to Promote Tourism, Laure
University of Applied Sciences, ( 2012.), Laurea Kerava, Finska, str.15-17.
31 Tooke Nikola, Baker Michae: Seeing is Believing: The Effect of Film on Visitor Numbers to
Screened Locations, Tourism Management Vol.17, Issue (2), Elsevier, (2011.), Holandija, str.
87-94.
32 Tomala Karolina, Faber Florence: Film turism, The answer to becoming part og your favourite
movie, Papathanassis Alexis (Ed), The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and their Impact
on Mainstream Tourism, Gabler Verlag, ( 2011.), Nemačka, str. 149-152
33 WTO, Toursim 2020, Vision, Europe,(2000)

Internet izvori
1) https://nastanakfilma.weebly.com/nastanak-filma.htmlPristupljeno 19.08.2019, 09:00
2) https://filmolend.wordpress.com/sve-o-filmu/Pristupljeno19.08.2019, 09:30
3) https://www.iserbia.rs/da-li-ste-znali/prvi-crtani-film-fantazmagorija-2212.; Pristupljeno
19.08.2019, 11:30
4) http://www.edutelevision.com/zanimljivosti/sve-sto-niste-znali-o-crtanim-filmovima;
5) https://www.wga.hu/html_m/h/hodges/tahiti.html; Pristupljeno 19.08.2019, 13:00
6) http://www.vijesti.rtl.hr/foto/44/monty-pythonday/?slika=39391).;Pristupljeno 19.08.2019, 14:30
7) http://www.politika.rs/sr/clanak/387016/Cetrdeset-godina-od-smrti-Elvisa-Prislija ; Pristupljeno
20.08.2019, 10:00
8) https://www.imdb.com/title/tt0112573/locations?ref_=tt_dt_dt ; Pristupljeno 20.08.2019, 10:30
9) https://www.jutarnji.hr/globus/Globus-zivot/putovima-casablance-kultni-rickov-kafic-otvorio-se-
tek-prije-13-godina/6856233/; Pristupljeno 20.08.2019, 11:30
10) https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-million-of-
revenue-for-time-warner/#4ebd514f69c1 ; Pristupljeno 20.08.2019, 11:30
11) http://www.zanimacija.com/tema/3628/park-hobbiton-novi-zeland ; Pristupljeno 20.08.2019,
12:00
12) http://www.paramountstudiotour.com/; Pristupljeno 20.08.2019, 13:00
13)
14) https://www.universalorlando.com/web/en/us/theme-parks/universal-studios-florida ; Pristupljeno
20.08.2019, 13:40
46
15) https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-million-of-
revenue-for-time-warner/#772eb06369c1 ;Pristupljeno 20.08.2019, 14:45
16) https://www.premiumtours.co.uk/category/warner-bros-studio-tour-
london?gclid=EAIaIQobChMIqPGBkPbZ4wIViumyCh1NDgDpEAAYASAAEgLNI_D_BwE;
17) https://www.telegraph.co.uk/culture/harry-potter/8622848/Harry-Potter-premiere-in-London-
live.html; Pristupljeno 20.08.2019, 16:00
18) https://www.tripsavvy.com/cannes-film-festival-1516803;Pristupljeno 21.08.2019.,12:00
19) https://www.google.rs/search?source=hp&ei=smRKXe_pDdGcmwWzmazICA&q=Sila+fest&oq
=Sila+fest&gs_l=psy-ab.3..0i10j0j0i10l8.2605.5465..8543...0.0..0.173.1223.1j9......0....1..gws-
wiz.....0.ColDhECJqRM&ved=0ahUKEwjvioK4hvDjAhVRzqYKHbMMC4kQ4dUDCAU&uact
=5;Pristupljeno 20.08.2019.,12:30
20) https://bosonoga.com/2017/11/25/kada-vas-film-odusevi-ali-niste-sigurni-cime-vjerovatno-treba-
da-zahvalite-ovim-ljudima/;Pristupljeno 20.08.2019.,13:10
21) http://www.enciklopedija.hr/natuknica.aspx?id=49511;Pristupljeno 20.08.2019.,13:50
22) http://plezirmagazin.net/uticaj-popularne-kulture-na-turizam/;Pristupljeno 20.08.2019.,14:30
23) http://theprestige.ba/2017/08/03/koliko-donosi-filmski-turizam/;Pristupljeno 21.08.2019.,10:00
24) https://wannabemagazine.com/setnja-kroz-praznik-u-rimu/;Pristupljeno 21.08.2019.,10:30
25) https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284412433;Pristupljeno 21.08.2019.,11:00
26) http://www.imdb.com/list/ls070653194/;Pristupljeno 21.08.2019.,11:30
27) https://www.visitbritain.com/gb/en/film-and-tv;Pristupljeno 21.08.2019.,12:20
28) https://www.b92.net/putovanja/zanimljivosti.php?yyyy=2016&mm=12&dd=21&nav_id=121260
2;Pristupljeno 21.08.2019.,12:40
29) http://www.guidematera.com/en/mel-gibson-the-passion-tour-matera.html;Pristupljeno
21.08.2019.,13:30
30) https://danicassmallworld.com/sr/2017/08/02/matera-skriveni-dragulj-italije/ Pristupljeno
21.08.2019.,14:00
31) http://mondo.rs/a699427/Magazin/Travel/Zaledjeno-kraljevstvo-mami-turiste-u-
Norvesku.html;Pristupljeno 22.08.2019.,08:00
32) http://www.novosti.rs/vesti/turizam.90.html:235815-
%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%
B8-%D1%86%D0%B2%D0%B5%D1%82-%D0%B7%D0%B0-
%D0%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0;Pristupljeno 22.08.2019.,08:30
33) https://zena.blic.rs/porodica/najlepse-filmske-destinacije/fp8h3l2;Pristupljeno 22.08.2019.,09:15
34) http://www.filmovi7.com/online/filmski-turizam-u-srbiji/;Pristupljeno 22.08.2019.,10:00
35) http://www.reuters.com/article/us-woodybarcelona-idUSL2371731420070730;Pristupljeno
22.08.2019.,10:45
36) https://www.filminserbia.com/10-savrsenih-razloga-za-film-u-srbiji/?lang=sr;Pristupljeno
22.08.2019.,11:20
37) https://www.bbc.com/serbian/lat/srbija-47501993;Pristupljeno 22.08.2019.,11:40
38) https://www.travelmagazine.rs/cuvena-tajlandska-plaza-iz-filma-the-beach-se-
zatvara/;Pristupljeno 23.08.2019.,15:30
39) https://bluewatercredit.com/35-fun-facts-star-wars-franchise/; pristupljeno 24.08.2019., 13:44
40) https://www.imdb.com/?ref_=nv_home Pristupljeno 2.08.2019.,14:00
41) http://travellingtrick.com/2019/05/04/star-wars-locations-that-actually-exist/ ; prisupljeno
27.08.2019., u 13:00
47
42) https://www.standard.co.uk/lifestyle/travel/star-wars-last-jedi-filming-locations-visit-
a3719801.html; prisupljeno 27.08.2019., u 13:30
43) https://www.cntraveler.com/gallery/6-star-wars-rogue-one-filming-locations-you-can-
visit-right-now; prisupljeno 27.08.2019., u 14:00
44) https://www.popsugar.com/smart-living/photo-gallery/46055587/image/46055632/Star-
Wars-Galaxy-Edge-Disneyland-Resort-Anaheim-CA-Walt-Disney-World-Resort-
Orlando-FL; prisupljeno 27.08.2019., u 14:30
45) https://www.nationalgeographic.com/travel/lists/star-wars-film-movie-locations/;
prisupljeno 27.08.2019., u 15:00
46) https://www.africanews.com/2019/01/10/star-wars-locations-boost-tunisia-tourism-travel/ ;
pristupljeno 29.07.2019., 18:20
47) https://www.uniqhotels.com/hotel-sidi-driss-star-wars ; pristupljeno 29.07.2019. 11:30
48) https://www.businessinsider.com/tunisia-wants-to-restore-the-star-wars-set-at-ong-jmel-
2014-4 ;pristupljeno 27.08.2019., 15:30
49) http://travellingtrick.com/2019/05/04/star-wars-locations-that-actually-exist/ ; prisupljeno
27.08.2019., u 13:00
50) https://www.tripsavvy.com/star-wars-tours-in-tunisia-4136255;pristupljeno 27.08.2019.
16:00
51) https://www.bbc.com/news/av/uk-england-hampshire-44157988/upcoming-star-wars-
movie-was-part-filmed-in-hampshire ; pristupljeno 27.08.2019. 16:30
52) https://edition.cnn.com/travel/article/star-wars-destinations/index.html; pristupljeno 10.08.2019;
13:00
53) https://www.fangirlquest.com/travel/puzzlewood-star-wars-forest/ ; pristupljeno
10.08.2019; 13:10
54) https://www.theguardian.com/film/2016/apr/07/star-wars-rogue-one-london-jubilee-line-
tube-station ;pristupljeno 27.08.2019., 18:00
55) https://photodaniel.co.uk/whippendell-woods/ ;pristupljeno 27.08.2019.,17:30
56) http://starwarsplaces.com/locations/episode-vii/103-2/;pristupleno 27.08.2019., 17:00
57) https://www.standard.co.uk/lifestyle/travel/star-wars-last-jedi-filming-locations-visit-
a3719801.html; prisupljeno 27.08.2019., u 13:30
58) https://edition.cnn.com/travel/article/star-wars-destinations/index.html; pristupljeno 10.08.2019; 13:00
59) https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/skellig-michael-ireland-tourist-
numbers-cut-unesco-recommendation-star-wars-a8733356.html ; pristupljeno
29.07.2018., 18:00
60) https://www.independent.ie/irish-news/star-wars-exposure-worth-40m-in-tourism-
advertising-to-ireland-36443191.html ; pristupljeno 29.07.2019. , 18:20
61) http://starwarsplaces.com/locations/episode-v-tesb/hoth/ ;pristupleno 27.08.2019., 17:00
62) https://theculturetrip.com/europe/spain/articles/10-things-you-never-knew-about-
fuerteventura-the-island-solo-a-star-wars-story-was-filmed-on/ pristupljeno 28.08.2019.,
14:00
63) https://www.thelocationguide.com/2018/06/solo-a-star-wars-story-filmed-locations-in-spain-
italy-and-uk-for-intergalactic-adventure/; pristupljeno 29.07.2019. 14:50
48
64) https://www.barcelo.com/guia-turismo/en/sevilla/things-to-do/plaza-de-espana-seville/
;pristupljemo 28.08.2019.,13:00
65) https://www.cntraveler.com/gallery/6-star-wars-rogue-one-filming-locations-you-can-
visit-right-now; prisupljeno 27.08.2019., u 14:00
66) https://www.quora.com/Is-there-any-Star-Wars-Film-Studio-Tour-you-can-do-in-London
; pristupljeno 29.07.2019. 14:30
67) https://www.disneylandparis.com/en-gb/attractions/disneyland-park/hyper-space-
mountain/; pristupljeno 18.08.2019. ,13:00
68) https://www.disneylandparis.com/en-gb/attractions/disneyland-park/star-tours-the-
aventures-continue/pristupljeno 18.08.2019.,13:50
69) https://disneyparks.disney.go.com/star-wars-galaxys-edge/; pristupljeno 18.08.2019.
13:30
70) https://www.disneylandparis.com/en-ie/shops/disneyland-park/star-traders/; pristupljeno
18.08.2019., 14:00
71) https://www.lucasfilm.com/campuses/skywalker-ranch/ ; pristupljeno 29.07.2019, 12:15
72) https://sanfrancisco.cbslocal.com/2017/05/04/12-things-you-may-not-know-about-
skywalker-ranch/ ; pristupljeno 29.07.2019, 13:00
73) https://www.ranker.com/list/things-you-can-do-at-skywalker-ranch/jacob-shelton;
pristupljeno 29.07.2019., 13:10
74) https://www.skysound.com/ranch/; pristupljeno 29.07.2019., 13:30
75) http://www.ranchoobiwan.org/about/history/ ; pristupljeno 30.07.2019. , 11:40
76) https://www.starwarscelebration.com/About/FAQs/ ; pristupljeno 90.07.2019., 12:30
77) https://mixmag.net/read/les-dunes-electroniques-festival-star-wars-desert-news ;
pristupljeno 30.07.2019., 12:40
78) https://www.sakurabana.rs/2017/04/29/may-the-4th-be-with-you/?fbclid=IwAR2Kax2N3HDppW-FmHs-
YInXXs_R6Z9M9ftLgMdHzFsIe_L-qAaOt8oQlJQPristupljeno 17.08.2019., 13:00
79) https://www.sakurabana.rs/2018/04/27/may-the-force-be-with-you-
2018/?fbclid=IwAR1tOQNilhqDNMnMhco89JNIwfoVqNWGlbAENH9MK5uVr6X62-
mI2EZguDE ; Pristupljeno 17.08.2019., 13:00
80) https://holonetserbia.com/2015/05/07/utisci-sa-dana-ratova-zvezda-u-novom-
sadu/?fbclid=IwAR0cQpa22XI7jL6NLtR-cMQNx2R26W2m-
wuxRMHkuasRH4xAg27VpqNUW6s; pristupljeno 17.08.2019., 13:30
81) https://holonetserbia.com/2015/10/12/utisci-sa-star-wars-reads-daya-u-novom-
sadu/?fbclid=IwAR3IZ6d1kYVTtJLHAaqVeS2JDK3KgMDGm6GvbnU1d5hNGSg5Ga
Mv9jcjdwM ; pristupljeno 17.08.2019., 13:30
82) https://www.brainyquote.com/quotes/george_lucas_578042 ; Pristupljeno 09.09.2019., 15:10
83) https://www.brainyquote.com/quotes/george_lucas_462204 ;Pristupljeno 09.09.2019., 15:45
Izvori slika
1) https://www.bastabalkana.com/2016/08/fantazmagorija-prvi-crtani-film-iz-1908-godine/
;Pristupljeno 19.08.2019., 12:30
49
2) https://www.wga.hu/html_m/h/hodges/tahiti.htm;Pristupljeno 19.08.2019, 13:00
3) https://www.imdb.com/title/tt0026752/;Pristupljeno 19.08.2019, 13:00
4) https://www.tripadvisor.rs/LocationPhotoDirectLink-g293757-d586344-i77014096-
Sahara_Desert-Tozeur_Tozeur_Governorate.html ;Pristupljeno 19.08.2019, 14:00
5) http://www.zanimacija.com/tema/3628/park-hobbiton-novi-zeland ;Pristupljeno
20.08.2019., 13:10
6) https://www.forbes.com/sites/csylt/2017/12/06/harry-potter-tour-conjures-up-435-
million-of-revenue-for-time-warner/#4f1ca2a969c1 ;Pristupljeno 21.08.2019., 14:00
7) http://thatbackpacker.com/2018/03/31/matera-travel-guide/ ;Pristupljeno 21.08.2019.,
15:45
8) http://www.kroativ.at/hr/clanak/business/ratovi-zvijezda-snimanje-kultnog-filma-pocinje-
u-dubrovniku-942 ;Pristupljeno 22.08.2019., 10:00
50

Uticaj Filma Na Turizam Sa Primerom Fransize Ratovi Zvezda

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uticaj Filma Na Turizam Sa Primerom Fransize Ratovi Zvezda

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Završni rad iz predmeta Tematski turizam

Mentor:Prof. dr Tatjana Vujić Student: Marko Višekruna

1.0. Nastanak i razvoj filmskog turizma

https://www.wga.hu/html_m/h/hodges/tahiti.htm https://www.imdb.com/title/tt0026752/ Pristupljeno

Slika 5 : Fotografija „Star wars film set in the Sahara”

Vrste filmskog turizma

Slika 6: Park Hobitton, Novi Zeland

2. Filmski turizam van lokacije – Off location

Slika 7: Ukrašena kapija za ulazak u Harry Potter Tour Time Warnera

 Dolazak na filmske premijere

3. Fimski turizam – poslovni turizam

Uticaj popularne kulture na turizam

Kulturni turizam i popularna kultura

1.1.1.Uticaj filma na turizam

Tabela 1: EFEKTI FILMSKOG TURIZMA

FILM LOKACIJA PORAST BROJA TURISTA ILI PORAST

Uticaj filma na atrakciju, imidž i brendturističke destinacije

Slika 8: Matera Italy

http://thatbackpacker.com/2018/03/31/matera-travel-guide/ ;Pristupljeno 21.08.2019., 15:45

Slika 9: Ratovi zvezda – Dubrovnik

3. Potencijalni promotivni karakter

Prednosti i mane filmova za lokacije snimanja

2.0. Filmski serijal Ratovi zvezda

Uložena sredstva u Broj Broj

UKUPNO / $1,466,500,000.00 $999,223,952.00 $8,970,112,444.00 33 7 828 269

3.0. Uticaj franšize Ratovi zvezda na turizam

Slika 11, lokacije snimanja franšize Ratovi zvezda u Tunisu

Whippendell Wood (Epizoda I: Fantomska napast)

Krafla, Island (Odmetnik 1, Priča Ratova zvezda)

Severna i Južna Amerika

Yuma Desert, SAD (Epizoda VI: Povratak džedaja)

3.2. Destinacije van lokacija snimanja

3.2.2. Disneyland (Diznilend) park i studio

3.2.2. Skywalker ranch ( Skajvoker ranč)

3.2.3. Ranch Obi-Wan ( Ranč Obi - Van )

3.2.4. Festivali Ratova Zvezda – Star Wars-a

Slika 17. Lokacije festival Ratova zvezda u svetu

6 Bogdanović Dušan: Promocija turističkih destinacija i analiza kampanje „Moja

9 Djordjević Nataša, Milićević Snežana: Uticaj filmske industrije na turističke destinacije,

15 Istraživački tim Instituta ekonomskih nauka i Zavoda za proučavanje kulturnog razvitka : MI

26 Pivac Tatjana: Prezentacija: Filmski turizam, Prirodno matematički fakultet, Departmen za

28 Roesch Stefan: The Experience of Film Location Tourist, Channel View

33 WTO, Toursim 2020, Vision, Europe,(2000)

47) https://www.uniqhotels.com/hotel-sidi-driss-star-wars ; pristupljeno 29.07.2019. 11:30

You might also like