1.c-Çelik Yapılar Yönetmeliği Sunum PDF

Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği-2016
ÇELİK YAPILARIN TASARIM, HESAP ve

YAPIM ESASLARI YÖNETMELİĞİ – 2016
EĞİTİM NOTLARI
Prof.Dr. Cavidan YORGUN (İTÜ)
Prof.Dr. Cem TOPKAYA (ODTÜ)
Yrd.Doç.Dr.Cüneyt VATANSEVER (İTÜ)
Nisan-2017
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 1

GİRİŞ
Bilindiği gibi, ülkemizde yapısal çelik tasarımı ile ilgili TS 648 “Çelik Yapıların
Hesap ve Yapım Kuralları” standardı 1980 de yayımlanmıştır.
Bu standardın büyük bölümü güvenlik gerilmeleri ile tasarım yaklaşımına
dayanan Amerikan AISC/ASD (1978) yönetmeliğinin esasları çerçevesinde
hazırlanmış olup, yapısal çeliğin kullanımında son yıllarda ülkemizde
gözlenen hızlı gelişimin aksine günümüze kadar da güncellenmemiştir.

Yapısal çelik tasarımı ile ilgili 1980 standardının yetersizliği ve 1997 yılından
itibaren, bir önceki 1975 Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında
Yönetmelik’in değiştirilmesi ile yürürlüğe giren deprem yönetmeliklerinden
sonra ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda, yapısal çelik tasarımında
güncel hesap ve uygulama kuralları ile yapım kontrol esaslarını düzenleyen
güncel bir Çelik Yapılar Yönetmeliği için T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Mesleki Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından 2015 yılının başında bir proje
başlatılmıştır.

 Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği,
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bu proje
kapsamında 2015 yılında hazırlanmış, 04 Şubat 2016 tarihinde Resmi
Gazete’de yayınlanmış ve 01 Eylül 2016 tarihinde kesinlik kazanarak
yürürlüğe girmiştir.

 Yönetmelik’in hazırlanmasını izleyen süreçte, T.C. Çevre ve Şehircilik

Bakanlığı’nın desteklediği diğer bir proje kapsamında, Yönetmelik’in
açıklamalarını ve 116 adet sayısal örneği içeren bir doküman hazırlanmıştır.
http://csb.gov.tr/gm/meslekihizmetler/index.php?Sayfa=duyurudetay&Id=193677

YÖNETMELİK BÖLÜMLERİ VE EKLER
BÖLÜM 1 Genel Esaslar

BÖLÜM 2 Malzeme
BÖLÜM 3 İmalat ve Montaj
BÖLÜM 4 Kalite Kontrolü
BÖLÜM 5 Tasarımda Temel İlkeler
BÖLÜM 6 Stabilite Tasarımı
BÖLÜM 7 Eksenel Çekme Kuvveti Etkisi
BÖLÜM 8 Eksenel Basınç Kuvveti Etkisi
BÖLÜM 9 Eğilme Momenti Etkisi
BÖLÜM 10 Kesme Kuvveti Etkisi

BÖLÜM 11 Bileşik Etkiler

BÖLÜM 12 Kompozit Elemanlar
BÖLÜM 13 Birleşimler ve Birleşim Araçları
BÖLÜM 14 Boru ve Kutu Enkesitli Elemanların Birleşimleri
BÖLÜM 15 Kullanılabilirlik Sınır Durumları İçin Tasarım
BÖLÜM 16 Yapısal Elemanlar İçin Stabilite Bağlantıları
EK 1 Su Birikmesi (Göllenme) Etkisi

EK 2 Yorulma Etkisi
EK 3 Diyaframlar ve Yük Aktarma Elemanları
EK 4 Kaynak Yayınlar

SİMGELER
ABM Kaynak uzunluğu boyunca esas metal yüzey alanı.
Ab Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.
Abi Bindirmeli K-birleşimde üstteki örgü elemanı enkesit alanı.
Abj Bindirmeli K-birleşimde alttaki örgü elemanı enkesit alanı.
Ac Beton enkesit alanı.
Ac Etkin genişlik içindeki beton döşemenin enkesit alanı.
Ae Etkin net enkesit alanı.
Ae Etkin alan.
……………………………..
………………………………………..

TANIMLAR
Akma Akma gerilmesine ulaşıldığında meydana gelen elastik olmayan

şekildeğiştirme.
Akma gerilmesi Malzemenin akma noktasına karşı gelen gerilme değeri.
Akma momenti Eğilme etkisindeki bir elemanda, en dış lifin akma gerilmesine
ulaştığı moment değeri.
Akma noktası Gerilme-şekildeğiştirme diyagramında, gerilme değerinde artış

olmaksızın, malzemede şekildeğiştirme artışının devam ettiği nokta.
Altlık levhası Tam penetrasyonlu küt kaynaklarda, kök bölgesine kaynak

uygulanamadığı durumlarda, kaynak uzunluğu boyunca kullanılan
levha, (karşılama levhası).
Ankraj donatısı Betonun kırılarak ayrılmasının önlenmesi amacıyla kullanılan

donatı.
…………………………………………………

BÖLÜM 1
GENEL ESASLAR
Bu bölümde çelik yapıların tasarım ve yapım kuralları yönetmeliğinin kapsamı ve

genel esasları açıklanarak, yönetmelikte doğrudan veya dolaylı olarak referans
verilen ulusal ve uluslararası standart, yönetmelik ve normlar sıralanmaktadır.
Kapsam (1.1)
 Bu yönetmelik, yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanlarının

ve yapı sistemlerinin, kullanım amaçlarına uygun olarak, yeterli bir güvenlikle
tasarımına ve yapımına ilişkin yöntem, kural ve koşulları içermektedir.

 Bu yönetmelikte verilen kurallar, esas olarak bina türü çelik yapı sistemlerini
kapsamakla beraber, düşey ve yatay yük taşıyıcı elemanlar içeren diğer yapı
sistemlerine de, Yönetmeliğin ilkeleri esas alınarak, benzer şekilde
uygulanabilmektedir.
 Bu yönetmelik, boru ve kutu profillerin karakteristik cidar kalınlıkları hariç olmak

üzere, eleman kalınlıkları en az 4.0mm olan çelik yapı sistemlerini kapsamaktadır.
 Boru ve kutu enkesitlerin karakteristik cidar kalınlığı 2.5mm den küçük olamaz.
 Deprem bölgelerindeki yapılacak çelik ve kompozit yapı sistemlerinin depreme

dayanıklı olarak tasarımında, bu yönetmelikte verilen kural ve koşullara ek olarak,
ilgili Deprem Yönetmeliği kuralları da yerine getirilmelidir.

İlgili Standart ve Yönetmelikler (1.3)

 Bu yönetmelik kapsamı içinde bulunan yapısal çelik ve çelik-betonarme
kompozit yapı elemanları ve yapı sistemlerinin tasarımında referans verilen
başlıca standart ve yönetmelikler aşağıda özetlenmiştir.
 TS 498: 1997 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin

Hesap Değerleri
 TS EN 1991-1-3: 2009 Kar yükleri
 TS EN 1991-1-4: 2005 Rüzgar etkileri
 Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik
(DBYBHY-2007)
 TS 500: 2000 Betonarme Tasarım ve Yapım Standardı
 Yapısal çelik malzemeler, bulonlar, kaynak ve başlıklı çelik elemanlar ile
ilgili TS EN standartları

1.3.2 – Sıcak Haddelenmiş Kaynaklanabilir Yapısal Çelik

TS EN 10025 – 1: 2004 Sıcak haddelenmiş yapısal çelik mamulleri – Bölüm 1:
Genel teknik teslim şartları
Alaşımsız yapısal çelikler için teknik teslim şartları
Normalize edilmiş/normalize edilirken haddelenmiş ve kaynaklanabilen ince taneli
yapısal çelikler için teknik teslim şartları
……………………..
1.3.3 – Yapısal Çelik Boru ve Kutu Profiller
TS EN 10210 – 1: 2006 Sıcak haddelenmiş alaşımsız ve ince taneli çeliklerden imal
edilmiş yapısal boru ve kutu profiller – Bölüm 1: Teknik teslim şartları
TS EN 10219 – 1: 2006 Soğuk şekillendirilmiş alaşımsız ve ince taneli çeliklerden
imal edilmiş yapısal boru ve kutu profiller – Bölüm 1: Teknik teslim şartları
……………………………………

1.3.5 –Bulonlar, Somunlar ve Pullar

TS EN 14399 – 1: 2006 Önyüklemeli yüksek mukavemetli yapısal
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 1: Genel gereklilikler
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 2: Önyükleme uygunluk deneyi
cıvatalama düzenekleri – Bölüm 3: HR Sistemi – Altıköşe başlı cıvata ve somun
düzenekleri………………………………….
1.3.6 – Kaynak Malzemesi ve Kaynak

TS EN ISO 2560: 2009 Kaynak sarf malzemeleri – Alaşımsız ve ince
taneli çeliklerin elle yapılan metal ark kaynağı için örtülü elektrotlar – Sınıflandırma
TS EN ISO 4063: 2010 Kaynak ve kaynakla ilgili işlemler – İşlemlerin
adlandırılması ve referans numaraları
TS EN ISO 9692-1: 2013 Kaynak ve benzer işlemler – Kaynak ağzı hazırlığı
için tavsiyeler – Bölüm 1: Çeliklerin el kaynağı, gaz kaynağı, TIG kaynağı ve demet
kaynağı …………………………………
1.3.7 – Başlıklı Çelik Ankrajlar ve Kaynak

TS EN ISO 13918: 2008 Kaynak – Saplama ark kaynağı için saplamalar ve
seramik yüksükler
TS EN ISO 14555: 2014 Kaynak – Metalik malzemelerin saplama ark kaynağı
1.3.8 – Yangına Karşı Koruma
BYKHY: 2015 Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik
TS EN 13501–1: 2009 Yapı mamulleri ve yapı elemanları, yangın sınıflandırması
Bölüm 1: Yangın karşısındaki davranış deneylerinden elde edilen veriler kullanılarak
sınıflandırma
………………………………………………..

BÖLÜM 2
MALZEME
Bu bölümde yapı çeliği, birleşim araçları ve diğer çelik yapı malzemesinin özellikleri
ve ilgili standart, norm ve yönetmelikler yer almaktadır. Bu bölümde verilen malzeme
karakteristik değerleri üretim standartlarında verilen minimum değerlerdir.
Beton için TS 500 ve donatı çeliği için TS 708 standartlarında belirtilen ilgili malzeme
özellikleri geçerlidir.

Yapısal Çelik (2.1)

 Çelik yapı malzemesinin (çelik profiller, levhalar, borular ve kutu enkesitli
elemanlar) özellikleri, ilgili TS EN standartlarına uygun olacaktır.
Bu yönetmelikteki kurallar Tablo 2.1A ve Tablo 2.1B de verilen çelik sınıfları için
geçerlidir. Tablo 2.1A ve Tablo 2.1B deki değerler, tasarım hesaplarında
kullanılacak karakteristik değerlerdir.
TABLO 2.1A – SICAK HADDELENMİŞ YAPISAL ÇELİKLERDE KARAKTERİSTİK AKMA
GERİLMESİ, Fy VE ÇEKME DAYANIMI, Fu
Karakteristik Kalınlık, t (mm)
Standart ve Çelik
t ≤ 40mm 40mm < t ≤ 80mm
Sınıfı
Fy (N/mm2) Fu (N/mm2) Fy (N/mm2) Fu (N/mm2)
EN 10025-2
S235 235 360 215 360
S275 275 430 255 410
S355 355 510 335 470
S450 440 550 410 550

TABLO 2.1B – YAPISAL BORU VE KUTU PROFİLLERDE KARAKTERİSTİK AKMA

GERİLMESİ, Fy VE ÇEKME DAYANIMI, Fu
Karakteristik Kalınlık, t (mm)

Standart ve Çelik
t ≤ 40mm 40mm < t ≤ 80mm
Sınıfı
Fy (N/mm2) Fu (N/mm2) Fy (N/mm2) Fu (N/mm2)
EN 10210-1
S235 H 235 360 215 340
S275 H 275 430 255 410
S355 H 490
355 510 335
Tokluk (2.1.2)
 Çekme elemanlarında gevrek göçmenin önlenmesi amacıyla, yapının ömrü

boyunca oluşması muhtemel en düşük sıcaklıkta minimum çentik tokluğu (CVN,
Charpy – V – Notch) değeri 27J olacaktır

Bulonlar, Somunlar, Pullar ve Perçinler (2.2)
Bulonlar, somunlar ve pullar, Bölüm 1.3.5 te verilen standartlara uygun olacaktır. Bu

yönetmelikteki kurallar Tablo 2.2 de verilen bulon sınıfları için geçerlidir. Tablo 2.2
deki değerler, tasarım hesaplarında kullanılacak karakteristik değerlerdir.
TABLO 2.2 – BULONLARIN KARAKTERİSTİK AKMA GERİLMELERİ, Fyb VE ÇEKME

DAYANIMLARI, Fub, (MPa)
Bulon sınıfı 4.6 4.8 5.6 5.8 6.8 8.8 10.9
Fyb 240 320 300 400 480 640 900
Fub 400 400 500 500 600 800 1000
Perçin malzemesinin akma gerilmesi ve çekme dayanımı deneysel olarak

belirlenecektir.

Ankraj Çubukları (2.3)
Ankraj çubuklarının malzeme özellikleri, Bölüm 1.3.2 ve Bölüm 1.3.5 te verilen

standartlara uygun olacaktır. Ankraj çubuklarının karakteristik çekme dayanımı 1000
N/mm2 değerini aşmayacaktır. Çekme testi ile belirlenen toplam uzama oranı en az
%16, enkesit azalma oranı da en az %30 olacaktır. Çekme dayanımı 800 N/mm2
değerini aşmayan ankraj çubuklarının çapları 100 mm değerini, bunun dışındaki
durumlarda ise 75 mm değerini aşmayacaktır.
Kaynak Malzemesi (2.4)
Kaynak malzemesi (kaynak metali) özellikleri, ilgili TS EN standartlarına uygun

olacaktır (1.3.6). Ayrıca, kaynak metalinin akma gerilmesi ve çekme dayanımı,
kopmaya karşı gelen uzama oranı ve minimum çentik tokluğu değerleri, uygulandığı
esas metalin benzer değerlerinden daha az olmayacaktır.

BÖLÜM 3
İMALAT VE MONTAJ
Hesap raporu ve uygulama projeleri ile imalat ve montaj (yerinde uygulama) işlerinde
bu bölümde belirtilen kurallar esas alınacaktır.
Genel (3.1)
Çelik yapı sistemleri ve çelik-betonarme kompozit yapıların yapısal çelik elemanlarının

imalat ve montaj aşamalarına ait genel ve teknik esasların uygulamalarında ilgili Türk
standardında (TS EN 1090-2) belirtilen koşullara uyulması zorunludur.
Yapısal çelik elemanların imalat ve montajında uygulanması gereken genel ve teknik

esaslar, kalite kontrol ve yönetim ölçütleri TS EN 1090 – 2 de tanımlanan uygulama
sınıflarına göre verilmektedir. Uygulama sınıfı proje müellifi tarafından belirlenecektir.
Uygulama sınıfı belirlenirken TS EN 1090 – 2 de verilen kurallara uyulacaktır.

Proje Hesap Raporu (3.2.1)
 Proje hesap raporunun başında projeye ait Tasarım İlkeleri verilir. Tasarım ilkeleri
en az aşağıdaki bilgileri içermelidir.
 Yapının taşıyıcı sistemini açıklayan krokiler.
 Tasarımda kullanılan standart ve yönetmelikler ile diğer ilgili doküman bilgileri.
 Tasarıma esas olan yük bilgileri.
 Deprem parametreleri (deprem tehlikesi sınıfı, tasarım deprem spektrumu,
taşıyıcı sistem davranış katsayısı, bina önem katsayısı vb.).
 Uygulanan tasarım yöntemi (YDKT veya GKT) ve ilgili yük birleşimleri.
 Malzeme bilgileri (yapı çeliği, bulonlar, kaynak).
 Temel zemini ile ilgili parametreler.
 Yapı sisteminin analiz ve boyutlandırma hesapları, stabilite (kararlılık) kontrolleri
ile birleşim ve ek detaylarına ait hesaplar hesap raporunda açık ve izlenebilir bir
şekilde yer almalıdır.

Uygulama Projesi Çizimlerine İlişkin Kurallar (3.2.2)
 Çelik uygulama projesinde şu çizimler bulunacaktır.

 Çatı döşemesi ve kat döşemelerine ait, geometrik boyutları ve kotları içeren
genel konstrüksiyon planları.
 Kolon aplikasyon (yerleşim) planları.
 Ankraj planı ve detayları.
 Yeterli sayıda kesitler ve cephe görünüşleri.
 Tüm yapısal elemanlara (kirişler, kolonlar, çaprazlar vs.) ait uygulama
resimleri.
 Birleşim ve eklerin prensip detayları.

 Uygulama projesi çizimlerinde şu bilgiler yer alacaktır.
 Pafta ölçekleri, ölçü birimleri.

 Deprem parametreleri.
 Projede kullanılan profiller ve çelik levhalar ile bunların karakteristik
dayanımları.
 Bulonlu birleşim ve ek detaylarında, kullanılan bulon sınıfı, bulon ve delik
çapları, rondela ve somun özellikleri ile bulonlara uygulanacak öngerme
kuvvetleri.
 Kaynaklı birleşim ve ek detaylarında, kaynak türü, kaynak kalınlığı ve
uzunluğu ile, küt kaynaklarda kaynak ağzının geometrik boyutları.
 Gerekli olan durumlarda, elemanlara uygulanacak ters sehim ile ilgili
bilgiler.
 Eleman boya bilgileri.
 Sürtünme yüzeyi uygulamaları ile ilgili bilgiler.

BÖLÜM 4
KALİTE KONTROLÜ
 Bu bölüm yapısal çelik ve çelik – betonarme kompozit yapı sistemlerinin ve
elemanlarının kalite kontrolü ve güvencesi için gerekli minimum kuralları
içermektedir.
Genel (4.1)
 İmalat ve montaj aşamalarındaki işlerin kalite kontrolü ilgili Türk Standardına (TS
EN 1090-2) uygun olarak gerçekleştirilecektir. Kalite güvencesi, gerekli yetkinliğe
sahip olan bağımsız denetim kuruluşu tarafından sağlanacaktır.

Malzemenin, imalatın ve montajın denetimi, testler ve varsa düzeltme işlemleri TS

EN 1090 – 2 Bölüm 12 de belirtilen esaslar dahilinde yapılacaktır.
İmalatçı ve yüklenicinin kalite kontrol denetimcileri, aşağıdaki uygulamaların TS EN

1090 – 2 ye uygun olarak gerçekleşmesini denetleyecektir.
Kalite kontrolünde başlıca şu uygulamalar denetlenecektir.
 Kullanılacak malzemenin projede tanımlanan özelliklere uygunluğu.

 İmalat ve şantiye koşulları.
 Kaynak ve bulonların uygulama koşulları.
 İmalat aşamaları ile ilgili kesim işlemleri ve yüzey hazırlığı.
 Boya uygulama koşulları ve yöntemi.
 İmalat ve montaj aşamalarında izin verilen hata sınırları.

BÖLÜM 5
TASARIMDA TEMEL İLKELER
Bu bölümde çelik yapıların analiz ve boyutlandırılmasında uygulanan ve

yönetmeliğin tüm bölümleri için geçerli olan temel ilkeler açıklanmaktadır.
Genel Esaslar (5.1)
 Yapı sistemini oluşturan elemanların ve birleşimlerin tasarımı, yapısal analizin

temel varsayımları ve yapı için öngörülen kullanım ve davranış özellikleri ile
uyumlu olmalıdır.
Tasarım Prensipleri (5.2)

 Çelik yapı elemanlarının ve birleşimlerin tasarımı Yük ve Dayanım Katsayıları ile
Tasarım (YDKT) veya Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) yaklaşımlarından
biri uygulanarak gerçekleştirilebilir.

Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT) (5.2.2)

 Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım (YDKT), tüm yapısal elemanlar için,
tasarım dayanımı,  Rn nin bu tasarım yöntemi için öngörülen yük birleşimleri
altında hesaplanan gerekli dayanım, Ru değerine eşit veya daha büyük olması
prensibine dayanır.
 Buna göre tasarım aşağıdaki denkleme uygun olarak gerçekleştirilir.
Denk.(5.1)
Ru : YDKT yük birleşimi ile belirlenen gerekli dayanım

Rn : karakteristik dayanım
 : dayanım katsayısı
 Rn : tasarım dayanımı (=Rd )
 Karakteristik dayanım, Rn, ve dayanım katsayısı,  , yönetmeliğin ilgili

bölümlerinde açıklanmaktadır.

Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT) (5.2.3)
 Güvenlik Katsayıları ile Tasarım (GKT), tüm yapısal elemanlar için, güvenli
dayanım, Rn/  nın bu tasarım yöntemi için öngörülen yük birleşimleri altında
hesaplanan gerekli dayanım, Ra değerine eşit veya daha büyük olması
prensibine dayanır.
 Buna göre tasarım aşağıdaki denkleme uygun olarak gerçekleştirilir.
Denk.(5.2)
Ra : GKT yük birleşimi ile belirlenen gerekli dayanım

Rn : karakteristik dayanım
 : güvenlik katsayısı
Rn/  : güvenli dayanım(=Rg )
 Karakteristik dayanım, Rn, ve güvenlik katsayısı, , yönetmeliğin ilgili

bölümlerinde açıklanmaktadır.

Yükler ve Yük Birleşimleri (5.3)
 Yapı sisteminin tasarımında esas alınan tasarım yükü değerleri, kar, rüzgar ve
deprem hariç olmak üzere, TS 498 Standardına uygun olarak belirlenecektir.
 Kar yükleri için TS EN 1991-1-3 te verilen koşullar gözönüne alınacaktır.
 Rüzgar yükleri için TS EN 1991-1-4 te verilen koşullar gözönüne alınacaktır.
 Deprem etkilerinin tanımı için yürürlükteki deprem yönetmeliği koşulları

gözönüne alınacaktır.

 Gerekli dayanımı belirlemek için karakteristik yüklere uygulanacak yük

birleşimleri, seçilen tasarım yöntemine bağlı olarak ayrı ayrı verilmiştir.
 Bu yük birleşimlerinde yer alan yükler aşağıda tanımlanmıştır.
G : sabit yük
Q : hareketli yük
Qr : çatı hareketli yükü
S : kar yükü
R : yağmur yükü
W : rüzgar yükü
E : deprem etkisi
F : akışkan madde basınç yükü
T : sıcaklık değişmesi ve/veya mesnet çökmesi etkileri
H : yatay zemin basıncı, zemin suyu basıncı, yığılı madde basıncı

Yük ve Dayanım Katsayıları ile Tasarım – YDKT (5.3.1)
 Bu tasarım yönteminde gerekli dayanım, Ru aşağıdaki yük birleşimleri ile

belirlenecektir.
(1) 1.4G
(2a) 1.2G + 1.6(Qr veya S veya R)
(2b) 1.2G + 1.6Q + 0.5(Qr veya S veya R)
(3) 1.2G + 1.6(Qr veya S veya R) + (Q veya 0.8W)
(4) 1.2G + 1.0Q + 0.5(Qr veya S veya R) + 1.6W
(5) 1.2G + 1.0Q + 0.2S + 1.0E
(6) 0.9G + 1.6W
(7) 0.9G + 1.0E

Güvenlik Katsayıları ile Tasarım – GKT (5.3.2)
 Bu tasarım yönteminde gerekli dayanım, Ra aşağıdaki yük birleşimleri ile

belirlenecektir.
(1) G
(2) G + Q
(3) G + (Qr veya S veya R)
(4) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R)
(5a) G + 1.0W
(5b) G + 0.7E
(6a) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R) + 0.75W
(6b) G + 0.75Q + 0.75(Qr veya S veya R) + 0.75(0.7E)
(7) 0.6G + W
(8) 0.6G + 0.7E

Not:
F akışkan madde basınç yükünün, H yatay kuvvetinin ve T sıcaklık değişmesi

ve/veya mesnet çökmesi etkilerinin mevcut olması halinde, bu etkilerin
birleşimlere hangi katsayılar ile gireceği yönetmelikte belirtilmiştir.

Eleman Enkesit Özellikleri (5.4)
 Eksenel basınç etkisindeki enkesit parçaları, yerel burkulma sınır durumu esas
alınarak narin ve narin olmayan olarak ikiye ayrılırlar.
 Benzer şekilde, eğilme momenti etkisindeki enkesit parçaları, yerel burkulma

sınır durumu esas alınarak kompakt, kompakt olmayan ve narin olarak üçe
ayrılırlar.
 Bu sınıflandırma eleman enkesitini oluşturan enkesit parçalarının genişlik(çap)

/ kalınlık oranlarına bağlı olarak tanımlanır.
 Yönetmelikte, rijitleştirilmemiş ve rijitleştirilmiş enkesit parçaları için yukarıdaki

sınıflandırmaya ait sınır değerler tablolar halinde verilmiştir.

BÖLÜM 6
STABİLİTE TASARIMI
1. GENEL ESASLAR
2. İKİNCİ MERTEBE TEORİSİNİN DAYANDIĞI ESASLAR
3. GENEL ANALİZ YÖNTEMİ İLE TASARIM
4. BURKULMA BOYU YÖNTEMİ İLE TASARIM
5. YAKLAŞIK İKİNCİ MERTEBE ANALİZİ

Genel Esaslar (6.1)
 Yapı sistemlerinin stabilite tasarımı, eleman bazındaki ve sistem genelindeki

geometri değişimlerinin (yerdeğiştirmelerin) denge denklemlerine etkisini
gözönüne alan ikinci mertebe teorisi ’ne göre analiz yapılmasını ve hesaplanan
iç kuvvetlerin elemanların mevcut dayanımları ile karşılaştırılmasını
öngörmektedir.
 Yapı sistemlerinin stabilitesini etkileyen başlıca faktörler aşağıda sıralanmıştır.

 Elemanların eğilme, kayma ve eksenel şekildeğiştirmeleri ile birlikte yapı
sisteminin yerdeğiştirmesinde etkili olan diğer tüm şekildeğiştirmeler.
 Eleman şekildeğiştirmesine ait (P – δ) ve sistem yerdeğiştirmesine ait
(P – Δ) ikinci mertebe etkileri.
 Geometrik ön kusurlar (ilkel kusurlar).
 Doğrusal olmayan şekildeğiştirmeler.

 İkinci mertebe teorisinde denge denklemleri yapı sisteminin şekildeğiştirmiş

ekseni üzerinde yazılmaktadır. Yapı sisteminin şekildeğiştirmiş ekseni analizin
başında bilinmediğinden, ikinci mertebe teorisi doğrusal (lineer) değildir.
sistem ekseni şekildeğiştirmiş eksen

 İkinci mertebe teorisi doğrusal olmadığından süperpozisyon prensibi geçerli

değildir. Bu nedenle, işletme(servis) yüklerinin ilgili yük katsayıları ile
çarpımından oluşan toplam yükler altında sistem ikinci mertebe teorisine göre
hesaplanır.
 Toplam yükler, YDKT yük birleşimlerinden elde edilen yüklemeden veya GKT
yük birleşiminin 1.6 katına eşit bir yüklemeden elde edilirler.
• Yapısal stabiliteyi etkileyen yukarıdaki faktörleri gözönüne alan genel

(doğrudan) analiz yöntemi ve burkulma boyu (etkin uzunluk) yöntemi ile
stabilite tasarımının esasları sırasıyla, Yönetmelik 6.3 ve 6.4 de
açıklanmaktadır.
• Ayrıca, ikinci mertebe etkilerin yaklaşık olarak hesaba katıldığı yaklaşık ikinci
mertebe analizi nin esasları da Yönetmelik 6.5 te verilmektedir.

İkinci Mertebe Teorisinin Dayandığı Esaslar (6.2)
 Bu bölümde, geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkisini gözönüne

alan ikinci mertebe teorisinin dayandığı esaslar ve bunların sistem analizinde
nasıl gözönüne alınabileceği incelenecektir.
Yapısal Analizin Esasları (6.2.1)
 İkinci mertebe teorisine göre yapısal analiz aşağıdaki koşulları sağlayacaktır.

(a) Analizde, sistemin yerdeğiştirmelerine katkıda bulunan tüm şekildeğiştirmeler
gözönüne alınacaktır. Bu şekildeğiştirmelerin doğrusal olmayan bileşenlerinin
ikinci mertebe analizine etkilerini yaklaşık olarak gözönüne almak üzere, eleman
rijitlikleri uygun şekilde azaltılacaktır.

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2)
 Geometrik ön kusurların yapısal stabiliteye etkileri doğrudan doğruya

modellenebildiği gibi, fiktif kuvvetler kullanarak da hesaba katılabilir. Yapısal
stabilite analizinde gözönüne alınan sistem ön kusurları, düğüm noktalarının
konumundaki geometrik ön kusurlar olarak tanımlanmaktadır.
 Geometrik ön kusurların modellenmesinin genel yöntemi, bu sistem ön

kusurlarının analizde doğrudan doğruya gözönüne alınmasıdır. Bunun için yapı
sistemi, düğüm noktalarının yerdeğiştirmiş konumları esas alınarak analiz edilir.
 Geometrik ön kusurların modellenmesinde, bunların sistemde dış yüklerden
oluşan yerdeğiştirme durumu ve olası burkulma modu ile benzer olması
öngörülmelidir. Ön kusurları temsil eden yerdeğiştirmelerin değerleri, eğer
biliniyorsa yapı sisteminin gerçek ön kusurlarına eşit olarak alınmalı veya ilgili
yönetmeliklerin öngördüğü yapım toleransları kullanılmalıdır.

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2) - devam

 Düşey yüklerin düşey çerçeve, kolon ve perdeler tarafından taşındığı yapı
sistemlerinde düğüm noktalarının konumundaki geometrik ön kusurların aşağıda
tanımlandığı şekilde belirlenen yatay fiktif yükler ile gözönüne alınmasına izin
verilebilir.
 Sistem ön kusurlarını temsil eden bu fiktif yükler şekildeğiştirmemiş orijinal

sistem üzerine etkitilecektir.
(a) Fiktif yükler her kat düzeyinde sisteme etkitilecektir. Bu yükler yapı
sistemine etkiyen tüm düşey ve yatay yük birleşimlerine eklenecektir.
Ancak, YDKT yük birleşimlerinden veya GKT yük birleşimlerinin 1.6 katına eşit
yüklemelerden dolayı ve azaltılmış rijitlikler kullanılarak hesaplanan ikinci
mertebe yerdeğiştirmelerin birinci mertebe yerdeğiştirmelere oranının 1.7
değerine eşit veya daha küçük olması halinde, geometrik ön kusurların yatay
yükleri içermeyen düşey yük birleşimlerinde hesaba katılması yeterlidir.

Geometrik Ön Kusurların Gözönüne Alınması (6.2.2) - devam
 Yatay fiktif yükler Denk.(6.1) ile hesaplanacaktır.

Denk.(6.1)
 Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
 = 1.0 (YDKT) veya  = 1.6 (GKT) değerindeki katsayılar.
Ni : (i) kat düzeyine etkitilecek yatay fiktif yük.
Yi : YDKT veya GKT yük birleşimleri ile belirlenen, (i) katı döşemesine
etkiyen toplam düşey yük.
(b) Her kat düzeyindeki düğüm noktalarına etkitilen fiktif yükler, yapısal stabilite
açısından sistemde en elverişsiz etkileri oluşturacak doğrultu ve yönde
uygulanacaktır.
(c) Denk.(6.1) de yer alan 0.002 katsayısı, katlar arasında yapım toleransına
bağlı olarak tanımlanan 1/500 oranındaki bir sistem ön kusuruna karşı
gelmektedir.

Azaltılmış Rijitliklerin Gözönüne Alınması (6.2.3)
 Genel analiz yöntemi ile ikinci mertebe teorisine göre hesapta, doğrusal olmayan
şekildeğiştirmelerin stabilite analizine etkisini yaklaşık olarak gözönüne almak
üzere, eleman rijitlikleri aşağıda açıklandığı şekilde azaltılacaktır.
(a) Tüm yapı elemanlarının eğilme, kayma ve eksenel rijitlikleri 0.80 katsayısı ile
çarpılarak azaltılacaktır.
(b) Eğilme rijitliklerinin yapısal stabilite üzerinde etkili olduğu tüm elemanlarda,
eksenel kuvvet düzeyine bağlı olarak, eğilme rijitlikleri ayrıca bir katsayısı ile
çarpılarak azaltılacaktır.

Azaltılmış Rijitliklerin Gözönüne Alınması (6.2.3) - devam
Bu katsayı
(1) Denk.(6.2)
(2) Denk.(6.3)
denklemleri ile hesaplanacaktır.
Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.

Pr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli eksenel basınç
kuvveti dayanımı.
Pns : Elemanın enkesit basınç kuvveti dayanımı (=FyAg).

Genel Analiz Yöntemi İle Tasarım (6.3)
Yöntemin Uygulama Sınırları (6.3.1)

Genel analiz yöntemi, sınırlama olmaksızın, tüm çelik yapı sistemlerinin stabilite
tasarımına uygulanabilmektedir.
Gerekli Dayanımın Hesabı (6.3.2)
Bu yöntem ile gerekli dayanımın hesabı, esasları Bölüm 6.2.1 de açıklanan ikinci
mertebe hesabı uygulanarak elde edilir. Sistem hesabında, geometrik ön kusurları
temsil eden fiktif yükler Bölüm 6.2.2 de, doğrusal olmayan şekildeğiştirmeleri temsil
eden rijitlik azaltılması ise Bölüm 6.2.3 te belirtildiği şekilde hesaba katılacaktır.
Stabilite Kontrolleri (6.3.3)

Geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkilerinin genel analiz yöntemi ile
hesaba katıldığı yapı sistemlerinin eleman ve birleşimlerinin stabilite kontrollerinde,
burkulma boyu katsayıları (burkulma boyunun eleman boyuna oranı) K = 1.0 olarak
alınacaktır.

Burkulma Boyu (Etkin Uzunluk) Yöntemi İle Tasarım (6.4)

Yöntemin Uygulama Sınırları (6.4.1)
Aşağıdaki sınırlar içinde, burkulma boyu (etkin uzunluk) yöntemi, genel analiz
yönteminin yerine kullanılabilir.
(a) Yöntem, düşey yüklerin düşey çerçeveler, kolonlar ve perdeler tarafından
taşındığı yapı sistemlerine uygulanabilir.
(b) Tüm katlarda, YDKT yük birleşimlerinden veya GKT yük birleşimlerinin
1.6 katına olan eşit yüklemelerden oluşan ikinci mertebe göreli kat
ötelemelerinin birinci mertebe göreli kat ötelemelerine oranı 1.5 değerine
eşit veya daha küçük olmalıdır.
Gerekli Dayanımın Hesabı (6.4.2)
Bu yöntem ile gerekli dayanımın hesabı, rijitlik azaltılması gözönüne alınmaksızın,
ikinci mertebe hesabı uygulanarak elde edilir. Sistem hesabında geometrik ön
kusurların fiktif yüklerle temsil edilmesi halinde, bu yükler sadece düşey yükleri
içeren yük birleşimlerinde hesaba katılacaktır.

Burkulma Boyu (Etkin Uzunluk) Yöntemi İle Tasarım (6.4) - devam
Stabilite Kontrolleri (6.4.3)

Geometri değişimlerinin denge denklemlerine etkilerinin burkulma boyu yöntemi ile
hesaba katıldığı yapı sistemlerinin eleman ve birleşimlerinin stabilite kontrollerinde,
basınç etkisindeki elemanların stabilite kontrolleri için burkulma boyu katsayısı, K,
aşağıda açıklandığı şekilde belirlenir.
(a) Çaprazlı çerçeve sistemler, perdeli sistemler ve yatay yüklerin taşınmasının

kolonların eğilme rijitliklerinden bağımsız olduğu benzeri sistemlerde burkulma
boyu katsayısı, daha küçük bir değer kullanılması geçerli bir yaklaşımla
kanıtlanmadığı sürece, K=1.0 olarak alınır.
(b) Kolonların eğilme rijitliklerinin sistemin yatay yük taşıma kapasitesine

ve yanal stabilitesine katkı sağladığı moment aktaran çerçeveler ve benzeri
sistemlerde burkulma boyu katsayısı, K, ilgili denklemlerden veya
nomogramlardan yararlanarak hesaplanabilir.

Yaklaşık İkinci Mertebe Analizi (6.5)
Yaklaşık ikinci mertebe analizi yöntemi, birinci mertebe analizi yapılarak elde
edilen iç kuvvetlerin belirli katsayılarla arttırılması prensibine dayanmaktadır.
Uygulama Sınırları (6.5.1)
Doğrusal olmayan sistem analizini gerektirmeyen bu yaklaşım düşey yüklerin

düşey çerçeveler, kolonlar ve perdeler tarafından taşındığı yapı sistemleri
için uygulanabilir.

Hesap Esasları (6.5.2)

Sistem elemanlarının ikinci mertebe etkilerini içeren gerekli eğilme momenti
dayanımı, Mr ve gerekli eksenel kuvvet dayanımı, Pr aşağıdaki denklemler ile
hesaplanacaktır.
M r  B1M nt  B2 M lt Denk.(6.7)
Pr  Pnt  B2 Plt Denk.(6.8)
B1 : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemin elemanlarındaki (P-δ) etkilerini

gözönüne alan bir arttırma katsayısıdır. Bu katsayı, eğilme ve basınç etkisindeki
elemanlar için, aşağıda açıklandığı şekilde hesaplanır. Basınç etkisinde olmayan
elemanlarda B1 katsayısı 1.0 olarak alınır.
B2 : Yatay ötelenmesi önlenmemiş sistem genelindeki (P-Δ) etkilerini
gözönüne alan bir arttırma katsayısıdır. Bu katsayı, yapı sisteminin her katı için,
aşağıda açıklandığı şekilde hesaplanır.

Mr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan, ikinci mertebe etkilerini
içeren gerekli eğilme momenti dayanımı.
Pr : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan, ikinci mertebe etkilerini
içeren gerekli eksenel kuvvet dayanımı.
Mnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında
hesaplanan, birinci mertebe eğilme momenti.
Pnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında
hesaplanan, birinci mertebe eksenel kuvvet.
Mlt : Yapı sisteminin yatay yerdeğiştirmelerinden dolayı, YDKT veya GKT yük
birleşimleri altında hesaplanan, birinci mertebe eğilme momenti.
Plt : Yapı sisteminin yatay yerdeğiştirmelerinden dolayı, YDKT veya GKT yük
birleşimleri altında hesaplanan, birinci mertebe eksenel kuvvet.

P- δ Etkileri İçin B1 Arttırma Katsayısı (6.5.2.1)
Eğilme momenti ve eksenel basınç kuvveti etkisindeki elemanlar için, elemanın

her iki eğilme doğrultusunda uygulanacak B1 arttırma katsayısı Denk.(6.9) ile
hesaplanacaktır.
Cm
B1 
 Pr Denk.(6.9)
1
Pel

Cm : Eşdeğer sabit moment yayılışına dönüştürme katsayısı. Bu katsayı
yanal doğrultuda yerdeğiştirme yapmadığı varsayılan sistemlerin
elemanlarında aşağıdaki şekilde hesaplanır.

(a) Eğilme düzleminde mesnetler arasında yanal yüklerin etkimediği

elemanlarda:
Cm  0.6  0.4  1 
M
 Denk.(6.10)
 M 2
Burada M1 ve M2 , elemanın uçlarında birinci mertebe analizi ile hesaplanan,

sırasıyla küçük ve büyük eğilme momentlerini göstermektedir. M1/M2 büyüklüğü
tek eğrilikli eğilmede negatif, çift eğrilikli eğilmede ise pozitif olarak alınacaktır.
M1 (-) M1 (+)
M2 M2
(b) Eğilme düzleminde mesnetler arasında yanal yüklerin etkidiği elemanlarda,

güvenli yönde kalmak üzere, Cm=1.0 değeri kullanılabilir.
Pel : Elemanın uç noktalarının yanal yerdeğiştirme yapmadığı varsayımı altında,
eğilme düzlemindeki elastik burkulma yüküdür ve Denk.(6.11) ile hesaplanır.

 2 EI 
Pel  Denk.(6.11)
 K1L 
2
EI* : Genel analiz yöntemi ile tasarımda, Bölüm 6.2.3’e göre hesaplanan azaltılmış
rijitlik. Burkulma boyu yöntemi ile tasarımda ise EI* = EI olarak alınacaktır.
E : Yapısal çelik elastisite modülü (200000 MPa).
I : Eleman enkesitinin eğilme düzlemindeki atalet momenti.
L : Eleman boyu.
K1 : Elemanın uç noktalarının yanal yerdeğiştirme yapmadığı varsayımı altında,
eğilme düzlemindeki burkulma boyu katsayısı. Daha küçük bir değer aldığı geçerli
bir yaklaşımla kanıtlanmadığı sürece K1=1.0 olarak alınacaktır.
Denk.(6.9) daki Pr büyüklüğü için, birinci mertebe yaklaşımına ait Pr = Pnt + P1t
ifadesinin kullanılmasına izin verilebilir.

P - Δ Etkileri İçin B2 Arttırma Katsayısı (6.5.2.2)
Sistemin her katında, her iki yanal yerdeğiştirme doğrultusunda uygulanacak B2

arttırma katsayısı Denk.(6.12) ile hesaplanacaktır.
1
B2   1.0
 Pkat Denk.(6.12)
1
Pe,kat

Pkat : YDKT veya GKT yük birleşimleri için, söz konusu katın tüm düşey
taşıyıcı elemanlarına (yatay yük taşıyıcı sistemin dışında olan elemanlar
da dahil olmak üzere) etkiyen toplam düşey yük.
Pe,kat : Gözönüne alınan yanal yerdeğiştirme doğrultusunda, söz konusu kata
ait elastik burkulma yükü. Bu büyüklük burkulma analizi ile veya Denk.(6.13)
ile hesaplanacaktır.

HL
Pe,kat  RM Denk.(6.13)
H
RM = 1 - 0.15(Pmf / Pkat ) Denk.(6.14)
RM : P-δ nın P-Δ üzerindeki etkisini gözönüne alan katsayı.

L : Kat yüksekliği.
Pmf : Gözönüne alınan doğrultuda moment aktaran çerçeveler bulunması halinde,
bu çerçevelerin kat kolonlarına etkiyen toplam düşey yük, (çaprazlı çerçevelerde
bu değer sıfır alınacaktır).
ΔH : Gözönüne alınan doğrultuda, seçilen yatay yükler altında, sistem rijitliği
kullanılarak hesaplanan birinci mertebe göreli kat ötelemesi.
H : Gözönüne alınan doğrultuda, ΔH göreli kat ötelemesini hesaplamak için
kullanılan, yatay yüklerden oluşan kat kesme kuvveti.

ÖRNEK 1
Geometrisi, kiriş ve kolon enkesit profilleri, servis (işletme) yükleri aşağıda

verilen sistemin, ikinci mertebe teorisine göre gerekli dayanımı Genel Analiz
Yöntemi ile hesaplanacaktır.
Malzeme: S355 (Fy =355 Mpa)
PG = 30 kN wG = 6 kN/m PG = 30 kN PG = 120 kN
PQ = 90 kN wQ = 18 kN/m PQ = 90 kN PQ = 360 kN
IPE360
6m
HE280A HE280A
(A) (B) (C)

10 m 10 m

(C) Aksındaki kolon ve (B) - (C) aksları arasındaki kiriş iki ucu mafsallı çubuklar
olduğundan sistem stabilitesine katkıları bulunmamaktadır. Bu nedenle, (C) aksındaki
kolonun kesit hesapları, eksenel kuvvetine bağlı olarak ve K=1.0 alınarak yapılır.
Buna karşılık, (A) – (B) aksları arasındaki tek açıklıklı mafsallı çerçeve düşey sabit ve
hareketli yükler altında ikinci mertebe teorisine göre analiz edilerek, YDKT ve GKT
yöntemlerine göre gerekli dayanımları hesaplanacaktır.
YDKT ve GKT yüklemeleri için (A-B) kirişinde oluşan yayılı yükler ile (A), (B) aksları
kolonlarına ve (C) aksı kolonuna etkiyen düşey yükler aşağıdaki tablolarda hesaplanmıştır.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

wu  1.2 wG  1.6 wQ wa  wG  wQ
wu  1.2  6  1.6  18  36.0 kN/m wa  6  18  24kN/m
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
Pu1  1.2  30  1.6  90  180 kN Pa1  30  90  120 kN
Pu 2  1.2  120  1.6  360  720 kN Pa 2  120  360  480 kN

Bu yükler, sistem analizinde kullanılmak üzere, YDKT için 1.0 katsayısı ile, GKT yüklemesi
için 1.6 katsayısı ile çarpılmış ve aşağıdaki tabloda topluca özetlenmiştir.
YDKT (6.1) GKT (6.1)
wu  1.0  36  36.0 kN/m wa  1.6  24 =38.4kN/m

Pu1  1.0  180  180 kN Pa1  1.6  120  192kN
Pu 2  1.0  720  720 kN Pa 2  1.6  480  768kN
Sistemin düğüm noktalarının konumundaki geometrik ön kusurları temsil eden yatay fiktif
yükler , YDKT ve GKT yük birleşimleri için ayrı ayrı olmak üzere, aşağıda hesaplanmıştır.
YDKT (6.2.2.2) GKT (6.2.2.2)
  1.0   1.6
Yi  36  10  2  180  720  1440kN Yi  24  10  2  120  480  960kN
N i  0.002  1.0  1440  2.88kN N i  0.002  1.6  960  3.072kN

YDKT ve GKT yük birleşimleri için yukarıda hesaplanan düşey yükler ile yatay
stabilite analizinde sistem ve yükler
fiktif yükler aşağıdaki sistem şemaları üzerinde topluca gösterilmiştir.
180 kN 180 kN 720 kN 192 kN 192 kN 768 kN

36 kN/m 38.4 kN/m
2.88 kN 3.072 kN
IPE360 IPE360
HE280A HE280A HE280A HE280A
YDKT GKT
Bu sistemlerin öncelikle birinci mertebe teorisine göre analizi yapılarak eleman

uç momentleri ve mesnet tepkileri ile düğüm noktası yatay yerdeğiştirmeleri
hesaplanmıştır.

YDKT ve GKT yük birleşimleri için yukarıda belirtildiği şekilde hesaplanan

mesnet momentleri ve mesnet tepkileri ile düğüm noktası yatay yerdeğiştirmeleri
aşağıdaki sistem şemaları üzerinde topluca gösterilmiştir.
193.6 1=0.643 cm 210.9 129.1 1=0.686 cm 140.6

kNm kNm kNm kNm
32.3 kN 35.2 kN 21.5 kN 23.4 kN
358.3 kN 361.7 kN 238.9 kN 241.1 kN

YDKT GKT
GKT yüklemesi için hesapta yüklerin 1.60 katsayısı ile arttırılması nedeniyle,
elde edilen iç kuvvetler ve mesnet tepkileri diyagramda 1.60 katsayısı ile
bölünerek gösterilmiştir. Buna karşılık, birinci ve ikinci mertebe
yerdeğiştirmelerinin karşılaştırılması amacıyla, yatay yerdeğiştirme değeri
azaltılmaksızın verilmiştir.

Genel Analiz Yöntemi ile sistemin ikinci mertebe teorisine göre analizinde,
doğrusal olmayan şekildeğiştirmelerin etkisini yaklaşık olarak gözönüne almak
üzere, eleman rijitliklerinin azaltılması gerekmektedir.
Başlangıçta, kolon eksenel kuvvetlerinin eksenel kuvvet kapasitelerine

oranlarının αPr / Pns ≤ 0.5 koşulunu sağladığı varsayımı ile, elemanların eğilme,
kesme ve eksenel rijitlikleri 0.80 katsayısı ile çarpılarak azaltılmıştır.
Analizin sonunda, yukarıdaki koşulun sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilecek ve

gerekli olması halinde eğilme rijitlikleri Denk.(6.3) uyarınca yeniden azaltılarak
analiz tekrarlanacaktır.

Bir bilgisayar yazılımından yararlanarak, bu şekilde tanımlanan sistemin P-Δ

ve P-δ etkilerini içerecek şekilde ikinci mertebe analizi yapılmış, YDKT ve GKT
yük birleşimleri için elde edilen eğilme momentleri, mesnet tepkileri ve düğüm
noktası yatay yerdeğiştirmeleri aşağıdaki diyagramlarda verilmiştir.
Not: Birinci mertebe iç kuvvetler ile ikinci mertebe iç kuvvetler arasındaki farkı
belirgin olarak göstermek amacıyla Δ2 / Δ1 oranının büyük olması sağlanmıştır.
2=2.660 cm 2=3.554 cm
 2  1  2.660 0.643  4.14  2  1  3.554 0.686  5.18
172.8 227.8 110.6 156.3

kNm kNm kNm kNm
30.4 kN 36.3 kN 19.8 kN 24.6 kN
354.5 kN 365.5 kN 235.4 kN 244.6 kN

YDKT GKT

GKT yüklemesi için hesapta yüklerin 1.60 katsayısı ile arttırılması nedeniyle,
elde edilen iç kuvvetler ve mesnet tepkileri diyagramda 1.60 katsayısı ile
bölünerek gösterilmiştir. Buna karşılık, birinci ve ikinci mertebe
yerdeğiştirmelerinin karşılaştırılması amacıyla, yatay yerdeğiştirme değeri
azaltılmaksızın verilmiştir.
Başlangıçta, kolon eksenel kuvvetlerinin eksenel kuvvet kapasitelerine
oranlarının αPr / Pns ≤ 0.5 koşulunu sağlayıp sağlamadığı, YDKT ve GKT yük
birleşimleri için aşağıda kontrol edilecektir.
HE280A profilinin enkesit alanı: A=97.3 cm2
Pns =Fy Ag =355 × 9730 × 10-3 =3454 kN
YDKT için: αPr / Pns = 1.0 × 365.5 / 3454 = 0.106 < 0.50
GKT için : αPr / Pns = 1.6 × 244.6 / 3454 = 0.113 < 0.50
Görüldüğü gibi, seçilen eğilme rijitliklerinin ayrıca azaltılmasına gerek

olmamaktadır.

BÖLÜM 13
BİRLEŞİMLER VE BİRLEŞİM ARAÇLARI
1.GENEL ESASLAR
2. KAYNAKLAR
3. BULONLAR
4. ELEMANLARIN BİRLEŞEN ENKESİT PARÇALARI VE BİRLEŞİM ELEMANLARININ DAYANIMLARI
5. BESLEME LEVHALARI
6. MESNETTE EZİLME DAYANIMI
7. KOLON AYAKLARI VE BETON ÜZERİNE MESNETLENME
8. ANKRAJ ÇUBUKLARI VE BETONA YERLEŞİM
9. BÖLGESEL KUVVETLER ETKİSİNDEKİ BAŞLIK VE GÖVDE ENKESİT PARÇALARININ DAYANIMLARI
10. ÇEKME ELEMANLARININ MİL BİRLEŞİMLERİ

1. GENEL ESASLAR (13.1)

Birleşim araçları ve elemanları ile birleşim bölgeleri dikkate alınarak, birleşen
elemanların tasarımı Bölüm 13 te belirtilen kurallara göre yapılacaktır.
Tasarım Esasları (13.1.1)

Birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli dayanımı, Rn/ (GKT)
Bölüm 13 ve Bölüm 5 te verilen kurallara uygun olarak hesaplanacaktır.
Birleşimlerin gerekli dayanımı, tasarım yükleri altında gerçekleştirilen yapısal analiz

sonucunda veya ilgili alt bölümlerde tanımlanması durumunda, birleşen elemanların
gerekli dayanımının belirli bir oranı olarak belirlenecektir.
Eksenel yüklü elemanların düşey eksenlerinin ortak bir noktada kesişmemesi

halinde, dışmerkezlik etkisi gözönüne alınacaktır.

Rijit
Moment
Mafsallı
Dönme

Kaynak ve Bulonların Yerleşimi (13.1.7)
Dışmerkezlik etkisi dikkate alınmadığı sürece, eksenel kuvvet aktarmak amacıyla

boyutlandırılacak uç birleşimlerde, kaynak veya bulon grubu ağırlık merkezlerinin
birleşen eleman ağırlık merkezi ile üst üste düşmesi sağlanacaktır.
Bu durum, tek ve çift korniyerler ile benzer elemanların uç birleşimleri için geçerli
değildir.
t = 20 mm I 20
35 100 100 100 35 2U260 U 260 U 260

70
M16-8.8
60
60
70
35 50 50 50 50 50 50 35
I - I Kesiti
I

Bulonların Kaynaklarla Birlikte Kullanımı (13.1.8)
Bulon ve kaynakların, aynı kuvveti veya bir kuvvetin aynı bileşenini ortak olarak
aktaracak şekilde boyutlandırılmasına izin verilmez.
Yüksek Dayanımlı Bulonların Perçinlerle Birlikte Kullanımı (13.1.9)
Mevcut yapıların yenileme ve revizyon çalışmalarında, 13.3.11 e göre boyutlandırılan

sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimlerin kullanılması koşuluyla, yüksek
dayanımlı bulonların mevcut perçinlerle birlikte gözönüne alınmasına izin verilir.

Bulonlu ve Kaynaklı Birleşimlerde Sınırlamalar (13.1.10)
Aksi belirtilmedikçe, birleşimlerin normal bulonlar ve basit sıkılan yüksek dayanımlı

bulonlar kullanılarak teşkil edilmesine izin verilebilir.
Aşağıdaki birleşimler, önçekme verilen yüksek dayanımlı bulonlar veya kaynak

kullanılarak teşkil edilecektir.
(a) Yüksekliği 40m yi aşan tüm çok katlı yapıların kolon ekleri.
(b) Yüksekliği 40m yi aşan yapılarda tüm kirişlerin kolona bağlantıları ve kolonların
yanal doğrultuda desteklenmesini sağlayan diğer kirişlerin bağlantıları.
(c) Kapasitesi 5 ton (50 kN) u aşan krenlerin bulunduğu tüm yapılarda, kafes kiriş
ekleri, kafes kirişin kolonlara bağlantıları, kolon ekleri, stabilite elemanı
birleşimleri ve kren mesnetleri.
(d) Makinelerin mesnetleri ve tekrarlı veya darbe etkili yüklerin aktarıldığı birleşimler.

2. KAYNAKLAR (13.2)
Kaynak, aynı veya benzer alaşımlı metal parçaların ısı etkisiyle birleştirilmesi
işlemidir.
Bu işlemde; benzer alaşımlı metal parçaları arasında bağlantıyı sağlamak amacıyla
kullanılan malzeme kaynak metali, birleştirilen elemanlar ise esas metal olarak
adlandırılmaktadır.
Esas metal
Esas metal
Kaynak metali

Kaynaklar üç ana grupta incelenecektir.

Küt Kaynaklar (13.2.1)
Köşe Kaynaklar (13.2.2)
Dairesel ve Oval Dolgu Kaynaklar (13.2.3)
Küt kaynak uygulaması Köşe kaynak uygulaması
Dairesel ve dolgu kaynak uygulaması

Küt Kaynaklar (13.2.1)
Etkin Alan (13.2.1.1)
Küt kaynakların etkin alanı, kaynak uzunluğu ile etkin kaynak kalınlığının çarpımı
olarak dikkate alınacaktır.
Tam penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlığı, birleşen parçalardan ince olanının
kalınlığına eşit alınacaktır.
a = t1
t1 t2
t1 < t2
Tipik Tam Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları

Kısmi penetrasyonlu küt kaynakların etkin kalınlıkları, kaynak konumuna ve kaynak

ağzının tipine göre Tablo 13.1 de verilmiştir. Buna göre,
Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği
veya
Etkin kaynak kalınlığı = kaynak ağzı derinliği – 3mm
olmak üzere iki şekilde belirlenmektedir.
Tipik Kısmi Penetrasyonlu Küt Kaynak Uygulamaları

Sınırlamalar (13.2.1.2)
Kısmi penetrasyonlu küt kaynağın minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle
aktarılmasını sağlayacak kaynak kalınlığından ve Tablo 13.3 te verilen minimum kalınlıklardan
az olamaz.
Minimum kaynak kalınlığı, birleşen iki parçanın ince olanı esas alınarak belirlenecektir.
TABLO 13.3 – KISMİ PENETRASYONLU KÜT KAYNAKLARIN MİNİMUM ETKİN

KALINLIKLARI
Birleşen İnce Elemanın Kalınlığı, t Minimum Kaynak Kalınlığı,

[mm] [mm]
6t 3
13  t > 6 5
19  t > 13 6
38  t > 19 8
57  t > 38 10
150  t > 57 13
t > 150 16

Köşe Kaynaklar (13.2.2)
Birleştirdiği elemanlar arasındaki açı 60 ile 120 arasında olan kaynaklar, köşe
kaynak olarak dikkate alınacaktır. Bu açının 60 den küçük olması halinde bu
kaynaklar, kısmi penetrasyonlu küt kaynak olarak değerlendirilecektir.
Köşe kaynak uzunluğu, uygulanan kaynak uzunluğundan kaynak başlangıç ve bitiş

noktalarının her biri için kaynak kalınlığı, a, kadar uzunlukta krater kaybı çıkarılarak
hesaplanabilir.
Tipik Köşe Kaynak Uygulamaları

Etkin Alan (13.2.2.1)
Bir köşe kaynağın etkin alanı, kaynak etkin uzunluğu ile etkin kalınlığı çarpılarak elde
edilecektir.
Köşe kaynağın etkin kalınlığı, a, kaynak kökünden kaynak yüzeyine olan en kısa
uzunluk (kaynak enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği) olarak dikkate
alınacaktır.
Köşe Kaynak Etkin Kalınlığı

Sınırlamalar (13.2.2.2)
Köşe kaynakların minimum etkin kalınlığı, hesaplanan kuvvetin güvenle aktarılmasını
sağlayacak kaynak kalınlığından ve Tablo 13.4 te verilen minimum kalınlıklardan az
olamaz. Bu koşullar, kısmi ve tam penetrasyonlu küt kaynakların takviye edilmesi
amacıyla kullanılan köşe kaynaklar için geçerli değildir.
TABLO 13.4 – KÖŞE KAYNAKLARIN MİNİMUM KALINLIKLARI
Birleşen İnce Elemanın Kalınlığı, t Minimum Köşe Kaynak
[mm] Kalınlığı,a [mm]
6t 3.0
13  t > 6 3.5
19  t > 13 4.0
38  t > 19 5.5
a: Tek geçişli kaynaklar kullanılmalıdır.

Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı, t, olmak üzere, köşe kaynakların maksimum

kalınlığı için aşağıdaki koşullar gözönüne alınacaktır.
(a) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm veya daha ince ise 0.7t kalınlığından
büyük olamaz.
(b) Kaynaklanan elemanın kenar kalınlığı 6mm den daha kalın ise, öngörülen kaynak
kalınlığının sağlanabilmesi amacıyla, 0.7(t – 2mm) şeklinde belirlenecektir.
2 mm
t t
a a
t  6 mm t > 6 mm
amaks = 0.7t amaks = 0.7(t – 2 mm)

Köşe kaynakların minimum etkin uzunluğu, kaynak kalınlığının 6 katından veya

40mm den az olamaz. Bu koşulun sağlanamadığı durumda, kaynağın etkin kalınlığı,
kaynak uzunluğunun 1/6 sı olarak gözönüne alınacaktır. Lamadan teşkil edilen bir
çelik çekme elemanın uç birleşiminde sadece boyuna doğrultuda köşe kaynaklar
kullanılması halinde, bu kaynakların her birinin uzunluğu kaynaklar arası dik
uzaklıktan daha küçük olamaz.
L
Kaynaklanan
eleman
Lb
t
b L

Elemanların kaynaklı uç birleşimlerinde etkin kaynak uzunluğu aşağıdaki koşullar

dikkate alınarak hesaplanacaktır.
L  150a için Le  L
150a  L  400a için Le  βL β=1.2  0.0014  L a   1.0
400a  L için Le  250a
L : Kaynak uzunluğu.
Le : Etkin kaynak uzunluğu.
a : Etkin kaynak kalınlığı (kaynak enkesiti içine çizilebilen üçgenin yüksekliği).

 : Azaltma katsayısı.

Kaynaklı Birleşimlerin Dayanımı (13.2.4)
Kaynaklı birleşimlerin tasarım dayanımı, Rn veya güvenli dayanımı, Rn/, esas
metalin çekme ve kayma etkisinde kırılma sınır durumları ile kaynak metalinin kırılma
sınır durumuna göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.
Esas metal karakteristik dayanımı, RnBM, ve kaynak metali karakteristik dayanımı,

Rnw, sırasıyla, Denk.(13.1) ve Denk.(13.2) kullanılarak hesaplanacaktır.
RnBM  FnBM ABM Denk.(13.1)
Rnw  Fnw Awe Denk.(13.2)

FnBM : Esas metal karakteristik gerilmesi.
Fnw : Kaynak metali karakteristik gerilmesi.
ABM : Kaynak uzunluğu boyunca esas metal yüzey alanı.
Awe : Etkin kaynak alanı.

, , FnBM ve Fnw nin değerleri Tablo 13.5 te verilmiştir.
Köşe kaynakların karakteristik gerilmesi, Fnw, köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet
doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alınmaksızın, Tablo 13.5 ten alınabilir.
Köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alındığında
ise kaynakların mevcut dayanımları (tasarım dayanımı, Rnw veya güvenli dayanımı, Rnw/),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak, aşağıda verildiği şekilde de hesaplanabilir.

(a) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, birbirine paralel veya aynı eksen
üzerindeki üniform kalınlıklı köşe kaynak grubunun karakteristik dayanımı Denk.(13.3) ve
Denk.(13.4) kullanılarak hesaplanabilir.
Rnw  Fnw Awe Denk.(13.3)
Fnw  0.60 FE 1.0  0.50sin1.5 θ  Denk.(13.4)

(b) Ağırlık merkezinden geçen eksenel yük etkisindeki, eksenine paralel ve eksenine dik yük
etkisindeki köşe kaynaklardan oluşan üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,
Denk.(13.5) ve Denk.(13.6) ile hesaplanan değerlerin büyüğüne eşit alınacaktır.
Rnw  Rnwl  Rnwt Denk.(13.5)
Rnw  0.85Rnwl  1.5Rnwt Denk.(13.6)

FE : Kaynak metali karakteristik çekme dayanımı.
 : Kaynak boyuna ekseni ile yük doğrultusunun oluşturduğu açı (derece).
Rnwl : Eksenine paralel yük etkisindeki köşe kaynakların toplam karakteristik dayanımı.
Rnwt : Eksenine dik yük etkisindeki köşe kaynakların toplam karakteristik dayanımı.
Rnwl ve Rnwt, köşe kaynakların boyuna eksenlerinin kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne
alınmaksızın hesaplanan toplam karakteristik dayanımlardır.

Esas metalin kayma etkisinde kırılma durumları
(A) Kaynak Eksenine (B) Kayma Gerilmeleri Altında (C) Kayma Gerilmeleri Altında
Paralel Kuvvet Etkisi Esas Metalin Kırılma Durumu Esas Metalin Kırılma Durumu
(A) Kaynak Eksenine (B) Kayma Gerilmeleri Altında (C) Kayma Gerilmeleri Altında
Paralel Kuvvet Etkisi Esas Metalin Kırılma Durumu Esas Metalin Kırılma Durumu
T.C. Çevre(A)veLoaded
Şehircilik
Connection Bakanlığı
(B) Base Metal Failure Mode 1 (Shear) (C) Base Metal Failure Mode 2 (Shear)
85
ÖRNEK 1. Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen, 14200 enkesit

boyutlarına sahip eleman, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 100kN ve
PQ = 250kN eksenel çekme kuvvetleri etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi.
b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT).
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT).
Malzeme (Tablo 2.1A)

S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 510 N/mm2
Enkesit
14200 t = 14.0 mm b = 200 mm
Kaynak metali (1.3.6)
FE = 550 N/mm2 > Fu = 510 N/mm2 (2.4)

t = 16 16
250 14200 14
200
6 250
6 250

Çözüm
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi,

Birleşen eleman kenarı ile birleşilen yüzey arasındaki 90 lik açının uygunluğu,
60  90  120  (13.2.2)
Köşe kaynağın etkin kalınlığı, a (13.2.2.2)

13 mm < t = 14 mm  19 mm amin = 4 mm < a = 6 mm  (Tablo 13.4)
amaks = 0.7(14.0 – 2.0) = 8.4 mm < a = 6 mm 
Köşe kaynağın etkin uzunluğu, Le (13.2.2.2)

L = 250 – 2a = 250 – 2(6) = 238 mm (13.2.2)
L = 238 mm  Maks.(6  6.0 = 36 mm; 40 mm) = 40 mm 
L = 238 mm  b = 200 mm 
L = 238 mm  150(6.0) = 900 mm olduğundan Le = 238 mm

Köşe kaynağın etkin alanı, Awe (13.2.2.1)
Awe  aLe   6.0  238   1428 mm 2
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı,
Dayanım, aşağıda gösterildiği gibi birim kaynak uzunluğu kullanılarak hesaplanabilir.
Fnw  0.60 FE
Rnw  Fnw a
a  6.0 mm
Fnw  0.60  550   330 N/mm 2

Rnw   330  6.0 103  1.980 kN/mm
Rnw  2 1.980  238   942.48 kN

Esas metal karakteristik dayanımı, RnBM (13.4.2)
Dayanım, aşağıda gösterildiği gibi birim uzunluk kullanılarak hesaplanabilir.
Kayma etkisinde kırılma sınır durumu için
FnBM  0.60 Fu
RnBM  FnBMt
RnBM  0.60  510 14.0 103  4.284 kN/mm

RnBM  2  4.284  238   2039.18 kN
Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesinde, kaynak metali dayanımı
belirleyicidir.
Rn  Min.  Rnw ; RnBM   Min.  4.284;1.980   1.980 kN/mm
Rn  942.48 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli çekme kuvveti dayanımı (5.3.2)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 100  +1.6  250  =520 kN  100  250  350 kN
Tasarım dayanımı Güvenli dayanım
(Tablo 13.5) (Tablo 13.5)
Rd  Rnw  0.75(942.48)  706.86 kN Rg  Rnw   942.48 2.00  471.24 kN
Pu 520 Pa 350
  0.74  1.0   0.74  1.0
Rd 706.86 Rg 471.24

ÖRNEK 2. Aşağıdaki şekilde köşe kaynaklı birleşim detayı verilen düğüm noktası
levhası, sabit ve hareketli yükler altında sırasıyla, PG = 300kN ve PQ = 750kN
eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a.Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi
b.Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)
c.Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT)

S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 510 N/mm2
Bağlanan elemanların kalınlıkları
tf = 18.0 mm t = 10.0 mm
FE = 550 N/mm2 > Fu = 510 N/mm2 (2.4)

A
5 720 18
HE 280 B t = 10
PG = 300kN
60
PQ = 750kN
150
360
60
.0°
150
720
150
360 5 720
150
60
A -A K ES İTİ A

Çözüm

60  90  120  (13.2.2)

6 mm < t = 10 mm  13 mm amin = 3.5 mm < a = 5 mm  (Tablo 13.4)

L = 720 – 2a = 720 – 2(5) = 710 mm (13.2.2)
L = 710 mm  Maks.(6  5.0 = 30 mm; 40 mm) = 40 mm 

Köşe kaynağın etkin alanı, Awe (13.2.2.1)
Awe  aLe  2  5.0  710   7100 mm 2

Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı, köşe kaynakların boyuna ekseninin
kuvvet doğrultusuyla yaptığı açı gözönüne alınarak hesaplanabilir.
Fnw  0.60 FE 1.0  0.50sin1.5 θ 

Rnw  Fnw Awe
Fnw  0.60  550  1.0  0.5sin1.5 60o   462.98 N/mm 2
Rnw   462.98  7100 103  3287.30 kN
veya
Rnw   462.98  5.0 103  2.315 kN/mm
Rnw  2  2.315  710   3287.30 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  300  +1.6  750  =1560 kN  300  750  1050 kN
Rd  Rnw  0.75(3287.30)  2465.48 kN Rg  Rnw   3287.30 2.00  1643.65 kN
Pu 1560 Pa 1050
  0.63  1.0   0.64  1.0
Rd 2465.48 Rg 1643.65

ÖRNEK 3. Aşağıda köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilen, UPE 240 enkesitli
eleman, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 130kN ve PQ = 300kN
eksenel çekme kuvvetleri etkisindedir.
b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT).
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT).

S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
Enkesit
UPE 240 d = 240 mm tf = 12.5 mm tw = 7 mm
FE = 550 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

t=10
10
240 UPE 240
UPE 240
7
240
3.5
240

Çözüm

60  90  120  (13.2.2)

6 mm < t = 7 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 3.5 mm  (Tablo 13.4)
amaks = 0.7(7.0 – 2.0) = 3.5 mm  a = 3.5 mm 
Köşe kaynaklı birleşimin karakteristik dayanımı,
Kaynak metali karakteristik dayanımı, Rnw (13.2.4(b))

Denk.(13.5)
Rnw  Rnwl  Rnwt
Denk.(13.6)
Rnw  0.85 Rnwl  1.5 Rnwt
Kuvvete paralel köşe kaynaklar için

L = 240 – a = 240 – 3.5 = 236.5 mm (13.2.2)
L = 236.5 mm  Maks.(6  3.5 = 21 mm; 40 mm) = 40 mm 
L = 236.5 mm  150(3.5) = 525 mm olduğundan Le = 236.5 mm
Kuvvete dik köşe kaynak için

L = 240 (Köşe bölgelerde kaynağın sürekliliğinin devam ettiği varsayılmıştır)
L = 240 mm  Maks.(6  3.5 = 21 mm; 40 mm) = 40 mm 
Rnwl  Fnw Awe   0.60 FE  2  3.5  236.5 103  546.32 kN
Rnwt  Fnw Awe   0.60 FE  3.5  240 103  277.20 kN

13.2.4(b) uyarınca, üniform kalınlıklı kaynak grubunun karakteristik dayanımı,

Denk.(13.5) ve Denk.(13.6) ile hesaplanan değerlerin büyüğüne eşit alınacaktır.
Rnw  546.32  277.20  823.52 kN
Rnw  0.85  546.32   1.5  277.20   880.17 kN
Rnw  880.17 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 130   1.6  300   636 kN  130  300  430 kN
Rg  Rnw   880.17 2.00  440.09 kN

Rd  Rnw  0.75(880.17)  660.13 kN
Pu 636 Pa 430
  0.96  1.0   0.98  1.0
Rd 660.13 Rg 440.09

ÖRNEK 4. Aşağıda IPE enkesitli elemanın köşe kaynaklı uç birleşim detayı

verilmektedir. Kaynak grubuna e = 300mm dışmerkezlik ile etkiyen sabit ve hareketli
yükler, sırasıyla, PG = 30kN ve PQ = 70 kN dur.
a. Kaynak grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla gerekli kontrolleri

S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
Enkesit
IPE 300 d = 300 mm tf = 10.7 mm bf = 150 mm tw = 7.1 mm
Kolon tf = 20 mm
FE = 480 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

P = 100 kN
e = 300mm y
10.7
4 150
4 50
139.3
150
4 200
x x
300
4 200
tf = 20 mm
10.7
y
150

Çözüm
6 mm < t = 7.1 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 4.0 mm  (Tablo 13.4)
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli dayanım (5.3.1) Gerekli dayanım (5.3.2)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  30   1.6  70   148 kN  30  70  100 kN
M u  Pu e  148  0.30   44.40kNm M a  Pa e  100  0.30   30kNm
Kesme kuvvetinin sadece gövdedeki köşe kaynaklar ile, dışmerkezlik momentinin ise
tüm kaynak dikişleri ile aktarıldığı varsayılabilir.

Dışmerkezlik momenti etkisi için kaynak kontrolü,
Atalet momenti birim kaynak kalınlığı için hesaplanabilir.
 200  2  4  1
3
 2  4  50  2  4 1139.3  ....
2
Iw
12
...  2  150  2  4 1150   10853047mm 4 / mm
2
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Fv  Fnw  0.75(0.6  480)  216 N/mm 2 Fv  Fnw   (0.6  480) 2.00  144 N/mm 2
Mu 44400
ft  c 150  ft 
Ma
c
30000
150 
Iw 10853047 Iw 10853047
 0.614 kN/mm  0.415 kN/mm
ft  0.614 kN/mm ft  0.415 kN/mm
 Fv  0.216  4  0.864kN/mm  Fv  0.144  4  0.576kN/mm

Gövde kaynaklarının kesme kuvveti için yeterliliğinin kontrolü

*
Rnw  Fnw Awg
Fnw  0.60 FE  0.60  480   288 N/mm 2
Awg  aLe  2  4  200  2  4   1536 mm 2
Rnw   288 1536 103  442.37 kN
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Rd  Rnw  0.75(442.37)  331.78 kN Rg  Rnw   442.37 2.00  221.19 kN
Pu 148 Pa 100
  0.45  1.0   0.45  1.0
Rd 331.78 Rg 221.19

(*) Gövde kaynaklarının kesme kuvveti etkisi için kontrolü gerilme esaslı olarak
yapılabilir.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Fv  Fnw  0.75(0.6  480)  216 N/mm 2 Fv  Fnw   (0.6  480) 2.00  144 N/mm
2
P 148 3 Pa 100 3
fv  u  10  96.35 N/mm 2 fv   10  65.10 N/mm 2
Awg 1536 Awg 1536
fv  96.35 N/mm 2  Fv  216 N/mm 2 fv  65.10 N/mm 2  Fv  144 N/mm 2

Gövde kaynağında kesme kuvveti+ dışmerkezlik momenti etkisi için kontrol,
Kontrol birim kaynak kalınlığı için yapılabilir.
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Mu 44400  200  2  4  Ma 30000  200  2  4 

ft  c ft  c
Iw 10853047 2 Iw 10853047 2
 0.393 kN/mm  0.265 kN/mm
Pu 148 Pa 100
fv   fv  
Awg 2 1 200  2  4  Awg 2 1 200  2  4 
 0.385 kN/mm  0.260 kN/mm
f r  0.3932  0.3852  0.550kN/mm f r  0.2652  0.2602  0.371kN/mm

 Fv  0.216  4  0.864kN/mm  Fv  0.144  4  0.576kN/mm

ÖRNEK 5. Aşağıda mesnet elemanın köşe kaynaklı uç birleşim detayı verilmektedir.

Kaynak grubunun ağırlık merkezine e dışmerkezliği ile etkiyen sabit ve hareketli yükler,
sırasıyla,
PG = 15kN ve PQ = 20 kN dur.
a. Kaynak grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla yeterliliğinin kontrolü
S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
FE = 480 N/mm2 > Fu = 430 N/mm2 (2.4)

PG
PQ
xg e
4 y
t=10mm
250
4
250
x x
4 y
tf = 20 mm 110
110
e=220mm


6 mm < t = 10 mm  13 mm amin = 3.5 mm  a = 4.0 mm  (Tablo 13.4)
amaks= 0.7(t-2mm)=0.7(10-2)=5.6 mm  a = 4.0 mm 
Kaynak grubunun dayanım kontrolünde elastik yöntem ile birim kaynak kalınlığı için
hesap yapılabilir. Krater kayıpları ihmal edilmiştir.
Aw  2  110 1   250 1  470mm 2
2  110 1110 / 2 
xg   25.74mm
470
Kaynak grubu kesme kuvveti ve burulma momenti etkisinde olduğundan, elastik
yöntemde burulma momenti etkisi aşağıdaki genel ifade ile göz önüne alınabilir.
MT d
f 
J
 250  1  2 
3
 110 1125   4739583.33mm 4 / mm

2
Ix
12
110  1  2 
3
Iy  2 110 1 55  25.74   ....

2
12
.....   250  1 25.74   575822.71mm 4 / mm
2
J  I x  I y  4739583.33  575822.71  5315406 mm 4 / mm

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 15   1.6  20   50 kN  15  20  35 kN
M u  Pu e M a  Pa e
 50  84.26  220   15213kNmm  35  84.26  220   10649kNmm

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
M Tu 15213 M Ta 10649
fx  y 125  0.358 kN/mm fx  y 125  0.251 kN/mm
Iw 5315406 Iw 5315406
M Tu 15213 M Ta 10649
fy  x 84.26  0.241 kN/mm fy  x 84.26  0.169 kN/mm
Iw 5315406 Iw 5315406
Pu 50 Pa 35
fv    0.106 kN/mm fv    0.074 kN/mm
Aw 470 Aw 470
f r  0.3582   0.241  0.106  f r  0.2512   0.169  0.074 

2 2
 0.499kN/mm  0.349kN/mm

YDKT GKT
f r  0.499 kN/mm f r  0.349 kN/mm

 Fv  0.216  4  0.864 kN/mm  Fv  0.144  4  0.576kN/mm
fr
fr
a a
Fv Fv
0.499 0.349
 2.31mm  a  4mm  2.42mm  a  4mm
0.216 0.144
Kaynak grubunun yeterliliğinin kontrolü yukarıda gösterildiği gibi, dayanım kontrolü

veya kaynak kalınlığı kontrolü şeklinde yapılabilir.

3. BULONLAR (13.3)
Bulonlar (cıvatalar), altıgen başlıklı, silindirik gövdeli birleşim araçlarıdır. Bir bulonlu
birleşim, birleştirilecek parçalarda açılan deliğe bulonların yerleştirilmesinden sonra
diş açılmış gövde kısımlarına tutturulan somunların döndürülerek sıkılmasıyla teşkil
edilmektedir.

Bir bulonu oluşturan elemanlar aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Genel (13.3.1)
Tüm bulonlar, somunlar ve pulların 1.2.5 te verilen ilgili standartlara uygun olması
sağlanacaktır. Bu standartlarda belirtilen esaslar 2.2 de verilen bulon sınıfları için
geçerlidir. Ayrıca, bu bölümde verilen kurallar diş açılmış çubuklar için de
uygulanacaktır.
Normal Bulonlar (13.3.2)
Tablo 2.2 de verilen 4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8 bulon sınıfları normal bulonlar olarak
dikkate alınacak ve bu bulonlar, 1.2.5 te verilen ilgili standartlarda belirtilen koşullara
uygun olarak kullanılacaktır.
Bu tür bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde

kullanılacak ve montajları sırasında öngerme kuvveti uygulanmayacaktır.

Yüksek Dayanımlı Bulonlar (13.3.3)
Tablo 2.2 de verilen 8.8 ve 10.9 bulon sınıfları yüksek dayanımlı bulonlar olarak
tanımlanacak ve bu bulonlar, 1.2.5 te verilen ilgili standartlarda belirtilen koşullara
uygun olarak kullanılacaktır.
Montaj sırasında tüm düğüm noktası yüzeyleri, yüzey pullarından temizlenecektir.
Bu tür bulonlar basit sıkma yönteminin uygulandığı ezilme etkili birleşimlerde de

kullanılabilir.
Bulonlara uygulanacak sıkma yöntemi proje çizimleri üzerinde açık olarak

tanımlanacaktır.
Önçekme verilerek kullanılacak tüm yüksek dayanımlı bulonlara, Tablo 13.6 da

verilen çekme kuvvetlerinden az olmayacak şekilde önçekme uygulanacaktır.
Önçekme kuvveti uygulamasında, somun döndürme, çekme kuvvetini doğrudan
belirten göstergeç, çekme kontrollü bulon, göstergeli sıkma anahtarı yöntemlerinden
biri kullanılabilir.

Yönetmelikte bulonlu birleşimler,
 Ezilme etkili birleşimler

 Sürtünme etkili(kayma kontrollü) birleşimler
olarak sınıflandırılmaktadır.
Ezilme etkili birleşimlerde sınır durumlar
Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu Bulon deliğinde ezilme sınır durumu

Ezilme etkili birleşimin bir bulonunun karakteristik dayanımı, kayma

etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır durumu için Denk.(13.10b) kullanılarak
hesaplanan karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile Bölüm 13.3.13 e göre
hesaplanan, bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının
küçüğü olarak alınacaktır. Birleşimin dayanımı ise, birleşimdeki her bir
bulonun dayanımlarının toplamı alınarak hesaplanacaktır, (Bölüm 13.3.9)
Sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimler, birleşen parçaların temas

yüzeyleri arasında kaymayı önleyecek şekilde ve ezilme etkili birleşimler için
tanımlanan bulon gövdesi kırılma sınır durumu ve bulon deliği ezilme sınır
durumu dikkate alınarak boyutlandırılacaktır, (Bölüm 13.3.11).

Bulonların Karakteristik Çekme ve Kayma Gerilmesi Dayanımları (13.3.4)
Bulonların karakteristik çekme gerilmesi dayanımı, Fnt, Tablo 2.2 de verilen bulon
malzemesi karakteristik çekme dayanımı, Fub ye bağlı olarak, Denk.(13.7) ile
hesaplanacaktır.
Fnt  0.75 Fub Denk.(13.7)
Bulonların karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv, aşağıdaki iki durum dikkate
alınarak elde edilecektir.
(a) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi içinde ise Denk.(13.8) ile
hesaplanacaktır.
Fnv  0.450Fub Denk.(13.8)
(b) Bulonun diş açılmış gövde bölümü kayma düzlemi dışında ise Denk.(13.9) ile
hesaplanacaktır
Fnv  0.563Fub Denk.(13.9)

Her bir bulon sınıfı için karakteristik çekme ve kayma dayanımları Tablo 13.7 de
verilmiştir. Normal bulonların (4.6, 4.8, 5.6, 5.8 ve 6.8) karakteristik kayma
dayanımları, diş açılmış gövde bölümünün konumundan bağımsız olarak sadece
Denk.(13.8) ile hesaplanacaktır.
Perçin malzemesinin akma gerilmesi ve çekme dayanımının deneysel olarak

belirlenmesi koşuluyla, perçinlerin karakteristik çekme gerilmesi dayanımı
Denk.(13.7), kayma gerilmesi dayanımı ise Denk.(13.9) ile belirlenecektir.
Perçinlerin güvenli dayanımları, ezilme etkili bulonlar için verilen esaslar kullanılarak
hesaplanacaktır.
Bulon Deliği Boyutları ve Uygulaması (13.3.5)
Bulonlar için maksimum delik boyutları Tablo 13.8 de verilmiştir. Diğer kural ve
koşullar için Bkz. 13.3.5.
TABLO 13.8 – KARAKTERİSTİK DELİK BOYUTLARI, (mm)
Delik Boyutları
Uzun Oval
Standart Kısa Oval Delik
Bulon Büyük Dairesel Delik
Dairesel (Genişlik ×
Delik Çapları (Genişlik ×
Delik Çapları Uzunluk)
Uzunluk)
M16 18 20 18 × 22 18 × 40
M20 22 24 22 × 26 22 × 50
M22 24 28 24 × 30 24 × 55
M24 26 30 26 × 32 26 × 60
M27 30 35 30 × 37 30 × 67
M30 33 38 33 × 40 33 × 75
 M36 d+3 d+8 (d + 3) × (d + 10) (d + 3) × 2.5d

Minimum Bulon Aralığı (13.3.6)
Standart dairesel, büyük dairesel ve oval deliklerin merkezleri arasındaki uzaklık, s,

karakteristik bulon çapı d nin 3 katından az olmamalıdır, (s  3d).
Ancak yerinde uygulanabilirliğinin gösterilmesi koşuluyla, bu uzaklığın, s < 3d olarak

belirlenmesine izin verilebilir.
Eleman Kenarına Minimum Uzaklık (13.3.7)
Standart dairesel delik çapı merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık, herhangi
bir doğrultuda olmak üzere, Tablo 13.9 da verilen veya 13.3.13 ün gerektirdiği
değerden az olamaz.
Büyük dairesel delik veya oval delik merkezinden itibaren parça kenarına uzaklık,
standart dairesel delik çapının gerektirdiği değere, Tablo 13.10 da verilen
uygulanabilir C değeri ilave edilerek hesaplanan uzaklıktan az olamaz

TABLO 13.9 – STANDART DAİRESEL DELİK ÇAPIa MERKEZİNDEN

PARÇA KENARINA OLAN MİNİMUM UZAKLIK, (mm)
Bulon Çapı Kenara Olan Minimum Uzaklık

16 22
20 26
22 29
24 32
27 36
30 40
36 48
> 36 1.30d
a:Büyük dairesel delik çapı veya oval delik çaplarına uygulanacak
artım değerleri için Bkz. Tablo 13.10.

Maksimum Bulon Aralığı ve Kenara Uzaklık (13.3.8)
Herhangi bir bulonun merkezinin en yakın kenara olan maksimum uzaklığı, bağladığı
parçanın kalınlığının 12 katını ve 150mm yi aşamaz.
Boyalı veya korozyon etkisinde olmayan boyasız elemanlarda, bir profil ile bir levhayı
veya iki levhayı sürekli olarak birbirine bağlayan bulonların kuvvet doğrultusundaki
aralıkları, birleşen ince parçanın kalınlığının 14 katını ve 200mm yi aşamaz.
Bu boyutlar, temas halindeki iki profilin birbirine sürekli olarak bağlantısını sağlayan
bulonlu birleşimler için geçerli değildir.

Bulonların Çekme ve Kesme Kuvveti Dayanımları (13.3.9)
Öngermeli yüksek dayanımlı bulonların, basit sıkılan bulonların ve diş açılan

çubukların karakteristik çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, çekme
etkisinde kopma veya kayma etkisinde kırılma sınır durumları esas alınarak,
hesaplanacaktır.

Rn  Rnt  Fnt Ab Denk.(13.10a)
Rn  Rnv  Fnv nsp Ab Denk.(13.10b)
Tasarım çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli
çekme kuvveti veya kesme kuvveti dayanımı, Rn/ (GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak belirlenecektir.
Ab : Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.
Fnt : Tablo 13.7 de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 13.7 de verilen karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
Rnt : Karakteristik çekme kuvveti dayanımı.
Rnv : Karakteristik kesme kuvveti dayanımı.
nsp : Kayma düzlemi sayısı.

Gerekli çekme kuvveti dayanımı, birleşim parçasının şekildeğiştirmesi nedeniyle

meydana gelen bulon boyuna eksenine paralel ilave kaldırma kuvvetini de
kapsayacaktır.
Etkiyen kuvvet
Kaldırma
kuvveti
Bulon eksenel kuvveti

Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Ezilme Etkili Birleşimler (13.3.10)
Çekme ve kesme kuvvetinin ortak etkisindeki bir bulonun karakteristik çekme kuvveti dayanımı
kopma sınır durumu için Denk.(13.11) ile hesaplanacaktır.
Rn  Fnt Ab Denk.(13.11)
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak belirlenecektir. Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Fnt : Kesme kuvveti etkisi dikkate alınarak elde edilen azaltılmış karakteristik çekme gerilmesi.
Fnt : Tablo 13.7 de verilen karakteristik çekme gerilmesi dayanımı.
Fnv : Tablo 13.7 de verilen karakteristik kayma gerilmesi dayanımı.
frv : YDKT veya GKT yük birleşimleri altında bulonun karakteristik gövde alanındaki en büyük
kayma gerilmesi
Fnt Fnt
Fnt  1.3Fnt  f rv  Fnt (YDKT) Fnt  1.3Fnt  f rv  Fnt (GKT)
Fnv Fnv

Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi

Gerekli çekme gerilmesi, ft
Gerekli kayma gerilmesi, fv

Bulondaki kayma gerilmesi, fv, kayma tasarım veya güvenlik gerilmesinin %30’una eşit veya
daha küçük ( fv  0.30Fv ) ise, etkilerin birlikte dikkate alınmasına gerek yoktur.

Birleşimdeki her bir bulon için karakteristik gövde alanı gözönüne alınarak
hesaplanan en büyük kayma gerilmesi, frv, değeri,
YDKT için tasarım kayma gerilmesi (=Fnv) veya
GKT için güvenli kayma gerilmesi (=Fnv/) değerine eşit veya daha küçük olmalıdır.
Sürtünme Etkili Birleşimlerde Yüksek Dayanımlı Bulonlar (13.3.11)
Sürtünme etkili (kayma kontrollü) birleşimler, birleşen parçaların temas yüzeyleri

arasında kaymayı önleyecek şekilde ve ezilme etkili birleşimlerin sınır durumları
dikkate alınarak boyutlandırılacaktır.
Sürtünme etkili birleşimlerin bulonlarının besleme levhasını da bağladığı durumlarda,

kayma etkisindeki tüm yüzeyler mevcut kayma dayanımını sağlayacak şekilde
hazırlanacaktır.

Bir bulon için sürtünme etkili karakteristik kayma kuvveti dayanımı, sürtünme etkili kayma sınır
durumu esas alınarak Denk.(13.12) ile hesaplanacaktır.
Rn  Du hf Tb ns Denk.(13.12)
Sürtünme etkili tasarım kayma kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya sürtünme etkili güvenli
kayma kuvveti dayanımı, Rn/ (GKT), aşağıda tanımlanan durumlara göre,
(a) Standart dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna dik oval delikler için
 = 1.00 (YDKT) veya  = 1.50 (GKT)
(b) Büyük dairesel delikler ve boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel kısa oval delikler için
 = 0.85 (YDKT) veya  = 1.76 (GKT)
(c) Uzun oval delikler için
 = 0.70 (YDKT) veya  = 2.14 (GKT)
alınarak belirlenecektir. Buradaki terimler aşağıda açıklanmıştır.
Du : Bulon montajı sırasında uygulanan ortalama önçekme kuvvetinin karakteristik minimum önçekme
kuvvetine oranını gösteren bir katsayı olarak tanımlanır ve 1.0 değerine eşit alınacaktır. Uygunluğu
gösterilmek koşuluyla, Du  1.13 olmak üzere, farklı değerler de kullanılabilir.
ns : Sürtünme etkili kayma düzlemi sayısı.
Tb : Tablo 13.6 da verilen minimum bulon önçekme kuvveti.
 : Tablo 13.11 de A, B, C ve D Sınıfı yüzeyler için verilen veya deneysel olarak belirlenen ortalama
sürtünme katsayısı (0.20  0.50).
hf : Aşağıda tanımlandığı şekilde belirlenen besleme levhası katsayısı (1.0 veya 0.85).

Çekme ve Kesme Kuvvetinin Ortak Etkisindeki Sürtünme Etkili Birleşimler

(13.3.12)
Bir sürtünme etkili birleşime ayrıca bir dış çekme kuvveti etkimesi halinde, her bir
bulon için Bölüm 13.3.11 de hesaplanan sürtünme etkili mevcut kayma kuvveti
dayanımı (YDKT için sürtünme etkili tasarım kayma kuvveti dayanımı veya GKT için
sürtünme etkili güvenli kayma kuvveti dayanımı) aşağıdaki şekilde elde edilecek ksc
katsayısı ile çarpılarak azaltılacaktır.
Tu 1.5Ta
ksc  1  (YDKT) ksc  1  (GKT) Denk.(13.13)
DuTb nb DuTb nb
Ta : GKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli çekme kuvveti dayanımı.
Tu : YDKT yük birleşimleri altında hesaplanan gerekli çekme kuvveti dayanımı.
nb : Çekme kuvveti etkisindeki bulon sayısı.

Levhada (bulon deliklerinde) ezilme sınır durumu,

Bulon gövdesi ile levha kenarı temas ettiğinde, bu iki yüzey arasında basınç
gerilmeleri oluşmasıyla, bulon gövdesinde ve/veya levhada ezilme, başka bir deyişle,
plastik şekildeğiştirmeler meydana gelecektir.
Ezilme etkisinde
plastik şekildeğiştirme

Bulon gövdesi ve delik kenarında ezilme gerilmelerinin gerçek dağılımı

bilinmediğinden, basınç etkisindeki bu yüzeyde gerilmelerin düzgün dağıldığı
varsayımı ile silindirik ezilme yüzeyi yerine (d×t) dikdörtgen düzlem alanı gözönüne
alınır. Burada, d ve t sırasıyla bulon gövdesi karakteristik çapı ile birleştirilen eleman
kalınlığını göstermektedir.

Bulon deliğinin ovalleşmesi,
Rn  2.4dtFu
Levhada kesme kırılması,
Rn  1.2lctFu

Lce  Le  0.5d h
Lci  s  d h
s : Bulon delik merkezleri arasındaki

uzaklık
Le :Bulon deliği merkezinin birleştirilen
eleman kenarına uzaklığı
dh :Bulon deliği çapı

Bulon Deliği Ezilme Kuvveti Dayanımı (13.3.13)

Bir bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn, kayma etkisinde ezilme sınır
durumu esas alınarak, aşağıda açıklandığı şekilde belirlenecektir.
(a) Yükün doğrultusundan bağımsız olarak, standart dairesel, büyük dairesel delikler ve kısa
oval deliklerde veya oval boyuna ekseni yük doğrultusuna paralel olan uzun oval deliklerden
teşkil edilen birleşimler için Denk.(13.14a) ile hesaplanacaktır.
Rn  1.2lctFu  2.4dtFu Denk.(13.14a)

(b) Oval boyuna ekseni yük doğrultusuna dik uzun oval deliklerden teşkil edilen birleşimler için
Denk.(13.14b) ile hesaplanacaktır.
Rn  1.0lctFu  2.0dtFu Denk.(13.14b)

Tasarım ezilme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli ezilme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)
alınarak hesaplanacaktır.

Fu : Bağlanan eleman malzemesinin karakteristik çekme dayanımı.

d : Bulonun karakteristik gövde çapı (bulonun diş açılmamış gövdesinin çapı).
lc : Kuvvet doğrultusundaki delik kenarı ile en yakın diğer delik kenarı arasındaki veya delik
kenarı ile eleman kenarı arasındaki net uzaklık.
t : Bağlanan elemanın kalınlığı.
(c) Bulonların rijitleştirilmemiş boru ve kutu enkesitli elemanların tüm enkesiti boyunca
geçirilmesiyle teşkil edilen birleşimlerde, 13.6 ve Denk.(13.21a) gözönüne alınacaktır.
Birleşimler için ezilme kuvveti dayanımı, her bir bulon deliği için hesaplanan ezilme kuvveti
dayanımlarının toplamı alınarak elde edilecektir.
Ezilme kuvveti dayanımı, ezilme ve sürtünme etkili birleşimlerin her ikisi için kontrol edilecektir.
Sürtünme etkili birleşimlerde, büyük dairesel delikler ile oval boyuna ekseni kuvvet doğrultusuna
paralel kısa ve uzun oval deliklerin kullanımı 13.3.5 e göre sınırlandırılmıştır.

ÖRNEK 1. Aşağıda ezilme etkili bulonlu birleşim detayı verilen 12200 enkesit
boyutlarına sahip çekme elemanı, sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG =
80kN ve PQ = 200kN eksenel çekme kuvvetleri etkisindedir.
a. Birleşimin karakteristik dayanımının belirlenmesi
b. Birleşimin tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Birleşimin güvenli dayanımının kontrolü (GKT)

S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2
Enkesit
12200 t = 12.0 mm b = 200 mm
Bulonlar (Tablo 13.8)
M20 – 8.8 (Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır ve diş açılmış bulon gövdesi bölümünün
kayma düzlemi içinde olduğu varsayılacaktır)

t=14 I
M20 - 8.8 12
35 50 50 35
40
PG = 80kN
60
PQ = 200kN
200
60
40
12  200
14
I
I-I KESİTİ

Çözüm
Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu (13.3.9)
Bulon malzemesinin (8.8) karakteristik çekme dayanımı, Fub (Tablo 2.2)
Fub  800 N/mm 2

Bulonun karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv (13.3.4(a) ve Tablo 13.7)
Fnv  0.450 Fub  0.450  800   360 N/mm 2

M20-8.8 bulon grubunun karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv (Tablo 13.8)
  20 
2
Ab   314.16 mm 2
4
Rnv  Fnv nsp Ab   360 1 314.16 103  113.10 kN

Bulon deliklerinde ezilme sınır durumu (13.3.13)
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 13.8)
d h  20  2.0  22 mm
Ezilme etkisi altındaki etkin kalınlık, t
t  12 mm 12 mm  14 mm 
Bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn (13.3.13)
Her bir kenar bulon deliği için
Lc ,1  Le  0.5d h  35  0.5(22)  24mm

Rne ,1  1.2 LctFu  1.2  24 12  360 103  124.42 kN
Rne ,1  124.42 kN  2.4  20 12  360 10 3  207.36 kN

Lc ,2  Le  0.5d h   35  50   0.5(22)  74mm

Rne ,2  1.2 Lc tFu  1.2  74 12  360 103  383.62 kN
Rne ,2  383.62 kN  2.4  20 12  360 103  207.36 kN
Rne ,2  207.36 kN
Diğer her bir bulon deliği için
Lc  s  d h  100  22  78mm
Rn  1.2 Lc tFu  1.2  78 12  360 103  404.35 kN
Rn  404.35 kN  2.4  20 12  360 10 3  207.36 kN
Rn  207.36 kN

Yönetmelik 13.3.9 uyarınca, ezilme etkili birleşimin bir bulonunun karakteristik

dayanımı, kayma etkisinde bulon gövdesi kırılma sınır durumu için hesaplanan
karakteristik kesme kuvveti dayanımı ile bulon deliği ezilme sınır durumu için
hesaplanan karakteristik ezilme kuvveti dayanımlarının küçüğü olarak alınacaktır.
Kenar bulonlar ve kenar bulon delikleri için
Rnb  min  Rnv ; Rne,1; Rne,2 
Rnb  min 113.10 kN;124.42 kN; 207.36 kN   113.10 kN
Diğer bulonlar ve bulon delikleri için
Rnb  min  Rnv ; Rni 
Rnb  min 113.10 kN; 207.36 kN   113.10 kN

Ezilme etkili birleşimin dayanımı, Rn

Tüm bulonların karakteristik dayanımını kayma etkisinde bulon gövdesi kırılma
sınır durumu belirlediğinden, toplam bulon sayısı, n = 5 olmak üzere, birleşimin
karakteristik dayanımı,
Rn  nRnb
Rn  5 113.10   565.50 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  80  +1.6  200  =416 kN  80  200  280 kN
Birleşimin tasarım dayanımı (13.3.9) Birleşimin güvenli dayanımı (13.3.9)
Rd  Rn  0.75(565.49)  424.12 kN Rg  Rn /   565.49 2.00  282.75kN
Pu 416 Pa 280
  0.98  1.0   0.99  1.0
Td 424.12 Tg 282.75

ÖRNEK 2. Aşağıda detayı verilen ezilme etkili bulonlu birleşim, sabit ve hareketli
yükler altında, sırasıyla, PG = 200kN ve PQ = 480kN eğik merkezi kuvvetlerin
etkisindedir.
a. Bulon grubunun tasarım dayanımının kontrolü (YDKT)
b. Bulon grubunun güvenli dayanımının kontrolü (GKT)
Not: Birleşim parçasının şekildeğiştirmesi nedeniyle meydana gelen bulon boyuna
eksenine paralel ilave kaldırma kuvvetinin oluşmadığı varsayılacaktır.
S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2
Bağlanan elemanların kalınlıkları
tf = 18.0 mm t = 20.0 mm

8 720
A
18 20
65 150 65
HE 280 B
Pu veya Pa
60
60
150
150
M24-8.8
150
150
M24 - 8.8
150
150
30.0
8 720
°
150
150
60
60
A-A KESİTİ A

Çözüm
Eğik ve merkezi olarak etkiyen çekme kuvveti nedeniyle bulonlar çekme ve kesme
kuvvetinin ortak etkisi altındadır. Bu nedenle bulonlar, bu iki kuvvetin ortak etkisi
altında değerlendirilmelidir. (13.3.10)
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  200  +1.6  480  =1008 kN  200  480  680 kN
Merkezi olarak etkiyen gerekli çekme Merkezi olarak etkiyen gerekli çekme
kuvvetinin yatay (H) ve düşey (V) kuvvetinin yatay (H) ve düşey (V)
bileşenleri bileşenleri
H  1008  Cos30   872.95 kN H   680  Cos30   588.90 kN

V  1008  Sin30   504.00 kN V  1008  Sin30   340.00 kN

M24-8.8 bulon karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv (Tablo 13.8)
  24 
2
Ab   452.39 mm 2
4
Rnv  Fnv nsp Ab   0.450  800 1 452.39 103  162.86 kN
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Bir bulona etkiyen kuvvetin yatay (H1) ve Bir bulona etkiyen kuvvetin yatay (H1) ve
düşey (V1) bileşenleri düşey (V1) bileşenleri
H1  872.95 10  87.30 kN H1  588.90 10  58.89 kN
V1  504.00 10  50.40 kN V1  340.00 10  34.00 kN
Bir bulonun tasarım kesme kuvveti Bir bulonun güvenli kesme kuvveti
dayanımı (13.3.9) dayanımı (13.3.9)
Rd  Rnv  0.75 162.86   122.15 kN Rg  Rnv   162.86 2.00  81.43 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Çekme ve kesme kuvveti (yatay ve düşey Çekme ve kesme kuvveti (yatay ve düşey
kuvvet) bileşenlerinin etkileşimi kuvvet) bileşenlerinin etkileşimi
V1 Rd  50.40 122.15  0.41  0.30 V1 Rd  34.00 81.43  0.42  0.30

Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi
dikkate alınmalıdır. (13.3.10) dikkate alınmalıdır. (13.3.10)
Fnt
Fnt Fnt  1.3Fnt  f rv  Fnt
Fnt  1.3Fnt  f rv  Fnt Fnv
Fnv
Fnt  0.75  800   600 N/mm 2
(13.3.4) Fnt  0.75  800   600 N/mm 2 (13.3.4)
Fnv  0.45  800   360 N/mm 2 Fnv  0.45  800   360 N/mm 2
f rv   50.40  10 3
 452.39 111.41 N/mm 2

f rv  34.00  103  452.39  75.16 N/mm 2
f rv  0.75  360   270 N/mm 2 (13.3.10) f rv  360 2.00  180 N/mm 2 (13.3.10)

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
F   1.3  600  
 600  2.00  600 
111.41 Fnt  1.3  600    75.16 
0.75  360   360 
nt
Fnt  532.42 N/mm 2  600 N/mm 2 Fnt  529.47 N/mm 2  600 N/mm 2
Bulon grubunun karakteristik çekme Bulon grubunun karakteristik çekme

kuvveti dayanımı, Rn (13.3.10) kuvveti dayanımı, Rn (13.3.10)
Rn  nFnt Ab  10  532.42  452.39  10 3 Rn  nFnt Ab  10  529.47  452.39  10 3

Rn  2408.61 kN Rn  2395.27 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Rn  nFnt Ab  10  532.42  452.39  10 3 Rn  nFnt Ab  10  529.47  452.39  10 3

Rn  2408.61 kN Rn  2395.27 kN
Bulon grubunun tasarım çekme kuvveti Bulon grubunun tasarım çekme kuvveti
Rd  Rn  0.75(2408.61)  1806.46 kN Rg  Rn /   2395.27 2.00  1197.64kN

H 872.95 H 588.90
  0.48  1.0   0.49  1.0
Rd 1806.46 Rg 1197.64
Birleşen parçaların ezilme dayanımı kontrolü, sadece kesme kuvveti (düşey bileşen) dikkate
alınarak Örnek 1 de açıklandığı şekilde yapılabilir.

ÖRNEK 3. Aşağıda mesnet elemanın bulonlu uç birleşim detayı verilmektedir. Bulon

grubuna dışmerkezlik ile etkiyen sabit ve hareketli yükler, sırasıyla, PG = 50 kN ve
PQ = 100 kN dur.
a. Bulon grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla yeterliliğinin kontrolü

S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2

PG = 50kN
PQ = 100kN
t=14
100
35 50 50 35
40
t=12
60
M20 - 8.8
200
60
40

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  20   1.6  45   96 kN  20  45  65 kN
M uT  Pu e M aT  Pa e
 96 185   17760kNmm  65 185   12025kNmm
Bulon grubu kesme kuvveti ve burulma momenti etkisinde olduğundan, elastik

yöntemde burulma momenti etkisi aşağıdaki genel ifadeler ile göz önüne alınabilir.
f 
MT d
J
 d 2
   x 2
 y 2

MT d MT d  4  502  602   24400 mm 2
Pv  Af v  A 
A d 2  d 2
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
M Tu 17760 M Ta 12025
Px ,m  y 60  43.67 kN Px ,m  y  60  29.57 kN
d
2
d
24400 2
24400
M 17760 M Ta 12025
Py ,m  Tu2 x  50  36.39 kN Py ,m  x  50  24.64 kN
d
2
d 24400 24400
P 96 Pa 65
Pv  u   19.20 kN Pv    13 kN
n 5 n 5
Pur  43.67   36.39  19.20   70.69kN Par  29.57 2   24.64  13  47.87 kN
2 2 2

Bulon grubunun ağırlık merkezinden en uzakta olan bulon en büyük kesme kuvveti
etkisinde olduğundan bu bulon için kontrol yapılacaktır.
Bulon gövdesinde kesme kırılması sınır durumu (13.3.9)
Bulon malzemesinin (8.8) karakteristik çekme dayanımı, Fub (Tablo 2.2)
Fub  800 N/mm 2

Bulonun karakteristik kayma gerilmesi dayanımı, Fnv (13.3.4(a) ve Tablo 13.7)
Fnv  0.450 Fub  0.450  800   360 N/mm 2

M20-8.8 bulonun karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv (Tablo 13.8)
  20 
2
Ab   314.16 mm 2
4
Rnv  Fnv nsp Ab   360 1 314.16 103  113.10 kN

Bulon deliklerinde ezilme sınır durumu (13.3.13)
Ezilme dayanımı için bulon delik çapı, dh (Tablo 13.8) d h  20  2.0  22 mm
Ezilme etkisi altındaki etkin kalınlık, t t  12 mm 12 mm  14 mm 
Bulon deliğinin karakteristik ezilme kuvveti dayanımı, Rn (13.3.13)
Lc ,1  Le  0.5d h  35  0.5(22)  24mm

Rne ,1  1.2 LctFu  1.2  24 12  360 103  124.42 kN
Rne ,1  124.42 kN  2.4  20 12  360 10 3  207.36 kN
Rnb  min  Rnv ; Rne,1; Rne,2 

 min 113.10 kN;124.42 kN;207.36 kN   113.10 kN

YDKT GKT
Gerekli kesme kuvveti dayanımı Gerekli kesme kuvveti dayanımı
Pur  43.67 2   36.39  19.20   70.69kN Par  29.57 2   24.64  13  47.87 kN
2 2
Bulonun tasarım dayanımı (13.3.9) Bulonun güvenli dayanımı (13.3.9)
Rd  Rn  0.75(113.10)  84.82 kN Rg  Rn /   113.10 2.00  56.55kN
Pur 70.69 Par 47.87

  0.83  1.0   0.84  1.0
Rd 84.82 Rg 56.55

ÖRNEK 4. Aşağıda mesnet elemanın bulonlu uç birleşim detayı verilmektedir. Bulon

grubuna dışmerkezlik ile etkiyen sabit ve hareketli yükler, sırasıyla, PG = 50 kN ve
PQ = 150 kN dur.
a. Bulon grubunun (YDKT) ve (GKT) esaslarıyla yeterliliğinin kontrolü

S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2
M20 – 8.8 (Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır ve diş açılmış bulon gövdesi
bölümünün kayma düzlemi içinde olduğu varsayılacaktır)

Dışmerkez yüklü bulon grupları güvenli tarafta kalan ve daha basit olan,
yaklaşım ile aşağıdaki varsayımlar gözönüne alınarak da kontrol edilebilir:
i) Birleşimin tarafsız ekseni bulon grubunun ağırlık merkezinden geçmektedir.
i) Bu eksenin üstündeki bulonlar çekme kuvveti etkisinde, altındaki bulonlar

ise basınç kuvveti etkisindedir.
i) Her bir bulon maksimum çekme dayanımına ulaşmaktadır.

PG
PQ
e = 150
60 60 60
T
p.t.e
C=T d'
C=T

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  50   1.6 150   300kN  50  150  200 kN
M u  Pu e M a  Pa e
 300 150   45000kNmm  200 150   30000kNmm
Pa e M a 30000
Pe M 45000 Ta1   ' '  62.50kN
Tu1  ' u '  ' u'   93.75kN ' '
n d 4 120 
n d 4 120 
nd
nd
Pa 200
P 300 Va1    25kN
Vu1  u   37.5kN nb 8
nb 8

M20-8.8 bulon karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Rnv (Tablo 13.8)
  20 
2
Ab   314.16 mm 2
4
Rnv  Fnv nsp Ab   0.450  800 1 314.16 10 3  113.10 kN
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Bir bulonun tasarım kesme kuvveti Bir bulonun güvenli kesme kuvveti
Rd  Rnv  0.75 113.10   84.82 kN Rg  Rnv   113.10 2.00  56.50 kN
Vu1 37.5 Va1 25.0

  0.44  1.0   0.44  1.0
Rd 84.82 Rd 56.5
 0.44  0.30  0.44  0.30

M20-8.8 bulon karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Rnt (Tablo 13.7)
  20 
2
Ab   314.10 mm 2
4
Rnt  Fnt Ab   0.75  800  314.10 103  188.46 kN
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Bir bulonun tasarım çekme kuvveti Bir bulonun güvenli çekme kuvveti
Rd  Rnt  0.75 188.46   141.35 kN Rg  Rnt   188.40 2.00  94.20 kN
Tu1 93.75 Ta1 62.50

  0.66  1.0   0.66  1.0
Rd 141.35 Rd 94.20
 0.66  0.30  0.66  0.30

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)

Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi dikkate Çekme ve kesme kuvveti etkileşimi dikkate
alınmalıdır. (13.3.10) alınmalıdır. (13.3.10)
Fnt
F
Fnt  1.3Fnt  nt f rv  Fnt Fnt  1.3Fnt  f rv  Fnt
Fnv Fnv
Fnt  0.75  800   600 N/mm 2 Fnt  0.75  800   600 N/mm 2
Fnv  0.45  800   360 N/mm 2 Fnv  0.45  800   360 N/mm 2
f rv   37.5  103  314 119.43 N/mm 2 

f rv  25.00  103  314.10  79.60 N/mm 2
f rv  0.75  360   270 N/mm 2 f rv  360 2.00  180 N/mm 2

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
F   1.3  600  
 600  2.00  600 
119.43 Fnt  1.3  600    79.60 
0.75  360   360 
nt
Fnt  514.60 N/mm 2  600 N/mm 2 Fnt  514.67 N/mm 2  600 N/mm 2

Rnt  Fnt Ab   514.60  314.10 10 3 Rn  Fnt Ab   514.66  314.10 10 3

Rnt  161.58 kN Rn  161.55 kN
Rd  Rnt  0.75 161.58   121.18 kN Rg  Rnt   161.55 2.00  80.77 kN

Tu1 93.75 Ta1 62.50
  0.77  1.0   0.77  1.0
Rd 121.18 Rd 80.77

4. ELEMANLARIN BİRLEŞEN ENKESİT PARÇALARI VE BİRLEŞİM ELEMANLARININ

DAYANIMLARI (13.4)
Bu bölüm, elemanların birleşen enkesit parçaları ile bağlantı için kullanılan levhalar, düğüm
noktası levhaları, korniyerler gibi birleşim elemanlarının tasarımı için uygulanacaktır.
Çekme Etkisinde Dayanım (13.4.1)
Çekme etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik çekme kuvveti

dayanımı, Rn, çekme etkisinde akma ve kopma (kırılma) sınır durumları için sırasıyla
Denk.(13.15) ve Denk.(13.16) ile belirlenecektir.
Tasarım çekme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT), aşağıda (a) ve (b) ye göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.
(a)  = 0.90 (YDKT) veya  = 1.67 (GKT) alınarak, birleşim elemanlarının akma sınır durumu
için, R F A
n y g Denk.(13.15)
(b)  = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT) alınarak, birleşim elemanlarının kopma (kırılma) sınır
durumu için,
Rn  Fu Ae Denk.(13.16)
şeklinde hesaplanacaktır.

Bulonlu ek levhaları için Ae = An ≤ 0.85Ag koşulunun sağlandığı gösterilecektir. Bu koşulun

sağlanmaması halinde, Ae = An = 0.85Ag alınacaktır.
Ag : Kayıpsız enkesit alanı.

An : Net enkesit alanı.
Ae : 7.1.3 te tanımlanan etkin net enkesit alanı.
Kayma Etkisinde Dayanım (13.4.2)
Kayma gerilmesi etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik kesme

kuvveti dayanımı, Rn, kayma etkisinde akma ve kırılma sınır durumları için sırasıyla
Denk.(13.17) ve Denk.(13.18) ile belirlenecektir.
Tasarım kesme kuvveti dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli kesme kuvveti dayanımı, Rn/
(GKT), aşağıda (a) ve (b) ye göre hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.

(a)  = 1.00 (YDKT) veya  = 1.50 (GKT) alınarak, birleşim elemanlarının akma sınır durumu
için,
Rn  0.60 Fy Agv Denk.(13.17)
(b)  = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT) alınarak, birleşim elemanlarının kopma (kırılma) sınır
durumu için,
Denk.(13.18)
Rn  0.60 Fu Anv
şeklinde hesaplanacaktır.
Agv : Kayma gerilmesi etkisindeki kayıpsız alan.

Anv : Kayma gerilmesi etkisindeki net alan.

Blok Kırılma Dayanımı (13.4.3)
Karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn, kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca akma ve kırılma
sınır durumları ile çekme yüzeyi boyunca kopma sınır durumları esas alınarak, Denk.(13.19) ile
hesaplanacaktır.
Rn  0.60 Fu Anv  U bs Fu Ant  0.60Fy Agv  U bs Fu Ant Denk.(13.19)
Tasarım blok kırılma dayanımı, Rn (YDKT) veya güvenli blok kırılma dayanımı, Rn/ (GKT),
 = 0.75 (YDKT) veya  = 2.00 (GKT)

Ant : Çekme gerilmesi etkisindeki net alan.
Ubs : Çekme gerilmeleri yayılışını gözönüne alan bir katsayı.

Çekme gerilmeleri yayılışının üniform olduğu yüzeylerde, Ubs = 1.0, üniform olmadığı
yüzeylerde ise Ubs = 0.5 olarak alınacaktır.
Korniyerin Bulonlu Korniyerin Kaynaklı Korniyerin Kaynaklı

Birleşimi Birleşimi Birleşimi
Tek Sıra Bulonlu Korniyerin Bulonlu Düğüm Noktası Levhasına

Kiriş Uç Birleşimi Uç Birleşimi Bulonlu Birleşim
a)U bs = 1.0 olan birleşim tipleri
Çok Sıra Bulonlu

Kiriş Uç Birleşimi
b)U bs = 0.5 olan birleşim tipi

Basınç Etkisinde Dayanım (13.4.4)
Basınç etkisindeki enkesit parçaları ve birleşim elemanlarının karakteristik basınç kuvveti

dayanımı, Pn, akma ve burkulma sınır durumları esas alınarak, aşağıda verildiği şekilde
belirlenecektir.
(a) Lc / i ≤ 25 için karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn, Denk.(13.20) ile hesaplanacaktır.
Pn  Fy Ag Denk.(13.20)
(b) Lc / i > 25 için karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn, Bölüm 8 e göre hesaplanacaktır.
Tasarım basınç kuvveti dayanımı, Pn (YDKT) veya güvenli basınç kuvveti dayanımı, Pn/
(GKT),
 = 0.90 (YDKT) veya  = 1.67 (GKT)

Lc : Burkulma boyu (=KL).
i : Atalet yarıçapı

Eğilme Etkisinde Dayanım (13.4.5)
Birleşen enkesit parçalarının durumu dikkate alınarak, tasarım eğilme momenti dayanımı
(YDKT) veya güvenli eğilme momenti dayanımı (GKT), akma, yerel burkulma, yanal burulmalı
burkulma ve kırılma sınır durumları için hesaplanan mevcut dayanımların en küçüğü esas

EKSENEL ÇEKME KUVVETİ ETKİSİ
TANIM
EKSENEL ÇEKME KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI
SINIR DURUMLAR İÇİN ENKESİT ALANI HESABI
YÖNETMELİK BÖLÜM 7
7.1.GENEL ESASLAR
7.2. ÇEKME KUVVETİ DAYANIMI
7.3. YAPMA ENKESİTLİ ÇEKME ELEMANLARI
ÖRNEKLER

TANIM
Eksenel çekme kuvvetini taşıyan yapısal elemanlar çekme elemanları olarak
isimlendirilir. Çekme elemanı olarak kullanılabilecek tipik enkesitler aşağıdaki şekilde
verilmiştir.

EKSENEL ÇEKME KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI

Eksenel çekme kuvveti etkisindeki bir elemanın davranışı, kayıpsız alan ve etkin net
enkesit alanı davranışları ile birleşim bölgesinde eleman davranışı olmak üzere, üç
farklı karakteristik durum dikkate alınarak incelenmektedir.
Bu durumda bir çekme elemanının dayanımı, aşağıdaki üç davranış biçimi dikkate

alınarak belirlenmektedir.
Kayıpsız enkesit alanının davranışı,
Kayıpsız enkesitteki gerilmelerin akma gerilmesine ulaşması.
Etkin net enkesit alanının davranışı,
Etkin net enkesitteki gerilmelerin çekme dayanımına (kopma gerilmesine) ulaşması.
Birleşim bölgesinde eleman davranışı,
Birleşim bölgesinde blok kırılma sınır durumuna ulaşılması.

Kayıpsız enkesit alanının davranışı,

Kayıpsız enkesit alanının eksenel çekme kuvveti etkisindeki davranışı, 1000mm uzunluğunda
bir eleman ve çeliğin (S235) gerilme-şekildeğiştirme ilişkisi dikkate alınarak incelenebilir.
Fu
Esh
Fy
Gerilme
E= 200000MPa
E
ey esh eu er
.001 to .002 .01 to .03 Şekildeğiştirme .1 to .2 .2 to .3

Fu
Esh
Fy
Gerilme
Δy = 0.0012(1000) = 1.2mm
E
ey esh eu er

Fu
Esh
Fy
Δsh= 0.02(1000) = 20mm
Gerilme
Δy = 0.0012(100) =1.2mm
E
ey esh eu er

Δu = 0.15(1000) = 150mm
Fu
Esh
Fy
Δsh = 0.02(1000) = 20mm
Gerilme
Δy = 0.0012(1000) = 1.2mm
E
ey esh eu er

L0 = 1000 mm olan bir çekme elemanı için,
Δakma = yaklaşık 0.00117(1000) = 1.17 mm

Δpekleşme başlangıcı = yaklaşık 0.02(1000) = 20 mm
Δçekme dayanımı = yaklaşık 0.15(1000) = 150 mm
Büyük uzama miktarına ulaşılması göçme sınır durumu olarak tanımlanır ve

bu duruma karşı gelen çekme kuvveti dayanımı, akma gerilmesi ile kayıpsız
enkesit alanının çarpımı (FyAg) ile sınırlandırılmaktadır.

Etkin net enkesit alanının davranışı,

Etkin net enkesit alanının eksenel çekme kuvveti etkisindeki davranışı, aşağıdaki
birleşim ve çeliğin (S235) gerilme-şekildeğiştirme ilişkisi dikkate alınarak incelenebilir.
20 mm

Fu
Esh
Fy
Gerilme
E= 200000MPa
E
ey esh eu er

Fu
Esh
Fy =
235 MPa
Gerilme
E Δ = 0.0012(20) = 0.024mm
ey esh eu er

Fu
Esh
Fy
Δ = 0.02(20) = 0.4mm
Gerilme
E Δ = 0.0012(20) = 0.024mm
ey esh eu er

Δu = 0.15(20) = 3mm
Fu
Esh
Fy
Δsh = 0.02(20) = 0.4mm
Gerilme
E Δy = 0.0012(20) = 0.024mm
ey esh eu er

L0 (=de) = 20 mm olan bir etkin delik çapı için,
Δakma = yaklaşık 0.00117(20) = 0.023 mm

Δpekleşme başlangıcı = yaklaşık 0.02(20) = 0.4 mm
Δçekme dayanımı = yaklaşık 0.15(20) = 3 mm << 150 mm
Kayıpsız enkesit alanında meydana gelen uzama miktarına göre oldukça

küçük bir uzama değerine ulaşılması nedeniyle, göçme sınır durumu, çekme
dayanımına ulaşılması olarak tanımlanır ve bu duruma karşı gelen çekme
kuvveti dayanımı, çekme dayanımı ile etkin net enkesit alanının çarpımı
(FuAe) ile sınırlandırılır.

Birleşim bölgesinde eleman davranışı,

Birleşimi oluşturan çekme elemanının veya birleşim levhasının bir parçasının blok
halinde kırılarak esas elemandan (çekme elemanı veya birleşim levhası) ayrılması
durumu olarak karşılaşılan davranış biçimidir. Bu sınır durum çekme elemanı ve
birleşim levhası için ayrı ayrı olmak üzere, bir korniyerin bulonlu ve kaynaklı
birleşimleri esas alınarak açıklanabilir.
13.4.3 uyarınca, çekme elemanlarının uç birleşimlerinde blok kırılma sınır

durumunun değerlendirilmesinde, kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca
akma ve kırılma sınır durumları ile çekme yüzeyi boyunca kopma sınır
durumları esas alınacaktır.

Korniyerin bulonlu birleşimi
Korniyer için blok kırılma dikkate alındığında
Birleşim levhası için blok kırılma dikkate alındığında

Korniyerde kesme düzlemi
Korniyerde çekme
düzlemi
Levhada kesme düzlemi

Levhada çekme düzlemi

Korniyerde blok kırılma
Levhada blok kırılma

Korniyerin kaynaklı birleşimi
Çepeçevre köşe kaynak


Levhada blok kırılma

SINIR DURUMLAR İÇİN ENKESİT ALANI HESABI

Olası sınır durumlarının değerlendirilmesinde kullanılacak enkesit alanları aşağıda
açıklandığı şekilde hesaplanacaktır.
Kayıpsız enkesit alanı, Ag

Kayıpların gözönüne alınmadığı toplam enkesit alanı olup herhangi bir yapısal çelik
eleman enkesiti için tablo yardımıyla elde edilebilmektedir.

Net (kayıplı) enkesit alanı, An

Elemanın kırılma çizgisi üzerinde yer alan bulon delikleri nedeniyle veya konstrüktif
nedenlerden dolayı oluşan kayıp enkesit alanlarının çıkarılması ile elde edilecektir.
Şekildeki bulonlu birleşim dikkate alındığında, net

I enkesit alanı (taralı alan), An
t
35 50
An  Ag  Akayıp
40
şeklinde hesaplanacaktır. Yukarıdaki ifadede yer alan
60
kayıp enkesit alanı, Akayıp, 5.4.3 uyarınca etkin delik
200
çapı, de, kullanılarak hesaplanmalıdır. Buna göre,
b
60
d e  d h  2.0mm
40
I
Akayıp  2d et
I-I KESİTİ
An  bt  2d et

Etkin net enkesit alanı, Ae

Çekme kuvvetinin
taşındığı bölge
Çekme kuvvetinin
enkesit içinde
yayılışı
Kırılma
Düzlemi
Çekme elemanı enkesit parçalarının

(başlık ve gövde) tümünün bağlanmadığı
durumda, hesaplanacaktır.

Yönetmelikte birleşim içindeki gerilme yayılışı düzensizliği, gerilme düzensizliği etki

katsayısı, U, kullanılarak hesaba katılmaktadır.
Kuvvetin
Ae  UAn
aktarılmasında
etkin olmayan
alan
Etkin net alan

Gerilme düzensizliği etki katsayısı, U,

Bu katsayı, çekme elemanı enkesit parçalarının bağlantı teşkiline bağlı olarak Tablo
7.1 ile belirlenecektir. Bu tabloya göre Durum 2 dikkate alındığında, bu katsayı
x
U  1 U  1.0
l
şeklinde hesaplanmaktadır. Burada,
x : Birleşim etki alanı ağırlık merkezinin birleşim düzlemine dik uzaklığı
(dışmerkezlik etkisi).
l : Yük doğrultusundaki etkin birleşim uzunluğu (bulonlu birleşimlerde en uzun
bulon sırasındaki en dış bulon merkezleri arasındaki uzunluk).

x nin belirlenmesi,
x x x x

l nin belirlenmesi,
I l
Bulonlu birleşimler
I I1
l1  l2
l
2
I2
Kaynaklı birleşimler

Net enkesit alanı hesabında bulon deliklerinin yerleşiminin gözönüne alınması,

Enkesitte kırılmanın izlediği çizgi (göçmenin ortaya çıktığı enkesit) kırılma çizgisi
olarak tanımlanır.
Birleşim alanının sınırlı olması veya birleşimin geometrisi nedeniyle, bulonlar birbirine
paralel olan birden fazla bulon çizgisine şaşırtmalı olarak yerleştirilebilir. Bu
yerleşimde bulonlar arasındaki uzaklığa ve bulonların yerleşimine bağlı olarak
aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi birden fazla kırılma, diğer bir deyişle, göçme
enkesiti olasılığı ortaya çıkabilir.

Şaşırtmalı delikler için net enkesit alanı hesabında birkaç yöntem önerilmiştir. En
yaygın yöntem, şaşırtmalı olarak yerleştirilen iki delik arasındaki göçme çizgisi için
azaltılmış çap, d nün kullanılmasıdır.
s
s2
d   de 
4g
Birleşimde bulonlar kuvvet doğrultusunda aynı enkesitte iki çizgi boyunca yerleştirilmiş
(şaşırtma yapılmamış veya s = 0) ise, bu durumda, d = de olacağı kolaylıkla görülebilir.

Bulonların şaşırtmalı olarak yerleştirilmesi durumunda net enkesit alanı, An, 5.4.3
uyarınca,
s 2t
An  Ag   d et   Denk.(5.3)
4g
Denk.(5.3) kullanılarak hesaplanacaktır.

Yönetmelikte çekme kuvveti etkisindeki elemanların boyutlandırılmasında
kullanılacak esaslar Bölüm 7 de verilmektedir.
Narinlik Oranı Sınırı (7.1.1)

Çekme kuvveti etkisindeki elemanlarda stabilite bir tasarım kriteri olmamasına
karşın, bu tür elemanlarda narinlik oranı, L/i  300 olmalıdır. Ancak, bu sınır çelik
kablolar ve miller için geçerli değildir.
Enkesit Alanları
Olası göçme sınır durumlarının değerlendirilmesinde esas alınacak enkesit alanları;
Kayıpsız Enkesit Alanı, Ag (7.1.2)
Açılan delikler nedeniyle oluşan kayıpların gözönüne alınmadığı toplam enkesit
alanı.

Net (Kayıplı) Enkesit Alanı, An (7.1.2)

Elemanın kırılma çizgisi üzerinde yer alan bulon delikleri nedeniyle veya konstrüktif
nedenlerden dolayı oluşan kayıp enkesit alanlarının çıkarılması ile elde edilen alan.
Etkin Net Enkesit Alanı, Ae (7.1.3)

Çekme elemanının birleşim bölgesine tüm enkesit parçalarıyla bulonlu veya kaynaklı
olarak bağlanmadığı durumda, gerilme yayılışındaki düzensizlik dikkate alınarak
hesaplanan alan.
Ae  UAn Denk.(7.1)
U : Gerilme düzensizliği etki katsayısı (Tablo 7.1)

Çekme Kuvveti Dayanımı (7.2)

Tasarım çekme kuvveti dayanımı, tTn, (YDKT) veya güvenli çekme kuvveti
dayanımı, Tn/t, (GKT), eksenel çekme kuvveti etkisindeki elemanın, akma sınır
durumu, kırılma sınır durumu ve blok kırılma sınır durumlarına göre hesaplanacak
dayanımların en küçüğü olarak alınacaktır.
Akma Sınır Durumu (7.2.1)
Çekme elemanlarında akma sınır durumu için karakteristik çekme kuvveti dayanımı,
Tn, kayıpsız enkesit alanı kullanılarak Denk.(7.2) ile hesaplanacaktır.
Tn  Fy Ag Denk.(7.2)
dayanımı, Tn/t, (GKT),
ϕt = 0.90 (YDKT) veya Ωt = 1.67 (GKT)

Kırılma Sınır Durumu (7.2.2)

Çekme elemanlarında kırılma sınır durumu için karakteristik çekme kuvveti dayanımı,
Tn, etkin net enkesit alanı kullanılarak Denk.(7.3) ile hesaplanacaktır.
Tn  Fu Ae Denk.(7.3)
dayanımı, Tn/t, (GKT),
ϕt = 0.75 (YDKT) veya Ωt = 2.0 (GKT)
Ae : Etkin net enkesit alanı.

Fy : Yapısal çelik karakteristik akma gerilmesi.
Fu : Yapısal çelik karakteristik çekme dayanımı.

Blok Kırılma Dayanımı (13.4.3)

Karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn, kesme yüzeyi veya yüzeyleri boyunca akma ve kırılma
sınır durumları ile çekme yüzeyi boyunca kopma sınır durumları esas alınarak, Denk.(13.19) ile
hesaplanacaktır.
Tasarım blok kırılma dayanımı, Rn, (YDKT) veya güvenli blok kırılma dayanımı, Rn/, (GKT),
ϕ = 0.75 (YDKT) veya Ω = 2.00 (GKT)

Agv : Kayma gerilmesi etkisindeki kayıpsız alan.

Anv : Kayma gerilmesi etkisindeki net alan.
Ant : Çekme gerilmesi etkisindeki net alan.
Ubs : Çekme gerilmeleri yayılışını gözönüne alan bir katsayı (Şekil 13.9)

Yapma Enkesitli Çekme Elemanları (7.3)

Çekme kuvveti aktaran elemanların iki veya daha çok sayıda profil ve/veya levhanın birbirlerine
bulonlu veya kaynaklı olarak birleştirilmesiyle oluşmasına izin verilir. Uç noktalar arasında en az
iki adet ara bağlantı teşkil edilecektir.
Ayrıca bu tür elemanların teşkilinde 7.3 te verilen uygulama koşullarına uyulacaktır. Ara
bağlantılar için verilen örnek bazı uygulama koşulları aşağıda gösterilmiştir.
bp  50tp
a
a a  300ii a
* 2bp
Lp Lp 
3
bp
bp * : Bkz. Bölüm 7.3(3)
tf tp
tp
ii : Bir parçanın minimum atalet yarıçapı

ÖRNEK 1. Aşağıda bulonlu birleşim detayı verilen 14200 enkesit boyutlarına sahip
çekme elemanı sabit ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 80kN ve PQ = 200kN
eksenel çekme kuvveti etkisindedir.
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi
b. Elemanın tasarım çekme kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Elemanın güvenli çekme kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)

S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2
Enkesit
14200 t = 14.0 mm b = 200 mm
M20 – 8.8 (Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır)

I
M20 - 8.8 14
35 50 50 35
40
60
Pu veya Pa
200
120
60
40
14  200
14
I
I-I KESİTİ

Çözüm
a. Elemanın karakteristik çekme kuvveti dayanımının belirlenmesi.
Akma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn (7.2.1)
Tn  Fy Ag  235(14  200)(10) 3  658kN Denk.(7.2)
Kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Tn (7.2.2)
Standart dairesel delik çapı, dh (Tablo 13.8)
d h  20  2  22 mm
Etkin delik çapı, de (5.4.3)
d e  22  2  24 mm

Net enkesit alanı, An (7.1.2)

Birleşim detayı incelendiğinde, minimum net enkesit alanının olası 2 kırılma çizgisi
formu dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu iki olası durum
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
2 1
s=50
g=60
g=60
2 1

s 2t
An  Ag   det   Denk.(5.3)
4g
An ,1  14  200   2(24) 14   2128 mm 2
 50  14 
2
An ,2  14  200   3(24) 14   2  2083.67 mm 2

4  60 
An  Min  An ,1 ; An ,2   An ,2  2083.67 mm 2
Etkin net enkesit alanı, Ae (7.1.3)
U  1.0 Tablo-7.1 Durum 1
Ae  1.0  2083.67   2083.67 mm 2

Tn   360  2083.67 103  750.12 kN Denk.(7.3)

Blok kırılma sınır durumunda karakteristik çekme kuvveti dayanımı, Rn (13.4.3)
Blok kırılma sınır durumunun değerlendirilmesinde aşağıdaki şekilde gösterilen

olası göçme durumu öngörülebilir.
35 100
28
40
120
40
28

Karakteristik blok kırılma dayanımı, Rn,
Agv  2  35  100 14   3780 mm 2
Anv  3780  2  24  24 2 14   2772 mm 2
Ant  An ,2  2  28 14   1299.67 mm 2 An ,2  2083.67 mm 2
Çekme gerilmelerinin yayılışı yaklaşık olarak üniform olduğundan U bs  1.0
Rn  0.60  360  2772 103  1.0  360 1299.67 103  1066.63 kN

0.60  235  3780 103  1.0  360 1299.67 103  1000.86 kN
Rn  1066.63 kN  1000.86 kN olduğundan Rn  1000.86 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2  80  +1.6  200  =416 kN  80  200  280 kN
Tasarım çekme kuvveti dayanımı (7.2) Güvenli çekme kuvveti dayanımı (7.2)
Td  tTn  0.90(658)  592.20 kN Tg  Tn /  t  658 1.67  394.00kN

Td  tTn  0.75(750.12)  562.59 kN Tg  Tn /  t  750.12 2.00  375.06kN
Td  Rn  0.75(1000.86)  750.65 kN Tg  Rn /   1000.86 2.00  500.43kN
Pu 416 Pa 280
  0.74  1.0   0.75  1.0
Td 562.59 Tg 375.06

ÖRNEK 2. Aşağıda bulonlu birleşim detayı verilen IPE 270 enkesitli eleman, sabit ve
hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 150 kN ve PQ = 350 kN eksenel çekme
kuvveti etkisindedir.

S 235 Fy = 235 N/mm2 Fu = 360 N/mm2
Enkesit
IPE 270 A = 4590 mm2 tf = 10.2 mm bf = 135 mm
M16 – 10.9 (Standart dairesel delik çapı kullanılacaktır)

C C
t = 15 A
10
40 70 70 70 40
B
Düğüm noktası
levhası IPE 270 Pu veya Pa
M16 - 10.9
Birleşim levhası
B
0kN A 72.5
15
72.5
160
72
10
40 70 70 70 40
t = 15
IPE 270
72.5
Birleşim
Düğüm noktası
160
15
levhaları
levhası
72.5
160
72 C-C Görünüşü
A-A Kesiti B-B Kesiti

Çözüm
Tn  Fy Ag  235(4590)(10) 3  1078.65kN Denk.(7.2)
Standart dairesel delik çapı, dh (Tablo 13.8)
d h  16  2  18 mm
Etkin delik çapı, de (5.4.3)
d e  18  2  20 mm

Net enkesit alanı, An (7.1.2)

Birleşim detayı incelendiğinde, net enkesit alanının, alt ve üst başlıklarda olmak
üzere toplam 4 adet bulon deliğini kapsayan düşey doğrultudaki kırılma çizgisi formu
dikkate alınarak değerlendirilmesinin yeterli olduğu anlaşılmaktadır.
s 2t
An  Ag   det   Denk.(5.3)
4g
An  4590  4(20) 10.2   3774 mm 2
x
x Birleşim
U  1 levhaları
Tablo-7.1 Durum 2
l
x  29.66 mm
l  3  70   210 mm x

29.66
U  1  0.859 Tablo-7.1 Durum 2
210
Ae  0.859  3774   3241.87 mm 2
Tn   360  3241.87 103  1167.07 kN Denk.(7.3)

Blok kırılma sınır durumuna aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi ulaşılacağı

öngörülmüştür.
A-A Kesiti
40 70 70 70
31.5
40 70 70 70

Agv  4  40  70  70  70 10.2   10200 mm 2
Anv  10200  4  20  20  20  20 2 10.2   7344 mm 2
Ant  4  31.5  20 2 10.2   877.20 mm 2
Çekme gerilmelerinin yayılışı üniform olduğundan U bs  1.0
Rn  0.60  360  7344 103  1.0  360  877.20 103  1902.10 kN

0.60  235 10200 103  1.0  360  877.20 103  1753.99 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 150  +1.6  350  =740 kN  150  350  500 kN
Td  tTn  0.90(1078.65)  970.79 kN Tg  Tn /  t  1078.65 1.67  645.90kN

Td  tTn  0.75(1167.07)  875.30 kN Tg  Tn /  t  1167.07 2.00  583.54kN
Td  Rn  0.75(1753.99)  1315.49 kN Tg  Rn /   1753.99 2.00  877.00kN
Pu 740 Pa 500
  0.85  1.0   0.86  1.0
Td 875.30 Tg 583.54

ÖRNEK 3. Aşağıda kaynaklı birleşim detayı verilen UPE 240 enkesitli eleman sabit
ve hareketli yükler altında, sırasıyla, PG = 130 kN ve PQ = 300 kN eksenel çekme
kuvveti etkisindedir.

S 275 Fy = 275 N/mm2 Fu = 430 N/mm2
Enkesit
UPE 240 A = 3850 mm2 d = 240 mm tf = 12.5 mm bf = 90 mm
Kaynaklar (13.2.2)
Köşe kaynak

t=10
10
240 UPE 240
UPE 240
240
240

Çözüm
Tn  Fy Ag  275(3850)(10) 3  1058.75kN
Tn  Fu Ae
Ae  UAn An  Ag Denk.(7.1)
x
x
U  1 Tablo-7.1 Durum 2
l
x  27.90 mm
l  240 mm

27.90
U  1  0.884 Tablo-7.1 Durum 2
240
Denk.(7.3)
Ae  0.884  3850   3403.40 mm 2
Tn   430  3403.40 103  1463.46 kN

Blok kırılma sınır durumuna aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi ulaşılacağı

öngörülmüştür.
240
240

Agv  2  240 10   4800 mm 2
Anv  Agv  4800 mm 2

Ant   240 10   2400 mm 2
Çekme gerilmelerinin yayılışı üniform olduğundan U bs  1.0
Rn  0.60  430  4800 103  1.0  430  2400 103  2270.40 kN

0.60  275  4800 103  1.0  430  2400 103  1824.0 kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
 1.2 130   1.6  300   636 kN  130  300  430 kN
Td  tTn  0.90(1058.75)  952.88 kN Tg  Tn /  t  1058.75 1.67  633.98kN

Td  tTn  0.75(1463.46)  1097.60 kN Tg  Tn /  t  1463.46 2.00  731.73kN
Td  Rn  0.75(1824.00)  1368.00 kN Tg  Rn /   1824.00 2.00  912.00kN
Pu 636 Pa 430
  0.67  1.0   0.68  1.0
Td 952.88 Tg 633.98

EKSENEL BASINÇ KUVVETİ ETKİSİ

TANIM
BURKULMA SINIR DURUMLARI
ELASTİK BURKULMA VE EULER BURKULMA TEORİSİ
ELASTİK OLMAYAN BURKULMA
EKSENEL BASINÇ KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI
8.1 GENEL ESASLAR
8.2 KARAKTERİSTİK BASINÇ KUVVETİ DAYANIMI
8.3 TEK KORNİYERDEN OLUŞAN BASINÇ ELEMANLARI
8.4 YAPMA ENKESİTLİ BASINÇ ELEMANLARI
8.5 NARİN ENKESİTLİ BASINÇ ELEMANLARI
ÖRNEKLER

TANIM
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki yapısal elemanlar basınç elemanları olarak

isimlendirilir. Basınç elemanlarının en bilinen örneği kolonlardır.
Tek Parçalı Basınç Elemanları
Kaynaklı Kaynaklı Güçlendirilmiş

Dikdörtgen Hadde “I” Yapma “I” “I” Profil
Boru Kesit Kutu Kesit Kutu Kesit
Profil Kesit

Çok Parçalı Basınç Elemanları
Enkesiti oluşturan profillerin birbirine daha büyük bir mesafede konumlandırıldığı çok
parçalı basınç elemanları ağır kren yükü veya vinç taşıyan uzun kolonlarda,
televizyon ve radyo antenlerinde kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılacak çok parçalı
basınç elemanının enkesitini oluşturan parçaların, eleman uzunluğu boyunca çeşitli
şekilde teşkil edilebilen kafes örgü sistemler ile bağlanarak beraber çalışmaları
sağlanır.

Çekme elemanlarının tersine,

P
basınç elemanlarının dayanımı ve
göçme şekli enkesit özellikleri ile
beraber basınç elemanının
uzunluğuna ve mesnet koşullarına
bağlıdır. P
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki
elemanlarda göçme, genel olarak, Kısa kolon
burkulma sınır durumu ile

belirlenir.
Uzun kolon

BURKULMA SINIR DURUMLARI
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki çelik kolonlarda

x
yerel burkulma ve genel burkulma (eleman
burkulması) olmak üzere iki durum gözönüne alınır.
y
Yerel Burkulma
Genel Burkulma (Eleman Burkulması)

Yerel Burkulma
Basınç elemanının eleman burkulması (genel burkulma) ile
hesaplanan karakteristik burkulma dayanımına ulaşılabilmesi için
yerel burkulma veya yerel buruşma olarak isimlendirilen sınır
durumun ortaya çıkmadığı kabul edilmektedir.
Başlık parçasında yerel burkulma

Gövde parçasında yerel burkulma

Yönetmelikte, rijitleştirilmemiş ve rijitleştirilmiş enkesit parçaları için sınır değerler

tablolar halinde verilmiştir.
• Rijitleştirilmemiş enkesit parçası (basınç kuvveti doğrultusuna paralel sadece

bir kenarı boyunca enkesitin diğer parçası ile bağlanan enkesit parçaları)
• Rijitleştirilmiş enkesit parçası (her iki kenarı boyunca enkesitin diğer parçaları
ile bağlanan enkesit parçaları)

Başlık parçası için yerel burkulma narinliği
b bf / 2 bf
  
t tf 2t f
Gövde parçası için yerel burkulma narinliği
h

tw
Yerel burkulmanın önlenebilmesi için enkesitin tüm parçalarının  , değerlerinin
r , sınır değerinden küçük olması gerekmektedir.
  r
Bu elemanlar narin enkesit parçası bulunmayan elemanlar olarak tanımlanmaktadır.

Tablo 5.1A
Eksenel Basınç Kuvveti Etkisindeki Enkesit Parçaları için Genişlik / Kalınlık Oranları
Genişlik / Genişlik /
Durum Tanım Kalınlık Kalınlık Oranı Enkesit
Oranı,  Sınır Değeri, r
Hadde I- profillerinin
başlıkları, bu t
profillere bağlanan b
t
b
t
levhalar, boşluksuz E
1 olarak sürekli b/t 0.56
Rijitleştirilmemiş Enkesit Parçası
Fy b
birleştirilen çift t
b
korniyerlerin dış t
kolları, U- ve T-
profillerin başlıkları
Yapma I-profillerin
başlıkları, bu [a]
profillere bağlanan kc E t
2 b/t 0.64 h t
levhalar ve Fy
b
korniyerlerin dış
kolları
Tek korniyerlerin
kolları, birbirlerine
boşluklu olarak t t
E t b
bağlanan çift 0.45
3 b/t
korniyerlerin kolları Fy b
ve tüm t
rijitleştirilmemiş
elemanlar

Tablo 5.1A (devam)

Eksenel Basınç Kuvveti Etkisindeki Enkesit Parçaları için Genişlik / Kalınlık Oranları
U-profillerin ve
çift simetri eksenli 1.49
E tw tw tw
5 h/tw h h h
I-profillerin Fy
gövdeleri
Üniform kalınlıklı
dikdörtgen ve
Rijitleştirilmiş Enkesit Parçası
kare kutu E
6 b/t 1.40 b
enkesitlerin Fy
gövde ve
başlıkları
Birleşim araçları b
b
arasında kalan E t t
7 takviye levhaları b/t 1.40
Fy
ve diyafram
levhaları
Tüm diğer E
8 rijitleştirilmiş b/t 1.49
t
Fy
enkesit parçaları
Boru enkesitli E D
9 D/t 0.11
elemanlar Fy

Eleman burkulması (genel burkulma)
Eğilmeli burkulma: Kesitin asal eksenlerinden biri etrafında meydana gelen

eğilme deformasyonu şeklinde ortaya çıkar. Bu tür burkulma, çift simetri eksenli I-
enkesitlerde, kutu ve boru enkesitlerde kritik olan en basit burkulma sınır
durumudur.
Eğilmeli Burkulma

Burulmalı burkulma: Elemanın boyuna ekseni etrafında meydana gelen dönme

deformasyonuyla ortaya çıkar. Burulmalı burkulma sınır durumu çok narin enkesit
elemanlarına sahip, çift simetri eksenli I-enkesitli, +-enkesitli veya sırt sırta
yerleştirilmiş dört korniyerden oluşan açık enkesitli basınç elemanlarında
görülebilmektedir.
+-enkesitli elemanın
burulmalı burkulması

Eğilmeli burulmalı burkulma: Enkesit kayma merkezi ile ağırlık merkezinin

çakışmadığı elemanlarda eğilme ve burulma deformasyonlarının kombinasyonu
şeklinde ortaya çıkmaktadır. U-profiller, T-profiller, çift korniyerler ve eşit kollu
tek korniyer gibi tek simetri eksenine sahip enkesitlerde ve simetri eksenine
sahip olmayan farklı kollu korniyerlerde ortaya çıkabilir.
Tek simetri eksenli enkesitler
S: Kayma merkezi
C: Ağırlık merkezi U-enkesitli bir elemanın
eğilmeli-burulmalı burkulması



ELASTİK BURKULMA VE EULER BURKULMA TEORİSİ
Euler 1744’de iki ucu mafsallı prizmatik bir kolonda aşağıdaki varsayımları esas
alarak elastik burkulma teorisini geliştirmiştir. Bu varsayımlar:
 Malzeme homojen ve Hooke Kanuna uygundur.

 Kolon enkesiti prizmatik ve çift simetri eksenlidir.
 Basınç kuvveti kolon enkesiti ağırlık merkezine
etkimektedir.
 Kolona etkiyen enine yük yoktur.
 Kolon ekseni tam doğrusaldır.
 Kolon üst ucu düşey doğrultuda kayıcı yatay doğrultuda
sabit, alt ucu ise her iki doğrultuda da sabit olarak mesnetlidir.
Burkulma Elastik malzeme
 Kesitte çarpılma veya burulma ortaya çıkmamaktadır. modeli
 Kayma deformasyonlarının etkisi ihmal edilmektedir.

Bu teoriye göre, eleman eğilme rijitliği ve eleman boyunun bir fonksiyonu olan ve
burkulmaya sebep olan yük, kritik burkulma yükü olarak tanımlanır.
 2 EI
Pcr  Pe 
L2
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr
Pcr Pe  2 EI  2E
Fcr    2

A A AL ( L / i)2
Elemanların mesnet koşulları dikkate alınarak belirlenen burkulma boyu katsayısı, K

ya bağlı, kritik burkulma gerilmesi, Fcr
I : Enkesit atalet momenti
A : Enkesit alanı
 2E  2E i : Enkesit atalet yarıçapı
Fcr  2
 K : Burkulma boyu katsayısı
( KL / i ) ( Lc / i ) 2
Lc : Eleman burkulma boyu (=KL)

Tipik bir I-enkesitli elemanın elastik eğilmeli burkulma durumu dikkate alındığında,
Euler burkulma yükünün, eleman boyuna ve eğilme eksenlerine göre değişimi
aşağıdaki diyagramda gösterilmiştir.
Kuvvetli eksen etrafında

 2
EI x
Pex  2
P L
Zayıf eksen etrafında
 EI y
2
L Pey 
L2
y
L  Lx  L y
x
Pex ve Pey : Elastik burkulma yükü
Ix ve Iy : Burkulma eksenine göre enkesit atalet momenti
L : İki ucu mafsallı kolon boyu
E : Elastisite modülü

ELASTİK OLMAYAN BURKULMA
Burkulma gerilmelerinin elastik olmayan bölgede oluşması, başka bir deyişle, elastik
olmayan burkulmanın meydana gelmesi durumunda Euler Burkulma ifadesi güvenilir
sonuçlar vermeyecektir.
Bu durum, aşağıdaki grafikten de görüleceği gibi kritik burkulma gerilmesi hesabı için
elastik olmayan bölgede tanımlanacak değişken elastisite modülü, ET’nin
kullanılmasını gerektirmektedir.

F
Fy : Akma gerilmesi
Fres: Artık gerilmesi
π 2 ET
Fcr  2
 KL 
Fy  
 i 
π2 E
Fcr  2
 KL 
 
 i 
Fy  Fres
Elastik olmayan
bölge
Elastik bölge
KL
i
F
Fy : Akma gerilmesi
Fres: Artık gerilmesi
π 2 ET
Fcr  2
 KL 
Fy  
 i 
π2 E
Fcr  2
 KL 
 
 i 
Fy  Fres
Elastik olmayan
bölge
Elastik bölge
KL
i
EKSENEL BASINÇ KUVVETİ ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN DAVRANIŞI
Eksenel basınç kuvveti etkisi altındaki elemanların davranışının tanımlasında belirleyici

etkenler,
 Narinlik (L / i),
 Mesnet koşulları,
 Başlangıç kusuru,
 Dışmerkezlik etkisi,
 Artık gerilmeler,
Özellikle son üç tanesi her bir eleman için oldukça fazla değişiklik gösteren
etkenlerdir.

Artık gerilmelerin malzemenin elastik ötesi

davranışına etkisi
Fy
π2 E
Fe  2
 KL 
 
 i 
Elemana ait başlangıç kusurunun
Fy  Fres
etkisi
Deneysel sonuçlar
KL
i

Burkulma Boyu Katsayısı, K
Serbest
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki Uç
elemanlar için verilen ifadeler basınç
Ankastre
elemanının her iki ucunda mafsallı Uç
birleşim olduğu varsayımına dayanmasına
L
karşın, pratikte uç birleşimleri, farklı uç
KL = 0.5 x L
dönmelerine ve ötelenmelerine izin
KL = 2 x L
L
verecek şekilde tasarlanabilir. Mesnet Ankastre
şartlarına bağlı olarak gerçek uzunluktan Uç
farklı olabilen eleman burkulma Ankastre

Uç
boylarının kullanılmasıyla, hesaplarda
tüm basınç elemanları iki ucu mafsallı
elemanlar olarak gözönüne alınabilir.

Belirli mesnet koşulları için burkulma boyu katsayıları, K
Kesikli çizgiler
burkulma
eğrilerini
göstermektedir.
90t
3000
3.0tm K teorik 0.50 0.70 1.00 1.00 2.00 2.00

K öneri 0.65 0.80 1.20 1.00 2.10 2.00
3000
12600
Dönme ve öteleme önlenmiş.
I
9.6tm Dönme serbest, öteleme önlenmiş.
I
M [tm] Dönme önlenmiş, öteleme serbest.
Dönme ve öteleme serbest.

Yapı sistemlerinin yanal yerdeğiştirme durumları dikkate alındığında, K

katsayılarının beklenen değerleri;
Yanal yerdeğiştirmesi önlenmiş sistemlerde, 0.5  K  1.0
0.5  K  1.0
Yanal yerdeğiştirmesi
önlenmiş ideal sistem Perde
Yanal yerdeğiştirmesi önlenmiş sistemler ve kolonların burkulma durumu

Yanal yerdeğiştirmesi önlenmemiş sistemlerde, 1.0  K  
Yanal yerdeğiştirmesi önlenmemiş sistem

Farklı mesnet koşulları halinde, örneğin bir çelik çerçeve sistemin kolonlarına ait
burkulma boyu katsayıları, K nomogramlar (çizelgeler) kullanılarak elde edilebilir.
Kolon uçlarına ait GA ve GB (rölatif rijitlik) katsayıları kullanılır.
 Ec I c 
 
 c 
L

Denk.(6.4)
G
 Eg I g 
   E : Elastisite modülü
 Lg 
I : Kolon ve kiriş atalet momentleri
L : Kolon ve kirişlerin uzunluğu
Kolon temele ankastre bağlıysa, alt uçta G = 0 olur. G = 1 alınması önerilir.

Kolon temele mafsallı bağlıysa, alt uçta G =  olur. G = 10 alınması önerilir.

Yanal Yerdeğiştirmesi Önlenmiş Yanal Yerdeğiştirmesi Önlenmemiş

(Şekil 6.1) (Şekil 6.2)

X GA
GB X
GA
X
GB X

X GA
K
GB X
GA
X
K
GB X

Kolona birleşen kirişlerin diğer uçlarına ait mesnet koşulları farklılık gösteriyorsa, G
katsayılarının hesabında kirişlere ait terimler aşağıdaki değerlerle çarpılmalıdır.
• Yanal yerdeğiştirmesi önlenmiş bir çerçevede;

kirişin diğer ucu mafsallı ise 1.5,
ankastre ise 2.0,
• Yanal yerdeğiştirmesi önlenmemiş bir çerçevede bu katsayı;

kirişin diğer ucu mafsallı ise 0.5,
ankastre ise 0.67.

Burkulma boyu katsayısı, K için rölatif rijitlik katsayıları, GA ve GB nin en genel

durum için hesabı,
I c I c1

Lc Lc1
GA 
I g1 Ig2
 g1  g2
Lg1 Lg 2
Ic Ic2

Lc Lc 2
GB 
Ig3 Ig4
 g3  g4
Lg 3 Lg 4

Eksenel (enkesit ağırlık merkezine uygulanan) basınç kuvveti etkisindeki elemanların
tasarımı BÖLÜM 8 de belirtilen kurallara göre yapılacaktır.
Genel Esaslar (8.1)

Narinlik Oranı Sınırı (8.1.1)
Basınç elemanlarının, Bölüm 6 veya Bölüm 16 ya göre belirlenen burkulma

boyu (Lc = KL) kullanılarak hesaplanan narinlik oranı, Lc/i  200 olacaktır.
Lc : Eleman burkulma boyu (=KL).

i : Atalet yarıçapı.
K : Burkulma boyu katsayısı.
L : Desteklenen noktalar arasında kalan eleman uzunluğu.

Tasarım Esasları (8.1.2)

Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı, Pn, eksenel basınç etkisindeki
elemanın enkesit asal eksenlerinden herhangi biri etrafında eğilmeli burkulma,
burulmalı burkulma ve/veya eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumlarına göre
hesaplanacak dayanımların en küçüğü olarak alınacaktır.
Tüm basınç elemanlarında, tasarım basınç kuvveti dayanımı, cPn, (YDKT) veya
güvenli basınç kuvveti dayanımı, Pn/c, (GKT)
ϕc = 0.90 (YDKT) veya Ωc = 1.67 (GKT)
olmak üzere hesaplanacaktır.

Karakteristik Eksenel Basınç Kuvveti Dayanımı (8.2)
Narin olmayan enkesitli (Tablo 5.1A ya göre narin enkesit parçası içermeyen)
elemanların karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr A g Denk.(8.1)
Lc E  F   Fy

 4.71  2.25   Fcr   0.658 Fe  Fy
y
veya  Denk.(8.2)
i Fy  Fe   
 
Lc E  Fy  Denk.(8.3)
 4.71 veya   2.25   Fcr  0.877 Fe
i Fy  Fe 
Fe : Elastik burkulma gerilmesi
Ag : Kayıpsız enkesit alanı

 2E
Fe  2
 KL 
Fy  Fres  
Elastik olmayan  i 
bölge
Elastik bölge
KL i

Elastik burkulma gerilmesi, Fe
Eksenel basınç kuvveti etkisindeki elemanın enkesit asal eksenlerinden herhangi biri
etrafında eğilmeli burkulma, burulmalı burkulma ve/veya eğilmeli burulmalı
burkulma sınır durumlarında, Denk.(8.2) veya Denk.(8.3) için elastik burkulma
gerilmesi, Fe aşağıda verilen esaslara göre belirlenecektir.
Eğilmeli Burkulma Sınır Durumu (8.2.1)

Bu sınır durum, enkesit özelliklerinden bağımsız olarak, tüm basınç elemanlarında
dikkate alınacaktır. Eğilmeli burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi, Fe,
2 E
Fe  2 Denk.(8.4)
 Lc 
 
 i 

Burulmalı ve eğilmeli burulmalı burkulma (8.2.2)
• Enkesiti tek simetri eksenli basınç elemanlarının (sırt sırta yerleştirilmiş çift
korniyer, T-enkesitler, vb.),
• enkesiti çift simetri eksenli bazı yapma basınç elemanlarının (+ şekilli yapma
enkesitler)
• simetri ekseni bulunmayan basınç elemanlarının,
• burulmaya karşı desteklenmeyen uzunluğu, yanal ötelenmeye karşı
desteklenmeyen uzunluğunu aşan enkesiti çift simetri eksenli tüm basınç
elemanlarının,
• kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / Fy olan tek korniyerden
oluşan basınç elemanlarının tasarımında, burulmalı ve eğilmeli burulmalı
burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi, Fe,
bu bölümde verildiği gibi hesaplanacaktır.

Burulma veya eğilmeli burulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi, Fe
Çift simetri eksenli enkesitler için;
 2 EC  1 Denk.(8.5)
Fe   w
 GJ 
  Lcz   I x  I y
2
“y” ekseninin simetri ekseni olduğu tek simetri eksenli enkesitler için;
 
 Fey  Fez  4 Fey Fez H 
Fe    1  1 
 Fey  Fez   Denk.(8.6)
2
 2H 
 

Simetri ekseni olmayan enkesitler için;

2 2
 xo   yo 
 e ex   e ey   e ez  e  e ey    e  e ex     0
F  F F  F F  F  F 2
F  F  F 2
F  F Denk.(8.7)
 io   io 
io : Kayma merkezine göre hesaplanan polar atalet yarıçapı
xo, yo : Kayma merkezinin ağırlık merkezine göre koordinatları
Cw : Çarpılma sabiti
G : Kayma modülü
J : Burulma sabiti
Kz : Burulmalı burkulma durumu için burkulma katsayısı
Ix : x-ekseni etrafında atalet momenti
Iy : y-ekseni etrafında atalet momenti
H : Eğilme sabiti

İlgili denklemlerde yer alan büyüklükler aşağıdaki ifadeler kullanılarak hesaplanacaktır.
2 E 2 E
Fex  2
Denk.(8.8) Fey  2 Denk.(8.9)
 Lcx   Lcy 
   
 x 
i  iy 
 2 EC  1
Fez   w
 GJ  Denk.(8.10)
  L 2  A i o2
 cz  g
xo2  yo2
H  1 2
Denk.(8.11)
Fex : x-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır
i o
durumunda elastik burkulma gerilmesi.
Fey : y-ekseni etrafında eğilmeli burkulma sınır
2 Ix  I y durumunda elastik burkulma gerilmesi.
i x y 
o
2
o
2
o
Denk.(8.12)
Ag Fez : Burulmalı burkulma sınır durumunda elastik
burkulma gerilmesi.

Tek korniyerler (8.3)
Kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / Fy
olan tek korniyerden oluşan basınç elemanlarında, karakteristik basınç kuvveti

dayanımı, Pn, eğilmeli burkulma sınır durumu esas alınarak (8.2.1 veya 8.5) ve
eğilmeli burulmalı burkulma sınır durumu esas alınarak, (8.2.2) ye göre
hesaplanan değerlerin en küçüğü olarak alınacaktır.
Kol uzunluğunun kalınlığına oranı, b / t  0.71 E / Fy
olan tek korniyerden oluşan basınç elemanlarında, karakteristik basınç kuvveti

dayanımı, Pn, sadece eğilmeli burkulma sınır durumu esas alınarak (8.2.1 veya
8.5) e göre belirlenecektir.

Aşağıda verilen koşulları sağlayan, tek korniyerden oluşan basınç elemanlarında,

dışmerkezlik etkisinin ihmal edilmesine ve etkin narinlik oranları (Lc/i)
kullanılarak eksenel basınç kuvveti dayanımının hesaplanmasına izin verilmektedir.
Bunun için esas alınacak koşullar aşağıda verilmiştir (8.3).
(a) Korniyer, her iki ucunda aynı kolundan basınç kuvveti etkisinde olmalıdır.
(b) Korniyer uçları, en az 2 bulon ile veya kaynakla bağlanmalıdır.
(c) Korniyerin boyuna eksenine dik yük bulunmamalıdır.
(d) Lc/i oranı 200 sınırını aşmamalıdır.
(e) Farklı kollu korniyerde, uzun kol boyunun kısa kol boyuna oranı 1.7 yi
aşmamalıdır.
Ayrıca, korniyerler komşu örgü elemanıyla birlikte düğüm noktası levhasının veya
başlık elemanının aynı yüzüne (tarafına) bağlanmalıdır.

(8.3) de tanımlanan koşulları sağlamayan, tek korniyerden oluşan basınç

elemanları, eğilme momenti ve eksenel basınç kuvvetinin ortak etkisi altında
Bölüm 11 e göre boyutlandırılacaktır.
Eşit kollu korniyerlerin veya uzun kolları vasıtasıyla bağlanan farklı kollu
korniyerlerin etkin narinlik oranları, tek veya düzlem kafes sistemin örgü
elemanı olarak veya uzay kafes sistemin örgü elemanı olarak kullanılmaları
durumları için verilmektedir.

Eşit kollu korniyerlerin veya uzun kolları vasıtasıyla bağlanan farklı kollu
korniyerlerin tek veya bir düzlem kafes sistemin örgü elemanı olarak
kullanılmaları halinde, etkin narinlik oranları,
L Lc L
 80   72  0.75 Denk.(8.15) ia : Bağlanan kola paralel geometrik
ia i ia eksende atalet yarıçapı
iz : Zayıf asal eksende atalet yarıçapı

L Lc L
 80   32  1.25 Denk.(8.16)
ia i ia
Kısa kolu ile bağlanan farklı kollu korniyerler için, (Lc / i ) narinlik oranları,
4 (bl / bs ) 2  1 değeri ile arttırılacaktır. Ancak, bu narinlik oranı korniyerin zayıf asal
ekseni etrafındaki narinliğinin 0.95 katından küçük olamaz:
Lc/i ≥ 0.95L / iz

Yapma enkesitli basınç elemanları (8.4)

L
Bu bölüm birbiriyle temasta olan veya belirli bir aralıkla
konumlandırılan profillerin ve/veya levhaların, birbirine L p bp
aşağıdaki koşulları sağlayan bağlantı elemanları (bağ

a
levhaları ve/veya kafes örgü elemanları) ile birleştirildiği 
çok parçalı basınç elemanlarını kapsamaktadır.
L p bp
Çok parçalı basınç elemanlarında uç noktalar arasında y1 y

tp
en az iki adet ara bağlantı teşkil edilecek ve kayma
x x
şekildeğiştirmelerinin karakteristik basınç kuvveti bp
y1
dayanımına etkisi gözönüne alınacaktır. Bu etki, etkin y
narinlik oranı, (Lc/i)m, ile hesaba katılacaktır.

Yapma basınç elemanlarının narinliği
Elemanının karakteristik basınç kuvveti dayanımı, (Lc/i)o yerine (Lc/i)m etkin

narinlik oranı kullanılarak, Bölüm 8.2.1, Bölüm 8.2.2 veya Bölüm 8.5 de verilen
esaslara göre belirlenecektir. Elemanların etkin narinlik oranları, bağ levhası ve
kafes örgü elemanlarının birleşim araçlarının özelliklerine bağlı olarak
tanımlanmaktadır.
L
c
/ i o : Yapma elemanın tek parçalı basınç elemanı gibi davranması durumunda, gözönüne
alınan burkulma eksenine göre narinlik.

(a) ara bağlantı araçlarının basit sıkılan bulonlar olması durumunda etkin narinlik oranı
2
 Lc   a 
2
 Lc  (Denk. 8.19)
      
 i m  i o  ii 
(b) ara bağlantı araçlarının kaynak ya da öngermeli bulonlar olması durumunda etkin narinlik oranı
Ki = 0.50 sırt sırta korniyer halinde

a L  L 
 40   c    c  (Denk. 8.20) 0.75 sırt sırta U-profil halinde
ii  i m  i o 1.00 diğer durumlarda
a :Ara bağlantı elemanları arasındaki
2
mesafe
L  Ka
2
a L  ii : Bir parçanın minimum atalet
 40   c    c    i  (Denk. 8.21) yarıçapı
ii  i m  i o  ii 
 Lc  Yapma elemanın tek parçalı basınç elemanı gibi davranması durumunda, gözönüne
 i  :
 o alınan burkulma eksenine göre narinlik.

Ara bağlantı elemanlarının boyutlandırıması
Kafes örgü elemanları, bağ levhaları ve birleşim elemanları,
ϕcPn (YDKT) veya Pn/Ωc (GKT)
olmak üzere, basınç elemanının mevcut eksenel kuvvet dayanımının %2’si ile
hesaplanan, basınç elemanı eksenine dik kesme kuvveti etkisi altında
boyutlandırılacaktır.
Elemanın, yanal yük veya eğilme momenti etkisinde olduğu durumda ise örgü
elemanları ve birleşim elemanlarının boyutlandırılmasında, ilave kesme kuvveti ve
eğilme momenti etkisi de gözönüne alınacaktır.

Çok parçalı olarak teşkil edilen bir basınç elemanının enkesitini oluşturan tek bir
elemanın bağlantı noktaları arasındaki narinliği, tüm basınç elemanı enkesiti narinliğinin
0.75 katından küçük olmalıdır.
a 3  Lc 
   Denk.(8.22)
ii 4  i maks
a : Bağ levhalarının aralığı

ii : Tek bir parçanın en küçük atalet yarıçapı
Lc/ i : Çok parçalı basınç elemanı enkesitinin en büyük narinlik oranı

Narin Enkesitli Basınç Elemanları (8.5)
Eksenel basınç kuvveti altında, Tablo 5.1A ya göre narin enkesit parçalarına sahip
basınç elemanlarında karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn,
Pn  Fcr Ae Denk.(8.23)
Kritik burkulma gerilmesi, Fcr, eğilmeli burkulma sınır durumu, burulmalı

burkulma sınır durumu ve eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumlarına (8.2.1
veya 8.2.2) göre belirlenecektir.
Tek korniyer enkesitlerde ise, kritik burkulma gerilmesi, Fcr sadece eğilmeli
burkulma sınır durumu (8.2.1) ile hesaplanacaktır.

7. ÖRNEKLER
ÖRNEK 1. Sabit yüklerden PG = 850 kN ve hareketli yüklerden PQ = 2400 kN eksenel basınç
kuvveti etkisinde HE 450 B enkesitli kolonun sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir.
a. Kolonun karateristik basınç kuvveti

4500 mm dayanımının belirlenmesi
b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının
kontrolü (YDKT)
c. Kolonun güvenli basınç kuvveti dayanımının
4500 mm
kontrolü (GKT)
y x
x y
Şekil 1 Sistem Şeması (Örnek 1)

Malzeme özellikleri S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 510 N/mm2
Geometrik özellikler
HE 450B A = 21800mm2 b=300mm h=344mm

tf =26mm tw = 14mm ix =191.40mm iy =73.30mm
Çözüm
Yerel burkulma kontrolü
b 300 200000
Başlık parçası     5.76  r  0.56  13.29 (Tablo 5.1A, Durum1)
2t f 2(26) 355
h 344 200000
Gövde parçası     24.57  r  1.49  35.36 (Tablo 5.1A, Durum 5)
tw 14 355
Kolon enkesitinin başlık ve gövde parçaları narin sınıfında değildir.

Eğilmeli burkulma sınır durumu (8.2.1)
Asal eksenler etrafında burkulma durumunda kolon burkulma boyları
Lcx  K x Lx  1.0(9000)  9000mm
Lcy  ( K y1 Ly1 );( K y 2 Ly 2 )    (1.0  4500);(1.0  4500) maks  4500mm

maks
Narinlik oranları
Lcx 9000
  47.02  200
ix 191.40
(8.1.1)
Lcy 4500
  61.39  200
iy 73.3

 Lc 
 i   (47.02;61.39) maks  61.39
 maks
Kolon dayanımını, y-ekseni etrafında oluşan eğilmeli burkulma durumu

belirleyecektir.
 Lc  E
 i   61.39  4.71  4.71(23.74)  111.79 (Denk.8.2)
 maks Fy
Burkulma elastik bölge aşıldığında ortaya çıkacaktır.

Elastik burkulma gerilmesi,
 2E  2 (200000)
Fe  2
  524N/mm 2 (Denk.8.4)
 Lcy  (61.39)2
 
 iy 
 

Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi,
Fy
 355 
Fcr  0.658 Fe Fy  0.658 524  355  0.753(355)  267.40N/mm 2 Denk.(8.2)
 
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr Ag  267.40(21800)103  5829.40kN Denk.(8.1)

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli basınç kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli basınç kuvveti dayanımı (5.3.2)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  1.0 PG  1.0 PQ

 1.2(850)+1.6(2400)=4860kN  1.0(850)+1.0(2400)=3250kN
Tasarım basınç kuvveti dayanımı (8.1.2) Güvenli basınç kuvveti dayanımı (8.1.2)
Pd  c Pn  0.90(5829.40)  5246kN Pg  Pn / c  5829.40 / 1.67  3491kN
Pu 4860 Pa 3250
  0.93  1.0   0.93  1.0
Pd 5246 Pg 3491

ÖRNEK 2. L= 4000mm uzunluğundaki iki ucu mafsallı ½ HE280B enkesitli basınç elemanı,
sabit yüklerden PG = 130 kN ve hareketli yüklerden PQ = 290 kN eksenel basınç kuvveti
etkisindedir.
a. Kolonun karateristik basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kolonun güvenli basınç kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
Malzeme özellikleri
½ HE280B S 355 Fy = 355 N/mm2
Enkesit özellikleri
A=65.7x102 mm2 b=280 mm d=140 mm tw =10.5 mm
yg =22.31mm tf =18 mm Iy =3297x104 mm4 Ix =673x104 mm4
iy =71 mm ix =32 mm J=718500 mm4

Çözüm
b 280
Başlık parçası   7.78  0.56 E  13.29 (Tablo 5.1A, Durum1)
2t f 2(18) Fy
d 140
Gövde parçası   13.33  0.75 E  0.75(23.7)  17.80 (Tablo 5.1A, Durum 4)
tw 10.5 Fy
Basınç elemanı enkesitinin başlık ve gövde parçaları narin enkesit sınıfında

değildir.
Basınç elemanı enkesiti tek simetri eksenine sahip olduğundan basınç dayanımını,
x- veya y- asal ekseninde eğilmeli burkulma (8.2.1) veya simetri ekseni olan y-
asal ekseninde eğilmeli-burulmalı burkulma (8.2.2) sınır durumu ile belirlenen
dayanımların küçüğü belirleyecektir.

Eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcx K x L 1.0(4000) Lcy KyL 1.0(4000)

   125  200    56.34  200
ix ix 32 iy iy 71
 Lc  E
 i   (125;56.34)maks  125 125  4.71  4.71(23.73)  112 (Denk.8.2)
 maks Fy
burkulma elastik bölgede ortaya çıkacaktır. Elastik burkulma gerilmesi,
 2E  2 (200000)
Fex  2
 2
 126.33N/mm 2 (Denk.8.4)
 Lcx  (125)
 
 x 
i
Kritik burkulma gerilmesi,
Fcr  0.877 Fe  0.877(126.33)  110.79N/mm 2 (Denk.8.2)

y-asal ekseni etrafında eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu
Lcy KyL 1.0(4000)

   56.34  200
iy iy 71
 2E  2 (200000)
Fey  2
 2
 622N/mm 2 (Denk.8.3)
 Lcy  (56.34)
 
 iy 
 
Kayma merkezine göre polar atalet yarıçapı,
2 Ix  I y 673(10) 4  3297(10) 4 (Denk.8.12)

io  xo2  yo2   0  (13.31) 
2
 6219mm 2
Ag 6570

Burulmalı burkulma sınır durumunda elastik burkulma gerilmesi,
GJ 77200(718500)
Fez    1358N/mm 2
(Denk.8.14)
Ag io 2 (6570)6219
xo2  yo2 0  (13.31) 2

H 1 2
1  0.971 (Denk.8.11)
io 6219
y-ekseninde eğilmeli-burulmalı burkulma için elastik burkulma gerilmesi
 Fey  Fez  4 Fey Fez H 

Fe    1  1 


 2H  ( Fey  Fez ) 2 

 622  1358   4(622)(1358)(0.971) 

Fe    1  1    608N/mm
2
(Denk.8.6)
 2(0.971)   (622  1358) 2


Fy 355
  0.58  2.25 (Denk.8.2)
Fe 608
olduğundan, burkulma elastik bölge aşıldıktan sonra ortaya çıkacaktır.
Fy
 355

Fcr  0.658 Fy  0.658  355  0.784(355)  278N/mm 2
Fe 608
(Denk.8.2)
 
Fcr  Min  Fcr   110.79 N/mm 2 (8.1.2)
Burkulma dayanımını, x-asal ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu

belirleyecektir. Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı,
Pn  Fcr A  (110.79)103 (6570)  728 kN (Denk.8.1)

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  1.0 PG  1.0 PQ

 1.2(130)+1.6(290)=620 kN  1.0(130)+1.0(290)=420kN
Pd  c Pn  0.90(728)  655.20 kN Pg  Pn / c  728 / 1.67  436 kN
Pu 620 Pa 420
  0.95  1.0   0.96  1.0
Pd 655.20 Pg 436

ÖRNEK 3. Bir düzlem kafes sistemin örgü elemanı olarak kullanılan eksenel basınç kuvveti
etkisindeki L150.150.15 enkesitli basınç elemanı, komşu örgü elemanıyla birlikte düğüm
noktası levhasının aynı yüzüne her iki ucundan kaynaklı uç birleşimi ile bağlanmaktadır.
Basınç elemanı, sabit yüklerden PG = 250 kN eksenel basınç kuvveti etkisindedir.
a. Kolonun karakteristik basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Kolonun tasarım basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kolonun güvenli basınç kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
L150.150.15 S 275 Fy = 275 N/mm2

Enkesit özellikleri
L150.150.15 A = 4302mm2 ix = iy =45.70mm iw=57.57mm iz=29.33mm
Çözüm
b 150 200000
   10  r  0.45  12.13
t 15 275
Basınç elemanı enkesiti parçaları narin değildir.
b 150 E 200000
   10  0.71  0.71  19.14
t 15 Fy 275
olduğundan, karakteristik basınç kuvveti dayanımı, Pn sadece eğilmeli burkulma sınır

durumu esas alınarak belirlenir.

Etkin narinlik oranı
L 3000 Lc L
  65.65  80 için  72  0.75  72  0.75(65.65)  121.23
ia 45.70 i ia
(a) Korniyer, her iki ucunda aynı kolundan basınç kuvveti etkisindedir.
(b) Korniyer uçları, kaynakla bağlanmıştır.
(c) Korniyerin boyuna eksenine dik yük bulunmamaktadır.
Lc
(d)  121.23  200
i
olduğundan, tek korniyerden oluşan basınç elemanında, dışmerkezlik etkisi ihmal

edilerek, eksenel basınç kuvveti dayanımı (Lc/i=121.23) olarak hesaplanan etkin
narinlik oranı kullanılarak belirlenecektir.

Eğilmeli burkulma sınır durumu
Lc E
 121.23  4.71  127 Denk.(8.2)
i Fy
 2E  2 (200000)
Fe  2
 2
 134N/mm 2 Denk.(8.4)
 Lc  (121.23)
 
i 
Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi

Fy
 275 
Fcr  0.658 Fe Fy  0.658134  275  116.60N/mm 2 Denk.(8.2)
 

Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı (kapasite)
Pn  Fcr Ag  116.60(4302)103  501.61kN

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.4 PG  1.4(300)=420kN Pa  1.0 PG  1.0(300)=300kN
Pd  c Pn  0.90(501.61)  451.45kN Pg  Pn / c  501.61 / 1.67  300.36kN
Pu 420 Pa 300
  0.93  1.0   1.0  1.0
Pd 451.45 Pg 300.36

ÖRNEK 4. Sabit yüklerden PG = 470 kN eksenel basınç kuvveti etkisinde sırt sırta
konumlandırılarak 2L110.110.10 dan teşkil edilen yapma enkesitli çok parçalı basınç elemanının
boyu L=2700mm dir. Her iki asal ekseninde uçlarında mafsallı mesnet teşkil edilmiştir.
a. Basınç elemanının karakteristik basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Basınç elemanının basınç kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Basınç elemanının güvenli basınç kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)

L110.110.10 S 275 Fy = 275 N/mm2
L110.110.10 A = 2120mm2 Ix=Iy=238(10)4mm4 J=7(10)4mm4
iz =21.5mm ix = iy = 33.5mm ex = ey = 30.6mm
Çözüm
b 110 E 200000
  11  r  0.45  0.45  12.13
t 10 Fy 275
Basınç elemanı enkesitinin parçaları narin değildir.

Çok parçalı basınç elemanının 10mm bağ levhası aralığı ile teşkil edilmesi durumu
için, y-ekseni etrafında atalet momenti ve atalet yarıçapı,
I y  2  238(10) 4  2120(30.6  5) 2   1013.36(10) 4 mm 4
1013(10) 4
iy   48.89mm
2(2120)
Gerekli ara bağlantı aralığı kontrolü
 Lcx K x L 1.0(2700) 
i    80.60 
 x i x 33.5 
L  a 3  Lc 
 K L 1.0(2700)   
 55.23
Denk.(8.22)
 
cy y
 iy  ii 4  i maks
 iy 48.89 maks
a  900mm  0.75(21.5)(80.60)  1300mm

x-ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu
Lcx E Denk.(8.2)
 80.60  4.71  4.71(26.97)  127.02
ix Fy
 2E  2 (200000)
Fex  2
 2
 303.85N/mm 2 Denk.(8.4)
 Kx L  (80.60)
 
 x 
i
Fy
 275 
Fcr  0.658 Fe Fy  0.658 303.85  275  188.29N/mm 2 Denk.(8.2)
 

y- ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu

Ara bağlantıların birleşiminin kaynaklı olması durumu için
a 900
  41.86  40 için
ii 21.5
2
 Lc   K i a 
2
 Lc 
 i    i   i  Denk.(8.21b)
 m  o  i 
2
 Lc 
 55.23  
20.5(900) 
 i     59.06
 m  21.5 
Fy
 Lc  E
Fcr  0.658 Fe Fy
   59.06  4.71  4.71(27.63)  130.14  Denk.(8.2)
 i m Fy
 2E  2 (200000)
Fey  2   566.0N/mm 2 Denk.(8.9)
 Lcy  (59.06) 2
 
 iy m

Fy
 275 
Fcr  0.658 Fe
Fy  0.658 566  275  224.40N/mm 2
 
y- ekseninde eğilmeli-burulmalı burkulma sınır durumu
 
 Fey  Fez  4 Fey Fez H 
Fe    1  1  Denk.(8.6)
 ey ez  
2
 2H  F  F
 
1
Fez  GJ 2 Denk.(8.14)
Ag i 0
y0  30.6  5  25.6mm

i o  xo2  yo2  ix2  iy2  0  (25.60) 2  (33.50) 2  (48.89) 2  4168mm 2

2
Denk.(8.12)
1 1
Fez  GJ  77200(2  70000)  612N/mm 2 Denk.(8.14)
(2  2120)4168
2
Ag i 0
xo2  yo2 0  (25.6) 2

H  1 2
 1  0.843 Denk.(8.11)
i o
4168
 566  611   4(566)(611)0.843 

Fe     1  1    420 .41N/mm 2
Denk.(8.6)
 2  0.843    566  611 
2

Fy 275
  0.654  2.25 Denk.(8.2)
Fe 420.41
burkulma elastik bölge aşıldıktan sonra ortaya çıkacaktır.
Fy
 420.41 
275
Fcr  0.658 Fy  0.658 

F 2
e
 275 209.14N/mm

Fcr  Min  Fcr   188.29 N/mm 2
Basınç dayanımını x-ekseninde eğilmeli burkulma sınır durumu belirler.

Karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pn  Fcr Ag  (188.29)103 (2  2120)  798.35kN Denk.(8.1)

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Pu  1.4G  1.4(470)=658kN Pa  1.0G  1.0(470)=470kN
Pd  c Pn  0.90(798.35)  718.51kN Pg  Pn / c  798.35 / 1.67  478.05kN
Pu 658 Pa 470
  0.915  1.0   0.983  1.0
Pd 718.51 Pg 478.05

EĞİLME MOMENTİ ETKİSİ

TANIM
AKMA MOMENTİ VE PLASTİK MOMENT
STABİLİTE
9.1 GENEL ESASLAR
9.2 KUVVETLİ EKSENLERİ ETRAFINDA EĞİLME ETKİSİNDEKİ KOMPAKT U-ENKESİTLİ VE ÇİFT SİMETRİ EKSENLİ
KOMPAKT I-ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.3 KUVVETLİ EKSENLERİ ETRAFINDA EĞİLME ETKİSİNDEKİ KOMPAKT GÖVDELİ VE KOMPAKT OLMAYAN VEYA
NARİN BAŞLIKLI ÇİFT SİMETRİ EKSENLİ I-ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.4 KUVVETLİ EKSENLERİ ETRAFINDA EĞİLME ETKİSİNDEKİ KOMPAKT VEYA KOMPAKT OLMAYAN GÖVDELİ DİĞER
I-ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.5 KUVVETLİ EKSENLERİ ETRAFINDA EĞİLME ETKİSİNDEKİ ÇİFT VE TEK SİMETRİ EKSENLİ NARİN GÖVDELİ I-
ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.6 ZAYIF EKSENLERİ ETRAFINDA EĞİLME ETKİSİNDEKİ I-ENKESİTLİ VE U-ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.7 KUTU ENKESİTLİ ELEMANLAR
9.8 BORU ENKESİTLİ ELEMANLAR
......
9.13 KİRİŞLERİN TASARIMINDA DİĞER ESASLAR
ÖRNEKLER

TANIM
Eğilme elemanları boyuna eksenlerine dik etkiyen yükleri taşıyan yapısal
elemanlardır ve genel olarak kiriş olarak isimlendirilirler. Mesnetlendikleri kiriş,
kolon, duvar v.b. diğer yapısal elemanlara yükleri aktarırlar.

x-ekseninde eğilme etkisi

altındaki I-enkesitli eleman
boyunca tarafsız eksenin altında
ve üstünde kalan eleman lifleri
boy değiştirir.
Gözönüne alınan kiriş

enkesitinde uygulanan eğilme
momenti için alt lifler çekme
etkisinde iken, üst lifler basınç
etkisinde olacaktır.

AKMA MOMENTİ VE PLASTİK MOMENT

M x ymax Mx Mx
f max   
Ix I x / ymax Wex
M x  f Wex
Akma momenti M y  Fy Wex
My : x-ekseninde eğilme etkisindeki enkesitin

en dış lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı
akma momenti
Plastik moment

Plastik moment
C T
Ac Fy  At Fy
Plastik tarafsız eksen
A
M p  Fy Ac a  Fy At a  Fy a  FyW px
2
A : Toplam enkesit alanı
a : Plastik tarafsız eksenin iki tarafındaki alanların ağırlık merkezleri arasındaki uzaklık
Wpx : x-ekseni etrafında plastik mukavemet momenti
Mp : Plastik eğilme momenti
M px W px Şekil faktörü
Şekil faktörü   - akma momentinden sonra enkesitin sahip
M yx Wex olduğu ilave eğilme momenti dayanımının
bir göstergesidir.
- bir değerine yaklaştıkça enkesitin eğilme
etkisindeki etkinliği artmaktadır.

STABİLİTE
Kuvvetli eksen etrafında eğilme etkisindeki hadde I-profil elemanın stabilitesi
Kuvvetli eksende eğilmede hadde I kirişlerin karakteristik moment dayanımı,

Mn aşağıdaki göçme sınır durumlarına karşı gelen moment dayanımlarının
küçüğü ile belirlenir:
o Akma sınır durumu
o Yerel burkulma sınır durumu Yanal burulmalı burkulma
o Yanal burulmalı burkulma sınır durumu

Akma sınır durumu

Kiriş enkesiti tam olarak plastikleşene kadar stabil kalacak şekilde (yerel ve yanal
burkulma sınır durumuna ulaşılmadan) boyutlandırılırsa, kiriş enkesitinde plastik
moment dayanımına ulaşabilir.
Bu durumda, kirişin karakteristik moment dayanımı plastik moment dayanımına

eşit alınabilir.
M n  M p  FyWp

Yerel Burkulma Sınır Durumu

Eğilme momentinin basınç bileşeni etkisinde yerel burkulma sınır durumu
Başlık elemanında yerel burkulma
Gövde elemanında yerel burkulma

Eğilme momentinin basınç bileşeni etkisinde yerel burkulma sınır durumunda

karakteristik tanımlar
 : başlık veya gövde parçaları için genişlik/kalınlık oranı (=h/t veya b/t)
p : kompakt /kompakt olmayan enkesit parçası için sınır narinlik
r : kompakt olmayan/ narin enkesit parçası için sınır narinlik
≤ p → kompakt enkesit parçası

p<  ≤ r → kompakt olmayan enkesit parçası
 >r → narin enkesit parçası

Tablo 5.1B
Eğilme Momentinin Basınç Bileşeni Etkisindeki Enkesit Parçaları için
Genişlik / Kalınlık Oranları (ÇYTHYE-2016)
Genişlik / Kalınlık Oranı Sınır

Değerleri
Genişlik/
Kalınlık p
Durum Tanım Enkesit
(kompakt / r
Oranı, 
kompakt (kompakt
olmayan) olmayan / narin)
Hadde I-profiller, U- b b
profiller ve T- E E t t b
10 b/t 0.38 1.00 t
enkesitli elemanların Fy Fy
başlıkları
Rijitleştirilmemiş Enkesit Parçası
Tek ve çift simetri [a] [b]
eksenli yapma I- E t t
11 b/t 0.38 kE
enkesitli elemanların Fy 0.95 c h
başlıkları FL
b t
Tek korniyerlerin E E
12 b/t 0.54 0.91 t
kolları Fy Fy b
Zayıf eksen etrafında
eğilme etkisindeki t
E E t
13 tüm I-enkesitli b/t 0.38 1.00 b
Fy Fy b
elemanlar ve U-
profiller
T-enkesitli E E t
14 d/t 0.84 1.03 d
elemanların gövdeleri Fy Fy

Mn= Mp olabilmesi için kiriş enkesit

parçalarının kompakt eleman
koşullarına uygun olması gerekir.
Enkesit parçaları kompakt değilse,

narinlik oranına bağlı olarak kiriş
enkesitinde ulaşılabilecek moment
değeri Mp ile Mr arasında değişecektir.
Karakteristik moment dayanımı-narinlik oranı ilişkisi

Yanal burulmalı-burkulma sınır durumu

Kirişlerde basınç başlığının kararlılığı için stabilite bağlantıları (yanal mesnetler)
Kiriş basınç başlığının yanal yerdeğiştirmesinin ve/veya burulmasının, kiriş açıklığı

boyunca yanal stabilite bağlantısı ve/veya burulma stabilite bağlantısı
kullanılarak önlenmesi sağlanabilir, (Bölüm 16)
Gerekli dayanım ve rijitliğe sahip stabilite bağlantısının kullanıldığı noktalarda, kiriş

üst ve alt başlıklarının göreli yerdeğiştirmesinin (kesitin çarpılmasının) önlendiği
varsayılır.
Çift eğrilikli eğilme etkisindeki elemanlarda büküm noktası (moment sıfır noktası), bu
noktanın yanal yerdeğiştirmesi stabilite bağlantısıyla önlenmediği sürece,
desteklenen bir nokta olarak gözönüne alınamaz.

Başlıklı çelik ankrajlar Döşeme

I-enkesitli kiriş için yanal burkulma yükü veya kritik moment

2
 E 
M cr  M n  Cb EI y GJ    I y Cw
Lb  Lb 
Kiriş üzerindeki farklı yük dağılımlarına bağlı

olarak yanal olarak tutulu olmayan uzunluk
boyunca moment değişiminin olumlu katkısı Cb ile
tanımlanan moment düzeltme katsayısı ile hesaba
Mr katılır.
Yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk, Lb

Örnek olarak; basit mesnetli kiriş için, tipik

yükleme durumlarında yanal mesnetlerin
yerleşimine bağlı olarak Cb katsayıları
şekilde görülmektedir.
Tüm yükleme durumlarında güvenli tarafta

kalınarak Cb =1.0 alınabilir.
Cb katsayıları

Asal eksenlerinden herhangi biri etrafında basit eğilme etkisindeki elemanların tasarımı
BÖLÜM 9 da belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Basit eğilme etkisindeki elemanlarda,
yükler kayma merkezinden geçen asal eksene paralel olan düzlemde etkimeli veya
eleman, yük etkime noktalarında ve mesnetlerde burulmaya karşı desteklenmelidir.
Eğilme etkisindeki elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, olası her bir
göçme sınır durumu için belirlenecek dayanımların en küçüğü olarak alınacaktır.

Genel Esaslar (9.1)
Tüm eğilme elemanları için,
ϕb = 0.90 (YDKT) veya Ωb = 1.67 (GKT)
alınarak, tasarım eğilme momenti dayanımı, bMn , (YDKT) veya güvenli eğilme
momenti dayanımı, Mn/b, (GKT) olarak belirlenecektir.
Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda, yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen
noktalar arasındaki uzunluk boyunca, eğilme momenti yayılışının olumlu katkısı
Denk.(9.1) ile tanımlanan moment düzeltme katsayısı, Cb, ile hesaba katılabilir.

12.5M maks
Cb  Denk.(9.1)
2.5M maks  3M A  4 M B  3M C
Mmaks : Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğu boyunca en
büyük eğilme momentinin mutlak değeri.
MA : Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/4
noktasındaki eğilme momentinin mutlak değeri.
MB : Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/2
MC : Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 3/4
Denk.(9.1) çift simetri eksenine sahip, tüm elemanlar ve tek simetri eksenine sahip
tek eğrilikli eğilme etkisinde olan elemanlar için kullanılabilir.
Çift eğrilikli eğilme etkisindeki tek simetri eksenli elemanlar için, Cb değeri analizle
belirlenmelidir.

Kuvvetli Asal Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki, Kompakt U-Enkesitli ve

Çift Simetri Eksenli I-Enkesitli Elemanlar (9.2)
Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, aşağıda verilen sınır durumlar için
hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır.
Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu (9.2.2)

Akma sınır durumu için karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  M p  FyWpx Denk.(9.2)
Mn : Karakteristik eğilme momenti dayanımı.

Mp : Plastik eğilme momenti.
Wpx : x-ekseni etrafında plastik mukavemet momenti.

Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için, aşağıda (a), (b) ve (c) maddelerinde
tanımlanan göçme sınır durumları için karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn
(a) Lb  Lp ise bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
(b) Lp < Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
  Lb  Lp  
M n  Cb  M p  ( M p  0.7 FyWex )    M p Denk.(9.3)
  Lr  Lp  
(c) Lb > Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  FcrWex  M p Denk.(9.4)

Denk. (9.2)
Mn Lb≤ Lp ise kiriş basınç başlığı yanal
Denk. (9.3)
olarak desteklenmiş
M p=F yW px
Lb> Lp ise kiriş basınç başlığı yanal
olarak desteklenmemiş
0.7F yW ex Denk. (9.4)
C b>1.0 için M n
C b=1.0 için M n
Lp Lr Lb
Basınç başlığının yanal olarak desteklenmeyen uzunluğuna bağlı olarak
karakteristik eğilme momenti dayanımı
Lb : Basınç başlığında yanal yerdeğiştirmenin ve enkesit burulmasının önlendiği noktalar

arasındaki eleman uzunluğu (stabilite bağlantısı ile desteklenmeyen eleman uzunluğu).
Lp : Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk.
Lr : Elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk.

2
Cb E2
Jc  Lb 
Fcr  2
1  0.078  
 Lb  Wex ho  its  Denk.(9.5)
 
 its 
Lp ve Lr sınır uzunlukları
E
Lp  1.76iy Denk.(9.6a)
Fy
2 2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95its     6.76  
Denk.(9.6b)
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
(i) Çift simetri eksenli I-enkesitlerde: c =1 Denk.(9.7a)
h Iy
(ii) U-enkesitlerde: c o Denk.(9.7b)
2 Cw
h0 : başlık ağırlık merkezleri arasındaki uzaklık (= d-tf )

Etkin atalet yarıçapı, its,
I y Cw
i  2
ts
Denk.(9.8a)
Wex
Çift simetri eksenli I-enkesitlerde, güvenli tarafta kalınarak, etkin atalet yarıçapı, its,
için enkesit basınç başlığı ve gövdesinin (1/6) sı ile tanımlanan parçasının düşey
simetri eksenine göre Denk.(9.8b) ile hesaplanan atalet yarıçapı kullanılabilir.
bf
its 
 1 htw 
12 1  
 6 bf t f 
Denk.(9.8b)

Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki, Kompakt Gövdeli ve Kompakt

Olmayan veya Narin Başlıklı Çift Simetri Eksenli I-Enkesitli Elemanlar (9.3)
Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, aşağıda verilen sınır durumlar için
Yerel Burkulma Sınır Durumu (9.3.2)

Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, Bölüm 9.2.2 ye göre belirlenecektir.
(a) I-enkesitin gövde parçasının kompakt olması ve başlık parçalarının kompakt

olmayan koşulunu sağlaması durumunda, karakteristik eğilme momenti
dayanımı, Mn,
 f  pf 
M n  M p   M p  0.7 FyWex    Denk.(9.9)
 
 rf pf 
(b) I-enkesitin gövde parçasının kompakt olması ve başlık parçalarının narin olması
durumunda, karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
0.9EkcWex Denk.(9.10)
Mn 
f2

Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki, Kompakt veya Kompakt Olmayan

Gövdeli Diğer I-Enkesitli Elemanlar (9.4)
Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye göre, enkesitin
gövde parçası kompakt olmayan, çift simetri eksenli I-enkesitli elemanlar ile gövde
parçası kompakt veya kompakt olmayan, gövde düzlemine göre tek simetri eksenli I-
enkesitli elemanların karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, aşağıda verilen sınır
durumlar için hesaplanan değerlerin en küçüğü olarak alınacaktır.
Basınç Başlığı Yerel Burkulma Sınır Durumu (9.4.2)
Basınç Başlığı Akma Sınır Durumu (9.4.3)
Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu (9.4.4)

(a) Lb  Lp ise bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
(b) Lp< Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
  Lb  Lp  
M n  Cb  Rpc M yc  ( Rpc M yc  FLWexc )     Rpc M yc Denk.(9.11)
  Lr  Lp  
(c) Lb > Lr olması durumunda, karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  FcrWexc  Rpc M yc Denk.(9.13)
Basınç başlığının dış lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti, Myc,
M yc  FyWexc Denk.(9.15)

Gövde plastikleşme katsayısı, Rpc, gövde narinliğine bağlı olarak verilmektedir.
(1) Iyc / Iy > 0.23 olması durumunda,
hc Mp
  pw Rpc  Denk(9.16a)
tw M yc
h  Mp  Mp  w  pw  M p
  c  pw Rpc     1    Denk(9.16b)
 
tw  M yc  M yc  rw  pw   M yc
(2) Iyc / Iy ≤ 0.23 olması durumunda Rpc = 1.0

(a) Başlık parçaları kompakt olduğunda bu sınır durumun gözönüne alınmasına

gerek yoktur.
(b) Başlıkları kompakt olmayan enkesitler için karakteristik eğilme momenti

dayanımı, Mn, Denk.(9.21) ile belirlenecektir.
  f  pf 
M n   Rpc M yc   Rpc M yc  FLWexc    Denk.(9.21)
 
  rf pf  
(c) Başlıkları narin olan enkesitler için karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
0.9EkcWexc
Mn  Denk.(9.22)
f
2

Denk.(9.23)
M n  Rpc M yc  Rpc FyWexc
Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu (9.4.4)
(a) Wext ≥ Wexc için bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
(b) Wext < Wexc için çekme başlığı dayanımı kritik olabileceğinden, karakteristik
eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  Rpt M yt Denk.(9.24)
Burada, dış çekme lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti, Myt,
M yt  FyWext Denk.(9.25)

Gövde plastikleşme katsayısı, Rpt, gövde narinliğine bağlı olarak verilmektedir.
(1) Iyc / Iy > 0.23 olması durumunda,
h Mp Denk(9.26a)
w  c  pw Rpt 
tw M yt
h  Mp  Mp  w  pw   M p
w  c  pw Rpt     1  
Denk(9.26b)
tw  M yt  M yt  rw  pw   M yt
(2) Iyc / Iy ≤ 0.23 olması durumunda Rpt = 1.0
Mn : Karakteristik eğilme momenti dayanımı.

Mp : Plastik eğilme momenti.
Myc : Dış basınç lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti.
Myt : Dış çekme lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti.

Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki, Çift ve Tek Simetri Eksenli Narin
Gövdeli I-Enkesitli Elemanlar (9.5)
Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki, Tablo 5.1B ye göre narin gövde
parçasına sahip, çift simetri eksenli elemanlar ve gövde düzlemine göre tek simetri
eksenli I-enkesitli elemanların karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, aşağıda
verilen sınır durumlar için hesaplanan değerlerin en küçüğü olarak alınacaktır.

Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu (9.5.4 )

Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  Rpg FcrWexc Denk.(9.27)
(a) Lb  Lp için bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
(b) Lp < Lb  Lr olması durumunda kritik gerilme, Fcr,
  Lb  Lp  
Fcr  Cb  Fy  (0.3Fy )     Fy Denk.(9.28)
  Lr  Lp  
(c) Lb > Lr olması durumunda kritik gerilme, Fcr,
Cb π 2 E Rpg :Eğilme dayanımı azaltma katsayısı

Fcr  2
 Fy Denk. (9.29) Wexc: Basınç bölgesi için x-ekseni
 Lb  etrafında elastik mukavemet momenti.
i 
 t 
Lp ve Lr sınır uzunlukları,
E
Lp  1.1it Denk.(9.30a)
Fy
E
Lr  it Denk.(9.30b)
0.7 Fy
Eğilme dayanımı azaltma katsayısı, Rpg
aw  hc E 
Rpg  1    5.7   1.0 Denk.(9.31)
1200  300aw  tw Fy 
hctw
aw   10 Denk.(9.32)
bfctfc

Zayıf Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki I-Enkesitli ve U-Enkesitli

Elemanlar (9.6)
Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, aşağıda verilen esaslar doğrultusunda


Karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
M n  M p  Wpy Fy  1.6Wey Fy
(a) Enkesitin başlık parçalarının Tablo 5.1B ye göre, kompakt olma koşulunu
sağlaması durumunda, bu sınır durum gözönüne alınmayacaktır.
(b) Başlık parçaları Tablo 5.1B ye göre kompakt olmayan enkesitler için karakteristik
eğilme momenti dayanımı, Mn,
  f   pf 
M n  M p   M p  0.7 FyWey  
  Denk.(9.40)
 rf pf 

(c) Başlık parçaları Tablo 5.1B ye göre narin enkesitler için karakteristik eğilme
momenti dayanımı, Mn,
M n  FcrWey Denk.(9.41)
0.69E
Fcr  Denk.(9.42)
 f 
2
pf : Kompakt başlık parçası için narinlik sınır değeri, (Tablo 5.1B).
rf : Kompakt olmayan başlık parçası için narinlik sınır değeri, (Tablo 5.1B).
Wpy : Zayıf asal eksen etrafında plastik mukavemet momenti.
Wey : Zayıf asal eksen etrafında elastik mukavemet momenti.

Çekme Başlığındaki Deliklerin Eğilme Momenti Dayanımına Etkisi (9.13.1)
Başlıklarında bulon deliklerinin bulunduğu eğilme elemanlarının, karakteristik eğilme momenti

dayanımı, Mn, hesabında çekme başlığında çekme kırılması sınır durumu da gözönüne
alınacaktır
(a)Çekme kırılması sınır durumu, Fu Afn  Yt Fy Afg olması halinde gözönüne alınmaz.
(b)Çekme başlığında deliklerin bulunduğu enkesitte Fu Afn  Yt Fy Afg olması durumunda

karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn,
Fu Afn
Mn  Wex Denk.(9.81)
Afg
Afg : Çekme başlığı kayıpsız enkesit alanı (5.4.3)
Afn : Çekme başlığı net enkesit alanı (5.4.3)
Yt =1.0 (Fy / Fu  0.8 için)
Wex: x-ekseni etrafındaki en küçük elastik mukavemet momenti.
Yt =1.1 (Fy / Fu > 0.8 için)
Yt : Düzeltme katsayısı

Eğilme momenti etkisi altındaki diğer elemanların tasarım esasları ÇYTHYE-2016

Yönetmeliğinde aşağıdaki başlıklar altında verilmektedir.
Bölüm 9.7 Kutu Enkesitli Elemanlar

Bölüm 9.8 Boru Enkesitli Elemanlar
Bölüm 9.9 Simetri Düzleminde Yük Etkisindeki Çift Korniyer ve T-Enkesitli
Elemanlar
Bölüm 9.10 Eğilme Etkisindeki Tek Korniyer Elemanlar
Bölüm 9.11 Dolu Enkesitli Elemanlar
Bölüm 9.12 Simetri Ekseni Olmayan Enkesite Sahip Elemanlar
Bölüm 9.13 Kirişlerin Tasarımında Diğer Esaslar

ÖRNEK 1. Şekilde statik sistemi verilen HEA 450 enkesitli kirişte, sabit yükler altında
MB=MC=Mmaks= 590kNm olarak verilmektedir. Kiriş başlıkları A,B,C ve D noktalarında yanal
olarak desteklenmiştir.
a. Kirişin karakteristik eğilme momenti dayanımının belirlenmesi

b. Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kirişin güvenli eğilme momenti dayanımının kontrolü (GKT)
y
b
bf =300mm tf =21mm d=440mm x
h
hw=344mm tw=11.5mm iy=72.92mm x
tw
Wex=2896x103 mm3 Wpx=3216x103mm3 Iy=9465x104mm4
tf
J=243.8x104mm4 Cw=4148x109mm6
y

Çözüm
bf b 300
Başlık parçası    7.14   pf  0.38 E / Fy  9.02 (Tablo 5.1B, Durum10)
2t f t f 2(21)
hw 344
Gövde parçası   29.91   pw  3.76 E / Fy  89.24 (Tablo 5.1B, Durum15)
tw 11.5
Kiriş enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt sınıfındadır.
Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, gövde ve başlık parçaları kompakt sınıfında
olan çift simetri eksenli I-enkesitli kirişin karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, akma sınır
durumu ve yanal burulmalı burkulma sınır durumu için hesaplanan değerlerin küçüğü olarak
alınacaktır (9.2)

Akma sınır durumu (9.2.1)
M p  FyWpx  355(3216)103  1141.68kNm (Denk.9.2)
Yanal burulmalı burkulma sınır durumu (9.2.2)
Kiriş basınç başlığının tutulu olmadığı AB ve BC uzunlukları için incelenmelidir.
E 200000
Lp  1.76iy  1.76(72.92)  3046.2mm (Denk.9.6a)
Fy 355
AB parçası için Lb = 2400mm < Lp = 3046.2mm olduğundan yanal burulmalı

burkulma sınır durumunun incelenmesine gerek yoktur.

BC parçası için Lb = 3650mm > Lp = 3046.2mm olduğundan yanal burulmalı

burkulma sınır durumu incelenecektir. Bu uzunluk boyunca moment sabit
alınabileceğinden Cb =1.0 olacaktır.
Lb >Lp olduğundan elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk, Lr
2 2
E Jc  Jc   0.7 Fy  (Denk.9.6b)
Lr  1.95its     6.76  E 
0.7 Fy Wex ho  ex o 
W h  
bf 300 (Denk.9.8b)
its    82.40mm
 1 htw   1 344(11.5) 
12 1   12 1  
 6 bf f 
t  6 300(21) 

2
 243.8(10) 4 (1.0) 
2
200000 243.8(10) 4 (1.0)  0.7(355) 
Lr  1.95(82.40)     6.76    9860mm
0.7(355) 2896(10)3 (419)  
3
 2896(10) (419)  200000
L p  3046.2mm  Lb  3650mm  Lr  9860mm 9.2.2(b)
  Lb  Lp  
M n  Cb  M p  ( M p  0.7 FyWex )    M p (Denk.9.3)
  Lr  Lp  
M r  0.7Wex Fy  0.7(2896)355(10) 3  719.66kNm
  3650  3046.2  
M n  1.0 1141.68  (1141.68  719.66)     1104kNm  M p  1141kNm
  9860  3046.2 
kiriş dayanımını yanal burulmalı burkulma sınır durumu kontrol eder.

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli eğilme momenti dayanımı (5.3.1) Gerekli eğilme momenti dayanımı (5.3.2)
M u  1.4 M G M a  1.0 M G
 1.4(590)=826kNm  1.0(590)=590kNm
Tasarım eğilme momenti dayanımı (9.1) Güvenli eğilme momenti dayanımı (9.1)
M d  b M n  0.90(1104)  993.60kNm M g  M n / b  1104 / 1.67  661.08kNm
Mu 826 Ma 590
  0.83  1.0   0.89  1.0
M d 993.60 M g 661.08

ÖRNEK 2. Kesiti HEA 260 olarak belirlenen kirişte sabit yükler altında moment
diyagramı şekilde verilmektedir. Kiriş başlıkları A,B ve C noktalarında yanal olarak
desteklenmiştir.
a. Kirişin karakteristik eğilme momenti

dayanımının belirlenmesi
b. Kirişin tasarım eğilme momenti
dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kirişin güvenli eğilme momenti
dayanımının kontrolü (GKT)
MG (kNm)

bf=260mm tf=12.5mm d= 250mm
hw=177mm tw=7.5mm iy=65mm
Wex=836.4x103 mm3 Wpx=919.8x103mm3 Iy=3668x104mm4
J=52.37x104mm4 Cw=516.4x109mm6

Çözüm
bf b 260
Başlık parçası    10.4   pf  0.38 E / Fy  9.02
2t f t f 2(12.5)
(Tablo 5.1B, Durum10)
bf b 260
   10.4  rf  1.0 E / Fy  27.74
2t f t f 2(12.5)
Enkesitin başlık parçaları kompakt olmayan koşulunu sağlamaktadır.
hw 177
Gövde parçası   23.6   pw  3.76 E / Fy  89.24 (Tablo 5.1B, Durum15)
tw 7.5
Enkesitin gövde parçası kompakt koşulunu sağlamaktadır.
Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, gövde parçası kompakt ve başlık parçaları
kompakt olmayan sınıfında olan çift simetri eksenli I-enkesitli kirişin karakteristik eğilme momenti
dayanımı, Mn, yanal burulmalı burkulma sınır durumu ve yerel burkulma sınır durumu için
hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır (9.3)

Yanal burkulma sınır durumu (9.3.1)
Kiriş yanal mesnetler arasındaki AB ve BC parçalarında basınç başlığının tutulu

olmadığı Lb =3000mm uzunluğu için incelenmelidir.
200000
Lb  3000m  Lp  1.76(65)  2715mm (Denk.9.6a)
355
bf 260
its    72.63mm (Denk.9.8b)
 1 htw   1 177(7.5) 
12 1   12 1  
 6 bf f 
t  6 260(12.5) 
2
 52.37(10) 4 (1.0) 
2
200000 52.37(10) 4 (1.0)  0.7(355) 
Lr  1.95(72.63)   836.4(10)3 (237.5)   6.76  
0.7(355) 836.4(10)3 (237.5)    200000 
 9403.30mm (Denk.9.6b)

Lp  2715mm<Lb  3000mm  Lr  9403.30mm (9.2.2(b))
  Lb  Lp  
M n  Cb  M p  ( M p  0.7 FyWex )    M p (Denk.9.3)
  Lr  Lp  
AB ve BC parçaları için moment düzeltme katsayısının farklı olduğuna dikkat edilmelidir.
AB parçası için
12.5(165)
Cb   2.24
2.5(165)  3(90)  4(15)  3(60)
(Denk.9.1)
CB parçası için Cb=1.67

M p  FyWpx  355(919.8)103  326kNm (Denk.9.2)
M r  0.7 FyWpx  0.7(355)(836.4)10 3  207.84kNm
  3000  2715  
M n  2.24 326  (326  207.84)     2.24(320.96)  719kNm  M p  326kNm
  9403  2715 
Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için karakteristik moment dayanımı, Mn=326kNm
Yerel burkulma sınır durumu (9.3.2)

gövde parçası kompakt
w  23.06   pw  89.24
 pf  9.02   f  10.14  rf  27.74 başlık parçası kompakt olmayan

Gövde parçası kompakt ve başlık parçaları kompakt olmayan sınıfında olan çift simetri
eksenli I-enkesitli kirişin karakteristik eğilme momenti dayanımı, Mn, (9.3.2(a))
 f  pf 
M n  M p   M p  0.7 FyWex   
 
 rf pf  (Denk.9.9)
 10.40  9.02 
M n  326   326  207.84     317.29kNm
 27.74  9.02 
Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için karakteristik moment dayanımı,

Mn=326kNm>317.29kNm olduğundan, karakteristik moment dayanımını yerel
burkulma sınır durumu kontrol eder.
M n  317.29kNm

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
M u  1.4 M G M a  1.0 M G
 1.4(165)=231kNm  1.0(165)=165kNm
M d  b M n  0.90(317.29)  285.56kNm M g  M n / b  317.29 / 1.67  190kNm
Mu 231 M a 165
  0.809  1.0   0.868  1.0
M d 285.56 M g 190

ÖRNEK 3. Kesiti HE 450 B olarak belirlenen L= 5.0m açıklığa sahip basit mesnetli
kiriş (y-y) ekseninde eğilme etkisindedir.
a. Kirişin karakteristik eğilme momenti dayanımının belirlenmesi

b. Kirişin tasarım eğilme momenti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kirişin güvenli eğilme momenti dayanımının kontrolü (GKT)
25(5) 2
wG= 25kN/m
MG   78.13kNm
8
wQ=50kN/m
50(5) 2
MQ   156.25kNm
8
Malzeme özellikleri S 355 Fy = 355 N/mm2 Fu = 490 N/mm2 y
b
A=21800mm2 d=450mm b=300mm h=344mm tf=26mm x
h
x
tw
tw=14mm ix=191.4mm iy=73.3mm Wpy=1198x103mm3
tf
Iy=11720x104mm4 Wey=781,4x103mm3 y

Çözüm
b b 300
Başlık parçası  
f
 5.77    0.38 E / F  9.02 (Tablo 5.1B, Durum10)
pf y
2t t 2(26)
f f
Enkesitin başlık parçaları Tablo 5.1B ye göre, kompakt olma koşulunu sağladığından
yerel burkulma sınır durumu gözönüne alınmayacaktır.
Zayıf asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, I-enkesitli kirişin karakteristik eğilme
momenti dayanımı, Mn, akma sınır durumu ile belirlenir. (9.6)
M n  M p  Wpy Fy  1.6Wey Fy (Denk.9.39)
M n  M p  355(1198)103  425kNm  1.6(355)(781.4)10 3  444kNm

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
M u  1.2M G  1.6M Q M a  1.0M G  1.0M Q

 1.2(78.13)+1.6(156.25)=343.76kNm  1.0(78.13)+1.0(156.25)=234.38kNm
M d  b M n  0.90(425)  382.50kNm M g  M n / b  425 / 1.67  254.49kNm
M u 343.76 M a 234.38
  0.899  1.0   0.921  1.0
M d 382.50 M g 254.49

KESME KUVVETİ ETKİSİ

TANIM
KESME KUVVETİ ETKİSİNDE DAVRANIŞ
10.1 GENEL ESASLAR
10.2 I-ENKESİTLİ VE U-ENKESİTLİ ELEMANLAR
10.3 ÇEKME ALANI KATKISI
10.4 KUTU ENKESİTLİ ELEMANLAR
10.5 BORU ENKESİTLİ ELEMANLAR
10.6 TEK KORNİYERLER VE T-ENKESİTLİ ELEMANLAR
10.7 BAŞLIKLARINA PARALEL DÜZLEMDE KESME KUVVETİ ETKİSİNDEKİ TEK VEYA
ÇİFT SİMETRİ EKSENLİ ELEMANLAR
10.8 GÖVDESİ BOŞLUKLU KİRİŞLER
ÖRNEKLER

TANIM
Gerçek kayma gerilmesi
Gövde düzleminde kesme kuvveti etkisindeki I-enkesitli elemanlarda kayma gerilmeleri
Kayma
alanı

KESME KUVVETİ ETKİSİNDE DAVRANIŞ
o Kesme kuvvetinin gövde tarafından aktarıldığı varsayılır

o Eğilme momenti kesme kuvveti etkileşimi gözönüne alınmaz
o Kaymada akma koşulu  y  0.6 Fy olarak kabul edilir.

Gövdede hesaplanan ortalama kayma gerilmesi kayma akma gerilmesi olarak

tanımlanan (0.60Fy) sınır değerine eşitlenerek, karakteristik kesme kuvveti dayanımı
Vn
fv   0.6 Fy Vn  0.6 Fy Aw Cv1
Aw
Gövdede kesme kuvveti etkisiyle yerel burkulma ortaya çıkabileceğinden, Cv1 ile bu
etki gözönüne alınır.
Vn : Karakteristik kesme kuvveti dayanımı.

Aw : Gövde alanı (= dtw)
d : Enkesit yüksekliği.
tw : Gövde kalınlığı.
Cv1: Gövde kesme kuvveti dayanım katsayısı.

Gövde düzleminde kesme kuvveti etkisinde olan çift simetri eksenli I-enkesitli, tek
simetri eksenli I- ve U-enkesitli elemanların, kesme kuvveti etkisinde olan boru ve
kutu enkesitli elemanların, tek korniyerlerin, T-enkesitli elemanların ve başlıklarına
paralel düzlemde kesme kuvveti etkisinde olan tek veya çift simetri eksenli
elemanların tasarımı Bölüm 10 da belirtilen kurallara göre yapılacaktır.

Genel Esaslar (10.1)
Kesme kuvveti etkisindeki elemanının tasarım kesme kuvveti dayanımı, vVn,

(YDKT) veya güvenli kesme kuvveti dayanımı, Vn/v, (GKT), Bölüm 10.2.1(a)
dışında kalan tüm kesme kuvveti etkisindeki elemanlar için,
ϕv = 0.90 (YDKT) veya Ωv = 1.67 (GKT)
alınarak, bu bölümde verilen kurallar çerçevesinde belirlenecektir.
I-enkesitli hadde profillerinin gövdelerinde, h / t w  2.24 E / Fy olması durumunda,

(10.2.1(a))
ϕv = 1.00 (YDKT) veya Ωv=1.50 (GKT)
olarak alınmasına izin verilir.

I-Enkesitli ve U-Enkesitli Elemanlar (10.2)
Kesme Kuvveti Dayanımı (10.2.1)
Gövde düzleminde kesme kuvveti etkisindeki çift simetri eksenli I-enkesitler ile tek
simetri eksenli I- ve U-enkesitlerde, çekme alanı katkısı gözönüne alınmadığında,
karakteristik kesme kuvveti dayanımı, Vn,
Vn  0.6 Fy Aw Cv1 Denk.(10.1)
(a) I-enkesitli hadde profillerinin gövdelerinde, h / t w  2.24 E / Fy olması durumunda,
Cv1=1.0 olarak alınacaktır.

(b) Tüm diğer I-enkesitli ve U-enkesitli elemanlarda, Cv1 katsayısı
Denk.(10.2a)
h / tw  1.10 k v E / Fy Cv1  1.0
1.10 k v E / Fy
h / tw  1.10 k v E / Fy Cv1  Denk.(10.2b)
h / tw
Gövde levhası burkulma katsayısı, kv
(a) Gövdede düşey ara rijitlik levhalarının kullanılmadığı durumda, kv=5.34
(b) Gövdede düşey ara rijitlik levhalarının kullanılması durumunda

5
a h  3.0  k v  5  Denk.(10.3b)
( a / h) 2
a h  3.0  k v  5.34 Denk.(10.3c)

Başlıklarına Paralel Düzlemde Kesme Kuvveti Etkisindeki Tek ve Çift Simetri

Eksenli Elemanlar (10.7)
Burulma etkisi olmaksızın, başlıklarına paralel doğrultuda kesme kuvveti etkisindeki

tek ve çift simetri eksenli enkesitlerde, her bir eleman için karakteristik kesme kuvveti
dayanımı, Vn,
Vn  0.6 Fybf tf Cv2 Denk.(10.16)
Cv2 : h/tw yerine b/tf kullanılarak ve kv=1.2 alınarak Bölüm 10.3.1 de tanımlanan, kayma
etkisinde gövde burkulma katsayısı.
tf : Başlık kalınlığı.
bf : Başlık genişliği.
b : I- ve T-enkesitlerde başlık genişliğinin yarısı.
U-enkesitlerde başlık genişliği.

Burada Cv2, aşağıda tanımlandığı şekilde gözönüne alınacaktır.
(i) h / tw  1.10 kv E / Fy Cv2  1.0
1.10 kv E / Fy
(ii) 1.10 kv E / Fy  h / tw  1.37 kv E / Fy Cv2 
h / tw
1.51kv E
(iii) h / tw  1.37 kv E / Fy Cv2 
(h / tw ) 2 Fy
h: Hadde profilleri için köşe bölgelerdeki yarıçap veya eğrisel bölgeler çıkarılarak elde edilen
başlıklar arasındaki net gövde yüksekliği, kaynaklı yapma enkesitli elemanlar için başlık iç
yüzeyleri arasındaki net yükseklik,
tw: Gövde kalınlığı.
Cv2 : Kayma etkisinde gövde burkulma katsayısı.
kv: Bölüm 10.2.1 de tanımlanan gövde levhası burkulma katsayısı.

Kesme kuvveti etkisi altındaki diğer elemanların tasarım esasları ÇYTHYE-2016

Yönetmeliğinde aşağıdaki başlıklar altında verilmektedir.
Bölüm 10.4 Kutu Enkesitli Elemanlar
Bölüm 10.5 Boru Enkesitli Elemanlar
Bölüm 10.6 Tek Korniyerler ve T-Enkesitli Elemanlar
Bölüm 10.7 Başlıklarına Paralel Düzlemde Kesme Kuvveti Etkisindeki Tek

veya Çift Simetri Eksenli Elemanlar
Bölüm 10.8 Gövdesi Boşluklu Kirişler

ÖRNEKLER
ÖRNEK 1. HEB 450 enkesitli kiriş gövde düzleminde sabit yüklerden V=180kN ve
hareketli yüklerden V=600kN kesme kuvveti etkisindedir.
a. Kirişin karakteristik kesme kuvveti dayanımının belirlenmesi
b. Kirişin tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kirişin güvenli kesme kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
A=21800mm2 d=450mm b=300mm h=344mm tf=26mm tw=14mm

h 344 E
  24.57  2.24  53.17 Cv1=1.0 (10.2.1)
tw 14 Fy
Aw  dtw  450(14)  6300mm 2 (10.2.1)
Karakteristik kesme kuvveti dayanımı
Vn  0.6 Fy AwCv1  0.6(355)6300(1.0)103  1342kN Denk. (10.1)
I-enkesitli hadde profilinin gövdesinde, h / t w  2.24 E / Fy koşulu sağlandığından,
alınacaktır. (10.2.1(a))

YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli kesme kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli kesme kuvveti dayanımı (5.3.2)
Vu  1.2VG  1.6VQ Va  1.0VG  1.0VQ

 1.2(180)+1.6(600)=1176kN  1.0(180)+1.0(600)=780kN
Tasarım kesme kuvveti dayanımı (10.2.1) Güvenli kesme kuvveti dayanımı (10.2.1)
Vd  vVn  1.0(1342)  1342kN Vg  Vn /  v  1342 / 1.5  894.67kN
Vu 1176 Va 780
  0.876  1.0   0.872  1.0
Vd 1342 Vg 894.67

ÖRNEK 2. Kesiti HE 450 B olarak belirlenen L= 5.0m açıklığa sahip basit mesnetli
kiriş (y-y) ekseninde eğilme etkisindedir.
a. Kirişin karakteristik kesme kuvveti dayanımının belirlenmesi

b. Kirişin tasarım kesme kuvveti dayanımının kontrolü (YDKT)
c. Kirişin güvenli kesme kuvveti dayanımının kontrolü (GKT)
25(5)
wG= 25kN/m VG   62.50kN
wQ=50kN/m 2
50(5)
VQ   125kN
2 y
b
x
h
x
tw
A=21800mm2 d=450mm b=300mm h=344mm tf=26mm
tf
tw=14mm
y

y- ekseni etrafında eğilme etkisi durumunda HE 450 B başlıklarına paralel

doğrultuda kesme kuvveti etkisindeki olacaktır.
b 300 / 2 kE 1.2(200000)
  5.76  1.10 v  1.10  28.60 Cv2=1.0 (10.7a)
tf 26 Fy 355
Karakteristik kesme kuvveti dayanımı (10.7)
Vn  0.6 Fybf tf Cv2  0.6(355)2  (300)(26)1.0(10) 3  3322.80kN Denk. (10.16)

YDKT GKT
Gerekli kesme kuvveti dayanımı (5.3.1) Gerekli kesme kuvveti dayanımı (5.3.2)
Vu  1.2VG  1.6VQ Va  1.0VG  1.0VQ

 1.2(62.50)+1.6(125)=275kN  1.0(62.50)+1.0(125)=187.50kN
Tasarım kesme kuvveti dayanımı (10.2.1) Güvenli kesme kuvveti dayanımı (10.2.1)
Vd  vVn  0.9(3322.80)  2990.5kN Vg  Vn /  v  3322.80 / 1.67  1989.7kN
Vu 275 Va 187.50
  0.092  1.0   0.094  1.0
Vd 2990.5 Vg 1989.7

BİLEŞİK ETKİLER
TANIM
BİLEŞİK ETKİLER ALTINDA DAVRANIŞ
11.1 EĞİLME MOMENTİ VE EKSENEL KUVVET ETKİSİNDEKİ ÇİFT VE TEK SİMETRİ
EKSENLİ ELEMANLAR
11.2 EĞİLME MOMENTİ VE EKSENEL KUVVET ETKİSİNDEKİ DİĞER ELEMANLAR
11.3 BURULMA ETKİSİNDEKİ ELEMANLAR VE BURULMA, EĞİLME, KESME VE/VEYA

EKSENEL KUVVETİN ORTAK ETKİSİNDEKİ ELEMANLAR
11.4 ÇEKME ETKİSİNDEKİ DELİK KAYBI İÇEREN BAŞLIK ENKESİTLERİNDE KOPMA
ÖRNEKLER

TANIM
Çelik yapı sistemlerini oluşturan elemanlar (kolon, kiriş, çapraz,…), düşey yükler ve
yatay kuvvetlerin (deprem, rüzgar,…) ortak etkisi altında boyutlandırılmaktadır. Bu
durumda, yapısal elemanlar, uç birleşimlerine bağlı olarak, eksenel kuvvet, kesme
kuvveti, iki doğrultuda eğilme momenti, burulma momenti gibi kesit tesirlerinin
biri veya bir kaçını aynı anda güvenli bir şekilde aktarabilmelidir.

BİLEŞİK ETKİLER ALTINDA DAVRANIŞ

Eksenel kuvvet ve eğilme etkisindeki elemanlar için ÇYTHYE-2016 Yönetmeliğinde
verilen etkileşim denklemleri aşağıdaki basit etkileşim ifadesinden türetilmiştir.
Burada, “r” gerekli dayanımı, “c” ise mevcut dayanımı göstermektedir. Herhangi
iki yükleme bileşeni için basitleştirilmiş etkileşim yüzeyleri aşağıdaki şekilde
görülmektedir.
Pr M rx M ry
   1.0
Pc M cx M cy
Gerekli eksenel kuvvet dayanımı, Pr ve

gerekli eğilme momenti dayanımı, Mr
ikinci meretebe etkileri de içeren kesit
tesirleridir.

Özellikle eksenel basınç kuvveti etkisindeki çelik kolonlarda ikinci mertebe

etkileri eleman iç kuvvetlerinin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır.
P- Etkisi
İkinci mertebe teorisi genel olarak elemanlardaki (P–δ) ve
sistem genelindeki (P–Δ) ikinci mertebe etkilerini içermektedir.
Detaylı bilgi Bölüm 6 da verilmektedir.
P- Etkisi

Bileşik etkiler altıdaki elemanların tasarım esasları ÇYTHYE-2016 Yönetmeliğinde

aşağıdaki başlıklar altında verilmektedir.
Eğilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli

Elemanlar (11.1)
 Eğilme ve Basınç Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar

 Eğilme ve Çekme Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar
 Tek Eksenli Eğilme ve Basınç Etkisindeki Çift Simetri Eksenli Kompakt
Enkesitli Hadde Elemanlar
Eğilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Diğer Elemanlar (11.2)

Burulma Etkisindeki Elemanlar ve Burulma, Eğilme, Kesme ve/veya Eksenel

Kuvvetin Ortak Etkisindeki Elemanlar (11.3)
 Burulma Etkisindeki Boru ve Kutu Enkesitli Elemanlar

 Burulma, Kesme Kuvveti, Eğilme ve Eksenel Kuvvetin Ortak Etkisindeki Boru
ve Kutu Enkesitli Elemanlar
 Burulma ve Bileşik Gerilme Etkisindeki Boru ve Kutu Enkesitler Dışındaki
Diğer Tüm Elemanlar

Eğilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli

Elemanlar (11.1)
Eğilme ve Basınç Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar (11.1.1)
Pr Pr 8  M rx M ry 
 0 .2 için    1 .0 Denk.(11.1a)
Pc 
Pc 9  M cx M cy  
Pr Pr  M rx M ry 
 0 .2 için 



 1.0 Denk.(11.1b)
Pc 2 Pc  M cx M cy 
Pc : Bölüm 8 e göre mevcut eksenel basınç kuvveti dayanımı, (= cPn veya Pn/c).
Mc : Bölüm 9 a göre mevcut eğilme momenti dayanımı, (= bMn veya Mn/b).

Eğilme ve Çekme Etkisindeki Çift ve Tek Simetri Eksenli Elemanlar (11.1.2)
Geometrik eksenleri (x ve/veya y) etrafında eğilme etkisindeki çift ve tek simetri

eksenli elemanlarda, eğilme momenti ve eksenel çekme kuvveti etkileşimi
Denk.(11.1a) ve Denk.(11.1b) ile sınırlandırılacaktır.
Pc : Bölüm 7 ye göre mevcut eksenel çekme kuvveti dayanımı, (= tPn veya Pn/t).
Mc : Bölüm 9 a göre mevcut eğilme momenti dayanımı, (= bMn veya Mn/b).
Pr
Bölüm 11.1.2 uyarınca Cb değeri 1  katsayısı ile çarpılabilir
Pey
 2 EI y
Pey : Zayıf eksen etrafındaki burkulmada elastik kritik burkulma yükü. Pey 
L2b
Lb : Basınç başlığında yanal yerdeğiştirmenin ve enkesit burulmasının önlendiği
noktalar arasındaki eleman uzunluğu (stabilite bağlantısı ile desteklenmeyen
eleman uzunluğu).

Tek Eksenli Eğilme ve Basınç Etkisindeki Çift Simetri Eksenli Kompakt Enkesitli
Hadde Elemanlar (11.1.3)
Kuvvetli asal ekseni etrafındaki eğilme momentinin etkin olduğu (Mry/Mcy < 0.05) ve
Lcz ≤ Lcy koşulunu sağlayan, eğilme momenti ve basınç kuvveti etkisindeki çift simetri
eksenli kompakt hadde elemanlar için Bölüm 11.1.1 de verilen yaklaşım yerine, iki
bağımsız sınır durumun, düzlem içi stabilite kaybı ve düzlemine dik burkulma veya
yanal burulmalı burkulma olarak ayrı ayrı aşağıda açıklandığı şekilde dikkate
alınmasına izin verilir.
Düzlem içi stabilite için Denk.(11.1a ve 11.1b) kullanılmalıdır.
Bu durumda,
Pc eğilme düzlemi içindeki mevcut eksenel basınç kuvveti dayanımı
Mcx akma sınır durumu için eğilme düzlemi içindeki mevcut eğilme momenti dayanımı
olarak alınacaktır.

Eğilme düzlemine dik burkulma ve yanal burulmalı burkulma sınır durumu için
Denk.(11.2) kullanılacaktır.
Pr  Pr   M rx 
2
Denk.(11.2)
0.15  0.5     1.0
Pcy  Pcy   Cb M cx 
Pcy : Eğilme düzlemine dik doğrultuda mevcut eksenel basınç kuvveti dayanımı
Mcx : Kuvvetli eksen etrafında yanal burulmalı burkulma sınır durumu için belirlenen
mevcut eğilme momenti dayanımı (Bölüm 9 a göre Cb = 1.0 alınarak )

Eğilme Momenti ve Eksenel Kuvvet Etkisindeki Diğer Elemanlar (11.2)
f ra f rbw f rbz
   1.0 Denk.(11.3)
Fca Fcbw Fcbz
fra: YDKT veya GKT yük birleşimleri için, dikkate alınan noktadaki en büyük eksenel gerilme.
frbw, frbz: YDKT veya GKT yük birleşimleri için, dikkate alınan noktadaki en büyük eğilme gerilmesi.
Fc : Dikkate alınan noktadaki mevcut eksenel sınır gerilme.
YDKT için basınç etkisinde Bölüm 8 (= cFcr) veya çekme etkisinde Bölüm 7 ye göre belirlenen tasarım
eksenel gerilmesi.
GKT için basınç etkisinde Bölüm 8 (= Fcr / c) veya çekme etkisinde Bölüm 7 ye göre belirlenen eksenel
güvenlik gerilmesi.
Fcbw, Fcbz: Dikkate alınan noktadaki mevcut eğilme sınır gerilmesi.

YDKT için dikkate alınan noktadaki tasarım eğilme gerilmesi,   b M n / We 
 Mn 
GKT için dikkate alınan noktadaki eğilme güvenlik gerilmesi,  
  bWe 

Burulma Etkisindeki Elemanlar ve Burulma, Eğilme, Kesme ve/veya Eksenel

Kuvvetin Ortak Etkisindeki Elemanlar(11.3)
Burulma Etkisindeki Boru ve Kutu Enkesitli Elemanlar (11.3.1)
Karakteristik burulma dayanımı
Tn  Fcr C Denk.(11.4)
C : Boru ve kutu enkesitli elemanlar için tanımlanan burulma sabiti

Fcr: Kritik gerilme.
Kutu enkesitli elemanlar C  2B  t H  t t  4.54   t 2 Denk.(11.10)
 D  t 2 t
Boru enkesitli elemanlar C Denk.(11.6)
2

Kutu enkesitli elemanlar için Fcr
h
 2.45
E
için Fcr  0.6 Fy Denk.(11.7)
t Fy
E h E Fcr 

0.6 Fy 2.45 E Fy  Denk.(11.8)
2.45   3.07 için h
Fy t Fy  
t
0.458 2 E
3.07
E h
  260 için Fcr  2
Denk.(11.9)
Fy t h
 
t
Boru enkesitli elemanlar için Fcr
Denk.(11.5a) ve Denk.(11.5b) nin büyüğü alınacaktır.
1.23E 0. 6 E
Fcr   0.6 Fy Denk.(11.5a) Fcr  32
 0.6 Fy Denk.(11.5b)
L D
54 D
   
D t   t 

Burulma, Kesme Kuvveti, Eğilme ve Eksenel Kuvvetin Ortak Etkisindeki Boru ve Kutu
Enkesitli Elemanlar (11.3.2)
Gerekli burulma dayanımı, Tr nin mevcut burulma dayanımı, Tc nin %20 sine eşit veya
daha küçük olması halinde, boru ve kutu enkesitli elemanlar için burulma, kesme, eğilme
ve/veya eksenel kuvvet etkileşimi, burulma etkileri terkedilerek Bölüm 11.1 e göre
belirlenecektir. Tr nin Tc nin %20 sini aşması halinde ise bu etkileşim, gözönüne alınan
noktada, Denk.(11.11) ile sınırlandırılacaktır.
2
 Pr M r   Vr Tr 
        1.0 Denk.(11.11)
 Pc M c   Vc Tc 

Burulma ve Bileşik Gerilme Etkisindeki Boru ve Kutu Enkesitler Dışındaki Diğer Tüm
Elemanlar (11.3.3)
Karakteristik burulma dayanımı, Tn, eksenel gerilmeler altında akma sınır durumu,
kayma gerilmeleri etkisinde akma sınır durumu veya burkulma sınır durumlarının
en küçüğü esas alınarak hesaplanacaktır.
Eksenel gerilmeler altında akma sınır durumu için Fn  Fy Denk.(11.12a)
Kayma gerilmeleri altında akma sınır durumu için Fn  0.6 Fy Denk.(11.12b)
Burkulma sınır durumu için Fn  Fcr Denk.(11.12c)
Fcr : Enkesit için hesap ile belirlenen burkulma gerilmesi

ÖRNEK 1. Sabit yüklerden PG = 100 kN ve hareketli yüklerden PQ =200 kN eksenel

basınç kuvveti ve sabit yüklerden FG = 40 kN ve hareketli yüklerden FQ = 120 kN
düşey yük etkisinde HE 300 B enkesitli elemanın sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir.
Elemanın bileşik etkiler altında dayanımının YDKT ve GKT’ye göre kontrolü.
FG ve FQ
PG ve PQ
3m 3m
Eleman yanal ötelenmeleri mesnet noktalarında önlenmiştir

HE 300 B A = 14910 mm2 bf = 300 mm h = 208 mm h0 = 281 mm

tf =19 mm tw = 11 mm ix =129.9 mm iy =75.8 mm
Wpx = 1869×103 mm3 Wex = 1678×103 mm3 J = 185×104 mm3
Iy = 8563×104 mm4 Cw = 1688×109 mm6 Ix=25170×104 mm4
Çözüm
Elemanın karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımının belirlenmesi

Başlık parçası   b 300 200000

  7.89  r  0.56  15.1 (Tablo 5.1A, Durum1)
2  t f 2 19 275

h 208 200000
Gövde parçası     18.9  r  1.49  40.2 (Tablo 5.1A, Durum 5)
tw 11 275
Eleman enkesitinin başlık ve gövde parçaları narin değildir.
Eğilmeli burkulma sınır durumu (8.2.1)
Asal eksen etrafında burkulma durumunda eleman burkulma boyları
Lcx  K x Lx  1.0  6000  6000 mm
Lcy  K y Ly  1.0  6000  6000 mm
Narinlik oranları (8.1.1)
Lcx 6000
x    46.2
ix 129.9
Lcy 6000
y    79.2
iy 75.8

maks  x ;  y maks  46.2 ; 79.2  79.2
Eleman basınç dayanımını, (y-y) ekseni etrafında oluşan eğilmeli burkulma

durumu belirleyecektir.
200000
maks  79.2  4.71  127.0 Denk.(8.2)
275

Elastik burkulma gerilmesi
 2E  2  200000
Fe    314.69 N/mm 2
79.2
2 2 Denk.(8.4)
 Lcy 
 
 i 
 y 

 Fy

 F   0.658 314.69 275  190.76 N/mm 2
 275
Fcr   0.658 Fe
 y   Denk.(8.2)
 
 
Karakteristik basınç kuvveti dayanımı
Pn  Fcr Ag  190.76 14910 10 3  2844.2 kN Denk.(8.1)
YDKT GKT
Tasarım eksenel basınç kuvveti dayanımı Güvenli eksenel basınç kuvveti dayanımı
(Bölüm 8) (Bölüm 8)
Pn 2844.2
Pc  c Pn  0.9  2844.2  2560.0 kN Pc    1703.1 kN
c 1.67

Elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımının belirlenmesi

b 300 200000
Başlık parçası     7.89   p  0.38  10.2 (Tablo 5.1B, Durum10)
2  t f 2 19 275
h 208 200000
Gövde parçası     18.9   p  3.76  101.4 (Tablo 5.1B, Durum 15)
tw 11 275
Eleman enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt sınıfındadır.
Yanal burulmalı burkulma sınır durumu, (9.2.2)
E 200000
L p  1.76i y  1.76  75.8   3598 mm Denk.(9.6a)
Fy 275

I y Cw 8563  104  1688  109

its2   its  84.6 mm Denk.(9.8a)
Wex 1678  103
2 2
E Jc  Jc   0.7 Fy  Denk.(9.6b)
Lr  1.95its 
  
  6.76 E 
0.7 Fy Wex h0  ex 0 
W h  
2
185 10 4 1  185 10 4 1   0.7  275 
2
200000
Lr  1.95  84.6    
  6 . 76 
0.7  275 1678 10  281
3
 1678  10 3
 281   200000 
Lr  15873 mm
Lp  Lb  6000 mm  Lr Mn Denk.(9.3) ile belirlenecektir

  Lb  L p 
M n  Cb  M p  M p  0.7 FyWex     M p Denk.(9.3)
  L  L 
 r p 
Plastik eğilme momenti dayanımı
M p  FyW px  1869 103  275 10 6  514 kNm Denk.(9.2)
Moment düzeltme katsayısı Cb

12.5M maks
Cb  Denk.(9.1)
2.5M maks  3M A  4 M B  3M C
0.5M M 0.5M
12.5  M
Cb   1.32
2 .5  M  3  0 .5 M  4  M  3  0 .5 M
Lb/4 Lb/4 Lb/4 Lb/4

  6  3.598  
M n  1.32 514   514  0.7  275  1678  10 3      629kNm  M p
  15.873  3.598  
M n  M p  514 kNm
YDKT GKT
Tasarım eğilme momenti dayanımı Güvenli eğilme momenti dayanımı

M n 514
M cx  b M n  0.9  514  462.6 kNm M cx    307.8 kNm
 b 1.67

Gerekli eksenel kuvvet dayanımı (Pr) ve gerekli eğilme momenti dayanımı (Mr)
YDKT ve GKT için belirlenmelidir.
YDKT GKT
Eksenel yük (5.3.1) Eksenel yük (5.3.2)
Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1.2  100  1.6  200  440 kN Pa  100  200  300 kN
Düşey yük (5.3.1) Düşey yük (5.3.2)
Fu  1.2 FG  1.6 FQ Fa  FG  FQ
Fu  1.2  40  1.6  120  240 kN Fa  40  120  160 kN

Analizler ikinci mertebe etkilerini içermelidir.

6.2.1(d) uyarınca ikinci mertebe hesabı GKT yük birleşiminin 1.6 katına eşit bir
yükleme için yapılacak, ancak elde edilen sonuçlar 1.6 katsayısına bölünerek
gerekli dayanım bulunacaktır.
YDKT yüklemesi GKT yüklemesi

6.2.1(d) 6.2.1(d)
240 kN 160 x 1.6 = 256 kN
300 x 1.6 = 480 kN

440 kN

İkinci mertebe etkilerini göz önüne alan bilgisayar programı vasıtasıyla elde edilen
analizlerin sonuçları ve yaklaşık metodlarla karşılaştırılması
YDKT GKT
İkinci Mertebe Analizi İkinci Mertebe Analizi
Mr=370.4 kNm Mr=396.1 kNm
Birinci Mertebe Analizi Birinci Mertebe Analizi
240  6 256  6
M  360 kNm M  384 kNm
4 4
İkinci mertebe etkilerinden dolayı %2.88 İkinci mertebe etkilerinden dolayı %3.15
artış artış

Yaklaşık ikinci mertebe analizi ile gerekli eğilme momenti dayanımının

belirlenmesi
(Bölüm 6.5) M r  B1M nt  B2 M lt Denk.(6.7)
Mnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında hesaplanan
birinci mertebe eğilme momenti
Mlt : Yapı sisteminin yanal ötelenmesi sonucu, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında ilgili
elemanda oluşan birinci mertebe eğilme momenti
YDKT GKT
240  6 256  6
M nt   360 kNm M nt   384 kNm
4 4
B1 
Cm  2 EI *
Denk.(6.9) Pel  Denk.(6.11)
1  Pr Pel  K1 L 
2
Güvenli yönde kalmak üzere, Cm=1.0 değeri kullanılabilir

 2  200000  25170 10 4

Pel  10 3  13800 kN
1 60002
YDKT (6.5) GKT (6.5)
1 .0 1 .0
B1   1.032 B1   1.036
300
1  1
440 1  1 .6 
13800 Denk.(6.9) 13800 Denk.(6.9)
M r  B1M nt  B2 M lt Denk.(6.7) M r  B1M nt  B2 M lt Denk.(6.7)
M r  1.032  360  0  371.5 kNm M r  1.036  384  0  397.8 kNm
Bilgisayar Analizi ile Mr = 370.4 kNm Bilgisayar Analizi ile Mr = 396.1 kNm
0.3% fark 0.4% fark

YDKT GKT
480
Pr  Pu  440 kN Pr  Pa   300 kN
1.6
M r  M u  370.4 kNm 396.1

Mr  Ma   247.6 kNm
1.6
Pc  Pd  2560.0 kN Pc  Pg  1703.1 kN
M cx  M dx  462.6 kNm M cx  M gx  307.8 kNm

YDKT (11.1.1) GKT (11.1.1)

(11.1.1)
Pr 440 Pr 300
  0.17  0.2   0.18  0.2
Pc 2560 Pc 1703.1
Pr  M rx  Pr  M rx 
    1.0     1.0
2 Pc  M cx  2 Pc  M cx 
Denk.(11.1b) Denk.(11.1b)
440  370.4  300  247.6 

    0.89  1.0
  0.89  1.0 2  1703  307.8 
2  2560  462.6 
Not: Bilgisayar Analizi ile hesaplanan Pr ve Mr değerleri kullanılmıştır.

basınç kuvveti ve sabit yayılı yüklerden wG = 4 kN/m ve hareketli yüklerden wQ = 8
kN/m düşey yük ve sabit yüklerden FG = 5 kN ve hareketli yüklerden FQ =7 kN yatay
yük etkisinde HE 300 B enkesitli elemanın sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir.
Elemanın bileşik etkiler altında dayanımının YDKT ve GKT’ye göre kontrolü.
wG ve wQ
PG ve PQ
FG ve FQ
3m 3m

HE 300 B A = 14910 mm2 bf = 300 mm h = 208 mm h0 = 281 mm
tf =19 mm tw = 11 mm ix =129.9 mm iy =75.8 mm
Wpx = 1869×103 mm3 Wex = 1678×103 mm3 J = 185×104 mm3
Iy = 8563×104 mm4 Cw = 1688×109 mm6 Ix=25170×104 mm4
Wey = 570.9×103 mm3 Wpy = 870.1×103 mm3
Çözüm

Eleman enkesitinin başlık ve gövde parçaları narin değildir (Bkz. Örnek 1)

Örnek 1’e göre
YDKT GKT
Pn 2844.2
Pc  Pd  c Pn  0.9  2844.2  2560.0 kN Pc  Pg    1703.1 kN
c 1.67
x-ekseni etrafında eğilme durumu

Eleman enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt sınıfındadır. (Bkz.Örnek 1)
L p  3598 mm Lr  15873 mm (Bkz.Örnek 1)

Lp  3598mm  Lb  6000 mm  Lr  15873mm (Bkz. Örnek 1)
Mn Denk.(9.3) ile belirlenecektir
M p  514 kNm (Bkz. Örnek 1)
0.75M M 0.75M
12.5M maks
Cb  Denk.(9.1)
2.5M maks  3M A  4 M B  3M C
Lb/4 Lb/4 Lb/4 Lb/4

12.5  M
Cb   1.14
2.5  M  3  0.75M  4  M  3  0.75M

  3.598 

M n  1.14 514  514  0.7  275 1678 10 3   15.6873  3.598
  543  M p
  
M nx  M px  514 kNm
y-ekseni etrafında eğilme durumu

b 300 200000
Başlık parçası     7.89   p  0.38  10.2 (Tablo 5.1B, Durum13)
2  t f 2 19 275
Eleman enkesitinin başlık parçası kompakt koşulunu sağlamaktadır ve gövde

parçası için ayrı bir kontrole gerek yoktur.

Akma sınır durumu için Bölüm 9.6.1’e göre hesaplanan zayıf eksen etrafında
eğilme momenti dayanımı
M ny  M py  W py Fy  1.6Wey Fy Denk.(9.39)
M ny  870.1 103  275  239 kNm  1.6  570.9  10 3  275  251 kNm
YDKT GKT
Tasarım eğilme momenti dayanımları Güvenli eğilme momenti dayanımları

M nx 514
M cx  M dx  b M nx  0.9  514  462.6 kNm M cx  M gx    307.8 kNm
b 1.67
M ny 239
M cy  M dy  b M n  0.9  239  215.1 kNm M cy  M gy    143.1 kNm
b 1.67

Gerekli eksenel kuvvet dayanımı (Pr) ve gerekli eğilme momentleri dayanımları

(Mrx, Mry) YDKT ve GKT için belirlenmelidir.
YDKT GKT
Eksenel yük (5.3.1) Eksenel yük (5.3.2)

Pu  1.2 PG  1.6 PQ Pa  PG  PQ
Pu  1.2  300  1.6  600  1320 kN Pa  300  600  900 kN
Düşey yayılı yük (5.3.1) Düşey yayılı yük (5.3.2)
wu  1.2 wG  1.6 wQ wa  wG  wQ
wu  1.2  4  1.6  8  17.6 kN/m wa  4  8  12 kN/m
Yatay yük (5.3.1) Yatay yük (5.3.2)
Fu  1.2 FG  1.6 FQ Fa  FG  FQ
Fu  1.2  5  1.6  7  17.2 kN Fa  5  7  12 kN


YDKT GKT
17.6 kN/m 12 x 1.6 = 19.2 kN/m

900 x 1.6 = 1440 kN
1320 kN
17.2 kN 12 x 1.6 = 19.2 kN

Bilgisayar programı vasıtasıyla elde edilen ikinci mertebe etkiler (Mrx ve Mry)
YDKT (Mrx) GKT (Mrx)

Mrx =88.3 kNm Mrx = 97.4 kNm
17.6  62 19.2  62
Mx   79.2 kNm Mx   86.4 kNm
8 8
İkinci mertebe etkilerinden dolayı İkinci mertebe etkilerinden dolayı %12.7

%11.5 artış artış

YDKT (Mry) GKT (Mry)

Mry = 34.0 kNm Mry = 39.0 kNm
17.2  6 19.2  6
My   25.8 kNm My   28.8 kNm
4 4
artış artış

Yaklaşık ikinci mertebe analizi ile gerekli eğilme momenti dayanımları (Mrx ve Mry)
(Bölüm 6.5)
M r  B1M nt  B2 M lt Denk.(6.7)
Mnt : Yatay ötelenmesi önlenmiş sistemde, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında
hesaplanan birinci mertebe eğilme momenti
Mlt : Yapı sisteminin yanal ötelenmesi sonucu, YDKT veya GKT yük birleşimleri altında ilgili
elemanda oluşan birinci mertebe eğilme momenti
YDKT GKT
M nt  M x  79.2 kN M nt  M x  86.4 kN
M nt  M y  25.8 kN M nt  M y  28.8 kN
M lt  0 M lt  0
Cm Güvenli yönde kalmak üzere,

B1  Denk.(6.9)
1  Pr Pel Cm=1.0 değeri kullanılabilir

 2 EI *  2  200000  25170  104

Pelx  Pel    103  13800 kN Denk.(6.11)
 K1L  1 6000 
2 2
YDKT (x-ekseni) GKT (x-ekseni)
1 .0 1.0
B1x   1.11 B1x   1.12
1320 900
1  1 1  1.6 
13800 Denk.(6.9) 13800 Denk.(6.9)
M rx  B1 x M nt  B2 x M lt M rx  B1x M nt  B2 x M lt
 1.11 79.2  0  87.9 kNm  1.12  86.4  0  96.8 kNm
Denk.(6.7) Denk.(6.7)
Bilgisayar Analizi ile Mrx = 88.3 kNm Bilgisayar Analizi ile Mrx = 97.4 kNm
0.5% fark 0.6% fark

 2  200000  8563 10 4

Pely  10 3  4695 kN
1 60002 Denk.(6.11)
YDKT (y-ekseni) GKT (y-ekseni)
1.0 1.0
B1 y   1.39 B1 y   1.44
1320 900
1  1 1  1.6 
4695 Denk.(6.9) 4695 Denk.(6.9)
M ry  B1 y M nt  B2 y M lt M ry  B1 y M nt  B2 y M lt
 1.39  25.8  0  35.9 kNm  1.44  28.8  0  41.5 kNm
Denk.(6.7) Denk.(6.7)
Bilgisayar Analizi ile Mry = 34.0 kNm Bilgisayar Analiz ile Mry = 39.0 kNm
5.5% fark 6.4% fark

Not: Fark Cm değerinin emniyetli tarafta kalmak için 1.0 kabul edilmesinden kaynaklanmaktadır.
Rasyonel analiz bu yükleme durumu için Cm =0.93 değerini vermekte olup bu değerin kullanılması
farkı azaltmaktadır.

YDKT GKT
Pr  1320 kN 1440
Pr   900 kN
1.6
97.4
M rx  88.3 kNm M rx   60.9 kNm
1 .6
39.0
M ry  34.0 kNm M ry   24.4 kNm
1 .6
Pc  2560 kN Pc  1703.1 kN
M cx  462.6 kNm M cx  307.8 kNm
M cy  215.1 kNm M cy  143.1 kNm

YDKT (11.1.1) GKT (11.1.1)
Pr 1320 Pr 900
  0.52  0.2   0.53  0.2
Pc 2560 Pc 1703.1
Pr 8  M rx M ry  Pr 8  M rx M ry 
   1 .0    1 .0

Pc 9  M cx M cy   
Pc 9  M cx M cy  
Denk.(11.1a) Denk.(11.1a)
1320 8  88.3 34  900 8  60.9 24.4 

        0.86  1.0
  0.83  1.0 1703.1 9  307.8 143.1 
2560 9  462.6 215.1 
Not: Bilgisayar analizi ile elde edilen Pr ve Mr değerleri kullanılmıştır.

ÖRNEK 3. Bölüm 11.2 kuralları ile ÖRNEK 2’de verilen elemanın bileşik etkiler
altında dayanımının YDKT ve GKT’ye göre kontrolü.
wG ve wQ
PG ve PQ
FG ve FQ
3m 3m
HE 300 B A = 14910 mm2 Wex = 1678×103 mm3 Wey = 570.9×103 mm3
Çözüm
Elemanın karakteristik basınç ve eğilme dayanımları Örnek 2’de tayin edilmiştir. Eleman iç
kuvvetleri de Örnek 2’de sunulmaktadır.

YDKT GKT
Pr  1320 kN Pr  900 kN
M rx  88.3 kNm M rx  60.9 kNm
M ry  34.0 kNm M ry  24.4 kNm
Pn
c Pn  2560.0 kN  1703.1 kN
c
M nx
b M nx  462.6 kNm  307.8 kNm
b
b M ny  215.1 kNm M ny
 143.1 kNm
b

YDKT GKT
Pr 1320 Pr 900
f ra    88 . 5 N/mm 2
f ra    60 . 4 N/mm 2
A 14910 10 3 A 14910 10 3

M rx 88.3 103 M rx 60.9 103
f rbw    52.6 N/mm 2 f rbw    36.3 N/mm 2
Wex 1678 Wex 1678
M ry 34.0 103 M ry 24.4 103
f rbz    59.6 N/mm 2 f rbz    42.7 N/mm 2
Wey 570.9 Wey 570.9
c Pn
2560.0 Fca 
Pn

1703.1

Fca    2 2
171 . 7 N/mm 114.2 N/mm
A 14910  10 3  c A 14910 10 3
b M nx 462.6 103 M nx 307.8 103

Fcbw    275.7 N/mm 2 Fcbw    183.4 N/mm 2
Wex 1678  bWex 1678
b M ny 215.1103 M ny 143.1103
Fcbz    376.8 N/mm 2 Fcbz    250.7 N/mm 2
Wey 570.9  bWey 570.9

f ra f rbw f rbz
   1.0 Denk.(11.3)
Fca Fcbw Fcbz
YDKT (11.2) GKT (11.2)
88.5 52.6 59.6 60.4 36.3 42.7

   0.86  1.0    0.90  1.0
171.7 275.7 376.8 114.2 183.4 250.7

çekme kuvveti ve sabit yüklerden wG = 6 kN/m ve hareketli yüklerden wQ = 11 kN/m
düşey yayılı yük etkisinde HE 300 B enkesitli elemanın sistem bilgileri Şekil 1 de
verilmiştir. Elemanın bileşik etkiler altında dayanımının YDKT ve GKT’ye göre
kontrolü.
wG ve wQ
PG ve PQ
10 m

Elemanın karakteristik çekme dayanımının belirlenmesi
Pn  Fy Ag  275 14910 10 3  4100.3 kN Denk.(7.2)
YDKT GKT
Tasarım eksenel çekme kuvveti dayanımı Güvenli eksenel çekme kuvveti dayanımı
Pn 4100.3
Pc  t Pn  0.9  4100.3  3690.3 kN Pc    2455.3 kN
t 1.67

Örnek 1’e göre eleman enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt eleman
sınıfındadır.

(11.1.2) uyarınca Cb değeri 1  Pr katsayısı ile çarpılabilir

Pey
 2 EI y  2  200000  8563 10 4

Pey   10 3  1690.2 kN
L2b 10000 2
YDKT GKT
Pr  Pu  1.2  300  1.6  500  1160 kN Pr  Pa  300  500  800 kN
11160 1.6  800

1  1.30 1  1.32
1690.2 (11.1.2) 1690.2 (11.1.2)
Cb  1.14 1.30  1.48 Cb  1.14 1.32  1.50

YDKT için
  10  3.598  
M n  1.48 514   514  0.7  275  1678  10 3      613kNm  M p
  15.873  3.598  
GKT için
  10  3.598  
M n  1.50 514   514  0.7  275  1678  10 3      621kNm  M p
  15.873  3.598  
M n  M p  514 kNm
YDKT GKT

M n 514
M cx  b M n  0.9  514  462.6 kNm M cx    307.8 kNm
 b 1.67


YDKT yüklemesi GKT yüklemesi
24.8 kN/m 17 x 1.6 = 27.2 kN/m

800 x 1.6 = 1280 kN
1160 kN

YDKT (Mrx) GKT (Mrx)

Mrx= 248.9 kNm Mrx= 267.5 kNm
24.8  102 27.2  102

Mx   310.0 kNm Mx   340.0 kNm
8 8
azalma azalma

YDKT (11.1.2) GKT (11.1.2)
Pr 1160 Pr 800
  0.31  0.2   0.32  0.2
Pc 3690.3 Pc 2455.3
Pr 8  M rx  Pr 8  M rx 
    1.0     1.0
Pc 9  M cx  Denk.(11.1a) Pc 9  M cx  Denk.(11.1a)
1160 8  248.9  800 8  167.2 

    0.79  1.0     0.81  1.0
3690.3 9  462.6  2455.3 9  307.8 

basınç kuvveti ve rüzgar yükünden W = 18 kN yatay yük etkisinde HE 300 B enkesitli
elemanın sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir. Eleman kuvvetli ekseninde eğilmekte
olup düzlem dışında burkulması önlenmiştir. Elemanın bileşik etkiler altında burkulma
boyu yöntemi kullanılarak dayanımının YDKT ve GKT’ye göre kontrolü.
PG ve PQ
6m

YDKT GKT
1.2G  1.0Q  1.6W (5.3.1) G  0.75Q  0.75W (5.3.2)
Eksenel yük Eksenel yük
Pu  1.2 PG  1.0 PQ Pa  PG  0.75  PQ

Pu  1.2  200  1.0  700  940 kN Pa  200  0.75  700  725 kN
Yatay yük Yatay yük
Wu  1.6W Wa  0.75W
Wu  1.6 18  28.8 kN Wa  0.75 18  13.5 kN
Fiktif yük (6.2.2.2) Fiktif yük (6.2.2.2)
N  0.002 1 940  1.88 kN N  0.002 1.6  725  2.32 kN

Denk.(6.1) Denk.(6.1)

940 kN
YDKT
Birinci mertebe analizi ile
1.88+28.8=30.68 kN 184.08 kNm mesnet momenti
elde edilir. İkinci mertebe
etkilerinden dolayı %31.2 artış
olmuştur. İkinci mertebe etkileri
terk edilerek yapılan analiz
sonucunda 44.6 mm tepe
Mrx = 241.44 kNm deplasmanı elde edilir.
1 HL
B2  Pe ,kat  RM Denk.(6.13)
P Denk.(6.12)
H
1  kat
Pe ,kat
30.68  6000 1
B2   1.37  1.50 Burkulma boyu
Pe ,kat  0.85  3508 kN 1 940 yöntemi
44.6 1 kullanılabilir
3508

725 x 1.6 = 1160 kN
GKT
Birinci mertebe analizi ile
143.52 kNm mesnet momenti
elde edilir. İkinci mertebe
13.5 x 1.6 +2.32 =23.92 kN etkilerinden dolayı %42.2 artış
olmuştur. İkinci mertebe etkileri
Terk edilerek yapılan analiz
sonucunda 34.8 mm tepe
Mrx = 204.12 kNm deplasmanı elde edilir.
1 HL
B2  Pe ,kat  RM Denk.(6.13)
P Denk.(6.12)
H
1  kat
Pe ,kat
1
23.92  6000 B2   1.49  1.50
Pe ,kat  0.85  3505 kN 1.6  725
34.8 1 Burkulma boyu yöntemi
3505
kullanılabilir


Yerel burkulma kontrolleri Örnek 1’de verilmiştir.
Eleman basınç dayanımını, (x-x) ekseni etrafında oluşan eğilmeli burkulma

durumu belirleyecektir. (y-y) ekseni etrafında burkulma önlenmiştir.
2.1 6000 200000

maks   97.0  4.71  127.0 Denk.(8.2)
129.9 275

 2E  2  200000
Fe    209.8 N/mm 2 Denk.(8.4)
 97.0 
2 2
 Lcx 
 
 x 
i

 Fy
 
 F   0.658 209.8 275  158.9 N/mm 2
275
Fcr   0.658 Fe Denk.(8.2)
  y  

 
Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı
Pn  Fcr Ag  158.9 14910 10 3  2369.2 kN Denk.(8.1)
YDKT GKT
Pn 2369.2
Pc  c Pn  0.9  2369.2  2132.3 kN Pc    1418.7 kN
c 1.67


Yerel burkulma kontrolü Örnek 1’de verilmektedir
M p  514 kNm (Bkz. Örnek 1)
Konsol kirişlerde Denk.(9.1) ile tanımlanan Cb ifadeleri geçerli değildir ve Cb=1.0

alınacaktır. (Bölüm 9.1)

  6  3.598  
M n  514   514  0.7  275  1678  10 3      476.62kNm  M p
  15.873  3.598  
M n  476.62 kNm
YDKT GKT

M n 476.62
M cx  b M n  0.9  476.62  429 kNm M cx    285.40 kNm
b 1.67

YDKT (11.1.1) GKT (11.1.1)
Pr 940 Pr 725
  0.44  0.2   0.51  0.2
Pc 2132.2 Pc 1418.7
Pr 8  M rx  Pr 8  M rx 
    1.0     1.0 Denk.(11.1a)
Pc 9  M cx  Denk.(11.1a) Pc 9  M cx 
8  241.44  725 8  127.6 

940
      0.91  1.0
  0.94  1.0 1418.7 9  285.40 
2132.2 9  429 
Not: Bilgisayar analizi ile elde edilen Pr ve Mr değerleri kullanılmıştır.

basınç kuvveti ve rüzgar yükünden W = 18 kN yatay yük etkisinde HE 300 B enkesitli
elemanın sistem bilgileri Şekil 1 de verilmiştir. Eleman kuvvetli ekseninde eğilmekte
olup düzlem dışında burkulması önlenmiştir. Elemanın bileşik etkiler altında genel
analiz yöntemi kullanılarak dayanımının YDKT ve GKT’ye göre kontrolü.
PG ve PQ
6m

Yükler Örnek 5 ile aynıdır.
Genel analiz yöntemi uyarınca gerekli dayanımların hesabında rijitliklerin azaltılması

gerekmektedir. (6.3.2)
Tüm yapı elemanlarının eğilme, kayma ve eksenel rijitlikleri 0.8 ile çarpılarak
azaltılacaktır (Bölüm 6.2.3(a))
Pns  Fy Ag  275 14910 10 3  4100 kN (6.2.3)
Pr 1.0  940

YDKT   0.23  0.5  b  1.0
Pns 4100
(6.2.3 (b))
Pr 1.6  725
GKT   0.28  0.5  b  1.0
Pns 4100

YDKT GKT 725 x 1.6 = 1160 kN

940 kN
30.68 kN
13.5 x 1.6 +2.32 =23.92 kN
Mrx = 262.97 kNm Mrx = 229.85 kNm
Birinci mertebe analizi ile Birinci mertebe analizi ile

184.08 kNm mesnet momenti 143.52 kNm mesnet momenti
elde edilir. İkinci mertebe elde edilir. İkinci mertebe
etkilerinden dolayı %42.9 artış etkilerinden dolayı %60.1 artış
olmuştur. olmuştur.

Elemanın karakteristik basınç dayanımının belirlenmesi

Yerel burkulma kontrolleri Örnek 1’de verilmiştir.
Elemanın eksenel basınç kuvveti dayanımını, (x-x) ekseni etrafında oluşan

eğilmeli burkulma sınır durumu belirleyecektir. (y-y) ekseni etrafında burkulma
önlenmiştir. Stabilite kontrolünde K=1.0 olarak alınacaktır (6.3.3)
1.0  6000 200000
maks   46.2  4.71  127.0 Denk.(8.2)
129.9 275

 2E  2  200000
Fe    924.8 N/mm 2 Denk.(8.4)
 46.2 
2 2
 Lcx 
 
 x 
i

Eğilmeli burkulma sınır durumunda kritik burkulma gerilmesi)
 Fy
 
 F   0.658 924.8 275  242.8 N/mm 2
275
Fcr   0.658 Fe Denk.(8.2)
  y  

 
Karakteristik eksenel basınç kuvveti dayanımı
Pn  Fcr Ag  242.8 14910 10 3  3620.1 kN Denk.(8.1)
YDKT GKT
Pn 3620.1
Pc  c Pn  0.9  3620.1  3258.1 kN Pc    2167.7 kN
c 1.67
Elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımı Örnek 5’de belirlenmiştir.

YDKT (11.1.1) GKT (11.1.1)
Pr 940 Pr 725
  0.29  0.2   0.33  0.2
Pc 3258.1 Pc 2167.7
Pr 8  M rx  Pr 8  M rx 
    1.0     1.0
Pc 9  M cx  Denk.(11.1a) Pc 9  M cx  Denk.(11.1a)
940 8  262.97  725 8  143.7 

      0.78  1.0
  0.83  1.0 2167.7 9  285.40 
3258.1 9  429 
Not: Bilgisayar analizi ile elde edilen Pr e Mr değerleri kullanılmıştır.

ÖRNEK 7. Sabit yüklerden TG = 4 kNm ve hareketli yüklerden TQ =10 kNm burulma
momenti etkisinde elektrik direnç kaynaklı 150x100x6 kutu enkesitli elemanın sistem
bilgileri Şekil 1 de verilmiştir. Elemanın bileşik etkiler altında dayanımının YDKT ve
GKT’ye göre kontrolü.
TG ve TQ
150x100x6mm kutu enkesiti
t  0.93  6  5.58 mm (5.4.2)

Çözüm
Karakteristik burulma dayanımı Tn  Fcr C Denk.(11.4)
h  H  3t  150  3  5.58  133.3 mm (5.4.1.2(d))
h 133.3 200000 (11.3.1(b))

  23.9  2.45  66.1
t 5.58 275
Fcr  0.6 Fy  0.6  275  165 N/mm 2 Denk.(11.7)
Burulma sabiti C  2B  t H  t t  4.54   t 2 Denk.(11.10)
C  2100  5.58150  5.58 5.58  4.54    5.582  152059 mm3

Tn  Fcr C  165 152059 10 6  25.1 kNm Denk.(11.4)
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli burulma momenti dayanımı (5.3.1) Gerekli burulma momenti dayanımı (5.3.2)
Tu  1.2TG  1.6TQ Ta  TG  TQ
Tu  1.2  4  1.6  10  20.8 kNm Ta  4  10  14 kNm
Tasarım burulma momenti dayanımı (1.3.1) Güvenli burulma momenti dayanımı (1.3.1)
Tn 25.1
T Tn  0.9  25.1  22.6 kNm   15 kNm
T 1.67
Tu 20.8 Ta 14
  0.92  1.0   0.93  1.0
Td 22.6 Tg 15

ÖRNEK 8. Sabit yüklerden TG = 3 kNm ve hareketli yüklerden TQ = 8 kNm burulma

momenti etkisinde elektrik direnç kaynaklı 127x6.3 boru enkesitli elemanın sistem
bilgileri Şekil 1 de verilmiştir. Elemanın bileşik etkiler altında dayanımının YDKT ve
GKT’ye göre kontrolü.
TG ve TQ
4m
127x6.3 mm boru enkesiti
t  0.93  6.3  5.86 mm (5.4.2)

Çözüm
Karakteristik burulma dayanımı Tn  Fcr C Denk.(11.4)
Boru enkesitli elemanlar için Denk.(11.5a) ve (11.5b) ile hesaplanan değerlerden

büyüğü kritik gerilme, Fcr, olarak alınacaktır.
1.23E 1.23  200000

Fcr   0.6 Fy Fcr  54
 937.4  0.6  275  165 N/mm 2
4000  127 
54
L D
   
D t  Denk.(11.5a) 127  5.86 
0. 6 E
Fcr   0.6 Fy 0.6  200000
Fcr   1189.4  0.6  275  165 N/mm 2
32
D
   127 
32
 t  Denk.(11.5b)
 
 5.86 
Burulma sabiti
 D  t 2 t  127  5.862  5.86

C   135080 mm3 Denk.(11.6)
2 2

Tn  Fcr C  165 135080 10 6  22.3 kNm Denk.(11.4)
YDKT (5.2.2) GKT (5.2.3)
Gerekli burulma momenti dayanımı (5.3.1) Gerekli burulma momenti dayanımı (5.3.2)
Tu  1.2TG  1.6TQ Ta  TG  TQ
Tu  1.2  3  1.6  8  16.4 kNm Ta  3  8  11 kNm
Tasarım burulma momenti dayanımı (1.3.1) Güvenli burulma momenti dayanımı (1.3.1)
Tn 22.3
T Tn  0.9  22.3  20.07 kNm   13.35 kNm
T 1.67
Tu 16.4 Ta 11
  0.817  1.0   0.824  1.0
Td 20.07 Tg 13.35

Sadece eğitim amacıyla hazırlanan bu dokümanda, yayın hakkı yararlanılan dijital

ortam ve kaynaklarda saklı olan şekil ve resimler kullanılmıştır.

1.c-Çelik Yapılar Yönetmeliği Sunum PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1.c-Çelik Yapılar Yönetmeliği Sunum PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği-2016

ÇELİK YAPILARIN TASARIM, HESAP ve

Prof.Dr. Cavidan YORGUN (İTÜ)

Prof.Dr. Cem TOPKAYA (ODTÜ)

Yrd.Doç.Dr.Cüneyt VATANSEVER (İTÜ)

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 1

Hesap ve Yapım Kuralları” standardı 1980 de yayımlanmıştır.

Bu standardın büyük bölümü güvenlik gerilmeleri ile tasarım yaklaşımına

dayanan Amerikan AISC/ASD (1978) yönetmeliğinin esasları çerçevesinde

hazırlanmış olup, yapısal çeliğin kullanımında son yıllarda ülkemizde

gözlenen hızlı gelişimin aksine günümüze kadar da güncellenmemiştir.

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 2

itibaren, bir önceki 1975 Afet Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında

Yönetmelik’in değiştirilmesi ile yürürlüğe giren deprem yönetmeliklerinden

sonra ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda, yapısal çelik tasarımında

güncel hesap ve uygulama kuralları ile yapım kontrol esaslarını düzenleyen

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 3

 Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği,

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın desteklediği bu proje

kapsamında 2015 yılında hazırlanmış, 04 Şubat 2016 tarihinde Resmi

Gazete’de yayınlanmış ve 01 Eylül 2016 tarihinde kesinlik kazanarak

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 4

 Yönetmelik’in hazırlanmasını izleyen süreçte, T.C. Çevre ve Şehircilik

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 5

YÖNETMELİK BÖLÜMLERİ VE EKLER

BÖLÜM 1 Genel Esaslar

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 6

BÖLÜM 11 Bileşik Etkiler

EK 1 Su Birikmesi (Göllenme) Etkisi

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 7

ABM Kaynak uzunluğu boyunca esas metal yüzey alanı.

Ab Diş açılmamış bulon gövdesi karakteristik enkesit alanı.

Abi Bindirmeli K-birleşimde üstteki örgü elemanı enkesit alanı.

Abj Bindirmeli K-birleşimde alttaki örgü elemanı enkesit alanı.

Ac Beton enkesit alanı.

Ac Etkin genişlik içindeki beton döşemenin enkesit alanı.

Ae Etkin net enkesit alanı.

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 8

Akma Akma gerilmesine ulaşıldığında meydana gelen elastik olmayan

Akma gerilmesi Malzemenin akma noktasına karşı gelen gerilme değeri.

Akma noktası Gerilme-şekildeğiştirme diyagramında, gerilme değerinde artış

Altlık levhası Tam penetrasyonlu küt kaynaklarda, kök bölgesine kaynak

Ankraj donatısı Betonun kırılarak ayrılmasının önlenmesi amacıyla kullanılan

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 9

Bu bölümde çelik yapıların tasarım ve yapım kuralları yönetmeliğinin kapsamı ve

 Bu yönetmelik, yapısal çelik ve çelik-betonarme kompozit yapı elemanlarının

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 10

 Bu yönetmelik, boru ve kutu profillerin karakteristik cidar kalınlıkları hariç olmak

 Deprem bölgelerindeki yapılacak çelik ve kompozit yapı sistemlerinin depreme

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 11

İlgili Standart ve Yönetmelikler (1.3)

 TS 498: 1997 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yüklerin

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 12

1.3.2 – Sıcak Haddelenmiş Kaynaklanabilir Yapısal Çelik

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 13

1.3.5 –Bulonlar, Somunlar ve Pullar

1.3.6 – Kaynak Malzemesi ve Kaynak

1.3.7 – Başlıklı Çelik Ankrajlar ve Kaynak

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 15

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 16

Yapısal Çelik (2.1)

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı 17

TABLO 2.1B – YAPISAL BORU VE KUTU PROFİLLERDE KARAKTERİSTİK AKMA