ARALIN 4 – BANTILAN, PABALAN, AUXTERO, GAHIT, SAGURAN

BALIK-TANAW

Narito ang ilang senaryo. Humanap ng kapareha at tukuyin kung sa palagay

ninyo ay etikal o hindi ang mga sitwasyon. Ipaliwanag ang sagot. Kung hindi etikal, ano
sana ang dapat ginawa? Ibahagi ang mga sagot sa klase.

1. Nagsumite ng iskrip si Marian sa kaniyang propesor sa script writing. Humiram

siya ng iskrip sa isang kaibigan. Sinabi niyang gagamitin niya lamang ito upang
gawan ng ebalwasyon at kritika sa klase ngunit ipinasa niya ang ito bilang
kaniyang sariling gawa.
Etikal o hindi etikal? Hindi etikal
Paliwanag: Dahil siya ay nagnakaw ng ibang gawa at nakagawa ng isang
krimen, tinatawag itong plagiarism.
Dapat sanang ginawa: Imbes na nanakawin o angkinin ang gawa ng iba,
gawing basehan lamang ito at gumawa ng sariling iskrip gamit ang iyong
imahinasyon.

2. Dinala ni Dr. De Gracia ang kaniyang nanay sa isang kapuwa doctor upang
ipagamot. Karaniwang praktis na hindi sinisingil ng manggagamot ang malapit na
kamag-aral ng kapuwa manggagamot. Siningil ng naturang doktor ang ina ni Dr.
De Gracia.
Etikal o hindi etikal? Hindi etikal
Paliwanag: Dahil sinuway niya ang pinag-usapan nila o nakagawiang praktis
na hindi sisingilin ang malapit na kamag-aral na kapuwa manggagamot.
Dapat sanang ginawa: Dapat ay hindi na siningil ng doktor ang ina ni Dr. De
Gracia dahil nakakasira ng tiwala ang pagsuway ng isang pangako.

3. Tumatanggap ng malalaking donasyon ang isang simbahan mula sa isang

kilalang taong may criminal record.
Etikal o hindi etikal? Hindi etikal
Paliwanag: Dahil tumatanggap sila ng donasyon sa taong may criminal
record at baka ang perang kanilang natanggap ay nakuha sa maruming
pamamaraan.
Dapat sanang ginawa: Hindi dapat sila tumatanggap ng malalaking
donasyon at hindi agad magtiwala lalong-lalo na sa taong may bahid ng
krimen.

4. Nag-iiwan ng paninda sa labas ng kaniyang silid-aralan si Gng. Domino, isang

guro sa ikatlong baiting. Doon bumibili ang mga mag-aaral niya kapag recess.
Ang kinikita niya mula rito ay pandagdag daw niya sa gastusin ng kaniyang
pamilya.
Etikal o hindi etikal? Etikal
Paliwanag: Dahil sa kabila ng pagod niya bilang isang guro at ama, nakaisip
pa rin siya ng paraan upang makapag-ipon ng maliit na pera para sa
ikaluluwag ng gastusin ng kaniyang pamilya.
 Dapat sanang ginawa: Tama ang kaniyang ginawa at maaari rin siyang
magtayo ng kaniyang sariling tindahan para maging malaki-laki rin ang
kaniyang kinikita.
5. Malaki ang kinikita ni Dado sa pagdadala ng ilang parte ng katawan (halimbawa,
bahagi ng atay) sa isang ospital. Ayon sa kaniya, ang mga ito ay “boluntaryong”
donasyon. Gagamitin ang mga ito ng ospital sa mga pasyenteng
nangangailangan nito. Malaki ang bayad sa mga “boluntaryong” parte ng
katawan.
Etikal o hindi etikal? Etikal
Paliwanag: Dahil hindi lang niya iniisip ang kaniyang sarili kundi pati na rin
ang kapakanan ng iba.
Dapat sanang ginawa: Maganda ang kaniyang pinakitang boluntarismo
ngunit mas maganda kung walang kapalit na pera ang kaniyang pagtulong.

LUSONG-KAALAMAN

Bumasa ng mga pahayagan at magasin, o kayaý magsaliksik sa internet tungkol

sa ilang pangyayari sa iba’t-ibang panig ng mundo. Gumupit, mag-download o mag-
print ng mga larawan kaugnay ng napiling pangyayari. Lagyan ng deskripsyon ang mga
ito na naglalahad ng pagpapahalaga (values) na ipinakita sa mga larawan.

1.Bagyo at Pagbaha

Kalamidad
Kalikasan
Bayanihan
Pagtutulungan
Pagbubuklod-buklod
Pakikipagkapwa
Pagsasama-sama
 2.Pagbagsak ng Malaysia Airlines
Flight 370

Trahedya
Pagkasira
Kamatayan
Katotohanan
Pagkasawi
Hustisya

3.Bangsamoro
Agreement

Kapayapaan
Pagkakaisa
Katahimikan
Kalayaan
Kapanatagan
Pagkamakabayan
Pagiging makabansa

LAYAG-DIWA

A. Sagutin ang mga tanong tungkol sa tinalakay.

1. Ano-ano ang batayan upang masabing etikal ang isang gawi o gawain?
Kapag ito ay hindi nakakasakit o nakakasira sa dignidad ng ibang tao,
hindi umaapak sa kalayaan ng isang tao, at kapag ito ay nakakabuti
hindi lamang sa iyong sarili kundi pati na rin sa ibang tao.

2. May pagkakataon bang nalilito ang mga Pilipino kung ano ang etika at kung
ano ang pagpapahalaga? Bakit?
Oo, dahil halos magkatulad
lang ang mga kahulugan
nito. Ang etika ay ang
nadidikta kung ano ang
dapat gawin ng tao habang
ang pagpapahalaga naman
ay ang batayan kung tama
o mali ang isang desisyon
o pagbabalanse ng ating
mga desisyon.
 3. Sa iyong palagay, alin ang mas sinusunod ng mga kakilala mo, ang etika o
ang pagpapahalaga? Bakit?
Sa tingin ko, mas sinusunod ng mga kakilala ko ang etika kaysa sa
pagpapahalaga dahil mas pinipili nilang gawin kung ano ang dapat
gawin kahit hindi man ito tama.
4. Ano-anong isyu ng paglabag sa etika at pagpapahalaga sa pagsulat dito sa
Pilipinas ang pamilyar kayo? Ibahagi ito sa klase.
Bilang isang mag-aaral, ang isyu ng paglabag sa etika at pagpapahala
sa pagsulat na pamilyar ako ay ang plagiarism at “pagkopya sa sarili.”
Laganap ito kahit saan mang paaralan at minsan ay hindi ito maiiwasan
lalong-lalo na sa mga mag-aaral.
5. Sa iyong palagay, sapat ba ang kaparusahan na ipapataw ng iyong paaralan
sa mga lumalabag sa etika ng pagsulat?
Oo, dahil ang kaniyang paglabag sa etika ng pagsulat ay tumutugma sa
kanyang kaparusahan. Kahit gaano man kaliit ang kanyang paglabag ay
malaki pa rin ang kapalit nitong parusa.
B. Magbigay ng iba pang pagpapahalagang dapat isabuhay ng mag-aaral na
Pilipino. Ipaliwanag ang sagot.
1. Pag-aaral ng mabuti – ito ang pinakamalaking responsibilidad ng isang
mag-aaral.
2. Makapagtapos ng pag-aaral – ito ang matagal ng minimithi ng isang
mag-aaral at magulang.
3. Makatulong sa pamilya – pangarap ng isang mag-aaral ang pagsauli ng
lahat ng sakripisyon ng kanyang magulang.

C. Magbigay ng reaksyon sa isang kaso ng paglabag sa etika at pagpapahalaga sa

pagsulat.
Plagiarism, nakakalungkot isipin na kayang gawin ng isang mag-aaral ang
pagkokopya o panggagaya ng gawa ng ibang tao. Nakakadismaya rin na
hindi ginamit ng mga mag-aaral ang kanilang imahinasyon o kritikal na
pag-iisip na gumawa ng kanilang sariling sulatin.

D. Paano dapat ipaalam sa mga kabataang Pilipino ang kahalagahan ng etika at

pagpapahalaga sa kanilang pamumuhay? Magbigay ng mga mungkahi.
Sa pamamagitan ng mga seminars o forums sa kanilang mga barangay
tungkol sa etika at pagpapahalaga dahil sa ganitong paraan, magiging
mulat ang mga kabataang Pilipino kung ano ang tama at mali at malalaman
rin nila kung ano ang mga bagay na dapat gawin at hindi dapat gawin sa
kanilang pamumuhay.

SALOK-DUNONG
 Tukuyin kung etikal o di-etikal ang sumusunod na gawain. Isulat ang sagot sa
patlang bago ang bawat bilang. Tukuyin din kung anong pagpapahalaga ang
isinasabuhay o nilalabag nito. Isulat sa loob ng panaklong.
Di – etikal 1. Pag-uuwi sa bahay ng mga suplay na ballpoint pen, papel,
at iba pa ng opisina. (____________________________)
Etikal 2. Paggamit ng telepono ng opisina para sa long-distance
overseas call nang may permiso.
(______________________________________)
Di – etikal 3. Pag-absent sa klase at pagsasabing kunwari ay maysakit
dahil hindi makagawa o tinamad gumawa ng takdang-aralin.
(__________________________________)
Etikal 4. Pagsusumite ng report na may reperensiya sa huli at may
pagkilala sa siniping may-akda sa loob.
(___________________________________)
Di – etikal 5. Pagpapapunta sa field trip ng klase, kung saan kahati ng
inarkilang bus ay kikitain ng guro.
(___________________________________)
Di – etikal 6. Pagrereseta ng doktor sa pasyente ng mamahaling gamot
na produkto ng kompanyang nagbibigay sa kaniya ng libreng
biyahe sa ibang bansa.
(_______________________________)
Etikal 7. Pagsasabi ng pasyente sa ospital na hindi siya indigent at
kaya niyang magbayad para maibigay ang slot sa ibang
pasyenteng nangangailangan.
(_______________________________)
Di – etikal 8. Pagtatapon ng basura sa kalye o pag-iipit ng basura sa
pagitan ng mga upuan sa bus.
(___________________________________)
Etikal 9. Pagsasauli ng drayber ng taksi ng naiwang laptop at bag ng
pasahero. (___________________________________)
Di – etikal 10.Hindi pagsagot sa telepono dahil pinagtataguan ang mga
taong nagawan ng atraso.
(______________________________________)
DAONG-KAMALAYAN
 Sumulat ng replektibong sanaysay na may dalawa hanggang limang talata
kaugnay ng integridad at katapatan sa pagsulat. Gumamit ng sariling karanasan o
karanasan ng iba bilang kongkretong halimbawa.
Ang isang replektibong sanaysay ay binubuo ng:
1. Deskripsiyon ng mga datos, pangyayari, at iba pa
2. Ebalwasyon ng pangyayari, karanasan sa pamamagitan ng sariling opinion
3. Pagtalakay kung paano naapektuhan o maaaring maapektuhan o mabago
ang sarili
Mahalagang magsagawa ng:
1. Pananaliksik
2. Pamamaraan upang makuha ang atensiyon ng mambabasa gaya ng mga
sumusunod:
a. anekdota
b. flashback
c. sipi

3. makabuluhan, tiyak, at kongkretong bokabularyo

Ang pagsusulat ay isang uri ng ng pakikipag komunikasyon. Ang pagsusulat
ay nakakatulong upang maibahagi at maibigay ang mga impormasyon na gusting
ibahagi ng isang tao para sa kanyang pagbibigyan ng impormasyon. Sa pagsusulat
kailangan na dapat ang mga impormasyong inilagay ay totoo at hindi haka haka
lamang. Sa isang may akda naman importante dapat na tapat at mayroon siyang
integredad sa kanyang mga isinusulat.
Ang mga impormasyong isinusulat ay hindi lamang nababasa ng isang tao
lamang kung hindi maaaring mabasa rin ito ng iba’t ibang tao kaya dapat totoo ang mga
inilalagay sa mga isinusulat dahil maaaring makakapag bigay ito ng epekto sa lipunan o
di kaya sa mga tao na nakababasa nito. Ang mga epektong ito ay maaaring negatibo o
positibo kaya dapat bigyan ng pansin at tuon ang kung ano ang inilalagay sa mga
isinusulat.
SIMULAN NATIN

Anong pinakahuling proyekto sa inyong paaralan o pamayanan ang iyong

nabalitaan o natatandaan na nagdulot ng malaking pakinabang para sa iyo at sa
maraming tao? Ibahagi o ipahayag moa ng ilang mahahalagang bagay hinggil sa
nasabing proyekto sa pamamagitan ng pagkompleto sa Pyramid Diagram sa ibaba.

Konstruksiyon
ng Kalsada
 Mga barangay leaders ng
Mariveles

Mariveles, Dauis, Bohol

Mayo ng 2018

Ang mga taong nagpapatupad nito ay ang mga barangay captains

o leaders ng barangay Mariveles

Nakatutulong ang proyektong ito sa pagpabuti ng mga kalsada sa

PAG-USAPAN NATIN barangay Mariveles.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong.

1. Ano ang kahulugan ng salitang panukala? Ano ang kaugnayan nito sa paggawa
ng isang proyekto?
- Ang salitang panukala ay nangangahulagan ng mungkahi o suhestiyon.
Hindi magkakaroon ng isang proyekto kung wala ang isang panukala.

2. Ano ang gamit ng pagsulat ng panukalang proyekto?

- Ang mga panukalang proyekto o policy projects sa Ingles ay ang mga
proyekto na may mahaba o maikling termino ng pagpapatupad.
Kadalasang bunga ito ng masusing pananaliksik at pakikipagtulungan
ng mga mambabatas at mga taga-gawa ng mga polisiya sa pamahalaan
sa mga pamayanan. Ilan sa mga importanteng panukalang proyekto ay
ang mga may kinalaman sa kalusugan, kaligtasan, kalinisan, at
edukasyon.
3. Bakit kailangang sumulat o gumawa ng isang panukalang proyekto bago
isagawa ang nasabing proyekto?
- Ito ay para maging opisyal at maaprubahan ang nasabing proyekto.
4. Sa iyong palagay, lahat kaya ng proyektong ipinatupad sa inyong paaralan o
pamayanan ay nagawan muna ng pagsulat ng panukala bago ito ipinatupad?
 - Oo.
5. Isa-isahin ang mga bagay na dapat tandaan sa pagsulat ng panukalang
proyekto.
- Alamin ang mga bagay na makapagkukumbinsi sa nilalapitang opisina o
ahensiya sa pag-aapruba ng panukalang proyekto
- Bigyang-diin ang mga pakinabang na maibibigay ng panukalang
proyekto. Mahihirapang tumaggi ang nilalapitang opisina o ahensiya
kung nakita nilang Malaki ang maitutulong nito sa mga indibidwal o
grupong target ng proyekto.
- Tiyaking malinaw, makatotohanan, at makatuwiran ang badyet sa
gagwing panukalang proyekto
- Alalahaning nakaaapekto ang paraan ng pagsulat sa pag-apruba o hindi
sa panukalang proyekto. Gumamit ng mga simpleng salita at
pangungusap. Iwasan ang maging maligoy. Hindi makatutulong kung
hihigit sa 10 pahina ang panukalang proyekto.

6. Ano ang kahulugan ng SIMPLE para sa pagsulat ng layunin ng proyekto? Sang-

ayon kaba rito?
- S-specific
- I-immediate
- M-measurable
- P-practical
- L-logical
- E-evaluable
- Ako’y sang-ayon dito

7. Balikan ang halimbawang panukalang proyekto sa aralin at sagutin ang

sumusunod na mga tanong.
a. Tungkol saan ang panukalang proyekto?
- Pagpapagawa ng Breakwater para sa Barangay Bacao
b. Ano ang pangunahing layunin ng nasabing proyekto?
- Makapaggawa ng breakwater o pader na makatutulong upang mapigilan
ang pag-apaw ng tubig sa ilog upang matiyak ang kaligtasan ng mga
mamamayan at maging ang kanilang mga ari-arian at hanapbuhay sa
susunod na mga buwan.
c. Makatarungan ba ang badyet na nakatala para sa nasabing proyekto?
- Ayon sa aming pagsasaliksik, masyadong malaki lang ang ₱3,220,000
para sa kabuuang proyekto.
d. Sa iyong palagay, talaga bang mapakikinabangan ang nasabing proyekto?
 - Sa aking palagay, mapakikinabangan talaga ang proyekto dahil
nakatutulong ito para maiwasan ang pagbaha.
8. Paano mo magagamit sa iyong buhay particular sa hinaharap ang kasanayan sa
pagsulat ng isang panukalang proyekto?
- Ang kahalagahan nito ay pagkakaroon ng sistematiko at maayos na
pag-oorganisa ng isang kaganapan, plano at/o paggawa na siyang
paksa ng proyekto.

PAGSULAT NG JOURNAL

Bakit mahalagang matutuhan ang wastong paraan ng pagsulat ng panukalang

proyekto?

Mahalagang matutuhan ang wastong paraan ng pagsulat ng panukalang

proyekto para maipahayag mo ang kabuuan ng isang plano o kaganapan sa
simpleng paraan na madaling maintindihan. Ito rin ay para sa kadahilanang
kumpleto ang mga detalye patungkol sa proyekto at mauunawaan ito ng mag-
aapruba ng nasabing plano.

Sagutin Natin

A. Nabibigyang kahulugan ang mga terminong akademiko na may kaugnayan sa

tinalakay na sulatin

Ibigay ang kahulugan ng mahalagang salita/termino sa pagsulat ng panukalang papel.

Isulat ang iyong sagot sa linya.

1. Panukala: ay isang proposal na naglalayong ilatag ang mga plano o adhikain

para isa komunidad o samahan.

2. Panukala ng Proyekto:

nangangahulugang ito’y kasulatan ng mungkahing naglalaman ng mga plano ng

Gawain ihaharap sa tao o samahang pag-uukulan nitong siyang tatanggap at
magpapatibay nito.

Ayon namay kay Besim Nebiu, ang panukalang proyekto ay isang detalyadong
deskripsyon ng mga inihahaing gawaing naglalayong lumutas ng isang problema o
suliranin.

3. Badyet: Isa ito sa pinakamahalagang bahagi ng anumang panukalang proyekto ay

ang wasto at tapat na paglalatag ng kakailanging badyet para dito. Ang badyet ay ang
talaan ng mga gastusin na kakailanganin sa pagsasakatuparan ng layunin. Mahalagang
ito ay mapag-aralang mabuti upang makatipid sa mga gugugulin.
4. SIMPLE (para sa layunin ayon kay Jeremy at Lynn Miner)

a. Specific: nakasaad ang bagay na nais makamit o mangyari sa panukalang proyekto

b. Immediate: nakasaad ang tiyak na petsa kung kalian matatapos

c. Measurable: may basehan o patunayan na naisakatutuparan ang nasabing proyekto

d. Practical: nagsasaad ng solusyon sa binanggit na suliranin

e. Logical: nagsasaad ng paraan kung paano makakamit ang proyekto

f. Evaluable: masusukat kung paano makatutulong ang proyekto.

B. Natutukoy ang mahalagang bahagi ng sulatin

Tukuyin ang hinihinging bahagi sa pagsulat ng panukalang proyektong nakatala

sa ibaba. Isulat ang sagot sa nakalaang linya sa kaliwa.

Badyet 1. Ang kalkulasyon ng mga guguguling gagamitin sa pagpapagawa ng pryekto

ay nakatala sa bahaging ito.

Paano Mapakikinabangan ng Pamayanan/Samahan ang Panukalang Proyekto. 2.Ang

nagsisilbing kongklusyon ng panukala kung saan nakasaad ang mga taong
makikinabang ng proyekto at benepisyong makukuha nila mula rito.

Nagpadala 3. Dito makikita ang tirahan ng sumulat ng panukalang proyekto.

Plano ng dapat gawin 4. Dito makikita ang talaan ng pagkakasunod-sunod ng mga

gawaing isasagawa para sa pagsasakatuparan ng proyekto.

Pamagat ng Panukalang Proyekto 5. Ito ay mas madalas na hinango mismo sa inilahad

na pangangailangan bilang tugon sa suliranin.

Pagpapahayag ng Suliranin 6.Nakatala rito kung bakit dapat maisagawa o mabigay

ang pangangailangan.

Petsa 7.Panahon kung kalian ipinasa ang panukalang papel gayundin ang tinatayang
panahon kung kalian ito matatapos.
Layunin 8.Sa bahaging ito makikita ang mga dahilan o kahalagahan kung bakit dapat
isagawa ang panukala.

C. Nakikilala ang mga katangian ng mahusay na sulating akademiko sa

pamamagitan ng mga binasang halimbawa.

Balikan ang halimbawang binasang panukalang proyekto sa aralin at saka suriin

ito batay sa tseklist sa ibaba. Lagyan ng tsek () ang mukhang masaya kung
nakitang maayos na nasunod nito ang katangiang dapat taglayin ng bahaging
nakatala sa kaliwa at lagyan naman ng tsek () ang mukhang malungkot kung
hindi. Sumulat ng maikling paliwanag tungkol sa napiling sagot.

Bahagi ng Paliwanag
Panukalang
Proyekto
Pamagat Ito ay dahil
malaman mo agad
kung patungkol
saan
Pagpapahayag Naipahayag ng
maayos ang
ng Suliranin suliranin na nais
gawan ng proyekto

Layunin Madaling
mauunawaan ang
layunin
 Plano na Ang plano ay klaro,
daling
Dapat Gawin maiintindihan, at
kumpleto sa lahat
ng detalye.
Badyet Sakto ang badyet
para sa panukalang
proyekto

Pakinabang Mapakinabangan
ito ng mga
mamamayan

BUOIN NATIN

Magsaliksik ng mga panukalang proyekto sa inyong paaralan o pamayanan.

Ihambing ang mga panukulang proyektong nasaliksik sa nasalik ng is among kamag-
aral gamit ang Compare and Contrast Diagram sa ibaba.

Panukalang Proyektong aking Panukalang Proyektong nasaliksik

nasaliksik ng aking kamag-aral
 Tree planting or mangrove  Balay sa kabus
planting

Paano ito magkatulad?

Magkakatulad itong dahil ito ang ginawa o isasagawa para sa

makatulong o mapaunlad ang ating pamayanan. Parehas itong Iniisip
kung ano ang makakabuti para sa lahat. Ito rin ay para mapalago at
mapabuti ang pamayanan na ating tinitirhan.
 Paano ito nagkaiba?

Pagdating sa:

 Layunin nitong nitong tumulong

layunin lalo na mahihirap.
 Layunin nitong mabuti ang
kapiligilan

 March 3rd week  Every Saturday

panahon

 Kadalasang iniiwan na ang mga  Hindi sapat ang budget para

puno pagkatapos itanim pagbili ng mga materyales
suliranin

 Depende sa puno na itatanim  Donasyon ng mga tao

badyet
at kung saan ang lokasyon

 Magawan ng bahay ang mga

 Magtanim ng sampung puno plano homelss

 Para may matirhan ang mga

MAGAGAWA NATIN

Naipahayag ang saloobin hinggol sa mga proyektong naisagawa o naipatupad sa

bansa.

Ang pamahalaan sa tulong ng mga ahensiya at ng mga napiling lider ng bansa

ay kadalasang nangunguna sa pagpapatupad ng mga proyekto para sa ikagaganda at
ikakauunlad ng ating bansa. Ipahayag ang iyong saloobin na maaring ilathala sa mga
social media hinggil sa obserbasyon mo sa mga proyektong ipinatupad ng pamahalaan.
Banggitin kung talaga bang naging tapat ang nagpatupad ng mga ito o kung talagang
naging kapaki-pakinabang ba ang mga nasabing proyekto sa mamamayan. Isama rin
sa pahayag ang mga tanong sa iyong isipan tungkol sa mga nasabing proyekto lalo na’t
alam na alam mo na ngayon ang tamang paraan.

Sa Ako ay lubhang nasayahan sa mga panukulang proyekto na

isinigawa o isasagawa pamahalan, sapagkat layunin nitong tulungan ang mga
tao at mabuti o umunlad an gating kapaligiran. Masasabi kong nagging tapat
naman ito dahil may mga tao naming gumagawa ng mga bagay na ito, tulad ng
pagtatanim ng mga puno, ito ay kadalsang ginagawa ng mga estudyante at ng
mga mamamayan na guto alagaan ang kapaligiran. At ang bahay sa kabus,
layunin din nitong gumawa ng bahay sa mga homeless na tao at nakadepende
sila sa donasyon na ibibigay ng mga tao. Ang tanong ko lang ay kung
hanggang kailan ito? Hanngang kailan magbibigay ng donasyon ang mga tao
para tulungan ang mga homeless? Hanggang kailan nanaisin ng mga taong
magtanim ng puno para sa kabutihang panlahat?