Rondo

Rondo e форма koja se bazira vrz edna ili pove}e temi pri {to, prvata- glavna tema se javuva
vo tekot na formata najmalku tri pati, i sekoga{ vo osnoven tonalitet.

Razvoj i vidovi-tipovi na Rondo

Nazivot “Rondo”- franc- rondeau- pesna vo oro- se sretnuva u{te kaj nekoi porani tipovi
na formi, kako- pesna so refren. Vo taa forma po sekoja strofa, ima pojava na refren- postojan,
nepromenliv. Ovaa forma se javuva vo 13-tiot vek vo francuskata narodna pesna i tanc. Vo nea
delovite imale promenliv tekst- kupleti,koi gi izveduval solist, a se smenuvaat so postojaniot del-
refren, koj go izveduvaat site. Kupletot i refrenot koristat ist melodiski materijal, a se razlikuvaat
samo po tekstot.
Postariot tip na rondo imal 6 stihovi, so {ema: a A a b A B , dodeka podocne`niot vid
imal {ema: AB a A ab AB, so slednive karakteristiki:
- sekoja bukva ozna~uvala po eden stih
- delovite so ist tematski materijal bile ozna~eni so isti bukvi
- so mali bukvi se obole`eni stihovite od kupletot
- so golemi bukvi – refrenot.
Po 1600 god., rondoto se pojavuva kako instrumentalna forma. Ne bil sli~en so porane{niot vid,
a refrenot i kupletite sega imale razli~en muzi~ki materijal.
Instrumentalnoto Rondo zapo~nuva so osnoven tematski material, refren, koj po svojata
struktura i harmonska zaokru`enost ima zna~ewe na glavna tema, a so nea se smenuvaat odseci
so kontrastira~ka sodr`ina- vo delata na francuskite klavsenisti od 17 i 18- ti vek- Kupren.
Temata e refren, sostaven od 8 takta, koj:
- bez premin se menuva so kupleti
- vo motivski pogled kupletite se izvedeni od refrenot
- kaj niv se primenuva modulacija vo pobliski tonaliteti.
Vo ova forma edinstveno vo sporedba so starata, se zapazuva vedriot karakter.
Viensite klasi~ari podocna ja razvivaat ova forma, sozdavaj}i forma so:
- pove}e razli~ni tematski materijali, koi se kontrastni
- povrzani modulira~ki premini
- ~esto se primenuva motivskata rabota
Taka, rondoto kaj klasi~arite stanuva forma so pove}e temi, povrzani, so {to se nadminuva
mozau~nata struktura na Kuperinovoto rondo i se naglasuva evolutivniot princip na
izgraduvawe. So toa formata se zbogatuva, i se sozdavaat pove}e vidovi na razli~ni formi,koi gi
razlikuvame vrz osnova na:
- brojot na temi
- struktura na formata
- kombinacii so drugi formi- na pr. so sonatna forma.
Pokraj ovie pravilni i pregledni vidovi, postojat i formi od preoden vid.
Postojat i drugi klasifikacii na raznovrsnite strukturi na rondoto:
 - rondo so edna tema- Kuperinovo i od klasi~en vid
- rondo so dve, tri temi, i sonatno rondo.

Kuperinovo Rondo

Kaj ovoj tip, osnovnata tema se vika rondo, ili refren, so pravilen period od 8 takta. Se
javuva od 3- 8, 9 pati, podocna mo`e da bide varirana, no vo osnoven tonalitet. Refrenot se
menuva so kupleti, so re~eni~na ili periodi~na struktura. Vo niv se razviva tematskiot material,
nema izrazit kontrast, no harmonski:
- moduliraat vo bliski tonaliteti (pr. Kuperin- “Zeteoci”- rondo)
- obi~no zavr{uvaat so kadenca vo nov tonalitet
Po dol`ina se sli~ni so refrenot- prviot mo`e da ima 4 takta, a slednite se se pogolemi po dol`ina.
Nivniot kontrast e i vo po-providnata faktura. Mozai~nosta izrazena vo ni`eweto na re~enici i
periodi ima bliskost so starata forma, i vo notira~ka praksa na po~etokot se pi{uval refrenot, a
podocna kupletite,a so znaci se upatuvalo na toa deka po sekoj kuplet sleduval refren. [emata e:
R C1 R C2 R C3 … R. Zavr{uvalo so posleden nastap na temata, bez koda.
Vakvi primeri se sretnuvaat vo programskata muzika na francuskite klavsenisti od rokoko:
Kuperin, Ramo, Dakvin i dr. Vo ova forma se i nekoi stavovi od baroknata cikli~na forma: Bah-
Rondo od partitata za pijano-c-mol, “Gavota i rondo” od violinska partita br. 6, finale od
violinskiot koncert vo E- Dur.
Vo baroknite operi, kantati i drugi vokalno- instrumentalni kompozicii se sretnuvaat arii
ili horovi izgradeni na na~in blizok na instrumentalnoto rondo.

Klasi~no rondo
Во периодот на класицизмот, основната шема на рондото се развива
и проширува со: нови- контрастни теми покрај главната тема, а и во случај
рондото да е засновано само на една тема, премините помеѓу појавите на
темата донесуваат поголем контраст- како куплетите во Купериновото
рондо. Ова рондо добива виртуозна форма, првенствено за пијано, со
ведар, жив и игрив- танцувачки карактер, проткаен низ темите, премините
помеѓу темите, изградени од мотивска обработка- во вид на пасажи и
фигури.
Главната тема е период (како во Купериновото рондо),но и мала
дводелна и триделна форма. Секогаш во основен тоналитет, а подоцна
вариран, или скратен- да се јави само како првиот период. Другите теми
контрастираат во содржина и хармонски поглед-нова тема-нов тоналитет
Помеѓу темите се сместени меѓуставови (премин, мост), одсеци кои
ги поврзуваат двете теми, балансирајќи го контрастот помеѓу нив. Во
нивниот тек се врши модулација од тоналитетот на претходната тема, во
тоналитетот на темата која следува. Премини се сретнуваат и помеѓу две
појави на иста тема, ако рондото се базира врз една тема (епизоди).
Во нив: -може да се обрабоува материјал од темата која претходела
(најлогичен начин на поврзување)
-се наговестува материјал и карактер од следната тема
 -преминот се базира врз нов тематски материјал (епизода), помалку
впечатлив од темата.
Поретко се излагаат две теми непосредно една- друга без премин.
Класичното рондо го сретнуваме како самостојна композиција, а во
цикличната форма- соната, како завршен став.
Спрема бројот на теми разликуваме рондо со: 1,2, 3 и повеќе теми.

РОНДО СО ЕДНА ТЕМА- СО ЕПИЗОДИ- темата се јавува најмалку

три пати, но и повеќе. Помеѓу темите има премини, кои ги нарекуваме
епизоди, кои почиваат врз: мотивска обработка, или воведување на нови
елементи- се остварува контраст. Модулираат во блиски тоналитети, со што
се врши органско поврзување со настапот на следната тема. Завршуваат на
доминанта во основен тоналитет. Ова рондо има кода, во која се
обработуваат материјали од темата, со шема:А,Е1,А,Е2....А+Кода По шема
е аналоген на Купериново рондо, но со кода.

Разлики: Купериново рондо Рондо со една тема

Содржина: куплети- надоврзани на карактер -нов тематски материјал

и тематика на рефрен -мотивска разработка
Структура: -реченици или периоди -фрагментарна
Каденци: -потполна каденца -полузавршеток
Тип на материјал: -експозициски -средишен
Примери: Моцарт- финале, клавирска соната Ц- Дур- К.В. 545, соната
за виолина и пијано К.В. 302 и 378, Бетовен- Соната за пијано оп. 10, бр.3 и
оп. 79, соната за виолина и пијано оп. 23, оп. 30, бр. 3.

РОНДО СО ДВЕ ТЕМИ- располага со изразена втора тема, која

контрастира содржински и хармонски, со шема: А Б А Б А + Кода. Измеѓу
темите има премини. Доколку нема премини помеѓу темите, вакво рондо
потсетува на сложена форма со повторено трио, со разлика во тоа што
втората тема не се јавува и двата пати во истиот тоналитет. Првата тема
доминира со танцувачко начело, а втората е помирна. По форма- периоди и
низа од реченици. Од тонална страна е контрастна (при првата појава), во
нов тоналитет (доминантен, паралелен- ако основниот е молски, истоимен
дур или мол). Во втората појава втората тема може да се јави во основен
тоналитет, или субдоминанта. Во финале од Чајковски- виолински концерт
има: 1 тема- Д-Дур, 2 тема- прв пат- А-Дур, втор пат-Г-Дур.
Примери во: Рондо од Бетовен од клавирска соната оп. 49, бр.1,
Шуберт- Сонатина за виолина-оп. 137,бр.1 и 2, Шуман- Клавирска соната г-
мол, Чајковски- концерт за виолина, клавирски концерт- б-мол.

РОНДО СО ТРИ ТЕМИ- покрај двете теми се јавува и трета тема, која
се разликува во хармонски (субдоминанта, паралелен, истоимен- само не
во тоналитетот во која настапила втората тема) и тематски поглед. Во
финале од Бетовен- Клавирска соната оп. 53 има: 1 тема- Ц- Дур, 2 тема-
а-мол, 3 тема- ц-мол. Понекаде третата тема е:
-широко разработена
-содржински позначајна од втората тема
-формално заокружена-мала дводелна, триделна, со репетиција.
Така потсетува на Трио од сложена триделна форма, со контраст и
различна структура, со шема: А Б А Ц А + Кода, со премини меѓу теми-
единствено без премин пред дел-Ц,по што повторно потсетува на Трио.
Примери: Моцарт-финале, виолинска соната К:В:380, Бетовен- пијано
соната оп. 53, оп. 51,бр.1-Ц-Дур, Шуберт- пијано соната оп. 53 Брамс-соната
за виолина, Г-Дур. Примери без премини: Хајдн- пијано соната- Д- Дур,
Моцарт- Виенска сонатина бр.1, Ц-Дур- овие форми по шема се
приближуваат до сложена форма со две трија, а по карактер- на рондо.
Рондото со две и три теми може да се изведе од рондо со епизоди, кои се
самостојни и во нив се искристализирала нова тематска идеја во нов
тоналитет, со релативно заокружена формална целина- структура. Ако
двете епизоди се со аналогна содржина, се работи за рондо со две теми, а
ако се со различна содржина- рондо со три теми:
А Е1 А Е2 А А Б А Б А А Б А Ц А
Постои и преоден тип на рондо со 1 и 3 теми, доколку
осамостојувањето на епизодите не е спроведено во иста мера, туку првата
од нив е без значаен карактер, а втората по сите особини спаѓа во рангот на
тема: финале- Бетовен- пијано соната оп. 14, бр.2, или рондо оп. 79. И во
Купериновото рондо секоја следна епизода е подолга и позначајна од
претходните, бидејќи што повеќе пати ја слушаме главната тема, тоа
поголеми контрасти се потребни во отсеците помеѓу излагањето на темата.
Рондо со 3 теми може да има и шема: АБАЦАБА.
Тогаш втората појава на дел Б не смее да биде во основен тоналитет,
бидејќи тогаш се работи за сонатно рондо, но и обратно- ова е сонатно
рондо со неправилни тонални односи- проширено рондо: Финале- Бетовен-
пијано соната оп14,бр1 (Е-Х-Е-Г-Е-А-Е), Шуман- Полет оп12,бр2 Рондо со
повеќе теми- кохерентноста на формата е загрозена со повеќе појави на
разни тематски материјали, од кои само еден доследно се спроведува- се
добива впечаток на мозаично нижење теми, а споредните добиваат ранг на
епизоди: А Б А Ц А Д А Е А Ф.... + Кода. пр.: Бетовен- Рондо а капричо- со 4
теми, Шуман- Виенски карневал, со 6 теми.
Сонатно рондо е комбинација на рондо со сонатна форма: АБАЦАБА.

ИСКЛУЧОЦИ КАЈ РОНДО

Отстапки од стандардна шема и карактер се состојат во:
А.) Кај класичарите се сретнуваат форми кои имаат наслов Рондо и јасно
изразен разигран карактер, но по структура се триделна или сложена
форма- кај сонатини: Клементи, Моцарт. Малите димензии на целата
циклична форма го објаснуваат редуцирањето на ваков последен став.
Б.) Кај класичарите се сретнува рондо- структура во бавно темпо. Ако
отсеците со таква форма се прзвилни- се работи за развиена форма- 3-5
делна, но има и јасна структура на рондо со епизоди или повеќе теми во
бавно темпо во Бетовен- пијано-соната оп.2, бр.2 и оп. 13- АЕ1Ае2А, или
оп.2, бр.3- АБАБ1А, Анданте фавори и двете романси за виолина.
В.) Некои појави на главната тема се во друг тоналитет (освен првата и
последната): Ф.Е.Бах-рондо со епизоди-Ес- Дур:Ес- Б- Дес-а-ц-Ас-Ес, Бетовен-
пијано-соната оп. 78, Шопен х-мол- рондо со две теми, со претпоследен настап на
главна тема во субдоминантен то

Sonata- pregled na sonatniot ciklus

Dene{noto zna~ewe na nazivot sonata doa|a od ital. zbor- sonare= zvu~ewe, svirewe- od
vienski klasi~ari- vo vtorata polovina na 18-ti vek. Sonata e cikli~na kompozicija sostavena od tri
ili ~etiri stava: brz- baven-(menuet ili skerco)- brz. Prviot stav e sonatna forma, {to zna~i deka
taa e del od sonatniot ciklus. Ovaa forma e svojstvena od 1-2 instrumenti, taka i za kamerni
ansambli, i do simfoniski orkestar.
Klasi~nata sonata e najeksploatirana forma od homofon vid. Sostavena eod:
1- Ekspozicija- izlagawe na dve temi, koi me|esebno tematski i tonalno kontrastiraat- 1
tema vo osnoven, a 2 tema vo dominanten- paralelen
2- Razvoen del- razrabotka na tematskiot material na nestabilna harm
3- Repriza- pojava na dvete temi vo osnoven tonalitet
Po ova, se podvlekuva paralela na ova forma so tridelnata- aba1, so:
a- Postoewe na dve temi- bitematski material
b- Tonalen kontrast na temi vo ekspozicija i tonalno edinstvo vo repriza

KLASI^NA SONATNA FORMA- ODNOS NA TEMITE

Kontrastot pome|u prvata i vtora tema se definira kako:

a- kontrast vo tematskata sodr`ina i karakter
b- tonalen kontrast
Prvata tema se odlikuva so energi~en, dramski izraz, postignat so:
-ostri, nagli i reski ritmi~ki notni vrednosti
-reqefni, agolni melodiski konturi- so dinami~ki kontrasti
-spotivstavuvawe na razni motivski materijali vo temata.
Vtorata tema se odlikuva so lirska sodr`ina, meka i raspeana melodija pr- Mocart- Simfonija C-
Dur-1 stav, Betoven- Simfonija br.5- 1 stav, sonata za pijano,op. 53- 1 stav, [open- pijano-
sonata, b-mol- 1 stav, Frank- Simfonija-1 stav, [ostakovi~- prva simfonija- 1 stav.
No, se sretnuvaat i {iroki i mirni prvi temi, so epski, idili~en, pastoralen karakter, kaj:
Brams- violinski concert- 1 stav, Mocart- Simfonija Es- Dur, 1-stav, Betoven- guda~ki kvartet
op. 59, br.1, 1-stav.
Mo`e i vtorata tema da ima skercozen (Betoven- Simfonija br. 7, 4-stav), ili dramski
karakter (Brams- pijano sonata br.2, prv stav). Vo dvata slu~ai kontrastot pome|u temite e ubla`en
i pomek, i e nestandarden.
Temite se dosta ~esto vo ovoj period izgradeni od ras~leneti akordi, od manhajmska
{kola, no toa se napu{ta podocna, pr.: Mocart- pijano sonata D-Dur, K.V.576, 1-stav, Betoven-
treta simfonija, prv stav, pijano sonata, op. 57, 1-stav.
 Mnogu pogodni za razrabotka na tema se motivski i dinami~ki sprotivnosti- vo samata
prva tema: Betoven- pijano sonata op. 10, br.1, 1-stav, Dvor`ak- Simfonija br. 5, 1-stav.
Silnite kontrasti pome|u dvete temi se zna~ajni kaj Betoven. Negovite temi se profilirani,
sprotistaveni, individualizirani do taa mera, {to se sporeduvaat so drama.
Vrvnata forma na instrumentalna muzika od 18- ti vek- sonata, mo`e da se sporedi so
fugata- najsovr{ena forma vo 17- ti vek. I dvete se so tridelna globalna struktura, no so razni
dimenzii vo sostavnite delovi, kako i vnatre{niot na~in na izgradba, i istovetnost vo nazivite vo
prv i vtor del- ekspozicija i razvoen del, i sli~nosti vo tonalen plan.

SONATA FUGA
-homofonija -polifonija
-dualizam- sukob -edinstvo na tematska sodr`ina
-tonska drama-slika na protivre~ni -nepromenliva harmoni~na vselena

No, kaj docniot Betoven se javuva zbla`uvawe na contrast- smiren sukob, so upotreba na
fuga.
Kaj romanti~arite cvrstata klasi~na arhitektonika mu otstapuva mesto na subjektivniot
izraz, slikawe, dostignuvawe na odredeno raspolo`enie.
Vo sovremenata muzika slo`enosta na harmonskiot jazik go smaluva tonalniot kontrast,
no tematski kontrast doa|a vo prv plan.

ISTORIJAT NA SONATA

Prvi kolmpozicii so vakov naziv se javuvaat vo 1600 god. Ovoj naziv ozna~uval samo
-kompozicija za duva~ki ili guda~ki instrumenti- bez razlika na formata, za razlika od tokata-
kompozicija za klavi{ni instrumenti, ili kantata- vokalna kompozicija. Razvojniot tek na sonatata
zapo~nuva od vokalnite formi od 16-ti vek. Ovie polifoni horski kompozicii se sostaveni od
otseci od koi- sekoj imitaciski razrabotuval posebna tema, a nekoi od niv bile i homofoni:
-duhovni- motet, se ograni~uval na kontrast pome|u temite, no i polifoni- homofoni
delovi
-svetovni- madrigal, {ansona, imale pogolema sloboda vo gradbata, so povtoruvawe na
nekoi otseci, refreni, kako i kontrast vo tempo i metar.
Pri orkestrirawe na ovie formi, od motet se sozdava- ri~erkar, koj so smaluvawe na brojot
na temi i zgolemuvawe na vnatre{nite dimenzii se razviva vo fuga- so {to is~eznuva kontrastot na
smetka na tematsko edinstvo.
Instrumentalnite potomci na svetovnite vokalni kompozicii gi zgolemuvaat me|usebnite
kontrasti- sonata, ili kancona- pesna za svirewe, vo Venecija, 1600 god- Xovani Gabrieli- za
orkestar- so naizmeni~no svirewe (Sonata piano- forte, zaradi golemi dinami~ki kontrasti).
Izgradena e od naizmeni~no povtoruvawe na dva otseci koi me|usebno kontrastiraat- brz- baven
del, polifonija- homofonija i sl. Pri povtoruvaweto se vr{i varirawe so {ema- aba1b1a2b2+koda
(do 10 dela)- pr. Gabrieli- Kancona vo miksolidiski modus. Osven orkestarskite, postojat i
kanconi za mal ansambl, so monodiski stil. Prva solo sonata za violin i kontinuo- B. Marini- 1617
god., prva trio- sonata- S. Rosi- 1613 god, vo izgradbata na ovaa forma u~evstvuvale: Merula,
Kacati, Legrenci, Vitali i dr. Od ovie formi se razviva starocrkvenata sonata pri {to:
-brojot na otseci se smaluva
-vnatre{nite dimenzii se zgolemeni, a kontrastite- poostri
-sostaveni od 4-5 stava, so {to nastanuva cikli~nata forma.
Sonata da ~ieza- starocrkvena sonata, vo Italija, vo 17 vek- ciklus od 4 stava- brz- baven-
brz- baven, so delovi:
1-Grave- ozbilen, sve~en karakter, punktiran ritam, voved
 2-Alegro- fugiran, so imitacii na tema kako ekspozicija, a sreden del so motivska
razrabotka i sekvenci . Poretko- potpolna fuga (kaj Bah)
3-Andante ili Adaxo- tridelen metar, Sarabanda ili Si~ilijana, vo nov tonalitet za razlika
od site drugi ostanati
4-Alegro- so karakter na `iga (pr.- Hendel- son. za violina, A-Dur)
Prviot stav zavr{uval so polukadenca na D, a neposredno se povrzuva so vtoriot stav,
sli~no kako pri 3-4 stav (pr. Tartini-\avolski triler, so prepletuvawe na 3-4 stav). Temata vo razni
stavovi mo`e da poka`uva odredena sli~nost ( pr. Vitali-sonata za violina, a-mol). Rasporedot na
tempoto niz stavovite mo`e da varira (Koreli- so 5 stava, so tret stav- Alegro ili Grave).
Najgolem broj od ovie formi bile nameneti za violina (ili 2 violini- trio sonati), so baso-
kontinuo: ~embalo- orguqi., no i: flejta, violon~elo i solo- violina (Bah). Solo- sonata= solo-
instrument so pridru`ba- baso- kontinuo, iako za potrebite na ova delo se predvideni 2-3
izveduva~i, a trio sonata-2 melodiski linii+ basova delnica.
Sonata da kamera- Kamerna sonata e barokna svita za ist instrumentalen sostav, na pr.-
Koreli- sonata e-mol, so: Preludium, Alemanda, Sarabanda, @iga. Kaj Bah (3 od vakov vid) se
nare~eni-partita. Ovie 2 tipa se kombinirale- poslednite stavovi od crkovnata imale igriv karakter-
kako kameranata, ili kamernata imala 4 stava, so ist raspored kako kaj crkovnata (vtoriot- fugiran,
ostanuva edinstvena karakteristika na crkovnata). Najpoznati kompozitori: Koreli, Vitali, Vivaldi,
Bah, hendel, Tartini, Gemiani, Lokateli, Veracini, Lekler itn. Kaj Kulau- 7 sonati za ~embalo-
Sve`i klavirski plodovi i Bibliski sonati, bez 4- stava, so programska sodr`ina se odreduva broj,
raspored i karakter na stavovi. Kaj Bah- Sonata za orguqi- 3 glasna polifonija, trio- sonata- 3
delnici, so 3 stava- brz- baven- brz, i sl.
Kaj Skarlati- Ezer~izi- ve`bi za ~embalo- pijanisti~ko- tehni~ki problem, vo eden stav, so
dvodelna forma od barokna svita, so znaci za repeticija. Zavr{nite taktovi na prv i vtor del se
tematski isti, no harmonski transponirani- vo prv del na dominant, ili paralelen, vtor del- tonika.
Zavr{niot otsek e transponirano povtoren, podolg i samostoen, so nov tematski materijal- kako
vtora tema. Prviot del se sostoi od prva tema vo osnoven i vtora tema vo dominanten (paralelen)
tonalitet- ovoj odnos- T-D pretstavuva osnoven vo ekspozicijata na sonatniot stav. Pome|u prva i
vtora tema ponekoga{ imalo modulativen premon (podocna- most). Po vtora tema sledel zavr{en
otsek koj kadencira vo tonalitetot na vtora tema, sli~no na zavr{nata grupa od sonatna forma. Vo
vtoriot del imalo motivski materijal od prva tema na dominant- ili paralela, so modulacii vo bliski
tonaliteti- kako kaj razvoen del, a vtora tema e dadena vo osnoven tonalitet- nepotpolna repriza
(pr. Skarlati- sonata- D-Dur).
Vo 18-ti vek po~nuva formirawe na klasi~na sonata, vo pogled na formata na prv stav, no
i cel sonaten ciklus- so radikalno napu{tawe na polifonija- najtipi~na vo sonati za violina, a se
pojavuvaat pijano- sonata, no i za kamerni sostavi-trio,kvartet, i orkestar-simfonija(trio sonati-
Pergolezi)
Skarlatievata dvodelna sonata, vo koja imalo samo repriza na vtora tema se pretvora vo
tridelna sonatna forma, so potpolnuvawe vo repriza so prva tema. Do Betoven- znaci na
repeticija- spomen od barok, sli~no na :a:ba:
Vo sonatnata forma mo`e da ima monotematski princip- vtorata tema da proizleguva od
prvata, ili pak ist tematski materijal, no transponiran (pr. Hajdn- simfonija br. 104, F. E. Bah,
Klementi). Kaj Manhajmska {kola- [tamic, no i kaj Mocart i Betoven tematski i tonalen kontrast
se najva`na odlika. Muzi~kata sodr`ina na raniot homofon stil e ednostaven, kaj: Galupi, Pesceti,,
no kaj F.E. Bahse prepletuvaat stariot i noviot tip- so interesni harmonski i formalni moment, a
kaj Hajdn ima karakter. razrabotka vo razvoen del. Brojot na stavovi vo sonatniot ciklus e 2-4, so
3- brz- baven- brz. Oblikuvaweod baroknia sonata, no i dvete formi od 1700 god.- so vakov
raspored na tempo-Vivaldieviot concert, i italijanskata uvertira- direkten prethodnik na
simfonijata. Dvodelna barokna forma- :T-D::D-T:;Skarlati-:T-D::D-T: sonatna-forma-:T-1t.-D-
2t.::modulacii-1,2t.-T-1t.-T-2t.: 1t-2t;1t-2t
Muzi~ki formi- 2 - predavawe, br. 6
-doc. m-r. G. Gavrilovski

Sonata- Ekspozicija

Ekspozicija e prv del od sonatnata forma vo koja se izlaga tematskiot materijal.

1-tema e po~etniot odsek od kompozicijata, so razna forma- ne tolku simetri~na i
zaokru`ena, toa e po~etok na ponatamo{niot razvoj, podocna podle`i na razrabotka. Glavni
mo`nosti vo strukturata na 1-tema se:
-golema re~enica- kaj Betoven- 2+2+4t .-op.2,br.2 i op.14,br.2., 4+4+8t.-op.57,ili
nepravilen sklop-op.2,br.3 i op.53, ili simfonija br. 1, 2.
-period- pravilen-op.10,br.1,tret stav, pro{iren- simfonija br.8
-pred jadroto na temata se nao|a glava, koja e narazdvojliv, sostaven del- Betoven-
simfonija br.5, sonata op.7,op.10.br.2, op.106.
-niza od re~enici-tematski homogena sonata Betoven-op.13, ili raznovrsen kontrasten
motivski materijal.
-grupa na prva tema- tematski kompleks od pova}e odseci so razna motivska sodr`ina-
mocart-Simfonija Jupiter- so A1-A2 otsek, sonata Betoven op.90- tri otseci-abc.
-tridelna forma-aba1, so sredi{en del-gradacija i silno dinamizirana repriza-Betoven-
simfonija br.7, ^ajkovski- simfonija br.4, 5.
-dvodelna forma- se javuva vo bavnite zavr{ni stavovi od sonatniot ciklus-Mocart-finale
od Simfonija g-mol, Betoven-Simfonija br.2, finale od simfonija br.7, sonata op.2,br.1.
-tema od polifona gradba-so imitacii vo vid na fugato-Betoven finale sonata op.10, br.2,
prva simfonija, guda~ki kvartet op.59 br.3
Kaj Betoven vo simfonija br.9 temata narasnuva od kratok motivski embrion.
Prvata tema se karakterizira so harmonska stabilnost- cela tema se nao|a vo osnoven
tonalitet-nekade mo`e otklonuvawa, no se vra}a nazad-vo osnoven.
Naj~esto ima ubedliva kadenca, no mo`e i polukadenca na dominanta (pauza korona), kaj
romantizmot temata direktno i neosetlivo prerasnuva vo most.
Premin,Most-preoden odsek koj gi povrzuva i dve-temi, izbalansiruvaj}i go
kontrastot.Kaj Hajdn i Mocart-me|ustav od tematski figuri,pasa`i,kaj Betoven so tematska
izraznost.Se odlikuva so razna tematska sodr`ina:
-se obrabotuva materijal od prva tema- so po~etok ist kako temata, a vo prodol`enie se
razviva so brojni modulacii- Mocart- Simfonija Jupiter, g-mol, betoven vtora simfonija, sonata
op.53, so po~etok vo forte,kako kontrast.
-nov tematski materijal- Betoven-sonata op.1,br.1
-zavr{etokot ja nagovestuva vtorata tema- Betoven- sonata op.2,br.2, ^ajkovski- concert
za pijano, b-mol
Se vr{i modulacija vo tonalitetot od vtorata tema- dominant, so pedal, ili so pomo{ na
istoimen tonalitet- Betoven- sonata,op. 53. Kaj Hajdn, Mocart, ran Betoven- mostot ne modulira-
zavr{uva na dominant, a potoa po~nuva vtora tema na dominanta,ili od molska osnovna-vo
paralelen durski-op.10,br.1-Betovn
Se odlikuva so sredi{en tip na izlagawe- fragmentarna struktura, ili niza od re~enici.
Ima razni dimenzii-od kratok- [ubert-Simfonija-h-mol-golem otsek
 Vtora tema-so forma na re~eica,period ili niza od re~enici, ili kompleks od pove}e otseci
nare~ena grupa na vtora tema. Kaj Betoven ima dva otseci so razna tematska sodr`ina- B1- B2, pr
pijano sonata op. 22, prva stav. B2 epova`en od B1- prodol`enie na mostot- Betoven- sonata op.7,
prv stav. Ima i so pove}e otseci- tri kaj ^ajkovski Simfonija br.5, ili tridelna forma so repriza-
^ajkovski Simfonija br.6.
Ako osnovniot tonalitet e durski- vtorata tema se javuva vo dominanten tonalitet, a ako
osnovniot e molski, vtorata tema e vo paralelen durski. Kaj Betoven se primenuvaat podale~ni
tonaliteti, kaj romanti~ari- tercno srodni, te~ni i poslobodni tonalni kontrasti- ^ajkovski, no i vo
razni metar- Simfonija br. 3, Brams, tempo- Simfonija br. 6- ^ajkovski.
Vo postarite sonatni stavovi- F.E.Bah i Hajdn dvete temi po~ivaat vrz ist tematski
materijal- B1- od prva tema,a a B2- nov materijal. Betoven ima melodiska srodnost vo temi-
sonata op.2, br.1-vtora e vo inverzija na prva tema. Kaj [uman- istovetni dve temi- pijano
koncert, simfonija br.4- monotematizam. Kaj Betoven Simfonija br.5 vo pridru`na linija na vtora
tema se javvuvaat elementi od prva tema.
Po pojava na otseci se javuva kratko razvivawe na elementi od temata, kaj romantizam so
virtuozni pasa`i i figuracii-[open.
Na kraj se voveduvaat elementi od prva tema ili most-premin pred zavr{na grupa-
Betoven- sonata op.2, br.2, br.3, op.10, br.1.
Ima kadenca vo koja e izlo`ena temata. Krajot na kadencata se poklopuva so po~etok na
zavr{na grupa
Zavr{na grupa- e zavr{en otsek od ekspozicija so zada~a- harmonsko i tonalno
zaokru`uvawe- potrvrda, so pomo{ na pedal orgelpunkit na tonika(dominanta od osnovniot
tonalitet na stavot) i povtoreni kadencirawa.
Tematskiot materijal mo`e da e nov, no i od:
-prva tema- kako kaj Betoven- prva simfonija,
-mostot-Betoven- sonata op.2, br.2,
-vtora tema- so pomal contrast- [ubert- Simfonija- nedovr{ena, h-mol.
Se nao|a vo ist tonalitet od vtora tema, nekoi ja smetaat za posleden otsek od vtora tema,
no so svojot zaklu~en tematski materijal jasno se izdvojuva.
Se odlikuva najprvo so ekspoziciski, a potoa so sredi{en tip na materijal. Ima zavr{na
grupa so istoimen tonalitet od sprotiven rod- Betoven sonata op.53- E- Dur- e-mol, ili op. 57- As-
Dur- as- mol.
Taa e kratka pregledna, sostavena od povtorena re~enica, so dodatoci vo vid na
nadvore{ni pro{iruvawa koi go potvrduvaat kadenci.
Ima zavr{ni grupi so 2-3 razni tematski otseci- Betoven- sonata op.7. Se sostojat od
povtoreni frazi, a poslednata e epilog.
So toa se zavr{uva ekspozicija- od tonalna strana- na dominanten ili paralelen tonalitet.
Ekspozicija se oddeluva od razvoen del so pomo{ na ubedliva kadenca, so jasna cezura
ili pauza. Od betoven ne se prekinuva muzi~koto izlagawe- ekspozicija.
Na kraj ima znaci za repeticija- posebno se povtoruva ekspopzicija- prima volta, a
posebno razvoen del i repriza 9pred niv so sekunda volta). Od Hajdn i Mocart se gubi vtoriot
znak za repeticija zaradi goleminata na delot. Kaj Betoven ni prv del ne se povtoruval- sonata op.
57- povrzano so konceptot drama. Vo ponovo vreme naj~esto ne se sretnuvaat ili pri izvedba ne
se respektiraat znacite za repeticija dadeni vo delata od dobata na klasicizmot.

Sonata- Razvoen del

 Toa e sredi{niot del od sonatnata forma kade se sproveduva razrabotka so tematskiot
materijal daden vo ekspozicijata. Kontrastot na temite izlo`eni vo ekspozicijata so razli~en
karakter i vo razni tonaliteti ovde donesuva razvivawe ~ij kone~en rezultat na premostuvawe na
sprotivnostite i razre{uvawe na napregnatosta- gi donesuva Reprizata. Zna~i, vo R.D. doa|a do
izraz dramskiot karakter na sonatnata forma.
Razvojniot del od sonatnata forma go zafa}a istiot del na sredi{niot del od tridelnata
forma so {ema- aRa. Karakteristiki na ovie sredi{ni delovi se:
-rabota so motivski materijal od prviot del
-harmonska nestabilnost- modulacii
-fragmentarnost vo strukturata
-sredi{en, razraboto~en tip izlagawe na muzi~kiot materijal
Tekot na R.D. naj~esto se sostoi od tri fazi:
1)- voveden otsek- e obi~no kratok i li~i na premin pome|u ekspozicija i R.D. Izgraden e
od motivi na zavr{nata grupa, a Betoven ~esto taka organski gi povrzuva Ekspoz. i R.D. Kaj
starite klasi~ari- Hajdn, Skarlati- R.D. po~nuva so obrabotka na glavnata tema, ili so doslovno
citirawe na prvata tema vo dominanten tonalitet. Mocart (pr.- klavirska sonata F-Dur, K.V. 332),
na ova mesto ~esto koristi nov motivski materijal, so ekspozicionen tip na materijal i zaokru`ena
forma- re~enica ili period. Vovedniot otsek seu{te ne nosi pe~at na dramski razvoj.
2)- centralen otsek- e vistinskiot razvoen del- razrabotka na tematskiot materijal vrz
modulaciska harmonska osnova. Po~etokot kaj klasi~arite se sostoi vo postavuvawe na model, od
koj podocna se gradi modulativna sekvenca. Po 2-3 sekventni povtoruvawa na modelot po pravilo
nastapuva delewe i raspad na motivot. So toa se sozdava napregnatost i is~ekuvawe taa da se
razre{i so pojava na nov tematski materijal- ili so postavuvawe na nov model (vo podolgite R.D.),
ili vo nastapot na Reprizata.
3)- zavr{en otsek- ja priprema Reprizata.
Izborot na obrabotkata na tematskiot materijal vo R.D. e razli~en:
- Na edna tema- Prva tema, bidej}i vtorata tema so naj~esto so svojot lirski karakter ne
e tolku pogodna za razrabotka (pr.- Betoven- Simfonija br.7)
- Na dvete temi, most (Betoven- Sonata- op. 57), zavr{na grupa (Mocart- Simfonija
Jupiter- C-Dur), voved.
Temite mo`e da se razrabotat edna po druga, nekoga{ po ist red na javuvawe kako vo
ekspozicija, ili naizmeni~no, ili razvojot sistematski se vra}a na edna od temite naizmeni~no so
razli~en drug materijal. Ima slu~ai nekoj neva`en element od ekspozicijata da stekne osnovno
zna~ewe od koj e sostaven razvojniot del (Hajdn- Simfonija- C-Dur- spored motiv od prva
tema). Kaj Betoven- op.10, br.2- celiot razvoen del e izgraden na kratok motiv so koj se zavr{uva
ekspozicijata.
Site vidovi na motivska obrabotka nao|aat {iroka primena vo R.D. Naj~esto se pojavuva
delewe- so koe se postignuva gradacija. Kaj Betoven- op.28, glavnata fraza od prvata tema vo
R.D. na po~etok se javuva vo celost- 9t., pa se raspa|a na fragmenti od 4t., pa 2t., pa 1t. i sl.
Vo sonatnite formi za eden instrument, naj~esto se javuvaat homofoni na~ini na motivska
rabota. Vo delata za kamerni ansambli i orkestar pru`aat pove}e mo`nosti za kontrapunktska
rabota na tematskiot materijal, se koristat: imitacija, fugato (Betoven- Simfonija br.3), kanon, ili
dodavawe nov izrazit kontrapunkt na temata (Betoven- Simfonija, br.4), ili istovremeno zvu~ewe
na dva elementi koi vo ekspozicijata bile poedine~no pojaveni (Betoven- Simfonija br.3, Frank-
Simfonija). No, i vo delata za pijano- solo ima polifoni elementi (Betoven- sonata op. 106)- vo
vid na kanonska imitacija, ili op. 101- pri kraj ima cela fuga so slobodna gradba.
Vo R.D. se sretnuva nov tematski- motivski materijal- so malo tematsko zna~ewe
(Betoven- op.14, br.1, finale od op.57), ili potpolno nova tema- epizodna tema.
Prika`uvawe na tematskata sodr`ina od ekspozicijata so nova harmonija predstavuva
va`na karakteristika vo R.D. Op{tata harmonska nestabilnost se izrazuva so modulacii, vo bliski,
a od vremeto na Mocart ili Betoven vo poodale~eni toaliteti. R.D po~nuva vo tonalitet koj
zavr{ila ekspozicijata. Modulaciskiot plan nudi odreden sistem- grupa od nekolku tonaliteti po
kvinten krug i sl.
Strukturata pripa|a na sredi{en- razraboto~en tip na izlagawe. Zaokru`eni periodi ne se
pojavuvaat- mo`e samo vo vovedniot otsek, ili pri pojava na epizodna tema, obi~no se sostoi od
niza ili lanec od re~enici, dvotakti, so pove}e pro{iruvawa ili drugi otstapki vo simetrijata.
Rezultat na se e neprikdost i dinami~nost vo svojot tek preku evoluciski princip vo
konstrukcijata.
Veli~inata varira- porano bil pokratok od ekspoz., a od Betoven- se zgolemuva zaradi
sekventni motivi i brojni modulacii. Golemite R.D. sodr`at pove}e dramati~nost.
Zavr{niot otsek harmonski ima pojava na pedal na dominanta. Ako durskiot e osnoven
tonalitet, se priprema so molski istoimen- zaradi istata dominant. Mo`e da se javi tematska
priprema na reprizata, so voveduvawe na elementi od prva tema (betoven- op.2, br.1). nekoi
reprizi nastapuvaat neo~ekuvano- R.D e vo tu| tonalitet, sleduva nagla modulacija, pa po~etok na
reprizata vo osnoven tonalitet (Betoven- Vtora simfonija, prv stav), ili reprizata po~nuva vo tekot
na kadencata na R.D. (Mocart- Simfonija- g-mol). Ima priprema na repriza so pomo{ na DD, pa
D i T (Betoven- op. 109, vtor stav, Simfonija br.3- kadedodeka trae orgelpunkt na D, se javuva
materijal od prva tema), ili [ubert- Simfonija- h-mol).

Sonata- Repriza
Toa e tretiot del od sonatnata forma, pretstavuva izmeneto povtoruvawe na ekspozicijata,
so toa {to i dvete temi se javuvaat vo osnovniot tonalitet, i nema tonalni sprotivnosti. Reprizata se
javuva kako smiruvawe na napregnatosta, razre{uvawe na kontrastot daden vo ekspozicijata, a
razraboten vo vid na kulminacija vo R.D.
Po struktura,Reprizata e identi~na so ekspozicijata,a sodr`i:prva tema-premin-vtora tema-
zavr{na grupa. Promeni vo Repriz. za razlika od Ekspoz, koi mora da se vnesat:
1)- vtorata tema i zavr{nata grupa se nao|aat vo osnoven tonalitet. Vo sonatite kade
osnovniot tonalitet e molski, a vtorata tema vo ekspozicijata bila vo paralelen dur, vo reprizata
morala da se prenese od dur vo mol. Toa se slu~uva vo starite sonati na Hajdn i Mocart. No,
karakterot na mnogu temi kaj Betoven bil naru{en so promena na tonskiot rod- toga{ vtorata tema
vo Reprizata se javuva vo istoimen dur. Pr., vo sonata so osnoven tonalitet se zadr`uva do krajot,
a duri kodata ili zavr{nata grupa se javuvaat vo osnoven molski tonalitet.
2)- most- premin, koj vo ekspozicijata modulira vo tonalitet od vtora tema, vo Reprizata
se menuva, za da void do osnoven tonalitet. No, mo`e i vo preminot od Reprizata da se javuvaat
modulacii. Tamu se sretnuvaat novi narmonski odnosi, ili nova tematska razrabotka, so koi se
vnesuva sve`ina (Betoven- prva- vtora Simfonija). Stariot most- koj namesto so modulacii
zavr{uval na dominanta vo osnovniot tonalitet, vo Reprizata mo`e bez promeni da se upotrebi.
Redok e slu~ajot so izostavuvawe na mostot vo Reprizata (Betoven- sonata op. 10, br.2; op. 27,
br.2- finale).
Pokraj ovie neophodni, vo Reprizata mo`e da se pojavat i drugi promeni, vo soglasnost so
dramskiot concept, kade cel stav se tretira kako edinstven razvoen proces. Ima razni prerabotki na
temata- vo strukturata- pro{iruvawe, skratuvawe- pove}e na prva tema, faktura, dinami~ki
odnosi, instrumentacija. Nekoga{ po~etokot na Reprizata pretstavuva vrv na kulminacijata koja
se obrazuvala pred kraj na R.D., taka {to Reprizata se pojavuva kako rezultat i cel na krajniot
razvoj (Betoven- Simfonija br.9, ^ajkovski- Simfonija
br. 4, Brukner- Simfonija br.9. betoven- op.14, br.1- dinamizirana Repriza).
Kulminacijata se podvlekuva so primena na polifona gradba vo prva tema od Reprizata (Betoven-
op. 106, na tema se dodava nova kontrapunktska linija vo bas, a vo finaleto od klavirski concert
br.2- Rahmawinovata tema se razviva vo fugato).
 Vo Reprizata na Simfonija br.6, prvata tema nastapuva bez priprema, a e pro{irena so
motivska obrabotka i modulacii, i dejstvuva kako prodol`etok na razvojniot del. Kulminacija se
dostignuva vo mostot, taka {to nastapot na vtorata tema deluva kako vistinska Repriza.
Po~etokot na Reprizata kaj [ubert- klavirska sonata op. 42, a-mol, e maskiran taka {to
prvata tema e pome|u a-mol i c-mol, a kaj Brams- Simfonija br.4 i vo guda~kiot kvartet c-mol,
po~etokot na Reprizata se javuva vo augmentacija.
Prerabotka na Reprizata kaj Betoven, sonata op. 31, br.2, ima vo prvata tema, kade se
zadr`ani samo nekolku takta, a vo nea se vmetnati dva re~itativa so nova sodr`ina, i nov most.

Sonata- Voved i Koda

Pred sonatnata forma se javuva voved, vo bavno tempo. Negovoto poteklo e od bavnoto
tempo vo po~etniot stav vo crkvenata sonata i francuskata uvertira. Se pojavuva prvo vo
Simfonijaod Mon- 1750 god, pa kaj Hajdn- Londonski Simfonii br. 94, 101, 103, 104, Mocart-
Simfonii- Lincer, Pra{ka, Es- Fur, Betoven- br.:1,2,4,6. Vo kamerna muzika- Mocart- guda~ki
kvarteti i violinski sonati, Betoven- klavirski sonata- op.13,78,81, 111.
Poretki se vovedite vo brzo tempo- [ubert- Simfonija h-mol, Dvor`ak- Simfonija br.5-
finale. Vovedot se razlikuva od prva tema po karakter, a pred Reprizata ovoj del ne se pojavuva.
Vovedot trae od nekolku takta ([open- klavirska sonata b-mol- 4t.), do obemni dimenzii
(Betoven- Simfonija br.7- 62 takta). Formata e slobodna, ili fragmentarna, so {to e podvle~en
karakterot na is~ekuvawe i priprema. Kaj [uman- klavirska sonata fis- mol- vovedot e vo vid na
zaokru`ena tridelna forma, ili [ubert- Simfonija C- Dur, ima konturi so {ema abaca. Vovedot e vo
osnoven tonalitet, no ima i isklu~oci: Hajdn- Simfonija br. 104-D-Dur, ima voved vo istoimen- d-
mol, ili vo Simfonija br.6, ^ajkovski- h-mol, po~nuva so subdominanten tonalitet- e-mol.
Zavr{etokot na vovedot harmonski ja priprema prvata tema, naj~esto na krajot so pomo{ na
dominanta od osnovniot tonalitet. Tematskiot materijal na vovedot mo`e da bide samostoen, no i
da ja nagovestuvaat prvata tema so donesuvawe na poedine~ni motivi (Betoven Simfonija br. 7,
Dvor`ak- Simfonija br.5). Pogolem stepen na organska povrzanost se postignuva so upotreba na
tematski materijal od vovedot vo ponatamo{niot tek na sonatata. Nekade fragmenti od vovedot se
javuvaat pred R.D, ili vo koda (Betoven- Trio- op.70 br.2), ili temata od vovedot se koristi vo
R.D. (Simfonija h-mol- [ubert).
Sonatite kaj Hajdn, Mocart i Betoven- op.2, br.2, op.10, br.2, op. 22)se zavr{uvaa so
Repriza, so preovladuvawe na osnovniot tonalitet. Krajot na Reprizata se pro{iruva za potvrda na
kadenca (Betoven-sonata op.2,br.1).Koda e poseben del po zavr{nata grupa. Ima:
1)- kratka koda, koja e reminiscencija na edna ili dvete temi, vo osnoven tonalitet
(Mocart- klavirska sonata c-mol, Betoven, op. 14, br.1,2,op.28- so koda od prva tema- no i: op.7,
27 br.2- finale- koda so elementi od dvete temi i zavr{na grupa.
2)-razviena koda- kaj Betoven, kade tematskiot materijal se razrabotuva kako vo R.D.,
taka {to kodata pretstavuva ~etvrt, nerazdvoen i ramnopraven del od sonatnata forma, ili vtor
razvoen del. Koristi elementi od edna ili dvete temi,a mo`e koristat tri otseci- kako kaj R.D.
(Betoven- Simfonija br.3, 9, sonata op. 53, 57):
-voveden-po~nuva sli~no kako vo R.D.
-razraboto~en- sredi{en- modulaciski otsek so ~esti modulacii vo subdominanta
-zaklu~en- so definitivna potvrda na osnovniot tonalitet.
Na kraj od koda se javuva efekten kraj od zavr{na grupa koja vo Reprizata bil izostaven,
taka {to kodata izgleda vmetnata vo zavr{nata grupa (Hajdn, Betoven- sonata op.2, br.3, kade
koda ima karakter na brilijantna zavr{nica ili kako kadenca vo koncert).
Postojat i kodi zasnovani vo celina ili del na nova tema, Betoven- Uvertira Egmont, ili
finaleto od klavirska sonata op.57, kade kodata prvo donesuva nova misla vo zaokru`ena
dvodelna forma so repeticii, a potoa i elementi od prva tema.
Isklu~oci vo sonatna forma
Na po~etok }e gi razgledame onie slu~aevi koi zna~itelno go menuvaat nejziniot
formalen i harmonski plan. Isklu~ocite vo ramkite na ekspozicijata se sveduvaat voglavno na
otsustvo na poedine~ni pomali zna~ajni delovi ili netipi~en tonalen plan:
1- Mostot nedostasuva vo sonatnata forma vo bavno tempo ili vo delata so pomali
dimenzii (Mocart- 2 stav vo sonata K.V.-280), ili ekspozicija bez zavr{na grupa- Betoven
sonata op. 109.
2- Pojava na vtora tema vo podale~en tonalitet, ili nejzin po~etok vo poodale~en
tonalitet, a potoa- vra}awe vo dominanten, ili paralelen. Kaj Skarlati- B1 i B2 se vo
istoimen tonalitet so sprotiven rod (ili pak na baza na tercna srodnost- kaj [ubert, sonata
B-dur, vtorata tema e so tonalen plan: fis- A-h-d-F). Edinstven isklu~ok e kaj [open-
klavirski koncert vo e-mol, kade vtora tema vo ekspozicija e vo istoimen, a vo repriza- vo
paralelen dur-obratno od pravilata koi gi navedovme.
3- Zavr{na grupa vo nov tonalitet- uverira Koriolan- Betoven, ponekoga{ i so nov
tematski materijal- se raboti za treta tema- kaj Brukner- Simfonija br. 8.
Vo R.D. mo`e da ima nova epizodna tema- Betoven- Simfonija br. 3, vo Es-Dur, so lirska
epizodna tema vo e-mol, vo sonata op.2,br.2, epizodnata tema ima tridelna forma. Sontna forma
so treta tema namesto R.D potsetuva na rondo so tri temi- ima ekspozicija, no nema tri pojavi na
A. R.D mo`e celosno da se izostavi- naj~esto vo bavnite stavovi.
Reprizata sodr`i razni isklu~oci so mnogu varijanti:
1- Prividna- la`na repriza e pojava na prva tema po zavr{etok na R.D, no ne vo osnoven
tonalitet- po nea ima modulacija so pojava na prva tema vo osnovniot tonalitet(Betoven-
op. 10,br. 2,F-Dur, so prividna repriza vo D-Dur.
2- Za razlika od prividna repriza, ima repriza koja ne po~nuva vo osnoven tonalitet- na
pr.- subdominanta, a podocna- vo mostot, se vra}a vo osnovniot.
3- vtora tema vo repriza po~nuva vo nov tonalitet, pa potoa se vra}a vo osnoven, a
nekade po zavr{etokot na vtora tema se javuva osnoven tonalite(Betoven- op31,br3)
4- Obratna repriza- vo ogledalo, prvo vtora tema, pa prva- 1-2-...-2-1 tema.
5- Repriza bez prva tema- direktno so vtora tema, ako prethodno prvata tema bila
dovolno eksploatirana ([open- sonata b-mol), a mo`e i obratno- repriza bez vtora tema-
samo prva, ako vtorata po~iva vrz prvata tema (Hajdn-SimfonijaD-Dur)
6- Kontrapunktska vrska pome|u dvete temi- paralelno dadeni-[ostakov-Simfon-5
7- kombinacija pome|u sonatna forma i fuga- Mocart- Vol{ebna flejta- vo 1t- R.D.
8- kombinacija pome|u sonatna forma i tridelna forma- Betoven- op.27, br.2.
9- kombinacija pome|u rondno i sonatna forma- Mocart- violinski koncert K.V. 218, D-
Dur, kade vovedot se javuva 2-3 pati vo tekot na stavot- ima uloga na refren, a se menuva
so delovite na sonatna forma, koi imaat uloga na epizodni temi.

Sonatno rondo

Toa e preoden tip pome|u rondo i sonatna forma, pojaveno od vremeto na vienska
{kola, so {ema: ABACABA. Karakteristi~no e {to prvo vtorata temase javuva vo
dominanten, a vo vtorata pojava e vo osnoven tonalitet. Prvata tema e sekoga{ vo
osnoven tonalitet- simetri~na celina- period, ili dvodelna, ili preodna forma, a vo drugite
pojavi mo`e da e varirana ili skratena.
 Vtorata tema ne e periodi~na, mo`e da ima 2 otseci- B1, B2. Po nea nema pojava
na zavr{na grupa, tuku- prva tema vo osnoven tonalitet.
Treta tema se nao|a na mesto na R.D., vo nov tonalitet- blizok ili dale~en. Mo`e
da ima zaokru`ena tridelna forma- kako Trio vo slo`ena tridelna, ili neperiodi~na- od
kratko tematsko jadroi modulativna motivska razrabotka.
Temite se spoeni so me|ustavovi, a pred treat mo`e i da nema. Na kraj- Koda. Vo
brzo tempo e, kako zavr{en stav. Ima i razni otstapki:
1- Nema tret nastap na tema, so {ema- ABACBA- kako obratna repriza.
2- Namesto treta tema, ima R.D., sli~no na sonatna forma, so razlika- pojava na
prva tema na tonika namesto zavr{na grupa
3- Mo`e kombinacija na prvite dva so {ema- ABA-R.D-BA, so vtora tema
izgradena od prvata- monotematska
4- Mocart- violinski koncert K.V.533- so 4 temi- ABACADABA.

Sonata kako cikli~na forma- Gradba na sonaten ciklus

Se sostoi od 3 ili 4 stava, prv so sonatna forma, vo tempa: brz- baven- brz. So 4
stava e kaj simfonii, so tempa: brz- baven- menuet, skerco- brz. Prviot ima sonatna
forma. Vtoriot, vo bavno tempo mo`e da bide:
1- tridelna, slo`ena, so epizoda namesto trio, dvodelna forma.
2- Sonatna forma- potpolna, bez R.D. (Betoven- Simfonija br.4)
3- Tema so varijacii, na dve temi, kombinirano so tridelna forma
4- Rondo vo bavno tempo, razviena forma (Betoven- op.2, br.3)
Tretiot stav e so tridelna forma, kako menuet ili skerco. Ako celoto delo ima 3 stava- ovoj
stav nedostasuva. Zavr{niot stav- finale, vo brzo tempo e so forma:
1- Rondo- so:1,2,3 temi, ili sonatno rondo
2- Sonatna forma- Betoven-: 1,4,5,7 Simfonija
3- Tema so varijacii- Dvor`ak- Simfonija br.4
4- Fuga- Betoven- sonata op. 106
Izborot na formata na finaleto zavisi od op{tiot karakter na cikli~noto delo, posebno od
prviot stav.Finaleto mo`e da ima baven voved (Brams- prva simfonija). Se sretnuvaat ciklusi so
tri sonatni stava, kade vtoriot- baven nema R.D.- kaj Hajdn, Mocart.
Mo`e: 1- menuet ili skerco da e vtor stav, namesto tret- ako prviot ne e vo brzo tempo
2- na mesto na baven stav da ima brz- Betoven- Simfonija br. 7. 8.
3- ima ciklusi od tri stava kade sredi{niot pretstavuva kombinacija na baven so skerco, a
sredi{niot negov del ima karakter na skerco- Brams- violinska sonata A-Dur.
Tonalnata zaokru`enost se sproveduva so pojava na ist tonalalitet na krajnite stavovi. Ako
prviot e vo mol, krajniot mo`e da e vo istoimen durski. Kaj klasi~arite menuetot- skerco, e vo
osnoven tonalitet, a kaj romantizmot- vo kontrasten. Bavniot vtor stav sekoga{ kontrastira- blisku
ili daleku. Vo sovremena muzika nema zavr{etok vo osnoven tonalitet (Maler- Simfonja br.5).
Te`i{teto na sonatniot ciklus e vo prviot stav- zaradi svojata sonatna forma, vtoriot i tretiot stav se
epizodi, a finaleto e vedar. Finaleto nekoga{ e kulminacija, ako e vo sonatna forma: Jupiter-
Mocart- slo`ena polifona obrabotka, Betoven- Simfonija br.5, so {iroki dimenzii i zgolemen
orkestar, a vo Simfonija br.9- finale so obemen instrumentarium i kantata. Vo site 3 slu~ai
finaleto e rasplet so razli~en karakter- vedra igra- Hajdn, tancuva~ki ritmovi- Betoven sve~en
zavr{etok- Betoven, konflikt- Brams, tragi~en ishod- ^ajkovski.

Isklu~oci vo sonaten ciklus

 Od vremeto na vienska {kola, pa se dlaboko do 20 vek sonatnata forma zafa}a centralno
mesto vo upotrebata. Se upotrebuvaat mno{tvo modifikacii vo: rasporedot, formata na stavovite,
kako i nivniot broj.
Baven prv stav e retkost, toj ne e vo sonatna forma, tuku kako varijacii ili tridelna forma.
Mo`e cel ciklus da nema sonatna forma (Betoven sonata op.26, Mocart- Sonata, A-Dur).
Prv stav mo`e da e fuga, vo bavno tempo- Betoven- guda~ki kvartet op. 131.
Finaleto mo`e da e vo bavno tempo- Betoven- op. 109.
Vo starite sonati menuet e na kraj, kaj Hajdn. Kaj klasi~arite ima sonati vo dva stava-
prv- sonatna forma, a vtor- rondo, ili drugo.
Ako dvata stava se vo brzo tempo, ima voved pred prviot stav (Betoven).
Kaj Betoven op. 53, sonatata se smeta kako dvostava~na, bidej}i sredniot stav vo bavno
tempo e ataka so tretiot.
Vo Sonata op.54 nema sonatna forma vo dvata stava.
Kaj [ubert- Nedovr{ena-prv stav e sonatna,a vtor- baven,nema skerco-finale.
Ima sonaten ciklus so pove}e- 5 stava. Tie se so programska sodr`ina, ili ~etvrtiot e
vmetnat pred finale- petti stav.

Me|usebno povrzuvawe na stavovite

Edinstvoto koe go ~inat stavovite, odgovaraat po svojata struktura, sodr`ina, stil,
proporcii, upotreba na ist tematski materijal- od muzi~ki i programski pri~ini. Stavovite mo`e da
sledat eden po drug- ataka, taka {to stavot zavr{uva so polu-kadenca na dominanta na sledniot
stav, ili da se povrzat so premini.
Pri upotreba na ista tematika vo razni stavovi se postignuva povisok stepen na
povrzanost.
Reminiscencija- potsetuvawe na temata ne ja naru{uva strukturata na ve}e postoe~kite
tematski materijali.- Betoven i sl.
Kaj Berlioz- Fantasti~na Simfonija sistematski se sproveduva reminiscencija na glavnata
tema- ideja fiksna, niz site stavovi, iako tie imaat sopstveni temi- sli~no kaj Vagneroviot- lajt-
motiv.
Kaj List- monotematizam, edna tema vo prv stav- duri i dvete temi, a i vo drugite stavovi-
kade se menuva karakterot na temata.
Sonata vo eden stav- povrzuvawe na pove}e stavovi bez prekin- kaj List- sonata h-mol.
Vo 19 i 20 vek- kaj Frank- cikli~en princip- temite se izveduvaat edna od druga, se
pojavuvaat vo razni stavovi, no ne so reminiscencija, tuku- prvata tema vo eden stav e vtora vo
drug i sl.

Primena na cikli~nata forma- Sonata

-Sonati za eden instrument- pijano, violina, orguqi i dr.
-Sonati za dva instrumenti- pijano i violina, ili violon~elo, ili dr, ili dr, sostavi- sonatno
duo, kade pijano e ramnopravno so solistot- duetirawe- tematskiot materijal se izveduva dva pati
po red- vo eden,pa vo drug instrument.
Avtori: F.E.Bah-vo 3 stava, prviot- razli~en, Hajdn- bez vtora tema- na nejzino mesto
ima prva tema vo dominanta-Skarlati, menuet kako finale, Mocart- 19 sonati- K.V: 309, 310, 311,
331,457, 576; Klementi. Betovem-4stava, baven voved- 32 sonati: op,13, 27, br1,2,op.28,
31,53,57. [ubert-21 sonata. [uman-g-mol, [open-3-b-mol, h-mol; List-h-mol, vo eden stav;
Brams-3; Grig, Mendelson, ^ajkovski, Veber, Skrjabin- 10-6 vo eden stav, Hindemit-3, Berg-vo
eden stav, Stravinski, Nikolovski, Kolarovski i dr.
Sonati za dve pijana- Mocart, Stravinski, Hindemit,Bartok-so udiralki
Violina i pijano- kaj prvite- pijano pozna~ajno, a violina- pridru`ba ili melodija, no
podocna- ramnopravni: Hajdn, Mocart-42, Betoven-10- Proletna, Krojcer, [uman, Brams, Frank,
Grig, Debisi, Bartok, Prokofjev, Man~ev. Solo- violina- Reger, Bartok, Hindemit.
Violon~elo i pijano- Betoven-5, [ubert, [open, Brams, Grig, Debisi, [traus. Viola i pijano-
Hindemit; duva~ki instrumenti i pijano- Betoven- za rog, Brams, Sen- Sans- klarinet, Zografski-
fagot, flejta, harfa, orguqi.
Sonatina e sonata so pomali dimenzii, poednostavna forma i sodr`ina, so 2-4 stava.
Nekoga{ sonatna forma se sveduva na tridelna forma: A-Ekspozicija na samo prva tema, R-
Razvoen del, A1- Repriza, ili finalnoto rondo se skratuva na ABA. Starite sonatini bile nameneti
za po~etnici- Kulau, Mocart, Betoven, Klementi, a novite sonatini se so pojaka tehni~ka sodr`ina
(Ravel, Bartok). Sonatini za: violina- Paganini, Dvor`ak, [ubert; a ima i sonatini za: violon~elo,
oboa, fagot, klarinet i sl.

Koncert

Od vtora polovina na 18 vek koncert se vika kompozicija za solo- instrument vo

pridru`ba na orkestar, pi{uvana vo forma na sonaten ciklus. Terminot <<Kon~erto>>- da se
natprevaruva, se upotrebuva od 1600 god., kaj vokalni kompozicii so instrumentalna pridru`ba-
crkveni koncerti na Gabrieli, koncertirawe- primena na vokalni solisti za razlika od renesansna
horska polifonija. I Bahovite kantati se narekuvale koncerti.
Instrumentalniot koncert se razvil, kako i baroknata sonata, vo tekot na 17-ti vek, od
venecijanska orkestarska kancona- naizmeni~no svirewe na orkestarskite grupi vo kanconata e
za~etok na koncertantno natprevaruvawe na instrumentalnite delnici. Kon~erto da Kamera i
Kon~erto da Kieza pretstavuvaat orkestarski vid na kamerna ili crkvena sonata. Na kraj na 18- ti
vek se vospostavilo Kon~erto groso, za mala grupa solisti~ki instrumenti i orkestar; kon~ertino-
mal koncert, a celo delo- kon~erto groso,ili Tutti-site. Dvete instrumentalni grupi se menuvale,
obrazuvale dijalog. Brojot na solisti bil 2-4, kaj italijanskite avtori- trio od dve violini i
violon~elo, kaj Bah- vo Dvojniot koncert- dve violini, vo Brandenbur{ki br.5- flejta, violina i
~embalo: Koreli, Vivaldi, Hendel, Bah- 6 Brandenbur{ki koncerti.
Na po~etok na 18- ti vek nastanuva solisti~ki koncert so eden solist. Prvo- violinski-
Vivaldi, Albinoni, Bah, Tartini, za ~elo- Vivaldi, flejta- Vivaldi. Oboa- Hendel, fagot- Vivaldi,
Bah- pijano- ~embalo, Hendel- orguqi.
Za da bide koncert deloto vo toa vreme trebalo da zadovoluva edna od trive odliki: 1-
naizmeni~no svirewe, 2- u~evstvo na solist. 3- virtuoznost. Imalo koncerti bez solisti, kade
dijalog vodat oddelni orkestarski grupi (Bah- Brandenbur{ki koncerti, br.3,6). Kon~erto groso se
naslonuva na crkvena sonata od 4 stava, no mo`e i so 5-6 da li~i na barokna svita ili kamerna
sonata, no mo`e i kombinacija na elementite na ovie formalin dispozicii. Retki se so 3 stava, ili
dva-kaj Bah-br.3-sredniot baven stav e zamenet so premin od dva akordi.
Solisti~kiot koncert imal tri stava-krajnite dva- brzi, a sredi~en- baven stav, koj
kontrastiral i tonalno. Prv stav- Vivaldieva koncertna forma- menuvawe na tuti i solo- odseci.
Orkestarot go zapo~nuva i zavr{uva stavot so glaven tematski kompleks vo osnoven tonalitet.
Istiot tematski materijal go sodr`at i drugite tuti- oddeli vo tekot na stavot, no vo drugi tonaliteti
se pokratki. Me|u niv ima solo- epizodi, koi pokraj motive od tuti, koristat i nov materijal.
Naj~esto formata se sostoi od 4 tuti-T-D-T-T, ili T-D-S-T, i 3 soli, i pove}e. [emata potsetuva na
rondo, no tuti ne se vo osnoven tonalitet- kako refrenot, nitu- osven prv i posleden, nitu se
izlo`uvaat doslovno isto po dol`ina. Vtor stav- ariozen so slobodna forma, tret stav- ili kako prv,
ili Kuperinovo rondo, slo`ena tridelna forma, ili fugirano izgraden. Razliki- kaj Vivaldi- tuti i
solo delovi obi~no se pokrupni, jasno razgrani~eni, kaj Bah- tesno isprepleteni, se menuvaat vo
ramki na eden- dva takta- polifono.
Kaj Hajdn i Mocart koncertot e sonaten ciklus od tri stava (koga se 4 stava, tretiot e
skerco, kako kaj: Brams- vtor klavirski koncert, [ostakovi~, klavirski i prv violinski koncert). Toj
e za eden instrument, so naglasen virtuozen karakter.
Prviot stav na klasi~niot koncert se razlikuva od sonatna forma po:
1- Dvojna Ekspozicija; 2- Kadenca.
Prvata ekspozicija e doverena na orkestarot. ^esto e skratena, a zavr{uva vo osnoven
tonalitet. Nekade i vtora tema ena tonika. Potoa solisto so orkestar izveduva vtora ekspozicija, so
tonalen kontrast me|u prva i vtora tema. Vtora ekspozicija mo`e da ima nov tematski materijal-
Mocart. Znaci za repeticija- nema. Razvojniot del e kratok, so te`i{te na virtuoznosta, a repriza-
ista. Rasporedot na tuti i solo e sli~en so Vivaldiev tip: prv tuti- vo ekspozicija, vtor- na kraj na
solo- ekspozicija i R.D, tret- repriza, ~etvrt- koda.
Pred- ili vo samata koda ima kadenca, virtuozen del za solist- solo. Nazivot poteknuva
bidej}i se raboti za umetok vo harmonska kadenca. Naj~esto vo akordska niza:S-D-6-4-5-3-T,
pome|u zadr`i~en kvart-sekstakord i dominanta ima general- pauza vo orkestar, a solistot ima
solo-virtuozen nastap Zavr{uva na dolg triler na dominanta, koga se sretnuva i so povtoren nastap
na orkestarot, zavr{uvaj}i ja harmonskata kadenca-D-T, vodej}i kon brz zavr{etok. Podocna
kadencite imale drug harmonski concept: Grig- pome|u S-D, ili pred zavr{etok na R.D, za vo
Repriza da se po~ne neosetno- Mendelson.
Kadenca e slobodna, formalno neodredena improvizacija na tema od dadeniot stav. Na
po~etokot ja organizirale izveduva~ite, a podocna vo celost ja ispi{uvale kompozitorite- od
Mocart. Mo`e da ja ima vo posleden stav, no mo`e da ja nema (Dvor`ak- koncert za violon~elo).
[emata na koncertot ne bila stroga. Kaj Mocart me|u dvete ekspozicii ima kratok Adaxo, a
kaj Betoven solostot se javuva na po~etok od deloto, vo uvod, pred orkestarot, a Mendelson ne
primenuva dvojna ekspozicija- tuku sonatna forma so duet- tema se javuva vo orkestar i solist.
Vtor stav e so tridelna forma, sonatna forma i varijacii, a tretiot stav- rondo- sonatno. Isklu~oci-
povrzani stavovi kaj Mendelson i [uman, vo eden stav- List, Lalo- [panska Rapsodija- 5 stava,
Berg- dva stava, vo koi- sekoj sodr`i po dva povrzani. Orkestarot e ramnopraven partner na
solistot kaj: Mocart, Betoven, [uman, ^ajkovski, Dvor`ak. Nekoga{ orkestarot se sveduva na
skromna pridru`ba- [open- tip na virtuozen koncert. Od 19- ti vek- orkestarot e nad solistot,
nalikuva na simfonija so obligatoren solo instrument- simfoniziran koncert- kaj Brams.
Pijano- koncert- Bah-d-mol,za ~embalo, Hajdn, Mocart-25d-mol, D-Dur, a-mol,
Betoven-5-C-Dur, B-Dur, [open-e-mol,f-mol, [uman-a-mol, Mendelson- g-mol,d-mol, List- Es-
Dur, A-Dur,vo eden stav, Brams- d-mol, B-Dur, Grig-a-mol,^ajkovski-3-c-mol, Skrabin-fis-mol,
Rahnawinov-4-c-mol, Stravinski, [emberg, Bartok-3, Sen-Sans-5, Ravel-G-Dur, za leva raka,
Prokofjev-5, [estakovi~-so truba, Ha~aturijan- Des-Dur, Hindemit-2, Ger{vin, Nikolovski,
Kolarovski. Koncert za ~embalo- de Faqa, Martin.
Violina- Vivaldi, Bah- a-mol, Es-Dur, Mocart-6- D,G,A-Dur, Betoven-D-Dr, Paganini-
D-Dur, h-mol,Mendelson-e-mol, [uman, Brams- D-Dur, ^ajkovski- D-Dur, Dvor`ak-e-mol,, Lalo-
[panska Simfonija, Viewavski, Stravinski, [emberg, Berg, Hindemit, Prokofjev, [ostakovi~,
Ha~aturijan.
Violon~elo- Vivaldi, Bokerini- B-Dur, Hajdn, [uman, Dvor`ak, Sen- Sans, Hindemit,
[ostakovi~, Ha~aturijan. Za Viola- Bartok, Hindemit. Za Flejta: Mocart, Iber. Za oboa- ^imaroza,
[traus. Za Klarinet- Mocart, Veber, Hindemit. Za Fagot- Mocart, Veber. Za Rog- Mocart, [traus.
Za truba- Hajdn.
Vo tek na klasicizam i romantizam se sretnuvaat koncerti za pove}e instrumenti- sli~no
na kon~erto groso, no vo forma na sonaten ciklus- dvojni ili trojni koncerti: Mocart- za flejta,
harfa, Betoven- pijano, violina, violon~elo, Brams- violina, ~elo, Stravinski- dve pijana.
 Neoklasi~nite tendencii vo 20-ti vek pridonesuvaat za o`ivuvawe na formata kon~erto
groso. Koncert za orkestar: Bartok, Stravinski, Hindemit, Lutoslavski, Nikolovski, Kolarovski.
Naklonosta na nekoi sovremeni kompozitori kon providna zvu~nost ~esto gi doveduvaat
ovie dela na granica pome|u orkestarska i kamerna muzika- Berg- kameren koncert za violina,
pijano i 13 duva~i.
Kon~ertino- koncert od pomali razmeri. Sli~no na sonatina, mo`e da bide namenet za
didakti~ka, no i koncertna izvedba- kon~ertino za pijano- Jana~ek, Honeger, no i za drugi
instrumenti.
Dela za solo- instrument i orkestar vo eden stav, so slobodna forma imaat naziv
<<koncertni piesi>>- Veber, [uman, ili imaat odreden naslov- R.[traus- Burleska, ili programski
termini.
Koncertni simfonii- simfoniski dela so obligaten solo- instrument, ~ija uloga ne e tolku
dominantna kako vo koncertot- Mocart, Berlioz, [traus- Don Kihot, so solo-~elo i programsko
zna~ewe, Frank- Simfonisi Varijacii so pijano, Mesijan- Simfonija Turangalila, so 10 stava.