ΔΙΑΛΕΞΗ 1Η

ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΡΑΤΩΝ

Αθανάσιος Ν. Σαμαράς,
Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς και Πολιτικής Επικοινωνίας ,
Πολιτιστική Διπλωματία – Εικόνες Κρατών
Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιά.
Παρασκευή, 11 Οκτωβρίου 2019
 ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

1. Άσκηση Προσωποποίησης Κρατών

2. Εικόνες Πολιτικών Υποκειμένων
3. Εικόνες Κρατών
4. Προβαλλόμενη και Προσλαμβανόμενη Εικόνα
5. Τυπολογίες Εικόνων
6. Εικόνα Κράτους σε Κρίση
7. Εισαγωγή στην Έννοια του Ήθους
8. Ήθος σε Διομαδικό Επίπεδο
9. Περίγραμμα Μαθήματος: Πολιτιστική Διπλωματία – Εικόνες
Κρατών
 Εισαγωγική Άσκηση:
Προσωποποίηση της Ισπανίας
Ερώτηση: «Εάν η Ισπανία ήταν ένας άνθρωπος, τι άνθρωπος θα
ήταν;»
Ερευνώμενο Κοινό: Νέοι 18-25 ετών στην Ιαπωνία.
Απαντήσεις: «Η Ισπανία είναι ένα χαρωπό κορίτσι, γελά πάντα σε
όλους, τους κάνει όλους χαρούμενους»,
 «Ένας παθιασμένος χορευτής, καθώς η εικόνα της Ισπανίας είναι
το πάθος»,
 «Μια νεαρή γυναίκα στα 25. Όμορφη και σέξι, της αρέσει ο
χορός και το τραγούδι. Έχει 5 φίλους που περιμένουν τη μέρα
που θα βγουν μαζί της».
 «Άντρας, γύρω στα 30, φοράει κόκκινα. Έχει μεγάλη

αυτοπεποίθηση», «Ένας μεσήλικας που πίνει και τραγουδάει όλη

τη μέρα, κάθε μέρα».
Οι απαντήσεις εμφανίζουν συνοχή
 Εισαγωγική Άσκηση:
Προσωποποίηση της Πορτογαλίας
Ερώτηση: «Εάν η Πορτογαλία ήταν ένας άνθρωπος, τι άνθρωπος
θα ήταν;»
Ερευνώμενο Κοινό: Νέοι 18-25 ετών στην Ιαπωνία.
Απαντήσεις: «Μια νεαρή, πολύ φιλόδοξη γυναίκα»,
 «Η νεαρή αδερφή της Ισπανίας, αλλά πιο ήρεμη»,

 «Μυστηριώδης»,

 «Σκεπτόμενος άνθρωπος που του αρέσει η επικοινωνία»,

 «Άνδρας, ήσυχος και μεγαλόσωμος. Σαραντάρης. Σοφός.

Παντρεμένος με μια πολύ όμορφη γυναίκα. Έχει λίγους αλλά
πολύ στενούς φίλους».
Ερώτημα: Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν ένας άνθρωπος πως θα
έμοιαζε; Περιγράψτε με δικά σας λόγια: (μαθητές λυκείου στην
Ελλάδα της Κρίσης)
Θα έμοιαζε ένας άνθρωπος ευγενής, καλοντυμένος, με πολλές γνώσεις και
θα ήταν ένας εύπορος άνθρωπος.
Σαν ένα γέροντα με πολύ εμπειρία στη ζωή του, σοφό που αγκαλιάζει όλες
τις χώρες, τις βοηθάει οικονομικά και κοινωνικοπολιτικά.
Η ΕΕ μοιάζει με έναν υγιή άνθρωπο που αντιμετωπίζει κάποιες σοβαρές
ασθένειες τα τελευταία χρόνια.
Θα ήταν προφανώς ένας άνθρωπος διπρόσωπος, ο οποίος θα έδειχνε ότι
θέλει το καλό αλλά στο πίσω μέρος του κεφαλιού θα έκρυβε δικά του
συμφέροντα.
Θα ήταν ένας άνθρωπος που όσον αφορά τα προβλήματα των υπολοίπων θα
έδειχνε κατανόηση και προθυμία να βοηθήσει, τελικά όμως θα έπραττε
με βάση το προσωπικό του όφελος.
Η ΕΕ δεν μοιάζει με άνθρωπο. είναι σαν ένας σύγχρονος Κρόνος, που για να
προστατεύσει τους δυνατούς της , τρώει τα υπόλοιπα παιδιά της.
 Προσωποποίηση Χώρας - Ερωτήσεις
6

Ερώτηση: «Όταν ακούτε τη λέξη Γερμανία τι σας έρχεται

στο μυαλό;»
Ερώτηση: «Όταν ακούτε τη λέξη Τουρκία τι σας έρχεται στο
μυαλό;»
Αλήθεια, τι είναι η εικόνα ενός κράτους;
Όταν λέμε εικόνες κρατών, τι εννοούμε;
 Εικόνες Κρατών
7

 Το σύνολο των χαρακτηριστικών μίας χώρας που μας έρχεται

στο μυαλό όταν τη σκεφτόμαστε. (Elizur,1987)
 Το σύνολο των γνώσεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών με

τις οποίες συνδέεται η αναφορά σε μία χώρα στο μυαλό μας

(Boulding,1956). Η εικόνα ενός κράτους έχει τέσσερα στοιχεία:
1. Γνωσιακό στοιχείο: τι γνωρίζουμε για τη συγκεκριμένη χώρα
(πόσα πολλά ή πόσα λίγα γνωρίζουμε, τι ακριβώς γνωρίζουμε).
2. Συναισθηματικό στοιχείο: τι νοιώθουμε για τη χώρα, ποια
αισθήματα μας δημιουργεί (π.χ. χαρά, φόβο)
3. Αξιολογικό στοιχείο: πώς αξιολογούμε τη χώρα (π.χ. θετικά,
αρνητικά, ουδέτερα)
4. Συμπεριφορικό στοιχείο: η τάση για συμπεριφορά που έχουμε
απέναντι στη χώρα και σε ό,τι σχετίζεται με αυτή.
 Εικόνες Κρατών
8

Η εικόνα του κράτους ως κεντρικό ζητούμενο της εφαρμοσμένης

πολιτιστικής διπλωματίας.
Διακύβευμα:
Η τάση για συμπεριφορά απέναντι στη χώρα θα επηρεάσει το:
 εάν θα αγοράσουμε προϊόντα που παράγονται στην χώρα,
 εάν θα επενδύσουμε σε αυτήν,
 εάν θα την επισκεφτούμε ως τουρίστες,

 εάν θα προσλάβουμε άτομα που προέρχονται από αυτή τη χώρα,

 εάν θα την υποστηρίξουμε όταν αντιμετωπίζει προβλήματα (άξιο
ή ανάξιο βοήθειας θύμα).
 Η εικόνα του κράτους επηρεάζει την οικονομία του και αποτελεί
παράγοντα ισχύος.
Ερώτημα: Ποια είναι η θέση της θεωρίας της εικόνας στο πεδίο των
Διεθνών Σχέσεων;
 Εικόνες Κρατών
9

Οι πολιτικές εικόνες είναι αναπαραστάσεις συλλογικών

υποκειμένων.
H «εικόνα» ορίζεται με δύο διαφορετικούς τρόπους:
Προβαλλόμενη Εικόνα: ως ιδιότητα του μηνύματος, δηλαδή η
προβαλλόμενη από το πολιτικό υποκείμενο εικόνα (image
projected).
Προσλαμβανόμενη Εικόνα: ως λειτουργία του δέκτη, δηλαδή
τα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες που αποδίδει ο δέκτης
στο πολιτικό υποκείμενο (image perceived - βλ. τους
ορισμούς στις προηγούμενες διαφάνειες).
Η εικόνα του έθνους-κράτους αποτελεί ένα τύπο πολιτικής
εικόνας (που έχει ιδιαίτερη σημασία για τις διεθνείς σχέσεις)
 Λειτουργία Εικόνας Κρατών
10

Οι εικόνες λειτουργούν ως
μηχανισμός διαμεσολάβησης
ανάμεσα στo εισερχόμενο μήνυμα
και στην αντίδραση του δέκτη.
Το μήνυμα επιδρά μόνο εάν μεταβάλλει την εικόνα που έχει ήδη
σχηματίσει ο δέκτης.
Η εικόνα αυτή έχει δημιουργηθεί ως απόρροια της συνάθροισης
όλων των προηγούμενων εμπειριών του δέκτη.
Η διαδικασία μετα-σχηματισμού της εικόνας αποτελεί μία συνεχή
διαλεκτική ανάμεσα στα εισερχόμενα μηνύματα και στην ήδη
διαμορφωμένη, προϋπάρχουσα εικόνα.
 Λειτουργία Εικόνας Κρατών
11

Η εικόνα που σχηματίζει ένα κράτος ως σύνολο παραγόμενων

μηνυμάτων ενδέχεται
να επιφέρει ριζική μεταβολή της υφισταμένης εικόνας που
έχει στο μυαλό του ο δέκτης για το κράτος αυτό
ή να επιφέρει μερική διαφοροποίηση προσθέτοντας νέα
στοιχεία,
ή και να μην έχει καμία επίδραση όταν οι εισερχόμενες
πληροφορίες δεν καταφέρνουν να επηρεάσουν μία σαφώς
διαμορφωμένη προϋπάρχουσα εικόνα.
 Προβαλλόμενη Εικόνα

12

1. Διαδικασίες στρατηγικής προβολής μίας χώρας.

Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το «nation branding», μία
διαδικασία συνειδητής και σχεδιαζόμενης διαχείρισης της
(προβαλλόμενης) εθνικής ταυτότητας για να δομηθεί η
«επιθυμητή» εικόνα του έθνους-κράτους με σκοπό να
μεγιστοποιηθεί η οικονομική ωφέλεια.
2. Η δημοσιογραφικά διαμεσολαβούμενη εικόνα μίας χώρας. Η
ειδησεογραφία δεν αποτελεί πιστή απεικόνιση της
πραγματικότητας, αλλά κατασκευασμένο προϊόν.
 Κατά την διαμόρφωση της προβαλλόμενης εικόνας μίας χώρας
στις ειδήσεις συνεισφέρουν τα γεγονότα, η στρατηγική
επικοινωνία των δρώντων, η διαδικασία κατασκευής των
ειδήσεων καθώς και προϋπάρχοντα στερεότυπα.
 Προβαλλόμενη Εικόνα
13

Προβαλλόμενη εικόνα ενός κράτους στον πολιτικό λόγο. Η

Ενδοκρατική πολιτική επικοινωνία επηρεάζει την διαμόρφωση
εικόνων-κρατών. Καθοδηγείται από τις στρατηγικές ανάγκες
πολιτικών και κομμάτων.
 Η στρατηγική επικοινωνία σε επίπεδο της διεθνούς πολιτικής

επηρεάζει την διαδικασία διαμόρφωσης κρατών.

Δομημένα διεθνοπολιτικά αφηγήματα όπως ο «Ψυχρός
Πόλεμος» και ο «Πόλεμος Κατά της Τρομοκρατίας» αποτελούν
συνεκτικά ερμηνευτικά σύμπαντα που καθορίζουν εχθρούς και
φίλους, νοηματοδοτούν και αξιολογούν τα γεγονότα, ορίζουν
γεγονότα ως κρίσεις, συσπειρώνουν το εσωτερικό μέτωπο και
καθορίζουν τρόπους δράσης.
 Παράδειγμα: Εικόνα Ρωσίας
14

 Εκπρόσωπος Τύπου Ρωσίας: Θα ήθελα να σας μιλήσω για

τα προβλήματα που έχουν σχέση με την εικόνα της
Ρωσίας στον Δυτικό κυρίως κόσμο. Μετά τον Δεύτερο
Παγκόσμιο Πόλεμο η Σοβιετική Ένωση αναμφίβολα είχε
μεγάλο κύρος χάριν της σημαντικής συμβολής της χώρας
στη νίκη αλλά και στην δύναμή της.
 Εικόνα Ρωσίας
15

 Την δεκαετία του ’90 προέκυψαν καινούργιοι φόβοι: για δήθεν

απειλή από την Ρωσία λόγω και του γεγονότος ότι το κράτος έχανε
τον έλεγχο επί των ενόπλων δυνάμεων, μεταξύ αυτών και των
πυρηνικών.
 Η δημιουργία στη Ρωσία ενός διεφθαρμένου κράτους, κάτι το οποίο
περιόριζε ξένες επενδύσεις στη χώρα κι έκανε αδύνατη μια ισότιμη
συνεργασία με τους δυτικούς εταίρους μας, που δεν αναγνώριζαν την
Ρωσία ως έναν πολιτισμένο συνομιλητή. Υπήρξε γενικότερα η εικόνα
ενός ασταθούς και εξαρτημένου κράτους.
 Υπάρχει και ο μύθος του ενεργειακού εκβιασμού εκ μέρους της
Ρωσίας. Αν και η Ρωσία βασίζεται στους καταναλωτές ενέργειάς της
στον ίδιο βαθμό που και αυτοί βασίζονται στη Ρωσία.
 Εικόνα Ρωσίας

16

 Παρά την ριζική αλλαγή του προσώπου της Ρωσίας και της
ουσίας της χώρας, τα παλιά στερεότυπα δεν καταστράφηκαν.
 Οι κύριοι παράγοντες που διαμορφώνουν μία αρνητική εικόνα
της χώρας μας στο εξωτερικό είναι οι εξής: Πρώτα απ’ όλα, είναι
η ψυχροπολεμική αδράνεια, inertia, της σκέψης των δυτικών
εταίρων μας. Πολλοί δεν έχουν συνειδητοποιήσει ακόμα τις
ριζικές αλλαγές που έχουν γίνει στη Ρωσία τα τελευταία 20
χρόνια, στην πολιτική , οικονομική, κοινωνική ζωή και κυρίως
στις αξίες και τους στόχους της ζωής των πολιτών. Η σύγχρονη
Ρωσία συνεχίζει να κουβαλάει και την αρνητική της ιστορική
κληρονομιά. Κάποιοι αντιμετωπίζουν τη Ρωσία ακόμα και στον
21ο αιώνα, σαν ένα είδος Σοβιετικής ένωσης, δηλαδή εχθρού
της εποχής του Ψυχρού Πολέμου.
 Εικόνα Ρωσίας

17

Υπάρχει και ο μύθος των ιμπεριαλιστικών επιδιώξεων της Ρωσίας

και ό,τι κάνουμε στις σχέσεις μας με τις Πρώην Σοβιετικές
Δημοκρατίες εξετάζεται υπό αυτό ακριβώς το πρίσμα. Συχνά τα
βήματα που κάνουμε για να προσεγγίσουμε τους εταίρους μας
αντιλαμβάνονται από αυτούς ως απόδειξη ύπαρξης δεύτερων
σκέψεων και προκαλούν καμία φορά και υποψία.
Άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά την εικόνα της
χώρας μου είναι και αντικειμενικά βέβαια προβλήματα, που
ακόμα υπάρχουν και τα οποία προσπαθούμε να λύσουμε.
Δηλαδή, είναι η αλήθεια που καμία φορά και ντροπιάζει. Αυτό
έχει να κάνει παραδείγματος χάριν με την διαφθορά, με τις
δολοφονίες δημοσιογράφων και δικηγόρων. Ας μη ξεχνάμε ότι
είμαστε ακόμη σε μια μεταβατική περίοδο.
 Εικόνα Ρωσίας

18

Άλλος ένας παράγοντας είναι οι αναφορές κάποιων

εκπροσώπων της αντιπολίτευσης στην Ρωσία, που έχουν
μηδενική απήχηση στη ρωσική κοινωνία λόγω της κακής
κατάστασης στην οποία έβαλαν τη χώρα τη δεκαετία του
’90 που κυβερνούσαν αλλά είναι πολύ αναγνωρίσιμοι στη
Δύση και επικοινωνούν τακτικά με τα ξένα Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης. Κρίμα που σε αρκετές περιπτώσεις
καταπατούν και τους βασικούς ηθικούς κανόνες:
θυσιάζουν δηλαδή τα συμφέροντα της χώρας για να
εξυπηρετήσουν τα δικά τους.
 Βομβαρδισμοί Αγγλίας – Νίκες Ελλάδας
Τι εξυπηρετούσε ή προβολή θετικής εικόνας της Ελλάδας από την Αγγλία;
19

14/11/1940 – Ισοπέδωση του Κόβεντρυ από γερμανική αεροπορία

22/11/1940 – Ο Ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Κορυτσά
24/11/1940 – Γερμανικά βομβαρδιστικά χτυπούν το Μπρίστολ.
«Κι ενώ η ανησυχία και ο φόβος των Βρετανών για τις καθημερινές
καταστροφές μεγάλωνε, οι βρετανικές εφημερίδες επικεντρώνουν
ουσιαστικά στα νέα από τις ελληνοϊταλικές επιχειρήσεις
παραλείποντας αναφορές στις μεγάλες καταστροφές. Πράγματι,
τις επόμενες μέρες της καταστροφής του Κόβεντρυ οι εφημερίδες
στο σύνολό τους κάνουν πολύ μικρές αναφορές στο γεγονός αυτό
ενώ δίνουν έμφαση στην ελληνική προέλαση… Τα νέα που
έφταναν για τις ήττες του Μουσσολίνι και τις ηρωικές νίκες των
Ελλήνων είχαν πιο θετική επίδραση από οποιαδήποτε πράξη
αντεκδίκησης και δρούσαν θεραπευτικά στους δοκιμασμένους
πληθυσμούς των βρετανικών πόλεων.» (Πετράκη 2011:196)
 Τυπολογία Εικόνων
20

Σύμφωνα με το περιεχόμενο:
1. Θετική Εικόνα: γνωρίζω, νοιώθω αξιολογώ θετικά τη χώρα, έχω ευνοϊκή
τάση για συμπεριφορά απέναντί της.
2. Αρνητική Εικόνα
Σύμφωνα με το πόσο καλά είναι διαμορφωμένη η εικόνα:
1. Ισχυρή/Πλούσια Εικόνα: Είναι καλά διαμορφωμένη – γνωρίζω πολλά για
τη χώρα. Η εικόνα της έχει διαμορφωθεί από πολλές διαφορετικές πηγές
και με βάση διαφορετικά χαρακτηριστικά της π.χ. είμαι Γερμανός, έχω
μάθει για την Αρχαία Ελλάδα στο σχολείο, πήγα σε ελληνική ταβέρνα στη
πόλη μου και πέρασα καλά, μου αρέσει η μουσική τους, πήγα διακοπές
και μου άρεσε, ακούω κάτι στις ειδήσεις για την Ελλάδα.
2. Αδύναμη Εικόνα: Γνωρίζω λίγα, η χώρα είναι σχετικά άγνωστη. Η εικόνα
που έχω για τη χώρα έχει διαμορφωθεί από περιορισμένες πηγές. Δεν
ξέρω τίποτα για την Ελλάδα, ούτε καν που βρίσκεται στον χάρτη, απλά
ακούω κάτι στις ειδήσεις για την Ελλάδα.
 Συνεπαγωγές Τυπολογίας Εικόνων
21

 Όσο πιο πλούσια είναι η χώρα, δηλαδή από όσο πιο πολλά
χαρακτηριστικά της οριοθετείται η εικόνα της, όσο περισσότερες
πηγές συμμετέχουν στη διαμόρφωσή της και όσο πιο πολλά
γνωρίζουν για τη χώρα αυτή, τόσο λιγότερο εύκολο είναι ένα έντονα
αρνητικό γεγονός (π.χ. μία κρίση) να παράγει ένα αρνητικό
στερεότυπο που θα λειτουργήσει καταλυτικά για την εικόνα του
κράτους.
 Προφανώς η εικόνα ενός κράτους μπορεί να είναι και ισχυρή και
αρνητική. Δηλαδή να γνωρίζω (νοιώθω κλπ.) πολλά για την χώρα
αυτή και να είναι πολύ αρνητικά (αρνητική αξιολόγηση). Αυτή είναι η
δυσκολότερη εικόνα προς διαχείριση.
 Το ιδανικό για τη πολιτιστική διπλωματία είναι η διαμόρφωση μίας
ισχυρής/πλούσιας ως προς το περιεχόμενο και θετικής ως προς την
στάση εικόνας, κράτους. Αυτή είναι η πιο καλά προστατευμένη από
κρίσεις εικόνα.
 Ορατότητα
22

Η ορατότητα
σε όρους προβαλλόμενης εικόνας αφορά τα επίπεδα προβολής
της χώρας: Ποια είναι η ποιο συχνά αναφερόμενη χώρα στα
μέσα επικοινωνίας ή στον λόγο των πολιτικών
σε όρους προσλαμβανόμενης εικόνας η χώρα βρίσκεται ψηλά
στη διάταξη των προσβάσιμων πληροφοριών του ατόμου:
Όταν σκέφτομαι διακοπές ποια είναι η χώρα που μου έρχεται
πρώτη στο μυαλό; Όταν σκέφτομαι οικονομική κρίση;
Η θεωρία της «μεροληψίας της πρόσβασης» (accessibility bias),
πληροφοριακό υλικό στο οποίο κάποιος έχει πιο άμεση κι
εύκολη πρόσβαση είναι πιθανότερο να επηρεάσει την
συμπεριφορά του.
Αξιολογικό στοιχείο της εικόνας ενός συλλογικού υποκειμένου
(Κράτους, Ε.Ε.). Στο επίπεδο της προσλαμβανόμενης εικόνας

Ερώτηση: Γενικά η Ε.Ε. έχει για εσάς, μία πολύ θετική, αρκετά
θετική, ουδέτερη ή πολύ αρνητική εικόνα;
Πολύ Θετική Θετική Ουδέτερη Αρνητική Πολύ Αρνητική

3,9% 36,2% 46,0% 11,4% 2,6%

Ερώτηση: Σε γενικές γραμμές, νομίζετε ότι η συμμετοχή της Ελλάδας

στη ΕΕ είναι για την Ελλάδα:

Πολύ Θετική Θετική Ουδέτερη Αρνητική Πολύ Αρνητική

6,9% 33,8% 38,0% 17,7% 3,6%

 Εικόνα Κράτους και Κρίση
24

Ένα κεντρικό στοιχείο στην εικόνα ενός κράτους είναι η σχέση

ανάμεσα στην ορατότητά και στην αξιολόγησή του.
Η συσχέτιση των δύο παραμέτρων παράγει μία τυπολογία που
αποτελεί αναλυτικό εργαλείο ιδιαίτερα χρηστικό για τις
περιπτώσεις κρίσεων:
Η ιδανική εικόνα μίας χώρας συνδυάζει θετική αξιολόγηση με
υψηλή ορατότητα.
Οι στάσεις έχουν το στοιχείο της σταθερότητας. Οι εικόνες των
κρατών, οι απόψεις και οι στάσεις για τις χώρες, τείνουν να
παραμένουν σταθερές. Μεταβάλλονται είτε σταδιακά, επειδή η
ίδια η χώρα μεταβάλλεται, είτε ξαφνικά, επειδή η χώρα επιδρά
με κάποιο τρόπο πάνω στη ζωή των άλλων.
 Εικόνα Κράτους και Κρίση
25

Κρίσεις που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα διακινδύνευσης

έχουν αυξημένες δυνατότητες να οδηγήσουν σε μεταβολή της
εικόνας. Όταν συμβαίνει αυτό, η χώρα περνάει στη δεύτερη
κατηγορία της τυπολογίας.
Εικόνα κράτους σε κρίση: η ορατότητα είναι υψηλή, αλλά η
αξιολόγηση μετατρέπεται σε αρνητική. Όσο υψηλότερα είναι τα
επίπεδα της ορατότητας σε ένα αρνητικό πλαίσιο τόσο
διευρύνεται η επίδραση της κρίσης.
 Η αποκλιμάκωση της κρίσης οδηγεί στην τρίτη κατηγορία όπου

η αρνητική στάση παραμένει αλλά η ορατότητα της χώρας

μειώνεται σε χαμηλά επίπεδα.
 Εικόνα Κράτους και Κρίση
26

Αποτελεσματικές στρατηγικές διαχείρισης μπορούν να οδηγήσουν την

εικόνα της χώρας στην τέταρτη κατηγορία αυτή της επιδιόρθωσης της
εικόνας. Σε συνθήκες χαμηλής δημοσιότητας επιχειρείται η
αποκατάσταση των ρηγματώσεων που έχει επιφέρει η κρίση στην
εικόνα της χώρας και η δημιουργία ενός θετικού αντιληπτικού πλαισίου
το οποίο θα παράγει θετικές αξιολογήσεις για τη χώρα ώστε σταδιακά
με αύξηση της δημοσιότητας να ξαναπεράσει στην ιδανική εικόνα.
Η προσπάθεια να περάσει μία χώρα από τη φάση της εικόνας σε κρίση
κατευθείαν σε αυτή της ιδανικής εικόνας προσπαθώντας να μεταβάλλει
το αξιολογικό πρόσημο της εικόνας της σε κατάσταση υψηλής
ορατότητας, χωρίς να περάσει από τις φάσεις της άμβλυνσης της κρίσης
και της επιδιόρθωσης της εικόνας, θεωρείται κίνηση υψηλού ρίσκου
που μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω εγκλωβισμό στις συνθήκες της
κρίσης.
Εικόνα Κράτους και Κρίση

Αξιολόγηση
Ορατότητα
Αρνητική Θετική

Υψηλή Εικόνα σε Ιδανική

Κρίση Εικόνα

Χαμηλή Άμβλυνση Επιδιόρθωση

Κρίσης Εικόνας
Εικόνα Κράτους και Κρίση

Αξιολόγηση
Ορατότητα
Αρνητική Θετική

Υψηλή Εικόνα σε Ιδανική

Κρίση Εικόνα

Χαμηλή Άμβλυνση Επιδιόρθωση

Κρίσης Εικόνας
 Περί Ήθους

Ήθος - Ορισμός: Η στάση απέναντι στην πηγή ενός μηνύματος.

Οι στάσεις είναι δυναμικές και υφίστανται μεταβολές. Κάθε
επικοινωνιακή πράξη μπορεί να μεταβάλει τη στάση απέναντι
στην πηγή του μηνύματος, το ήθος του πομπού.
Κλασικό Σφάλμα: Φράσεις όπως: ‘το ήθος του πομπού’, ‘η
αξιοπιστία της πηγής’ υπονοούν ότι το ήθος βρίσκεται στην
πηγή. Ο Ρήτορας έχει την αξιοπιστία του όπως έχει τα χέρια και
τα πόδια του. Στην πραγματικότητα το ήθος του ρήτορα
βρίσκεται στο ακροατήριο και στον τρόπο με τον οποίο τον
αντιλαμβάνεται. Ο ίδιος ρήτορας μπορεί να είναι αξιόπιστος
για ένα ακροατήριο και αναξιόπιστος για ένα άλλο. Το ήθος
μεταβάλλεται ανά χρονική στιγμή και ανά ακροατήριο.
 Τρία Είδη Ήθους

1. Αρχικό Ήθος: Η αξιοπιστία που έχει ο πομπός πριν την

επικοινωνιακή πράξη και η οποία συνδέεται με όσα έχει
κάνει, με τα χαρακτηριστικά του, με τη γενικότερη εικόνα του.
2. Συναγόμενο Ήθος: Είναι η αξιοπιστία η οποία παράγεται από
την πηγή κατά τη διάρκεια εκφοράς του μηνύματος.
3. Τελικό Ήθος: Είναι η αξιοπιστία που έχει η πηγή του
μηνύματος μετά την ολοκλήρωση της επικοινωνιακής πράξης.
Το τελικό ήθος μίας ρητορικής πράξης είναι το αρχικό ήθος της
επόμενης.
Α. Ήθος ως ρητορική πηγή - χρήση ήθους.
Β. Κατασκευή ήθους ως στόχος επικοινωνίας
- Ήθος δια του λόγου – ήθος δια του πάθους
 Τρία Είδη Ήθους

1. Αρχικό Ήθος: Η αξιοπιστία που έχει ο πομπός πριν την

επικοινωνιακή πράξη και η οποία συνδέεται με όσα έχει κάνει,
με τα χαρακτηριστικά του, με τη γενικότερη εικόνα του.
2. Συναγόμενο Ήθος: Είναι η αξιοπιστία η οποία παράγεται από
την πηγή κατά τη διάρκεια εκφοράς του μηνύματος.
3. Τελικό Ήθος: Είναι η αξιοπιστία που έχει η πηγή του μηνύματος
μετά την ολοκλήρωση της επικοινωνιακής πράξης.
Το τελικό ήθος μίας ρητορικής πράξης είναι το αρχικό ήθος της
επόμενης.
Α. Ήθος ως ρητορική πηγή - χρήση ήθους.
Β. Κατασκευή ήθους ως στόχος επικοινωνίας.
- Ήθος δια του λόγου – ήθος δια του πάθους.
 Τρία Είδη Ήθους

Όταν επικοινωνώ με κάποιον έχω μία διαμορφωμένη εικόνα γι αυτόν

που απορρέει από την φήμη του, την εμπειρία που έχω από
προηγούμενη επικοινωνία μαζί του κλπ. Αυτή η εικόνα μου
δημιουργεί προσδοκίες και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο
ερμηνεύω τις πράξεις του, τον αξιολογώ και ως ένα βαθμό του
συμπεριφέρομαι.
Αντίστοιχα ο άλλος μπορεί να κινητοποιήσει τα θετικά στοιχεία από
αυτή την προγενέστερη εικόνα που έχω γι αυτόν, για να ενισχύσει
την αξιοπιστία του (πειθώ δια του ήθους – κινητοποίηση υψηλού
αρχικού ήθους).
Η επικοινωνία μου με τον άλλο μπορεί να αυξήσει την αξιοπιστία του
απέναντί μου (ήθος ως στόχος). Αυτό μπορεί να επιτευχθεί και με
την χρήση λογικών επιχειρημάτων (ήθος δια του λόγου) και με την
συναισθηματική διέγερση (ήθος δια του πάθους).
 Τρία Είδη Ήθους – Σε Διομαδικό Επίπεδο

Η διομαδική συμπεριφορά αφορά πράξεις των μελών μιας ομάδας προς τα

μέλη μιας άλλης ομάδας. Αναφέρεται σε κάθε αντίληψη, σκέψη ή
συμπεριφορά που επηρεάζεται από την επίγνωση των ανθρώπων ότι
αυτοί και οι άλλοι είναι μέλη ξεχωριστών κοινωνικών ομάδων.
Σε διομαδικό επίπεδο η εικόνα της χώρας μπορεί να επηρεάσει την εικόνα
των κατοίκων της. Ο άνθρωπος γίνεται αντιληπτός ως μέλος της ομάδας
που είναι φορέας των χαρακτηριστικών της και όχι ως οντότητα με δικά
του χαρακτηριστικά. Η συνολική εικόνα της ομάδας (χώρας) επηρεάζει
την εικόνα του ατόμου. Το ήθος της χώρας επηρεάζει το ήθος του ατόμου.
Το ίδιο συμβαίνει και με προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται από
αυτή την χώρα (country of origin effect).
Υπό αυτή την έννοια η πολιτιστική διπλωματία μπορεί να θεωρηθεί ως
στρατηγική επικοινωνία η οποία αποσκοπεί στην παραγωγή
συναγόμενου ήθους ώστε να μεγιστοποιείται το τελικό ήθος.
 Λέξεις-Κλειδιά
1. Αδύναμη Εικόνα
2. Αποκλιμάκωση της Κρίσης
3. Αρνητική Εικόνα
4. Αρχικό Ήθος
5. Δημοσιογραφικά
Διαμεσολαβούμενη Εικόνα
6. Διεθνοπολιτικά Αφηγήματα
7. Διομαδική Συμπεριφορά
8. Εικόνα Κράτους σε Κρίση
9. Επιδιόρθωση της Εικόνας
10. Ήθος
11. Θετική Εικόνα
12. Ιδανική Εικόνα
13. Ισχυρή/Πλούσια Εικόνα
14. Ορατότητα
15. Προβαλλόμενη Εικόνα
16. Προσλαμβανόμενη Εικόνα
17. Στρατηγική Προβολή Χώρας
18. Συναγόμενο Ήθος
19. Τελικό Ήθος
34
 Υποχρεωτική Βιβλιογραφία

1. Σαμαράς, Αθ.Ν. (2014). «Εικόνες Κρατών – Θεωρητικό Πλαίσιο και

Εφαρμογές». Σελ.13-43 στο Σαμαράς, Αθ.Ν. (επιμ.) Εικόνες Κρατών
– Στρατηγική Επικοινωνία, Ήπια Ισχύς και Μέσα Ενημέρωσης,
Αθήνα: Εκδ. Καστανιώτη. Διαβάστε σελ.9-16. το κείμενο στην
υπερσύνδεση. Είναι μέρος του κεφαλαίου, θα σας εξυπηρετήσει
έως ότου παραλάβετε το βασικό εγχειρίδιο του μαθήματος.
2. Σαμαράς, Αθ.Ν. συνέντευξη σε Βενιζέλο K. (2011). «Δυναμική
Επαναοριοθέτηση της Ελληνικότητας». Φιλελεύθερος (εφημερίδα
Κύπρου) 3 Ιανουαρίου. Υπερσύνδεση.
3.Σαμαράς, Αθ.Ν. (2016). «Βρετανία, Προπαγάνδα και Διαχείριση
Κρατικής Εικόνας - Μία Επίκαιρη ‘Ανάγνωση’ ενός Ιστορικού
Βιβλίου». Φιλελεύθερος (εφημερίδα Κύπρου) 24 Ιουλίου.
Υπερσύνδεση
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
 Περίγραμμα Διάλεξης
37

Αναρτάται για κάθε γνωστικό αντικείμενο κάθε εβδομάδας

πριν από τη διάλεξη στην η-τάξη του μαθήματος
Περιεχόμενα
Α. Περιεχόμενο Μαθήματος
Β. Περίγραμμα Μαθήματος
Γ. Μαθησιακό Αποτέλεσμα
Δ. Υποχρεωτική Βιβλιογραφία
Ε. Συμπληρωματική Βιβλιογραφία
ΣΤ. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη
Ζ. Αναστοχασμός
Η. Λέξεις Κλειδιά
 Ζ. Αναστοχασμός
38

Για να πετύχετε την καλύτερη κατανόηση των εννοιών του

μαθήματος και να αποκτήσετε τη δυνατότητα λειτουργικής
αξιοποίησης τους ετοιμάστε το Θέμα 1, σελ.12 στο «Εγχειρίδιο
Αναστοχασμών: Εικόνες Κρατών και Πολιτιστική Διπλωματία».
Αφού ολοκληρώσετε την άσκηση χρησιμοποιείστε τους «Στόχους»
και τα «Κριτήρια Αξιολόγησης» για να κάνετε την αυτό-
αξιολόγηση σας. Στη συνέχεια αναρτήστε την απάντησή σας στην
άσκηση, στην ιστοσελίδα του μαθήματος.
Όποιος επιθυμεί μπορεί αφού ολοκληρώσει τον πρώτο αναστοχασμό
να προχωρήσει στην επέκτασή του σύμφωνα με τις οδηγίες της
πρώτης παραλλαγής και να τον υποβάλλει με αυτή τη μορφή. Σε
κάθε περίπτωση να αναφερθεί στον τίτλο «Θέμα 1 – Πρώτη
Παραλλαγή».
 Γ. Μαθησιακό Αποτέλεσμα
39

Ο φοιτητής κατανοεί: 1. Την έννοια της εικόνας, της εικόνας του

ατόμου και της εικόνας του συλλογικού υποκειμένου.
2. Ότι η γνώση για τη συγκρότηση και διαχείριση της εικόνας των
κρατών μπορεί να καταστεί λειτουργική σε κάθε επίπεδο εικόνας
(ατομικό, συλλογικό, κρατικό, υπερεθνικό).
3. Τη διαφορά ανάμεσα στην προβαλλόμενη και την
προσλαμβανόμενη εικόνα.
4. Τη διαφορά ανάμεσα στα αναλυτικά δίπολα: φτωχή/πλούσια και
αρνητική/θετική εικόνα και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να
αξιοποιηθούν.
5. Το τυπολογικό σύστημα εικόνων κρατών το οποίο είναι χρήσιμο
στη διαχείριση κρίσεων.
6. Ότι η διαδικασία κατασκευής της εικόνας είναι σύνθετη και
επηρεάζεται από διαφορετικές λογικές.
 Θέματα Διαλέξεων – Γνωστικά Αντικείμενα
40
1 Εισαγωγή στις Εικόνες Κρατών – Ορισμοί και Περιεχόμενο

2 Στάσεις – Διαμόρφωση και Αλλαγή

3 Στερεότυπα στη Διομαδική Επικοινωνία

4 Ταυτότητες και Εθνοκεντρισμός

5 Πολωμένη Επικοινωνία, Ηθικός Αποκλεισμός και

Στρατηγικές Δαιμονοποίησης

6 Θεωρία Παραγωγικών Αιτιών και Διομαδική Επικοινωνία: Η

Εθνοκεντρική Μεροληψία
 Θέματα Μαθημάτων
41
7 Απεικονίσεις του Συστήματος Κρατών στα Μέσα Ενημέρωσης
και τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Μεθοδολογικές
Προσεγγίσεις στην Ποσοτική Ανάλυση Περιεχόμενου.

8 Εικόνες Κρατών στα Μέσα Ενημέρωσης. Κοινωνιολογία των

Ειδήσεων και Πολιτικοί Ανταγωνισμοί.
9 Μοντέλα Επικοινωνίας στην Πολιτιστική Διπλωματία

10 Η Πολιτιστική Διπλωματία ως Στρατηγική Επικοινωνία

11 Θεωρία Εικόνας Κράτους στις Διεθνείς Σχέσεις

12 Αρχές Διαχείρισης της Ταυτότητας του Κράτους ως Μάρκας

13 Η Διαλεκτική της Εικόνας του Κράτους και της Εικόνας των

Προϊόντων
 Γνωσιακές Ικανότητες – Θέματα Εξετάσεων
42

1. Είναι 18 Σεπτεμβρίου του 2001. Εργάζεστε σε εταιρεία

συμβούλων στρατηγικής επικοινωνίας. Το αφεντικό σας θα έχει
συνάντηση με εκπροσώπους ξένης χώρας τους οποίους θέλει
να εντάξει στο πελατολόγιο της εταιρείας. Σας δίνει την ομιλία
του Προέδρου Μπους στο Ισλαμικό Κέντρο της Ουάσιγκτον και
σας ζητάει να ετοιμάσετε μία ανάλυση η οποία θα ενταχθεί σε
ένα ευρύτερο σημείωμα στρατηγικής. Χρησιμοποιείστε τις
γνώσεις σας από το μάθημα «Πολιτιστική Διπλωματία – Εικόνες
Κρατών». Στην ανάλυση σας πρέπει να ενσωματώσετε τους
ορισμούς των εννοιών και την συνοπτική περιγραφή των
θεωριών που χρησιμοποιείτε.
 Αναστοχασμοί
43

Βιβλίο Ασκήσεων ειδικά γι’ αυτό το μάθημα.

Σαμαράς, Αθ.Ν. (2017). «Εγχειρίδιο Αναστοχασμών:
Εικόνες Κρατών και Πολιτιστική Διπλωματία»
Πειραιάς: Εργαστήριο Στρατηγικής Επικοινωνίας και
Μέσων Ενημέρωσης, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών
Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Υπερσύνδεση.
 Αναστοχασμός ως Εργαλείο Αυτό-Εκπαίδευσης
44

Οι αναστοχαστικές διαδικασίες είναι εργαλείο κατανόησης της

θεωρίας και εφαρμογής της στην καθημερινή και επαγγελματική
ζωή. Στόχος της διδασκαλίας είναι η σε εύλογο χρονικό διάστημα
«κατάργηση» του καθηγητή, μέσα από την δημιουργία των
συνθηκών αυτονόμησης του φοιτητή και απεξάρτησης του από
την ανάγκη για «καθοδήγηση» στις διαδικασίες απόκτησης και
δημιουργίας της γνώσης. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας
«απεξάρτησης» το ζητούμενο είναι να «κάνετε έναν
αναστοχασμό» όχι με την έννοια της απάντησης σε ένα ερώτημα
που κάποιος άλλος έχει θέσει ή τον προβληματισμό σε ένα
προϋπάρχον θέμα αλλά με την έννοια της δημιουργίας ενός
αναστοχασμού ο οποίος θα βοηθά στο να εκπαιδεύσετε τον
εαυτό σας σε μία καινούργια θεωρία ή σε μία νέα κατάσταση.
 Γνωσιακές Ικανότητες – Θέματα Εξετάσεων
45

Το 2021 είναι τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση.

Χρησιμοποιείστε την σύγχρονη εργαλειοθήκη από την πολιτιστική
διπλωματία – εικόνες κρατών για να προσεγγίσετε το γεγονός. Ετοιμάστε
ένα κείμενο 1000 λέξεων για περιοδικό, αναστοχαζόμενοι στον πίνακα του
Ντελακρουά
 Γνωσιακές Ικανότητες – Θέματα Εξετάσεων
46

Επίκειται η ανανέωση του «Εγχειριδίου Αναστοχασμών: Εικόνες

Κρατών - Πολιτιστική Διπλωματία». Σχεδιάστε μία άσκηση για
το καινούργιο Εγχειρίδιο Αναστοχασμών με βάση το οποίο να
ελέγχεται η γνώση σε ένα τουλάχιστον από τα μαθήματα. Η
απάντηση σας πρέπει να περιλαμβάνει τρία μέρη:
(1) Περιγραφή του πυρήνα του μαθήματος σε 100 λέξεις.
(2) Ορισμοί πέντε εννοιών οι οποίοι να αφορούν την άσκηση.
(3) Περιγραφή της άσκησης και εξήγηση των μαθησιακών στόχων.
Προσοχή: (Α) Μπορείτε να επιλέξετε όποιο από τα μαθήματα
θέλετε μεμονωμένα ή σε συνδυασμό, φτάνει η απάντηση σας
να είναι τεκμηριωμένη και να έχει συνοχή.
(β) Έγκυρη απάντηση είναι μόνον αυτή η οποία περιλαμβάνει και
τα τρία μέρη.
 Πληροφορίες για το Μάθημα
47

80% Εξετάσεις.
20% Αναστοχασμοί (8 αναστοχασμοί με παρουσίαση στην τάξη)
Ή 100% Εξετάσεις

Ηλεκτρονική Σελίδα Μαθήματος:

https://eclass.unipi.gr/courses/DES193/
Συμμετοχή σε Κλειστή Ομάδα Fb
«Πολιτιστική Διπλωματία - Δ.Ε.Σ. - ΠΑ.ΠΕΙ»
https://www.facebook.com/groups/721230391225696/
Αναστοχασμοί: Οδηγίες για τα αρχεία απαντήσεων.
48

1. Το αρχείο πρέπει να έχει τη μορφή Word. Όχι αρχεία σε PDF

2.Ο τίτλος του αρχείου θα είναι «Έτος – Αριθμός Θέματος – Επίθετο και
Αρχικό Ονόματος Φοιτητή».
3.Μέσα στο αρχείο καταγράφεται το ονοματεπώνυμο του φοιτητή, ο
αριθμός του θέματος, μία διακριτή ενότητα με την απάντηση και μία
διακριτή ενότητα με την αυτό-αξιολόγηση. Παρακαλώ αυτά τα στοιχεία
να μπαίνουν στην αρχή του κειμένου και όχι στην «κεφαλίδα» ή στο
«υποσέλιδο».
4. Η ανάρτηση θα γίνεται δύο ημέρες πριν από το επόμενο μάθημα ώστε
να υπάρχει ο χρόνος διορθώσεων από τον εκπαιδευτή. Εφόσον το
μάθημα γίνεται Παρασκευή η ανάρτηση πρέπει να γίνεται το αργότερο
μέχρι τις 23.00 της Τετάρτης. Δεν θα υπάρχει η δυνατότητα για
ανατροφοδότηση των εκπρόθεσμων αναρτήσεων.
5. Η συζήτηση των αναρτήσεων θα γίνεται κατά την πρώτη ώρα των
μαθημάτων