PANITIKAN

PRE-FINALCOVERAGE
INSTR: JANINE G. DULACA

Kabanata 3

1
ARALIN 1:PANITIKAN SA PANAHON NG PROPAGANDA

Ang kasaysayan ang saksi ng panahon, ilaw ng katotohanan, ang buhay na paalala at Suriin nang mabuti ang larawan sa ibaba.Ano ang mensahe
ang guro ng buhay at nakapagdala ng balita sa nakaraan.
_ nonymous na nais iparating ng dalawang larawan sa ibaba.

Inaasahang Pagkatuto

Sa katapusan ng aralin na ito, kayo ay inaasahang:

A . Nailalahad ang mga kalagayang panlipunan, pampamahalaan at
panrelihiyon na nagging dahilan ng pagsibol ng kamalayang noong
Panahon ng Propaganda at Himagsikan.
B.Napapahalagahan ang mga dakilang hangarin at gawain para sa
bayan ng mga propagandista at mga mapanghimagsik na
naisasalamin sa kanilang mga akda at kung paano ang mga ito
humuhubog sa kamalayang pambansa ng mga Pilipino noon.

C. naipapaliwanag at nabibigyan-interpretasyon nag mga katangi-

___________________________________________________________________________
tanging mga akda at ang mga impluwensya nito sa asal, isip at ___________________________________________________________________________
damdamin ng mga ___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
.mamamayang Pilipino. ___________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________

TALAKAYIN NATIN!

SIMULAN NATIN
2

Aralin 1: Panitikan sa Panahon ng Propaganda at
Himagsikan
Tumagal pa ng halos tatlong daang taon ang pananakop ng mga Kastila sa
Pilipinas bago tuluyang nagkamulat ang ilang mamamayang Pilipino lalo na ang mga
mayayamang nakapag-aral at nakapangibang-bansa.
Ang mga kabataang ilustrado na nag-aral sa Espanya tulad nina Rizal,
Marcelo H. del Pilar at ang magkapatid na Antonio at Juan Luna ay nagkaisa at
nagpasimula sa mga kilusang makabayan. Ang kilusang Propaganda ay isa sa mga
kilusan ito naghahangad ng reporma sa mapayapang pamamaraan.
Sa kabila ng paghingi ng reporma ng mga propagandista, ay tila nagging
bingi ang Espanya sa lahat ng mga hinaing ng mga Pilipino, kaya lalong tumining
ang maalab na damdaming makabayan. Bunga nito lumitaw ang kilusang
mapanghimagsik sa pamumuno ni Andres Bonifacio.
Ayon kay Pineda(1979) sinimulan sa panahong ito ang panunuligsa sa mga
mananakop na mga Kastila at ang kalagayang sosyal at pangkabuhayan ng mga
Pilipino sa ilalim ng sistemang kolonyal.
Sa kabuuan, ang mga akdang sinulat sa panahon ng Propagandista at
Himagsikan ay nagtataglay ng masidhing pagmamahal sa bayan. Para sa mga
propagandista ay pagnanais ng pagbabago o reporma at sa manghihimagsik ay ang
kalayaan sa pamamagitan ng himagsikan.
A. PANITIKANG PANGREPORMA
Ang Kilusang Propaganda ay nagging daan upang maparating ng mga Pilipino
sa Espanya ang hinihiling na reporma o pagpapaluwag sa mga batas na pinaiiral noon
ng mga Kastila.
3
Ang Kilusang ito ay binubuo ng pangkat ng mga intelektwal na ilustrado na
kinabibilangan nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar at Graciano Lopez Jaena, nag
mga itinuturing na taluktok ng Kilusang Propaganda. Kasama rin nila sina Antonio
Luna, Mariano Ponce, Jose Ma. Panganiban, Pedro Paterno at iba pa.
Tunghayan natin ngayon ang kani-kanilang mga dakilang ambag sa panitikan at
sa bayan.
1. Dr. Jose Rizal (Laguna)
Si Jose Rizal ay isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19,1861.
Siya’y isang manggagamot, taong-agham, makata, nobelista, pintor,
dalubhasa, pilosopo, mananaliksik, linggwista at mananlaysay. Sa kabuuan ,
siya’y isang henyo.
Sa kabataan pa lamang ay kinamalasan na si Rizal ng katalinuhan.
Ang kanyang guru ay ang kanyang ina. Sa gulang na tatlong taon ay
natutuhan na niya ang alpabeto at sa gulang na limang taon ay marunong
nang magsalita ng Kastila.
Kinilala siyang dalubhasang mangagamot, siyentipiko at paham nang
siya’y nasa Europa sa gulang na dalawampu’t apat.
Natamo niya ang kanyang edukasyon sa mga nangungunang
pamantasan sa Pilipinas: Ateneo de Municipal at Unibersidad ng Santo
Tomas. Natapos niya ang kursong medisina sa Pamantasang Sentral ng
Madrid.
Ang kanyang pagamamahal sa inang bayan ang nagwakas sa kanyang
buhay. Binaril siya sa Bagumbayan (ngayon ay Luneta) noong Disyembre 30,
1896 sa paratang paghihimagsik laban sa pamahalaang Kastila.
Bilang manunulat, karamihan sa mga akda niya ay nasulat sa wikang
Kastila. Narito ang ilang mga akda ni Rizal na tunay na bunga ng hindi
 lamang niyang malikhaing guniguni kundi kasisinagan ng isnag mulat na 9. Me Piden Versos (Hinilingan Nila Ako ng mga Tula, 1882) at “A Las Flores
Pilipino na tunay na nagmamahal sa inang bayan at nagnanais ng kalayaan de Heidelberg” (Sa mga bulaklak ng Heidelberg)
nito. Ang dalawang tulang ito ay nagpapahayg ng mga di pangkaraniwang kalaliman
ng damdamin.
10. Tungkol sa Katamaran ng mga Pilipino
MGA AKDA NI RIZAL Sanaysay na naglilinaw sa maling akala ng mga taga-Europa (lalo na ng mga
1. Noli Me Tangere- Ito ang una at walang kamatayang nobelang nagpasigla ng Kastila) hinggil sa mga tunay na dahilan ng katamaran ng mga Pilipino.
malaki sa Kilusang Propaganda at siyang nagbigay-daan sa himagsikan laban sa 11. Matalik na Pag-uugnayan ng Relihiyon at Edukasyon
Espanya. Tulang naglalahad ng kahalagahan ng relihiyon sa edukasyon;na ang edukasyong
2. El Filibusterismo- ang nobelang ito’y karugtong ng Noli. Kung ang Noli ay walang relihiyon ay katulad ng isang Bangka na walang ugit kaya madali
tumatalaky sa mga sakit ng lipunan, ang Fili ay naglalantad ng kabulukan ng matangay ng malakas na hangin.
pamahalaan at ang makapangyarihang simbahan, kaya’t madalas uriin ang Nolin 12. Dahil sa Karunungay Nagkakaroon ng Kinang ang Bayan
a nobelang panlipunan at pampulitika naman ang Fili. Tulang nagpapahayag na ang karunungan ay naggaagwad sa sariling bayan ng
3. Mi Ultimo Adios (Ang Huling Paalam) sinulat niya ang tulang itosa panahong walang paglipas na mga tagumpay.
nakakulong siya sa “Fort Santiago”. Ipinalalaga ng marami na ang tulang ito ay
13.Sa Aking mga Kababata
maihanay sa lalong pinakadakilang tula sa daigdig.
4. Filipinas Dentro De Cien Anos (Ang Pilipinas sa Loob ng Sandaang Taon.) Sinulat ni Rizal ang tulang ito nang siya ay walongtaong gulang. Dito niya
Ito ay isang sanaysay na nagpapahiwatig na darating ang panahon na ang interes ipinahayag ang kanyang pagmamahal sa ating sariling wika.
ng Europa sa Pilipinas ay mababawasan, samantalang ang impluwensiya ng
Estado Unidos ay mararamdaman. Hula ni Rizal: Kung may sasakop uli sa
Pilipinas, walang iba kundi ang Estados Unidos.
5. A La Juventud Filipino (Sa Kabataang Pilipino)
Ito ay isang tulang inihandog niya sa mga kabataang Pilipinong nag-aaral sa
Pamantasan ng Santo Tomas.
6. El Consejo De Los Dioses (Ang Kapulungan ng mga Bathala) ito ay isang
dulang patalinghagang nagpapahayagng paghanga kay Cervantes.
7. Junto el Pasig (Sa Tabi ng Pasig) isinulat niya ito nang siya ay 14 na taog
gulang lamang
8. Liham sa mga Babaing Taga-Malolos—Liham na sinulat ni Rizal sa Londres
noong Pebrero22, 1889 bilang tugon sa kahilingan ni Marcelo H. del Pilar upang
pasiglahing lagi ang mga kapanalig nina Rizal na lalong magtumining ang
kanilang paghahangad na makamtan ang kaginhawaan at kalayaan ng mga
Pilipino. Pinupuri ni Rizal ang mga dalagang taga-Malolos sa kanilang
pagsisikap na makapagpatayo ng paaralan.

4
 2. Bilang isang kabataang Pilipino, paano mo maipapakita ang iyong
SUBUKIN NATIN!
pagmamahal sa iyong bayan?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________________.
II. Suriin ang tula na sinulat ni Rizal.

Katangian Sa Aking mga Kababata

ni Jose Rizal Kapagka ang baya’y sadyang umiibig Ang wikang Tagalog tulad din sa
Latin
Sa kanyang salitang kaloob ng langit, Sa Ingles, Kastila, at salitang
anghel
Sanlang kalayaan nasa ring masapit Sapagkat ang Poong maalam
tumingin Katulad ng ibong nasa himpapawid Ang siyang
naggawad, nagbigay sa atin.

Pagka’t ang salita’y isang kahatulan Ang salita nati’y tulad din sa iba
Sa bayan sa nayo’t mga kaharian Na may alfabeto at sariling letra
At ang isang tao’y katulad, kabagay Na kaya nawala’y dinatnan ng
sigwa
B. Sagutin ang mga sumusunod na tanong:
Ng alin mang likha noong kalayaan. Ang lunday sa lawa noong dakong
1. Kung ikaw si Rizal, iaalay mo din ba ang iyong sariling buhay para sa bayan?
una
Bakit?
______________________________________________________________ Ang hindi magmahal sa kanyang salita
______________________________________________________________ Mahigit pa sa hayop at malansang isda.
______________________________________________________________ Kaya ang marapat pagyamaning kusa
______________________________________________________________ Na katulad sa inang tunay na nagpala
______________________________________________________________
__________________________________.

5
 4. Sumulat ng isang tula na may kaugnay sa tulang “Sa Aking mgaKababata”.
1. Ano ang paksa ng tula? Ang tula ay binubuo ng apat na saknong lamang. Ang bawat saknong ay
______________________________________________________________ binubuo ng apat na taludtod o linya.(Walang sukat at tugma)
______________________________________________________________
______________________________________________________________ ______________________________________
____________________. Pamagat
2. Anong mensahe ang ipinapahiwatig ng tula?
______________________________________________________________
_____________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________ ______________________________________________________________
____________________. ______________________________________________________________
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, sa anong mga paraan mo ______________________________________________________________
maipagmamalaki ang iyong pambansang wika?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________ ______________________________________________________________
____________________________________________________________________ ______________________________________________________________
____________________________________________________________________ ______________________________________________________________
____________________________________________________________________ _
___________________________________ ______________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
_____________________ _____________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
4.Ipaliwanag ang Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin
Sa Ingles, Kastila, at salitang anghel.
______________________________________________________________
____________________________________________________________________ ______________________________________________________________
____________________________________________________________________
______________________________________________________________
____________________________________________________________________
_
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________ ______________________________________________________________
___________________________________

6
 2.MARCELO H. del PILAR
A. Ilarawan ang katangian at pagkatao ni del Pilar bilang isang tanyag na
manunulat sa
Si Marcelo H. del Pilar ay nagging tanyag sa bansag na Plaridel. panahon ng Kastila.
Itinatag niya at pinamatnugutan ang Diariong Tagalog (1882) na isang pahayagang
pampulitika na pinaglathalaan niya at ng mga kasamang manunulat ng mga daing ng
mga naapi at ng mga hiling na reporma sa pamahalaang Kastila. Dahil sa
nangyayaring pag-uusig sa kanya at sa hangad na makatulong sa propagandista, si
Del Pilar ay nagtungo sa Espanya noong 1888.
Ang panitik ni del Pilar ay ginamit nang ubos-kaya sa pakikitunggali sa mga
prayle at pagtuligsa sa pang-aapi ng mga may kapangyarihang Kastila sa Pilipinas.
Kung sinabi man gang pananalita ni del Pilar ay di kasing-ningning ng kay Luna, ang
hikayat niya sa pahayag ay di kasing-maganyak ng kay Lopez-Jaena at ang kanyang
pilosopiya ay di kasing lalim at tibay ng kay Rizal- sinasabi naming ang panitik ni
del Pilar ay walang takot, walang pagod, walang-pangingilag, tapat, tahas at di-
mapagkakamalian. Sa loob ng isang taon, pagrating ni del Pilar sa Espanya, ay
hinalinhan niya sa pagkapatnugot ng La Solidaridad si Graciano Lopez-Jaena. Ang Si del Pilar bilang
iba pang ginamit na ngalang sagisag ni del Pilar ay “Piping Dilat” , “Pupdoh” at
“Dolores Manapat” . Sa Kastila , si del Pilar ay daig ni Rizal, ngunit sa Tagalog ay
manunulat:
daig naman ni del Pilar si Rizal. Ayon kay Hral. Blanco, si del Pilar ay siyang
“lalong kinatakutang pulitikong Pilipino, ang lalong matalino sa lahat at ang tunay na
tinig ng mga separatist, na higit pa kay Rizal.
B. Basahin ng mabuti at suriin ang tulang Sagot ng Espanya sa Hibik ng
Mga Akda ni del Pilar Pilipinas .
Ang tulang ito ay binubuo ng 82 na taludtod. Ang tulang ito’y naglalaman ng
1. “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
kasagutan ni Marcelo H.del Pilar sa “ Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya”
2. “Kaiingat Kayo”
na akda ng kanyang dating gurong si Herminigildo Flores. Inilalahad dito ang
3. “Dasalan at Tocsohan”
paghingi ng pagbabago ngunit di makapagkakaloob ng tulong ang Inang
4. Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
Espanya dahil sa kapabayaan na rin ng mga Pilipino at higit sa lahat lubhang
5. Pasiong Dapat Ipag-alab ng Puso ng Taong Babasa (Bahagi)
matanda na ang Inang Espanya. Ang tulang ito’y isinulat niya sa Barcelona
noong 1889.

7
 3. GRACIANO LOPEZ-JAENA (1860-1869) (Iloilo)
Tingnan natin ang ilang saknong sa tulang ito ni Marcelo H. del Pilar
Ipinagmalaking anak ng Jaro, Iloilo. Siya ay isinilang noong Disyembre
18, 1860. Itinuturing na isa siya sa pinakadakilang heno ng Pilipinas. Sa
simula pa lamang inakala na ni Lopez-Jaena na ang Pilipino at Kastila ay iisa
Puso co’y nahambal ng aquing marinig, Ngunit pag-anhin mo, ngayo’y
matanda na
at magka-uri, ito ay bagay na kanyang hinangad na maging lalawigan ng
Bunso, ang taghoy mo’t mapighating hibic Hapo na sa hirap aco’t walang caya Espanya ang Pilipinas.
Wala ca anac cong sariling hinagpis Isa siyang kritiko ng pahayagang Kastila-Los Dos Mundos. Sa
Na hindi caramay ang ina mong ibig; Ito na nga lamang ang maisasagot kanyang mga sinulat gumamit siya ng mga pananalitang nakahihikayat,
Ng salantang ina sa hibic mo irog maapoy , walang takot dakila’t makapangyarihan. Dahil ditto, kinilala siya
Wala cang salita, walang cahirapan Sasakyan mo’y guipo, huwag hindi lamang ng mga Pilipino kundi maging ng mga Kastila.
matutulog
Na tinitiis cang di co dinaramdam Ang manga anac mo’t may sigwa sa Itinatag at pinamatnugutan niya ang pahayagang tagapamansag ng
laot Kilusang Propaganda- ang La Solidaridad noong 1889. Kabilang siya sa
Ang buhay mo’y bunga niring pagmamahal Association Hispano-Filipino, kapisanan ng mga Kastila at Pilipino na
Ang cadustaan mo’y acuing cadustaan Frayleng manlalaban, ngunit, alin tumutulong sa mga pagbabago.
caya Sa tulong ng kanyang mga nakaririwasang kamag-anak nagtungo siya
Sa galit ng bayan ang magiging cuta
sa Maynila upang makapag-aral ng pagkamanggagamot ngunit hindi siya
Ang lahat ng ito’y ninais sana Ang payapang dagat pag siyang
naglaba natanggap sa Unibersidad ng Santo Tomas kaya’t siyay namasukan sa San
Ng malagyang lunas ng sinta mong ina Ay walang bayaning macasasansala Juan de Dios Hospital. Makaraan ang dalawang taon, nakakuha siya ng
lisensya sa pangagamot. Nangagamot siya ng walang bayad sa kanyang mga
kababayang mahihirap, lalo na sa mga liblib na pook. Sa mga pook na ito,
1. Ano ang damdamin na pinapahiwatig ng mga saknong sa tula. nasaksihan niya ang mga pang-aapi at pang-uusig ng mga pamahalaang
______________________________________________________________ Kastila at simbahan sa mga mamamayang Pilipino. Dito nagsimula ang
______________________________________________________________ pagpupunla niya sa karaniwang mga mamamayan tuno sa pagtatamo ng
___________. ganap na kalayaan at demokratikong pamamaraan. Ang mga bagay na ito
2. Sa iyong palagay kanino inaalay ni Marcelo ang tulang ito? ang nagging sanhi ng mga kanyang pagtungo sa ibang bansa upang makaiwas
______________________________________________________________ sa mga pang-usig
______________________________________________________________
___________________________________________________________
3. Ano ang mensaheng nais ipabatid ng tula?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________
4. Pumili ng isang saknong mula sa tula at ipaliwanag ito.

8
Nakapagsulat siya ng may isandaang talumpati.
Mga akda ni Gracino Lopez Jaena
1. La Hija Del Fraile (Ang anak ng Prayle)- nobelang nang-uuyam sa
kayabangang ginagawa ng mga prayle. Inilahad ni Lopez-Jaena ang kalunus-
lunos na kalagayan ng Pilipino kung mapakasal sa isang Kastila
2. Sa mga Pilipino1891)- Isang talumpating naglalayong mapabuti ang
kalagayan ng Filipino na malaya at maunlad at naipagtatanggol at natatamasa
ang kanilang karapatan.
3. En Honor de los Filipinas (Ang Dangal ng Pilipinas)
Talumpating nagbibigay pugay at nagbubunyi sa tatlong Pilipinong
nagkamit ng gantimpala sa Eksposisyon sa Paris, Mayo 6, 1889, sina Juan
Luna at Felix Ressureccion Hidalgo (mga pintor) at Joaquin Pardo de Tavera
(iskultor)
4. Mga Kahirapan sa Pilipinas –ang akdang ito ay tumutuligsa sa maling
pamamalakad sa pamahalaan at sa maling sistema ng edukasyon sa Pilipinas
5. En Honor del Presidente de la Assosacion Hispano-Filipino- Binigyan
papuri ni Lopez-Jaena si Heneral Morayta sa pantay-pantay na pamamalakad
sa mga pinamumunuan.
6. Ang lahat ay Pandaraya- isang lathalain tungkol sa mayamang Filipina na
nagmamalaking sinasabi sa mga tao na siya’y magiging kondesa dahil sa isa
raw konde ang kanyang mapapangasawa at buhat sa maharlikang pamilya at
lahing Kastila ngunit ang ama pala nito ay isang hamak na sapatero at
nakatira sa isang distrito sa Madrid.
7. Fray Botod (Disyembre 17, 1856- Enero 20, 1896) – Isang maikling
nobelang naglalarawan hinggil sa isang patpating prayleng Kastila na
dumating sa Pilipinas. Makalipas ang ilang taon tumaba siya at nagging
mukhang tao dahil sa kakain ng mga masasarap na pagkain at prutas. Sa
nobelang ito tinuligsa ni Graciano Lopez Jaena ang pagbibigay ng masamang
halimbawa at mga gawain ng mga prayle na sana’ magiging mabuting
huwaran ng mga mamamayang Pilipino sa pagatatamo ng kapuri-puri at
kasiya-siyang kaasalan. Nailarawan ditto ang iba’t ibang bisyo ng mga
prayleng Kastila, ang kanilang pangangalakl sa pananampalatayng Katoliko
at nag iba pang mahahalay na gawain.
9
Buod ng Nobela
Francisca T. Borja
Ang Fray Botod ay bansag o taguri ng mga tao kay Pari Ana. Siya ay taga-
Aragon,Espanya. Nagkamuwang siyang hindi man lamang nakikilala ang tunay na
mga magulang. Inaruga siya ng isang mangingisda na nakakita sa kanya sa Ilog ng
Ebreo malapit sa simbahan ng “Our Lady of Pilar”. Nang siya ay laping-apat na
taong gulang tumakas siya at nagpunta sa kmubento ng mga Agustino. Dalawampu’t
isang taong gulang siya nang maatasang magungo sa Pilipinas.
Naging maayos at maganda ang kanyang kalagayan sa Pilipinas dahil sa
masaganang pagkain, kaya hindi kataka-taka na pagkaraan ng ilang taon ay lubha
siyang lumubo at ang dating payat na payat na pari ay nagkakaroon ng malaki at
nakausling tiyan o botod sa kianugaliang salitang Hiligaynon. Maliban sa malaking
tiyan, siya ay pandak, may bilugang mukha na parang buwan, bilugang pisngi,
makpal na mga labi, maliit na mga mata, mapulang ilong na malaki ang butas na
medaling makaamoy. May mamula-mulang buhok, bilugan ang ulo tulad ng bao ng
biyog. Kunot ang noo at matalas tumingin. Lalong tumingkad ang katabaan niya sa
leeg niyang maikli.
Kung ang kanyang pag-uugali naman ang ilalarawan, si Fray Botod ay
matakaw sa pagkain. Katulad niya ay patabaing baboy na kumakain, umiinom,
natutulog at walang iniisip kundi ang malamang sarap. Paano siya kumain? Sa
umaga, malaking tasang tsokolate at apat na hiwang bibingkang kanin. Sa tanghali,
alak- 15 duke. Lagi siyang may siesta pagkatapos mananghalian. Mahilig din siyang
magtipon ng mga magagandang batang babae na kanyang dinadala sa labas ng bayan
upang mamasyal at kumain. Ginagawa din niyang tagapag-aliw ang mga batang ito
ipinagagawa ng mga sumusunod: namamaypay sa kanya lalo na kung mainit ang
panahon (Kikay) , nangingiliti sa kanyang mga paa (Paula), naghihilot ng kanyang
ulo (Loleng) , nag-aalis ng kuto(Titay) nangingiliti sa kanyang tainga gamit ang
pakpak ng manok (Manoy) nanghihila ng daliri (Arang) nag-aalis ng putting buhok
(Ansay) , bumubulong ng mga kuwento sa kanyang tainga upag makatulog siya
(Calay) at ang pinakamaganda sa mga bata (Biray) ay ipinaghihimas niya ng
kanyang tiyan. Laging nakahanda ang kanyang sinturong pamalo sa mga kabataang
babae na matigas ang ulo o lumalaban sa kanyang kagustuhan.
Mabisyong tao rin Fray Botod dahil halos araw-araw siya ay nagsusugal
maliban kung araw ng Linggo sapagkat nagsasabong siya. Kung siya ay naglalaro at
may mangungumpisal na nag-aagaw buhay, kanya itong itinataboy at sinasabing
magdasal na lamang ng “ Sumasampaltaya” dahil ayaw niyang maistorbo. Isa rin
siyang ususero o buwaya sa katihan dahil kapag may humihiram sa kanya na mga
magsasaka ng 300 piso ay di lamang niya pababayaran ng doble o 600 kundi bibilhin
pa niya ang palay ng murang-murang at ipagbibili ng mahal kapag tag-init. Ginigipit
niya ang mga magsasaka at palagi niyang idinadahilan na ang lahat na ito’ sa
kagustuhanng Mahal na Birhen.
Kakikitaan din ng kalaswaan si Fray Botod.Nakatambad sa kanyang kuwarto
ang larawang ng nakahubad na babae at palaging may dalawang magandang babae
na itinatabi niya sa pagtulog.
Mga Iba pang Propagandista
Antonio Luna (1868- 1899, Maynila, NCR)
Si Antonio Luna ay isang parmasiyutikong higit na kilalabilang heneralng
hukbo noong himagsikan laban sa mga Amerikano. Siya’y kapatid ng tanyag na
pintor na si Juan Luna. Gumamit siya sa sagisa na Taga-ilog. Marami siyang
naiambag na sinulat sa pahayagang “La Solidaridad”. Ang La Solidaridaday
pahayagang itinatag ng mga propagandista sa Madrid. Dito inilathala ang lahat na
maga katiwalian, pang-aabuso at pagmamalupit ng mga prayle sa Pilipinas. Ang
unang patnugot nito ay si Graciano Lopez- Jaena at siya’y hinalinhan ni Marcelo H.
del Pilar.
Ang kanyang kamatayan sa Cabanatuan ay kagagawan daw ng mga nagging
kawal niang hindi nakasunod sa mahigpit niyang disiplina kaya’t pinatay siya nang
pataksil. Ang hiwaga ng kanyang kamatayan ay kailangang tuklasin pa hanggang sa
ngayon ng mga manunulat ng kasaysayan.
Ang ilan sa mga Akda ni Antonio Luna
1. Impresiones—inilalarawan ditto ang labis na kahirapang dinaranas ng isang
pamilyang naulila sa ama na isang kawal. Gumamit siya ng sagisag na Taga-
ilog sa akdang ito.
2. La Maestra de mi Pueblo- pinipintasan ang sistema ng edukasyon ng mga
kababaihan.
10
3. Noche Buena- paglalarawan ng aktwa na buhay ng mga Pilipino.
4. La Tertulia Pilipinas (Ang Piging na Pilipino) –isinasaad nito na higit na
mabuti ang mga kaugaliang Pilipino kaysa Kastila.
5. Todo Por El Estomago- tinuligsa nito ang mga patakaran sa pagbubuwis ng
pamahalaang Kastila.
MARIANO PONCE (1863 1918) Bulacan
Si Mariano Ponce na tubong Baliwag, Bulacan ayy isang matibay na haligi ng
Kilusng Propaganda. Gumamit siya ng mga sagisag na Tikbalang, Kalipulako at
Naning. Binigyang- diin niya sa kanyang mga sanaysay ang kahalagahan ng
edukasyon; ipinagtanggol niya ang mga Pilipino sa paghamak ng mga Kastila at
inlahad niya ang mga hinaing ng bayan.
Ang Ilang sa mga Akda ni Mariano Ponce:
1.Ang Pagpugot kay Longhino- ang dulang ito ay itinanghal sa liwasan ng
Malolos, Bulacan.
2. Mga Alamat ng Bulakan- ito’y katipunan ng mg alamat ng lalawigang kanyang
sinilangan.
3. The Literature of the Propaganda Movement- (Ang Panitikan ng Kilusang
Propaganda)
4.Ang mga Pilipino sa Indo Tsina
Pascual Poblete (Cavite)
Naging kasamahan siya ni Marcelo H. del Pialr sa pahayagang “ Diaryong
Tagalog” Itinatag at pinamatnugutan niya ang pahayagang “ El Resumen” nang sila
ni Marcelo H. del Pialr ay maghiwalay na sa pagsulat sa “Diariong Tagalog”.
Mapanuligsa ang kanyang panulat na nagging dahilan ng pagtatapon pa sa kanya sa
Africa noong 1882 at panahon na ng mga Amerikano nang makabalik siya sa
Pilipinas. Itinatag niya ang pahayagang “El Grito del Pueblo” na may pangalang
Tagalog na “Tinig ng Bayan” Siya’y tinaguriang “Ama ng Pahayagan”
Siya ang kauna-unhang nagsasalin sa Tagalog ng “ Noli Me Tangere” ni Jose P.
Rizal.
Ang ilan sa mga Akda ni Pascual Poblete
1. Salin ng nobelang” Ang Konde ng Monte Kristo” ni Alezander Dumas
2. Salin ng “Buhay ni San Isidro Labrador” ni Francisco Butina
3. Mga manunulat sa Wikang Tagalog
JOSE MA. PANGANIBAN (1865- 1895) Camarines Sur
Gumami ng sagisag na Jomapa, si Jose Maria Panganiban ay nag-ambag ng
mga sanaysay at lathalain sa pahayagan ng propaganda. Siya’y tubung Camarines
Sur. Nagtapos siya ng Batsilyer ng Siyensya sa Colegio de San Juan de Letran at
nag-aral ng tatlong taon sa Unibersidad ng Santo Tomas ng kursong Medisina.
Katulong siya si Marcelo H. del Pilar sa pahayagang “ La Solidaridad”. Siya’y
magaling na mamamahayag at mananalumpati. Humanga maging si Rizal sa
pagkakaroon niya ng “ Memoria fotografica”
Ang ilan sa mag akda ni Jose Ma. Panganiban
1. Noche de Mambulao 4. El Pensamiento
2. A Nuestro Obispo 5. La Universidad de Manila
3. Lupang Tinubuan
PEDRO PATERNO (1857-1911) Maynila , NCR
Isang tunay na manunulat, makata, nobelista dramaturgo, si Pedro Paterno ay
masigasig na tagapaglaganap ng damdaming makabayan at pagbabagong-isip ng mga
Pilipino. Mga paksang panrelihiyon at panlipunan ang mga tinalakay niya sa
kanyang mga akda. Kauna-unahan siyang manunulat na nakalaya sa sensura sa
panitikan sa panahon ng mga Kastila.
Ang ilan sa mga Akda ni Pedro Paterno
11
1. Ninay- nobelang nagpatanyag kay Pedro Paterno at sinasabing kauna-
unahang nobelang panlipunan sa Kastila na sinulat ng isang Pilipino.
2. El Cristianismo y La Antigua Civilization Tagala- sinulat niya noong
1892, naglalaman ng isang pag-aaral sa bisa ng Kristiyanismo
3. Sampaguita y Poesias Varias- Isang katipunan ng mga tulang kanyang
nasulat.
4. A mi Madre (Sa Aking Ina) ipinapahahayag nito ang kanyang pangungulila
kung wala ang kanyang ina
5. La Civilization Tagala
6. El Alma Filipino
7. Los Itas
ISABELO DELOS REYES (Ilocos Sur)
Si Isabelo de los Reyes ay napabilang sa tatlong panahon ng panitikang
Pilipino: Panahon ng Propaganda, Panahon ng Himagsikan at Panahon ng
Amerikano. Siya’y isang manananggol, manunulat, mamamahayag at lider ng
manggagawa. Itinatag niya ang “Iglesia Filipina Independiente”.
Ang Ilan sa mga Akda ni Isabelo delos Reyes
1. El Folklore Filipino –nagtamo ito ng gantimpala sa Eksposisyon sa
Madrid
2. Las Islas Visayas en la Epoca de la Conquista
3. Historia de Ilocos
4. La Sensacional Memoria Sobre la Revolucion Filipina
PEDRO SERRANO LAKTAW (Bulacan)
Itinatag niya ang “Lohiyang Nilad” na kaugnay ng Kilusang Propaganda na
may layuning magkaroon ng mga sumusunod: Pilipinong kinatawan sa Korte ng
Espanya, demokratikong pamunuan, kalayaan at karapatan ng bawat tao, magkaroon
ng mga pagbabago at reporma at maging lalawigan ng Espanaya ang Pilipinas. Isa
siya sa mga pangunahing mason na kasamang umuwi sa Pilipinas ni Antonio Luna
na am ayuning bumuo ng Masonarya.
 Ang ilan sa mga Akda ni Pedro Serrano Laktaw
1. Diccionario –Hispano Tagalo- nalathala ito noong 1889 Pagpapahalaga:
2. Sobre la Lengua Tagala
3. Estudios Gramaticales
Mula sa mga akdang binasa sa panahon ng propaganda.
Ang mga bialng 2 at 3 ay mga akda ni Pedro Serrano Laktaw na pinagbatayan Gumuhit na kung saan naglalaman ng tema at mga aral na nais
ni Lope K. Santos ng Balarila ng Wikang Pambansa iparating ng akda sa panahong ito.
Maliban sa mga nabanggit na maga akda, may mga kuwentong bayan din na
pumapaksa sa pagamamalabis ng mga prayle lalung-lalo na nag kanilang
paghamak sa mga Pilipino noon.Naging paksa ng usap-usapan ang mga
kahinaan ng mga Pilipino.

Si Juang Tamad At Ang Kura

Nang maubos ni Juan ang ginatang ipinatinda ng kuripot at malupit na kura, di malaman ng
pobreng bata kung ano ang kanyang gagawin. Umuwi siya sa kumbento na tigib ng pangamba na
dumanas siya ng mga palo ng yantok na gahinlaki ng paa. Naubos ang isang katingang ginatan, wala
siyang napagbilhan.
Nagtago si Juan sa kisame ng kumbento. Alam niyang iyon lamang ang lugar na di papanhikin ng
kura. At sa mga butas niyan ay masisilip niya ang kura. Ngunit nang tinawag na siya ng kura ay saka
sumumpong ang nakababahalang sakit ng kanyang tiyan. Gumala ang kanyang paningin. Nakanita siya ng
bunit ng niyog. Iyon ay ipinasok niya sa kanyang puwit upang mapigil ang isang kapahamakan.
Papalapit nang papalapit ang kura na patuloy ang pagtawag kay Juan. Patuloy rin ang pagkulo ng
tiyan ni Juan. Umupo nang husto si Juan sa patalungko, at hinapit niya ng mga kamay ang kanyang paa
upang pigilin ang kanyang pakiramdam at ang kanyang takot. Ngunit ngatal na ngatal siya. Di niya
nababatid ay nalusot sa buats ng kisame ang bunot na isinaksak niya sa puwit.
Nakita ng kura ang bunot na tatawing-tawing. Nagtaka ang kura at natatawag ang kanyang
bunot na nakalusot
pagkamausisa. Kumuhasaito
buats ng kisame.
ng bangko Nangrito
at tumayo mahawakan ito aykung
upang malaman biglang
bakitbinatak. At
gagalaw-galaw ang
naganap ang baligtad na pagsabog ng bulking Taal. Ang kura ay naligo sa bumuhos
na umasim na’t nagkaroon ng kakaibang amoy na ginatan.
Marahil, itatanong pa ng nagkukwento: “Ngayon sino ang tanga?

12
ARALIN 2
PANITIKANG MAPANGHIMAGSIK
Ayon kay Bisa (1987) sa pagkalansag ng La Liga Filipino nang ipatapon si
Jose Rizal sa Dapitan, itinatag nina Andres Bonifacio ang Katipunan. Ang mga
hangarin ng Kilusang Propaganda ay nawalan ng kabuluhan at naisip nina Bonifacio
na wala nang nalalabi kundi maghihimagsik upang makamit ang kalayaan.
Ang mga katha nila’y nagging mapanghimagsik at nanunuligsa. Higit na
dama sa mga sinulat nila ang pag-aalsa ng damdaming makabayan ng mga Pilipino.
Ang paghihimagsik laban sa mga Kastila ay pinagtampukan ng mga akda
nina Bonifacio at Emilio Jacinto, mga akdang nasulat sa Tagalog, ang wikang
opisyalng Katipunan. Samantala, ang paghihimagsik laban sa mga Amerikano ay
tinampukan ng mga akda nina Apolinario Mabini at Jose Palma, mga akdang ang
lalong marami ay nasulat naman sa wikang Kastila.
Nang itapon si Jose Rizal sa Dapitan, nalansagang La Liga Filipina. Itinatag ni
Bonifacio, kasama ang mga kauri niyang mamamayan, ang Katipunan. Si Bonifacio
ang namuno ng “Unang Sigaw sa Balitawak.”
Sa panahong iyon nagging biktima si Bonifacio ng pamamaraang politika.
Nagkaroon ng dalawang lapian ang Katipunan. Ang sa idinaos na asamblea upang
pag-isahin ang dalawang lapian, hindi nahalal na pangulo si Bonifacio. Natalo siya ni
Emilio Aguinaldo. Ang asamblea sa Tejeros na angtala ng kanyang pagkatalo ay
winalang –halaga ni Bonifacio nagpapulong din siya at humanda sa paglipat sa
Morong. Ang ginawa niya’y ipinalagay niya na paglaban kina Aguinaldo.Hinuli siya,
nilitis at hinatulan ng kamatayan.
Si Bonifacio at ang kapatid na si Procopio ay ipinapatay noong Mayo 10, 1897 sa
Bundok Buntis sa Maragondon, Cavite.

Pag-ibig sa Tinubuang Lupa

1. Andres Bonifacio (Maynila, NCR)
Aling pag-ibig pa ang hihigit kaya Pagpupuring lubos ang palaging
hangad
Isinilang si Bonifacio noong Nobyembre 30, 1863 sa Sa pagkadalisay at pagkadakila sa bayan ng taong may dangal na
isang bahay pawid sa Tondo.Siya ang pinakamatanda sa Si Bonifacio ay ingat.
anim na anak nina Santiago Bonifacio, isang mahirap na kinilalang “Ama Gaya ng pag-ibig sa sariling lupa? Umaawit, tumula, kumatha’t
ng sumulat
sastre, at ni Catalina de Castro. Natutuhan niya mula sa Demokrasyang Aling pag-ibig pa? wala na nga, wala. Kalakhan din niya’y isinisiwalat.
isang nagkaroon ng pormal na pag-aaral dahil sa Pilipino”,
kawalan nila ng salapi. kinilala rin Walang mahalagang hindi inihandog Pati ang nagdusa’t sampung
siyang “Dakilang kamatayan
Nang siya’y maulila sa gulag na 14, nagging Plebyo.” Ng pusong mahal sa Bayang nagkupkop wari ay masarap kung dahil sa
pananagutan niya nag mga nakababatang kapatid. Bayan,
Siya ay kasal
Gumawa siya ng mga abaniko at mga basting kawayan Dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod at lalong maghirap, oh himalang
kay Gregoria de
at ipinagbibili upang kumita. Naglingkod siya bilang bagay
Jesus, ang
mensahero sa isang kompanya, nagging ahente rin at Buhay ma’y abuting magkalagut-lagot lalong pag-irog pa ang sa kanya’y
tinaguriang
alay
bodegero sa isang kasang pag-aari ng isang Aleman. “Lakambini ng
Katipunan.”
Bakit? Alin ito na sakdal ng laki Kung ang baying ito’y mapapasa-
Wala siyang
panganib
naiwang anak.

13
Na hinahandugan ng buong pagkasi,
na sa lalong mahal makapangayayari
at ginugulan ng buhay na iwi?
Ito’y ang Inang baying tinubuan
Siya’y ina’t tangi na kinamulatan
ng kawili-wiling liwanag ng araw
nagbibigay-init sa buong katawan
bayan
Kalakip din nito’y pag-ibig sa Bayan
bulaklak
Ang lahat ng lalong sa gunita’y mahal
sukat
Mula sa masaya’t gasong kasanggulan
Hanggang sa katawa’y mapasa-libingan
lumiyag
Sa aba ng abay mawalay sa Bayan,
ibig
Gunita ma’y lagging sakbibi ng lumbay
itigis
Walang alaala’t inaasam-asam
mapatid,
Kundi an makita’y lupang tinubuan.
Panitikan ng Pilipinas- Espina, Borja
at siya ay dapat na ipagtangkilik A. Punan ng nawawalang titik ang mga kahon upang mabuo ang kahulugan ng
ang anak, asawa, magulang, kapatid salitang nakalimbag nang pahilig.
Isang tawag niya’y tatalikdang pilit 1. Ang kanyang kalakhan ay isinisiwalat
Hayo na nga, kayong nangabuhay
sa pag-asang lubos ng kaginhawaan i p n g t a t
at walang tinamo kundi kapaitan,
hayo na’t ibangon ang naabang
2. Hinahandugan niya nang buong pagkasi ang bayan
Kayong nalagasan ng bunga’t p m a h a l
ng kahoy ng buhay na nilanta’t
3. Ginugulan ito ng dugo at buhay
ng bala-balaki’t makapal na hirap
b i b w s n
muling manariwa’t sa bayay
4. Kayong nalagasan ng mga mahal sa buhay
Ipahnadog-handog ang buong pag-
n w l n
at hanggang may dugo’y ubusing
kung sa pagtatangol, buhay at
Ito’y kapalaran at tunay na langit.
5.Ito palibhasa ang tanging baying kinamulatan
k i g s n
B. Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Ano ang layunin ng makata sa paglalarawan ng “Pag-ibig sa Tinubuang
Lupa”
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________.
14
2. Anu-anong mga damdamin ang namamayani sa tula? _____________________________________________________________
___________________________________________________________ _____________________________________________________________
___________________________________________________________ _____________________________________________________________
___________________________________________________________ _____________________________________________________________
____________________. _____________________________________________________________
3. Anong kaisipan ang napapaloob sa saknong na ito: _____________________________________________________________
_____________________________________________________________
“Walang mahalagang hindi inihandog __
Ng may pusong mahal sa Bayang nagkupkop,
Dugo, yaman, dunong, katiisa’t pagod,
Buhay ma’y abuting magkalagut-lagot.”
___________________________________________________________
___________________________________________________________ 2. EMILIO JANCINTO (Maynila, NCR)
___________________________________________________________ Si Emilio Jacinto ang kilalang “Utak ng Katipunan” dahilan na rin sa kanyang
___________________________________________________________ katalinuhan.
___________________________________________________________ Ginamit niya sa
___________________________________________________________ Isinilang siya sa Trozo, Maynila noong Disyembre pagsulat ang
___________________________________________________________ 15, 1875. Ang kanyang ama, si Mariano Jacinto ay sagisag na “Dimas-
___________________________________________________________ isang tenedor de libro (bookkeeper), samantala, ang Ilaw”, ginamit
________________________________________________________. ina, si Josefa Dizon, ay isang hilot. naman niyang
pangalan bilang
4. Paano mo maipapakita ang iyong pag-ibig bilang isang sa iyong lupang Ang kaunting kinita ng mga magulang niya ay kasapi ng
tinubuan? nakasasapat para sa isang maliit na pamilya. Si Jacinto Katipunan ang
_____________________________________________________________ ay nag-iisang anak kaya nakapag-aral siya hanggang “Pingkian”.
_____________________________________________________________ sa kolehiyo. Tinapos niya sa Kolehiyo ng San Juan de
_____________________________________________________________ Naging mahalaga
Letran ang Bachiller en Artes ngunit nakaisang taon
_____________________________________________________________ siyang kanang-
lamang siya sa pag-aaral ng batas sa Unibersidad ng
_____________________________________________________________ kamay ni Bonifacio.
Sto. Tomas sapagkat ang isipan niya’y napatuon sa Sumulat siya at
_____________________________________________________________ pagsapi sa Katipunan. naglimbag.
________________________________________.
Sa gulang na 19 na taon sumama na si Jacinto sa Naglathala siya ng
5. Ikaw, bilang isang kabataan, paano ka makatutulong sa pagmulat at pag-akay pahayagang
sa mga kabataang “pabigat” at “puwing” sa bayan? Katipunan. Patakaran ni Bonifacio na lahat ng kasapi
Kalayaan na
_____________________________________________________________ at ibig sumapi sa Katipunan ay marunong magsalita at nakatulong, kahit
_____________________________________________________________ magsulat sa wikang Tagalog. Iyon ang nagging minsan lamang
_____________________________________________________________ suliranin para kay Jacinto. Ang alam niyang wika ay lumabas, sa
pagganyak sa
marami para
15
 haluang Kastila, Intsik at Tagalog- yaong tinawag na lengua de tienda.
Kinailangan ni Jacinto na mag-aral at magsanay sa pagsasalita at pagsulat.
Sinsabing sa loob ng isang taon, nagging matatas siya sa pagsasalita at maging
mahusay pa sa pagsulat. Katunayan, nang masulat na ni Emilio Jacinto ang
Kartilya ng katipunan, hindi na ipinagamait ni Bonifacio ang sarili niyang nasulat
na Kartilya. Ipinalit ang ginawa ni Jacinto. Mula noon, nagging manunulat na ang
Katipunan si Jacinto.
Nang sumiklab ang rebolusyon, ipinagkatiwala ni Bonifacio sa pamumuno ni
Jacinto ang Intramuros at mga karatig na bayan gayundin, ang mga lalawigan ng
Laguna at Rizal. Ngunit si Jacinto’y hindi nasanay sa pagkakawal; higit siyang
manunulat. Nang mga sumunod na buwan, nawala siya kay Bonifacio, na ang
mga panahong iyo’y nagawaran na ng hatol na kamatayan
Liwanag at Dilim
Sa iyo, Oh Anak ng Bayan, anak ng dalita, na nagbabatang
pumapasan ng madlang kabigatan sa balat ng lupa, sa iyo ko inihandog itong
munting kaya ng kapus kong isip.
Iyo ngang marapatin sapagka’t iniaalay ng isang pusong nabubuhay at
nabubuhol sa iyo, sa pamamagitan ng lalung tapat na pakikipagpuwa.
Inakala ko na kahit babahagya ay iyong pakikinabangan; at ako ma’y
di bihasa sa magandang pagtatala ng mga piling pangungusap, ay aking
pinangahasang isulat.
Mapalad ako kung makabahid sa lalung ikagiginhawa ng aking mga
kababayan na siya kong lagging matinding nais.
At bakit ko sabihin? Ang ala-ala ko’y baka akalain na namumuhunan
ng buhay at dalit ay malabuan at maalupungatan sa nagdaang mahabang
pagkakahimbing at ang laman ng bunganga matitira sa iyo kung di mapait na
balat.
16
Apolinario Mabini (1864- 1903- Batangas)
Kilala sa bansag na “ Dakilang Lumpo”, si Mabini ay tinagurian ding “Utak
ng Himagsikan”. Sa bugso ng paghihimagsik laban sa Amerikano, siya ang
naging punong ministro ng Unang Republika at Kalihim ng mga Gawaing
Panlabas.Siya rin ang tagapayo ng unang Pangulong Heneral Emilio Aguinaldo.
Tubong Tanawan, Batangas, isang anak-maralita, nagtungo sa Maynila pang
mag-aral ng batas. Ang guro niya sa paaralan ng kanilang parokya- si Pari
Valerio Malabanan, nag nagmungkahing magpatala siya sa San Juan de Letran.
Dahil sa likas na talino, naipasa niya ang pagsusulit at nabigyan siya ng
iskolarsip. Bilang mag-aaral sa batas, humanga ang propesor niya sa kanyang
katalinuhan
Bilang manunulat, marami siyang akda sa Kastila- mga akdang pampulitika
sosyolohiko, pampahalaan at pilosopiko.
Kabilang sa mga akda niya ang sumusunod:
1. La Revolucion Filipina- Binubuo ito ng dalawang tomo. Ang una ay
naglalaman ng mga sinulat niya bilang pribadong mamamayan at bilang
opisyal ng pamahalaang rebolusyonaryo ni Aguinlado. Saklaw nito ang
mga nasulat mula Abril hanggang Mayo, 1899. Ang ikalawa ay mga
akdang binubuo ng mga liham na pambayan na nasulat noong Hunyo 21,
1899 hanggang Setyembre 2, 1902.
2. El Verdadero Decalogo- (Ang tunay na Dekalogo) isinulat ito upang
pasiglahin ang pagkamakabayan ng mga Pilipino at upang maituro ang
mga tungkulin sibiko. Ipinaliwanag rito ang tunay na kahulugan ng
kalayaan at ang mga pamntayang dapat sundin.
3. Jose Palma (1876-1903- Tondo, Maynila)
Isinilang siya sa Tondo, Maynila noong Hunyo 6, 1876. Nag-aral siya sa Salin sa Tagalog ng tulang Filipinas na nagging “Pambansang awit ng
Ateneo de Manila. Samantalang nasa Ateneo, marami siyang nasulat na tula. Pilipinas”
Ang mag ito’y ipinalimbag na nakatatanda niyang kapatid na si Rafael, bilang
isang aklat- katipunan ng mga tulang liriko na amy pamagat na Melancolicas
(Mga panimdim) Bayang magiliw
Perlas ng Silanganan
Kabilang si Palma sa mga manunulat sa panahon ng rebolusyon laban sa Alab ng puso sa dibdib mo’y buhay
mga Amerikano. Iyon ang panahongang bawat Lupang hinirang / Duyan ka ng magiting
manunulat-makata, nobelista o mananaysay-ay Ang tulang “ Sa manlulupig/ di ka pasisiil
pinasisigla ng damdaming makabayan. Ang mga Filipinas” ang
makata ay higit na natutulungan ng mga makabuluhan Sa dagat at bundok/ sa simoy/ at sa langit mong bughaw
pahayagan. Sa bagay na iyon ay nakahihigit na si niyang ambag sa May dilag ang tua at awit / sa paglayang minamahal
Jose Palma sapagkat kagawad siya ng Ang kislap ng watawat mo’y/ tagumpay na nagniningning
pahayagang La Independencia na itinatag nina Ang bituin at araw niya’y/ kalian pa ma’y di magdidilim
hen Antonio Luna at Rafael Palma.
Lupa ng araw ng luwalhati’t pagsinta
Bilang peryodista, sumulat siya ng pitak na Buhay ay langit sa piling mo
Vida Manilena. Nagtatag din siya ng sariling Aming ligaya ng pag may mang-aapi
pahayagan, ang Laong Laan, ngunit ito’y di Ang mamatay ng dahil sa iyo.
nagtagal.
Isang tao nang tinugtog ang musika ni Julian
Felipe sa maraming lugar sa Pilipinas mula nang
unang tugtugin noong Hunyo 12, 1898 nang
ipasya ni Jose Palma na isulat ang liriko. Naisip
niyang ang nakatitinag ng damdaming tugtugin
ay dapat ding awitin. Sinulat niya ang may 20
taludtod na tulang Kastila.

17
18