YUNIT 1.

HEOGRAPIYA NG ASYA

Sa yunit na ito, tatalakayin ang mga konsepto sa pag-aaral ng Asya tulad ng pinagmulan nito, mga pananaw sa
pag-aaral ng Asya, mga batayan sa pagkakahati, at pagpapangalan sa mga rehiyon nito. matutunghayan din ang
kabuuang pagtalakay ng heograpiya ng Asya sa pamamagitan ng pag-uugnay ng heograpiyang pisikal (physical
geography) at heograpiyang pantao (human geography).

MODYUL 1: KONSEPTO NG ASYA

PAGTUKLAS
PINAGMULAN NG SALITANG ASYA

Ang Asya ay nagmula sa salitang Aegean na “Asu” na nangangahulugang

“lugar na sinisikatan ng araw”, “bukang-liwayway”, o “silangan”. Ang
Aegean ay wika ng mga mamamayan ng Gresya (isang bansa sa Europa)
at ang mga rehiyong malapit ditto bago ang 1600 BCE. Ang salitang Asya
ay unang ginamit ng mga Europeo particular nan g mga Griyego upang
tukuyin ang Anatolia na bahagi ng kasalukuyang Turkey. Samantalang
unang ginamit naman ng mga Romano ang salitang Asya upang tukuyin
ang Asya Menor o lupaing malapit sa silangan ng Europa na
kinabibilangan ng Anatolia at ng Asya Mayor o ang malalawak na
kalupaan sa labas ng Anatolia. Ang terminong Asya ay nilikha ng mga
Europeo.

Sa madaling salita, ang Asya ay mula sa pananaw na Eurosentriko o pagpapalagay ng mga Europeo na
ang Europa ang sentro ng mundo hindi lamang sa aspektong heograpikal kundi maging sa antas ng kalingangan
at kasaysayan.

AP07 Page 1
 PINAGMULAN NG MGA TRADISYUNAL NA KATAWAGAN NG MGA REHIYON SA ASYA

Naging bahagi na sa pag-aaral ng Asya ang mga katawagang Near East o Kalapit na Silangan, Far East o
Dulong Silangan, at Middle East o Gitnang Silangan. Ang Near East ay ginamit ng mga Europeo upang tukuyin
ang rehiyon o mga bansa sa Asya na malapit sa bandang Silangan ng Europa tulad ng Turkey. Ang katawagang
Dulong Silangan ay ginamit ng mga Europeo upang ilarawan ang rehiyon o mga bansa sa Asya sa kalayuang
Silangan ng Europa tulad ng Tsina at Japan. At ang konseptong Gitnang Silangan ay tumutukoy sa rehiyon o
mga bansang nasa gitna ng Asya tulad ng mga bansang Arabia.

Samakatwid, tulad ng pinagmulan ng salitang Asya, ang mga katawagan sa mga rehiyong nabanggit ay
nagmula rin sa Eurosentrikong pananaw o batayang Europeo (hindi ng mga Asyano) na ang Europa ang sentro
ng mundo. Ang pananaw na ito ay nagbubunsod kadalasan ng hindi makatwirang paghahambing sa kung anong
kultura ang nakahihigit sa iba.

PAGPAPALALIM
MGA PANANAW SA PAG-AARAL NG ASYA

Mahalaga ang pagkakaroon ng pananaw sa pag-aaral at sa pagbuo ng kasaysayan o pangkasaysayan. Ito

ang humuhulma sa mga datos, mga nakuhang ebidensiya sa mga batis at sangguniang pangkasaysayan. Sa
pamamagitan ng masusing pananaw, mabibigyang-diin ang paglinang ng kasanayan sa pagbuo ng
interpretasyon sa pamamagitan ng pag-uugnay-ugnay ng mga kaganapan. Mayroong tatlong pangunahing
pananaw na umiiral sa pag-aaral ng kasaysayan ng Asya. Ito ay ang Eurosentiko, Asyanosentriko, at
Oryentalismo.

Ang Eurosentriko ay pinagtambal na mga salitang ‘euro’ na nangangahulugang Europa at ‘sentiko’ na

nangangahulugang sentro o gitna. Ang Eurosentrikong pagtingin ay batay sa pananaw na Europa ang kaukulang
puntong sentro ng mundo. Ito ay nangibabaw sa mahabang panahon ng pag-aaral sa kasaysayan ng Asya. Ayon
ditto, ang Asya ay ekstensiyon lamang ng kasaysayang Europeo. Ibig sabihin, itinuturing ang Asya bilang
tagatanggap lamang ng kultura at sibilisasyong Europeo.

Ang Oryentalismo ay nagmula sa salitang-ugat na oriental o orient na nangangahulugang silangan o ang

tukoy sa Asya dagdag ang hulaping ‘-ismo’ na nangangahulugang pananaw. Dahil sa ang pananaw ay nagmula
sa Europa ang batayan, masasabi na ang oryentalismo ay nangangahulugang ‘pananaw ng mga Europeo sa
silangan o Asya’. Kaugnay sa naunang pananaw, ang oryentalismo ay isang pagtanaw kung saan tinitignan ng
mga Europeo ang Asya sa pamamaraang angat o superior ang Europa sa larangan ng kultura at lahi sapagkat
ginagamit ng mga Europeong batayan ang sariling pamantayan at kalinangan sa larangan ng relihiyon, lipunan,
at politika. Kanilang ipinagpapalagay na mas mababa ang antas ng kalinangan o kamulatan na naabot ng Asya
kompara sa Europa.

Sa kabilang dako, ang Asyanosentrikong pananaw ay lumitaw bilang pagbalikwas sa mga naunang
pananaw. Nilalayon nitong mapalitaw ang kagandahan ng katutubong kultura at likas na kasaysayang Asyano at
maitaguyod ang ating pagkakakilanlan sa sariling lupalop. Sa gayong pananaw, mapahahalagahan ang gawain
ng mga Asyano sa paghubog at pagtataguyod ng sariling kasaysayan at kultura. Sa pamamagitan ng
Asyanosentrikong pagsipat, mabibigyang pagpapahalaga ang makabuluhang bagay at ideya na nagmula sa Asya
sa iba’t ibang larangan tulad ng kasaysayan, etnograpiya, relihiyon, pilosopiya, sistemang pampolitika,
matematika, medisina, agham, at teknolohiya.

AP07 Page 2
 PAGPAPATIBAY
KAHALAGAHAN NG PAG-AARAL NG ASYA

Bakit ba natin kailangang pag-aralan ang kasaysayan at kalagayang pang-heograpiko ng Asya? Narito
ang mga lohikal na dahilan:

1. Ang Pilipinas ay bahagi ng Asya at ang mga Pilipino ay liping Asyano;

2. Sa Asya matatagpuan ang mga labi ng sinaunang tao na nagmumungkahi ng maagang pananahanan
ditto;
3. Matutunton din sa Asya ang mga pinakadakilang relihiyon at pilosopiya tulad ng Hinduismo, Budismo,
Jainismo, Sikhismo, Confucianismo, Taoismo, Shintoismo, Zoroastrianismo, Judaismo, Kristiyanismo,
at Islam;
4. Ang Asya ang pinakamalaking kontinente sa mundo na may sukat na humigit-kumulang 44 milyong
kilometro kuwadrado na nagtataglay ng malawak na pagkakaiba-iba ng katangiang pisikal o biomes; at,
5. Ang Asya ay kilala bilang pinakamalaking kontinente na gumagawa at nagbebenta ng mga modernong
sasakyan at iba’t ibang uri ng kagamitan.

BATAYAN NG PAGHAHATING HEOGRAPIKAL SA ASYA

Ano nga ba ang basehan ng paghahati sa Asya sa limang rehiyon? Ang paghahating panrehiyon sa Asya
ay binalangkas ng tao batay sa pagkakaugnay ng katangiang heograpikal, pisikal, historical, at kultural ng mga
bansa sa kontinente. Sa katangiang heograpikal ng isang lugar o bansa ay masasalamin ang pare-parehong
pamamaraan ng pamumuhay ng mga tao tulad ng pananamit, tirahan, pagkain, transportasyon, gawaing
pangkabuhayan, tradisyon, at paniniwala.

Ang kasaysayang kultural at political na pinagdaanan ng mga bansa ay matibay din na batayan ng pag-
uugnay at pagbibigkis ng mga bansa upang mapabilang sa isang rehiyon na may kaisahan at pinagkasamahan.
Sa kabuuan, ang mga bansa ay karaniwang pinagsasama-sama batay sa pagkakahawig ng kanilang lahi, kultura,
tradisyon, paniniwala, relihiyon, at kasaysayan.

Para mas maunawaan ninyo, ihambing natin ang paghahati sa Asya sa paghahati ng Cordillera. Ang
Cordillera ay nahahati sa 6 na probinsiya: Mt. Province, Benguet, Abra, Ifugao, Apayao,at Kalinga. Kung
mapapansin ninyo, sa pananamit pa lang ay magkakaiba na ang mga ito, maging sa mga tradisyunal na sayaw,
at sa kanilang pananalita. Ganoon ang naging paghahati sa Asya, ang mga may magkakatulad na wika, kultura,
relihiyon, kasaysayan, at iba pang pagkakatulad ay nagkasama-sama sa isang rehiyon.

MGA REHIYON SA ASYA

Ang mga rehiyon sa Asya ay itinuturing na mga sonang

historical at heograpikal dahil isinasaalang-alang sa paghahati
ng mga rehiyon ang mga salik na pisikal, historical, at
kultural. Gamit ang mga salik na ito, ang Asya ay nahahti sa
limang rehiyon: Hilaga, Timog, Kanlurang, Silangan, at
Timog-Silangan.

AP07 Page 3
 ANG HILAGANG ASYA
Ang Hilagang Asya ay kilala rin bilang Sentral Asya o
“Gitnang Asya”, Inner Asia o “Panloob na Asya”, at Soviet
Asia o “Asyang Sobyet”.

Binubuo ang Hilagang Asya ng mga bansang Afghanistan,

Kazakhstan, Kyrgystan, Tajikistan, Azerbaijan, Turkmenistan,
Georgia, Armenia, at Uzbekistan.

ANG TIMOG ASYA

Ang Timog Asya ay binubuo ng India na pinakamalaking bansa sa rehiyon, Pakistan at Bangladesh na
kapwa bansang Muslim, Sri Lanka at Maldives na mga bansang
kapuluan, at ng Nepal at Bhutan na mga bansang Himalayan (dahil
matatagpuan sa paanan ng Himalayas).

Ang Timog Asya ay tinagurian Lupa ng Kahiwagaan o Land of

Mysticism dahil sa mga pilosopiya at samot-saring relihiyong
namamayani rito tulad ng Hinduismo, Buddhismo, Jainismo, at
Sikhismo. Ang mistisismo ay nangangahulugang mga paniniwala sa
karanasan sa realidad na labas sa natural na pag-unawa o mga
mistikal na paniniwalang balot sa kahiwagaan.

ANG KANLURANG ASYA

Ang Kanlurang Asya ay tinaguriang haluan o melting pot
dahil ditto nagtatagpo-tagpo ang Asya, Africa, at Europa.
Dahil sa ang rehiyon ay isang daanan, di maiiwasan ang
paghahalo ng kultura maging ng mga lahi ng tatlong
kontinente.

Ang rehiyon ay binubuo ng mga bansang Arabo tulad ng

Saudia Arabia, Jordan, Lebanon, Syria, Iraq, at Kuwait; ng
mga estadong Gulpo tulad ng Yemen, Oman, United Arab
Emirates (UAE), Qatar at Bahrain; ng Estadong Persiano na ngayon ay Iran, ng Estadong Hudyo ng
Israel, Turkey, at Cyprus.

ANG SILANGANG ASYA

Ang Silangang Asya ay dating tinatawag na “Chinese Region”.
Ang bansag na ito sa rehiyon ay batay sa paglaganap ng
kulturang Tsino sa kalakhang rehiyon particular na sa Korea,
Japan, at Taiwan (na dating bahagi ng kabuuang China).

Sa kasalukuyan, ang rehiyon ay binubuo ng China, Mongolia,

North Korea, South Korea, Taiwan, at Japan.

AP07 Page 4
 ANG TIMOG SILANGANG ASYA
Sa kasalukuyan, ang rehiyon ng Timog-Silangang Asya ay nahahati sa dalawang bahagi o sub-regions;
ang Mainland Southeast Asia at ang Insular Southeast
Asia.

Ang Mainland Southeast Asia ay binubuo ng Myanmar

(dating Burma), Thailand, Cambodia, Laos, Vietnam, at
Malaysia. Samantalang ang Insular Southeast Asia ay
binubuo ng Pilipinas, Brunei Darrusalam, Indonesia, East
Timor, at Singapore.

Ang Timog Silangang Asya ay tinaguriang “Farter India”

at “Little China” dahil sa ang rehiyon ay ipinalalagay na
naging tagatanggap ng impluwensiya ng India at China at
ang rehiyon ay nagsilbing haluan ng dalawang bansa.

Sagutan ang Gawain 1, 2, at 3.

MODYUL 2: ANG HEOGRAPIYANG PISIKAL NG ASYA

Sa araling ito ay bibiyang-tuon nating ang heograpiyang pisikal ng Asya. Ang heograpiya ay nagmula sa
salitang Griyego na ‘geo’ na ang ibig sabihin ay daigdig at ‘graphien’ na nangangahulugang sumulat o
magsulat. Ito ay tumutukoy sa pagsulat at paglalarawan ukol sa mga katangian ng mundo o ng pag-aaral sa
katangiang pisikal at pantao ng daigdig.

PAGTUKLAS
UGNAYAN NG HEOGRAPIYA AT KASAYSAYAN

Namamasdan ng tao ang maraming bagay at pangyayari sa kanyang kapaligiran maging ito ay pisikal o
panlipunan na bahagi ng kasaysayan. Ang mga iginuhit na larawan ng mga hayop sa dingding ng mga yungib,
ang paglunsad ng mga ekspidisyon upang humanap ng kolonya, pagkain, ginto, pagpapakalat ng relihiyon, at
ang mga digmaang naganap na ikinasawi ng maraming tao at ikinasira ng kalikasan sa maraming parte ng
daigdig ay ilan lamang sa mga pangyayaring bumago sa takbo ng kasaysayan ng daigdig.

Ang mga ito ang patunay na ang kapaligiran at kasaysayan ay malaki ang kinalaman sa heograpiya. Ang
kasaysayan, kabihasnan, at pag-unlad ng mga bansa ay nakasalalay sa mga katangiang heograpikal ng mundo.

AP07 Page 5
 PAGPAPATIBAY
LOKASYON NG ASYA

Mahalagang maunawaan ang ilang mga konseptong heograpikal sa pagtukoy ng lokasyon ng isang lugar
o bansa sag lobo o mapa. Gamit ang ilang imahinaryong guhit sag lobo o mapa tulad ng meridian, parallel, at
mga pagitang latitude at longitude, matutukoy ang lokasyon ng isang lugar sa mundo.

Ang meridian ay mga guhit na patayo at ang mga parallel ay mga guhit na pahalang na makikita sa
globo o mapa. Ang longitude ay ang mga espasyo (space) o distansiya sa pagitan ng mga meridian na
sumusukat sa distansiya at pagkakaiba ng oras ng mga lugar o bansa. Ito ang distansiyang angular sa silangan at
kanluran ng Prime Meridian. Ang Prime Meridian ay ang pinakamahalagang meridian dahil ito ang batayan
upang masabi kung ang isang lugar o bansa ay nasa silangan o kanlurang bahagi ng mundo. Ito ay tumatahak sa
Greenwich sa England na itinalaga bilang zero degree longitude. Samantalang ang latitude ay ang mga espasyo
(space) o distansiya sa pagitan ng mga parallel na sumusukat sa distansiya at pagkakaiba ng pangkalahatang
klima ng mga lugar o bansa sa mundo. Ang equator ay itinalaga bilang zero degree latitude na humahati sa
hilaga at timog hemisphere. Maliban sa equator, mayroon pang ibang mahalagang parallel tulad ng Tropic of
Cancer na matatagpuan sa 23 ½ ˚ hilaga ng equator, tropic of Capricorn na nasa 23 ½ ˚ timog ng equator, Arctic
Circle na nasa 66 ½ ˚ hilaga ng equator, at Antarctic Circle na nasa 66 ½ ˚ timog ng equator. Ang paglalarawan
sa isang lugar gamit ang parehong longitude at latitude ay tinatawag na absolute location.

Ang Asya ay matatagpuan sa pagitan ng 10˚ timog hanggang 95˚ hilagang latitude at sa pagitan ng 11˚
hanggang 175˚ silangang latitude. Sa kabuuan, ang sukat ng Asya ay umabot sa 164˚ longitude at 105˚ latitude.
Ang Kontinenteng Asya ay nakalatag mula sa Arctic Circle sa hilaga hanggang makalampas ng equator sa
timog.

SUKAT AT HUGIS

Ang Asya ay may lawak na humigit kumulang 44 milyong kilometrong kuwadrado. Ang lapad nito ay
mula silangan pakanluran ay tinatayang 9 700 kilometro (6000 milya) at may haba na 8 700 kilometro mula
hilaga patimog. Sumasakop ito sa ikatlong bahagi ng kalupaan ng daigdig. Kung ihahambing ang laki nito sa
ibang kontinente, katumbas ng Asya ang pinagsamang sukat ng Hilaga at Timog Amerika at Australia kasama
ang Oceania. Apat na ulit ang laki nito sa Europa, at halos pinagsamang sukat ng Aprika at Antarktika.

Ang hugis ng Asya ay irregular. Kung mapapansin, makikita ang malapad na kalupaan ng Asya sa
bahaging Hilagang-Silangan, makitid naman sa bahaging Kanluran, ang nakausling peninsula ng India, at pulo-
pulo o fragmented namang bahaging Timog-Silangan.

AP07 Page 6
 KLIMA AT PANAHON

Ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng klima at panahon?

KLIMA PANAHON
Tumutukoy sa pangkalahatang kondisyon ng Tumutukoy sa pang-araw-araw na kalagayan o
atmospera ng isang pook sa mahabang panahon. pagbabago ng lagay ng atmospera sa isang lugar.
Pangmatagalan Pabag-bago sa maikling panahon

PAGKAKATULAD
Ang klima at panahon ay kapwa binubuo at naapektuhan ng temperatura, presipitasyon, init ng araw, hangin,
ulap, at halumigmig o humidity. Ang pinakamahalagang element ng klima ay ang temperatura at dami ng ulan.

Mga Pangunahing Uri ng Katangian Rehiyon at Mga Bansa sa

Klima sa Mundo Asya
Equatorial o Tropikal Nararanasan sa mga bansang sakop ng 5˚-10˚ sa Timog-Silangang Asya
Timog at Hilaga ng ekwador ngunit sa ibang - Pilipinas, Indonesia,
silangang baybayin ng kontinente ay umaabot sa Brunei, East Timor,
25˚. Nakararanas ng madalas na pag-ulan sa Singapore,
buong taon na umaabot ng higit sa 60mm (2.4 in). Malaysia, Thailand,
Ang pangkalahatang temperatura sa buong taon Vietnam, Laos,
ay tinatayang 18˚C. Ang lugar ay nagtataglay ng Cambodia,
mga kagubatan o rainforest. Myanmar
Savanna, Wet and Dry Nararanasan sa mga bansang matatagpuan sa Timog Asya
Tropical Climate pagitan ng 15˚ at 25˚ sa timog ekwador. - India
Nakakaranas ng matinding pag-ulan sa loob ng
anim na buwan samantalang anim na buwan din
ang tag-init at madalang na pag-ulan. Ang lugar
ay nagtataglay rin ng tinatawag na savanna o
lupain ng pinagsamang damuhan at kagubatan.
Disyerto o Dry Tropical Nararanasan ng mga bansang matatagpuan sa Timog Kanluran o
Climate pagitan ng 18˚ at 28˚ sa timog-hilaga ng ekwador. Kanlurang Asya
Nakakaranas ng madalang o kaunting pag-ulan - Saudi Arabia
lamang na mababa pa sa 0.25cm sa buong taon.
Ang lugar ay nagtataglay rin ng tinatawag na
savanna o malawak na patag ng lupang
pinagsamang damuhan at kagubatan.
Mediteraneo Nararanasan ang klimang ito ng mga bansang Timog Kanluran o
sakop ng 30˚-50˚ hilaga at timog ng ekwador, Kanlurang Asya
malapit sa dagat. Nakakaranas ng taunang dami - Turkey, Syria,
ng ulan na umaabot sa 42 cm. nakararanas ng init Lebanon, Israel
at walang ulan kung tag-araw at malamig at
maulan naman kung taglamig.
Humid Sub-tropical Makikita ang klimang ito sa silangang baybayin Silangang Asya
ng mga kontinente 25˚-40˚ sa timog at hilaga ng - Timog Silangang
ekwador. Nakararanas ng pag-ulan sa buong taon. baybayin ng Tsina
Mainit at maulan kung tag-araw samantalang at Hapon
katamtaman ang ginaw kung taglamig.
Pinakamaulang panahon ang tag-araw. Mataba
ang lupa sa mga pook na ito.
Marine Ang klimang ito ay makikita sa pagitan ng 30˚ at Silangang Asya
60˚ sa timog at hilaga ng ekwador sa dakong - Hilagang Tsina
kanlurang baybayin ng mga kontinente. Mainit
kung tag-araw at maginaw kung taglamig. Hindi
gaanong nagbabago ang temperatura kung tag-
araw at taglamig taon-taon bunga ng mainit na
dapyo ng tubig-alat mula sa karagatan.
Humid Continental Ang klimang ito ay makikita sa pagitan ng 40˚ at Timog Asya

AP07 Page 7
 60˚ sa hilaga ng ekwador. Ito ay mararanasan sa - India
dakong gitna at tabing silangang bahagi ng
kontinente. Ito ang klima ng apat na panahon-
taglagas, taglamig, tagsibol, at tag-araw. Ang
klimang ito ay higit na naapektuhan ng mga
hanging umiihip sa kalupaan kaysa mga hanging
umiihip sa karagatan. Ang klimang ito ay may
dalang sapat na ulan para sa pagtatanim ng iba’t
ibang pananim. Mainit ang mga tag-araw at
malamig ang taglamig.
Continental Steppe Nararanasan sa kalagitnaan o kaloob-looban ng Silangang Asya
malalaking kontinente at malayo sa mga hanging - Tsina
nagmumula sa karagatan. Mainit ang tag-araw at - Mongolia
malamig ang mga taglamig sa rehiyong ito.
Kakaunti ang patak ng ulan. Karaniwan nang
nakatatanggap ng 10 hanggang 20 dami ng ulan
sa loob ng isang taon, bagaman karaniwang
umuulan kung tagsibol at tag-araw.
Continental Desert Katabi ng continental steppe ang sonang Silangang Asya
pangklimang continental deset. Tumatanggap ng
kulang sa 10 dami ng patak ng ulan ang rehiyong
ito. Ang mga lupa rito ay hindi maaring sakahin
nang walang irigasyon dahil sa madalang ang
pag-ulan. Pagpapastol ang pinakamahalagang
gawaing agricultural. Dahilan sa kakaunti ang
damuhan, kinakailangang magpalipat-lipat ang
mga kawan ng hayop sa isang malawak na
pastulan.
Tundra Ito ay salitang Ruso na nangangahulugang Hilagang Asya
malaking kapatagan. Napakatindi ng taglamig.
Karaniwang nagyeyelo ang lupa. Ang kalagayang
ito sa kapaligiran ay tinatawag na permafrost.
Malambot at basa ang lupa sa maikling panahon
ng tag-araw. Walang anumang tanim na tumtubo
rito at mangilan-ngilang tao lamang ang
naninirahan ditto. Sa dulong hilaga at timog ng
tundra ay ang rehiyong ice cap. Napakalamig sa
rehiyong ito sa lahat ng panahon.
Taiga Sa timog ng tundra ang taiga, isang salitang Ruso Hilagang Asya
na nag ibig sabihin ay kagubatan. Taglay ng
rehiyon ito ang pinakamalaking kagubatan sa
buong mundo. Mayaman ito sa mineral at mga
hayop na may makapal na balahibo. Maikli ang
mga tag-araw at mahaba ang taglamig. Kakaunti
ang mga taong naninirahan ditto. Ang mga taong
naninirahan ditto ay magtrotroso, mangangaso,
minero, at mangangalakal.

Sagutan ang Gawain 4 at 5.

AP07 Page 8
 MODYUL 3: MGA LIKAS NA YAMAN NG ASYA

Napag-alaman mo sa naunang aralin na dahil sa lawak ng Asya, nagkakaiba-iba ang mga katangian ng bawat
rehiyon nito. Sa araling ito, matutunghayan na ang pagkakaiba-ibang ito ay nakapagbibigay rin ng iba’t ibang
uri, dami, at kasalatan ng likas na yaman sa bawat rehiyon at bansa ng kontinente. Gayundin, ating bibigyang-
pansin kung paanong naapektuhan ng mga likas na yaman at kapaligirang pisikal ang pamumuhay ng mga
Asyano noon at ngayon.

PAGPAPATIBAY at PAGPAPALALIM
ANG YAMANG LIKAS NG SILANGANG ASYA

Yamang Lupa China: bigas, bulak, tsaa, trigo, at mais

South Korea: bigas, barley, soybeans, at patatas
Mongolia: trigo
Yamang Hayop China: kambing, baboy, tupa

Yamang Gubat

Yamang Tubig Taiwan: nangunguna sa aquaculture na ang pangunahing produkto ay palos

Yamang Mineral China: tungsten, antimony, zinc, molybdenum, lead, mercury, at iba pang uri ng mineral.
Taiwan: karbon, petrolyo, at natural gas
South Korea: tungsten
North Korea: graphite, tungsten, magnesite, karbon, ore, at zinc
Mongolia: ginto at wolfram, tanso, phosphate, at langis

Implikasyon ng Pisikal na Katangian at Likas na Yaman sa Silangang Asya

Sa Agrikultura 1. Bunga ng masaganang yamang tubig na nagmumula sa ilog ng Huang at Yangtze

(Chang Jiang at Amur sa kasalukuyan), ang China ay kilala bilang pinakamalaking
pinanggalingan ng bigas, bulak, tsaa, trigo, at mais sa buong daigdig.
2. Ang Japan ay salat sa likas na yaman kung kaya gumawa sila ng paraan upang maging
produktibo. Kanilang ginamit ang makabagong sistema ng pagsasaka, tera-terasang
pagtatanim, at pag-aabono.
3. Ang South Korea ay mabundok at kulang ang masaganang taniman. Sanhi nito,
ipinatupad nila ang land reclamation schemes, sistemang irigasyon, paggamit ng iba’t
ibang uri ng butil, at makabagong abono.
4. Sa Mongolia naman, mayroon lamang silang 1% lupaing sakahan, 8% hanggang 10%
na kagubatan, at ang natira ay pawing pastulan ng hayop at disyerto. Hindi gaanong
sigurado ang masaganang ani sa Mongolia. Ang hindi matantiyang dating ng ulan at

AP07 Page 9
 pagyeyelo s alupain ay maaring magbigay ng masagana o kawalan ng ani sa mga
magsasaka ng bansa. Ang pagpapastol rin ay mahirap bunsod ng kawalan ng maaring
pagpastulan ng mga alagang hayop ng mga magsasaka.

Sa Ekonomiya 1. Ang mayamang reserbang langis ng China ay nagmumula sa Szechuan sa hilagang-

kanlurang bahagi ng bansa. Palibhasa’y mabundok at masagana ang tubig,
nangunguna ang bansa sa yamang hydro power sa buong daigdig.
2. Ang daungang lungsod ng China ay kasalukuyang sentrong pagawaan ng magagaan na
industriya katulad ng magaan na makinarya, tela, damit, kasuotan sa paa, laruan,
mineral, bakal, iron, plastic, gamit optiko, at iba pa.
3. Ang Taiwan ay mayaman sa wind at solar energy na nakatutulong sa pagpapaunlad ng
mga industriyang panteknolohiya tulad ng gadget na karaniwang iniluluwas ng bansa
sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
4. Ang Japan ay nagkukulang ng depositing mineral na lubos na kailangan sa paglilinang
ng mga industriya kung kaya umaasa ang bansa sa pag-aangkat ng mga hilaw na
materyales na kailangan sa industriya. Sanhi nito, gumamit ang bansa ng alternatibong
pinagkukunan ng enerhiya tulad ng oil-fire at nuclear power.
Sa Panahanan at 1. Dahil sa pagkakaiba ng klima at topograpiya, nahubog din ang magkakaibang kultura
Kultura at panahanan sa rehiyon. Ang mga tahanan sa hilagang kapatagan ng China ay gawa sa
luwad at adobe. Sa mga hilagang talampas naman, ang mga panirahan ay animo
kuwebang nakaukit sa mga lupaing loess na nasusuportahan ng mga adobe. Samantala,
sa Sichuan kung saan napakasagana ng mga produktong pagkain, ang panahanan ay
gawa naman sa ladrilyo na karaniwang nakatayo sa gilid ng mga bundok at kung hindi
nama’y mga naglalakihang pampublikong gusali. Kaiba naman ang panahanan at
buhay sa lambak at tabing ilog ng bansa. Ang karamihan ng tao rito ay naninirahan sa
mga Bangka na siya ring gamit bilang transportasyon sa paglilipat-lipat ng mga
produkto at tao. Ang mga Tsino namang nasa mga lungsod at naghahanapbuhay sa
mga opisina ay naninirahan sa mga condominium.
2. Ang mga Haponese rin ay nagkakaiba-iba ng uri ng pamumuhay, ayon sa uri ng
kanilang panahanan at edad. Ang mga taong naninirahan sa malalayong pulo ng bansa
ay karaniwan ng mangingisda at magsasaka samantalang ang mga naninirahan sa
lungsod na naghahanapbuhay sa mga sentrong gusali ay naninirahan sa nagtatasang
gusali at gumagamit ng pinakabagong teknolohiya.
3. Sa South Korea naman, ang mga naninirahan sa hilagang bahagi ay mga magsasaka.
Bukod sa pagsasaka, ang pangingisda ay mahalagang bahagi rin ng ekonomiya nito.
Hindi naglaon, sa pagsisimula ng modernisasyon ng bansa, ang karamihan sa mga
kabataang Koreano ay nagsimula nang lumipat sa mga lungsod upang mag-aral o
maghanapbuhay.

ANG YAMANG LIKAS NG HILAGANG ASYA

Yamang Lupa barley, bulak, sugar, beats, sunflowers, flax, iba-ibang prutas at gulay, bigas
Yamang Hayop tupa, kambing, baka, kabayo at yak
Yamang Gubat

Yamang Tubig
Yamang Mineral krudo, iron ore, petrolyo at natural gas

Implikasyon ng Pisikal na Katangian at Likas na Yaman sa Hilagang Asya

Sa Agrikultura Ang Fergana Triangle at ang Lambak ng Chui River ang itinuring na sentrong pang-
agrikultural ng rehiyon. Ang mabababang lupaing ito ay nakasakop sa tatlong bansa:
Uzbekistan, Kyrgyztan at Tajikistan.

AP07 Page 10
 Ang kasaganaang ito ay bunsod ng kanais-nais na klimang angkop sa pagsasaka. Ito ay
natutubigan at pinapasagana rin ng Syr Darya River at Amu Darya River. Ang mga ilog
na ito ay siya ring pinagmumulan ng kuryente sa malawak na lupain ng Hilagang Asya.

Dahil naman sa nagtataglay ng malalawak na steppe o madamong lupain, laganap din ang
paghahayupan sa rehiyon.
Sa Ekonomiya Ang ekonomiya ng rehiyon ay nasusustentuhan ng yamang mineral. Matatagpuan ang
Muruntau Gold Mine sa Disyerto ng Qyzylqum, Uzbekistan na tinatayang pinakamalaking
minahan sa mundo. Ito ang pangwalo sa pinakamalaking prodyuser ng ginto at kemikal sa
buong mundo.
Sa Panahanan at Tradisyonal ang panahanan sa rehiyon. Karaniwan ang mga tirahan ng mga nomad at
Kultura gawing nomad ang kultura ng mga Asyanong nakatira dito. Gawi ng mga nomad ang
palarong kabayo. Karaniwan din dito ang mga produktong handicraft at alahas na may
mga disenyong kabundukan. Yurts ang tawag sa kanilang tirahan na kasintulad ng
disenyo ng gers sa mga nomad na naninirahan naman sa Mongolia. Ito ay madali nilang
itinitiklop sa sandaling kinakailangan nilang lumipat ng lugar upang makapanginain ng
kanilang alagang hayop. Samantala, ang mga nasa pook urban naman ay nananahanan sa
mga pabahay na gawa sa modernong arkitektura.

ANG MGA YAMANG LIKAS NG TIMOG ASYA

Yamang Lupa Bangladesh: palay at jute

Bhutan at Nepal: bigas, trigo, mais, barley, mga prutas na citrus, tubo, at jute
Yamang Hayop Bhutan at Nepal: Ang mga magsasaka ditto ay nagpapastol ng mga baka, tupa, at
kambing. Sa mga hayop na ito nagmumula ang produktong dairy na iniluluwas pa sa
ibang bansa.
Yamang Gubat India: Sa mga kagubatan ng bansa matatagpuan ang mga tanyag na teakwood at sandal
wood na gamit sa konstruksiyon.

Yamang Tubig Masagana ang pangisdaan ng bansang India, Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, at
Maldives. Ang mahabang baybaying dagat ng India ay nagkakaloob ditto ng mga yamang
tubig. Ang mga ilog naman ng Sri Lanka ang pinagmumulan ng mga irigasyon sa sakahan
at hydroelectric power.
Yamang Mineral India: karbon, iron ore, manganese, mica, auxite, titanium ore, chromite, natural gas,
diyamante, petrolyo, at limestone
Bangladesh: natural gas at karbon
Pakistan: natural gas, petrolyo, iron ore, tanso, at limestone
Nepal: calcium carbonate, hydropower, at gypsum
Sri Lanka: sapphire at ruby

Implikasyon ng Pisikal na Katangian at Likas na Yaman sa Timog Asya

Sa Agrikultura 1. Agrikultural ang mga bansa sa Timog Asya. Sa India matatagpuan ang masaganang
Ganges River at Gangetic Plain kung kaya ditto matatagpuan ang malaking bilang ng
populasyon.
2. Ang Bangladesh ang pangunahin prodyuser ng jute dahil ito’y tumtubo lamang sa
mauulan na lupaing tulad ng Bangladesh.
Sa Ekonomiya 1. Palibhasa’y mabundok, mayaman din sa mineral ang mga bansa sa rehiyon. Ang India
ay pang-apat sa mga bansang nagtataglay ng pinakamaraming reserbang karbon sa
buong daigdig.
2. Nakakatulong sa ekonomiya ng India, Pakistan, at Bangladesh ang bydroelectic

AP07 Page 11
 power na nagbibigay patubig sa mga sakahan sa panahon ng tagtuyot.
3. Sa pagbaba ng sinasakang produkto sa Sri Lanka, kanilang pinaunlad ang
pagproproseso ng mga pagkain, kemikal, semento, papel, mga produktong gawa sa
goma, at pagdadalisay ng petrolyo.
Sa Panahanan at 1. Ang mga panahanan sa Sri Lanka ay gawa sa sementong kinulayan ng puti na pipigil
Kultura sa pagpasok ng sobrang init sa mga panirahan. Karaniwan naman sa mga
pangkaraniwang mamamayan sa Maldives ang tahanang gawa sa dahon ng palmera,
samantalang ang maykaya ay gawa ang bahay sa dinurog na korales at nabububungan
ng mga ladrilyo. Dahil kapwa naliligaran ng tubig, bigas at isda ang pangunahing
pagkain sa mga bansang ito.
2. Sa mga mabubundok na bansang Nepal, Bhutan, Pakistan, at India naman, ang
kanilang panahanan ay napapalibutan ng mga gulayan. Bigas ang kanilang
pangunahing pagkain ngunit kung minsan ay napapalitan ng mais at millet sa panahon
ng kakulangan sa bigas.
3. Sa Bangladesh naman ay gawa sa luwad, kawayan, o pulang ladrilyo ang kanilang
panahanan. Ang mga bahay na ito ay kinakailangan nakataas mula sa lupa bilang pag-
iwas sa baha.

ANG MGA LIKAS NA YAMAN NG KANLURANG ASYA

Yamang Lupa Yemen: bulak, millet, sorghum, at sesame

Iran: cereal, tubo, iba’t ibang prutas, wheat, at barley
Armenia: wheat, figs, pomegranate, bulak, apricot, olive, at barley
Azerbaijan: prutas, gulay, tabako, at silkworm
Turkey at Cyprus: mais, barley, at bigas
Yamang Hayop Armenia: tupa, kambing, at kabayo

Ang kamelyo ay ginagamit sa paglalakbay at bilang hayop-pantulong dahil sa kakayahan

nitong mabuhay nang walang tubig sa loob ng ilang linggo.
Yamang Mineral Ang Saudi Arabia ang pinakamalaking tagapagluwas ng petrolyo sa buong mundo.
Ang deposito ng natural gas sa Iran ang pangalawa sa pinakamalaking reserba sa mundo.
Ang isa sa pinakamalaking deposito ng chromium sa mundo ay nasa Turkey.
Matatagpuan rin sa rehiyon ang tanso, bauxite, karbon, bakal, tingga, zinc, barite, asin,
gypsum, molybdenum, mica, silica, talc, uranium, pilak, platinum, phosphate, sulfur,
potash, bromine, magnesium, luwad, batong apog, asbestos, asphalt, boron, antimony,
mercury, marmol, at alabaster.

Implikasyon ng Pisikal na Katangian at Likas na Yaman sa Kanlurang Asya

Sa Agrikultura 1. Ang karamihan sa mga bansa sa rehiyon ay agricultural.

2. Dahil sa masaganang damuhan ng Azerbaijan, karaniwang ditto ang paghahayupan ng
tupa.
Sa Ekonomiya 1. Dahil mayaman sa langis, ang ekonomiya ng rehiyon ay nakasandig sa pagluluwas ng
langis at natural gas. Pag-aari ng Saudi Arabia ang ikalimang bahagi ng reserbang
langis sa buong mundo. Dahil ditto, ang bansa ay kinikilala bilang pinakamayamang
bansa sa daigdig.
2. Ang angking yamang langis ng mga bansang Yemen, Oman, Qatar, Kuwait, at United
Arab Emirates ay nakatulong sa transpormasyon ng mga bansang ito sa modernong
estado.
3. Upang maiwasan ang labis na pag-asa sa mga produktong langis, nililinang ng
rehiyon ang kanilang agrikultura at paghahayupan gamit ang modernong teknolohiya.
Maging ang turismo, financing, manufacturing, at sector ng serbisyo ay kanila ring
pinagtutuunan ng pansin.
Sa Panahanan at 1. Ang magkakaibang topograpiya ng mga bansa sa Kanlurang Asya ay dahilan ng
Kultura pagkakaiba ng mga matatagpuang tradisyonal na panahanan sa rehiyon.
AP07 Page 12
 - Ang itim na tolda ng mga nomad , at mga tirahang gawa sa luwad at bato ay
karaniwang makikita sa mga lugar malapit sa oasis;
- Gawa sa malalaking tipak ng bato at semento ang mga bahay sa mabubundok na
bansa ng Lebanon, ilang bahagi ng Syria, Turkey, Iran, at Iraq.
2. Ang buhay sa maraming bansang Muslim sa rehiyon ay karaniwang apektado ng mga
seremonyang Muslim at ang bawat mamamayan ay inanasahang magbibigay respeto
sa mga seremonyang ito lalo na kung nasa publikong lugar.
3. Ang oras ng trabaho sa mga opisina at negosyo ay apektado rin ng Ramadan.
Karaniwang walang bukas na tanggapan o nagaganap na pagnenegosyo sa buwan na
ito.

ANG MGA LIKAS NA YAMAN NG TIMOG-SILANGANG ASYA

Yamang Lupa Mga pampalasa tulad ng paminta, luya, bawang, at nutmeg;

Abaka, bulak, cacao, kape, mani, niyog, palm oil, sesame, soy bean, trigo, at mga prutas.
Palay ang pangunahing produkto ng rehiyon.
Yamang Hayop Sa malawak na kagubatan sa Myanmar at Brunei naninirahan ang iba’t ibang uri ng
unggoy at reptilya.
Inaalagan rin sa rehiyon ang iba’t ibang hayop tulad ng baboy, baka, kabayo, kalabaw,
kambing, at manok.
Yamang Gubat Myanmar: teakwood, acacia, betel, palm, cinchona, goma, at niyog
Laos: mayaman sa mga puno, kawayan, quinine na ginagawang gamot laban sa malaria
Pilipinas: nagluluwas ng troso na tinatawag na Philippine Mahogany at ibang kahoy na
ginagawang muwebles, kasangkapan, at plywood.
Indonesia: teakwood at ebony

Yamang Tubig Matatagpuan sa iba’t ibang anyong tubig ang iba’t ibang uri ng isda, kabibi, halamang
dagat, koral, at perlas.
Yamang Mineral langis at natural gas
semento, aluminum, kemikal

Implikasyon ng Pisikal na Katangian at Likas na Yaman sa Timog-Silangang Asya

Sa Agrikultura 1. Dahil sa taglay nitong malalawak na sakahan, ang karamihan sa mga Asyano sa
rehiyon ay naninirahan sa mga kapatagang sakahan na napasasagana pa ng mga
makabagong sistemang irigasyon.
Sa Ekonomiya 1. Ang TSA ay bahagi nan g sistemang kalakalang pandaigdig dahil sa napakarami ng
uri ng produktong nagmumula sa rehiyon.
2. Ang estratehikong lokasyon ng Indonesia ay nakatulong sa pagpapaunlad nito ng
ekonomiya ng bansa.
3. Ang rehiyon ay karaniwan nang pasyalan at dinarayo ng mga turista dahil sa
naggagandahan nitong tanawin at baybaying dagat. Sanhi nito, ang turismo ay
kinikilalang isa sa pangunahing ekonomiyang nililinang sa rehiyon.
Sa Panahanan at 1. Ang mga panahanang stilt na nakatayo sa tabing dagat na nasusuportahan ng mga
Kultura poste ang karaniwang tahanan ng mga mangingisda sa rehiyon. Samantala, ang nipa
hut o bahay kubo na nabububungan ng mga pawid ang karaniwang panahanang
matatagpuan sa paligid ng mga sakahan.
2. Sa pagbabago ng kabuhayan, ang mga panahanan sa rehiyon na dating gawa sa kahoy
at pawid ay karaniwang gawa na sa mga ladrilyo at semento. Gayundin ay nalinang na
rin ang mga nagtatasang gusali tulad ng condominium at mga subdivision.

Sagutan ang Gawain 6 at 7.

AP07 Page 13
 MODYUL 4: Kalagayang Ekolohikal (Ecosystem) ng Asya

Ang Ecosystem ay tumutukoy sa nagaganap na ugnayan sa pagitan ng mga may buhay at walang buhay na mga
organism. Ito ay may kinalaman sa ugnayan ng mga katangiang pisikal, kemikal, biyolohikal, mga enerhiyang
tulad ng hangin, tubig, lupa at mga organism. Kung gayon, saklaw nito ang kabuuang kapaligirang ating
ginagalawan. Kailangan nating maunawaan na saan man tayo naninirahan, tayo ay umaasa sa natural na Sistema
o pamamaraan ng ating kapaligiran.

PAGTUKLAS
ANG YAMANG LIKAS NG SILANGANG ASYA

Ang hangganan ng likas na yaman na maaaring gamitin ng sangkatauhan sa ecosystem ay tinatawag na

carrying capacity ng daigdig. Nadaragdagan ng teknolohiya ang kakayahang ito ng daigdig. Halimbawa,
nakapag-aani ng higit na maraming produkto ang tao sa pamamagitan ng paggamit ng mga pataba, makinarya at
iba pa. Gayunman, kailangan nating maunawaan ang paggamit ng likas na yaman ay may hangganan. Hindi
makakaya ng ecosystem na mapagyaman ang kanyang sarili sa habang panahon.

Dahil dito, kailangang pagtuunan ng pansin ng TAO ang siyentipikong pamamaraan kung paano
mapanatili ang kasaganaan ng likas na yaman. Kailangang pag-isipan ng taong gumawa ng pamamaraang
makatutulong upang hindi masagad ang mga likas na yaman at patuloy itong mapagsagana. Ang kalagayan ng
ating ecosystem ay inilalarawan ng Living Planet Index Report, batay sa panukat o palatandaang inilalahad ng
Living Planet Index at Ecological Footprint. Ang mga panukat na ito ang naglalahad ng deka-dekadang bakas
ng kalagayan ng ating ecosystem. Gayundin, inilalarawan ng mga ito kung minamabuti nating mamuhay sa
isang malusog na ecosystem o patuloy na inaabuso ito na maaaring mauwi sa tuluyang pagkasira nito.

Sagutan ang Gawain 8.

AP07 Page 14
 PAGPAPATIBAY
MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN SA ASYA

Sa pagdaan ng panahon, ang Asya ay nagtamo ng hindi pangkaraniwang pagsulong, ngunit ang mabilis
na pagsulong na ito ay nagbunga rin ng mga suliranin. Dahil sa mabilis na pagdami ng tao at yamang
biyolohikal na matatagpuan sa Asya, ang kasalukuyang kalagayang ekolohikal ng kontinente ay hindi
maikakailang nakaaapekto sa kakayahan ng daigdig na mabigyan ng masaganang kinabukasan ang
sangkatauhan.

Mabilis na Pagdami ng Populasyon

Mahigit na kalahati ng populasyon ng daigdig ay naninirahan sa Asya. Sa kasalukuyan, nasa Asya ang
60.02 bahagdan ng mahigit 7 bilyong populasyon sa daigdig (est. as of March 2020). Sa Asya rin matatagpuan
ang mga bansang may pinakamabilis na pagdami ng populasyon at mataas na bahagdan ng kakapalan ng tao.

Ang bawat karagdagang galaw ng tao sa ibabaw ng daigdig ay may katumbas na paggalaw sa kaloob-
looban nito. Mahalagang mapagtugma natin ang dalawang galaw na ito upang mapanatili ang ecological
balance. Kung susuriin natin ang pisikal na kapaligiran, mapapansing may kabagalan ang pagbabagong naganap
dito kumpara sa mabilis na pagkonsumo ng tao sa mga ito. Kung aagapay lamang ang pagdami ng tao sa takbo
ng galaw na ito, makakaasa tayo ng balanseng bigayan sa pagitan ng sangkatauhan at ekolohiya. Ngunit kung
ang pagbabago ng paggalaw ng tao ay nakahihigit sa pagbabagong kayang gampanan ng kapaligirang pisikal,
tiyak na kapahamakan ang kahihinatnan ng sangkatauhan, lalo na ang mga susunod pang henerasyon.

The current population of Asia is 4,644,890,614 as of Thursday, August 6, 2020, based on the latest United

Nations estimates. Asia population is equivalent to 59.76% of the total world population.

Pagbaba ng Kalidad ng Lupain

Ang pagpapanatili at pagpapaunlad ng buhay ng tao ay naaayon sa kakayahan at kasaganaan ng lupaing
pinaninirahan nito. Sanhi ng labis na pang-aabuso ng tao sa lupaing kanyang paninirahan, bumababa ang
kalidad o kakayahan nitong makapagbigay ng masaganang ani. Ang kadalasang pagkapinsala ng lupa ay bunga
ng walang ingat na pagputol ng mga puno sa kagubatan at labis na pagpapastol ng mga hayop sa mga lupaing
steppe.

Urbanisasyon
Ang urbanisasyon ng populasyon ng populasyon ay isang natural na dahilan ng paglaganap ng
kasalukuyang populasyon sa mga lungsod ng karaniwang sentro ng edukasyon, pamahalaan at ekonomiya. Sa
Asya nararanasan ang pinakamataas na antas ng urbanisasyon sa buong daigdig.
Ang nagaganap na mabilis na urbanisasyong ito sa rehiyon ay mula taong 1990 hanggang sa
kasalukuyan ang dahilan ng paglago ng mga slum o karaniwang tirahan ng mga mahihirap na lungsod. Kaugnay
ng urbanisasyon ay ang suliranin sa kakapalan ng populasyon, na karaniwang nararanasan sa mauunlad na
bansa.
Ang pagdagsa ng tao sa mga lungsod ay nauuwi sa pagsibol ng mga megacity. Ang megacity ay mga
pook na urban na paninirahan ng mahigit pa sa 10 milyong mamamayan. Ang mga megacity ay karaniwang
sentro ng interaksiyong panlipunan, pampulitika, pang-ekonomiya at prosesong ekolohikal. Dahil sa
nakararanas ng pag-unlad, ang mga megacity ay nakalilikha ng higit na oportunidad para sa mga mamamayan
na ang puno’t dulo ay ang labis na person sa kalikasan. Sa kasalukuyan, ang Asya ay may 10 megacities, pito sa
mga ito ay nangunguna sa buong daigdig.
Kung bibigyan lamang ng tuon ang epektong dulot ng urbanisasyon sa kapaligiran, mapapansing ang
mga lungsod na ito ay lumilikha ng sariling kapaligirang kung tawagin ay Urban Heat Islands. Nakapagdudulot
ng kakaibang init ang mga aspalto, kongkreto, mga bagay na gawa sa ladrilyo at bato, bakal na mga daan at
gusali. Ang kakaibang init na ito pati ang carbon dioxide, carbon monoxide, lead at iba pangkemikal na

AP07 Page 15
ibinubuga ng mga gawain ng tao ay may dalang dumi sa hangin at nagpapababa ng kalidad nito na siyang
kalimitang sanhi ng pagkakasakit at kamatayan sa mga mamamayan.

Cross Border na Polusyon

Ang polusyon ay tumutukoy sa pagdumi o kontaminasyon ng hangin, tubig at lupain bunga ng labis na
paggamit at pagtatapon ng mga bagay na nakalalason sa kapaligiran. Ang polusyon ng hangin, tubig at lupain sa
Asya ay nangyayari sa mga rehiyong laganap ang industriyalisasyon at nagtataglay ng malaking populasyon.
Ang cross-border na polusyon ay tumutukoy sa kontaminasyong nagmumula sa isang bansa na
nagdudulot ng pinsala sa kapaligiran ng ibang bang bansa. Ito ay nakaaabot sa hangganan ng isang bansa sa
pamamagitan ng daanang tubig o hangin. Bunsod nito, ang suliranin sa polusyon ay nagiging suliranin na rin ng
iba pang bansa. Dahil sa ito ay nagmumula sa ibang bansa, ang paglutas nito ay nangangailangan ng maingat at
mahusay na pakikitungo at pandaigdigang pakikipag-ugnayan.

Climate Change at Global Warming

Sinira ng global warming ang ozone layer ng daigdig. Ang pagkasira nito ay nauuwi sa pagpasok ng
ultraviolet rays mula sa sinag ng araw sa loob ng daigdig. Ang labis na pagtaas ng temperatura sa panahon ng
tag-init at higit na paghaba o pag-iksi ng panahon ng tag-ulan ay nagiging sanhi ng pagkakasakit, paglala ng
mga sakit o paglaganap ng mga nakakahawang sakit sa iba’t-ibang bahagi ng kontinente.
Ang negatibong epektong dulot ng pagbabagong klimang pandaigdig (Climate Change)ay hindi sana
magiging pahirap kung matutuhan lamang ng taong mabawasan ang paggamit ng mga kagamitang sanhi ng
labis na greenhouse gases sa kalawakan.

PAGPAPALALIM
TUGON SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN

Sustainable Development
Ang paglaki ng populasyon ay itinuturing na tagumpay ng paglago ng mga nilalang na inaasahang
mangangalaga sa mga likas na yaman ng mundo. Subalit sa kabila ng pagtatagumpay na ito, inaasahang
makakaya rin ng taong pigilan ang napakabilis na paglaki ng kanyang bilang.
Bukod dito, inaasahang makakaya rin niyang linangin ang kanyang likas na yaman upang sapat na matustusan
ang mga pangangailangan ng mga sumusunod pang henerasyon.
Matindi ang hamong kinakaharap ng mga Asyano sa gitna ng kalagayang pangkapaligiran sa
kasalukuyan. Higit kailanman, kailangan na ang pagpapatupad ng mga paraang makapagpapanatili ng maayos
at masaganang kapaligiran. Ang sustainable development ay tumutukoy sa matinding pananagutan sa maingat
na paggamit ng kapaligiran upang matugunan ang pangangailangan ng mga susunod pang henerasyon.

Higit kailanman, kailangan na ang pagpapatupad ng mga paraang makapagpapanatili ng maayos at

masaganang kapaligiran. Kailangan ang matinding pananagutan sa maingat na paggamit ng kapaligiran
upang matugunan ang kasalukuyang pangangailangan ng henerasyon, nang hindi isinusuko ang
kakayahang matugunan ang pangangailangan ng mga susunod pang henerasyon.

Sagutan ang Gawain 9.

AP07 Page 16
 MODYUL 5: Ang Yamang Tao ng Asya

PAGTUKLAS
TUGON SA MGA SULIRANING PANGKAPALIGIRAN

Ang Asya ang pinakamalaki at pinakamataong lupain sa daigdig. Sa sakop nitong 87 porsiyentong
lupain sa daigdig, naninirahan dito ang humigit-kumulang sa 4.3 bilyong katao na bumubuo sa may 60
porsiyento ng kabuuang populasyon ng daigdig.
Sa takbo ng paglaki ng populasyon sa kontinente, ang Asya ay inaasahang magkakaroon ng suliranin sa
panustos ng pagkain at sa pandaigdigang kalagayan ng kapaligiran. Higit kailanman, kailangan ang masusing
pagtuon ng pansin kung paano haharapin ang mabilis na paglaki ng populasyon.

Mga Salik na Sanhi ng Mabilis na Paglaki ng Populasyon

 Pag-unlad ng Medisina
Ang mga makabagong tuklas sa larangan ng medisina ay nagbigay-daan upang higit na maraming bilang
ng bagong panganak na ina ang makaligtas sa mga kinatatakutang sakit na dati ay walang lunas tulad ng
smallpox (measles), cholera, chicken pox at iba pa. Bukod sa maraming bata ang nabubuhay, humahaba
rin ang life expentency ng tao.

 Pag-unlad ng Teknolohiya
Maliban sa mga pagbabagong nagawa ng medisina, pinaunlad din ng teknolohiya ang produksiyon na
nakabubuhay at nakapagbibigay ng suporta ng pagkain sa higit na maraming bilang ng populasyon

Ang Dami at Paglaki ng Populasyon

Ang paglaki ng populasyon ay itinatakda ng birth rate at death rate. Ang kabuuang bilang ng tao
matapos maibawas ang death rate sa birth rate ay tinatawag na population growth (population growth= birth
rate- death rate). Kapag nakahihigit ang bilang ng mga taong ipinapanganak sa bilang ng taong namamatay
sa isang bansa sa loob ng isang taon, masasabing mataas ang growth rate sa lupaing ito. Kung nakahihigit
naman ang dami ng namamatay kaysa sa ipinapanganak sa loob ng isang taon, negatibo naman ang growth
rate sa bahaging ito ng daigdig.

Talahanayan 1
Populasyon at population growth rate ng mga bansa sa Asya (2016 esti.)
Bansa Populasyon Growth Bansa populasyon Growth Bansa Populasyon Growth
rate rate rate
Afghanistan 33,369, 945 2.59 Israel 8,192,463 1.59 Philippines 102,250,133 1.54
Armenia 3,026,048 .28 Japan 126,323,715 -0.2 Qatar 2,291,368 2.51
Azerbaijan 9,868,447 1.17 Jordan 7,747,800 2.02 Saudi Arabia 32,157,974 1.96
Bahrain 1,396,829 1.42 Kazakstan 17,855,384 1.31 Singapore 5,696,506 1.66
Bangladesh 162,910,864 1.19 N. Korea 25,281,327 .05 Sri Lanka 20,810,816 .46
Bhutan 784,103 1.2 S.Korea 50,503,933 .42 Syria 18,563,595 .33
Brunei 428,874 1.34 Kuwait 4,007,146 2.96 Taiwan 23,395,600 0.06
Myanmar 54,363,426 .87 Kyrgyztan 5,604,212 1.04 Tajikistan 8,669,464 1.21
Cambodia 15,827,241 1.6 Laos 6,918,367 1.71 Thailand 68,146,609 0.28
China 1,382323,332 .46 Lebanon 5,988,152 2.35 Timor Leste 1,211,245 2.24
Cyprus 1,176,598 .97 Malaysia 30,751,602 1.39 Zturkey 80,043,146 1.18
Georgia 3,979,781 -.5 maldives 369,812 1.69 Turkmenistan 5,438,670 1.21
India 1,326,801,57 1.2 Mongolia 3,006,444 1.6 UAE 9,266,971 1.2
AP07 Page 17
 6
Indonesia 260,581,100 1.17 Nepal 28,850,717 1.18 Uzbekistan 30,300,446 1.36
Iran 80,043,146 1.18 Oman 4,654,471 3.65 Vietnam 94,444,200 1.07
Iraq 37,547,686 3.09 Pakistan 192,826,502 2.07 Yemen 27,477,600 2.41

Ang Distribusyon ng Populasyon

Hindi pantay ang pagkakabahagi ng populasyon sa Asya. Ito ay maaaring makapal o manipis batay sa
bilang ng mga taong nabubuhay sa isang teritoryo, bansa o rehiyon. Ang distribusyon ng populasyon sa isang
teritoryo ay nasusukat sa pamamagitan ng population density.
Ang klima, vegetation cover at klima ay nakaaapekto sa kakapalan ng tao sa isang lupain. Karaniwan
nang kakaunti ang mga taong naninirahan sa mga lupaing mataas ang elevation, tulad ng mga talampas at
bundok. Sa kabilang dako, higit na marami naman ang naninirahan sa matatabang lupain na mga lambak at ilog-
lambak. Patunay ito na nais ng taong manirahan sa mga lupaing maraming panustos na likas yaman.

Talahanayan 2
Talahanayan ng Birth Rate at Death Rate ng mga Bansa sa Asya
(July 2016 est.)
Bansa Birth Death Bansa Birth Death
Rate/1000 pop. Rate/1000 pop. Rate/1000 pop. Rate/1000 pop.
Afghanistan 37.83 19.18 Laos 26.13 10.78
Armenia 12.85 8.39 Lebanon 15.02 6.03
Azerbaijan 17.85 8.3 Malaysia 21.08 5.02
Bahrain 14.64 4.37 maldives 14.83 6.65
Bangladesh 22.98 9.23 Mongolia 20.93 6.12
Bhutan 19.13 7.39 Nepal 22.17 6.97
Brunei 17.87 3.29 Oman 24.15 3.65
Myanmar 19.31 9.14 Pakistan 24.81 7.68
Cambodia 25.40 8.08 Philippines 25.34 5.1
China 12.29 7.06 Qatar 15.48 2.46
Cyprus 11.41 7.8 Saudi Arabia 19.34 2.47
Georgia 10.73 9.65 Singapore 8.50 4.66
India 20.97 6.23 Sri Lanka 17.42 6.13
Indonesia 18.10 6.25 Syria 23.99 4.61
Iran 18.55 5.72 Taiwan 8.90 6.76
Iraq 28.81 5.03 Tajikistan 26.29 6.83
Israel 19.24 5.43 Thailand 12.95 7.25
Japan 7.31 9.54 Timor Leste 25.70 5.98
Jordan 26.79 2.75 Zturkey 17.93 6.1
Kazakstan 16.65 9.39 Turkmenistan 19.54 6.31
N. Korea 14.51 10.52 UAE 17.43 5.29
S.Korea 8.55 5.94 Uzbekistan 15.87 2.11
Kuwait 21.32 2.35 Vietnam 17.07 6.17
Kyrgyztan 23.66 6.91 Yemen 33,49 7.61

Sagutan ang Gawain 10.

PAGPAPATIBAY
ANG KOMPOSISYON NG POPULASYON

Ang Komposisyon ng populasyon ay tumutukoy sa takdang bilang o bahagdan ng mga tao sa loob ng
isang bansa batay sa gulang, kasarian, literasiya at iba pang element ng populasyon.Ang komposisyon ng
populasyon ay may mahalagang implikasyon sap ag-unlad ng ekonomiya at antas ng kabuhayan ng isang bansa.
Ito ang nagsisilbing batayan ng mga programang kinakailangang pagtuunan ng pansin ng pamahalaan.

Komposisyon ng Gulang ng Populasyon

AP07 Page 18
 Ang komposisyon ng gulang ng populasyon ng isang bansa ay nagpapakita ng takbo at pagbabago ng
fertility rate, migration rate at mortality rate ng mga nagdaang taon.

Fertlity rate ang tawag sa ratio o katumbas na buhay ng ipinanganganak sa isang bansa sa bawat 1,000
kababaihang may kapasidad na manganak. Samantala, ang mortality rate naman ay tumutukoy sa bilang ng
namamatay na batang ipinapanganak kada 1000 bilang ng populasyon sa loob ng isang taon. Ang fertility rate
ang pinakamahalaga at pinakatiyak na sukat ng gulang ng populasyon. Ang mataas na bilang ng fertility rate sa
nakalipas na panahon ay nagbubunga ng higit na malapad na sukat ng pundasyon ng piramide ng populasyon
(population pyramid) dulot ng mataas na bilang ng kabataang ipinapanganak.

Implikasyon ng Mataas na Dependency Ratio sa Bansa

Ang mataas na Dependency Ratio ay nangangailangan ng higit na panustos para sa serbisyong
panlipunan tulad ng pangkalusugan, pang-edukasyon at pangkabuhayan. Ang pagkakaloob ng mga serbisyong
ito ay kinakailangan ng upang maging malakas, malusog at produktibo ang mga mamamayan at lakas-
manggagawa ng isang bansa. Tulad ng mga nakababatang bilang ng populasyon, ang isang matandang
populasyon ay nangangailangan din ng higit na matatag na serbisyong panlipunan. Ang matandang populasyon
ay nagbubunga ng kakulangan ng lakas-manggagawa sa isang bansa sa hinaharap.
Sagutan ang Gawain 11.

Komposisyon ng populasyon sa Asya (2016 est.)

Bansa May May May Fertility Bilang ng Life
gulang 0- gulang gulang Rate kalalakihan Expectancy
14% 16- 65 kada
64% pataas kababaihan
Yemen 42 55.4 2.6 4.27 1.03 64.11
Afghanistan 42.6 54.8 2.5 5.54 1.03 64.83
Oman 30.6 66.2 3.2 2.86 1.22 74.72
Laos 35.5 60.8 3.7 2.98 0.99 63.14
Bhutan 35 61.13 3.7 2.98 0.99 63.14
Tajikistan 33.4 62.6 3.2 2.8 0.99 66.72
Iraq 37.2 59.6 3.2 3.5 1.03 71.14
Nepal 32.5 62 4.5 2.36 .96 66.86
Pakistan 34 61.7 4.3 2.96 1.06 66.71
Bangladesh 33 62.1 4.9 2.5 0.95 70.36
Saudi Arabia 28.2 66.2 3.1 2.21 1.21 74.58
Syria 33.9 62.2 3.9 2.77 1.03 75.14
Turkmenistan 26.7 69.2 4.2 2.12 0.98 72.29
Cambodia 31.7 65.3 3.9 2.72 0.94 63.41
Uzbekistan 25.3 70 4.7 1.83 0.99 73.03
Philippines 34 61.6 4.4 3.1 1 72.21
Malaysia 29.1 65.6 5.3 2.61 1.03 74.28
Kyrgyztan 29.7 65.4 4.9 2.71 0.96 69.75
India 28.9 65.4 5.7 2.55 1.08 67.48
Kuwait 25.6 72.3 2.1 2.56 1.43 77.46
Jordan 34.6 60.4 5.1 3.32 1.03 80.3
Mongolia 26.9 67.6 5.5 2.18 1 68.95
Azerbaijan 22.6 71.1 6.3 1.92 0.98 71.61
Brunei 24.6 71.6 3.8 1.83 1 76.57
Lebanon 22.1 68.6 9.4 1.75 0.96 75.46
UAE 20.6 78.4 1 2.37 2.19 76.91
Israel 27.3 62.2 10.5 2.65 1.01 81.17
Myanmar 26.7 68.1 5.2 2.21 0.99 65.6
Vietnam 24.6 69.8 5.6 1.87 1 72.65
Maldives 21.1 74.7 4.2 1.78 1.34 74.92
Iran 23.8 71.1 5.1 1.86 1.03 70.62
N. Korea 21.7 68.8 9.5 1.99 0.94 69.51
Kazakhstan 24.7 68.4 6.8 2.38 0.92 69.94
Thailand 19.2 71.1 9.8 1.66 0.98 74.05
AP07 Page 19
 Sri Lanka 24.8 66.8 8.4 2.15 0.96 76.15
Qatar 12.5 86.7 .08 3.29 1.92 78.24
China 17.2 79.4 9.4 1.55 1.06 74.99
Taiwan 14.3 774.1 11.6 1.11 1 79.71
Cyprus 15.8 73.2 11 1.46 1.04 78.17
Armenia 17.3 72.8 9.8 1.39 0.89 73.75
S. Korea 14.6 73.1 12.3 1.24 1 79.55
Japan 13.4 61.8 24.8 1.39 0.95 84.19
Georgia 15.4 68.51 16.2 1.48 0.91 77.51
Indonesia 26.6 67 6.4 2.2 1 71.9
Timor-Leste 42.7 53.7 3.6 5.22 1.01 67.06
Turkey 25.9 67.6 6.6 2.1 1.02 73.03
Singapore 13.6 78.3 8.1 0.79 0.96 84.07
Bahrain 20 77.3 2.6 1.83 1.54 78.43
Pinagkunan: CIA World Factbook

Komposisyon ng Kasarian ng Populasyon

Ang komposisyon ng kasarian ng populasyon ay tumutukoy sa bilang ng kalalakihang ipinapanganak nang
buhay kada bilang ng kababaihang ipinapanganak nang buhay sa loob ng isang bansa. Kapuna-puna sa mga
bansang Asyano ang mataas na bahagdan ng kalalakihan kaysa sa kababaihan. Ito ay bunsod ng ilang
tradisyong maaaring nakaaapekto sa higit na maraming kalalakihan kaysa sa kababaihan sa kopntinente.

Ang patakarang “One Child Policy” at “late, few child bearing” ng China ay nagdulot ng higit na mababang
bahagdan ng fertility rate. Ang 2.1 na fertility rate nito noong 1979 ay unti-unting bumaba patungong 1.54
noong 2010. Sa kabilang banda, ang populasyon nitong mahigit na 1.3 bilyong katao ay nabawasan ng 200
milyon sa loob ng dalawampung taon.
Sagutan ang Gawain 12.

PAGPAPALALIM
INAASAHANG HABA NG BUHAY

Kapansin-pansin ang pagtaas ng porsiyentong itinatagal ng buhay sa kontinente ng Asya mula sa pagpasok
ng ika-20 siglo. Ang mabilis na kaganapang ito ay higit na mapapansin sa Silangang ASya. Karaniwan na ang
edad 74(average) sa kasalukuyan na nagsimula lamang sa edad 45 noong taong 1950. Ang kalagayang ito ay
pinangungunahan ng Japan kung saan lumalagpas na sa edad 83 ang itinatagal ng haba ng buhay at 81 naman sa
iba pang bansa.

Ang pagbabagong ito ay sanhi ng malawak na pagbabagong naganap sa medisina at teknolohiya na naging
daan sa pagpapalaganap ng mataas na antas pangkalusugan sa buong daigdig. Ang pagtatagumpay ng medisina
laban sa mga nakamamatay na sakit at mga proyektong pangkalusugan, pagpapalaganap ng edukasyon tungkol
sa kainaman ng masustansyang pagkain ay naging daan upang mabawasan ang bilang ng namamatay sa batang
edad.

Gayunpaman, maaari namang makabahala sa isang bansa ang paghaba ng buhay kasabay ng fertility rate.
Ang fertility rate ay maaaring magdulot ng higit na mababang bilang ng lakas-manggagawa sa pagdating ng
panahon kasabay ng paglaki ng dependency ratio na nakasasakop sa mga pangkat ng taong nasa edad 65 pataas.

Ang paghaba ng porsiyento ng haba ng buhay at pagbaba ng fertility rate ay may malaking ugnayan sa
bahagdan ng lakas-manggagawa ng bawat bansa. Matapos mapag-isipan ang pagpapahaba ng buhay ng tao,
nakababahala ang maaaring maging bunga nitong kakulangan ng lakas-manggagawa. Ikinabababhala rin ng
mga bansa sa rehiyon ang nakaambang pangangailangang itaas ang buwis na kailangang pasanin ng mga
kabilang sa lakas-manggagawa upang masuportahan ang pagbibigay benepisyo sa bilang populasyong nasa
edad 60 pataas.

Bilang ng may hanapbuhay

AP07 Page 20
 Mahalaga rin para sa isang bansa na bigyang pansin ang bilang ng mga walang hanapbuhay. Ang mga
mamamayang walang hanapbuhay ay karaniwang nakararanas ng kawalan, hindi lamang ng regular na kita,
kundi pati na mga benepisyo ng isang naghahanapbuhay tulad ng pagkakaroon ng pagkakataong mamuhay nang
maginhawa, respeto sa kapwa at pagkakaroon ng maayos na pamumuhay.

Ayon sa ilang pag-aaral, ang higit na maraming bilang walang hanapbuhay ay nauuwi sa pagtuon ng pansin
sa gawaing hindi nakabubuti sa lipunan tulad ng paggamit ng bawal na gamut, labiis nap ag-inom ng alak at
pagsasagawa ng iba’t-ibang uri ng krimen na karaniwang makikita sa mga edad 16-24.

Ang kakulangan ng hanapbuhay ay malaking suliranin sa isang bansa. Ang suliraning ito ay maaaring
magdulot ng labis na kahirapan nap ag-uugatan ng higit pang suliraning may kinalaman sa kalusugan, pabahay,
edukasyon at krimen.

Upang matugunan ang suliraning ito, mahalaga para sa pamahalaan na makapagbigay ng maayos na
suportang pangkabuhayan o programang pang-ekonomiya na makapagbibigay ng makabuluhang hanapbuhay
para sa lakas-manggagawa.

Migrasyon at Kita ng Bawat Tao

Migration Rate ang tawag sa bilang ng mga taong nandarayuhan palabas ng isang bansa matapos maibawas
dito ang bilang ng mga taong nandarayuhan paloob ng nabanggit na bansa. Mula taong 2000, nagsimulang
mangibang bansa ang napakaraming Asyano. Ayon sa ilang mga pag-aaral, sa taong ito ay may 175 milyong tao
o tatlong porsiyento ng pandaigdigang populasyon ang naninirahan sa labas ng kani-kanilang bansa. Ang bilang
na ito ay tataas pa sa buong ika-21 na siglo.

Ang paglaki ng bahagdan ng migrasyon ng tao sa pagitan ng mga industriyalisadong bansa at umuunlad pa
lamang na mga bansa ay bunsod ng kakulangan ng hanapbuhay sa pinagmulang bansa ng mga manggagawa o
professionals. Ito ay bunsod narin ng kakulangan ng kinikita ng bawat tao sa kani-kanilang bansa. Bukod pa rito
ay nangangalap din ang mga industriyalisadong bansa ng bilang ng lakas-manggagawa na siyang kasalukuyang
kakulangan sa kanilang bansa na may tumatandang populasyon. Kinakailangan din ng mga bansang
industriyalisadong bansa ang mga propesyonal partikular sa kalusugan tulad ng mga nurse at hospital attendant
na siyang tutugon sa mga programa at serbisyong inilalaan ng mga bansang ito para sa kanilang tumatandang
populasyon.

Ang pangyayaring ito ng migrasyon ay nagsisiling mekanismong nakatutulong upang mabawasan ang
malaking agwat ng kalagayan sa pagitan ng mahihirap at mayayaman. Malaking tulong para sa mga
bansang pinagmumulan ng mga migrante tulad ng Pilipinas. Ang mga remittances na ipinapadala ng mga ito
mula sa ibang bansa. Ayon sa World Bank, sa kabila ng paglala ng brain drain sa mga bansang pinagmumulan
ng mga overseas worker, ito naman ay may naibabalik at naitutulong sa bansa sa pamamagitan ng pagpasok ng
dolyar ng mga migrante sa bansang kanilang pinagmumulan (mas matututunan pagtuntung sa ekonomiks 9).

Bahagdan ng Literasiya (Literacy Rate)

Mahalaga ring mabigyang-pansin ang literacy rate ng isang populasyon. Ang Bahagdan ng Literasiya ay
tumutukoy sa bilang ng populasyong marunong bumasa at sumulat sa isang bansa.
Upang maitaas ang bahagdan ng marunong bumasa at sumulat, ipinapatupad ng mga bansa sa Asya ang
pagpasok at libreng edukasyon sa elementarya. Karaniwan ng nahaharap sa matinding hamon ang mga bansa sa
ilang rehiyon ng Asya. Ito ay bunga ng napakaraming bilang ng mga mag-aaral kung ihahambing sa bilang ng
mga guro, paaralan at gamit pampaaralan sa mga bansa.
Mahalaga parin sa isang bansa na pagtuunan ng pansin ang nakahihigit nan a bilang ng mga marunong
bumasa at sumulat. Ito ay bunsod ng napatotohanang kritikal na bahaging ginagampan ng edukasyon sa
paglilinang ng lipunan, pang-ekonomiya at pampulitikang kalagayan ng isang bansa. Higit sa lahat, ito rin ang
tinatayang pinakamagandang paraan tungo sa paglilinang ng maayos na antas ng kalagayan ng sangkatauhan.
Bagama’t ang mataas na literasiya ay hindi naman garantiya na maunlad na ang bansa. Ito ay isa lamang sa
napatunayang salik na maaaring makatulong sa pagpapasigla ng kalagayan ng sangkatauhan pati na ng isang
abnsa.
Dahil sa ganap pagkilalang ito sa edukasyon, kapansin-pansin ang naganap na paglaganap ng edukasyon sa
lahat ng rehiyon sa Asya. Ito ay nasundan din ng pagtaas ng bilang ng mga batang pumapasok sa mga paaralan.

Sagutan ang Gawain 13.

AP07 Page 21
Mga Sanggunian

Lopez, Jodi Mylene M. and Hermes P. Vargas. KRONIKA 7: Araling Asyano. Makati City: Don Bosco Press, Inc., 2018.

Samson, Maria Carmelita B., et al. KAYAMANAN: Araling Asyano. Quezon City: Rex Book Store, 2017.

Samson, MC.et.al (2017). Kayamanan: Araling Asyano. Batayang Kagamitang Pampagturo

Santiago, A.L. & et.al (2012). Araling Asyano

AP07 Page 22