ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები

იუნგი კარლ გუსტავ
ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები
შესავალი
1935 წელს აწ განსვენებულმა პროფესორმა კ.გ. იუნგმა, რომელიც მაშინ

მესამოცე წელში იყო გადამდგარი, ლონდონის ტავისტოკის კლინიკაში1
ორასამდე ექიმის წინაშე ხუთი ლექცია წაიკითხა. ეს ლექციები თანმხლები
დისკუსიებითურთ მერი ბეიკერმა და მარგარეტ გეიმმა ბეჭდური სახით
გაამრავლეს. ამჯერად ყოველივე ეს წიგნად გამოიცემა.
პუბლიკისათვის იუნგის შრომები ცნობილი იყო, მაგრამ ცოტას თუ
მოესმინა მანამდე მისი საუბარი. ლექციებმა მიიზიდა ყველა მიმართულების
ფსიქოთერაპევტთა და ფსიქიატრთა საკმაოდ დიდი ჯგუფი, ნევროლოგიური
კლინიკების თანამშრომლები, აგრეთვე რამდენიმე ზოგადი პრაქტიკოსი ექიმი.
იუნგი, ჩვეულებრივ, ერთი საათის განმავლობაში კითხულობდა ხოლმე ლექციას
და შემდგომ საათს კამათს უთმობდა. მისმა უჩვეულო მასალამ, არაფორმალურმა
სტილმა და ინგლისური სალაპარაკო ენის განსაცვიფრებელმა ფლობამ
თავიდანვე ძალდაუტანებელი და ხალისიანი ატმოსფერო შექმნა, და დისკუსიათა
ხანგრძლივობა წინასწარ განსაზღვრულ დროს ბევრად აჭარბებდა ხოლმე.
იუნგი მხოლოდ იმ პრინციპული დებულებებით შემოიფარგლა,
რომელთაც მისი თვალსაზრისი ეფუძნებოდა და რომლებიც მან ორ ძირითად
თემად ჩამოაყალიბა: ფსიქიკის სტრუქტურა და მისი შინაარსები; მათი კვლევის
მეთოდები.
ცნობიერება იუნგმა განსაზღვრა, როგორც „ფსიქიკურ ფაქტთა კავშირი
„მე“-დ წოდებულ ფაქტთან“, რომლის ხასიათიც ამა თუ იმ ადამიანის განწყობის
ზოგად ტიპზე – ექსტრავერტობასა თუ ინტროვერტობაზეა დამოკიდებული. გარე
სამყაროს „მე“ უკავშირდება ოთხი ფუნქციის – აზროვნების, გრძნობის,
შეგრძნებისა და ინტუიციის მეშვეობით. ვინაიდან „მე“, ცნობიერების ცენტრი,
არაცნობიერიდან წარმოდგება, ამიტომ ცნობიერებასა და მის ფუნქციებს ისე
ვერაფერს გავუგებთ, თუ არ მოვიშველიეთ ჰიპოთეზა პიროვნული და
კოლექტიური არაცნობიერის შესახებ. ყოველივე ამის ურთიერთმიმართებამ,
ისევე როგორც ფუნქციათა არსმა, უამრავი საკითხი წამოჭრა, და იუნგმა ძალზე
ნათლად ახსნა, რასაც გულისხმობდა ამ ცნებებში, რომელთაგან მრავალი მან
თვითონ შემოიღო ანალიზურ ფსიქოლოგიაში.
1
იმ მეთოდთა განმარტებისას, რომელთაც იგი არაცნობიერი მშვინვიერი*
აქტივობის კვლევისას მიმართავდა, იუნგმა ისაუბრა ასოციაციის ექსპერიმენტის,
სიზმრის ანალიზისა და აქტიური წარმოსახვის (Imagination) შესახებ. ზოგი
მსმენელი გააკვირვა იმ მნიშვნელობამ, რომელსაც იგი ასოციაციის ექსპერიმენტს
ანიჭებდა, – ის ხომ, რა ხანია, ხმარებიდან გამოსული იყო. მაგრამ იუნგმა,
უწინარეს ყოვლისა, იმიტომ ისაუბრა ამაზე, რომ მის ადრეულ კვლევებში
ასოციაციის ექსპერიმენტი მთავარ ადგილს იკავებდა. როდესაც მან, ჯერ კიდევ
ახალგაზრდა ასისტენტმა, ციურიხში, ბურგჰოლცლის კლინიკაში დაიწყო მუშაობა
სულიერი დაავადებების იდუმალებათა საკვლევად, კოდიფიცირებული
ფსიქოლოგიური ცოდნა ჯერ კიდევ არ არსებობდა. სიტყვათა ასოციაციებზე მის
მიერ ჩატარებულმა ცდებმა მოულოდნელი და მეტად მნიშვნელოვანი შედეგები
გამოიღო. მათგან უმნიშვნელოვანესთაგანთ განეკუთვნებოდა არაცნობიერის
ავტონომიური ბუნების აღმოჩენა. ის ვარაუდი, რომ არსებობს მშვინვიერი
აქტივობა ცნობიერების მიღმა, კარგა ხნით ადრე არსებობდა, ვიდრე ფროიდი ან
იუნგი კლინიკაში მისი გამოყენების იდეამდე მივიდოდნენ. დახვეწა რა
ასოციაციის ექსპერიმენტი, იუნგმა დაასაბუთა ეს ჰიპოთეზა, და გრძნობითი ტონით
შეფერილ კომპლექსებზე მითითებით დაადასტურა ფროიდის განდევნის თეორია.
თავდაპირველად სიტყვა-გამღიზიანებლებზე პასუხი ერთადერთი სიტყვით
შემოიფარგლებოდა; იუნგმა კი შენიშნა, რომ ეს ამცირებს ტესტის ღირებულებას
და საჭიროდ მიიჩნია ტექნიკური ცვლილებები შემოეტანა. თუ ადრე მხოლოდ
რეაქციის დროის გაზომვა ხდებოდა, ახლა მან ტესტს დაურთო მექანიკური
აღრიცხვები, რაც გრაფიკულ მონაცემებს იძლეოდა პულსზე, სუნთქვაზე და კანის
ელექტრული წინაღობის რაოდენობრივ ცვლილებებზე ემოციების გავლენის
შესახებ. იმ აღმოჩენამ, რომ სხეული და სამშვინველი რეაგირებენ როგორც ერთი
მთლიანი, იუნგი პირველ კლინიკოსად აქცია, ვინც შეიცნო ემოციათა თანმხლები
ფიზიოლოგიური მოვლენების მნიშვნელობა, რომლებიც დღეს ყველასათვის
ცნობილია როგორც ფსიქოსომატური ფენომენები.
გადააბიჯა რა საზღვარს სიზმართა ქვეყნისაკენ, როგორც თავად
ბრძანებდა, იუნგმა ისაუბრა სიზმრის პიროვნული და კოლექტიური ელემენტების
შესახებ, პირველ რიგში – სიზმრის ანალიზის, თავისი უმნიშვნელოვანესი
თერაპიული საშუალების, შესახებ: „სიზმარს სააშკარაოზე გამოაქვს ყველაფერი,
რაც საჭიროა“. ერთხელ რომელიღაც ჩახლართულ კითხვაზე მან გერმანულად
გასცა პასუხი, რამაც კითხვის დამსმელი გააოგნა. როცა საქმეში თავმჯდომარე
ჩაერია, მან ღიმილით შენიშნა, ხომ ხედავთ, არაცნობიერი მართლაც
ავტონომიურად მოქმედებსო. იუნგი მარტოოდენ მომაჯადოებელი
2
მჭევრმეტყველი როდი იყო, ის სიტყვებს დიდი სიფრთხილითაც არჩევდა, და
შესანიშნავად ეხერხებოდა გასაგებად, დოქტრინალური ჟარგონის გარეშე
გადმოეცა, რისი თქმაც სურდა.
მეოთხე ლექციაში იუნგმა წარმოადგინა არქეტიპული მოტივების
შემცველი სიზმრის ინტერპრეტაცია და განმარტა თავისი ამპლიფიკატორული
მეთოდი. მან აჩვენა, რომ სიზმრის ახსნისას პარალელური გამოვლინებებით
ამპლიფიკაცია* ფილოლოგიაში მიღებულ შედარებით მეოდს შეესატყვისება.
მიუთითა რა ცნობიერებასა და არაცნობიერს შორის არსებულ კომპენსატორულ
კავშირზე, სამშვინველი მან აღწერა როგორც თვითრეგულირებადი სისტემა,
რომელიც სხეულის ჰომეოსტაზურ მექანიზმებს შეიძლება შევადაროთ.
სამწუხაროდ, დრო აღარ დარჩა უჩვეულოდ საინტერესო სიზმრის
ანალიზის ბოლომდე მისაყვანად, და იუნგმა განიზრახა, ეს დანაკლისი ბოლო
ლექციაზე აენაზღაურებინა, მაგრამ დოქტ. ჰიუ კრიხტონ-მილერმა წინადადება
წამოაყენა, იქნებ უმჯობესი ყოფილიყო, იუნგს გადატანის რთულ პრობლემაზე
ესაუბრაო, რასაც დამსწრეებმა მხარი დაუჭირეს. იუნგმა გადატანა განმარტა ,
როგორც პროექციის უფრო ზოგადი მოვლენის კერძო შემთხვევა და მიუთითა,
რომ ზოგჯერ ის ანალიზის მთავარ პრობლემად იქცევა. განსაკუთრებულ
მნიშვნელობას ანიჭებდა იუნგი ანალიტიკოსის გამოცდილებასა და საზრიანობას ,
როცა საქმე ორმხრივ გადატანასთან გვაქვს. გადატანის მიზეზებმა და მისმა
სავსებით სპონტანურმა, არაპროვოცირებულმა აღმოცენებამ ის მიიყვანა იქამდე ,
რასაც თვითონ გადატანის მძიმე და რთულ თერაპიას უწოდებდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ასე მოკლე იყო გადატანის პრობლემის
მიმოხილვა, ის ამ თემაზე იუნგის შემდგომი დაძაბული მუშაობის გასაოცარ
შესავლად იქცა. 1946 წელს გერმანულ ენაზე გამოქვეყნდა მისი „გადატანის
ფსიქოლოგია“, სადაც მას გადატანის ცნების შინაარსი არ შეუცვლია, მაგრამ მისი
გაგება უფრო გააღრმავა. უფრო გვიან გამოცემულ „Mყსტერიუმ ჩონიუნცტიონის “-
ში კი იუნგს ლაპარაკი აქვს „თვითონ“-ისა და „მე“-ს სტრუქტურის, გადატანისა და
ორმხრივი გადატანის ბუნებისა და ინდივიდუაციის პროცესის შესახებ.
უკანასკნელ დისკუსიაში მას ჰკითხეს, თუ რა აზრით ხმარობდა გამოთქმას
„აქტიური წარმოსახვა“, რასაც ვრცელი განმარტება მოჰყვა. იუნგმა აღწერა
ანალიზის მსვლელობაში აქტიური წარმოსახვის მიზნობრივი და შემოქმედებითი
ხასიათი და აჩვენა, თუ როგორ შეიძლება ის სპონტანურ ხატვა-ხაზვასთან
დაკავშირდეს თერაპიული მიზნებით. დამსწრეთაგან ზოგი სახტად დარჩა, როცა
გაიგო, რომ ის ხშირად ურჩევდა პაციენტებს, ფანქრისა თუ ფუნჯის მეშვეობით
გამოეთქვათ, რაც აწუხებდათ. ასეთი საქმიანობა თურმე დიდად სასარგებლოა ,
3
განსაკუთრებით მათთვის, ვინც თავის ფანტაზიებს სიტყვიერად ვერ გამოხატავს .
გარდა ამისა, ეს პაციენტებს საშუალებას აძლევს თავისუფალ დროს აქტიური
მონაწილეობა მიიღონ თავიანთ გამოჯანსაღებაში.
იუნგი გარდაიცვალა 1961 წელს, ოთხმოცდაექვსი წლისა, მაშასადამე, ამ
ლექციების წაკითხვიდან ოცდაექვსი წლის შემდეგ. ამ დროის განმავლობაში მან
მრავალი ნაშრომი გამოაქვეყნა, რომლებშიც იგრძნობა თანდათანობითი
განვითარება და გაღრმავება, განსაკუთრებით – გამოკვლევებში არაცნობიერისა
და მისი მნიშვნელობის შესახებ მშვინვიერი ჯანმრთელობისა თუ ავადმყოფობის
გაგებაში. წინამდებარე ლექციები ჩინებულად ამზადებს მკითხველს იმ
საფუძვლების გასაცნობად, რომელთაც იუნგის შემოქმედება ეყრდნობა.
ლექციები სისტემატურ ხასიათს ატარებენ და მაინც არაფორმალურნი არიან ;
იუნგის ნაუბარის ჩანაწერი მკაფიო შთაბეჭდილებას გვიქმნის მისი პიროვნების
შესახებ.
ე.ა. ბენტი
ვინაიდან გერმანული გამოცემა კ.გ.იუნგის სიკვდილის შემდეგღა (1961)

ქვეყნდება, მის მიერ ჩამოყალიბებული ცნებები, რომელთაც შემდგომი
ნაწილობრივ მოდიფიკაცია განიცადეს, ისევეა დატოვებული, როგორც იგი მაშინ
ხმარობდა.
გამომცემლობა
პირველი ლექცია
თავმჯდომარე, დოქტ. ჰ.კრიხტონ-მილერი:
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო!

ნება მიბოძეთ, ყველა თქვენგანის სახელით გულთბილად მივესალმო
ბატონ პროფესორ იუნგს. გამოგიტყდებით, დიდ ბედნიერებას მანიჭებს ამის
უფლება. ბატონო პროფესორო, ეს რამდენიმე თვეა, თქვენი ვიზიტის სასიხარულო
მოლოდინით ვიყავით აღვსილნი. უთუოდ, მრავალი ჩვენგანი ამ სემინარებზე
შემეცნებითი სიახლეების შეძენას იმედოვნებს. ვფიქრობ, უმეტესობა ჩვენგანს
იმედი აქვს, რომ საკუთარი თავის შესახებ მიიღებს ახალ ინფორმაციას. მრავალი
აქ დამსწრისათვის თქვენ წარმოადგენთ ადამიანს, რომელმაც თანამედროვე
4
ფსიქოლოგია იხსნა სხვა სულიერი მეცნიერებებისგან სახიფათოდ გამიჯვნის
საფრთხისგან. ჩვენ აღფრთოვანებული ვართ თქვენი სულიერი გამბედაობითა და
ჰორიზონტის სიფართოვით – თვისებებით, რომლებმაც თქვენ შესაძლებლობა
მოგცათ დაგეკავშირებინათ ფსიქოლოგია და ფილოსოფია, თუმცა ზოგ-ზოგებს ეს
მოსაწონად არ მიაჩნიათ. თქვენ განაახლეთ ფსიქოლოგიურ აზროვნებაში
ღირებულებათა საზრისის, ადამიანის თავისუფლების პრობლემა, თვალი
აგვიხილეთ ბევრ რამეზე, რითაც ფასდაუდებელი სამსახური გაუწიეთ მრავალ
ჩვენგანს; და, რაც განსაკუთრებით აღსანიშნავია, ადამიანის სამშვინველის
კვლევა თქვენთვის არ წყდება იქ, სადაც ბუნებისმეტყველების შესაძლებლობები
ამოწურულია. ამ და რიგ სხვა მიზეზთა გამო, რომლებიც პირადი ხასიათისაა
თითოეული ჩვენთაგანისათვის, მადლობას გიცხადებთ და დაძაბული ინტერესით
ველით თქვენთან შეხვედრებს.
კ.გ. იუნგი:
პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო!

უპირველეს ყოვლისა, გთხოვთ გაითვალისწინოთ, რომ ინგლისური არ
არის ჩემი მშობლიური ენა, რის გამოც გთხოვთ შემწყნარებლობა გამოიჩინოთ
ჩემი გაუმართავი მეტყველებისა და შეცდომების მიმართ.
როგორც იცით, ჩემი ამოცანაა ფსიქოლოგიის ზოგიერთი ძირითადი
საკითხის მოკლე მიმოხილვა. ამასთან, რაკი ჩემს პრინციპებსა და თვალსაზრისს
წამოვწევ წინა პლანზე, ნუ იფიქრებთ, რომ მე არ ვაფასებ სხვა მკვლევართა მიერ
ამ სფეროს შესწავლაში შეტანილი დიდი წვლილის მნიშვნელობას. საკუთარ
დამსახურებას როდი ვაზვიადებ; უბრალოდ, ვგულისხმობ, რომ ფროიდისა და
ადლერის ღვაწლის შესახებ თავადაც ჩინებულად მოგეხსენებათ.
ახლა შევუდგეთ საქმეს. უწინარეს ყოვლისა, ორიოდ სიტყვით გაგაცნობთ
პროგრამას. ჩვენ ყურადღებას შევაჩერებთ ორ ძირითად სფეროზე: ჯერ ერთი,
არაცნობიერის სტრუქტურასა და შინაარსებზე და, მეორე, მეთოდებზე, რომელთაც
მივმართავ ხოლმე არაცნობიერი ფსიქიკური პროცესიდან გამოვლენილ
შინაარსთა კვლევისას. მეორე სფერო, თავის მხრივ, სამ ნაწილად იყოფა: 1.
ასოციაციის ექსპერიმენტი; 2. სიზმრის ანალიზი; 3. აქტიური წარმოსახვა.
რასაკვირველია, ჩემთვის სრულიად შეუძლებელია ახლა ყოველივე ის
გადმოგცეთ, რაც შეიძლება ითქვას ისეთი რთული თემების შესახებ, როგორიცაა ,
მაგალითად, ჩვენი დროის კოლექტიური ცნობიერებისთვის დამახასიათებელი
ფილოსოფიური, რელიგიური, ეთიკური და სოციალური პრობლემები, ანდა
5
კოლექტიურ არაცნობიერში მიმდინარე პროცესებისა და მათ ნათელსაყოფად
საჭირო კვლევების შესახებ შედარებითი მითოლოგიისა და ისტორიის სფეროში.
რაც უნდა განყენებული გვეჩვენებოდეს ეს თემები, ისინი მაინც ინდივიდთა
შინაგანი მდგომარეობის წარმოქმნის, რეგულაციისა და დარღვევის უძლიერეს
ფაქტორებს წარმოადგენენ, და სწორედ ისინი განაპირობებენ დივერგენციებს
ფსიქოლოგიურ თეორიათა სფეროში. თუმცა მე ექიმი ვარ და, ამიტომ,
უმთავრესად ფსიქოპათოლოგიაა ჩემი საქმიანობის სფერო, დარწმუნებული ვარ ,
რომ ფსიქოლოგიის სწორედ ეს დარგი საბოლოო ჯამში მხოლოდ მოგებას
ნახავს, თუკი ნორმალური მშვინვიერი ცხოვრების შესახებ გაიღრმავებს და
გაიფართოვებს ცოდნას. ექიმს მუდამ უნდა ახსოვდეს, რომ ავადმყოფობები
ნორმალური პროცესების დარღვევებია და არა ენტია პერ სე,* მხოლოდ და
მხოლოდ მათთვის დამახასიათებელი ფსიქოლოგიით. შიმილია სიმილიბუს
ცურანტურ** ძველი მედიცინის ყურადსაღები ჭეშმარიტებაა და, ისევე როგორც
ყველა დიდი ჭეშმარიტება, ისიც შეიძლება უდიდეს უაზრობად იქცეს. ასე რომ,
სამედიცინო ფსიქოლოგია ფრთხილად უნდა იყოს, თვითონ არ დაავადდეს.
ცალმხრივობა და ჰორიზონტის შეზღუდვა ხომ ნევროზის საყოველთაოდ
ცნობილი მახასიათებელია.
რა ვქნა, რაზეც უნდა გესაუბროთ, – ტყუილია, დასრულებით ვერაფერს
დავასრულებ. სამწუხაროდ, ვერ შევძლებ შევეხო მრავალ ახალ თეორიას,
ვინაიდან ბუნებით უფრო ემპირიისკენ ვარ მიმართული და ახალ ფაქტებს უფრო
ვეტანები, ვიდრე მათ შესახებ სპეკულაციას, თუმცაღა, ვაღიარებ, რომ ეს
უკანასკნელი სასიამოვნო ინტელექტუალური გასართობია.
ყოველი ახალი შემთხვევა ჩემთვის თითქმის ახალი თეორიაა, და იქნებ
ჩემი თვალსაზრისი არც ისე უვარგისი აღმოჩნდეს, თუ კაცი დაუფიქრდება, რა
ახალგაზრდაა ჯერ კიდევ თანამედროვე ფსიქოლოგია. მე რომ მკითხოთ, ის ჯერ
აკვანს არ ასცილებია. ასე რომ, ზოგადი თეორიების ხანა დღესდღეობით
ნამდვილად არ მომწიფებულა. ხანდახან ისიც კი მეჩვენება, რომ ფსიქოლოგიას
ჯერაც ვერ გაუცნობიერებია ვერც თავისი ამოცანის გიგანტური მასშტაბები და
ვერც თავისი ობიექტის – ფსიქიკის შემაცბუნებლად და დამთრგუნველად რთული
ბუნება. ეტყობა, ეს აზრი ჯერ კიდევ მძიმედ შემოდის ჩვენს ცნობიერებაში და
წესიერად ვერც კი წარმოგვიდგენია, თუ რას ნიშნავს ის, რომ სამშვინველი, ერთის
მხრივ, მეცნიერული კვლევისა და დაკვირვების ობიექტია და, ამავე დროს, მეორე
მხრივ, მისი სუბიექტიცაა, ე.ი. საშუალება, რომლითაც ეს დაკვირვება იწარმოება.
ამ საშიში მოჯადოებული წრის გაცნობიერებამ უკიდურეს წინდახედულებას
6
მიმაჩვია და შეხედულებათა ჭეშმარიტობის ფარდობითობის აღიარებამდე
მიმიყვანა, ეს კი გაუგებრობას იწვევს ხოლმე.
არ მინდა ჩემი თხრობა კრიტიკული შენიშვნებით გადავტვირთო, – ეს
მხოლოდ ხელს თუ შეგვიშლის. მე, უბრალოდ, წინაწარ ბოდიშს ვიხდი ერთი
შეხედვით ზედმეტი გართულებებისთვის. თეორიები მე ნაკლებად მაინტერესებს ,
ვიდრე ფაქტები. ამრიგად, გთხოვთ გახსოვდეთ: ჩემს განკარგულებაში არსებული
მცირე დროის განმავლობაში არ შემიძლია გადმოგცეთ მთელი ის მასალა,
რომელსაც ჩემი დასკვნები ეფუძნება, – უპირველეს ყოვლისა, აქ ვგულისხმობ
სიზმრის ანალიზის ვრცელ განშტოებებსა და არაცნობიერ პროცესთა კვლევის
შედარებით მეთოდს. აქ მე თქვენი გამგებიანობისა და მხარდაჭერის იმედი მაქვს;
თუმცა, ცხადია, პირველ რიგში ჩემზეა დამოკიდებული ამ საკითხების
შეძლებისდაგვარად მარტივად გადმოცემა.
ფსიქოლოგია, უწინარეს ყოვლისა, არის მეცნიერება ცნობიერების
შესახებ. შემდგომ, იგი არის მეცნიერება იმის პროდუქტთა შესახებ, რასაც ჩვენ
არაცნობიერ მშვინვიერ ცხოვრებას ვუწოდებთ. უშუალოდ არცნობიერის კვლევა
არ ძალგვიძს სწორედ იმიტომ, რომ ის არაცნობიერია და ამის გამო ჩვენ მასთან
მისადგომი არ გაგვაჩნია. ჩვენ მხოლოდ ცნობიერ მოცემულობებს შეგვიძლია
ჩავეჭიდოთ, რომელთა შესახებაც ვვარაუდობთ, რომ მათ ფესვები იმ სფეროში
უნდა ჰქონდეთ გადგმული, ჩვენ რომ არაცნობიერს ვუწოდებთ, – „ბნელ
წარმოდგენათა“ სფეროში, რომელნიც, ფილოსოფოს კანტის ანთროპოლოგიის1
მიხედვით, სამყაროს ნახევარს შეადგენენ. რაც არ უნდა ვთქვათ არაცნობიერის
შესახებ, ყველაფერს ხომ ცნობიერი სული გამოთქვამს. არაცნობიერი მშვინვიერი
ცხოვრება აბსოლუტურად უცნობი ბუნებისაა. მაგრამ ის გამოხატულებას პოულობს
ცნობიერებასა და ცნობიერების წანამძღვრებში, – ეს არის და ეს, ამაზე შორს ვერ
მივდივართ, და ყოველთვის მხედველობაში უნდა გვქონდეს, რომ ესაა ჩვენი
განსჯის უკანასკნელი კრიტერიუმი.
ცნობიერება უცნაური რამაა. ის წყვეტილი ფენომენია. ადამიანის
ცხოვრების მეხუთედი თუ მესამედი ან, იქნებ, ნახევარიც კი სანახევროდ
არაცნობიერ მდგომარეობაში მიმდინარეობს. ჩვენი ბავშვობის პირველი ხანა
არაცნობიერად გადის, ყოველ ღამით არაცნობიერში ვიძირებით, და მხოლოდ
განსაზღვრულ შუალედებში სიფხიზლესა და ძილს შორის ვფლობთ მეტ-
ნაკლებად ნათელ ცნობიერებას. კაცმა რომ თქვას, ისიც საკითხავია, რამდენად
ნათელია ეს ცნობიერება. ასე, მაგალითად, ათი წლის ბავშვი თითქოსდა უკვე
ცნობიერად მოქმედებს, მაგრამ ადვილი საჩვენებელია, რომ აქ რაღაც უცნაურ
ცნობიერებასთან გვაქვს საქმე, კერძოდ, ეტყობა, ცნობიერებასთან, ოღონდ
7
ყოველგვარი „მე“- ცნობიერების გარეშე. რამდენი ბავშვი ვიცი, რომ თერთმეტი,
თორმეტი, თოთხმეტი წლის ასაკში, ან უფრო გვიანაც კი, უეცრად განიცდიან: „მე
ვარ“. ცხოვრებაში პირველად გრძნობენ ისინი, რომ თვითონ განიცდიან, რომ
შეუძლიათ ჩაიხედონ წარსულში, რომელიც შეიცავს მოგონებებს ნივთების, მაგრამ
არა მათი საკუთარი თავის შესახებ.
უნდა ვაღიაროთ, რომ როცა ვამბობთ: „მე“, არ გაგვაჩნია აბსოლუტური
კრიტერიუმი, ყველაფერი ვიცით ამ „მე“-ს შესახებ თუ არა. შესაძლებელია, ჩვენი
ცოდნა „მე“-ს შესახებ ჯერ ისევ ფრაგმენტულია, და შემდგომში შეიძლება
ადამიანებმა გაცილებით მეტი რამ იცოდნენ იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავს „მე“
ადამიანისთვის, ვიდრე ჩვენ ვუწყით დღესდღეობით. მართლაც, ჩვენ ხომ
წარმოდგენაც არა გვაქვს, თუ რა შედეგებს მოიტანს კიდევ ეს პროცესი.
ცნობიერება წააგავს ზედაპირს ან აპკს, გადაჭიმულს იმ ვრცელ
არაცნობიერ სფეროზე, რომლის ტევადობა ჩვენთვის უცნობია. რამდენადაც ჩვენ
არაფერი ვიცით არაცნობიერის შესახებ, ამდენად არც მისი სამფლობელოს
შემოფარგვლა ძალგვიძს. რაც არ ვიცით, რა არის, იმაზე რა უნდა ვთქვათ.
როდესაც ვამბობთ: „არაცნობიერი“, ხშირად გვგონია, რომ ამით რაღაც
კონკრეტულს გამოვხატავთ, სინამდვილეში კი, უბრალოდ, იმას გამოვთქვამთ ,
რომ არ ვიცით, რა არის არაცნობიერი. ჩვენ მხოლოდ და მხოლოდ
არაპირდაპირი საბუთი მოგვეპოვება იმ მოსაზრების სასარგებლოდ, რომ
ცნობიერების ზღურბლს ქვემოთ არსებობს ფსიქიკური სფერო; აგრეთვე
რამდენიმე მეცნიერულად გამძლე არგუმენტიც გაგვაჩნია. შინაარსებიდან ,
რომლებიც არაცნობიერს ამოაქვს, ზოგი რამ შეგვიძლია დავასკვნათ მისი არსის
შესახებ. მაგრამ დასკვნების გამოტანისას საქმეს მეტისმეტად
ანთროპომორფულად არ უნდა მივუდგეთ, რადგან სავსებით შესაძლებელია,
ნივთები სინამდვილეში სულ სხვაგვარი იყოს, ვიდრე მათ ჩვენი ცნობიერება
ხედავს.
ასე, მაგალითად, თუ კონკრეტულ სინამდვილეს შევადარებთ იმას, რასაც
მისგან ჩვენი ცნობიერება ქმნის, ნაირგვარ შინაგან ხატებებს წავაწყდებით,
რომლებიც „ობიექტურად“ სრულიადაც არ არსებობენ. ასე, მაგალითად, ვხედავთ
ფერებს და გვესმის ტონები, მაშინ როცა სინამდვილეში მხოლოდ რხევები
არსებობს. ჩვენ გვესაჭიროება ლაბორატორიები ურთულესი აპარატურით, რათა
შევძლოთ წარმოდგენა შევიქმნათ იმის შესახებ, თუ როგორია სამყარო ჩვენი
შეგრძნების * ორგანოებისა და ფსიქიკისგან დამოუკიდებლად, და ვფიქრობ,
არაცნობიერის საქმეც ასეა – არ გვაწყენდა ლაბორატორია, სადაც ობიექტურ
მეთოდთა გამოყენებით დავადგენდით, თუ რას წარმოადგენენ სინამდვილეში
8
ნივთები არაცნობიერ მდგომარეობაში. აქედან გამომდინარე, ყველაფერს , რასაც
ამ ლექციებზე არაცნობიერის შესახებ ვიტყვი, ამ თვალით უნდა შეხედოთ.
ყოველთვის საქმე გვაქვს „თითქოს“-თან, და გთხოვთ ეს მუდამ იქონიოთ
მხედველობაში.
გარდა ამისა, ცნობიერება ერთგვარად შეზღუდულია. ყოველ მოცემულ
მომენტში ის მხოლოდ მცირეოდენ თანადროულ შინაარსებს იტევს . ყველაფერი
დანარჩენი ამ მომენტში არაცნობიერია. ამიტომ ცნობიერი სამყაროს უწყვეტი
ერთიანობის წარმოდგენა, საყოველთაო ურთიერთკავშირის აღქმა და გაგება
მხოლოდ ასეთ ცნობიერ „ნაწყვეტ-ნაწყვეტ ასახვათა“ თანმიმდევრობის
საფუძველზე გვეძლევა. ჩვენ არ შეგვიძლია მთლიანობის ხილვა, – ამისათვის
ჩვენი ცნობიერება მეტისმეტად შეზღუდულია. ჩვენ საჭიროებისამებრ ვხედავთ
მხოლოდ იმას, რასაც პროჟექტორი მოცემულ მომენტში ანათებს. სამყაროს
თითქოს ვიწრო ჭუჭრუტანიდან ვაკვირდებით, საიდანაც მისი მხოლოდ პატარა
მონაკვეთი ჩანს. დანარჩენი ყველაფერი წყვდიადშია შთანთქმული და ჩვენი
აღქმისთვის მიუწვდომელია. არაცნობიერის სამფლობელო თვალუწვდენელია და
უწყვეტი, მაშინ როცა ცნობიერების სამეფო მარად ცვალებად, წამიერ წვდომათა
შემოფარგლულ ველს წააგავს.
ცნობიერება ფართოდ ეყრდნობა აღქმასა და გარე სამყაროში
ორიენტაციას. ის, ალბათ, ტვინშია ლოკალიზებული, რომელიც ექტოდერმული
წარმოშობისაა და ჩვენს უშორეს წინაპართა ჟამს, ალბათ, კანის
ფიზიკურშეგრძნებით ორგანოს წარმოადგენდა. ცნობიერების ასეთი
ლოკალიზაცია ტვინში, საფიქრებელია, მისი უპირატესად შეგრძნებითი*
(ფიზიკურშეგრძნებითი**) და მაორიენტირებელი ასპექტის საფუძველია.
შემთხვევითი არაა, რომ ადრეული მეჩვიდმეტე და მეთვრამეტე საუკუნის
ინგლისელი და ფრანგი ფსიქოლოგები ცდილობდნენ, ცნობიერება
შეგრძნებებიდან გამოეყვანათ, – თითქოს ის მხოლოდ მათგან შედგებოდა. ეს
გამოხატულია ცნობილ გამონათქვამში: „Nihil est in intellectu quod non fuerit in
sensu“.2 თანამედროვე ფსიქოლოგიაში, სამწუხაროდ, არსებობს ამგვარი
წარმოდგენები. ასე, ფროიდს თუმცა ცნობიერება შეგრძნებებიდან არ გამოჰყავს,
მაგრამ არცნობიერი კი გამოჰყავს ცნობიერებიდან. ეს იმავე რაციონალისტური
მიდგომის გამოძახილია.
მე კი ყველაფერი პირიქით წარმომიდგება. ჩემის აზრით, სავსებით
აშკარაა, რომ საწყისი არაცნობიერია, და ცნობიერება არაცნობიერი
მდგომარეობიდან ვითარდება. ადრეულ ბავშვობას ჩვენ არაცნობიერად
9
ვატარებთ; უმნიშვნელოვანესი ინსტინქტური ფუნქციები არაცნობიერად
ხორციელდება, ცნობიერება კი შემდეგღა წარმოიშობა არაცნობიერიდან.
ეს პროცესი ძალთა უდიდეს დაძაბვას მოითხოვს. ცნობიერად ცხოვრება
ძნელია, ქანცის გამომცლელია. ცნობიერების განვითარება თითქმის
არაბუნებრივი ძალისხმევაა. ამაში პრიმიტივების მაგალითზეც შეგვიძლია
დავრწმუნდეთ, რომელთაც სულ უმცირესი საბაბიც ყოფნით (ანდა ისიც არ
სჭირდებათ) – და უეცრად „აქ აღარ არიან“. მათ შეუძლიათ საათობით ისხდნენ
უსაქმოდ, და თუ შეეკითხებით: „რას ფიქრობ?“ – განაწყენდებიან, რადგანაც მათ
მიაჩნიათ: „მხოლოდ გიჟი ფიქრობს – მხოლოდ მას აქვს თავში ფიქრები. ჩვენ არ
ვფიქრობთ“. და თუ ოდესმე ფიქრობენ, ისინი უფრო მუცლით სჩადიან ამას, ანდა
გულით. ზანგთა ზოგიერთი ტომი დარწმუნებულია, რომ ფიქრები მუცელშია,
რადგან ისინი მხოლოდ იმ ფიქრებს ამჩნევენ, რომლებიც ღვიძლის, კუჭის ან
ნაწლავების ფუნქციას არღვევენ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათთვის მხოლოდ
ემოციური ფიქრებია ცნობილი. ემოციებსა და აფექტებს ყოველთვის შესამჩნევი
ფიზიოლოგიური ცვლილებები ახლავს. პუებლოს ტომის ინდიელები
მარწმუნებდნენ, ყველა ამერიკელი შეშლილიაო. როცა მე, ცოტა არ იყოს,
გაკვირვებულმა, მიზეზი ვკითხე, მიპასუხეს: „გაიძახიან, თავით ვფიქრობთო.
ნორმალური ადამიანი თავით როდის ფიქრობს! ჩვენ გულით ვფიქრობთ“. ეს
ხალხი ჯერ კიდევ ჰომერულ ხანაშია, – მაშინ ხომ დიაფრაგმა (Dიაპჰრაგმა, პჰრენ
– სული, სამშვინველი) ფსიქიკური აქტივობის ადგილად იყოს მიჩნეული. ეს
ფსიქიკური ლოკალიზაციის ნაირსახეობაა. ჩვენებური წარმოდგენა ცნობიერების
შესახებ აზროვნებას მის აღმატებულება თავში ათავსებს; პუებლოს ტომის
ინდიელები კი ცნობიერების არსებობას გრძნობის ინტენსივობის მიხედვით
ასკვნიან. აბსტრაქტული აზროვნება მათთვის უცხო ხილია. რაკი პუებლოს ტომი
ინდიელები მზის თაყვანისმცემლები არიან, მე მათ ავგუსტინესეული არგუმენტი
მოვუყვანე: ღმერთი მზე კი არ არის, არამედ მზის შემქმნელი.3 მაგრამ ეს
გაუგებარი და მიუღებელი აღმოჩნდა მათთვის, ვინაიდან მათ არ ძალუძთ
გასცდნენ თავიანთ შეგრძნებებსა და გრძნობებს; ამიტომაცაა, რომ ცნობიერება
და აზროვნება მათთვის გულშია ლოკალიზებული. ხოლო ჩვენთვის ეს ფსიქიკური
აქტივობა არაფერს ნიშნავს. ჩვენი გაგებით, სიზმრებსა და ფანტაზიებს ადგილი
აქვს „სადღაც დაბლა“; ამიტომაც ვლაპარაკობთ „ქვე-ცნობიერის“, ცნობიერების
ქვემოთ არსებულ ნივთთა შესახებ.
ასეთი ლოკალიზაციები, ჩვენ რომ უცნაურად გვეჩვენება, დიდ როლს
ასრულებს ე.წ. პრიმიტიულ ფსიქოლოგიაში, რომელიც, კაცმა რომ თქვას,
ყველაფერია, გარდა პრიმიტიულისა. ტანტრა-იოგასა და ჰინდუს ფილოსოფიაში,
10
მაგალითად, შეგვიძლია ფსიქიკურ შრეთა უაღრესად დახვეწილი სისტემა
ავღმოვაჩინოთ, დაწყებული ცნობიერების ლოკალიზაციით პერინეუმში და
დამთავრებული ლოკალიზაციით თავში..4 ეს „ცენტრებია“ ე.წ. ჩაკრები. მათ
მარტო იოგას მოძღვრებაში როდი ვაწყდებით; მსგავსი წარმოდგენები გვხვდება
ძველ გერმანულ ალქიმიურ ნაწარმოებებშიც,5 რომელთა შესახებ
დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ იოგას ცოდნის გარეშე არიან
შექმნილნი.
ცნობიერებისთვის არსებითია ის, რომ არაფერი შეიძლება ცნობიერი
იყოს „მე“-ს გარეშე, ურომლისოდაც ცნობიერება წარმოუდგენელია. რაც „მე“-ს არ
უკავშირდება, არც არის ცნობიერი. ამიტომ ცნობიერება შეიძლება განვსაზღვროთ,
როგორც ფსიქიკურ ფაქტთა კავშირი „მე“-სთან. მაგრამ რას წარმოადგენს თვით
„მე“? „მე“ არის კომპლექსური მოცემულობა, რომელიც, უწინარეს ყოვლისა,
სხეულის, „მუნყოფიერის“ ზოგადი აღქმისგან შედგება; აგრეთვე მის
შემადგენლობაში შედის მეხსიერების შინაარსები; ჩვენ გვაქვს წარმოდგენა იმის
შესახებ, რომ ვიყავით, და ვფლობთ მოგონებათა გრძელ ჯაჭვს. ეს ორი ფაქტორია
დედაბოძი იმისა, რასაც ჩვენ „მე“-ს ვუწოდებთ. ამიტომ „მე“-ს შეგვიძლია
ფსიქიკურ ფაქტთა კომპლექსი ვუწოდოთ. ამ კომპლექსს მიზიდულობის დიდი
ძალა აქვს, როგორც, ვთქვათ, მაგნიტს. ის მიიზიდავს შინაარსებს
არაცნობიერიდან, იმ ბნელი სფეროდან, რომლის შესახებაც არაფერია ჩვენთვის
ცნობილი, აგრეთვე იზიდავს შთაბეჭდილებებს გარე სამყაროდან, და ყოველივე
აქედან რაც „მე“-ს დაუკავშირდება, ის ცნობიერი გახდება, ხოლო რაც ასეთ
კავშირს არ დაამყარებს – არ გაცნობიერდება.
ამრიგად, ჩემის აზრით, „მე“ ერთგვარი კომპლექსია. რა თქმა უნდა, „მე“
ჩვენი უახლესი და უსაყვარლესი კომპლექსია, ყოველთვის ყურადღებისა და
სურვილების ცენტრშია, და ცნობიერება მის გარეშე წარმოუდგენელია. თუ „მე“
გაიხლიჩა, – ვთქვათ, შიზოფრენიის შემთხვევაში, – ღირებულებათა მიმართება
სულ მთლად დარღვეული იქნება; ნების ძალით რაიმეს აღდგენაც შეუძლებელი
ხდება, ვინაიდან ცენტრი გახლეჩილია და ზოგი ფსიქიკური შინაარსი „მე“-ს ერთ
მხარესთანაა დაკავშირებული და ზოგი – მეორესთან. ამიტომაცაა, რომ
შიზოფრენიით დაავადებული ამ წუთში რომ ერთი პიროვნებაა, მეორე წუთში
მეორეა ხოლმე.
ცნობიერების განკარგულებაშია რიგი ფუნქციებისა, რომლებიც მას
ექტოფსიქიკური და ენდოფსიქიკური ფაქტების სფეროებზე ორიენტაციის
საშუალებას აძლევენ. ექტოფსიქიკაში მე ვგულისხმობ კავშირის სისტემას
ცნობიერების შინაარსებსა და გარემოდან მიღებულ შთაბეჭდილებებს შორის. ეს
11
არის საორიენტაციო სისტემა გარე სამყაროს მოცემულობებთან
ურთიერთობისათვის, რომლებიც შეგრძნების ორგანოების მეშვეობით გვეძლევა.
ენდოფსიქიკა კი კავშირის სისტემაა ცნობიერების შინაარსებსა და იმ პროცესებს
შორის, რომელნიც, როგორც ვფიქრობთ, არაცნობიერში უნდა მიმდინარეობდნენ .
თავდაპირველად ჩვენ ექტოფსიქიკური ფუნქციების შესახებ ვისაუბრებთ.
აქ, პირველ რიგში, შედის შეგრძნება,6 (Die Empfindung) ჩვენი
ფიზიკურშეგრძნებითი ფუნქცია. შეგრძნებაში მე იმას ვგულისხმობ, რასაც
ფრანგები „ლა ფონცტიონ დუ რეელ“-ს* უწოდებენ, ე.ი. ჩემს მიერ აღქმული
გარეგანი ფაქტების ერთობლიობას, რომელნიც შეგრძნების ორგანოთა
მეშვეობით მეძლევა. ფრანგული გამოთქმა „ ლა ფონცტიონ დუ რეელ“,* * ვგონებ,
ყველაზე უფრო ამომწურავია. შეგრძნება მეუბნება, რომ რაღაც არის; ის არ
მეუბნება, თუ რა არის ეს, და არც სხვა რამეს მამცნობს ამ „რაღაცის” შესახებ; ის
მხოლოდ იმას ამბობს, რომ რაღაცა არის.
შემდეგი ფუნქცია, რომელიც შეგვიძლია გამოვყოთ, არის აზროვნება (დას
Dენკენ)7. ფილოსოფოსს რომ ჰკითხოთ, რა არის აზროვნებაო, ისეთ
ჩახლართულ პასუხს მოგცემთ, კაცი თავს და ბოლოს ვერ გაუგებს. ამიტომ
ნურასოდეს დაუსვამთ ასეთ კითხვას ფილოსოფოსს, – იგი ხომ ერთადერთია,
ვინც არ იცის, თუ რა არის აზროვნება; სხვამ ყველამ იცის. თუკი ვინმეს ეტყვით, აბა
ერთი დაფიქრდიო, ის მშვენივრად გაიგებს, რასაც გულისხმობთ. ფილოსოფოსი
კი ვერასოდეს გაიგებს. თავის უმარტივეს ფორმაში აზროვნება მეუბნება, თუ რა
არის რაღაცა. იგი ნივთებს სახელებს არქმევს და ცნებასაც იძლევა, – აზროვნება
ხომ აღქმას დამატებული განსჯაა (გერმანული ფსიქოლოგია მსგავს შემთხვევაში
აპერცეფციის შესახებ ლაპარაკობს).8
მესამე ფუნქცია, რომლის გამოყოფაც შეიძლება და რომელსაც
ყოველდღიურ მეტყველებაში შესაბამისი სიტყვა მოეპოვება, არის გრძნობა (Das
Fuehlen)9 . აი, აქ კი არეულია მონასტერი, და ხშირად ბრაზს ვგვრი ხალხს,
როდესაც გრძნობის შესახებ ვლაპარაკობ, – რომ ჰკითხოთ, ასეთი
აღმაშფოთებელი რამ კაცის ყურს ჯერ არ სმენია. გრძნობა გრძნობითი ტონის
მეშვეობით ნივთთა ღირებულებას გვამცნობს. მაგალითად, გრძნობა მეუბნება,
მისაღებია ან, თუ გნებავთ, სასიამოვნოა რაიმე თუ არა. ის მეუბნება, თუ რა არის
ჩემთვის ღირებული. ამიტომ ყოველ აღქმას და ყოველ აპერცეფციას რაღაც
გრძნობითი რეაქცია ახლავს. რაღაცნაირი გრძნობითი ტონი მაინც რომ
ყოველთვის გვაქვს, ამის დამტკიცება ექსპერიმენტულადაც კი შეიძლება. ჩვენ ამ
საკითხს კიდევ დავუბრუნდებით. რაც შეეხება „აღმაშფოთებელს“ გრძნობის
თაობაზე, ის იმაში მდგომარეობს, რომ გრძნობა, ისევე როგორც აზროვნება,
12
რაციონალური1 0 ფუნქციაა. ყოველი მოაზროვნე ადამიანი სრულიად
დარწმუნებულია, რომ გრძნობა რაციონალური ფუნქცია კი არაა, არამედ
პირიქით, უკიდურესად ირაციონალურია. მაგრამ აბა კარგად დამიგდეთ ყური.
ყველა სფეროში სრულყოფილი ადამიანი არ არსებობს. ის, ვინც აზროვნებაშია
უზადო, ნამდვილად არ იქნება ასეთივე გრძნობაში, რადგან ეს ორი რამ
შეუთავსებადია; ისინი ურთიერთგამომრიცხავნი არიან. ეს ნიშნავს, რომ თუ საღი
მეცნიერული ან ფილოსოფიური აზროვნება გსურთ, ყველა გრძნობითი
ღირებულება უნდა გამოთიშოთ; თუ გრძნობით ღირებულებებს თავიდან ვერ
მოიცილებთ, მაშინ ალბათ უფრო თავისუფალი ნების შესახებ დაიწყებთ ფიქრს,
ვიდრე მცენარის ბუგრთა კლასიფიკაციის შესახებ. რა თქმა უნდა, ეჭვიც არავის
შეეპარება, რომ, გრძნობის თვალსაზრისით, ეს ორი არსებითად განსახვავებული
თემა ღირებულების მხრივაც განსხვავდება. ღირებულებითი წარმოდგენები
ინტელექტისათვის კრიტერიუმი არააა; მაგრამ ისინი არსებობენ, და შეფასება
მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური ფუნქციაა. ღირებულებითი წარმოდგენები
სამყაროს სრული ხატების მაინტეგრირებელი ნაწილებია. თუკი მათ
გამოვრიცხავთ, დიდ სიძნელეთა წინაშე აღმოვჩნდებით. გრძნობა ბევრს იმიტომ
ეჩვენება უკიდურესად ირაციონალურად, რომ როცა ხუშტური წამოგვივლის, რა
გრძნობა აღარ გვეუფლება, და ყველა დარწმუნებულია, აქ, ამ ქვეყანაში კი –
განსაკუთრებით, რომ ასეთი გრძნობები დაოკებულ უნდა იქნეს. ვაღიარებ, რომ ეს
კარგი თვისებაა, და აღფრთოვანებული ვარ მის გამო ინგლისელებით; მაგრამ
გრძნობები მაინც არსებობს, და მე ვიცნობ ადამიანებს, რომელთაც საუცხოოდ
ძალუძთ მათი მოთოკვა, მაგრამ მაინც უდიდეს სიძნელეებს აწყდებიან მათ გამო.
მივადექით მეოთხე ფუნქციას. შეგრძნება გვეუბნება, რომ რაღაც არის.
აზროვნება გვეუბნება, თუ რა არის ეს რაღაცა; გრძნობა გვეუბნება, თუ რა
ღირებულება აქვს მას ჩვენთვის. მაგრამ არსებობს კიდევ ერთი კატეგორია –
დრო. ყველაფერს აქვს თავისი წარსული და მომავალი, – ყოველივე საიდანღაც
მოდის, საითკენღაც მიდის. ვინ იცის, საიდან მოდის, ან ვინ გაიგებს, საით
მიემართება; მაგრამ, საბედნიეროდ, გაგვაჩნია წინათგრძნობა, ალღო, და ის
გვეხმარება ამ საქმეში. ასე, მაგალითად, ხელოვნების ნაწარმოებით ანდა
ანტიკვარებით მოვაჭრე „სუნს იკრავს“, რომ ესა და ეს ნივთი მე-18 საუკუნის ოციან
წლებში რომელიღაც დიდი ოსტატის მიერ უნდა იყოს შექმნილი; იგი „გეშს იღებს“,
რომ სარფიანი საქმე ელის. ანდა, ვთქვათ, ჯერ არ არის ცნობილი, თუ როგორ
შეიცვლება აქციების კურსი, მაგრამ „საქმეს რაღაც ისეთი სუნი უდის“, რომ აიწევს .
ამ მოვლენას ჩვენ ინტუიციას1 1 (დიე Iნტუიტიონ) ვუწოდებთ. ეს ერთგვარი
წინასწარმეტყველური, აუხსნელი თვისებაა. მაგალითად, თქვენ არ იცით, რომ
13
პაციენტს გულზე რაღაც ლოდი აწევს, მაგრამ თქვენ „გეჩვენებათ“, თქვენ „ისეთი
გრძნობა გაქვთ“, როგორც იტყვიან ხოლმე, – საყოველდღეო მეტყველებას ხომ
ჯერაც არ გააჩნია ამისთვის უფრო ნათლად გამოკვეთილი გამოთქმა. ცნება
„ინტუიცია“ სულ უფრო და უფრო მკვიდრდება ინგლისურში, და თქვენ მოხარული
უნდა იყოთ, ვინაიდან სხვა ენებში ის არ არსებობს. გერმანელებს ჯერ შეგრძნება
და გრძნობაც კი ვერ განუსხვავებიათ. ფრანგულში საქმე სხვაგვარადაა:
ფრანგულად შეუძლებელია თქვათ, რომ რაღაც „გრძნობა გაქვათ კუჭში“; ალბათ,
ამ შემთხვევაში უფრო „შეგრძნებას“ იხმარდით. ინგლისურშიც არსებობს
განსხვავებული გამოთქმები შეგრძნებისა და გრძნობისათვის, მაგრამ გრძნობასა
და ინტუიციას კი ურევენ ხოლმე ხშირად. ამიტომ განსხვავება, რომელიც მე აქ
შემომაქვს, შეიძლება ხელოვნური გეჩვენოთ, მაგრამ პრაქტიკული მიზნებით ამ
განსხვავების დაფუძნებას სამეცნიერო ენაში დიდი მნიშვნელობა აქვს. ზუსტად
უნდა განვსაზღვროთ, თუ რას ვგულისხმობთ ამა თუ იმ გამოთქმაში, თორემ
გამოვა, რომ გაუგებარ ენაზე ვლაპარაკობთ, რაც ფსიქოლოგიას სიკეთეს
არასოდეს მოუტანს. როდესაც ვინმე საყოველდღეო მეტყველებაში „გრძნობას“
ხმარობს, შეიძლება ის სულ სხვა რამეს გულისხმობდეს, ვიდრე მეორე, რომელიც
აგრეთვე გრძნობის შესახებ ლაპარაკობს. რამდენი ფსიქოლოგია, გამოთქმა
„გრძნობას“ რომ ხმარობს და, როგორც წესი, განსაზღვრავს მას, როგორც
დამახინჯებულ აზრს. „გრძნობა სხვა არაფერია, თუ არა დაუმთავრებელი აზრი“, –
ეს ერთი ცნობილი ფსიქოლოგის განსაზღვრებაა. მაგრამ გრძნობა რაღაც
თავისთავადია, რაღაც რეალური; ის ხომ ფუნქციაა; ამიტომაც არსებობს მისთვის
ცნება. ინსტინქტით აღჭურვილი სული ყოველთვის გამოძებნის სიტყვებს
მოვლენებისათვის, რომლებიც ნამდვილად არსებობენ. მხოლოდ ფსიქოლოგები
იგონებენ სიტყვებს ისეთი მოვლენებისათვის, რომლებიც არ არსებობენ.
ჩვენს მიერ განსაზღვრული უკანასკნელი ფუნქცია, ინტუიცია, ერთი
შეხედვით დიდი იდუმალებით მოცული რამ ჩანს და, მოგეხსენებათ, ჩემზე
ამბობენ, მეტისმეტად იჭრება მისტიკაშიო. ასე რომ, ინებეთ ჩემი მისტიკის ერთი
ნაწილი! ინტუიცია არის ფუნქცია, რომლის მეშვეობითაც მხედველობის ველში
რეალურად მოცემულის ფარგლებს მიღმა ხედვა შეგვიძლია. ეს ფაქტობრივად
შეუძლებელია, მაგრამ ინტუიცია ახერხებს ამას, და ჩვენ მას ვეყრდნობით. ეს
ისეთი ფუნქციაა, რომელსაც, როგორც წესი, არ ვიყენებთ, როცა აუღელვებლად
ვატარებთ ცხოვრებას ოთხ კედელს შუა, არხეინად ვართ და ჩვეულ საქმიანობას
ვეწევით. მაგრამ ბირჟაზე ან შუაგულ აფრიკაში ძალიანაც საჭირო რამაა ეს
გუმანი. ასე, მაგალითად, წინასწარ ვერ გამოთვლი, გზის მომდევნო მოსახვევში
ბუჩქნარში მარტორქას შეეჩეხები თუ ვეფხვს, მაგრამ არსებობს წინათგრძნობა,
14
რომელმაც შეიძლება კაცი სიკვდილს გადაარჩინოს. ასე, დადგენილია, რომ
ბუნებრივ პირობებში მცხოვრები ხალხი ფართოდ იყენებს ინტუიციას. იგივე
ითქმის ადამიანებზე, რომელნიც უცნობ სფეროებში მიიკვლევენ გზას, –
სხვადასხვა ჯურის პიონერების მიმართ. ინტუიციას ეყრდნობიან გამომგონებლები ,
მოსამართლეები. სადაც კი საქმე გვაქვს უცხო სიტუაციასთან, როცა
საყოველთაოდ მიღებულ ღირებულებებსა და დადგენილ ნორმებს ვერ
ჩავეჭიდებით, იქ ინტუიციის უნარ-შესაძლებლობებზე ვართ დამოკიდებული.
როგორც შემეძლო, აგიწერეთ ეს ფუნქცია, თუმცა, შესაძლოა, არც თუ ისე
კარგად გამომივიდა. ჩემის აზრით, ინტუიცია ერთგვარი აღქმაა, რომელიც
ფაქტობრივად შეგრძნების ფიზიკურ ორგანოთა მეშვეობით კი არ გვეძლევა,
არამედ უფრო არაცნობიერის მეშვეობით. ამით დავკმაყოფილდები; მხოლოდ
ერთ რამეს დავამატებდი: „მე არ ვიცი, ეს როგორ ხდება“. მე არ ვიცი, რანაირად
მოხდა, რომ ამა და ამ კაცმა ისეთი რამ იცის, რისი ცოდნაც მისთვის მართლაცდა
შეუძლებელი იყო. მე არ ვიცი, მან ეს როგორ მოახერხა, მაგრამ ფაქტია, რომ იცის
და შეუძლია ამ ცოდნის მიხედვით იმოქმედოს. მაგალითად,
წინასწარმეტყველური სიზმრები, ტელეპათიური ფენომენები და სხვა მისთანანი
ინტუიციის სფეროს განეკუთვნება. ინტუიციას მე ხშირად ვაწყდები და
დარწმუნებული ვარ, რომ ის არსებობს. ამ მოვლენებს შეგვიძლია პრიმიტივებზეც
დავაკვირდეთ. ყველგან შეიძლება მათ გადავაწყდეთ, თუკი ყურადღებას
გავამახვილებთ ისეთ აღქმებზე, ცნობიერების ზღურბლს ქვემოთ რომ
მიმდინარეობენ, როგორიცაა, მაგალითად, შეგრძნებითი შთაბეჭდილებები,
რომლებიც იმდენად სუსტია, რომ ჩვენი ცნობიერება მათ, უბრალოდ, ვერ
აღიქვამს. ასე, ვთქვათ, კრიპტომნეზიის დროს შეიძლება რაღაც უეცრად
ამოტივტივდეს ცნობიერებაში, ანდა შემთხვევით გაგონილმა სიტყვამ შეიძლება
ფიქრთა ჯაჭვი აღძრას; აქ ყოველთვის რაღაც ისეთთან გვაქვს საქმე, რაც
გამოჩენის მომენტამდე არაცნობიერი იყო, და ისეთი შთაბეჭდილება გვექმნება,
თითქოს ციდან ჩამოვარდნილიყოს. გერმანულად ამას Einfall-ს უწოდებენ, ე.ი.
კაცს რომ უეცრად რაღაც „საიდანღაც“ მოუვა თავში აზრად, თავში „დაჰკრავს“.
ზოგჯერ ამას ზეშთაგონების იერი სდევს; მაგრამ სინამდვილეში ინტუიცია ძალიან
ბუნებრივი ფუნქციაა, სრულიად ნორმალური, თანაც საჭირო, – ის ხომ გვშველის,
როცა რეალობის ნაკლებობის გამო აღქმა, აზროვნება თუ გრძნობა შეუძლებელი
შეიქნება. მაგალითად, წარსული რეალური აღარაა; არც მომავალია ისე
რეალური, ჩვენ რომ გვგონია. ამიტომ ღმერთს უნდა ვუმადლოდეთ
ფუნქციისათვის, რომელიც საშუალებას გვაძლევს ვწვდეთ ისეთ ნივთებს , ჩვენს
თვალსაწიერს რომ სცილდებიან. ექიმები, მაგალითად, ხშირად იმყოფებიან
15
სრულიად უცნობი სიტუაციის პირისპირ, და იძულებულნი არიან ფართოდ
დაეყრდნონ ინტუიციას. მრავალი კარგი დიაგნოზი დასმულა ამ „იდუმალებით
მოცული ფუნქციიდან“ გამომდინარე.
ფსიქოლოგიური ფუნქციები, როგორც წესი, ნებელობას ექვემდებარებიან;
ყოველ შემთხვევაში, ვიმედოვნებთ, რომ ეს ასეა, ვინაიდან ჩვენ გვაფრთხობს
ყველაფერი, რაც ავტონომიურია. ამრიგად, თუ ეს ასეა, მაშ შეგვძლებია მათი,
ვთქვათ, გამორთვა, შერჩევა, დათრგუნვა, გაძლიერება, – მოკლედ,
შესაძლებელია მათი მართვა ნების ძალით, ინტენციონალობით. მაგრამ მათ ხომ
ჩვენი ნებართვის გარეშეც შეუძლიათ ფუნქციონირება, და აი, მაშინ ისინი ჩვენს
მაგივრად აზროვნებენ და გრძნობენ. ის კი არა, ძალზე ხშირადაც კი
„გვითავხედდებიან“ ასე, ჩვენ კი მათთან ვერაფერს გავაწყობთ, წინ ვერ
გადავუდგებით. ანდა, შეიძლება, ისინი არაცნობიერად მოქმედებდნენ, ისე, რომ
წარმოდგენაც არ გვქონდეს მათი ფუნქციონირების შესახებ და, უეცრად თავს
იჩენს, მაგალითად, შედეგი გრძნობითი პროცესისა, რომელიც თურმე
არაცნობიერში ვითარდებოდა. ასეთ შემთხვევაში, ალბათ, გეტყვიან: „აა,
გულმოსული ან ნაწყენი იქნებოდი და იმიტომ მიეცი ასეთი და ასეთი რეაქცია“.
იქნებ სულაც არ გაგიცნობიერებიათ თქვენი გაბრაზება თუ წყენა, და მაინც, დიდი
ალბათობაა იმისა, რომ სწორედ ასე იყო. ფსიქოლოგიურ ფუნქციებს, ისევე
როგორც შეგრძნების ორგანოებს, თავ-თავიანთი სპეციფიკური ენერგია გააჩნიათ .
თქვენ ძალა არ შეგწევთ გრძნობა, აზროვნება ან სხვა რომელიმე ფუნქცია
უბრალოდ გამოთიშოთ. ვერავინ განაცხადებს: „მე არ მინდა ვიფიქრო!“ – სად
გაექცევა ფიქრებს? ვერვინ იტყვის: „მე არ მინდა ვგრძნობდე!“ – უგრძნობი ვინაა;
ყველანი ვგრძნობთ, ვინაიდან თითოეულ ფუნქციაში დაუნჯებული სპეციფიკური
ენერგია გამოსავალს ეძებს და სხვა სახის ენერგიით არ ჩაინაცვლება.
რასაკვირველია, ანგარიშგასაწევია ისიც, თუ ვინ რას ამჯობინებს
საერთოდ. ადამიანებს, რომელთაც ძლიერად განვითარებული აზროვნების უნარი
აქვთ, უყვართ დაფიქრება და გარემოს აზროვნებითი ფუნქციის მეშვეობით
ეგუებიან. ისინი კი, ვისაც გრძნობითი ფუნქცია აქვს კარგად განვითარებული,
საზოგადოებაში ისე გრძნობენ თავს, როგორც თევზი წყალში და ღირებულებით
მიმართებათა დახვეწილობით გამოირჩევიან. ისინი გრძნობითი სიტუაციის
შექმნის დიდოსტატები არიან, და მათი ცხოვრება ასეთ სიტუაციათა გარეშე
წარმოუდგენელია. ანდა, ვისაც დაკვირვების ძლიერი უნარი აქვს, ძირითადად
შეგრძნებით ფუნქციას იყენებს და ა.შ. ძირითადი ფუნქცია ყველას თავის
სპეციფიკურ ფსიქოლოგიას ანიჭებს. მაგალითად, ის, ვინც უმთავრესად
აზროვნებით ცხოვრობს, სხვაში არ აგერევათ, და ადვილი წარმოსადგენია,
16
როგორ ფუნქციონირებს მისი გრძნობა. იქ, სადაც აზროვნებაა წამყვანი ფუნქცია,
გრძნობა, შესაბამისად, არასრულფასოვანია.1 2 იგივე შეიძლება ითქვას
დანარჩენი სამი ფუნქციის შესახებაც. ვფიქრობ, უმჯობესია ეს დიაგრამაზე
განგიმარტოთ.
სურ. 1: ფუნქციები
აქ გამოსახულია ე.წ. ფუნქციათა ჯვარედი (სურ.1). შუაში იმყოფება „მე“,
რომლის განკარგულებაშია ენერგიის განსაზღვრული მარაგი, – ნების ძალა.
აზროვნებით ტიპში ნების ეს ძალა აზროვნებაზე (ა) იქნება მიმართული. გრძნობა
(გ) დაბლა უნდა გამოვსახოთ, რადგან ამ შემთხვევაში ის არასრულფასოვანი
ფუნქციაა,1 3 – ეს იმიტომ, რომ აზროვნებისას გრძნობა უნდა გამოითიშოს და
გრძნობისას აზროვნება. როდესაც ვაზროვნებთ, გრძნობა და გრძნობითი
ღირებულებანი უნდა უკუვაგდოთ, რადგან ისინი ყველაზე მეტად უშლიან ხელს
აზროვნებას. თავის მხრივ, ადამიანები, რომელნიც გრძნობებით ცხოვრობენ,
სიამოვნებით თიშავენ აზროვნებას და სწორადაც იქცევიან, – ეს ორი ფუნქცია ხომ
ურთიერთგამომრიცხველია. ბევრს უთქვამს ჩემთვის, აზროვნება ისევე მაქვს
დიფერენცირებული, როგორც გრძნობაო, მაგრამ მე ამას ვერ დავიჯერებ, რადგან
შეუძლებელია, რომ ორივე ეს დაპირისპირებული ფუნქცია ერთნაირად
სრულქმნილი და ერთნაირად მზაობაში გვქონდეს.
იგივე შეიძლება ითქას შეგრძნებისა (შ) და ინტუიციის (ი) მიმართაც.
როგორ დამოკიდებულებაში არიან ეს ფუნქციები ერთმანეთთან? თუ ობიექტურ
ფაქტებს ვაკვირდებით, შეუძლებელია ამავე დროს ისიც განვჭვრიტოთ, თუ რა
დგას ამ თვალსაჩინო მოცემულობის მიღმა. თუკი დავაკვირდებით ადამიანს,
რომელიც უმთავრესად შეგრძნებით ფუნქციას იყენებს, დავადგენთ, რომ მისი
თვალების ღერძებს კონვერგენციისა და ერთ წერტილში თავმოყრის ტენდენცია
აქვთ; ხოლო ინტუიტურ ადამიანთა გამომეტყველებას ან თვალებს რომ
დააკვირდეთ, ნახავთ, რომ მათი მზერა ნივთებს მხოლოდ ეხება, – ისინი იმდენად
კი არ უყურებენ, რამდენადაც თვალს ავლებენ ნივთებს და მთლიანობაში
გადმოაქვთ ყოველივე თავის თავში; აღქმულის მრავალფეროვნებიდან კი
რომელიღაც მხარეს შუქი მოეფინება მათი მხედველობის ველის პერიფერიაში,
და სწორედ ესაა წინათგრძნობა. ხშირად თვალების გამომეტყველების მიხედვით
შეგვიძლია დავადგინოთ, ინტუიტურია ვინმე თუ არა. ინტუიტურ ადამიანს,
ჩვეულებრივ, დეტალები არ აინტერესებს. ის მუდამ ცდილობს სიტუაცია
მთლიანობაში აღიქვას, და შემდეგ ამ მთლიანობიდან ერთბაშად რაღაც წინა
17
პლანზე წამოიწევს. შეგრძნებითი ტიპი კი ისე ხედავს ნივთებს, როგორიც ისინი
არიან, ხოლო ინტუიცია არ გააჩნია, – ელემენტარულად იმიტომ, რომ ამ ორ
განსხვავებულ რამეს ერთდროულად ფუნქციონირება არ შეუძლია. მეტისმეტად
ძნელი იქნებოდა ეს, ვინაიდან ერთი ფუნქციის პრინციპი მეორის პრინციპს
გამოხატავს. ამიტომაა, რომ ისინი აქ ურთიერთდაპირისპირებულად გამოვსახე .
ამ მარტივი დიაგრამიდან მრავალი ძალიან მნიშვნელოვანი დასკვნა
შეგიძლიათ გამოიტანოთ ადამიანის ცნობიერების სტრუქტურის შესახებ .
მაგალითად, თუ აზროვნება ძლიერ დიფერენცირებულია, გრძნობა ნამდვილად
არ იქნება დიფერენცირებული. რას ნიშნავს ეს? იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ ასეთ
ადამიანებს გრძნობები არა აქვთ? სრულიადაც არა, პირიქით. მათ ისიც კი
შეიძლება გითხრან, ძალზე ძლიერი გრძნობები მაქვს, მეტად ტემპერამენტიანი და
ემოციური ვარო. ეს ადამიანები საკუთარ ემოციებს დაუტყვევებიათ,
დაპატრონებიან და ხანდახან ისეთ დღეში აგდებენ – მტრისას! ასე, მაგალითად,
ძალიან საინტერესოა პროფესორთა პირადი ცხოვრების შესწავლა. თუ
გაინტერესებთ, როგორ იქცევა შინ ინტელექტუალი, ჰკითხეთ მის ცოლს .
იცოცხლეთ, რასაც ის მოგიყვებათ!...
გრძნობით ტიპთან კი ყველაფერი პირიქითაა. თუ იგი ნორმალურად
ვითარდება, აზროვნებას თავისუფალ გასაქანს თავის დღეში არ აღირსებს,
მაგრამ ნევროზი თუ დაემართა, მაშინ კი დაურღვევენ ფიქრები ცხოვრების წყნარ
მიმდინარეობას. აზროვნება ასეთ შემთხვევაში არამკითხე-მოამბესავით ერევა
საქმეში, და ადამიანს ფიქრები საშველს აღარ აძლევენ. კი, ძალიან სასიამოვნო
და სიმპათიური კაცია, მაგრამ უცნაური წარმოდგენები და შეხედულებები აქვს ,
მისი აზროვნება კი არასრულფასოვანია. გეგონება, აზროვნებას გამოუჭერია ,
რაღაც აზრებში გაჭედილა და ვეღარც იქით მიდის და ვეღარც აქეთო, – მას ხომ
განსჯა არ ძალუძს. მისი აზრები ტლანქია და შეურყეველი. ინტელექტუალმა კი,
თავის მხრივ, თუ დაიჩემა, ასე ვგრძნობ და რა ვქნაო, ვერავითარი არგუმენტით
ვერ გადაარწმუნებ. სანამ ტყავს არ გააძრობენ ემოციები, მანამდე მათგან თავს
ვერ დაიხსნის. არავითარი არგუმენტი არ გამოდგება მისი გრძნობის წინააღმდეგ;
ეს რომ ასე არ ყოფილიყო, მასზე ნაკლოვანი კაცი არ იქნებოდა.
მსგავსადაა საქმე შეგრძნებით და ინტუიტურ ტიპებთან. ინტუიტიური ტიპი
ნივთთა რეალობისაგან თავს დათრგუნვილად გრძნობს; რეალობის
თვალსაზრისით ის „ვერ ამართლებს“; მუდამდღე ახალი ცხოვრებისეული
შესაძლებლობებისკენაა მიმართული. ეს ის კაცია, მიწას რომ ამუშავებს და
მოსავალს შემოსვლას არ აცდის, რომ უკვე ახალი მინდვრისკენ მიეშურება. უკან
ხნულები მოუტოვებია, წინ სულ ახალ-ახალი იმედები უჩანს, ფაქტობრივად კი
18
ხელიდან არაფერი გამოსდის. შეგრძნებითი ტიპი – პირიქით, ნივთებს არ
სცილდება, მოცემულ რეალობაში ცხოვრობს. მისთვის ჭეშმარიტი ისაა, რაც
რეალურია. ინტუიტური ტიპისთვის კი რას ნიშნავს, რომ რაიმე რეალურად
არსებობს? სწორედ რომ საპირისპიროს: ის არ უნდა არსებულიყო, რაღაც სხვა
უნდა ყოფილიყო. შეგრძნებითი ტიპის წინაშე თუ მოცემული რეალობა არაა, –
ოთხი კედელი მის გარშემო, – ის ავად გახდება. მაგრამ თუ ინტუიტურ ტიპს ოთხ
კედელს შუა გამოამწყვდევთ, რომლებშიც მან უნდა იცხოვროს, მხოლოდ ერთ
რამეზე იფიქრებს: როგორ დააღწიოს თავი იქაურობას. კონკრეტული სიტუაცია
მისთვის საპყრობილეა, საიდანაც რაც შეიძლება სწრაფად უნდა გაიქცეს, რათა
ახალი შესაძლებლობების შესახვედრად გაემართოს.
ეს განსხვავებები პრაქტიკულ ფსიქოლოგიაში დიდ როლს ასრულებენ.
მერწმუნეთ, მე ადამიანებს უჯრებში სულაც არ ვაწყობ და დაუფიქრებლად როდი
ვიძახი: „ეს ინტუიტურია“, ანდა „ეს აზროვნებითი ტიპია“. ხშირად მეკითხებიან: „აი,
ესა და ეს კაცი აზროვნებითი ტიპი არ არის? ასეთ შემთხვევაში მივუგებ ხოლმე:
„ამაზე ჯერ არ მიფიქრია“, და მართალიც ვარ. უაზრობაა ადამიანების
კატეგორიებად დანაწილება და მათზე ეტიკეტების დაკვრა. მაგრამ როდესაც
ჩვენს წინაშე ფართო მოცულობის ემპირიული მასალაა, საორიენტაციოდ საჭირო
ხდება განმასხვავებელი ნიშნები, რომლებიც მთლიანობის წვდომას აიოლებენ.
გადაუჭარბებლად შემიძლია ვთქვა, რომ ჩემთვის უაღრესად მნიშვნელოვანია
ხოლმე ემპირიული მასალის რამენაირად მოწესრიგება, მითუმეტეს , როცა საქმე
დაავადებულ თუ გონებაარეულ ხალხთან მაქვს, ანდა როდესაც მათი
თავისებურება თუ მდგომარეობა ვინმეს უნდა ავუხსნა. მაგალითად, როდესაც
ცოლის საქციელი ქმარს უნდა განვუმარტო, ან პირიქით, დიდი დახმარება
შეიძლება მაშინ გამიწიოს ასეთი ობიექტური კრიტერიუმებით სარგებლობამ. ეს
რომ არა, იძულებული ვიქნებოდი წამდაუწუმ მემეორებინა: „თქვენმა ქმარმა
თქვა...“, „თქვენმა ცოლმა თქვა...“.
არასრულფასოვან ფუნქციას, როგორც წესი, არა აქვს ცნობიერად
დიფერენცირებული ფუნქციის თვისებები. ამ უკანასკნელის მართვა, პრინციპში ,
ნებელობას შეუძლია. ჭეშმარიტ აზროვნებით ტიპს შეუძლია თავისი აზროვნება
ნებისმიერად წარმართოს, აზრები მორჩილებაში იყოლიოს. ის არაა თავისი
აზრების მონა, სხვა რამეზეც შეუძლია იფიქროს. მას უფლება აქვს, თქვას: „მე სხვა
რამის მოაზრებაც შემიძლია; მე შემიძლია ამის საწინააღმდეგო მოვიაზრო“.
გრძნობით ტიპს კი ეს არ შეუძლია; – იგი ხომ თავის ფიქრებს ვერსად გაექცევა.
ფიქრები მას ატყვევებენ, ანდა, უკეთ რომ ვთქვათ, ის მონუსხულია ფიქრების
მიერ. აზროვნება მისთვის რაღაც მომაჯადოებელია, და ამიტომ შიშს უნერგავს.
19
აზროვნებით ტიპს კი იმის ეშინია, გრძნობებმა არ წაართვან თავი, – მისი გრძნობა
ხომ არქაული ხასიათისაა, და ის არქაული ადამიანის მდგომარეობაში იმყოფება:
ის თავისი ემოციების უმწეო მსხვერპლია. ამიტომაცაა, რომ პრიმიტივი ასე
ხაზგასმულად თავაზიანია: ფრთხილობს, მოყვასის გრძნობები არ შელახოს, – ხომ
შეიძლება საქმე სახიფათოდ შეტრიალდეს. მრავალი ჩვენებური ადათ-წესი ასეთი
არქაული თავაზიანობით შეიძლება იქნეს ახსნილი. ასე, მაგალითად, მიღებული
არ არის, ვინმეს ხელს ართმევდე და მარცხენა ხელი ამ დროს ჯიბეში გედოს, ან
ზურგს უკან გეჭიროს: ხომ უნდა აჩვენოთ, რომ ხელში იარაღი არა გაქვთ.
აღმოსავლური მისალმება გაშლილი, ამობრუნებული ხელისგულებით ნიშნავს:
„მე ხელთ არაფერი მაქვს“. კოტაუს* დროს კაცი თავს მეორე ადამიანის
ტერფებამდე ხრის, რათა დაანახოს, რომ სრულიად დაუცველია და მთელი
გულით ენდობა მას. პრიმიტივებზე მშვენივრად შეისწავლება ქცევის მანერების
სიმბოლიკა; ისიც გასაგები ხდება, თუ რატომ ეშინიათ მათ თანამოძმეებისა.
ამგვარივე შიშს განვიცდით ჩვენც ჩვენი არასრულფასოვანი ფუნქციის წინაშე. რომ
ნახოთ, როგორ ეშინია ტიპურ ინტელექტუალს, ვინმე არ შეუყვარდეს,
თავდაპირველად ყოვლად გაუგებრად გეჩვენებათ ასეთი შიში; მაგრამ მას ,
ეტყობა, საკმაო საფუძველი აქვს ეშინოდეს, რადგან სავსებით მოსალოდნელია,
რომ ასეთ შემთხვევაში იგი ძალიან უჭკუოდ მოიქცეს. მას საკუთარი გრძნობები
წამოაჩოქებენ, რადგანაც ისინი ქალის მხოლოდ არქაულ ანდა სახიფათო ტიპზე
რეაგირებენ. აქედან აიხსნება ზოგი ინტელექტუალის ტენდენცია, ცოლი თავისზე
დაბალი დონისა მოიყვანონ; ისინი შეიძლება უბრალო ქალებმა – სახლის
გამქირავებელმა ანდა მზარეულმა გამოიჭირონ; ფაქტობრივად ისინი საკუთარი
არქაული გრძნობების მიერ დაგებულ ხაფანგში ებმებიან, რომელთაც ანგარიშს
არ უწევენ. ამიტომ მათი შიში სავსებით გამართლებულია, – გრძნობებმა ხომ
შეიძლება დაღუპონ ისინი. აზროვნებაში მათ ვინ რას დააკლებს, – აქ ძლიერნი და
დამოუკიდებელნი არიან; მაგრამ გრძნობაში მათზე შეიძლება გავლენა
მოახდინონ, მოერიონ, გააცურონ და მშრალზე დასვან. ეს მათ მშვენივრად
მოეხსენებათ. ამიტომ ნურასოდეს ეცდებით ინტელექტუალი გრძნობაში
აიყოლიოთ: ის მას რკინისებური მუშტით უკუაგდებს, რადგანაც იცის, რაოდენ
სახიფათოა.
ეს კანონზომიერება ყველა ფუნქციაზე შეიძლება განვავრცოთ.
არასრულფასოვანი ფუნქცია ჩვენში მუდამ არქაულ პიროვნულ ასპექტთანაა
დაკავშირებული; არასრულფასოვან ფუნქციაში ჩვენ ყველანი პრიმიტივებს
წარმოვადგენთ. დიფერენცირებულ ფუნქციაში ცივილიზებულნი ვართ და
გაგვაჩნია რაღაც ისეთი, როგორიცაა თავისუფალი ნება; მაგრამ საქმე
20
არასრულფასოვან ფუნქციაზე თუ მიდგა, არავითარ თავისუფალ ნებაზე აღარ
შეიძლება ლაპარაკი. არასრულფასოვანი ფუნქცია ღია ჭრილობასავითაა – ანდა,
სხვაგვარად, მეტისმეტი გამძაფრება რომ არ გამოგვივიდეს, ღია კარივით –
საიდანაც რაღა არ შეიძლება შემოიჭრას და მყუდროება დაგვირღვიოს.
ახლა მივადექით ცნობიერების ენდოფსიქიკურ ფუნქციებს. ფუნქციები,
რომელთა შესახებაც აქამდე ვსაუბრობდით, არეგულირებენ და აადვილებენ
ჩვენს ცნობიერ ორიენტირებას გარე სამყაროსთან ურთიერთობაში, მაგრამ
უმაქნისი არიან იმ ნივთებთან მიმართებაში, რომელნიც, ასე ვთქვათ, „მე“-სთან
შედარებით უფრო ღრმად იმყოფებიან. „მე“ მხოლოდ ცნობიერების პატარა
ნაფლეთია, რომელიც ბნელ ნივთთა ოკეანეზე დაცურავს. ბნელი ნივთები – ეს
შინაგანი ნივთებია. ამ შინაგან მხარეზე ძევს ფსიქიკური შრე, რომელიც „მე“-ს
ირგვლივ ცნობიერების ერთგვარ არშიას ქმნის. ამის ილუტრაციას დიაგრამაზე
გიჩვენებთ (სურ. 2).
ვთქვათ, AA ცნობიერების ზღურბლია. მაშინ D ცნობიერების ის ნაწილი

იქნება, რომელიც ექტოფსიქიკურ სამყარო B-ს უკავშირდება, ე.ი. სამყაროს,
რომელშიც ჩვენს მიერ განხილული ფუნქციებია გაბატონებული. მეორე მხარეს კი,
რომელიც ჩ-თია აღნიშნული, წყვდიადის სამეფოა. იქით თვით „მე“-ც კი
რამდენადმე იბინდება; იქ ჩახედვა ჩვენ არ ძალგვიძს; რანი ვართ იქ – ჩვენთვისვე
გამოცანაა. „მე“-ს მხოლოდ D-ში ვიცნობთ, ჩ-ში კი არა. ამიტომაა, რომ
დროდადრო რაღაც ახალს აღმოვაჩენთ ხოლმე საკუთარი თავის შესახებ.
თითქმის ყოველწლიურად რაღაც ახალი ამოტივტივდება, ისეთი, მანამდე რომ
ვერც კი წარმოვიდგენდით. სულ გვგონია, აი, ახლა კი ვეღარაფრით
გამაკვირვებს საკუთარი თავიო, მაგრამ არა – ჯერ სადა ხარ. აღმოვაჩენთ, რომ
თურმე კიდევ რა აღარ ვყოფილვართ. ამასთან, რა საოცრება აღარ გადაგვხდება
თავს. აქედან გამომდინარე, მუდამ არსებობს ჩვენი პიროვნების ისეთი ნაწილები,
რომელნიც არაცნობიერში არიან, და ჯერ ისევ ქმნადობის პროცესში იმყოფებიან.
ჩვენ დაუმთავრებელნი ვართ; ვიზრდებით და ვიცვლებით; და მაინც, პიროვნება,
რომელიც მომავალ წელს ვიქნებით, დღესვე არსებობს, ოღონდ დაჩრდილულია.
„მე“ ფილმზე მორგებული მოძრავი ჩარჩოსავითაა. მომავალი პიროვნება ჯერ არ
ჩანს, მაგრამ ჩვენ მისკენ მიმავალ გზას ვადგავართ, და მომავალი არსება
ერთბაშად აღმოჩნდება ჩვენი მხედველობის ველში. ეს შესაძლებლობები, რა
თქმა უნდა, „მე“-ს ბნელ მხარეს განეკუთვნება. ჩვენ ვიცით, რანი ვართ და რანი
ვიყავით, მაგრამ რანი ვიქნებით, – გაურკვეველია.
21
ამრიგად, ამ ენდოფსიქიკურ მხარეზე პირველი ფუნქცია მეხსიერება
გახლავთ. მეხსიერება ანუ რეპროდუქციის უნარი იმ ნივთებთან გვაკავშირებს,
რომლებიც ცნობიერებიდან გამქრალან, – ცნობიერების ზღურბლს დაბლა
ჩაძირულან, ანდა რომლებიც განზე გაუწევიათ და განუდევნიათ. რასაც
მახსოვრობას ანდა გახსენებას ვუწოდებთ – ეს არაცნობიერად ქცეულ შინაარსთა
რეპროდუცირების უნარია. აი, ეს უნარია პირველი ფუნქცია, რომელიც შეგვიძლია
თამამად გამოვყოთ, როგორც დამაკავშირებელი რგოლი ცნობიერებასა და იმ
შინაარსებს შორის, რომელნიც მოცემულ მომენტში ცნობიერების ველში არ
იმყოფებიან.
მეორე ენდოფსიქიკური ფუნქცია რთული პრობლემის წინაშე გვაყენებს. აქ
ჩვენ წყვდიადში ვინთქმებით და ფეხქვეშ ნიადაგი გვეცლება. საქმე ეხება ცნობიერ
ფუნქციათა სუბიექტურ კომპონენტებს. იმედი მაქვს, შევძლებ სათქმელის ნათლად
გადმოცემას. ვთქვათ, გაიცანით ადამიანი, რომელიც ადრე არასოდეს გინახავთ .
ბუნებრივია, რაღაც აზრი შეგექმნებათ მის შესახებ. ყოველთვის როდი
გენდომებათ, მაშინვე გაუზიაროთ, თუ რას ფიქრობთ მასზე, – იქნებ თქვენ ისეთ
რამეს ფიქრობთ, რაც სულაც არაა მართალი, რაც სინამდვილეს არ შეეფერება.
ამრიგად, საქმე გვაქვს აშკარად სუბიექტურ რეაქციებთან. ასეთი რეაქციები
საგნებისა და სიტუაციების მიმართაც იჩენენ თავს. ცნობიერების ფუნქციის
ჩართვას – რა ობიექტზეც უნდა იყოს ის მიმართული – ყოველთვის თან ახლავს
სუბიექტური რეაქციები, რომელთა არსებობაშიც საკუთარი თავის წინაშე
გამოტყდომა დიდად არასოდეს გვეპიტნავება, და რომელნიც მცდარია, ან
არაზუსტი. უსიამოდ განვიცდით ხოლმე, ამ მოვლენათა მიმდინარეობას რომ
ვამჩნევთ ჩვენში, და აბა, ვის ეხალისება აღიაროს, რომ მათ ემორჩილება. ყველას
ურჩევნია ჩრდილში დატოვოს ისინი, რადგანაც მაშინ უფრო გაუადვილდება
ჩათვალოს, რომ თვითონ სრულიად უმწიკვლოა, ძალზე სანდომიანი, პატიოსანი,
წესიერი, სიკეთით აღსავსე და ა.შ., – აბა, ვისთვისაა უცხო ასეთი შეხედულებები.
სინამდვილეში კი ასეთები არა ვართ. აუარებელი სუბიექტური რეაქცია გვაქვს ,
მაგრამ მათი აღიარება მაინცდამაინც არაფრად გვეჭაშნიკება. ამ რეაქციებს მე
სუბიექტურ კომპონენტებს ვუწოდებ. ისინი ჩვენი შინაგანი მხარისადმი
დამოკიდებულების ძალზე მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია. აქ
ყველაფერი განსაკუთრებით მტკივნეულია. ამიტომაა ასე უსიამოვნო „მე“-ს ამ
ბნელ სამეფოსთან საქმის დაჭერა. საკუთარი დაჩრდილული მხარის, საკუთარი
ნაკლოვანების წინაშე გვიყვარს თვალის დახუჭვა; ამიტომაცაა, რომ ჩვენს
ცივილიზებულ საზოგადოებაში ბევრს თავისი ჩრდილი (Schatten) საერთოდ
დაუკარგავს, თავიდან მოუშორებია, და მხოლოდ ორგანზომილებიანად
22
დარჩენილა. მესამე განზომილება, და შესაბამისად, როგორც წესი, სხეულიც , მათ
დაკარგული აქვთ. სხეული ძალზე საეჭვო მეგობარია, – ისეთ რაღაცეებს
გამოავლენს ხოლმე, რაც ჩვენს მოწონებას სულაც არ იმსახურებს; უამრავი რამაა
ისეთი, სხეულს რომ ეხება. რის შესახებაც ლაპარაკი არ შეგვიძლია. ხშირ
შემთხვევაში სხეული ჩვენი „მე“-ს ამ ჩრდილის განხორციელებას წარმოადგენს.
ზოგჯერ ის „სამარცხვინო ლაქაა“, რომელსაც, რაღა თქმა უნდა, ყველა
სიამოვნებით მოიშორებდა თავიდან. ახლა ცხადი უნდა იყოს, თუ რას ვგულისხმობ
სუბიექტურ კომპონენტებში. საზოგადოდ ისინი წარმოადგენენ გარკვეულ ყაიდაზე
რეაგირების ტენდენციას და უმრავლეს შემთხვევაში ამ ტენდენციას არც თუ ისე
დადებითი ელფერი დაჰკრავს.
მაგრამ აქ არსებობს გამონაკლისი; ეს ეხება ადამიანებს, რომელთაც,
ჩვენგან განსხვავებით, არ მიაჩნიათ: რასაკვირველია, პოზიტიურ მხარეზე
ვცხოვრობ და ყოველთვის სწორად ვიქცევიო. ეს ის ხალხია, ჩვენ რომ
ხელმარცხიანებს ვეძახით; ისინი სულ მუდამ უხერხულ მდგომარეობაში
ვარდებიან, ყოველ ფეხის ნაბიჯზე განგაშსა და ალიაქოთს იწვევენ, რადგანაც
თავიანთი საკუთარი ჩრდილის ცხოვრებით ცხოვრობენ; იმას სჩადიან, რაც
თვითონვე გასაკიცხად მიაჩნიათ. ეს ის ადამიანებია, რომელთაც აგვიანდებათ
კონცერტზე თუ მოხსენებაზე, და ვინაიდან მეტად მორიდებულნი არიან და უნდათ,
ხელი არავის შეუშალონ, სადღაც უკან მიიძურწებიან; ჰოდა, ამ დროს სკამს
წამოედებიან და ისეთ საშინელ ბრახაბრუხს ატეხენ, რომ მთელი პუბლიკა თავს
მათკენ მიაბრუნებს. აი, რა ხალხია ხელმარცხიანები.
ახლა მივადექით მესამე ენდოფსიქიკურ კომპონენტს, – ფუნქციას-მეთქი,
ვერ ვიტყვი: მეხსიერებას როცა ეხება საქმე, კიდევ შეიძლება „ფუნქცია“ ვთქვათ,
მაგრამ ისიც მხოლოდ გარკვეულ ფარგლებში ემორჩილება ნებელობასა და
ცნობიერ კონტროლს; ხშირად ის ძალზე თავნებაა, – გაოჩნებული ცხენივით,
დაურვების საშუალებას რომ არ იძლევა, – გვეურჩება, უარს ამბობს თავის
სამსახურზე და ხშირად ცუდ დღეში გვაგდებს. ყოველივე ამას კიდევ უფრო მეტად
ვხვდებით სუბიექტურ კომპონენტთა და რეაქციათა განხილვისას. აი, აქ კი
მართლა ცუდადაა ჩვენი საქმე – აქ ბობოქრობენ ემოციები და აფექტები. მათ
ერთმნიშვნელოვანად აღარ შეიძლება ფუნქციები ვუწოდოთ, ისინი ხდომილობებს
წარმოადგენენ, რადგანაც ემოცია, როგორც იტყვიან ხოლმე, „თან გვითრევს“,
არას გვეკითხება; ჩვენს ღრმად პატივცემულ „მე“-ს განზე სწევენ, და რაღაც სხვა
იღებს სადავეს ხელში. ასეთ შემთხვევაში ამბობენ ხოლმე: „თავი დაკარგა“, ან
„ეშმა დაეუფლა“, ანდა: „რა შეუჯდა?“ ეს იმიტომ, რომ კაცი გიჟივით იქცევა.
პრიმიტივი თავის დღეში არ იტყვის, ისე გავბრაზდი, ყოველგვარ საზღვარს
23
გადავაჭარბეო, – იტყვის, ჩემში რაღაც სული შემოიჭრა და თავით ფეხებამდე
გარდამქმნაო. აი, ასეთი რამაა ემოცია. მართლაცდა ჭკუიდან ვიშლებით, ჩვენს
თავს აღარ ვეკუთვნით, „მე“-ს კონტროლი პრაქტიკულად აღარ არსებობს. ეს ის
მდგომარეობაა, როდესაც ადამიანს თავისივე შინაგანი ძალები იმონებენ , ისე ,
რომ ამის საწინააღმდეგოდ მას არაფერი შეუძლია იღონოს. შეუძლია მხოლოდ
მუშტები შეკრას და კბილები აღრჭიალოს, რამდენიც უნდა, – ემოციასთან მაინც
არაფერი გაუვა.
მეოთხე მნიშვნელოვანი ენდოფსიქიკური ფაქტორია, მე რომ შეჭრას
(Einbruch) ვუწოდებ. როდესაც მასთან გვაქვს საქმე, იქ ბნელეთს, არაცნობიერს
ძალაუფლება მთლიანად ხელში ჩაუგდია და ამიტომ შეუძლია ცნობიერებაში
შეიჭრას. ასეთ შემთხვევაში ცნობიერების კონტროლი მინიმუმამდეა დასული. ამ
მომენტს ადამიანის ცხოვრებაში აუცილებელი არაა პათოლოგიური ვუწოდოთ ,
ანდა, თუ მაინცდამაინც, შეგვიძლია ასე ვუწოდოთ, ოღონდ ამ სიტყვის
ადრინდელი მნიშვნელობით, როცა პათოლოგია განისაზღვრებოდა როგორც
მეცნიერება გრძნობა-განცდათა შესახებ. ამ აზრით შეგვიძლია ასეთ სიტუაციას
პათოლოგიური დავარქვათ; მაგრამ რომ ჩავუკვირდეთ, კაცმა რომ თქვას, ეს
მხოლოდ არა-ჩვეულებრივი სიტუაციაა და მეტი არაფერი, რომლის დროსაც
ადამიანი არაცნობიერის მიერაა შეპყრობილი და წინასწარ ვერავინ იტყვის, რითი
დამთავრდება ეს ყველაფერი. კაცმა შეიძლება თავი დაჰკარგოს, მაგრამ მაინც
მეტად თუ ნაკლებად ნორმალური იყოს. არავითარი საფუძველი არა გვაქვს,
არანორმალური ვუწოდოთ ისეთ რაღაცეებს, რომელთაც მშვენივრად იცნობდნენ
ჩვენი წინაპრები, – პრიმიტივებთან ხომ ეს სავსებით ნორმალურ მოვლენადაა
შერაცხილი. ამის შესახებ ისინი იტყვიან, ამა და ამ კაცს ეშმაკი, ანდა ქაჯი
ჩაუსახლდაო, ან: სამშვინველმა მიატოვაო, – თავისმა ერთ-ერთმა შემადგენელმა
სამშვინველმა, რომელნიც მათ ზოგჯერ ექვსამდე გააჩნიათ. სამშვინველმა თუ
მიატოვა, უეცრად შეეცვლება გუნება; ის საკუთარ თავს კარგავს, საკუთარი თავის
დანაკლისს განიცდის. ამ მოვლენაზე დაკვირვება ხშირად შეიძლება ნევროტულ
პაციენტებთან. უეცრად მათ ენერგია ეცლებათ, თავს კარგავენ და რაღაც უცნაურ
ზეგავლენაში ექცევიან. ეს ფენომენები ჯერ კიდევ არაა პათოლოგიური; ისინი
ადამიანური ბუნების გამოვლენის ნორმალური ფორმებია; მაგრამ ძალიან თუ
გახშირდა, მაშინ უფლება გვაქვს ნევროზის შესახებ ვილაპარაკოთ. ამრიგად,
ასეთმა მოვლენებმა შეიძლება ნევროზამდეც მიგვიყვანოს, ისე კი, უბრალოდ,
ნორმალურ ადამიანთა უჩვეულო მდგომარეობებია და სხვა არაფერი. ემოციები
თუ გვერევა, ეს პათოლოგიური კი არაა, არამედ უბრალოდ, არასასურველია. რა
საჭიროა რაიმე არასასურველის აღსანიშნავად ისეთი სიტყვის შემოტანა,
24
როგორიცაა „პათოლოგიური“. არასასურველი რამდენი რამაა ქვეყანაზე , მაგრამ
პათოლოგიური კი არაა; მაგალითად, გადასახადების ამკრეფი.
* ვხმარობთ: „შეგრძნების ორგანოები“, ან „ფიზიკური შეგრძნების
ორგანოები“, როგორც ეს მეცნიერულად ზუსტია, და არა: „გრძნობის ორგანოები“,
– მით უმეტეს, რომ კ.გ. იუნგი თავად არაერთგზის გამოთქვამს აზრს ამ
მიმართულებით (იხ. ქვემოთ, შეგრძნებისა და გრძნობის განსხვავების თაობაზე).
შესაბამისად, ვხმარობთ: შეგრძნებადი (ან: ფიზიკურად შეგრძნებადი,
ფიზიკურშეგრძნებადი) სამყარო, ფიზიკურშეგრძნებითი შემეცნება და ა.შ.
მაშასადამე, მოცემულ თარგმანში გატარებულია შემდეგი ტერმინოლოგია : დას
ჩეფუეჰლ – чувство – გრძნობა; დიე Empfindung – ощущение – შეგრძნება, და
შესაბამისად ამისა იხმარება მათგან წარმოებული სიტყვებიც. რაც შეეხება შინნ
(Sinnlich)-ს, ის მიუთითებს, ერთის მხრივ, შეგრძნებით (იხ. ქვემოთ) და, მეორეს
მხრივ, ხორციელ, ფიზიკურ ასპექტზე. ამიტომ მას ვთარგმნით როგორც
შეგრძნებითს („ფიზიკურშეგრძნებითს“).

25

26
27
28
ხედავს.
29
(ფიზიკურშეგრძნებითი* *) და მაორიენტირებელი ასპექტის საფუძველია.
30
ხალხი ჯერ კიდევ ჰომერულ ხანაშია, – მაშინ ხომ დიაფრაგმა (Diaphragma, phren –
სული, სამშვინველი) ფსიქიკური აქტივობის ადგილად იყოს მიჩნეული. ეს
31
ფრანგები „ლა ფონცტიონ დუ რეელ“-ს* უწოდებენ, ე.ი. ჩემს მიერ აღქმული
გარეგანი ფაქტების ერთობლიობას, რომელნიც შეგრძნების ორგანოთა
მეშვეობით მეძლევა. ფრანგული გამოთქმა „ ლა ფონცტიონ დუ რეელ“,* * ვგონებ,
32
ყველაზე უფრო ამომწურავია. შეგრძნება მეუბნება, რომ რაღაც არის; ის არ
მეუბნება, თუ რა არის ეს, და არც სხვა რამეს მამცნობს ამ „რაღაცის” შესახებ; ის
მხოლოდ იმას ამბობს, რომ რაღაცა არის.
33
ამ მოვლენას ჩვენ ინტუიციას1 1 (Die Intuition) ვუწოდებთ. ეს ერთგვარი
34
35
36
37
38
39
40
41
რომელიც C-თია აღნიშნული, წყვდიადის სამეფოა. იქით თვით „მე“-ც კი
გამოცანაა. „მე“-ს მხოლოდ D-ში ვიცნობთ, C-ში კი არა. ამიტომაა, რომ
42
წესიერი, სიკეთით აღსავსე და ა. შ., – აბა, ვისთვისაა უცხო ასეთი შეხედულებები.
ცივილიზებულ საზოგადოებაში ბევრს თავისი ჩრდილი (შცჰატტენ) საერთოდ
43
(Einbruch) ვუწოდებ. როდესაც მასთან გვაქვს საქმე, იქ ბნელეთს, არაცნობიერს
44

45

46
47
48
ხედავს.
49
(ფიზიკურშეგრძნებითი* *) და მაორიენტირებელი ასპექტის საფუძველია.
50
ხალხი ჯერ კიდევ ჰომერულ ხანაშია, – მაშინ ხომ დიაფრაგმა (Diaphragma, phren –
სული, სამშვინველი) ფსიქიკური აქტივობის ადგილად იყოს მიჩნეული. ეს
51
52
ფრანგები „La fonction du reel“-ს* უწოდებენ, ე.ი. ჩემს მიერ აღქმული გარეგანი
ფაქტების ერთობლიობას, რომელნიც შეგრძნების ორგანოთა მეშვეობით
მეძლევა. ფრანგული გამოთქმა „ ლა ფონცტიონ დუ რეელ“,** ვგონებ, ყველაზე
უფრო ამომწურავია. შეგრძნება მეუბნება, რომ რაღაც არის; ის არ მეუბნება, თუ რა
არის ეს, და არც სხვა რამეს მამცნობს ამ „რაღაცის” შესახებ; ის მხოლოდ იმას
ამბობს, რომ რაღაცა არის.
53
ამ მოვლენას ჩვენ ინტუიციას1 1 (დიე Iნტუიტიონ) ვუწოდებთ. ეს ერთგვარი
54
55
56
57
58
59
60
61

რომელიც C-თია აღნიშნული, წყვდიადის სამეფოა. იქით თვით „მე“-ც კი
გამოცანაა. „მე“-ს მხოლოდ D-ში ვიცნობთ, C-ში კი არა. ამიტომაა, რომ
62
წესიერი, სიკეთით აღსავსე და ა.შ., – აბა, ვისთვისაა უცხო ასეთი შეხედულებები.
ცივილიზებულ საზოგადოებაში ბევრს თავისი ჩრდილი (Schatten) საერთოდ
63
64
(Eინბრუცჰ) ვუწოდებ. როდესაც მასთან გვაქვს საქმე, იქ ბნელეთს, არაცნობიერს
65
კამათი
დოქტ. ჯ.ა. ჰედფილდი:
რა აზრით ხმარობთ ცნებას „ემოცია“? გამოთქმით „გრძნობა“ თქვენ ისეთი

რაღაცეები დაახასიათეთ, რომელთაგან მრავალს ჩვენ ემოციად მოვნათლავდით .
გამოთქმა „ემოციას“ თქვენთვის რაიმე გარკვეული მნიშვნელობა აქვს ?
მადლობელი ვარ ამ შეკითხვისთის, რადგან, ჩვეულებრივ, დიდ

გაუგებრობებსა და შეცდომებს ვაწყდებით ხოლმე ემოციის ცნების გამო. რა თქმა
უნდა, ყველას შეუძლია სიტყვები ისე იხმაროს, როგორც მოეპრიანება, მაგრამ
სამეცნიერო ენაში განსხვავებები უნდა დავადგინოთ და შევინარჩუნოთ, რათა
ყველამ გაიგოს, რაზეა ლაპარაკი. ალბათ გეხსომებათ, რომ გრძნობა მე
განვსაზღვრე როგორც შეფასებითი ფუნქცია, ამასთან, მე ამ ფუნქციას არავითარ
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას არ ვანიჭებ. დიფერენცირებულ მდგომარეობაში ,
ჩემის აზრით, გრძნობა რაციონალურ ფუნქციას წარმოადგენს, და თუ
დიფერენცირებული არ არის, მაშინ ჩვეულებრივად აღმოცენდება და ყველა იმ
არქაულ თვისებას გამოავლენს, რომელნიც სიტყვა „არაკეთილგონივრულით“
შეიძლება შევაჯამოთ. ცნობიერი გრძნობა კი რაციონალური, ღირებულებით
კრიტერიუმებზე ორიენტირებული ფუნქციაა.
როდესაც ემოციების შესახებაა ლაპარაკი, ფაქტიურად ყოველთვის იმ
მდგომარეობებს ვგულისხმობ, რომელთაც ფიზიოლოგიური ცვლილებები
ახლავს. ამიტომ ემოციების გაზომვა გარკვეულ ფარგლებში შესაძლებელია, –
მართალია, არა მათი ფსიქიკური, არამედ ფიზიოლოგიური მხარისა. თქვენთვის
ცნობილია ჯემს-ლანგეს აფექტების თეორია.1 4 ჩემთვის ემოციები აფექტებს
წარმოადგენენ, რამდენადაც ამ დროს ადამიანი რაღაცით გაღიზიანებულია;
რაღაცა მას ავადმყოფურად ცვლის, მთელ გეგმებს უშლის. ემოციის დროს კაცი
წაშლილია, საკუთარი თავიდან გარეთაა გაგდებული, რა ქნას აღარ იცის,
გეგონება, აფეთქებამ თავისი თავიდან ამოაგდო და განზე მოისროლაო. ასეთი
განცდის თანმხლებ ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე შეგვიძლია ზუსტი
დაკვირვება ვაწარმოოთ. ამრიგად, განსხვავება შემდეგშია: გრძნობა, ზემოთ
აღწერილი აზრით, სხეულებრივი, ანდა თვალსაჩინო ფიზიოლოგიური
გამოვლინებების გარეშე მიმდინარეობს, მაშინ როცა ემოცია შეცვლილი
66
ფიზიოლოგიური მდგომარეობით ხასიათდება. როგორც ვიცით, ჯემს-ლანგეს
თეორია ამტკიცებს, რომ ნამდვილი ემოცია მაშინ გვიჩნდება, როცა ჩვენს საერთო
მდგომარეობაში მომხდარ ფიზიოლოგიურ ცვლილებებს ვაცნობიერებთ.
მაგალითად, დავუშვათ, ისეთ სიტუაციაში ვართ, როდესაც მოველით, რომ
გავბრაზდებით. ვიცით, რომ ვბრაზდებით, შემდეგ ვგრძნობთ, თუ როგორ
გვივარდება სისხლი თავში და მხოლოდ მერე ვართ მართლა გახელებული,
მანამდე კი – არა. თავიდან მხოლოდ ის ვიცით, რომ გავბრაზდებით, მაგრამ
სისხლი თავში რომ გვივარდება, საკუთარი ბრაზის მონად ვიქცევით, განცდა
სხეულსაც ჩაითრევს, და რაკი ვაცნობიერებთ, ვღელდებიო, ორჯერ უფრო მეტად
ვბრაზდებით, ვიდრე საჭიროა. აი, როდის ვართ მართლა ემოციის ტყვეობაში.
გრძნობის დროს კი, პირიქით, კონტროლი ფუნქციონირებს, სიტუაციის ბატონ-
პატრონად ვგრძნობთ თავს და შეგვიძლია ვთქვათ: „მე ამისა და ამის მიმართ
კარგი, ან ცუდი გრძნობა მაქვს“. ყველაფერი წყნარადაა და ისეთი არაფერი
ხდება. შეიძლება ვინმეს სავსებით მშვიდად და თავაზიანად გავუზიაროთ ჩვენი
გულისნადები: „მე შენ მძულხარ“. მაგრამ თუ ამას გამომწვევად შევყვირებთ, მაშინ
ემოცია გვქონია. წყნარად თუ ვიტყვით, არაავითარი ემოცია არ გაგვიჩნდება, არც
ჩვენ და არც მას, ვისაც ველაპარაკებით. ემოციები ძალიან გადამდებია;
ფაქტიურად ისინია ფსიქიკური ბაცილების გადამტანები. ამას ვგრძნობთ,
მაგალითად, როდესაც ემოციურად აგზნებულ ბრბოში ვიმყოფებით: გვინდა თუ
არა, ემოცია მაინც გვიტაცებს. სხვათა გრძნობებს კი, პირიქით, – ჩვენთან რა ხელი
აქვთ. ამიტომ დიფერენცირებული გრძნობითი ტიპი გამაგრილებელ
ზემოქმედებას უფრო ახდენს თავის გარემოცვაზე, მაშინ როცა ემოციური ტიპი
სხვებს აღაგზნებს, რადგან განუწყვეტლივ ცეცხლოვან სხივებს აფრქვევს. მას
სახეზე ადგას ემოციის ალი, რომელიც სხვებშიც იჭრება და მათ სიმპათიკურ
ნერვულ სისტემას აღაგზნებს, ისე რომ ცოტა ხნის შემდეგ მათაც იგივე სიმპტომები
უჩნდებათ. ხოლო როცა საქმე გრძნობებთან გვაქვს, მსგავსი არაფერი ხდება.
გასაგებად ვთქვი?
დოქტ. ჰენრი ვ. დიკსი:
ნება მიბოძეთ, კიდევ ჩავეძიო ამ საკითხს. რა მიმართებაა აფექტებსა და

გრძნობებს შორის?
67
აქ ხარისხობრივ განსხვავებასთან გვაქვს საქმე. თუ ღირებულებითი
წარმოდგენა ძალზე გაძლიერდა, გარკვეულ მომენტში, კერძოდ, როგორც კი
ფიზიოლოგიურ აგზნებით პროცესს აღძრავს, ის ემოციად იქცევა. ალბათ, ჩვენს
ყველა შინაგან პროცესს თან სდევს მსუბუქი ფიზიოლოგიური ცვლილებები,
მაგრამ ეს დარღვევები იმდენად უმნიშვნელოა, რომ ვერ გავზომავთ; ემოციების
გასაზომად კი, ე.ი. მათი ფიზიოლოგიური ასპექტის გასაზომად, არსებობს საკმაოდ
მგრძნობიარე მეთოდი. ეს გახლავთ ფსიქოგალვანური ექსპერიმენტი.1 5 მას
საფუძვლად უდევს ის ფაქტი, რომ კანის ელექტრული წინაღობა ემოციათა
გავლენით მცირდება. გრძნობის გავლენით კი ასეთი რამ არ ხდება.
მოვიყვან მაგალითს. კლინიკაში ჩემს ადრინდელ პროფესორთან
ერთხელ ასეთი ექსპერიმენტი ჩავატარე: ლაბორატორიაში მას ცდის პირად
ვიყენებდი ფსიქოგალვანური ფენომენის სადემონსტრაციო აპარატთან . ვუთხარი ,
ისეთ რამეზე ეფიქრა, რაც მისთვის ძალზე არასასიამოვნო იყო, ოღონდ რის
შესახებაც მე წარმოდგენაც არ მქონდა, ე.ი. რაიმე ჩემთვის უცნობზე, მაგრამ
მისთვის ცნობიერზე, და თანაც ისეთზე, რის შესახებაც ფიქრსაც ძლიერი
უსიამოვნების განცდა ახლდა. მანაც ასე მოიმოქმედა. ასეთი ექსპერიმენტები
მისთვის უცხო არ იყო, და მშვენივრად ახერხებდა ხოლმე კონცენტრირებას.
ამრიგად, მან რაღაცაზე მოახდინა კონცენტრაცია. კანის წინაღობა შესამჩნევად
არ შეცვლილა. დენი არ გაძლიერებულა. ამ დროს როგორღაც თითქოსდა
გულისხმას მოვედი. იმ დღეს ჯერ კიდევ დილით შევნიშნე, რომ რაღაც უნდა
მომხდარიყო, ჩემი უფროსისათვის სასტიკად არასასიამოვნო, ჰოდა თავში
გამიელვა, ახლა კი ერთ რამეს ვცდი-მეთქი. ავდექი და ვუთხარი, ამა და ამ
შემთხვევას ხომ არ ეხება საქმე-მეთქი; გვარიც დავუსახელე. მყისვე ემოციათა
მთელი ნიაღვარი აღირიცხა. აი, ეს იყო ემოცია; პირველი რეაქცია კი გრძნობა
გახლდათ.
აღსანიშნავია, რომ ისტერიული ტკივილები გუგების შევიწროებას არ
იწვევს. მათ ფიზიოლოგიური აგზნების პროცესები არ ახლავს, და მაინც
ინტენსიურ ტკივილებს წარმოადგენენ. ფიზიკური ტკივილი კი გუგებს ავიწროებს.
კაცს შეიძლება ინტენსიური გრძნობები ჰქონდეს ფიზიოლოგიური ცვლილებების
გარეშე; მაგრამ როგორც კი ფიზიოლოგიური ცვლილებები იჩენენ თავს, ის
ჭკუიდან იშლება, დისოცირებულია, გამოგდებულია თავისი შინაგანი კერიდან,
რომელიც ამ დროს ყველა ჯურის ავ სულთა ბუდედ შეიძლება იქცეს.
დოქტ. ერიკ გრეემ ჰაუი:
68
შეიძლება თუ არა პარალელი გავავლოთ დაპირისპირებებს შორის:
ემოციასა და გრძნობას შორის, ერთი მხრივ, და შემეცნებასა და ნება-სურვილს
შორის (ცოგნიტიონ და ცონატიონ), მეორე მხრივ? მაშინ გრძნობა „შემეცნებას“
შეესატყვისება და ემოცია – „სურვილს“.
კ. გ. იუნგი:
დიახ, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით შეიძლება ასეც გამოვხატოთ.

საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს.
დოქტ. ჰაუი:
თუ შეიძლება, კიდევ ერთი რამ დამრჩა სათქმელი. თქვენს მიერ

გამოყოფილი ოთხი ფუნქცია – შეგრძნება, აზროვნება, გრძნობა და ინტუიცია –
ვგონებ, განზომილებათა ოთხ კლასს შეესატყვისება. თქვენ თავად იხმარეთ
ადამიანის სხულთან მიმართებაში გამოთქმა „სამგანზომილებიანი“, და ისიც
ბრძანეთ, ინტუიცია დანარჩენი სამი ფუნქციისგან განსხვავდება, რამდენადაც ის
დროის ელემენტს შეიცავსო. მაშინ იქნებ ის მეოთხე განზომილებას
შეესატყვისებოდეს?თუ ასეა, მაშინ ასეთ სისტემაში „შეგრძნება“ პირველი
განზომილების შესაბამისი იქნებოდა, „აღქმითი შემეცნება“ – მეორის, „ცნებითი
შემეცნება“ (რომელიც ალბათ თქვენეულ „გრძნობას“ შეესატყვისება) – მესამის და
„ინტუიცია“ – მეოთხისა.
ასეც შეიძლება გამოვსახოთ. ვინაიდან ინტუიცია ხან ისე ფუნქციონირებს,

გეგონება სივრცე არ არსებობდეს და ხან – ისე, თითქოს დრო არ არსებობდეს,
მართლაც შეიძლება ითქვას, რომ მე აქ ერთგვარი მეოთხე განზომილება
შემომაქვს. მაგრამ მეტისმეტად ნუ გაგვიტაცებს ამგვარი შედარებები . მეოთხე
განზომილების იდეას ფაქტობრივად ახალი არაფერი მოაქვს. ინტუიცია ჰ.გ.
უელსისეულ დროის მანქანას წააგავს. ალბათ გახსოვთ ეს უცნაური მექანიზმი,
თავის მგზავრს სივრცის ნაცვლად დროში რომ დაატარებს. ის ოთხი სვეტისაგან
შედგება, რომელთაგან სამი მუდამ ხილულია, მეოთხე კი ბუნდოვნად ჩანს, – ის
ხომ დროის ელემენტია. სამწუხაროა, მაგრამ რას იზამ, – ინტუიცია ამ მეოთხე
სვეტისმაგვარი რამაა. არსებობს ისეთი რამ, როგორიცაა არაცნობიერი აღქმა , –
69
აღქმა, რომელიც ჩვენთვის გაუგებარი გზებით ხორციელდება. ამ ფუნქციის
არსებობის ემპირიული საბუთები სახეზეა. რა სამწუხაროა, რომ ასეთი რამეები
არსებობს. ჩემი ინტელექტი მოხარული იქნებოდა, სამყარო რომ ნათლად
ყოფილიყო მოხაზული ყოველგვარი ბნელი კუთხე-კუნჭულების გარეშე, მაგრამ
კოსმოსში არსებულ ამ აბლაბუდებზე თვალის დახუჭვა შეუძლებელია. და მაინც, მე
მგონი, ინტუიციას მისტიკისა არაფერი სცხია. ვის შეუძლია, მაგალითად,
ბოლომდე დამარწმუნებლად ახსნას, თუ რატომ მიფრინავენ ზოგი ჩიტები ასე
უცნაურად შორს, ანდა რატომ მისდევენ მუხლუხები, პეპლები, ჭიანჭველები თუ
ტერმიტები თავ-თავიანთ სპეციფიკურ საქმიანობას? აქ უამრავი გადაუჭრელი
საკითხია. ანდა, თუნდაც ის გარემოება ავიღოთ, რომ წყალი ოთხ გრადუს
ცელსიუსზე უდიდესი სიმკვრივისაა. რატომ ხდება ასე? რატომაა ენერგიის
რაოდენობა მუდმივი? ასეა და რას იზამ, თუმცა ეს რაღაც უხერხულობას ქმნის.
კარგი იქნებოდა, ასეთი რამეები არ არსებობდნენ, მაგრამ რაკი არსებობენ, რა
გაეწყობა. სწორედ ასევე, იმ ძველისძველ კითხვაში რომაა: „რატომ შექმნა
ღმერთმა ბუზები?“ – შექმნა და !..
დოქტ. ვილფრედ რ. ბაიონი:
რატომ სთხოვეთ თქვენი ექსპერიმენტის დროს პროფესორს იმაზე

ეფიქრა, რაც თვით მისთვის უსიამოვნო, და თქვენთვის კი უცნობი იყო? თქვენი
აზრით, მნიშვენლობა იმას აქვს, რომ მეორე ექსპერიმენტის მსვლელობისას მან
იცოდა, თქვენთვის რომ ცნობილი იყო მისი უსიამოვნება, და ამან გავლენა
მოახდინა ემოციურ რეაქციაზე ამ ორ ექსპერიმენტში?
დიახ, სწორედ რომ ასეა. რა თქმა უნდა, ბევრად უფრო საამოა გჯეროდეს,
სხვამ ამის შესახებ არაფერი იცისო. როდესაც გაიგებ, რომ იმასაც სცოდნია,
მდგომარეობა სავსებით იცვლება და ძლიერ უსიამოვნო იერს იძენს. ყოველი
ექიმის ცხოვრებაში მოიპოვება შემთხვევები, რომელთა შესახებ კოლეგის
ინფორმირებულობა ძალზე მტკივნეულად განიცდება, და მე თითქმის ასი
პროცენტით ვიყავი დარწმუნებული, რომ ის ნაღმივით იფეთქებდა, როდესაც
მივახვედრე, ვიცი, საქმე რაშიცაა-მეთქი. მართლაც ასე მოხდა. ეს იყო ჩემი
საქციელის მიზეზი.
70
დოქტ. ერიკ ბ. შტრაუსი:
შეიძლება, უფრო დაწვრილებით რომ განმარტოთ, თუ რატომ

თვლით გრძნობას რაციონალურ ფუნქციად? შემდეგ, მთლად კარგად ვერ გავიგე,
რას გულისხმობთ გრძნობაში. უმრავლესობა ჩვენგანს ამ გამოთქმაში ესმის
დაპირისპირებულობანი, როგორიცაა სიხარული, ტკივილი, დაძაბულობა და
განტვირთვა. შემდგომ: თუკი გრძნობასა და ემოციას შორის მხოლოდ
ხარისხობრივი განსხვავებაა, როგორც დოქტ. იუნგი ამტკიცებს, მაშინ რატომ
ათავსებს ის მათ, ასე ვთქვათ, საზღვრის სხვადასხვა მხარეს? შემდეგ: დოქტ. იუნგი
ბრძანებს, რომ კრიტერიუმი, ასე გასინჯეთ, ძირითადი კრიტერიუმიც კი, იმაში
მდგომარეობს, რომ ემოციებს ფიზილოგიური ცვლილებები ახლავს, გრძნობებს
კი –არა. მაგრამ პროფესორ ფროიდლიხერის1 6 ექსპერიმენტებმა ბერლინში,
ჩემის აზრით, ცხადად აჩვენა, რომ ჩვეულებრივი გრძნობებიც, როგორიცაა
სიხარული, ტკივილი, დაძაბულობა და განტვირთვა, იწვევენ ფიზიოლოგიურ
ცვლილებებს, მაგალითად, სისხლის წნევის ცვლილებებს, რომელნიც დღეს
უზუსტესი აპარატურით აღირიცხება.
მართალია, რომ გრძნობებს, როდესაც ისინი ემოციურ ბუნებას ავლენენ,

ფიზიოლოგიური შედეგები მოჰყვება; მაგრამ უეჭველია, არსებობენ გრძნობები,
რომლებიც ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე ზეგავლენას არ ახდენენ. ასეთი
გრძნობები, გარკვეული აზრით, სულიერი (მენტალური) ხასიათისაა, ე.ი. ემოციური
არაა. ესაა განსხვავება, მე რომ ვამბობდი. რამდენადაც გრძნობა შეფასებითი
ფუნქციაა, იმთავითვე ცხადია, რომ აქ არაფერ ფიზიოლოგიურთან არა გვაქვს
საქმე. გრძნობა შეიძლება ისევე აბსტრაქტული იყოს, როგორც აბსტრაქტული
აზროვნებაა. ხომ არ ვიტყვით, აბსტრაქტული აზროვნება ფიზიოლოგიური რამააო.
აბსტრაქტული აზროვნება სწორედ ისაა, რასაც ეს გამოთქმა აღნიშნავს .
დიფერენცირებული აზროვნება რაციონალურია; ამიტომ გრძნობაც შეიძლება
რაციონალური იყოს, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთები ტერმინებს ურევენ .
საჭიროა ცნება, რომ ღირებულებებზე მითითება შევძლოთ. უნდა
მოვახერხოთ და ამ სპეციფიკური ფუნქციის დახასიათებაში ჩავდოთ ის, რაც მას
სხვა ფუნქციებისაგან განასხვავებს, და გრძნობა სწორედ სათანადო გამოთქმა
ჩანს. მე სრულიად არაფერი მექნება საწინააღმდეგო, თუ მოაზროვნე ადამიანთა
უმრავლესობა იმ დასკვნამდე მივა, გრძნობა ამისთვის ყოვლად შეუსაბამო
71
სიტყვააო. თუკი თქვენ მეტყვით, რომ სხვა სიტყვა გირჩევნიათ, მაშინ ეს სხვა უნდა
შევარჩიოთ ღირებულებათა მიწერის ფუნქციის აღსანიშნავად, რადგან
ღირებულებები არსებობენ, ვერაფერს უზამ, და ამიტომაც მათთვის ცნება
გვესაჭიროება. ჩვეულებრივ ღირებულებით განცდას „გრძნობას“ უწოდებენ
ხოლმე. მაგრამ მე მაინცდამაინც ამ ცნებას როდი ვებღაუჭები. განსაზღვრებათა
მიმართ ძალიან ლიბერალური ვარ, და მხოლოდ იმიტომ მომყავს ხოლმე, რომ
მინდა გასაგები გავხადო, რასაც ვგულისხმობ, როცა ამა თუ იმ გამოთქმას
ვხმარობ. თუ ვინმე ამჯობინებს, რომ გრძნობა ემოცია იყოს, ან გრძნობა ისეთი
რამ იყოს, რაც სისხლის მომატებულ წნევას იწვევს, – კი ბატონო, ნება თქვენია. მე
მხოლოდ იმას ვამბობ, რომ მე გრძნობას ამ აზრით არ ვხმარობ. ადამიანები რომ
შეთანხმებულიყვნენ, აიკრძალოსო გრძნობის ასეთი გაგებით ხმარება, – რაღა
მეთქმოდა. გერმანულში არსებობს ცნებები შეგრძნება და გრძნობა. გოეთეს ან
შილერს თუ გაეცნობით, დაადგენთ, რომ ამ ორ ფუნქციას მგოსნებიც კი ურევენ.
გერმანელმა ფსიქოლოგებმა უკვე არჩიეს, აღარ ვიხმაროთ გამოთქმა
„შეგრძნება“ „გრძნობის“ ნაცვლად და შემოგვთავაზეს, ცნება გრძნობა (ჩეფუეჰლ)
ღირებულებით წარმოდგენებს მივაკუთვნოთ, ხოლო შეგრძნება (Eმპფინდუნგ)
შეგრძნების ფიზიკურ ორგანოებთანაა (შინნესორგანე) დაკავშირებული. აბა,
რომელი თანამედროვე ფსიქოლოგი იტყვის, გრძნობა მაქვსო თვალებში, ყურში
ან კანზე. ყოველდღიურ მეტყველებაში, რასაკვირველია, ვამბობთ, ფეხის ცერა
თითში, ანდა ყურში, რაღაცას ვგრძნობო, მაგრამ სამეცნიერო ენაში ასეთი
გამოთქმები უკვე დაუშვებელია. ამ ორ ცნებას ერთსა და იმავე მნიშვნელობას თუ
მივანიჭებთ, ეს იგივე იქნება, ფრანგმა რომ „ლეს სენსატიონს ლეს პლუს ნობლეს
დე ლ’ამოურ“-ს* შესახებ დაიწყოს ლაპარაკი. უბრალოდ, სასაცილო იქნებოდა, –
ეს ხომ გაუგონარი რამაა, წარმოუდგენელია.
დოქტ. ე.ა. ბენეტი:
თვლით თუ არა, რომ მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებული

ადამიანის ძირითადი ფუნქცია დეპრესიის ფაზაში ცნობიერი რჩება?
არა, ამას ვერ ვიტყოდი. მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დროს

ზოგჯერ ირკვევა, რომ მანიაკალურ ფაზაში ერთი ფუნქციაა გაბატონებული და
დეპრესიულში – მეორე. ასე, ადამიანები, რომლებიც მანიაკალურ ფაზაში
72
ხალისიანები, სანგვინიკურნი, სიმპათიურები და კეთილგანწყობილნი არიან და
ბევრი ფიქრით თავს არ იწუხებენ, დეპრესიაში მოულოდნელად შეიძლება ძალზე
დაფიქრებულნი გახდნენ; აკვიატებული აზრები უჩნდებათ, და პირიქით.
მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებულ რამდენ ინტელექტუალს
ვიცნობ, მანიაკალურ ფაზაში თავისუფლად რომ აზროვნებენ, ძალიან ნათლად და
ძალზე აბსტრაქტულად, პროდუქტიულნი არიან, დეპრესიის ფაზაში კი მტანჯველი
გრძნობები არ ასვენებთ. საშინელი განწყობილებების ტყვეობაში ექცევიან –
სწორედ რომ განწყობილებების, და არა აზრების. რა თქმა უნდა, აქ საქმე
პიროვნების ფსიქოლოგიის საკითხებთან გვაქვს. ეს ყველაზე უკეთ ჩანს
ორმოციოდე წლის ანდა უფრო ხანდაზმულ ადამიანებზე, რომელთაც სრულიად
გარკვეული ინტელექტუალური ან ღირებულებითი ცხოვრებით უცხოვრიათ, და
რომლებთანაც უეცრად ეს ასპექტი იძირება და საწინააღმდეგო ამოყვინთავს .
ასეთი ძალიან საინტერესო შემთხვევები მოიძევება; ცნობილი ლიტერატურული
მაგალითია ნიცშე. ეს უაღრესად შთამბეჭდავი შემთხვევაა ერთი ფსიქოლოგიური
განწყობის (Eინსტელლუნგ) მეორეთი, მისი საპირისპიროთი შეცვლისა ცხოვრების
შუა ხანებში. სიჭაბუკის წლებში ნიცშე ფრანგული სტილის მეაფორიზმე იყო;
მოგვიანებით, 38 წლისამ, „ასე ამბობდა ზარატუსტრა“ რომ დაწერა, მასში
დიონისურმა განწყობამ ამოხეთქა, რომელიც მთლიანად ეწინააღმდეგებოდა
ყველაფერს, რაც კი რამ ადრე ჰქონია დაწერილი.
დოქტ. ბენეტი:
მელანქოლია, ალბათ, ინტროვერტულია, არა?
არა, ასე ვერ განვსჯით, მათი ასე შეთანადება არ შეიძლება. შეგვეძლო

მელანქოლია დაგვეხასიათებინა როგორც ინტროვერტული მდგომარეობა,
მაგრამ ის ხომ ფაქტობრივად განწყობა არაა. როდესაც ვინმეს ინტროვერტს
უწოდებენ, ამით იმის თქმა სურთ ხოლმე, რომ ის ქცევის ინტროვერტულ ფორმებს
ამჯობინებს. მაგრამ მას ხომ ექსტრავერტული მხარეც აქვს. ყველას გვაქვს ეს ორი
მხარე, თორემ ორივე რომ არ გვქონოდა, შეგუება საერთოდ წარმოუდგენელი რამ
იქნებოდა ჩვენთვის, არასდროს არავითარ ზეგავლენაში არ მოვექცეოდით, – ხომ
შევიშლებოდით ჭკუიდან. დეპრესია ყოველთვის ინტროვერტული მდგომარეობაა.
მელანქოლიის დროს კი ადამიანი ერთგვარ ემბრიონალურ მდგომარეობას
73
უბრუნდება და ამიტომაცაა, ამდენი უცნაური ფიზიკური სიმპტომი რომ იჩენს
ხოლმე თავს.
დოქტ. მერი კ. ლუფი:
პროფესორმა იუნგმა ემოცია განსაზღვრა, როგორც რაღაც

მოძალადეობრივი, რომელიც ინდივიდზე სრული უფლებამოსილებით
სარგებლობს. ჩემთვის მთლად ნათელი არაა, რაღა განსხვავებაა „შეჭრასა“ და
„აფექტს“ შორის.
ზოგჯერ კაცი ისეთ რამესაც გამოცდის, როგორიცაა „პათოლოგიური“

ემოცია, ამასთან, ძნელი არაა იმის დადგენა, რომ სასწაულებრივმა რაღაცეებმა
შეიძლება იჩინოს თავი ემოციების სახით: აზრებმა, რომლებიც ამ კაცს მანამდე
არასოდეს მოსვლია თავში; ხანდახან – ამაზრზენმა ფიქრებმა და ფანტაზიებმა.
ასე, ადამიანებს ძლიერი გაჯავრების მდგომარეობაში შურისძიების და სხვა
ამდაგვარ ჩვეულებრივ განცდათა ნაცვლად შემაძრწუნებელი ფანტაზიები
შეიძლება გაუჩნდეთ, მაგალითად, მკვლელობის ჩადენა, მტრისთვის ხელ-ფეხის
დაჭრა და მისთ. აქ საქმე არაცნობიერის ფრაგმენტებთან გვაქვს, რომლებიც
ცნობიერებაში იჭრებიან, რასაც სრულად განვითარებული პათოლოგიური
ემოციის შემთხვევაში ფაქტობრივად ცნობიერების დაკარგვა მოჰყვება, –
ადამიანები ზოგჯერ ველურებივით გარბიან ხოლმე სადღაც და სულ მთლად
გიჟური საქციელი შეუძლიათ ჩაიდინონ. აი, რა არის შეჭრა. ეს-ესაა აღწერილ
მდგომარეობას პათოლოგიურს ვუწოდებდით, ამ ჯურის ფანტაზიები ნორმის
ფარგლებშიც რომ არ გვხვდებოდეს. გამიგონია, როგორ უთქვამთ სრულიად
უმწიკვლო ადამიანებს ვიღაცაზე, ასო-ასო ავჩეხავდიო, და თქვენ რა გგონიათ,
მართლა აქვთ სისხლიანი ფანტაზიები; ანდა, თავს გავუტეხავთო, – ისინი
ფანტაზიაში აკეთებენ იმას, რასაც წყნარ მდგომარეობაში მხოლოდ მეტაფორული
აზრით ამბობენ. როდესაც ასეთი ფანტაზიები ფრთას ისხამს და ადმიანებს
საკუთარი თავის წინაშე შიში უჩნდებათ, აი, მაშინ შეჭრასთან გვაქვს საქმე.
დოქტ. ლუფი:
ეს გონების დაბნელებაა, ფსიქოზია?
74
სულაც არაა აუცილებელი ფსიქოზი იყოს, ან თუნდაც „პათოლოგიური“.

ასეთი რამ შეიძლება სრულიად ნორმალურ ადამიანებსაც დაემართოთ, როდესაც
ისინი რაღაც განსაკუთრებული ემოციების ტყვეობაში არიან. მახსოვს, ერთხელ
მეტად ძლიერი მიწისძვრა იყო. ცხოვრებაში პირველად მაშინ შევიგრძენი
მიწისძვრა. ერთიანად გამმსჭვალა იმ წარმოდგენამ, რომ დედამიწა მყარად კი
არა დგას, არამედ უზარმაზარი ცხოველის ტყავია, რომელმაც ტანი ცხენივით
შეიბერტყა. ამ წარმოდგენამ მთლიანად შემიპყრო რამდენსამე ხანს. მერე,
როგორც იქნა, ამ ფანტაზიას დავეხსენი და გამახსენდა, თუ რას ამბობენ
იაპონლები მიწისძვრის შესახებ: რომ დიდმა სალამანდრამ გვერდი იბრუნა, თუ
პოზა შეიცვალა, იმ სალამანდრამ, რომელზედაც დედამიწა ძევს.1 7 ამ აზრმა
დამაწყნარა, რადგან აქ ჩემს ცნობიერბაში არქაული წარმოდგენა შემოვიდა.
ჩავთვალე, რომ ღირსშესანიშნავი რამ გადამხდა; აზრადაც არ მომსვლია,
პათოლოგიურ მოვლენად ჩამეთვალა.
დოქტ. ბ.დ. ჰენდი:
იტყოდით თუ არა, რომ აფექტს (თქვენეული გაგებით – აფექტს) რაღაც

გარკვეული ფიზიოლოგიური მდგომარეობა იწვევს? თუ ფიზიოლოგიური
ცვლილება შედეგია, ვთქვათ, შეჭრისა?
სხეულისა და სამშვინველის ურთიერთმიმართების პრობლემა უაღრესად

რთულია. თქვენ იცნობთ ჯემს-ლანგეს თეორიას, რომლის მიხედვით აფექტი
ფიზიოლოგიურ ცვლილებათა შედეგია. თუ რომელია გადამწყვეტი ფაქტორი,
სხეული თუ სული, ამ საკითხს ვინ – როგორ წყვეტს, ხასიათისა და გუნება-
განწყობილებისდა მიხედვით. ვინც სხეულის პრივილეგირებულობის თეორიისკენ
იხრება, იტყვის, შინაგანი პროცესები ფიზიოლოგიური ქიმიის ეპიფენომენებიაო,
ხოლო ვისაც უფრო სულიერი მხარისა სწამს, იმ ამის საპირისპირო აზრს
გამოთქვამს; მისთვის სხეული მხოლოდ და მხოლოდ დანამატი იქნება სულისა,
რომელიც ყოველივეს თავი და თავია. ეს ფილოსოფიური საკითხია, და რაკიღა მე
ფილოსოფოსი არ გახლავართ, ამიტომ გადამჭრელ სიტყვასაც ვერ ვიტყვი.
75
ემპირიული თვალსაზრისით მხოლოდ და მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ
სხეულებრივი და სულიერ-მშვინვიერი მოვლენები ერთად მიმდინარეობენ,
მაგრამ რა გზით მიიღწევა ეს – ჩვენთვის საიდუმლოა. ჩვენი ყოვლად უბადრუკი
სულის წყალობით ჩვენ არ შეგვიძლია სხეული და სული წარმოვიდგინოთ
როგორც ერთი და იგივე რამ; ალბათ,ისინი ერთი და იგივე რამ არიან, მაგრამ
ამის მოაზრება ჩვენს შესაძლებლობებს აღემატება. თანამედროვე ფიზიკა
ამგვარივე სიძნელის წინაშე დგას: გაიხსენეთ სავალალო ამბები, სინათლის
თაობაზე რომ დატრიალდა: თითქოსდა ტალღებისაგან უნდა შედგებოდეს
სინათლე, არადა კორპუსკულებადაც ავლენს თავს. საჭირო გახდა დე ბროილის
ურთულესი მათემატიკური ფორმულა, რათა ადამიანის სულს როგორმე დაეშვა
იმის შესაძლებლობა, რომ ტალღები და კორპუსკულები ერთი და იმავე
რეალობის ორი ფენომენია, რომლებიც, უბრალოდ, სხვადასხვაგვარ პირობებში
იჩენენ თავს.1 8 ამის მოაზრება ჩვენს ძალებს აღემატება, მაგრამ მეტი რა ჩარაა, –
იძულებული ვართ, პოსტულატად მივიღოთ.
სწორედ ასევე, ე.წ. ფსიქოფიზიკური პარალელიზმიც გადაუჭრელი
პრობლემაა. მაგალითისათვის ავიღოთ თუნდაც ტიფოიდური ციებ-ცხელება
თანმხლები ფსიქოლოგიური მოვლენებითურთ. ფსიქიკური ფაქტორი რომ
მივიჩნიოთ მის გამომწვევ მიზეზად, ფანტასტიკურ დასკვნებამდე მივალთ.
ვერაფერს ვიტყვით გარკვევით, გარდა იმისა, რომ ზოგი ფიზიოლოგიური
მდგომარეობა ერთმნიშვნელოვნადაა განპირობებული ფსიქიკური დარღვევებით ,
სხვებისთვის კი ასეთი დარღვევები მარტოოდენ თანმხლები მოვლენებია. სხეული
და სული – ეს ადამიანის ორი ასპექტია, – სულ ესაა, რაც ვიცით. ამიტომაც ჯობს
ვთქვათ, რომ ეს ორი რამ ურთიერთდაკავშირებულია, თუმცა რანაირად –
იდუმალებითაა მოცული, და გვირჩევნია, ამით დავკმაყოფილდეთ, რადგანაც
ვერას გავხდებით, რაც უნდა ვეცადოთ, წარმოვიდგინოთ, რომ ეს ორი ერთი და
იგივე რამაა. მე, ჩემდათავად, საკუთარი მიზნებისათვის ჩამოაყალიბე ცნება,
რომელიც ამ „ერთად“-ს თვალსაჩინოდ გამოხატავს: ვამბობ, რომ სამყაროში
მოქმედებს სინქრონულობის1 9 უცნაური პრინციპი, რომლის მიხედვითაც რაღაც-
რაღაცეები როგორღაც ურთიერთშეთანხმებულად მიმდინარეობენ და ისეთ
შთაბეჭდილებას ტოვებენ, თითქოს ერთსა და იმავე რამეს წარმოადგენენ; თუმცა
ჩვენ მაინც ვერ ვეგუებით ამ აზრს. იქნებ ოდესმე კიდევ რამე მათემატიკური
მეთოდი გამოიგონონ, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება იმის
დამტკიცება, რომ ეს ასეც უნდა ხდებოდეს, მაგრამ ამჟამად მე ვერაფერს გეტყვით
იმის შესახებ, სხეულია წამყვანი პრინციპი თუ სული, თუ ორივენი უბრალოდ
ერთიმეორის გვერდით არსებობენ.
76
დოქტ. ლ.ჯ. ბენდიტი:
ჩემთვის ჯერ კიდევ არაა მთლად ნათელი, როდის ხდება „შეჭრა“

პათოლოგიური. მოხსენების დასაწყისში თქვენ ბრძანეთ, რომ შეჭრა
პათოლოგიაში მაშინ გადადის, როდესაც „ჩვეულებად“ იქცევაო. რა განსხვავებაა
პათოლოგიურ შეჭრასა და ხელოვნებისეულ ინსპირაციას, ზეშთაგონებას შორის ?
ხელოვნებისეულ ინსპირაციასა და შეჭრას შორის არავითარი განსხვავება

არაა, – ზუსტად ერთი და იგივეა; ამიტომ ვერიდები სიტყვა „პათოლოგიური“-ს
ხმარებას. ხომ ვერ ვიტყვი, ხელოვნებისეული ინსპირაცია პათოლოგიურია-მეთქი,
და შეჭრასაც იგივე ეხება, – ინსპირაცია ხომ მე სავსებით ნორმალურ
მდგომარეობად მიმაჩნია. ნეგატიური მასში არაფერია. ის არც ერთ შემთხვევაში
არ სცილდება მისაღების ჩარჩოებს. საბედნიეროდ, ადამიანის ბუნებისათვის
დამახასიათებელია, რომ ხანდახან ინსპირაციები იჩენენ ხოლმე თავს , –
მართალია, ძალიან იშვიათად, მაგრამ მაინც. მაგრამ პათოლოგიური
მოვლენებიც ხომ თითქმის ამგვარადვე აღმოცენდებიან, და ამიტომ სადღაც ხომ
უნდა გავავლოთ საზღვარი. თქვენ ყველანი ფსიქიატრები რომ ბრძანდებოდეთ,
და მე რომ, ვთქვათ, ვინმე, პაციენტი წარმოგიდგინოთ, თქვენ შეიძლება თქვათ,
რომ ის სულით ავადმყოფია, მე კი ვიტყოდი, რომ სანამ მას შეეძლება
რამენაირად გამაგებინოს თავისი, რათა მასთან კონტაქტი ვიქონიო, მანამდე მას
სულით ავადმყოფი არ ეთქმის. „არანორმალური“ ძალზე ფარდობითი ცნებაა.
ზანგი, მაგალითად, თავისებურ ყაიდაზე რომ იქცევა, ეს გასაგებია, – ის ხომ
ზანგია. მაგრამ თეთრკანიანი ამნაირად რომ მოიქცეს, ვიტყვით, გაგიჟდაო, –
თეთრკანიანს ხომ არ შეიძლება ასე ეჭიროს თავი. ზანგისგან სხვას არც არაფერს
მოელი, მაგრამ თეთრკანიანი ასეთებს როდი სჩადის. „გაგიჟება“ სოციალური
წარმოდგენაა; ჩვენ სოციალურ შეზღუდვებსა და დოგმებს ვიყენებთ სულიერ-
მშვინვიერ დარღვევებზე მისათითებლად. შეიძლება ვინმეზე თქვან, რომ უცნაური
კაცია, რომ სხვანაირად იქცევა, ვიდრე მისგან მოელიან და რომ
განსაცვიფრებელი იდეების პატრონია, და თუ ის საფრანგეთის ან შვეიცარიის
რომელიმე პატარა ქალაქში ცხოვრობს, ალბათ, მასზე ასე იტყვიან: „ძალზე
არაორდინარული ადამიანია, ამ პატარა მიდამოს ერთ-ერთი ყველაზე
ორიგინალური მოსახლეა“. მაგრამ იმავე ადამიანს შუა Harley Street-ზე* თუ
77
მოვათავსებთ, აღმოჩნდება, რომ, უბრალოდ, გიჟია. ანდა, ვთქვათ, ვინმე
მხატვარს იქნებ ძალიანაც თვითმყოფად ხელოვანად ვთვლიდეთ, მაგრამ აბა
ერთი რომელიმე დიდი ბანკის მოლარედ დააყენეთ, – აი, მაშინ ნახავთ ბანკის
სეირს! იქ მყოფები ნაღდად დაასკვნიან, გიჟია ვიღაცაო. მაგრამ ყოველივე ეს
მხოლოდ და მხოლოდ სოციალური მსჯავრია და სხვა არაფერი. იგივე სურათია
ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებშიც. ამ შემზარავ დაწესებულებათა ქსელის
გაფართოების მიზეზი სულიერ ავადმყოფობათა აბსოლუტური რიცხვის ზრდაში კი
არ უნდა ვეძიოთ, არამედ იმაში, რომ ჩვენ თვითონ ვეღარ ვიტანთ ვერანაირ
გადახრას ნორმიდან, და შორიდან ისე ჩანს, თითქოს სულით ავადმყოფები ძველ
დროსთან შედარებით გაცილებით მეტია. მახსოვს, ჩემს ახალგაზრდობაში გარს
ისეთი ხალხი გვეხვია, რომლებიც შემდგომში შიზოფრენიით დაავადებულებად
შევიცანი და რომელთა შესახებაც ასე ვფიქრობდით: „ოო, ესა და ეს ბიძია ძალიან
ორიგინალური კაცია“. ჩემს სამშობლოში მოიძევებოდნენ ჭკუასუსტებიც; მაგრამ
მათზე არავინ იტყოდა, რა საშინელი რეგვენიაო, ან რაიმე ამგვარს, არამედ
ამბობდნენ, რა ზრდილი და სიმპათიური ადამიანიაო. ასევე, იყვნენ იდიოტები,
რომელთაც „კრეტინებს“ („Cretins“) უწოდებდნენ, რაც შემდეგი გამოთქმიდან
წარმოდგება: „ის კეთილი ქრისტიანია“ („Er ist ein guter Christ“). სხვას მათზე ბევრს
ვერაფერს იტყოდი, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, „კეთილი ქრისტიანები“ კი
უეჭველად ეთქმოდათ.
თავმჯდომარე:
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ვფიქრობ, დღეისათვის უნდა

გავათავისუფლოთ ბატონი პროფესორი იუნგი და გულითადი მადლობა
გადავუხადოთ.
კამათი
რა აზრით ხმარობთ ცნებას „ემოცია“? გამოთქმით „გრძნობა“ თქვენ ისეთი

რაღაცეები დაახასიათეთ, რომელთაგან მრავალს ჩვენ ემოციად მოვნათლავდით .
გამოთქმა „ემოციას“ თქვენთვის რაიმე გარკვეული მნიშვნელობა აქვს ?
78
მადლობელი ვარ ამ შეკითხვისთის, რადგან, ჩვეულებრივ, დიდ
გაუგებრობებსა და შეცდომებს ვაწყდებით ხოლმე ემოციის ცნების გამო. რა თქმა
უნდა, ყველას შეუძლია სიტყვები ისე იხმაროს, როგორც მოეპრიანება, მაგრამ
სამეცნიერო ენაში განსხვავებები უნდა დავადგინოთ და შევინარჩუნოთ, რათა
ყველამ გაიგოს, რაზეა ლაპარაკი. ალბათ გეხსომებათ, რომ გრძნობა მე
განვსაზღვრე როგორც შეფასებითი ფუნქცია, ამასთან, მე ამ ფუნქციას არავითარ
განსაკუთრებულ მნიშვნელობას არ ვანიჭებ. დიფერენცირებულ მდგომარეობაში ,
ჩემის აზრით, გრძნობა რაციონალურ ფუნქციას წარმოადგენს, და თუ
დიფერენცირებული არ არის, მაშინ ჩვეულებრივად აღმოცენდება და ყველა იმ
არქაულ თვისებას გამოავლენს, რომელნიც სიტყვა „არაკეთილგონივრულით“
შეიძლება შევაჯამოთ. ცნობიერი გრძნობა კი რაციონალური, ღირებულებით
კრიტერიუმებზე ორიენტირებული ფუნქციაა.
როდესაც ემოციების შესახებაა ლაპარაკი, ფაქტიურად ყოველთვის იმ
მდგომარეობებს ვგულისხმობ, რომელთაც ფიზიოლოგიური ცვლილებები
ახლავს. ამიტომ ემოციების გაზომვა გარკვეულ ფარგლებში შესაძლებელია, –
მართალია, არა მათი ფსიქიკური, არამედ ფიზიოლოგიური მხარისა. თქვენთვის
ცნობილია ჯემს-ლანგეს აფექტების თეორია.1 4 ჩემთვის ემოციები აფექტებს
წარმოადგენენ, რამდენადაც ამ დროს ადამიანი რაღაცით გაღიზიანებულია;
რაღაცა მას ავადმყოფურად ცვლის, მთელ გეგმებს უშლის. ემოციის დროს კაცი
წაშლილია, საკუთარი თავიდან გარეთაა გაგდებული, რა ქნას აღარ იცის,
გეგონება, აფეთქებამ თავისი თავიდან ამოაგდო და განზე მოისროლაო. ასეთი
განცდის თანმხლებ ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე შეგვიძლია ზუსტი
დაკვირვება ვაწარმოოთ. ამრიგად, განსხვავება შემდეგშია: გრძნობა, ზემოთ
აღწერილი აზრით, სხეულებრივი, ანდა თვალსაჩინო ფიზიოლოგიური
გამოვლინებების გარეშე მიმდინარეობს, მაშინ როცა ემოცია შეცვლილი
ფიზიოლოგიური მდგომარეობით ხასიათდება. როგორც ვიცით, ჯემს-ლანგეს
თეორია ამტკიცებს, რომ ნამდვილი ემოცია მაშინ გვიჩნდება, როცა ჩვენს საერთო
მდგომარეობაში მომხდარ ფიზიოლოგიურ ცვლილებებს ვაცნობიერებთ.
მაგალითად, დავუშვათ, ისეთ სიტუაციაში ვართ, როდესაც მოველით, რომ
გავბრაზდებით. ვიცით, რომ ვბრაზდებით, შემდეგ ვგრძნობთ, თუ როგორ
გვივარდება სისხლი თავში და მხოლოდ მერე ვართ მართლა გახელებული,
მანამდე კი – არა. თავიდან მხოლოდ ის ვიცით, რომ გავბრაზდებით, მაგრამ
სისხლი თავში რომ გვივარდება, საკუთარი ბრაზის მონად ვიქცევით, განცდა
სხეულსაც ჩაითრევს, და რაკი ვაცნობიერებთ, ვღელდებიო, ორჯერ უფრო მეტად
ვბრაზდებით, ვიდრე საჭიროა. აი, როდის ვართ მართლა ემოციის ტყვეობაში.
79
გრძნობის დროს კი, პირიქით, კონტროლი ფუნქციონირებს, სიტუაციის ბატონ-
პატრონად ვგრძნობთ თავს და შეგვიძლია ვთქვათ: „მე ამისა და ამის მიმართ
კარგი, ან ცუდი გრძნობა მაქვს“. ყველაფერი წყნარადაა და ისეთი არაფერი
ხდება. შეიძლება ვინმეს სავსებით მშვიდად და თავაზიანად გავუზიაროთ ჩვენი
გულისნადები: „მე შენ მძულხარ“. მაგრამ თუ ამას გამომწვევად შევყვირებთ, მაშინ
ემოცია გვქონია. წყნარად თუ ვიტყვით, არაავითარი ემოცია არ გაგვიჩნდება, არც
ჩვენ და არც მას, ვისაც ველაპარაკებით. ემოციები ძალიან გადამდებია;
ფაქტიურად ისინია ფსიქიკური ბაცილების გადამტანები. ამას ვგრძნობთ,
მაგალითად, როდესაც ემოციურად აგზნებულ ბრბოში ვიმყოფებით: გვინდა თუ
არა, ემოცია მაინც გვიტაცებს. სხვათა გრძნობებს კი, პირიქით, – ჩვენთან რა ხელი
აქვთ. ამიტომ დიფერენცირებული გრძნობითი ტიპი გამაგრილებელ
ზემოქმედებას უფრო ახდენს თავის გარემოცვაზე, მაშინ როცა ემოციური ტიპი
სხვებს აღაგზნებს, რადგან განუწყვეტლივ ცეცხლოვან სხივებს აფრქვევს. მას
სახეზე ადგას ემოციის ალი, რომელიც სხვებშიც იჭრება და მათ სიმპათიკურ
ნერვულ სისტემას აღაგზნებს, ისე რომ ცოტა ხნის შემდეგ მათაც იგივე სიმპტომები
უჩნდებათ. ხოლო როცა საქმე გრძნობებთან გვაქვს, მსგავსი არაფერი ხდება.
გასაგებად ვთქვი?
დოქტ. ჰენრი ვ. დიკსი:
ნება მიბოძეთ, კიდევ ჩავეძიო ამ საკითხს. რა მიმართებაა აფექტებსა და

გრძნობებს შორის?
აქ ხარისხობრივ განსხვავებასთან გვაქვს საქმე. თუ ღირებულებითი

წარმოდგენა ძალზე გაძლიერდა, გარკვეულ მომენტში, კერძოდ, როგორც კი
ფიზიოლოგიურ აგზნებით პროცესს აღძრავს, ის ემოციად იქცევა. ალბათ, ჩვენს
ყველა შინაგან პროცესს თან სდევს მსუბუქი ფიზიოლოგიური ცვლილებები,
მაგრამ ეს დარღვევები იმდენად უმნიშვნელოა, რომ ვერ გავზომავთ; ემოციების
გასაზომად კი, ე.ი. მათი ფიზიოლოგიური ასპექტის გასაზომად, არსებობს საკმაოდ
მგრძნობიარე მეთოდი. ეს გახლავთ ფსიქოგალვანური ექსპერიმენტი.1 5 მას
საფუძვლად უდევს ის ფაქტი, რომ კანის ელექტრული წინაღობა ემოციათა
გავლენით მცირდება. გრძნობის გავლენით კი ასეთი რამ არ ხდება.
80
მოვიყვან მაგალითს. კლინიკაში ჩემს ადრინდელ პროფესორთან
ერთხელ ასეთი ექსპერიმენტი ჩავატარე: ლაბორატორიაში მას ცდის პირად
ვიყენებდი ფსიქოგალვანური ფენომენის სადემონსტრაციო აპარატთან . ვუთხარი ,
ისეთ რამეზე ეფიქრა, რაც მისთვის ძალზე არასასიამოვნო იყო, ოღონდ რის
შესახებაც მე წარმოდგენაც არ მქონდა, ე.ი. რაიმე ჩემთვის უცნობზე, მაგრამ
მისთვის ცნობიერზე, და თანაც ისეთზე, რის შესახებაც ფიქრსაც ძლიერი
უსიამოვნების განცდა ახლდა. მანაც ასე მოიმოქმედა. ასეთი ექსპერიმენტები
მისთვის უცხო არ იყო, და მშვენივრად ახერხებდა ხოლმე კონცენტრირებას.
ამრიგად, მან რაღაცაზე მოახდინა კონცენტრაცია. კანის წინაღობა შესამჩნევად
არ შეცვლილა. დენი არ გაძლიერებულა. ამ დროს როგორღაც თითქოსდა
გულისხმას მოვედი. იმ დღეს ჯერ კიდევ დილით შევნიშნე, რომ რაღაც უნდა
მომხდარიყო, ჩემი უფროსისათვის სასტიკად არასასიამოვნო, ჰოდა თავში
გამიელვა, ახლა კი ერთ რამეს ვცდი-მეთქი. ავდექი და ვუთხარი, ამა და ამ
შემთხვევას ხომ არ ეხება საქმე-მეთქი; გვარიც დავუსახელე. მყისვე ემოციათა
მთელი ნიაღვარი აღირიცხა. აი, ეს იყო ემოცია; პირველი რეაქცია კი გრძნობა
გახლდათ.
აღსანიშნავია, რომ ისტერიული ტკივილები გუგების შევიწროებას არ
იწვევს. მათ ფიზიოლოგიური აგზნების პროცესები არ ახლავს, და მაინც
ინტენსიურ ტკივილებს წარმოადგენენ. ფიზიკური ტკივილი კი გუგებს ავიწროებს.
კაცს შეიძლება ინტენსიური გრძნობები ჰქონდეს ფიზიოლოგიური ცვლილებების
გარეშე; მაგრამ როგორც კი ფიზიოლოგიური ცვლილებები იჩენენ თავს, ის
ჭკუიდან იშლება, დისოცირებულია, გამოგდებულია თავისი შინაგანი კერიდან,
რომელიც ამ დროს ყველა ჯურის ავ სულთა ბუდედ შეიძლება იქცეს.
შეიძლება თუ არა პარალელი გავავლოთ დაპირისპირებებს შორის:

ემოციასა და გრძნობას შორის, ერთი მხრივ, და შემეცნებასა და ნება-სურვილს
შორის (ცოგნიტიონ და ცონატიონ), მეორე მხრივ? მაშინ გრძნობა „შემეცნებას“
შეესატყვისება და ემოცია – „სურვილს“.
დიახ, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით შეიძლება ასეც გამოვხატოთ.

საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს.
81
თუ შეიძლება, კიდევ ერთი რამ დამრჩა სათქმელი. თქვენს მიერ

გამოყოფილი ოთხი ფუნქცია – შეგრძნება, აზროვნება, გრძნობა და ინტუიცია –
ვგონებ, განზომილებათა ოთხ კლასს შეესატყვისება. თქვენ თავად იხმარეთ
ადამიანის სხულთან მიმართებაში გამოთქმა „სამგანზომილებიანი“, და ისიც
ბრძანეთ, ინტუიცია დანარჩენი სამი ფუნქციისგან განსხვავდება, რამდენადაც ის
დროის ელემენტს შეიცავსო. მაშინ იქნებ ის მეოთხე განზომილებას
შეესატყვისებოდეს?თუ ასეა, მაშინ ასეთ სისტემაში „შეგრძნება“ პირველი
განზომილების შესაბამისი იქნებოდა, „აღქმითი შემეცნება“ – მეორის, „ცნებითი
შემეცნება“ (რომელიც ალბათ თქვენეულ „გრძნობას“ შეესატყვისება) – მესამის და
„ინტუიცია“ – მეოთხისა.
ასეც შეიძლება გამოვსახოთ. ვინაიდან ინტუიცია ხან ისე ფუნქციონირებს,

გეგონება სივრცე არ არსებობდეს და ხან – ისე, თითქოს დრო არ არსებობდეს,
მართლაც შეიძლება ითქვას, რომ მე აქ ერთგვარი მეოთხე განზომილება
შემომაქვს. მაგრამ მეტისმეტად ნუ გაგვიტაცებს ამგვარი შედარებები . მეოთხე
განზომილების იდეას ფაქტობრივად ახალი არაფერი მოაქვს. ინტუიცია ჰ.გ.
უელსისეულ დროის მანქანას წააგავს. ალბათ გახსოვთ ეს უცნაური მექანიზმი,
თავის მგზავრს სივრცის ნაცვლად დროში რომ დაატარებს. ის ოთხი სვეტისაგან
შედგება, რომელთაგან სამი მუდამ ხილულია, მეოთხე კი ბუნდოვნად ჩანს, – ის
ხომ დროის ელემენტია. სამწუხაროა, მაგრამ რას იზამ, – ინტუიცია ამ მეოთხე
სვეტისმაგვარი რამაა. არსებობს ისეთი რამ, როგორიცაა არაცნობიერი აღქმა , –
აღქმა, რომელიც ჩვენთვის გაუგებარი გზებით ხორციელდება. ამ ფუნქციის
არსებობის ემპირიული საბუთები სახეზეა. რა სამწუხაროა, რომ ასეთი რამეები
არსებობს. ჩემი ინტელექტი მოხარული იქნებოდა, სამყარო რომ ნათლად
ყოფილიყო მოხაზული ყოველგვარი ბნელი კუთხე-კუნჭულების გარეშე, მაგრამ
კოსმოსში არსებულ ამ აბლაბუდებზე თვალის დახუჭვა შეუძლებელია. და მაინც, მე
მგონი, ინტუიციას მისტიკისა არაფერი სცხია. ვის შეუძლია, მაგალითად,
ბოლომდე დამარწმუნებლად ახსნას, თუ რატომ მიფრინავენ ზოგი ჩიტები ასე
უცნაურად შორს, ანდა რატომ მისდევენ მუხლუხები, პეპლები, ჭიანჭველები თუ
ტერმიტები თავ-თავიანთ სპეციფიკურ საქმიანობას? აქ უამრავი გადაუჭრელი
82
საკითხია. ანდა, თუნდაც ის გარემოება ავიღოთ, რომ წყალი ოთხ გრადუს
ცელსიუსზე უდიდესი სიმკვრივისაა. რატომ ხდება ასე? რატომაა ენერგიის
რაოდენობა მუდმივი? ასეა და რას იზამ, თუმცა ეს რაღაც უხერხულობას ქმნის.
კარგი იქნებოდა, ასეთი რამეები არ არსებობდნენ, მაგრამ რაკი არსებობენ, რა
გაეწყობა. სწორედ ასევე, იმ ძველისძველ კითხვაში რომაა: „რატომ შექმნა
ღმერთმა ბუზები?“ – შექმნა და !..
დოქტ. ვილფრედ რ. ბაიონი:
რატომ სთხოვეთ თქვენი ექსპერიმენტის დროს პროფესორს იმაზე

ეფიქრა, რაც თვით მისთვის უსიამოვნო, და თქვენთვის კი უცნობი იყო? თქვენი
აზრით, მნიშვენლობა იმას აქვს, რომ მეორე ექსპერიმენტის მსვლელობისას მან
იცოდა, თქვენთვის რომ ცნობილი იყო მისი უსიამოვნება, და ამან გავლენა
მოახდინა ემოციურ რეაქციაზე ამ ორ ექსპერიმენტში?
დიახ, სწორედ რომ ასეა. რა თქმა უნდა, ბევრად უფრო საამოა გჯეროდეს,
სხვამ ამის შესახებ არაფერი იცისო. როდესაც გაიგებ, რომ იმასაც სცოდნია,
მდგომარეობა სავსებით იცვლება და ძლიერ უსიამოვნო იერს იძენს. ყოველი
ექიმის ცხოვრებაში მოიპოვება შემთხვევები, რომელთა შესახებ კოლეგის
ინფორმირებულობა ძალზე მტკივნეულად განიცდება, და მე თითქმის ასი
პროცენტით ვიყავი დარწმუნებული, რომ ის ნაღმივით იფეთქებდა, როდესაც
მივახვედრე, ვიცი, საქმე რაშიცაა-მეთქი. მართლაც ასე მოხდა. ეს იყო ჩემი
საქციელის მიზეზი.
შეიძლება, უფრო დაწვრილებით რომ განმარტოთ, თუ რატომ

თვლით გრძნობას რაციონალურ ფუნქციად? შემდეგ, მთლად კარგად ვერ გავიგე,
რას გულისხმობთ გრძნობაში. უმრავლესობა ჩვენგანს ამ გამოთქმაში ესმის
დაპირისპირებულობანი, როგორიცაა სიხარული, ტკივილი, დაძაბულობა და
განტვირთვა. შემდგომ: თუკი გრძნობასა და ემოციას შორის მხოლოდ
ხარისხობრივი განსხვავებაა, როგორც დოქტ. იუნგი ამტკიცებს, მაშინ რატომ
ათავსებს ის მათ, ასე ვთქვათ, საზღვრის სხვადასხვა მხარეს? შემდეგ: დოქტ. იუნგი
83
ბრძანებს, რომ კრიტერიუმი, ასე გასინჯეთ, ძირითადი კრიტერიუმიც კი, იმაში
მდგომარეობს, რომ ემოციებს ფიზილოგიური ცვლილებები ახლავს, გრძნობებს
კი –არა. მაგრამ პროფესორ ფროიდლიხერის1 6 ექსპერიმენტებმა ბერლინში,
ჩემის აზრით, ცხადად აჩვენა, რომ ჩვეულებრივი გრძნობებიც, როგორიცაა
სიხარული, ტკივილი, დაძაბულობა და განტვირთვა, იწვევენ ფიზიოლოგიურ
ცვლილებებს, მაგალითად, სისხლის წნევის ცვლილებებს, რომელნიც დღეს
უზუსტესი აპარატურით აღირიცხება.
მართალია, რომ გრძნობებს, როდესაც ისინი ემოციურ ბუნებას ავლენენ,

ფიზიოლოგიური შედეგები მოჰყვება; მაგრამ უეჭველია, არსებობენ გრძნობები,
რომლებიც ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე ზეგავლენას არ ახდენენ. ასეთი
გრძნობები, გარკვეული აზრით, სულიერი (მენტალური) ხასიათისაა, ე.ი. ემოციური
არაა. ესაა განსხვავება, მე რომ ვამბობდი. რამდენადაც გრძნობა შეფასებითი
ფუნქციაა, იმთავითვე ცხადია, რომ აქ არაფერ ფიზიოლოგიურთან არა გვაქვს
საქმე. გრძნობა შეიძლება ისევე აბსტრაქტული იყოს, როგორც აბსტრაქტული
აზროვნებაა. ხომ არ ვიტყვით, აბსტრაქტული აზროვნება ფიზიოლოგიური რამააო.
აბსტრაქტული აზროვნება სწორედ ისაა, რასაც ეს გამოთქმა აღნიშნავს .
დიფერენცირებული აზროვნება რაციონალურია; ამიტომ გრძნობაც შეიძლება
რაციონალური იყოს, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთები ტერმინებს ურევენ .
საჭიროა ცნება, რომ ღირებულებებზე მითითება შევძლოთ. უნდა
მოვახერხოთ და ამ სპეციფიკური ფუნქციის დახასიათებაში ჩავდოთ ის, რაც მას
სხვა ფუნქციებისაგან განასხვავებს, და გრძნობა სწორედ სათანადო გამოთქმა
ჩანს. მე სრულიად არაფერი მექნება საწინააღმდეგო, თუ მოაზროვნე ადამიანთა
უმრავლესობა იმ დასკვნამდე მივა, გრძნობა ამისთვის ყოვლად შეუსაბამო
სიტყვააო. თუკი თქვენ მეტყვით, რომ სხვა სიტყვა გირჩევნიათ, მაშინ ეს სხვა უნდა
შევარჩიოთ ღირებულებათა მიწერის ფუნქციის აღსანიშნავად, რადგან
ღირებულებები არსებობენ, ვერაფერს უზამ, და ამიტომაც მათთვის ცნება
გვესაჭიროება. ჩვეულებრივ ღირებულებით განცდას „გრძნობას“ უწოდებენ
ხოლმე. მაგრამ მე მაინცდამაინც ამ ცნებას როდი ვებღაუჭები. განსაზღვრებათა
მიმართ ძალიან ლიბერალური ვარ, და მხოლოდ იმიტომ მომყავს ხოლმე, რომ
მინდა გასაგები გავხადო, რასაც ვგულისხმობ, როცა ამა თუ იმ გამოთქმას
ვხმარობ. თუ ვინმე ამჯობინებს, რომ გრძნობა ემოცია იყოს, ან გრძნობა ისეთი
რამ იყოს, რაც სისხლის მომატებულ წნევას იწვევს, – კი ბატონო, ნება თქვენია. მე
84
მხოლოდ იმას ვამბობ, რომ მე გრძნობას ამ აზრით არ ვხმარობ. ადამიანები რომ
შეთანხმებულიყვნენ, აიკრძალოსო გრძნობის ასეთი გაგებით ხმარება, – რაღა
მეთქმოდა. გერმანულში არსებობს ცნებები შეგრძნება და გრძნობა. გოეთეს ან
შილერს თუ გაეცნობით, დაადგენთ, რომ ამ ორ ფუნქციას მგოსნებიც კი ურევენ.
გერმანელმა ფსიქოლოგებმა უკვე არჩიეს, აღარ ვიხმაროთ გამოთქმა
„შეგრძნება“ „გრძნობის“ ნაცვლად და შემოგვთავაზეს, ცნება გრძნობა (ჩეფუეჰლ)
ღირებულებით წარმოდგენებს მივაკუთვნოთ, ხოლო შეგრძნება (Eმპფინდუნგ)
შეგრძნების ფიზიკურ ორგანოებთანაა (შინნესორგანე) დაკავშირებული. აბა,
რომელი თანამედროვე ფსიქოლოგი იტყვის, გრძნობა მაქვსო თვალებში, ყურში
ან კანზე. ყოველდღიურ მეტყველებაში, რასაკვირველია, ვამბობთ, ფეხის ცერა
თითში, ანდა ყურში, რაღაცას ვგრძნობო, მაგრამ სამეცნიერო ენაში ასეთი
გამოთქმები უკვე დაუშვებელია. ამ ორ ცნებას ერთსა და იმავე მნიშვნელობას თუ
მივანიჭებთ, ეს იგივე იქნება, ფრანგმა რომ „ლეს სენსატიონს ლეს პლუს ნობლეს
დე ლ’ამოურ“-ს* შესახებ დაიწყოს ლაპარაკი. უბრალოდ, სასაცილო იქნებოდა, –
ეს ხომ გაუგონარი რამაა, წარმოუდგენელია.
დოქტ. ე.ა. ბენეტი:
თვლით თუ არა, რომ მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებული

ადამიანის ძირითადი ფუნქცია დეპრესიის ფაზაში ცნობიერი რჩება?
არა, ამას ვერ ვიტყოდი. მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დროს

ზოგჯერ ირკვევა, რომ მანიაკალურ ფაზაში ერთი ფუნქციაა გაბატონებული და
დეპრესიულში – მეორე. ასე, ადამიანები, რომლებიც მანიაკალურ ფაზაში
ხალისიანები, სანგვინიკურნი, სიმპათიურები და კეთილგანწყობილნი არიან და
ბევრი ფიქრით თავს არ იწუხებენ, დეპრესიაში მოულოდნელად შეიძლება ძალზე
დაფიქრებულნი გახდნენ; აკვიატებული აზრები უჩნდებათ, და პირიქით.
მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებულ რამდენ ინტელექტუალს
ვიცნობ, მანიაკალურ ფაზაში თავისუფლად რომ აზროვნებენ, ძალიან ნათლად და
ძალზე აბსტრაქტულად, პროდუქტიულნი არიან, დეპრესიის ფაზაში კი მტანჯველი
გრძნობები არ ასვენებთ. საშინელი განწყობილებების ტყვეობაში ექცევიან –
სწორედ რომ განწყობილებების, და არა აზრების. რა თქმა უნდა, აქ საქმე
პიროვნების ფსიქოლოგიის საკითხებთან გვაქვს. ეს ყველაზე უკეთ ჩანს
85
ორმოციოდე წლის ანდა უფრო ხანდაზმულ ადამიანებზე, რომელთაც სრულიად
გარკვეული ინტელექტუალური ან ღირებულებითი ცხოვრებით უცხოვრიათ, და
რომლებთანაც უეცრად ეს ასპექტი იძირება და საწინააღმდეგო ამოყვინთავს .
ასეთი ძალიან საინტერესო შემთხვევები მოიძევება; ცნობილი ლიტერატურული
მაგალითია ნიცშე. ეს უაღრესად შთამბეჭდავი შემთხვევაა ერთი ფსიქოლოგიური
განწყობის (Eინსტელლუნგ) მეორეთი, მისი საპირისპიროთი შეცვლისა ცხოვრების
შუა ხანებში. სიჭაბუკის წლებში ნიცშე ფრანგული სტილის მეაფორიზმე იყო;
მოგვიანებით, 38 წლისამ, „ასე ამბობდა ზარატუსტრა“ რომ დაწერა, მასში
დიონისურმა განწყობამ ამოხეთქა, რომელიც მთლიანად ეწინააღმდეგებოდა
ყველაფერს, რაც კი რამ ადრე ჰქონია დაწერილი.
დოქტ. ბენეტი:
მელანქოლია, ალბათ, ინტროვერტულია, არა?
არა, ასე ვერ განვსჯით, მათი ასე შეთანადება არ შეიძლება. შეგვეძლო

მელანქოლია დაგვეხასიათებინა როგორც ინტროვერტული მდგომარეობა,
მაგრამ ის ხომ ფაქტობრივად განწყობა არაა. როდესაც ვინმეს ინტროვერტს
უწოდებენ, ამით იმის თქმა სურთ ხოლმე, რომ ის ქცევის ინტროვერტულ ფორმებს
ამჯობინებს. მაგრამ მას ხომ ექსტრავერტული მხარეც აქვს. ყველას გვაქვს ეს ორი
მხარე, თორემ ორივე რომ არ გვქონოდა, შეგუება საერთოდ წარმოუდგენელი რამ
იქნებოდა ჩვენთვის, არასდროს არავითარ ზეგავლენაში არ მოვექცეოდით, – ხომ
შევიშლებოდით ჭკუიდან. დეპრესია ყოველთვის ინტროვერტული მდგომარეობაა.
მელანქოლიის დროს კი ადამიანი ერთგვარ ემბრიონალურ მდგომარეობას
უბრუნდება და ამიტომაცაა, ამდენი უცნაური ფიზიკური სიმპტომი რომ იჩენს
ხოლმე თავს.
დოქტ. მერი კ. ლუფი:
პროფესორმა იუნგმა ემოცია განსაზღვრა, როგორც რაღაც

მოძალადეობრივი, რომელიც ინდივიდზე სრული უფლებამოსილებით
სარგებლობს. ჩემთვის მთლად ნათელი არაა, რაღა განსხვავებაა „შეჭრასა“ და
„აფექტს“ შორის.
86
ზოგჯერ კაცი ისეთ რამესაც გამოცდის, როგორიცაა „პათოლოგიური“

ემოცია, ამასთან, ძნელი არაა იმის დადგენა, რომ სასწაულებრივმა რაღაცეებმა
შეიძლება იჩინოს თავი ემოციების სახით: აზრებმა, რომლებიც ამ კაცს მანამდე
არასოდეს მოსვლია თავში; ხანდახან – ამაზრზენმა ფიქრებმა და ფანტაზიებმა.
ასე, ადამიანებს ძლიერი გაჯავრების მდგომარეობაში შურისძიების და სხვა
ამდაგვარ ჩვეულებრივ განცდათა ნაცვლად შემაძრწუნებელი ფანტაზიები
შეიძლება გაუჩნდეთ, მაგალითად, მკვლელობის ჩადენა, მტრისთვის ხელ-ფეხის
დაჭრა და მისთ. აქ საქმე არაცნობიერის ფრაგმენტებთან გვაქვს, რომლებიც
ცნობიერებაში იჭრებიან, რასაც სრულად განვითარებული პათოლოგიური
ემოციის შემთხვევაში ფაქტობრივად ცნობიერების დაკარგვა მოჰყვება, –
ადამიანები ზოგჯერ ველურებივით გარბიან ხოლმე სადღაც და სულ მთლად
გიჟური საქციელი შეუძლიათ ჩაიდინონ. აი, რა არის შეჭრა. ეს-ესაა აღწერილ
მდგომარეობას პათოლოგიურს ვუწოდებდით, ამ ჯურის ფანტაზიები ნორმის
ფარგლებშიც რომ არ გვხვდებოდეს. გამიგონია, როგორ უთქვამთ სრულიად
უმწიკვლო ადამიანებს ვიღაცაზე, ასო-ასო ავჩეხავდიო, და თქვენ რა გგონიათ,
მართლა აქვთ სისხლიანი ფანტაზიები; ანდა, თავს გავუტეხავთო, – ისინი
ფანტაზიაში აკეთებენ იმას, რასაც წყნარ მდგომარეობაში მხოლოდ მეტაფორული
აზრით ამბობენ. როდესაც ასეთი ფანტაზიები ფრთას ისხამს და ადმიანებს
საკუთარი თავის წინაშე შიში უჩნდებათ, აი, მაშინ შეჭრასთან გვაქვს საქმე.
დოქტ. ლუფი:
ეს გონების დაბნელებაა, ფსიქოზია?
სულაც არაა აუცილებელი ფსიქოზი იყოს, ან თუნდაც „პათოლოგიური“.

ასეთი რამ შეიძლება სრულიად ნორმალურ ადამიანებსაც დაემართოთ, როდესაც
ისინი რაღაც განსაკუთრებული ემოციების ტყვეობაში არიან. მახსოვს, ერთხელ
მეტად ძლიერი მიწისძვრა იყო. ცხოვრებაში პირველად მაშინ შევიგრძენი
მიწისძვრა. ერთიანად გამმსჭვალა იმ წარმოდგენამ, რომ დედამიწა მყარად კი
არა დგას, არამედ უზარმაზარი ცხოველის ტყავია, რომელმაც ტანი ცხენივით
87
შეიბერტყა. ამ წარმოდგენამ მთლიანად შემიპყრო რამდენსამე ხანს. მერე,
როგორც იქნა, ამ ფანტაზიას დავეხსენი და გამახსენდა, თუ რას ამბობენ
იაპონლები მიწისძვრის შესახებ: რომ დიდმა სალამანდრამ გვერდი იბრუნა, თუ
პოზა შეიცვალა, იმ სალამანდრამ, რომელზედაც დედამიწა ძევს.1 7 ამ აზრმა
დამაწყნარა, რადგან აქ ჩემს ცნობიერბაში არქაული წარმოდგენა შემოვიდა.
ჩავთვალე, რომ ღირსშესანიშნავი რამ გადამხდა; აზრადაც არ მომსვლია,
პათოლოგიურ მოვლენად ჩამეთვალა.
დოქტ. ბ.დ. ჰენდი:
იტყოდით თუ არა, რომ აფექტს (თქვენეული გაგებით – აფექტს) რაღაც

გარკვეული ფიზიოლოგიური მდგომარეობა იწვევს? თუ ფიზიოლოგიური
ცვლილება შედეგია, ვთქვათ, შეჭრისა?
სხეულისა და სამშვინველის ურთიერთმიმართების პრობლემა უაღრესად

რთულია. თქვენ იცნობთ ჯემს-ლანგეს თეორიას, რომლის მიხედვით აფექტი
ფიზიოლოგიურ ცვლილებათა შედეგია. თუ რომელია გადამწყვეტი ფაქტორი,
სხეული თუ სული, ამ საკითხს ვინ – როგორ წყვეტს, ხასიათისა და გუნება-
განწყობილებისდა მიხედვით. ვინც სხეულის პრივილეგირებულობის თეორიისკენ
იხრება, იტყვის, შინაგანი პროცესები ფიზიოლოგიური ქიმიის ეპიფენომენებიაო,
ხოლო ვისაც უფრო სულიერი მხარისა სწამს, იმ ამის საპირისპირო აზრს
გამოთქვამს; მისთვის სხეული მხოლოდ და მხოლოდ დანამატი იქნება სულისა,
რომელიც ყოველივეს თავი და თავია. ეს ფილოსოფიური საკითხია, და რაკიღა მე
ფილოსოფოსი არ გახლავართ, ამიტომ გადამჭრელ სიტყვასაც ვერ ვიტყვი.
ემპირიული თვალსაზრისით მხოლოდ და მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ
სხეულებრივი და სულიერ-მშვინვიერი მოვლენები ერთად მიმდინარეობენ,
მაგრამ რა გზით მიიღწევა ეს – ჩვენთვის საიდუმლოა. ჩვენი ყოვლად უბადრუკი
სულის წყალობით ჩვენ არ შეგვიძლია სხეული და სული წარმოვიდგინოთ
როგორც ერთი და იგივე რამ; ალბათ,ისინი ერთი და იგივე რამ არიან, მაგრამ
ამის მოაზრება ჩვენს შესაძლებლობებს აღემატება. თანამედროვე ფიზიკა
ამგვარივე სიძნელის წინაშე დგას: გაიხსენეთ სავალალო ამბები, სინათლის
თაობაზე რომ დატრიალდა: თითქოსდა ტალღებისაგან უნდა შედგებოდეს
სინათლე, არადა კორპუსკულებადაც ავლენს თავს. საჭირო გახდა დე ბროილის
88
ურთულესი მათემატიკური ფორმულა, რათა ადამიანის სულს როგორმე დაეშვა
იმის შესაძლებლობა, რომ ტალღები და კორპუსკულები ერთი და იმავე
რეალობის ორი ფენომენია, რომლებიც, უბრალოდ, სხვადასხვაგვარ პირობებში
იჩენენ თავს.1 8 ამის მოაზრება ჩვენს ძალებს აღემატება, მაგრამ მეტი რა ჩარაა, –
იძულებული ვართ, პოსტულატად მივიღოთ.
სწორედ ასევე, ე.წ. ფსიქოფიზიკური პარალელიზმიც გადაუჭრელი
პრობლემაა. მაგალითისათვის ავიღოთ თუნდაც ტიფოიდური ციებ-ცხელება
თანმხლები ფსიქოლოგიური მოვლენებითურთ. ფსიქიკური ფაქტორი რომ
მივიჩნიოთ მის გამომწვევ მიზეზად, ფანტასტიკურ დასკვნებამდე მივალთ.
ვერაფერს ვიტყვით გარკვევით, გარდა იმისა, რომ ზოგი ფიზიოლოგიური
მდგომარეობა ერთმნიშვნელოვნადაა განპირობებული ფსიქიკური დარღვევებით ,
სხვებისთვის კი ასეთი დარღვევები მარტოოდენ თანმხლები მოვლენებია. სხეული
და სული – ეს ადამიანის ორი ასპექტია, – სულ ესაა, რაც ვიცით. ამიტომაც ჯობს
ვთქვათ, რომ ეს ორი რამ ურთიერთდაკავშირებულია, თუმცა რანაირად –
იდუმალებითაა მოცული, და გვირჩევნია, ამით დავკმაყოფილდეთ, რადგანაც
ვერას გავხდებით, რაც უნდა ვეცადოთ, წარმოვიდგინოთ, რომ ეს ორი ერთი და
იგივე რამაა. მე, ჩემდათავად, საკუთარი მიზნებისათვის ჩამოაყალიბე ცნება,
რომელიც ამ „ერთად“-ს თვალსაჩინოდ გამოხატავს: ვამბობ, რომ სამყაროში
მოქმედებს სინქრონულობის1 9 უცნაური პრინციპი, რომლის მიხედვითაც რაღაც-
რაღაცეები როგორღაც ურთიერთშეთანხმებულად მიმდინარეობენ და ისეთ
შთაბეჭდილებას ტოვებენ, თითქოს ერთსა და იმავე რამეს წარმოადგენენ; თუმცა
ჩვენ მაინც ვერ ვეგუებით ამ აზრს. იქნებ ოდესმე კიდევ რამე მათემატიკური
მეთოდი გამოიგონონ, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება იმის
დამტკიცება, რომ ეს ასეც უნდა ხდებოდეს, მაგრამ ამჟამად მე ვერაფერს გეტყვით
იმის შესახებ, სხეულია წამყვანი პრინციპი თუ სული, თუ ორივენი უბრალოდ
ერთიმეორის გვერდით არსებობენ.
დოქტ. ლ.ჯ. ბენდიტი:
ჩემთვის ჯერ კიდევ არაა მთლად ნათელი, როდის ხდება „შეჭრა“

პათოლოგიური. მოხსენების დასაწყისში თქვენ ბრძანეთ, რომ შეჭრა
პათოლოგიაში მაშინ გადადის, როდესაც „ჩვეულებად“ იქცევაო. რა განსხვავებაა
პათოლოგიურ შეჭრასა და ხელოვნებისეულ ინსპირაციას, ზეშთაგონებას შორის ?
89
ხელოვნებისეულ ინსპირაციასა და შეჭრას შორის არავითარი განსხვავება
არაა, – ზუსტად ერთი და იგივეა; ამიტომ ვერიდები სიტყვა „პათოლოგიური“-ს
ხმარებას. ხომ ვერ ვიტყვი, ხელოვნებისეული ინსპირაცია პათოლოგიურია-მეთქი,
და შეჭრასაც იგივე ეხება, – ინსპირაცია ხომ მე სავსებით ნორმალურ
მდგომარეობად მიმაჩნია. ნეგატიური მასში არაფერია. ის არც ერთ შემთხვევაში
არ სცილდება მისაღების ჩარჩოებს. საბედნიეროდ, ადამიანის ბუნებისათვის
დამახასიათებელია, რომ ხანდახან ინსპირაციები იჩენენ ხოლმე თავს , –
მართალია, ძალიან იშვიათად, მაგრამ მაინც. მაგრამ პათოლოგიური
მოვლენებიც ხომ თითქმის ამგვარადვე აღმოცენდებიან, და ამიტომ სადღაც ხომ
უნდა გავავლოთ საზღვარი. თქვენ ყველანი ფსიქიატრები რომ ბრძანდებოდეთ,
და მე რომ, ვთქვათ, ვინმე, პაციენტი წარმოგიდგინოთ, თქვენ შეიძლება თქვათ,
რომ ის სულით ავადმყოფია, მე კი ვიტყოდი, რომ სანამ მას შეეძლება
რამენაირად გამაგებინოს თავისი, რათა მასთან კონტაქტი ვიქონიო, მანამდე მას
სულით ავადმყოფი არ ეთქმის. „არანორმალური“ ძალზე ფარდობითი ცნებაა.
ზანგი, მაგალითად, თავისებურ ყაიდაზე რომ იქცევა, ეს გასაგებია, – ის ხომ
ზანგია. მაგრამ თეთრკანიანი ამნაირად რომ მოიქცეს, ვიტყვით, გაგიჟდაო, –
თეთრკანიანს ხომ არ შეიძლება ასე ეჭიროს თავი. ზანგისგან სხვას არც არაფერს
მოელი, მაგრამ თეთრკანიანი ასეთებს როდი სჩადის. „გაგიჟება“ სოციალური
წარმოდგენაა; ჩვენ სოციალურ შეზღუდვებსა და დოგმებს ვიყენებთ სულიერ-
მშვინვიერ დარღვევებზე მისათითებლად. შეიძლება ვინმეზე თქვან, რომ უცნაური
კაცია, რომ სხვანაირად იქცევა, ვიდრე მისგან მოელიან და რომ
განსაცვიფრებელი იდეების პატრონია, და თუ ის საფრანგეთის ან შვეიცარიის
რომელიმე პატარა ქალაქში ცხოვრობს, ალბათ, მასზე ასე იტყვიან: „ძალზე
არაორდინარული ადამიანია, ამ პატარა მიდამოს ერთ-ერთი ყველაზე
ორიგინალური მოსახლეა“. მაგრამ იმავე ადამიანს შუა Harley Street-ზე* თუ
მოვათავსებთ, აღმოჩნდება, რომ, უბრალოდ, გიჟია. ანდა, ვთქვათ, ვინმე
მხატვარს იქნებ ძალიანაც თვითმყოფად ხელოვანად ვთვლიდეთ, მაგრამ აბა
ერთი რომელიმე დიდი ბანკის მოლარედ დააყენეთ, – აი, მაშინ ნახავთ ბანკის
სეირს! იქ მყოფები ნაღდად დაასკვნიან, გიჟია ვიღაცაო. მაგრამ ყოველივე ეს
მხოლოდ და მხოლოდ სოციალური მსჯავრია და სხვა არაფერი. იგივე სურათია
ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებშიც. ამ შემზარავ დაწესებულებათა ქსელის
გაფართოების მიზეზი სულიერ ავადმყოფობათა აბსოლუტური რიცხვის ზრდაში კი
არ უნდა ვეძიოთ, არამედ იმაში, რომ ჩვენ თვითონ ვეღარ ვიტანთ ვერანაირ
გადახრას ნორმიდან, და შორიდან ისე ჩანს, თითქოს სულით ავადმყოფები ძველ
90
დროსთან შედარებით გაცილებით მეტია. მახსოვს, ჩემს ახალგაზრდობაში გარს
ისეთი ხალხი გვეხვია, რომლებიც შემდგომში შიზოფრენიით დაავადებულებად
შევიცანი და რომელთა შესახებაც ასე ვფიქრობდით: „ოო, ესა და ეს ბიძია ძალიან
ორიგინალური კაცია“. ჩემს სამშობლოში მოიძევებოდნენ ჭკუასუსტებიც; მაგრამ
მათზე არავინ იტყოდა, რა საშინელი რეგვენიაო, ან რაიმე ამგვარს, არამედ
ამბობდნენ, რა ზრდილი და სიმპათიური ადამიანიაო. ასევე, იყვნენ იდიოტები,
რომელთაც „კრეტინებს“ („ჩრეტინს“) უწოდებდნენ, რაც შემდეგი გამოთქმიდან
წარმოდგება: „ის კეთილი ქრისტიანია“ („Er ist ein guter Christ“). სხვას მათზე ბევრს
ვერაფერს იტყოდი, მაგრამ ყოველ შემთხვევაში, „კეთილი ქრისტიანები“ კი
უეჭველად ეთქმოდათ.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ვფიქრობ, დღეისათვის უნდა

გავათავისუფლოთ ბატონი პროფესორი იუნგი და გულითადი მადლობა
გადავუხადოთ.
მეორე ლექცია
თავმჯდომარე, დოქტ. ჯ.ა. ჰედფილდი:
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ბატონი პროფესორი იუნგი უკვე

წარადგინეს თქვენს წინაშე და, უნდა ითქვას, არც ქება-დიდება დაუშურებიათ;
მაგრამ, ვფიქრობ, ყველა, ვინც გუშინ საღამოს გვესწრებოდა, დამეთანხმება, რომ
ეს ხოტბა გადაჭარბებული სულაც არაა. დოქტ. იუნგმა გუშინ ადამიანის ფსიქიკის
ფუნქციების შესახებ ისაუბრა, სახელდობრ, გრძნობის, აზროვნების, ინტუიციისა და
შეგრძნების შესახებ, და მე ისეთი შთაბეჭდილება დამრჩა, რომ მას ყოველი ამ
ფუნქციათაგანი – წინააღმდეგ იმისა, რაც მან მოგვახსენა – მშვენივრად აქვს
დიფერენცირებული. ის კი არა, ვიგრძენი, თითქოს ამ ფუნქციათა კავშირში
ავტორის იუმორის გრძნობა გამოსჭვივის. რაიმე წარმოდგენის ჭეშმარიტებაში ისე
ვერაფერი დამარწმუნებს, როგორც ავტორის უნარი, იუმორისტულადაც მიუდგეს
მას, რაც გუშინ საღამოს დოქტ. იუნგმა გამოავლინა. რაიმეს მიმართ „პირუტყვული
სერიოზულობა“ ძალიან ხშირად იმაზე მიუთითებს, რომ მოსაუბრეს თვითონაც
ეჭვი ეპარება სათქმელის ჭეშმარიტებაში.
91
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, გუშინ ჩვენ ცნობიერების

ფუნქციები მიმოვიხილეთ. დღეს მინდა ბოლომდე მივიყვანო ფსიქიკის
სტრუქტურის პრობლემის განხილვა. ადამიანის ფსიქიკის შესახებ მსჯელობა
სრული არ იქნებოდა, არაცნობიერი პროცესების არსებობა რომ მხედველობიდან
გამოგვრჩენოდა. ნება მიბოძეთ მოკლედ შეგახსენოთ, რაზედაც გუშინ საღამოს
ვსაუბრობდით.
არაცნობიერ პროცესებს უშუალოდ ვერ მივუდგებით, – მათზე ხელი არ
მიგვიწვდება. მათი უშუალო აღქმა შეუძლებელია, ისინი მხოლოდ თავიანთ
შედეგებში ვლინდებიან და, ამ შედეგთა სპეციფიკური თავისებურებებიდან
გამომდინარე, ვასკვნით, რომ მათ მიღმა უნდა იყოს რაღაც, საიდანაც ისინი
სათავეს იღებენ. ამ ბნელ სფეროს ჩვენ არაცნობიერ ფსიქიკას ვუწოდებთ.
ცნობიერების ექტოფსიქიკური შინაარსები, პირველ რიგში, გარემოს
ზეგავლენებით, ფიზიკურშეგრძნებითი აღქმების მონაცემებით საზრდოობენ.
მაგრამ არსებობს ისეთი შინაარსებიც, რომლებიც სხვა წყაროებიდან იღებენ
დასაბამს, როგორიცაა, მაგალითად, მეხსიერება და განსჯის უნარი. ესენი
ენდოფსიქიკურ სფეროს განეკუთვნებიან. ცნობიერების შინაარსების მესამე
წყარო კი ფსიქიკის ბნელი სამყაროა, არაცნობიერი. აქ ჩვენ ენდოფსიქიკური
ფუნქციების თავისებურებებს ვაწყდებით, ე.ი. იმ ფუნქციებისა, რომლებიც
ნებელობის კონტროლს არ ექვემდებარებიან. ისინი იმ მედიუმს წარმოადგენენ,
რომლის მეშვეობითაც არაცნობიერი შინაარსები ცნობიერების ზედაპირს
აღწევენ.
ასე რომ, არაცნობიერ პროცესებს პირდაპირ ვერ დავაკვირდებით. მათი
ის პროდუქტები კი, რომელნიც ცნობიერების ზღურბლს გადალახავენ, ორ
კატეგორიად შეგვიძლია დავყოთ. პირველი კატეგორია იმ მასალას მოიცავს,
რომელიც შეიცნობა, როგორც უეჭველად პიროვნული წარმოშობისა; ეს
შინაარსებია პიროვნული მონაპოვრები ანდა ინსტინქტურ მოვლენათა
პროდუქტები, რომლებიც მთლიანი პიროვნების საკუთრებაა. შემდგომ , აქვე შედის
დავიწყებული თუ განდევნილი, ასევე შემოქმედებითი შინაარსები. ყოველივე
ამაში განსაკუთრებული და საოცარი არაფერია. ზოგს შეიძლება ესენი
გაცნობიერებული /ქონდეს, სხვებთან კი არაცნობიერშია ჩაძირული. ზოგმა ისეთი
რამ იცის, რაც სხვებისათვის უცნობია. შინაარსთა ამ კატეგორიას მე ქვეცნობიერ
ფსიქიკას ანუ პიროვნულ არაცნობიერს ვუწოდებ, რადგანაც ის, რამდენადაც
შეგვიძლია განვსაჯოთ, მხოლოდ და მხოლოდ პიროვნული ელემენტებისაგან
92
უნდა იყოს შედგენილი, ელემენტებისაგან, რომლებიც მთლიანობაში ადამიანის
პიროვნებას (Persoenlichkeit) ქმნიან.
შემდგომ, არსებობს აშკარად გაურკვეველი წარმომავლობის შინაარსები,
ყოველ შემთხვევაში, ისეთი წარმოშობისა, პიროვნულ მონაპოვრად რომ ვერ
ჩაითვლება. ამ შინაარსებს ერთი თვალშისაცემი თავისებურება აქვთ –
მითოლოგიური ხასიათისანი არიან. მათ შემყურეს ისეთი შთაბეჭდილება გვრჩება,
თითქოს ისინი ცალკეული პიროვნების კი არა, არმედ უფრო მთელი კაცობრიობის
კუთვნილებას წარმოადგენენ. როდესაც პირველად წავაწყდი ამგვარ შინაარსებს ,
გუნებაში ვიფიქრე, მემკვიდრეობითობას ხომ არ ეფუძნებიან-მეთქი, და აზრად
მომივიდა, რომ მათი ახსნა ნაციონალური ან რასობრივი მემკვიდრეობით
იქნებოდა შესაძლებელი. ამ საკითხის ნათელსაყოფად ამერიკაში გავემგზავრე ,
წმინდა სისხლის ზანგთა სიზმრები შევისწავლე და დავადგინე, რომ ეს ხატებები
არც ე.წ. სისხლით, ანდა რასობრივ მემკვიდრეობასთანაა რამე კავშირში და არც
ცალკეულ ადამიანთა პიროვნული მონაპოვარია. ისინი მთელი კაცობრიობის
კუთვნილებაა, და ამიტომ კოლექტიური ბუნებისანი არიან.ამ ძირითად
კოლექტიურ ნიმუშებს მე არქეტიპები1 ვუწოდე, ავგუსტინესეული გამოთქმის
მიხედვით. არქეტიპი წარმოადგენს Typos-ს (გამოკვეთილს რასმე), არქაული
ხასიათის მკაცრად შემოსაზღვრულ სტრუქტურას, რომელიც როგორც ფორმით,
ისე მნიშვნელობით მითოლოგიური მოტივების შემცველია. წმინდა სახით
მითოლოგიური მოტივები ზღაპრებში, მითებში, ლეგენდებსა და ფოლკლორში
გვხვდება. ყველაზე ცნობილ მოტივთაგან შეგვიძლია დავასახელოთ: გმირი,
მხსნელი, დრაკონი (რომელიც ყოველთვის დაკავშირებულია მის მძლეველ
გმირთან), გველეშაპი ანდა დევი, რომელიც გმირს ნთქავს.2 გმირისა და
დრაკონის სახეცვლილი ვარიანტია კატაბაზისი, ჯოჯოხეთში ჩასვლა, ნეკიია.*
(ალბათ გეხსომებათ „ოდისეა“-დან ის ადგილი, როცა ოდისევსი ად ინფეროს* *
ჩადის, რათა ტირეზია, ნათელმხილველი, გამოჰკითხოს. ნეკიიას ეს მოტივი
ყოველ ნაბიჯზე გვხვდება ანტიკურ სამყაროში და ფაქტიურად მთელ მსოფლიოში.
ის არაცნობიერი ფსიქიკის ღრმა ფენებში ცნობიერების ინტროვერსიის
ფსიქოლოგიურ მოვლენას გამოხატავს. ამ ფენებიდან უპიროვნო, მითოლოგიური
ხასიათის შინაარსები ამოდიან, ანუ, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არქეტიპები, და
ამიტომაც ვუწოდებ მე მათ უპიროვნო ანუ კოლექტიურ არაცნობიერს.
ცხადია, აქ კოლექტიური არაცნობიერის ამ ცალკე პრობლემის მხოლოდ
კონტურებს თუ მოვხაზავთ, ისიც – გაკვრით. მაგრამ მოგიყვანთ მაგალითს
კოლექტიური არაცნობიერის სიმბოლიკისა და მასთან ჩემი მიდგომის
თავისებურებათა შესახებ, რათა შეძლოთ მისი განსხვავება პიროვნული
93
არაცნობიერისგან. ამერიკაში რომ მივდიოდი ზანგების არაცნობიერის
საკვლევად, თავში ეს კითხვა მიტრიალებდა: ძირითადი კოლექტიური ნიმუშები
რასობრივი მემკვიდრეობაა თუ „წარმოსახვის აპრიორული კატეგორიები“-მეთქი ,
როგორც მათ ორმა ფრანგმა, იუბერმა და მოსმა,3 ჩემი გამოკვლევებისაგან
დამოუკიდებლად უწოდა. და აი, იქ ერთი ზანგი მიყვება სიზმარს, რომელშიც
ბორბალზე გაკრული კაცი ფიგურირებს.4 მთელ სიზმარს არ მოგიყვებით – არაა
ამჟამად ამის აუცილებლობა. მას, რაღა თქმა უნდა, პიროვნული მნიშვნელობაც
ჰქონდა და უპიროვნო წარმოდგენების დაღიც აჩნდა, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ
ამ უკანასკნელ მოტივს გამოვყოფ. ძალზე უმეცარი სამხრეთელი ზანგი გახლდათ ;
არც ინტელექტით გამოირჩეოდა და არც არაფერი. ზანგთა განთქმულ რელიგიურ
ხასიათს თუ გავითვალისწინებთ, ჯვარზე გაკრული კაცი რომ დასიზმრებოდა, –
კიდვ ჰო, მოულოდნელი არ იქნებოდა, ჯვარს პიროვნული გამოცდილების
მონაპოვრად ჩავთვლიდით, მაგრამ ბორბალზე გაკრულს თუ იხილავდა, ვინ
იფიქრებდა! ეს ძალზე უჩვეულო ხატებაა. რა თქმა უნდა, ვერ დაგიმტკიცებთ, რომ
ამ ზანგს შემთხვევით ასეთი სურათი არ ენახა ან თავის დღეში მსგავსი არაფერი
სმენოდა, და რომ ეს არ ჩაჰყვა ძილში. მაგრამ თუკი მას ამ წარმოდგენის ნიმუში
არ გააჩნდა, მაშინ საქმე არქეტიპულ ხატებასთან გვქონია, – ბორბალზე გაკვრა
ხომ მითოლოგიური მოტივია. ეს სწორედ ის ძველთაძველი მზის ბორბალია,* და
ჯვარცმა მზის ღმერთის გულის მოსალბობად შეწირული მსხვერპლი გახლდათ,
ისევე როგორც ადრე მიწის ნაყოფიერების გასაზრდელად ადამიანებსა და
ცხოველებს სწირავდნენ ხოლმე. მზის ბორბალი განსაკუთრებით არქაული და,
იქნებ, საერთოდ უძველესი რელიგიური წარმოდგენაც კია. როდეზიული
ქანდაკებების შესწავლისას მისმა კვალმა მეზოლითურ და პალეოლითურ
ხანამდეც კი შეიძლება მიგვიყვანოს. მაგრამ ნამდვილი ბორბლები მხოლოდ
ბრინჯაოს ხანაში არსებობდა; პალეოლითში ბორბალი ჯერ კიდევ არ იყო
გამოგონებული. ჩანს, როდეზიული მზის ბორბალი იმავე ეპოქიდანაა
წარმომდგარი, რომელსაც ცხოველთა ზოგი ძალზე ნატურალისტური
გამოსახულება განეკუთვნება, როგორიცაა, მაგალითად, განთქმული ტკიპებიანი
მარტორქა, დაკვირვებულობის შედევრი. ასე რომ, როდეზიული მზის ბორბალი
პირვანდელ ხილვას წარმოადგენს; ალბათ, ის მზის არქეტიპული ხატებაა.5
მაგრამ ის არ არის ნატურალისტური ხასიათისა, რადგანაც ოთხ ან რვა
სეგმენტადაა ხოლმე დაყოფილი (სურ. 3). დანაწევრებული წრის ხატების
სიმბოლოა, რომელსაც კაცობრიობის მთელ ისტორიაში, ისევე როგორც
თანამედროვე ადამიანთა სიზმრებშიც, ვაწყდებით. სრულიად შესაძლებელია,
ნამდვილი ბორბლის გამოგონება ამ ხილვას ემყარებოდეს. მრავალი ჩვენი
94
აღმოჩენა მითოლოგიურ ანტიციპაციებსა და უძველეს წარმოდგენებს ეფუძნება .
ასე, მაგალითად, ალქიმიის ხელოვნება თანამედროვე ქიმიის დედაა. ჩვენი
ცნობიერი, მეცნიერული სული არაცნობიერში ყალიბდება.
იმ ზანგის სიზმარში ბორბალზე გაკრული კაცი გამეორებაა ბერძნული
მითოლოგიური მოტივისა იქსიონის შესახებ, რომელიც ღმერთთა და კაცთა
შეურაცხყოფისათვის ზევსის მიერ მარად მბრუნავ ბორბალზე იქნა გაკრული.
მითოლოგიური მოტივის ეს მაგალითი, უბრალოდ, იმისთვის მოგიყვანეთ, რომ
კოლექტიური არაცნობიერის იდეა გადმომეცა. ერთი ცალკე აღებული მაგალითი,
ცხადია, ბევრს არაფერს ნიშნავს. მაგრამ ისიც ხომ შეუძლებელია დავუშვათ, რომ
იმ ზანგს ბერძნული მითოლოგია ჰქონოდა შესწავლილი, და ძალიან საეჭვოა,
რომ მას ოდესმე ბერძნული მითოლოგიური ფიგურების გამოსახულება ენახა.
თანაც, სხვათა შორის, იქსიონის გამოსახულებები საკმაოდ იშვიათია.
შემეძლო ახლა საოცარი ერთმნიშვნელოვანი საბუთები მომეყვანა
არაცნობიერში ასეთი ძირითადი მითოლოგიური ნიმუშების არსებობის თაობაზე.
მაგრამ ამისათვის სულ ცოტა ორი კვირის განმავლობაში მაინც მომიწევდა
ლექციების კითხვა. ჯერ სიზმრების და სიზმართა სერიების აზრი უნდა გადმომეცა
და მერე მიმეთითებინა ყველა ისტორიულ პარალელსა და მათ მნიშვნელობაზე.
ამ ხატებათა და წარმოდგენათა სიმბოლიკას ხომ სკოლებსა და უნივერსიტეტებში
არ ასწავლიან, და სპეციალისტებსაც კი იშვიათად თუ გაეგებათ რამე ამის შესახებ .
მე იძულებული ვიყავი წლების განმავლობაში მეკვლია ეს ხატებები და თავად
მეძებნა მასალა, ასე რომ, რაც უნდა განათლებული იყოს ჩემი პუბლიკა, მაინც არ
მოველი, ამგვარი ჩახლართული ამბები აუ ცოურანტ* რომ იცოდეს. სიზმრის
ანალიზის ტექნიკის ჯერი რომ მოვა, მაინც მომიხდება ამგვარ მითოლოგიურ
მასალაზე შეჩერება, და მაშინ წარმოდგენა შეგექმნებათ იმის შესახებ, თუ როგორ
ტარდება პრაქტიკულად ეს მუშაობა – არაცნობიერის პროდუქტებისათვის
პარალელთა მონახვა; ჯერჯერობით კი იძულებული ვარ იმის აღნიშვნით
დავკმაყოფილდე, რომ არაცნობიერის ეს ფენა ძირითად მითოლოგიურ ნიმუშებს
შეიცავს და ისეთ შინაარსებს წარმოშობს, რომელთაც ინდივიდუუმს ვერ
მივაწერთ; ასე გასინჯეთ, ისინი შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კიდევაც სიზმრის
მნახველის პიროვნულ ფსიქოლოგიას. ასე, მაგალითად, ჩვენდა
განსაცვიფრებლად, სრულიად გაუნათლებელ პიროვნებასთან შეიძლება ისეთ
სიზმარს გადავეყაროთ, რომელიც მას მართლაც არ უნდა დასიზმრებოდა,
რადგან ყოვლად საკვირველ რამეებს შეიცავს. ბავშვების სიზმრებმა კი ზოგჯერ
შეიძლება ისეთი თავსატეხი გაგვიჩინოს, რომ მერე გონზე მოსასვლელად
შვებულების აღება დაგვჭირდეს, – მათი სიმბოლოები იმდენად ღრმააზროვანია,
95
რომ საშველს არ გვაძლევს კითხვა: კი მაგრამ, როგორ შეიძლება ბავშვს ასეთი
რამ დასიზმრებოდა?
სინამდვილეში კი ეს სულ ადვილი ასახსნელია. ჩვენს სულს, ისევე
როგორც სხეულს, თავისი ისტორია აქვს. ამაზე გაკვირვება იგივეა, რომ,
დავუშვათ, იმას გავეოცებინეთ, ადამიანს რომ ბრმანაწლავი აქვს. განა მან იცის ,
რომ ასეთი რამ უნდა გააჩნდეს? არა, უბრალოდ, თან დაჰყვა. მილიონობით
ადამიანმა არ იცის, რომ თიმუსის ჯირკვალი აქვს, მაგრამ ამით არაფერი
იცვლება, – მაინც ხომ აქვთ. მათ არ იციან, რომ თავიანთი ანატომიის გარკვეული
ნაწილების მიხედვით ისინი თევზთა სახეობას განეკუთვნებიან, მაგრამ იციან თუ
არა – ეს მაინც ასეა. ჩვენი არაცნობიერი, ისევე როგორც ჩვენი სხეული, წარსულის
დანაშთთა და მოგონებათა სამყოფელია. არაცნობიერი კოლექტიური ფსიქიკის
სტრუქტურის შესწავლა, ალბათ, ისეთივე აღმოჩენებს მოიტანდა, როგორსაც
შედარებითი ანატომია. მისტიკური აქ არაფერია, მაგრამ რაკიღა კოლექტიურ
არცნობიერს ვახსენებ, მეცნიერებისა და პროგრესის მტრად ვარ გამოცხადებული .
კოლექტიურ არაცნობიერს მისტიკასთან რა ხელი აქვს! ეს, უბრალოდ,
მეცნიერების ახალი განშტოებაა. არაცნობიერი კოლექტიური პროცესების
არსებობის აღიარება ნამდვილად მართებს საღ განსჯას, – მართალია, ბავშვს
ცნობიერება დაბადებიდანვე თან არ დაჰყვება, მაგრამ მისი შინაგანი სამყარო
მაინც არაა ტაბულა რასა.** ბავშვი სავსებით განსაზღვრული ტვინით იბადება, და
ინგლისელი ბავშვის ტვინი ისე კი არ იმუშავებს, როგორც ავსტრალიელი
აბორიგენისა, არამედ ისე, როგორც თანამედროვე ინგლისელისა. ტვინი მზა
სტრუქტურითვე ჩნდება, თანამედროვე ყაიდაზე მუშაობს, მაგრამ თავისი ისტორია
გააჩნია. ის მილიონობით წლის განმავლობაში ვითარდებოდა, იმ ისტორიას
ასახავს, რომლის ნაყოფიც თვითონაა, და იმაზე ბუნებრივი რაა, რომ ის, ისევე
როგორც სხეული, თავის თავში ატარებდეს ამ განვითარების ნაკვალევს. ასე რომ,
როდესაც ადამიანის შინაგანი სტრუქტურის წიაღში ვიჭრებით, რა გასაოცარი ისაა,
რომ არქაული სულის ნაშთებს მივაგნოთ.
კოლექტიური არაცნობიერის წარმოდგენა მართლაც მარტივია. ასე რომ
არ ყოფილიყო, სასწაულზე იქნებოდა ახლა ლაპარაკი, მე კი აქ ზღაპრებს როდი
ვყვები. მე მხოლოდ გამოცდილებას ვეყრდნობი. თქვენთვის რომ ეს
გამოცდილება გამეზიარებინა, თქვენც ზუსტად იმავე დასკვნებს გამოიტანდით
არქაული მოტივების შესახებ. მე როგორღაც შემთხვევით გამოვკარი ხელი
მითოლოგიას და ამ სფეროში, შეიძლება, თქვენზე მეტი წიგნი მქონდეს
წაკითხული, თორემ მითოლოგიით ყოველთვის კი არ ვიყავი გატაცებული. ერთ
მშვენიერ დღეს, როცა ჯერ კიდევ კლინიკაში ვმუშაობდი,შიზოფრენიით
96
დაავადებულ ერთ პაციენტს შევხვდი, რომელსაც უცნაური ხილვა ჰქონდა, და
მიყვებოდა; გინდა თუ არა, შენც უნდა დაგანახოო, – ჩამაცივდა, მაგრამ მე
ვერაფერს ვხედავდი. ვიფიქრე, ეს კაცი გიჟია, მე – ნორმალური, და მისი ეს
ხილვაა თუ რაღაცა, რაში უნდა მენაღვლებოდეს-მეთქი. მაგრამ მაინც მოსვენება
დამეკარგა, საგონებელში ჩავვარდი, რას უნდა ნიშნავდეს-მეთქი ეს ხილვა. იმ
დასკვნის მოშველიება, ეს კაცი შეშლილია-მეთქი, არ მაწყნარებდა. და აი,
გამოხდა ხანი და წავაწყდი წიგნს, სადაც გერმანელ სწავლულ ა.დიტერიხს6
რაღაც მაგიური პაპირუსის ნაწილები ჰქონდა გამოქვეყნებული. მე დიდი
ინტერესით შევუდექი მის შესწავლას, და მე-7 გვერდზე სიტყვასიტყვით არ
აღმოვაჩინე ჩემი პაციენტის ხილვა?! ელდა მეცა. აი, თავსატეხი: რანაირად
გაუჩნდა იმ კაცს ის ხილვა? საქმე ერთ ხატებას კი არ ეხებოდა, არამედ ხატებათა
მთელ წყებას სიტყვიერი დამთხვევითურთ. აღარ მინდა დეტალებს შევყვე,
რადგან ეს ძალზე შორს წაგვიყვანს. ისე კი, ძალიან საინტერესო შემთხვევაა, –
სხვათა შორის, გამოქვეყნებულიც მაქვს.7
ამ საოცარმა პარალელმა მეტად ამაფორიაქა. თქვენ, ალბათ, არ
გექნებათ წაკითხული სწავლულ პროფესორ დიტერიხის წიგნი. რომ წაგეკითხათ
და თქვენი თვალით გენახათ ასეთი შემთხვევები, თქვენც მიხვიდოდით
კოლექტიური არაცნობიერის წარმოდგენამდე.
უღრმესი ფენა, რომელზედაც არაცნობიერის კვლევისას ხელი
მიგვიწვდება, ისაა, სადაც ადამიანი ცალკეული, შეზღუდული არსება კი აღარაა,
არამედ განივრცობა და კაცობრიობის არსს ერწყმის – ცნობიერებით კი არა,
არამედ თავისი არაცნობიერით, ე.ი. იმით, რაც ჩვენთვის ყველასათვის საერთოა.
ისევე, როგორც ყველას, პრინციპში, ერთნაირი სხეული გვაქვს – ორი თვალი, ორი
ყური, ერთი გული და ა.შ., მცირედი ინდივიდუალური განსხვავებებით, შინაგანად
სწორედ ასეთივე პრინციპულ იგივეობას აქვს ადგილი. კოლექტიურ სფეროში
ცალკეულ, ინდივიდუალურ არსებებს აღარ წარმოვადგენთ; ყველანი ერთი ვართ.
ამის გაგება კიდევ უფრო უკეთ შეიძლბა, თუ პრიმიტივთა ფსიქოლოგიას
მოვიშველიებთ. პრიმიტიული მსოფლმხედველობის უმნიშვნელოვანესი
დამახასიათებელი ნიშანია ინდივიდთაშორისი განურჩევლობა, სუბიექტისა და
ობიექტის ერთიანობა, პარტიციპატიონ მყსტიქუე,* როგორც მას ლევი-ბორიული
უწოდებს.8 პრიმიტიულ მსოფლმხედველობაში აისახება ადამიანის სულის
საფუძვლად მდებარე სტრუქტურა, ე.ი. ის ფსიქოლოგიური შრე, რომელსაც
ჩვენთვის კოლექტიური არაცნობიერი წარმოადგენს, – საძირკველი, რომელიც
ყველა ადამიანში ერთი და იგივეა. ვინაიდან ეს ძირეული სტრუქტურა ყოველ
ჩვენგანში მოქმედებს, ამიტომ შეუძლებელია ამ სფეროში ერთმანეთისაგან
97
განვსხვავდებოდეთ. ვინ უწყის, შენს თავს ხდება აქ რამე თუ ჩემს თავს.
ყოველგვარი ცნობიერების საყრდენ ამ კოლექტიურ სფეროში ყველა ჩვენგანის
ცხოვრება ერთად ისეთ მთლიანობას შეადგენს, რომლის დანაწევრებაც
შეუძლებელია. კაცი რომ დაუფიქრდეს, თუ რაზე მეტყველებს პარტიციპაციის
ფაქტი, – რომ არსებითად ჩვენ ყველანი ყველასთან და ყველაფერთან
იდენტურნი ვართ, – განსაცვიფრებელ თეორიულ დასკვნებამდე შეიძლება
მივიდეს. მაგრამ ზედმეტად შორს ნუღარ შევტოპავთ, თორემ ვაი ჩვენი ბრალი!
თუმცა, ზოგიერთი ამ დასკვნათაგან უფრო დაწვრილებით რომ განგვეხილა, არ
გვაწყენდა, – ვინძლო შუქი მოჰფენოდა ზოგ საოცრებას, რაც ადამიანებს
გადახდებათ ხოლმე.
ნება მიბოძეთ თავი მოვუყარო ყოველივეს, რაც ითქვა, აი, დიაგრამა მაქვს
წამოღებული (სურ. 4). ცოტა რთული კი ჩანს, მაგრამ სინამდვილეში სულ
მარტივია.
წარმოიდგინეთ, რომ ჩვენი სულიერ-მშვინვიერი სამყარო განათებული
ბირთვია. ზედაპირი, საიდანაც სინათლე აირეკლება, ის ფუნქციაა, რომლის
მეშვეობითაც ძირითადად ხორციელდება შეგუება. ისეთი ადამიანის შემთხვევაში,
რომელიც უმთავრესად აზროვნების საშუალებით ახდენს შეგუებას , უპირველეს
ყოვლისა, მოაზროვნე ადამიანის სურათი წარმოგვიდგება თვალწინ. ის
ყველაფერს აზროვნებით აღჭურვილი უდგება, და სწორედ აზროვნებაა ის, რითაც
მას თავი მოაქვს და რისი იმედიც აქვს, რომ სხვების წინაშე არ შეარცხვენს.
ანალოგიურად, იგივე შეიძლება ითქვას, როცა რომელიმე სხვა ფუნქციაა
წამყვანი.9
დიაგრამაზე პერიფერიულ ფუნქციად შეგრძნებაა წარმოდგენილი. ის
გარე სამყაროს ობიექტთა შესახებ გვაწვდის ინფორმაციას. მეორე წრეში,
აზროვნებაში, ადამიანი ითვისებს იმას, რაც მას შეგრძნებებმა გადასცეს; აქ
ნივთების სახელდება და დახასიათება ხდება. შემდეგ გრძნობის ჯერი მოდის;
გრძნობითი ღირებულება თან ახლავს ყოველგვარ ჭვრეტას; და ბოლოს,
წარმოიშობა ხოლმე ერთგვარი ცოდნა იმის შესახებ, თუ საიდან გაჩნდა რაღაც,
საით მიემართება და რა შეუძლია მოიმოქმედოს. ეს ინტუიციაა, რომლის
მეოხებითაც ადამიანი საკუთარი თვალსაწიერის მიღმა ხედავს. ეს ოთხი ფუნქცია
შეადგენს ექტოფსიქიკურ სისტემას.
დიაგრამის შემდეგი ნაწილი გამოსახავს ცნობიერ „მე“
კომპლექსს,რომელსაც ეს ფუნქციები უკავშირდება. ენდოფსიქიკურ სისტემაში ,
პირველ რიგში, გამოვყოფთ მეხსიერებას, ნებელობისადმი დაქვემდებარებულ
ფუნქციას. ის „მე“-კომპლექსის ზედამხედველობის ქვეშაა. შემდეგ მოდის
98
ფუნქციათა სუბიექტური კომპონენტები. თუმცა ნებელობა მათთან ბევრს
ვერაფერს გახდება, მაგრამ გარკვეულ ფარგლებში მაინც შეუძლია მათი
ჩახშობა, გამოთიშვა თუ გაძლიერება. ამ კომპონენტთა მეთვალყურეობა ისე
იოლი აღარაა, როგორც მეხსიერებისა, თუმცა, მოგეხსენებათ, არც თვით
მეხსიერებაა მთლად „წმინდა წყლისა“. შემდეგ აფექტებსა და შეჭრებს
მივადგებით, რომელთა დამორჩილება მხოლოდ იძულებითი ხერხებით თუ
შეიძლება. ერთადერთი – შეგიძლია არ გამოამჟღავნო, თორემ მეტს ვერაფერს
უზამ. მუშტები უნდა შეკრა, რომ არ აფეთქდე, რადგან ეს ძალები, ადვილი
შესაძლებელია, „მე“-კომპლექსზე უფრო ძლიერნი აღმოჩნდნენ.
რასაკვირველია, ფსიქიკური სისტემა ასეთი დიაგრამის მეშვეობით
სრულად არ გამოისახება. ეს სურათი უფრო შეფასების სკალაა, რომელიც
გვიჩვენებს, თუ როგორ კლებულობს თანდათანობით ენერგია ანუ ინტენსივობა
„მე“-კომპლექსისა (რომელსაც ნებელობა წარმომადგენლობს), რამდენადაც იმ
ბნელ რეგიონს ვუახლოვდებით, მთელ ამ სტრუქტურას ქვაკუთხედად რომ
დასდებია – არაცნობიერს. აქ, პირველ რიგში, ვარჩევთ პიროვნულ არაცნობიერს.
ფსიქიკის ეს ნაწილი ყოველივე იმას შეიცავს, რაც იგივე წარმატებით ცნობიერიც
შეიძლებოდა ყოფილიყო. მოგეხსენებათ, არაცნობიერს ბევრ რამეს ვუწოდებთ,
მაგრამ ეს მხოლოდ შედარებით. ამ სფეროში არაფერია ისეთი, რაც
აუცილებლად ყველასათვის არაცნობიერი უნდა იყოს. არსებობს ხალხი,
რომლისათვისაც თითქმის ყველაფერი ცნობიერია, რისი გაცნობიერებაც კი
შესაძლებელია საერთოდ ადამიანისათვის. რასაკვირველია, ჩვენს
ცივილიზაციაში არაჩვეულებრივად ბევრი რამაა არაცნობიერი, მაგრამ სხვა
ხალხს თუ ეწვევით, ვთქვათ, ინდოეთს ანდა ჩინეთს, დაადგენთ, რომ
იქაურებისათვის ისეთი რაღაცეებია ცნობიერი, რომელთა გამოსაქექად ჩვენი
ფსიქოანალიტიკოსები თვეობით წვალობენ ხოლმე. მერე კიდევ, ბუნებრივ
პირობებში მცხოვრებმა უბრალო ადამიანებმა რაღაც სასწაულით შეიძლება
ისეთი რაღაცეების ცოდნა გამოამჟღავნონ, ქალაქელს რომ არც დაესიზმრება, და
თუ დაესიზმრა, ისიც – ანალიზის გავლენით. ეს ჯერ კიდევ სკოლაში დავადგინე.
ყრმობის წლები სოფელში მაქვს გატარებული, გლეხებსა და პირუტყვთა შორის,
და მე აუარებელი ისეთი რამ ვიცოდი, სხვა ბიჭები აზრზე რომ არ იყვნენ და
ბედნიერება მქონდა ყალბი წარმოდგენებისაგან თავისუფალი ვყოფილიყავი.
ნევროტულ თუ ნორმალურ ადამიანთა სიზმრების, სიმპტომებისა და ფანტაზიების
ანალიზისას არაცნობიერში ვიჭრებით და შესაძლებლობა გვეძლევა ეს
ხელოვნური ზღუდე გადავლახოთ. პიროვნული არაცნობიერი მეტად ფარდობითი
რამაა. მისმა სფერომ შეიძლება რედუქცია განიცადოს და ბოლოს და ბოლოს ისე
99
შემცირდეს, ნულს მიუახლოვდეს. სულაც არაა წარმოუდგენელი, ვინმემ თავისი
ცნობიერება იმდენად განავითაროს, რომ შეეძლოს თქმა: Nihil humanum a me
alienum puto.1 0
დაბოლოს, მივაღწიეთ უკანასკნელ ბირთვს, რომელსაც საერთოდ ვერ
გავაცნობიერებთ, – არქეტიპთა საუფლოს. ის, რასაც, ალბათ, ეს სფერო მოიცავს,
ხატებათა (Bილდ) ფორმით იჩენს თავს, რომელთა გაგება მხოლოდ მაშინ
შეგვეძლება, თუკი ისტორიულ პარალელებს მოვუძებნით მათ. ზოგი ამ
ამოტივტივებულ მასალათაგანი ისტორიულად თუ არ ვცანით და პარალელები თუ
ვერ დავინახეთ, ამ შინაარსთა ცნობიერებასთან შეკავშირება შეუძლებელი იქნება,
ისე რომ, პროეცირებულნი დარჩებიან. კოლექტიური არაცნობიერის შინაარსები
ნებელობის მიერ არ იმართებიან და საერთოდაც არ ექვემდებარებიან მას, და
ისეთი შთაბეჭდილება გვექმნება, თითქოს ჩვენთვის უცხო იყოს ასეთი რამ, –
სხვაზე ვამჩნევთ, საკუთარ თავზე – ვერა. როცა კოლექტიური არაცნობიერის
შინაარსები აქტიურდება, სხვებში რაღაც-რაღაცეებს შევნიშნავთ ხოლმე;
მაგალითად, დარწმუნებული ვართ, რომ ბოროტი აბისინიელები თავს ესხმიან
იტალიას. მაგრამ ხომ გახსოვთ ანატოლ ფრანსის ცნობილი მოთხრობა: ორი
გლეხი დიდი ხნის განმავლობაში სამკვდრო-სასიცოცხლოდ იყო გადაკიდებული.
ვიღაც დაინტერესდა შუღლის მიზეზით და ერთს ჰკითხა, კი მაგრამ, რატომ გძულს
შენი მეზობელი, აგრე რას ერჩიო. მან კი მიუგო: „Mais il est de l’autre cote de la
riviere!“* სწორედ ასევე მტრობენ ერთიმეორეს საფრანგეთი და გერმანია. ჩვენ,
შვეიცარიელებს, საბედნიეროდ, მსოფლიო ომის დროს* შესაძლებლობა გვქონდა
გაზეთები გვეკითხა და ამ საკვირველ მექანიზმს დავკვირვებოდით, კაცს დიდ
ქვემეხად რომ წარმოუდგებოდა, რომლიდანაც რაინის ერთი ნაპირიდან
ისროდნენ, და მეორე ნაპირიდანაც ზუსტად იგივეს იმეორებდნენ. ამასთან,
ცხადზე უცხადესი ხდებოდა, რომ ეს ადამიანები მეზობლებში ამჩნევდნენ იმას,
რასაც საკუთარ მაგალითზე ვერა და ვერ ხედავდნენ.
უზოგადესად შეიძლება ითქვას, რომ ამას კოლექტიურ სიგიჟემდე
მივყავართ, სულიერ-მშვინვიერ ეპიდემიამდე, რომელმაც შეიძლება რევოლუცია,
ომი ანდა რაღაც ამდაგვარი გამოიწვიოს, თუკი მოზრდილ სოციალურ ჯგუფებში
იჩინა თავი კოლექტიური არაცნობიერის ვითარებამ. ასეთი მოძრაობები წუთში
მოედება მთელ ქვეყანას, თითქმის მოძალადეობრივად გადამდებია ისინი, –
კოლექტიური არაცნობიერი თუ გააქტიურდა, კაცი საკუთარ თავს აღარ ეკუთვნის .
ის არა მარტო მონაწილეობს ამ მოძრაობაში, არამედ თავად არის ეს მოძრაობა.
გერმანიაში რომ იცხოვროთ ანდა თუნდაც მცირე ხანი რომ დაჰყოთ იქ, როგორც
წესი, წინააღმდეგობის გაწევის მცდელობა ფუჭად ჩაგივლით, – ძვალსა და
100
რბილში გაგიჯდებათ იქაური ამბები. რაც არ უნდა იყოს, მაინც კაცი ხარ და, სადაც
უნდა ცხოვრობდე, თვითდამკვიდრებას მხოლოდ იმით შეიძლება მიაღწიო, რომ
ცნობიერება შეზღუდო და რაც შეიძლება გამოცარიელდე, მშვინვიერად
გამოიფიტო. მაგრამ ამ გზით სამშვინველს დაკარგავ, – რაღა დარჩება შენგან:
ცნობიერების პატარა მარცვალი, ცხოვრების ზღვაზე რომ ტივტივებს და მასში
არავითარ მონაწილეობას არ იღებს. ხოლო თუ იმადვე გინდა დარჩე, რაც ხარ,
მაშინ კოლექტიურ ატმოსფეროს ვერსად გაექცევი. შეუძლებელია აფრიკაში ან
რომელიმე სხვა მსგავს მხარეში იცხოვრო და ეს მხარე ძვალსა და რბილში არ
გაგიჯდეს. ყვითელკანიანებთან თუ ცხოვრობ, კანქვეშ გაყვითლდები, – ეს არ
აგცდება, რადგანაც სადღაც მაინც შენც ისეთი ხარ, როგორიც ზანგია თუ ჩინელი,
ანდა ვინც უნდა იყოს, ვისთან ერთადაც ცხოვრობ; ისეთივე ხარ, როგორიც ყველა
სხვაა – ადამიანური. კოლექტიური არაცნობიერის მიხედვით სხვა რასების
წარმომადგენლებისაგან არ განსხვავდები; იგივე არქეტიპები გაქვს, რაც მათ,
ისევე როგორც თვალები, გული, ღვიძლი და სხვ. გაქვს იგივენაირი. მერედ რა,
რომ მათი კანი შავია. თუმცა, გარკვეული მნიშვნელობა ამასაც აქვს – ერთი
ისტორიული ფენა მათ ალბათ ჩვენზე უფრო ნაკლები ექნებათ. თუ ერები
ერთმანეთისაგან სულიერი შრეებით განსხვავდებიან, ეს მათი განვითარების
ისტორიას შეესატყვისება.
ვინც ჩემსავით შეისწავლის რასებსა და ხალხებს, ბევრს რასმე ძალზე
საინტერესოს შეიძლება გადააწყდეს. მაგალითად, ჩრდილო ამერიკელებს თუ
შევისწავლით, შეგვიძლია დავრწმუნდეთ, რომ ამერიკელი თავის თავში ინდიელს
ატარებს, – ის ხომ დაპყრობილ მიწაზე ცხოვრობს. ინდიელი (მთელი თავისი დღე
და მოსწრება ერთი მათგანისთვისაც რომ არ მოეკრას თვალი) და ზანგი
(მიუხედავად იმისა, რომ მას დევნიან და ტრამვაი თეთრებისთვისაა
განკუთვნილი) ამერიკელს სისხლსა და ხორცში აქვს გამჯდარი, და იგრძნობა,
რომ ის ნაწილობრივ ფერადკანიან ნაციას განეკუთვნება.1 1 ასეთი რაღაცეები
სრულიად არაცნობიერად ხდება, და ამაზე ლაპარაკი მხოლოდ ძალზე
თავისუფლად მოაზროვნე ადამიანებთან შეიძლება. ეს ისევე ძნელია, როგორც ის,
გერმანელს ან ფრანგს რომ ესაუბრო იმაზე, თუ რატომ ექიშპებიან ასე ერთმანეთს .
ამ ცოტა ხნის წინ პარიზში შესანიშნავი საღამო გავატარე. ძალზე
განათლებულ ხალხთან ვიყავი მიწვეული; საამოდ ვბაასობდით. მათ მკითხეს ჩემი
აზრი ეროვნულ განსხვავებათა შესახებ. ერთი კი ვიფიქრე, გამიჭირდება ამის
ახსნა-მეთქი, და ასე მივუგე: რაც თქვენში დიდად ფასობს, ესაა ლა ცლარტე
ლატინე, ლა ცლარტე დე ლ’ესპრიტ ლატინ,* და ეს იმიტომ, რომ თქვენი
აზროვნება არასრულფასოვანია; ლათინური ქვეყნის მოაზროვნე გერმანელებთან
101
შედარებით მოიკოჭლებს-მეთქი. მათ ყური ცქვიტეს, მე კი განვაგრძე:
„სამაგიეროდ, თქვენს გრძნობას ბადალი არ მოეპოვება, ის აბსოლუტურად
დიფერენცირებულია“. ეგ როგორო, მკითხეს. მივუგე: „წადით რომელიმე კაფეში
ან კაბარეში, ან სადმე, სადაც შანსონიებს და სკეტჩებს დგამენ, და პირდაპირ
სასწაულის მომსწრე გახდებით. ჯერ აუარებელ გროტესკულ და ცინიკურ
რაღაცეებს ნახავთ და გაიგონებთ, რასაც მერე უეცრად რაღაც სენტიმენტალური
მოჰყვება, – დედა ბავშვს კარგავს, სიყვარული უბედურად მთავრდება, რაღაც
საოცრად პატრიოტული იჩენს საიდანღაც თავს და... ხალხი ტირის. თქვენ შაქრისა
და მარილის შეზავება გიყვართ. გერმანელს კი შეუძლია მთელი საღამო მარტო
შაქარზე გაძლოს. ფრანგს შიგ ცოტაოდენი მარილიც უნდა, რომ ერიოს. ვინმეს
რომ ეცნობით, ხომ ეუბნებით: „Enchante de faire votre connaissance“.* * სულაც არა
ხართ ენცჰანტე დე ფაირე სა ცონნაისსანცე;* ** გუნებაში ფიქრობთ: „ეშმაკსაც
წაუღიხარ!“ მაგრამ ეს შეუსაბამობა არც თქვენ გაწუხებთ დიდად და არც იმას,
ვისაც ეცნობით; მაგრამ გერმანელს ნურასოდეს ეტყვით, Enchante de faire votre
connaissance-ო, თორემ ის მართლა დაგიჯერებთ. გერმანელი წყვილ წვივსაკრავს
რომ მოგყიდით, მარტო იმას კი არ ელის, რომ ფასს გადაუხდით, – რაც ბუნებრივი
იქნებოდა, – არამედ მოელის, რომ თქვენ იგი ამისათვის გეყვარებათ.
გერმანელები იმით შეიძლება დავახასიათოთ, რომ მათი გრძნობითი
ფუნქცია არასრულფასოვანია, ე.ი. არადიფერენცირებულია. მაგრამ ეს რომ
გერმანელს უთხრათ, ეწყინება. მეც მეწყინებოდა. მისთვის სანუკვარია ის, რასაც
თვითონ საამო ფამილიარობას ეძახის: ბოლით გავსებული ოთახი, სადაც ყველას
ყველა უყვარს, – ამ სიამოვნების ჩაშხამება როგორ იქნება! აბსოლუტური
ერთმნიშვნელოვნება უნდა იყოს გამეფებული, არსებობდეს ერთი, მიღებული
ტონი და არავითარი სხვა. ეს გახლავთ ლა ცლარტე გერმანიქუე დუ სენტიმენტ ,*
და ის არასრულფასოვანია. თავის მხრივ, ფრანგი სასტიკად გაგინაწყენდებათ,
რამე პარადოქსული რომ აკადროთ, – მისთვის ხომ ის გაუგებარი იქნება. ერთ
ინგლისელ ფილოსოფოსს უთქვამს, აღმატებული გონი** არასოდეს არის
სავსებით დაწმენდილიო. ეს მართალია, და დახვეწილი გრძნობაც, ასევე, მთლად
მარტივი არასოდესაა. გრძნობას მართლა მხოლოდ მაშინ ვატანთ გემოს , როცა
იგი ცოტა საჭოჭმანოცაა, ხოლო აზრი, რომელიც ერთ ფარულ წინააღმდეგობასაც
არ შეიცავს, დამარწმუნებელი არ არის.
ამიერიდან ჩვენი ძირითადი თემა შემდეგი საკითხი იქნება: როგორ
შეგვიძლია მივუდგეთ ადამიანის ბნელით მოცულ მხარეს? როგორც უკვე ვახსენე
ადრე, ამისათვის სამგვარი ანალიზური მეთოდი არსებობს: ასოციაციის
ექსპერიმენტი, სიზმრის ანალიზი და აქტიური წარმოსახვა. ჯერ მინდა მცირეოდენი
102
რამ ასოციაციის ექსპერიმენტის1 2 შესახებ მოგითხროთ. მრავალ თქვენგანს ეს
იქნებ მოძველებულადაც ეჩვენოს, მაგრამ რამდენადაც ასოციაციის ექსპერიმენტი
ჯერაც ტარდება, ვალდებული ვარ განვიხილო. ჩემდათავად მე მას პაციენტებთან
აღარ ვიყენებ, სამაგიეროდ, კრიმინალურ შემთხვევებში – კი.
ექსპერიმენტისათვის საჭიროა (მე იმას ვიმეორებ, რაც თქვენც
მშვენივრად მოგეხსენებათ) სია, შემდგარი, დავუშვათ, ასი სიტყვისაგან . ცდის
პირს ეუბნებიან, რაც შეიძლება სწრაფად თქვას პირველივე სიტყვა, რომელიც
თავში მოუვა, როგორც კი სიმტყვა-გამღიზიანებელს გაიგონებს და გაიგებს .
როდესაც დავრწმუნდებით, რომ ცდის პირმა ზუსტად გაიგო, რაც მოეთხოვება,
შეგვიძლია საქმეს შევუდგეთ. რეაქციის დრო წამმზომით აღირიცხება. ასი სიტყვა
რომ ჩათავდება, შემდეგი ნაბიჯის ჯერი დგება: სიტყვა-გამღიზიანებლებს
ვიმეორებთ და ცდის პირმა თავისი ადრინდელი პასუხები უნდა გაიმეოროს .
ზოგჯერ მეხსიერება ღალატობს, და განმეორება მტკიცე არ არის ანდა მცდარია.
ასეთი შეცდომები მნიშვნელოვანია.
ეს ექსპერიმენტი თავდაპირველად სულ სხვა მიზნებისთვის იქნა
დანერგილი; მისი საშუალებით იდეათა ასოციაციები უნდა შეესწავლათ. რა თქმა
უნდა, ეს წმინდა წყლის უტოპია იყო. ამგვარი პრიმიტიული საშუალებები ასეთი
რამის საკვლევად რას გამოდგება. სამაგიეროდ, სხვა რამის შესწავლაში
შეგვიძლია გამოვიყენოთ, და თანაც სწორედ მაშინ, როცა ექსპერიმენტი
„გვიმტყუნებს“, ე.ი. როდესაც ცდის პირები შეცდომებს უშვებენ. ასე, მაგალითად,
მიაწვდი სულ უბრალო სიტყვას, რომელზედაც ბავშვსაც არ გაუჭირდებოდა
პასუხის გაცემა, მაღალინტელექტუალური პიროვნება კი ვერ ვერ პასუხობს .
რატომ? – ეს სიტყვა შეეხო იმას, რასაც მე კომპლექსს ვუწოდებ, – ფსიქიკური
შინაარსების გროვას, რომლებიც უჩვეულო, უფრო, ალბათ, მტანჯველი
გრძნობითი ღირებულებითაა დატვირთული, რაღაც ისეთით, რაც ნორმალურ
პირობებში თვალს მოფარებულია. თითქოს პიროვნების1 3 სქელი ფენა
საარტილერიო ყუმბარამ ბნელ შრემდე შეანგრიაო, ისე მოხვდება გულზე, ვისაც,
ვთქვათ, ფულის კომპლექსი აქვს, სიტყვები: „ყიდვა“, „გადახდა“, ან „ფული“.
რეაქციები აქ დარღვეული იქნება.
ასეთი დარღვევების თორმეტი თუ მეტი სახე არსებობს, და ზოგიერთ
მათგანს გაგაცნობთ, რათა მათი პრაქტიკული მნიშვნელობის შესახებ
წარმოდგენა შეგექმნათ. ჯერ ერთი, რეაქციის დროის გაზრდას აქვს უდიდესი
პრაქტიკული მნიშვნელობა. იმის დასადგენად, თუ რომელ სიტყვა-
გამღიზიანებელზე იყო რეაქციის დრო მეტისმეტად დიდი, თითოეული ცდის პირის
რექციის საშუალო დროს ანგარიშობენ. სხვა დამახასიათებელი დარღვევებია:
103
ერთზე მეტ სიტყვიანი რეაქციები (მიუხედავად ინსტრუქციისა); შეცდომები
პასუხების განმეორებისას; რეაქციები სახის შეცვლილი გამომეტყველებით ,
სიცილით, სხეულის მოძრაობით, ხელ-ფეხის ქნევით, ხველებით, ენის დაბმით და
სხვა ამდაგვარით; არადამაკმაყოფილებელი რეაქციები, როგორიცაა: „კი“ ან
„არა“; რეაქციები, რომლებიც სიტყვა-გამღიზიანებლის ჭეშმარიტ აზრს გვერდს
უვლიან; ერთი და იმავე პასუხის განმეორებითი ხმარება; უცხო ენების გამოყენება,
რაც ინგლისში, რაღა თქმა უნდა, ისეთი არაფერია, მაგრამ ჩვენში შეიძლება დიდი
უსიამოვნებაც მოჰყვეს; შეცდომა გამეორებისას – როცა მეხსიერება ღალატობს ;
არავითარი რეაქცია.
ყველა ეს რეაქცია უნებლიეა. თუ ვინმე დათანხმდა ცდის პირის
მოვალეობათა შესრულებაზე, მთლიანად ექსპერიმენტატორის ხელში
აღმოჩნდება, და თუ არ დათანხმდა – მაინც იგივეა, რადგან ცხადია, რატომაა,
რომ თვალში არ მოსდის ეს ექსპერიმენტი. დამნაშავეს შეუძლია ექსპერიმენტის
ჩატარებაზე უარი განაცხადოს, მაგრამ მისთვისვე უარესია, – დღესავით ნათელი
იქნება, რატომაც ჯიუტობს; დათანხმდება და – თვითონვე გაყოფს თავს ყულფში.
ციურიხში მძიმე შემთხვევების დროს სასამართლო მიწვევს ხოლმე; აი, მაშინ კი
უკანასკნელი ხავსის როლში გამოვდივარ.
ასოციაციის ექსპერიმენტის შედეგები მარტივ დიაგრამაზე შეიძლება
წარმოვადგინოთ (სურ. 5). სვეტების სიმაღლე ცდის პირის რეაქციის ეფექტურ
დროს გამოსახავს. წყვეტილი ჰორიზონტალი რეაქციის საშუალო დროის
მაჩვენებელია. გაუფერადებელი სვეტები ის რეაქციებია, რომლებიც დარღვევის
ნიშნებს არ ამჟღავნებენ; გამუქებული სვეტები დარღვეულ რეაქციებს აღნიშნავენ .
მაგ., მე-7, მე-8, მე-9 და მე-10 რეაქციებზე დარღვევათა მთელ სერიას ვაწყდებით:
მე-7 სიტყვა გამღიზიანებელი კრიტიკული იყო, და ცდის პირს არც კი შეუმჩნევია,
ისე გადიდდა შემდგომი სამი რეაქციის დრო, რადგანაც აქ ადგილი ჰქონდა
სიტყვა-გამღიზიანებელზე მოცემული რეაქციის პერსევერაციას . ცდის პირს
საერთოდ არ გაუცნობიერებია, რომ აქ ემოცია ჰქონდა. მე-13 რეაქცია
იზოლირებული დარღვევაა, მე-16 – 20-ზე კი კვლავ დარღვევათა მთელი სერია
აღმოცენდა. უძლიერესი დარღვევები მე-18-სა და მე-19-ზეა. ამ განსაკუთრებულ
შემთხვევაში საქმე გვაქვს ე.წ. სენსიბილობის (მგრძნობიარობის)
გაძლიერებასთან, ე.ი. არაცნობიერი ემოციის მასენსიბილიზებელი გავლენის
შედეგთან: თუ კრიტიკულმა სიტყვა-გამღიზიანებელმა პერსევერირებადი
ემოციური რეაქცია გამოიწვია და შემდეგი კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებელი
შემთხვევით ამ პერსევერაციის სფეროში მოხვდა, სავარაუდოა, რომ ის უფრო
ძლიერად იმოქმედებს, ვიდრე მაშინ, ინდიფერენტულ ასოციაციათა სერიაში რომ
104
გამორეულიყო. ამას პერსევერირებადი ემოციის მასენსიბილიზებელ გავლენას
უწოდებენ.
კრიმინალური შემთხვევების დროს მასენსიბილიზებელი მოქმედება
შეიძლება შეგნებულად გამოვიყენოთ: კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებლები ისე
უნდა ჩავურთოთ ხოლმე, რომ როგორმე პერსევერაციის სავარაუდო სფეროში
მოხვდნენ, რათა კრიტიკულ სიტყვა-გამღიზიანებლთა მოქმედება გაძლიერდეს.
სასამართლო საქმის გარჩევისას ისეთი კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებლები
უნდა შევარჩიოთ, რომლებიც პირდაპირ კავშირში იქნებიან მოცემულ
დანაშაულთან.
სურ. 5-ზე: ცდის პირი ასე, 35 წლისა იქნებოდა, წესიერი კაცი, ერთ-ერთი
ჩემი ნორმალური ცდის პირთაგანი. რასაკვირველია, მრავალ ნორმალურზე
მომიხდა ექსპერიმენტის ჩატარება, სანამ პათოლოგიური მასალიდან დასკვნების
გამოტანის შესაძლებლობა მომეცემოდა. თუ გსურთ გაიგოთ, რა აწუხებდა ამ კაცს ,
ამისათვის საჭიროა წაიკითხოთ, რა სიტყვებმა გამოიწვიეს დარღვევები,
დააკავშიროთ ეს სიტყვები, და მთელი ეს ისტორია თქვენს ხელთ იქნება. ახლავე
მოგიყვებით:
თავდაპირველად სიტყვა დანა იყო, ოთხი დარღვეული რეაქცია რომ
გამოიწვია. შემდეგ ლახვარზე იყო დარღვევა, დარტყმაზე, წვეტიანზე, და ბოთლზე.
ყველა ისინი 50 სიტყვა-გამღიზიანებლისგან შემდგარ მოკლე სერიაში
გამოვლინდა, რაც საკმარისი აღმოჩნდა ჩემთვის, ამ კაცისათვის მაშინვე მეთქვა,
რაშიც იყო საქმე. და აი, ვეუბნები: „მართალი გითხრათ, არ ვიცოდი, თუ ასეთი
უსიამოვნება შეგემთხვათ“. ის მომაჩერდა და მომიგო, არ მესმის, რაზეა
ლაპარაკიო. ნასვამი ყოფილხართ და ვიღაცისთვის სხეულში დანა გაგიყრიათ-
მეთქი. საიდან იცითო, ერთი კი მკითხა და მერე მთელი ეს ამბავი აღიარა. კარგი
ოჯახიშვილი გახლდათ, – მისიანები უბრალო, მაგრამ რიგიანი ხალხი იყო.
საზღვარგარეთ წასულა, ერთხელაც დამთვრალა და ჩხუბი მოსვლია, ჰოდა თურმე
დანა იძრო და ვიღაცა დაჭრა, რისთვისაც ერთი წლით ციხეში ჩასვეს. ამას სასტიკ
საიდუმლოდ ინახავდა, სიტყვაც არავისთან დასცდენია, – ეს ხომ მის ცხოვრებას
ჩრდილს მიაყენებდა. ქალაქში, ახლობელთა შორის არავისთვის არაფერი
გაუმხელია და მე კი აი, ასე შემთხვევით გამოვჩხრიკე ეს ამბავი.
ჩემს სემინარზე ციურიხში ასოციაციის ექსპერიმენტსაც ვატარებ ხოლმე.
ვისაც „აღსარების თქმა“ სურს, – რაღა თქმა უნდა, როგორ დავუშლი, მაგრამ სულ
იმას ვითხოვ, ისეთი ხალხის მასალა მომიტანონ, რომელთაც ჩემი სტუდენტები
იცნობენ, მე კი – არა, და ვუჩვენებ, თუ როგორაა შესაძლებლი ამა თუ იმ პირის
105
წარსულის ამოკითხვა. ეს მართლაცდა საინტერესო სამუშაოა. ხანდახან ისეთი
რამეები ირკვევა, თვალები შუბლზე აგივათ.
კიდევ რამდენიმე მაგალითს მოგიყვანთ. მრავალი წლის წინათ, როდესაც
ჯერ კიდევ ახალგაზრდა ექიმი ვიყავი, კრიმინოლოგიის ერთმა მოხუცმა
პროფესორმა ამ ექსპერიმენტის შესახებ გამომკითხა და განმიცხადა , მაგისი
არაფერი მჯერაო. მე მივმართე: „არა, ბატონო პროფესორო? იქნებ, ერთხელ
მაინც გამოგეცადათ?“ შინ მიმიპატიჟა, და საქმეს შევუდექით. 10 სიტყვის მერე
დაიღალა და მითხრა: „აბა, ამან რა უნდა მოგცეთ?! არაფერიც არ გამოდის!“ მე
ვუთხარი, 10-12 სიტყვაში რას უნდა ელოდე, ასი რომ შესრულდება, მაშინ ვნახოთ-
მეთქი. ამ ათი სიტყვით ვერას გააწყობთო? – მკითხა. მე მივუგე: „ფრიად მცირეს,
მაგრამ რაღაც-რაღაცების თქმას მაინც შევძლებ. ცოტა ხნის წინათ შეწუხებული
ყოფილხართ, რადგან ფული არ გყოფნით. შემდეგ... თურმე გეშინიათ, გულის
ავადმყოფობით არ გარდაიცვალოთ. თქვენ, ალბათ, საფრანგეთში სწავლობდით
და იქ რაღაც სასიყვარულო თავგადასავალი გადაგხდენიათ, რომელიც ახლა
ისევ გახსენდებათ, – სიკვდილზე ფიქრისას ხომ ძველმა, საყვარელმა
მოგონებებმა იციან ხოლმე წარსულის წიაღიდან ამოტივტივება“. საიდან
გაიგეთო, მკითხა. ამის მიხვედრას რა უნდოდა! იგი 72 წლისა გახლდათ და სიტყვა
გულზე ასოციაცია ტკივილი ჰქონდა; აქედან – შიში, გულის შეტევით არ
მომკვდარიყო. სიკვდილზე მისი ასოციაცია გარდაცვალება იყო – ბუნებრივი
რეაქცია, ხოლო ფულზე კი – ძალიან ცოტა, – ძალზე უჩვეულო რეაქცია. შემდეგ კი
საქმე უცნაურად წარიმართა. გადახდაზე რეაქციის დრო დიდი იყო; შემდეგ თქვა:
La Semeuse, თუმცაღა ჩვენ გერმანულად ვსაუბრობდით. ეს ფრანგულ მონეტებზე
გამოსახული ცნობილი ფიგურაა. ყველაფერი კარგი, მაგრამ ამ მოხუცს რაღა
მაინცდამაინც Lა შემეუსე მოაგონდა? სიტყვა კოცნაზე რეაქციის დრო დიდი
ჰქონდა. შემდეგ კი თვალები გაუბრწყინდა და წარმოთქვა: „ლამაზი“. მაშინ კი
ყველაფერი ნათელი გახდა. ფრანგულად ლაპარაკს არასდიდებით არ
დაიწყებდა, ეს ენა რომ მისთვის რაღაც განსაკუთრებულ გრძნობასთან არ
ყოფილიყო დაკავშირებული, მაგრამ რასთან – ეს გამოცანას წარმოადგენდა.
იქნებ ზარალი ნახა ფრანგულ ფრანკთან დაკავშირებით? მაგრამ იმ დროს
ინფლაციისა და დეფლაციის შესახებ არავინ ლაპარაკობდა. ასე რომ, ეს არაფერ
შუაში იქნებოდა. მე ვყოყმანობდი, ვეღარ გამეგო, ფულში იყო საქმე თუ
სიყვარულში, მაგრამ კოცნაზე რომ ლამაზი თქვა, მივხვდი, რომ სიყვარული
იქნებოდა. ის იმის კაცი არ იყო, ამ სიბერეში რომ პარიზს წასულიყო, მაგრამ ადრე
იურისპრუდენციას შეისწავლიდა პარიზში, მგონი, სორბონაში. მთელი ამ ამბის
შეკავშირება არავითარ სიძნელეს არ წარმოადგენს.
106
ხანდახან ნამდვილ ტრაგედიებს ვაწყდებით. სურ. 6-ზე ასე, ოცდაათიოდე
წლის ქალის შემთხვევაა წარმოდგენილი. ის კლინიკაში იმყოფებოდა, და
დიაგნოზად დასმული ჰქონდა დეპრესიული შიზოფრენია. პროგნოზი,
შესაბამისად, ცუდი იყო. ავადმყოფი ჩემს განყოფილებაში იწვა, და იცით, საოცარი
გრძნობა გამიჩნდა. ავისმომასწავებელ პროგნოზს ასე უბრალოდ ვერ
შევურიგდებოდი, რადგან უკვე თავად შიზოფრენია ჩემთვის ფარდობითი რამაა;
ჩემს თავს ვეუბნებოდი, მეტ-ნაკლებად ვინ არ ურევს-მეთქი; მაგრამ ეს ქალი
რაღაც სხვანაირად ურევდა, და ამიტომ დიაგნოზს წავუყრუე. იმ დროისათვის ჯერ
კიდევ ფრიად მცირე რამ იყო ცნობილი. რაღა თქმა უნდა, ანამნეზი შევკრიბე,
მაგრამ ისეთი ვერაფერი ვნახე, რაც მის ავად გახდომას ახსნიდა. ამიტომ
ასოციაციის ექსპერიმენტი ჩავუტარე და უცნაური რამ გამოვლინდა. პირველი
დარღვევა სიტყვა ანგელოზზე აღმოცენდა, სიტყვაზე თავნება კი რეაქცია
საერთოდ არ მოუცია. ამას მოჰყვა დარღვევები შემდეგ სიტყვებზე: ბოროტი,
მდიდარი, ფული, სულელი, სიყვარული და ქორწინება. ეს ქალი კარგი
თანამდებობის მქონე, შეძლებული კაცის მეუღლე გახლდათ, აშკარად რომ
კმაყოფილი იყო თავისი ცხოვრებით. დავკითხე, მაგრამ მანაც, ისევე როგორც
ცოლმა, მხოლოდ იმის თქმა შეძლო, რომ დეპრესიამ მათი უფროსი შვილის, ოთხი
წლის გოგონას გარდაცვლებიდან დაახლოებით ორი თვის შემდეგ იჩინა თავი.
ავადმყოფობის მიზეზის შესახებ სხვა ვერაფერი გაირკვა. ასოციაციის
ექსპერიმენტმა უაღრესად თავგზაამბნევი სერია გამოავლინა რეაქციებისა ,
რომელთაც ვერ ვაკავშირებდი. ასეთი ვითარება ხშირია, მეტადრე, თუ ჯერ არ ხარ
გაწაფული. ასეთ შემთხვევებში უმჯობესია ცდის პირს ჯერ იმ რეაქციების შესახებ
შევეკითხოთ, რომლებიც პირდაპირ მთავარს არ უმიზნებენ. თავიდანვე უძლიერეს
დარღვევებზე თუ ვკითხავთ, ყალბ პასუხებს მივიღებთ. ამიტომ შედარებით
უწყინარი სიტყვებით უნდა დავიწყოთ ხოლმე და მაშინ უფრო გულწრფელ
პასუხებს მივიღებთ. ასე რომ, შევეკითხე: „რას იტყვით ანგელოზის შესახებ?
თქვენთვის ეს სიტყვა რამეს ნიშნავს?“ მან მიპასუხა: „რაღა თქმა უნდა, – ეს ჩემი
შვილია, რომელიც დავკარგე“, და ცრემლთა ნიაღვარი წასკდა. როდესაც
ქარიშხალი ჩაწყნარდა, ვკითხე: „რას ნიშნავს თქვენთვის თავნება?“ მან მომიგო,
ეს სიტყვა არაფერს მეუბნებაო. მე ჩემი არ დავიშალე, – ამ სიტყვაზე ძლიერი
დარღვევა აღმოცენდა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ მასთან რაღაც არის
დაკავშირებული-მეთქი, მაგრამ ძალა აღარ დავატანე. შემდეგ სიტყვა ბოროტის
რიგი დადგა, – აქაც ვერაფერი დავაცდენინე. ძლიერი უარყოფითი რეაქცია
ჰქონდა, რაც იმაზე მეტყველებდა, რომ პასუხის გაცემა არ სურდა. ჯერი ლურჯზე
რომ მიდგა, განმიცხადა, ეს ჩემი გარდაცვლილი ბავშვის თვალებიაო. ვკითხე, რა,
107
შთამბეჭდავი თვალები ჰქონდა-მეთქი? მან მომიგო: „რა თქმა უნდა. ეს
ლაჟვარდისფერი თვალები, ბავშვი რომ დაიბადა“... შევნიშნე, რომ სახის
გამომეტყველება შეეცვალა და რატომ აღელდით-მეთქი, ვკითხე. მან მომაგება :
„იცით, მას ჩემი ქმრის თვალები არ ჰქონდა“. ბოლოს და ბოლოს გამოირკა, რომ
ბავშვს მისი ადრინდელი სატრფოს თვალები გამოჰყოლოდა. ვკითხე, იმ კაცთან
დაკავშირებით რა გაწუხებთ-მეთქი და, როგორც იქნა, ჩემი გავიტანე და ეს
ისტორია ამოვქაჩე:
პატარა ქალაქში, სადაც ის იზრდებოდა, ერთი მდიდარი ახალგაზრდა
ცხოვრობდა თურმე. თვითონ ეს გოგონა შეძლებული, მაგრამ დიდად არაფრით
გამორჩეული ოჯახიდან იყო. ყმაწვილი კაცი კი მდიდარ ზედაფენას
განეკუთვნებოდა, პატარა ქალაქის გმირი გახლდათ და ყველა ქალიშვილი მასზე
ოცნებობდა. ეს გოგონა ლამაზი იყო და ეგონა, რაღაც შანსი მაქვსო. შემდეგ
დარწმუნდა, რომ სულ ტყუილად იმედოვნებდა, და ოჯახში ურჩიეს: „რას გადაყევი
მაგაზე ფიქრს?! ეგ მდიდარია და შენ რაში ენაღვლები! აგერ, ესა და ეს კაცი რა
სიმპათიურია! ვითომ რა გიშლის, მაგას რომ მისთხოვდე?“ ამ კაცს გაჰყვა კიდევაც
ცოლად და თავს სავსებით ბედნიერად გრძნობდა ქორწინების მეხუთე წლამდე,
როდესაც მშობლიური ქალაქიდან ძველმა მეგობარმა მოინახულა. ქმარი
ოთახიდან რომ გავიდა,
სტუმარმა უთხრა, ერთ ვინმეს (იგი იმ „გმირს“ გულისხმობდა) გული დიდად
დაუმძიმეო. „რაო? მე დავუმძიმე?“ – შეიცხადა ქალმა. მეგობარმა კი განაგრძო:
„განა არ იცოდი, რომ შენ უყვარდი?! კინაღამ გაგიჟდა, შენ რომ ვიღაც სხვას
გაჰყევი!“ ახლა კი იფეთქა მის გულში გამძვინვარებულმა ცეცხლის ალმა, მაგრამ
როგორღაც ჩაახშო. ამის მერე, თოთხმეტი დღის შემდეგ ის თავის ორი წლის ბიჭს
და ოთხი წლის გოგონას აბანავებდა. წყალი ქალაქში (ეს ამბავი შვეიცარიაში არ
ხდებოდა) მთლად სანდო არ იყო, სახელდობრ, ტიფის ბაცილებით იყო
ინფიცირებული. დედამ შეამჩნია, რომ გოგონა საბანაო ღრუბელს წოვდა, მაგრამ
არ დაუშლია, და როდესაც ბიჭუნამაც თქვა, წყალი მინდაო, მასაც ეს საეჭვო
წყალი მიაწოდა. გოგონას ტიფი დაემართა და დაიღუპა, ბიჭი კი გადარჩა. ასე
რომ, ქალმა მიაღწია იმას, რაც სურდა (თუ რაც მასში მყოფ ეშმაკს სურდა) –
ქორწინების გაუქმებას, რათა სხვაზე გათხოვების უფლება ჰქონოდა. ამ მიზნით მან
მკვლელობა ჩაიდინა. თვითონ არაფერი იცოდა ამის შესახებ, – მხოლოდ და
მხოლოდ ფაქტებს მიყვებოდა; ის დასკვნა არ გამოუტანია, რომ თავად
ეკისრებოდა საკუთარი ბავშვის სიკვდილზე პასუხისმგებლობა: მან ხომ იცოდა,
რომ წყალი ინფიცირებული იყო და სიფრთხილე მართებდა. ჩემს წინაშე ასეთი
საკითხი დადგა: მეთქვა, რომ მკვლელი იყო თუ ენაზე კბილი დამეჭირა (საქმე
108
მხოლოდ მისთვის თქმას ეხებოდა, ეს ხომ სასამართლო პროცესი არ ყოფილა).
ბუნებრივია, მოსალოდნელი იყო, რომ მისი მდგომარეობა ძლიერ
გაუარესდებოდა, თუკი ვეტყოდი. მაგრამ პროგნოზი მაინც, ისედაც კარგს
არაფერს უქადდა, და მეორე მხრივ, პრინციპში, საფუძველს მოკლებული არ იყო
ის ვარაუდი, რომ რაკი ჭეშმარიტი ვითარების დანახვა საქმეში გაარკვევდა,
შეიძლებოდა კიდეც გამოჯანმრთელებულიყო. ამგვარად, გადავწყვიტე პირში
მეთქვა: „თქვენ მოკალით თქვენი შვილი“. თავიდან სასტიკად აღელდა, მაგრამ
მერე ფაქტებს მიუბრუნდა. სამი კვირის შემდეგ გავწერეთ, და მას მერე აღარ
დაბრუნებულა. მის მდგომარეობას კიდევ 15 წლის განმავლობაში ვადევნებდი
თვალყურს, – მდგომარეობა აღარ გამეორებულა. ის დეპრესია ფსიქოლოგიურად
შეესატყვისებოდა მის სიტუაციას: იგი მკვლელი იყო, და სხვაგვარ გარემოებებში
სიკვდილით დასჯას იმსახურებდა; კატორღის ნაცვლად კი ფსიქიატრიულ
საავადმყოფოში მოხვდა. სულიერი ავადმყოფობის სასჯელისაგან მე იმით
ვიხსენი, რომ მის სინდისს აუტანელი სიმძიმე ავკიდე: როდესაც შენს ცოდვებს
საკუთარ კისერზე იღებ, მათთან ერთად ცხოვრება კიდევ ასატანია, – გაიძლება,
მაგრამ თუკი მათ თვალს ვერ უსწორებ, მაშინ გარდუვალ შედეგებს ვერსად
გაექცევი.
კამათი
კითხვა:
იცით, მინდა გუშინდელ საღამოს მივუბრუნდე. ლექციის

დასასრულისათვის თქვენ უმაღლესი და უდაბლესი ფუნქციების შესახებ
საუბრობდით და ბრძანეთ, აზროვნებითი ტიპი თავის გრძნობით ფუნქციას
არქაულ ყაიდაზე ხმარობსო. მინდოდა მეკითხა: შებრუნებითაც სწორი გამოვა?
როდესაც გრძნობითი ტიპი აზროვნებას ცდილობს, ისიც არქაულად აზროვნებს?
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აზროვნება და ინტუიცია პრინციპულად უფრო
მაღალ ფუნქციებად უნდა ჩავთვალოთ, ვიდრე გრძნობა და შეგრძნება? ამას
იმიტომ გეკითხებით, რომ... სხვა ლექციებიდან ასე გავიგე, რომ შეგრძნება
უდაბლესი ცნობიერი ფუნქციაა და აზროვნება – უფრო მაღალი. მართლაც,
ყოველდღიურ ცხოვრებაში აზროვნება ნონ პლუ ულტრა-დ* გვევლინება.
პროფესორი (ამ პროფესორს როდი ვგულისხმობ), რომელიც თავის სამუშაო
ოთახში ზის და აზროვნებს, თავს უაღრესად მაღალგანვითარებულ ტიპად თვლის
და სხვებიც ასევე ფიქრობენ, ე.ი. მას უფრო მაღლა აყენებენ, ვიდრე, ვთქვათ,
109
გლეხს, რომელიც ამბობს: „ზოგჯერ ვზივარ და ვფიქრობ, ზოგჯერ კი უბრალოდ
ვზივარ“.
იმედია, ისეთი შთაბეჭდილება არ შეგიქმენით, თითქოს რომელიმე

ფუნქციას უპირატესობას ვანიჭებდე. ძირითადი ფუნქცია თითოეულთან ყველაზე
უფრო დიფერენცირებულია და ასეთი კი ნებისმიერი ფუნქცია შეიძლება იყოს.
არავითარი კრიტერიუმი არ არსებობს, რომლის საფუძველზეც შეიძლებოდა
გვეთქვა, რომ ესა თუ ის ფუნქცია, თავისთავად აღებული ყველაზე უკეთესია.
მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ ამა თუ იმ ადამიანის შეგუების
თვალსაზრისით საუკეთესო ფუნქცია ისაა, რომელიც მასთან ყველაზე მეტადაა
დიფერენცირებული, და რომ ის ფუნქცია, რომელსაც ძირითადი ფუნქცია ყველაზე
უფრო გამორიცხავს, არასრულფასოვანია, – მისი განვითარებისათვის ხომ თავის
დროზე არავის უზრუნია. დღეს რატომღაც ინტუიციას უმაღლეს ფუნქციად
მიიჩნევენ. მოსაწყენ ხალხს უყვარს ინტუიცია, – კეთილშობილი ინტუიცია!
შეგრძნებითი ტიპი კი სულ იმას ფიქრობს, რომ სხვები არასრულფასოვან
ადამიანებს წარმოადგენენ, რაკი მასავით რეალისტები არ არიან; ერთი
თვითონაა მართალი კაცი, ყველა დანარჩენი კი ფანტაზიორია, არარეალისტი.
ყველა თავის ძირითად ფუნქციას აყენებს ამქვეყნად ყველაფერზე მაღლა. ამ
მხრივ საფრთხე გვემუქრება, მწარედ არ შევცდეთ. ჩვენს ცნობიერებაში
ფუნქციათა ჭეშმარიტი განლაგება რომ შევიცნოთ, მახვილი ფსიქოლოგიური
თვალია საჭირო. არსებობს ხალხი, რომელსაც სწამს, რომ მსოფლიო
პრობლემები აზროვნების გზით გადაიჭრება. მაგრამ ოთხივე ფუნქციის
მოშველიების გარეშე ჭეშმარიტება არ მოიპოვება. კაცმა სამყარო თუ გაიაზრა,
ამით საქმის მხოლოდ და მხოლოდ მეოთხედი ექნება მოგვარებული; დანარჩენი
სამი მეოთხედი, იქნებ, იმ ერთის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს.
თქვენ ბრძანეთ, რომ ასოციაციის ექსპერიმენტით პიროვნული

არაცნობიერის შინაარსთა კვლევა შეგვიძლია. მაგრამ თქვენს მიერ მოყვანილ
მაგალითებში გამომზეურებული ამბები ხომ პაციენტთა ცნობიერების შინაარსებია
და არა არაცნობიერისა. მართლა არაცნობიერი მასალის მოძებნა თუ გვინდოდა,
შემდგომი ნაბიჯი უნდა გადაგვედგა და პაციენტისთვის დარღვეულ რეაქციებზე
110
თავისუფალი ასოცირების საშუალება მიგვეცა. მე ვგულისხმობ ასოციაციას სიტყვა
„დანა“-ზე, რომელსაც პროფესორმა იუნგმა ასე საუცხოოდ ჩასჭიდა ხელი და
უბედური შემთხვევის ამბავი გამოავლინა. მაგრამ ეს ამბავი ხომ პაციენტის
ცნობიერებაში იყო, მაშინ როცა, თუკი სიტყვა „დანა“-ს ნამდვილად ახლდა
არაცნობიერი ასოციაციები და თუკი ფროიდის აზრს ვიზიარებთ, შეგვეძლო
გვევარაუდა, რომ ის კასტრაციის არაცნობიერ კომპლექსთან ან რაიმე ამგვართან
იქნებოდა ასოცირებული. იმას კი არ ვამბობ, ასეა-მეთქი, მაგრამ, უბრალოდ, ვერ
გამიგია, რას გულისხმობს პროფესორი იუნგი, როდესაც ამბობს, ასოციაციის
ექსპერიმენტი პაციენტის არცნობიერს სწვდებაო. დღეს ჩვენს წინაშე მოყვანილ
მაგალითში ნამდვილად ცნობიერებას ეხება საქმე. ანდა, ყოველ შემთხვევაში,
იმას, რასაც ფროიდი წინარეცნობიერს უწოდებს.
ძლიერ მოხარული ვიქნებოდი, ცოტა უფრო მეტი გულისხმიერებით თუ

დამიგდებდით ყურს. მე აღვნიშნე, რომ არაცნობიერი მოვლენები ძალზე
ფარდობითი რამაა. თუკი ჩემთვის რაიმე არაცნობიერია, ის მხოლოდ
ფარდობითადაა არაცნობიერი, სხვა პირობებში კი შეიძლება ცნობიერიც იყოს.
პიროვნული არაცნობიერის შინაარსები გარკვეული ასპექტით სავსებით
ცნობიერია, მაგრამ გარკვეულ გარემოებებში, ანდა რაღაც განსაზღვრული
დროისათვის შეიძლება არ იყოს ცნობიერი.
როგორ გავარკვიოთ, ცნობიერია რაიმე თუ არაცნობიერი? – ვკითხოთ
ცდის პირებს. სხვა კრიტერიუმი ცნობიერობა-არაცნობიერობის დასადგენად არ
არსებობს. შევეკითხებით: „ხომ ვერ მეტყვით, აქა და აქ შეყოყმანდით თუ არა?“
გეტყვიან: „არა, სულაც არ შევფერხებულვარ. მე მგონი, რეაქციის დრო იგივე
მქონდა“. „იცით თუ არა, რომ აქ რაღაცამ დაგაბრკოლათ?“ „არა“. „ხომ არ
გახსოვთ, რა უპასუხეთ სიტყვა „დანა“-ზე? „სულ არ მახსოვს“. ფაქტების ასეთი
შეუმჩნევლობა ძალზე გავრცელებული რამაა. ვინმე თუ მეკითხება, ამა და ამ კაცს
იცნობ თუ არაო, შეიძლება ვუთხრა, არა-მეთქი, – ვერ ვიხსენებ და რა ვქნა; საიდან
უნდა დავასკვნა, რომ ვიცნობ; მაგრამ მერე თუ მითხრეს, ამ ორი წლის წინათ
შეგხვედრია, მავანი და მავანი კაცია, რომელსაც ესა თუ ის ჩაუდენიაო, ოჰ,
როგორ არ ვიცნობ-მეთქი, მივუგებ. გამოდის, თან ვიცნობ და თან არა.
პიროვნული არაცნობიერის ყველა შინაარსი ფარდობითად არაცნობიერია;
კასტრაციისა და ინცესტის კომპლექსებიც. გააჩნია გარემოებებს: ხან მშვენივრად
იციან ხოლმე მათ თაობაზე, ხან კი ისინი სრულიად არაცნობიერია. რაიმეს
111
ცნობიერობის ფარდობითობა ძალიან აშკარაა ისტერიის შემთხვევებში. აქ
ხშირად შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ ისეთი რაღაცეები, რაც თითქოსდა
არაცნობიერი ჩანს, მხოლოდ ექიმის წინაშე ყოფილა ასეთი, მომვლელი ქალის
ანდა ნათესავების წინაშე კი – არა.
ერთხელ ბერლინის ერთ ცნობილ კლინიკაში საინტერესო შემთხვევაზე
დაკვირვების საშუალება მომეცა. ხერხემლის მრავლობითი სარკომააო, და
ვინაიდან ექიმი, რომელმაც დიაგნოზი დასვა, განთქმული ნევროლოგი იყო, ცოტა
არ იყოს, შევცბი კიდეც; მაგრამ მაინც მოვიკითხზე ანამნეზი, და ძალიან კარგი
ანამნეზი წარმომიდგინეს. როდესაც ვიკითხე, როდის იჩინა მეთქი თავი
სიმპტომებმა, აღმოჩნდა, რომ ეს იმდღევანდელ საღამოს მომხდარა , როცა
პაციენტის ერთადერთი ვაჟიშვილი განცალკევდა და ცოლი შეირთო. პაციენტი
ქვრივი ქალი იყო, აშკარად თავის ვაჟზე შეყვარებული, და მე განვაცხადე: ეს
სარკომა კი არა, ჩვეულებრივი ისტერიაა, და ამას ახლავე დავამტკიცებ-მეთქი.
პროფესორს თავზარი დასცა ჩემი ინტელიგენტურობის, ტაქტის თუ რა ვიცი – რის
ნაკლებობამ და, მოკლედ, იქიდან გამაძევა. მაგრამ ქუჩაში სირბილით ვიღაც
წამომეწია – მომვლელი ქალი აღმოჩნდა, – და მითხრა: „ბატონო ექიმო, როგორი
მადლიერი ვარ, რომ თქვით, ისტერიააო; მეც სულ მაგას ვფიქრობდი“.
შეიძლება დოქტ. შტრაუსის ნათქვამს მივუბრუნდე? მართალია, გუშინ

საღამოს პროფესორმა იუნგმა მისაყვედურა, მარტო სიტყვები გაინტერესებსო ,
მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ სიტყვათა მნიშვნელობის ნათელყოფა
აუცილებელია. გიცდიათ თუ არა ოდესმე ასოციაციის ექსპერიმენტში სიტყვები
„მისტიკური“ ან „მეთოხე განზომილება“ ჩაგერთოთ? ალბათ ასეთ გამოთქმათა
ყოველ ხსენებაზე ძლიერ მერყეობათა და გააფთრების კოცენტრირებულ
რეაქციათა მთელ სერიას მივიღებდით. მე მინდა დავუბრუნდეთ საკითხს მეოთხე
განზომილების შესახებ, ვინაიდან ის მე იმ შემაკავშირებელ რგოლად მესახება,
რომელიც აუცილებლად გვჭირდება, რათა ერთმანეთს გავუგოთ. დოქტ. შტრაუსმა
სიტყვა „არაცნობიერი“ იხმარა, მაგრამ ახლა პროფესორ იუნგისაგან გავიგე, რომ
თურმე ასეთი რამ არ არსებულა. თურმე არსებობს მხოლოდ ფარდობითად
არაცნობიერი, რომელიც ცნობიერობის ხარისხზეა დამოკიდებული. ფროიდის
მიმდევართა შეხედულებით, არსებობს რაღაც ადგილი, ნივთი, მთლიანობა,
რომელსაც არაცნობიერს უწოდებენ. პროფესორ იუნგის მიხედვით კი,
რამდენადაც გავიგე, მსგავსი არაფერია. მას მიმართებათა ცვალებად
112
გარემოსთან აქვს საქმე, ფროიდს კი – დაუკავშირებელ ერთეულთა სტატიკურ
გარემოსთან. უფრო ნათლად რომ ვთქვა, ფროიდი სამგანზომილებიანია, იუნგი
კი მთელ თავის ფსიქოლოგიაში ოთხგანზომილებიანია. ამიტომ თავს უფლებას
ვაძლევ გავაკრიტიკო იუნგის მთელი ეს დიაგრამული სისტემა, ვინაიდან ამით ის
ოთხგანზომილებიან სისტემას სამ განზომილებაში წარმოგვიდგენს, სტატიკურად
აღწერს ისეთ რამეს, რისი არსიც მხოლოდ დინამიკაში ვლინდება და რაც, თუ არ
განვსაზღვრეთ, ფროიდისეულ ტერმინოლოგიაში აგვერევა და გაუგებარი იქნება .
იძულებული ვარ დაჟინებით მოვითხოვო გამოთქმათა დაზუსტება.
ვისურვებდი, დოქტ. გრეემ ჰაუი ასეთი პირდაპირი არ ყოფილიყო.

მართალი ბრძანდებით, მართალი ბრძანდებით, მაგრამ ასეთი რამეები კი არ
უნდა თქვათ. როგორც მოგახსენეთ, მე ვცდილობდი რაც შეიძლება ფრთხილად
„შემომეპარებინა“, თქვენ კი პირდაპირ თითს ადებთ ზედ და ოთხი
განზომილებისა და სიტყვა „მისტიკურის“ შესახებ ლაპარაკობთ, და მეუბნებით,
ასეთ სიტყვა-გამღიზიანებლებზე ყველა ჩვენგანს რეაქციის დიდი დრო
ექნებოდაო. სავსებით მართალი ხართ, ყველას ელდა ეცემოდა, – ჩვენ ხომ
მხოლოდ დამწყებნი ვართ ჩვენს სფეროში. სწორია, გეთანხმებით, რომ ძალიან
ძნელია ფსიქოლოგიას სიცოცხლე შევუნარჩუნოთ და სტატიკურ ერთეულებზე არ
დავიყვანოთ. რასაკვირველია, თუკი სამგანზომილებიან სისტემაში დროის
ფაქტორის შეყვანა გვინდა, მეოთხე განზომილების ტერმინებით მოგვიწევს
ლაპარაკი. დინამიზმებისა და პროცესების შესახებ თუ ვისაუბრებთ, დროის
ფაქტორი შემოდის, და აი, მაშინ კი მთელი ქვეყნიერების ვაი-ცოდნა ჩვენს
წინააღმდეგ მობრუნდება, – როგორ თუ სიტყვა „ოთხგანზომილებიანი“
წამოგვცდა. ეს სიტყვა ტაბუს წარმოადგენს, და მას უნდა ვერიდოთ. მას თავისი
ისტორია აქვს, და ამგვარი სიტყვების ხმარებისას განსაკუთრებული
წინდახედულება გვმართებს. რაც უფრო შორის ვიჭრებით ფსიქიკის გაგებაში, მით
უფრო მეტი სიფრთხილე უნდა გამოვიჩინოთ ტერმინოლოგიის მხრივ, – ეს
უკანასკნელი ხომ ისტორიულადაა ჩამოყალიბებული და შეუმოწმებელი
დებულებებით სავსეა. რაც უფრო ღრმად შევდივართ ფსიქოლოგიის ძირეულ
პრობლემებში, მით უფრო ვუახლოვდებით წარმოდგენებს, რომლებიც
ფილოსოფიური, რელიგიური და მორალური დოგმებითაა დამუხტული. ამიტომ
ზოგ რამეს რაც შეიძლება ფრთხილად უნდა მოვეკიდოთ.
113
თქვენი მსმენელები ისურვებდნენ, უფრო გაბედულად გამოგეთქვათ აზრი.

ახლა სრულიად დაუფიქრებლად ვლაპარაკობ. ჩვენ „მე“ სწორხაზოვნად როდი
მიგვაჩნია. ჩვენ მზადა ვართ, ბირთვი, როგორც „თვითონ“-ის („შელბსტ“)
ჭეშმარიტი ფორმა, ოთხ განზომილებაში განვიხილოთ, და მაშინ ერთ-ერთი ხედი
სამგანზომილებიანი გამოსახულება იქნებოდა. თუ ეს ასეა, გთხოვთ ერთ კითხვაზე
მიპასუხოთ: რა მოცულობისაა ეს ოთხგანზომილებიანი ბირთვი – „თვითონ“?
პასუხს ასეთს მოველი: „თავად სამყაროსოდენა“ (რაც კოლექტიური
არაცნობიერის შესახებ თქვენეულ წარმოდგენასაც მოიცავს).
დიდად მადლობელი ვიქნებოდი, შეკითხვას თუ გამიმეორებდით.
რა სიდიდისაა ოთხგანზომილებიანი „თვითონ“-ის ბირთვი? ვეღარ

მოვითმინე და მე თვითონ ვთქვი პასუხი, სამყაროსხელაა-მეთქი.
ეს ფილოსოფიური საკითხია, და მასზე პასუხის გასაცემად ბევრი რამ

შემეცნების თეორიიდან უნდა ვისესხოთ. სამყარო ჩვენს მიერაა შექმნილი.
მხოლოდ ბავშვურად მიამიტ ხალხს სჯერა, რომ სამყარო ისეთია, ჩვენ რომ
გვგონია. სამყაროს ხატება სამყაროს პროექციაა „თვითონ“-ის გავლით, ისევე
როგორც ეს უკანასკნელი სამყაროს გაშინაგნებაა (ინტროექციაა). მხოლოდ
ფილოსოფოსის განსაკუთრებული გონი* იჭრება სამყაროს ჩვეულებრივ ხატებას
მიღმა, რომელშიც მხო-ლოდ სტატიკური და იზოლირებული ნივთებია. ჩვენ რომ
მოვინდომოთ და ამ საზღვარს გავცდეთ, საშუალო დონის ადამიანის გონში
მართლა მიწისძვრას გამოვიწვევდით, მთელი კოსმოსი შეზანზარდებოდა,
უწმინდეს მრწამსებსა და იმედებს ძირი გამოეთხრებოდა, და ვერ გამიგია, რატომ
უნდა ველტვოდეთ ასეთ არეულ-დარეულობას, არც პაციენტისთვის რომ არაა
სასურველი და არც ექიმისთვის; ფილოსოფოსთათვის – რა ვიცი, შესაძლოა,
სასიკეთოა.
114
დოქტ. იან სუტიი:
მე მინდა დოქტ. შტრაუსის შეკითხვას მივუბრუნდე. ჩემთვის გასაგებია, მას

რისი თქმაც უნდა, და ვგონებ, იმის გაგებაც ძალმიძს, რასაც პროფესორი იუნგი
ბრძანებს. როგორც ვხედავ, პროფესორი იუნგი არც აპირებს მიმართების
დამყარებას თავის საკუთარსა და დოქტ. შტრაუსის მოსაზრებათა შორის. მას კი
სურდა გაეგო, თუ როგორ აშუქებს ასოციაციის ექსპერიმენტი ფროიდისეულ
არაცნობიერს – იმ მასალას, რომელიც მართლა განდევნილ იქნა ცნობიერებიდან.
რამდენადაც პროფესორ იუნგს გავუგე, მას ისა აქვს მხედველობაში, რასაც
ფროიდი „იგი“-ს („Es“) უწოდებდა. ვფიქრობ, საჭიროა ჩვენ-ჩვენი შეხედულებები
და ცნებები ისე განვმარტოთ, რომ შედარების საშუალება გვქონდეს, თორემ თუ
ავდექით და ყველამ საკუთარი სკოლის მიხედვით, უკომენტარებოდ ვილაპარკეთ,
რა გამოვა.
იძულებული ვარ გავიმეორო, რომ ჩემი მეთოდები თეორიებს კი არ

აღმოაჩენენ, არამედ ფაქტებს, და რასაც გიყვებით, ფაქტებია, რომლებიც ამ
მეთოდებით დავადგინე. მე ვერსად ვნახავ კასტრაციის კომპლექსს, განდევნილ
ინცესტს ან რამე ამდაგვარს – მე მხოლოდ ფსიქოლოგიურ ფაქტებს მოვიპოვებ და
არა თეორიებს. იცით რა, თქვენ ფაქტებს მეტისმეტად ბევრ თეორიას ურთავთ და
ალბათ, იმედი გაგიცრუვდათ, რაკი ექსპერიმენტები კასტრაციის კომპლექსს ან
რაღაც ამგვარს არაფერს ავლენენ. მაგრამ კასტრაციის კომპლექსი თეორიაა ;
ასოციაციების მეთოდის საშუალებით ზუსტად აღწერილი ფაქტების მოპოვება
ხდება, რომლებიც მანამდე უცნობი იყო და რომლებიც ამ კუთხით ცდის
პირისთვისაც კი არ იყო ცნობილი. არანაირი მხრივ არ იცოდაო ამის შესახებ, ვერ
ვიტყვი. როდესაც სამსახურში ვართ, ზოგი ისეთი რამ ვიცით, რისაც სახლში
არაფერი გაგვეგება, შინ კი ისეთი რამეები ვიცით, ოფიციალური თანამდებობის
შესრულებისას არ გვიცნობიერდება. ერთგან ისეთი რამეები ვუწყით, მეორეგან
რომ აზრზე არა ვართ. ესაა, არაცნობიერს რომ ვუწოდებთ. ვიმეორებ, რომ
შეუძლებელია არაცნობიერის ემპირიული გამოკვლევა და იქ, ვთქვათ,
კასტრაციის კომპლექსის ფროიდისეული თეორიის აღმოჩენა. კასტრაციის
კომპლექსი მითოლოგიური წარმოდგენაა, მაგრამ მას, როგორც ასეთს , ხომ
ვერსად გადავეყრებით. რაც მართლა დაიძებნება – ესაა გარკვეული ფაქტები,
115
რომლებიც სპეციფიკურადაა აკინძული და რომელთაც ჩვენ მითოლოგიურ თუ
ისტორიულ პარალელებზე დაყრდნობით სახელს ვარქმევთ. მითოლოგიურ
მოტივს ვერ აღმოვაჩენთ, მხოლოდ პიროვნული მოტივის დადგენაა
შესაძლებელი, და ის თეორიის სახით კი არ იჩენს თავს, არამედ როგორც
ადამიანური ცხოვრების ცოცხალი მოცემულობა. მისგან გამომდინარე, შეგვიძლია
ავაგოთ თეორია, ფროიდისეული იქნება ის, ადლერისეული თუ რომელიმე სხვა.
რა გინდა, სულო და გულო – ყველაფერი შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ სამყაროს
მოცემულობათა შესახებ, და ბოლოს და ბოლოს იმდენი თეორია იარსებებს,
რამდენიც ამის შესახებ მოაზროვნე თავი იქნება.
დოქტ. სუტიი:
პროტესტს ვაცხადებ! მე არც ამა თუ იმ თეორიით ვარ გატაცებული და არც

იმას დაგიდევთ, რა ფაქტები დაიძებნება და რა – არა; მე დაინტერესებული ვარ
გაგებინების საშუალებით, რომელიც უნარს გვანიჭებს ჩავწვდეთ იმას, რასაც
სხვები გულისხმობენ, და ამიტომ მე იმ აზრისა ვარ, რომ ცნებები უნდა
განვსაზღვროთ. უნდა ვიცოდეთ, ვინ რას გულისხმობს, მაგალითად, როდესაც
ლაპარაკია ფროიდისეულ არაცნობიერზე. თუ რას ეხება სიტყვა „არაცნობიერი“,
ეს, ბოლოს და ბოლოს, ასე თუ ისე ყველასათვის ცნობილია. ამიტომ მას
გარკვეული სოციალური თუ თვალსაჩინოებრივი ღირებულება გააჩნია. მაგრამ
იუნგი არ ცნობს სიტყვა „არაცნობიერის“ ფროიდისეულ გაგებას და ამ სიტყვას
ისეთი აზრით ხმარობს, რომელიც, ვფიქრობ, იმას ემთხვევა, ფროიდი რომ „იგი“-ს
უწოდებს.
სიტყვა „არაცნობიერი“ ფროიდს არ გამოუგონია. ის გერმანულ

ფილოსოფიაში დიდი ხნით ადრე იყო ცნობილი, – კანტთან, ლაიბნიცთან და
სხვებთან, და ყოველი მათგანი რაღაცნაირად განსაზღვრავდა მას. განა არ ვიცი,
რომ არაცნობიერის მრავალი განსხვავებული გაგება არსებობს; რასაც მე
ვცდილობდი, ეს იყო – მოკრძალებით გადმომეცა, თუ რა შინაარსს ვდებ მასში მე.
გულშიც არ გამივლია ლაიბნიცის, კანტის, ფონ ჰარტმანისა თუ სხვა დიდ
ადამიანთა დამსახურების დაკნინება, მათ შორის – არც ფროიდის, ადლერის და
ა.შ. მე მხოლოდ ის განვმარტე, რასაც მე ვგულისხმობ არაცნობიერის ცნებაში,
ხოლო ფროიდი რა შინაარსს დებს მასში, ვფიქრობ, ყველასათვის ცნობილია. არ
116
მეგონა, ვალდებული თუ ვიყავი მაინცდამაინც ისე ამეხსნა, რომ კაცისათვის,
რომელიც ფროიდის თეორიის თეორიის სისწორეში დარწმუნებულია და მისი
თვალსაზრისი საკუთარ თვალსაზრისად გაუხდია, რწმენა შემერყია. სულაც არ
განმიზრახავს თქვენი შეხედულებებისა და თვალთახედვის დანგრევა. მე
მხოლოდ და მხოლოდ ჩემს საკუთარ აზრს მოგახსენებთ, და თუკი ვინმეს ის
ჭკუაში დაუჯდა – ამაზე მეტი რაღა უნდა ვინატრო. ჩემთვის არავითარი
მნიშვნელობა არა აქვს, რას ფიქრობენ საერთოდ არაცნობიერის შესახებ, თორემ
მაშინ იძულებული ვიქნებოდი ვრცელი ახსნა-განმარტებები დამეწყო, თუ რა
აზრით ხმარობენ ამ ცნებას ლაიბნიცი, კანტი და ჰარტმანი.
დოქტ. შტრაუსმა იკითხა, თუ რა მიმართებაა არაცნობიერის თქვენეულ და

ფროიდისეულ გაგებათა შორის. შესაძლებელია თუ არა რამენაირად მათი
ზუსტად განსაზღვრულ მიმართებაში მოყვანა?
დოქტ. გრეემ ჰაუიმ უკვე გასცა ამაზე პასუხი. ფროიდი ფსიქიკურ პროცესს
სტატიკურად იხილავს, მაშინ როცა მე დინამიკურ, მიმართების აღმნიშვნელ
გამოთქმებს ვიყენებ. ჩემთვის ყველაფერი ფარდობითია. გადაჭრით
არაცნობიერი ჩემთვის არაფერია ამქვეყნად; ცნობიერებაში რაიმე
წარმოდგენილი თუ არაა – ეს მხოლოდ გარკვეული ასპექტით. შეგვიძლია ამაზე
სპეკულაცია ვაწარმოოთ: რატომაა რაღაც ერთი ასპექტით ცნობიერი და მეორეთი
– არაცნობიერი. ერთადერთი გამონაკლისი, რომელსაც ვუშვებ, ესაა ძირითადი
მითოლოგიური ნიმუშები, რომლებიც მთელი თავიანთი არსებით ცნობიერია, რაც
ფაქტებით შემიძლია დავასაბუთო.
დოქტ. შტრაუსი:
ხომ უნდა იყოს განსხვავება, როდესაც თქვენს ასოციაციის ექსპერიმენტს

დანაშაულის დეტექტორად იყენებთ, და როდესაც, ვთქვათ, დამნაშავეობის
არაცნობიერ განცდათა აღმოსაჩენად გჭირდებათ. იმ დამნაშავემ ხომ იცის
როგორც თავისი დანაშაულის, ასევე მისი გამოაშკარავების წინაშე თავისი შიშის
ამბავი. იმ თქვენმა ნევროტულმა პაციენტმა კი არც თავისი დანაშაულის შესახებ
117
იცოდა რამე და არც თავისი შიშის შესახებ ამ დანაშაულთან მიმართებაში.
შეიძლება ასე ძლიერ განსხვავებული შემთხვევებისათვის ერთი და იმავე
ტექნიკის გამოყენება?
იმ ქალს თავის დანაშაული ხომ გაცნობიერებული არ ჰქონდა, თუმცაღა

ბავშვს ნება მისცა ღრუბელი ეწოვა.
ამ განსხვავებას ექსპერიმენტში ახლავე გიჩვენებთ. სურ. მე-7-ზე

სქემატურადაა ნაჩვენები სუნთქვა ასოციაციის ექსპერიმენტის მსვლელობისას . აქ
წარმოდგენილია 7 ჩასუნთქვის ოთხი სერია, რომლებიც სიტყვა-
გამღიზიანებელთა მიწოდების შემდეგ აღირიცხებოდა. დიაგრამაზე შეჯამებულია
ჩასუნთქვათა შედეგები ცდის პირთა საკმაოდ დიდი რიცხვის მიხედვით
ინდიფერენტული და კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებლების მიწოდების შემდეგ.
„ა“-ზე გამოსახულია სუნთქვა ინდიფერენტული სიტყვა-გამღიზიანებლების
შემდეგ. პირველი ჩასუნთქვები სიტყვა-გამღიზიანებელთა მიცემის შემდეგ
შემოკლებულია, მაშინ როცა შემდგომნი ნორმალურ მოცულობას აჩვენებენ.
„ბ“-ზე, რომელიც კრიტიკულ სიტყვა-გამღიზიანებლებს ეხება, ჩასუნთქვის
მოცულობა აშკარად შეზღუდულია, ზოგჯერ ნორმის ნახევრამდეც კია დასული.
„გ“-ზე გამოსახულია სუნთქვის მიმდინარეობა ისეთი სიტყვა-გამღიზიანებლის
შემდეგ, რომელიც ცდის პირისათვის ცნობიერ კომპლექსთანაა კავშირში.
პირველი ჩასუნთქვა თითქმის ნორმალურია, და მხოლოდ მერე იჩენს თავს რაღაც
შეზღუდულობა.
„დ“-ზე ნაჩვენებია სუნთქვა ისეთ სიტყვა-გამღიზიანებელთა შემდეგ,
რომელნიც იმ კომპლექსს ეხებიან, ცდის პირისათვის რომ ცნობიერი არ იყო. ამ
შემთხვევაში პირველი ჩასუნთქვა თვალშისაცემად ხანმოკლეა, და შემდგომნიც
უფრო ნორმალურის ფარგლებს დაბლა დგანან.
ეს დიაგრამები ძალზე ცხადად აჩვენებენ ცნობიერ და არაცნობიერ
კომპლექსებზე რეაქციათა შორის განსხვავებას. „გ“-ზე, მაგალითად, კომპლექსი
ცნობიერია; სიტყვა-გამღიზიანებელი ისარივით ხვდება გულზე ცდის პირს, და ის
ღრმად ჩაისუნთქავს, ხოლო თუ სიტყვა-გამღიზიანებელმა არაცნობიერ
კომპლექსს გაჰკრა კბილი, ჩასუნთქვის მოცულობა, როგორც „დ“ გვიჩვენებს,
118
ვიწროვდება. გულმკერდის არეში სპაზმი ვითარდება, ისე რომ სუნთქვა თითქმის
აღარ ხორციელდება. ასე ვღებულობთ ემპირიულ საბუთს ცნობიერ და
არაცნობიერ რეაქციათა შორის არსებული ფსიქოლოგიური განსხვავების
შესახებ.14
დოქტ. ვილფრედ რ.ბაიონი:
თქვენ საუბრობდით ანალოგიების შესახებ სხეულის არქაულ ფორმებსა

და სამშვინველის არქაულ ფორმებს შორის. აქ მხოლოდ და მხოლოდ
ანალოგიასთან გვაქვს საქმე თუ უფრო მჭიდრო კავშირი არსებობს? იმის
მიხედვით, რაც გუშინ საღამოს ბრძანეთ, შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ თქვენ
სამშვინველსა და ტვინს შორის რაღაც კავშირს ხედავთ, British Medical Journal-ში*
კი ამ ცოტა ხნის წინათ ერთი თქვენი დიაგნოზი იყო გამოქვეყნებული, სადაც
სიზმრის საფუძველზე ფიზიკური დარღვევის შესახებ გქონდათ დასკვნა
გამოტანილი.15
თუ ის შემთხვევა სწორადაა წარმოდგენილი, აქედან ძალზე არსებითი რამ
გამომდინარეობს, და ამიტომაც მაინტერესებს, ხართ თუ არა იმ აზრის მომხრე,
რომ მარადჟამიერად (არქაული დროიდან მოყოლებული) არსებულ ამ ორ
ფორმას შორის უფრო მჭიდრო დამოკიდებულებებია.
აი, ისევ ფსიქოფიზიკური პარალელიზმის საკამათო საკითხს მიადექით,

რომელზედაც მე ვერ გიპასუხებთ, რადგან ეს ადამიანური შემეცნების
შესაძლებლობებს აღემატება. როგორც გუშინ ვცადე ამეხსნა, ეს ორი ფაქტორი –
ფსიქიკური და ფიზიკური – უცნაურად თანხვდება ერთმანეთს. ისინი
ერთდროულად იჩენენ თავს და, ჩემის აზრით, მხოლოდ ჩვენს წარმოდგენაში
განსხვავდებიან და არა სინამდვილეში. ჩვენ ისინი ორ სხვადასხვა რამედ
გვესახება, ვინაიდან ჩვენი სული (გონი) უძლურია, ისინი მოიაზროს როგორც
ერთი და იგივე რამ. ამ ორთა ასეთი შესაძლო იგივეობის გამო მოსალოდნელია,
რომ ზოგი სიზმარი უფრო ფიზიოლოგიურ მხარეზე მიუთითებდეს, ვიდრე
ფსიქოლოგიურზე. ისევე როგორც დანარჩენები შეიძლება უფრო ფსიქოლოგიური
მხარისაკენ იხრებოდნენ, ვიდრე ფიზიოლოგიურისაკენ. თქვენს მიერ ნახსენები
სიზმარი, სრულიად აშკარად, ორგანული დარღვევის გამოხატულებას
წარმოადგენდა. ასეთი „ორგანული გამოხატულებები“ ანტიკური
119
ლიტერატურიდანაა ცნობილი. ანტიკური ხანისა და შუა საუკუნეების ექიმები
სიზმრებს დიაგნოსტიკური მიზნებით იყენებდნენ. ეს პაციენტი მე ორგანული
თვალსაზრისით არ გამისინჯავს. მხოლოდ მისი ისტორია ვიცოდი და ეს სიზმარი
რომ მომითხრეს, ჩემი აზრი გამოვთქვი. სხვა შემთხვევებიც მქონია, მაგალითად,
მახსოვს კუნთების პროგრესული ატროფიის შემთხვევა ახლგაზრდა ქალთან .
დიაგნოზის სისწორე კითხვის ნიშნის ქვეშ იდგა. მე მას სიზმრები გამოვკითხე; ორი
ძალზე ფერადი სიზმარი ჰქონდა ნანახი. ერთმა კოლეგამ, რომელსაც მცირე რამ
ფსიქოლოგიაში გაეგებოდა, აზრი გამოთქვა, ისტერია ხომ არ სჭირსო. მართლაც,
სიმპტომები იტერიული ხასიათისა ჩანდა და ჯერ კიდევ საკითხავი იყო,
ნამდვილად სჭირდა თუ არა კუნთების პროგრესული ატროფია. მაგრამ სიზმრის
საფუძველზე იმ დასკვნამდე მივედი, რომ საქმე ორგანულ დარღვევასთან უნდა
გვქონოდა, და საბოლოოდ ჩემი დიაგნოზი დადასტურდა. ორგანული დარღვევა
ყოფილა, და სიზმრებიც აშკარად მიუთითებდნენ ორგანულ მდგომარეობაზე.1 6
ფსიქიკასა და ცოცხალ სხეულს შორის არსებული ურთიერთდამოკიდებულების
შესახებ ჩემი წარმოდგენის მიხედვით ეს ასეც უნდა ყოფილიყო; ასე რომ არა,
ძალიან გამიკვირდებოდა.
დოქტ. ბაიონი:
ამის თაობაზე მოგვიანებით კიდევ ისაუბრებთ, სიზმრებზე როცა

გადახვალთ?
ვშიშობ, რომ ასეთ წვრილმანებს ვერ განვიხილავ, – ისინი მეტისმეტად

სპეციფიკურია. აქ მართლაცდა განსაკუთრებულ გამოცდილებასთან გვაქვს საქმე,
რომლის გადმოცემაც ძნელია. ორი სიტყვით ხომ ვერ აგისხნით, თუ რა
კრიტერიუმების საფუძველზე ვმსჯელობ ასეთ სიზმრებზე. ხსენებულ სიზმარში
საქმე პატარა მასტოდონტს ეხებოდა. რომ ამეხსნა, რას ნიშნავს ეს მასტოდონტი
ორგანული თვალსაზრისით, და რატომ უნდა ჩავთვალოთ ეს სიზმარი ორგანულ
სიმპტომად, ეს დიდ მღელვარებას გამოიწვევდა და საშინელ ობსკურანტიზმს
დამწამებდით. ეს ნივთები მართლაცდა სიბნელითაა მოცული. უნდა მესაუბრა
მშვინვიერ-სულიერი სამყაროს წამყვანი კანონზომიერების შესახებ, რომელიც
ძირეული არქეტიპული ნიმუშებით აზროვნებს. ძირეული არქეტიპული ნიმუშების
შესახებ რომ ვილაპარაკო, ისინი კი გამიგებენ, ვინც იცის, საქმე რაშიცაა, მაგრამ
120
ვისთვისაც ყოველივე ეს სრულიად უცხოა, იფიქრებს: „სულ მთლად შეშლილა ეს
კაცი, – დადგა და ლაპარაკობს მასტოდონტებზე და იმაზე, თუ რითი
განსხვავდებიან ისინი გველებისა და ცხენებისაგან“. ჯერ ალბათ ლექციების ერთი
ოთხსემესტრიანი კურსის ჩატარება მომიწევდა სიმბოლიკის შესახებ, რათა საქმის
კურსში შესულიყავით.
აი, სადაა ძაღლის თავი დამარხული: ასეთი ნაპრალია საყოველთაოდ
ცნობილსა და იმას შორის, რაზედაც წლობით მიმუშავია. დავუშვათ, მედიცინის
წარმომადგენელთა წინაშე რომ გამოვდიოდე, ჟანეს ციტირება რომ მოვახდინო,
ნივეაუ მენტალ-ის* თავისებურებათა შესახებ მომიხდებოდა ლაპარაკი; იგივე
წარმატებით შემეძლო ჩინურად მესაუბრა. ასე, მაგალითად ვიტყოდი, რომ
აბაისსემენტ დუ ნივეაუ მენტალ-მა* * ხანდახან მანიპურა ჩაკრას1 7, ე.ი. ჭიპის
დონემდეც კი შეიძლება მიაღწიოს. ჩვენ, ევროპელები, დედამიწის ზურგზე
ერთადერთი ხალხი კი არა ვართ. ჩვენ მხოლოდ აზიის ერთ ნახევარკუნძულს თუ
წარმოვადგენთ, მაშინ როცა ყველა კონტინენტზე მოიპოვება უძველესი
კულტურები, რომელთა წიაღშიც ადამიანები ათასობით წლების მანძილზე
ინტროსპექტულ ფსიქოლოგიაში იწვრთნიდნენ სულს, ჩვენ კი მთელი ეს ჩვენი
ფსიქოლოგია არამც თუ გუშინ, არამედ დღეს დილითღა გამოვიწყეთ. ამ ხალხებს
ისეთი შინაგანი ხედვა აქვთ – პირდაპირ ფანტასტიური, და არაცნობიერში ზოგი
რამის გასარკვევად იძულებული გავხდი მზერა აღმოსავლეთისაკენ წარმემართა ,
აღმოსავლური სიმბოლიკის გაგებისათვის გავრჯილიყავი. მალე ერთ პატარა
წიგნს გამოვაქვეყნებ მარტოოდენ ერთი სიმბოლური მოტივის შესახებ,1 8 და აი,
ნახავთ, – თმა ყალყზე დაგიდგებათ. მარტო ჩინური და ჰინდუისტური კი არა,
სანსკრიტული ლიტერატურის შესწავლაც მომიხდა, ისევე როგორც შუა
საუკუნეების ლათინური ხელნაწერებისა, რომლებიც სპეციალისტებისთვისაც კი
არაა ცნობილი, და რომელთა გასაცნობად ბრიტანეთის მუზეუმში წასვლაა
აუცილებელი. როცა პარალელიზმთა ასეთი აპარატი ხელთ გვაქვს, მხოლოდ
მაშინ შეგვიძლია დიაგნოზების დასმაზე გადავიდეთ და ვთქვათ, რომ აი, ეს
სიზმარი ორგანულია და ის – არა. ვისაც ასეთი ცოდნა არა აქვს, მისთვის მე
ჯადოსანი ვარ. ამბობენ, ეს უბრალოდ უნ ტოურ დე პასსე—აო. * შუა საუკუნეებშიც
ამას არ გაიძახოდნენ?! დასვამდნენ კითხვას: „საიდან იცით, რომ იუპიტერს
სატელიტები აქვს?“ და რომ უპასუხებდნენ, ტელესკოპით ვხედავთო – მერედა რა:
რა ბედენაა ტელესკოპი შუასაუკუნეობრივი ბრბოსათვის!
ისე არ მიიღოთ, თითქოს თავს ვიქებდე. სულ ვიბნევი, კოლეგები რომ
მეკითხებიან: „როგორ მიხვედით ამ დიაგნოზამდე?“ ან: „ასეთი დასკვნა საიდან
გამოიტანეთ?“ ვეუბნები ხოლმე: „გეტყვით, ოღონდ ნება მომეცით გადმოგცეთ
121
ყოველივე ის, რაც საჭიროა იცოდეთ, რომ გაიგოთ“. ასეთი რამ მე თვითონ
გამომიცდია, როცა სახელგანთქმული აინშტაინი პროფესორი იყო ციურიხში. მე
მას ხშირად ვხედავდი იმ ხანებში, როცა ის თავის ფარდობითობის თეორიაზე
მუშაობას იწყებდა. ის ჩემი ხშირი სტუმარი იყო, და სულ იმას ვცდილობდი,
მისთვის რამე დამეცინცლა ფარდობითობის თეორიის შესახებ. მე მათემატიკური
ნიჭი არ გამაჩნია, და უნდა გენახათ, როგორ წვალობდა საწყალი კაცი, რომ
როგორმე ჩემთვის ფარდობითობა აეხსნა; უბრალოდ, აღარ იცოდა, რა ექნა, რა
წყალში ჩავარდნილიყო. მე, ლამის იყო, მიწაში ჩავმძვრალიყავი; თავს
ცეროდენად ვგრძნობდი, რომ ვხედავდი, რა ოფლში იწურებოდა. მაგრამ ერთ
მშვენიერ დღეს ფსიქოლოგიის თაობაზე მკითხა რაღაც. აი, მაშინ კი ვიყარე
ჯავრი!
განსაკუთრებული ცოდნა საშინელი ნაკლია, – კაცი, რაღაცნაირად,
მეტისმეტად შორს მიჰყავს, ისე შორს, რომ მას ახსნა-განმარტების მოცემა აღარ
ძალუძს. ნება უნდა დამრთოთ, ერთი შეხედვით ელემენტარულ რამეებზე
გესაუბროთ; და თუ ჩემს მსჯელობას სწორედ მიიჩნევთ, მაშინ ალბათ გაიგებთ, თუ
როგორ მივდივარ ამა თუ იმ დასკვნამდე. სამწუხაროა, რომ მეტი დრო არა გვაქვს
და ყველაფერს ვერ გაგიზიარებთ. სიზმრების შესახებ როდესაც ვილაპარაკებ,
თქვენს ხელთ ვარ, თავს სასწორზე ვაგდებ: ვაითუ ჭკუანაკლული გეგონოთ, – ხომ
გამორიცხულია, ყველა ის ისტორიული საბუთი დავიმოწმო, ასეთ
შეხედულებებამდე რომ მიმიყვანა; მაშინ ზედმიწევნით უნდა გადმომეცა მთელი
ჩინური და ჰინდუს ლიტერატურა, შუასაუკუნეობრივი ტექსტები და მრავალი სხვა,
რაც თქვენთვის უცნობია. ან საიდან უნდა გცოდნოდათ?! მე მეცნიერების სხვა
სფეროთა წარმომადგენლებთან ერთად ვმუშაობ და ისინი მეხმარებიან ;
მაგალითად, ჩემი განსვენებული მეგობარი, სინოლოგი პროფესორი ვილჰელმი ;
მასთან ვთანამშრომლობდი. მან ერთი დაოისტური ტექსტი თარგმნა და მთხოვა,
კომენტარი გამეკეთებინა, რაც მე ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით შევასრულე
კიდევაც.1 9 მე რაღაც საოცრად უცხო ხილი ვარ სინოლოგისათვის. სამაგიეროდ,
რასაც ის ამბობს, ჩვენ გვჭრის ყურს. ჩინელი ფილოსოფოსები სულელები როდი
იყვნენ. ძველი ხალხები, ჩვენ რომ ბრიყვებად წარმოგვიდგენია, ჩვენსავით
ჭკუათმყოფელნი იყვნენ, ის კი არა, იმდენად ჭკვიანები, ჩვენ რომ არც კი
დაგვესიზმრება, და ფსიქოლოგია ვერასოდეს აუვა იმის ათვისებას, რაც მას
უხსოვარ დროთა კულტურებისაგან ესწავლება, უწინარეს ყოვლისა – ინდური და
ჩინური კულტურებისაგან. Bრიტისჰ Aნტროპოლოგიცალ შოციეტყ-ის * უწინდელი
პრეზიდენტი მეკითხებოდა ერთხელ, საკვირველია, ისეთი მაღალინტელიგენტური
ერი, როგორიც ჩინელებია, ბუნებისმეტყველებას რატომ არ იცნობსო. ეს თქვენ არ
122
გესმით, თორემ როგორ არ იცნობს მეთქი, ვუთხარი, – „ოღონდ მათი
ბუნებისმეტყველება კაუზალობის პრინციპს არ ემყარება. კაუზალობის პრინციპი
ერთადერთი პრინციპი როდია; ის მხოლოდ ფარდობითია“.
ალბათ, მომაგებებთ: „რა სისულელეა იმის თქმა, კაუზალობის პრინციპი
მხოლოდ და მხოლოდ ფარდობითიაო! განა ვერ ხედავთ თანამედროვე ფიზიკის
მიღწევებს?!“ კი, მაგრამ აღმოსავლეთი აზროვნებისას და ფაქტთა შეფასებისას
სხვა პრინციპით ხელმძღვანელობს. ჩვენ სიტყვაც კი არ მოგვეპოვება ამ პრიციპის
აღსანიშნავად. აღმოსავლეთში, რაღა თქმა უნდა, არის ასეთი სიტყვა, მაგრამ
ჩვენთვის ის მართლაცდა ჩინურია. აღმოსავლეთში მას დაო ჰყვია. ჩემს მეგობარ
მაკ-დაუგოლს2 0 ერთი ჩინელი სტუდენტი ჰყავს, რომელსაც მან ერთხელ ჰკითხა,
მაინც, ზუსტად რომ ვთქვათ, რა იგულისხმება დაოშიო. ტიპიური დასავლური
შეკითხვაა! ჩინელმა აუხსნა,თუ რა არის დაო, მან კი მიუგო, მაინც ვერ გავიგეო.
მაშინ აივანზე გავიდა და ჰკითხა:
– რას ხედავთ?
– ვხედავ ქუჩას, სახლებს, მოსეირნე ხალხს... აი, ტრამვაიმ ჩაიარა.
– კიდევ რას?
– აგერ, იქ მაღლობია.
– კიდევ?
– ხეები.
– ქარი ქრის.
და ჩინელმა ხელები აღაპყრო და წარმოთქვა: „ესაა დაო“.
ხედავთ? დაო ყველაფერი შეიძლება იყოს. მე სხვა სიტყვას ვხმარობ ამის
აღსანიშნავად. რომელიც საკმაოდ უბადრუკად ჟღერს – მე ამას სინქრონულობას
ვუწოდებ. როდესაც აღმოსავლეთის სული თანადროულად მიმდინარე ფაქტებს
აკვირდება, იგი ამ „თანადროულობას“ ისე ღებულობს, როგორც ის არის,
დასავლური სული (გონი) კი მას ცალკეულ ნაწილებად ყოფს, ანაწევრებს.
მაგალითად, ვინმეს ეს ჩვენი შეკრება რომ ეხილა, იკითხავდა: „საიდან გაჩნდა ეს
ხალხი? აქ რისთვის შეკრებილა?“ აღმოსავლურ სულს ეს სულ არ აინტერსებს. ის
უფრო ასე იკითხავდა: „რას უნდა მოასწავებდეს, რომ ეს ხალხი აქ
შეგროვებულა?“ ეს პრობლემა კი, თავის მხრივ, დასავლურ სულს არ აწუხებს.
თქვენ ის გაინტერესებთ, რამაც შეგყარათ და რასაც იქმთ. სულ სხვაა
აღმოსავლელი; მისთვის მნიშვნელოვანია ერთად ყოფნა, როგორც ასეთი.
იქნებ, ეს ასე გამომეთქვა: დავუშვათ, ზღვის პირას დგახართ, და ტალღებმა
გამორიყეს ნახმარი ქუდი, ძველი სკივრი, ცალი ფეხსაცმელი და მკვდარი თევზი,
123
და ყოველივე ეს ახლა ნაპირზე ძევს. თქვენ იტყვით: „შემთხვევითობაა,
სისულელეა!“ ჩინური გონი (სული) კი იკითხავს: „რას ნიშნავს აქ ამ ნივთთა
თავმოყრა?“ ჩინელის სული ექსპერიმენტს ატარებს ერთად ყოფნასა და საჭირო
მომენტში თავშეყრაზე, და მას ისეთი ექსპერიმენტული მეთოდი გააჩნია,
რომელიც დასავლეთში უცნობია, აღმოსავლურ ფილოსოფიაში კი დიდ როლს
ასრულებს. ეს გახლავთ მოვლენათა შესაძლო განვითარების
წინასწარმეტყველების მეთოდი, და მას დღესაც იყენებს იაპონელების მთავრობა
პოლიტიკურ ვითარებათა განხილვისას. მაგალითად, მსოფლიო ომის დროის
გამოიყენეს.* ეს მეთოდი ქრისტეს დაბადებამდე 1143 წელს იქნა
ფორმულირებული.2 1
კამათი
კითხვა:
იცით, მინდა გუშინდელ საღამოს მივუბრუნდე. ლექციის

დასასრულისათვის თქვენ უმაღლესი და უდაბლესი ფუნქციების შესახებ
საუბრობდით და ბრძანეთ, აზროვნებითი ტიპი თავის გრძნობით ფუნქციას
არქაულ ყაიდაზე ხმარობსო. მინდოდა მეკითხა: შებრუნებითაც სწორი გამოვა?
როდესაც გრძნობითი ტიპი აზროვნებას ცდილობს, ისიც არქაულად აზროვნებს?
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აზროვნება და ინტუიცია პრინციპულად უფრო
მაღალ ფუნქციებად უნდა ჩავთვალოთ, ვიდრე გრძნობა და შეგრძნება? ამას
იმიტომ გეკითხებით, რომ... სხვა ლექციებიდან ასე გავიგე, რომ შეგრძნება
უდაბლესი ცნობიერი ფუნქციაა და აზროვნება – უფრო მაღალი. მართლაც,
ყოველდღიურ ცხოვრებაში აზროვნება ნონ პლუ ულტრა-დ* გვევლინება.
პროფესორი (ამ პროფესორს როდი ვგულისხმობ), რომელიც თავის სამუშაო
ოთახში ზის და აზროვნებს, თავს უაღრესად მაღალგანვითარებულ ტიპად თვლის
და სხვებიც ასევე ფიქრობენ, ე.ი. მას უფრო მაღლა აყენებენ, ვიდრე, ვთქვათ,
გლეხს, რომელიც ამბობს: „ზოგჯერ ვზივარ და ვფიქრობ, ზოგჯერ კი უბრალოდ
ვზივარ“.
იმედია, ისეთი შთაბეჭდილება არ შეგიქმენით, თითქოს რომელიმე

ფუნქციას უპირატესობას ვანიჭებდე. ძირითადი ფუნქცია თითოეულთან ყველაზე
უფრო დიფერენცირებულია და ასეთი კი ნებისმიერი ფუნქცია შეიძლება იყოს.
124
არავითარი კრიტერიუმი არ არსებობს, რომლის საფუძველზეც შეიძლებოდა
გვეთქვა, რომ ესა თუ ის ფუნქცია, თავისთავად აღებული ყველაზე უკეთესია.
მხოლოდ იმის თქმა შეგვიძლია, რომ ამა თუ იმ ადამიანის შეგუების
თვალსაზრისით საუკეთესო ფუნქცია ისაა, რომელიც მასთან ყველაზე მეტადაა
დიფერენცირებული, და რომ ის ფუნქცია, რომელსაც ძირითადი ფუნქცია ყველაზე
უფრო გამორიცხავს, არასრულფასოვანია, – მისი განვითარებისათვის ხომ თავის
დროზე არავის უზრუნია. დღეს რატომღაც ინტუიციას უმაღლეს ფუნქციად
მიიჩნევენ. მოსაწყენ ხალხს უყვარს ინტუიცია, – კეთილშობილი ინტუიცია!
შეგრძნებითი ტიპი კი სულ იმას ფიქრობს, რომ სხვები არასრულფასოვან
ადამიანებს წარმოადგენენ, რაკი მასავით რეალისტები არ არიან; ერთი
თვითონაა მართალი კაცი, ყველა დანარჩენი კი ფანტაზიორია, არარეალისტი.
ყველა თავის ძირითად ფუნქციას აყენებს ამქვეყნად ყველაფერზე მაღლა. ამ
მხრივ საფრთხე გვემუქრება, მწარედ არ შევცდეთ. ჩვენს ცნობიერებაში
ფუნქციათა ჭეშმარიტი განლაგება რომ შევიცნოთ, მახვილი ფსიქოლოგიური
თვალია საჭირო. არსებობს ხალხი, რომელსაც სწამს, რომ მსოფლიო
პრობლემები აზროვნების გზით გადაიჭრება. მაგრამ ოთხივე ფუნქციის
მოშველიების გარეშე ჭეშმარიტება არ მოიპოვება. კაცმა სამყარო თუ გაიაზრა,
ამით საქმის მხოლოდ და მხოლოდ მეოთხედი ექნება მოგვარებული; დანარჩენი
სამი მეოთხედი, იქნებ, იმ ერთის საწინააღმდეგოდ მეტყველებს.
თქვენ ბრძანეთ, რომ ასოციაციის ექსპერიმენტით პიროვნული

არაცნობიერის შინაარსთა კვლევა შეგვიძლია. მაგრამ თქვენს მიერ მოყვანილ
მაგალითებში გამომზეურებული ამბები ხომ პაციენტთა ცნობიერების შინაარსებია
და არა არაცნობიერისა. მართლა არაცნობიერი მასალის მოძებნა თუ გვინდოდა,
შემდგომი ნაბიჯი უნდა გადაგვედგა და პაციენტისთვის დარღვეულ რეაქციებზე
თავისუფალი ასოცირების საშუალება მიგვეცა. მე ვგულისხმობ ასოციაციას სიტყვა
„დანა“-ზე, რომელსაც პროფესორმა იუნგმა ასე საუცხოოდ ჩასჭიდა ხელი და
უბედური შემთხვევის ამბავი გამოავლინა. მაგრამ ეს ამბავი ხომ პაციენტის
ცნობიერებაში იყო, მაშინ როცა, თუკი სიტყვა „დანა“-ს ნამდვილად ახლდა
არაცნობიერი ასოციაციები და თუკი ფროიდის აზრს ვიზიარებთ, შეგვეძლო
გვევარაუდა, რომ ის კასტრაციის არაცნობიერ კომპლექსთან ან რაიმე ამგვართან
იქნებოდა ასოცირებული. იმას კი არ ვამბობ, ასეა-მეთქი, მაგრამ, უბრალოდ, ვერ
გამიგია, რას გულისხმობს პროფესორი იუნგი, როდესაც ამბობს, ასოციაციის
125
ექსპერიმენტი პაციენტის არცნობიერს სწვდებაო. დღეს ჩვენს წინაშე მოყვანილ
მაგალითში ნამდვილად ცნობიერებას ეხება საქმე. ანდა, ყოველ შემთხვევაში,
იმას, რასაც ფროიდი წინარეცნობიერს უწოდებს.
ძლიერ მოხარული ვიქნებოდი, ცოტა უფრო მეტი გულისხმიერებით თუ

დამიგდებდით ყურს. მე აღვნიშნე, რომ არაცნობიერი მოვლენები ძალზე
ფარდობითი რამაა. თუკი ჩემთვის რაიმე არაცნობიერია, ის მხოლოდ
ფარდობითადაა არაცნობიერი, სხვა პირობებში კი შეიძლება ცნობიერიც იყოს.
პიროვნული არაცნობიერის შინაარსები გარკვეული ასპექტით სავსებით
ცნობიერია, მაგრამ გარკვეულ გარემოებებში, ანდა რაღაც განსაზღვრული
დროისათვის შეიძლება არ იყოს ცნობიერი.
როგორ გავარკვიოთ, ცნობიერია რაიმე თუ არაცნობიერი? – ვკითხოთ
ცდის პირებს. სხვა კრიტერიუმი ცნობიერობა-არაცნობიერობის დასადგენად არ
არსებობს. შევეკითხებით: „ხომ ვერ მეტყვით, აქა და აქ შეყოყმანდით თუ არა?“
გეტყვიან: „არა, სულაც არ შევფერხებულვარ. მე მგონი, რეაქციის დრო იგივე
მქონდა“. „იცით თუ არა, რომ აქ რაღაცამ დაგაბრკოლათ?“ „არა“. „ხომ არ
გახსოვთ, რა უპასუხეთ სიტყვა „დანა“-ზე? „სულ არ მახსოვს“. ფაქტების ასეთი
შეუმჩნევლობა ძალზე გავრცელებული რამაა. ვინმე თუ მეკითხება, ამა და ამ კაცს
იცნობ თუ არაო, შეიძლება ვუთხრა, არა-მეთქი, – ვერ ვიხსენებ და რა ვქნა; საიდან
უნდა დავასკვნა, რომ ვიცნობ; მაგრამ მერე თუ მითხრეს, ამ ორი წლის წინათ
შეგხვედრია, მავანი და მავანი კაცია, რომელსაც ესა თუ ის ჩაუდენიაო, ოჰ,
როგორ არ ვიცნობ-მეთქი, მივუგებ. გამოდის, თან ვიცნობ და თან არა.
პიროვნული არაცნობიერის ყველა შინაარსი ფარდობითად არაცნობიერია;
კასტრაციისა და ინცესტის კომპლექსებიც. გააჩნია გარემოებებს: ხან მშვენივრად
იციან ხოლმე მათ თაობაზე, ხან კი ისინი სრულიად არაცნობიერია. რაიმეს
ცნობიერობის ფარდობითობა ძალიან აშკარაა ისტერიის შემთხვევებში. აქ
ხშირად შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ ისეთი რაღაცეები, რაც თითქოსდა
არაცნობიერი ჩანს, მხოლოდ ექიმის წინაშე ყოფილა ასეთი, მომვლელი ქალის
ანდა ნათესავების წინაშე კი – არა.
ერთხელ ბერლინის ერთ ცნობილ კლინიკაში საინტერესო შემთხვევაზე
დაკვირვების საშუალება მომეცა. ხერხემლის მრავლობითი სარკომააო, და
ვინაიდან ექიმი, რომელმაც დიაგნოზი დასვა, განთქმული ნევროლოგი იყო, ცოტა
არ იყოს, შევცბი კიდეც; მაგრამ მაინც მოვიკითხზე ანამნეზი, და ძალიან კარგი
126
ანამნეზი წარმომიდგინეს. როდესაც ვიკითხე, როდის იჩინა მეთქი თავი
სიმპტომებმა, აღმოჩნდა, რომ ეს იმდღევანდელ საღამოს მომხდარა , როცა
პაციენტის ერთადერთი ვაჟიშვილი განცალკევდა და ცოლი შეირთო. პაციენტი
ქვრივი ქალი იყო, აშკარად თავის ვაჟზე შეყვარებული, და მე განვაცხადე: ეს
სარკომა კი არა, ჩვეულებრივი ისტერიაა, და ამას ახლავე დავამტკიცებ-მეთქი.
პროფესორს თავზარი დასცა ჩემი ინტელიგენტურობის, ტაქტის თუ რა ვიცი – რის
ნაკლებობამ და, მოკლედ, იქიდან გამაძევა. მაგრამ ქუჩაში სირბილით ვიღაც
წამომეწია – მომვლელი ქალი აღმოჩნდა, – და მითხრა: „ბატონო ექიმო, როგორი
მადლიერი ვარ, რომ თქვით, ისტერიააო; მეც სულ მაგას ვფიქრობდი“.
შეიძლება დოქტ. შტრაუსის ნათქვამს მივუბრუნდე? მართალია, გუშინ

საღამოს პროფესორმა იუნგმა მისაყვედურა, მარტო სიტყვები გაინტერესებსო ,
მაგრამ მაინც ვფიქრობ, რომ სიტყვათა მნიშვნელობის ნათელყოფა
აუცილებელია. გიცდიათ თუ არა ოდესმე ასოციაციის ექსპერიმენტში სიტყვები
„მისტიკური“ ან „მეთოხე განზომილება“ ჩაგერთოთ? ალბათ ასეთ გამოთქმათა
ყოველ ხსენებაზე ძლიერ მერყეობათა და გააფთრების კოცენტრირებულ
რეაქციათა მთელ სერიას მივიღებდით. მე მინდა დავუბრუნდეთ საკითხს მეოთხე
განზომილების შესახებ, ვინაიდან ის მე იმ შემაკავშირებელ რგოლად მესახება,
რომელიც აუცილებლად გვჭირდება, რათა ერთმანეთს გავუგოთ. დოქტ. შტრაუსმა
სიტყვა „არაცნობიერი“ იხმარა, მაგრამ ახლა პროფესორ იუნგისაგან გავიგე, რომ
თურმე ასეთი რამ არ არსებულა. თურმე არსებობს მხოლოდ ფარდობითად
არაცნობიერი, რომელიც ცნობიერობის ხარისხზეა დამოკიდებული. ფროიდის
მიმდევართა შეხედულებით, არსებობს რაღაც ადგილი, ნივთი, მთლიანობა,
რომელსაც არაცნობიერს უწოდებენ. პროფესორ იუნგის მიხედვით კი,
რამდენადაც გავიგე, მსგავსი არაფერია. მას მიმართებათა ცვალებად
გარემოსთან აქვს საქმე, ფროიდს კი – დაუკავშირებელ ერთეულთა სტატიკურ
გარემოსთან. უფრო ნათლად რომ ვთქვა, ფროიდი სამგანზომილებიანია, იუნგი
კი მთელ თავის ფსიქოლოგიაში ოთხგანზომილებიანია. ამიტომ თავს უფლებას
ვაძლევ გავაკრიტიკო იუნგის მთელი ეს დიაგრამული სისტემა, ვინაიდან ამით ის
ოთხგანზომილებიან სისტემას სამ განზომილებაში წარმოგვიდგენს, სტატიკურად
აღწერს ისეთ რამეს, რისი არსიც მხოლოდ დინამიკაში ვლინდება და რაც, თუ არ
განვსაზღვრეთ, ფროიდისეულ ტერმინოლოგიაში აგვერევა და გაუგებარი იქნება .
იძულებული ვარ დაჟინებით მოვითხოვო გამოთქმათა დაზუსტება.
127
ვისურვებდი, დოქტ. გრეემ ჰაუი ასეთი პირდაპირი არ ყოფილიყო.

მართალი ბრძანდებით, მართალი ბრძანდებით, მაგრამ ასეთი რამეები კი არ
უნდა თქვათ. როგორც მოგახსენეთ, მე ვცდილობდი რაც შეიძლება ფრთხილად
„შემომეპარებინა“, თქვენ კი პირდაპირ თითს ადებთ ზედ და ოთხი
განზომილებისა და სიტყვა „მისტიკურის“ შესახებ ლაპარაკობთ, და მეუბნებით,
ასეთ სიტყვა-გამღიზიანებლებზე ყველა ჩვენგანს რეაქციის დიდი დრო
ექნებოდაო. სავსებით მართალი ხართ, ყველას ელდა ეცემოდა, – ჩვენ ხომ
მხოლოდ დამწყებნი ვართ ჩვენს სფეროში. სწორია, გეთანხმებით, რომ ძალიან
ძნელია ფსიქოლოგიას სიცოცხლე შევუნარჩუნოთ და სტატიკურ ერთეულებზე არ
დავიყვანოთ. რასაკვირველია, თუკი სამგანზომილებიან სისტემაში დროის
ფაქტორის შეყვანა გვინდა, მეოთხე განზომილების ტერმინებით მოგვიწევს
ლაპარაკი. დინამიზმებისა და პროცესების შესახებ თუ ვისაუბრებთ, დროის
ფაქტორი შემოდის, და აი, მაშინ კი მთელი ქვეყნიერების ვაი-ცოდნა ჩვენს
წინააღმდეგ მობრუნდება, – როგორ თუ სიტყვა „ოთხგანზომილებიანი“
წამოგვცდა. ეს სიტყვა ტაბუს წარმოადგენს, და მას უნდა ვერიდოთ. მას თავისი
ისტორია აქვს, და ამგვარი სიტყვების ხმარებისას განსაკუთრებული
წინდახედულება გვმართებს. რაც უფრო შორის ვიჭრებით ფსიქიკის გაგებაში, მით
უფრო მეტი სიფრთხილე უნდა გამოვიჩინოთ ტერმინოლოგიის მხრივ, – ეს
უკანასკნელი ხომ ისტორიულადაა ჩამოყალიბებული და შეუმოწმებელი
დებულებებით სავსეა. რაც უფრო ღრმად შევდივართ ფსიქოლოგიის ძირეულ
პრობლემებში, მით უფრო ვუახლოვდებით წარმოდგენებს, რომლებიც
ფილოსოფიური, რელიგიური და მორალური დოგმებითაა დამუხტული. ამიტომ
ზოგ რამეს რაც შეიძლება ფრთხილად უნდა მოვეკიდოთ.
თქვენი მსმენელები ისურვებდნენ, უფრო გაბედულად გამოგეთქვათ აზრი.

ახლა სრულიად დაუფიქრებლად ვლაპარაკობ. ჩვენ „მე“ სწორხაზოვნად როდი
მიგვაჩნია. ჩვენ მზადა ვართ, ბირთვი, როგორც „თვითონ“-ის („Selbst“) ჭეშმარიტი
ფორმა, ოთხ განზომილებაში განვიხილოთ, და მაშინ ერთ-ერთი ხედი
სამგანზომილებიანი გამოსახულება იქნებოდა. თუ ეს ასეა, გთხოვთ ერთ კითხვაზე
მიპასუხოთ: რა მოცულობისაა ეს ოთხგანზომილებიანი ბირთვი – „თვითონ“?
128
პასუხს ასეთს მოველი: „თავად სამყაროსოდენა“ (რაც კოლექტიური
არაცნობიერის შესახებ თქვენეულ წარმოდგენასაც მოიცავს).
დიდად მადლობელი ვიქნებოდი, შეკითხვას თუ გამიმეორებდით.
რა სიდიდისაა ოთხგანზომილებიანი „თვითონ“-ის ბირთვი? ვეღარ

მოვითმინე და მე თვითონ ვთქვი პასუხი, სამყაროსხელაა-მეთქი.
ეს ფილოსოფიური საკითხია, და მასზე პასუხის გასაცემად ბევრი რამ

შემეცნების თეორიიდან უნდა ვისესხოთ. სამყარო ჩვენს მიერაა შექმნილი.
მხოლოდ ბავშვურად მიამიტ ხალხს სჯერა, რომ სამყარო ისეთია, ჩვენ რომ
გვგონია. სამყაროს ხატება სამყაროს პროექციაა „თვითონ“-ის გავლით, ისევე
როგორც ეს უკანასკნელი სამყაროს გაშინაგნებაა (ინტროექციაა). მხოლოდ
ფილოსოფოსის განსაკუთრებული გონი* იჭრება სამყაროს ჩვეულებრივ ხატებას
მიღმა, რომელშიც მხო-ლოდ სტატიკური და იზოლირებული ნივთებია. ჩვენ რომ
მოვინდომოთ და ამ საზღვარს გავცდეთ, საშუალო დონის ადამიანის გონში
მართლა მიწისძვრას გამოვიწვევდით, მთელი კოსმოსი შეზანზარდებოდა,
უწმინდეს მრწამსებსა და იმედებს ძირი გამოეთხრებოდა, და ვერ გამიგია, რატომ
უნდა ველტვოდეთ ასეთ არეულ-დარეულობას, არც პაციენტისთვის რომ არაა
სასურველი და არც ექიმისთვის; ფილოსოფოსთათვის – რა ვიცი, შესაძლოა,
სასიკეთოა.
დოქტ. იან სუტიი:
მე მინდა დოქტ. შტრაუსის შეკითხვას მივუბრუნდე. ჩემთვის გასაგებია, მას

რისი თქმაც უნდა, და ვგონებ, იმის გაგებაც ძალმიძს, რასაც პროფესორი იუნგი
ბრძანებს. როგორც ვხედავ, პროფესორი იუნგი არც აპირებს მიმართების
დამყარებას თავის საკუთარსა და დოქტ. შტრაუსის მოსაზრებათა შორის. მას კი
სურდა გაეგო, თუ როგორ აშუქებს ასოციაციის ექსპერიმენტი ფროიდისეულ
129
არაცნობიერს – იმ მასალას, რომელიც მართლა განდევნილ იქნა ცნობიერებიდან.
რამდენადაც პროფესორ იუნგს გავუგე, მას ისა აქვს მხედველობაში, რასაც
ფროიდი „იგი“-ს („Es“) უწოდებდა. ვფიქრობ, საჭიროა ჩვენ-ჩვენი შეხედულებები
და ცნებები ისე განვმარტოთ, რომ შედარების საშუალება გვქონდეს, თორემ თუ
ავდექით და ყველამ საკუთარი სკოლის მიხედვით, უკომენტარებოდ ვილაპარკეთ,
რა გამოვა.
იძულებული ვარ გავიმეორო, რომ ჩემი მეთოდები თეორიებს კი არ

აღმოაჩენენ, არამედ ფაქტებს, და რასაც გიყვებით, ფაქტებია, რომლებიც ამ
მეთოდებით დავადგინე. მე ვერსად ვნახავ კასტრაციის კომპლექსს, განდევნილ
ინცესტს ან რამე ამდაგვარს – მე მხოლოდ ფსიქოლოგიურ ფაქტებს მოვიპოვებ და
არა თეორიებს. იცით რა, თქვენ ფაქტებს მეტისმეტად ბევრ თეორიას ურთავთ და
ალბათ, იმედი გაგიცრუვდათ, რაკი ექსპერიმენტები კასტრაციის კომპლექსს ან
რაღაც ამგვარს არაფერს ავლენენ. მაგრამ კასტრაციის კომპლექსი თეორიაა ;
ასოციაციების მეთოდის საშუალებით ზუსტად აღწერილი ფაქტების მოპოვება
ხდება, რომლებიც მანამდე უცნობი იყო და რომლებიც ამ კუთხით ცდის
პირისთვისაც კი არ იყო ცნობილი. არანაირი მხრივ არ იცოდაო ამის შესახებ, ვერ
ვიტყვი. როდესაც სამსახურში ვართ, ზოგი ისეთი რამ ვიცით, რისაც სახლში
არაფერი გაგვეგება, შინ კი ისეთი რამეები ვიცით, ოფიციალური თანამდებობის
შესრულებისას არ გვიცნობიერდება. ერთგან ისეთი რამეები ვუწყით, მეორეგან
რომ აზრზე არა ვართ. ესაა, არაცნობიერს რომ ვუწოდებთ. ვიმეორებ, რომ
შეუძლებელია არაცნობიერის ემპირიული გამოკვლევა და იქ, ვთქვათ,
კასტრაციის კომპლექსის ფროიდისეული თეორიის აღმოჩენა. კასტრაციის
კომპლექსი მითოლოგიური წარმოდგენაა, მაგრამ მას, როგორც ასეთს , ხომ
ვერსად გადავეყრებით. რაც მართლა დაიძებნება – ესაა გარკვეული ფაქტები,
რომლებიც სპეციფიკურადაა აკინძული და რომელთაც ჩვენ მითოლოგიურ თუ
ისტორიულ პარალელებზე დაყრდნობით სახელს ვარქმევთ. მითოლოგიურ
მოტივს ვერ აღმოვაჩენთ, მხოლოდ პიროვნული მოტივის დადგენაა
შესაძლებელი, და ის თეორიის სახით კი არ იჩენს თავს, არამედ როგორც
ადამიანური ცხოვრების ცოცხალი მოცემულობა. მისგან გამომდინარე, შეგვიძლია
ავაგოთ თეორია, ფროიდისეული იქნება ის, ადლერისეული თუ რომელიმე სხვა.
რა გინდა, სულო და გულო – ყველაფერი შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ სამყაროს
130
მოცემულობათა შესახებ, და ბოლოს და ბოლოს იმდენი თეორია იარსებებს,
რამდენიც ამის შესახებ მოაზროვნე თავი იქნება.
პროტესტს ვაცხადებ! მე არც ამა თუ იმ თეორიით ვარ გატაცებული და არც

იმას დაგიდევთ, რა ფაქტები დაიძებნება და რა – არა; მე დაინტერესებული ვარ
გაგებინების საშუალებით, რომელიც უნარს გვანიჭებს ჩავწვდეთ იმას, რასაც
სხვები გულისხმობენ, და ამიტომ მე იმ აზრისა ვარ, რომ ცნებები უნდა
განვსაზღვროთ. უნდა ვიცოდეთ, ვინ რას გულისხმობს, მაგალითად, როდესაც
ლაპარაკია ფროიდისეულ არაცნობიერზე. თუ რას ეხება სიტყვა „არაცნობიერი“,
ეს, ბოლოს და ბოლოს, ასე თუ ისე ყველასათვის ცნობილია. ამიტომ მას
გარკვეული სოციალური თუ თვალსაჩინოებრივი ღირებულება გააჩნია. მაგრამ
იუნგი არ ცნობს სიტყვა „არაცნობიერის“ ფროიდისეულ გაგებას და ამ სიტყვას
ისეთი აზრით ხმარობს, რომელიც, ვფიქრობ, იმას ემთხვევა, ფროიდი რომ „იგი“-ს
უწოდებს.
სიტყვა „არაცნობიერი“ ფროიდს არ გამოუგონია. ის გერმანულ

ფილოსოფიაში დიდი ხნით ადრე იყო ცნობილი, – კანტთან, ლაიბნიცთან და
სხვებთან, და ყოველი მათგანი რაღაცნაირად განსაზღვრავდა მას. განა არ ვიცი,
რომ არაცნობიერის მრავალი განსხვავებული გაგება არსებობს; რასაც მე
ვცდილობდი, ეს იყო – მოკრძალებით გადმომეცა, თუ რა შინაარსს ვდებ მასში მე.
გულშიც არ გამივლია ლაიბნიცის, კანტის, ფონ ჰარტმანისა თუ სხვა დიდ
ადამიანთა დამსახურების დაკნინება, მათ შორის – არც ფროიდის, ადლერის და
ა.შ. მე მხოლოდ ის განვმარტე, რასაც მე ვგულისხმობ არაცნობიერის ცნებაში,
ხოლო ფროიდი რა შინაარსს დებს მასში, ვფიქრობ, ყველასათვის ცნობილია. არ
მეგონა, ვალდებული თუ ვიყავი მაინცდამაინც ისე ამეხსნა, რომ კაცისათვის,
რომელიც ფროიდის თეორიის თეორიის სისწორეში დარწმუნებულია და მისი
თვალსაზრისი საკუთარ თვალსაზრისად გაუხდია, რწმენა შემერყია. სულაც არ
განმიზრახავს თქვენი შეხედულებებისა და თვალთახედვის დანგრევა. მე
მხოლოდ და მხოლოდ ჩემს საკუთარ აზრს მოგახსენებთ, და თუკი ვინმეს ის
ჭკუაში დაუჯდა – ამაზე მეტი რაღა უნდა ვინატრო. ჩემთვის არავითარი
მნიშვნელობა არა აქვს, რას ფიქრობენ საერთოდ არაცნობიერის შესახებ, თორემ
131
მაშინ იძულებული ვიქნებოდი ვრცელი ახსნა-განმარტებები დამეწყო, თუ რა
აზრით ხმარობენ ამ ცნებას ლაიბნიცი, კანტი და ჰარტმანი.
დოქტ. შტრაუსმა იკითხა, თუ რა მიმართებაა არაცნობიერის თქვენეულ და

ფროიდისეულ გაგებათა შორის. შესაძლებელია თუ არა რამენაირად მათი
ზუსტად განსაზღვრულ მიმართებაში მოყვანა?
დოქტ. გრეემ ჰაუიმ უკვე გასცა ამაზე პასუხი. ფროიდი ფსიქიკურ პროცესს
სტატიკურად იხილავს, მაშინ როცა მე დინამიკურ, მიმართების აღმნიშვნელ
გამოთქმებს ვიყენებ. ჩემთვის ყველაფერი ფარდობითია. გადაჭრით
არაცნობიერი ჩემთვის არაფერია ამქვეყნად; ცნობიერებაში რაიმე
წარმოდგენილი თუ არაა – ეს მხოლოდ გარკვეული ასპექტით. შეგვიძლია ამაზე
სპეკულაცია ვაწარმოოთ: რატომაა რაღაც ერთი ასპექტით ცნობიერი და მეორეთი
– არაცნობიერი. ერთადერთი გამონაკლისი, რომელსაც ვუშვებ, ესაა ძირითადი
მითოლოგიური ნიმუშები, რომლებიც მთელი თავიანთი არსებით ცნობიერია, რაც
ფაქტებით შემიძლია დავასაბუთო.
ხომ უნდა იყოს განსხვავება, როდესაც თქვენს ასოციაციის ექსპერიმენტს

დანაშაულის დეტექტორად იყენებთ, და როდესაც, ვთქვათ, დამნაშავეობის
არაცნობიერ განცდათა აღმოსაჩენად გჭირდებათ. იმ დამნაშავემ ხომ იცის
როგორც თავისი დანაშაულის, ასევე მისი გამოაშკარავების წინაშე თავისი შიშის
ამბავი. იმ თქვენმა ნევროტულმა პაციენტმა კი არც თავისი დანაშაულის შესახებ
იცოდა რამე და არც თავისი შიშის შესახებ ამ დანაშაულთან მიმართებაში.
შეიძლება ასე ძლიერ განსხვავებული შემთხვევებისათვის ერთი და იმავე
ტექნიკის გამოყენება?
132
იმ ქალს თავის დანაშაული ხომ გაცნობიერებული არ ჰქონდა, თუმცაღა
ბავშვს ნება მისცა ღრუბელი ეწოვა.
ამ განსხვავებას ექსპერიმენტში ახლავე გიჩვენებთ. სურ. მე-7-ზე

სქემატურადაა ნაჩვენები სუნთქვა ასოციაციის ექსპერიმენტის მსვლელობისას . აქ
წარმოდგენილია 7 ჩასუნთქვის ოთხი სერია, რომლებიც სიტყვა-
გამღიზიანებელთა მიწოდების შემდეგ აღირიცხებოდა. დიაგრამაზე შეჯამებულია
ჩასუნთქვათა შედეგები ცდის პირთა საკმაოდ დიდი რიცხვის მიხედვით
ინდიფერენტული და კრიტიკული სიტყვა-გამღიზიანებლების მიწოდების შემდეგ.
„ა“-ზე გამოსახულია სუნთქვა ინდიფერენტული სიტყვა-გამღიზიანებლების
შემდეგ. პირველი ჩასუნთქვები სიტყვა-გამღიზიანებელთა მიცემის შემდეგ
შემოკლებულია, მაშინ როცა შემდგომნი ნორმალურ მოცულობას აჩვენებენ.
„ბ“-ზე, რომელიც კრიტიკულ სიტყვა-გამღიზიანებლებს ეხება, ჩასუნთქვის
მოცულობა აშკარად შეზღუდულია, ზოგჯერ ნორმის ნახევრამდეც კია დასული.
„გ“-ზე გამოსახულია სუნთქვის მიმდინარეობა ისეთი სიტყვა-გამღიზიანებლის
შემდეგ, რომელიც ცდის პირისათვის ცნობიერ კომპლექსთანაა კავშირში.
პირველი ჩასუნთქვა თითქმის ნორმალურია, და მხოლოდ მერე იჩენს თავს რაღაც
შეზღუდულობა.
„დ“-ზე ნაჩვენებია სუნთქვა ისეთ სიტყვა-გამღიზიანებელთა შემდეგ,
რომელნიც იმ კომპლექსს ეხებიან, ცდის პირისათვის რომ ცნობიერი არ იყო. ამ
შემთხვევაში პირველი ჩასუნთქვა თვალშისაცემად ხანმოკლეა, და შემდგომნიც
უფრო ნორმალურის ფარგლებს დაბლა დგანან.
ეს დიაგრამები ძალზე ცხადად აჩვენებენ ცნობიერ და არაცნობიერ
კომპლექსებზე რეაქციათა შორის განსხვავებას. „გ“-ზე, მაგალითად, კომპლექსი
ცნობიერია; სიტყვა-გამღიზიანებელი ისარივით ხვდება გულზე ცდის პირს, და ის
ღრმად ჩაისუნთქავს, ხოლო თუ სიტყვა-გამღიზიანებელმა არაცნობიერ
კომპლექსს გაჰკრა კბილი, ჩასუნთქვის მოცულობა, როგორც „დ“ გვიჩვენებს,
ვიწროვდება. გულმკერდის არეში სპაზმი ვითარდება, ისე რომ სუნთქვა თითქმის
აღარ ხორციელდება. ასე ვღებულობთ ემპირიულ საბუთს ცნობიერ და
არაცნობიერ რეაქციათა შორის არსებული ფსიქოლოგიური განსხვავების
შესახებ.1 4
დოქტ. ვილფრედ რ.ბაიონი:
133
თქვენ საუბრობდით ანალოგიების შესახებ სხეულის არქაულ ფორმებსა
და სამშვინველის არქაულ ფორმებს შორის. აქ მხოლოდ და მხოლოდ
ანალოგიასთან გვაქვს საქმე თუ უფრო მჭიდრო კავშირი არსებობს? იმის
მიხედვით, რაც გუშინ საღამოს ბრძანეთ, შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ თქვენ
სამშვინველსა და ტვინს შორის რაღაც კავშირს ხედავთ, British Medical Journal-ში*
კი ამ ცოტა ხნის წინათ ერთი თქვენი დიაგნოზი იყო გამოქვეყნებული, სადაც
სიზმრის საფუძველზე ფიზიკური დარღვევის შესახებ გქონდათ დასკვნა
გამოტანილი.1 5
თუ ის შემთხვევა სწორადაა წარმოდგენილი, აქედან ძალზე არსებითი რამ
გამომდინარეობს, და ამიტომაც მაინტერესებს, ხართ თუ არა იმ აზრის მომხრე,
რომ მარადჟამიერად (არქაული დროიდან მოყოლებული) არსებულ ამ ორ
ფორმას შორის უფრო მჭიდრო დამოკიდებულებებია.
აი, ისევ ფსიქოფიზიკური პარალელიზმის საკამათო საკითხს მიადექით,

რომელზედაც მე ვერ გიპასუხებთ, რადგან ეს ადამიანური შემეცნების
შესაძლებლობებს აღემატება. როგორც გუშინ ვცადე ამეხსნა, ეს ორი ფაქტორი –
ფსიქიკური და ფიზიკური – უცნაურად თანხვდება ერთმანეთს. ისინი
ერთდროულად იჩენენ თავს და, ჩემის აზრით, მხოლოდ ჩვენს წარმოდგენაში
განსხვავდებიან და არა სინამდვილეში. ჩვენ ისინი ორ სხვადასხვა რამედ
გვესახება, ვინაიდან ჩვენი სული (გონი) უძლურია, ისინი მოიაზროს როგორც
ერთი და იგივე რამ. ამ ორთა ასეთი შესაძლო იგივეობის გამო მოსალოდნელია,
რომ ზოგი სიზმარი უფრო ფიზიოლოგიურ მხარეზე მიუთითებდეს, ვიდრე
ფსიქოლოგიურზე. ისევე როგორც დანარჩენები შეიძლება უფრო ფსიქოლოგიური
მხარისაკენ იხრებოდნენ, ვიდრე ფიზიოლოგიურისაკენ. თქვენს მიერ ნახსენები
სიზმარი, სრულიად აშკარად, ორგანული დარღვევის გამოხატულებას
წარმოადგენდა. ასეთი „ორგანული გამოხატულებები“ ანტიკური
ლიტერატურიდანაა ცნობილი. ანტიკური ხანისა და შუა საუკუნეების ექიმები
სიზმრებს დიაგნოსტიკური მიზნებით იყენებდნენ. ეს პაციენტი მე ორგანული
თვალსაზრისით არ გამისინჯავს. მხოლოდ მისი ისტორია ვიცოდი და ეს სიზმარი
რომ მომითხრეს, ჩემი აზრი გამოვთქვი. სხვა შემთხვევებიც მქონია, მაგალითად,
მახსოვს კუნთების პროგრესული ატროფიის შემთხვევა ახლგაზრდა ქალთან .
დიაგნოზის სისწორე კითხვის ნიშნის ქვეშ იდგა. მე მას სიზმრები გამოვკითხე; ორი
134
ძალზე ფერადი სიზმარი ჰქონდა ნანახი. ერთმა კოლეგამ, რომელსაც მცირე რამ
ფსიქოლოგიაში გაეგებოდა, აზრი გამოთქვა, ისტერია ხომ არ სჭირსო. მართლაც,
სიმპტომები იტერიული ხასიათისა ჩანდა და ჯერ კიდევ საკითხავი იყო,
ნამდვილად სჭირდა თუ არა კუნთების პროგრესული ატროფია. მაგრამ სიზმრის
საფუძველზე იმ დასკვნამდე მივედი, რომ საქმე ორგანულ დარღვევასთან უნდა
გვქონოდა, და საბოლოოდ ჩემი დიაგნოზი დადასტურდა. ორგანული დარღვევა
ყოფილა, და სიზმრებიც აშკარად მიუთითებდნენ ორგანულ მდგომარეობაზე.1 6
ფსიქიკასა და ცოცხალ სხეულს შორის არსებული ურთიერთდამოკიდებულების
შესახებ ჩემი წარმოდგენის მიხედვით ეს ასეც უნდა ყოფილიყო; ასე რომ არა,
ძალიან გამიკვირდებოდა.
დოქტ. ბაიონი:
ამის თაობაზე მოგვიანებით კიდევ ისაუბრებთ, სიზმრებზე როცა

გადახვალთ?
ვშიშობ, რომ ასეთ წვრილმანებს ვერ განვიხილავ, – ისინი მეტისმეტად

სპეციფიკურია. აქ მართლაცდა განსაკუთრებულ გამოცდილებასთან გვაქვს საქმე,
რომლის გადმოცემაც ძნელია. ორი სიტყვით ხომ ვერ აგისხნით, თუ რა
კრიტერიუმების საფუძველზე ვმსჯელობ ასეთ სიზმრებზე. ხსენებულ სიზმარში
საქმე პატარა მასტოდონტს ეხებოდა. რომ ამეხსნა, რას ნიშნავს ეს მასტოდონტი
ორგანული თვალსაზრისით, და რატომ უნდა ჩავთვალოთ ეს სიზმარი ორგანულ
სიმპტომად, ეს დიდ მღელვარებას გამოიწვევდა და საშინელ ობსკურანტიზმს
დამწამებდით. ეს ნივთები მართლაცდა სიბნელითაა მოცული. უნდა მესაუბრა
მშვინვიერ-სულიერი სამყაროს წამყვანი კანონზომიერების შესახებ, რომელიც
ძირეული არქეტიპული ნიმუშებით აზროვნებს. ძირეული არქეტიპული ნიმუშების
შესახებ რომ ვილაპარაკო, ისინი კი გამიგებენ, ვინც იცის, საქმე რაშიცაა, მაგრამ
ვისთვისაც ყოველივე ეს სრულიად უცხოა, იფიქრებს: „სულ მთლად შეშლილა ეს
კაცი, – დადგა და ლაპარაკობს მასტოდონტებზე და იმაზე, თუ რითი
განსხვავდებიან ისინი გველებისა და ცხენებისაგან“. ჯერ ალბათ ლექციების ერთი
ოთხსემესტრიანი კურსის ჩატარება მომიწევდა სიმბოლიკის შესახებ, რათა საქმის
კურსში შესულიყავით.
135
აი, სადაა ძაღლის თავი დამარხული: ასეთი ნაპრალია საყოველთაოდ
ცნობილსა და იმას შორის, რაზედაც წლობით მიმუშავია. დავუშვათ, მედიცინის
წარმომადგენელთა წინაშე რომ გამოვდიოდე, ჟანეს ციტირება რომ მოვახდინო,
ნივეაუ მენტალ-ის* თავისებურებათა შესახებ მომიხდებოდა ლაპარაკი; იგივე
წარმატებით შემეძლო ჩინურად მესაუბრა. ასე, მაგალითად ვიტყოდი, რომ
აბაისსემენტ დუ ნივეაუ მენტალ-მა* * ხანდახან მანიპურა ჩაკრას1 7, ე.ი. ჭიპის
დონემდეც კი შეიძლება მიაღწიოს. ჩვენ, ევროპელები, დედამიწის ზურგზე
ერთადერთი ხალხი კი არა ვართ. ჩვენ მხოლოდ აზიის ერთ ნახევარკუნძულს თუ
წარმოვადგენთ, მაშინ როცა ყველა კონტინენტზე მოიპოვება უძველესი
კულტურები, რომელთა წიაღშიც ადამიანები ათასობით წლების მანძილზე
ინტროსპექტულ ფსიქოლოგიაში იწვრთნიდნენ სულს, ჩვენ კი მთელი ეს ჩვენი
ფსიქოლოგია არამც თუ გუშინ, არამედ დღეს დილითღა გამოვიწყეთ. ამ ხალხებს
ისეთი შინაგანი ხედვა აქვთ – პირდაპირ ფანტასტიური, და არაცნობიერში ზოგი
რამის გასარკვევად იძულებული გავხდი მზერა აღმოსავლეთისაკენ წარმემართა ,
აღმოსავლური სიმბოლიკის გაგებისათვის გავრჯილიყავი. მალე ერთ პატარა
წიგნს გამოვაქვეყნებ მარტოოდენ ერთი სიმბოლური მოტივის შესახებ,1 8 და აი,
ნახავთ, – თმა ყალყზე დაგიდგებათ. მარტო ჩინური და ჰინდუისტური კი არა,
სანსკრიტული ლიტერატურის შესწავლაც მომიხდა, ისევე როგორც შუა
საუკუნეების ლათინური ხელნაწერებისა, რომლებიც სპეციალისტებისთვისაც კი
არაა ცნობილი, და რომელთა გასაცნობად ბრიტანეთის მუზეუმში წასვლაა
აუცილებელი. როცა პარალელიზმთა ასეთი აპარატი ხელთ გვაქვს, მხოლოდ
მაშინ შეგვიძლია დიაგნოზების დასმაზე გადავიდეთ და ვთქვათ, რომ აი, ეს
სიზმარი ორგანულია და ის – არა. ვისაც ასეთი ცოდნა არა აქვს, მისთვის მე
ჯადოსანი ვარ. ამბობენ, ეს უბრალოდ უნ ტოურ დე პასსე—აო. * შუა საუკუნეებშიც
ამას არ გაიძახოდნენ?! დასვამდნენ კითხვას: „საიდან იცით, რომ იუპიტერს
სატელიტები აქვს?“ და რომ უპასუხებდნენ, ტელესკოპით ვხედავთო – მერედა რა:
რა ბედენაა ტელესკოპი შუასაუკუნეობრივი ბრბოსათვის!
ისე არ მიიღოთ, თითქოს თავს ვიქებდე. სულ ვიბნევი, კოლეგები რომ
მეკითხებიან: „როგორ მიხვედით ამ დიაგნოზამდე?“ ან: „ასეთი დასკვნა საიდან
გამოიტანეთ?“ ვეუბნები ხოლმე: „გეტყვით, ოღონდ ნება მომეცით გადმოგცეთ
ყოველივე ის, რაც საჭიროა იცოდეთ, რომ გაიგოთ“. ასეთი რამ მე თვითონ
გამომიცდია, როცა სახელგანთქმული აინშტაინი პროფესორი იყო ციურიხში. მე
მას ხშირად ვხედავდი იმ ხანებში, როცა ის თავის ფარდობითობის თეორიაზე
მუშაობას იწყებდა. ის ჩემი ხშირი სტუმარი იყო, და სულ იმას ვცდილობდი,
მისთვის რამე დამეცინცლა ფარდობითობის თეორიის შესახებ. მე მათემატიკური
136
ნიჭი არ გამაჩნია, და უნდა გენახათ, როგორ წვალობდა საწყალი კაცი, რომ
როგორმე ჩემთვის ფარდობითობა აეხსნა; უბრალოდ, აღარ იცოდა, რა ექნა, რა
წყალში ჩავარდნილიყო. მე, ლამის იყო, მიწაში ჩავმძვრალიყავი; თავს
ცეროდენად ვგრძნობდი, რომ ვხედავდი, რა ოფლში იწურებოდა. მაგრამ ერთ
მშვენიერ დღეს ფსიქოლოგიის თაობაზე მკითხა რაღაც. აი, მაშინ კი ვიყარე
ჯავრი!
განსაკუთრებული ცოდნა საშინელი ნაკლია, – კაცი, რაღაცნაირად,
მეტისმეტად შორს მიჰყავს, ისე შორს, რომ მას ახსნა-განმარტების მოცემა აღარ
ძალუძს. ნება უნდა დამრთოთ, ერთი შეხედვით ელემენტარულ რამეებზე
გესაუბროთ; და თუ ჩემს მსჯელობას სწორედ მიიჩნევთ, მაშინ ალბათ გაიგებთ, თუ
როგორ მივდივარ ამა თუ იმ დასკვნამდე. სამწუხაროა, რომ მეტი დრო არა გვაქვს
და ყველაფერს ვერ გაგიზიარებთ. სიზმრების შესახებ როდესაც ვილაპარაკებ,
თქვენს ხელთ ვარ, თავს სასწორზე ვაგდებ: ვაითუ ჭკუანაკლული გეგონოთ, – ხომ
გამორიცხულია, ყველა ის ისტორიული საბუთი დავიმოწმო, ასეთ
შეხედულებებამდე რომ მიმიყვანა; მაშინ ზედმიწევნით უნდა გადმომეცა მთელი
ჩინური და ჰინდუს ლიტერატურა, შუასაუკუნეობრივი ტექსტები და მრავალი სხვა,
რაც თქვენთვის უცნობია. ან საიდან უნდა გცოდნოდათ?! მე მეცნიერების სხვა
სფეროთა წარმომადგენლებთან ერთად ვმუშაობ და ისინი მეხმარებიან ;
მაგალითად, ჩემი განსვენებული მეგობარი, სინოლოგი პროფესორი ვილჰელმი ;
მასთან ვთანამშრომლობდი. მან ერთი დაოისტური ტექსტი თარგმნა და მთხოვა,
კომენტარი გამეკეთებინა, რაც მე ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით შევასრულე
კიდევაც.1 9 მე რაღაც საოცრად უცხო ხილი ვარ სინოლოგისათვის. სამაგიეროდ,
რასაც ის ამბობს, ჩვენ გვჭრის ყურს. ჩინელი ფილოსოფოსები სულელები როდი
იყვნენ. ძველი ხალხები, ჩვენ რომ ბრიყვებად წარმოგვიდგენია, ჩვენსავით
ჭკუათმყოფელნი იყვნენ, ის კი არა, იმდენად ჭკვიანები, ჩვენ რომ არც კი
დაგვესიზმრება, და ფსიქოლოგია ვერასოდეს აუვა იმის ათვისებას, რაც მას
უხსოვარ დროთა კულტურებისაგან ესწავლება, უწინარეს ყოვლისა – ინდური და
ჩინური კულტურებისაგან. Bრიტისჰ Aნტროპოლოგიცალ შოციეტყ-ის * უწინდელი
პრეზიდენტი მეკითხებოდა ერთხელ, საკვირველია, ისეთი მაღალინტელიგენტური
ერი, როგორიც ჩინელებია, ბუნებისმეტყველებას რატომ არ იცნობსო. ეს თქვენ არ
გესმით, თორემ როგორ არ იცნობს მეთქი, ვუთხარი, – „ოღონდ მათი
ბუნებისმეტყველება კაუზალობის პრინციპს არ ემყარება. კაუზალობის პრინციპი
ერთადერთი პრინციპი როდია; ის მხოლოდ ფარდობითია“.
ალბათ, მომაგებებთ: „რა სისულელეა იმის თქმა, კაუზალობის პრინციპი
მხოლოდ და მხოლოდ ფარდობითიაო! განა ვერ ხედავთ თანამედროვე ფიზიკის
137
მიღწევებს?!“ კი, მაგრამ აღმოსავლეთი აზროვნებისას და ფაქტთა შეფასებისას
სხვა პრინციპით ხელმძღვანელობს. ჩვენ სიტყვაც კი არ მოგვეპოვება ამ პრიციპის
აღსანიშნავად. აღმოსავლეთში, რაღა თქმა უნდა, არის ასეთი სიტყვა, მაგრამ
ჩვენთვის ის მართლაცდა ჩინურია. აღმოსავლეთში მას დაო ჰყვია. ჩემს მეგობარ
მაკ-დაუგოლს2 0 ერთი ჩინელი სტუდენტი ჰყავს, რომელსაც მან ერთხელ ჰკითხა,
მაინც, ზუსტად რომ ვთქვათ, რა იგულისხმება დაოშიო. ტიპიური დასავლური
შეკითხვაა! ჩინელმა აუხსნა,თუ რა არის დაო, მან კი მიუგო, მაინც ვერ გავიგეო.
მაშინ აივანზე გავიდა და ჰკითხა:
– რას ხედავთ?
– ვხედავ ქუჩას, სახლებს, მოსეირნე ხალხს... აი, ტრამვაიმ ჩაიარა.
– კიდევ რას?
– აგერ, იქ მაღლობია.
– ხეები.
– ქარი ქრის.
და ჩინელმა ხელები აღაპყრო და წარმოთქვა: „ესაა დაო“.
ხედავთ? დაო ყველაფერი შეიძლება იყოს. მე სხვა სიტყვას ვხმარობ ამის
აღსანიშნავად. რომელიც საკმაოდ უბადრუკად ჟღერს – მე ამას სინქრონულობას
ვუწოდებ. როდესაც აღმოსავლეთის სული თანადროულად მიმდინარე ფაქტებს
აკვირდება, იგი ამ „თანადროულობას“ ისე ღებულობს, როგორც ის არის,
დასავლური სული (გონი) კი მას ცალკეულ ნაწილებად ყოფს, ანაწევრებს.
მაგალითად, ვინმეს ეს ჩვენი შეკრება რომ ეხილა, იკითხავდა: „საიდან გაჩნდა ეს
ხალხი? აქ რისთვის შეკრებილა?“ აღმოსავლურ სულს ეს სულ არ აინტერსებს. ის
უფრო ასე იკითხავდა: „რას უნდა მოასწავებდეს, რომ ეს ხალხი აქ
შეგროვებულა?“ ეს პრობლემა კი, თავის მხრივ, დასავლურ სულს არ აწუხებს.
თქვენ ის გაინტერესებთ, რამაც შეგყარათ და რასაც იქმთ. სულ სხვაა
აღმოსავლელი; მისთვის მნიშვნელოვანია ერთად ყოფნა, როგორც ასეთი.
იქნებ, ეს ასე გამომეთქვა: დავუშვათ, ზღვის პირას დგახართ, და ტალღებმა
გამორიყეს ნახმარი ქუდი, ძველი სკივრი, ცალი ფეხსაცმელი და მკვდარი თევზი,
და ყოველივე ეს ახლა ნაპირზე ძევს. თქვენ იტყვით: „შემთხვევითობაა,
სისულელეა!“ ჩინური გონი (სული) კი იკითხავს: „რას ნიშნავს აქ ამ ნივთთა
თავმოყრა?“ ჩინელის სული ექსპერიმენტს ატარებს ერთად ყოფნასა და საჭირო
მომენტში თავშეყრაზე, და მას ისეთი ექსპერიმენტული მეთოდი გააჩნია,
რომელიც დასავლეთში უცნობია, აღმოსავლურ ფილოსოფიაში კი დიდ როლს
138
ასრულებს. ეს გახლავთ მოვლენათა შესაძლო განვითარების
წინასწარმეტყველების მეთოდი, და მას დღესაც იყენებს იაპონელების მთავრობა
პოლიტიკურ ვითარებათა განხილვისას. მაგალითად, მსოფლიო ომის დროის
გამოიყენეს.* ეს მეთოდი ქრისტეს დაბადებამდე 1143 წელს იქნა
ფორმულირებული.2 1
მესამე ლექცია
თავმჯდომარე, დოქტ. მორის ბ. რაიტი:
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო! დღევანდელ საღამოს პატივი

მაქვს პროფესორ იუნგის ლექციაზე თავმჯდომარის ადგილი დავიკავო.
ოცდაერთი წლის წილად მხვდა ბედნიერება პროფესორ იუნგის გაცნობისა,
როდესაც ის ლექციათა კურსის ჩასატარებლად1 ლონდონს ეწვია. იმ
დროისათვის ჯერ კიდევ ძალზე მცირერიცხოვანი ჯგუფები არსებობდა
ფსიქოლოგიით დაინტერესებული ექიმებისა. რა დამავიწყებს, როგორ
მივდიოდით ხოლმე შეკრებების მერე სო/ოს ერთ-ერთ მყუდრო რესტორანში, და
მანამდე ვკამათობდით, სანამ გამოგვაგდებდნენ. რა თქმა უნდა, ვცდილობდით,
პროფესორი იუნგი რაც შეიძლებოდა გაგვეწურა. როდესაც ვემშვიდობებოდი, მან
მითხრა (მაინცდამაინც სერიოზულად კი არ უთქვამს): „მე მგონი, თქვენ
ექსტრავერტი ბრძანდებით, რომელიც ინტროვერტად იქცა“. სიმართლე რომ
გითხრათ, იქიდან მოყოლებული, ეს სიტყვები სულ თავში მიტრიალებდა!
ახლა, ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ორიოდ სიტყვა გუშინდელ
საღამოს შესახებ. მე მგონი, პროფესორმა იუნგმა თავისი შეხედულებები და
მუშაობა მშვენივრად დაგვისურათა, როცა ტელესკოპის ღირსებაზე
ლაპარაკობდა. ვინმეს თუ ტელესკოპი აქვს, ცხადია, ის შეუდარებლად მეტს
ხედავს, ვიდრე სხვები – შეუიარაღებელი თვალით. პროფესორი იუნგიც სწორედ
ამგვარ მდგომარეობაშია. თავისი სპეცსათვალითა და ძალზე სპეციალიზებული
კვლევით მან მოიპოვა ცოდნა, ხედვა ადამიანის სამშვინველის სიღრმეებისა,
რომელთაც მრავალი ჩვენგანი ძნელად თუ ჩასწვდება. რა თქმა უნდა, მას არ
შეუძლია ამ თითზე ჩამოსათვლელი ლექციების განმავლობაში უფრო მეტი რამ
გაგვიზიაროს თავისი სიბრძნიდან, ვიდრე მოკლე მიმოხილვაა. ამიტომ, ვფიქრობ,
თუკი რამე გაუგებრად და ბუნდოვნად გვეჩვენება, ობსკურანტიზმის ბრალი კი
არაა, არამედ სათვალის მინების საკითხია. პირადად ჩემი სიძნელე იმაშია, რომ
ჩემი სააკომოდაციო კუნთები უკვე გამყიფების სტადიაშია და ამიტომ ჩემთვის
139
ალბათ მაშინაც შეუძლებელი იქნებოდა რაიმე ნათლად განმეჭვრიტა ამ სფეროში,
პროფესორ იუნგს დროებით თავისი სათვალე რომ ეთხოვებინა. მაგრამ მოვეშვათ
ამას: ასეა თუ ისე, ვიცი, რომ ყოველ ჩვენგანზე მისმა ნაუბარმა ღრმა
შთაბეჭდილება მოახდინა, და რომ ყოველივე ეს ძლიერი ბიძგია თვით ჩვენი
აზროვნებისათვის, განსაკუთრებით – ისეთ სფეროში, სადაც სპეკულაცია ასე
ადვილია და დასაბუთება – ასე ძნელი.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო! გუშინ უნდა დამემთავრებინა

ასოციაციის ექსპერიმენტის შესახებ თხრობა, მაგრამ ასე რომ მოვქცეულიყავი,
დადგენილ დროს გადავაცილებდი. ამიტომ გთხოვთ მომიტევოთ, რომ ისევ ამ
თემას ვუბრუნდები. გულშიც ნუ გაივლებთ, თითქოს რაღაც განსაკუთრებით
შეყვარებული ვიყო ამ ექსპერიმენტზე. მე მას მხოლოდ გაჭირვების ჟამს
მივმართავ, მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ზოგიერთი ჩემი შეხედულება მას ეფუძნება.
გუშინ ცოტა რამ მოგიყევით ნიშანდობლივი დარღვევების თაობაზე, და ვფიქრობ,
არაფერი დაშავდება, ყველაფერი კიდევ ერთხელ მოკლედ რომ შევაჯამო, რაც ამ
ექსპერიმენტით მიღებული შედეგების შესახებ შეიძლება ითქვას, სახელდობრ ,
კომპლექსთა შესახებ.
კომპლექსი ასოციაციათა აგლომერაციაა (ეს მეტად თუ ნაკლებად
რთული ფსიქოლოგიური ბუნების მქონე სურათია), რომელიც ხან ტრავმატული,
ხან კი – მხოლოდ მტკივნეული და ძლიერ დაძაბული ხასიათისაა. ყოველივე
ისეთთან, რაც მაღალი დაძაბულობის ქვეშაა, მიდგომა ჭირს. მაგალითად, თუ
ჩემთვის რამე ძალიან მნიშვნელოვანია, მერყეობას ვიწყებ, როდესაც მას
ვუახლოვდები. ალბათ, შეამჩნევდით, რომ თუ თქვენ ძნელ კითხვას მისვამთ,
მაშინვე კი ვერ გპასუხობთ; ეს იმიტომ, რომ ეს თემა ჩემთვის მნიშვნელოვანია, და
რეაქციის დრო გადიდებული მაქვს. ვბორძიკობ, მივედ-მოვედები; მეხსიერება
მყისვე როდი მაწვდის საჭირო მასალას. ასეთი დარღვევები კომპლექსებთანაა
კავშირში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის, რასაც ვამბობ, ჩემს პიროვნულ კომპლექსს
არ ეხება. უბრალოდ, ეს რაღაცა ჩემთვის მნიშვნელოვანია, და ყოველივე
ისეთთან, რასაც მაღალი გრძნობითი ღირებლება გააჩნია, მიდგომა ძნელია,
რადგან ასეთი შინაარსები როგორღაც ფიზიოლოგიურ მოვლენებს უკავშირდება,
როგორიცაა, მაგალითად, გულის ცემა, სისხლძარღვთა ტონუსი, კუჭ-ნაწლავში
140
მიმდინარე პროცესები, სუნთქვა და კანის ინერვაცია.ასეთ შემთხვევაში ისეთი
შთაბეჭდილება გვრჩება, თითქოს ამ კომპლექსს საკუთარი სხეული ჰქონდეს და
ჩვენს სხეულში ბუდობდეს, – ამიტომაც იწვევს ასეთ დარღვევას; ის, რაც ჩემს
სხეულს აღიზიანებს, იოლად მოსაშორებელი არაა; მას ფესვები გაუდგამს ჩემს
სხეულში და ჩემს ნერვებზე მოქმედებს. ცოტათი დაძაბული და მცირე გრძნობითი
ღირებულების მქონე რაცაა, იმას ადვილად გავუმკლავდებით, – ფესვები არა აქვს
და ვერ ჩამოგვეკიდება, ვერ მოგვეკრობა.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ამას ძალზე მნიშვნელოვან
დასკვნამდე მივყავართ, სახელდობრ, იმ ფაქტამდე, რომ კომპლექსს თავისი
მოცემული დაძაბულობითურთ ანუ ენერგიის მარაგითურთ ტენდენცია აქვს
პატარა კერძო პიროვნებად იქცეს. მას გააჩნია ერთგვარი სხეული და გარკვეული
საკუთარი ფსიქოლოგია. მას შეუძლია კუჭი აგვიშალოს, დააბრკოლოს სუნთქვა,
გულის მუშაობა, – მოკლედ, ნაწილობრივ პიროვნებასავით იქცევა. მაგალითად,
თუკი რაიმეს თქმა გნებავთ და, საუბედუროდ, ეს განზრახვა კომპლექსს შეეჯახა,
მაშინ სულ სხვა რამეს იტყვით და არა იმას, რაც ენაზე გადგათ, – უბრალოდ,
სათქმელს შუაზე გაწყვეტინებენ; საუკეთესო განზრახვას კომპლექსი სწორედ
ისევე გვიმსხვრევს, როგორც ადამიანური არსება ან გარემო პირობები
შეგვიშლიდა ხელს. ამიტომ სხვა რა დაგვრჩენია, – ისე უნდა ვილაპარაკოთ
კომპლექსთა ტენდენციების შესახებ, თითქოს ისინი რაღაც საკუთარი ნებით
იყვნენ აღჭურვილნი. ნებელობა რაკი ვახსენეთ, ბუნებრივია, „მე“ გაგვახსენდება.
კი მაგრამ, სადღაა კომპლექსის „მე“? – მის გარეშე ხომ ნებელობა
წარმოუდგენელია. ჩვენ ვიცნობთ საკუთარ „მე“-კომპლექსს, და გვგონია, რომ
სხეული მისი მონა-მორჩილია. უნდა ითქვას, რომ ვცდებით, მაგრამ მაინც
დავუშვათ, რომ ის არის ცენტრი, რომელსაც სხეული უსიტყვოდ ემორჩილება, რომ
არსებობს ასეთი პუნქტი, ფოკუსი, რომელსაც „მე“-ს ვუწოდებთ, და რომ ამ „მე“-ს
საკუთარი ნება გააჩნია და შეუძლია თავის კომპონენტებს თვითონ მოუაროს. „მე“-
ც მაღალი დაძაბულობის მქონე შინაარსთა გროვაა, ისე რომ, პრინციპში „მე“-
კომპლექსსა და ნებისმიერ სხვა კომპლექსს შორის განსხვავება არაა.
რაკიღა კომპლექსებს რაღაც ნებელობა, ერთგვარი „მე“ გააჩნიათ,
ამიტომ შიზოფრენულ მდგომარეობაში მათ შეიძლება აიწყვიტონ და ისე
გაუთამამდნენ ცნობიერ კონტროლს, რომ შესაძლებელი გახდეს მათი დანახვა და
მოსმენა. ისინი მოჩვენებებად გვეცხადებიან, ისეთი ხმით ლაპარაკობენ , რომ
მავან პირთა ხმები გეგონება. კომპლექსთა ასეთ პერსონიფიკაციას ჯერ კიდევ
აუცილებელი არაა პათოლოგიური ვუწოდოთ. სიზმრებში, მაგალითად, ჩვენი
კომპლექსები ხშირად პერსონიფიცირებული სახით გვევლინებიან.
141
შესაძლებელია ისე გავვარჯიშდეთ, რომ სიფხიზლეშიც ვუყუროთ და ვუსმინოთ
მათ. გარკვეული სახის იოგას ვარჯიშების მიზანი სწორედ ცნობიერების მის
შემადგენელ კომპონენტებად გახლეჩვაში მდგომარეობს, რომელთაგან
თითოეული ცალკეულ პიროვნებად იჩენს თავს. ჩვენი არაცნობიერის
ფსიქოლოგიაში არსებობენ ტიპიური ფიგურები, რომელნიც სრულიად
განსაზღვრული საკუთარი ცხოვრებით ცხოვრობენ.2
ყოველივე ეს იმ გარემოებით აიხსნება, რომ ცნობიერების ე.წ. მთლიანობა
ილუზიაა; ფაქტიურად ეს მთლიანობა ლამაზი სიზმარია და სხვა არაფერი. სიამეს
გვგვრის, ვიფიქროთ, რომ ერთიანი ვართ, მაგრამ გადაჭრით შეიძლება ითქვას,
რომ ასე არაა. გამოდის, საკუთარ სახლში ბატონ-პატრონები არა ვყოფილვართ;
კი, ვერაფერს იტყვი, სასიამოვნო განცდაა, როცა გვწამს ჩვენი ნებისყოფისა,
ენერგიისა და ყოველივე იმის, რისი განხორციელებაც მიზნად დაგვისახავს;
მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, ირკვევა, რომ რაც გუნებაში გვქონდა, იმის
მხოლოდ მცირედი ნაწილისთვის შეგვისხამს ფრთა, რადგან ხელი შეგვიშალეს იმ
პატარა ეშმაკუნებმა, – კომპლექსებმა. კომპლექსები ასოციაციათა ავტონომიური
ჯგუფებია, რომელთაც ტენდენცია აქვთ, დამოუკიდებლად იმოქმედონ, თავის
გემოზე იცხოვრონ, ჩვენს განზრახვებს კი ჩირადაც არ აგდებენ. ჩემის აზრით,
პიროვნული არაცნობიერი, ისევე როგორც კოლექტიური არაცნობიერი,
კომპლექსთა ანუ ნაწილ-პიროვნებათა განუსაზღვრელი, ჩვენთვის უცნობი
რიცხვისაგან შედგება.
ასეთი წარმოდგენა ბევრ რამეს გვიხსნის. მაგალითად, ის შუქს ჰფენს იმ
უბრალო ფაქტს, რომ მგოსანს ძალუძს თავისი შინაგანი უნარების დრამატიზაცია
და პერსონიფიკაცია. როდესაც ის სცენარში, ლექსში, დრამასა თუ რომანში რაიმე
ფიგურას ქმნის, იქნებ /გონია, რომ ის მხოლოდ და მხოლოდ მისი ფანტაზიის
ნაყოფია; ნურას უკაცრავად, – ამ ფიგურამ გარკვეული აზრით თვითონ შექმნა
საკუთარი თავი. არც ერთი მწერალი თუ დრამატურგი არ დაეთანხმება იმ აზრს,
რომ მის ფიგურებს რაიმე ფსიქოლოგიური მნიშვნელობა გააჩნიათ, მაგრამ
სინამდვილეში ამას წყალი არ გაუვა. ასე რომ, მგოსნის მიერ შექმნილი
ფიგურების შესწავლისას მის სამშვინველში ვიხედებით.
ამრიგად, კომპლექსები ნაწილ-პიროვნებებია. როდესაც „მე“ –
კომპლექსზეა ლაპარაკი, თავისთავად გასაგებად ვთვლით, რომ მას ცნობიერება
უნდა გააჩნდეს, – ცნობიერებას ხომ სხვადასხვა შინაარსთა კავშირს ვუწოდებთ
ცენტრთან ანუ, სხვანაირად, „მე“-სთან. მაგრამ სხვა კომპლექსებშიც ხომ არის
შინაარსები ცენტრის, ერთგვარი ნუცლეუს-ის* გარშემო დაჯგუფებული. ასე რომ,
საკითხავია: აქვთ თუ არა კომპლექსებს საკუთარი ცნობიერება? სპირიტისტულ
142
ფენომენებს თუ შევისწავლით, იძულებული გავხდებით ვაღიაროთ, რომ ე.წ.
სულებს, რომელნიც ავტომატური წერის ანდა მედიუმის ხმის მეშვეობით
ვლინდებიან, მართლაც გააჩნიათ ერთგვარი საკუთარი ცნობიერება. ამიტომაა ,
რომ საღად მოაზროვნე ხალხი მზადაა დაიჯეროს, რომ სულები – ეს
გარდაცვლილი დედის, თუ პაპის, ან სხვა ვინმეს სულია, – სწორედ იმ მეტად თუ
ნაკლებად გამოკვეთილი ინდივიდუალობის გამო, რომელიც ამ მანიფესტაციებში
იჩენს თავს. სულიერი ავადმყოფობის შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ჩვენთვის
ნაკლებად უპრიანია ვიფიქროთ, საქმე სულებთან გვაქვსო. ასეთ გამოვლინებებს
მაშინ პათოლოგიურს ვუწოდებთ ხოლმე.
ეს, რაც კომპლექსებს შეეხებოდა. ასე იმიტომ გავუსვი ხაზი ცნობიერების
ამ სპეციფიკურ მომენტს კომპლექსებში, რომ ეს უკანასკნელნი სიზმრის
ანალიზისას დიდ როლს ასრულებენ. გეხსომებათ დიაგრამა (სურ.4) სხვადასხვა
ფსიქიკური წრეებითა და შუაში – არაცნობიერის ჩამუქებული ცენტრით. რაც უფრო
მეტად ვუახლოვდებით ცენტრს, მით უფრო საგრძნობი ხდება ის, რასაც ჟანე
აბბაისსემენტ დუ ნივეაუ მენტალ-ს* უწოდებს: ცნობიერების ავტონომია
კლებულობს და სულ უფრო და უფრო მეტად ვექცევით არაცნობიერ შინაარსთა
ტყვეობაში. ცნობიერების ავტონომია სიმძაფრესა და ენერგიას კარგავს, და ეს
ენერგია ახლა არაცნობიერ შინაარსთა აქტივობაში იჩენს თავს. ექსტრემალურ
ფორმაში ამ პროცესს შეიძლება დავაკვირდეთ, თუ გულდასმით შევისწავლით
სულით ავადმყოფს. არაცნობიერ შინაარსთა ჯადო სულ უფრო იზრდება,
ცნობიერი კონტროლი კი შესაბამისად მცირდება, სანამ პაციენტი ბოლოს და
ბოლოს მთლიანად არაცნობიერში არ ჩაიძირება და მის ხელთ არ გადავა. მას
მსხვერპლად წარიტაცებს ახალი ავტონომიური აქტივობა, რომელიც მისი „მე“-
დან კი არ მომდინარეობს, არამედ ბნელი სფეროდან.
სისრულისათვის ასოციაციის ექსპერიმენტთან დაკავშირებით მის კიდევ
ერთ, სრულიად სხვა მხარეს უნდა შევეხო. ალბათ, მაპატიებთ, დროის
უკმარისობის გამო ამ გამოკვლევათა თაობაზე დაწვრილებით თუ არ
მოგახსენებთ და მხოლოდ დიაგრამებს გიჩვენებთ (სურ. 8, 9, 10, 11), სადაც
უამრავი ოჯახური გამოკვლევის ზოგიერთი შედეგია წარმოდგენილი. ისინი
ასოციაციათა თვისობრიობას გამოხატავენ. 3** ასე, მაგალითად, სურ. 8-ზე
პატარა მწვერვალი, რომელიც XI-თია აღნიშნული, ასოციაციათა ცალკე კლასს
ანუ კატეგორიას გამოსახავს. კლასიფიკაციის პრინციპები ლოგიკური და
სასაუბრო ხასიათისაა. ამაზე ახლა ვერ შევჩერდები, მხოლოდ ცნობად
მოგაწვდით, რომ 15 კლასი გამოვყავი, რომლებშიც ასოციაციებს ვანაწილებ.
ცდები ოჯახთა დიდ რიცხვზე ჩატარდა (გარკვეული მოსაზრებით ყველა
143
გაუნათლებელი ხალხი იყო) და დადგინდა, რომ ოჯახის ზოგ წევრთა ასოციაციები
და რეაქციები განსაცვიფრებლად მსგავსია; მაგალითად, მამა და დედა ან ორი
ძმა ანდა დედა-შვილი ხშირად რეაქციის თითქმის იდენტურ ტიპებს
წარმოადგენენ.
მამა – დედა..... ქალიშვილი.....
სურ. 8: ასოციაციის ექსპერიმენტი ერთ ოჯახზე
აქ უაღბლო ქორწინების შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. მამა ლოთი იყო,

დედა – რაღაც ძალიან უცნაური ქალი. როგორც ხედავთ, გოგონას რეაქციები
კვალდაკვალ მი/ყვება დედისას. ასოციაცაითა მთელი ოცდაათი პროცენტი
იდენტური სიტყვებია. ეს პარტიციპაციის, სულიერი გადადების ძალზე
შთამბეჭდავი შემთხვევაა. თუ დაუფიქრდებით, ალბათ, ზოგ დასკვნას გამოიტანთ.
დედა ორმოცდახუთი წლისა იყო და ქმარი ლოთი /ყავდა. ასე რომ, მისი ცხოვრება
წამხდარი იყო, აღარაფერი ეშველებოდა. ქალიშვილს კი ზუსტად ისეთივე
რეაქციები აქვს, როგორიც დედას. წარმოგიდგენიათ, რა უნდა განიცადოს
შემდგომში გოგონამ, რომელიც უკვე ისეთი თვალით უყურებს ცხოვრებას,
თითქოს ორმოცდახუთი წლის იყოს და ლოთს /ყავდეს ცოლად! ეს პარტიციპაცია
იმის საფუძველია, რომ ლოთის ქალიშვილი, რომელმაც ერთი ვაი-უბედურება
გამოიარა ახალგაზრდობაში, თვითონაც ლოთს გა/ყვება; და თუ კაცი, რომელსაც
ის მისთხოვდება, შემთხვევით ლოთი არ აღმოჩნდა – გაალოთებს, სწორედ ამ
უცნაური იდენტურობის გამო ოჯახის ერთ-ერთ წევრთან.
სურ. 9-ზეც აგრეთვე მეტად შთამბეჭდავი შემთხვევაა წარმოდგენილი.
მამას, ქვრივს, ორი ქალიშვილი /ყავდა, რომელნიც მასთან სრულ იდენტურობაში
ცხოვრობდნენ. ესეც, რა თქმა უნდა, უაღრესად არაბუნებრივია, ვინაიდან ან ეს
კაცი რეაგირებს გოგონასავით და ან ორი გოგონა – კაცივით, ლაპარაკის
მანერითაც კი. მთელი შინაგანი სამყარო უცხო ელემენტითაა მოწამლული, –
მართლაც, ყმაწვილი ქალი რა, მამამისი ხომ არაა, ისევე რომ რეაგირებდეს .
სურ. 10 ერთი ცოლ-ქმრის შემთხვევას ეხება. ამ დიაგრამას ოპტიმისტური
ელფერი შემოაქვს ჩემს, ცოტა არ იყოს, პესიმისტურ თხრობაში. აქ სრული
/არმონია სუფევს; მაგრამ არ შეცდეთ და არ იფიქროთ, ასეთი /არმონია სამოთხეა
და ეგ არისო; ამ ხალხს ხომ რამდენიმე ხნის შემდეგ ჩხუბი მოუვა იმ უბრალო
მიზეზის გამო, რომ მეტისმეტად /არმონიულნი არიან. მეტისმეტი ოჯახური
/არმონია, რომელიც პარტიციპაციას ეფუძნება, მალე მეუღლეების მხრივ
ერთმანეთისაგან თავის დაღწევის გააფთრებულ მცდელობებს გამოიწვევს ; და
მაშინ ისინი გამოძებნიან გამაღიზიანებელ თემებს კამათისათვის, – უბრალოდ,
144
მიზეზი რომ /ქონდეთ, იგრძნონ, რომ მათ ვერ უგებენ. ორდინალურ ქორწინებათა
ფსიქოლოგიას თუ შეისწავლით, ნახავთ, რომ უმეტესობა სიძნელეებისა ამ
გამაწიწმატებელი სასაუბრო თემების იკლიკანტურ გამოგონებაშია,
რომლებისათვისაც აბსოლუტურად არავითარი მიზეზი არ არსებობს.
სურ. 11-ზეც საინტერესო შემთხვევაა გამოსახული. ეს ორი ქალი ერთად
მცხოვრები დები არიან; ერთი მათგანი გაუთხოვარია, მეორე – გათხოვილი. მათი
საერთო მწვერვალი V-ზეა. სურ. 10-ზე რომ ცოლი იყო, ის სურ. 11-ზე
წარმოდგენილი ერთ-ერთი დაა. თავიდან, ალბათ, ორივენი ერთი ტიპისა
იქნებოდნენ, სანამ ერთ-ერთი მათგანი სხვა ტიპის კაცს გა/ყვებოდა ცოლად.
ცოლ-ქმრის საერთო მწვერვალი III-ზეა (სურ.10). იდენტურობის ანუ
პარტიციპაციის მდგომარეობა სულ სხვა მეთოდებითაც, მაგალითად,
გრაფოლოგიით შეიძლება დადასტურდეს. ცოლის ხელნაწერი, განსაკუთრებით –
თუ ქალი ახალგაზრდაა, ხშირად მეუღლისას წააგავს. არ ვიცი, დღესაც ასეა თუ
არა, მაგრამ ვფიქრობ, ადამიანთა ბუნება ძირითადად, მთლიანობაში უცვლელი
რჩება. ზოგჯერ შებრუნებითაცაა, – ე.წ. სუსტი სქესი ხანდახან ხელს გამოიღებს
ხოლმე.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ახლა საზღვარს გადავაბიჯებთ
და სიზმრებს ვეწვევით. სიზმრის ანალიზს განსაკუთრებულ შესავალს არ
გავუკეთებ.4 უმჯობესია, უბრალოდ გიჩვენოთ, თუ როგორ ვუდგები სიზმარს.
ამისთვის დიდი თეორიული ახსნა-განმარტებები არაა საჭირო, – თქვენ თვითონ
დაინახავთ, რა და რა შეხედულებებით ვხელმძღვანელობ. რასაკვირველია,
სიზმრებს ფართოდ ვიყენებ, – ფსიქოთერაპიული მკურნალობისას ხომ სიზმრები
ინფორმაციის ობიექტური წყაროა. რაც შეეხება ექიმს, როგორ შეიძლება, რომ
რაღაც წარმოდგენა არ შექმნას იმაზე, თუ რასთან აქვს საქმე, მაგრამ რაც უფრო
მეტი იცის, მით უფრო მეტი თავგანწირვით უნდა ეცადოს ყველაფერი დაივიწყოს,
რათა თვით პაციენტს რაც შეიძლება მეტი გასაქანი მისცეს. მე სულ იმას ვცდილობ,
არ ვიცოდე და ვერ ვხედავდე. ყველას ჯობს, თავი მოისულელოთ, ანდა
მოსაჩვენებლად სულელის როლი გაითამაშოთ, ვინაიდან ამით პაციენტს
შესაძლებლობას მისცემთ საკუთარ მასალას თვითონვე მიხედოს. ეს, რა თქმა
უნდა, იმას არ ნიშნავს, რომ გულზე ხელი დაიკრიფოთ და სულ არაფერი აკეთოთ.
ახლა ერთი ჩემი პაციენტის ამბავს მოგიყვებით. ორმოცი წლის, ცოლიანი
კაცი გახლდათ. ადრე ავად არასოდეს გამხდარა. როგორც ჩანდა, საათივით
/ქონდა ცხოვრება აწყობილი, დიდი სახალხო სკოლის დირექტორი იყო, ძალიან
ინტელიგენტური ადამიანი; შესწავლილი ჰქონდა ძველმოდური ფსიქოლოგია –
ვუნდტი5 – რომელსაც ადამიანის ცხოვრების მოცემულობებთან საერთო
145
არაფერი აქვს და აბსტრაქტული იდეების სტრატოსფეროშია გამოკიდებული. ეს
კაცი უკანასკნელ ხანებში ძლიერ ნევროტულ სიმპტომებს უჩიოდა. რაღაც უცნაური
თავბრუსხვევა დასჩემდა თურმე, დროდადრო მოუვლიდა ხოლმე, – გულის
ფრიალით, გულისრევით, სისუსტის უჩვეულო შეტევებითა და ერთგვარი
მოქანცვით თუ მოთენთილობით. ეს სინდრომი შვეიცარიაში კარგად ცნობილ ერთ
სენს მიეწერება. ესაა მთის ავადმყოფობა, რომელიც იოლად ემართებათ ხოლმე
მთაზე ასვლისას, ვინც სიმაღლეებს მიუჩვეველია. ამიტომ ვკითხე, მთის
ავადმყოფობა ხომ არა გჭირთ-მეთქი. მიპასუხა: „დიახ, ზუსტად იგივე
მდგომარეობაა, როგორც მთის ავადმყოფობის დროს იცის“. სიზმრების შესახებ
რომ ვკითხე, მითხრა, ამ ცოტა ხნის წინათ სამი სიზმარი ვნახეო.
მე არ მიყვარს ცალკეული სიზმრების ახსნა, ვინაიდან ერთი სიზმარი
შეიძლება ისე ახსნას კაცმა, როგორც მოეპრიანება. ერთი სიზმრის შესახებ
ყველანაირი სპეკულაციის გამოწყებაა შესაძლებელი; მაგრამ როდესაც ჩვენს
ხელთ მთელი სერიაა, შემდგარი ასე, ოცი ან ასი სიზმრისაგან, და თუ მათ
ერთმანეთს შევადარებთ, საინტერესო რაღაცეები გაირკვევა. დავინახავთ
პროცესს, რომელიც ღამღამობით მიმდინარეობს არაცნობიერში, ისევე როგორც
უწყვეტობას არაცნობიერი ფსიქიკისა, რომელიც დღედაღამ ფუნქციონირებს.
ჩვენ, ალბათ, სულ მუდამ გვესიზმრება რაღაც და დღისით ამას მხოლოდ იმიტომ
ვამჩნევთ, რომ ცნობიერება მეტისმეტად ნათელია; ღამით კი, აბბაისსემენტ დუ
ნივეაუ მენტალ-ის* მდგომარეობაში, სიზმარს შესაძლებლობა ეძლევა გზა
გაიკაფოს და ხილვადი გახდეს.
პირველ სიზმარში პაციენტი შვეიცარიის რომელიღაც პატარა სოფელში
იმყოფება. ის გრძელ პალტოში გამოწყობილ მეტად საზეიმო შავოსან ფიგურად
ცხადდება და იღლიაში სქელი წიგნების მთელი დასტა აქვს ამოჩრილი. იქვე
არიან ბიჭბუჭები, რომლებშიც ის თავის ოდინდელ თანაკლასელებს შეიცნობს.
ისინი მას შესცქერიან და ამბობენ: ამ კაცზე ვერ იტყვი, აქაურობის ხშირი
სტუმარიაო.
ეს სიზმარი რომ გავიგოთ, უნდა გავიხსენოთ, რომ ამ პაციენტს მშვენიერი
თანამდებობა ეკავა და საუცხოო მეცნიერული განათლება /ქონდა მიღებული; მან
მართლაც ნულიდან დაიწყო და საკუთარი ძალების გარდა არასოდეს არავის
იმედზე არ ყოფილა. მისი მშობლები ღარიბ-ღატაკი გლეხები იყვნენ, მან კი ასეთ
თანამდებობას მიაღწია. ძლიერ პატივმოყვარე იყო და იმ იმედით
სულდგმულობდა, რომ კიდევ უფრო დაწინაურებულიყო. იმ კაცს წააგავდა, ერთ
დღეში ზღვის დონიდან 2000 მ-მდე რომ ამოვიდა, და ახლა წინ მწვერვალები
დალანდა, რომლებიც მის თავზე 4000 მ-მდეა აწვდილი. იგი ისეთ ადგილზეა,
146
საიდანაც იმ მაღალ მთებზე აცოცება შეიძლება; ამიტომ სულ ავიწყდება, რომ უკვე
2000 მ სიმაღლეზე ავიდა, და მაშინვე იწყებს მაღალ მწვერვალთა დაპყრობას. ვერ
აცნობიერებს, თორემ მანამდელმა ძალისხმევამ უკვე ქანცი გამოაცალა , და
მოცემულ მომენტში არავითარი უნარი არ შესწევს გზა განაგრძოს. ამ გაგების
უქონლობაა მისი მთის ავადმყოფობის სიმპტომთა მიზეზი. სიზმარი მას ჭეშმარიტ
ფსიქოლოგიურ სიტუაციას უჩვენებს. დაპირისპირება თვით მას როგორც
მშობლიურ სოფელში გამოცხადებულ, გრძელ შავ პალტოში გამოწკეპილ,
იღლიაში სქელ წიგნებამოჩრილ მოზეიმე ფიგურასა და სოფლელ ტეტიებს შორის,
რომლებიც აღნიშნავენ, რომ იგი იქ ხშირად არ ჩადის, იმას გამოხატავს, რომ ის
ხშირად არ უფიქრდება, საიდანაა გამოსული; პირიქით, მხოლოდ თავის მომავალ
კარიერაზე ფიქრობს და პროფესორობისკენ გაურბის თვალი. ამიტომაც
მოათავსა სიზმარმა უწინდელ გარემოში; საჭირო იყო დაენახა, თუ რამდენს
მიაღწია უკვე საწყის მდგომარეობასთან შედარებით, და შეეგნო, რომ არსებობს
ადამიანური ძალისხმევის ბუნებრივი საზღვრები.
მეორე სიზმრის დასაწყისი ტიპიური მაგალითია სიზმრისა, რომელიც თავს
იჩენს, როცა ცნობიერების მდგომარეობა ისეთია, როგორც ჩვენს პაციენტთან იყო:
მან იცის, რომ რაღაც მნიშვნელოვან კონფერენციაზე უნდა წავიდეს, და ჩანთა
მიაქვს თან. უეცრად ირკვევა, რომ უკვე ძალზე გვიანაა და მატარებელი მალე
გავა, და ამიტომ, გასაგებია, ფაციფუცს იწყებს და შიში იპყრობს, არ დააგვიანდეს.
ცდილობს ტანსაცმელი წესრიგში მოიყვანოს – ქუდს ვერ პოულობს, პალტო არსად
ჩანს; აქეთ-იქით დარბის, თავის ნივთებს ეძებს და მთელ სახლში გა/ყვირის:
„სადაა ჩემი ნივთები?“ ბოლოს, როგორც იქნა, თავი მოუყარა ყველაფერს და
გიჟივით გარბის სახლიდან, მაგრამ რად გინდა – ჩანთა დავიწყნია. საჩქაროდ
უკან ბრუნდება, რომ წამოიღოს და, საათს რომ დახედავს, ხვდება, რომ ძალიან
დაგვიანდა. მერე სადგურისკენ მიიჩქარის, მაგრამ გზა ატალახებულია ; ისეთი
ნაბიჯით მიიწევს წინ, გეგონება ჭაობში მირბოდეს; ფეხები აღარ ემორჩილება.
ქოშინით აღწევს სადგურს, საიდანაც მატარებელი ის-ისაა დაიძრა. ამ დროს მის
ყურადღებას რკინიგზის ლიანდაგი იქცევს, რომელიც შემდეგნაირად
გამოიყურება:
სურ.12
თავად A პუნქტში იმყოფება, მატარებლის ბოლო უკვე B-შია, ხოლო

ორთქმავალი C-ში. ის უყურებს მატარებელს, რომელიც ძალიან გრძელია და
მრუდის გასწვრივ მიიკლაკნება, და თან ფიქრობს: „ოღონდაც ორთქმავლის
147
მემანქანემ ჭკუა იხმაროს და სრული სვლით არ წავიდეს, როცა D პუნქტს
მიაღწევს, თორემ მის უკან ეს ამსიგრძე მატარებელი, მრუდ წირში რომაა, ხომ
ამოვარდება ლიანდაგიდან“.აი, ორთქლმავლის მემანქანე პუნქტ D-ს
უახლოვდება, ორთქლის სარქველს ხსნის, ორთქმვალი წინ მიიწევს, და
მატარებელი დიდი სიჩქარით მიქრის. გრძნობს კატასტროფის მოახლოებას.
მატარებელი ლიანდაგს სცდება, ის ყვირის – და კოშმარისათვის
დამახასიათებელი შიშით ეღვიძება.
როცა გვესიზმრება, რომ გვაგვიანდება, ათასნაირი დაბრკოლება, გზად
რომ გვეღობება – ყოველთვის ზუსტად ისევეა ხოლმე, როგორც სინამდვილეში,
როდესაც ასეთი სიტუაციაა, ე.ი. როდესაც რაღაცაზე ვნერვიულობთ და შინაგანად
აფორიაქებული ვართ. ვნერვიულობთ იმიტომ, რომ ცნობიერ განზრახვას
არაცნობიერი წინააღმდეგობა უპირისპირდება. ყველაზე მეტად ის გვაგულისებს
ხოლმე, რომ ცნობიერად ძალზე ძლიერად გვსურს რაღაცა, უხილავი ეშმაკი კი
მუდამდღე ძირგამომთხრელ საქმიანობას ეწევა. რასაკვირველია, ეს ეშმაკი სხვა
არავინაა, თუ არაა თვით ჩვენ; ამ ეშმაკს ვუძალიანდებით, – ნერვიულად,
ნერვიული სიჩქარით ატანილნი. ამრიგად, ჩვენი პაციენტის შემთხვევაში, მის
აჩქარებულობასა და ფაციფუცს წინ საპირისპირო ნება აღდგომია; სახლიდან
წასვლა თან უნდა და თან არა, და გზად მოწეული დაბრკოლებები და სიძნელეები
თვით მისგანვე მომდინარეობენ. ის თვითონაა ორთქმავლის მძღოლი, რომელიც
ფიქრობს: „ახლა სიძნელეები უკანაა მოტოვებული, წინ გადასარბენი ხსნილია და
ახლავე დავფარავ მანძილს“. თავისუფალი, სწორი გზა მრუდის მიღმა 4 000 მ
სიმაღლის მწვერვალებს მწვერვალებს შეესაბამება, რომელთა დაპყრობაც მას
ხუმრობა საქმე /გონია.
ბუნებრივია, არავინ, ვისაც ასეთი შანსი აქვს, მცდელობას არ დააკლებს,
რომ ბოლომდე გამოიყენოს ის; ასე რომ, გონების ხმა ჩასჩიჩინებს: „ვითომ რატომ
არ უნდა განაგრძო ძველებურად; ასეთ ნაღდ საქმეზე უკან დახევა გაგონილა ?“ და
მას ვერ გაუგია, რა შეიძლება ჰქონდეს მასში რაღაცას რაიმე საწინააღმდეგო.
მაგრამ სიზმარი აფრთხილებს, ორთქლმავლის მემანქანესავით სისულელე არ
ჩაიდინოს, სრული სვლით რომ განაგრძო გზა მიუხედავად იმისა, რომ მატა-
რებლის ბოლო ჯერ კიდევ მოსახვევიდან არ გამოსულიყო. ესაა, სულ რომ
გვავიწყდება: ვიღას ახსოვს, რომ ჩვენი ცნობიერება მხოლოდ და მხოლოდ
ზედაპირია, ჩვენი ფსიქოლოგიური არსებობის ავანსცენაა. თავი მარტო ერთი
ბოლოა, ცნობიერებას კი უკან მერყეობის, უსუსურობის, კომპლექსების,
ცრურწმენებისა და მემკვიდრულ მონაცემთა გრძელი ისტორიული „კუდი“ აბია,
რომელსაც ანგარიშს არასოდეს ვუწევთ. სულ გვგონია, რომ სერიოზული
148
მიზეზების მიუხედავად ყოველგვარი ზიგზაგების გარეშე შევძლებთ წინსვლას, და
ამიტომაა, რომ ხშირად ლიანდაგებიდან ვვარდებით, – სწორედ იმიტომ, ამ „კუდს“
რომ არ ვეპუებით.
სულ იმას არ ვიძახი, რომ ჩვენს ფსიქოლოგიას უშველებელი კუდი აქვს,
რომელიც ჩვენი ოჯახის, ხალხის, ევროპისა და მთელი მსოფლიოს ისტორიისგან
შედგება. ჩვენ ყველგან და ყოველთვის ადამიანები ვართ, და არასოდეს არ უნდა
დაგვავიწყდეს, რომ სწორედ ადამიანად ყოფნის მთელ ტვირთს თან დავათრევთ.
მარტო თავისგან რომ შევდგებოდეთ, თავიან, პატარა, ფრთოსან ანგელოზებს
ვემგვანებოდით, რომელნიც, გაგიხარიათ, რაც მოეგუნებებათ, იმას სჩადიან, –
მათ ხომ არ ბორკავს სხეული, რომელსაც მარტო მიწაზე შეუძლია არსებობა.
გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ – მაინცდამაინც კი არაა აუცილებელი,
რომ პაციანტს ვუთხრათ, არამედ ჩვენთვის უნდა ვიცოდეთ –, რომ მატარებლის
მოძრაობა ნახატზე გველის ფორმისაა. თუ რატომ, ახლავე ვნახავთ.
შემდეგი სიზმარი გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა, და მასთან
დაკავშირებით რამდენიმე განმარტება უნდა მოგცეთ. ამ სიზმარში უცნაური
ცხოველი გვხვდება – ნახევრად ხვლიკი, ნახევრად კობორჩხალა. მაგრამ სანამ ამ
სიზმრის დეტალებზე გადავიდოდეთ, მინდა ცოტა რამ იმის შესახებ მოგითხროთ,
თუ როგორ შეგვიძლია სიზმრიდან აზრის გამოტანა. მოგეხსენებათ, სიზმრებთან
მიდგომის გზებთან დაკავშირებით უამრავი განსხვავებული თვალსაზრისია და
ათას გაუგებრობას აქვს ადგილი.
თქვენთვის ცნობილია, ვთქვათ, რაც იგულისხმება თავისუფალ
ასოციაციაში. საკუთარი გამოცდილებით დავრწმუნდი, რომ ეს ნამდვილად არაა
სანდო მეთოდი. თავისუფალი ასოციაცია ნიშნავს, რომ ყველა ჯურის
ასოციაციისთვის გზა გახსნილია, და ცხადია, ეს კომპლექსებამდე მიგვიყვანს.
მაგრამ, უნდა გითხრათ, ჩემი პაციენტების კომპლექსები სულ არ მაინტერესებს . მე
ის მინდა ვიცოდე, თუ რას იტყვიან სიზმრები ამ კომპლექსებზე და არა ის, თუ რა
და რა კომპლექსებთან მაქვს საქმე. მინდა გავიგო, რას უშვრება ადამიანის
არაცნობიერი მის კომპლექსებს, საით უმიზნებს. ესაა, რაც სიზმრიდან გამომაქვს .
თავისუფალ ასოციაციათა მეთოდს რომ ვიყენებდე, სიზმრები რაში
დამჭირდებოდა. გამოვკიდებდი ერთ აბრას: „ამა და ამ ადგილისაკენ ფეხით
მისასვლელი გზა“, /ოდა, უბრალოდ, ხალხს დაფიქრებისა და თავისუფალი
ასოცირების საშუალებას მივცემდი, და თავიანთი კომპლექსები ხელიდან ვერსად
წაუვიდოდათ. უნგრეთის ან რუსეთის მატარებელში რომ სხედხართ და უცხო ენაზე
დაწერილ გამოუცნობ აბრებს მისჩერებიხართ, იმათაც შეგიძლიათ ასოციაციურად
149
დაუკავშიროთ ყველა თქვენი კომპლექსი. ოღონდ კი რამე გზას დაადექით, და
კომპლექსებს არ ასცდებით.
თავისუფალ ასოციაციათა მეთოდს მე არ ვხმარობ, რადგანაც ჩემი მიზანი
სულაც არაა კომპლექსთა გაცნობა; მე ის მინდა ვიცოდე, თუ რა არის სიზმარი.
ამიტომ მე სიზმარს ისე ვუდგები, თითქოს ტექსტი იყოს, რომელიც კარგად არ
მესმის, მაგალითად, ლათინური, ბერძნული ან სანსკრიტული ტექსტი, სადაც ზოგი
სიტყვა ჩემთვის უცნობია, ანდა რომელიც ფრაგმენტულია, და შესაფერის
მეთოდსაც მივმართავ, რომელსაც ნებისმიერი ფილოლოგი მიმართავდა ასეთი
ტექსტის კითხვისას. მე არა მგონია, რომ სიზმარი რამეს მალავდეს; მხოლოდ ესაა
– მისი ენა არ გვესმის. ახლა ლათინური ან ბერძნული ტექსტი რომ დაგიდოთ წინ,
ზოგი თქვენგანი ვერას გაუგებს; იმიტომ კი არა, რომ ეს ტექსტი რაიმეს
აბუნდოვანებს ან ჩქმალავს, არამედ იმიტომ, რომ თქვენ ბერძნული თუ ლათინური
არ იცით. ასევე, აუცილებელი არაა, პაციენტს გონება დაბნელებული /ქონდეს,
თუკი ჩანს, რომ ეს ასეა; უბრალოდ, ეს ნიშნავს, რომ ექიმს მისი მასალა ვერ
გაუგია. ის შეხედულება, რომ სიზმარს რაღაცის დამალვა უნდა, წმინდა წყლის
ანთროპომორფული იდეაა. აბა, რომელ ფილოლოგს მოუვა აზრად, რთული
სანსკრიტული ან ლურსმული წარწერა რამეს მალავსო. თალმუდში ერთი მეტად
ბრძნული გამონათქვამია: სიზმარი თვითონვე ხსნის თავსო. სიზმარში
ყველაფერია მოცემული, და თუ ვინმეს /გონია, რომ ის რაიმეს მალავს, ე.ი. მას
სიზმარი ვერ გაუგია.
პირველი, რაც უნდა ვთქვათ, როცა საქმეს სიზმართან ვიჭერთ, ესაა:
„სრულიად არაფერი მესმის“. მე მუდამ მოხარული ვარ, როცა ვგრძნობ, რომ
ვერას გავმხდარვარ სიზმართან, რადგან მაშინ ვიცი, რომ ყველფერს ვიღონებ,
ოღონდ კი როგორმე თავი გავართვა. ამრიგად, მე შემდეგნაირად ვიქცევი:
მივმართავ ფილოლოგთა მეთოდს, რომელიც შორსაა თავისუფალი
ასოციაციებისგან, და ვიყენებ ლოგიკურ პრინციპს, რომელსაც ამპლიფიკაცია
ეწოდება. აქ საქმე მხოლოდ ისაა, პარალელები დავძებნოთ. მაგალითად, თუ
ჩვენს წინაშე ტექსტია, რომელშიც რაიმე ძალიან იშვიათი სიტყვა ურევია, მანამდე
რომ არასოდეს შეგვხვედრია, ისეთი, მაშინ შევეცდებით ტექსტის მსგავსი
მონაკვეთები მოვნახოთ, იქნებ – მსგავსი აზრობრივი კონტექსტებიც, რომლებშიც
იგივე სიტყვა მეორდება, და მერე ვეცდებით, რომ ცნება, რომელიც სხვა ტექსტების
ცოდნის წყალობით შევიმუშავეთ, ახალ ტექსტს მივუყენოთ. თუ ამის შედეგად
ახალი ტექსტი წასაკითხად ვარგის მთლიანობას გვაძლევს, ვიტყვით: „ახლა კი
შემიძლია გავიგო“. ამგვარად ვახერხებთ იეროგლიფებისა და ლურსმული
დამწერლობის გაშიფვრას, და სიზმრების ამოკითხვაც ასე შეიძლება.
150
მაგრამ, ახლა საიდანღა მოვიტანოთ კონტექსტი? აქ მე, უბრალოდ,
ასოციაციის ექსპერიმენტის პრინციპს მივყვები. დავუშვათ, ვინმეს უბრალო
გლეხური სახლი დაესიზმრა. განა მე ვიცი, რას ნიშნავს ამ კაცისათვის „უბრალო
გლეხური სახლი“? რა თქმა უნდა, არა, – ან კი საიდან უნდა მცოდნოდა! ამიტომ
ვეკითხები: „როგორ წარმოგიდგებათ ეს სახლი?“ სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
რა კონტექსტია, რა შინაგანი ქსელია, სადაც გამოთქმა „უბრალო გლეხური
სახლია“ ჩართული? შესაძლებელია, პასუხად ისეთი რამ მითხრას, თვალები
ბუდეებიდან გადმომცვივდეს გაკვირვებისაგან. ანდა, მაგალითად, როცა ვინმე
ამბობს: „წყალი“, – განა მე ვიცი, რას გულისხმობს ამ სიტყვით? სრულიადაც არა.
ამ ან რაიმე ამგვარ სიტყვა-გამღიზიანებელს მეორე კაცს თუ მივაწვდი, შეიძლება
თქვას: „მწვანე“, მესამე კიდევ იტყვის: „H2O“, რაც უკვე სულ სხვა ამბავია, მეოთხე
– „ვერცხლისწყალი“, ანდა „თვითმკვლელობა“. თითოეულ შემთხვევაში
მეცოდინება, თუ რა ქსელშია ესა თუ ის სიტყვა ჩართული. აი, ამას ნიშნავს
ამპლიფიკაცია. ეს ცნობილი ლოგიკური მოქმედებაა, რომელიც კონტექსტის
მონახვის მეთოდს ზუსტად ასახავს.
რაღა თქმა უნდა, აქ ფროიდის დამსახურებაზე უნდა შევჩერებულიყავი,
რომელმაც სიზმრების შესახებ მთელი ეს საკითხი აღძრა, თორემ შორს
ვიქნებოდით საერთოდ სიზმრის პრობლემისაგან. როგორც მოგეხსენებათ, მისი
კონცეფციის თანახმად, სიზმარი დამახინჯებული გამოსახულებაა იდუმალი
დაუშვებელი სურვილისა, ცნობიერ განწყობასთან რომ შეუთავსებადია და,
ამიტომ, ცენზურირებულია, ე.ი. დამახინჯებულია, რათა ამგვარად
ცნობიერებისაგან ფარულად მაინც არ მოესპოს თვითგამოხატვისა და არსებობის
შესაძლებლობა. აქედან გამომდინარე, ფროიდი ლოგიკურად მსჯელობს: ახლა
მთელი ამ დამახინჯების პროცესს უკან გავადევნოთ თვალი: იყავით ბუნებრივნი,
შეეშვით ამ დამახინჯებულ ტენდენციებს; დაე, თქვენმა ასოციაციებმა
თავისუფლად იდინონ. ასე მიხვალთ თქვენს ბუნებრივ სიტუაციამდე, სახელდობრ,
თქვენს კომპლექსებამდე. ეს თვალსაზრისი ჩემი შეხედულებებისაგან
კარდინალურად განსხვავდება. ფროიდი კომპლექსებს ეძებს, მე – არა. ამაშია
მთელი სხვაობა. მე იმას ვიკვლევ, თუ რას აკეთებს არაცნობიერი კომპლექსების
გამოყენებით, – ეს მე ბევრად უფრო საინტერესოდ მეჩვენება, ვიდრე ის ფაქტი,
რომ ადამიანებს კომპლექსები გააჩნიათ. კომპლექსები ვის არა აქვს . ეს
უაღრესად ბანალური ამბავია და აბა, რა საინტერესოა. ინცესტის კომპლექსიც კი ,
რომელსაც, ძებნას თუ დავუწყებთ, ყოველ ნაბიჯზე გადავეყრებით, საშინლად
ბანალური რამაა და ამიტომ ყოველგვარ ინტერესს მოკლებული. საინტერესო
ისაა, თუ რასა იქმს ხალხი ამ თავისი კომპლექსებით; სწორედ ესაა პრაქტიკული
151
საკითხი, რომელიც გადაწყვეტას მოითხოვს. ფროიდი თავისუფალი ასოციაციების
მეთოდსა და ჩემი პრინციპისგან სრულიად განსხვავებულ ლოგიკურ პრინციპს
იყენებს, პრინციპს, რომელსაც ლოგიკაში რედუცტიო ინ პრიმამ ფიგურამ-ს
უწოდებენ, – საწყის წარმოდგენაზე დაბრუნებას. რედუცტიო ინ პრიმამ ფიგურამ
ე.წ. სილოგიზმს წარმოადგენს, ლოგიკურ გამომდინარეობათა რთულ შედეგს,
რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ სავსებით მისაღები დებულებიდან
ამოვდივართ და შემდეგ ჩახლართული მსჯელობებისა და დაშვებების გზით
პირველი ანუ საწყისი წარმოდგენის გონივრულობას სულ უფრო და უფრო
ვცვლით, სანამ მის სრულ დამახინჯებას არ მივაღწევთ, ყოველგვარ საღ აზრს რომ
მოკლებულია. ფროიდის მიხედვით, სიზმარს ასეთი სრული გადასხვაფერება
ახასიათებს. მისი წარმოდგენით, სიზმარი ინტელექტუალური დამახინჯებაა ,
რომელიც საწყის წარმოდგენას ნიღბავს, ისე რომ საკმარისია ეს ხლართი
გავხსნათ, რომ საწყის, გონივრულ დასკვნას მივადგებით, რომელიც, მაგალითად,
ასე შეიძლება ჟღერდეს: „მე ესა თუ ის მინდა გავაკეთო; მე ესა თუ ის, ჩემს
ცნობიერებასთან შეუთავსებადი სურვილები მაქვს“. ვიწყებთ, მაგალითად,
სავსებით გონივრული დებულებით, როგორიცაა: „არც ერთი უგუნური არსება
თავისუფალი არ არის“, ე.ი. თავისუფალი ნება არ გააჩნია. ეს მაგალითი
ლოგიკაში მო/ყავთ ხოლმე. ვერაფერს იტყვი – სავსებით გონივრული მსჯელობაა.
აქედან მიიღება უკვე პირველი მცდარი დასკვნა: „ამიტომ არც ერთი თავისუფალი
არსება უგუნური არ არის“. ამას უკვე ვეღარ დავეთანხმებით, – ეს ხომ ჭეშმარიტი
არაა. შემდეგ, განვაგრძობთ: „ყველა ადამიანი თავისუფალია“, – ყველას აქვს
თავისუფალი ნება; და საბოლოოდ ტრიუმფალურად დავასკვნით: „ამიტომ არც
ერთი ადამიანი უგუნური არ არის“. ეს კი სრული უაზრობაა.
დავუშვათ, სიზმარი მართლაც ასეთი უაზრო მსჯელობაა. ეს ვარაუდი
ჭკუაში გვიჯდება, რადგან სიზმარი მართლაც რაღაც უაზრობად გვესახება, – ასე
რომ არა, ის ხომ გასაგები იქნებოდა; ჩვეულებრივ კი ვერაფერსაც ვერ ვიგებთ.
ძალზე იშვიათად, რომ სიზმარში თავიდან ბოლომდე ყველაფერი დღესავით
ნათელი იყოს ჩვენთვის. როგორც წესი, ის აბდაუბდად გვეჩვენება, და ამიტომ მის
შეუფასებლობას ვახდენთ. პრიმიტივებიც კი, რომელთაც სიზმარი დიდ რამედ
მიაჩნიათ, იმ აზრზე დგანან, რომ ჩვეულებრივი სიზმრები არაფერს ნიშნავს.
მაგრამ არსებობს „დიდი“ სიზმრები, რომლებსაც, მათი აზრით, ექიმბაშები და
ბელადები ნახულობენ; თორემ ჩვეულებრივ ხალხს, აბა, რა სიზმრები უნდა
/ქონდესო, – ზუსტად ევროპელებივით მსჯელობენ. ასე რომ, როცა ჩვენს წინაშე
ასეთი უთავბოლო სიზმარია, ვიტყვით: „ეს უაზრობა თვალის ასაბმელი
სახეცვლილება, დამახინჯება უნდა იყოს, რომელიც საწყისი გონივრული
152
დებულებიდანაა ამოსული“. მთლიანობას ვშლით, რედუცტიო ინ პრიმამ ფიგურამ-
ს ვიყენებთ და ამგვარად ვაგნებთ საწყის, დაუმახინჯებელ დებულებას. ამგვარად,
როგორც ვხედავთ, სიზმრის ინტერპრეტაცია ფროიდის მეთოდით სავსებით
ლოგიკურია. თუ იმ დაშვებიდან ამოვალთ, რომ სიზმრისეული გამონათქვამები
მართლაცდა უაზროა.
როდესაც რამეზე ვამტკიცებთ, საღ აზრს მოკლებულიაო, არ უნდა
დაგვავიწყდეს, რომ იქნებ, იმიტომ ვერ ვგებულობთ, რომ... ღმერთი ხომ არა
ვართ, ყოვლისმცოდნენი რომ ვიყოთ. პირიქით, ცოდვის შვილნი ვართ და ერთი
ყოვლად შეზღუდული სული (გონი) გვაბარია. როდესაც სულით ავადმყოფი
პაციენტი რაღაცას მიყვება, შეიძლება ვიფიქრო, რომ ეს ყველაფერი წმინდა
წყლის სისულელეა, მაგრამ მეცნიერულად თუ განვეწყვე, ვიტყვი: „მე მისი
არაფერი მესმის“; თუ მთლად არამეცნიერულად მივუდექი, ასე დავასკვნი: „ეს
გიჟია, მე – ნორმალური“. სხვათა შორის, ეს არგუმენტაცია უამრავ
გაუწონასწორებელი მშვინვიერი წყობის ხალხს უბიძგებს ფსიქიატრობისკენ. ეს
ადამიანურად გასაგებია, – როდესაც ვინმე თავის თავში მთლად დარწმუნებული
არაა, მას უზომო შვებას გვრის, თუკი შეუძლია თქვას: ეეჰ, სხვები ჩემზე უარეს
დღეში არიანო.
მაგრამ კვლავ ღიად რჩება საკითხი: შეგვიძლია თუ არა დანამდვილებით
ვამტკიცოთ, რომ სიზმარი უაზრობაა? ვითომ, წყალი არ გაუვა ამას? სავსებით
დარწმუნებული ვართ, რომ სიზმარი ყოველივეს ამახინჯებს? რაიმეს ისეთს თუ
წავაწყდით, რაც ყოველგვარ მოლოდინს ეწინააღმდეგება, ეჭვიც არ უნდა
შეგვეპაროს, რომ ეს მაინცდამაინც დამახინჯებაა? ბუნება არ ცდება. სწორი და
მცდარი – ეს მხოლოდ ადამიანური კატეგორიებია, ბუნების მოვლენა კი ისაა,
რაცაა, სხვა არაფერი: ის არც უაზროა და არც უგუნური. რამდენადაც მე ღმერთი კი
არა, ადამიანი ვარ, ჩემი უბადრუკი სულიერი შესაძლებლობებითურთ, ხამს
დავუშვა, რომ სიზმრებს ვერ ვგებულობ. ამ ვარაუდით, ამ დებულებით მე უარვყოფ
იმ უსაფუძვლო აზრს, რომ სიზმარი დამახინჯებაა, და ვამტკიცებ, რომ თვით ჩემი
სულია დამახინჯებული და ეს მიშლის ხელს ჭეშმარიტების წვდომაში,როდესაც
სიზმარს ვერ ვგებულობ.
ამრიგად, გადმოვიღე მეთოდი, რომელსაც ფილოლოგები ძნელი
ტექსტის გარჩევისას იყენებენ, და სიზმრის ახსნისას მათ ვბაძავ. რაღა თქმა უნდა,
ეს პროცესი უფრო სამძიმო და რთულია; მაგრამ შეგიძლიათ დარწმუნებული
ბრძანდებოდეთ, რომ ბევრად უფრო საინტერესო ამბები გამოვლინდება, როცა
ზოგადსაკაცობრიო პრობლემებს მივადგებით, ვიდრე იმ შემთხვევაში, თუ ასე
სასტიკად ერთფეროვან ინტერპრეტაციას დავჯერდებით. ჭირივით მეჯავრება
153
მოწყენილობა; მითუმეტეს, თუ საქმე ისეთ საიდუმლოებით მოცულ მოვლენებს
ეხება, როგორიც სიზმრებია, ყოველგვარი სპეკულაციისა და თეორიისგან შორს
უნდა დავიჭიროთ თავი. ნუ დაგვავიწყდება, რომ ათასწლეულთა მანძილზე დიდი
ცოდნისა და მდიდარი გამოცდილების მქონე ძალზე ჭკვიან ხალხს სიზმრის
სფეროს შესახებ სულ სხვა წარმოდგენები /ქონიათ. სულ ცოტა ხანია მას შემდეგ,
რაც ის თეორია შევქმენით, რომ სიზმარი არაფერსაც არ წარმოადგენს. ყველა
დანარჩენ კულტურაში ამის შესახებ სულ სხვა აზრისა იყვნენ.
აი, ახლა კი მოგიყვებით ჩემი პაციენტის დიდ სიზმარს: „სოფლად ვარ,
უბრალო გლეხურ სახლში, ხანდაზმულ, დედობრივ გლეხის ქალთან ერთად და
ვუყვები დიდი მოგზაურობის შესახებ, რომელიც განმიზრახავს: ფეხით უნდა
ჩავიდე შვეიცარიიდან ლაიფციგში. მასზე ეს უჩვეულოდ ღრმა შთაბეჭდილებას
ახდენს, რაც ძალიან მსიამოვნებს. ამ მომენტში ფანჯრიდან მინდორს გავყურებ,
სადაც გლეხები თივას ფოცხავენ. შემდეგ სცენა იცვლება. სიღრმეში საიდანღაც
უშველებელი კიბორჩხალა-ხვლიკი ჩნდება. ის ჯერ მარცხნივ მიიწევს, მერე –
მარჯვნივ, ისე რომ მე კუთხეში მომიმწყვდია, როგორც ღია მაკრატელში. მერე ის
იყო, ხელში პატარა ჯოხი აღმოჩნდა, რომლითაც ურჩხულს თავზე ოდნავ შევეხე
და სული გავაცხებინე. მერე დიდხანს თავს ვადექი და ვათვალიერებდი“.
სანამ ასეთი სიზმრის განხილვას შევუდგებოდე, ყოველთვის ვცდილობ
ხოლმე, თანმიმდევრობა აღვადგინო, – ამ სიზმარს ხომ წინა ისტორია აქვს და
გაგრძელებაც ექნება. ის ნაწილია ფსიქიკური ქსელისა, წნულისა, რომელიც
უწყვეტი ბუნებისაა; არავითარი საფუძველი არა გვაქვს ვიფიქროთ, რომ ფსიქიკურ
პროცესებს უწყვეტობა არ ახასიათებს, ისევე როგორც არც იმის უფლება მოუცია
ვინმეს, რომ ბუნებრივი პროცესის მიმდინარეობაში ხარვეზის არსებობა
ვივარაუდოთ. ბუნება კონტინუუმია, და ამიტომ ძალიანაც სარწმუნოა, რომ ჩვენი
ფსიქიკაც კონტინუუმია. ჩვენი განსახილველი სიზმარი გამონათებაა ფსიქიკური
უწყვეტობისა, რომელიც წამით ხილულად იქცა. როგორც უწყვეტი ფენომენი, ის
კავშირშია წინა სიზმართან. უკანასკნელ სიზმარში ხომ ვნახეთ უკვე მატარებლის
ის უცნაური, გველისებური მოძრაობა. ეს შედარება მხოლოდ და მხოლოდ
/იპოთეზაა, მაგრამ ასეთი დამთხვევები საგულისხმოა.
და აი, მატარებლის შესახებ სიზმრის შემდეგ პაციენტი კვლავ თავისი
ადრეული ბავშვობის გარემოშია. ის დედობრივ გლეხის ქალთანაა
(არაორაზროვანი მინიშნება დედაზე, როგორც თქვენ დაასკვნიდით). სულ
პირველ სიზმარში ის სოფლის ბიჭბუჭობას აკვირვებს თავისი უცნაური
გამოცხადებით პროფესორის გრძელ მოსასხამში, ამ სიზმარში კი უეშმაკო ქალს
ახვევს თავბრუს, ისევ საკუთარი სიდიადითა და პატივმოყვრული გეგმის
154
გრანდიოზულობით – ფეხით ჩავიდეს ლაიფციგში, რაც მინიშნებაა მის იმედზე
ლაიფციგში პროფესორის ადგილის მოპოვების თაობაზე. ურჩხული კიბორჩხალა-
ხვლიკი პიროვნული გამოცდილების მიღმიერია; როგორც ჩანს, ის არაცნობიერის
პირმშოა. აქამდე – კარგი, არც ისე გავწვალებულვართ ყოველივე ამის
გარკვევაში.
ახლა – კონტექსტი. ვეკითხები: „რა ასოციაციები გაქვთ გამოთქმაზე:
„უბრალო გლუხური სახლი?“ – და ლამის პირი დამრჩა ღია, როცა პასუხად
მივიღე: „ეს ბაზელთან არსებული წმ. იაკობის სახელობის კეთროვანთა სახლია“.
ამ სახლში ძველად კეთროვანთა განყოფილება იყო, და ეს შენობა დღემდე
შემორჩენილია. ეს ადგილი განთქმულია აგრეთვე ბრძოლით, რომელიც 1444
წელს შვეიცარიელებმა გაუმართეს ბურგუნდიის /ერცოგს, რომლის ლაშქარიც
ცდილობდა შვეიცარიაში შეჭრილიყო, მაგრამ უკუგდებულ იქნა შვეიცარიელთა
მეწინავე რაზმის მიერ, რომელიც 1300 კაცისაგან შედგებოდა და ბურგუნდიელთა
30 000-იან ლაშქარს ეკვეთა წმ. იაკობის სახელობის კეთროვანთა
თავშესაფართან. ამ 1300 ვაჟკაცის სიკვდილის ამბავი შვეიცარიის ისტორიის
სიამაყეა, და ვერც ერთი შვეიცარიელი ვერ გაიხსენებს მას პატრიოტული
გრძნობების მოზღვავების გარეშე.
როდესაც სიზმრის მნახველი ასეთ ასოციაციას გვაწვდის, ის სიზმრის
კონტექსტში უნდა ჩავსვათ. ჩვენს შემთხვევაში გამოდის, რომ იგი კეთროვანთა
განყოფილებაში იმყოფება. კეთროვანთა სახლს გერმანულად „დავრდომილთა
თავშესაფარს“ უწოდებენ ხოლმე, ამასთან, ეს დავრდომილები ფაქტიურად
კეთრით ავადმყოფები არიან. ამრიგად, სიზმრის მნახველს, ასე ვთქვათ,
ამაზრზენი გადამდები სენი ჭირს; ის ადამიანთა საზოგადოებისაგან გარიყულია ,
დავრდომილთა თავშესაფარშია მოთავსებული. ეს თავშესაფარი, გარდა ამისა,
თავგანწირული ბრძოლითაა ცნობილი, რომელიც საბედისწეროდ იქცა 1300
კაცისათვის და, სხვათა შორის, იმიტომ, რომ მათ მიღებული ბრძანებები არ
შეასრულეს. მეწინავე რაზმს მკაცრი მითითება /ქონდა მიცემული, რომ შეტევაზე კი
არ გადასულიყო, არამედ დაეცადა, სანამ შვეიცარიელთა მთავარი ძალები
შეუერთდებოდნენ, მათ კი თვალი /კიდეს თუ არა, თავი ვეღარ შეიკავეს, შეუტიეს,
ეკვეთნენ და, რასაკვირველია, პირწმინდად ამოიჟლიტნენ. აქაც ისევ წინ-წინ
სწრაფვის სურათია ჩვენს წინაშე, ისე რომ მასიურ „კუდს“ ყურადღება არ ექცევა,
და საქმე ისევ კატასტროფით მთავრდება. ამან, ცოტა არ იყოს, უსიამოვნო
გრძნობა აღმიძრა; ვიფიქრე, ნეტავ რა მოსვლია ამ კაცს, ან ამისთანა რა საფრთხე
ელის-მეთქი. საფრთხეს მარტო თავმოყვარეობა ანდა დედასთან ერთად ყოფნის,
ინცესტის ჩადენის სურვილი და სხვა ამგვარი როდი წარმოადგენს. გეხსომებათ,
155
რომ ორთქლის მემანქანეც უჭკუოდ იქცევა, – სვლას უმატებს, მიუხედავად იმისა,
რომ მატარებლის ბოლო ჯერ კიდევ არ არის სწორ გზაზე გასული; კი არ იცდის,
არამედ წინ მიისწრაფვის ისე, რომ მთლიანობაზე არ ფიქრობს. ეს იმას ნიშნავს,
რომ სიზმრის მხილველსაც აქვს წინ გაჭრის ტენდენცია, ისე რომ ბოლოზე არ
ფიქრობს; ისე იქცევა, გეგონება მარტო თავისაგან შედგებოდეს, ისევე როგორც
მეწინავე რაზმი მოიქცა თითქოს ის ყოფილიყო მთელი ლაშქარი და დაივიწყა,
რომ უნდა დაეცადა. არ დაიცადა და – ყველა ერთიანად გაწყვიტეს. პაციენტის
ასეთივე ქცევაა მიზეზი მისი სიმპტომებისა, მთის ავადმყოფობის სიმპტომებს რომ
გვაგონებს. ის მეტად მაღლა ასულა, სიმაღლისათვის კი მომზადებული არაა;
ავიწყდება, თუ საიდანაა ამოსული.
შეიძლება იცნობდეთ პოლ ბურჟეს რომანს L’Eტაპე.* ის იმ პრობლემაზეა,
რომ მდაბიო წარმოშობა ადამიანს ტკიპასავით ეკვრის და ამიტომ მისი
სოციალური წინსვლის შესაძლებლობები ძალზე შეზღუდულია. ამის შეხსენებას
ცდილობს სიზმარი პაციენტისთვის. ის სახლი და ხანშიშესული გლეხის ქალი მას
ბავშვობას უბრუნებენ. თითქოსდა ეს ქალი დედასთან უნდა იყოს დაკავშირებული;
მაგრამ ასე ხელაღებით ნუ ვენდობით ვარაუდებს. ამ ქალის შესახებ რომ
შევეკითხე, ასე მომიგო: „ეს ჩემი დიასახლისია“. ეს უკანასკნელი ხნიერი ქვრივია,
გაუნათლებელი, ძველმოდური, რომელიც, ბუნებრივია, მასზე უფრო უბრალოდ
ცხოვრობს. თავად მეტისმეტად მაღლა დგას, ცხვირი ზევით აუწევია და ავიწყდება,
რომ თავისი უხილავი „თვითონ“-ის მეორე ნაწილი ოჯახია. ვინაიდან ის ძალზე
ინტელექტუალური კაცია, გრძნობა მისი არასრულფასოვანი ფუნქციაა. მისი
გრძნობა სრულიად არაა დიფერენცირებული და ამიტომ იმ დიასახლისის
დონესაც ვერ ასცდენია. დიასახლისთან რომ თავი მოაქვს, ამით ის საკუთარ
თვალს უბამს თვალს ლაიფციგისაკენ თავის მსვლელობის გრანდიოზული
გეგმით.
ახლა ლაიფციგში მოგზაურობის თაობაზე რაღას იტყვის? „ოო, ეს ჩემი
პატივმოყვარეობაა, მე მინდა მას ფრთა შევასხა; ლაიფციგში ვუმიზნებ
პროფესორის ადგილს“. აი, თურმე რას ნიშნავდა წინ-წინ სწრაფვა, სულელური
გამოწყება, მთის ავადმყოფობა, – უბრალოდ, მეტისმეტი მოუნდომებია. ეს
სიზმარი ომის წინადროინდელია, და მაშინ ლაიფციგში პროფესორის ადგილი
რაღაც სასწაული გახლდათ. სიზმრის მნახველის გრძნობითი ფუნქცია სულ
მთლად განუვითარებელი იყო, ამიტომაც ღირებულებებს სწორედ ვერ ადგენდა
და მეტისმეტ გულუბრყვილობას იჩენდა. სიზმრის მნახველის გრძნობითი ფუნქცია
ჯერ ისევ გლეხის ქალია; მისი გრძნობა ჯერაც დედამისის გრძნობასთანაა
იდენტური. რამდენი ნიჭიერი და ინტელიგენტური ხალხია, დიფერენცირებული
156
გრძნობა რომ არ გააჩნიათ, და ამიტომ მათი გრძნობა ყოველთვის დედასთანაა
შერწყმული, ჯერ ისევ დედაშია, დედასთან იგივეობრივია, და ამიტომაც აქვთ
ხოლმე მათ დედობრივი გრძნობები; ისინი განსაცვიფრებელ მგრძნობიარობას
იჩენენ ჩვილი ბავშვებისადმი, ავეჯისადმი; მეტად კეთილმოწყობილი ბინა აქვთ.
ხდება ხოლმე, რომ ასეთ კაცებს, ორმოც წელს რომ გადააბიჯებენ, მამაკაცური
გრძნობები უჩნდებათ, და მაშინაა, პრობლემები რომ წამოეჭრებათ.
მამაკაცის გრძნობები, ასე ვთქვათ, ქალის ჩანგზე აწყობილი გრძნობებია
და სიზმარში ასეთებად იჩენენ თავს, ე.ი. ქალურ არსებად. ამ ფიგურას მე ანიმას
(Aნიმა) ვუწოდებ, ვინაიდან ის არასრულფასოვანი ფუნქციის პერსონიფიკაციაა,
რომელიც მამაკაცისათვის კოლექტიურ არაცნობიერთან დამაკავშირებელი
რგოლია. მთლიანობაშიც კოლექტიური არაცნობიერი მამაკაცს ქალის სახით
წარმოუდგება. ქალს კი მამაკაცის სახით ევლინება, და მე მას ანიმუსს (Aნიმუს)
ვუწოდებ. გამოთქმა „ანიმა“-ს შერჩევა იმან მიკარნახა, რომ ის მუდამ იხმარებოდა
ხოლმე იმ ფსიქოლოგიურ პროცესთან დაკავშირებით, რომელიც ჩვენ
მხედველობაში გვაქვს. ანიმა, როგორც კოლექტიური არაცნობიერის
პერსონიფიკაცია, გამუდმებით იჩენს თავს სიზმრებში.* მე საფუძვლიანი
სტატისტიკური გამოკვლევა ჩავატარე ანიმას ფიგურის შესახებ სიზმრებში. აი, ასე
ვანიჭებთ ფიგურებს ემპირიულ საყრდენს.
როდესაც ჩემს პაციენტს ვკითხე, თუ რა აზრისა იყო იმის შესახებ, რომ
გლეხის ქალს მისმა გეგმამ თავბრუ დაახვია, მითხრა: „ეს ჩემს მკვეხარობას ეხება .
მიყვარს ხოლმე თავის ქება ჩემზე დაბლა მდგომ ადამიანთან, რათა ვაჩვენო, თუ
რას წარმოვადგენ; როდესაც უმეცრებს ველაპარაკები, ძალიან დიდ სიამოვნებას
მგვრის ტრაბახი. სამწუხაროდ, სულ მდაბიურ გარემოცვაში მიხდება ცხოვრება“.
თუ ვინმე თავისი გარემოს არასრულფასოვნებას განიცდის და /გონია, რომ
გარშემო მყოფებზე მაღლა დგას, ამის მიზეზი ის იქნება, რომ ის თავის თავში
არსებულ არასრულფასოვან სფეროს გარემოცვაზე აპროეცირებს და ამიტომ
ისეთი რაღაცეები აღიზიანებს, რაც საკუთარ თავში უნდა აღიზიანებდეს. ნაცვლად
იმისა, რომ თქვას, თვალის დასანახავად მეჯავრება ჩემი არასრულფასოვანი
გარემოცვაო, უმჯობესი იქნებოდა ეთქვა: ვერ ვიტან იმ გარემოებას, რომ ჩემი
შინაგანი სფერო არასრულფასოვანიაო. მას ნამდვილი ღირებულებები არ
გააჩნია, მისი გრძნობა არასრულფასოვანია, ესაა მისი პრობლემა.
ამ მომენტში ის ფანჯრიდან იყურება და ხედავს გლეხებს, თივას რომ
ფოცხავენ. ეს ხატებაც, რასაკვირველია, რაღაცას აღადგენს, რაც ოდესღაც
თვითონ უკეთებია. ის მას მსგავს სურათებსა და შემთხვევებს აგონებს: ზაფხული
იყო; ჭირდა სისხამ დილით წამოხტომა, – დღის განმავლობაში თივა უნდა
157
გადმოებრუნებინათ და საღამო ხანს მოეფოცხათ. ასეთია ამ ხალხის პატიოსანი ,
უბრალო დღიური ჯაფა. მას სწორედ ის ავიწყდება, რომ მხოლოდ წესიერი,
ხალასი შრომით მიაღწევს მიზანს და არა ბაქიაობით. /ო, კიდევ მან აღნიშნა, ჩემს
ახლანდელ ბინაში მფოცხავი გლეხების სურათი მაქვსო დაკიდებული, და ისე
წამოიძახა, ა/ა, აი საიდან გამიჩნდა სიზმარში ის ხატებაო, თითქოსდა უნდოდა
ეთქვა, ეს სიზმარი სხვა არაფერია, თუ არა კედელზე ჩამოკიდებული სურათი; მას
არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, რა საჭიროა ყურადღება მივაქციოო. ამ დროს
სცენა იცვლება. სცენის ასეთი შეცვლა ყოველთვის საკმაო საბუთად შეგვიძლია
ჩავთვალოთ იმისა, რომ არაცნობიერი აზრის გამოხატულებამ უმაღლეს წერტილს
მიაღწია, რომლის იქითაც ეს მოტივი მეტად ვეღარ განვითარდება.
სიზმრის შემდეგი ნაწილი წყვდიადითაა მოცული; თავს იჩენს
კიბორჩხალა-ხვლიკი, – აშკარად რაღაც უცნაური რამ. შევეკითხე: „რა არის ეს
კიბორჩხალა, საიდან მოგივიდათ თავში?“ მიპასუხა: „ეს მითოლოგიური
ურჩხულია, რომელიც უკან-უკან დადის. კიბორჩხალა უკუსვლით დადის. საიდან
გამოვქექე, არ ვიცი, ალბათ, რამე ზღაპარმა თუ ჩამაგონა ან რამე ეგეთმა“.
ყველაფერი, რასაც მანამდე ახსენებდა, ისეთი ნივთები იყო, რომლებსაც რეალურ
ცხოვრებაშიც შეიძლება წააწყდეთ, – ნივთები, რომლებიც მართლაც არსებობენ;
მაგრამ ეს კიბორჩხალა პიროვნულ გამოცდილებას როდი შეადგენს, ის
არქეტიპია, მას უფლება აქვს აზროვნება დაიწყოს. პიროვნულ არაცნობიერთან
ურთიერთობისას ბევრი ფიქრი და პაციენტის ასოციაციებისათვის რაიმეს დართვა
არ შეიძლება. განა შეიძლება ადამიანის პიროვნებას რაიმე დავუმატოთ? ჩვენ
თვითონაც ხომ პიროვნებას წარმოვადგენთ. რამდენადაც სხვაც პიროვნებაა, მას
თავისი ცხოვრება და საკუთარი შინაგანი სამყარო აქვს. მაგრამ რამდენადაც ის
ცალკეული კი არა, კოლექტიური არსებაა, რამდენადაც, მაშასადამე, მე და ის
ერთი და იგივე ვართ – ამდენად მასაც იგივე მშვინვიერ-სულიერი სტრუქტურა
უდევს საფუძვლად, რაც მე, და ამ ფონზე მე, როგორც ანალიტიკოსი, ვიწყებ
აზროვნებას, შემიძლია მის მაგივრად მოვახდინო ასოცირება. მე მისთვის საჭირო
კონტექსტის მიწოდებაც კი ძალმიძს, რაკი თვითონ არ უწყის; მან არ იცის, საიდან
გაჩნდა კიბორჩხალა-ხვლიკი და წარმოდგენაც არა აქვს, თუ რას უნდა ნიშნავდეს.
მე კი ვიცი და შემიძლია მივაწოდო ეს მასალა.
მე ავუხსენი, რომ მის ყველა სიზმარში საგმირო მოტივია გატარებული,
რომ საგმირო ფანტაზიაც აქვს საკუთარი თავის შესახებ, რომელიც უკანასკნელ
სიზმარში ზედაპირზე ამოტივტივდა. ის გმირია, გრძელ მოსასხამში გამოწყობილი
და გრანდიოზული გეგმის მქონე დიდკაცის სახით მოვლენილი; გმირია, რომელიც
პატივსა და დიდების ველზე ეცემა წმ. იაკობის თავშესაფრის მახლობლად, – აი
158
ქვეყანას დაანახვებს, რა ბიჭიცაა; და ცხადია, რომ ისაა გმირი, რომელიც
ურჩხულს ამარცხებს. საგმირო მოტივი გამონაკლისთა გარეშე ყოველთვის
დრაკონის მოტივთან ერთად ვლინდება; დრაკონი და მასთან შერკინებული
გმირი ერთი და იმავე მითის ორი ფიგურაა.
ამ სიზმარში დრაკონი კიბორჩხალა-ხვლიკის სახით იჩენს თავს. ეს,
ცხადია, ჯერ კიდევ არ ხსნის იმას, თუ რას წარმოადგენს დრაკონი როგორც
პაციენტის ფსიქოლოგიური სიტუაციის გამოხატულება. ამიტომ შემდგომი
ასოციაციები ურჩხულის ირგვლივაა. მისი ჯერ მარცხნივ და მერე მარჯვნივ
მოძრაობისას სიზმრის მნახველს შთაბეჭდილება ექმნება, რომ კუთხეშია
მომწყვდეული, რომელიც შეიძლება გახსნილი მაკრატელივით დაიკეტოს და შიგ
მოიყოლოს. ეს დამღუპველი იქნებოდა. მას ფროიდი წაუკითხავს და შესაბამისად
ამ სიტუაციას ხსნის როგორც ინცესტის სურვილს: ურჩხული დედას წარმოადგენს ,
ღია მაკრატლის კუთხე – დედის ფეხებს, და თავად კი შუაში დგას, როგორც
ახალშობილი, ანდა დედასთან დაბრუნების მსურველი.
უცნაურია, მაგრამ მითოლოგიაში დრაკონი არის კიდევაც დედა. ამ
მოტივს მთელ მსოფლიოში ვხვდებით, და ურჩხულს დედა-დევს უწოდებენ
ხოლმე.7 დედა-დევი შვილს ისევ ყლაპავს, დაბადების შემდეგ უკანვე ისრუტავს.
„საზარელი დედა“, როგორც მას უწოდებენ კიდევაც, ფართოდ გაღებული პირით
დასავლეთის ზღვაშია ჩასაფრებული და ძეხორციელმა მის სიახლოვეს თუ
გაიჭაჭანა, პირს დამუწავს – და იმის საქმე დამთავრებულია. ეს შემზარავი ფიგურა
სარკოფაგა-დედაა, ხორცის მჭამელი; ოღონდ სხვა ფორმაში, მატუტა, მკვდართა
დედა. ის სიკვდილის ქალღმერთია.
მაგრამ, ეს პარალელები ჯერ კიდევ არაფერს მეტყველებენ იმის შესახებ,
თუ რატომ აირჩია სიზმარმა მაინცდამაინც კიბორჩხალას ხატება. მე იმ აზრისა ვარ
(და რაკი ვამბობ, იმ აზრისა ვარ-მეთქი, ე.ი. ამისთვის გარკვეული საფუძველიც
გამაჩნია), რომ ფსიქიკურ მდგომარეობათა ხატოვანი წარმოდგენები (გველის,
ხვლიკის, კიბორჩხალას, მასტოდონტის და სხვ.) ორგანულ ფაქტებსაც ასახავენ.
ასე მაგალითად, გველი ხშირად ცერებროსპინალური სისტემის გამომხატველია ,
განსაკუთრებით – ტვინის ქვედა ცენტრებისა, და კიდევ უფრო მეტად – მედულლა
ობლონგატა-სი* და ხერხემლისა. მეორე მხრივ, კიბორჩხალა, რომელსაც
მხოლოდ სიმპათიკური ნერვული სისტემა გააჩნია, ძირითადად ქვედატანის
სიმპათიკუსსა და პარასიმპათიკუსს განასახიერებს; მას მუცელთან , ანუ
ქვედატანთან აქვს საქმე. ამრიგად, სიზმრის ტექსტი რომ ვთარგმნოთ, ასე ჟღერს:
„ასე თუ განაგრძეთ, თქვენი ცერებროსპინალური და სიმპათიკური ნერვული
სისტემა წინ აღგიდგებათ და გშთანთქავთ“. მართლაც ასე მოხდა. მისი ნევროზის
159
სიმპტომები სიმპათიკური და ცერებროსპინალური სისტემის ამბოხების
გამოხატულებაა ცნობიერების გეგმების წინააღმდეგ.
კიბორჩხალა-ხვლიკი სამკვდრო-სასიცოცხლოდ გადაკიდებული მტრების
– გმირისა და დრაკონის არქეტიპულ წარმოდგენას ეხმაურება. მაგრამ ზოგიერთ
მითში საინტერესო ვერსიას ვაწყდებით, რომ გმირს დრაკონთან მხოლოდ
მტრობა როდი აკავშირებს; პირიქით, არსებობს მინიშნებები, რომ გმირი თვითონ
არის დრაკონი. სკანდინავიურ მითოლოგიაში გმირს იმით სცნობენ, რომ გველის
თვალები აქვს,გველის თვალები კი იმიტომ აქვს, რომ გველია. მრავალი სხვა
მითი და ლეგენდაც ამავე აზრს ატარებს. კეკროპს, ათენის დამაარსებელს,
ზედატანი ადამიანისა /ქონდა, ხოლო ქვედა – გველისა. გმირთა სამშვინველები
სიკვდილის შემდეგ ხშირად გველის სახით ცხადდებიან ხოლმე.
ამ სიზმარში ვეება კიბორჩხალა თავდაპირველად მარცხნივ იძვრის, და
ახლა ამ მარცხენა მხარის შესახებ ვკითხე, რას იტყოდა. მან მითხრა:
„კიბორჩხალამ, როგორც ჩანს, გზა არ იცის. მარცხნივ ავბედითი მხარეა. მარცხნივ
საბედისწეროა (სინისტერ)“. სინისტერ, მართლაც, მარცხენასაც ნიშნავს და
მარცხიანსაც, მაგრამ არც მარჯვენა მხარე აღმოჩნდა სასიკეთო ურჩხულისათვის ,
ვინაიდან სწორედ მარჯვნივ მოძრაობისას ეხება მას ჯოხი და კვდება. ახლა
მივადექით სიზმრის მნახველის სამყოფელს კუნჭულში, ურჩხულის მოძრაობათა
შორის, სიტუაციას, რომელიც მან აიღო და ერთი ხელის დაკვრით ინცესტად
გამოაცხადა. მან თქვა: „მართლაც ორივე მხრიდან ალყაშემორტყმულად
ვგრძნობდი თავს დრაკონთან შესაბმელად გამზადებული გმირივით“. ასე რომ ,
თვითონაც /ქონია გაცნობიერებული საგმირო მოტივი.
მაგრამ, მითოლოგიური გმირისგან განსხვავებით, ის დრაკონს იარაღით
კი არ უმკლავდება, არამედ ჯადოსნური ჯოხით. ურჩხულზე ზემოქმედების
მიხედვით, ჯადოსნური ჯოხი უნდა ყოფილიყო, – ასე თქვა. ეჭვს გარეშეა, ის
კიბორჩხალას მაგიური საშუალებით უსწორდება. თავის მხრივ, ჯოხი
მითოლოგიური სიმბოლოა. ის ხშირად სექსუალურ მომენტზე მიანიშნებს, და
სექსუალური მაგია კი საშიშროებისაგან დამცველი საშუალებაა. ისიც გეხსომებათ ,
თუ როგორ გამოავლინა ბუნებამ გარკვეული ინსტინქტური რეაქციები
ყოვლისმომცველი განადგურების საწინააღმდეგოდ მესინაში8 მომხდარი
მიწისძვრისას.
ჯოხი ხელსაწყოა, და ხელსაწყოები სიზმარში იმასვე აღნიშნავენ, რაც
ცხადშიაც არიან, – ადამიანის იარაღებს, მისი ნების სისრულეში მოსაყვანად. დანა,
მაგალითად, ჩემი ნებაა, დავჭრა; შუბის გამოყენებით მკლავს ვიგრძელებ;
თოფით შემიძლია ჩემი მოქმედების სფერო და გავლენა შორ მანძილზე
160
განვავრცო; ტელესკოპის მეშვეობითაც ამასვე ჩავდივართ, ოღონდ თვალების
მიმართ. ინსტრუმენტი მექანიზმია, რომელიც ჩემს ნებას, ინტელექტს, უნარ -
შესაძლებლობებსა და მოხერხებულობას წარმოადგენს. სიზმარში იარაღი
შესაბამისი ფსიქოლოგიური მექანიზმის სიმბოლოა. ჩვენი პაციენტის იარაღი კი
სიზმარში ჯადოსნური ჯოხია. ის სასწაულმოქმედ რაღაცას იყენებს, რათა
პირისაგან მიწისა აღგავოს ურჩხული, ე.ი. თავისი პერიფერიული ნერვული
სისტემა. და ასეთი არარაობის გამოყენებით ის უმოკლეს დროში, ყოველგვარი
ძალისხმევის გარეშე თავს ართმევს საქმეს.
რას ნიშნავს ეს ფაქტობრივად? ეს ნიშნავს, რომ მას, უბრალოდ, ჰგონია,
თითქოს საფრთხე სულაც არ არსებობს. ჩვეულებრივ განა ასე არ სჩადიან
ხოლმე?! ადგებიან და იფიქრებენ, რომ რაიმე არ არის, და მორჩა – ის აღარ
არსებობს. ასე იქცევა ხალხი, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ თავისაგან
შედგება. ისინი თავიანთ ინტელექტს იყენებენ, რათა ნივთები აზროვნებით
უგულვებელყონ; ისინი მათ არგუმენტებით აბათილებენ; იტყვიან: „ეს უაზრობაა,
ამიტომ არ შეიძლება არსებობდეს, და ვინაიდან არ შეიძლება რომ არსებობდეს –
არც არსებობს“. ამასვე სჩადის ჩვენი პაციენტიც. ის არგუმენტებით უკუაგდებს
ურჩხულს. ის ამბობს: „ისეთი რაღაც, როგორიცაა კიბორჩხალა-ხვლიკი, არ
არსებობს, არ არსებობს ჩემი მოწინააღმდეგე ნება; მე ყოველივე ამას მოვუვლი, –
თავიდან მოვიშორებ: უბრალოდ, ვიფიქრებ, რომ საერთოდ არაფერი მსგავსი არ
არსებობს. ვიფიქრებ, რომ ეს დედაა, რომელთანაც მე ინცესტის ჩადენა მწადია,
და თავი ქუდში მექნება, – ასეთ რამეს ხომ არასდიდებით არ ჩავიდენ“. ვეუბნები:
„თქვენ მხეცი მოკალით. როგორ გგონიათ, მერე იმდენ ხანს რატომ
ათვალიერებდით?“ ამაზე მან მომიგო: „დიახ, რა თქმა უნდა, საოცარია, რომ
ამგვარ არსებას ასე იოლად მოვერიე“. /ო, ნამდვილად საკვირველია-მეთქი,
ვუთხარი.
მერე გადმოვულაგე ჩემი აზრი, რაც გამოვიტანე ამ სიტუაციიდან.
ვუთხარი: „იცით, სიზმართან მიდგომის საუკეთესო გზაა საკუთარი თავი უმეცარ
ბავშვად ანდა ჭაბუკად წარმოიდგინო, რომელიც ორი მილიონი წლის კაცთან,
ანდა პირველდედასთან მიდის და ეკითხება, რა აზრისა ხარ ჩემზეო. ის
გეტყოდათ: „ამპარტავნული გეგმა ჩაგიდია გულში, რაც დიდი უგუნურებაა და
მეტი არაფერი, რადგან შენივე საკუთარი ინსტინქტები შენს წინააღმდეგაა
მიმართული. საკუთარი შეზღუდული შესაძლებლობები გიხერგავენ გზას . გნებავს
აზროვნების მაგიის საშუალებით ჩამოიშორო ეს დაბრკოლება; გგონია,
ინტელექტუალური ხრიკებით გააქრობ მას, მაგრამ არ გამოგივა, – მერწმუნე, – ის
კიდევ შეგახსენებს თავს“. მერე ესეც ვუთხარი: „თქვენი სიზმარი გაფრთხილებას
161
შეიცავს, თქვენ ზუსტად ისევე იქცევით, როგორც ორთქმავლის მემანქანე, ანდა
როგორც ის თავზეხელაღებული შვეიცარიელები, რომელნიც მაშველი ჯარის,
ზურგის რაზმის გარეშე ეკვეთნენ მტერს. ასე თუ განაგრძეთ, კატასტროფამდე
მიხვალთ“.
ის დარწმუნებული იყო, რომ ასეთი თვალსაზრისი რაღაც მოვლენებს
ზედმეტად სერიოზულად ღებულობდა. მას ბევრად უფრო მეტად საალბათოდ
ეჩვენებოდა, რომ სიზმრები დაუშვებელი სურვილებისაგან აღმოცენდებიან და
რომ მას მართლა /ქონდა არაცნობიერი ინცესტის სურვილი, რომელიც სიზმარს
საფუძვლად დაედო; ეგონა, ახლა გავაცნობიერე ეს ინცესტის სურვილი, მისგან
გავთავისუფლდი და შემიძლია ლაიფციგში წავიდეო. მე ვუთხარი, აბა, მაშ,
კეთილი მგზავრობა-მეთქი. უკან აღარ მობრუნებულა. თავის გეგმებს მი/ყვა, და
სულ რაღაც სამიოდე თვეში ადგილი დაკარგა და მორჩა, ბოლო მოეღო მის
კარიერას. იმ კიბორჩხალა-ხვლიკის სასიკვდილო საფრთხეს არ შეუშინდა და
გაფრთხილების მოსმენა არ მოისურვა. მაგრამ არ მინდა ასე პესიმისტურად
განგაწყოთ. ისეთი ხალხიც არსებობს , ვინც მართლა გებულობს თავის სიზმრებს
და მათგან ისეთი დასკვნები გამოაქვს, რომ უკეთ აგვარებს თავის პრობლემებს.
კამათი
დოქტ. ჩარლზ ბრანტონი:
არ ვიცი, პატიოსანი საქციელი თუა ისეთი ვინმეს სიზმრებზე ლაპარაკი,

ვინც აქ არ გვესწრება, მაგრამ მე მყავს პატარა ქალიშვილი, ხუთნახევარი წლისა,
რომელმაც ამ ცოტა ხნის წინ ორი სიზმარი ნახა, რომელთაგან ღამე ეღვიძებოდა.
პირველი სიზმარი, რომელიც აგვისტოს შუა რიცხვებში იხილა, ასე გადმომცა:
„ვხედავ ბორბალს, რომელიც გზაზე მიგორავს და მწვავს“. მეტი ვერაფერი
დავაცდენინე. მეორე დღეს შევთავაზე დაეხატა, მაგრამ მას ამაზე გაგონებაც აღარ
უნდოდა, და მეც აღარ დამიჟინია. მეორე სიზმარი ასე, ერთი კვირის წინ ნახა,
ამჯერად „ხოჭო, რომელიც მბწკენდა“. მეტი ვერაფერი დავტყუე. არ ვიცი, თუ
ისურვებდით აზრი გამოთქვათ ამის შესახებ. ერთადერთი, რასაც დავამატებდი,
ისაა, რომ ხოჭოსა და კიბორჩხალას კი ასხვავებს ერთმანეთისაგან. ცხოველები
ძალიან უყვარს.
162
მხედველობაში იქონიეთ, რომ ძალზე ძნელია და არც მთლად სანაქებო
ისეთი ვინმეს სიზმრებზე ლაპარაკი, ვისაც არ იცნობ; მაგრამ გეტყვით,
სიმბოლიკიდან რისი გაგებაც შეიძლება. ჩემი აზრით, ხოჭოს სიმპათიკურ ნერვულ
სისტემასთან აქვს საქმე. ამიტომ ამ სიზმრიდან მე დავასკვნიდი, რომ ბავშვში
გარკვეული ფსიქოლოგიური პროცესები მიმდინარეობენ, რომლებიც მის
სიმპათიკურ ნერვულ სისტემაზე ახდენენ გავლენას, რაც შეიძლება ნაწლავების ან
მუცლის სხვა ორგანოთა მოქმედების დარღვევაში გამოვლინდეს. ყველაზე
ფრთხილად აქ იმის თქმა შეიძლებოდა, რომ სიმპათიკურ ნერვულ სისტემაში
რამდენადმე ენერგიის დაგროვებას აქვს ადგილი, რაც მსუბუქ დარღვევებს
იწვევს. ამას ადასტურებს ცეცხლოვანი ბორბლის სიმბოლო. ბორბალი ამ
სიზმარში, როგორც ჩანს, მზის ბორბალია, და ტანტრას ფილოსოფიაში ცეცხლი
ე.წ. მანიპურა ჩაკრას შესატყვისება, რომელიც მუცელშია ლოკალიზებული.
ხანდახან ეპილეფსიის წინმსწრებ სიმპტომებში გვხვდება შინაგანად მბრუნავი
ბორბლის წარმოდგენა; ესეც რაღაც ისეთს გამოხატავს, რაც სიმპათიკურ ნერვულ
სისტემასთანაა დაკავშირებული. მბრუნავი ბორბლის წარმოდგენა იმ ბორბალს
გვახსენებს, რომელზედაც იქსიონი გააკრეს. გოგონას სიზმარი არქეტიპულია ,
ერთ-ერთი იმ უცნაურ არქეტიპულ სიზმართაგანი, რომელთაც ბავშვები
დროდადრო ნახულობენ.
ბავშვების ასეთ არქეტიპულ სიზმრებს მე იმით ვხსნი, რომ ბავშვი,
როდესაც იწყებს გრძნობას, რომ ის არსებობს, და ცნობიერება როცა იღვიძებს,
ჯერ კიდევ მჭიდროდაა დაკავშირებული დასაბამიერ სამყაროსთან, საიდანაც ეს-
ესაა ამოყვინთა – ღრმა არაცნობიერობის მდგომარეობიდან. ამიტომ ირკვევა,
რომ ბავშვები, როგორც წესი, კოლექტიური არაცნობიერის შინაარსებს აღიქვამენ ,
– გარემოება, რომელიც ზოგ აღმოსავლურ რელიგიაში ახსნილია როგორც
არსებობის ადრეულ ფორმათა გახსენება. ასე, მაგალითად, ტიბეტური
ფილოსოფია ლაპარაკობს „ბარდო-ეგზისტენცისა“ და სულის მდგომარეობის
შესახებ სიკვდილსა და ხელახალ დაბადებას შორის.9 უწინდელი არსებობის
შესახებ წარმოდგენა ადრეული ბავშვობის ფსიქოლოგიური სიტუაციის
პროექციაა. პატარა ბავშვები ჯერ ისევ აღიქვამენ მითოლოგიურ შინაარსებს, და ეს
შინაარსები მეტისმეტად დიდხანს თუ შემორჩა მათ ცნობიერებაში, ჩნდება
საფრთხე, რომ რეალობას ვერ შეეწყონ და ცხოვრებაში /აერში დარჩნენ
გამოკიდებულნი. მათ გამუდმებით დევნით პირველწყაროს ხილვასთან
დარჩენისა თუ მასთან დაბრუნების სწრაფვა. მგოსანთა და მისტიკოსთა
წყალობით ჩვენთვის უცხო არაა ამგვარ განცდათა ხატოვანი აღწერები.
163
ჩვეულებრივ, ოთხიდან ექვს წლამდე ასაკში ასეთ რამეებს ნელ-ნელა
დავიწყების ფარდა ეფარება. მაგრამ განსაკუთრებით მგრძნობიარე ბავშვებიც
მინახავს, ასეთ ფსიქიკურ ფაქტებს რომ უთვალავ-უანგარიშოდ აღიქვამენ,
ცხოვრებას არქეტიპულ სიზმრებში ატარებენ და უძლურნი არიან რეალობას
შეეგუონ. ამ ცოტა ხნის წინათ ათი წლის გოგონა მომიყვანეს, რომელსაც
რამდენიმე ძალზე უცნაური მითოლოგიური სიზმარი ენახა,1 0 რის გამოც
მამამისმა კონსულტაცია მთხოვა. ვერ ვუთხარი, რასაც ვფიქრობდი, რადგან
სიზმრები ავისმომასწავებელ პროგნოზს შეიცავდნენ. ერთი წლის მერე ეს გოგონა
ინფექციური დაავადებით გარდაიცვალა. ისე, მთლიანად დაბადებული არც
მანამდე ეთქმოდა.
დოქტ. ლეონარდ ფ. ბრაუნი:
მინდა მცირეოდენი რამ გავარკვიო იმ სიზმართა ინტერპრეტაციის

შესახებ, რომლებიც დღეს წარმოგვიდგინეთ. ვინაიდან ფაქტია, რომ იმ
პაციენტისთვის ახსნა მიუღებელი აღმოჩნდა, მაინტერესებდა, ამ სიძნელის
დაძლევა რაიმე სხვა ტექნიკით ხომ არ შეიძლება?
მე რომ განზრახული მქონოდა, მისიონერი ან მაცხოვარი გავმხდარიყავი,

ეშმაკობას ვიხმარდი და პაციენტს ვეტყოდი, /ო, რაღა თქმა უნდა, დედის
კომპლექსია-მეთქი, რამდენიმე თვის განმავლობაში კიდევ ვილაპარაკებდით ამ
ჟარგონზე, და საბოლოოდ ალბათ იქ მივიმწყვდევდი, სადაც საჭიროა. მაგრამ
გამოცდილებით ვიცი, რომ ამაში კარგი არაფერია; ხალხი არ უნდა მოატყუო,
თუნდაც რომ მათთვისვე გინდოდეს სიკეთე. სულაც არ მინდა ვინმეს ცრუ რწმენა
ფეხქვეშ გამოვაცალო; იქნებ იმ კაცისთვის ჯობდა კიდეც, საქმე უკუღმა რომ
წაუვიდა, ვიდრე... ყალბი საშუალებებით რომ მეხსნა. მე ხელს არავის ვუშლი.
ვინმე თუ მეტყვის: „თავს მოვიკლავ, თუ...“, – მივუგებ: „თუკი თქვენ ასე
განგიზრახავთ, მე საწინააღმდეგო არაფერი მაქვს“.
დოქტ. ბრაუნი:
ხომ არ იცით, მთის ავადმყოფობის სიმპტომებმა იმ კაცს გაუარა?
164
ნევროზი გაუქრა, როგორც კი მისი ცხოვრება დაღმავალი გზით წავიდა. ის

იმის კაცი არ იყო, 2000 მ სიმაღლე რომ დაეძლია, – მისი ადგილი ბევრად უფრო
დაბლა იყო. ის ჩამოქვეითდა, ნაცვლად ნევროტულობისა. ერთხელ სისხლის
სამართლის დამნაშავე ბავშვთა გამოსასწორებელი ერთი დიდი ამერიკული
დაწესებულების შეფს ვესაუბრებოდი და ძალიან საინტერესო რამ გავიგე. თურმე
იქ ასეთი ბავშვების ორი კატეგორია /ყოლიათ: უმრავლესობა მათგანი, რომ
მო/ყავთ, გაცილებით უკეთ გრძნობს თავს; ეს ბავშვები მართლაც
კარგად,ნორმალურად ვითარდებიან და დროთა განმავლობაში მათი მანკიერება
წარსულს ჩაბარდება. მეორე კატეგორიის ბავშვები კი, უმცირესობა, ისტერიულნი
ხდებიან, როდესაც თავაზიანად და წესიერად მოქცევას ცდილობენ. ესენი
დამნაშავეებად არიან დაბადებული, მათ ვერაფერი გამოასწორებს. ნორმალური
საქციელი მათთვის ბოროტების ჩადენაა. ჩვენც ხომ რაღაც სრულად ვერა ვართ
ხოლმე „ფორმაში“, როცა მთლად მამა აბრამის ბატკნებივით ვიქცევით; ცოტას
რომ „ვურევთ“ – რა შედარებაა: ბევრად უკეთ ვგრძნობთ თავს. /ინდუები ტაძარს
რომ აგებენ, ერთ კუთხეს დაუმთავრებელს უტოვებენ ხოლმე: სრულქმნა მხოლოდ
ღმერთებს ძალუძთ, ადამიანს ასეთი რამ არ ხელეწიფება. გაცილებით უმჯობესია
იცოდე, რომ სრულყოფილი არა ხარ, ვინაიდან მაშინ უფრო ლაღად იგრძნობ
თავს. ასეა იმ ბავშვების საქმეც და ჩვენი პაციენტისაც. არაა სწორი საქციელი,
ბედისწერას კაცი დასტყუო და მოინდომო დაეხმარო მათ, ე.ი. ის გააკეთებინო,
რაც არ ეგების. თუ ვინმეს თვითონ აქვს სწორად შეგუების უნარი, ცდა არ უნდა
დავაკლოთ, ოღონდაც რამე ეშველოს, მაგრამ თუ მისი წერა მართლაც
არშეგუებაა, ყველაფერი უნდა ვიღონოთ, რომ არ შეეგუოს, რადგან მისთვის ასეა
მართებული.
რა მოუვიდოდა მსოფლიოს, ყველა რომ სწორად შეგუებული ყოფილიყო?
საშინელი მოწყენილობა გამეფდებოდა. უნდა არსებობდეს ხალხი, რომელიც
არასწორად იქცევა; ასეთები ნორმალურებს განტევების ვაცად და ინტერესის
საგნად ყოფნის სამსახურს უწევენ. ჯერ მარტო იმას დაუფიქრდი, რა მადლიერნი
ვართ კრიმინალური რომანებისა და გაზეთებისათვის, – რომ შეგვიძლია გულში
ვთქვათ: „მადლობა ღმერთს, იმ ლაწირაკს არა ვგავარ, დანაშაული რომ ჩაიდინა.
მე სავსებით უმწიკვლო არსება ვარ“. გულზე გვესალბუნება, – ბოროტმა ხალხმა
ხომ ჩვენს ნაცვლად იმოქმედა. ამაშია სწორედ ჩამარხული ღრმა აზრი იმ
ფაქტისა, რომ ქრისტე, როგორც მხსნელი, ორ ავაზაკს შორის აცვეს ჯვარს: ეს
165
ყაჩაღებიც თავისებურად კაცობრიობის მხსნელები იყვნენ, ისინი ხომ განტევების
ვაცს წარმოადგენდნენ, – მათზე გადატყდა ჯოხი.
კითხვა:
მინდა ზოგი რამ გავარკვიო ფსიქოლოგიურ ფუნქციათა თაობაზე, თუკი

ძალიან უკან დახევა არ გამოგვივა. ერთ შეკითხვაზე პასუხის გაცემისას გუშინ
საღამოს თქვენ ბრძანეთ, საფუძველი არა გვაქვს, ერთ-ერთი ოთხ ფუნქციათაგანი
დანარჩენებზე უფრო ღირებულად მივიჩნიოთო, და, ისიც ბრძანეთ, სამყაროს
სრულ, ჯეროვან წვდომას რომ მივაღწიოთ ოთხივე ფუნქცია თანაბრად უნდა
გვქონდეს დიფერენცირებულიო. ამით იმის თქმა გსურთ, რომ ყველა
შემთხვევაშია შესაძლებელი ამ ოთხი ფუნქციის თანაბრად დიფერენცირება, თუ –
რომ ეს აღზრდის მეშვეობით უნდა იქნეს მიღწეული?
არა მგონია, ვინმემ შეძლოს ოთხივე ფუნქციის თანაბრად

დიფერენცირება, თორემ მაშინ ხომ ღმერთებივით სრულყოფილნი ვიქნებოდით,
რაც ტყუილია – არასოდეს მოხდება. კრისტალში ერთი შეცდომა ყოველთვისაა.
სრულქმნილებას ვერასოდეს მივაღწევთ. სხვა რომ არა იყოს რა, რომ შევძლოთ
კიდევაც იმ ოთხი ფუნქციის თანაბრად დიფერენცირება, მათ მარტოოდენ
ცნობიერად სახმარ ფუნქციებად ვაქცევდით; მაგრამ მაშინ ხომ დავკარგავდით
უძვირფასეს კავშირს არაცნობიერთან არასრულფასოვანი ფუნქციის მეშვეობით,
– ასეთი ფუნქცია ხომ ყოველთვის ისაა, რომელიც ყველაზე სუსტია. მხოლოდ
ჩვენი სისუსტისა და უმწეობის წყალობითაა, რომ არაცნობიერთან, ინსტინქტების
უფრო დაბალ სამყაროსთან და თანამოძმეებთან ვართ დაკავშირებულნი.
საკუთარი სიქველენი დამოუკიდებლობის უნარს გვანიჭებენ, – აქ მყარად
ვდგავართ, აქ ჩვენ მდგომარეობის ბატონ-პატრონი ვართ; მაგრამ ჩვენს
არასრულფასოვნებაში დაკავშირებული ვართ კაცობრიობასთან, ისევე როგორც
ჩვენი ინსტინქტების სამყაროსთან. აბა, რა სახარბიელო იქნებოდა, ყველა
ფუნქცია სრულყოფილი რომ გვქონოდა, – მაშინ ხომ სავსებით იზოლირებული
ვიქნებოდით. მე სრულყოფილების მანია არ მაწუხებს. ჩემი პრინციპია: ღვთის
გულისათვის, ნუ იქნებით სრულყოფილნი, მაგრამ ყველანაირად ეცადეთ, იყოთ
სრულფასოვანი – რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს ყოველ კერძო შემთხვევაში.
166
კითხვა:
შეიძლება გკითხოთ, რას ნიშნავს „სრულფასოვანი“? ამის შესახებ ცოტა

მეტს ხომ ვერაფერს გვეტყოდით?
თქვენს საკუთარ სულიერ ძალებსაც ხომ უნდა დავუტოვო საზრდო.

დროის მოსაკლავი მშვენიერი საშუალება იქნებოდა, მაგალითად, შინისკენ გზაზე
რომ დაფიქრებულიყავით, თუ რას ნიშნავს იყო სრულფასოვანი. კაცს აღმოჩენის
სიამოვნება არ უნდა წაართვა. სრულფასოვნება ძალზე დიდი პრობლემაა; ამის
შესახებ საუბარი კარგი გასართობია, მაგრამ საქმე ისაა, ასეთი იყო, თორემ
ცარიელი ლაპარაკი რა ბედენაა.
კითხვა:
როგორ ეთავსება თქვენს სქემას მისტიკა?
რომელ სქემას?
კითხვა:
ფსიქოლოგიისა და ფსიქიკის სქემას.
რასაკვირველია, ჯერ ის უნდა განგემარტათ, მისტიკაში რას გულისხმობთ,

დავუშვათ, თქვენ მხედველობაში გყავთ ხალხი, რომელსაც მისტიკური განცდები
აქვს. მისტიკოსები – ეს ის ადამიანებია, რომელნიც განსაკუთრებით მძაფრად
განიცდიან კოლექტიურ არაცნობიერში მიმდინარე პროცესებს. მისტიკური
განცდები – არქეტიპთა განცდაა.
კითხვა:
167
არსებობს თუ არა განსხვავება არქეტიპულ ფორმებსა და მისტიკურ
განცდებს შორის?
მე მათ არ განვასხვავებ. მისტიკურ განცდათა გამოვლენის სახეებს თუ

შევისწავლით, ბევრ რამეს წააწყდებით საინტერესოს. ასე, მაგალითად, ყოველმა
თქვენგანმა იცის, რომ ჩვენი ქრისტიანული ზენა არსი მამრობითია, და ქალური
ელემენტის არსებობას, უბრალოდ, ითმენენ. ღვთისმშობელი ღვთაებრივი როდია,
– ის მხოლოდ პირველწმინდანია; ის ჩვენთვის შუამდგომლობს ღმერთთან,
მაგრამ ღვთაების ნაწილი არაა. სამებას ის არ განეკუთვნება.
ზოგ ქრისტიან მისტიკოსს კი სხვაგვარი რამ განუცდია. მაგალითისათვის
მოვიყვანოთ შვეიცარიელი მისტიკოსი ნიკლაუს ფონ დერ ფლუე.1 1 მან იხილა
ღმერთი და ქალღმერთი. კიდევ, მეცამეტე საუკუნეში იყო ერთი ასეთი მისტიკოსი –
გიიომ დე დიგიევილი, რომელმაც Pელერინაგე დე ლ’ამე დე ჟე’სუს ჩჰრისტ1 2
დაწერა.* ისევე როგორც დანტემ, მანაც იხილა ცათა უზენაესი საუფლო ვითარცა
„ციელ დ’ორ“,* * სადაც ტახტზე, რომელიც მზეზე ათასჯერ უფრო მეტად
ბრწყინავდა, იჯდა ლე როი,+ თავად ღმერთი, მის გვერდით კი, მოყავისფრო
ბროლის ტახტზე – ლა ღეინე:++: ალბათ, დედამიწა. ეს ხილვა სამების იდეას
სცილდება, ეს არქეტიპული ბუნების მისტიკური განცდაა, რომელიც ქალურ
ელემენტსაც მოიცავს. სამება დოგმატური წარმოდგენაა, რომელიც მხოლოდ და
მხოლოდ მამრობით არქეტიპს ეფუძნება. ძველად ეკლესიაში სულიწმინდას,
როგორც ქალურის, გნოსტიკური ინტერპრეტაცია მწვალებლობად ითვლებოდა.
დოგმატური წარმოდგენები, როგორიცაა, ვთქვათ, სამება, არქეტიპებია,
რომლებიც აბსტრაქტულ წარმოდგენებად ქცეულან. მაგრამ თვით ეკლესიის
ფარგლებშიც მოიძევება მისტიკურ განცდათა დიდი რაოდენობა, რომელთა
არქეტიპული ხასიათი ჯერაც შესამჩნევია. ამდენად, ისინი ზოგჯერ მწვალებლურ
ან წარმათულ ელემენტს შეიცავენ. გაიხსენეთ, მაგალითად, წმინდანი ფრანცისკ
ასიზელი.ის მხოლოდ პაპ ბონიფაციუს VIII-ის დიდი დიპლომატიური ნიჭის
წყალობით მიიღო ეკლესიამ თავის კალთაში. საკმარისია, ცხოველებთან
ჩვენს მიმართებას დავუკვირდეთ, რომ მთელი სიძნელე გასაგები შეიქნება.
ცხოველები, ისევე როგორც მთელი ბუნება, ეკლესიისათვის ტაბუს
წარმოადგენდა. და მაინც, არსებობს წმინდა ცხოველები, როგორიცაა კრავი,
მტრედი, ადრეულ ეკლესიაში – თევზი, რომელთაც რელიგიური თაყვანისცემა
ხვდათ წილად.
168
კითხვა:
თუ შეიძლება, გაგვაცანით თქვენი აზრი დისოციაციათა შორის

განსხვავების შესახებ ისტერიისა და შიზოფრენიის შემთხვევებში.
ისტერიის დროს დისოცირებული პიროვნებები ერთმანეთთან ჯერ კიდევ

რამდენადმე კავშირში არიან, ისე რომ მთლიანი პიროვნების შთაბეჭდილებას
ტოვებენ. ისტერიულთან შეგვიძლია რაპორტის დამყარება, – მთლიანი
პიროვნებისაგან მივიღებთ გრძნობით რეაქციას. მოგონებების ზოგ ნაწილთა
შორისაა მხოლოდ ზედაპირული გახლეჩილობა, პრინციპში კი პიროვნება
ყოველთვის სახეზეა. შიზოფრენიისას სულ სხვაა; აქ მხოლოდ ფრაგმენტებია
ჩვენს წინაშე, მთელი არსად ჩანს. ამიტომაა, საშინლად რომ გვზაფრავს, როცა
მეგობარი ან ნათესავი, რომელსაც ახლოს ვიცნობდით, სულიერად ავადდება და
ფრაგმენტული პიროვნების წინაშე ვრჩებით, რომელიც სავსებით
დაქუცმაცებულია. ასეთ შემთხვევაში ერთ ჯერზე მხოლოდ ერთ ფრაგმენტთან
მიდგომაა შესაძლებელი, – შუშასავითაა დამსხვრეული. პიროვნუბის უწყვეტობა
აღარ იგრძნობა. ისტერიის შემთხვევაში ვფიქრობთ: ეს დაბინდულობა თუ ეს
რაღაცნაირი სომნაბულიზმი რომ არა, მთლიანი პიროვნება იქნებოდაო ჩვენს
თვალწინ. შიზოფრენიის დროს კი პიროვნების ღრმა დისოციაციასთან გვაქვს
საქმე, ფრაგმენტები ვეღარ ერთდებიან.
კითხვა:
არ შეიძლება, ეს განსხვავება უფრო ნათლად რომ გამოიხატოს

ფსიქოლოგიურ ცნებებში?
არსებობს სასაზღვრო შემთხვევები, როცა ნაწილების შეკოწიწება

შესაძლებელია, თუკი შეგვიძლია დაკარგულ შინაარსთა რეინტეგრაცია. ასეთ
შემთხვევას მოგიყვებით: ერთი ქალი ორჯერ იყო მოხვედრილი ნევროლოგიურ
კლინიკაში ტიპიური შიზოფრენიული ძვრით. ჩემთან რომ მოვიდა, უკეთ
169
გრძნობდა თავს, მაგრამ ჰალუცინაციები ჯერ ისევ /ქონდა. ვხედავდი, რომ
შესაძლებელი იყო გახლეჩილ ნაწილებთან მიდგომა. ამიტომ განცდების ყველა
წვრილმანში ჩავეძიე, კლინიკაში რაც /ქონდა; ვილაპარაკეთ მისი „ხმებისა“ და
სხვა ფიზიკურშეგრძნებითი ილუზიების შესახებ, და ყოველი წვრილმანი
განვუმარტე ისე, რომ შეეძლო ცნობიერებისათვის მათი შეერთება. ვაჩვენე, რასაც
წარმოადგენენ ეს არაცნობიერი შინაარსები, რომლებიც მისი სულიერი
დაავადებისას წამოტივტივდებოდნენ ხოლმე, და რადგანაც ინტელიგენტური
ქალი იყო, წიგნები მივეცი წასაკითხად, ისე რომ დიდი ცოდნა შეიძინა, პირველ
წიგნში – ფსიქოლოგიური ცოდნა, და შეეძლო ნაწილები თვითონ შეეერთებინა.
ნაწიბურები, რასაკვირველია, არ ქრებოდა, და შემდგომში, რამდენჯერაც
დეზინტეგრაციის ახალი ტალღა მოუვლიდა, ვურჩევდი ხოლმე, თავის
მდგომარეობა ფერებში ან ფანქრით დაეხატა, რომ თავისი მთლიანი არსების
სურათი მიეღო, რომელიც მისი სიტუაციის ობიექტივაციას მოახდენდა. ასეც
იქმოდა: მთელი წყება ასეთი სურათები მო/ქონდა ხოლმე ჩემთან, რომლებიც მას
შვებას ჰგვრიდნენ, როდესაც ისეთი გრძნობა /ქონდა, თითქოს ისევ იხლიჩებოდა.
ამნაირად გავაძლებინე დაახლოებით 12 წლის განმავლობაში, და ისეთი შეტევები
აღარ ჰქონია, კლინიკაში დაწვენა რომ გამხდარიყო საჭირო. მუდამ ახერხებდა
შეტევების მოგერიებას თავის შინაარსთა ობიექტივაციის მეშვეობით. მერე
მეუბნებოდა, როცა ასეთ რამეს დავხატავ, წიგნებს ჩავუჯდები და ჩემი ნახატის
ერთ-ერთი ძირითადი დამახასიათებელი ნიშნის შესახებ რაიმე თავს ვკითხულობ,
რათა ამგვარად იგი დავუკავშირო კაცობრიობას, როგორც მთლიანს,
დავუკავშირო იმას, რაც ადამიანებმა იციან, კოლექტიურ ცნობიერებასო; და მაშინ
ისევ ყველაფერი თავის კალაპოტში დგებოდა. მეუბნებოდა თავს კარგად
ვგრძნობ და კოლექტიური არაცნობიერის განკარგულებაში აღარ ვარო.
ყველა შემთხვევა როდია ასე იოლად მოსაგვარებელი, – ამას, ალბათ,
თქვენც ხვდებით. პრინციპში მე შიზოფრენიას ვერ ვარჩენ. ზოგჯერ, თუ
ყველაფერმა ხელი შემიწყო, შემიძლია ფრაგმენტების შეკავშირება, მაგრამ
სიამოვნებით ვაკეთებ-მეთქი ამას, ვერ ვიტყვი, რადგან წარმოუდგენლად რთული
სამუშაოა.
მეოთხე ლექცია
თავმჯდომარე, დოქტ. ემანუელ მილერი:
170
არ მინდა, პროფესორი იუნგისათვის განკუთვნილი დროიდან რაღაც
წაგართვათ, მხოლოდ ჩემი დიდი სიხარული მინდა გამოვხატო, რომ დღევანდელ
საღამოს თავმჯდომარეობის უფლება მხვდა წილად. თუმცა, ამასთან, დიდ
დანაკლისსაც განვიცდი: სამწუხაროდ, ვერ შევძელი წინა ლექციებზე დასწრება და
ამიტომ არ ვიცი, თუ არაცნობიერის რა სიღრმეებამდე ჩაგიძღვათ უკვე
პროფესორი იუნგი, მაგრამ, ვფიქრობ, ამ საღამოს ის სიზმრის ანალიზის მეთოდის
აღწერას განაგრძობს.
სიღრმეებიდან მომდინარე სიზმრის ახსნა, როგორიც ჩვენს მიერ

განხილული უკანასკნელი სიზმარი იყო, ამომწურავი ვერ იქნება, თუ ეს ახსნა
პიროვნულ სფეროს არ სცილდება. ეს სიზმარი არქეტიპულ ხატებას შეიცავს, რაც
იმის უტყუარი ნიშანია, რომ სიზმრის მნახველის ფსიქოლოგიური სიტუაცია
არაცნობიერის წმინდად პიროვნულ შრეს სცილდება. მისი პრობლემა
მარტოოდენ პიროვნული კი არ არის, არამედ რაღაც ისეთია, რაც მთელი
კაცობრიობის პრობლემას უკავშირდება. ამ აზრამდე ურჩხულის სიმბოლოს
მივყავართ. ამ სიმბოლოთი საგმირო მითოსი ამოტივტივდა, და წმ. იაკობის
ველზე მომხდარი ბრძოლის ასოციაციაც, რომელიც სიზმრის სცენის
ლოკალიზაციიდან მჟღავნდება, უთუოდ საყოველთაო ინტერესის შემცველია.
ზოგადი თვალსაზრისის გამოყენების შესაძლებლობას დიდი თერაპიული
მნიშვნელობას აქვს. თანამედროვე თერაპიას ეს აღარ ახსოვს, მაგრამ ანტიკურ
მედიცინაში ცნობილი იყო, რომ პირადი დაავადების უფრო მაღალ, უპიროვნო
დონეზე აყვანის შესაძლებლობას სამკურნალო გავლენა /ქონდა. ძველ ეგვიპტეში,
მაგალითად, ვინმეს გველი რომ უკბენდა, მკურნალ ქურუმს გამოუძახებდნენ,
რომელსაც ტაძრის ბიბლიოთეკიდან რესა და დედამისის – იზიდას შესახებ მითის
ხელნაწერი გამო/ქონდა და ხმამაღლა უკითხავდა ავადმყოფს. იზიდამ გველი შვა
და ქვიშაში ჩაფლო; ღმერთმა რემ გველს დააბიჯა; გველმა უკბინა. რეს საშინელი
ტკივილები ტანჯავდა და სიკვდილს აღარა უკლდა-რა. ამიტომ ღმერთებმა იზიდას
ჯადო მოამზადებინეს, რომელიც რესგან შხამს განდევნიდა.1 მათი წარმოდგენით,
ამის თხრობა პაციენტზე ისეთ ზემოქმედებას მოახდენდა, რომ განიკურნებოდა.
ჩვენთვის ეს დაუჯერებელია. ჩვენ ვერ წარმოგვიდგენია, რომ, მაგალითად,
გრიმების ზღაპრებიდან რომელიღაც ნაწყვეტის წაკითხვამ კაცი ტიფისაგან ან
ფილტვების ანთებისაგან მოარჩინოს. მაგრამ ჩვენ ხომ ჩვენი თანამედროვე
რაციონალური ფსიქოლოგიის მიხედვით ვმსჯელობთ. ეს გავლენა რომ გავიგოთ,
171
ძველ ეგვიპტელთა ფსიქოლოგია უნდა გავითვალისწინოთ, რომელიც სრულიად
სხვაგვარი იყო. ჩვენშიც კი შეუძლია ზოგ რამეს სასწაულის მოხდენა; ხანდახან
სულიერმა ნუგეშმა, ანდა ფსიქოლოგიურმა ზემოქმედებამ შეიძლება ავადმყოფი
განკურნოს ანდა, ყოველ შემთხვევაში, ხელი შეუწყოს განკურნებას. პირველ
რიგში კი, ცხადია, ასეთი რამ ხდება იმ ადამიანებთან, რომლებიც პრიმიტიულ
საფეხურზე ცხოვრობენ და უფრო არქაული ფსიქოლოგია აქვთ.
აღმოსავლეთში პრაქტიკული თერაპიიის დიდი ნაწილი პიროვნული
განცდის საყოველთაო ვითარების დონეზე აყვანის პრინციპზეა აგებული. ძველ
ბერძენთა მედიცინაც ამ მეთოდით მუშაობდა. რა თქმა უნდა, კოლექტიური ხატება,
მისი მოშველიება ამა თუ იმ პაციენტის სპეციფიკურ სიტუაციას უნდა
ეთანადებოდეს. მითოსი, ლეგენდა იმავე არქეტიპული მასალიდანაა
წარმომდგარი, რაც ავადმყოფობისას გროვდება, და ფსიქოლოგიური ზეგავლენა
იმაში მდგომარეობს, რომ პაციენტი ამ თავისი სპეციფიკური ფსიქოლოგიური
სიტუაციის საყოველთაო ადამიანურ არსს ეზიაროს. გველის კბენა, მაგალითად,
არქეტიპული სიტუაციაა, რის გამოც ის მრავალი გადმოცემის მოტივადაც
გვევლინება. როდესაც დაავადების საფუძვლად მდებარე არქეტიპული სიტუაცია
სწორ გამოხატულებას მიიღებს, პაციენტი განიკურნება. თუ შესაბამისი
გამოხატულება ვერ მოინახა, მაშინ პაციენტი ბედის ანაბარაა მიტოვებული
ავადმყოფობის იზოლირებულ მდგომარეობაში; ის მარტოა და სამყაროსთან
არაფერი აკავშირებს. მაგრამ თუ უჩვენეს, რომ მისი პირადი ტანჯვა მარტო მისი
სატანჯველი კი არ არის, არამედ საყოველთაოა, ასე გასინჯეთ, ღმერთის ტანჯვაც
კია, მაშინ ის კაცთა და ღმერთთა საზოგადოებაში იმყოფება, და ამის ცოდნა
მომარჩენელია. თანამედროვე სასულიერო თერაპიაც ამგვარადვე იქცევა :
ტკივილს თუ ავადმყოფობას ქრისტეს წამებას ადარებენ, და ეს შედარება ნუგეშის
მომგვრელია. ინდივიდი გამო/ყავთ სავალალო მარტოობიდან და ის
წარმოჩინდება ადამიანად, რომელსაც გმირული, შინაარსიანი ბედი ხვდა წილად,
რომელიც, ისევე როგორც ღმერთის წამება და სიკვდილი, საბოლოო ჯამში,
მთელი სამყაროსათვის სიკეთის მომტანია. როცა ერთ ძველ ეგვიპტელს აჩვენეს ,
რომ მას რას – მზის ღმერთის, ბედი ხვდა წილად, ის პირდაპირ ფარაონის
რანგამდე ამაღლდა, ღმერთების ძისა და მოადგილის რანგამდე, და ასე იქცა
ჩვეულებრივი ადამიანი თავად ღმერთად. ეს პროცესი ენერგიის იმოდენა მარაგს
ათავისუფლებს, რომ ჩვენთვის ძალიანაც გასაგები ხდება, თუ რატომ უამდება
პაციენტს ტკივილები. განსაკუთრებულ მშვინვიერ მდგომარეობაში მყოფი
ადამიანები რას აღარ იტანენ. პრიმიტივებს, გარკვეულ პირობებში,
გავარვარებულ ნაღვერდლებზე ძალუძთ იარონ და ათასნაირად შეუძლიათ
172
დაისახიჩრონ თავი, ისე რომ ტკივილს არ განიცდიან. და თუ ასეა, რა გასაკვირია,
რომ შთამბეჭდავმა და ვითარების შესაფერისმა სიმბოლომ არაცნობიერის
ძალები ისე აამოძრაოს, რომ ნერვულ სისტემაზეც კი მოახდინოს გავლენა და
სხეულმა კვლავ ნორმალურად დაიწყოს ფუნქციონირება.
ფსიქოლოგიური განსაცდელის შემთხვევაშიც, რომელიც ასეთ ადამიანს
ყოველთვის აცალკევებს ე.წ. ნორმალური ადამიანებისაგან, უდიდესი
მნიშვნელობა აქვს იმის გაცნობიერებას, რომ ეს კონფლიქტი მხოლოდ და
მხოლოდ პიროვნული სისუსტე კი არაა, არამედ ამავე დროს ისეთი განსაცდელია ,
რომელიც ყველას ეხება, და ისეთი პრობლემა, რომელიც მთელი ეპოქის
პრობლემაა. ამ საყოველთაობას ერთეულები თავიანთი ნაჭუჭიდან გამო/ყავს და
კაცობრიობასთან აკავშირებს მათ. აუცილებელი არაა, ეს სატანჯველი ნევროზი
იყოს; განსაცდელმა შეიძლება სავსებით ნორმალურ გარემოებათა ნიადაგზეც
იჩინოს თავი. თუ ვინმე, მაგალითად, შეძლებულ გარემოში ცხოვრობს და უეცრად
მთელი ფული დაკარგა, ბუნებრივია, განიცდის, რომ თავი მოეჭრა და ასეთი
საშინელება დაემართა. ასე /გონია, რომ ის ერთადერთია მთელ ქვეყანაზე ისეთი
დოყლაპია, რომ ფულის დაკარგვა მოახერხა. მაგრამ ყველას რომ დაეკარგა
ფული, მაშინ სულ სხვაა, – მაშინ /ო, შეიძლებოდა ბედთან შერიგება. სხვებიც თუ
ჩვენსავით ცუდ დღეში არიან, უკვე არა უშავს, – უკეთ ვგრძნობთ თავს. ვინმე თუ
უდაბნოში დაიკარგა, ანდა სრულიად მარტო მოხვდა მყინვარზე, ანდა სახიფათო
ვითარებაში ადამიანთა ჯგუფს უნდა გაუძღვეს, ეს შემაძრწუნებლად მოეჩვენება ,
და პირიქით, – ჯარისკაცად თუ მოხვდა ათასეულში, სულ ხუმრობა-
ლაზღანდარობით შეუერთდება დანარჩენებს და საფრთხეს, რომელიც
ემუქრებათ, აინუნშიც არ ჩააგდებს. აქ განსაცდელი ნაკლები როდია, მაგრამ
ინდივიდი მას სულ სხვაგვარად განიცდის ჯგუფში, ვიდრე მაშინ, როცა
მარტოდმარტოა საფრთხის წინაშე.
ყოველთვის, როცა სიზმარში არქეტიპული ფიგურები ჩნდება (უპირატესად
– ანალიზის გვიანდელ ფაზებში), პაციენტს ვუხსნი ხოლმე, რომ მისი შემთხვევა
განსაკუთრებული და მხოლოდ პირადული ხასიათისა კი არაა, არამედ მისი
ფსიქოლოგია ზოგადსაკაცობრიო სფეროს ერთვის. ასეთი თვალთახედვა მეტად
მნიშვნელოვანია, – ნევროტული ადამიანი ხომ სასტიკად იზოლირებულად
გრძნობს თავს და დარცხვენილია თავისი ნევროტულობის გამო. მაგრამ თუ
გაიგო, რომ მისი პრობლემა საყოველთაოა და არა მხოლოდ პირადი, ბევრი რამ
შეიცვლება. იმ ჩემს პაციენტს, მკურნალობა რომ განეგრძო, იმ ფაქტზე
მივუთითებდი, რომ მისი უკანასკნელი სიზმრის მოტივი ზოგადსაკაცობრიო
173
ვითარებას ეხმიანება. განა თვითონ არ შეიცნო საკუთარ ასოციაციებში გმირისა
და დრაკონის კონფლიქტი?!
გმირისა და დრაკონის ბრძოლა, როგორც ტიპური ადამიანური სიტუაციის
სიმბოლო, ხშირი მითოლოგიური მოტივია. მისი ერთ-ერთი უძველესი
ლიტერატურული გამოხატულებები მოიძევება ბაბილონურ შესაქმის მითოსში,
სადაც გმირი ღმერთი მარდუქი დრაკონ თიამათს ებრძვის. მარდუქი გაზაფხულის
ღვთაებაა, თიამათი კი – ყოველთა მშობელი დედა ურჩხული, პირველყოფილი
ქაოსი. მარდუქი მას ამარცხებს და ორ ნაწილად განკვეთავს. ერთი ნახევრიდან ის
ცას ქმნის და მეორიდან – მიწას.2
ჩვენი შემთხვევის კიდევ უფრო თვალშისაცემი პარალელია საქვეყნოდ
ცნობილი ბაბილონური გილგამეშის ეპოსი.3 გილგამეში ჭეშმარიტი არრივისტე
პარ ეხცელლენცე-ია,* ამპარტავნული გეგმების მსახველი (როგორც ჩვენი
პაციენტი), ზვიადი ხელმწიფე და გმირთა გმირი. ქუდზე კაცია გამოსული
მშენებლობაზე მისთვის მტკიცე გალავნიანი ქალაქის ასაგებად და მონებივით
მუშაობენ. ქალები თავს უყურადღებოდ მიტოვებულად გრძნობენ და ღმერთებს
შესჩივლებენ ამ თავნება ტირანზე. ღმერთები ერთსულოვნად გადაწყვეტენ , რომ
რაღაც უნდა მოხდეს. ფსიქოლოგიურ ენაზე რომ გადმოვთარგმნოთ, ეს ნიშნავს:
გილგამეში მხოლოდ და მხოლოდ ცნობიერებას იყენებს, მის თავს ფრთები
გამოუსხამს და სხეულისაგან გამოყოფილა. და აი, სხეული იწყებს აჯანყებას და
ნევროზით, ე.ი. საწინააღმდეგო ფაქტორის წამოყენებით რეაგირებს. როგორ
აღიწერება ნევროზი პოემაში? ღმერთები გადაწყვეტენ „გამოიძახონ “, ე.ი. შექმნან
ისეთივე კაცი, როგორიც გილგამეშია. ისინი ქმნიან ენქიდუს; მაგრამ იგი
რამდენადმე განსხვავდება გილგამეშისაგან: თმა გრძელი აქვს, გამოქვაბულის
ადამიანივით გამოიყურება, უდაბნოებში ველურ მხეცებთან ერთად დაეხეტება ,
ქურციკებთან ერთად ირწყულებს თავს. გილგამეში, რომელიც ამავე მხრივ
ნორმალურია, სავსებით ნორმალურ სიზმარს ნახულობს ღმერთების განზრახვის
შესახებ: ესიზმრება, რომ ვარსკვლავი ვარდება და მას ზურგზე ეცემა, ვარსკვლავი
– ძალოვანი მეომარი, და გილგამეში მას ერკინება, მაგრამ თავს ვერ აღწევს მას .
ბოლოს და ბოლოს სძლევს და დედას ფერხთით უგდებს, ის კი ვარსკვლავს
გილგამეშის „სწორს“ ხდის. დედა ბრძენი ქალია და გილგამეშს სიზმარს ისე
უხსნის, რომ ამზადებს განსაცდელის შესახვედრად. ენქიდუ გილგამეშს უნდა
შებმოდა და მიწასთან გაესწორებინა; მაგრამ გილგამეში ჭკუას ხმარობს და
იმეგობრებს მას. იგი თავისი არაცნობიერის რეაქციას ეშმაკობითა და ნების
ძალით ამარცხებს და მოწინააღმდეგეს არწმუნებს იმაში, რომ მეგობრებად არიან
174
შექმნილნი და შეუძლიათ ერთობლივად განახორციელონ თავიანთი საქმენი
საგმირონი. ახლა საქმის ვითარება უფრო უარესი ხდება, ვიდრე ოდესმე ყოფილა.
მიუხედავად იმისა, რომ ენქიდუს თავიდანვე ცუდი სიზმრები ჰქონდა, –
ხილვა ქვესკნელისა, სადაც მკვდრები ცხოვრობენ, გილგამეში დიდ ღონისძიებას
გამოიწყებს. როგორც გმირებს სჩვევიათ, გილგამეში და ენქიდუ ერთად გასწევენ
შემზარავი ურჩხულის, ხუმბაბას დასამარცხებლად, რომელიც ღმერთებს
დაუყენებიათ თავიანთი ნაკრძალის მცველად კედროვანში. მისი ხმა – ქარიშხლის
ღრიალია, და ვინც კი ტყეს მიუახლოვდება, მას სისუსტე იპყრობს. ენქიდუ მამაცი
და მეტად ღონიერია, მაგრამ ეს საქმე რატომღაც აშფოთებს. ცუდი სიზმრები გულს
უმძიმებენ; იგი მათ დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს, ისევე როგორც თვით ჩვენში
არსებული არასრულფასოვანი ადამიანი, რომლის მასხრად აგდებაც ასე
გვიყვარს, როცა ის ცრუმორწმუნეობას იჩენს გარკვეულ თარიღთა და სხვა
ამგვართა მიმართ, მაგრამ არასრულფასოვანი ადამიანი რატომღაც მაინც არ
წყნარდება, მაინც ბორგავს. ენქიდუ ძალზე ცრუმორწმუნეა, გზად ტყისკენ მას ცუდი
სიზმრები /ქონდა და წინათგრძნობა არ ასვენებდა, რომ საქმე სავალალოდ
დამთავრდებოდა. მაგრამ გილგამეშმა ეს სიზმრები ოპტიმისტურად ახსნა.
არაცნობიერის რეაქცია ისევ მშრალზე დატოვეს, წარმატებასაც მიაღწიეს და
ხუმბაბას თავი ტრიუმფით ჩამოიტანეს ქალაქში.
ახლა კი ღმერთებმა გადაწყვიტეს საქმეში ჩარეულიყვნენ, კერძოდ –
ქალღმერთმა იშთარმა, რომელსაც გილგამეშის დაღუპვა სწადია. არაცნობიერის
უკანასკნელი პრინციპია მარადიული ქალური, და იშთარი გილგამეშს
ჭეშმარიტად ქალური ენამზეობით რას აღარ პირდება, ოღონდ მან შეიყვაროს :
რომ ღმერთად აქცევს, რომ მისი ხელისუფლება და სიმდიდრე უსაზღვროდ
გაიზრდება. მაგრამ გილგამეშს არაფერი სჯერა მისი და უკმეხი სიტყვებით
უკუაგდებს, ღალატიანობასა და სისასტიკეს უსაყვედურებს ადრინდელი
სატრფოებისადმი. განრისხებული იშთარი ღმერთებს აიძულებს, ვეებერთება ხარი
შექმნან, რომელიც ზეციდან მიწაზე ჩამოვა და ქვეყანას მუსრს ავლებს. დიდი
ბრძოლა იმართება, ასობით ადამიანს სულს აცხებინებს ხარის მომწამლავი
სუნთქვა. მაგრამ გილგამეში მასაც უმკლავდება ენქიდუს შემწეობით და
გამარჯვებას ზეიმობს.
ბრაზისა და ტკივილისაგან გათანგული იშთარი ქალაქის გალავანზე
ეშვება, და ახლა ენქიდუ გადაიკიდებს მას სამკვდრო-სასიცოცხლოდ, – სწყევლის
და მკვდარი ხარის კიდურს სტყორცნის სახეში: ესაა უმაღლესი წერტილი, აქედან
იწყება გადამწყვეტი მობრუნება. ენქიდუ შემდგომაც ავბედით სიზმრებს ხედავს,
მძიმედ ავად ხდება და კვდება.
175
ეს ნიშნავს, რომ ცნობიერება სავსებით გამოიყო არანცნობიერისაგან;
არაცნობიერი უკან იხევს, და ტკივილით შეძრული გილგამეში მარტო რჩება.
მეგობრის დაკარგვას მძიმედ განიცდის, მაგრამ რაც მას განსაკუთრებით აწამებს
– ესაა სიკვდილის შიში. მან ნახა, როგორ მოკვდა მისი მეგობარი; არადა, ფაქტია
– თვითონაც მოკვდავია. მორიგ სურვილს ჩაუბუდებია მის გულში და მოსვენებას
არ აძლევს: უკვდავების წყურვილს. ის გმირულად გაუდგება გზას და მოიპოვებს
სიკვდილის საწინააღმდეგო ბალახს: მან იცოდა, რომ ერთ მოხუც კაცს, მის
წინაპარს, მარადი სიცოცხლე /ქონდა მოპოვებული და შორს, დასავლეთით
ცხოვრობდა. ასე იწყება მოგზაურობა ქვესკნელში, ნეკიიაში. ის მზესავით გაივლის
ცათამწვდენი მთის კარიბჭეს დასავლეთისაკენ, წარმოუდგენელ სიძნელეებს
გადალახავს, და თვით ღმერთებიც კი არ უწევენ წინააღმდეგობას მის წამოწყებას,
თუმცა კი ეუბნებიან, ტყუილუბრალოდ ირჯებიო. ბოლოს და ბოლოს მიზანს
აღწევს და მოხუცს იყაბულებს, იმ ბალახზე მოუთხროს. ზღვის ფსკერზე ნახულობს
გილგამეში უკვდავების ჯადოსნურ ბალახს, პჰარმაკონ ატჰანასიას -ს , და შინ
მიაქვს. თუმც მგზავრობისაგან დაქანცულია, გული სიხარულითა აქვს აღვსილი, –
ის ხომ სასწაულმოქმედი წამლის მფლობელია და სიკვდილისა აღარ ეშინია.
მაგრამ სანამ ის ტბაში ბანაობს და გრილდება, უკვდავების ბალახს გველი
იყნოსავს და /პარავს. უკან დაბრუნებული გილგამეში თავისი ქალაქის გამაგრების
შემდგომ გეგმებს აწყობს, მაგრამ გული აღარაფერზე უდგება, – სურს იცოდეს, რა
ემართება ადამიანს სიკვდილის შემდეგ, და ბოლოს კიდევაც ახერხებს ენქიდუს
სულის გამოძახებას, რომელიც მიწიდან ხვრელით ამოძვრება და გილგამეშს
ძალზედ სავალალო ცნობებს აწვდის. ასე მთავრდება ეპოსი. საბოლოო
გამარჯვება ცივსისხლიანი ცხოველის მხარეზეა.
ანტიკური სამყაროდან ჩვენ ამგვარი მოტივების მქონე სიზმართა მთელი
წყება გადმოგვეცა, და ახლა გიჩვენებთ, თუ როგორ იქცეოდნენ ჩვენი ძველი
კოლეგები – სიზმრის ამხსნელები ქრისტეს დაბადებამდე I საუკუნეში. ამის შესახებ
მოგვითხრობს იოსებ ფლავიუსის ებრელთა ომის ისტორია,4 სადაც ავტორი
იერუსალიმის დაცემის ამბავს გვამცნობს.
იმ დროს იერუსალიმის ტეტრარქად რომაელი გუბერნატორი იყო,
სახელად არქელაოსი, საშინელი მტარვალი, რომელიც, ისევე როგორც თითქმის
ყველა იმჟამინდელი გუბერნატორი, თავის თანამდებობაში, უპირველეს ყოვლისა ,
პირადი გამორჩენის საშუალებას ხედავდა და, რაც კი ხელთ მოხვდებოდა,
იპარავდა. ამიტომ იმპერატორ ავგუსტუსს დელეგაცია გაუგზავნეს მასზე
საჩივლელად. ეს მოხდა არქელაოსის გუბერნატორად პარპაშის მეათე წელს. ამ
დროისათვის მან სიზმრად ნახა ცხრა მწიფე პურის თავთავი, რომელთაც მშიერი
176
ხარები ჭამდნენ.ამით შეშფოთებულმა, სასახლის კარის „ფსიქოანალიტიკოსს “
მოუხმო. მაგრამ მან ვერ გაიგო, რას ნიშნავდა ეს სიზმარი, ანდა შეეშინდა
სიმართლის თქმისა, და როგორღაც თავი დაიძვრინა. მაშინ არქელაოსმა სხვა
„ფსიქოანალიტიკოსები” მოიწვია საკონსულტაციოდ, მაგრამ ისინიც
ირწმუნებოდნენ, ვერაფერი გაგვიგია, რას უნდა ნიშნავდესო.
იმ დროისათვის არსებობდა განსაკუთრებული სექტა ადამიანებისა,
რომელთაც ესეელები ანუ თერაპევტები ეწოდებოდათ და დამოუკიდებელ,
ძლიერი სულის მქონე ხალხს წარმოადგენდნენ. ისინი ეგვიპტეში ცხოვრობდნენ,
მკვდარი ზღვის მახლობლად, და გამორიცხული არაა, რომ იოანე
ნათლისმცემელი, ისევე როგორც სიმონ მოგვი, მათ რიცხვს მიეკუთვნებოდა.
ამრიგად, უკანასკნელი ღონე იხმარეს და ვინმე სიმონ ესეელთან აფრინეს კაცი;
და აი, მან არქელაოსს ასე უთხრა: „პურის თავთავები შენი ბატონობის წლებია და
ხარები – წუთისოფლის სიმუხთლე. ცხრა წელიწადი მოსრულებულია და ბედი
დიდ ცვლილებებს გიმზადებს. მშიერი ხარები შენი განადგურებაა“. იმ ქვეყანაში
ასეთი სიზმარი უჩვეულოს არას წარმოადგენდა. მინდვრებს გამუდმებით
გულდაგულ იცავდნენ საკვების მაძიებელი პირუტყვისაგან. ბალახი ცოტა იყო, და
სადაც ბალახი არ იშოვება, უკვე თითქმის კატასტროფას უდრის, ღამით ხარებმა
ღობე თუ გამოარღვიეს და აღაღანებული მარცვლეული გათელეს და შეჭამეს, –
დილით მთელი წლის სამყოფი პური გაოხრებული იქნება. ახლა, როგორ
ასრულდა წინასწარმეტყველება: ორიოდე წელიწადში გამოჩნდა რომაელი ელჩი
საქმის გამოსაძიებლად, არქელაოსს მთელი ქონება ჩამოართვა და გალეთში
გააძევა იგი.
არქელაოსს /ყავდა ცოლი, სახელად გლაფირა, და მანაც იხილა სიზმარი.
იგი, რაღა თქმა უნდა, იმის შთაბეჭდილების ქვეშ იყო, რაც მის ქმარს გარდახდა.
მას ესიზმრა თავისი პირველი მეუღლე (არქელაოსი მესამე იყო), რომელიც მეტად
უდიერად მოიშორეს თავიდან, – მოკლეს, და სულაც არ იყო გამორიცხული, რომ
მისი მკვლელი არქელაოსი ყოფილიყო. იმ დროისთვის, ცოტა არ იყოს, უხეშობა
იყო გავრცელებული. ეს უწინდელი ქმარი, ალექსანდრე, მას სიზმრად
გამოეცხადა, საქციელი უძრახა და განუცხადა, ისევ ჩემს სახლში უნდა
დაგაბრუნოო. ეს სიზმარი სიმონს არ აუხსნია, ასე რომ, ანალიზი ჩვენზეა.
აღსანიშნავია, რომ ალექსანდრე უკვე მკვდარი იყო და, ამრიგად, გლაფირამ
გარდაცვლილი მეუღლე იხილა სიზმრად. იმ ეპოქაში, ბუნებრივია, ეს ნიშნავდა,
რომ მას ქმრის სული გამოეცხადა. ისე რომ, უკან მიმყავხარ, ჩემს სახლშიო, რომ
უთხრა, ე.ი. /ადესში უნდოდა წაეყვანა. მართლაც, რამდენიმე დღის შემდეგ
გლაფირამ თავი მოიკლა.
177
ის სიზმრის ამხსნელი სწორად მიუდგა არქელაოსის სიზმარს, ზუსტად ისე
გაიგო, როგორც ჩვენ გავიგებდით; თუმცა ის სიზმრები ბევრად უფრო მარტივი
იყო, ვიდრე უმეტესობა ჩვენი სიზმრებისა. ჩემი გამოცდილების მიხედვით,
სიზმრები იმდენადვე მარტივია ან რთული, რამდენადაც მათი მნახველი, ოღონდ
მის ცნობიერებას მუდამ წინ უსწრებენ. ჩემი საკუთარი სიზმრები მე უკეთ როდი
მესმის, ვიდრე რომელიმე თქვენგანს, – ისინი ხომ ჩემს თვალსაწიერს ცოტათი
ყოველთვის სცილდებიან. და მე მათ ისევე ვეჯახირები, როგორც ის, ვისაც მთელი
თავისი დღე და მოსწრება სიზმრის ახსნის შესახებ არაფერი სმენია. ცოდნა კაცს
ვერაფერში გამოადგება, როცა საქმე საკუთარ სიზმრებზე მიდგება.
ჩვენი შემთხვევის შემდგომი საგულისხმო პარალელია ყველა
თქვენგანისათვის ცნობილი ამბავი დანიელის წიგნის მეოთხე თავში:5 მას შემდეგ,
რაც მეფე ნაბუქოდონოსორმა მთელი მესოპოტამია და ეგვიპტე დაიპყრო,
გადიდგულდა, – ის ხომ მთელი იმ დროისათვის ცნობილი სამყაროს მფლობელი
იყო. /ოდა, ნახა კიდევაც ტიპიური სიზმარი განდიდებული კაცისათვის, რომელმაც
მეტისმეტად ბევრს მიაღწია. მას დაესიზმრა ხე, რომელიც ცას ებჯინებოდა და
მთელ დედამიწას ჩრდილს /ფენდა. შემდეგ კი მცველმა, წმინდა ზეციურმა კაცმა,
ბრძანა, ხე მოეჭრათ, ტოტები მოესხეპათ და ფოთლები დაეყრევინებინათ, ისე
რომ მხოლოდ კუნძიღა დარჩენილიყო, ხოლო თვით მას პირუტყვებთან ერთად
უნდა ეცხოვრა, ადამიანური გული უნდა ამოეცალათ მისთვის და ცხოველის გული
ჩაედოთ.
რასაკვირველია, ამაზე მთელი ასტროლოგები, ბრძენნი და სიზმრის
ამხსნელები ირწმუნებოდნენ, ვერ გავიგეთ სიზმარიო. მხოლოდ დანიელი,
რომელიც უკვე მეორე თავშივე გამოვლინდა როგორც გამბედავი ანალიტიკოსი
(მას ხილვაც კი /ქონია სიზმრისა, რომელიც ნაბუქოდონოსორს არ ახსოვდა),
ჩასწვდა მის მნიშვნელობას. ის მეფეს ჩასჩიჩინებდა, მოინანიე შენი სიხარბე და
უსამართლობა, თორემ სიზმარი აგიხდებაო. მაგრამ ხელმწიფემ თავისი არ
დაიშალა; ძალაუფლებით გაყოყოჩებულს, ცა ქუდად არ მიაჩნდა და დედამიწა –
ქალამნად. მაშინ დასწყევლა იგი ციურმა ხმამ, რომელმაც სიზმრის
წინასწარმეტყველება გაიმეორა; და ყველაფერი ისე მოხდა, როგორც ადრე
ითქვა. ნაბუქოდონოსორი ცხოველთა შორის იქნა შეგდებული და თვითონაც
პირუტყვად იქცა; ბალახს ძოვდა ხარივით, სხეული ნამით დაეცვარა, თმა არწივის
ბუმბულივით გაეზარდა, ფრჩხილები ჩიტის კლანჭებად გადაექცა. ის ისევ
პრიმიტიულ ადამიანად იქცა, და ვინაიდან გონებას ბოროტად იყენებდა, სავსებით
წაერთვა განსჯა. მან პრიმიტივზე უკანაც კი დაიხია და სრულიად არაადამიანური
178
გახდა: ხუმბაბად, ურჩხულად გარდაისახა. ყოველივე ეს სიმბოლიზაციაა იმ
ადამიანის სრული რეგრესული დეგენერაციისა, რომელმაც მეტისმეტი მოინდომა .
ამ შემთხვევაში, ისევე როგორც ჩვენი პაციენტის შემთხვევაში,
წარმოდგენილია მარადიული პრობლემა წარმატებებით თავბრუდასხმული
კაცისა, რომელიც საკუთარ შესაძლებლობათა ზღვარს სცილდება და რომლის
გეგმებსაც არაცნობიერი ნამსხვრევებად აქცევს. არაცნობიერის წინააღმდეგობა
ჯერ სიზმრებში მჟღავნდება, და როდესაც მას ყურადღებას არ აქცევენ, სხვა გზა
არაა – გარე სინამდვილეში უნდა იჩინოს თავი ბედისწერის სახით. ამ ისტორიულ
სიზმრებს, ისევე როგორც ყველა სიზმარს, კომპენსატორული ფუნქცია აკისრია:
ისინი მითითებაა (სიმპტომია, თუკი თქვენ ასე გირჩენიათ), რომ ესა და ეს პირი
თანხმობაში ვერაა თავის არაცნობიერ სიტუაციასთან, რომ სადღაც მან თავის
ბუნებრივ გზას გადაუხვია, რომ სადღაც ის საკუთარი პატივმოყვარეობისა და
სასაცილო გეგმების მსხვერპლად იქცა და საქმეს თუ არ მიხედა, უფსკრული
გაღრმავდება და, ჩვენი პაციენტისა არ იყოს, ისიც შიგ გადაიჩეხება.
მინდა ხაზი გავუსვა, რომ სიზმრის ინტერპრეტაცია შეუძლებელია მისი
კონტექსტის დეტალების გულდაგულ გათვალისწინების გარეშე. თეორიას
ნურასოდეს დაეყრდნობით, ყოველთვის პაციენტს დაეკითხეთ ხოლმე, თუ რას
ნიშნავს მისთვის ესა თუ ის სიზმრისეული ხატება. სიზმრები მუდამ მათი მნახველის
რაიმე პრობლემას ეხება, რომლის თაობაზეც იგი, ცნობიერებიდან გამომდინარე,
მცდარად სჯის. სიზმრები რეაქციაა ჩვენს ცნობიერ განწყობაზე
(მიზანმიმართულობაზე), ისევე, როგორც სხეული რეაგირებს, როცა ჩვენ
მეტისმეტად ბევრს, ან მეტისმეტად ცოტას მივირთმევთ, ანდა როგორმე სხვაფრივ
ცუდად ვეპყრობით მას. სიზმრები თვითრეგულირებადი ფსიქიკური სისტემის
ბუნებრივი რეაქციაა. ეს ფორმულირება ყველაზე მიახლოებულია იმასთან, რისი
თქმაც თეორიულად შემიძლია სიზმრის სტრუქტურისა და ფუნქციის შესახებ. მე იმ
აზრისა ვარ, რომ სიზმრები სწორედ ისევე მრავალფეროვანი და
მოულოდნელობით აღსავსეა, როგორც ადამიანები, რომელთაც დღის
განმავლობაში აკვირდები. თუ, ვთქვათ, ვინმე შემოგეყარათ, და მერე კიდევ
მეორედაც შეგხვდათ, მისგან სრულიად სხვადასხვაგვარ რეაქციებს დაინახავთ
და გაიგონებთ, და სიზმრებშიც სწორედ ასევეა. სიზმრებში ჩვენ ისევე
მრავალმხრივნი ვართ, როგორც ყოველდღიურ ცხოვრებაში, და როგორც
ცნობიერი პიროვნების უამრავი ასპექტის შესახებ ერთიანი თეორიის წამოყენებაა
საძნელო საქმე, ასევე მიჭირს სიზმრის ზოგადი თეორიის ფორმულირებაც.
სხვანაირად რომ ყოფილიყო, თითქმის ღვთაებრივ ცოდნას უნდა ვფლობდეთ
ადამიანის შესახებ, მაგრამ ასე ხომ არაა. ის კი არა და, საოცრად მცირე რამ
179
ვიცით მასზე, და ამიტომაც ვუწოდებთ ყველაფერს, რაც არ გაგვეგება
არაცნობიერს.
მაგრამ დღეს მე თვითონვე წავალ საკუთარი თავის წინააღმდეგ და ყველა
ჩემს პრინციპს ვუღალატებ: ინტერპრეტაციას გავუკეთებ ერთ ცალკეულ სიზმარს
და არა სერიიდან აღებულს; გარდა ამისა, სიზმრის მნახველს არ ვიცნობ; და
ბოლოს, ასოციაციები ხელთ არა მაქვს. ამრიგად, ახსნა თვითნებურია. თუმცა ასეთ
საქციელს გამართლება მაინც მოეძებნება. როდესაც სიზმარი
ერთმნიშვნელოვნად პიროვნული მასალისაგან შედგება, პიროვნული
ასოციაციებია საჭირო; მაგრამ თუ არსებითად მითოლოგიური სტრუქტურისაა
(განსხვავება, რომელიც მაშინვე გვეცემა თვალში), მაშინ ის უნივერსალურ ენაზე
მეტყველებს და, თქვენ იქნებით ეს, მე თუ ვინმე სხვა, შეგვიძლია პარალელები
გავავლოთ, რომელთა მეშვეობითაც მშვენივრად დავადგენთ კონტექსტს.
ამასთან, რაღა თქმა უნდა, იგულისხმება, რომ სათანადო ცოდნას უნდა
ვფლობდეთ. მაგალითად, როცა სიზმარს გმირისა და დრაკონის კონფლიქტი
გამოაქვს სამზეოზე, ამის შესახებ რაღაცა ყველას შეუძლია თქვას, – ზღაპრები და
ლეგენდები ვის არ წაუკითხავს და რაღაცა მაინც როგორ არ ექნება გაგონილი
გმირისა და დრაკონის შესახებ. სიზმართა კოლექტიურ სფეროში ადამიანთა
შორის განსხვავება პრაქტიკულად არაა; ასეთი რამ მხოლოდ პიროვნულ დონეზე
იჩენს თავს.
იმ სიზმრის შინაარსი, რომელიც ახლა მინდა მოგითხროთ, ძირითადად
მითოლოგიურია. აქ ისმის კითხვა: რაგვარ სიტუაციებში ვნახულობთ
მითოლოგიურ სიზმრებს? ჩვენში ისინი იშვიათობაა, ვინაიდან ჩვენი ცნობიერება
საგრძნობლადაა დაშორებული მის საფუძვლად მდებარე არქეტიპულ ფენებს.
ამიტომაც მითოლოგიური სიზმრები ძალზე გვეუცხოება ხოლმე. როცა ისეთ
მსოფლმხედველობასთან გვაქვს საქმე, რომელიც პირველყოფილ (დასაბამიერ )
ფსიქიკასთან ჯერ კიდევ შედარებით ახლოა – სულ სხვაა. პრიმიტივები ასეთ
სიზმრებს ძალზე საგულისხმოდ მიიჩნევენ და, ჩვეულებრივისაგან განსხვავებით,
„დიდ სიზმრებს“ უწოდებენ. ისინი მათ მნიშვნელოვნად და საყოველთაო აზრის
მატარებლად თვლიან. ამიტომაა, რომ პრიმიტიულ საზოგადოებაში სიზმრის
მხილველი თავს მოვალედ გრძნობს, „დიდი სიზმარი“ ჯგუფს მოახსენოს, და ამას
მერე უსაშველო თათბირი და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა მო/ყვება. ასეთ სიზმრებს
რომის სენატსაც მოახსენებენ ხოლმე. მაგალითად, არსებობს ამბავი ერთი
სენატორის ქალიშვილისა ქრისტეს დაბადებამდე პირველ საუკუნეში. მას ეზმანა,
ვითომ ქალღმერთი მინერვა მოევლინა და შესჩივლა, რომაელი ხალხი ჩემს
ტაძარს ჯეროვნად არ უვლისო. მანდილოსანმა თავი მოვალედ იგრძნო, ეს
180
სიზმარი სენატისათვის მოეყოლა, და სენატმაც თანხმობა მისცა ტაძრის
აღსადგენად განსაზღვრული თანხის გამოყოფაზე. მსგავსი შემთხვევაა ცნობილი
სოფოკლეს ცხოვრებიდან: როდესაც /ერაკლეს ტაძრიდან ძვირფასი ოქროს
ჭურჭელი მოიპარეს, ღმერთი სოფოკლეს სიზმრად გამოეცხადა და დაუსახელა,
ქურდი ვინც იყო.6 სიზმრის მესამედ განმეორების შემდეგ სოფოკლემ
გადაწყვიტა, ის არეოპაგში განეცხადებინა. ეჭვმიტანილი დააკავეს ; ამას მო/ყვა
დაკითხვა, რომლის მსვლელობაშიც ქურდი გამოტყდა და ჭურჭელი დააბრუნა. ეს
მითოლოგიური ანუ კოლექტიური სიზმრები ისეა მოწყობილი, რომ ადამიანებს
ინსტინქტურად უბიძგებს მოსაყოლად. ეს ინსტინქტი ძალზე საჭირო რამაა,
ვინაიდან ასეთი სიზმრები კერძო პირთა საკუთრება კი არ არის, არამედ უფრო
კოლექტიური მნიშვნელობისაა. საზოგადოდ, თავისთავად აღებული, ისინი
ჭეშმარიტებას ღაღადებენ, და კერძო შემთხვევაში კი, განსაზღვრულ სიტუაციაში
მყოფთათვის, განსაკუთრებით ზედგამოჭრილნი არიან ხოლმე. ამიტომაც
აფასებდნენ ასე სიზმრებს შორეულ წარსულსა და შუა საუკუნეებში. გრძნობდნენ,
რომ ისინი კოლექტიურ ადამიანურ ჭეშმარიტებას გამოხატავდნენ.
ახლა კი სიზმარს მოგიყვებით. ეს სიზმარი მრავალი წლის წინათ ერთმა
კოლეგამ გამომიგზავნა სიზმრის მნახველის შესახებ თანდართული რამდენიმე
შენიშვნითურთ. ჩემი კოლეგა ნევროლოგად მუშაობდა კლინიკაში, პაციენტი კი 22
წლის განათლებული ახალგაზრდა ფრანგი გახლდათ, ძალზე ინტელიგენტური,
ესთეტიკური მიდრეკილებების მქონე. ესპანეთში მოგზაურობიდან დეპრესიით
დაბრუნებულა და დიაგნოზად მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დეპრესიული
ფორმა დაუსვეს. დეპრესია ძალიან ძლიერი არ იყო, მაგრამ პაციენტის კლინიკაში
მოთავსება მაინც საჭიროდ იქნა მიჩნეული. ექვსი თვის შემდეგ გაწერეს,
რამდენიმე თვეც და – თავი მოიკლა. იმ დროისათვის დეპრესია აღარ აწუხებდა, –
დეპრესიისაგან ფაქტობრივად განიკურნა; თვითმკვლელობა, როგორც ჩანს,
წყნარი განსჯის მდგომარეობაში ჩაიდინა. სიზმრიდან ჩვენ გავიგებთ, თუ რატომ
გამოესალმა სიცოცხლეს. ეს სიზმარი დეპრესიის დასაწყისისათვის აღმოუცენდა.
აი, როგორი იყო ის:
„ტოლედოს დიდი საყდრის ქვეშ წყლით სავსე დარანია, რომელიც მიწის
ქვეშ მდინარე ტახოს უკავშირდება, ქალაქს რომ გარს ერტყმის. ეს დარანი პატარა
ჩაბნელებული ალაგია. წყალში ვეებერთელა გველია, რომელსაც თვალები
ძვირფასი ქვებივით უბრწყინავს. იქვე მახლობლად ოქროს თასია, რომელშიც
ოქროსავე ხანჯალი დევს. ეს ხანჯალი ტოლედოს გასაღებია, და მისი მფლობელი
ქალაქის ბატონ-პატრონია. სიზმრის მნახველმა იცის, რომ გველი მეგობარი და
მფარველია B.ჩ.-სი, მისი ყრმობის მეგობრისა, რომელიც აგრეთვე ფიგურირებს
181
სიზმარში. B.ჩ. შიშველ ფეხს ხახაში უდებს გველს. გველი მას მეგობრულად
ლოკავს, და B.ჩ. ტკბება გველთან ასეთი თამაშით; მას გველისა არ ეშინია,
ვინაიდან უმანკო ბავშვია. სიზმარში B.ჩ. დაახლოებით შვიდი წლისა იქნება, – ის
ხომ სინამდვილეშიც სიზმრის მხილველის ბავშვობის მეგობარი იყო“. მას შემდეგ
– სიზმრის მიხედვით – გველი დავიწყებას მიეცა, მის სამყოფელში ჩასვლას კი
ვერავინ ბედავდა.
ეს ნაწილი ერთგვარი შესავალია, ახლა კი ძირითადი ამბავი იწყება:
„სიზმრის მხილველი მარტოა გველთან და პატივისცემით, მაგრამ
უშიშრად ელაპარაკება. გველი მას გაანდობს, ესპანეთი ჩემი საკუთრებაა , რადგან
B.ჩ.-ის მეგობარი ვარო, და სთხოვს, დაუბრუნოს ბიჭუნა. სიზმრის მნახველი უარს
ეუბნება, და სამაგიეროდ /პირდება, რომ თვითონ ჩავა გამოქვაბულის წყვდიადში
და მისი მეგობარი გახდება. მაგრამ მერე გადაიფიქრებს და დანაპირების
შესრულების მაგივრად გადაწყვეტს სხვა მეგობარი, მისტერ შ. მიაგზავნოს
გველთან. ეს მეგობარი ესპანელი მავრების ჩამომავალია, და დარანში ჩასვლა
რომ გაბედოს, თავისი ერის ძველებურ გამბედაობას უნდა მოუხმოს. სიზმრის
მნახველი მას ურჩევს, წითელტარიანი მახვილი წამოიღოს, ტახოს მეორე ნაპირზე
მდებარე იარაღის ფაბრიკაში რომაა. რეს რაღაც ძველისძველი მახვილი უნდა
იყოს, ჯერ კიდევ ფოკების დროინდელი.7 შ. შოულობს მახვილს, მღვიმეში ჩადის,
და სიზმრის მნახველი მას უბრძანებს, მარცხენა ხელისგულში მახვილი გაიყაროს.
შ. ამას ასრულებს, მაგრამ თავზარდამცემი გველის წინაშე თავდაჭერა ღალატობს ,
ტკივილითა და შიშით შეპყრობილი, შე/ყვირებს და ისევ მაღლა მიცოცავს, ისე
რომ ხანჯალი არ აუღია. ამიტომ ის ტოლედოს ვერ დაიკავებს, და სიზმრის
მნახველს ისღა დარჩენია, რომ ხანჯალი იქ დატოვოს კედლის უბრალო
დეკორაციასავით“.
ასეთია სიზმრის დასარული. ორიგინალი, რა თქმა უნდა, ფრანგულია.
ახლა კონტექსტი ვნახოთ. მეგობრებთან დაკავშირებით ზოგიერთი მითითება
გაგვაჩნია. B.ჩ. მისი სიყრმის მეგობარია, ცოტათი მასზე უფროსი, და ყოველივე
საოცარს და მშვენიერს ის ამ მეგობარზე აპროეცირებდა, ერთგვარ გმირად
/ყავდა შერაცხილი; მოგვიანებით კი /ორიზონტიდან დაეკარგა, – შესაძლოა,
გარდაიცვალა კიდეც. შ. შედარებით ახალშეძენილი მეგობარია. მის შესახებ
ცნობილია, რომ ესპანელი მავრების შთამომავალია. მე მას პირადად არ ვიცნობ,
მაგრამ ვიცნობ მის ოჯახს. ძალზე ტრადიციული და პატივსაცემი ოჯახია სამხრეთ
საფრანგეთიდან; გვარი, შესაძლოა, სუფთა მავრული ჰქონდეთ. სიზმრის
მნახველმა იცოდა ეს ლეგენდა შ-ის ოჯახის შესახებ.
182
როგორც უკვე მოგახსენეთ, სიზმრის ნახვამდე ცოტა ხნით ადრე ის
ესპანეთში გახლდათ და, ბუნებრივია, ტოლედოც მოინახულა. სიზმარი
დაბრუნების შემდეგ უნახავს. კლინიკაშიც მაშინ მოათავსეს. ცუდ გუნებაზე
ყოფილა, ლამის სასოწარკვეთილი, და იძულებული გახდა ეს სიზმარი
ექიმისათვის მოეთხრო. ჩემმა კოლეგამ არ იცოდა, რა გაეწყო ამ სიზმართან, და
საჭიროდ სცნო ჩემთვის გამოეგზავნა, ვინაიდან მეტად მნიშვნელოვნად ჩათვალა .
იმ დროისათვის, როცა მე ის მივიღე, ვერაფერი გავუგე. სულ ასე მგონია, ცოტა
მეტი რომ მცოდნოდა მაშინ ასეთი სიზმრების შესახებ და ამ შემთხვევისათვის მე
თვითონ მომეკიდა ხელი, ალბათ შევძლებდი-მეთქი ამ ყმაწვილი კაცისათვის
რამე მეშველა და თვითმკვლელობა ამეცილებინა. მას მერე მრავალ მსგავს
შემთხვევას გადავყრივარ. ნემსის ყუნწშიც კი გავძვრებით, თუკი ამნაირ სიზმრებს
სწორად გავიგებთ. ასეთ მგრძნობიარე, ფაქიზ კაცს, ხელოვნების ისტორია რომ
შეუსწავლია, არაჩვეულებრივად ინტელიგენტურია და ხელოვანის მონაცემები
აქვს, უაღრესად ფრთხილად უნდა მოვეპყროთ. ბანალობები შედეგს არ
გამოიღებს; რეალურ მასალას დიდი სერიოზულობით უნდა მოვეკიდოთ.
ალბათ არ შევცდებით, თუ ვიტყვით, რომ სიზმრის მნახველს ქალაქი
ტოლედო შემთხვევით არ აურჩევია, როგორც მოგზაურობისას, ასევე სიზმარში, და
სიზმარს ამოაქვს მასალა, რომელიც ყველას შემოაწვებოდა, ვინც ტოლედოს
სწვევია და ასეთივე ფსიქიკური წყობა, ამგვარივე აღზრდა და ნატიფი
ესთეტიკური შეგრძნებები, აგრეთვე შესაბამისი ცოდნა /ქონია. ტოლედო
უჩვეულოდ შთამბეჭდავი ქალაქია. აქაა აგებული მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე
საოცარი გოთური საყდარი. ამ ადგილს უძველესი ტრადიცია აქვს: ეს რომაელთა
ძველი ტოლეტუმია და ესპანეთის კარდინალ-არქიეპისკოპოსისა და ქვეყნის
მთავარეპისკოპოსის რეზიდენციაა საუკუნეთა მანძილზე. მეექვსედან მერვე
საუკუნემდე ეს ვესტგუთების დედაქალაქი იყო, მერვედან მეთერთმეტემდე –
მავრთა სამეფოს ერთ-ერთი პროვინციის დედაქალაქი და მეთერთმეტედან
მეთექვსმეტემდე – კასტილიის დედაქალაქი. ტოლედოს საყდარი, აგრერიგად
შთამბეჭდავი და კეთილაღნაგი, რაღა თქმა უნდა, ყოველივე იმის აღმნიშვნელია,
რასაც ისედაც გამოხატავს – სიდიადესა და ძალმოსილებას, ბრწყინვალებასა და
იდუმალებას შუასაუკუნეობრივი ქრისტიანობისა, რომელმაც თავისი ჭეშმარიტი
გამოხატულება ეკლესიაში /პოვა. ამიტომაც საყდარი სულიერი საუფლოს
განსახიერებაა, – შუა საუკუნეებში ხომ სამყაროს იმპერატორი და ღმერთი
განაგებდა. ასე რომ, საყდარი ქრისტიანულ ფილოსოფიას, ან შუა საუკუნეების
მსოფლმხედველობას გამოხატავს.
183
სიზმარი გვეუბნება, რომ საყდრის ქვეშ საიდუმლოებით მოცული
ალაგიაო, რომელსაც ქრიასტიანულ ეკლესიასთან ფაქტიურად საერთო არაფერი
უნდა /ქონდეს. რა არის იმდროინდელი საყდრის ქვეშ? ყველგან არის, ასე
ვთქვათ, ქვეეკლესია, – კრიპტა. ალბათ, გეცოდინებათ შარტრის დიდი კრიპტა; ის
კარგად გადმოგვცემს კრიპტის იდუმალებით მოცულ ბუნებას. შარტრის კრიპტა
ადრე ძველებულ წმინდა ადგილს წარმოადგენდა, ჭით, სადაც ქალწულს თაყვანს
სცემდნენ, – ქალწულ მარიამს კი არა, როგორც დღესაა, არამედ კელტურ
ღვთაებას. შუა საუკუნეების ნებისმიერი ქრისტიანული ეკლესიის ქვეშ არის
საიდუმლო ალაგი, სადაც ძველ დროში მისტერიებს ზეიმობდნენ. ჩვენ რასაც
დღეს ეკლესიის საკრამენტებს ვუწოდებთ, ძველი ქრისტიანებისათვის მისტერიებს
წარმოადგენდა. პროვანსულად კრიპტას ლე მუსსეტ /ქვია, რაც საიდუმლოებას
ნიშნავს; ამ სიტყვის პირვანდელი მნიშვნელობა, შესაძლებელია, მყსტერია-დან
მოდის და იდუმალებით მოცულ ალაგს აღნიშნავდა. აოსტაში, სადაც პროვანსულ
დიალექტზე მეტყველებენ, ეკლესიათა ქვეშ მუსსეტ-ია.
კრიპტა, ალბათ, მითრას კულტიდან თუა გადმოღებული. მითრას
რელიგიაში მთავარი ცერემონია სანახევროდ მიწის ქვეშ მდებარე გამოქვაბულში
იმართებოდა, საზოგადოება კი თავისათვის რჩებოდა ეკლესიის ზემო, ძირითად
ნაწილში, სადაც ჭუჭრუტანები იყო დატანებული, რათა მორწმუნეებს ქვემოთ
მღვდლებისა და რჩეულთა რიტუალური სიმღერებისა და ზეიმის დანახვა და
მოსმენა შეძლებოდათ, მაგრამ მათთან შესვლის უფლება არ /ქონდათ. ეს
ხელდასხმულთა პრივილეგიას შეადგენდა. ბაპტისტერიუმის და ძირითადი
ნაგებობის გამოყოფაც ქრისტიანულ ეკლესიაში იმავე წარმოდგენიდან მოდის, –
ნათლობა და ზიარება ხომ ისეთი მისტერიები იყო, რომელთა შესახებ აშკარად
ლაპარაკი იკრძალებოდა. ერთგვარი ალეგორიული შედარებების გამოყენება
იყო საჭირო საიდუმლოს შესანახად. მისტერია დაკავშირებული იყო ქრისტეს
სახელთანაც, რომელიც ამიტომ არ შეიძლებოდა ეხსენებინათ; მას იხტიუსის,
თევზის, სახელით იხსენიებდნენ. ალბათ გეხსომებათ ძველი ქრისტიანული
მხატვრობის რეპროდუქციები, სადაც ქრისტე თევზის სახით გვევლინება. ალბათ,
წმინდა სახელთან დაკავშირებული ეს იდუმალებაა მიზეზი იმისა, რომ ძველ
ქრისტიანულ დოკუმენტში, დაახლ. 140 წ.ჩვ.წ.აღ.,* რომელიც /ერმასის
„მწყემსადაა“8 ცნობილი და რომელიც ეკლესიის მიერ დაახლოებით მე-5
საუკუნემდე ქრისტიანული ლიტერატურის მნიშვნელოვან შემადგენელ ნაწილად
იყო აღიარებული, ქრისტეს სახელი ნახსენები არაა. ნათელხილვათა შესახებ ამ
წიგნის ავტორი, /ერმასი, რომაელი ეპისკოპოსის პიუსის ძმა უნდა ყოფილიყო.
184
სულიერი მოძღვარი, რომელიც ჰერმასს ეცხადება, არის პოიმენი, მწყემსი და არა
ქრისტე.
კრიპტას ანუ საიდუმლოებით მოცული ადგილის წარმოდგენას, ამრიგად,
რაღაც ისეთამდე მივყავართ, რასაც ძირი ქრისტიანულ
მსოფლმხედველობამდელ შორეთში აქვს გადგმული, ქრისტიანობაზე ძველია,
როგორც წარმათული ჭა შარტრის ეკლესიის ქვეშ, ანდა როგორც ანტიკური
მღვიმე, რომელშიაც გველი ბინადრობს. ჭა გველითურთ, ცხადია, სიზმრის
მნახველს ესპანეთში მოგზაურობისას რეალურად არ უნახავს . ეს სიზმრისეული
წარმოდგენა პიროვნული გამოცდილება არაა, და ამიტომ მისი პარალელები
შეიძლება არქეოლოგიური და მითოლოგიური ცოდნის საფუძველზე მოვნახოთ.
ცოტა რამ უნდა გაგიზიაროთ ამ პარალელიზმის შესახებ, რათა დაინახოთ, თუ რა
სახის კონტექსტში აღმოჩნდება ჩაწნული ამგვარი სიმბოლური ფიგურა, როცა მას
შედარებითი კვლევითი მუშაობის შუქზე გავხედავთ. მოგეხსენებათ, ყოველ
ეკლესიას თავისი ემბაზი (სანათლო ვარცლი) აქვს. ის თავდაპირველად პისცინა-
ს,* ტბას წარმოადგენდა, რომელშიაც ხელდასხმულთ (Eინგეწეიჰტე) განბანდნენ
ანუ სიმბოლურად ახრჩობდნენ. სანათლო ვარცლში სიმბოლური სიკვდილის
შემდეგ ისინი ქუასი მოდო გენიტი-ად იქცეოდნენ, ხელახლა დაბადებულებად. ასე
რომ, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ კრიპტას, სანათლო ვარცლს როგორც შიშისა
და სიკვდილის, ასევე ხელახალი შობის ადგილის მნიშვნელობა აქვს; ეს ის
ადგილია, სადაც იდუმალებით მოცული ხელდასხმა მიმდინარეობს.
გველი მღვიმეში – ეს ხატება მრავლად გვხვდება ანტიკურ ხანაში.
მნიშვნელოვანია მხედველობაში ვიქონიოთ, რომ კლასიკურ ანტიკაში, ისევე
როგორც სხვა კულტურებში, გველი მხოლოდ და მხოლოდ შიშსა და საფრთხეს კი
არ ნიშნავდა, არამედ განკურნებასაც. ამიტომაა ასკლეპიოსი, ექიმთა ღმერთი,
გველთან დაკავშირებული; ყოველმა თქვენგანმა იცის მისი ემბლემა, დღესაც რომ
ხმარობენ. ასკლეპიოსის ტაძრებში, ასკლეპიუმებში, ე.ი. უძველეს კლინიკებში,
ქვით დაფარული ხვრელი იყო, და ამ ხვრელში წმინდა გველი ბინადრობდა. ქვაში
ნახვრეტი იყო, რომელშიც ხალხი, ვინც კი განკურნების ალაგს ეწვეოდა,
ექიმებისათვის /ონორარს ყრიდა ხოლმე. ამრიგად, გველი კლინიკის მოლარე და
საჩუქრების ამკრებიც იყო, მის სოროში რომ ცვიოდა. ქოლერის დიდი ეპიდემიის
დროს, დიოკლეტიანეს ** ხანაში, ასკლეპიოსის სახელგანთქმული გველი
ეპიდაუროსიდან რომში გადაიყვანეს, რათა ეპიდემიის საწინააღმდეგო შხამად
ემოქმედა. ის თავად ღმერთს განასახიერებდა.
გველი მარტო მკურნალობის ღვთაება როდია; ის სიბრძნისა და
წინასწარმეტყველების უნარსაც ფლობს. კასტილიის წყაროში, დელფოსთან,
185
უძველეს დროში ერთი პითონი ბინადრობდა. მას აპოლონი შეება და დაამარცხა,
და იმ დროიდან მოყოლებული დელფო განთქმული სამისნოს ადგილსამყოფელი
გახდა და აპოლონი – მისი ღმერთი, ვიდრე თავისი ძალაუფლების ნახევარს
დიონისეს გადააბარებდა, რომელიც მოგვიანებით შემოვიდა აღმოვალეთიდან.
ქვესკნელში, მკვდრის სულთა სამკვიდროში, მუდამაა წყალი და გველები, – ეს
არისტოფანეს „ბაყაყებშიც“ შეგვიძლია ამოვიკითხოთ. ლეგენდაში გველს ხშირად
დრაკონი ცვლის; ლათინური დრაცო პირდაპირ გველს ნიშნავს. ჩვენი სიზმრის
განსაკუთრებით შთამბეჭდავი პარალელი მოიპოვება წმინდა სილვესტრის 9
შესახებ მე-5 საუკუნის ერთ ქრისტიანულ ლეგენდაში: ამაზრზენი დრაკონი
ცხოვრობდა გამოქვაბულში, რომში, ტარპეიას კლდის ქვეშ, სადაც ქალიშვილებს
მსხვერპლად სწირავდნენ. სხვა ლეგენდის მიხედვით, ეს ნამდვილი კი არა,
ხელოვნური დრაკონი იყო, და როცა ერთი ბერი ჩავიდა იქ იმის
დასამტკიცებლად, რომ ცოცხალი არ იყო, ნახა, რომ დრაკონს ხახაში მახვილი
ეჭირა და თვალების ნაცვლად ბრჭყვიალა ძვირფასი ქვები /ქონდა ჩასმული.
ამ მღვიმეებში, ისევე როგორც კასტილიის მღვიმეში, ძალზე ხშირად
გვხვდება წყაროები. ეს წყაროები მეტად მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ
მითრას კულტში, საიდანაც ადრეული ეკლესიის ბევრმა ელემენტმა დაიდო
სათავე. პორფირიუსი გვიამბობს, რომ ზოროასტრს, სპარსთა რელიგიის
ფუძემდებლს, მითრასათვის წყალუხვი გამოქვაბული შეუწირავს. ვინც თქვენგან
გერმანიაში ყოფილა და ზაალბურგი ფრანკფურტთან უნახავს, არ შეიძლება
მითრას მღვიმესთან წყარო არ შეენიშნა. მითრას კულტი ყოველთვის
წყაროსთანაა დაკავშირებული. პროვანსში ძალზე ლამაზი მითრაეუმია,
რომელსაც საუცხოო, ბროლივით გამჭვირვალე წყლით სავსე დიდი „პისცინა“
აქვს, უკანა პლანზე კი კლდეა, რომელზედაც მითრა ტაუროქტონოსია
ამოკვეთილი – მითრა ხარისმკვლელი. ეს სალოცავები ყოველთვის დიდ
უკმაყოფილებას /გვრიდნენ პირველ ქრისტიანებს. მას სძულდათ ყოველგვარი
ასეთი ბუნებრივი წარმონაქმნები, – ისინი ხომ ბუნებას არ სწყალობდნენ. რომში,
წმინდა კლემენტის ეკლესიის ქვეშ, ათი ნაბიჯის სიღრმეზე აღმოჩენილია
მითრაეუმი. ის ჯერ კიდევ კარგადაა შემონახული, მაგრამ წყლითაა სავსე, და რომ
ამოტუმბავენ, წყალი ისევ შედის. ის მუდამ წყლითაა დაფარული, ვინაიდან
სადღაც იქვე წყარო ამოჩქეფს და შიგნით ყველაფერს ტბორავს. ეს წყარო კი ვერ
აღმოაჩინეს. ანტიკაში სხვა რელიგიური წარმოდგენებიცაა ცნობილი,
მაგალითად, ორფიული კულტი, სადაც ქვესკნელი და წყალი მუდამ ერთად
ფიგურირებენ.
186
ეს მასალა, ალბათ, საკმარისია იმის საჩვენებლად, რომ წყლით სავსე
გამოქვაბულში მყოფი გველი ისეთი ხატებაა, რომელიც ანტიკაში კარგად იყო
ცნობილი და დიდ როლს ასრულებდა. შეამჩნევდით, რომ მაგალითებს სულ
ანტიკიდან ვირჩევდი; სხვა კულტურებიდანაც შემეძლო პარალელების მოყვანა, –
იგივე იქნებოდა. სიღრმეში არსებული წყალი არაცნობიერს გამოხატავს.
სიღრმეში უმრავლეს შემთხვევაში განძს იცავს გველი ან დრაკონი. ჩვენს
სიზმარში განძი ოქროს თასია შიგ მოთავსებული ხანჯლითურთ. განძის ხელში
ჩასაგდებად დრაკონი უნდა დამარცხდეს. განძი ძალზე იდუმალი ბუნებისაა. ის
უცნაურადაა დაკავშირებული გველთან; გველის საკვირველი ბუნება განძის
რაგვარობას ახასიათებს, თითქოს ორივენი ერთი და იგივე იყვნენ. ხშირად განძის
მცველი ოქროს გველის შესახებაცაა ლაპარაკი. ოქრო ისეთი რამაა, რასაც ყველა
დაეძებს, ისე რომ,ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს გველი თვითონაა დიდი
საუნჯე, განუზომელი ძალაუფლების წყარო. ასე, ძველ ბერძნულ მითებში
გამოქვაბულის ბინადარი გმირია, მაგალითად, კეკროპი, ათენის დამაარსებელი.
ზემოთ ის ნახევრად კაცია, ნახევრად ქალი, – /ერმაფროდიტია, სხეულის ქვემოთა
ნაწილი კი გველისა აქვს; რა ბევრი ლაპარაკი უნდა, რომ ურჩხულია. იგივეს
გადმოგვცემენ ერექთევსის, ათენის მეორე მითიური ხელმწიფის შესახებაც .
ეს წინასწარ შემზადებასავით გამოგადგებათ იმის გასაგებად, თუ რას
ნიშნავს ჩვენს განსახილველ სიზმარში ოქროს თასი ოქროს ხანჯლითურთ.
ვაგნერის „პარციფალი“ თუ ნანახი გაქვთ, გეცოდინებათ, რომ თასი გრაალს
შეესატყვისება და ხანჯალი – შუბს, და რომ ისინი ურთიერთდაკავშირებულნი
არიან. ესაა მამაკაცური და ქალური პრინციპი, რომელნიც, ერთად აღებული ,
დაპირისპირებულთა ერთიანობას გამოხატავენ. მღვიმე, ქვესკნელი
არაცნობიერის იმ დონეს წარმოადგენს, სადაც ჯერ კიდევ არავითარი განსხვავება
არ არსებობს, მამაკაცურსა და ქალურს შორის განსხვავებაც კი – პირველი
განსხვავება, რომელსაც პრიმიტივები არჩევენ. ისინი, მაგალითად, საგნებს ამ
პრინციპის მიხედვით ასხვავებენ; ჩვენც კი ვარჩევთ ხოლმე ასე ხანდახან . ზოგ
გასაღებს, მაგალითად, ენაში ხვრელი აქვს, მაშინ როცა სხვები მასიურია. მათ
ქალურ და მამაკაცურ გასაღებებს უწოდებენ. თუ გინახავთ, რანაირი კრამიტის
სახურავები იციან იტალიაში: ამოზნექილ კრამიტებს ქვემოთ დაწყობილ ჩაზნექილ
კრამიტებზე ალაგებენ; ზედებს ბერებს უწოდებენ, ქვედებს კი – მონაზვნებს. ეს
იტალიური უხამსი ხუმრობა ან რაღაც ასეთი კი არაა, არამედ არსებითი
განსხვავებაა დაჭერილი მათი ერთმანეთისაგან გასარჩევად.
როდესაც არაცნობიერი მამაკაცურსა და ქალურს აერთიანებს, ყოველივე
თითქმის განურჩეველი ხდება; აღარ ძალგვიძს გავარჩიოთ, სად მამრობითია და
187
სად – მდედრობითი, ისევე როგორც კეკროპია ისეთი მითიური შორეთიდან, რომ
შეუძლებელი შეიქნა იმის გარკვევა, კაცი იყო ის თუ ქალი, ადამიანი თუ გველი.
ასევე, ჩვენ ვხედავთ, რომ დარანის ფსკერი განსახილველ სიზმარში
დაპირისპირებულობათა სრული შერწყმით ხასიათდება. ეს პირველყოფილი
მდგომარეობაა, და ამავე დროს სანატრელი მიზანიცაა, – ისეთი ელემენტების
გაერთიანება, რომელიც მარად დაპირისპირებულობაში არიან. კონფლიქტი
ჩაწყნარებულია, და ყოველივე ჯერ კიდევ (ანდა ხელახლა) განურჩეველი
/არმონიიის საწყის მდგომარეობაშია. მსგავსი წარმოდგენა არსებობს ძველ ჩინურ
ფილოსოფიაში: იდეალურ მდგომარეობას დაო ეწოდება.ის ცისა და მიწის
სრულ /არმონიას წარმოადგენს. სურ. 13-ზე გამოსახულია დაოს სიმბოლო. ერთ
მხარეზე ის თეთრია და შავი წერტილი აქვს, მეორეზე კი – შავია თეთრი
წერტილით. თეთრი მხარე
ცხელი, მშრალი, ცეცხლოვანი პრინციპია – სამხრეთი, შავი კი – ცივი, სველი,
ბნელი პრინციპი – ჩრდილოეთი. მდგომარეობა დაო – ეს სამყაროს დასაბამია,
როცა ჯერ კიდევ არაფერი დაწყებულა; ამავე დროს ეს ის მდგომარეობაა,
რომლის მიღწევასაც უმაღლესი სიბრძნის მოპოვებით ლამობენ. ორი
საწინააღმდეგო პრიციპის შერწყმის წარმოდგენა – მამაკაცურისა და ქალურის –
არქეტიპული ხატებაა. ერთხელ ამის შესანიშნავი მაგალითი ჩემი ყურით გავიგონე
თავის ჯერ კიდევ ცოცხალ პრიმიტიულ ფორმაში. ეს იყო ომის დროს, როდესაც
სამხედრო სამსახურში ვიმყოფებოდი, სამთო არტილერიაში. ჯარისკაცები მძიმე
ქვემეხის დასაყენებლად ღრმა ორმოს თხრიდნენ. მიწა ქვასავით იყო, და
გვარიანად იგინებოდნენ, მძიმე ბელტებს რომ აბრუნებდნენ. მე კლდის უკან
ვიჯექი მოყუჩებული, ჩიბუხს ვეწეოდი და ვაყურადებდი. ამ დროს ერთ-ერთმა
მათგანმა თქვა: „წყეულიმც იყოს კიდევ ერთხელ, ჩვენ აქ აყვავებული ძველი
ჭალის სიღრმეში გვითხრია, სადაც ზღვის უძველესი ბინადრები ცხოვრობდნენ,
სადაც მამასა და დედას ჯერაც ერთად სძინავთ“. ესეც იგივე წარმოდგენაა, ძალზე
გულუბრყვილოდ გამოთქმული. ზანგების ერთი მითის თანახმად, პირველმამასა
და პირველდედას ერთად ეძინათ კოთხოში და სრული გაუცნობიერებლობის
მდგომარეობაში, სანამ არ გაარკვიეს, რომ ერთიმეორისაგან გამოყოფილან და
ის, რაც მათ შორის იყო, ძე იყო მათი. მათ შორის ადამიანი იყო, და იმ დროიდან
მოყოლებული განცალკევდნენ და თავიანთი თავი შეიცნეს. აბსოლუტური
გაუცნობიერებლობის პირველსაწყისი მდგომარეობა გადმოცემულია როგორც
სრული სიწყნარე, რომელსაც არაფერი არღვევს.
როცა ვინმე ამ სიმბოლოებს ნახულობს სიზმრად, ეს ნიშნავს, რომ სრული
გაუცნობიერებლობის ფენას აღწევს, რომელიც უდიდეს საუნჯედაა მიჩნეული.
188
ვაგნერის „პარციფალის“ ცენტრალური მოტივი ისაა, რომ შუბი გრაალს უნდა
დაუბრუნდეს, ვინაიდან ისინი მარად განუყოფელნი არიან. ეს გაერთიანება
გასრულების სიმბოლოა, – მარადიულობა სამყაროს შექმნის წინ და მერე – ძილის
მდგომარეობა. ესაა ალბათ ის, რასაც პრინციპში ადამიანი ეძიებს. ამიტომაც
ბედავს ის დრაკონის გამოქვაბულში ჩასვლას, – იქ იმედოვნებს ისეთი
მდგომარეობის მოპოვებას, როცა ცნობიერება და არაცნობიერი ისე სრულად
არიან შერწყმული, რომ აღარც ცნობიერი ეთქმის და აღარც არაცნობიერი.
როგორც კი ეს ორნი მეტისმეტად დაშორდებიან, ცნობიერება ისევ შეერთებას
ცდილობს, რისთვისაც სიღრმეში ეშვება, სადაც ისინი ერთ დროს ერთნი იყვნენ.
ასე, ტანტრა-იოგასა ან კუნდალინი-იოგას საშუალებით ცდილობენ ისეთი
მდგომარეობის მიღწევას, როგორშიც შივა ცოცხლობს შაქტისთან მარადიულ
ერთიანობაში. შივა მარად განუვრცობადი წერტილია, რომელსაც გარს ერტყმის
დახვეული გველის სახით წარმოდეგნილი ქალური პრინციპი – შაქტი.
ამ წარმოდგენის შესახებ კიდევ მრავალი სხვა მაგალითის მოყვანა
შემეძლო. შუა საუკუნეების საიდუმლო გადმოცემებში ის დიდ როლს ასრულებდა.
შუასაუკუნეობრივ ალქიმიურ ტექსტებში, მაგალითად, არსებობს შოლ-ისე და
Lუნა-ს – მამაკაცური და ქალური პრინციპის – შეერთების ხატებები. ანალოგიური
სიმბოლიკის კვალს ვაწყდებით ანტიკური მისტერიების შესახებ ქრისტიანულ
გადმოცემებში. ერთ-ერთ ასეთ მოხსენებაში – ვინმე ეპისკოპოს ასტერიოზის
მოხსენებაში ელევსინის შესახებ – ნათქვამია, რომ ქურუმი ყოველწლიურად
ახორციელებდა კატაბაზისს, ანუ ქვესკნელში ჩასვლას. აპოლონის ქურუმი და
დემეტრას, მიწათმოქმედების ქალღმერთის ქურუმი ქალი მიწის
გასანაყოფიერებლად ჰიეროგამიას ასრულებდნენ, წმინდა ქორწინების
რიტუალს. აქ საქმე ქრისტიანის მსჯელობასთან გვაქვს, რომელიც დასაბუთებული
არაა. ელევსინის მისტერიებში ზიარებულნი სასტიკად ინახავდნენ საიდუმლოს ;
რამე რომ გაეცათ, სიკვდილით დაისჯებოდნენ. ამიტომაა, რომ ჩვენთვის მათი
რელიგიური წეს-ჩვეულებები ფაქტიურად უცნობია, მაგრამ ის კი ცნობილია, რომ
დემეტრას მისტერიების მსვლელობაში ზოგ უხამსობას /ქონდა ადგილი, – ამით
მიწის ნაყოფიერებაზე კეთილისმყოფელი გავლენის მოხდენას იმედოვნებდნენ:
ათენის მაღალი წრის მანდილოსნები დემეტრას ქურუმი ქალის წინამძღოლობით
იკრიბებოდნენ, გემოზე მიირთმევდნენ და მერე ესხროლოგიის* რიტუალს
ასრულებდნენ, ე.ი. უშვერად უნდა ეოხუნჯათ. ასეთი იყო რელიგიური მოვალეობა,
ვინაიდან ეს მომავალი მოსავლიანობის პერიოდისათვის სასიკეთოდ მიაჩნდათ.1
0 მსგავსი რიტუალები სრულდებოდა ბუბასტისში, ეგვიპტეში, იზიდას მისტერიების
დროს. ზემო ნილოსის სოფლების მცხოვრებნი ჯგუფ-ჯგუფად ეშვებოდნენ და
189
ნავში მყოფი ქალები ნილოსის მეორე ნაპირზე მყოფ ქალებს სანახაობას
უმართავდნენ. ესეც, ალბათ, მიწის ნაყოფიერების გასაზრდელად ხდებოდა. ამის
შესახებ შეგვიძლია ჰეროდოტესთან ამოვიკითხოთ. 1 1 სამხრეთ გერმანიაში მე-19
საუკუნემდეც კი გლეხს თავისი ცოლი ყანაში მი/ყავდა ხოლმე და ხნულში
ერთდებოდნენ. ამას სიმპათეტიკურ მაგიას უწოდებდნენ.
თასი ის ჭურჭელია, რომელიც ღებულობს ან შეიცავს, ამიტომაც ის
ქალურია. ის სიმბოლოა სხეულისა, რომელიც ანიმას (Anima), სიცოცხლის
სუნთქვასა და ცვალებადობას შეიცავს, მაშინ როცა ხანჯალი, როგორც
განმგმირავი და გამჭოლი, მამაკაცურია. ის ჭრის, გამოყოფს და ანაწევრებს, და
ამიტომაც მამაკაცური ლოგოს-პრინციპის სიმბოლოა. განსახილველი სიზმრის
მიხედვით, ხანჯალი ტოლედოს გასაღებია. გასაღების წარმოდგენა ხშირადაა
დაკავშირებული გამოქვაბულის სიმტერიებთან. მითრას კულტში არის ერთი
უცნაური ხელმწიფე – გასაღებთა მეფე ეონი, რომელიც ვერ აუხსნიათ, რას უნდა
წარმოადგენდეს, ჩემთვის კი ეს სავსებით გასაგებია. მას ლომისთავიანი
ფრთოსანი კაცის სახით ხატავენ ხოლმე; გარს გველი ერტყმის, რომელიც თავს
ზემოთ სწვდება.1 2 ამ ფიგურის ხილვა შეგიძლიათ ბრიტანეთის მუზეუმში. ესაა
უსასრულო დრო და ხანიერება.; მითრას იერარქიაში ის უმაღლესი ღვთაებაა,
/ქმნის და ანადგურებს ყოველივეს, ვითარცა ბერგსონის დურეე ცრეატრიცე.* ის
მზის ღმერთია. ლომი ზოდიაქოს ის ნიშანია, სადაც ზაფხულობითაა მზე, მაშინ
როცა გველი ზამთარს ანუ სველ სეზონს განასახიერებს. ასე რომ, ეონი,
ლომისთავიანი ღვთაება, სხეულზე შემოგრაგნილი გველითურთ, ისევ
დაპირისპირებულთა ერთიანობას გამოხატავს, სინათლისა და სიბნელის ,
მამაკაცურისა და ქალურის, შექმნისა და განადგურების ერთიანობას . ამ ღმერთს
გულხელდაკრეფილს გამოსახავენ ხოლმე გასაღებით ორივე ხელში. ის წმინდა
პეტრეს სულიერი მამაა, რომელიც აგრეთვე გასაღებს ატარებს . ეონის გასაღებები
წარსულისა და მომავლის გასაღებებია.
ყველა ძველ მისტერიულ კულტში ფიგურირებენ სამშვინველის მეგზური
ღვთაებანი. ზოგ ამ ღვთაებათაგანს ქვესკნელის გასაღებები უპყრია, ვინაიდან
ისინი ხელდასხმულთა ბნელეთში ჩასასვლელის სადარაჯოზე დგანან და
მისტერიებისკენ მიუძღვებიან მათ; ერთ-ერთი მათგანია /ეკატე.
ვინაიდან განსახილველ სიზმარში გასაღები ტოლედოსია, ამიტომ
ტოლედოს, და საზოგადოდ ქალაქის, სიმბოლური მნიშვნელობა უნდა
გავარჩიოთ. როგორც ესპანეთის ძველი დედაქალაქი, ტოლედო აუღებელი
სიმაგრე იყო და იდეალურ ფეოდალურ ქალაქს წარმოადგენდა, თავშესაფარს და
ციტადელს, რომელიც გარეშე მტერს იოლად არ შეუდრკებოდა. ქალაქი დახშულ
190
მთლიანობას გამოხატავს, ურყევ ძალაუფლებას, რომელიც, წარსული
საუკუნეებიდან მომდინარე, მომავალ ასწლეულებსაც გასტანს. ამიტომ ქალაქი
სიმბოლურად გამოხატავს ადამიანთა ერთობლიობას, შინაგან ცოდნას ისეთი
მთლიანობის შესახებ, რომლის დარღვევაც არავის ხელეწიფება.
ქალაქი ძველთაგანვე ცნობილი წარმოდგენაა როგორც „თვითონ“-ის
(„შელბსტ“), ფსიქიკური სფეროს სინდრომი. ასე, მაგალითად, ოქსირინქუში
ნაპოვნ იესოს გამონათქვამებში1 3 ვკითხულობთ: „მაღალი მთის წვერზე
გაშენებული და გამაგრებული ქალაქი არც დაეცემა და არც დაიმალება“.
შემდგომ: „ამიტომ ისწრაფეთ, შეიცნოთ თავი თქვენი, და გაიგებთ, რომ თქვენ
ყოვლისშემძლე მამის შვილები ხართ, და გეცოდინებათ, რომ ღვთის ქალაქში
ხართ და თავად ხართ ქალაქი“. ბრუკიანუსის კოდექსში არის ერთი კოპტური
თხზულება, სადაც მონოგენის, ღმერთის ერთადერთი ძის, იდეას ვაწყდებით,
რომელიც, ამასთან, ანთროპოსია, ე.ი. ადამიანი.1 4 მას ოთხკარიბჭიან ქალაქს
უწოდებენ. ოთხკარიბჭიანი ქალაქი მთლიანობის სიმბოლოა, ინდივიდია,
რომელსაც სამყაროსათვის ოთხი კარიბჭე, ოთხი ფსიქოლოგიური ფუნქცია აქვს
მზაობაში და ამიტომ „თვითონ“-ში სუფევს. ოთხი კარიბჭის მქონე ქალაქი
„თვითონ“-ის ურღვევი მთლიანობაა, – ცნობიერებისა და არაცნობიერის
ერთიანობა.
ამრიგად, ამ სიზმრის მიხედვით, უკიდურესი გაუცნობიერებლობის
შრეებში, სიღრმეებში ინდივიდუალური მთლიანობის გასაღებიც ანუ განკურნების
გასაღებიც მოიპოვება. „მთელი“ ანდა „მთლიანობა“ ნიშნავს განწმენდას,
განკურნებას (ინგლისურად: წჰოლე=ჰოლყ, ჰეალინგ). სიღრმეში ჩასვლა გზაა
განკურნებისაკენ. ესაა გზა მთელი ყოფიერებისაკენ, განძისაკენ, რომელსაც
მარად დაეძებს ტანჯული კაცობრიობა და რომლის იდუმალებით მოცულ
ადგილსამყოფელსაც საშინელი, შემზარავი რაღაც დარაჯობს . ესაა
პირველყოფილი გაუცნობიერებლობისა და, ამავე დროს, შვებისა და ნეტარების
ადგილი, – ის ხომ ერთიანობის მარგალიტს შეიცავს. ეს ის გამოქვაბულიცაა,
სადაც ქაოსის დრაკონი ბუდობს, და ის აუღებელი ციხე-ქალაქიც, მაგიური წრე ანუ
ტემენოს, წმინდა ადგილი, სადაც შესაძლებელია კვლავ გამთლიანდეს
პიროვნების ყველა გამოყოფილი ნაწილი.
მაგიური წრის ანუ მანდალას (როგორც მას აღმოსავლეთში უწოდებენ)
სამკურნალო მიზნებით გამოყენება არქეტიპული წარმოდგენაა. ნიუ-მეხიკოს
პუებლოს ტომის ინდიელთა შორის ვინმე ავად თუ გახდა, ქვიშაზე ოთხკარიბჭიან
მანდალას შემოხაზავენ, მის შუა ადგილას ე.წ. ოფლის მოსადენ სახლს ანუ
საექიმო ნაგებობას წამომართავენ, სადაც პაციენტმა ოფლის მოდენით უნდა
191
იმკურნალოს. ამ საექიმო ნაგებობის იატაკზე კიდევ ერთ მაგიურ წრეს დახაზავენ ,
რომელიც, ამგვარად, დიდი მანდალას ცენტრში აღმოჩნდება; და ამ წრის
შუაგულში იდგმება თასი სამკურნალო წყლით. წყალი ქვესკნელში ჩასვლის
სიმბოლოა. ამ ცერემონიის სამკურნალო პროცესი ზუსტად შეესაბამება
სიმბოლიკას, რომელსაც კოლექტიურ არაცნობიერში ვაწყდებით. ეს ხომ
ინდივიდუაციის პროცესია, მთლიან პიროვნებასთან, „თვითონ“-თან
იდენტიფიკაცია, ქრისტიანულ სიმბოლიკაში ეს მთლიანობა ქრისტეა, და
განკურნების პროცესი იმიტატიო ჩჰრისტი-ში* მდგომარეობს. ოთხი კარიბჭის
ნაცვლად აქ ჯვრის ოთხი მხარია.
განსახილველ სიზმარში გამოქვაბულში მყოფი გველი B.ჩ.-სთანაა
დამეგობრებული, სიზმრის მხილველის ბავშვობის ოცნების რაინდთან,
რომელზედაც ის აპროეცირებდა ყოველივეს, რაც თვითონ უნდოდა, რომ
გამოსულიყო, ყველაფერ კარგს, რისკენაც თვითონ ისწრაფოდა. ეს ყრმა
მეგობარი გველთან ერთად მშვიდობიანად ცხოვრობს. ის მიამიტი ბავშვია,
უმანკოა და კონფლიქტის შესახებ ჯერ არაფერი გაუგია. ამიტომაც ფლობს
ესპანეთის გასაღებს და ძალაუფლებას ოთხ კარიბჭეზე.
კამათი
დოქტ. დეივიდ იელოულიისი:
ალბათ, არცაა საჭირო აღვნიშნო, რომ დღეს საღამოს რაც ითქვა, იმაზე
კამათს არ ვაპირებ. ჩვენ ყველანი მოხარულნი ვართ, რომ პროფესორმა იუნგმა
ასე საოცრად მომაჯადოებელი მოხსენება წაგვიკითხა თავისი შეხედულებების
შესახებ, ნაცვლად იმისა, რომ კრიტიკულ გარჩევასა და განხილვაზე დაეკარგა
დრო. მაგრამ მაინც მგონია, რომ ზოგიერთი ჩვენგანი მადლიერი დარჩებოდა,
ანგარიში რომ გასწეოდა იმ გარემოებას, რომ ჩვენი მიდგომა ფსიქოლოგიისა და
ფსიქოთერაპიისადმი, მართალია, მთლად ფროიდისეული არაა, მაგრამ მაინც იმ
გარკვეული ზოგადი პრინციპების კალაპოტს მიჰყვება, რომელნიც ფროიდის
სახელთანაა დაკავშირებული, თუმცა, მაინცდამაინც მისგან , შესაძლებელია , არც
მომდინარეობდნენ. ჩვენ ყველანი ძალიან მადლობელი ვართ, რომ პროფესორმა
იუნგმა თვალსაწიერი გაგვიფართოვა. ზოგ ჩვენგანს მისი თვალსაზრისი სწორი
ეჩვენება, და იქნებ, ფროიდის მიმდევრებმა გვითხრან – რატომ. მაგრამ წინა
საღამოს უკვე დაისვა კითხვა, თუ როგორ მიემართება არაცნობიერის პროფესორ
იუნგის მიერ მოცემული გაგება ფროიდისეულს, და იმედია, პროფესორი იუნგი
დაგვეხმარება ამის გარკვევაში. ვიცი, შეიძლება შეცდომით ვიგებ ყველაფერს,
192
მაგრამ სამშაბათ საღამოს,ვგონებ, მან ბრძანა, რომ თვით მას ფაქტებთან აქვს
საქმე და ფროიდს – თეორიებთან. ჩემგან არ ესწავლება, რომ ასეთი გაბედული
მტკიცება შემდგომ დასაბუთებას მოითხოვს, და მოხარული ვიქნებოდი, თუ,
მაგალითად, გვეტყოდა, როგორ მოვიქცეთ, როცა ჩვენს წინაშე ისეთი პაციენტია,
სპონტანურად რომ ამოაქვს მასალა, რომელსაც მე ფროიდისეულს ვუწოდებდი,
და რამდენად შეგვიძლია ფროიდის თეორიები მარტოოდენ თეორიებად
მივიჩნიოთ, როცა ჩვენს წინაშე მასალაა, რომელზედაც შეგვიძლია დავასაბუთოთ,
რომ ის ლიბიდოს ინფანტილურ ფიქსაციას – ორალურს, ანალურს, გენიტალურს
და ა.შ. – გამოხატავს. ღრმად მადლიერნი დავრჩებოდით, თუ პროფესორი იუნგი
ორიოდ სიტყვით შეეხებოდა შესაძლო მიმართებებს.
მე თავიდანვე გითხარით, რომ კრიტიკის დაწყება არ მინდა. მე უბრალოდ

მინდა ჩემი შეხედულებები გადმოგცეთ და გითხრათ, თუ როგორი თვალით
ვუყურებ მე ფსიქოლოგიურ მასალას, და ვფიქრობ, რომ თქვენ, როცა მოისმენთ,
რის მოხსენებასაც ვაპირებ, ამ შეკითხვებზე თვითონვე შეძლებთ პასუხის გაცემას
და მერე, თუ გნებავთ, გადაწყვიტეთ, თუ რამდენად ღირს მისდიოთ ფროიდს,
ადლერს, მე თუ ვინმე სხვას. თუმცა, კი ბატონო, მაინც გესაუბრებით ჩემს
დამოკიდებულებაზე ფროიდთან, თუკი ასე გსურთ. თავდაპირველად მე ფროიდის
იდეებს მთლიანად ვემხრობოდი, მის საუკეთესო მოწაფედაც კი ვითვლებოდი.
ჩინებულად ვუგებდით ერთმანეთს, სანამ ის იდეა არ ჩამესახა, რომ ზოგი რამ
სიმბოლურია. 15 ამაზე ფროიდი არ დამეთანხმა; ის თავის მეთოდს თეორიასთან
აიგივებდა და თეორიას – მეთოდთან. ეს კი დაუშვებელია, – მეთოდის
მეცნიერებასთან გაიგივება არ შეიძლება. მე ვუთხარი, რაკი ასეთი ვითარებაა ,
ალმანახს 16 მე ვეღარ გამოვცემ-მეთქი და გადავდექი.
მაგრამ ფროიდის დამსახურება ჩემთვის მთელი სიგრძე-სიგანით
ნათელია და სულაც არ მინდა, დავაკნინო. განა არ ვიცი, რომ ის, რასაც ფროიდი
ამბობს, ბევრი ადამიანის მიმართ სწორია და, ალბათ, მათ სწორედ ისეთი
ფსიქოლოგია აქვთ, ის რომ აღწერს. ადლერსაც, რომელმაც სულ სხვა
შეხედულებები წამოაყენა, მიმდევართა დიდი ამალა /ყავს, და დარწმუნებული
ვარ, რომ ადლერისებური ფსიქოლოგიაც გავრცელებულია. მეც, ჩემის მხრივ,
მყავს მიმდევრები – თუმცა ფროიდივით მრავალრიცხოვანი არა, – ალბათ, ისეთი
ხალხი, ვისაც ჩემნაირი ფსიქოლოგია აქვს. რაც კი რამ ფსიქოლოგიაში წვლილი
შემიტანია, ყოველივე ჩემს სუბიექტურ „აღსარებად“ მიმაჩნია, რომელიც ჩემს
193
პიროვნულ ფსიქოლოგიას შეესატყვისება, ჩემს „ტენდენციურობას“, რომ მე
ფსიქოლოგიურ ფაქტებს აი ასე ვუყურებ და არა სხვანაირად. ვაღიარებ, რომ ეს მე
ვხედავ მოვლენებს ასე; მაგრამ მოველი, რომ ფროიდიც და ადლერიც ასევე
მოიქცევიან და აღიარებენ, რომ მათი იდეები მათსავე სუბიექტურ თვალსაზრისს
შეესაბამება. რამდენადაც ჩვენს პიროვნულ მიკერძოებულობას ვაღიარებთ,
იმდენს შევმატებთ ობიექტურ ფსიქოლოგიას. ჩვენ რა უნდა ვქნათ, – წინაპართა
მიერ ვართ ჩამოქნილი, რომელნიც ასეთი თუ ისეთი თვალით უყურებდნენ ამ
ქვეყანას, და ამიტომაც ზოგი წარმოდგენა ინსტინქტურად შესისხლხორცებული
გვაქვს. ხომ ნევროზი დამემართებოდა, სხვანაირად რომ შემეხედა
ფაქტებისათვის და არა ისე, როგორც ჩემი ინსტინქტი მიბიძგებს; როგორც
პრიმიტივები იტყოდნენ, მაშინ ხომ ჩემი გველი ჩემსავ საწინააღმდეგოდ
შეიმართებოდა. და აი, ფროიდის ზოგ აზრს ჩემი გველი ვერ დაეთანხმებოდა. და
მე იმ გზას ვადგავარ, რომელსაც ჩემი გველი მიიჩნევს საჭიროდ, ვინაიდან მე ასე
ვგრძნობ თავს კარგად. მაგრამ ისეთი პაციენტებიც მყავს, რომლებსაც
ფროიდისეულ ანალიზს ვუტარებ და ზედმიწევნით ვარჩევ ყველა იმ წვრილმანს,
ფროიდს რომ ასე სწორად აქვს აღწერილი. ისეც ხდება ხოლმე, რომ იძულებული
ვარ ადლერის თვალსაზრისი მოვიმარჯვო, ვინაიდან საქმე ძალაუფლების
კომპლექსიან ხალხთან მაქვს. მათ, ვისაც შეგუების უნარი აქვს და წარმატება არ
აკლია, უფრო მოსალოდნელია, რომ ფროიდისებური ფსიქოლოგია ექნებათ,
ვინაიდან ასეთ მდგომარეობაში ადამიანი თავისი სურვილების ასრულებას
ცდილობს. ხელმოცარულს კი პირიქით – სადა აქვს დრო, დაჯდეს და რაღაც
სურვილებზე იფიქროს. მისი სურვილი ერთია – მიზნის მიღწევა, და ამიტომაც
ადლერისეული ფსიქოლოგია ექნება, – მას, ვინც მუდამ იჩაგრება, ძალაუფლების
კომპლექსი ნამდვილად განუვითარდება.
ამ თვალსაზრისით, მე ძალაუფლების კომპლექსისაგან თავისუფალი ვარ,
ვინაიდან საკმარისად ვიგემე წარმატება და თითქმის ყოველმხრივ მოვახერხე
შეგუება. ჩემთვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, თუნდაც მთელმა
მსოფლიომ უკუაგდოს ჩემი შეხედულებები. მე თავს შესანიშნავად ვგრძნობ
შვეიცარიაში, ცხოვრებით ვტკბები, და თუ ჩემი წიგნები გულს არვის უხარებს, მე
ხომ მაინც მახარებენ. არაფერი მირჩევნია საკუთარ ბიბლიოთეკაში ჯდომას, და
თუ ჩემს წიგნებში რამე აღმოვაჩინე – უკეთესს რას ვინატრებ. ფროიდისებური
ფსიქოლოგია მაქვს-მეთქი, ვერ ვიტყვი: ჩემს სურვილებთან დაკავშირებით
სიძნელეები არასოდეს წამომჭრია. როცა პატარა ვიყავი, სოფლად ვცხოვრობდი
და ნივთებს ძალიან ბუნებრივად აღვიქვამდი, და ბუნებრივი და არაბუნებრივი
ნივთები, რომელთა შესახებაც ფროიდი ლაპარაკობს, სულ არ მაინტერესებდა.
194
ინცესტის კომპლექსზე ლაპარაკი ხომ სულ თავს მაბეზრებს ხოლმე. მაგრამ ის კი
კარგად ვიცი, როგორ შემეძლო თავი ნევროტულად მექცია, – კერძოდ, თუ რამე
ისეთს ვიტყოდი ან ვირწმუნებდი, რაც მე თვითონ არა ვარ. როცა ვამბობ, ასე და
ასე ვხედავ მეთქი, ვინმე თუ დამეთანხმა – ხომ კარგი, თუ არა და – ჩემთვის სულ
ერთია. მე ვერც ადლერის მრწამსს მივიღებ და ვერც ფროიდისას. მხოლოდ
იუნგისეული მრწამსი შემიძლია ვაღიარო, – ჩემი თვალთახედვა ასეთია, თუნდაც
მას მთელ მსოფლიოში კაციშვილი არ იზიარებდეს. ერთადერთი, იმის იმედი
მაქვს, რომ რამდენიმე საინტერესო იდეას მოგაწვდით და გიჩვენებთ, როგორ
ვუდგები ნივთებს მე.
ყოველთვის ინტერესით ვადევნებ ხოლმე თვალს ხელოსანს მუშაობისას.
მისი გაწაფულობა /ქმნის ხელობის ხიბლს. ფსიქოთერაპია ხელობაა, და მე ჩემი
ძალზე მოკრძალებული და ძალზე მცირედ სენსაციური ინდივიდუალური მანერა
მაქვს იმ ნივთებთან მიდგომისა, რომლებთანაც საქმე მაქვს. თქვენ გგონიათ, მე
მჯერა, რომ იოტისოდენადაც არ ვცდები? ფსიქოლოგიას რაც ეხება, იქ
აბსოლუტურად სწორი არავინაა. ნუ დაგავიწყდებათ, რომ ფსიქოლოგიაში
საშუალება, რომლითაც ფსიქიკას აკვირდებიან და მის შესახებ მსჯელობენ, ისევ
ფსიქიკაა. ოდესმე გაგიგონიათ, უროს თავისი თავი თვითონ რომ გამოეჭედოს?
ფსიქოლოგიაში დამკვირვებელი არის დასაკვირვებელი. ფსიქიკა არა მარტო
ობიექტია, არამედ სუბიექტიცაა ჩვენი მეცნიერებისა. როგორც ხედავთ,
მოჯადოებულ წრეში ვიმყოფებით და აბა, რა პრეტენზია შეიძლება გვქონდეს.
დიდი-დიდი, რასაც შეიძლება ფსიქოლოგიაში მივაღწიოთ, ისაა, რომ ყველამ
გაშალოს თავისი კარტი და აღიაროს: „ჩემი მიდგომა ასეთი და ასეთია, მე ასე და
ასე ვხედავ“. მერე კი შეგვიძლია შევადაროთ ჩვენ-ჩვენი აზრები.
მე სულ ვადარებდი ჩემს შეხედულებებს ფროიდისა და ადლერისას. სამი
წიგნი დაწერეს ჩემმა მოწაფეებმა ამ სამი თვალსაზრისის მიმოხილვის
მცდელობაში. 17 იქითა მხრიდან კი რაღაც არაფერი ისმის. ეს ჩვენებური
შვეიცარიული ხასიათისათვის ნიშანდობლივია, – ლიბერალები ვართ და
ვცდილობთ, ნივთები ერთმანეთის გვერდით, ერთმანეთთან ერთად დავინახოთ.
ჩემი თვალსაზრისიდან გამომდინარე, იმაზე უკეთესი რა იქნებოდა, დაგვედგინა,
რომ, როგორც ჩანს, ამქვეყნად ათასობით ადამიანია ფროიდისეული
ფსიქოლოგიით და ათასობით – ადლერისეულით. ზოგი სურვილთა ასრულებას
ეძიებს, სხვები– ძალაუფლების მოპოვებას, კიდევ სხვებს კი უნდათ სამყარო ისე
დაინახონ, როგორიც ის არის, და ყველაფერი თავის ნებაზე მიუშვან. ჩვენ
არაფრის შეცვლა არ გვინდა; საწუთრო როგორიცაა, ისეთი ხამს, რომ იყოს.
195
ფსიქოლოგიის უამრავი სხვადასხვა სახე არსებობს. ერთი ამერიკული
უნივერსიტეტი ყოველწლიურად თითო ტომს აქვეყნებს 1934, 1935 და ა.შ. წლების
ფსიქოლოგიის შესახებ. ფსიქოლოგიაში სრული ქაოსი სუფევს; ამიტომ
ფსიქოლოგიურ თეორიებს ასე სერიოზულად ნუ მოეკიდებით. ფსიქოლოგია
რელიგიური რწმენა კი არაა, არამედ თვალსაზრისია, და თუკი ადამიანურად
განვეწყობით, შევძლებთ ამ სფეროში ურთიერთგაგებას. მე ვაღიარებ, კი, ზოგს
სექსუალური გასაჭირი ადგას, სხვებს – სხვა. პირადად მე ძირითადად სხვა
სიძნელე მაწუხებს. ახლა დაახლოებით ხომ მაინც შეგექმნათ წარმოდგენა ჩემი
თვალთახედვის შესახებ. ჩემი პრობლემაა ბრძოლა ისტორიული წარსულის დიდ
ურჩხულთან, საუკუნეთა ვეება გველთან, ადამიანთა სული (გონის) ტვირთთან,
ქრისტიანობის პრობლემასთან. რამდენად უფრო მარტივი იქნებოდა ცხოვრება,
არაფერი რომ არ მცოდნოდა; მაგრამ მეტისმეტად ბევრი ვიცი, – წინაპართაგან
და საკუთარი აღზრდის წყალობით. სხვები ამ პრობლემებით თავს არ იწუხებენ, –
ვის ედარდება ისტორიული ტვირთი, ქრისტიანობამ რომ აგვკიდა. მაგრამ
არსებობს ხალხი, თანამედროვეობასა და წარსულს თუ მომავალს შორის
მიმდინარე დიადი ბრძოლით რომ სულდგმულობს. ეს უზარმაზარი ადამიანური
პრობლემაა. კაცთაგან ზოგი ისტორიას ქმნის, ზოგი კი აგარაკს იშენებს ქალაქის
შემოგარენში. მუსოლინის ამბების ასახსნელად მარტო ის როდი კმარა, ვიძახოთ,
ძალაუფლების კომპლექსი აქვსო. ის პოლიტიკური მოღვაწეა, და პოლიტიკა
მისთვის სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხია. სამყარო თვალუწვდენელია, და
ყოველივეს ასახსნელად მარტოოდენ ერთი თეორია როდი არსებობს.
ფროიდისათვის არაცნობიერი უმთავრესად ჭურჭელს წარმოადგენს
განდევნილ ნივთთათვის. ის არაცნობიერს საბავშვო ოთახის თვალთახედვით
უმზერს. ჩემთვის კი ის უზარმაზარი ისტორიული საცავია. კი ბატონო, საბავშვო
ოთახი მეცა მაქვს, მაგრამ თითის ტოლად ჩანს დროის იმ დაუსაბამო
პერიოდებთან შედარებით, ბავშვობიდანვე საბავშვო ოთახზე მეტად რომ
მაინტერესებდა. ბევრია ჩემსავით, – ამ მხრივ მშვიდად ვარ. იყო დრო, მეგონა,
ერთი მე გამოვჩნდი ასეთი გამორჩეული-მეთქი, ვწუხდი, ვაითუ განდიდების მანია
მჭირს და ასეთი აზროვნება ავიხირე-მეთქი. მერე და მერე დავადგინე, რომ თურმე
ჩემი ჭკუის ხალხი საკმაოდ ბევრია, და მესიამოვნა, როდესაც ვიგრძენი, რომ,
შესაძლოა, წილად მხვდა ბედნიერება, ადამიანთა თუნდაც უმცირესობის
წარმომადგენელი ვყოფილიყავი, რომელთა ძირეული ფსიქოლოგიური ფაქტები
ჩემი ფორმულირებების მეშვეობით, მეტ-ნაკლები წარმატებით, გამოხატულებას
/პოვებდა. ასეთი ხალხი თუ შეგხვდათ ანალიზისას, შეატყობთ, – მათ არც
ფროიდის და არც ადლერის თვალსაზრისი არ უდგება, ჩემი – კი. მიამიტობას
196
მისაყვედურებენ ხოლმე: თუ პაციენტთან საკუთარ თავში დარწმუნებული არა ვარ ,
ფროიდისა და ადლერის წიგნებს ვაძლევ ხოლმე და ვეუბნები, აირჩიოს, იმ
იმედით, რომ სწორ კვალს მივაგნებთ. ხდება ხოლმე, რომ მცდარ გზას
ვადგავართ. ჩვეულებრივ, ადამიანები, რომელთაც გარკვეული სიმწიფისათვის
მიუღწევიათ, ფილოსოფიური წყობისანი არიან, ამქვეყნად ასე თუ ისე
წარმატებათა ნაკლებობას არ განიცდიან და არც თუ ისე ნევროტულნი არიან, ჩემს
შეხედულებებს იზიარებენ. მაგრამ ამას რომ გეუბნებით, ნუ კი დაასკვნით, რომ
პაციენტს გულს გადავუშლი ხოლმე და ყველაფერ ამას ვეუბნები, რასაც ახლა
გიყვებით. ჯერ მარტო დროის მიზეზებითაც ვერ შევძლებდი ასე დაწვრილებით
ამეხსნა. მაგრამ არსებობს ისეთი უმცირესობაც, საფუძვლიანი ცოდნის შეძენას
რომ საჭიროებს და მადლიერია, იმ გზას თუ ვუჩვენებთ, ჰორიზონტის
გაფართოებას რომ მოუტანს შედეგად.
აბა, რა გითხრათ, – როგორ უნდა მეგრძნო თავი ფროიდთან საერთო
ნიადაგზე, როცა ის არაცნობიერის გარკვეულ ნაწილს „იგი“-ს („Eს“) უწოდებდა.
რა საჭიროა ასეთი უცნაური სახელწოდება? ეს არაცნობიერია, – ეს ისაა, რაც ჩვენ
არ ვიცით. რაღა მაინცდამაინც „იგი“ უნდა ვუწოდოთ? ცხადია, ტემპერამენტთა
შორის სხვაობებს განსხვავებულ კონცეფციებამდე მივყავართ. მე ჩემს თავს
ვერასგზით ვერ ვაიძულებდი სექსუალური სფეროსათვის ამოდენა ინტერესი
დამეთმო. მის არსებობას ვინ უარყოფს, – არსებობს ხალხი, რომელსაც
ნევროტული სქესობრივი ცხოვრება აქვს, და მათ ამის შესახებ მანამ უნდა
ველაპარაკოთ, სანამ ყელში არ ამოუვათ და ამ მოსაბეზრებელ რაღაცეებს არ
შეეშვებიან. მე, ბუნებრივია, ჩემი საკუთარი ტემპერმენტიდან გამომდინარე , იმედი
მაქვს, რომ რაც შეიძლება ჩქარა მოეღება ამას ბოლო. ეს ნევროტული
სისულელეა, ნორმალური ჭკუადამჯდარი ხალხი ამაზე დიდხანს არ საუბრობს
ხოლმე. ასეთი რაღაცეების შესახებ დიდხანს მსჯელობა ბუნებრივი არაა.
პრიმიტივები ამ მხრივ ძალზე თავშეკავებულნი არიან. ისინი სქესობრივ
ურთიერთობაზე ისეთი სიტყვით მიუთითებენ, რომელიც იმასვე ნიშნავს, რასაც
„ჩუ“. სექსუალური ამბები მათთვის ტაბუა და ასევეა ჩვენშიც, როცა ბუნებრივად
ვიქცევით. მაგრამ ტაბუდადებული საგნები და ადგილები ხომ საერთოდ
ზედგამოჭრილია ყველა ჯურის პროექციათა ბუდედ. ამიტომ აქ არ უნდა იყოს
მთავარი პრობლემა. ზოგი ზედმეტად იტკივებს თავს სექსუალურ სფეროსთან
დაკავშირებით, მაშინ როცა საკუთრივ მისი პრობლემა სულ სხვაა. ერთხელ
ჩემთან ერთი ყმაწვილი კაცი მოვიდა აკვიატებულ მდგომარეობათა ნევროზით.
თან მომიტანა ასორმოცგვერდიანი ხელნაწერი, თავისი შეთხზული, – მისი
შემთხვევის სრული ანალიზი ფროიდის მიხედვით, ყოველმხრივ დამუშავებული
197
და დახვეწილი, – „ალმანახში“ შეიძლებოდა გამოგვექვეყნებინა; მითხრა, თუ
შეიძლება წაიკითხეთ და მითხარით, რატომ ვერ განვიკურნე, მიუხედავად იმისა,
რომ სრულად ჩავატარე ფსიქოანალიზიო. მე ვუთხარი: „არც მე მესმის. სადაც
სამართალია, აქამდე უნდა მორჩენილიყავით, მაგრამ რადგან მეუბნებით,
მორჩენილი არა ვარო, სხვა რა გზაა – უნდა დაგიჯეროთ“. მან გაიმეორა: „კი
მაგრამ, ჩემი ნევროზის სტრუქტურას ხომ ბოლომდე ჩავწვდი, რატომ არ მოვრჩი?“
მივუგე: „თქვენი ნაშრომის შესახებ აუგს ვერ ვიტყვი. მთლიანობაში საოცრად
კარგადაა შესრულებული. ერთადერთი, შესაძლებელია, ძალიან სულელური
კითხვაღა მრჩება: თქვენ არ ახსენებთ, თუ საიდან ბრძანდებით, ვინ არიან თქვენი
მშობლები. მგონი, ბრძანეთ, უკანასკნელი ზამთარი რივიერაზე გავატარე და
ზაფხული – წმ. მორიცშიო. მშობლებს ხელი სადამდე გაუწვდებათო, ამაზე ბევრს
სწუხდით, როცა მიდიოდით?“ „სულაც არა“. ალბათ, სამსახურში ჩინებულად
მიგდით საქმე და დიდ გასამრჯელოს გაძლევენ, არა?“ „არა, მე ფულს საერთოდ
არ გამოვიმუშავებ“. „მაშ, ბიძათქვენმა დაგიტოვათ დიდი ქონება?“ „არა“. „აბა,
საიდან გაქვთ ფული?“ „ასე შევთანხმდით, – ერთი დამეგობრებული პირი მაძლევს
ფულს“. ვუთხარი, რა საოცარი ძმობილი გყოლიათ-მეთქი. ქალიაო, მომიგო.
აღმოჩნდა, რომ ის მასზე ბევრად უფროსი ყოფილა, 36 წლისა, მცირე ჯამაგირიანი
დაწყებითი სკოლის მასწავლებელი, და ამ შინაბერას ოცდარვა წლის ბიჭი
შე/ყვარებია. თვითონ პურითა და რძით გა/ქონდა თავი, რომ მას ზამთარი
რივიერაზე გაეტარებინა და ზაფხული – წმ. მორიცში. მე ვუთხარი: „და ამის მერე
მეკითხებით, ავად რატომ ვარო?“ მიპასუხა: „ო/, ეხლა თქვენ მორალს მიკითხავთ;
ეს სადაური მეცნიერებაა?“ ვუთხარი: ჯიბეში რომ ფული გაქვთ, იმ ქალისაა,
რომელსაც თქვენ ყვლეფთ-მეთქი. მან მომიგო: „არა, ჩვენ ამაზე სერიოზულად
ვიმსჯელეთ და ფულს რომ ვიღებ მისგან, ეგ გასარჩევი საკითხი არაა“. ვუთხარი:
„თავს იტყუებთ, ფული მისი არააო, და მის ხარჯზე კი ცხოვრობთ, გამოდის; ეს
ამორალურია. ესაა თქვენი ნევროზის მიზეზი, – ის კომპენსაციაა, სასჯელია თქვენი
ამორალობისათვის“. კი, ვერაფერს ვიტყვი – ასეთი მიდგომა არამეცნიერულია,
მაგრამ, ჩემი აზრით, ის იმსახურებს თავის აკვიატებულ მდგომარეობათა ნევროზს
და ვერც მოიშორებს სიცოცხლის ბოლო დღემდე, თუკი ასეთ ღორულ საქციელს
არ დაიშლის.
დოქტ. ტ.ა. როსი:
ეს ანალიზში არ გამოვლინდა?
198
ის განმშორდა, ვითარცა ღმერთი, და გუნებაში ფიქრობდა: „დოქტ. იუნგი

ცარიელ მორალს ქადაგებს, ეგ რა მეცნიერია. ნებისმიერი სხვა, ნაცვლად იმისა,
რომ რაღაც სისულელეებს ჩასძიებოდა, ასეთ საინეტერესო შემთხვევას ხელიდან
არ გაუშვებდა“. ის დანაშაულს სჩადის – ღარიბ ქალს ცხოვრებისეულ დანაზოგს
/პარავს, რათა თავად ილხინოს და იბედნიეროს. ეს ყმაწვილი ციხეშია ჩასაგდები,
და თავისი აკვიატებულ მდგომარეობათა ნევროზი სწორედ ასეთი სიტუაციისაკენ
მიაქანებს მას.
დოქტ. პ.უ.ლ. კემპსი:
მე მხოლოდ ჩვეულებრივი ექიმი გახლავართ, არა ფსიქოლოგი, თქვენს

საზოგადოებას მიჩვეული არა ვარ. პირველ საღამოს დავასკვენი, რომ აქ ყოფნის
უფლება არა მქონდა; მეორე საღამოს მაინც მოვედი; მესამე საღამოს მოხარული
ვიყავი, რომ ვესწრებოდი, და მეოთხე საღამოს კი მითოლოგიურ ლაბირინთში
გავიხლართე.
მინდოდა მცირეოდენი რამ გუშინდელი საღამოს შესახებ მეკითხა. თქვენ
იმ წარმოდგენით გაგვიშვით, რომ სრულყოფილება უაღრესად არასასურველია,
სრულფასოვნება კი არსებობის ფინალია, მისი მიზანი. კარგად კი მეძინა, მაგრამ
მაინც რაღაც ეთიკურ შოკში ვარ.ალბათ ინტელექტუალურად დიდი მონაცემები
არა მაქვს, და ინტელექტუალური შოკიც გამოვცადე. პროფესორი იუნგი თავს
დეტერმინისტად თუ ფატალისტად აცხადებს. როცა ახალგაზრდა კაცი, მისი
პაციენტი, გულაცრუებული წავიდა მისგან და მერე დაიღუპა, პროფესორ იუნგს
წარბიც არ შეუხრია. მე მგონი, თქვენ, ფსიქოლოგები, ცდილობთ ადამიანები
განკურნოთ და ცხოვრებისეულ ამოცანად მარტო ის კი არ მიგაჩნიათ, საკუთარ
ინტერესებს მისდიოთ, – მითოლოგია იქნება ეს თუ ადამიანური ბუნების შესწავლა.
თქვენ ხომ ცდილობთ ადამიანის ბუნება ძირამდე განჭვრიტოთ და, თუკი
შესაძლებელი იქნება, უკეთ ააწყოთ, უკეთესი რამ გამოიყვანოთ მისგან .
უდიდესი გულისხმიერებით ვუგდებდი ყურს პროფესორი იუნგის უბრალო
ინგლისურ გამოთქმებს, რაც დიდ სიამოვნებას მანიჭებდა. მთელმა ამ ახალმა
ტერმინოლოგიამ, ცოტა არ იყოს, გზა-კვალი ამიბნია. ჩვენი შეგრძნების,
აზროვნების, გრძნობისა და ინტუიციის შესახებ საუბრის მოსმენა (სადაც
დამატებითი ხ-ის შემოტანაც შეიძლებოდა კიდევ სხვა რამის აღსანიშნავად)
ჩემთვის, საშუალო დონის ადამიანისათვის უაღრესად საინტერესო იყო.
199
მაგრამ არაფერი გვსმენია იმის შესახებ, თუ როგორ ვითარდება ბავშვის
ცნობიერება, ან, სულაც – არაცნობიერი. ვფიქრობ, რომ საკმარისად არ
გვისაუბრია ბავშვების შესახებ. მინდოდა მეკითხა ბატონ პროფესორ იუნგისათვის,
სად და როდის იქცევა ცნობიერებად ბავშვის არაცნობიერი.
შემდგომ, მინდოდა გამერკვია, ცოტათი ხომ არ გვაბნევს მთელი ეს
დიაგრამები, საზღვრები, „მე“-ები და „იგი“ და სხვა და სხვა. ვფიქრობ, უმჯობესი
ხომ არ იქნება-მეთქი ყოველივე ეს საფეხურებრივი თანმიმდევრობით
წარმოგვედგინა.
პროფესორმა იუნგმა მიუთითა, რომ სახეებს, თვალებსა და ყურებს
მემკვიდრეობით ვიღებთ. სახეებს ქვეყნად რა გამოლევს, და ფსიქოლოგიაშიც
ტიპთა მრავალფეროვნებაა. განა ჭკუასთან ახლოს არ იქნება, მივიღოთ, რომ ამ
მემკვიდრეობის ფონზე უთვალავი შესაძლო ვარიანტი ვითარდება, რომელნიც
ერთგვარ ბადისებურ ნაკეთობას, ასე ვთქვათ, საცერს შეადგენენ. რომელიც
შთაბეჭდილებებს იღებს და გადაარჩევს ადრეული ბავშვობის არაცნობიერ
წლებში, და მოგვიანებით ცნობიერებაში შე/ყავს ისინი? მინდოდა მეკითხა, ასეთი
ფიქრები თუ სერავდა დღევანდელი საღამოს სახელგანთქმული ფსიქოლოგის
სულს (გონს), – ჩემის აზრით, უდიდესი ფსიქოლოგისას.
ამ მძიმე საყვედურის მერე, რომ ზნეობრივად არ ვიქცევი, მოვალე ვარ

ჩემი გუშინდელი ცინიკური შენიშვნებისათვის ახსნა-განმარტება მოგცეთ. არც
მთლად ასეთი ავი ვარ. რასაკვირველია, პაციენტს, რაც შემიძლია, თან ვყვები;
მაგრამ ფსიქოლოგიაში ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ ექიმი ბრმად არ ისახავდეს
მიზნად ავადმყოფის ყოველ მიზეზს გარეშე განკურნებას; ძალიან ფრთხილად
უნდა ვიყოთ, რომ პაციენტს ჩვენი საკუთარი ნება და შეხედულებები თავს არ
მოვახვიოთ; თავისუფლება რამდენადმე უნდა შევუნარჩუნოთ. ბედისწერისაგან
კაცის ხსნა შეუძლებელია, ისევე როგორც საექიმო პრაქტიკაშიც შეუძლებელია
პაციენტის მორჩენა, თუ ბუნებას ის სასიკვდილოდ გაუწირავს. ხანდახან მართლა
მთელი სიგრძე-სიგანით წამოიჭრება საკითხი: გვაქვს თუ არა უფლება, ვინმეს
ხვედრი ავარიდოთ, – ის ხომ მან თავისი შემდგომი განვითარების გულისათვის
უნდა იკისროს. ზოგიერთს ვერ შეაკავებ ყოვლად უგუნური საქციელის
ჩადენისაგან, ვინაიდან... უბრალოდ, ესაა მისი არსება. ეს რომ აღუკვეთო, სულ
მთლად გამოეცლება მიწა ფეხქვეშ. ფსიქოლოგიურ განვითარებას მხოლოდ
მაშინ მივაღწევთ, თუ დავჯერდებით იმას, რაც ვართ, და იმ ცხოვრებით, რომელიც
200
გვაბარია, ვეცდებით სერიოზულად ვიცხოვროთ. ჩვენი ცოდვები, შეცდომები და
ნაკლოვანებები საჭიროა ჩვენთვის, ასე რომ არა, განვითარების უძვირფასეს
სტიმულთაგან განძარცვული აღმოვჩნდებოდით. თუ ვინმე, მას შემდეგ, რაც ჩემგან
მოისმინა ასეთი რამ, რასაც შეეძლო მისი შინაგანი კონცეფცია შეეცვალა, ყურსაც
არ შეიბერტყავს, თავს დაადებს და წავა, მე კალთებს კი არ დავაგლეჯ.
შეგიძლიათ ეს არაქრისტიანულ საქციელში ჩამომართვათ და გამკითხოთ, –
ჩემთვის ამას მნიშვნელობა არა აქვს. მე ბუნების მხარეზე ვარ. სიბრძნის ძველი
ჩინური წიგნი ღაღადებს, ოსტატი ერთხელ იტყვისო. ის ხალხს კუდში კი არ
დასდევს, – ეს ხომ უსარგებლო იქნებოდა. ვინც შემსმენია, შეისმენს და ვინც არა
და – არა.
მე მეგონა ჩემი პუბლიკა ძირითადად ფსიქოთერაპევტთაგან შედგებოდა .
რომ მცოდნოდა, ექიმებიც გვესწრებოდნენ, სათქმელს ცოტა უფრო
ზრდილობიანად გამოვხატავდი. ფსიქოთერაპევტები კი გამიგებენ. ფროიდი –
თავად ოსტატის სიტყვები რომ დავიმოწმოთ – ამბობს, კარგი არაა, რადაც უნდა
დაგვიჯდეს, მაინც რომ განვკურნოთო. ამას ხშირად მიმეორებდა, და სწორიც იყო.
ფსიქოლოგიური ჭეშმარიტებანი ორლესულია, და ყველაფერი, რასაც
ვლაპარაკობ, ისე შეიძლება შებრუნებულ იქნას, რომ წარმოუდგენელი
საშინელება – არნახული ნგრევა და აბსოლუტური უაზრობა გამოიწვიოს.
ჯერჯერობით ჩემი არც ერთი დებულება არ დაუტოვებიათ თავდაყირა
შემოუტრიალებლად. ასე რომ, ვერც ერთ ჩემს შეხედულებას თავდებად ვერ
დავუდგები. თუ მისაღებად მიიჩნევთ – ხომ კარგი, თუ არა და – არც მაგით
დაშავდება რამე. გულში, იქნებ, მძრახავდეთ კიდეც, მაგრამ მე დარწმუნებული
ვარ, რომ სიცოცხლის ნება, რომელიც ყოველ ადამიანში ღვივის, შველის მას
აირჩიოს, რაც საჭიროა. როცა მაგალითად, ვინმეს ვმკურნალობ,
განსაკუთრებული გულისყური უნდა გამოვიჩინო, რომ ჩემი შეხედულებებით ანდა
ჩემი პიროვნებით ის არ გადავქელო, – მან ხომ მთელი თავისი ცხოვრების
მანძილზე მარტომ უნდა სწიოს ბრძოლის ჭაპანი, და ხომ უნდა შეეძლოს თავისი,
ალბათ, მეტად არასრული აღჭურვილობისა და, როგორც ჩანს, ასეთივე მიზნის
იმედზე ყოფნა. მე თუ ვუთხარი, არ ვარგიხარ და როგორმე უნდა გამოსწორდე-
მეთქი, მხნეობა წაერთმევა. მან თავისი მინდორი ისეთი გუთნით უნდა მოხნას,
რომელიც, ეტყობა, არც თუ ისე კარგადაა გამართული. ჩემი, იქნებ, უკეთესიცაა,
მაგრამ მას რაში არგია? ჩემი გუთნის პატრონი ხომ მე ვარ და არა ის, მას არ
შეუძლია ჩემი გუთანი ინათხოვროს. მან თავისი, ალბათ ყოვლად უვარგისი
იარაღებით უნდა ისარგებლოს და მემკვიდრეობით მიღებული საკუთარი
უნარებით იმუშაოს, როგორიც არ უნდა იყოს ისინი. მე, ცხადია, დავეხმარები.
201
მაგალითად, ასე ვეტყვი: „პირდაპირ გადასარევად აზროვნებთ, მაგრამ იქნებ სხვა
მხრივ ზოგი რამ გაგეუმჯობესებინათ“. თუ გაგონება არაფრისა უნდა, მე არ
ჩავაჟინდები, – თავის გზას რად უნდა ავაცდინო.
დოქტ. მარიონ მაკენზი:
ისევე, როგორც ის ყმაწვილი არ მოაბრუნეთ და დადარდიანებული

გაუშვით?
დიახ, ეგეც იგივე მეთოდია. ვინმესათვის რომ მეთქვა, უმჯობესია, ნუ

წახვალ-მეთქი, წავა კი არა, უკან აღარც მოიხედავს. უნდა ვუთხრა, როგორც
სწორად მიგაჩნიათ, ისე მოიქეცით-მეთქი, და მაშინ მომენდობა.
რაც შეეხება საკითხს ბავშვების შესახებ, ამ უკანასკნელი რამდენიმე
ათეული წლის განმავლობაში ბავშვებზე იმდენი ილაპარაკეს, რომ ასეთ
შეკრებათა დროს ხანდახან კეფას ვიფხან და გუნებაში ვფიქრობ: „ნუთუ ყველა
ესენი ბებიაქალები და გადიები არიან?“ განა მსოფლიო, პირველ რიგში,
მშობლებისა და მათი მშობლებისაგან არ შედგება? პრობლემები მოზრდილებს
აქვთ, თუ აქვთ. თავი დავანებოთ ამ საწყალ ბავშვებს. ბავშვებს ნევროზს
მშობლები მართებენ.
ცნობიერების განვითარების შესახებ გამოკვლევები კი მართლაც
საინტერესოა. ცნობიერების ჩართვა მართლაცდა მოუხელთებელი გადასვლაა;
ზუსტად ვერ ვიტყვით, როდის გახდა ბავშვის ქცევა ცნობიერი და როდის ჯერ
კიდევ არ იყო ასეთი. მაგრამ ეს სულ სხვა სფეროა. ეს ასაკობრივი ფსიქოლოგიის
საკითხებია. არსებობს უმცროსი ასაკის ბავშვთა ფსიქოლოგია, რომელიც, ალბათ,
იგივე მშობლების ფსიქოლოგიაა; ფსიქოლოგია პერიოდისა უმცროსი ასაკიდან
პუბერტეტამდე; პუბერტეტის, ჭაბუკობის, მოზრდილის ფსიქოლოგია 35 წლის
ასაკში, ცხოვრების მეორე ნახევაში გადამდგარი ადამიანის ფსიქოლოგია ,
მოხუცებულობის ფსიქოლოგია. ეს ცალკე მეცნიერებაა, და როგორც შევძლებდი
აქ ყოველივე ესეც მომეხსენებინა. ერთი სიზმრის ახსნა და ისიც, /ა და /ა,
გაჭირვებით. აბა როგორ, – მეცნიერება ვრცელია. ეს იგივე იქნებოდა,
ფიზიკოსისაგან, რომელიც სინათლის თეორიის შესახებ საუბრობს, იმავე დროს
მთელი მექანიკური ფიზიკის ახსნა რომ მოითხოვოთ. ეს ხომ ზღაპარია.
ფსიქოლოგია გადიების მოსამზადებელი კურსები როდი გახლავთ; ის ძალზე
202
სერიოზული მეცნიერებაა და აურაცხელ ცოდნას საჭიროებს; ამიტომ, გეთაყვა,
მეტისმეტს ნუ მომთხოვთ. ძალ-ღონეს არ ვიშურებ, რომ სიზმრები განგიმარტოთ
და რაღაც მოგაწოდოთ მათ შესახებ, და ბუნებრივია, რომ ყველა მოლოდინს ვერ
გავამართლებ.
რაც შეეხება სრულქმნილებას: სრულყოფილებისაკენ სწრაფვა მაღალი
იდეალია, მაგრამ მე ვიტყოდი: „ჯობს, რამე ისეთი დაისახოთ მიზნად, რისი
განხორციელებაც შეგიძლიათ, ნაცვლად იმისა, რომ იმას გამოეკიდოთ, რასაც
ვერასოდეს მიაღწევთ“. სრულყოფილი ვინაა. გაიხსენეთ გამოთქმა: „არავინ არს
სახიერ, გარნა მხოლო ღმერთი“. 18 არავის შეუძლია ასეთი იყოს. ეს ილუზიაა.
ერთადერთი, ისღა დაგვრჩენია, მოკრძალებულად ვეცადოთ, ჩვენი თავი
ყოველმხრივ გამოვავლინოთ და რაც შეიძლება სრულფასოვან ადამიანებად
ვიქცეთ, და ეს იოლი საქმე როდია.
დოქტ. ერიკ ბ.შტრაუსი:
განზრახული გაქვთ თუ არა იმ საფუძვლების გამოქვეყნება, რომელთაც

თქვენ იმ აზრამდე მიგიყვანეს, რომ ზოგი არქეტიპული სიმბოლო ფიზიოლოგიურ
პროცესთან დაგეკავშირებინათ?
შემთხვევა, რომელიც თქვენ მხედველობაში გაქვთ, დოქტ. დევაიმ

წარმომიდგინა და მერე გამოაქვეყნა ისე, რომ მე არც ვიცოდი. 19 ამ კავშირზე
მეტი არაფრის თქმას არ ვისურვებდი, ვინაიდან ამ ნიადაგზე ჯერ კიდევ არ
ვგრძნობ თავს საკმაოდ მყარად. ორგანულ დაავადებასა და ფსიქოლოგიურ
სიმბოლიკას შორის დიფერენციალური დიაგნოსტიკის საკითხები ძალზე რთულია
და ამჯერად მიჯობს უფრო დაწვრილებით აღარ გავარჩიო.
მაგრამ დიაგნოზის დასმისას თქვენ ხომ იმ სიზმრის შინაარსობრივ მხარეს

ეყრდნობოდით, არა?
203
დიახ, – ორგანულმა დარღვევამ ხომ მშვინვიერ ფუნქციებზეც მოახდინა
გავლენა. სერიოზულ დეპრესიასთან გვქონდა საქმე და, ალბათ, სიმპათიკური
ნერვული სისტემის მოქმედებაში ღრმა დარღვევებს ექნებოდა ადგილი.
დოქტ. ჰ. კრიხტონ-მილერი:
ხვალ უკანასკნელი სემინარი გვაქვს, და კიდევ ერთი საკითხია, რომელიც

გვაინტერესებს და რომელსაც ჯერ არ შევხებივართ. გადატანის რთულ
პრობლემას ვგულისხმობ. საინტერესოა, საჭიროდ მიაჩნია თუ არა პროფესორ
იუნგს, გადატანისა და მისი ადექვატური მკურნალობის შესახებ თავისი
მოსაზრებები გაგვაცნოს ხვალ, ისე, რომ, თუ აუცილებლად არ ჩათვლის, სხვა
სკოლების კონცეფციებს ნუ განიხილავს.
მეხუთე ლექცია
თავმჯდომარე, დოქტ. ჯ.რ. რიისი:
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო! ალბათ შეამჩნევდით, რომ

თავმჯდომარის შესავალი სიტყვა თანდათან მოკლდება. გუშინ პროფესორმა
იუნგმა თხრობა შუაზე გაწყვიტა, და ვფიქრობ, ყოველი ჩვენგანის სურვილია, რომ
დაუყოვნებლივ განაგრძნოს.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო! როგორც გახსოვთ, მე იმით

დავიწყე, რომ იმ სიზმრის ასახსნელად საჭირო მასალა გადმოგილაგეთ. ახლა შუა
გზაში ვარ, და წინ კიდევ ბევრი მაქვს სათქმელი. მაგრამ გუშინდელი ლექციის
დასასრულს დოქტ. კრიხტონ-მილერმა მთხოვა, გადატანის პრობლემის შესახებ
მესაუბრა. ამან რაღაც ისეთი დამანახვა, რაც, ვგონებ, პრაქტიკული
მნიშნელობისაა. როცა ამგვარ სიზმარს გულმოდგინედ გავაანალიზებ ხოლმე
უდიდესი შრომის საფასურად, კოლეგები ხშირად მეკითხებიან, რაში გჭირდება,
ამდენ მასალას რომ ახვავებო. გულში ფიქრობენ: „/ო, ცხადია, ვხედავთ მის
მონდომებას და თავგამოდებას, ოღონდ კი სიზმრიდან რამე გამოვიდეს. მაგრამ
რაა მთელი ამ პარალელების პრაქტიკული მიზანი?“
მე არაფერი მაქვს იმ ეჭვების საწინაღმდეგო. ის-ის იყო, ამ საჭირბოროტო
საკითხზე უნდა გადავსულიყავი, რომ დოქტ. კრიხტონ- მილერმა დამისვა კითხვა,
204
რომელსაც ნებისმიერი ექიმი-პრაქტიკოსი დასვამდა. პრაქტიკოს ექიმებს საქმე
პრაქტიკულ პრობლემებთან აქვთ და არა თეორიულ საკითხებთან; ამიტომ ერთი
სული აქვთ ხოლმე, როდის მოთავდება თეორიული ახსნა-განმარტებები.
გადატანის თან სასაცილო, თან მტკივნეული – გარკვეულ გარემოებებში, თქვენ
წარმოიდგინეთ, ტრაგიკული პრობლემა კი მათ სრულიად განსაკუთრებულ
ინტერესს იწვევს. ცოტა რომ მოგეთმინათ, ნახავდით, რომ სწორედ იმ
მასალასთან მქონდა საქმე, რომლის მეშვეობითაც გადატანის გაანალიზებაა
შესაძლებელი. მაგრამ რაკი საკითხი ასე დაისვა, იქნებ მაინც თქვენს სურვილს
გამოვხმაურებოდი და გადატანის ფსიქოლოგიისა და განკურნვის შესახებ
მელაპარაკა. მინდა თქვენ მოგანდოთ გადაწყვეტილების გამოტანა. ვფიქრობ,
დოქტ. კრიხტონ-მილერი უმრავლესობა თქვენგანის სახელით ლაპარაკობდა .
სწორი ვარ?
წევრები:
დიახ.
ვგონებ, მართალი ბრძანდებით, – გადატანის შესახებ რომ ვისაუბრებ, ეს

საშუალებას მომცემს იმას მივუბრუნდე, რაც თავდაპირველად მქონდა გუნებაში იმ
სიზმრის ანალიზის თაობაზე. ვშიშობ, რომ მას ვერ დავასრულებთ; მაგრამ, ალბათ,
უმჯობესია თქვენი აქტუალური პრობლემებიდან, თქვენი აქტუალური
სიძნელეებიდან ამოვიდეთ.
არასოდეს ვიგრძნობდი თავს იძულებულად, ასე გულდასმით გამომეწყო
პარალელების შესწავლა და მთელი ეს ვრცელი სიმბოლიკა დამემუშავებინა,
გადატანის პრობლემას რომ არ ავეფორიაქებინე აგრერიგად. ამიტომ გადატანის
შესახებ მსჯელობაზე გადის გზა იმგვარი მუშაობისაკენ, რომელიც ჩემს გუშინდელ
ლექციაში შევეცადე აღმეწერა. თავიდანვე გითხარით, ამ ლექციათა
განმავლობაში ამომწურავად ვერაფერზე შევჩერდები-მეთქი. უბრალოდ,
შეუძლებელია ხუთი საღამოს განმავლობაში სრულიად მიმოვიხილო ის, რისი
თქმაც მინდა; თუნდაც რომ ყოველივე ისე შევამჭიდროვო, როგორც აქამდე
ვაკეთებდი.
როდესაც გადატანის შესახებ ვლაპარაკობთ, პირველ რიგში ეს ტერმინი
უნდა ნათელვყოთ, რათა დანამდვილებით ვიცოდეთ, რაზეა ლაპარაკი.
205
მოგეხსენებათ, სიტყვა „გადატანა“, თავდაპირველად ფროიდის მიერ
ჩამოყალიბებული, თითქმის ყოველდღიური მეტყველების სიტყვად იქცა; მან
ხალხშიც კი გაიკვლია გზა. მასში, ჩვეულებრივ, გულისხმობენ უმწეო
დაქვემდებარებულობას, ერთგვარ მიწებებულ დამოკიდებულებას.
გადატანა სიტყვასიტყვით რაიმეს ერთი ადგილიდან მეორეზე მიტანას
ნიშნავს. ეს გამოთქმა ხატოვანი („გადატანითი“) აზრითაც იხმარება იმის
აღსანიშნავად, როდესაც რაიმე ფორმას იცვლის. ამიტომაა გერმანულად ის
გადათარგმნის სინონიმი.
გადატანის ფსიქოლოგიური მოვლენა პროექციის უფრო ზოგადი
მოვლენის კერძო სახეა. აუცილებელია ეს ორი ცნება ერთმანეთთან მიმართებაში
მოვიყვანოთ და ნათლად გავაცნობიეროთ, რომ გადატანა პროექციის
სპეციფიკური გამოვლინებაა.ყოველ შემთხვევაში, მე ასე მესმის. რაღა თქმა უნდა,
ყველას აქვს უფლება, ის გამოთქმა იხმაროს, რომელიც ურჩევნია.
პროექცია ზოგადი ფსიქოლოგიური მექანიზმია, რომელსაც რაიმენაირი
სუბიექტური შინაარსი რაღაც ობიექტზე გადააქვს. მაგალითად, როდესაც ვამბობ:
„ეს ოთახი ყვითელია“, ეს პროექციაა, ვინაიდან ობიექტი თავისთავად ყვითელი
არაა; ყვითელი ფერი მხოლოდ ჩვენში არსებობს. მოგეხსენებათ, ფერი
სუბიექტური გამოცდილებაა. ასევე, ტონიც, რომელიც მესმის, პროექციაა, – ტონი
ხომ, როგორც ასეთი, არ არსებობს; ის მხოლოდ ჩემს თავში იქცევა ტონად; ის
ფსიქიკური ფენომენია, რომლის პროეცირებასაც ვახდენთ.
გადატანა ვიწრო აზრით წარმოადგენს მოვლენას, რომელიც ორ ადამიანს
შორის ვითარდება და არა ადამიანურ სუბიექტსა და ფიზიკურ ობიექტს შორის
(თუმცა გამონაკლისებიც გვხვდება), მაშინ როცა პროექციის უფრო ზოგადი
მექანიზმი, როგორც ვნახეთ, შეიძლება როგორც ადამიანზე, ისე ფიზიკურ
ობიექტზეც იყოს მიმართული. პროექციის მექანიზმი, რომლის მეშვეობითაც
სუბიექტური შინაარსები ობიექტზე გადაიტანება და ამ უკანასკნელის თვისებად
განიცდება, ნებელობით აქტს არასოდეს ეყრდნობა და, როგორც პროექციის
კერძო სახე, არც გადატანაა აქედან გამონაკლისი. ცნობიერად და განზრახ
პროეცირება შეუძლებელია, ვინაიდან თუ გვეცოდინება, რომ საკუთარი
სუბიექტური შინაარსების პროქციას ვახდენთ, მაშინ ხომ ამ შინაარსთა ობიექტში
„ჩადება“ შეუძლებელი გახდება, – ხომ გვეცოდინებოდა, რომ ისინი ჩვენია.
პროექციასთან როცა გვაქვს საქმე, ის შთაბეჭდილება, რასაც ობიექტი გვიქმნის,
სინამდვილეში ილუზიაა, მაგრამ გვგონია, რომ ის, რასაც ობიექტში ვხედავთ,
სუბიექტური წარმოშობისა კი არ არის, არამედ ობიექტურად არსებობს. ამიტომაა,
რომ პროეცქია ნაცარტუტად იქცევა, როგორც კი დავადგენთ, რომ ეს თითქოსდა
206
ობიექტური ფაქტები სინამდვილეში სუბიექტური წარმოშობისა ყოფილა. მაშინ ამ
შინაარსებს საკუთარ ფსიქოლოგიას შევუწყობთ, და მათ მეტად ობიექტს ვეღარ
მივაწერთ.
ხდება ისეც, რომ შეიძლება ზედმიწევნით ვიცოდეთ, რა და რა პროექციები
გვაქვს, მაგრამ მთელი სიგრძე-სიგანით არ ვიცნობდეთ მათ, და ის ნაწილი,
რომელსაც არ ვიცნობთ, გაუცნობიერებელი რჩება და ისევ და ისევ ობიექტის
თვისებად გვეჩვენება. ეს ანალიზის დროს ფაქტობრივად ძალიან ხშირად ხდება.
მაგალითად, პაციენტს რომ ვეტყვით ხოლმე: „დაუკვირდით, თქვენ ხომ,
უბრალოდ, მამათქვენის ხატებას აპროეცირებთ ამ კაცზე (ანდა: ჩემზე)“,
ვფიქრობთ, რომ ეს სრულიად დამაკმაყოფილებელი განმარტებაა და სავსებით
საკმარისია პროექციის მოსახსნელად. ექიმისათვის, შესაძლოა, კიდევაც იყოს
დამაკმაყოფილებელი, მაგრამ არა პაციენტისათვის, ვინაიდან თუ კიდევ სხვა
რამეცაა ამ პროექციაში, პაციენტი განაგრძობს პროეცირებას . ეს მის ნება -
სურვილზე როდია დამოკიდებული; ეს თავისთავად ხდება ასე. პროექცია
ავტომატურად და სპონტანურად ხორციელდება. გაიხედავ და – თურმე არსებობს;
კაციშვილმა არ იცის, საიდან ჩნდება. უბრალოდ, წააწყდებიან ხოლმე მას. ეს წესი,
რომელიც საზოგადოდ პროექციას ეხება, გადატანაზეც ვრცელდება. გადატანა
ისეთი რამაა, რაც ფაქტად რჩება. სადაც არ უნდა აღმოვაჩინოთ ის, ყველგან ა
პრიორი ვლინდება. პროექცია ყოველთვის არაცნობიერი პროცესია. ამიტომაც
აცამტვერებს მას ცნობიერება, ცნობიერი აღქმა.
როგორც უკვე აღვნიშნე, გადატანა ვიწრო მნიშვნელობით არის პროექცია,
რომელიც ორ ინდივიდს შორის მიმდინარეობს და, როგორც წესი, ემოციური და
ძალმომრეობითი ბუნებისაა. ემოციები უკვე თავისთავადაც ყოველთვის ერევიან
სუბიექტს, ვინაიდან ისინი უნებლიე მოვლენებია, რომელნიც „მე“-ს განზრახვებს
ფეხქვეშ თელავენ. გარდა ამისა, ისინი სუბიექტისგან განუყოფელნი არიან , და ეს
უკანასკნელი თავის თავს ხომ ვერსად წაუვა. მაგრამ, ამავე დროს, ეს უნებლიე
პროცესი სუბიექტიდან ობიექტზე პროეცირდება და ასე იქმნება ურღვევი კავშირი,
რომლის წინაშეც სუბიექტი უღონოა.
ემოციებს ისე იოლად ვერ მოვიცილებთ, როგორც იდეებს და აზრებს,
რადგან ისინი გარკვეულ ფიზიკურ პროცესებთან იდენტურნი არიან, და ამრიგად,
ღრმად აქვთ ფესვი გადგმული სხეულებრივ სუბსტანციაში. ამიტომაა, რომ
პროეცირებულ შინაარსთა თანმხლები ემოციები ყოველთვის ქმნიან კავშირს,
ერთგვარ დინამიკურ დამოკიდებულებას სუბიექტსა და ობიექტს შორის, და ესაა
გადატანა. რასაკვირველია, ასეთი ემოციური კავშირი (ის შეგვიძლია შევადაროთ
207
ხიდს, ანდა რეზინის თასმას) დადებითი ან უარყოფითი ხასიათისაა, რაც თქვენც
კარგად მოგეხსენებათ.
ემოციურ შინაარსთა პროექციას ყოველთვის საოცარი ეფექტი აქვს.
ემოციები გადამდებია, ვინაიდან მათ ღრმად აქვთ ფესვი გადგმული სიმპათიკურ
ნერვულ სისტემაში; აქედან – სიტყვა „სიმპათიკუსი“. ჩვენში მიმდინარე ყოველი
ემოციური პროცესი უშუალოდ იწვევს მსგავს პროცესებს სხვებში. როდესაც
ემოციურად აგზნებულ ბრბოში მოვხვდებით, არ იქნება, მსგავსი ემოციებით
გამსჭვალულად რომ არ ვიგრძნოთ თავი. დავუშვათ, ისეთ ქვეყანაში ხართ,
რომლის ენაც არ გაგეგებათ, და ვიღაცამ რაღაცა იხუმრა, რაზედაც ხალხს
გაეცინა; მაშინ თქვენც ყოვლად იდიოტურად გადაიხარხარებთ, – თავს ვერ
შეიკავებთ სიცილისაგან. ანდა, თუ პოლიტიკურად აფორიაქებულ ბრბოში
მოხვდით, ძალაუნებურად თქვენც აღელდებით, თუმცა თქვენ მათ შეხედულებებს
შეიძლება სულ არ იზიარებდეთ. ემოციას ასეთი შთამაგონებელი გავლენა აქვს.
ფრანგ ფსიქოლოგებს დამუშავებული აქვთ ეს ცონტაგიონ მენტალე * და ამ
საკითხზე შესანიშნავი წიგნებია გამოსული, – განსაკუთრებით აღსანიშნავია ლე
ბონის ნაშრომი მასათა ფსიქოლოგიის 1 შესახებ.
ახლა ფსიქოთერაპიაზე გადავიდეთ. პაციენტის ემოციები ექიმზე
გავლენას ახდენს მაშინაც, როცა ის სრულიად თავისუფალია პაციენტის ემოციურ
შინაარსთაგან, და დიდ შეცდომაა ვიფიქროთ, რომ ექიმს შეუძლია თავი
დაიზღვიოს. მას შეუძლია მხოლოდ გააცნობიეროს, რომ აღელდა. ასე თუ არ
მოხდა, მაშინ ის მეტისმეტად გულგრილი ყოფილა და საქმეს ვერ უშველის. ის
მოვალეც კია პაციენტის ემოციებს ფართოდ გაუღოს გულის კარი და არეკლოს
ისინი. ამიტომაა, რომ გამართლებულად არ მიმაჩნია, პაციენტი დივანზე
დავაწვინო და მე უკან დავუჯდე. მე პაციენტებს წინ ვუჯდები და ისე ველაპარაკები,
როგორც ადამიანი – ადამიანს. მე მთლიანად ვიხსნები პაციენტის
ზეგავლენისთვის და თავშეუკავებლად ვრეაგირებ.
ძალიან კარგად მახსოვს ერთი ხანდაზმული, ასე, 58 წლის ქალის
შემთხვევა. თვითონაც ექიმი იყო, შეერთებული შტატებიდან. ის ციურიხში
უკიდურესობამდე არეულ-დარეულ მდგომარეობაში ჩამოვიდა. თავდაპირველად
ისე იყო აბნეული, რომ ლამის იყო, გიჟია-მეთქი, ვიფიქრე, სანამ არ გავარკვიე,
რომ თურმე ანალიზი გაუვლია. მომიყვა რაღაცები, რასაც აკეთებდა ამ
აღრეულობის დროს, და სრულიად ნათელი იყო, რომ ასეთ რაღაცებს არაფრით
არ ჩაიდენდა, მისი ანალიტიკოსი რომ ადამიანური არსება ყოფილიყო და არა
მისტიკური შიფრი, რომელიც უკან ეჯდა, ხანდახან ბრძნულ სიტყვას
გადმოაგდებდა და გრძნობებს არასოდეს ამჟღავნებდა. ასე სულ დაიკარგა ეს
208
ქალი ამ თავის ბურუსში და სისულელეებს სჩადიოდა, რომელთაგან
ანალიტიკოსს ადვილად შეეძლო მისი დაზოგვა, ადამიანურ არსებასავით რომ
გამოხმაურებოდა. როცა ყოველივე ეს მომიყვა, ბუნებრივია, ემოციური რეაქცია
მქონდა, და შევიკურთხე თუ რაღაც ამგვარი, რაზედაც ის ქალი ტყვიასავით
წამოიჭრა სკამიდან და საყვედურით მომმართა: „კი მაგრამ, თქვენ ხომ ემოცია
გაქვთ!“ ვუპასუხე, რასაკვირველია, მაქვს-მეთქი. „კი მაგრამ, რომ არ უნდა
გქონოდათ?“ რატომაც არა! რა, უფლება არა მაქვს ემოციები მქონდეს თუ რა-
მეთქი. არ დამეთანხმა: „მაგრამ თქვენ ხომ ანალიტიკოსი ხართ!“ მე მივუგე:
„დიახ, ანალიტიკოსი გახლავართ, და ემოციებიც მაქვს. თქვენ რა, გგონიათ, მე
იდიოტი ვარ, ან კატატონიკი?“ „მაგრამ ანალიტიკოსებს რომ ემოციები არ
გააჩნიათ?!“ მე შევნიშნე: „/ო, თქვენს ანალიტიკოსს, როგორც ჩანს, არ გააჩნდა,
და ის, ნება მიბოძეთ ვთქვა, შტერი ყოფილა“. ამის თქმა იყო და – მისთვის
ყოველივეს შუქი მოეფინა; აქედან მოყოლებული, ის სრულიად გარდაიქმნა.
წარმოთქვა: „მადლობა ღმერთს! ახლა კი გავიგე, სადა ვარ და რა ხდება. ვიცი,
რომ ჩემს წინაშე ადამიანია, რომელსაც ადამიანური ემოციები აქვს“. ჩემმა
ემოციურმა რეაქციამ მას ორიენტაცია მისცა. ის აზროვნებითი ტიპი არ იყო,
გრძნობითი ტიპი იყო და ამიტომ ამგვარ ორიენტაციას საჭიროებდა. მისი
ანალიტიკოსი კი, პირიქით, ისეთი კაცი იყო, მხოლოდ და მხოლოდ ინტელექტით
რომ ფიქრობდა, აზროვნებით სულდგმულობდა და გრძნობითი ცხოვრებისა
არაფერი გაეგებოდა. ხოლო ეს ქალი მაღალემოციური, სანგვინიკური პიროვნება
გახლდათ, რომელიც მეორე ადამიანური არსების ემოციურობასა და გრძნობით
ჟესტს საჭიროებდა, რათა თავი დაკარგულად არ ეგრძნო. თუ გრძნობითი ტიპი
გვყავს განსაკურნი და მას მხოლოდ ინტელექტუალურად ვესაუბრებით , ეს იგივეა ,
გრძნობით ტიპთა საზოგადოებაში ერთადერთი ინტელექტუალი თქვენ რომ იყოთ
და მათ ელაპარაკებოდეთ. გინდა ჩრდილოეთ პოლუსზე გილაპარაკიათ და
გინდა იქ, – ვერავინ გაგიგებთ; არავინ მოახდენს რეაქციას თქვენს მიერ
წამოყენებულ იდეებზე. ეს ხალხი საშინლად საყვარელი იქნება თქვენს თვალში,
მაგრამ თქვენს იდეებზე გამოხმაურების ყოველგვარი ნიშანწყლის გარეშე;
საკუთარი თავი კი რეგვენად წარმოგიდგებათ.
ადამიანებს ყოველთვის მათი ძირითადი ფუნქციის ენაზე უნდა ვუპასუხოთ,
თორემ კონტაქტს ვერ დავამყარებთ. ამიტომ, პაციენტს რომ დავანახო, რომ მისმა
რეაქციებმა ჩემს სისტემამდე მოაღწია, პირისპირ უნდა დავისვა, ისე რომ მას
შეეძლოს ეს რეაქციები ჩემს სახეზე ამოიკითხოს და დაინახოს, რომ მე ვუსმენ.
უკან თუ დავუჯექი, შემიძლია ვამთქნარო, ჩავთვლიმო, საკუთარ ფიქრთა
მდინარებას მივყვე, და საერთოდ, რაც მომეხასიათება, ის ვაკეთო. ის ვერ
209
გაიგებს, რა ამბავია ჩემს თავს და ამიტომ თავის აუტოეროტულ და იზოლირებულ
მდგომარეობაში დარჩება, საშუალო დონის ადამიანისთვის კი ამაში კარგი
არაფერია. /იმალაიში განდეგილური ცხოვრებისათვის რომ ემზადებოდეს, მაშინ,
ცხადია, სხვა იქნებოდა.
პაციენტის ემოციები ყოველთვის იოლად გადამდებია, მით უფრო, თუ
შინაარსები, რომელთა პროეცირებასაც პაციენტი ანალიტიკოსზე ახდენს ,
ანალიტიკოსის არაცნობიერ შინაარსთა იდენტურია; მაშინ ორივენი
არაცნობიერის ერთსა და იმავე ბნელ ჯურღმულში ჩაეშვებიან და პარტიციპაციის
მდგომარეობას მიაღწევენ. ეს ის ფენომენია, რომელიც ფროიდს აღწერილი აქვს
როგორც ორმხრივი გადატანა. ის მდგომარეობს ორმხრივად ერთიმეორეზე
პოეცირებაში, და საერთო გაუცნობიერებლობის მდგომარეობის წყალობითაა,
რომ არსებობს. პარტიციპაცია, როგორც უკვე ითქვა, პრიმიტივთა
ფსიქოლოგიისთვისაა დამახასიათებელი, ე.ი. ისეთი ფსიქოლოგიური
დონისათვის, როდესაც სუბიექტსა და ობიექტს შორის ცნობიერი განსხვავება არ
არსებობს. ორმხრივი გაუცნობიერებლობა, რაღა თქმა უნდა, როგორც
ანალიტიკოსისათვის, ასევე პაციენტისათვის უაღრესად დამაბნეველია, –
ორიენტაცია აღარ არსებობს, და ასეთი ანალიზი კატასტროფით დამთავრდება.
არც ანალიტიკოსები არიან აბსოლუტურად სრულყოფილნი და ამიტომ
ხდება ხოლმე, რომ ხანდახან მათაც ზოგი რამ გაუცნობიერებელი რჩებათ.
ამიტომაა – რამდენი ხანია, მოვითხოვ, რომ ანალიტიკოსებმა თვითონ გაიარონ
ანალიზი; მათთვის აუცილებელია სულიერი მამა ან სულიერი დედა. პაპიც კი,
თავისი უცოდველობის მიუხედავად, ვალდებულია, დროდადრო აღსარება თქვას,
ამასთან, მონსინიორთან, ანდა კარდინალთან კი არა, არამედ უბრალო
მღვდელთან. თუ ანალიტიკოსი ობიექტურად კავშირში არაა თავის
არაცნობიერთან, რა გარანტიაა, რომ პაციენტი არ ჩაეშვება ანალიტიკოსის
არაცნობიერში. ალბათ, შეგხვედრიათ ისეთი პაციენტები, სატანისებური
სიმარჯვით რომ გამოქექავენ ხოლმე ანალიტიკოსის ფსიქიკაში სუსტ წერტილს . ამ
ადგილზე ცდილობენ ხოლმე ისინი თავიანთი საკუთარი არაცნობიერის
პროცესირებას. იციან ხოლმე თქმა, ეს ქალებს ახასიათებსო; მაგრამ ეს არაა
მართალი, კაცებიც სწორედ ასევე იქცევიან, – გამოძებნიან ხოლმე ანალიტიკოსში
ამ იოლად მოსაჩანგლავ ალაგს, და ანალიტიკოსს შეუძლია დარწმუნებული იყოს,
რომ თუ მასში გამუდმებით რაღაც შედის, სწორედ ამ ადგილიდან იჭრება, სადაც
ის თავს ვერ იცავს. ეს ის ადგილია, სადაც ის თვითონაც არაცნობიერია და სადაც
მასაც სწორედ ისეთივე პროექციები შეიძლება გაუჩნდეს, როგორიც პაციენტს
აქვს. მაშინ ამას ორმხრივი გაუცნობიერებლობის წყალობით პარტიციპაციის
210
მდგომარეობა, ანდა, უფრო ზუსტად რომ გამოვთქვათ, პიროვნების ინფიცირების
მდგომარეობა მო/ყვება.
გადატანის შესახებ, რა თქმა უნდა, მრავალი კონცეფიცია არსებობს, და
ჩვენ ყველანი ცოტათი ჯერ კიდევ იმ განსაზღვრების გავლენას განვიცდით,
ფროიდმა რომ მოგვცა; ის აზრი უფრო დამაჯერებლად გვეჩვენება, რომ საქმე
ეროტულ გადატანას უნდა ეხებოდეს. ჩემი გამოცდილების მიხედვით კი სწორი
არაა, თითქოს მხოლოდ და მხოლოდ ეროტულ შინაარსებს, ან ბავშვობის
გამოცდილებას ვაპროეცირებდეთ. მე დავადგინე, რომ ყველაფერი შეიძლება
პროეცირდეს, და ეროტული გადატანა მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა მრავალთა
შორის. ადამიანის არაცნობიერში კიდევ მრავალი სხვა შინაარსია, აგრეთვე
მაღალემოციური ბუნებისა, და თუ სექსუალობა პროეცირდება, არც მათ
პროეცირებას უშლის რამე ხელს. არაცნობიერის ყველა გააქტიურებულ შინაარსს
აქვს პროექციაში გამოვლენის ტენდენცია. ის კი არა, როგორც წესი,
კონსტელირებული არაცნობიერი შინაარსი თავდაპირველად პროექციაში იჩენს
ხოლმე თავს. ნებისმიერი გააქტიურებული არქეტიპი შეიძლება პროექციაში
გამოვლინდეს, – ან გარე სიტუაციაში, ან ადამიანებში, ანდა გარემოებებსა და
მდგომარეობებში – მოკლედ, ნებისმიერი სახის ობიექტში. ცხოველებზე და
ნივთებზე გადატანის შემთხვევებსაც კი ვხვდებით.
არც თუ ისე დიდი ხნის წინათ ერთ არაჩვეულებრივად ინტელიგენტურ
მამაკაცს ვმკურნალობდი. მე მას გავურჩიე პროექცია, რომელიც მან „მოახდინა“, –
ქალის არაცნობიერ ხატებას ის რეალურ ქალზე აპროეცირებდა და სიზმრები
ძალზე ცხადად უჩვენებდნენ, თუ რაოდენ განსხვავდებოდა რეალური პიროვნება
იმისგან, რასაც ის ელოდა. ყველაფერი მოგვარდა და მერე მითხრა, ორი წლის
წინათ ეს რომ მცოდნოდა, 40 000 ფრანკი დამეზოგებოდაო. ეს როგორ-მეთქი,
ვკითხე. ერთი ძველი ეგვიპტური სკულპტურა მაჩვენეს ერთხელ, და მაშინვე
გულში ჩამივარდა, – ეგვიპტური კატა იყო, უჩვეულოდ ლამაზიო. მაშინვე უყიდია 40
000 ფრანკად და სასტუმრო ოთახში ბუხრის თავზე შემოუდევს. მაგრამ მერე
შეუნიშნავს, რომ „სულის მშვიდობა“ დაეკარგა. მისი ბიურო ქვედა სართულზე
მდებარეობდა და თითქმის ყოველ საათში ერთხელ იძულებული ხდებოდა
სამუშაოსთვის თავი დაენებებინა, წამომხტარიყო და კატა ენახა, თვალისთვის
წყალი დაელევინებინა, და როცა გულს იჯერებდა, ისევ სამუშაოს უბრუნდებოდა,
მაგრამ რამოდენიმე ხნის შემდეგ ისევ მაღლა არბოდა. ეს მოუსვენრობა იმდენად
უსიამოვნო შეიქნა, რომ ადგა და კატა თავის მერხზე, პირდაპირ თავისი
მხედველობის არეში მოათავსა, მაგრამ რად გინდა! – საერთოდ ვეღარ მუშაობდა.
იძულებული გახდა, კატა სხვენში ჩაეკეტა, რათა მისი ჯადოსათვის თავი დაეღწია,
211
მაგრამ მერე სულ იმ ცდუნებას ებრძოდა, რომ ზანდუკისთვის თავი აეხადა და
კატისთვის კიდევ შეევლო თვალი. როდესაც მან გაიგო, რომ ზოგადად ქალურის
ხატების პროექციას ახდენდა (კატა ხომ მისთვის, რაღა თქმა უნდა, ქალის
სიმბოლოს წარმოადგენდა), სკულპტურის მთელი ხიბლი და ჯადო გაქარწყლდა.
აქ საქმე ფიზიკურ ობიექტზე პროექციას ეხებოდა, რომელმაც კატა
ცოცხალ არსებად აქცია, რომელსაც ის ვეღარ შორდებოდა, წამდაუწუმ
უბრუნდებოდა, ისევე, როგორც ზოგიერთი ანალიტიკოსთან დარბის ხოლმე.
მოგეხსენებათ, ანალიტიკოსს ხშირად ცილს სწამებენ, რომ გველის თვალები აქვს ,
რომ ადამიანებს ამაგნიტებს, ა/იპნოზებს, აიძულებს მას დაუბრუნდნენ, არ უშვებს
მათ. მართლაც არსებობს ორმხრივი გადატანის განსაკუთრებით მძიმე
შემთხვევები, როდესაც ანალიტიკოსს მართლაც არ შეუძლია პაციენტი გაუშვას;
მაგრამ, საზოგადოდ, ასეთი ბრალდებები პროექციის ძალზე უსიამოვნო ფორმის
გამოხატულებაა, რომელიც დევნის იდეებითაც კი შეიძლება დაგვირგვინდეს.
გადატანითი მიმართების ინტენსივობა ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში
სუბიექტისათვის გადატანის შინაარსთა მნიშვნელობას შეესატყვისება.
განსაკუთრებით ინტენსიური გადატანის შემთხვევაში შეგვიძლია დარწმუნებული
ვიყოთ, რომ გადატანის შინაარსები, თუ ისინი ვიპოვეთ და გავუცნობიერეთ,
პაციენტისათვის სწორედ ისევე მნიშვნელოვანი იქნება, როგორც გადატანა იყო.
როდესაც გადატანა იმსხვრევა, ის /აერში კი არ განიბნევა, არამედ მისი
ინტენსივობა ანუ ენერგიის შესაბამისი მარაგი სხვაგან გამოვლინდება ,
მაგალითად, სხვა მიმართებაში, ანდა რაიმე სხვა მნიშვნელოვანი
ფსიქოლოგიური ფორმით იჩენს თავს. გადატანის დიდი ინტენსივობა – ეს
ფაქტობრივად თვითონ პაციენტის ძლიერი ემოციაა. გადატანის მოხსნის შემდეგ
მთელი ეს პროეცირებული ემოცია სუბიექტს უბრუნდება, და მაშინ პაციენტი იმ
საუნჯის მფლობელი ხდება, რომელსაც ადრე, გადატანისას, ტყუილუბრალოდ
ფლანგავდა.
ახლა ოროდ სიტყვა გადატანის ეტიოლოგიის შესახებ. გადატანა
შეიძლება სავსებით სპონტანური და არაპროვოცირებული რეაქცია იყოს, –
თავისებური „ერთი ნახვით შეყვარება“. რა თქმა უნდა, არ უნდა შევცდეთ და
გადატანა სიყვარულად არ უნდა მივიღოთ; მას სიყვარულთან საერთო არაფერი
აქვს. გადატანა მხოლოდ ბოროტად იყენებს სიყვარულს. შეიძლება ერთი
შეხედვით ჩანდეს, რომ სიყვარულია, ამ დროს კი გადატანასთან გვქონდეს საქმე.
გამოუცდელი ანალიტიკოსები ცდებიან და სიყვარული /გონიათ ხოლმე,
პაციენტებსაც იგივე შეცდომა მოსდით და ამბობენ, ანალიტიკოსზე შეყვარებული
ვარო. მაგრამ არა, სულაც არ არიან შეყვარებული.
212
ხანდახან გადატანა შეიძლება პირველ ნახვამდეც კი აღმოცენდეს, ე.ი.
მკურნალობის დაწყებამდე, ანდა სულაც მკურნალობის გარეშე. და თუ ეს ისეთ
ვინმეს შეემთხვევა, ვინც მერე ანალიზი არ გაიარა, ამისი მიზეზები გაუგებარი
დარჩება. მაგრამ ეს კიდევ უფრო უკეთ გვიჩვენებს, რომ გადატანას
ანალიტიკოსის ნამდვილ პიროვნებასთან საერთო აბსოლუტურად არაფერი აქვს .
ერთხელ ჩემთან ერთი მანდილოსანი მოვიდა, რომელიც სამიოდე კვირის
წინ წვეულებაზე მყავდა ნანახი. მაშინ მას არც კი დავლაპარაკებივარ, მხოლოდ
მის მეუღლეს, რომელსაც კარგად არც ვიცნობდი, ორიოდ სიტყვით
გამოველაპარაკე. მერე ამ მანდილოსანმა წერილობით კონსულტაცია მთხოვა.
დრო დავუნიშნე. მოვიდა, და ჩემი საკონსულტაციოს კარს რომ მოადგა,
განაცხადა, არ შემოვალო. ვუპასუხე: „რა საჭიროა, რომ შემოხვიდეთ; რაღა თქმა
უნდა, შეგიძლიათ ისევ წაბრძანდეთ! მე სულაც არ მინდა აქ დაგაკავოთ, თუკი
თქვენი ნება არაა“. „კი მაგრამ, იძულებული რომ ვარ?“ „მე ხომ არ გაიძულებთ!“
„განა თქვენ არ მაიძულეთ, რომ მოვსულიყავი?“ „ეს როგორ – გაიძულეთ?“
ვიფიქრე, შეშლილია-მეთქი, მაგრამ არა, – გიჟი კი არ იყო, არამედ, უბრალოდ,
გადატანა /ქონდა, რომელმაც ჩემთან მოიზიდა. შუალედურ პერიოდში მან
პროექცია მოახდინა, და ამ პროექციას მისთვის იმდენად მაღალი ემოციური
ღირებულება /ქონდა, რომ წინააღმდეგობა ვერ გაუწია, მისმა შინაგანმა „რეზინის
თასმამ“ ის მაგიურად მოიზიდა ჩემკენ. ანალიზის მსვლელობაში, რა თქმა უნდა,
გავარკვიეთ, რა შინაარსები იყო ჩადებული ამ არაპროვოცირებულ გადატანაში .
ჩვეულებრივ, გადატანა თვითონ ანალიზის მსვლელობაში ყალიბდება.
ძალზე ხშირად ის შედეგია ექიმსა და პაციენტს შორის კონტაქტის, ემოციური
/არმონიის დამყარების სიძნელისა, ე.ი. იმის, რასაც ფრანგი ფსიქოლოგები
/იპნოზისა და შთაგონების თერაპიათა ხანაში რაპორტს („ლე რაპპორტ“)
უწოდებდნენ. კარგი რაპორტი ნიშნავს, რომ ექიმი და პაციენტი ერთმანეთს
კარგად უგებენ, რომ მათ მართლა შეუძლიათ ერთობლივი საუბარი და რომ მათ
შორის ურთიერთნდობა სუფევს. ცხადია, /იპნოზური თერაპიის დროისათვის
/იპნოტური და შთამაგონებელი გავლენა მთლიანად ამ რაპორტის არსებობაზე
ეკიდა.ანალიზური თერაპიაში საქმე სხვაგვარადაა. როდესაც ანალიტოკოსსა და
პაციენტს შორის რაპორტი პიროვნებათშორისი განსხვავებების გამო ძნელი
დასამყარებელია, ანდა თუ სხვა ფსიქოლოგიური დივერგენციები თრგუნავს
თერაპიულ მოქმედებას, მაშინ პაციენტის არაცნობიერი ცდილობს კონტაქტის
ნაკლებობა კომპენსატორულად აანაზღაუროს. ვინაიდან საერთო ენა ვერ
მოინახა, ვინაიდან არანაირი ურთიერთობა არ გამოდის, უფსკრულის
გადალახვას ვნება თუ ეროტიული ფანტაზია ლამობს.
213
ასეთ დღეში ხშირად ვარდებიან ადამიანები, რომელთაც საერთოდ
რაღაც შინაგანი წინააღმდეგობა აქვთ სხვათა მიმართ (არასრულფასოვნების
კომპლექსით იქნება ეს გამოწვეული, განდიდების მანიით თუ სხვა მიზეზებით) და
ფსიქოლოგიურად ძალზე იზოლირებულნი არიან. იმის შიშით, რომ სულ მთლად
არ ჩამოშორდნენ ყველას და ყველაფერს, მათი ბუნება, რაც ძალი და ღონე აქვს,
ცდილობს ემოციურად მიეჯაჭვოს ანალიტიკოსს. მათ სასოწარკვეთილებამდე
მისული შიში იპყრობს – ვაითუ მანაც ვერ გაუგოს. ამიტომ ისინი ცდილობენ
სექსუალური ხიბლის მეოხებით საკუთარი თავისადმი კეთილად განაწყონ
გარემოებანი, ანალიტიკოსი თუ თავიანთი საკუთარი წინააღმდეგობა.
ყველა ამ კომპენსატორულმა ფენომენმა შეიძლება, პირიქით,
ანალიტიკოსში იჩინოს თავი. მაგალითად, დავუშვათ, ანალიტიკოსი მკურნალობს
ვინმე ქალს, რომელზედაც მას მაინცდამაინც სულაც არ მისდის გული; და აი,
უეცრად აღმოაჩენს, რომ სექსუალური ფანტაზია აქვს მის მიმართ. ახლა, ისე ნუ
გამიგებთ, თითქოს სასურველი იყოს, ანალიტიკოსს რომ ასეთი ფანტაზიები
გაუჩნდეს; მე იმას ვამბობ, რომ თუკი გაუჩნდა, დაე, ყველანაირად
ეცადოს,როგორმე გააცნობიეროს, – ამით ხომ საკუთარი არაცნობიერი მას
მნიშვნელოვან ინფორმაციას აწვდის, – სახელდობრ, რომ მისი ადამიანური
კონტაქტი პაციენტთან კარგად ვერ დამყარდა და რომ ადგილი აქვს რაპორტის
დარღვევას. და აი, ანალიტიკოსის არაცნობიერი ბუნებრივი ადამიანური
კონტაქტის უკმარისობას იმით ანაზღაურებს, რომ მას ფანტაზიას ახვევს თავს,
რათა შინაგანი დისტანცია გადალახოს. ასეთი ფანტაზიები შეიძლება ვიზუალური
იყოს, ანდა გრძნობის თუ შეგრძნების სახით იჩინოს თავი, მაგალითად,
სექსუალური შეგრძნების სახით. ეს ყოველთვის უტყუარი ნიშანია იმისა, რომ
ანალიტიკოსის პაციენტისადმი დამოკიდებულება ყალბია, რომ იგი პაციენტის
გადაფასებას ან, პირიქით, შეუფასებლობას ახდენს, ანდა საჭირო
გულისხმიერებით არ ეპყრობა მას. ასეთი დამოკიდებულების შემჩნევა სიზმარმაც
კი შეიძლება მოიტანოს; ისე რომ, პაციენტი თუ დაგვესიზმრა, ეს უყურადღებოდ
არასოდეს უნდა დავტოვოთ; უნდა შევეცადოთ განვჭვრიტოთ, ხომ არ უნდა
სიზმარს იმის თქმა, რომ რაღაც გვეშლება. პაციენტები ამ მხრივ
გულწრფელობისათვის საოცრად მადლიერნი რჩებიან, ხოლო თუ გულწრფელნი
არა ვართ ანდა მხოლოდ მოვალეობას ვიხდით მათთან, არც მათი მხრივ
დააყოვნებს რეაქცია.
მახსოვს ერთი ასეთი მეტად შთამბეჭდავი შემთხვევა. ასე, ოცი-ოცდაოთხი
წლის ქალიშვილს ვმკურნალობდი. მას ძალზე უცნაური ბავშვობა /ქონდა
გამოვლილი. კუნძულ იავაზე იყო დაბადებული, საუკეთესო ევროპულ ოჯახში, და
214
ადგილობრივი მკვიდრი გადია /ყავდა. 2 როგორც ჩვეულებრივ ემართებათ
ხოლმე კოლონიაში დაბადებულ ბავშვებს, ეგზოტიკური გარემო და უცხო, ამ
შემთხვევაში – ბარბაროსულიც კი, კულტურა მას „კანქვეშ“ გაუჯდა, და ბავშვის
მთელი ემოციური და ინსტინქტური ცხოვრება ამ უჩვეულო ატმოსფეროს
გავლენის ქვეშ მოექცა. ამ ატმოსფეროს აღმოსავლეთში მოხვედრილი
თეთრკანიანი იშვიათად თუ უწევს ანგარიშს. ესაა ადგილობრივ მკვიდრთა
ფსიქიკური ატმოსფერო თეთრკანიანებთან მიმართებაში, – ინტენსიური შიშის
ატმოსფერო, შიშისა თეთრი ადამიანის სისასტიკის, გულქვაობისა და
განუზომელი, განუსაზღვრელი ძალაუფლების წინაშე. ეს ატმოსფერო წამლავს
აღმოსავლეთში დაბადებულ ბავშვებს; მათ გულში შიში ეპარებათ, აღავსებს მათ
არაცნობიერი ფანტაზიებით თეთრკანიანთა სიმხეცის შესახებ; ფსიქოლოგია
უმახინჯდებათ, და სექსუალურ სფეროში ხშირად სცდებიან სწორ გზას. ისინი
გაუგებარი კოშმარებითა და პანიკური განცდებით იტანჯებიან და არ შეუძლიათ
ნორმალურად მოიქცნენ, როდესაც სიყვარულის, ქორწინების და ა.შ. პრობლემებს
ეხება საქმე.
ასე იყო იმ გოგონას შემთხვევაშიც. ის უიმედოდ იყო წყობილებიდან
გამოსული, უკიდურესად სახიფათო ეროტულ სიტუაციებში იყო გახლართული და
ძალიან ცუდი სახელი /ქონდა გავარდნილი. მან არასრულფასოვანი ქცევის
ნორმები აითვისა, მო/ყვა თვალშისაცემად შეღებვას, შეპუდვრას და ჭყეტელა
სამკაულების ტარებას, რათა დაეკმაყოფილებინა პრიმიტიული ქალი თავის
სისხლში ანდა, უკეთ რომ ვთქვათ, თავის კანში, რათა გადმოებირებინა ის და
მერე ცხოვრებაში მოეშველიებინა. ვინაიდან მას თავის ინსტინქტების გარეშე
ცხოვრება არ შეეძლო და, ბუნებრივია, არც სურდა, იძულებული ხდებოდა ბევრი
ისეთი რამ ჩაედინა, სამარცხვინო დონემდე რომ დაიყვანდა მას. ასე,
მაგალითად, იოლად ა/ყვა მდარე გემოვნებას, საშინელ ფერებში გამოწყობილი
დადიოდა საკუთარ თავში არსებული არაცნობიერი პრიმიტივის გულის
მოსაგებად, რათა ამ უკანასკნელსაც მიეღო ხოლმე მონაწილეობა, როცა ის ვინმე
მამაკაცის დაინტერესებას მოიწადინებდა. მაგრამ, რასაკვირველია, მისი რჩეული
მამაკაცებიც მართლაცდა დაბალი დონისანი იყვნენ, და ამიტომ ამაზრზენ ამბებში
გაება. მეტსახელად „ბაბილონის დიდი კახპა“ შეარქვეს. ყოველივე ეს, რა თქმა
უნდა, მეტად სავალალო იყო ასეთი, სხვა მხრივ სავსებით წესიერი გოგონასათვის .
ჩემთან რომ მოვიდა, მართლაცდა ისე გამომწვევად გამოიყურებოდა,
ქალიშვილების მამა ვარ და მისმა ყურებამ გამტანჯა კაცი, როცა მან ერთი საათი
ჩემს ბიუროში და/ყო. ასე ვუთხარი: „ყური მიგდეთ, ასეთ ფორმაში ნუღარ
215
გამოჩნდებით აქ; თქვენ ისე გამოიყურებით, როგორც...“ და ძალზე თავხედური
სიტყვები ვიხმარე. ძალიან კი გამინაწყენდა, მაგრამ რას იზამდა.
და აი, მასზე შემდეგი რამ დამესიზმრა: ქუჩაში ვიმყოფებოდი, რაღაც
მაღალი სერის ძირში; სერზე სასახლე იყორ წამოჭიმული და ამ სასახლეში ერთი
მაღალი კოშკი იდგა, გოდოლი. ამ მაღალი კოშკის წვერზე შუშაბანდი იყო, –
ძალიან ლამაზი, ღია კონსტრუქცია სვეტებითა და მარმარილოს უცხო მოაჯირით,
მოაჯირზე კი ქალის ელეგანტური ფიგურა ჩამომჯდარიყო. ავხედე (ისე მაგრად
მომიწია თავის გადაწევა, რომ კეფაში ტკივილს მოგვიანებითაც კი ვგრძნობდი)
და ეს ფიგურა ჩემი პაციენტი არ აღმოჩნდა?! გამომეღვიძა და მაშინვე თავში
გამიელვა: „ღმერთო ჩემი! რატომ აყენებს ჩემი არაცნობიერი ამ გოგონას ასე
მაღლა?“ და მაშინვე მივხვდი: „მე მას ზემოდან ვუყურებდი“. კერძოდ, მე
მართლაც ცუდი წარმოდგენისა ვიყავი მასზე. სიზმარმა მიჩვენა, რომ შეცდომას
ჩავდიოდი, და ჩემთვის ცხადი გახდა, რომ ცუდი ექიმი ვყოფილვარ. ამიტომ
მეორე დღესვე ვუთხარი: „მე თქვენ სიზმრად გიხილეთ, – ისე მაღლა იყავით, რომ
ამოგხედეთ, კეფა მეტკინა, და ამ კომპენსაციის მიზეზი ისაა, რომ მე თქვენ
ქედმაღლურად გეპყრობოდით“. შემიძლია გითხრათ, რომ ამან სასწაული
მოახდინა. გადატანასთან დაკავშირებით სიძნელეები აღარ გვქონია, ვინაიდან მე
ჩვეულებრივად, ბუნებრივად მეჭირა მასთან თავი და ცხვირს აღარ ვიბზუებდი.
ასეთი სიზმრების მთელი წყება შემეძლო თქვენთვის მომეთხრო, ექიმის
სპეციფიკური განწყობის მნიშვნელობის თაობაზე. როცა მართლა ვცდილობთ,
პაციენტს ისე ველაპარაკოთ, როგორც ტოლი ტოლს, არც მეტისმეტად მაღლა
ვაყენებდეთ და არც მეტისმეტად დაბლა, როცა სწორი განწყობა გვაქვს და
ღირებულებებს სწორად განვსაზღვრავთ, გადატანის პრობლემა ნაკლებად
შეგვაწუხებს. მართალია, მთლად ვერ ავუვლით გვერდს, მაგრამ მის იმ ცუდ
ფორმებს მაინც გადავურჩებით, რაპორტის არადამაკმაყოფილებლობის
ზეკომპენსაციას რომ წარმოადგენენ.
გადატანის მეშვეობით ზეკომპენსაციის მოხდენის კიდევ ერთი მიზეზი
არსებობს ბოლომდე აუტოეროტულ პაციენტებთან, ე.ი. პაციენტებთან, რომლებიც
აუტოეროტულ იზოლაციაში არიან ჩაკეტილი და გარს სქელი ჯავშანი აქვთ
შემოვლებული, ანდა ფართო გალავანი სასიმაგრო თხრილებითურთ. მათ
სასოწარკვეთილებამდე მისული მოთხოვნილება ახრჩობთ ადამიანური
კონტაქტისა და, ცხადია, ერთი სული აქვთ, იხილონ ადამიანური არსება ამ
კედლებს მიღმა; მაგრამ თითსაც არ გაანძრევენ, გულხელდაკრეფილნი სხედან
და არც სხვას აძლევენ ნებას, სიახლოვეს გაეკარონ. ასეთი ქცევა საშინელი
გადატანის აღმოცენების საწინდარია. ასეთ გადატანას ხელიც არ უნდა ვახლოთ,
216
ვინაიდან პაციენტი თავს ჩინებულად იცავს ხოლმე ყველა მხრიდან. ის კი არა, თუ
ვეცდებით რაიმე მოვუხერხოთ გადატანას, ისინი ამას ერთგვარად აგრესიად
აღიქვამენ და მხოლოდ კიდევ უფრო გაფაციცებით დაიცავენ თავს. ამიტომ ასეთ
ხალხს უნდა დავაცადოთ, იწვნიონ, იგემონ ყოველივე, სანამ ვეღარ გაუძლებენ
და ნებაყოფლობით გამოვლენ თავიანთი სიმაგრიდან. რა თქმა უნდა, ისინი
მორთავენ ხმამაღლა გოდებას, რომ მათ ვერ უგებენ და ა.შ., მაგრამ მხოლოდ
მოთმინების გამოჩენა გვმართებს. უნდა ვუთხრათ: „აი, თქვენ ხომ გულდახურული
ხართ, საკუთარი თავისას მისხალს არავის აჩვენებთ, და სანამ ასე განაგრძობთ,
მეც ვერაფერში დაგეხმარებით“.
ასეთი შემთხვევაში გადატანამ შეიძლება თითქმის ზენიტს მიაღწიოს, –
მხოლოდ ძლიერ ხანძარს შეუძლია ასეთი ადამიანი აიძულოს, სიმაგრე დატოვოს.
ეს, რასაკვირველია, დიდი აფეთქება იქნება, მაგრამ ეს აფეთქება ექიმმა დინჯად
უნდა აიტანოს, და პაციენტი შემდგომში დიდად მადლობელი იქნება იმისათვის,
რომ ყოველ მის სიტყვას არ გამოეკიდნენ. ერთი ჩემი კოლეგა ქალი მახსენდება
(შემიძლია გულდამშვიდებით მოგითხროთ ეს შემთხვევა, ვინაიდან ის ცოცხალი
აღარაა), ამერიკელი; ძალზე რთულ ვითარებაში მყოფი მომადგა კარს. თავიდან
ცხვირს მაღლა იწევდა და ზედაც არ მიყურებდა. როგორც ცნობილია, ამერიკაში
უცნაური დაწესებულებები არსებობს, რომელნიც თავს ქალთა კოლეჯებსა და
უნივერსიტეტებს უწოდებენ (ჩვენს ტექნიკურ ენაზე ჩვენ მათ ანიმუსის ბუდეებს
ვეძახით) და წლითიწლობით ზარდამცემ პიროვნებათა დიდ რაოდენობას უშვებენ.
ეს ქალიც ამგვარი ჩიტი იყო. ის „ძალზე კომპეტენტური“ გახლდათ, მაგრამ მაინც
გაება გადატანის უსიამოვნო სიტუაციაში. ის ანალიტიკოსი იყო და მკურნალობდა
ერთ დაოჯახებულ კაცს, რომელსაც, როგორც ჩანდა, გაგიჟებით შეუყვარდა. ეს,
რაღა თქმა უნდა, სიყვარული კი არა, გადატანა იყო. პაციენტი ანალიტიკოსზე
აპროეცირებდა, რომ ეს ანალიტიკოსი მას სიამოვნებით გა/ყვებოდა ცოლად,
მაგრამ არ შეეძლო ეღიარებინა, რომ ეს კაცი უყვარდა. ასე რომ, მან ამ ქალს
დააფრქვია ყვავილები, შოკოლადები, მოდური ნივთები, – ყელამდე აავსო
ყოველივე ამით და ბოლოს რევოლვერითაც დაემუქრა. ამიტომ ქალი იძულებული
გახდა, ფეხი დაეკრა და გადაკარგულიყო, და აი, ჩემთან მოვიდა.
მალე გამოირკვა, რომ მას წარმოდგენაც არ /ქონია ქალის გრძნობითი
ცხოვრების შესახებ. როგორც ექიმს, წუნი არ დაედებოდა, მაგრამ რაც მამაკაცის
სფეროს ეხებოდა, მისთვის სრულიად უცხო იყო. იმ დალოცვილს მამაკაცის
ანატომიისაც კი არაფერი გაეგებოდა, ვინაიდან იმ უნივერსიტეტში, სადაც ის
სწავლობდა, მხოლოდ ქალის სხეულებს კვეთდნენ. ასე რომ, შეგიძლიათ
წარმოიდგინოთ, რა დღეში ჩავვარდი.
217
რა თქმა უნდა, მაშინვე მივხვდი, რატომაც გაება ის კაცი ხაფანგში. ამ
ქალმა ხომ თავისთავზე, როგორც ქალზე, არაფერი იცოდა; ის ფრთაშესხმული
მამაკაცის გონი (სული) იყო; ქალის სხეული რომ ჰქონდა, ეს საერთოდ არც
ახსოვდა, და ამიტომ მისი პაციენტი, ცხადია, იძულებული გახდა ეს ნაკლოვანება
გამოესწორებინა და ამ ქალისთვის დაემტკიცებინა, რომ მამაკაცი არსებობს და
რომ მას ზოგიერთი პრეტენზიაც გააჩნია, და რომ ის ქალი იყო და ვალდებული
იყო ეპასუხა. ეს მისი არაქალურობა იყო აქ მახის დამგები. კაციც ასევე ჭურში
მჯდარა, რაკი საერთოდ ვერ შეამჩნია, რომ ის, როგორც ქალი, საერთოდ არ
არსებობდა. ისიც ისეთივე ჩიტი იქნებოდა, მხოლოდ თავისა და ფრთებისაგან
შემდგარი. არც ის იყო მამაკაცი. ასეთი შემთხვევები ამერიკაში ხშირია; იმდენად
არაფერი უწყიან საკუთარი თავის შესახებ, რომ უნებურად ვკრთებით. ხანდახან
ერთბაშად გათვითცნობიერდებიან ხოლმე, და მაშინ ამას შეიძლება ისეთი
საოცარი ამბები მო/ყვეს, როგორიცაა, მაგალითად, ის, რომ წესიერი ახალგაზრდა
ქალიშვილი ადგება და ზანგს ან ჩინელს მი/ყვება. ეს იმიტომ ხდება, რომ ის
პრიმიტიული დონე, რომელიც ჩვენთვის, შესაძლოა, ცოტა ძნელად შესაგუებელია,
ამერიკელისათვის მკვეთრად უსიამოვნო მნიშვნელობის მქონეა, ვინაიდან
მასთან ის ბევრად უფრო ღრმად მარხია. ეს იგივე ფენომენია, რაც „გოინგ
ბლაცკ“, ანდა „გოინგ ნატივე“ * – აფრიკაში.
ამრიგად, ორივენი გადატანის საშინელ სიტუაციაში ჩავარდნენ და,
შეიძლება ითქვას, თავის ჭკუაზე აღარც ერთი აღარ იყო, ისე რომ ქალი
იძულებული გახდა გაქცეულიყო. მკურნალობის გზა, რასაკვირველია ცხადი იყო.
მას უნდა გაეცნობიერებინა თავი როგორც ქალს, და ქალი კი თავს ქალად
მანამდე ვერ შეიცნობს, სანამ თავის გრძნობათა არსებობის ფაქტს არ აღიარებს.
ამრიგად, მისმა არაცნობიერმა ჩემზე არნახული გადატანა მოახდინა, რომელშიც
იგი, ცხადია, არ ტყდებოდა, და არც მე ვატანდი ძალას. ის სრული იზოლაციის
სწორედ იმ შემთხვევას წარმოადგენდა, რომელზეც ეს-ესაა ვლაპარაკობდი, და
თავისი გადატანის წინაშე პირისპირ რომ წამეყენებინა, ამით მხოლოდ
თავდაცვით პოზიციაზე გადასასვლელად ვუბიძგებდი, რითაც მთელ
მკურნალობას წყალში ჩავყრიდი. ამიტომ ამაზე სიტყვა არც ჩამომიგდია,
ყოველივე თავის ნებაზე მივუშვი და აუღელვებლად ვმუშაობდი სიზმრებზე.
სიზმრები, როგორც ყოველთვის, გამუდმებით მაწვდიდნენ ინფორმაციას, და ეს
ინფორმაცია მამცნობდა, რომ გადატანა წარმატებით ვითარდებოდა. ვგრძნობდი,
რომ კულიმინაცია ახლოვდებოდა, და ვიცოდი, რომ ერთ მშვენიერ დღეს
აფეთქება გარდაუვალი იქნებოდა. რაღა თქმა უნდა, ეს აფეთქება, ცოტა არ იყოს,
უსიამოვნო და ძლიერ ემოციური იქნებოდა, რაც, შესაძლოა, გამოცდილებით
218
თქვენც იცით, და გული მაღალსენტიმენტალურ სიტუაციას მიგრძნობდა. უნდა
გავუძლოთ, – რას ვიზამთ, საწინააღმდეგოდ ვერაფერს ვიღონებთ. ძალიან
მშვიდი და მომქანცველი ექვსი თვის სისტემატური მუშაობის შემდეგ ერთხელაც
მან თავი ვეღარ შეიკავა და უეცრად თითქმის შე/ყვირა: „მე ხომ თქვენ
მიყვარხართ!“ მერე ჩაიკეცა, მუხლებზე დავარდა და სულ მთლად აებნა თავგზა .
ასეთ მომენტებს, უბრალოდ, უნდა გავუძლოთ. მართლაც, აბა, როგორი
ამბავია, კაცი ოცდათოთხმეტი წლისა შესრულდე და უცებ აღმოაჩინო, რომ თურმე
ადამიანი ყოფილხარ, – ბუნებრივია, დიდ ლუკმასავით გულზე დაგადგება ეს, და
ხშირად მისი მონელება ვერც ხერხდება. ექვსი თვით ადრე მისთვის რომ მეთქვა,
რომ დადგებოდა მომენტი, როცა იგი სიყვარულს ამიხსნიდა – ხომ კედლებზე
გავიდოდა. იგი სწორედ ისეთი აუტოეროტული იზოლაციის მდგომარეობაში
იმყოფებოდა, მე რომ აღვწერე, და როცა ემოციის გამძვინვარებულმა ცეცხლმა,
ჯოჯოხეთურმა მხურვალებამ, როგორც იქნა, გამოუწვა კედლები, ბუნებრივია,
ყოველივე ეს ერთგვარი ორგანული ერუფციის სახით წარიმართა. ამან მისი
მდგომარეობა გააუმჯობესა, და იმ მომენტში ამერიკაში მომხდარ გადატანის
სიტუაციასაც კი ეშველა. თქვენ, ალბათ, ფიქრობთ, რომ ყოველივე ეს არსებითი
არაა. სინამდვილეში კი ასეთ სიტუაციაში ფონს მხოლოდ მაშინ გავალთ, თუ
ქედმაღლობას არ დავიწყებთ. პროცესს უნდა მივყვეთ, ცნობიერებას შევეშვათ და
სიტუაციას შთავეგრძნოთ, რათა პაციენტისგან მეტისმეტად არ
განვსხვავდებოდეთ, თორემ ის თავს დაჩაგრულად იგრძნობს და ბოღმა
დაუგროვდება. ამიტომ ძალიან მოსახერხებელი იქნებოდა, გრძნობათა
გარკვეული მარაგი რომ გვქონოდა, რომელსაც ასეთ შემთხვევაში
მივმართავდით. რასაკვირველია, ის გრძნობები რომ გავაღვივოთ, რაც საჭიროა,
ცოტაოდენი სიმარჯვე და გაწაფულობა მოგვეთხოვება. ყოველთვის არაა ეს იოლი
საქმე, მაგრამ ეს უსიამოვნო მოენტები უნდა დავძლიოთ, რათა პაციენტის
წინააღმდეგობამ სერიოზული ხასიათი არ მიიღოს.
მე უკვე ვახსენე გადატანის კიდევ ერთი მიზეზი – ორმხრივი
არაცნობიერობა და გადამდებობა. 3 შემთხვევა, რომელიც ახლა მოგიყევით,
სწორედ ამის მაგალითია. საზოგადოდ, ორმხრივი გაუცნობიერებლობის გამო
გადატანა მაშინ ხდება, როცა ანალიტიკოსიც, ისევე როგორც პაციენტი, ცუდადაა
შეგუებული; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, როცა ის ნევროტულია. თუკი
ანალიტიკოსი ნევროტულია (სულ ერთია, მისი ნევროზი კარგია თუ ცუდი), მას ღია
ჭრილობა ჰქონია: (სადღაც მას კარი აქვს ღია, რომელსაც ის ვერ აკონტროლებს;
აქ შეუძლია პაციენტს შეიჭრას, – და განცდა ანალიტიკოსსაც გადაედება. ამიტომაა
219
ასე მნიშვნელოვანი მოთხოვნა, რომ ანალიტიკოსმა რაც შეიძლება მეტი იცოდეს
საკუთარი თავის შესახებ.
მახსოვს ერთი პაციენტი – ახალგაზრდა გოგონა. ჩემამდე ორ
ანალიტიკოსთან ყოფილიყო, და ჩემთან რომ მოდიოდა, ზუსტად ისეთივე სიზმარი
ნახა, როგორსაც იმ ანალიტიკოსებთან მისვლისას ნახულობდა. 4 ყოველი
ანალიზის დაწყების წინ ის თურმე ასეთ სიზმარს ხედავდა: საზღვარს
უახლოვდებოდა და უნდოდა გადასულიყო, მაგრამ ვერ პოელობდა საბაჟოს,
სადაც უნდა განეცხადებინა, თუ რა მი/ქონდა თან. პირველ სიზმარში ის საზღვარს
ეძებდა, მაგრამ ვერ მიაღწია. იმ სიზმარმა ისეთი გრძნობა აღუძრა, რომ თავის
ანალიტიკოსთან საჭირო დამოკიდებულებას ვერასოდეს დაამყარებდა; მაგრამ
ვინაიდან არასრულფასოვნების განცდები /ქონდა და საკუთარ განსჯას არ
ენდობოდა, – უკან არ დაუხევია – მაგრამ არაფერი გამოუვიდა. ორი თვე იმუშავა
მასთან და მერე თავი გაანება.
შემდეგ სხვა ანალიტიკოსთან მივიდა. ისევ ესიზმრა, რომ საზღვარს
უახლოვდებოდა; კუნაპეტი ღამე იყო, თვალთან თითს ვერ მიიტანდი, და
ერთადერთი, რასაც ხედავდა, ეს იყო პატარა სუსტი სინათლე. ვიღაცამ თქვა, ეს
სინათლე საბაჟოში ანთიაო, და ცდილობდა, როგორმე იქამდე მიეღწია. რაღაც
ბორცვი ჩაიარა და ხეობა გადაჭრა. ხეობის სიღრმეში დაბურული ტყე იყო, და
გზის განგრძობა ეშინოდა, მაგრამ მაინც შებედა – და უეცრად იგრძნო, რომ
სიბნელეში რაღაც ებღაუჭებოდა. შეეცადა განთავისუფლებულიყო, მაგრამ ის
რაღაცა უარესად ჩააფრინდა, და უცებ – თავისი ანალიტიკოსი არ შეიცნო?!
სამთვიანი მუშაობის შემდეგ მის ანალიტიკოსს მძაფრი საპირისპირო გადატანა
განუვითარდა მასზე, რაც აკი იმთავითვე იწინასწარმეტყველა სიზმარმა.
ჩემთან რომ მოვიდა (მანამდე ლექციაზე ვყავდი ნანახი და გადაუწყვეტია
ჩემთან ემუშავა), დაესიზმრა, რომ შვეიცარიის საზღვარს უახლოვდებოდა. დღე
იყო, და საბაჟო ჩანდა. საზღვარი გადაჭრა და საბაჟოში შევიდა. იქ შვეიცარიელი
მებაჟე დაუხვდა. მის წინ ვიღაც ქალი მიდიოდა, და მებაჟემ ის გაატარა. დადგა
მისი ჯერი. მას მხოლოდ ერთი პატარა ხელჩანთა /ქონდა თან და ეგონა,
ყურადღებას არ მომაქცევენ, ისე გამიშვებენო, მაგრამ საბაჟოს მოხელემ ახედ-
დახედა და – რა გაქვთ ჩანთაშიო, – /კითხა. უ/, სულ არაფერიო – და ჩანთა გახსნა.
მებაჟემ ხელი ჩაყო შიგ და რაღაც ამოაძვრინა, რაც გაიზარდა,გაიზარდა და ორ
სრულ საწოლად იქცა. მისი პრობლემა ის იყო, რომ ქოწინებისადმი საკუთარი
წინააღმდეგობა ვერ დაეძლია; დანიშნული იყო და გარკვეული მიზეზებით
გათხოვება არ სურდა, და ეს საწოლები საქორწინო სარეცელს წარმოადგენდა. მე
მას ეს კომპლექსი მოვუხსენი, და მალე გათხოვდა კიდეც.
220
წინასწარი სიზმრები ხშირად დიდ ინფორმაციას გვაწვდიან. ამიტომ ახალ
პაციენტს, პირველად რომ მოდის ჩემთან, ყოველთვის ვეკითხები: „დიდი ხანია,
იცოდით, რომ ჩემთან მოხვიდოდით? ადრეც გყავდით თუ არა ნანახი? ამ ცოტა
ხნის წინათ სიზმარი ხომ არ გინახავთ, ან იქნებ წუხელ დაგესიზმრათ რამე?“ და თუ
ასე აღმოჩნდა, ეს ფასდაუდებელ ცნობას მაწვდის მისი განწყობის შესახებ. თუკი
არაცნობიერთან მჭიდრო კავშირს ვინარჩუნებთ, ზოგ სამძიმო საკითხსაც
გავართმევთ თავს. გადატანა მუდამ ხელის შემშლელია; ის უპირატესობას
არასოდეს წარმოადგენს. განკურნება ხორციელდება მიუხედავად გადატანისა , და
არა მისი წყალობით.
გადატანის, უპირველეს ყოვლისა – მისი ცუდი ფორმების კიდევ ერთი
მიზეზია ანალიტიკოსის მხრივ მისი პროვოცირება. სამწუხაროდ, უნდა ვაღიაროთ,
რომ არსებობენ ანალიტიკოსები, რომლებიც შეგნებულად მუშაობენ გადატანის
გამოყენებით, ვინაიდან მათ, ჩემთვის გაუგებარი მიზეზებით, მიაჩნიათ, რომ
გადატანა მკურნალობის სასარგებლო და აუცილებელი ნაწილიც კია, რომ
პაციენტებს უნდა /ქონდეთ გადატანა. ეს, რასაკვირველია, სავსებით მცდარი
წარმოდგენაა. რამდენჯერ მქონია შემთხვევა, რომ ჩატარებული ანალიზის მერე
ჩემთან მოდიან, ასე, ორი კვირა გაივლის და თითქმის სასო წარეკვეთებათ.
მანამდე ყველაფერი მართლაც კარგად მიდიოდა, და მე მტკიცედ ვყოფილვარ
დარწმუნებული, რომ მკურნალობა წარმატებით ჩაივლიდა – და უცებ პაციენტები
მიცხადებდნენ ხოლმე, რომ გაგრძელება აღარ შეეძლოთ, და ცრემლები
გადმოსცვივდებოდათ. „რატომ ვეღარ განაგრძობთ? ფული არა გაქვთ, თუ რა?“
„არა, – მეუბნებოდნენ, – ეგ არაა მიზეზი. გადატანა არა მაქვს“. „არა გაქვთ და –
მადლობა ღმერთს! გადატანა ავადმყოფობაა. გადატანა რომ გქონდეთ, ეს, თქვენ
გგონიათ, კარგია? ნორმალურ ხალხს გადატანა არა აქვს“. ამის მერე ანალიზი
ისევ წყნარად და დამაკმაყოფილებლად მიმდინარეობდა ხოლმე.
გადატანა ისევე არაფერში გვარგია, როგორც პროექციები. რაღა თქმა
უნდა, მიუხედავად ამისა, მაინც გაგვაჩნია ისინი. ადამიანებს მუდამ აქვთ
პროექციები. ოღონდ ისეთები კი არა, თვითონ რომ მოელიან. წაუკითხავთ
ფროიდის შრომები გადატანის შესახებ, ან სხვა რომელიმე ანალიტიკოსთან
ყოფილან, და ჩანერგილი აქვთ იდეა, რომ გადატანის გარეშე განკურნება
შეუძლებელია. ეს სრული უაზრობაა. გადატანა არის თუ არ არის, ამას
მკურნალობასთან რა ხელი აქვს. პროექციები მხოლოდ და მხოლოდ რაღაც
უცნაური მშვინვიერი მდგომარეობის გამო აღმოცენდება, და სწორედ ისევე,
როგორც ისინი მოიხსნება, როდესაც ვაცნობიერებთ, ასევე უნდა მოევლოს
გადატანასაც გაცნობიერების მეოხებით. რაც ნაკლებია გადატანა, მით უკეთესი.
221
მასალას მის გარეშეც მოვიპოვებთ. გადატანას როდი მი/ყავს პაციენტი თავისი
მასალის გამოაშკარავებამდე, არამედ მთელი საჭირო მასალა სიზმრიდან
გამოგვაქვს. სიზმრებს ამოაქვთ ყველაფერი, რაც საჭიროა. თუ იმას დავისახავთ
მიზნად, რომ გადატანა აღმოცენდეს, ისიც, ალბათ, არ დააყოვნებს, და მაშინ
ანალიზი ცუდად დამთავრდება; გადატანის პროვოცირება ხომ მხოლოდ მაშინაა
შესაძლებელი, თუ ვიყალთაბანდებთ, მოლოდინებს გავაღვიძებთ და ბუნდოვან
დაპირებებს დავარიგებთ, ისეთებს, რომლებსაც ვიცით, რომ არ შევასრულებთ,
ვინაიდან... მათი ასრულება შეუძლებელია. შეუძლებელია თერთმეტ ათას
ქალიშვილთან იქონიო ურთიეროთბა, ამიტომ მათი მოტყუება გიწევს.
ანალიტიკოსი თავს ზედმეტი გულთბილობის გამოჩენის ნებას არ უნდა აძლევდეს,
თორემ თვითონვე გაებმება მახეში; ისეთ რამეს ნუ ეპოტინება, რაც მის
შესაძლებლობებს აღემატება. საქმე საქმეზე რომ მიდგეს და პირზე დაადგნენ , ვაი
მისი ბრალი, და რატომ იწვევს ისეთ რამეს, რასაც ვერ აანაზღაურებს. მაშინაც კი,
როცა ანალიტიკოსი ამას, თავისი აზრით, მხოლოდ პაციენტის გულისთვის სჩადის,
ეს ძალიან მცდარი გზაა და ყოველთვის დიდი შეცდომაა. ადამიანებს ძალით
არაფერი არ უნდა მოვახვიოთ თავს. არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს , უყვართ
მათ ანალიტიკოსი თუ არა. ყველანი გერმანელები ხომ არა ვართ, რომელთაც
უნდათ, რომ შეიყვაროთ, რაკიღა წყვილი წვივსაკრავი მოუყიდიათ თქვენთვის. რა
სენტიმენტალობაა! პაციენტის ძირითადი პრობლემა ხომ სწორედ ისაა, რომ
საკუთარი ცხოვრებით იცხოვროს, და ვინმე თუ ჩაერია, აბა, ამაში დახმარება
როგორღა გამოუვა. ასეთია რამდენიმე იმ მიზეზთაგანი, რომელთაც გადატანამდე
მივყავართ. ზოგადად, პროექციის მიზეზი გააქტიურებული არაცნობიერია ,
რომელიც ცდილობს გამოვლინდეს. გადატანის ინტენსივობა იმაზეა
დამოკიდებული, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია პროეცირებული შინაარსი.
მძაფრი ხასიათის ძლიერი გადატანა ძვირფას შინაარსს შეესაბამება, – რომელიც
რაღაც მნიშვნელოვანს მოიცავს, პაციენტისთვის უკიდურესად მაღალი
ღირებულების მქონეს. მაგრამ სანამ ის პროცირებულია, ამ ღირებულებით
აღსავსე და მნიშვნელოვან რაღაცას ანალიტიკოსი განასახიერებს . ანალიტიკოსი
ასეთ უბედურ შემთხვევაში შეცვლით ვერაფერს შეცვლის, მაგრამ ვალდებულია ეს
ღირებულება არ შეიტოვოს და პაციენტს უკანვე ჩააბაროს, და ანალიზი
დამთავრებულად ვერ ჩაითვლება, სანამ პაციენტი ამ თავისი საუნჯის
ინტეგრაციას არ მოახდენს. ასე რომ, თუ პაციენტი მაცხოვრის (მხსნელის)
კომპლექსის პროექციას ახდენს, არანაკლებ მაცხოვრისა უნდა ჩავაბაროთ უკანვე
მას, რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს: აბა, თვითონ ანალიტიკოსი ხომ არ არის
მაცხოვარი, – ნამდვილად არ არის.
222
არქეტიპული ბუნების პროექციები ანალიტიკოსისათვის განსაკუთრებით
ძნელი მოსავლელია. ყოველ პროფესიას თავისი სპეციფიური საშიშროება
ახლავს, ჩვენს შემთხვევაში კი საფრთხე ისაა, რომ გადატანის პროექციათა
ინფექცია არ შეგვეჭრას, მითუმეტეს, თუ ისინი არქეტიპული ხასიათისაა. პაციენტი
თუ თვლის, რომ ანალიტიკოსი მისი ოცნების რაინდია, ჩვეულებრივი ექიმი კი არ
არის, არამედ სულიერი გმირი და ერთგვარი მაცხოვარია, ექიმი, რა თქმა უნდა,
გუნებაში იტყვის: „რა სისულელეა! ეს ხომ ბოდვაა და ისტერიული გაზვიადება!“
და მაინც – ელამუნება ეს იდეა, – უბრალოდ, გულს უხარია. გარდა ამისა,
თვითონაც ხომ აქვს ეს არქეტიპი, და ამიტომაც უჩნდება აზრი: „თუკი მხსნელები
საერთოდ არსებობენ, მაშ რატომაა გამორიცხული, რომ მეც ერთი მათგანი ვიყო?
და ანკესზე წამოეგება: ჯერ მერყეობს, მერე კი თანდათან სულ უფრო რწმუნდება,
რომ ის მართლაც რაღაც განსაკუთრებული ინდივიდია. მას ნელ-ნელა იპყრობს
ეს იდეა და აუცხოფერებს: უკიდურესად მგრძნობიარე ხდება, უნდო და, საექიმო
წრეებში, ალბათ, აუტანელია. ის კოლეგებს ვეღარ ელაპარაკება, რადგან ის – არც
კი ვიცი რა არის. ძალიან უჟმური და გულჩახურული ხდება, აღარავის კადრულობს
და ბოლოს სულ უფრო ცხადი ხდება მისთვის, რომ მართლაც უაღრესად
მნიშვნელოვანი ადამიანია, დიდი სულიერი მნიშვნელობის მქონე არსება, ალბათ,
ისეთივე, როგორიცაა მა/ათმა /იმალაიში და, ალბათ, დიდი ძმობის წევრიცაა. და
აი, მაშინ კი ის თავისი პროფესიისთვის დაკარგული კაცია.
ამნაირი მეტად სავალალო შემთხვევები ბევრია. მთელი რიგი ჩემი
კოლეგები ამ გზას დაადგნენ. მათ ვერ გაუძლეს პაციენტთა კოლექტიური
არაცნობიერის განუწყვეტელ იერიშს, – როდესაც პაციენტები ერთიმეორის
მიყოლებით აპროეცირებდნენ ანალიტიკოსზე მაცხოვრის კომპლექსს, რელიგიურ
რწმენასა და იმედს, რომ, არიქა, იქნებ ის ფლობს თავის „საიდუმლო ცოდნაში“ იმ
გასაღებს, რომელიც ეკლესიამ დაკარგა და იქნებ მას შეუძლია სანატრელი
ჭეშმარიტების გახსნა. ეს ცდუნებები მეტად შემპარავია და ეშმაკური, და იმ
ანალიტიკოსებმა ვეღარ გაუძლეს. მათ მოახდინეს საკუთარი თავის
იდენტიფიკაცია არქეტიპთან, საკუთარი რელიგია დააარსეს და, ვინაიდან
მიმდევრები ესაჭიროებოდათ, ვინც ამას ირწმუნებდა – სექტები ჩამოაყალიბეს .
იგივე პრობლემაა, ასე რომ უძნელებს სხვადასხვა სკოლის ფსიქოლოგებს
თავ-თავიანთი განსხვავებული კონცეფციების შესახებ კეთილგონივრულად,
მეგობრულად იკამათონ. შემდეგ – იგივე უდევს საფუძვლად ჩვენი
მეცნიერებისთვის დამახასიათებელ ტენდენციას საკუთარი შეხედულებების მქონე
პატარ-პატარა ჯგუფებად და სექტებად გამოყოფისა; ყველა ეს დაჯგუფებები
გულის სიღრმეში ეჭვობენ თავიანთი ჭეშმარიტების ერთადერთობას და ამიტომაც
223
სხედან სულ ერთად და ერთი და იმავე რაღაცეებს იმეორებენ, სანამ ბოლოს და
ბოლოს არ ირწმუნებენ. ფანატიზმი ჩახშობილი ეჭვისთვისაა ნიშანდობლივი.
ამაში ეკლესიის ისტორიაც გვარწმუნებს. როცა ეკლესიას საფუძველი ერყევა, მისი
სტილი ფანატიკური ხდება, ანდა ფანატიკური სექტები ამოყოფენ თავს, –
იდუმალი ეჭვი უნდა განიდევნოს. ვინც მართლა დარწმუნებულია, აბსოლუტურად
მშვიდადაა და ყოველგვარი ღვარძლის გარეშე შეუძლია იკამათოს თავისი
შეხედულებების როგორც პირადი თვალსაზრისის შესახებ.
ფისქოთერაპევტის ხელობის პროფესიული საფრთხეა, ფსიქიკური
ინფექცია არ შეეჭრას იმ პროექციათაგან, რომლებთანაც საქმე აქვს. სულ იმას
უნდა ცდილობდეს, თავის თავზე ყალბი წარმოდგენა არ გაუჩნდეს. ეს მას მარტო
ფსიქიკურად კი არ დააავადებს, არამედ შეიძლება სიმპათიკური ნერვული
სისტემის მოქმედებაც კი დაურღვიოს. ფსიქოთერაპევტებში მთელი რიგი
ფიზიკური ავადმყოფობების უაღრესად უჩვეულო შედეგები მინახავს, –
ავადმყოფობებისა, რომლებიც არც ერთ ცნობილ სამედიცინო სიმპტომატიკას არ
ემთხვევა, და რომელთაც მე პროექციათა ამ განუწყვეტელ ზეგავლენას მივაწერ ,
რომელთაგანაც ანალიტიკოსი საკუთარ ფსიქოლოგიას ვეღარ არჩევს . პაციენტის
სპეციფიკური ემოციური განწყობა გადამდებად მოქმედებს; იმის თქმაც კი
შეიძლება გავბედოთ, რომ ის ანალიტიკოსის ნერვულ სისტემაში შესაბამის
ვიბრაციებს იწვევს, და ამიტომ ფსიქოთერაპევტები, ისევე როგორც
ნევროლოგები, ხშირად ცოტა უცნაურები ხდებიან. კარგს ვიზამთ, თუ ყურადღებით
მოვეკიდებით ამ პრობლემას. აქ უდავოდ გადატანის პრობლემასთან გვაქვს
საქმე.
ახლა გადატანის მკურნალობაზე 5 გადავიდეთ. ეს არაჩვეულებრივად
ძნელი, რთული თემაა, და ვშიშობ, ისეთი რაღაცეების თქმა მომიწევს, რაც
თქვენთვისაც ისევე ცნობილია, როგორც ჩემთვის, მაგრამ რომელთაც
სისტემატურობის გამო ვერ გადავახტები.
ცხადია, გადატანა ისევე უნდა მოიხსნას და განიკურნოს, როგორც
ნებისმიერ სხვა პროექციას მოხსნიდა ანალიტიკოსი. ფაქტობრივად ეს ნიშნავს,
რომ პაციენტი იქამდე უნდა მივიყვანოთ, რომ თავისი გადატანის პიროვნულ თუ
უპიროვნო შინაარსთა სუბიექტური ღირებულება შეიცნოს, – ის ხომ მარტო
პიროვნულ მასალას არ აპროეცირებს; როგორც ვთქვით, თავისუფლად შეიძლება
შინარსები არაპიროვნული, ე.ი. არქეტიპული ბუნებისა იყოს. მხსნელის,
მაცხოვრის კომპლექსი პიროვნული მოტივი ნამდვილად არ არის; ის მსოფლიო
მოლოდინია, იდეაა, რომელსაც მთელს დედამიწის ზურგზე ვხვდებით, ისტორიის
224
ნებისმიერ ეპოქაში. ეს არქეტიპული წამრმოდგენაა მაგიური პიროვნების შესახებ .
6
ანალიზის დასაწყისისათვის გადატანის პროექციები აუცილებლად
პაციენტის მიერ ადრე მიღებულ პიროვნულ შთაბეჭდილებათა გამეორებები
იქნება. ამ ფაზაში უნდა გადამუშავდეს ყველა ის დამოკიდებულება, რაც პაციენტს
ადრე გამოუცდია. თუ, მაგალითად, ის უკვე ბევრ სამკურნალო სახლშია ნამყოფი
და, იმედია, ასეთ ადგილთათვის დამახასიათებელ ექიმებს მისთვის ხელი არ
დაუკლიათ, ის იმ განცდებს ახლანდელ ანალიტიკოსზე დააპროეცირებს; ამიტომ ,
უწინარეს ყოვლისა, სამკურნალო წყლებთან და სანატორიუმებთან არსებული
მთელი ამ კოლეგების გადამუშავება მოგიხდებათ მათი უზარმაზარი
/ონორარებითურთ და იმ მთელი თეატრალური ალიაქოთითურთ, – პაციენტს ხომ,
სავსებით ბუნებრივია, თქვენც ისეთივე /გონიხართ. მთელი წყება ხალხის
გადამუშავება მოგიწევთ, ვისთანაც კი პაციენტს ოდესმე საქმე /ქონია: ექიმების ,
ვექილების, მასწავლებლების, ბიძების, ბიძაშვილ-მამიდაშვილების, ძმების,
მამამისის, და როდესაც მთელ ამ პროცესიას ჩაათავებთ და საბავშვო ოთახამდე
მიაღწევთ, იქნებ იფიქროთ, მოვრჩი საქმესო – მაგრამ არა, ცდებით. მამის მიღმაც
მოჩანს რაღაც, და გვესახება ვარაუდი – პაპა ხომ არ პროეცირდება. ეს სავსებით
შესაძლებელია. მე პაპაჩემის მამის შესახებ ვერ ვიტყვი, ვიცი-მეთქი, რომ ის ჩემში
პროეცირებულია, მაგრამ პაპაჩემზეც კი შემიძლია ეს ვთქვა. თუ საბავშვო
ოთახამდე მივაღწიეთ და, ასე ვთქვათ, არსებობის მეორე მხარეს კიდევ რამე
ილანდება – მორჩა, აქ ცნობიერების შესაძლებლობები ამოწურულია, და თუ
გადატანას, მიუხედავად მთელი თავგამოდებისა, აქ არ ეშველა, მაშინ მისი ძირი
არაპიროვნულ შინაარსებში უნდა ვეძიოთ. უპიროვნო პროექციებთან თუ გვაქვს
საქმე, ამას მათ შინაარსთა უცნაურად არაპიროვნულ ხასიათზე შევატყობთ,
როგორიცაა, მაგალითად, მხსნელის კომპლექსი, ანდა ღმერთის არქაული
ხატება. ამ წარმოდგენათა არქეტიპული ბუნება „მაგიური“, ე.ი. მომაჯადოებელი
ზეგავლენის მქონეა. ჩვენი რაციონალური ცნობიერებით ჩვენ ამის ახსნა არ
ძალგვიძს. რა არის, მაგალითად, ღმერთი? – სულია, სული კი ჩვენთვის
მატერიალურს ანდა დინამიკურს არაფერს წარმოადგენს. მაგრამ ამ გამოთქმათა
საწყის მნიშვნელობას თუ ჩავეძიებით, ამ უხსოვარდროინდელ შთაბეჭდილებათა
ჭეშმარიტ ბუნებას მივაკვლევთ და გასაგები გახდება, თუ როგორ ატყვევებენ
ისინი პრიმიტივის სულს და, ამისავე მსგავსად – პრიმიტივისეულ ფსიქიკას თვით
ჩვენში. სული (ჩეისტ), სპირიტუს ანუ პნეუმა მართლაც ნიშნავს /აერს, ქარს,
სუნთქვას; სპირიტუს და პრეუმა თავიანთი არქეტიპული ბუნებით დინამიკური და
225
სანახევროდ მატერიალური მოქმედი ძალებია; ისინი ქარივით დაგვქროლებენ
ხოლმე: ვისაც შთაბერავენ, მას ინფლაცია დაემართება.
პროეცირებული არქეტიპული ფიგურები ასევე შეიძლება ნეგატიური
ხასიათისა იყოს, – ჯადოქრის, ეშმაკის, დემონთა და ა.შ. წარმოდგენები.
არქეტიპთა ასეთ „იერიშს“ ანალიტიკოსებიც ვერ უძლებენ ხოლმე. მყავს ისეთი
კოლეგები, ჩემს შესახებ პირდაპირ გასაგიჟებელ ფანტაზიებს რომ თხზავენ და
სჯერათ, რომ მე ეშმაკთან მაქვს ხელშეკრულება დადებული და შავ მაგიას მივდევ ;
იმათ, ვისაც აზრადაც არასოდეს მოუვიდოდა, რომ არსებობს ისეთი რამ,
როგორიცაა ეშმაკი, არაპიროვნული შინაარსების გადატანისას ფანტასტიური
რაღაცეები აღმოუცენდებათ. იმ წარმოდგენების პროექცია, რომლებიც
მშობლების გავლენასთანაა კავშირში, შეიძლება მოიხსნას ნორმალური
მსჯელობისა და საღი ადამიანური განსჯის ჩვეულებრივი საშუალებებით, მაგრამ
არაპიროვნულ წარმოდგენათა ხელში თუ ჩავარდი, მათ მარტოოდენ განსჯითი
გონების შემწეობით ვერას დააკლებ, და არცაა საჭირო, – ამ წარმოდგენებს ხომ
სრულიად განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვთ. ეს რომ ნათელვყო, სამწუხაროდ,
ისევ ადამიანის სულის ისტორიას უნდა მივუბრუნდე.
არქეტიპული ხატებების პროექცია რომ ხდება, ეს ახალი აღმოჩენა არ
არის. ისინი მართლაცდა უნდა პროეცირდებოდნენ, თორემ ცნობიერებას
წალეკავდნენ. მთელი პრობლემა ფორმის, ადექვატური სათავსის შოვნაა
მათთვის. არსებობს ერთი ძველთაძველი ინსტიტუცია, რომელიც ადამიანებს
არაპიროვნულ ხატებათა პროეცირებაში ეხმარება. თქვენთვის ის კარგადაა
ცნობილი; თქვენ ყველანი, ალბათ, გაივლიდით ამ პროცედურას, მაგრამ,
სამწუხაროდ, მაშინ მეტისმეტად პატარები იქნებოდით იმისათვის, რომ მისი
მნიშვნელობა შეგეცნოთ. ეს ინსტიტუციაა რელიგიური ზიარება, ჩვენში –
ნათლობა. როდესაც მშობელთა ერთადერთი და სიტყვაშეუბრუნებელი
ხელისუფლება უნდა შეირყეს, რათა ბავშვმა მშობლებთან თავისი საწყისი
ბიოლოგიური პარტიციპაციიდან გათავისუფლება შეძლოს, ბუნება, ე.ი. ადამიანის
არაცნობიერი ბუნება მისთვის დამახასიათებელი განუზომელი სიბრძნით
გარკვეულ ინიციაციას მიმართავს. ამას ვაწყდებით ძალზე პრიმიტიულ ტომებში, –
ესაა ზიარება მოწიფულობასთან, ტომის სულიერი და სოციალური ცხოვრების
საერთო მორევთან. ცნობირების დიფერენციაციის პროცესში ზიარების ფორმა
მრავალგზის შეიცვალა, სანამ ჩვენში მიღებულ ნათლობის ქრისტიანულ
ინსტიტუციად ჩამოყალიბდებოდა. ნათლობის დროს ორი მოქმედი პირია საჭირო:
ნათლია-კაცი და ნათლია-ქალი. ჩვენებურ, შვეიცარიულ დიალექტზე ჩვენ მათ
ღმერთის სახელით ვუხმობთ: „ჩოტტი “ და „ ჩოტტე“. „ ჩოტტი“ მამრობითი
226
ფორმაა და შემქმნელს ნიშნავს; „ ჩოტტე“ მდედრობითი ფორმაა. სიტყვა
„ღმერთს“ (გერმ. ჩოტტ, ინგლ. ჩოდ) „კარგთან“ (გერმ. გუტ, ინგლ. გოოდ)
არაფერი აქვს საერთო; ის „შემოქმედს“ ნიშნავს, ნათლობა სიმბოლური
მშობლებითურთ ნათლია-კაცისა და ნათლია-ქალის სახით ორჯერ შობილის
მისტერიას გამოხატავს. მოგეხსენებათ, ინდოეთში უმაღლეს კასტათა ყველა
წევრი „ორჯერ შობილის“ საპატიო წოდებას ატარებს. ფარაონსაც /ქონდა ორჯერ
შობილის პრივილეგიები. ამიტომაა, რომ ეგვიპტურ ტაძრებში ძირითად
ნაგებობასთან ერთად ხშირად გვხვდება ე.წ. დაბადების ალაგი, სადაც ამ
რიტუალისათვის ერთი ან ორი ოთახი იყო გამოყოფილი. სწორედ ამ ოთახებშია
აღწერილი ფარაონის მეორედ შობის ამბავი, – ერთხელ ის ჩვეულებრივი
მშობლების სხეულში იშვა როგორც ადამიანური არსება, მეორე მხრივ კი
ღმერთმაც მიიღო მის ჩასახვაში მონაწილეობა, ქალღმერთმა მუცლით ატარა და
ქვეყანას მოავლინა. ის იბადება ვითარცა ძე კაცისა და ძე ღმრთისა.
ჩვენებური ნათლობა ბუნებრივი მშობლებისა და მათ ხატებათა
განმაიარაღებელი გავლენისაგან ბავშვის გათავისუფლებას ნიშნავს . ამ მიზნით
ბიოლოგიური მშობლები სიმბოლური, სულიერი მშობლებით იცვლებიან;
ნათლია-კაცი და ნათლია-ქალი ინტერცესსიო დივინა-ს * წარმომადგენლობენ
ეკლესიის, სულიერი სამყაროს თვალსაჩინოდ მოცემული ფორმის მეშვეობით;
კათოლიკურ რიტუალში ეკლესია ქორწინებაშიც კი ერევა; არადა, აქ ხომ მთავარი
თითქოს ისაა, რომ პირადად აი, ეს კაცი და ქალი ერთდებიან და ერთმანეთის
პირისპირ რჩებიან; ინტერცესსიო საცერდოტის * კი ხელს უშლის პარტნიორთა
უშუალო კონტაქტს. მღვდელი ეკლესიის წარმომადგენელია და ეკლესია
აღსარების (ობლიგატორული) სახით მუდამ შუაში დგას. სხვის პირად საქმეში
ასეთი ჩარევა ეკლესიის ცბიერების გამოხატულება როდია; ეს უფრო მისი დიდი
სიბრძნის გამოხატულებაა, რომელიც ქრისტიანობის უადრესი პერიოდიდან
მომდინარეობს, როდესაც ის წარმოდგენა იყო გაბატონებული, რომ ჩვენ არა
მარტო ვქორწინდებით როგორც მამაკაცი და ქალი, არამედ რომ ჩვენ ინ ჩჰრისტო
** ვართ შეუღლებულნი. მე ერთი ანტიკური ლარნაკი მაქვს, რომელზედაც
ადრეული ქრისტიანული ქორწინებაა წარმოდგენილი. კაცი და ქალი
ხელიხელჩაკიდებულები იმყოფებიან თევზში; თევზი მათ შორისაა, და ეს თევზი
ქრისტეა. ამნაირადაა წყვილი თევზში დაკავშირებული. ქრისტე მათ ყოფს და
აერთებს; ქრისტე მათ შორისაა; ის წარმოადგენს ძალმოსილებას, რომელმაც
ადამიანები წმინდად ბუნებრივი ძალებისაგან უნდა გამოყოს.
ბუნებისაგან გამოყოფის ამ პროცესს გადიან ადამიანები პრიმიტივების
ცნობილ ინიციაციის ანუ პუბერტეტის რიტუალების მსვლელობაში. პუბერტეტის
227
პერიოდის მოახლოებისას ბიჭებს უეცრად გარეთ გაიხმობენ. ღამით მათ ესმით
სულების ხმა, ხარების ბღავილი, და არცერთმა ქალმა სახლის გარეთ არ უნდა
გაიჭაჭანოს, თორემ მაშინვე მოკლავენ. შემდეგ ბიჭები უღრან ტყეში მი/ყავთ,
სადაც მათ სხვადასხვაგვარ სასტიკ გამოცდას უნდა გაუძლონ . მათ უფლება არა
აქვთ ხმა ამოიღონ, – მკვდარი ხარო, ეუბნებიან, მერე კი ეტყვიან, ახლა ხელახლა
იშვიო; ისინი ახალ სახელებს ღებულობენ ნიშნად იმისა, რომ იგივე პიროვნებები
აღარ არიან, რაც ადრე იყვნენ; ამიერიდან ისინი თავიანთი მშობლების შვილები
აღარ არიან. ინიციაცია შეიძლება იმდენად შორსაც კი წავიდეს, რომ მათი
დაბრუნების შემდეგ დედებს უფლება აღარ /ქონდეთ თავიანთ ვაჟებს ხმა გასცენ ,
ვინაიდან ეს ყმაწვილები მათი შვილები აღარ არიან. /ოტენტოტებში ბიჭი
ხანდახან ვალდებულიც კი ყოფილა დედასთან ერთჯერადი ინცესტი გამოეცადა ,
რათა დაემტკიცებინა, რომ ის მისი დედა კი აღარ იყო, არამედ ქალი, ისევე,
როგორც სხვა დანარჩენები.
ამის შესაბამის ჩვენს ქრისტიანულ მითს ბევრი რამ შემოეძარცვა თავისი
პირვანდელი მნიშვნელობიდან, მაგრამ ნათლობის სიმბოლიკას თუ
შევისწავლით, ნაკვალევს თუ მივყვებით, საწყის აზრს ჩავწვდებით. სანათლო
ვარცლი ჩვენი დაბადების ადგილია; ის მართლაც პისცინა-ა, თევზების ტბა, სადაც
ჩვენ პატარა თევზივით ვართ, – სიმბოლურად ვიხრჩობით და მერე ისევ
ვცოცხლდებით. როგორც მოგეხსენებათ, პირველი ქრისტიანები მართლაც ისეთ
სანათლო აბაზანაში ჩააყურყუმალავეს, რომელიც დღევანდელ ვარცლს ბევრად
აღემატებოდა; ბევრ ძველებულ ეკლესიაში ბაპტისტერიუმი ცალკე ნაგებობას
წარმოადგენდა, რომელიც ყოველთვის წრეხაზზე იყო აგებული. კათოლიკურ
ეკლესიაში აღდგომის წინა დღეს სპეციალური ცერემონიალია მიღებული
სანათლო ვარცლის საკურთხებლად – Bენედიცტიო Fონტის * სუფთა ბუნებრივი
წყალი ბოროტ ძალთა მინარევებისაგან იწმინდება და მაცოცხლებელ,
განმასპეტაკებელ სიცოცხლის ჭად, ღვთიური წყაროს წმინდა წიაღად იქცევა.
მერე მღვდელი წყალს ჯვრის ოთხწვეროვან ფორმაში ანაწილებს, სამჯერ
დააორთქლავს შეწირულ სააღდგომო სანთელს როგორც მარადიული შუქის
სიმბოლოს, სამჯერ ჩაუშვებს შიგ და ამ დრომ მისი წმინდა შელოცვის წყალობით
ვარცლში სულიწმინდას ძალი ჩამოდგება. ჰიეროგამიიდან, წმინდა ქორწინებიდან
სულიწმინდასა და სანათლო წყალს როგორც ეკლესიის კალთას შორის ადამიანი
მეორედ იბადება ხელახალი ბავშვობის ჭეშმარიტ უმწიკვლობაში; ცოდვებისაგან
განიბანება, და მისი ბუნება ღმერთის ხატებას ერწყმის. ის აღარაა ბუნებრივი
ძალებით გასვრილი, არამედ ხელახლა იშვა როგორც სულიერი არსება.
228
კიდევ სხვა ინსტიტუციებიც არსებობს, რომელთაც ის მიზანი აქვთ, რომ
ადამიანი იხსნან მისი ბუნებრივი სიტუაციისაგან. ამჯერად დეტალებს ვერ
განვიხილავთ, მაგრამ პრიმიტივთა ფსიქოლოგიას თუ შეისწავლით, დაადგენთ,
რომ ყველა მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ხდომილობა საგანგებო
ცერემონიებთანაა დაკავშირებული, რომელთა მიზანია, ადამიანი არსებობის წინა
ფაზიდან გამოათავისუფლონ და დაეხმარონ მას თავისი ფსიქიკური ენერგიის
შემდგომ ფაზაში გადასაყვანად. როდესაც გოგონა თხოვდება, მშობლების
ხატებებისაგან უნდა გათავისუფლდეს და მამის ხატების მეუღლეზე პროექციით არ
უნდა იყოს შეპყრობილი. ბაბილონში ამისთვის სპეციალური რიტუალი /ქონდათ
შემოღებული, რომელსაც გოგონა მამის ხატებისგან უნდა გამოეთავისუფლებინა .
ეს იყო ტაძრის პროსტიტუციის რიტუალი: კარგი ოჯახიშვილი გოგონა ტაძრის
უცხო მომნახულებელს, რომელიც ალბათ არასოდეს დაბრუნდებოდა, უნდა
მისცემოდა და ღამე მასთან გაეტარებინა. შუა საუკუნეებში ჩვენშიც არსებობდა
მსგავსი ინსტიტუცია, ჯუს პრიმაე ნოცტის – პირველი ღამის უფლება, რომლითაც
ფეოდალი სარგებლობდა თავისი ყმების მიმართ. საპატარძლოს თავისი
ქორწილის ღამე ფეოდალთან უნდა გაეტარებინა. ტაძრის პროსტიტუციის
რიტუალი ძალზე ძლიერ ხატებას წარმოშობდა, რომელიც ეჯახებოდა, წინ
უხვდებოდა იმ კაცის ხატებას, რომლის შერთვასაც ქალიშვილი განიზრახავდა.
ამრიგად, თუ მოგვიანებით ცოლ-ქმრული უთანხმოებანი წარმოიშობოდა (იმ
დროშიც კი ხდებოდა ხოლმე ხანდახან ასეთი რამ), რეგრესია – ამის ბუნებრივი
შედეგი – მამის ხატებას კი აღარ დაუბრუნდებოდა, არამედ უცნობისას, რომელთან
ერთადაც ის ოდესღაც ყოფილა, – უცხო ქვეყნიდან მოსული სატრფოს ხატებას, და
მაშინ იგი ბავშვობაში კი აღარ ჩავარდებოდა, არამედ თავისი ასაკის შესაფერის
ადამიანურ არსებას მიუბრუნდებოდა, რითაც ინფანტილური რეგრესიისგან
დაცული იქნებოდა.
ეს რიტუალი ადამიანის ფსიქიკაზე მოხდენილ შესანიშნავ დაკვირვებას
ააშკარავებს. ქალში მუდამ ცოცხლობს შორეული, უცხო ქვეყნიდან მოსული
სატრფოს არქეტიპული ხატება, კაცისა, რომელმაც ზღვა გადმოსერა, მას ერთხელ
შეხვდა და მერე თავისი გზა განაგრძო. გეცნობათ ალბათ, – იმავე მოტივს შეიცავს
ვაგნერის „მფრინავი ჰოლანდიელი“ და იბსენის „ქალი ზღვიდან“. ორივე ამ
დრამის გმირი ქალი ელოდება უცნობს, რომელიც ზღვის შორეთს გადმოლახავს ,
რათა მასთან ერთად დიდი სიყვარული გამოსცადოს. ვაგნერის ოპერაში ქალი
წინდაწინაა შეყვარებული სურათზე, და სანამ შეხვდება, უკვე იცნობს მას; ქალს
ზღვიდან კი ის ოდესღაც გაუცნია და მას შემდეგ მთელი ცხოვრება სულ ზღვასთან
დადის და მის დაბრუნებას ელოდება. ხსენებულ ბაბილონურ რიტუალში
229
არქეტიპული ხატება რეალურად განიცდება, რათა ქალი მშობლების ხატებათაგან
გათავისუფლდეს, რომლებიც ჭეშმარიტად არქეტიპულ ხატებებს წარმოადგენენ
და ამიტომ განსაკუთრებით ძალმოსილნი არიან. მე დაწერილი მაქვს ერთი
პატარა წიგნი „მე“-სა და არაცნობიერს შორის დამოკიდებულების შესახებ, 7
სადაც მამის ხატების პროექციის შემთხვევა მაქვს აღწერილი, – ქალზე, რომელსაც
ვმკურნალობდი, და სადაც ვაჩვენე, თუ როგორ გაიხსნა და გაშუქდა პრობლემა
არქეტიპული ხატების ანალიზის მეოხებით, რომელიც მამის ხატების ამ გადატანას
საფუძვლად ედო.
გადატანის მკურნალობის პირველ სტადიაში პაციენტმა არა მარტო ის
უნდა შეიგნოს, რომ იგი სამყაროს ჯერ კიდევ საბავშვო ოთახის, სკოლის
სიტუაციის და ა.შ. თვალთახედვით უყურებს, რომელშიც ის თავისი პიროვნული
გამოცდილებისეულ ყველა პოზიტიურ და ნეგატიურ ავტორიტეტულ ფიგურას
აპროეცირებს; ამის გაცნობიერება საქმის მხოლოდ ობიექტური მხარეა.
ჭეშმარიტდ მოზრდილის შესაფერისი განწყობის შექმნისათვის პაციენტმა უნდა
მოახერხოს ყველა ამ წარმოდგენის სუბიექტური ღირებულების დანახვა,
რომლებიც მას სიძნელეებს უქმნიან; მან უნდა მოახდინოს მათი ინტეგრირება
საკუთარ ფსიქოლოგიაში; უნდა გამოარკვიოს, თუ რამდენად წარმოადგენენ
ისინი თავისი „თვითონ“-ის შემადგენელ ნაწილებს, – თუ როგორ მიაწერს,
მაგალითად, ის ობიექტს პოზიტიურ ღირებულებას, რომელიც მას სინამდვილეში
თავის საკუთარ ღირებულებად შეეძლო განევითარებინა და უნდა
განევითარებინა კიდეც. ასევე, როდესაც იგი ნეგატიური თვისებების პროეცირებას
ახდენს და ამიტომ ობიექტს „თვალის დასანახავად“ ვერ იტანს და წყევლა-
კრულვით იკლებს, უნდა შეძლოს იმის დანახვა, რომ საკუთარი
არასრულფასოვანი მხარის – ასე ვთქვათ, თავისი ჩრდილის პროეცირებას
ახდენს, რადგანაც გულზე ფიანდაზად ეგება ოპტიმისტური, ცალმხრივი სურათი
საკუთარი თავისა. ფროიდი, როგორც ცნობილია, მხოლოდ ობიექტურ მხარეზე
ამახვილებს ყურადღებას; მაგრამ პაციენტს თავისი ნევროტული შინაარსების
ნამდვილ ასიმილაციაში ვერაფრით დავეხმარებით, თუ მას თავის ბავშვურ
უპასუხისმგებლობაში ანდა ბრმა ბედისწერისადმი პასიურ შეგუებლობაში
დავტოვებთ, ბედისწერისადმი, რომლის მსხვერპლიც ის გამხდარა. მისი
ნევროზის აზრი ისაა, რომ სრულფასოვან პიროვნებად აქციოს იგი, და ეს მის მიერ
საკუთარი არსების შეცნობასაც გულისხმობს, – თავისი კარგი და ცუდი მხარეების,
განვითარებული და არასრულფასოვანი ფუნქციების შეცნობის, ისევე როგორც იმ
უნარს, რომ ყოველივე ამაზე თვითონვე იკისროს პასუხისმგებლობა.
230
ახლა დავუშვათ, რომ პიროვნულ ხატებათა პროექციები დავამუშავეთ,
საკმარისად ვუკირკიტეთ, და რომ მიუხედავად ამისა, რაღაც გადატანა მაინც
რჩება, არ იხსნება და არა. ახლა გადატანის მკურნალობის მეორე სტადია მოდის.
ამ საქმე ეხება პიროვნულ და არაპიროვნულ შინაარსთა ერთმანეთისაგან
გამორჩევას. როგორც ვთქვით, პიროვნული პროექციები უნდა მოიხსნას; ეს
შეიძლება მოხდეს გაცნობიერების გზით. მაგრამ უპიროვნო პროექციებისთვის
ხელის ხლება არ შეიძლება, რადგან ისინი ფსიქიკის სტრუქტურულ ელემენტებს
განეკუთვნებიან. ისინი გადმონაშთები როდია წარსულისა, რომელმაც თავისი
დრო მოჭამა; პირიქით – ისინი უდიდესი მნიშვნელობის მქონე მიზანმიმართულ და
კომპენსატორულ ფუნქციებს წარმოადგენენ. სწორედ ისინია ჩვენი ძირითადი
საფარველი ისეთ სიტუაციებში, სადაც შეიძლებოდა თავი დაგვეკარგა. პანიკის
სიტუაციაში – გარეგნული იქნება ის თუ შინაგანი – ყოველთვის არქეტიპები
ერევიან საქმეში და ადამიანებს ინსტინქტურად განმტკიცებული რეაქციისაკენ
უბიძგებენ, და კაცს ეგონება, ამ ადამიანებმა ეს სიტუაცია საკუთარი ხუთი თითივით
ზეპირად იცოდნენო, – ისინი ისევე რეაგირებენ, როგორც კაცობრიობა
რეაგირებდა ოდითგანვე. ამიტომ ეს მექანიზმი სასიცოცხლო მნიშვნელობისაა .
ცხადია, ამ პიროვნულ ხატებათა ანალიტიკოსზე პროექცია უნდა მოიხსნას.
მაგრამ ამით მხოლოდ და მხოლოდ პროექციის აქტი მოისპობა, შინაარსების
მოსპობა კი, კაცმა რომ თქვას, არც დასაშვებია, და შეუძლებელიცაა. ასევე, არც
ინტეგრირება ძალუძს პაციენტს არაპიროვნული შინაარსებისა თავის პიროვნულ
ფსიქოლოგიაში. სწორედ იმიტომ პროეცირდებიან ისინი, არაპიროვნულნი რომ
არიან; ვგრძნობთ, რომ ისინი ჩვენს საკუთარ ობიექტურ სულს არ განეკუთვნებიან,
რომ სადღაც გარეთაა მათი ადგილი, – სადმე უნდა მოვათავსოთ, და ვინაიდან
ადექვატური ფორმა არსად მოიძევება, ადამიანური ობიექტი ხდება მათი
ჭურჭელი. ამიტომ არაპიროვნულ პროექციებთან ურთიერობისას ძალზე
ფრთხილად უნდა ვიყოთ. მაგალითად, დიდი შეცდომა იქნებოდა, პაიცნეტისთვის
რომ გვეთქვა: „იცით, თქვენ, უბრალოდ, ჩემზე ახდენთ მაცხოვრის (მხსნელის)
ხატების პროეცირებას. რა სისულელეა, – თქვენ თუ მხსნელს ელით, მე რა შუაში
ვარ!“ არა, ასეთი მოლოდინი სერიოზულად უნდა მივიღოთ; ის არავითარ
შემთხვევაში სისულელე არაა. მთელი მსოფლიო ელოლიავება მხსნელის იმედს,
სად არ წავაწყდებით მას. ერთი შეხედეთ, მაგალითად, იტალიას, ან გერმანიას!
თუმცაღა თქვენ ინგლისში და ჩვენ – შვეიცარიაში დღესდღეობით მხსნელი არვინ
მოგვეძევება, მაგრამ არ დაიჯეროთ, რომ ჩვენ ასე გამოვირჩევით დანარჩენი
ევროპისაგან. ჩვენთან ცოტა სხვა სიტუაციაა, ვიდრე იტალიასა და გერმანიაში;
ისინი, შესაძლოა, შედარებით ნაკლებად გაწონასწორებული ხალხია, მაგრამ
231
ჩვენშიც პატარა ბიძგი კმარა და – იგივე მოხდება. იმ ქვეყნებში მასათა
ფსიქოლოგიის სიმპტომად მხსნელის კომპლექსია გაბატონებული. ეს
კოლექტიური არაცნობიერის არქეტიპული ხატებაა, და ეპოქაში, რომელიც ისეა
აფორიაქებული და თავგზააბნეული, როგორიც ჩვენია, იმაზე ბუნებრივი რაა, რომ
ის გააქტიურდეს. ასეთ კოლექტიურ მოვლენებში ჩვენ თითქოსდა გამადიდებელი
შუშით ვაკვირდებით იმას, რაც ინდივიდში შეიძლება აღმოცენდეს. სწორედ ასეთ
პანიკურ მომენტებში ერთვებიან ქცევაში კომპენსატორული ფსიქიკური
ელემენტები. აქ რაიმე არანორმალურ ფენომენთან სულაც არა გვაქვს საქმე .
შესაძლებელია, უცნაურად გვეჩვენოს, რომ ის პოლიტიკურ ფორმაში იჩენს თავს.
მაგრამ კოლექტიური არაცნობიერი ძალზე ირაციონალური ფაქტორია და ჩვენს
რაციონალურ ცნობიერებას არ შეუძლია მას უკარნახოს, თუ რანაირად
გამოვლინდეს. რასაკვირველია, მთლად ნებაზე თუ მივუშვით, მან შეიძლება
გამანადგურებელი გავლენა იქონიოს ჩვენზე; მაგალითად, შეიძლება ფსიქოზამდე
მიგვიყვანოს. ამიტომაა, რომ ადამიანის დამოკიდებულება კოლექტიურ
არაცნობიერთან ყოველთვის ნორმებითაა მოწესრიგებული; არსებობს
თავისებური ფორმა, რომელშიც არქეტიპული წარმოდგენები გამოხატულებას
პოვებს, – კოლექტიური არაცნობიერი ხომ ისეთი ფუნქციაა, რომელიც
შეუსვენებლად მოქმედებს, და ადამიანმა მასთან კავშირი არ უნდა გაწყვიტოს .
ადამიანის ფსიქიკური და სულიერი სიჯანსაღე უპიროვნო ხატებათა მასთან
თანამშრომლობაზეა დამოკიდებული. ამიტომაა, რომ ადამიანი რელიგიის გარეშე
არასოდეს ყოფილა.
რას წარმოადგენენ რელიგიები? რელიგიები ფსიქოთერაპიული
სისტემებია. განა რას ვაკეთებთ ჩვენ, ფსიქოთერაპევტები? ვცდილობთ
ადამიანური სულის თუ ადამიანის ფსიქიკის, ადამიანის სამშვინველის
სატკივართა დაამებას, და რელიგიებიც ამავე პრობლემას უტრიალებენ. ამიტომაა
თავად ღმერთი მკურნალი; ის ექიმია, ავადმყოფებს არჩენს, მშვინვიერ
წყულულებს ამრთელებს, და აბა სხვა რაა, ჩვენ რომ ფსიქოთერაპიას ვეძახით. ეს
სიტყვათა თამაში კი არაა, რელიგიას ფსიქოთერაპიულ სისტემას რომ ვუწოდებ;
ის კი არა, ასეთ სისტემათაგან ის ყველაზე დახვეწილიც კია, და ამის უკან დიდი
პრაქტიკული ჭეშმარიტება იმალება. ჩემი კლიენტურა მართლაცდა ვრცლად
განფენილია, – რომელი კონტინენტის მოსახლეობისაგან აღარ შედგება; იქ ,
სადაც ვცხოვრობ, ფაქტობრივად ყოველ ნაბიჯზე შეხვდებით კათოლიკებს, მაგრამ
ბოლო ოცდაათი წლის განმავლობაში ჩემს პრაქტიკაში პაციენტთა შორის ალბათ
ექვს კათოლიკეზე მეტი არ მეყოლებოდა. უფრო პროტესტანტები და ებრაელები
ჭარბობდნენ. ერთხელ უცნობ ხალხს დავუგზავნე ცირკულარი, რომელშიც
232
ვეკითხებოდი: „რას იზამდით, ფსიქოლოგიურ გასაჭირში რომ
ჩავარდნილიყავით? ექიმს მიმართავდით თუ მღვდელს (ანდა, შესაბამისად,
პასტორს)?“ ზუსტი რიცხვები აღარ მოხსოვს, მაგრამ პროტესტანტთა დაახლოებით
ოცმა პროცენტმა თქვა, მღვდელთან წავიდოდიო. დანარჩენები აშკარად
მღვდლის წინააღმდეგნი იყვნენ და ექიმის მხარე ეჭირათ, და ყველაზე ურყევად
ამ შეხედულებაზე მღვდლების შვილები და ნათესაობა იდგა (მოპასუხეთა შორის
ერთი ჩინელიც ერია, და მან ძალზე კოხტა ფორმულირება იხმარა, – აღნიშნა:
სანამ ახალგაზრდა ვარ, ექიმთან წავალ, და რომ დავბერდები, ბრძენს
მივაკითხავო). ამის საწინააღმდეგოდ კათოლიკების 58 თუ 60 პროცენტმა
გადაწყვიტა, რომ ყველა შემთხვევაში მღვდელს მიაკითხავდა. ეს გვიჩვენებს, რომ
ყველაზე უფრო სწორედ კათოლიკური ეკლესიაა აღსარებისა და სულიერი მამის
თავისი მკაცრი სისტემითურთ თერაპიული დაწესებულება. რამდენიმე ისეთი
პაციენტიც კი მყოლია, ჩემთან ანალიზის გავლის შემდეგ რწმენა რომ შეუცვლიათ
და კათოლიკურ ეკლესიას შედგომიან, და ისეთებიც, რომლებიც ახლა ე.წ.
ოქსფორდის მოძრაობაში * მონაწილეობენ. გზა დამილოცნია! მე სრულიად
გამართლებულად ვთვლი, რომ ეს ფსიქოთერაპიული დაწესებულებები,
ისტორიამ რომ გადმოგვაბარა, გამოვიყენოთ, და ვისურვებდი, ისევ შუა
საუკუნეების ადამიანი ვყოფილიყავი, რომელსაც შეეძლო მორწმუნეთა ასეთ
საზოგადოებას შე/კედლებოდა. სამწუხაროდ, ამისათვის, ცოტა არ იყოს,
შუასაუკუნეობრივი ფსიქოლოგიაა საჭირო, მე კი საკმარისად შუასაუკუნეობრივი
არ გახლავართ. მაგრამ ყოველივე აქ თქმულიდან ხომ ცხადია, რომ არქეტიპულ
ხატებებსა და მათი პროექციისათვის შესატყვის ფორმას მე დიდი სერიოზულობით
ვეკიდები, – ეს იმიტომ, რომ კოლექტიური არაცნობიერი ადამიანის ფსიქიკის
მართლაცდა საგულისხმო ფაქტორია.
ყოველივე პიროვნული, როგორიცაა ინცესტური ტენდენციები და სხვა
ბავშვობანი, მხოლოდ და მხოლოდ ზედაპირია; რასაც ჭეშმარიტად შეიცავს
არაცნობიერი – ესაა დიადი კოლექტიური ეპოქალური ამბები. ისტორია
ერთეულთა კოლექტიურ არაცნობიერში მწიფდება; და როდესაც არქეტიპები
მთელ რიგ ერთეულებში აქტიურდებიან და ზედაპირს აღწევენ, მაშინ ისტორიის
ცენტრში აღმოვჩნდებით, როგორც, მაგალითად, დღეს. სიტუაციით გამოწვეული
არქეტიპული ხატება ცხოვრებაში იჭრება და ყველას იპყრობს. სწორედ ესაა, რაც
დღეს ჩვენს თვალწინ ხდება. ვიცოდი, ასე რომ იქნებოდა. ჯერ კიდევ 1918 წელს
ვამბობდი, „ქერა მხეცი“ ძილში ბორგავს და გერმანიაში რაღაც მოხდება-მეთქი. 8
ვერც ერთი ფსიქოლოგი ვერ მიხვდა მაშინ, თუ რას ვგულისხმობდი, ვინაიდან,
უბრალოდ, წარმოდგენაც კი არავის /ქონდა, რომ ჩვენი პიროვნული
233
ფსიქოლოგია მხოლოდ და მხოლოდ თხელი აპკია, მსუბუქი ჭავლია კოლექტიური
ფსიქოლოგიის ოკეანეზე. მძლავრი ფაქტორი, ფაქტორი, რომელიც ჩვენს
ცხოვრებას გარდაქმნის, რომელიც ჩვენთვის ცნობილ სამყაროს სახეს უცვლის და
ისტორიას ქმნის – კოლექტიური ფსიქოლოგიაა, და კოლექტიური ფსიქოლოგია
ისეთ კანონებს მორჩილებს, რომლებიც ჩვენი ცნობიერების კანონთაგან
არსებითად განსხვავდება. არქეტიპები ძლევამოსილი გადამწყვეტი ძალებია,
ისინი ატრიალებენ მოვლენებს, თუ ატრიალებენ, და არა ჩვენი პიროვნული განსჯა
და პრაქტიკული ინტელექტი. დიდი მსოფლიო ომის წინ ყველა ინტელიგენტური
ადამიანი ასე ამბობდა: „ომი მეტად აღარ იქნება, იმდენად კი გვიჭრის გონება,
რომ ასეთი რამ არ დავუშვათ; ესეც რომ არა, ჩვენი ვაჭრობა და ფინანსები
იმდენადაა საერთაშორისოდ გადახლართული, რომ ომის საკითხი საერთოდ არ
დგას“. და ამის შემდეგ იყო, რომ ყველა ომთაგან უსასტიკესი ომი გავაჩაღეთ.
ახლა კვლავ იწყება ისევ ის სულელური ლაპარაკი კეთილგონიერების,
მშვიდობის გეგმებისა და სხვა ამგვარის შესახებ; ხალხი ბავშვურად ებღაუჭება
ოპტიმიზმს და თვალს იბრმავებს. შეხედეთ სინამდვილეს! ეჭვი არაა, არქეტიპული
ხატებებია, კაცთა ბედს რომ განსაზღვრავენ; ადამიანის არაცნობიერი
ფსიქოლოგიაა გადამწყვეტი და არა ის, რასაც ჩვენი სხვენის ტვინის კამერაში
ვაზროვნებთ და გამოვთქვამთ.
ვინ იფიქრებდა 1900 წელს, რომ ოცდაათი წლის შემდეგ გერმანიაში
ისეთი ამბები დატრიალდებოდა, დღეს რომ ხდება? დაიჯერებდით, რომ
ინტელიგენტური, განათლებული ადამიანების მთელი ნაცია არქეტიპის
განმაიარაღებელი გავლენის ქვეშ მოექცეოდა? მე ვხედავდი, საქმე აქეთ რომ
მიდიოდა, ჩემთვის აქ აუხსნელი არაფერია, – მე ხომ ვიცი, რა ძალა აქვს
კოლექტიურ არაცნობიერს. მაგრამ ერთი შეხედვით მაინც სრულიად
დაუჯერებელი ჩანს. ჩემი პირადი მეგობრებიც კი ამ ჯადოს გავლენას განიცდიან ,
და გერმანიაში რომ ვარ, მე თვითონაც მწამს ხოლმე, – ყველაფერი გასაგებია,
ასეც უნდა იყოს, როგორცაა. ამისთვის წინააღმდეგობის გაწევა შეუძლებელია.
ტანში გიჯდება და არა თავში; ტვინი არაფერ შუაშია, სიმპათიკური ნერვული
სისტემაა „ჩაბღუჯული“ აქ. ეს ის ძალაა, ადამიანებს შიგნიდან რომ ატყვევებს, ეს
აქტივირებული კოლექტიური არაცნობიერია, სიცოცხლეშთაბერილი არქეტიპი,
რომელიც ყველა მათგანისთვის საერთოა. და რაკი ის არქეტიპია, ე.ი. –
გარკვეული ისტორიული ასპექტებიც გააჩნია, ისე რომ ისტორიის ცოდნის გარეშე
მოვლენებს ვერაფერს გაუგებ. 9 დღეს გერმანული ისტორიით ვცხოვრობთ,
ფაშიზმი კი პირწავარდნილი იტალიის ისტორიაა. ხომ არ შეიძლება ბავშვებივით
მოვეკიდოთ ამას, ამის თაობაზე ინტელექტუალური და კეთილგონივრული
234
აზრები ვიქონიოთ და ვიძახოთ, ეს არ უნდა დავუშვათო. რა ბავშვობაა! საქმე
ნამდვილ ისტორიას ეხება, იმას, რაც ადამიანების თავს ხდება და მუდამ
ხდებოდა, და ეს ბევრად უფრო სერიოზული რამაა, ვიდრე ჩვენი პიროვნული
პატარა ვაი-ვიში და პირადი შეხედულებები. ძალზე განათლებულ გერმანელებს
ვიცნობ, – ისინი ნაკლებად ჭკუათმყოფელნი როდი იყვნენ, ვიდრე მე ვთვლი ჩემს
თავს, ან კიდევ თქვენ – თქვენს თავს. მაგრამ ტალღამ გადაუარა და წარიღო მათი
გონება, და მათ რომ ელაპარაკები, სხვა გზა არაა, უნდა აღიარო, რომ სხვანაირად
არ შეეძლოთ. აუხსნელმა წერამ აიტანა, და ამის შესახებ ვერ იტყვი: სწორია, ან,
არ არის სწორიო. რაციონალურ განსჯასთან ამას საერთო არაფერი აქვს ; ეს,
უბრალოდ, ისტორიაა, და როდესაც ჩვენი პაციენტების გადატანა არქეტიპებს
მოიცავს, იმ ნაღმს ვეხებით, რომელმაც სწორედ ისევე შეიძლება იფეთქოს,
როგორც კოლექტივში ფეთქდება ხოლმე. ეს არაპიროვნული ხატებები დიდიძალ
დინამიკურ ენერგიას შეიცავენ. ბერნარდ შოუ „ადამიანსა და ზეკაცში“ ამბობს: „ეს
არსება, ადამიანი, რომელიც თავის პირად საქმეებში სულით ხორცამდე მხდალია,
იდეისთვის გმირივით იბრძოლებს“. 10 ფაშიზმს, ანდა /იტლერიზმს,
რასაკვირველია, იდეებს ვერ ვუწოდებთ; ისინი არქეტიპებია და, ამრიგად,
შეგვეძლო გვეთქვა: მიეცით ადამიანებს არქეტიპი, და ყველანი ერთი კაცივით
შეუტევენ; წინააღმდეგობა გამორიცხულია.
ამ დამზაფრავი დინამიკური ძლიერების გამო არქეტიპებს არგუმენტებით
ვერ უკუვაგდებთ. ამიტომ ერთადერთი, რაც შეგვიძლია მოვიმოქმედოთ
გადატანის მკურნალობის მესამე სტადიაში, ესაა ანალიტიკოსისადმი პირადი
დამოკიდებულების გამიჯვნა არაპიროვნულ ფაქტორთაგან. სრულიად გასაგებია ,
რომ პაციენტი, რომლისთვისაც სერიოზულად, მთელი სულითა და გულით
გვიმუშავია, სიმპათიითაა ჩვენდამი განწყობილი და რომ თვით ჩვენც
კეთილგანწყობილი ვართ მისდამი, კაცი იყოს, გინდა ქალი, ვინაიდან საკმაოდ
დიდი ჯაფა გვაქვს მასზე გაწეული. ეს ხომ თავისთავად გასაგებია. იმაზე
არაბუნებრივი და ნევროტული რა იქნებოდა, პაციენტის მხრიდან პირად
აღიარებას რომ არ /ქონოდა ადგილი ყოველივე იმის საზღაურად, რაც მისთვის
გაგვიკეთებია. ანალიტიკოსზე პირადი ადამიანური რეაქცია ნორმალურია და
საჭირო; ამიტომ მას უნდა მივცეთ გამოხატვის საშუალება; ის იმსახურებს
არსებობის უფლებას. აი, მაშინ გადატანას ადგილი აღარ ექნება. მაგრამ
ანალიტიკოსთან ასეთი დამოკიდებულება – ადამიანური, წესიერი, მხოლოდ
მაშინაა შესაძლებელი, როცა იგი შეუცნობელი, უპიროვნო ღირებულებებით არაა
დამახინჯებული. ეს კი, თავის მხრივ, ნიშნავს, რომ არქეტიპულ ხატებათა
მნიშვნელობა, რომელთაგან ზოგიერთი რელიგიური ხასიათისაა, სრულიად უნდა
235
გავაცნობიეროთ. სულ ერთია, იზიარებთ თუ არა იმ შეხედულებას, რომ ნაცისტთა
შემოსევას გერმანიაში რელიგიური ხასიათი /ქონდა, – მას მაინც /ქონდა
რელიგიური ხასიათი. მნიშვნელობა არა აქვს, ფიქრობთ თუ არა თქვენ, რომ დუჩე
იყო (ან: არ იყო) რელიგიური ფიგურა, რადგან ის არის რელიგიური ფიგურა. ამის
დადასტურებას ამ დღეებში გაზეთებშიც კი ამოიკითხავდით, სადაც ციტირებული
იყო ლექსები, მიძღვნილი რომის კეისრისადმი: „Eცცე დეუს, დეუს ილლე,
Mენალცა“. 11 ფაშიზმი რელიგიის ლათინური სახეა, და მისგან მომდინარე
უძლევი ჯადო მისი რელიგიური ხასიათით აიხსნება.
შესაძლებელია, უპიროვნო ღირებულებათა ამ შეცნობის შედეგად
პაციენტი ეკლესიას შეუდგეს, ან რაიმე რელიგიური რწმენა მიიღოს, ან რაღაც
ამდაგვარი. თქვენ მაშინ იკითხეთ, კოლექტიური არაცნობიერის საკუთარი
გამოცდილება რელიგიის ვერც ერთ მოცემულ ფორმას თუ ვერ შეუწყო. ამ
შემთხვევაში არაპიროვნულ ფაქტორებს სათავსი არ გააჩნიათ, პაციენტი ისევ
გადატანაში ვარდება და არქეტიპული ხატებანი ანალიტიკოსთან ადამიანურ
დამოკიდებულებას აფუჭებენ. მაშინ ანალიტიკოსი არის მხსნელი, და ვაი მისი
ბრალი, თუ არ არის, მიუხედავად იმისა, რომ უნდა ყოფილიყო! ის ხომ მხოლოდ
და მხოლოდ ერთი ადამიანური არსებაა; მას არც მხსნელად ყოფნა შეუძლია და
არც სხვა რომელიმე არქეტიპულ ხატებად, რომელიც პაციენტის არაცნობიერში
გააქტიურდა.
ამ მძიმე და საჭირბოროტო პრობლემის გადასაჭრელად მე სპეციალური
ტექნიკა შევიმუშავე, რათა პროეცირებული არაპიროვნული ღირებულებები
მოცემულ პირს ისევ უკან დავუბრუნო. ეს საკმაოდ რთული მეთოდია, და გუშინ
საღამოს განხილულ სიზმართან კავშირში სწორედ იქამდე ვიყავი მისული, რომ
ამის თაობაზე დამეწყო ლაპარაკი. სახელდობრ, როდესაც არაცნობიერი ამბობს,
ქრისტიანული ეკლესიის ქვეშ ოქროსთავიანი და ოქროსდაშნიანი საიდუმლო
ადგილიაო, ის არ იტყუება. არაცნობიერი ბუნებაა, და ბუნება არასოდეს ტყუის.
ოქრო არსებობს, განძი და დიდი ღირებულებაც არსებობს.
დრო რომ მქონოდა, უფრო შორსაც წავიდოდი და ამ განძისა და მისი
მოპოვების საშუალებების შესახებ მოგითხრობდით. მაშინ ნახავდით, რომ
მეთოდს. რომელიც ცალკეულს შესაძლებლობას აძლევს თავის არაპიროვნულ
ხატებებთან კავშირი შეინარჩუნოს, არსებობის უფლება აქვს. ასეთ ვითარებაში კი
მხოლოდ მოკლედ შემიძლია მას შევეხო; დანარჩენი მასალისათვის ჩემი წიგნები
უნდა მიგითითოთ. 12
გადატანის მკურნალობის ამ მეოთხე საფეხურს მე არაპიროვნულ ხატებთა
ობიექტივაციას ვუწოდებ. ეს ინდივიდუაციის პროცესის 13 არსებითი
236
შემადგენელი ნაწილია. მისი მიზანია ცნობიერების ობიექტისაგან დახსნა, რათა
ადამიანმა თავისი ბედნიერების, ანდა სულაც ცხოვრების საწინდარი გარეშე
ფაქტორებში კი არ ეძიოს – პიროვნებები იქნება ეს, იდეები თუ გარემოებები –
არამედ შეიცნოს, რომ მთავარი ისაა, ფლობს თუ არა იგი ხსენებულ განძს. თუ
საუნჯეს დაეპატრონა, მაშინ სიმძიმის ცენტრი ადამიანში და არა ობიექტში,
რომელსაც ის ექვემდებარება. თავისუფლების ასეთი მდგომარეობის მიღწევის
მიზანს ემსახურება აღმოსავლური პრაქტიკა, აგრეთვე ეკლესიის ყველა
მოძღვრება. სხვადასხვა რელიგიებში განძი წმინდა ფიგურებში პროეცირდება,
მაგრამ თანამედროვე განმანათლებლური ეპოქის ადამიანისათვის ასეთი
/იპოსტაზირება უკვე მიუღებელია. ბევრს უკვე აღარ ძალუძს თავის არაპიროვნულ
ღირებულებათა ისტორიულ სიმბოლოებში გამოხატვა.
ასე რომ, თქვენს წინაშეა აუცილებლობა ინდივიდუალური მეთოდის
გამოძებნისა, რომლის მეშვეობითაც უპიროვნო წარმოდგენები ფორმას შეიძენენ .
მათ ხომ ფორმა ესაჭიროებათ, მათ თავიანთი სპეციფიკური ცხოვრებით უნდა
იცხოვრონ, თორემ სხვაგვარად ადამიანი თავისი ფსიქიკის ძირეულ
ფუნქციათაგან მოწყვეტილი აღმოჩნდება, რაც მას ნევროტულად და
დეზორიენტირებულად აქცევს და საკუთარ თავთან განხეთქილებაში მოიყვანს ;
მაგრამ თუკი არაპიროვნული ხატებების ობიექტივაციის და მათთან კავშირის
დამყარების უნარი შესწევს, მაშინ ის კონტაქტშია იმ ვიტალურ ფსიქოლოგიურ
ფუნქციასთან, რომელიც ცნობიერების გაღვიძებიდან მოყოლებული რელიგიას
ებარა.
მე არ შემიძლია ეს პრობლემა დაწვრილებით გავარჩიო; მარტო იმიტომ
კი არა, რომ დრო აღარ მყოფნის, არამედ იმიტომაც, რომ ცოცხალი ფსიქიკური
გამოცდილებისათვის ადექვატური გამოხატულების მიცემა მეცნიერული ცნებითი
მეტყველების ფარგლებს სცილდება. ერთადერთი, რაც შეიძლება
რაციონალურად ითქვას გათავისუფლებულობის ამ მდგომარეობის შესახებ, ისაა,
რომ შეგვიძლია დავახასიათოთ ის როგორც ერთეულთა ფსიქიკის (და არა მათი
„მე“-ს) ერთგვარი შინაგანი ცენტრი. ეს არის არა-„მე“-ცენტრი. ჭეშმარიტად
ნათელი რომ გამეხადა, თუ რას ვგულისხმობ ამ არა-„მე“-ცენტრში, 14 ალბათ
ვრცელი მოხსენების წაკითხვა დამჭირდებოდა რელიგიის შედარებითი ისტორიის
შესახებ. ამიტომ ამ პრობლემის არსებობაზე მივუთითებ მხოლოდ. ეს მართლაც
არსებითი პრობლემაა უამრავისთვის, ანალიზისთვის რომ მოდიან და ამიტომ
ფსიქოთერაპევტმა უნდა გამონახოს მეთოდი, რომლის მეშვეობითაც შეძლებს
დაეხმაროს მათ ამ პრობლემის გადაჭრაში. ასეთი მეთოდის გამოყენებით ჩვენ
კვლავ ხელთ ვიღებთ ჩირაღდანს, რომელსაც ჩვენმა ძველმა მეჩვიდმეტე
237
საუკუნელმა კოლეგებმა ხელი უშვეს, რათა ქიმიკოსებად ქცეულიყვნენ.
რამდენადაც ჩვენ, ფსიქოლოგები, ფსიქიკის შესახებ ქიმიური და მატერიალური
წარმოდგენებისაგან ვთავისუფლდებით, იმ ჩირაღდანს ისევ მაღლა ვწევთ და
განვაგრძობთ პროცესს, რომელიც დასავლეთში მეთორმეტე საუკუნეში დაიწყო, –
ალქიმია ხომ იმ ექიმთა ხელობა იყო, საქმე სამშვინველთან რომ /ქონდათ.
კამათი
კითხვა:
თუ შეიძლება, ერთი ძალიან ელემენტარული შეკითხვა რომ დაგისვათ:

ნევროზის განსაზღვრებას ხომ ვერ მოგვცემდით?
ნევროზი – ეს პიროვნების დისოციაციაა, რომელიც კომპლექსთა

არსებობაზე დაიყვანება. კომპლექსები რომ გვაქვს, ეს თავისთავად ნორმალურია ;
მაგრამ როდესაც კომპლექსები შეუთავსებადნი ხდებიან, პიროვნების ის ნაწილი,
რომელიც ცნობიერ ნაწილთან მეტისმეტად დაპირისპირებულია, ჩამოიხლიჩება.
თუ გახლეჩვამ ორგანულ სტრუქტურას მიაღწია, დისოციაცია ფსიქოზად იქცევა,
შიზოფრენულ მდგომარეობად, – რასაც ეს სახელწოდებაც გამოხატავს; ყოველი
კომპლექსი ამ დროს თავისთვის ცხოვრობს და პიროვნება აღარ არსებობს, რომ
შეაკავშიროს ისინი.
ვინაიდან ჩამოხლეჩილი კომპლექსები არაცნობიერია, მათ მხოლოდ
არაპირდაპირი გზით შეუძლიათ თავი იჩინონ, სახელდობრ, ნევროტული
სიმპტომების სახით. პიროვნული კონფლიქტით ტანჯვის ნაცვლად ასეთი ადამიანი
ნევროზით იტანჯება. ყოველ ხასიათისეულ შეუთავსებლობას შეუძლია
დისოციაციის გამოწვევა. მაგალითად, თუ აზროვნებითსა და გრძნობით ფუნქციას
შორის მეტისმეტად დიდი ნაპრალია, უკვე მსუბუქ ნევროზთან გვაქვს საქმე; თუ
რამე ვერ იქნა და ვერ გადაგვიწყვეტია, ნევროტულ სიტუაციას ვუახლოვდებით.
ფსიქიკური დისოციაციის შესახებ წარმოდგენა ყველაზე ზოგადი და ფრთხილი
განსაზღვრებაა, რაც კი ნევროზის შესახებ მომეძევება. რა თქმა უნდა, ის არ
მოიცავს ნევროზის ფენომენოლოგიასა და სიმპტომატიკას; ეს უზოგადესი
ფსიქოლოგიური ფორმულირებაა, რაც კი შემეძლო მომეყვანა.
238
დოქტ. ჰ. გ. ბეინზი:
თქვენ ბრძანეთ, გადატანას ანალიზში არავითარი პრაქტიკული

ღირებულება არა აქვსო. რომ ვთქვათ, ტელეოლოგიური ღირებულება აქვსო? რა
იქნება?
მე ეს ამდენი სიტყვით არ გამომითქვამს, თორემ გადატანის

ტელეოლოგიური ღირებულება მისი არქეტიპული შინაარსების ანალიზიდან
ირკვევა. მისი ინტენციონალური ღირებულება იმაშიც ვლინდება, რაც გადატანის
როგორც ანალიტიკოსსა და პაციენტს შორის ურთიერთობის ნაკლოვანების
კომპენსაციის შესახებ ითქვა, – ყოველ შემთხვევაში, თუ ადამიანებისათვის
ნორმალურად მიგვაჩნია, რომ ერთმანეთთან ენ რაპპორტ * იყვნენ . რა თქმა უნდა ,
წარმომიდგენია, რასაც იფიქრებდა ახლა ინტროვერტი ფილოსოფოსი, –
ადამიანებს პრინციპში ერთმანეთთან კონტაქტი არა აქვთო. შოპენჰაუერი,
მაგალითად, ამბობს, ადამიანური ეგოიზმი იმხელაა, რომ კაცს შეუძლია ძმა
მოკლას, რათა მისი ქონით ჩექმები გაიპოხოსო.
დოქტ. ჰენრი ვ.დიკსი:
ამრიგად, ბატონო პროფესორო, შეგვიძლია ასე მივიღოთ, რომ თქვენ

ნევროზის აღმოცენებას თვითგანკურნების მცდელობად თვლით, კომპენსაციის
მცდელობად არასრულფასოვანი ფუნქციის გააქტიურების მეოხებით?
სავსებით სწორია.
დოქტ. დიკსი:
თუ სწორად გავიგე, მაშ, ნევროტული დაავადების აღმოცენება ადამიანის

განვითარების თვალსაზრისით დადებით მოვლენად უნდა მივიჩნიოთ.
239
დიახ, ასეა, და მოხარული ვარ, რომ ეს საკითხი წამოჭერით. ჩემი
კონცეფციის მიხედვით ეს მართლაც ასეა. მე მთლად პესიმისტურად როდი
ვეკიდები ნევროზს. რამდენია ისეთი შემთხვევა, რომ გვეთქმის, მადლობა
ღმერთს, საშველი დაადგა და ნევროტული გახდაო. ნევროზი მართლაც
თვითგანკურნების მცდელობაა, სწორედ ისევე, როგორც ყოველი ფიზიკური
დაავადება, ნაწილობრივ, თვითგანკურნების მცდელობაა. უკვე აღარ შეიძლება
ავადმყოფობა განვიხილოთ როგორც ენს პერ სე და მეტი არაფერი, ე.ი. როგორც
რაღაც თავისთავადი რამ, მთლიანობისაგან მოწყვეტით, როგორც მას ამ არც თუ
ისე დიდი ხნის წინ უყურებდნენ. თანამედროვე მედიცინა – მაგალითად, შინაგან
სნეულებათა მედიცინა – ავადმყოფობას დამარღვეველ და განმკურნავ
ფაქტორთაგან შემდგარ სისტემად თვლის. სწორედ ასევეა ნევროზის საქმეც . ის
თვითრეგულირებადი ფსიქიკური სისტემის მცდელობაა, კვლავ აღიდგინოს
წონასწორობა. სიზმარიც იგივეა, მაგრამ ეს უფრო ძლიერი მცდელობაა, უფრო
თავხედური.
მოკლედ ხომ ვერ მიმოიხილავდით აქტიური წარმოსახვის (აკტივე

Iმაგინატიონ) ტექნიკას?
ამ თემაზე მართლა მინდოდა მესაუბრა დღეს, ტოლედოს შესახებ სიზმრის

ანალიზის დასასრულს, და ამიტომ მას სიამოვნებით მოვეჭიდები. რაღა თქმა
უნდა, ამომწურავ ემპირიულ მასალას ვერ მოგაწვდით, მაგრამ იქნებ შევძლო და
წარმოდგენა მაინც შეგიქმნათ ამ მეთოდის შესახებ.
ერთ ახალგაზრდა ხელოვანს ვმკურნალობდი, რომელსაც ძალზე უჭირდა
გაეგო, თუ რას ვგულისხმობდი აქტიურ წარმოსახვაში. რაც შეეძლო, ცდას არ
აკლებდა, მაგრამ არაფერი გამოსდიოდა. მისი გაჭირვება ის იყო, რომ ვერ
აზროვნებდა. მუსიკოსებს, მხატვრებს და ყველა ჯურის ამ ხელოვან ხალხს ხშირად
აზროვნება საერთოდ არ შეუძლიათ, ვინაიდან ტვინის ცნობიერად ჩართვა არ
უწევთ ხოლმე. ამ კაცის ტვინიც მუდამ თავისთვის მუშაობდა, საკუთარი
მხატვრული წარმოდგენები გააჩნდა; ამ კაცს მისი ფსიქოლოგიური გამოყენება არ
შეეძლო, და ამიტომაც იყო, რომ ვერ გაეგო რა მინდოდა. მე მას ყველანაირად
240
ხელს ვუწყობდი, მანაც რა ფანდი აღარ იხმარა. ყველაფერს ვერ მოგიყვებით, რაც
სცადა, მაგრამ იმას კი მოგახსენებთ, თუ როგორ მიაღწია ბოლოს და ბოლოს
თავისი წარმოსახვის ძალის ფსიქოლოგიურად ჩართვას.
მე ქალაქგარეთ ვცხოვრობ, და ჩემთან რომ მოსულიყო, მატარებელში
უნდა ჩამჯდარიყო. მატარებელი პატარა სადგურიდან გადის, და ამ სადგურის
კედელზე რაღაც პლაკატი ეკიდა. ყოველთვის, როცა თავის მატარებელს
ელოდებოდა, ის ამ პლაკატს უყურებდა. ეს იყო ბერნის მთიანეთის სტაფილოების
რეკლამა, მშვენიერი ფერადი ნახატი ჩანჩქერებით, მწვანე მინდვრით, შუაში –
კორდით და კორდზე – ძროხებით. ასე იჯდა ხოლმე ის, პლაკატს უცქეროდა და
იმაზე ფიქრობდა, რომ ვერ გაეგო, თუ რას ვგულისხმობდი აქტიურ წარმოსახვაში.
და აი, ერთ დღეს აზრად მოუვიდა: „იქნებ იმ პლაკატზე მესინჯა ფანტაზია: რა
მიშლის ხელს, მაგალითად, რომ წარმოვიდგინო, ვითომ მე თვითონ ვარ
პლაკატზე, რომ ეს მიდამო რეალურია და რომ სერზე ავდივარ ძროხებს შორის და
შემიძლია მეორე მხარეს გადავიხედო; და მაშინ დავინახავდი, თუ რა არის სერს
მიღმა“.
ამ განზრახვით მან სადგურს მიაშურა, /ოდა წარმოიდგინა, ვითომ
პლაკატში იყო. ხედავდა მინდორს და გზას, ადიოდა ბორცვზე ძროხებს შორის,
მერე მწვერვალს მიღწია და გადაიხედა, და იქაც მდელო დაინახა, რომელიც
ნელ-ნელა დაბლა ეშვებოდა, ქვემოთ კი ცოცხალი ღობე იყო კიბითურთ. დაბლა
დაეშვა და კიბეზე აძვრა. ხედავს – საცალფეხო ბილიკია, რომელიც ხეობას გარს
ერტყმის, და კლდე; კლდეს რომ გასცდა, პატარა სამრეკლო შენიშნა, რომლის
კარიც ღია იყო. სულმა წასძლია და შევიდა, რისთვისაც კარი ბოლომდე გამოაღო.
შიგნით ახალმოკრეფილი ყვავილებით მორთულ საკურთხეველზე ხისგან
გამოკვეთილი ღვთისმშობლის ფიგურა იდგა, რომელსაც მან სახეში ჩახედა, და
ამ დროს საკურთხევლის უკან ყურებდაცქვეტილი რაღაც გაუჩინარდა. მან
გაიფიქრა: „უ/, რა სისულელეა ეს ყველაფერი!“ ამის თქმა იყო და მთელი ეს
ფანტაზია უკვალოდ გაიფანტა.
ადგილიდან დაიძრა, გზას გაუყვა და თან ფიქრობდა, აი, ისევ ვერ
მივხვდი, თუ რა არის აქტიური წარმოსახვაო. მერე უცებ თავში გაუელვა: „ა/, იქნებ
ეს მართლა ასე მოხდა, იქნებ ის რაღაც, ყურებდაცქვეტილი, ღვთისმშობლის უკან
რომ ჩაიქროლა, ნამდვილად არსებულია!“ მერე იფიქრა, მოდი, კიდევ ერთხელ
ვცდი, შევამოწმებ, მართალი თუ იყოო. ასე რომ, ოცნებით ისევ სადგურს
დაუბრუნდა, პლაკატს შეხედა და წარმოიდგინა ისევ, რომ იმ კორდზე ადის.
კორდის წვერს რომ მიაღწია, ცნობისმოყვარეობამ აიტანა, ნეტავი იქით მხარეს
რას ვნახავო. /ოდა ისევ დაინახა ცოცხალი ღობე კიბიანად და ოდნავ დამრეცი
241
სერი. იფიქრა, ჯერჯერობით ყველაფერი რიგზეა, როგორც ჩანს, მას შემდეგ
არაფერი შეცვლილაო. კლდეს შემოუარა, დაინახა სამრეკლო და გულში თქვა: აი,
სამრეკლოც, ეს ხომ მაინც არ მეჩვენებაო. კარი ღია დახვდა, რაც ძალიან
გაუხარდა. წამით შეყოყმანდა, ფიქრობდა, ახლა რომ შევალ და საკურთხეველზე
მადონას დავინახავ, იმ ყურდაცქვეტილმა რაღაცამ მადონას უკან უნდა ისკუპოს ,
თუ არა და – ყველაფერი მიქარვა ყოფილაო. ასე, შევიდა, როგორც ადრე, მიიხედ-
მოიხედა და – ყველაფერი ისევ ისე დახვდა, და იმ რაღაცამაც ისევ ისე
ჩაიქროლა. ახლა კი დარწმუნდა. ამიერიდან თავი ქუდში /ქონდა – იცოდა, რომ
შეძლო თავის წარმოსახვის ძალას დაყრდნობოდა, და ისწავლა მისი გამოყენება.
დრო არ კმარა, რომ მისი წარმოდგენების განვითარების შესახებ
მოგახსენოთ, ანდა იმის შესახებ, თუ სხვა პაციენტები როგორ ითვისებენ ამ
მეთოდს. თითოეულს, რასაკვირველია, თავისი საკუთარი გზა აქვს. მხოლოდ იმას
დავამატებ, რომ აქტიური წარმოსახვის წყაროდ შეიძლება სიზმარი ან
/იპნაგოგიური შთაბეჭდილებაც იქცეს. მე გამოთქმა „წარმოსახვა“ უფრო
მირჩევნია, ვიდრე „ფანტაზია“, რადგანაც ამ ორს შორის ისეთი განსხვავებაა,
რომელიც ძველად ექიმებს /ქონდათ მხედველობაში, როცა ამბობდნენ, „ოპუს
ნოსტრუმ“, – ჩვენი ხელობა, „პერ ვერამ იმაგინატიონემ ეტ ნონ პჰანტასტიცა“ უნდა
სრულდებოდესო, – ნამდვილი და არა ფანტასტიკური წარმოსახვის შემწეობით. 15
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ამ განსაზღვრების მიხედვით ფანტაზია (Phantasie)
წყლის ნაყვაა, ილუზიაა, წარმავალი შთაბეჭდილებაა, წარმოსახვა (Imagination) კი
აქტიური, მიზანმიმართული ქმნადობაა. სწორედ ამ განსხვავებას ვაღიარებ მეც .
ფანტაზიას მეტად თუ ნაკლებად ჩვენ თვითონ ვთხზავთ
(„ვფანტაზიორობთ“), და ის პიროვნულ მოვლენათა და ცნობიერ მოლოდინთა
ზედაპირს არ სცილდება. აქტიური წარმოსახვა კი ნიშნავს, როგორც თვით ეს
გამოთქმა გვიჩვენებს, რომ ხატებებს საკუთარი ცხოვრება აქვთ, და რომ
სიმბოლურ ხდომილებათა მიმდინარეობას თავისებური ლოგიკა გააჩნია, – ეს,
რასაკვირველია, იმ შემთხვევაში, თუ საქმეში ცნობიერი განსჯა არ ჩაერია.
შეგვიძლია, ვთქვათ, რაიმეზე კონცენტრაციით დავიწყოთ, – საკუთარი
გამოცდილებიდან მოგიყვანთ მაგალითს: პატარაობაში ერთი გაუთხოვარი
დეიდა მყავდა, რომელიც კოხტა ძველმოდურ სახლში ცხოვრობდა. სახლი
ლამაზი, ძველი ფერადი სურათებით იყო სავსე. მათ შორის იყო დედის მხრივ
პაპაჩემის სურათი. პაპაჩემი რაღაც ეპისკოპოსის მაგვარს წარმოადგენდა ; ამ
სურთზე სახლიდან გამოდიოდა და პატარა აივანზე იდგა. აივნიდან მოაჯირები და
საფეხურები ეშვებოდა; საყდრისაკენ ბილიკი მიემართებოდა. ის მთელი თავისი
წარჩინების ნიშნებასხმული იდგა მაღლა, აივანზე. ყოველ კვირა დილას მე
242
შესაძლებლობა მქონდა დეიდა მომენახულებინა, და მაშინ სკამზე ჩავიმუხლებდი
ხოლმე და მანამდე ვუყურებდი ამ სურათს, ვიდრე პაპა კიბეზე არ ჩამოვიდოდა.
დეიდა სულ მეუბნებოდა: „კი მაგრამ, შვილო, აბა, როდის იძვრის?! ისევ იქ არა
დგას?!“ მაგრამ მე ხომ ვიცოდი, ხომ ვხედავდი, როგორ ჩამოდიოდა.
აი, როგორ იწყებდა სურათი მოძრაობას. ასევე ამოძრავდება შინაგანი
ხატება, თუ მასზე კონცენტრაციას ვახდენთ, და დეტალებით მდიდრდება,
მოძრაობს და ვითარდება. რა თქმა უნდა, მისი არაფერი გვჯერა და გვგონია, რომ
ის, უბრალოდ, გამოვიგონეთ და საკუთარი ფანტაზიის ნაყოფია. მაგრამ ეს ეჭვი
უნდა დავძლიოთ, იგი მართებული არ არის. მართლაცდა, მეტად მცირედი რამ თუ
ძალგვიძს გამოვიგონოთ ცნობიერების მეოხებით. ყოველთვის იმაზე ვართ
დამოკიდებული, რაც მართლაც რომ „ჩამოგვივარდება“ ცნობიერებაში; ამიტომ
ვუძახით ამას გერმანულად „Einfall“-ს * (გერმანულად ein – -ში, fallen – ვარდნა). თუ,
ვთქვათ, არაცნობიერმა იდეები არ მომაწოდა, ლექციას ვეღარ განვაგრძობ,
ვინაიდან სიტყვას სიტყვაზე ვეღარ მივაბამ. ვის არ გამოუცდია, რამე ძალიან
ცნობილი სახელის ან რაღაც სიტყვის თქმა რომ გინდა, ენაზე გადგას და ვერ
ამოგიღერღია, ცოტა ხნის შემდეგ კი თავში დაგკრავს – თავში „ჩამოგივარდება“.
ჩვენ მთლიანად არაცნობიერის გულკეთილ თანამშრომლობაზე ვართ
დამოკიდებული. თუ ის არ მოგვყვება, წასულია ჩვენი საქმე. ამიტომაც
დარწმუნებული ვარ, რომ ცნობიერი ფანტაზიორობით ვერაფერს გავხდებით;
განზრახვისა და ნების ძალის გადაფასებას ნუ მოვახდენთ. ასე რომ, თუ შინაგან
ხატებაზე ვკონცენტრირდებით და თვალყური გვეჭირება, რომ ბუნებრივი
მსვლელობა არ დაირღვეს, ჩვენი არაცნობიერი მოგვაწვდის ხატებების სერიას ,
რომლებიც დასრულებულ ამბავს შეადგენენ.
ეს მეთოდი ბევრ პაციენტთან გამომიცდია მრავალი წლის მანძილზე და
ასეთი მაგალითების დიდი კოლექციას ვფლობ. უაღრესად საინტერესოა ამ
პროცესზე დაკვირვება. ცხადია, აქტიური წარმოსახვის მეთოდს განურჩევლად
ყველაფრის წამლად კი არ ვხმარობ; უტყუარი ნიშნები უნდა მქონდეს, რომ ეს
მეთოდი მოცემული პირისათვის მიზანშეწონილია. მრავალი პაციენტია,
რომელთათვისაც მისი თავს მოხვევა შეცდომა იქნებოდა. მაგრამ ანალიზის
უკანასკნელ სტადიებზე ხატებების ობიექტივაცია ხშირად სიზმართა ადგილს
იკავებს. ხატებები წინასწარ ამბობენ სიზმრების სათქმელს და სიზმრის მასალა
ზედმეტი ხდება. არაცნობიერის ის ნაწილი, რომელსაც ცნობიერებასთან აქვს
კავშირი, მცირდება. მაშინ მთელ მასალას შემოქმედებითი სახით ვღებულობთ,
რასაც სიზმრის მასალასთან შედარებით დიდი უპირატესობა აქვს. ეს აჩქარებს
მომწიფების პროცესს, – ანალიზი ხომ დაჩქარებული მომწიფების პროცესია. ეს
243
განსაზღვრება ჩემი მოგონილი არ გახლავთ, მოხუც პროფესორ სტენლი ჰოლს
ეკუთვნის.
ვინაიდან აქტიური წარმოსახვის მასალა ცნობიერების სიფხიზლისას
ამოაქვს, ამიტომ ის უფრო დასრულებულია, უფრო მომრგვალებული, ვიდრე ეს
უთავბოლო სიზმრები, და გაცილებით მეტსაც შეიცავს, ვიდრე სიზმრები შეიცავენ;
ასე, მაგალითად, ის გრძნობით ღირებულებებს შეიცავს და ამიტომ მოვლენებზე
გრძნობის მიხედვით შეგვიძლია ვიმსჯელოთ. ხშირად თვითონ პაციენტებს ისეთი
შთაბეჭდილება ექმნებათ, თითქოს მათი მასალა გამომზეურებისკენ მიისწრაფვის.
ასე, მაგალითად, ისინი ამბობენ: ეს სიზმარი ისეთი შთამბეჭდავი იყო,
სიამოვნებით გადმოვცემდი მის ატმოსფეროს, ხატვა რომ შემეძლოსო; ანდა
ისეთი გრძნობა უჩნდებათ, რომ რომელიღაც წარმოდგენა რაციონალურად კი
არა, სიმბოლოებში უნდა იქნეს გამოხატული; ანდა ისეთი ემოცია აქვთ, რომელიც ,
მისი ფორმაში ჩამოსხმა რომ შესაძლებელი ყოფილიყო, გასაგები გახდებოდა და
ა.შ. ამიტომ ისინი იწყებენ ხაზვას, ხატვას, ანდა თავიანთი ხატებების პლასტიკურ
გამოსახვას, ქალები ხანდახან ქსოვენ კიდეც. ერთი-ორი ისეთი პაციენტი ქალიც
მყავდა, რომლებიც თავიანთ არაცნობიერ ფიგურებს ცეკვავდნენ. რა თქმა უნდა,
წერის საშუალებითაც შეიძლება მათი გამოსახვა.
მე ასეთი ხატებების გრძელ სერიებს ვფლობ. ისინი აურაცხელ
არქეტიპულ მასალას მოიცავენ. სწორედ ახლა ვაპირებ რამდენიმე მათგანის
ისტორიულ პარალელთა დამუშავებას. მე მათ ადრეული საუკუნეების, უპირველეს
ყოვლისა – შუა საუკუნეების მსგავს ყაიდაზე შექმნილ ხატებათა მასალას ვადარებ.
სიმბოლიკის ზოგი ელემენტი ეგვიპტურს განეკუთვნება. აღმოსავლეთში ჩვენს
არანცობიერ მასალას მრავალი საინეტერესო პარალელი მოეძევება , უკანასკნელ
წვრილმანებამდეც კი რომ თანხვდება, ისეთებიც. ეს შედარებითი მუშაობა
უძვირფასეს ინფორმაციას გვაწვდის არაცნობიერის სტრუქტურის შესახებ.
საგულისხმო პარალელები პაციენტსაც უნდა გავუზიაროთ, – რა თქმა უნდა, ისე
ამომწურავად არა, როგორც მეცნიერულ ნაშრომში წარმოვადგენდით, მაგრამ
იმდენად კი, რამდენადაც ამა თუ იმ პირს სჭირდება თავის არქეტიპულ ხატებათა
მნიშვნელობის ჩასაწვდომად, – მათი ჭეშმარიტი აზრის ინტეგრირება ხომ
მხოლოდ მაშინ შეეძლება, თუ დაინახა, რომ ისინი, უბრალოდ, უცნაური
პიროვნული გამოცდილება კი არაა, გარე სამყაროსთან ყოველგვარი მიმართების
გარეშე, არამედ ადამიანის ფსიქიკის ობიექტურ ფაქტთა და პროცესთა ტიპური,
მარად განმეორებადი გამოხატულება. თავის არაპიროვნულ ხატებათა
ობიექტივაცია და მათში გაშინაგნებულ წარმოდგენათა წვდომა პაციენტს უნარს
ანიჭებს თავის არქეტიპული მასალის ყველა ღირებულება გაითავისოს. მაშინ
244
მართლა განჭვრეტს ყოველივეს, და არაცნობიერის ენა მისთვის გასაგები
გახდება. გარდა ამისა, ასეთი მუშაობა მასზე აშკარა გავლენას ახდენს , – რასაც ის
შიგ ჩასდებს, მასზე უკუქმედებს და განწყობის ისეთ ცვლილებას იწვევს, რომელიც
მე შევეცადე ამეხსნა, როცა არა-„მე“-ცენტრის შესახებ ვლაპარაკობდი.
ერთ საინტერესო მაგალითს მოგითხრობთ. ერთხელ ერთ აკადემიკოსს
ვმკურნალობდი, ძალზე ცალმხრივ ინტელექტუალს. მისი არაცნობიერი
აფორიაქებული, გააქტიურებული იყო, ამიტომ იგი საკუთარ თავს სხვებზე
აპროეცირებდა, რომელნიც მტრებად ეჩვენებოდნენ, და თავს საშინლად ეულად
გრძნობდა, ვინაიდან ყველა თავისი მოწინააღმეგე ეგონა. დარდების
განსაქარვებლად სმას მი/ყო ხელი, მაგრამ მერე მეტად შარიანი გახდა ; სულ
მცირე რამ და – მაშინვე ჩხუბს იწყებდა. ერთი-ორჯერ მეტად უსიამოვნო შეტაკება
მოუვიდა, ერთხელ კი რესტორნიდან გააგდეს და სცემეს. ამგვარი რამ კიდევ
არაერთგზის განმეორებულა. მერე მართლა აევსო მოთმინების ფიალა და ჩემთან
მოვიდა, მკითხა, რა ვქნაო. აშკარად ვიგრძენი, რომ ეს კაცი პირთამდე სავსე იყო
არქაული მასალით, და გულში ვთქვი: „ახლა კი ერთ საინტერესო ექსპერიმენტს
ჩავატარებ, რათა ეს მასალა სრულიად წმინდად, ჩემი მხრივ ყოველგვარი
ჩარევის გარეშე, მივიღო; მე მას საერთოდ არ ვახლებ ხელს“. ავდექი და ერთ ექიმ
ქალთან გავგზავნე, რომელიც ის-ის იყო იწყებდა მუშაობას, და არქეტიპული
მასალის შესახებ ბევრი არაფერი გაეგებოდა. ამგვარად, სრულიად
დარწმუნებული ვიყავი, რომ ეს ქალი არაფერს გააფუჭებდა. პაციენტი თავს ისე
ცუდად გრძნობდა, რომ ჩემი შეთავაზებისათვის წინააღმდეგობა არ გაუწევია. ასე
რომ, იმ ექიმ ქალთან ერთად მუშაობდა და ყველაფერს აკეთებდა, რასაც ის
ეუბნებოდა. 16
ის ეუბნებოდა, სიზმრებს დააკვირდიო, და ამ კაცმაც ყველა თავისი
სიზმარი, პირველიდან უკანასკნელის ჩათვლით, დიდი რუდუნებით ჩამოწერა.
ახლა მის დაახლოებით ათას სამას სიზმარს ვფლობ. ისინი არქეტიპულ ხატებათა
ყოვლად საოცარ სერიებს მოიცავენ. სრულიად ბუნებრივად, ყოველგვარი
მოთხოვნის გარეშე, მან დაიწყო იმ სურათების ხატვა, რომელთაც სიზმარში
ნახულობდა, ვინაიდან გრძნობდა, რომ მათ ძალზე დიდი მნიშვნელობა გააჩნდათ.
თავის სიზმრებსა და ნახატებზე ამგვარი მუშაობით იგი სწორედ იმას
ახორციელებდა, რასაც პაციენტები აქტიური წარმოსახვისას ასრულებენ ხოლმე .
ის კი არა, თვითონ მიაგნო აქტიურ წარმოსახვას, რათა ზოგი უაღრესად რთული
საკითხი გაერკვია, რომელთა წინაშეც ის სიზმრებმა წააყენეს, მაგალითად,
საკითხი, თუ როგორ შეიძლება წრის ნაწილები წონასწორობაში მოვიყვანოთ და
სხვა ამგვარი. მან დაამუშავა პერპეტუუმ მობილე-ს პრობლემა, და არა ისე,
245
უაზროდ, არამედ სიმბოლურად. მან ყველა ის პრობლემა დაამუშავა, რომლებიც
შუა საუკუნეების ფილოსოფიისათვის ასე მნიშვნელოვანი იყო, და რომელთა
შესახებაც ჩვენი რაციონალური განსჯითი გონება ამბობს: „ყოველივე ეს
უაზრობაა“. ასეთი დასკვნა მხოლოდ იმაზე მეტყველებს, რომ აზრი ვერ
გამოგვიტანია. მათ ესმოდათ აზრი. ჩვენ ვართ უჭკუოები, ისინი კი არა.
ამ ანალიზის მსვლელობაში, რომელიც მან პირველ ოთხასიოდე სიზმარზე
ჩაატარა, ჩემი ზედამხედველობის ქვეშ არ ყოფილა. პირველი გასაუბრების
შემდეგ რვა თვის განმალობაში აღარ მინახავს. ხუთი თვის მანძილზე ის იმ
ექიმთან იყო, მერე შემდგომი სამი თვის მანძილზე მარტო მუშაობდა, – უდიდესი
გულმოდგინებით განაგრძობდა თავის არაცნობიერზე დაკვირვებას. ამ მხრივ
მეტად ნიჭიერი აღმოჩნდა. დასასრულ, ორიოდე თვის განმავლობაში მრავალი
საათი და/ყო ჩემთან. მაგრამ სიმბოლიკის შესახებ ბევრი ახსნა-განმარტების
მიცემა არ დამჭირვებია.
თავის არაცნობიერთან ამ მუშაობამ შედეგად ის მოუტანა, რომ სავსებით
ნორმალური და გონებადამჯდარი კაცი გახდა. აღარ სვამდა, ცხოვრებამ
მშვენივრად შეეწყო და ყოველმხრივ მოწესრიგდა. ამის მიზეზი ნათელია: ეს კაცი
(ცოლი მას არ /ყავდა) ძალზე ცალმხრივად ინტელექტუალურ ყაიდაზე
ცხოვრობდა და, ბუნებრივია, გარკვეული სურვილები და მოთხოვნილებებიც
გააჩნდა. მაგრამ ქალებთან ბედი სულ არ სწყალობდა, რადგანაც მისი გრძნობა
სრულიად არადიფერენცირებული იყო. ქალების წინაშე სულ რაღაცნაირად
უგერგილოდ იქცეოდა და ისინიც, რასაკვირველია, არ ელოლიავებოდნენ;
კაცებსაც უსიამოვნოდ ეჩხირებოდა თვალში; ასე დარჩა საშინლად მარტო.
მაგრამ აი, მან იპოვა ისეთი რამ, რასაც გული დაუდო; ინტერესების ახალი სფერო
გაუჩნდა. მალე აღმოაჩინა, რომ მისი სიზმრები რაღაც ძალზე მნიშვნელოვანზე
მიუთითებდნენ და ამან მთელი მისი ინტუიტური და მეცნიერული ინტერესი
გამოაფხიზლა. ახლა თავს დაკარგულ კრავად კი აღარ გრძნობდა, არამედ
ფიქრობდა: როდესაც საღამოს ჩემს სამუშაოებს მოვრჩები, კაბინეტში შევალ და
ვნახავ, რა ხდება; ჩემს სიზმრებს ჩავუჯდები და უჩვეულო რაღაცეებს აღმოვაჩენო.
ასეც ხდებოდა. რაციონალური განსჯა, რასაკვირველია, იტყვის, რომ ის,
უბრალოდ, ფანტაზიებმა გაიტაცეს – მაგრამ სულაც არა. იგი მართლაც მძიმე
მუშაობას ეწეოდა არაცნობიერთან და თავის ხატებებს მეცნიერულად ამუშავებდა.
როდესაც სამი თვის დამოუკიდებელი მუშაობის შემდეგ ჩემთან მოვიდა, უკვე
თითქმის ნორმალური იყო. ოღონდ ჯერ კიდევ დაურწმუნებლობას გრძნობდა. მას
აშფოთებდა, რომ არაცნობიერიდან ამოღებული მასალის ერთ ნაწილს ვერ
გებულობდა. ამის შესახებ მკითხა, და მე ძალზე ფრთხილად მივაწოდე რამდენიმე
246
მითითება შესაძლო მნიშვნელობის შესახებ, მხოლოდ იმდენი, მუშაობის
გაგრძელებასა და ბოლომდე მიყვანაში რომ დახმარებოდა.
წლის ბოლოსათვის, ალბათ, მისი პირველი ოთხასი სიზმრის რჩეულს
გამოვაქვეყნებ და ერთადერთი მოტივის, ამ აქეტიპულ ხატებათა ცენტრალური
მოტივის განვითარებას ვაჩვენებ. 17 ინგლისური თარგმანი მოგვიანებით გამოვა,
და თქვენ ნახავთ, როგორ იმოქმედა ამ მეთოდმა ჩემი თუ ნებისმიერი სხვა უცხო
გავლენისაგან სავსებით ხელუხლებელ შემთხვევაზე. ეს უაღრესად საოცარ
ხატებათა სერიაა, რომელიც მართლაც გვიჩვენებს, თუ რა შეუძლია აქტიურ
წარმოსახვას. თუმცა, ამ შემთხვევაში ეს მხოლოდ ნაწილობრივ იყო პლასტიკური
ფორმით ხატებათა ობიექტივაციის მეთოდი, ვინაიდან სიზმრებში ბევრი სიმბოლო
პირდაპირ ვლინდებოდა; მაგრამ ის მაინც ნიმუშია ისეთი ატმოსფეროსი,
რომელიც აქტიური წარმოსახვით უნდა იქნეს მიღწეული. მყავს ისეთი პაციენტები,
რომლებიც საღამოობით სულ ამ წარმოდგენაზე მუშაობენ, – თავიანთ
დაკვირვებებსა და გამოცდილებებს ხატავენ და აფორმებენ. ეს სამუშაო მათთვის
მომაჯადოებელია. ეს მიმზიდველობაა ის, რითაც არქეტიპები იპყრობენ ხოლმე
ცნობიერებას. მაგრამ როდესაც მათი ობიექტივაცია ხორციელდება, ცნობიერების
წალეკვის საფრთხე აღარაა, და მათ შეიძლება პოზიტიური გავლენა იქონიონ.
თითქმის შეუძლებელია ამ გავლენის რაციონალურ ცნებებში აღწერა; ეს
ერთგვარი „მაგიური“ ქმედებაა, ე.ი. შთამაგონებელი გავლენა, რომელიც
ხატებათაგან ადამიანზე გადადის, და ასე ხდება ამ უკანასკნელის ცნობიერების
გაფართოება და შეცვლა.
რამდენადაც გავიგე, დოქტ. ბენეტს პაციენტის ნახატები წამოუღია თან.
კეთილ ინებებთ და გვიჩვენებთ?
ამ ნახატზე (სურ. 14) თასი ანდა ლარნაკი უნდა იყოს გამოსახული. რაღა
თქმა უნდა, ძალზე მოუხეშავადაა დახატული და უბრალო მცდელობას
წარმოადგენს, ლარნაკის თუ თასის უბრალო მონახაზს. თავად ჭურჭლის მოტივი
არქეტიპულია, მას გარკვეული საზრისი
აქვს, და ამ სურათიდან შემიძლია გიჩვენოთ, თუ რაა ეს საზრისი. ჭურჭელი
ისეთი მოწყობილობაა, რომელიც რაღაცას უნდა შეიცავდეს. მაგალითად,
სითხეებს შეიცავს და მათ დაღვრას ხელს უშლის. გერმანულად სიტყვა, რომელიც
ჭურჭელს აღნიშნავს (ჩეფაბ), არსებითი სახელია, ნაწარმოები ზმნიდან ფასსენ,
რაც ნიშნავს შემცველობას, რაიმეს დაჭერას. სიტყვა Fassung კი გარკვეულ
ფორმამიცემულობასა და, გადატანითი აზრით, თავდაჭერას, თავმოყრილობას
247
ნიშნავს. ასე რომ, ამ ნახატზე ჭურჭელი მიუთითებს მისი შიგთავსის სწრაფვაზე,
რომ რაღაცა მოკრიბოს და შეაკოწიწოს. რაღაც უნდა გამთელდეს ისეთი, რაც
სხვანაირად გაიფანტებოდა. ამ სურათის აღნაგობიდან მთლიანობაში, აგრეთვე
ცალკეული დეტალებიდან ცხადი ხდება, რომ ეს კაცი მრავალი დისპარატული
ელემენტის მატარებელია. ასეთი ნახატი შიზოფრენული მდგომარეობისათვისაა
ნიშანდობლივი. მე პაციენტს სრულებით არ ვიცნობ, მაგრამ აი, დოქტ. ბენეტი
მიდასტურებს, რომ ჩემი დასკვნა სწორია. დისპარატული ელემენტები, როგორც
ხედავთ, მთელ ნახატზეა გაბნეული. რამდენი რამაა აქ, რომ არაფერ შუაშია და აქ
მოსატანი სულ არ იყო. გარდა ამისა, ხომ ხედავთ უცნაურ ხაზებს, რომლებიც ველს
/კვეთენ. ეს ხაზები შიზოფრენული მდგომარეობისათვის დამახასიათებელია. მე
მათ გამყოფ ხაზებს ვუწოდებ. როდესაც შიზოფრენიით დაავადებული
ავტოპორტრეტს ხატავს, რასაკვირველია, საკუთარი შინაგანი სტრუქტურის
შიზოფრენიულ გახლეჩილობას გამოხატავს, და ამიტომ გვხვდება ეს გამყოფი
ხაზები, რომლებიც ხშირად ცალკეულ ფიგურებსაც კი სერავენ ხოლმე სარკის
ბზარებივით. ამ ნახატზე თვითონ ფიგურებში გამყოფი ხაზები არ ჩანს, ისინი
მთლიან ველს ჰკვეთენ.
ამრიგად, ეს კაცი ცდილობს თავისი დისპარატული ელემენტები
ჭურჭელში შეაგროვოს. ამ ჭურჭელმა უნდა მოიცვას მთელი მისი არსება, მთელი
მისი შეუთავსებადი ერთეულები. ის რომ ცდილიყო, ისინი თავის „მე“-ში
შეექუჩებინა – ფუჭი შრომა იქნებოდა, რადგანაც „მე“ ერთსა და იმავე დროს
მხოლოდ ერთ ნაწილთან შეიძლება იდენტური იყოს. ასე რომ, ჭურჭლის
სიმბოლოს გამოყენება იმაზე მეტყველებს, რომ პაციენტი ცდილობს ყველა
შინაარსისათვის გამონახოს სათავსი, და ამ ერთგვარი ბურთის თუ ბირთვის
სახით, შუაში რომაა, ის არა-„მე“-ცენტრს აღნიშნავს.
ეს ნახატი თვითნგანკურნების მცდელობის გამოხატულებაა. ის
ააშკარავებს ყველა დისპარტულ ელემენტს, და ცდილობს, ჭურჭელშიაც
მოუყაროს მათ თავი. ჭურჭლის წარმოდგენა არქეტიპული იდეაა. მას სად არ
ვხვდებით; ის არაცნობიერ წარმოდგენათა ერთ-ერთი ცენტრალური მოტივია. ეს
არის იდეა მაგიური წრისა, რომელიც რაღაცას გარს ერტყმის, რათა დააკავოს ის,
ანდა რათა მოწინააღმდეგე ძალთაგან დაიცვას. როგორც თილისმა, მაგიური წრე
უხსოვარი დროიდან გამოიყენება, და მას ფოლკლორშიც ვხვდებით. როცა,
მაგალითად, ვინმე განძს თხრის, ეშმაკისაგან დასაცავად მინდორს გარს მაგიურ
წრეს ავლებს. ქალაქის საძირკვლის ჩაყრისას მის ირგვლივ რიტუალური
მსვლელობა ანდა ჯირითი იმართებოდა ხოლმე, რათა შიგნითა არე
მომხდურთაგან დაეცვათ. შვეიცარიის ზოგიერთ სოფელში დღესაც წესადაა, რომ
248
მღვდელმა და მამასახლისმა ყანებს ირგვლივ შემოუჯირითონ, როდესაც ლოცვა
აღევლინება მოსავლის ავი თვალისაგან დასაფარად. მაგიური წრის ანუ წმინდა
ადგილის ცენტრშია ტაძარი. ამის ერთ-ერთი ყველაზე განსაცვიფრებელი
მაგალითია ბორობუდურის ტაძარი იავაზე. მისი გარს შემოვლა,
ცირცუმამბულატიო, სპირალურად ხორციელდება. მლოცველები ბუდას
სხვადასხვა ცხოვრების გამომხატველ ფიგურებს ჩაუვლიან, სანამ, სულ ზემოთ,
უხილავ ბუდას არ მიაღწევენ, ბუდას, რომელიც აწ გამოცხადდება. ბორობუდურის
საძირკვლის გეგმა წრეა კვადრატის შიგნით. ეს სტრუქტურა სანსკრიტში
მანდალად იწოდება. ეს სიტყვა აღნიშნავს წრეს, პირველ რიგში – მაგიურ წრეს.
აღმოსავლეთში მანდალას მარტო ტაძრების საძირკვლის გეგმად როდი
ვხვდებით, არამედ ის ფრესკებადაა ტაძრებში. მის ნახატებს იყენებენ გარკვეული
რელიგიური დღესასწაულების მსვლელობაში. მანდალას ზუსტად ცენტრში
იმყოფება ღმერთი, ანდა ღვთაებრივი ძალის სიმბოლო – ალმასის ელვა. ამ
ცენტრალური წრის გარშემო ოთხკარიბჭიანი გალერეაა. მას მოსდევს ბაღი, და
მის ირგვლივ კიდევ ერთი წრეა, უკიდურესი საზღვარი.
მანდალას სიმბოლოს სწორედ წმინდა ადგილის, ტემენოს-ის ეს
მნიშვნელობა აქვს, რომელმაც შუა არე უნდა დაიცვას, და არაცნობიერ ხატებათა
ობიექტივაციის ის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი სიმბოლური მოტივია. 18 ის
საშუალებაა პიროვნების ცენტრის გამაგრებისა, რომ გარეთა მხარემ არ
გადასწონოს და უცხო ზეგავლენას არიდებულ იქნეს.
დოქტ. ბენეტის პაციენტის ნახატი ასეთი მანდალას მოხაზვის მცდელობას
წარმოადგენს. მას აქვს შუაწერტილი, და ყველა თავის ფსიქიკურ ელემენტს
მოიცავს, და ეს ლარნაკი თავისებური მაგიური წრეა, ტემენოს, რომლის
ირგვლივაც მან ცირცუმამბულატიო უნდა განახორციელოს. ამრიგად, ყურადღება
ცენტრისკენაა მიმართული, და თანაც ყველა ეს დისპარატული ელემენტი ერთად
განიხილება და ნაცადია მათი გაერთიანება. როგორც წესი, ცირცუმამბულატიო
საათის ისრის მოძრაობის მიმართულებით ხორციელდებოდა, საწინააღმდეგო
მიმართულებით შემოვლა მარცხიანად ითვლებოდა. ცირცუმამბულატიო-ს იდეა ამ
ნახატზე პაციენტის პირველი მცდელობაა, იპოვოს ცენტრი და ჭურჭელი მთელი
თავისი ფსიქიკისათვის – მაგრამ ეს წარუმატებელი მცდელობაა. ნახატი
წონასწორობაში არაა და ლარნაკი გადაყირავებულია, ისიც – მარცხნივ, ე.ი.
არაცნობიერის მხარეს. ამრიგად, არაცნობიერი ჯერ ისევ მძლავრობს. თუ მას
უნდა თავისი თილისმა გამოადგეს, რამე სხვა უნდა იღონოს. ვნახოთ, რას იზამს
შემდეგ ნახატზე.
249
სურ. 15: პაციენტის ნახატი
ამ ნახატზე (სურ. 15) იგი სიმეტრიის დამყარებას ცდილობს. ამჯერად

დისპარატული ურჩხულები, რომლებსაც ადრე ვერ კრებდა, უფრო სასიკეთო,
ნაკლებად პათოლოგიურ ფორმებშია გამოსახული და ასიმილირებული. ამჯერად
მან შეძლო თავისი არაცნობიერის ცოცხალ ერთეულთათვის გველების ფორმით
წმინდა ლარნაკში მოეყარა თავი. ლარნაკი მტკიცედ დგას, გადაყირავებული
აღარაა, და მის ფორმას გაუმჯობესება ეტყობა. პაციენტის მისწრაფება ჯერ ისევ
/აერშია გამოკიდებული, მაგრამ ცხოველებს ხომ მაინც მისცა რაღაც ფორმა.
ყველა ესენი ქვესკნელის ცხოველებია, ზღვის სიღრმისეული თევზები და
ბნელეთის გველები. ეს მისი ფსიქოლგიის (Pსყცჰოლოგიე) სიღრმისეული
ცენტრების, სიმპათიკური ნერვული სისტემის სიმბოლოებია. საგულისხმოა, რომ
ვარსკვლავებიც არ გამორჩენია. ეს ნიშნავს, რომ ამ ნახატში კოსმოსი, მთელი
მისი სამყაროა წარმოდგენილი. ეს მინიშნებაა არაცნობიერ ასტროლოგიაზე ,
რომელიც ძვალ-რბილში გვაქვს გამჯდარი, თუნდაც არაფერი ვიცოდეთ მის
შესახებ. ნახატის სულ ზემოთა ნაწილზე არაცნობიერის პერსონიფიკაცია
იმყოფება, შიშველი ანიმას ფიგურა, რომელიც მაყურებელს ზურგს აქცევს. ეს
დამახასიათებელი პოზაა; ასეთ წარმოდგენათა ობიექტივაციის დასაწყისათვის
ანიმა ხშირად ზურგშექცეულია. ლარნაკის ფუძესთან შევსების ფაზაში მყოფი
მთვარის რვა ნიშანია გამოსახული. მთვარეც არანცობიერის სიმბოლოა.
კაცისათვის არაცნობიერი მთვარის სამყაროა, ე.ი. ღამეული სამყარო, – მისი
ნიშანი ხომ მთვარეა, ხოლო მთვარე (Lუნა) ქალთა სქესისაა, ვინაიდან
არაცნობიერი ქალურია. გამყოფი ხაზები ამ ნახატზეცაა, /არმონიას რომ
არღვევენ,მაგრამ მე ვფიქრობ, რომ პაციენტი, ალბათ, გა/ყვება წინსვლის ამ ხაზს,
თუ კიდევ რაიმე განსაკუთრებულმა დარღვევებმა არ იჩინა თავი. იმედი, რომ ის
ისევ მთლიანად აიყვანს თავისთავს ხელში, უსაფუძვლო არაა, – ანიმას
ამოტივტივება ხომ კარგი ნიშანია, ისიც ერთგვარ ლარნაკს, ჭურჭელს
წარმოადგენს, – დასაწყისში ხომ ის მთელ არაცნობიერს მოიცავს, ნაცვლად იმისა,
რომ ეს უკანასკნელი ცალკეულ ერთეულებად იყოს დაყოფილი. შემდგომ,
პაციენტი ცდილობს მოტივთა მარჯვნივ და მარცხნივ განაწილებას, რაც ცნობიერი
ორიენტაციისაკენ გადადგმულ ნაბიჯზე მიგვანიშნებს. ბურთი,თუ ბირთვი,
რომელიც პირველ ნახატში იყო, გაუჩინარებულა, მაგრამ ეს ავისმომასწავებელი
როდია. ახლა მთელი ჭურჭელია ცენტრი, თანაც, კი აღარ ყირავდება, არამედ
250
მყარად დგას ძირზე. ყოველივე ეს იმაზე მიგვითითებს, რომ ეს კაცი სწორი გზით
ცდილობს თავისი თავის წესრიგში მოყვანას.
ნახატები პაციენტებს უნდა დავუბრუნოთ ხოლმე, ვინაიდან ისინი მეტად
მნიშვნელოვანია. შეგვიძლია მათი ასლი გადავიღოთ; პაციენტები სიამოვნებით
ამზადებენ ხოლმე ასლებს ექიმისათვის; მაგრამ ორიგინალები მათ უნდა დარჩეთ,
ვინაიდან მათთვის საამოა მათი ცქერა. როდესაც უყურებენ, გრძნობენ, რომ მათში
თავიანთი არაცნობიერია გამოხატული. ობიექტური ფორმა მათზე უკუქმედებას
ახდენს და ჯადოსავით ზემოქმედებს. ნახატის მომნუსხავი ძალა პაციენტის
ფსიქოლოგიურ სისტემაზე ზემოქმედებს და იმასვე აღძრავს, რაც ნახატშია
ჩადებული. ამ პროცესს ეფუძნება კერპების აღდგენა და წმინდა ნახატების –
ხატების (Iკონენ) მაგიური ხმარება. ისინი თავიანთ მაგიას ჩვენს სისტემაში
გადმოღვრიან და გვაწესრიგებენ, – რასაკვირველია, თუ თვით ჩვენ
შთავეგრძნობით მათ.როდესაც ხატს შთავეგრძნობით, ის გველაპარაკება. აიღეთ
თუნდაც ლამაისტური მანდალა ბუდათი ან შივათი ცენტრში. რაც უფრო მეტად
შთავეგრძნობით, მით უფრო გელაპარაკებათ და გიახლოვდებათ. მას მაგიური
ზეგავლენა აქვს.
ვინაიდან არაცნობიერის ხატებები ავტორის მყისიერ ფსიქოლოგიურ
სიტუაციას გამოხატავს, შეგვიძლია ისინი დიაგნოსტიკური მიზნებით
გამოვიყენოთ. ასეთი ნახატის საფუძველზე მაშინვე დავასკვნით, თუ „სად
იმყოფება“ პაციენტი, – შიზოფრენია სჭირს მას თუ მხოლოდ ნევროზი. პროგნოზის
დასმაც კი შეიძლება აქედან გამომდინარე. მცირეოდენი გამოცდილება თუ
გვაქვს, ასეთი ნახატები ფასდაუდებელ დახმარებას გაგვიწევენ. რაღა თქმა უნდა,
ფრთხილად უნდა ვიყოთ; ყოველგვარი დოგმატიზმი აქ შეცდომა იქნება. ყველა
პაციენტს კი ვერ ეტყვი, აბა ერთი ადექი და დახატეო. არის ხალხი, რომელიც
ფიქრობს, დოქტ. იუნგის მკურნალობა იმაში მდგომარეობს, რომ პაციენტებს
ეუბნება, უნდა ხატოთო, სწორედ ისევე, როგორც ადრე ფიქრობდნენ, დოქტ. იუნგი
განასხვავებს ინტროვერტულებსა და ექსტრავერტულებს და გაიძახის, ასე და ასე
უნდა იცხოვროთ, ვინაიდან ამა და ამ ტიპს განეკუთვნებითო. ეს ხომ მკურნალობა
არაა. ყოველი პაციენტი ექიმისათვის ახალი პრობლემაა, და ნევროზისგან
პაციენტი მხოლოდ მაშინ შეიძლება განიკურნოს, თუ მიეშველებიან თავის
კონფლიქტთა მოხსნის ინდივიდუალური გზის მონახვაში.
ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო! თქვენი აპლოდისმენტების
მეშვეობით ასე თუ ისე გამოხატეთ, თუ რას ნიშნავს თქვენთვის პროფესორი იუნგი.
251
ეს უკანასკნელადაა ლექციათა ამ სერიაში, რომ პატივი და ბედნიერება გვქონდა
პროფესორ იუნგისათვის მოგვესმინა. ჩვენ სიტყვები არ გვყოფნის, რომ
გამოვხატოთ, თუ რა მადლიერნი ვართ ამ ლექციებისათვის, რომლებიც ასე
შთამბეჭდავი და ამაღელვებელი იყო, და ამდენი რამ დაგვიტოვეს საფიქრალი,
ამდენი რამ, რაც ჩვენთვის, ყველასათვის, განსაკუთრებით კი –
ფსიქოთერაპევტთათვის უაღრესად საინტერესოა. ვფიქრობ, რომ თქვენ, ბატონო
პროფესორო, ეს გქონდათ მიზნად დასახული, და თქვენ ამას მიღწიეთ. ჩვენ, ამ
ინსტიტუტის თანამშრომლები, განსაკუთრებით ვამაყობთ, რომ გვიკადრეთ, და
ვგონებ, ყველანი იმ იმედით ვსულდგმულობთ, რომ მალე ისევ ჩამოხვალთ
ინგლისში, რათა გვესაუბროთ და კიდევ უფრო მეტად დაგვაფიქროთ დიდ
პრობლემათა შესახებ.
252

ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

იუნგი კარლ გუსტავ

ანალიზური ფსიქოლოგიის საფუძვლები

1935 წელს აწ განსვენებულმა პროფესორმა კ.გ. იუნგმა, რომელიც მაშინ

ვინაიდან გერმანული გამოცემა კ.გ.იუნგის სიკვდილის შემდეგღა (1961)

თავმჯდომარე, დოქტ. ჰ.კრიხტონ-მილერი:

ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო!

პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო!

ვთქვათ, AA ცნობიერების ზღურბლია. მაშინ D ცნობიერების ის ნაწილი

თავმჯდომარე, დოქტ. ჰ.კრიხტონ-მილერი:

ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო!

პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო!

თავმჯდომარე, დოქტ. ჰ.კრიხტონ-მილერი:

ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო!

პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო!

ვთქვათ, AA ცნობიერების ზღურბლია. მაშინ D ცნობიერების ის ნაწილი

დოქტ. ჯ.ა. ჰედფილდი:

რა აზრით ხმარობთ ცნებას „ემოცია“? გამოთქმით „გრძნობა“ თქვენ ისეთი

მადლობელი ვარ ამ შეკითხვისთის, რადგან, ჩვეულებრივ, დიდ

დოქტ. ჰენრი ვ. დიკსი:

ნება მიბოძეთ, კიდევ ჩავეძიო ამ საკითხს. რა მიმართებაა აფექტებსა და

დოქტ. ერიკ გრეემ ჰაუი:

დიახ, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით შეიძლება ასეც გამოვხატოთ.

თუ შეიძლება, კიდევ ერთი რამ დამრჩა სათქმელი. თქვენს მიერ

ასეც შეიძლება გამოვსახოთ. ვინაიდან ინტუიცია ხან ისე ფუნქციონირებს,

დოქტ. ვილფრედ რ. ბაიონი:

რატომ სთხოვეთ თქვენი ექსპერიმენტის დროს პროფესორს იმაზე

შეიძლება, უფრო დაწვრილებით რომ განმარტოთ, თუ რატომ

მართალია, რომ გრძნობებს, როდესაც ისინი ემოციურ ბუნებას ავლენენ,

დოქტ. ე.ა. ბენეტი:

თვლით თუ არა, რომ მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებული

არა, ამას ვერ ვიტყოდი. მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დროს

მელანქოლია, ალბათ, ინტროვერტულია, არა?

არა, ასე ვერ განვსჯით, მათი ასე შეთანადება არ შეიძლება. შეგვეძლო

დოქტ. მერი კ. ლუფი:

პროფესორმა იუნგმა ემოცია განსაზღვრა, როგორც რაღაც

ზოგჯერ კაცი ისეთ რამესაც გამოცდის, როგორიცაა „პათოლოგიური“

ეს გონების დაბნელებაა, ფსიქოზია?

სულაც არაა აუცილებელი ფსიქოზი იყოს, ან თუნდაც „პათოლოგიური“.

დოქტ. ბ.დ. ჰენდი:

იტყოდით თუ არა, რომ აფექტს (თქვენეული გაგებით – აფექტს) რაღაც

სხეულისა და სამშვინველის ურთიერთმიმართების პრობლემა უაღრესად

ჩემთვის ჯერ კიდევ არაა მთლად ნათელი, როდის ხდება „შეჭრა“

ხელოვნებისეულ ინსპირაციასა და შეჭრას შორის არავითარი განსხვავება

ძვირფასო ქალბატონებო და ბატონებო, ვფიქრობ, დღეისათვის უნდა

დოქტ. ჯ.ა. ჰედფილდი:

რა აზრით ხმარობთ ცნებას „ემოცია“? გამოთქმით „გრძნობა“ თქვენ ისეთი

დოქტ. ჰენრი ვ. დიკსი:

ნება მიბოძეთ, კიდევ ჩავეძიო ამ საკითხს. რა მიმართებაა აფექტებსა და

აქ ხარისხობრივ განსხვავებასთან გვაქვს საქმე. თუ ღირებულებითი

დოქტ. ერიკ გრეემ ჰაუი:

შეიძლება თუ არა პარალელი გავავლოთ დაპირისპირებებს შორის:

დიახ, ფილოსოფიური ტერმინოლოგიით შეიძლება ასეც გამოვხატოთ.

თუ შეიძლება, კიდევ ერთი რამ დამრჩა სათქმელი. თქვენს მიერ

ასეც შეიძლება გამოვსახოთ. ვინაიდან ინტუიცია ხან ისე ფუნქციონირებს,

დოქტ. ვილფრედ რ. ბაიონი:

რატომ სთხოვეთ თქვენი ექსპერიმენტის დროს პროფესორს იმაზე

დოქტ. ერიკ ბ. შტრაუსი:

შეიძლება, უფრო დაწვრილებით რომ განმარტოთ, თუ რატომ

მართალია, რომ გრძნობებს, როდესაც ისინი ემოციურ ბუნებას ავლენენ,

დოქტ. ე.ა. ბენეტი:

თვლით თუ არა, რომ მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზით დაავადებული

არა, ამას ვერ ვიტყოდი. მანიაკალურ-დეპრესიული ფსიქოზის დროს

მელანქოლია, ალბათ, ინტროვერტულია, არა?

არა, ასე ვერ განვსჯით, მათი ასე შეთანადება არ შეიძლება. შეგვეძლო