ივანე ჯავახიშვილის სახელობის

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის

ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის

სტუდენტი

მარიამ წიკლაური

რ ე ფ ე რ ა ტ ი
ჰუმანიტარული ცოდნის მეთოდოლოგიაში თემაზე
„ფსიქოანალიზის სიღრმეები: ადამიანის ფსიქიკის ამოხსნა“

ხელმძღვანელი: ვალერიან რამიშვილი

1. შესავალი

2. ძირითადი ნაწილი
2.1 ფსიქოანალიზის მთავარი ცნებები
2.2 ფსიქოანალიზის ტექნიკა
2.3 ფსიქოანალიზის მთავარი ფიგურები

3. დასკვნა
 1. შესავალი
ფსიქოანალიზი არის ზიგმუნდ ფროიდის მიერ დაარსებული ფსიქოლოგიური
თეორიებისა და თერაპიის მეთოდების ერთობლიობა. ფსიქოანალიზი ტრიალებს
რწმენის გარშემო, რომ ყველას აქვს არაცნობიერი აზრები, გრძნობები, სურვილები და
მოგონებები. ფსიქოანალიზის თერაპია გამოიყენება რეპრესირებული ემოციებისა და
გამოცდილების გასათავისუფლებლად. მიზანი არის არაცნობიერი აზრების
გაცნობიერება. ამ ტიპის თერაპია მიზნად ისახავს პრობლემის ძირეული მიზეზის
პოვნას და მის განკურნებას.

ფსიქოანალიზი, ფსიქიკური აშლილობების მკურნალობის მეთოდი, ჩამოყალიბებულია

ფსიქოანალიტიკური თეორიით, რომელიც ხაზს უსვამს არაცნობიერ ფსიქიკურ პროცესებს და
ზოგჯერ აღწერილია როგორც „სიღრმის ფსიქოლოგია“. ფსიქოანალიტიკური მოძრაობა
წარმოიშვა ავსტრიელი ფსიქიატრის ზიგმუნდ ფროიდის კლინიკური დაკვირვებებითა და
ფორმულირებებით, რომელმაც შექმნა ტერმინი ფსიქოანალიზი. 1890-იან წლებში ფროიდი
მუშაობდა ავსტრიელ ექიმთან და ფიზიოლოგ იოზეფ ბრეიერთან ერთად ჰიპნოზის ქვეშ
მყოფი ნევროზული პაციენტების კვლევებში. ფროიდმა და ბრეიერმა შენიშნეს, რომ როდესაც
ჰიპნოზური მდგომარეობის დროს პაციენტების იდეებისა და იმპულსების წყაროები
მოჰყავდათ ცნობიერებაში, პაციენტებმა აჩვენეს გაუმჯობესება.(Sigmund Freud’s 1926
essay on psychoanalysis.)1 ფსიქოანალიზი არის ისეთი თერაპიის მეთოდი,
რომელშიც პაციენტი საუბრობს გამოცდილებაზე, ადრეულ ბავშვობაზე და
სიზმრებზე. ის ეხება როგორც თეორიას, ასევე თერაპიის ტიპს, რომელიც
დაფუძნებულია რწმენაზე, რომ ყველა ადამიანს აქვს არაცნობიერი აზრები,
გრძნობები, სურვილები და მოგონებები. ამერიკული ფსიქოანალიტიკური
ასოციაციის (APA) თანახმად, ფსიქოანალიზს შეუძლია დაეხმაროს ადამიანებს
საკუთარი თავის გაგებაში, არაცნობიერში დამალული მათი ამოუცნობი იმპულსების
შესწავლით. ფსიქოთერაპიაში ადამიანებს შეუძლიათ თავი დაცულად იგრძნონ, როცა
იკვლევენ გრძნობებს, სურვილებს, მოგონებებს და სტრესებს, რამაც შეიძლება
გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური სირთულეები. კვლევამ აჩვენა, რომ ფსიქოანალიტიკურ
პროცესში გამოყენებული თვითგამოკვლევა შეიძლება ხელი შეუწყოს გრძელვადიან
ემოციურ ზრდას.

დღეს, არსებობს რამდენიმე ფსიქოანალიტიკური სკოლა, რომლებიც იცავენ

გონების სხვადასხვა მოდელებსა და კლინიკურ მიდგომებს. მათ შორისაა კლაინთან
და ვინიკოტთან ასოცირებული ობიექტური ურთიერთობის სკოლა, იუნგის
ანალიტიკური ფსიქოლოგია და ლაკანური ფსიქოანალიზი. დღეს ბევრი
წინააღმდეგობაა ამ განსხვავებულ მიდგომებს შორის, თუმცა ყველა შეიძლება

კლასიფიცირდეს, როგორც ფსიქოანალიზის მიდგომა. მათ შორის საერთო თემაა

მათი ფოკუსირება ანალიტიკოსსა და ანალიტიკოსს შორის გადაცემისა და
კონტრგადაცემის დინამიკაზე, როგორც ფსიქოლოგიური ტრანსფორმაციისა და
განკურნების მექანიზმი.

2. ძირითადი ნაწილი
ფსიქოანალიზი გაჩნდა მე-19 საუკუნის ბოლოს ევროპაში მნიშვნელოვანი
ინტელექტუალური და კულტურული ცვლილებების პერიოდში. ეს იყო დრო,
რომელიც აღინიშნა ინდუსტრიული რევოლუციით, ურბანიზაციისა და სამეცნიერო
წინსვლებით. ზიგმუნდ ფროიდმა (1856-1939) გაიარა ნევროლოგიის ტრენინგი და
თავდაპირველად ფოკუსირებული იყო ნეირომეცნიერულ კვლევებზე. ის
თანამშრომლობდა იოზეფ ბრეიერთან მე-19 საუკუნის ბოლოს ისტერიასთან და
ჰიპნოზის გამოყენებასთან დაკავშირებულ კვლევებზე. ფროიდის მუშაობამ
ისტერიით დაავადებულ პაციენტებთან მიიყვანა ფსიქოანალიტიკური მეთოდის
შემუშავებამდე. ის ჩამოშორდა ჰიპნოზს და შეიმუშავა თავისუფალი ასოციაციის
ტექნიკა, სადაც პაციენტები თავისუფლად გამოხატავდნენ თავიანთ აზრებს და
გრძნობებს. ფროიდმა თქვა, რომ ადამიანის ქცევის უმეტესი ნაწილი განისაზღვრება
არაცნობიერი აზრებით, მოგონებებით და სურვილებით. იგი ამტკიცებდა, რომ
პიროვნების განვითარება ხდება ფსიქოსექსუალური ეტაპების სერიის მეშვეობით:
ორალური, ანალური, ფალიური, ლატენტური და გენიტალური. მან შემოიტანა
თავდაცვის მექანიზმების კონცეფცია, როგორიცაა რეპრესია, უარყოფა და პროექცია,
რათა აეხსნა, თუ როგორ უმკლავდებიან ინდივიდები შიდა კონფლიქტებს. ფროიდის
მთავარი ნაშრომი "სიზმრების ინტერპრეტაცია", რომელიც გამოქვეყნდა 1899 წელს,
ასახავდა მის იდეებს არაცნობიერი გონებისა და სიზმრების ანალიზის შესახებ. ის
ამტკიცებდა, რომ სიზმრები რეპრესირებული სურვილების სიმბოლური
გამოხატულებაა. ფროიდის იდეებმა მოიპოვა პოპულარობა და მან დააარსა
ფსიქოანალიტიკური საზოგადოება 1902 წელს. თუმცა, მის თეორიებს ასევე შეხვდა
კრიტიკა და სკეპტიციზმი, როგორც სამედიცინო და ფსიქოლოგიური საზოგადოების
შიგნით, ისე მის გარეთ. დროთა განმავლობაში ფსიქოანალიზმა განიცადა რამდენიმე
მოდიფიკაცია და ადაპტაცია ფროიდის მიმდევრებისა და შემდგომი
ფსიქოანალიტიკოსების მიერ. ფსიქოანალიტიკური აზროვნების განვითარების
ძირითადი ფიგურებია კარლ იუნგი, ალფრედ ადლერი, მელანი კლაინი და სხვები.
წინააღმდეგობების მიუხედავად, ფსიქოანალიზმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა
ფსიქოლოგიაზე, ფსიქიატრიასა და კულტურულ დისკურსზე. მან გავლენა მოახდინა
ფსიქოდინამიკური თერაპიის განვითარებაზე და ხელი შეუწყო ადამიანის ქცევის
გაგებას. მე-20 საუკუნის შუა ხანებში ფსიქოანალიზმა განიცადა შემდგომი
განვითარება და ვარიაციები, როგორიცაა ობიექტური ურთიერთობების თეორია,
ეგოს ფსიქოლოგია და თვითფსიქოლოგია. მიუხედავად იმისა, რომ ფროიდის
იდეებმა გავლენა მოახდინა ბევრზე, ასევე იყო კრიტიკა მისი ემპირიული
მხარდაჭერისა და არაცნობიერი პროცესების ფოკუსირების გამო. თანამედროვე
ფსიქოლოგია განვითარდა თერაპიული მიდგომებისა და კვლევის
მეთოდოლოგიების უფრო მრავალფეროვანი სპექტრით.

2.1 ფსიქოანალიზის მთავარი ცნებები

ზიგმუნდ ფროიდის პიროვნების ფსიქოანალიტიკურ თეორიაში არაცნობიერი
გონება განიმარტება, როგორც გრძნობების, აზრების, მოთხოვნილების და
მოგონებების რეზერვუარი, რომლებიც ცნობიერი ცნობიერების მიღმაა. ამ გაგების
ფარგლებში, არაცნობიერის შინაარსის უმეტესობა მიუღებლად ან უსიამოვნოდ
ითვლება, როგორიცაა ტკივილის, შფოთვის ან კონფლიქტის განცდა. ფროიდი
თვლიდა, რომ არაცნობიერი აგრძელებს ქცევაზე ზეგავლენას, მიუხედავად იმისა,
რომ ადამიანებმა არ იციან ამ ძირითადი გავლენის შესახებ. არაცნობიერი გონების
კონცეპტუალიზაციისას შეიძლება სასარგებლო იყოს გონების შედარება აისბერგთან.
ყველაფერი წყლის ზემოთ წარმოადგენს ცნობიერ ცნობიერებას, ხოლო ყველაფერი
წყლის ქვემოთ წარმოადგენს არაცნობიერს. აისბერგის მხოლოდ მცირე ნაწილი ჩანს
წყლის ზემოთ. ის, რასაც ზედაპირიდან ვერ ხედავთ, არის ყინულის უზარმაზარი
რაოდენობა, რომელიც ქმნის აისბერგის დიდ ნაწილს, რომელიც წყალში ღრმად არის
ჩაძირული. ის, რაც ჩვენს ცნობიერ ცნობიერებას წარმოადგენს, უბრალოდ „აისბერგის
მწვერვალია“. დანარჩენი ინფორმაცია, რომელიც ცნობიერი ცნობიერების მიღმაა,
ზედაპირის ქვემოთ დევს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ინფორმაცია შეიძლება
შეგნებულად მიუწვდომელი იყოს, ის მაინც ახდენს გავლენას მიმდინარე ქცევაზე.
ფროიდი თვლიდა, რომ ჩვენი მრავალი გრძნობა, სურვილი და ემოცია
რეპრესირებულია ან ცნობიერების გარეშეა, რადგან ისინი უბრალოდ ძალიან
საშიშია. იგი, ასევე მიიჩნევდა, რომ ხანდახან ეს ფარული სურვილები თავს იჩენს
სიზმრების მეშვეობით (ცნობილი როგორც „ფროიდისეული სრიალი“). ფროიდი
ასევე თვლიდა, რომ ჩვენი ყველა ძირითადი ინსტინქტი და მოთხოვნილება
არაცნობიერი გონების ნაწილია. სიცოცხლისა და სიკვდილის ინსტინქტები,
მაგალითად, არაცნობიერში იყო ნაპოვნი. სიცოცხლის ინსტინქტები, რომლებიც
ზოგჯერ ცნობილია როგორც სექსუალური ინსტინქტები, არის ის, რაც
დაკავშირებულია გადარჩენასთან. სიკვდილის ინსტინქტებში შედის ისეთი რამ,
როგორიცაა აგრესიის, ტრავმისა და საშიშროების ფიქრები. ასეთი მოთხოვნილებები
ცნობიერების მიღმა რჩება, რადგან ჩვენი ცნობიერი გონება ხშირად მათ მიუღებლად
ან ირაციონალურად თვლის. იმისათვის, რომ ეს მოთხოვნილებები ცნობიერების
ამაღლებისგან თავი შეიკავოს, ფროიდმა შესთავაზა ადამიანებს გამოიყენონ
სხვადასხვა დაცვის მექანიზმები, რათა თავიდან აიცილონ ცნობიერების ამაღლება.

ფსიქოსექსუალური განვითარება ფსიქოანალიტიკური თეორიის მთავარი

კონცეფციაა. ფროიდის აზრით, ადამიანის განვითარება ხდება ეტაპების სერიაში,
თითოეულს ახასიათებს ფოკუსირება სხვადასხვა ეროგენულ ზონაზე და
კონკრეტული ფსიქოლოგიური კონფლიქტების მოგვარებით. ფსიქოსექსუალური
განვითარების ეტაპებია: 1.ორალური ეტაპი (0-1 წელი): ორალური სტადია
ფსიქოსექსუალური განვითარების პირველი ეტაპია და ის ორიენტირებულია პირზე,
როგორც პირველადი ეროგენული ზონა. ჩვილები სიამოვნებას იღებენ ორალური
აქტივობებით, როგორიცაა წოვა, კბენა და გასინჯვა. პირველადი კონფლიქტი ამ
ეტაპზე არის ძუძუთი კვების პროცესი, სადაც ჩვილი სწავლობს ძუძუთი კვებიდან ან
ბოთლიდან კვებიდან სიამოვნების სხვა ფორმებზე გადასვლას. თუ წარმატებით არ
მოგვარდა, ამ სტადიაზე ფიქსაციამ შეიძლება გამოიწვიოს პირის ღრუს
ფიქსირებული ქცევები, როგორიცაა ზედმეტი ჭამა, მოწევა ან გადაჭარბებული
საუბარი. 2.ანალური სტადია (1-3 წელი): ანალური ეტაპი ფოკუსირებულია ანუსზე,
როგორც ეროგენულ ზონაზე. ტუალეტის ვარჯიში ხდება ამ ეტაპის გადამწყვეტი
ასპექტი და ბავშვი სწავლობს ნაწლავის მოძრაობის კონტროლს. კონფლიქტი
გულისხმობს ბავშვის ბრძოლას ავტონომიასთან და მშობლის კონტროლთან.
წარმატებული გადაწყვეტა იწვევს თვითკონტროლის და მოწესრიგების განცდას,
ხოლო ფიქსაციამ შეიძლება გამოიწვიოს ანალ-შეკავებული ან ანალ-გამოდევნის
ქცევები, რაც ასახავს კონტროლსა და წესრიგთან დაკავშირებულ პრობლემებს.
3.ფალიური სტადია (3-6 წელი): ფალოსის სტადია აღინიშნება სასქესო ორგანოების,
როგორც პირველადი ეროგენული ზონის განვითარებით. ამ ეტაპზე ბავშვები
განიცდიან ოიდიპოსის ან ელექტრას კომპლექსს, სადაც მათ უვითარდებათ
არაცნობიერი სურვილები საპირისპირო სქესის მშობლის მიმართ და მეტოქეობა
იმავე სქესის მშობელთან. ამ კომპლექსის გადაწყვეტა გულისხმობს იდენტიფიკაციას
ერთსქესიან მშობელთან და სუპერეგოს, ინტერნალიზებული მორალური
სტანდარტების განვითარებას. ამ ეტაპზე კონფლიქტების გადაჭრამ შეიძლება
გამოიწვიოს სირთულეები ურთიერთობების ჩამოყალიბებაში და გენდერული
იდენტობის საკითხები. 4.ლატენტური ეტაპი (6-პუბერტატი): ლატენტური ეტაპი
ფსიქოსექსუალური განვითარების შედარებით სიმშვიდისა და ლატენტურობის
პერიოდია. სექსუალური ენერგია არხდება არასექსუალურ აქტივობებში, როგორიცაა
სკოლა, მეგობრობა და ჰობი. ამ ეტაპზე ვითარდება სოციალური და
ინტელექტუალური უნარები, სექსუალური იმპულსები დროებით ითრგუნება.
5.გენიტალური სტადია (სქესობრივი მომწიფება-მოზარდობა): გენიტალური სტადია
აღნიშნავს სქესობრივი მომწიფების დაწყებას და სექსუალური იმპულსების
გაღვიძებას. აქცენტი უბრუნდება სასქესო ორგანოებს, როგორც პირველად ეროგენულ
ზონას და ინდივიდები ეძებენ სექსუალურ და ურთიერთდამაკმაყოფილებელ
ურთიერთობებს. ამ ეტაპზე კონფლიქტების წარმატებით მოგვარება იწვევს ჯანსაღი
ზრდასრული ურთიერთობების შესაძლებლობას.

თავდაცვის მექანიზმები არის ფსიქოლოგიური სტრატეგიები, რომლებსაც

ინდივიდები ქვეცნობიერად იყენებენ უსიამოვნო ემოციებისგან, ფიქრებისგან ან
სიტუაციებისგან თავის დასაცავად. ეს მექანიზმები მოქმედებს შფოთვის
შესამცირებლად და ფსიქოლოგიური ბალანსის განცდის შესანარჩუნებლად.
რეპრესიები: რეპრესია გულისხმობს აზრების, მოგონებების ან ემოციების
არაცნობიერში გადატანას ცნობიერი ცნობიერების თავიდან ასაცილებლად. ეს არის
პირველადი თავდაცვითი მექანიზმი და ემსახურება პოტენციურად შემაშფოთებელი
მასალის ცნობიერების აცილებას. უარყოფა: უარყოფა გულისხმობს რაიმე უსიამოვნო
ან შემაშფოთებელის არსებობის აღიარებას. ეს არის საკუთარი თავის დაცვის
საშუალება მტკივნეული რეალობის აღიარებასთან დაკავშირებული შფოთვისგან.
პროექტირება: პროექცია გულისხმობს საკუთარი აზრების, გრძნობების ან
იმპულსების სხვისთვის მიკუთვნებას. მაგალითად, ინდივიდი, რომელიც
გაბრაზებულია, მაგრამ არ სურს ამის აღიარება, შეიძლება ეს რისხვა სხვა ადამიანზე
გადაიტანოს. გადაადგილება: გადაადგილება გულისხმობს ემოციების
გადამისამართებას მუქარის სამიზნიდან ნაკლებად საფრთხისკენ. მაგალითად, ვინმე,
რომელიც გაბრაზებულია უფროსზე, შეიძლება გამოხატოს ეს რისხვა ოჯახის წევრზე
ყვირილით. სუბლიმაცია: სუბლიმაცია არის თავდაცვითი მექანიზმი, რომელშიც
სოციალურად მიუღებელი იმპულსები ან მოთხოვნილებები მიმართულია
სოციალურად მისაღებ და პროდუქტიულ საქმიანობაში. მაგალითად, აგრესიული
იმპულსების გადატანა კონკურენტულ სპორტში ან მხატვრულ საქმიანობაში.
რეგრესია: რეგრესია გულისხმობს განვითარების ადრეულ სტადიაზე დაბრუნებას
სტრესის პირობებში. მაგალითად, ზრდასრული შეიძლება დაუბრუნდეს ბავშვურ
ქცევას მნიშვნელოვანი სტრესის დროს. რაციონალიზაცია: რაციონალიზაცია არის
„ფაქტების“ კოგნიტური დამახინჯება, რათა მოვლენა ან იმპულსი ნაკლებად საშიში
გახდეს. ის გულისხმობს ლოგიკური ან გონივრული ახსნა-განმარტებების მიცემას იმ
ქცევებისთვის, რომლებიც შეიძლება რეალურად იყოს ირაციონალური ან ემოციური
ფაქტორებით გამოწვეული. ინტელექტუალიზაცია: ინტელექტუალიზაცია
გულისხმობს ემოციების თავიდან აცილებას რაციონალურ აზრებსა და აბსტრაქტულ
იდეებზე ზედმეტად ფოკუსირებით. ამ დამცავ მექანიზმს შეუძლია შექმნას
ემოციური დისტანცია რთული ან შემაშფოთებელი სიტუაციიდან. რეაქციის
ფორმირება: რეაქციის ფორმირება ხდება მაშინ, როდესაც ინდივიდი გამოხატავს
გრძნობებს ან ქცევებს იმის საპირისპიროდ, რასაც სინამდვილეში გრძნობს.
მაგალითად, ვინმეს, ვისაც აღშფოთებული გრძნობები აქვს, შეიძლება გამოხატოს
გადაჭარბებული კეთილგანწყობა. გაუქმება: გაუქმება გულისხმობს რიტუალისტურ
ქცევებში ჩართვას ან გამოსწორებას დანაშაულის ან შფოთვის საწინააღმდეგოდ ან
უარყოფისთვის. ეს შეიძლება მოიცავდეს გადაჭარბებულ რეცხვას ან განმეორებით
აღიარებას. კომპენსაცია: კომპენსაცია გულისხმობს მცდელობებს პირადი
ნაკლოვანებების გამოსწორების მიზნით სხვა სფეროებში ძლიერ მხარეებზე
ხაზგასმით. მაგალითად, ინდივიდი, რომელიც გრძნობს ინტელექტუალურად
არაადეკვატურად, შეიძლება გამოირჩეოდეს სპორტში კომპენსაციისთვის.

ოიდიპოსის კომპლექსი ფსიქოანალიტიკური თეორიის ცენტრალური კონცეფციაა.

მას სახელი ეწოდა ძველი ბერძნული მითის მიხედვით ოიდიპოსზე, მეფის შესახებ,
რომელიც გაუცნობიერებლად კლავს მამას და დაქორწინდება დედაზე. ფროიდმა
შემოიტანა ოიდიპოსის კომპლექსი, რათა აღეწერა ბავშვის გრძნობები დედის
მიმართ, ეჭვიანობა და მეტოქეობა მამასთან. ოიდიპოსის კომპლექსის ძირითადი
მახასიათებლები მოიცავს: ფალიური ეტაპი: ფროიდის ფსიქოსექსუალური
განვითარების თეორიის მიხედვით, ოიდიპოსის კომპლექსი წარმოიქმნება ფალოსის
სტადიაზე, რომელიც ჩვეულებრივ ხდება 3-დან 6 წლამდე. ეს ეტაპი ხასიათდება
სასქესო ორგანოების, როგორც პირველადი ეროგენული ზონის განვითარებით.
დედის სურვილი: ოიდიპოსის კომპლექსში ახალგაზრდა ბიჭი განიცდის უგონო და
ჩახშობილ სურვილებს დედის მიმართ. ეს გრძნობები მოიცავს სიყვარულის,
სიყვარულის და დედის ექსკლუზიურად ფლობის სურვილს. მეტოქეობა მამასთან:
ამავდროულად, ახალგაზრდა ბიჭი განიცდის მეტოქეობას და კონკურენციას
მამასთან დედის სიყვარულისთვის. მამა ხდება აღქმული დაბრკოლება ბიჭის
სურვილების რეალიზებაში. კასტრაციის შფოთვა: ფროიდმა შესთავაზა, რომ ბიჭი
განიცდის კასტრაციის შფოთვას, იმის შიშს, რომ მამა, რომელიც შვილს
კონკურენტად აღიქვამს, სამაგიეროს გადაუხდის მის კასტრაციას. ეს შფოთვა
ემსახურება როგორც მექანიზმს, რათა შეაჩეროს ბიჭი თავისი ოიდიპური
სურვილების განხორციელებისგან. რეზოლუცია: მიჩნეულია, რომ ოიდიპოსის
კომპლექსი მოგვარებულია პროცესის მეშვეობით, რომელსაც ეწოდება
„იდენტიფიკაცია“. ბიჭი იდენტიფიცირებს მამასთან, ითვისებს მის ღირებულებებს,
რწმენას და ქცევებს. ამ იდენტიფიკაციის საშუალებით ბავშვი ახდენს მამის
მორალურ სტანდარტებს და აერთიანებს მათ სუპერეგოს, ინტერნალიზებული
მორალური სინდისის განვითარებაში. Electra Complex (გოგონებისთვის):
მიუხედავად იმისა, რომ ფროიდი თავდაპირველად ყურადღებას ამახვილებდა
ბიჭებში ოიდიპოსის კომპლექსზე, მოგვიანებით მან შესთავაზა მსგავსი პროცესი
გოგონებისთვის, სახელწოდებით Electra კომპლექსი. ელექტრას კომპლექსში გოგონა
განიცდის გაუცნობიერებელ სურვილებს მამის მიმართ და ეჭვიანობას ან მეტოქეობას
დედასთან. რეზოლუცია გულისხმობს დედასთან იდენტიფიკაციას. მნიშვნელოვანია
აღინიშნოს, რომ ყველა ფსიქოლოგი და თერაპევტი არ იღებს ან მკაცრად იცავს
ფროიდის თეორიას ოიდიპოსის კომპლექსის შესახებ. კრიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ
კონცეფცია არის კულტურული და გენდერული მიკერძოებული და რომ ადამიანის
განვითარებაზე გავლენას ახდენს ფაქტორების უფრო ფართო სპექტრი. მიუხედავად
იმისა, რომ ფროიდის თეორიები გავლენიანი იყო ფსიქოლოგიის ისტორიაში,
თანამედროვე ფსიქოანალიტიკური პერსპექტივები განვითარდა და სხვა
ფსიქოლოგიური თეორიები გვთავაზობენ ალტერნატიულ ახსნას გენდერული
იდენტობის და მშობლისა და ბავშვის ურთიერთობის განვითარებისთვის.

2.2 ფსიქოანალიზის ტექნიკა

ფსიქოანალიტიკური თერაპია მოიცავს რამდენიმე ტექნიკას არაცნობიერი
კონფლიქტების გამოსავლენად და თვითშეგნების გასაძლიერებლად. მოცემულია
რამდენიმე ძირითადი ტექნიკა, რომლებიც გამოიყენება ფსიქოანალიზში:
თავისუფალი ასოციაცია: თავისუფალი ასოციაცია ფუნდამენტური
ფსიქოანალიტიკური ტექნიკაა, სადაც პაციენტს მოუწოდებენ თქვას ის, რაც თავში
მოუვა ცენზურის გარეშე. მიზანია შეისწავლოს აზრები და გრძნობები განსჯის
გარეშე, რაც თერაპევტს საშუალებას მისცემს ამოიცნოს შაბლონები და აღმოაჩინოს
რეპრესირებული მასალა. ოცნების ანალიზი: ფროიდი თვლიდა, რომ სიზმრები
არაცნობიერის ფანჯარას იძლევა. სიზმრების ანალიზი გულისხმობს სიზმრების
სიმბოლური შინაარსის შესწავლას რეპრესირებული სურვილების, კონფლიქტებისა
და გადაუჭრელი საკითხების გამოსავლენად. პაციენტებს სთხოვენ აღწერონ
თავიანთი სიზმრები, ხოლო თერაპევტი ეხმარება სიმბოლური მნიშვნელობების
ინტერპრეტაციაში. გადაცემა: ტრანსფერი ხდება მაშინ, როდესაც პაციენტი
ქვეცნობიერად გადასცემს თერაპევტს განცდებსა და დამოკიდებულებებს წარსული
ურთიერთობებიდან. ტრანსფერის ანალიზით, თერაპევტი იძენს შეხედულებებს
პაციენტის გადაუჭრელ კონფლიქტებსა და ურთიერთობის შაბლონებზე. ეს ხელს
უწყობს ურთიერთობის ადრეული დინამიკის ხელახლა შექმნას შემოწმებისა და
გაგებისთვის. კონტრგადაცემა: კონტრგადაცემა გულისხმობს თერაპევტის ემოციურ
რეაქციებს პაციენტის მიმართ. კონტრგადაცემის ანალიზს შეუძლია თერაპევტის
საკუთარი გადაუჭრელი საკითხების გააზრება და ხელი შეუწყოს პაციენტი-
თერაპევტის დინამიკის უკეთ გაგებას. წინააღმდეგობის ანალიზი: რეზისტენტობა
გულისხმობს პაციენტის უხალისობას ან არ სურს განიხილოს გარკვეული აზრები ან
თემები. თერაპევტი ყურადღებას აქცევს რეზისტენტობას, რადგან ის ხშირად
მიუთითებს ემოციური მგრძნობელობის ან არაცნობიერი კონფლიქტების
სფეროებზე. წინააღმდეგობის შესწავლამ შეიძლება გამოიწვიოს ძირითადი
საკითხების უფრო ღრმა გაგება. ინტერპრეტაცია: თერაპევტი უზრუნველყოფს
პაციენტის აზრების, ქცევებისა და ოცნებების ინტერპრეტაციას. ინტერპრეტაციები
მიზნად ისახავს არაცნობიერი მასალის ცნობიერ ცნობიერებაში მოყვანას, რაც
ეხმარება პაციენტს გაიგოს მათი სირთულეების ძირითადი მიზეზები. მუშაობა:
მუშაობა მოიცავს დროთა განმავლობაში მნიშვნელოვანი საკითხების განმეორებით
შესწავლას და განხილვას. მიზანია გაღრმავდეს გამჭრიახობა, ემოციების დამუშავება
და გრძელვადიანი ცვლილებების ხელშეწყობა. ფსიქოლოგიური ზრდის
ხელშეწყობისთვის საჭიროა არაცნობიერი მასალის გადახედვა და გადახედვა.
თავდაცვის მექანიზმების ანალიზი: თერაპევტები ყურადღებას აქცევენ იმ დაცვით
მექანიზმებს, რომლებსაც იყენებენ პაციენტები შფოთვისა და დისტრესისგან თავის
დასაცავად. ამ მექანიზმების იდენტიფიცირებასა და გაგებამ შეიძლება
უზრუნველყოს პაციენტის დაძლევის სტრატეგიების ხედვა და დაეხმაროს მათ
ემოციებთან გამკლავების უფრო ჯანსაღი გზების განვითარებაში. ისტორიული
რეკონსტრუქცია: პაციენტის ადრეული ცხოვრებისეული გამოცდილების შესწავლა
და შესწავლა, განსაკუთრებით ისეთ მნიშვნელოვან ფიგურებთან, როგორიცაა
მშობლები, ფსიქოანალიზის არსებითი ასპექტია. ისტორიული რეკონსტრუქცია
გულისხმობს იმის გაგებას, თუ როგორ იმოქმედა ადრეულმა გამოცდილებამ აწმყოში
არსებული შაბლონებისა და კონფლიქტების განვითარებაზე. დამხმარე ტექნიკა:
მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოანალიზი ხშირად გულისხმობს არაცნობიერი მასალის
გამოვლენას, თერაპევტებს ასევე შეუძლიათ გამოიყენონ დამხმარე ტექნიკა, რათა
უზრუნველყონ თანაგრძნობა, დადასტურება და წახალისება. ეს მხარდაჭერა ხელს
უწყობს თერაპიული ალიანსის შექმნას და ხელს უწყობს პაციენტის უსაფრთხოების
განცდას. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ფსიქოანალიზი გრძელვადიანი თერაპიაა
და შესაძლოა ყველასთვის შესაფერისი არ იყოს. გარდა ამისა, თანამედროვე
ფსიქოდინამიკური თერაპია განვითარდა ფსიქოანალიზის ელემენტების ჩართვით,
თანამედროვე კლიენტების საჭიროებებთან ადაპტირებისას.

2.3 ფსიქოანალიზის მთავარი ფიგურები

ფსიქოანალიზი ჩამოყალიბდა რამდენიმე ძირითადი ფიგურის მიერ, რომელთაგან
თითოეული ხელს უწყობს ფსიქოანალიტიკური თეორიისა და პრაქტიკის
განვითარებასა და ევოლუციას. მოცემულია რამდენიმე ძირითადი ფიგურა
ფსიქოანალიზის ისტორიაში: ზიგმუნდ ფროიდი (1856-1939): როგორც
ფსიქოანალიზის ფუძემდებელმა, ფროიდმა საფუძველი ჩაუყარა დარგს. მისი
ნამუშევარი ფოკუსირებული იყო არაცნობიერ გონებაზე, თავდაცვის მექანიზმებზე,
სიზმრების ანალიზსა და განვითარების ფსიქოსექსუალურ ეტაპებზე. ფროიდის
იდეებმა ღრმა გავლენა მოახდინა ფსიქოლოგიასა და თერაპიაზე. კარლ იუნგი (1875-
1961): შვეიცარიელმა ფსიქიატრმა და ფროიდის ერთ დროს კოლეგამ, იუნგმა შექმნა
ფსიქოანალიზის საკუთარი სკოლა, რომელიც ცნობილია როგორც ანალიტიკური
ფსიქოლოგია. იუნგმა შემოიტანა ისეთი ცნებები, როგორიცაა კოლექტიური
არაცნობიერი, არქეტიპები და ინდივიდუაციის პროცესი. მისმა მიდგომამ
გააფართოვა ფსიქოანალიზის სფერო ფროიდის თეორიების მიღმა. ანა ფროიდი
(1895-1982): ზიგმუნდ ფროიდის ქალიშვილმა, ანა ფროიდმა მნიშვნელოვანი
წვლილი შეიტანა ბავშვთა ფსიქოანალიზის სფეროში. მან ყურადღება გაამახვილა
ეგოს ფსიქოლოგიის განვითარებაზე და გამოიყენა ფსიქოანალიტიკური პრინციპები
ბავშვების გაგებისა და მკურნალობისთვის, ხაზს უსვამდა ადრეული გამოცდილების
მნიშვნელობას. მელანი კლეინი (1882-1960): ფსიქოანალიტიკოსი, რომელმაც
გააფართოვა ფროიდის იდეები, კლაინი ცნობილია ობიექტური ურთიერთობების
თეორიაში თავისი მუშაობით. მან ხაზი გაუსვა ადრეული ურთიერთობების როლს,
განსაკუთრებით დედასთან, განვითარებადი ფსიქიკის ჩამოყალიბებაში. კლაინის
წვლილმა გავლენა მოახდინა ადრეული ბავშვობის განვითარების გაგებაზე.
ვილჰელმ რაიხი (1897-1957): ფსიქოანალიტიკოსმა, რომელიც თავდაპირველად
თანამშრომლობდა ფროიდთან, რაიხმა მოგვიანებით შეიმუშავა საკუთარი
თეორიები, მათ შორის პერსონაჟის ჯავშნის კონცეფცია და ლიბიდოს, როგორც
სასიცოცხლო ძალის ცნება. რაიხის იდეები ასევე ითვალისწინებდა ყურადღებას
სხეულზე და მის როლზე ფსიქოლოგიურ კეთილდღეობაში. კარენ ჰორნი (1885-1952):
ჰორნი, ფსიქოანალიტიკოსი და ფემინისტი, დაუპირისპირდა ფროიდის ზოგიერთ
თეორიას, განსაკუთრებით მის შეხედულებებს ქალის ფსიქოლოგიის შესახებ. მან
გააცნო ცნებები, როგორიცაა ძირითადი შფოთვა და ნევროზული მოთხოვნილებები,
ხაზს უსვამს სოციალური და კულტურული ფაქტორების გავლენას პიროვნების
განვითარებაზე. ჟაკ ლაკანი (1901-1981): ფრანგმა ფსიქოანალიტიკოსმა და
ლინგვისტმა, ლაკანმა ხელახლა ინტერპრეტაცია მოახდინა ფროიდისეულ ცნებებს
სტრუქტურალიზმისა და ლინგვისტიკის ლინზებით. მან შემოიტანა ისეთი იდეები,
როგორიცაა სარკის ეტაპი, სიმბოლური წესრიგი და „რეალის“ კონცეფცია, რამაც
ხელი შეუწყო ფსიქოანალიტიკური თეორიის განვითარებას საფრანგეთში. ერიკ
ერიქსონი (1902-1994 წწ.): მიუხედავად იმისა, რომ არ იყო მკაცრად
ფსიქოანალიტიკოსი, ერიქსონმა, განვითარების ფსიქოლოგმა და
ფსიქოანალიტიკოსმა, გააფართოვა ფროიდის ფსიქოსოციალური განვითარების
ეტაპები. მან ხაზი გაუსვა სოციალური და კულტურული გავლენის მნიშვნელობას
პიროვნების განვითარებაზე და გააცნო იდენტობის კრიზისის კონცეფცია. ჰაინც
კოჰუტი (1913-1981 წწ.): კოჰუტი, ფსიქოანალიტიკოსი, ასოცირდება თვით
ფსიქოლოგიის განვითარებასთან. მან ყურადღება გაამახვილა ნარცისიზმის
მნიშვნელობაზე და ჯანსაღი მე-ს ჩამოყალიბებაზე, ხაზს უსვამს თერაპიულ
ურთიერთობას ნარცისული დაუცველობის აღმოსაფხვრელად. ნენსი ჩოდოროვი
(დაიბადა 1944 წელს): თანამედროვე ფსიქოანალიტიკოსმა და სოციოლოგმა,
ჩოდოროვმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ფემინისტურ ფსიქოანალიზში. მისი
ნამუშევარი იკვლევს გენდერის, საზოგადოებისა და ფსიქოანალიტიკური თეორიის
კვეთას, აპროტესტებს ტრადიციულ შეხედულებებს გენდერული როლებისა და
იდენტობის შესახებ. ამ ფიგურებმა, სხვათა შორის, გადამწყვეტი როლი ითამაშეს
ფსიქოანალიზის ლანდშაფტის და მისი სხვადასხვა აზროვნების სკოლების
ჩამოყალიბებაში. დროთა განმავლობაში ფსიქოანალიზი განვითარდა და
დივერსიფიცირებული იყო, აერთიანებდა ახალ პერსპექტივებს და ადაპტირდება
გონებისა და ადამიანის ქცევის თანამედროვე გაგებასთან.

3. დასკვნა
მიუხედავად იმისა, რომ ფსიქოანალიზმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა
ფსიქოლოგიის და თერაპიის სფეროში, მას ჩამოყალიბებას ასევე მოჰყვა კრიტიკა,
მაგალითად ემპირიული მხარდაჭერის ნაკლებობა, სექსუალურობაზე
გადაჭარბებული აქცენტი, გენდერული მიკერძოება, კულტურული მგრძნობელობის
ნაკლებობა და ა.შ. მიუხედავად ამ კრიტიკისა, აუცილებელია იმის აღიარება, რომ
ფსიქოანალიზმა ღრმა გავლენა მოახდინა ფსიქოლოგიის განვითარებაზე და ხელი
შეუწყო ადამიანის ქცევისა და ფსიქიკური პროცესების გაგებას. ბევრი თანამედროვე
თერაპიული მიდგომა ჩართული და განვითარდა ფსიქოანალიტიკური იდეებიდან,
რაც ხაზს უსვამს როგორც მისი ისტორიული მნიშვნელობის, ისე მუდმივი
კრიტიკული შეფასების აუცილებლობას.

ფსიქოანალიზის რთულ დერეფნებში მოგზაურობისას ჩვენ განვიხილეთ

ფუნდამენტური ცნებები, ისტორიული წარმოშობა, ძირითადი ტექნიკა და კრიტიკა,
რომლებიც აყალიბებენ ამ გავლენიან ფსიქოლოგიურ თეორიას. ფსიქოანალიზი,
რომელიც ზიგმუნდ ფროიდის პიონერი იყო და გამდიდრდა შემდგომი
მოაზროვნეების მიერ, როგორიცაა კარლ იუნგი და ალფრედ ადლერი, რჩება
მონუმენტურ ძალად ფსიქოლოგიის ლანდშაფტში. მიუხედავად იმისა, რომ მისი
გავლენა ადამიანის გონების ჩვენს გაგებაზე უდაოა, მოგზაურობა არ ყოფილა
გამოწვევებისა და წინააღმდეგობების გარეშე. არაცნობიერი გონების ცნებამ,
დაცვითი მექანიზმების რთულმა ქსელმა და ფსიქოსექსუალური განვითარების
დინამიურმა ურთიერთკავშირმა ფსიქოლოგებს შესთავაზა მდიდარი გობელენი
ადამიანის ქცევის სირთულეების შესასწავლად. თავისუფალი ასოციაციის,
სიზმრების ანალიზისა და გადაცემის თერაპიულმა ტექნიკამ პაციენტები და
პრაქტიკოსები ერთნაირად მიიწვია ქვეცნობიერის იდუმალ სფეროში. მიუხედავად
ამისა, ფსიქოანალიზის სირთულეების შესწავლისას, ჩვენ შევხვდით მართებულ
კრიტიკას, რომელიც ხაზს უსვამს ნიუანსური შეფასების აუცილებლობას.
კრიტიკოსები ეჭვქვეშ აყენებენ ფსიქოანალიზის მეცნიერულ ვალიდობას, ეჭვქვეშ
აყენებენ მის ტესტირებას და ემპირიულ საფუძვლებს. მის ფარგლებში ჩადებულმა
კულტურულმა და გენდერულმა მიკერძოებებმა გამოიწვია მისი რელევანტურობის
გადაფასება მრავალფეროვან და განვითარებად საზოგადოებაში. თუმცა, ამ კრიტიკის
ფონზეც კი, ფსიქოანალიზი რჩება როგორც დინამიური და განვითარებადი სფერო,
რომელიც ადაპტირდება თანამედროვე პერსპექტივებთან და ხელს უწყობს
ფსიქოლოგიის უფრო ფართო დისკურსს. რადგან ჩვენ ვდგავართ ტრადიციისა და
ინოვაციების გზაჯვარედინზე, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ფსიქოანალიზის
მუდმივი მემკვიდრეობის აღიარებას. მისი არქეტიპული ფიგურები - ფროიდი,
იუნგი, ადლერი - ქმნიან გრძელ ჩრდილებს, რომლებიც განაგრძობენ გავლენას არა
მხოლოდ თერაპიულ პრაქტიკაზე, არამედ ადამიანის ფსიქიკის უფრო ფართო
გაგებაზე. ფსიქოანალიზი, რომელიც ოდესღაც რევოლუციურად იყო
გამოცხადებული, მომწიფდა მრავალმხრივ დისციპლინაში, რომელიც პატივს სცემს
მის ისტორიულ ფესვებს და მოიცავს ფსიქოლოგიური აზროვნების მიმდინარე
ევოლუციას. შემთხვევის შესწავლის სფეროში ჩვენ მოწმენი გავხდით
ფსიქოანალიტიკური პრინციპების გამოყენებას მრავალფეროვან კონტექსტში, რაც
გვიჩვენებს ღრმა ტრანსფორმაციას, რომელიც შეიძლება მოხდეს თერაპიულ
ურთიერთობაში. ეს ნარატივები გვთავაზობს ფანჯრებს ფსიქოანალიზის
მდგრადობისკენ, ასახავს მის პოტენციალს საკუთარი თავის აღმოჩენასა და
განკურნებაში.

დასასრულს, კრიტიკის აღიარებითა და ფსიქოლოგიური გამოკვლევის

განვითარებადი ბუნების აღიარებით, აშკარაა, რომ ფსიქოანალიზი რჩება
ქვაკუთხედად ფსიქოლოგიური თეორიების მოზაიკაში. მისი მუდმივი აქტუალობა,
ადაპტირება და უნარი გაანათოს ადამიანის გონების ფარული ჩაღრმავებები,
უზრუნველყოფს ფსიქოანალიზის მემკვიდრეობის შენარჩუნებას, რაც წარუშლელ
კვალს დატოვებს ფსიქოლოგიის ლანდშაფტზე. როდესაც ჩვენ ვაგრძელებთ ფსიქიკის
სირთულეების შესწავლას, ფსიქოანალიზი დგას როგორც სახელმძღვანელო და
პროვოკაცია, რომელიც მოგვიწოდებს ამოვიცნოთ ღრმა საიდუმლოებები, რომლებიც
დევს ცნობიერი გამოცდილების ზედაპირის ქვეშ.
გამოყენებული ლიტერატურა:
1. ზიგმუნდ ფროიდის ესე ფსიქოანალიზზე (1926 წ.)

2. Psychoanalysis: A History of Freud’s Psychoanalytic Theory

(https://positivepsychology.com/psychoanalysis/)

3. The Unconscious Mind ( https://www.verywellmind.com/what-is-

the-unconscious-2796004)

4. psychoanalysis
(https://www.britannica.com/science/psychoanalysis)

5. ზიგმუნდ ფროიდის წიგნი „ფსიქოანალიტიკა“