ESE

Tema:Mbrojtja e se drejtes se autorit-Autori dhe mbrojtja e tij nga legjislacioni shqiptar.

Punoi:Orgesa Mana
Pranoi:Laura Vorpsi
Cfarë është e drejta e autorit?

Ne fjalor e drejta e autorit percaktohet si "e drejta ekskluzive e një personi për të
riprodhuar, botuar ose shitur veprën e tij origjinale të autorësisë (si një vepër letrare,
muzikore, dramatike, artistike ose arkitekturore)".

Eshte e rëndësishme të kuptojm që ligji për të drejtat e autorit mbulon "formën e

shprehjes materiale", jo konceptet, idetë, teknikat ose faktet aktuale në një punë të
veçantë. Kjo është arsyeja pse një vepër duhet të fiksohet në një formë të prekshme në
mënyrë që të marrë mbrojtje nga të drejtat e autorit. Disa shembuj të veprave që janë
fiksuar në një formë të prekshme përfshijnë histori të shkruara në letër dhe piktura
origjinale.

Të drejtat e një pronari të së drejtës së autorit

Qëllimi kryesor i ligjit për të drejtat e autorit është mbrojtja e kohës, përpjekjes dhe
krijimtarisë së krijuesit të veprës. Si i tillë, Ligji për të Drejtën e Autorit i jep pronarit të së
drejtës së autorit disa të drejta ekskluzive, përfshirë të drejtën për:

Riprodhimin e punës
Përgatiten "vepra derivative" (vepra të tjera bazuar në punën origjinale)
Shpërndahen kopjet e veprës nga shitja, qiraja ose transferimi tjetër i pronësisë
Kryehet puna publikisht.
Afishohet puna publikish.
Pronari i të drejtave të autorit gjithashtu ka të drejtë të autorizojë njerëzit e tjerë të bëjnë
ndonjë nga të drejtat e përmendura më lart. Pronari i të drejtave të autorit ka mundësinë
dhe aftësinë për të transferuar të drejtat e tij ekskluzive - ose ndonjë nënndarje të këtyre të
drejtave - edhe të tjerët. Zyra e të Drejtave të Autorit nuk ka forma për këto transferime,
kështu që një transferim i të drejtave të autorit zakonisht bëhet përmes një kontrate. Nuk
kërkohet me ligj që një transferim të regjistrohet në Zyrën e të Drejtave të Autorit, por të
kesh një procesverbal legal të transaksionit është shpesh një ide e mirë.

Nëse një autor ose artist krijon një vepër për një kompani ose gjatë punës së tij ose saj,
krijuesi zakonisht nuk është pronar i të drejtave të autorit. Kjo situatë njihet si një "punë e
bërë me qira" dhe i jep pronësi të drejtave të autorit punëdhënësit ose personit që ka
porositur punën. Një punë e bërë për situatën me qira mund të ndodhë kur një
kontraktues i pavarur është i punësuar për të krijuar një punë të veçantë, ose nëse puna
është krijuar nga një punonjës, ndërsa ai ose ajo është në punë. Për shembull, nëse një
punonjës shkruan artikuj për një kompani, kompania është pronari i të drejtave të autorit
dhe jo shkrimtari aktual.

Regjistrimi i veprave të së drejtës së autorit.

Thuhet shprehimisht ne Ligjin nr.35/2016,specifikisht ne Nenin 18 te ketij ligji:

“1.Autorët mund të regjistrojnë vullnetarisht veprat e tyre në një regjistër të veçantë, i cili
mbahet në formë elektronike ose shkresore ose të dyja bashkë në mënyrën e përcaktuar
nga Drejtoria për të Drejtat e Autorit. 2. Regjistrimi vullnetar i veprave në regjistrin e
Drejtorisë për të Drejtat e Autorit ka efekt ligjor derisa me vendim gjyqësor të provohet e
kundërta. 3. Procedurat e regjistrimit, organizimi, klasifikimi dhe tarifat e regjistrimit
përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave.”

Aplikimi për të regjistruar një të drejtë të autorit përmban tre elemente themelore:
formularin e aplikimit, një tarifë të pakthyeshme të paraqitjes dhe një "depozitë" të
pakthyeshme të një kopje të punës suaj. Mënyra më e mirë për të regjistruar të drejtat e
autorit tuaj është ta bëni atë në internet përmes Zyrës elektronike të të Drejtave të
Mbrojtjes (ECO). Regjistrimi në internet ka disa avantazhe duke përfshirë një kohë më të
shpejtë të përpunimit, tarifa më të ulëta për paraqitje dhe aftësinë për të ndjekur statusin
tuaj në internet.
Njoftim për të drejtat e autorit

Para së gjithash, ajo njofton publikun se puna është nën mbrojtjen e të drejtave të autorit.
Gjithashtu njofton publikun se kujt i përket të drejtat e autorit dhe vitin në të cilin u botua
vepra për herë të parë. Eshte gjithashtu e lehtë të shtohet njoftimin për të drejtat e autorit
sepse nuk kërkon nga mbajtësi i të drejtave të autorit të kërkojë çfarëdo lloj leje për të
përfshirë njoftimin ose për t'u regjistruar në Zyrën e të Drejtave të Autorit. Arsyeja e
fundit që njoftimi për të drejtat e autorit është një ide e mirë është sepse parandalon një të
pandehur të pretendojë një mbrojtje të pafajshme për shkelje (një pretendim se ishte një
shkelje "aksidentale") në një rast të shkeljes së të drejtave të autorit.

Kufijtë e mbrojtjes së të drejtave të autorit

Ligji për të drejtat e autorit mbulon vetëm formën ose mënyrën e veçantë në të cilën janë
manifestuar informacionet ose idetë, të njohura si "forma e materialit ekspres”.

Legjislacioni shqiptare per Te Drejten e Autorit shprehet se ​ligji i ri mbron dhe garanton një
kategori vulnerabël që është ajo e krijuesve, që asnjëherë nuk kanë përfituar mbrojtjen e
merituar dhe njohjen me të drejta të plota të së drejtës së vet të pronësisë intelektuale.
Aplikimi i ketij ligji mbron dhe garanton autoreve,mjedis te sigurt dhe mundesi per te qene
perfitues nga puna e veprave te tyre.Me ane te ketij ligji autori e gjen veten te mbrojtur nga
abuzimet qe mund te behen nga subjekte te jashtem,e per me teper vlen te theksohen
garancite ligjore qe i jep ky ligj,cka ben qe treguintelektual te funksionoje ne interes te
krijuesve dhe te jete dokument baze per te shtrire dhe per te zhvilluar veprimtarine e tyre
krijuese.

Po ashtu duhet theksuar qe jane miratuar dhe akte nenligjore te ketij ligji,te cilat japin afekte
pozitive drejt standartizimit te tregut shqiptar ne raport me ate evropian.
Ligji i pozicionon palet ne fushen e administrimit te te drejtave,ku autorit i jepet mundesia e
perfitimit ndermjet skemave te reja qe jane parashikuar.Nje tjeter garanci qe buron nga ky ligj
eshte edhe rregullimi i mardhenieve te llogaridhenies te perfaqesimit te agjenci-autor,duke
siguruar transparence e llogaridhenie nga agjencite per krijuesit dhe institucionet publike.E
thene ne menyre eksplicide,e mbron autorin perballe veprimeve arbitrare te shkelesve dhe i
jep mundesi te shperblehet per punen e tij krijuese.Dhe per here te pare eshte krijuar sporteli
unik i cili u jep lehtesi subjekteve perdoruese dhe i sherben formalizmit te tregut intelektual.

Po ashtu jane bere rregullimet e nevojshme,te thjeshta dhe te qarta per organin
procedues,gjykaten dhe adresimin e problematikave ne lidhje per te marr masat e nevojshme
paraprake,sigurimin e provave dhe zgjidhje efikase te rasteve gjyqesore,keshtu qe vendosen
kufijte sa duhet te shpenzojne agjencite per te qene me eficente dhe transparente.Keshtu qe
shperblimet e merituara te autoreve nuk shkojne per asgje tjeter,pervencse ne emrin e tyre.
Sa per abuzuesit dhe shkelesit per te drejtat pasurore te autorit,rriten dhe forcohen
sanksionet gjithashtu vendosen tarifat per shperblim te drejte,te cilat jane te publikuara dhe
te qarta kurdo dhe per kedo.

Si paraqitet situata e të drejtave të autorit sot?

Gjatë këtyre 20 vjetëve janë bërë hapa përpara drejt institucionalizimit të të drejtave të autorit
si psh hartimi i legjislacionit primar dhe sekondar mbi të drejtat e autorit, ngritja e Zyrës së Të
Drejtave të Autorit dhe Agjensive të Zbatimit etj. Gjithashtu është forcuar e drejta e ushtrimit
të aktiviteteve kulturore dhe artistike nëpërmjet licensimit.

Por, cila është në fakt situata në lidhje me këtë çështje? Krijues të njohur të kultures dhe artit
në Shqipëri shprehen pesimistë mbi zbatimin real të këtij legjislacioni. Kjo fillon qysh me
mungesën e një regjistri të plotë të krijuesve të pronësisë intelektuale në Shqipëri dhe
krijimtarisë së tyre. P.sh: sot po të kontaktosh me autorët më në zë të muzikës në Shqipëri, vë
re se ata nuk janë ende të ndërgjegjësuar për të drejtat dhe detyrimet ndaj pronësisë që ata
vetë kanë krijuar dhe krijojnë në vazhdimësi. Keshtu psh . krijimtaria muzikore e
kompozitorëve mund të këndohet nga shumë këngëtarë dhe transmetohet nga shume media,
por krijuesit vetë as nuk i merret leje dhe as i sigurohen të ardhura nga ky aktivitet. Më
kujtohet një bisedë me zonjën Vera Ibrahimi, trashëgimtare e fondit muzikor të kompozitorit
shumë të njohur Feim Ibrahimi, e cila kur kish prezantuar disa nga krijimet e të shoqit në një
institucion Europian i kishin thënë « Zonjë, ju duhet të jeni milionere ». Por çfarë ironie në
fakt! Mediat më presigjoze shqiptare zhvillojnë biznes fitimprurës me veprën e këtyre
autorëve dhe as nuk denjojnë të marrin leje e jo më të japin një pjesë të fitimit.

E njëjta gjë ndodh me producentët e filmave dhe dokumentarëve. Regjizori i mirënjohur

Mevlan Shanaj, në një intervistë për Agjensinë e Lajmeve SOT, shprehet: «E drejta e autorit
nuk ekziston realisht, formalisht ka shumë gënjeshtra, pasi edhe politikës i intereson të thotë
se ekziston, por nuk e ka pasur asnjëherë në projektet e veta seriozisht. Pjesërisht mund të
gjenden pellgaçe që vetëm e ndotin ».

Po të pyesesh këngetarët të cilët janë krijuesit fundorë të krijimtarisë muzikore situata

paraqitet akoma më keq. Këngëtarët në Shqipëri i blejnë këngët me të cilat promovohen por
nuk janë të ndërgjegjshëm për statusin e tyre ndaj pronësisë intelektuale. A jane ata pronarë
të këngës që kanë blerë? A duhet të marrin të ardhura dhe në çfarë përqindje për
transmetimin e këngëve që ata kanë blerë dhe kënduar ?

Pra, sa më sipër çështja mund të ndahet në dy pjesë:

Së pari mosnjohja e legjislacionit dhe së dyti njohja por moszbatimi i tij. Kjo nuk është
çështje e krijuesve pasi duket se ata jane “viktimat” e moszbatimit të të drejtave të autorit.
}ështja qëndron më lart, ajo është institucionale. Si qeverisja aktuale, por dhe ato te
mëparshme mendoj se nuk kane patur një vullnet të plotë që pronësia intelektuale të
respektohet si çdo e drejtë tjetër pronesie. Në lidhje me këtë çështje, në një intervistë për
Gazetën Shqiptare, Daut Demaku, kryetar i Shoqatës së Botuesve të Kosovës pohoi se ”Ligji
për të drejtat e autorit është ndër ligjet themelore të lirive të njeriut dhe ai duhet të
respektohet me çdo kusht. Nëse tek ne nuk funksion ky ligj, tek të tjerët funksionon, dhe ata
janë shumë të rreptë në këtë aspekt”

Te ardhurat nga te drejtat e autorit

Duke caktuar të drejtën ekskluzive për të kopjuar dhe për të shpërndarë veprat origjinale të
krijuesit, ligjet e autorit sigurojnë që mbajtësit e së drejtës së autorit mund të fitojnë të
ardhura nga puna e tyre.
Autoret kane te drejtate tyre qe mund te shesin,te marrin ose te licensojne veprat e tyre,ose t
u japin te drejten e perdorimit dhe mbledhjes se honorareve.Këto të ardhura i lejojnë krijuesit
të vazhdojnë aktivitetet dhe të prodhojnë vepra të reja. Përveç përcaktimit të veprave që
mund të mbrohen dhe caktimit të të drejtave ekskluzive, ligjet e autorit përfshijnë përdorimin
e drejtë si një kufizim mbi të drejtën e autorit.

Cila është perspektiva e afërt?

Progresi në forcimin e respektimit të së drejtës së autorit lidhet me angazhimet që ka

Shqipëria në proçesin e integrimit europian. Kjo lidhet jo vetëm me përafrimin e legjislacionit
me atë të Bashkimit European por edhe forcimin e zbatimit te këtij legjislacioni. Në Zyrën
Shqiptare të së Drejtës së Autorit e shikojne me shumë optimizëm faktin e hartimit të një
projektligji te ri për të drejtën e autorit, një projekt ky që ka kaluar të gjitha procedurat e
hartimit dhe konsultimit me ekspertët vendas dhe të huaj, duke afruar këtë kuadër me atë të
vendeve të BE-së. Por ndërsa legjislacioni është mjeti relativisht më i lehtë, zbatimi është
“thembra e Akilit”.

Brenda prizmit te kesaj kazuse per abuzimet qe behen per te drejten e autorit rrjedhimisht
na del nepah dhe plagjiatura e cila eshte nje problem shume shqetesues.

Por cdo te thote plagjiature,dhe kjo e e thene ne menyre shume te sakte e te permbledhur
nga Fjalorin i Gjuhes se sotme Shqipe:

PLAGJIATURË ​f. libr.

Paraqitja nga dikush e një vepre të një tjetri ose e një pjese të saj sikur të ishte e vetja;
vjedhje letrare, muzikore etj. që bëhet duke marrë pjesë nga vepra e dikujt tjetër pa
treguar burimin; vepra a pjesa e vjedhur nga një tjetër në këtë mënyrë. Bënte plagjiaturë.
E kritikuan për plagjiaturë.
Plagjiatura paraqitet ne menyra te ndryshme,mirepo te gjitha ato perbejne shkelje te te
drejtave te autoresise.

Disa nga format e saj jane:​:

1. Kur dikush e paraqet si të veten një vepër, të cilën ia ka punuar tjetërkush (autori i
vërtetë nuk dihet).
2. Kur dikush e paraqet një vepër të huaj me emrin e tij (plagjiaturë e plotë).

3. Kur dikush huazon ndonjë tekst (apo pjesë të ndonjë teksti) dhe nuk e bën me dije
burimin (plagjiaturë e pjesshme).

4. Kur dikush e përkthen ndonjë shkrim (apo ndonjë pjesë të tij) nga ndonjë gjuhë e
huaj dhe nuk e tregon burimin, pra e paraqet si të ishte i tiji (plagjiaturë përkthimi).

5. Kur dikush huazon pjesë të ndonjë teksti të huaj dhe bën ndryshime të vogla në të
(parafrazon) pa cituar burimin (plagjiaturë parafrazimi).

6. Kur dikush huazon ndonjë pjesë të ndonjë teksti të huaj, ndoshta edhe e
parafrazon atë, por nuk e tregon burimin në vendin e duhur, pra e fsheh në bibliografi
(plagjiaturë e fshehur).

7. Kur dikush e paraqet një vepër të vetën (apo ndonjë pjesë të saj) në provime apo
ngjarje të ndryshme (vetë-plagjiaturë).

Prej formave më të përhapura të plagjiaturës në internet është plagjiatura e

pjesshme, gjegjësisht huazimi i teksteve të huaja pa e përmendur burimin, që
ndryshe quhet edhe plagjiatura copy & paste. Ky lloj i plagjiaturës zakonisht bëhet
për t’i shtyrë njerëzit të mendojnë se teksti i përket personit që e ka huazuar. Mirëpo,
mund të ndodhë që ndonjëherë të bëhet edhe për shkak të smirës që kanë plagjiatët
ndaj autorit apo ndaj faqes së internetit në të cilin punon autori, duke mos dashur
“t’ia rrisin famën”. Sido që të jetë, plagjiatura është dhe do të mbetet gjithnjë e
përbuzur, pa marrë parasysh format e saj.

Si ta luftojmë plagjiaturën?

Shumica e njerëzve dëshirojnë të mësojnë, të dinë të shkruajnë dhe t’i përmbahen

rregullave etike gjatë shkrimit të tyre. Kështu që, profesorët duhet ta shfrytëzojnë dhe
ta kultivojnë këtë fenomen, duke u mbajtur studentëve ligjërata lidhur me plagjiaturën
dhe dëmet e saj.

Për të luftuar sa më shumë plagjiaturën patjetër duhet që:

– instruktorët t’ua mësojnë studentëve rregullat e citimit dhe t’ua sqarojnë rrezikun e
plagjiaturës,

– duhet të ngrihet vetëdija te njerëzit, e sidomos te studentët përkitazi me

plagjiaturën dhe dëmet e saj,

– duhet të formohen komisione, të cilat do të merreshin me identifikimin e rasteve të

plagjiaturës,

– duhet kërkuar metoda dhe teknika të ndryshme për zbulimin e këtyre rasteve,–
duhet që plagjiatura të ndiqet me ligj, etj.

KONKLUZION

E drejta e autorit është sot një prej të drejtave më të shpërfillura dhe më joekzistuese
në rrafsh praktik, si në anën etike dhe financiare, ashtu dhe në atë intelektuale edhe
pse sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe nenit 58/2: “E drejta e autorit
mbrohet me ligj”. Jo më shumë se 5 për qind e botimeve janë libra me teknikë të
shkrimit akademik. Përshtatjet, kompilimet, deri plagjiatura e hapur, sundojnë në
fushë të botimeve. Gazetat mbushen me artikuj që gjenden gratis në rrjetet
multimediale, shpesh duke u botuar dhjetëra herë, jo vetëm pa shpërblim, por edhe
pa pëlqimin formal të autorëve. Njihen raste kur autori ka ndryshuar mendim për një
studim të vetin të hershëm dhe mund të botonte të rejat e kërkimit të tij, por në shtyp
botohet ajo që gjendet lirë. Botuesit e të përditshmeve jo vetëm që nuk njohin
përgjegjësi për autorësinë e shkrimeve, por, në

rastet e ankimeve të rralla i vënë autorët në pozitën e përfituesit - ju është bërë nder e
publicitet përmes botimit!

Për paradoks, rastet e verifikuara të arbitrimit të çështjeve të së drejtës së autorit në

gjykata shenjojnë sukses kryesisht kur trashëgimtarët, jo vetë autorët, u drejtohen
atyre.
Për Gjykatën Europiane të të drejtave të njeriut, e drejta e autorit është një e drejtë
themelore. Sipas nenit 1 të Protokollit të parë, çdo person fizik apo moral ka të
drejtën e respektimit të pronës së tij. Gjykata, duke u bazuar në këtë nen, shprehu se
termi “pasuri” përfshin dhe licencat (vendim i 4 tetor 1990, nr. 12633/87, Smith Kline
dhe French Lab. v. Hollandë).
Referencat
-Fjalori i Gjuhes se Sotme Shqipe
-Ligji nr 35\2016 “Per Pronesine Intelektuale”