SEMINARSKI RAD

POVRATNA LOGISTIKA

ODLAGANJE PROIZVODA NA DEPONIJI

Mentori: Studenti:
 Sadržaj

1. Uvod..................................................................................................................1
2. Otpad I pojmovi vezani za otpad.......................................................................2
2.1.Nastajanje otpada..........................................................................................3
2.2.Komunalni otpad...........................................................................................3
2.3.Proizvodni otpad...........................................................................................4
2.4.Posebne kategorije otpada.............................................................................5
2.5.Upravljanjem otpadom..................................................................................7
3. Reciklaza.........................................................................................................10
4. Odvajanje sakupljenog otpada.........................................................................13
5. Deponije..........................................................................................................15
6. Odlaganje otpada na sanitarnim deponijama...................................................16
7. Propisi svake deponije.....................................................................................17
8. Zaključak.........................................................................................................18
9. Literatura.........................................................................................................19
 1. Uvod

Kvalitet životne sredine je svakako najcelovitiji kriterijum za ocenu ukupnog razvoja neke
jedinice posmatranja (države, regiona, preduzeća itd.) u određenom periodu. Zbog svega, kroz
koncept održivog razvoja dolazi se do tako potrebne simbioze ključnih kategorija i kriterijuma i
ekonomije i ekologije, jer su obe okrenute ka razvojnim ciljevima sve većeg i većeg broja ljudi
(2050. god. biće oko 9,5 milijardi ljudi – podaci FAO za 2009. godinu) u uslovima realno sve
ograničenijih prirodnih resursa. Ustvari, održivi razvoj podrazumeva ravnotežu između potrošnje
resursa i sposobnosti naših prirodnih sistema da zadovoljavaju potrebe budućih
generacija.Drugim rečima, održivi razvoj znači održavanje kapaciteta Zemlje da omogući život
svakom njenom sadašnjem kao i još nerođenom stanovniku.Razume se da odgovornost za to nosi
svaka tekuća generacija koja mora pronaći najbolji način upravljanja ne samo raspoloživim
resursima nego i načinima otkrivanja i korišćenja još uvek nepoznatih resursa.
Nekontrolisano postupanje otpadom predstavlja jednu od najvećih prepreka održivom
razvoju.Postoji poznata izreka na engleskom jeziku “One man’s trash is another man’s
treasure”, drugim rečima stvari koje se jednoj osobi čine neupotrebljivim su za druge itekako
bitne. Ova tema se često ponavlja u oblasti održivog razvoja – dok razvijene zemlje prolaze kroz
ciklus proizvodnje – potrošnje – otpada vrtoglavom brzinom, siromašnije zemlje pronalaze
kreativna rešenja za ponovnu upotrebu tog otpada.
Upravljanje otpadom predstavlja sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u
okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i odlaganja otpada uključujući i nadzor nad
tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom.Generalno, potrebna je
kombinacija različitih instrumenata politike zaštite životne sredine kako bi se efikasno
preusmerio otpad sa deponije.To je i svrha upravljanja otpadom, koje predstavlja temu ovog rada.
U nastavku rada se bliže objašnjava pojam otpada, vrste otpada, načini upravljanja otpadom,
planiranja upravljanja kako kod nas , tako i u Evropi.

1
 2. Otpad I pojmovi vezani za otpad

Najveći deo svojih potreba čovek zadovoljava proizvodnjom različitih proizvoda kao što su
alatke, mašine, hrana, odeća, prevozna sredstva itd. Nakon upotrebe, ti proizvodi postaju otpad.
Otpad je svaka stvar ili predmet odredjen kategorijama otpada propisanim provedenim propisom
Zakona o otpadu koji korisnik odbacuje, namerava ili mora odbaciti.

Otpad je svaka tvar ili predmet koje posjednik odbacuje, namjerava ili mora odbaciti. Ovisno o
svojstvima otpada, otpad se može podijeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.
Po mjestu nastanka, razlikuju se više vrsta otpada: komunalni otpad, proizvodni otpad,
ambalažni otpad, otpad iz rudarstva i eksploatacije mineralnih sirovina, otpadni električki i
elektronički uređaji i oprema, vozila kojima je istekao vijek trajanja, otpadne gume, građevinski
otpad, infektivni otpad iz zdravstvenih ustanova, otpadna ulja, mulj iz uređaja za pročišćavanje
otpadnih voda, itd.
Smeće je dio otpada koji završava na odlagalištima smeća, a često se odbacuje i u prirodu
stvarajući pri tome divlje deponije.

Otpadak je smeće koje je završilo u okolišu.

Otpad se klasifikuje prema:

1. svojstvima
2. mestu nastanka

1. Zavisno o svojstvima otpada, otpad se može podeliti na opasni, neopasni i inertni otpad.
- Opasni otpad je svaki otpad koji sadrzi stvari koje imaju neko od sledećih svojstava:
eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadrazljivost, štetnost, toksičnost, infektivnost,
kancerogenost, svojstvo oksidovanja, svojstvo nagrizanja i svojstvo otpustanja otrovnih gasova
hemijskom reakcijom ili biološkom razgradnjom.
Komunalni, industrijski, ambalazni, gradjevinski, električni i elektronski otpad i otpadna vozila
svrstavaju se u opasni otpad, ako imaju neko od svojstava opasnog otpada.

- Neopasni otpad je onaj koji je po sastavu i svojstvima odredjen kao neopasni, odnosno
koji nema svojstva opasnog otpada pa time nije ni štetan po okolinu i zdravlje ljudi.

- Inertni otpad je koji ne ugrožava okolinu jer ne sadrži ili sadrži u vrlo malim količinama
stvari koje su opasne za okolinu. Ne otapa se, ne stvara stvari opasne za okolinu i zdravlje ljudi.

2. Po mestu nastanka razlikuju se, prema najnovijim klasifikacijama, tri vrste otpada:

1. komunalni otpad je otpad koji nastaje u kućama te u proizvodnim i uslužnim

delatnostima a po svojstvima je sličan onom nastalom u kućama. Ovaj otpad nastaje
svakodnevno kroz dnevne delatnosti, pa je i postupanje s ovim otpadom najveci problem.

2. proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji, ili srodnim
delatnostima npr. gradjevinarstvu, rudarstvu, poljoprivredi, hemijskoj industriji itd.
 3. posebna kategorija otpadu u koju spadaju one vrste otpada čije upravljanje je propisano
posebnim pravilnicima i propisima. U tu kategoriju ulazi ambalazni otpad, otpadni
električni i elektronski uredjaji i oprema, vozila kojima je istekao vek trajanja, otpadne
gume, infektivni otpad iz zdravstvenih ustanova, otpadna ulja, mulj iz uredjaja za
pročišćavanje otpadnih voda, itd.

Prvi i jedan od najvaznijih ciljeva postupanja s otpadom je izbegavanje i smanjivanje nastajanja

otpada i smanjivanje opasnih svojstava otpada čiji se nastanak ne moze sprečiti.[3]

2.1. Nastajanje otpada

Otpad nastaje kada dodje do toga da nam razni proizvodi ili materijali nisu više potrebni ili ne
predstavljaju nikakvu vrednost pa ih odbacujemo ili odlažemo.

Kako je već u uvodu navedeno otpad se prema mestu nastajanja deli na tri vrste:
1. komunalni otpad,
2. proizvodni otpad
3. posebne kategorije otpada

2.2. Komunalni otpad

Komunalni otpad je otpad iz kuća, otpad koji nastaje čišćenjem javnih površina i otpad koji je po
svojstvima i sastavu sličan otpadu iz kuća, a koji nastaje u privredi, ustanovama i uslužnim
delatnostima.

S obzirom da ovaj otpad najviše nastaje tokom naših svakodnevnih aktivnosti to je i rešavanje
odnosno postupanje sa komunalnim otpadom jedan od najvećih problema jedinica lokalne
samouprave. To podrazumeva uredjivanje deponija otpada i sanaciju postojećih deponija.

Sastav komunalnog otpada se menja zavisno od sredini u kojoj nastaje a zavisi od mnogih
činjenica kao sto su: tip naselja u kojem otpad nastaje, životni standard, stepen svesti
stanovništva o potrebi selektovanja otpada i stvaranju što manjih količina otpada.

Količina komunalnog otpada trajno raste. Proćene pokazuju da svaki stanovnik RS stvori oko
295 kg otpada u godini dana, odnosno 0,81 kg dnevno. U porastu je udeo stanovništva obuhvaćen
organizovanim skupljanjem komunalnog otpada. Količina odvojeno skupljenih vrsta iz
komunalnog otpada je u padu. Naknada usluge odvoza otpada se tek počinje obračunavati prema
količini nastaloga otpada a ne stambenoj površini kao sto je bilo do sada. Gotovo sva količina
skupljenoga komunalnog otpada odlaže se na deponiju.
Početna tačka svakog programa prevencije stvaranja otpada i strategije za ponovno korišćenje
resursa mora biti precizna analiza otpada koji se priprema za odlaganje. Tek tada se može
odrediti koje prioritetne korake treba preduzeti.[3]
 Tabela 1. Prikaz prosječnoga godišnjeg sastava komunalnog otpada [3]

Komponenta mas %, mas %, mas %, mas %,

otpada vojvodina centralna srednja biorazgradivi
srbija vrednost udeo
Kuhinjski i 74,5
43,1 41,0 42,1
biootpad
Papir i karton 19,6 20,3 20,0
Koža i kosti 3,0 3,1 3,1
Drvo 1,3 1,2 1,3
Tekstil 7,8 8,2 8,0
Staklo 6,6 7,0 6,8
Metali 4,1 4,0 4,1
Inertni 1,5 2,2 1,9
Plastika 11,6 12,3 12,0
Guma 0,9 0,5 0,7
Posebni 0,4 0,2 0,3

Tabela prikazuje analizu sastava komunalnog otpada. Iz tabele možemo zaključiti da je prioritet
odvojeno prikupljanje kuhinjskog i bio otpada, papira i kartona. Ako bi se samo ove dve
kategorije odvojeno prikupljale 60% otpada se ne bi trebalo odlagati na deponiji. To se ne postize
preko noći ali nam pokazuje u kojem smeru trebamo ici.

2.3. Proizvodni otpad

Proizvodni otpad je otpad koji nastaje u proizvodnom procesu u industriji i drugim procesima, a
po svojstvima se razlikuje od komunalnog otpada. Proizvodni otpad može po svojstvima biti
opasni i neopasni. U proizvodni otpad ulazi gradjevinski i otpad od rušenja, proizvodni rudarski
otpad, poljoprivredni otpad, šumarsko-drvni otpad, otpad iz naftne industrije, otpad iz tekstilne i
kožarske industrije, otpad iz neorganskih i organskih hemijskih procesa, otpadna ulja, otpad iz
metalne industrije, opasni otpad itd.[3]
Na grafikonu 1. prikazan je prijavljeni neopasni proizvodni otpad po grupama delatnosti. Iz
grafikona je vidljivo da najviše otpada dolazi iz proizvodnih delatnosti.

A: Poljoprivreda, lov i šumarstvo

B: Ribarstvo
C: Rudarstvo i vadjenje rude
D: Preradjivacka industrija
E: Snabdevanjem el. energijom, gasom i
vodom
F: Gradjevinarstvo
G: Trgovina na veliko i malo; popravka
motornih vozila i motocikla te predmeta za
licnu upotrebu i domaćinstvo
H: Hoteli i restorani
I: Promet, skladištenje i veze
J: Finansijsko posredovanje
K. Poslovanje nekretninama,
iznajmljivanje i poslovne usluge
M: Obrazovanje
N: Zdravstvena zaštita i socijalna zaštita
O: Ostale društvene, socijalne i licne
usluzne delatnost

Grafikon 1. Neopasan proizvodi otpad

Izvor: http://www.maturski.org/ZastitaZivotneSredine/NastajanjeOporabaOtpada.html

Prema dostupnim podacima za 2010.god u Srbiji je prijavljeno ukupno 1,51 miliardi tona
neopasnog proizvodnog otpada od čega 61,14% otpada na preradjivacku delatnost.

Za istu godinu prijavljeno je 42.419t opasnog proizvodnog otpada.Najveći udeo u ukupno

proizvedenoj količini zauzimaju otpadna ulja (11257 t), otpad od prerade prirodnog plina i
obrade uglja (8401 t) te otpad od prerade drveta i proizvodnje papira i kartona (5099 t).(3)

2.4. Posebne kategorije otpada

Pod posebnom kategorijom otpada smatra se otpad za koji se upravljanjem propisuje posebnim
propisi iz Zakona o otpadu. Drugim rečima to su one vrste otpada za čije upravljanje postoji
poseban pravilnik o postupanju s istim. Tu ubrajamo:
a) ambalažni otpad,
b) otpadna motorna ulja,
c) otpadne gume,
d) električni i elektronski otpad,
e) muljevi sa uređaja za pročišćavanje otpadnih voda,
f) otpadne baterije i akumulatori,
g) medicinski otpad
h) postojani organski zagadjivači

a) Ambalaža predstavlja sve proizvode bez obzira na prirodu materijala od koga su izradjeni ili
su korišćeni za skladištenje, čuvanje, rukovanje, isporuku i predstavljanje robe, od sirovina
do gotovih proizvoda, od proizvodjača do korisnika ili potrošača, a može biti:
- prodajna ili primarna ambalaža - najmanja ambalazna jedinica u kojoj se proizvod prodaje
konačnom kupcu;
- grupna ili sekundarna ambalaza - ambalazna jedinica koja sadrzi više proizvoda u
primarnoj ambalaži tako da je proizvod pristupacan kupcu u grupi, a moze se izdvojiti i uzeti
pojedinacno;
- transportna ili tercijarna ambalaza - zaštitna ambalaža koja omogućuje prevoz, pretovar i
rukovanje odredjenom količinom proizvoda pakovanog samo u prodajnoj i grupnoj ambalazi,
u ovu vrstu ambalaže ne spadaju kontejneri za drumski, železnički, prekomorski i vazdušni
prevoz robe. Ambalaza su i nepovratni predmeti upotrebljeni. Pomoćna sredstva za pakovanje
koja služe za povezivanje robe, pakovanje, nepropusno zatvaranje, pripremu za otpremu i
označavanje robe.
Ambalažni materijal je svaki materijal od koga se proizvodi ambalaza kao sto su: staklo,
plastika, papir, karton, drvo, metal, višeslojni mešani materijali i drugi materijali.

b) Novi pravilnik o upravljanju otpadnim uljima deli otpadna ulja na

otpadno mazivo i otpadno jestivo ulje. Potrošnja mazivih i jestivih ulja u stalnom je porastu.
U ovom trenutku procenjene količine svežih ulja koje se stavljaju na trziste u RS su 35.000
t/god mazivih ulja i 50.000 t/god jestivih ulja. Nakon upotrebe, ta ulja postaju otpadna ulja.

Skupljena otpadna ulja mogu se:

- upotrebiti na način da se dobiju novi proizvodi ili da se procesom pročišćavanja omogući
njihova ponovna upotreba
- termička upotreba na način da se koriste kao goriva. Otpadna maziva ulja koja nisu
upotrebljena ili zbrinuta na propisani način predstavljaju opasan otpad.

c) Otpadna guma je guma ličnih automobila, autobusa, teretnih automobila, radnih mašina,
radnih vozila i traktora, aviona i drugih letilica, te slični odgovarajući proizvod koje vlasnik
radi oštećenja, istrošenosti, isteka roka trajanja ili drugih uzroka ne moze ili ne želi
upotrebljavati pa je zbog toga odbacuje ili namerava odbaciti. Otpadne gume su neopasan
otpad.

d) Prema Pravilniku o upravljanju otpadnim električnim i elektronskim uredjajima i opremom,

električni elektronski (EE) otpad je:

a) otpadna električna i elektronicka oprema koja uključuje sklopove i sastavne delove koji
nastaju u privredi (industriji, obrtu i slicno);
b) otpadna električna i elektronicka oprema nastala u domacinstvima ili u proizvodnim i /ili
usluznim delatnostima kad je po vrsti i količini slična EE otpadu iz domacinstva. Procenjene
 količine nove električne i elektronicke opreme i uredjaja koji se stavljaju na trziste je od
55.000 do 60.000 t/god.

e) Prema zakonu o vodama gradovi i opštine dužni su sakupiti i prečistiti komunalne otpadne
vode pre njihovog ispustanja u prirodni prijemnik u skladu s odredbama ovoga ili drugoga
zakona. Isti zakon propisuje da je obrada mulja koji nastaje u procesu obrade otpadnih voda
tretira kao opasan otpad. Mulj nastao prešišćavanjem otpadnih voda preporučeni postupci
obrade su bioloska i termička obrada.

f) Novi Pravilnik o upravljanju otpadnim baterijama i akumulatorima definiše otpadnu bateriju

ili akumulator kao bateriju ili akumulator koji se ne mogu ponovno koristiti i namijenjeni su
obradi i/ili recikliranju. Većina otpadnih baterija i akumulatora klasifikuje se kao opasni
otpad (olovne baterije, nikal-kadmij baterije, baterije sa
živom, odvojeno skupljani elektroliti iz baterija i akumulatora). Pravilnikom je uspostavljen
sastav sakupljanja, obrade i recikliranja, te kontrolisane upotrebe i/ili zbrinjavanja ostataka
nakon obrade i recikliranja otpadnih baterija i akumulatora bez obzira na njihov oblik,
volumen, masu i materijale od kojih su izradjeni. Potrošnja baterija i akumulatora u stalnom
je porastu. Procenjena količina otpadnih baterija i akumulatora u 2005. je 8 500 t/god
(sakupljeno i izvezeno). Procenjena količina novih akumulatora i baterija koje se stavljaju na
trziste je 11.000 t/god

g) Prema Pravilniku o upravljanju medicinskim otpadom, opasan medicinski otpad, s obzirom

na opasna svojstava definisana posebnim propisom, deli se na:
- infektivni,
- hemijski otpad koji sadrži opasne stvari,
- oštri predmeti,
- citotoksici i citostatici,
- amalgamski otpad iz stomatološke zastite i
- drugi opasan otpad - svaki otpad za koji se pretpostavlja da ima neko opasno svojstvo.

h) Postojani organski zagadjivači - Nusproizvodi zivotinjskog porekla nastaju u lanicama, u

objektima za preradu mesa, riba, jaja, mleka, creva, u hladnjačama, skladištima, tovilištima
jednodnevnih pilića, na pijacama, u prodavnicama mesa,
ribarnicama, ugostiteljstvu i drugim objektima javne ishrane, u objektima za uzgoj i držanje
životinja, u zooloskim vrtovima, lovačkom udruženju, lučkim terminalima, graničnim
prelazima, u prevozu životinja i proizvoda i na drugim mestima na kojima se životinje čuvaju
i uzgajaju, te na mestima gde se proizvode namirnice životinjskog porekla.[3]

2.5. Upravljanjem otpadom

Upravljanje otpadom je skup aktivnosti, odluka i mera usmeren ka postizanju sprečavanja

nastanka otpada, smanjivanju količine nastalog otpada kao i smanjenju ukupnog delovanja
otpada na okolinu. Upravljanje otpadom obavezno se mora sprovoditi na nacin da se u opasnost
ne dovede ljudsko zdravlje.
Upravljanje otpada se mora sprovoditi na nacin da nema:

 opasnosti po ljudsko zdravlje,

 opasnosti za biljni i zivotinjski svet,
 zagadjenja okoline: voda, mora, zemlje, vazduha, iznad propisanih granicnih vrednosti,
 nekontrolisanog odlaganja i spaljivanja,
 nastajanja eksplozije ili pozara,
 stvaranja buke i neugodnih mirisa,
 pojavljivanja i razmnozavanja stetnih zivotinja i biljaka te razvoja patogenih organizama,

 narusavanja javnog reda i mira.

Zbog razlike u kvalitetu pojedinih postupaka obrade otpada, strogi hijerarhijski redosled
zbrinjavanja otpada definisu evropske direktive i evropski zakon o otpadu na nacin:

1. prevencija nastajanja otpada,

2. ponovna upotreba,
3. reciklaza i obnavljanje (mehanicka, bioloska, energijska, fizicko hemijska)
4. odlaganja ostatka otpada.[3]

Prevencija stvaranja otpada verovatno je najvaznija karika u pravilnom upravljanju otpadom, no

cesto je ta karika najzapostavljenija u hijerarhiji. U ovom pocetnom stepenu hijerarhije
upravljanja otpadom potrebno je smanjiti kolicinu nastalog otpada i njegovu toksicnost.
Prevencija nastanka otpada zapocinje od samih karakteristika proizvoda koje kupujemo. U
kratkom roku treba se odreci proizvoda napravljenih ili upakovanih u toksicne i nereciklirajuce
materijale, te proizvoda koji sadrze ostale opasne stvari. Svi materijali koje koristimo trebali bi
biti sastavljeni od reciklirajucih materijala. Proizvodjac treba biti odgovoran za svoj proizvod,
dok stanovnici moraju biti svesni da postoji izbor jer oni sami mogu odluciti koliko otpada mogu
proizvesti odnosno ne proizvesti. Vlasti mogu poduzeti sledece korake da poprave postojecu
situaciju:

- Informisati lokalno stanovnistvo o opasnostima pojedinih materijala te o mogucnosti

nabavke alternativa za te materijale.
- Vrsiti pritisak i zagovarati na nacionalnom nivou da se povecaju porezi i izdaci na
koristenje nereciklirajucih materijala (gde postoji alternativa), te zagovarati "odgovornost
proizvodjaca".
- Koristiti proizvode nacinjene od netoksicnih, recikliranih materijala u vlastitom
poslovanju koliko god je to moguce.
 - Delovati na privredne subjekte s ciljem primena mera za smanjivanje
nastajanja otpada.
- Izbegavati kupovinu dvostruko pakovanih proizvoda.

Na nacionalnom nivou takodje treba prepoznati proizvodjace odgovorne za proizvode koji

nemaju buducnost u reciklaznom krugu. Lokalne vlasti mogu zabraniti upotrebu odredjenih vrsta
proizvoda koji se ne mogu pravilno obnoviti, popraviti, reciklirati ili kompresovati. Na primer,
vise je svetskih gradova zabranilo upotrebu plasticnih kesa ili nametnulo poreze za svaku izdanu
kesu. Rezultati su ovakvih poteza i vise nego dobri. [3]

Ponovna upotreba znaci postupak kojim se otpad ponovo koristi za istu svrhu za koju je
originalno i napravljen. Ponovna upotreba je nekada bila uobicajena za ambalaze za pica i
platnene kese za hljeb, mreze i gajbe. Jedna staklena boca moze se ponovo puniti vise od 30 puta
i time zameniti 30 komada po okolinu skupe plasticne ambalaze. Gradjani i trgovci moraju
postati svesni ucinka svojih potrosackih navika za naredne generacije i njihove probleme s
kolicinom novonastalog otpada.
Edukativne kampanje kao što su na primer prikazivanje koristi koriscenja povratne ambalaze,
redukovanje koriscenja plasticnih kesa za kupovinu te redukovanje koriscenja baterija, mogu
stimulisati interes gradjana za problem otpada.[8]

Slika 1.Upravljanje ambalažnim otpadom

Izvor: http://nikolinakrstinic.blogspot.com/2016/06/plastika-i-reciklaza-plasticnih.html
 3. Reciklaza

Recikliranje je postupak kojim se omogucuje ponovna upotreba otpada u proizvodnom procesu.

Obuhvata preradu vec koriscenih materijala u nove proizvode pa se na taj nacin potencijalno
korisni materijali ne bacaju vec se koriste u novoj proizvodnji. Na taj nacin se smanjuje
koriscenje novih sirovina, energije, zagadjenje vazduha i vode.Reciklirati se mogu mnoge vrste
materijala kao sto su staklo, papir, metal, plastika, tekstil, elektronski otpad itd. Postupak
reciklaze koji se primenjuje i na biorazgradivi otpad kao sto je hrana i bastenski otpad naziva se
kompostiranje.Recikliranje i kompostiranje su vazni postupci u upravljanju otpadom ali treba
paziti da posticaji za recikliranje ne deluju negativno na prva dva stepena hijerarhije - prevenciju
stvaranja otpada i njegovu ponovnu upotrebu.

Za uspesnu strategiju recikliranja vazna su dva elementa:

a) Sakupljanje i razdvajanje otpada vec u domacinstvima odnosno na mestu
nastanka.Prikupljanje otpada vec od domacinstava, odnosno mesta nastanka, jedna je od
najuspesnijih strategija za smanjenje kolicine otpada. Njena uspesnost ogleda se u postizanju
vece kolicine odvojeno prikupljenih glavnih grupa komunalnog otpada u domacinstvu. Stoga
je vazno uvesti sistem odvajanja reciklirajuceg i biorazgradivog otpada od ostalog otpada.
b) Davanje velike vaznosti edukaciji i participaciji javnosti.[4]

Obnavljanje otpada je svaki postupak ponovne obrade otpada kojim se postize njegovo
koriscenje u materijalne ili energetske svrhe. Pod postupke ponovne upotrebe otpada mozemo
smatrati sledece postupke:

- koriscenje otpada kao gorivo ili upotreba nekog drugog nacina za proizvodnju energije,
- obnavljanje - regenerisanje otpada,
- recikliranje - obnavljanje organskih stvari koje se ne koriste kao otpad ukljucujuci
kompostiranje i ostale procese bioloske obrade otpada,
- recikliranje - obnavljanje metala i metalnih spojeva
- recikliranje - obnavljanje drugih neorganskih materijala
- regeneracija kiselina i soli,
- ponovna prerada iskoriscene nafte ili drugi nacini ponovne upotrebe nafte,
- obrada zemljista korisnog za poljoprivredu ili ekoloska poboljsanja,
- upotreba sastojaka koji se koriste za suzbijanje zagadjenja,
- upotreba otpadnog materijala iz gore navedenih postupaka
- razmena otpada radi podvrgavanja gore navedenim postupcima,
- skladistenje otpada za gore navedene postupke.

Biorazgradivi kuhinjski i bastenski otpad predstavljaju visoko iskoristivi deo komunalnog

otpada, a njihovo recikliranje najvaznija je karika svake dobre strategije upravljanja otpadom,
gde se organski ostaci odvajaju od ostalog otpada na mestu nastanka. Izdvajanje organskog
otpada iz smeca znacajno povecava procenat otpada koji ne zavrsava na deponiji, sto je i cilj.

Sistemi kompostiranja u vertikalnim komorama.Vertikalne kompostne jedinice izuzetno su

pogodne za kompostiranje biorazgradivog otpada u urbanim sredinama. Te jedinice mogu
kompostirati veliki spektar organskih materijala poput takozvanog zelenog otpada, ostatke hrane,
papir te mulja iz kanalizacije. Jedna takva jedinica moze obraditi do 1500 tona otpada godisnje,
na povrsini od 11 kvadratnih metara. Proces koji se odvija u kompostnim jedinicama dizajnirali
su mikrobiolozi koji su uspesno resili problem eliminisanja neugodnih mirisa koje organski otpad
proizvodi prilikom kompostiranja. Specijalno dizajnirane komore su takodje nepropusne i
neprobojne tako da ne postoji sansa od privlacenja stetocina. Temperatura koju postizu prirodni
procesi dostize 75 stepeni te osigurava pasterizaciju i stabilise neugodne mirise gotovog
proizvoda.
Ovakav sistem zahteva svega 11 kWh energije po toni obradjenog otpada. Ovde se srecemo sa
dve komponente organskog otpada: ostaci hrane i otpad iz basta. Ostaci hrane i ostaci
obradjivanja basta mogu se kompostirati kod kuce. Mnoge lokalne zajednice delom sveta
besplatno su ili uz minimalne naknade distribuirale posebne kante za kucno kompostiranje.
Uspesniji programi su takodje osigurali i znacajne mere nadzora i pomoci od strane strucnjaka za
kompostiranje. No, usprkos cinjenici da se odredjene kolicine otpada mogu kompostirati u
dvoristima, vecina stanovnika gradova nema tu mogucnost, te kompostiranje treba uvrstiti kao
deo sastava prikupljanja otpada od vrata do vrata. Sakupljeni organski otpad iz domacinstava
odvozi se na otvorena podrucja pogodna za kompostiranje. Ako organski otpad iz domacinstava i
iz basta nije posebno kontamimisan zbog pojedinih sastojaka koji se ne smeju bacati u ovaj
otpad, moze proizvoditi visoko kvalitetni kompost, odnosno prirodno djubrivo.

Sakupljanje papira po principu od vrata do vrata mora biti osigurano svim domacinstvima i
treba ukljucivati sto je moguce vise vrsta papira. Poznate operacije poput kompostiranja moraju
se razviti za papir koji ne odgovara specifikacijama papira koji otkupljuju fabrike papira.
Papir je lako dostupna sirovina i cini 30% otpada, a s jednom tonom
prikupljenog papira moze se ustediti u procesu proizvodnje: 65% manje energije, 50% manje
vode, 74% manje zagadjuje vazduh, zamjenjuje 17 stabala. 1 tona starog papira spasi 17 stabala
drveta, ustede se prirodni resursi, smanji upotreba hemikalija, struje i vode u proizvodnji papira,
a time i zagadjenje okoline

Za staklenu ambalazu najbolja opcija bila bi njeno ponovno koriscenje. No dok se nacionalna
strategija i javni edukacijski programi ne ukljuce, recikliranje stakla najbolja je i najrasirenija
opcija. Za vecinu stakla primenjiv je i podsticajni sistem temeljen na pravilniku o upravljanju
ambalaznim otpadom. .[6]

Aluminijum i čelik mogu se reciklirati. Prednosti recikliranja tih materijala je stednja energije
potrebne u procesu iskopavanja rude i stvaranja samog materijala, no recikliranje metala, a
posebno aluminija, uzrokuje emisije dioksina, stoga je najprihvatljivija opcija upravo izbegavanje
koriscenja aluminijumske ambalaze i celika gde god postoje druge opcije.

Reciklaža plastike je proces u kom se plasticni otpad obnavlja te se pretvara u korisne

proizvode, ponekad potpuno drugacije od izvornog stanja.
Pre reciklaze plastika se sortira prema vrstama. Ako je uporedimo sa drugim materijalima kao sto
je staklo ili metal, plastika zahteva slozeniji proces da bi se reciklirala. Plastika ima nizak stepen
mesanja zahvaljujuci visoko molekularnoj tezini. Zagrevanje nije dovoljno da se istope tako
veliki molekuli pa stoga plastika mora biti istog sastava da bi se reciklirala.
Kada se razliciti tipovi plastike pretapaju zajedno oni se razdvajaju u procesu (npr. kao voda i
ulje) i postave u slojevima. To uzrokuje losiji kvalitet recikliranog materijala sa ogranicenom
upotrebom. Jos jedna prepreka recikliranju plastike je sveprisutno koriscenje boja i filera, te
drugih dodataka cije odstranjivanje poskupljuje proces. Aditivi se manje koriste kod boca pa se
one cesce recikliraju. Takodje, sve vise raste upotreba biorazgradive plastike. Ukoliko bi se ta
plastika mesala sa ostalim vrstama reciklaza ne bi bila moguca zbog razlicitog sastava i
temperature topljenja. .[6]
U novije vreme u reciklazi se pocinje koristiti metoda zagrevanja kompresijom (narocito u
Australiji, SAD-u i Japanu). Ovaj proces koristi svu nesortiranu, cistu plastiku u svim oblicima i
mesa je u velikim rotirajućim bubnjevima. Prednost ovog nacina je u tome sto omogucuje da se
sva plastika obnovi (bez obzira na vrstu), ali je isto tako i nedostatak visoka potrosnja energije.

Elektronski otpad se ubraja u opasne otpade zbog niza stetnih hemijskih jedinjenja poput
silicijuma, kadmijuma, arsena, olova (koristi se u monitorima radi zastite od zracenja) zive,
hroma, berilijuma, fosfora, i plastike koji su opasni po ljudsko zdravlje i veliki su zagadjivaci
okoline. Rec je o otpadu koji se sastoji od vise od hiljada raznih materijala, od kojih su neki vrlo
visokog nivoa toksicnosti i niskog reciklaznog potencijala, pa se, na primer, spaljivanjem
plasticnih materijala racunara stvara otrovni gas dioksin.

Elektronsku i elektrotehnicku opremu teze je upotrebiti nego staklo, papir ili limenku. Njeno
obnavljanje je vrlo kompleksno, a manji je problem velika bela tehnika nego mala komplikovana
oprema. Na primer, u SAD-u je 1998. obnovljeno samo 11% računara, 70% velike bele tehnike
iz domacinstva. Problem rastavljanja i obnove sitnog elektronskog materijala vidi se i u
provodljivim plocama u kojima se moze naci pola metala i nemetala.[4]
Zasad postoje cetiri metode obnove elektronskog otpada :

1. rastavljanje opreme: rucno odvajanje delova koji se mogu ponovo upotrebiti i obnoviti
2. mehanicko obnavljanje: uklanjanje stetnih delova, zatim usitnjavanje i rezanje da se
uklone obnovljivi delovi kao plastika i metali
3. spaljivanje i prociscavanje: nakon sto se spale gorivi delovi mogu se dobiti metali
4. hemijsko obnavljanje: plemeniti metali mogu se dobiti iz stampanih ploca putem
hemijskih procesa.
 4. Odvajanje sakupljenog otpada

 Papir
Da bi se omogucio kruzni tok tvari u sistemu upravljanja otpadom nuzno je odvojeno skupljati
otpad. Otpad se sortira na mestu nastanka i odlaze u specijalne posude. Posude za papir su po
pravilu u plavoj boji, za plastiku (PET ambalaza) u zutoj, za staklo u zelenoj, za biootpad u
smedjoj, za metale, odnosno metalnu ambalazu u sivoj.U plavi kontejner odlazemo otpadni papir.
Time cuvamo sume, ali i druge prirodne vrednosti kao sto su energija i voda. I kolicina otpada na
deponiji se znatno smanjuje prikupljanjem i iskoriscavanjem papira, a papir se u telu deponije
vrlo sporo razgradjuje. Otpadni papir i karton se sakupljaju putem plavih posuda postavljenih na
mesta gde obicno ima tog otpada. Nakon toga se sortira, sabija u bale i odvozi u fabriku na dalju
preradu. Otpadni papir je vredna sirovina kojom se trguje i na svetskim berzama.[2]

 Plastika
Proizvodi od razlicitih vrsta plastike su sve prisutniji na trzistu. U RS su u masovnoj upotrebi
plasticne kese koje se kasnije mogu videti na javnim povrsinama, izletistima i obalama reka kao
ruzan prizor ljudske nebrige i neodgovornosti. Vreme razgradnje otpadne plastike je vrlo dugo,
od 100 do 1000 godina. Zato je potrebno odvojeno sakupljati plastiku jer se ona veoma uspesno
moze reciklirati.

PET ambalazu prepoznacete po karakteristicnim slovima PET i oznaci.

Šta se desava sa prikupljenim PET otpadom i drugom otpadnom plastikom nakon

sakupljanja?
Plasticni otpad se sakuplja u zutim posudama i kontejnerima . Za PET ambalazni otpad
kontejneri imaju okrugle otvore na poklopcu.Odvojeno sakupljeni plasticni otpad, ukoliko je
podoban za reciklazu, najpre se usitnjava I sortira u vrucoj vodi.Zatim se usitnjava i sortira u
vrucoj vodi. Zatim se topi, presuje i pretvara u sitne kuglice (granule).[2]

 Staklo

Odvojeno skupljeno otpadno staklo iz zelenih kontejnera dodatno se obradjuje i kao stakleni krs
odvozi u fabrike staklene ambalaze. Koriscenjem otpadnog stakla u fabrikama stakla se smanjuje
potrosnja energije i drugih prirodnih sirovina, tako da pojedine zemlje cak uvoze otpadno staklo.
Otpadno staklo se razvrstava prilikom odlaganja na: otpadnu staklenu ambalazu (boce, tegle i
sl.), otpadno ravno prozorsko staklo, sijalice, automobilsko staklo, armirano staklo itd.

 Biootpad
Biootpad ili organski otpad je biorazgradivi otpad koji se bioloskom obradom moze preraditi u
kvalitetan kompost. Kompost je materijal slican humusu, a nastaje kao rezultat bioloske
razgradnje organskih stvari. Svi koji imaju kucu sa okucnicom mogu bez problema praviti
kompost. Potrebno je odvojeno prikupiti travu, lisce, usitnjeno granje, ostatke voca, povrca,
cveca, ostatke hleba, talog kafe i sl. Odvojeni biootpad treba odloziti u tzv. kompostiste, prekriti
slojem zemlje i povremeno promesati. Kompostiranje se zasniva na aerobnoj bioloskoj
razgradnji, odnosno delovanju aerobnih mikroorganizama.[7]

 Metali
Zeljezo, aluminijum, bakar, celik i drugi metali su posebno vredne vrste otpada jer spadaju u
neobnovljive prirodne resurse. Odvojenim prikupljanjem metalnog otpada stedi se i energija.

Vecinu metala je moguce preraditi. Na primer, limenke za piće i konzerve su vecinom od

aluminijuma. Aluminijske doze se dobro preradjuju u proizvodnji aluminijuma.

1 kg aluminijuma u reciklazi menja:

8 kg boksita
4 kg hemijskih preparata
14 kVh elektricne energije
Osim toga, stedi se i prostor na deponiji.

Staro zeljezo je kvalitetna sirovina za proizvodnju celika. Ponovno korisceni zeljezni otpad
zamenjuje potrebu za sirovinom u proizvodnji sirovog zeljeza u visokim pecima. Proizvedeni
reciklirani celik se koristi za izradu autokaroserija, celicnih nosaca ili delova motora. Od
otpadnih limenki za osvezavajuce napitke mogu reciklazom nastati metalni delovi masine za ves
ili delovi za automobil. Otpadni bakar je veoma trazena sirovina. Stetno je za okolinu spaljivati
plasticnu izolaciju na otpadnim elektricnim kablovima. Prilikom sakupljanja radi reciklaze
izolaciju sa kablova treba mehanicki skinuti.[7]

 Opasni otpad
Neke vrste otpada koje nastaju u svakom domacinstvu su opasne i za ljudsko zdravlje i za
okolinu. Stare baterije, ulja, akumulatori, antifriz, boje i lakovi, lekovi, a cesto i ambalaza u
kojima su bili upakovani predstavljaju opasni otpad koji ne bi trebalo odlagati u uobicajene
posude za smece ili bacati u kanalizaciju.[1] Pogotovo je opasno odlagati takav otpad u prirodu.
Samo jedna kap otpadnog motornog ulja zagadi jedan kubni metar vode. Opasni otpad je u stvari
svaki otpad koji ima neko od ovih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost,
nadrazljivost, toksicnost, ekotoksicnost, stetnost, infektivnost, kancerogenost, teratogenost,
svojstvo nagrizanja i svojstvo otpustanja otrovnih plinova hemijskom reakcijom ili biološkom
razgradnjom. Ove osobine mogu da imaju komunalni , industrijski, gradjevinski, ambalazni i
drugi otpad.Pojedine vrste opasnog otpada bi se trebale moci vratiti u trgovine gde su ti proizvodi
i kupljeni. Za vecinu ostalog opasnog otpada moraju postojati mesta za sakupljanje (reciklaz na
dvorista). Skladistenje, transport i postupanje sa tom vrstom otpada odredjuju precizni zakonski
propisi![1]
 5. Deponije

Deponija (odlagalište smeća, smetljište) predstavlja mjesto za odlaganje otpadnih materijala,

obično tako što se otpad skuplja na jednu lokaciju i zatrpava (što je najstariji način odlaganja
otpada).
Na nekim deponijama može da se vrši selekcija i reciklaža otpada. Obično se u današnje
vrijeme vrši kategorizacija (klasifikacija) otpada prema tipu otpada koji se na njima odlaže.
Potom se izdvajaju one kategorije otpada koje se mogu reciklirati, a ostatak se zatrpava na
deponiji.
Deponije mogu biti savremeno inženjerski osmišljene i pripremljene tako da se
iskorišćavaju tečni produkti ili gas koji se javlja unutar samog odlagališta, putem raspadanja
organskog otpada. Savremene deponije generalno moraju imati minimalno jedan pokrivni
sloj, koji se sastoji od nabijene gline sa minimalnom potrebnom debljinom za maksimalnu
hidrauličnu prepreku.
Na većim deponijama postoje mašine za sabijanje otpada koje se koriste da bi uštedjele
prostor. Kada se deponija ili jedan njen dio ispuni otpadom uglavnom se zatrpava slojem
zemlje (obično se ta operacija zatrpavanja novopridošlog otpada obavlja jednom dnevno).

5.1. Kategorije deponija

Deponije su grupirana prema kategorijama, odnosno pravnom statusu, veličini, vrstama

odloženog otpada, stanju aktivnosti, utjecaju na okoliš i opremljenosti.
Aktivne deponije mogu se razvrstati u pet kategorija:
Legalne deponije otpada su građevine za (trajno) odlaganje otpada, predviđene
odgovarajućim prostorno-planskim dokumentima i sagrađene u skladu s važećim propisima, a
rade uz odobrenje nadležnog tijela na temelju provedene procjene o utjecaju na okoliš te
ishođenih dozvola.
Deponije otpada u postupku legalizacije su građevine za (trajno) odlaganje otpada,
predviđene odgovarajućim prostorno-planskim dokumentima za koja je započeo, ali još nije
dovršen postupak procjene utjecaja na okoliš, odnosno, ishođenje potrebnih dozvola.
Službene deponije otpada su, uglavnom, veći neuređeni prostori za (trajno) odlaganje
otpada, predviđeni odgovarajućim prostorno-planskim dokumentima, za koja nije proveden
postupak procjene utjecaja na okoliš niti raspolažu ijednom od neophodnih dozvola, a rade na
temelju rješenja ili odluke nadležnog tijela te su u sustavu službeno organiziranog dovoza
otpada ovlaštenih komunalnih poduzeća.
Dogovorne deponije otpada su, uglavnom, neuređeni manji prostori za odlaganje otpada koji
nisu predviđeni odgovarajućim prostorno-planskim dokumentima i za koje nije proveden
postupak procjene utjecaja na okoliš. Ona ne raspolažu nijednom od neophodnih dozvola, ali
djeluju uz znanje ili u dogovoru s nadležnim tijelom. Uglavnom nisu u sustavu službeno
organiziranog dovoza otpada ovlaštenih osoba.
»Divlja« deponija otpada – smetlišta su manji neuređeni prostori koji nisu predviđeni za
odlaganje otpada, a formirali su ih najčešće građani bez prethodnog znanja tijela lokalne
samouprave.
 6. Odlaganje otpada na sanitarnim deponijama

Sanitarne deponije su pažljivo dizajnirane strukture koje se grade u zemlji ili na površini
zemlje, pri ćemu se otpad odvaja od okoline. S obzirom da deponije sadrže otpad, njihova
svrha je spriječavanje kontakta otpada i okoline koja okružuje deponiju, posebno sa
podzemnim vodama. Ovakve deponije su izgrađene sa posebnim planom, omogućavajući
siguran i efektivan sistem odlaganja komunalnog otpada. Deponije ne služe za uništavanje
otpada, nego za njegovo odlaganje i pohranjivanje. S obzirom da deponije sadrže minimalne
količine kiseonika i vlage, spriječavaju smeće od brzog raspadanja i na taj način spriječavaju
obrušavanje površine na kojoj je deponija sagrađena.

Slika 2. Sanitarna deponija

(http://www.otpad-ks.ba )
 7. Propisi svake deponije

Osnovne komponente svake sigurne i dozvoljene deponije su:

 Dno deponije- Linija dna odvaja i spriječava da otpad dođe u kontakt sa prirodnim
tečnostima u zemljištu i podzemnom vodom.
 Ćelije (stare i nove)- ovo područje deponije je konstruisano za skladištenje otapada.
Unutar velikih ćelija su konstruisane manje ćelije u koje se na dnevnoj bazi odlaže otpad,
te se, nakon odlaganja otpada, sabijaju mašinama.
 Sistem procjednih voda- Dno svake deponije dizajnirano je tako da na dnu ima okno u
koje se tečnosti zadržavaju unutar deponije. Sitem kolekcije tečnosti iz deponije sastoji se
od drenažnog sistema, odnosno sistema cijevi, te šljunka i pijeska koji je smješten na dnu
deponije. Ovim drenažnim sistemom procjedne vode se odvode van deponije u bazen za
prečišćavanje.
 Sistem za odvođenje atmosfersikh padavina- Ovaj sistem je konstruisan na način da
kontroliše vodu koja dolazi iz atmosfere. Funkcioniše tako da zadržava atmosferske
padavine i omogućava njihovo lagano oticanje da bi se izbjeglo poplavljivanje deponije.
 Sistem za sakupljanje metana- Bakterije u deponiji dovode do raspadanja otpada bez
prisustva kiseonika. Ovaj proces dovodi do nastanka gasova u deponiji, od kojih je 50%
metan. S obzirom da je metan zapaljiv i ima tendenciju eksplozije, mora biti uklonjen iz
deponije. Da bi se to postiglo napravljen je sistem cijevi u deponiji koji služi za odvođenje
metana van deponije.
 Kapa ili prekrivač deponije- Otpad koji je smješten u ćelije mora biti pokriven sa
najmanje jednim metrom sabijene zemlje ili nekim drugim alternativnim prekrivačem. Na
ćelije koje su napunjene otpadom potrebno je staviti trajni prekrivač od kompaktnog
zemljišta koji je puno deblji od privremenog, dnevnog prekrivača. Ovi prekrivači služe da
bi se otpad izlovao od kontakta sa zrakom i životinjama, te da bi se kontrolisao neugodni
miris deponije. Kada je ćelija deponije popunjena i nema više kapaciteta da se puni
otpadom, ona se trajno zatvara sa prekrivačem od polietilenske plastike, sabijenog sloja
zemlje i sloja površinske zemlje na kojoj može da se zasadi vegetacija i na taj način
spriječi erozija tla.
 Monitoring podzemnih voda- Stanice za praćenje kontaminacije podzemnih voda su
smještene tako da imaju direktan pristup za testiranje na prisustvo štetnih hemikalija.
Tipična stanica za testiranje podzemnih voda bavi se nizom testova koji drže pod
kontrolom nivo štetnih hemikalija u podzemnim vodama raznim testiranjima i analizama
vode, da bi se poduzele mjere ukoliko je došlo do kontaminacijehlhlhjlh
 8. Zaključak
Kako bi se postojeći resursi koristili racionalno i na održiv način potrebno je,najpre,vršiti
prevenciju nastanka otpada,odnosno smanjiti količine proizvedenog otpada, tj.ne stvarati otpad
nepotrebno.Zatim podsticati ponovnu upotrebu i reciklažu, a tek kao poslednju opciju planirati
pravilno odlaganje otpada.Na taj način ne dopušta se nekontrolisano jednokratno korišćenje
resursa,već  se podstiče racionalna upotreba. Najveći problem sakupljanja otpada radi reciklaže
je sortiranje, jer neki delovi procesa  moraju da se izvrše ručno, što povećava troškove reciklaže.
Takođe postoji problem kategorizacije smeća, pa recimo PET flaša nije ista kategorija otpada kao
i PVC kontejnera i ne mogu zajedno da se recikliraju. Najidealniji princip zaštite životne sredine
od otpada je ne proizvoditi ga ili koristiti ambalažu koja je biorazgradiva i ne ispušta toksine u
atmosferu. Kao potrošač, vi možete da utičete koji prozvod ćete da kupite. Organizovanim i
dobro osmišljenim sistemom upravljanja otpadom, postižu se pozitivni ekonomski efekti i
smanjuju negativni uticaji na životnu sredinu, zdravlje ljudi, biljni i životinjski svet, predele i
prirodna dobra od posebnog značaja.Čak iako se propisno prikuplja I odlaže, otpad koji se
nekontrolisano proizvodi,ne upotrebljava ponovo i ne reciklira,ne doprinosi zaštiti životne
sredine,već joj šteti.Iako osnovni sistemi upravljanja otpadom mogu uključivati različite
tehnologije i stepene sofisticiranosti, za sve je zajedničko da uključuju skladištenje, sakupljanje,
transport i odlaganje otpada, uz dodatna logična unapređenja tehnologije, kao što su sabijanje i
prenos otpada. Dakle, manje otpada i pravilno postupanje sa otpadom doprinsi održivom razvoju.
Kroz ovaj seminarski radu upoznali smo se se sa osnovnim pojmovima odlaganja otpada na
deponijama,uvidjeli smo da ima različitih vrsta deponija, ali također da mali broj istih ne
ispunjava uslove u BiH. Veliki problem nam predstavljaju nekontrolisane deponije kojih je sve
više u blizini naseljenih mjesta,što dalje dovodi do pitanja zdravstvenog stanja stanovništva
Bosne i Hercegovine.Koliko će se vlast i zakon pozabaviti pitanjima deponije u BiH je na
stanovništvu da čeka rješenje.Deponije su jako opasne i sami otpad koji se reciklira mora biti
posebno tretiran od strane osoba koje su sposobne za odlaganje,sortiranje otpada, reciklaža
otpada je veoma važna jer samim tim smanjujemo deponije a vraćamo u upotrebu
reciklirano(staklo,papir..) za koje bi u deponiji trebalo godina i godina da se razgradi.U
budućnosti treba povećati podsvjest stanovništva tako što bi trebali obratiti pažnju na
razvrstavanje otpada i smeća kako bi rasteretili deponije i što više reciklirali otpad, te ga samim
tim vraćali u ponovnu upotrebu.Smanjenjem nekontrolisanih deponija, dalje znači duži vijek
naše planete Zemlje. Zbog sve većih količina i štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od
najznačajnijih ekoloških problema savremenog svijeta. Čovjek je, svojim aktivnostima,
odlučujući činilac u mijenjanju okoliša.
 9. Literatura

[1] Dr Borislav Jakšić Dr Marina Ilić – Upravljanje opasnim otpadom

[2] Agencija za zaštitu životne sredine – www.sepa.gov.rs
[3] sr. wikipedia.org/wiki/Otpad
[4] www.setreciklaza.rs
[5] www.loznica.rs
[6] www.ereciklaza.com
[7] http://www.recikliraj.hr
[8] www.greentech.rs/index.php/reciklaza-recikliranje