‫سیستم های حقوقی معاصر‬

‫حقوق مقایسه ای‬

‫‪Comparative Law‬‬
‫سمستر دوم‬
‫حقوق و علوم سیاسی‬

‫د‪/‬انور فرهمنـــد‬
 ‫جلسه ششم‬
‫مراحل قانون گذاری در دوره‬
‫تقلید و پیروی‬
‫(از نیمه قرن چهارم تا آخر قرن ششم هجری)‬

‫خدمات علمی فقها در این دوره‬ ‫تقلید و عوامل ظهور آن‬

 ‫تقلید و عوامل ظهور آن‬

‫تقلید وپیروی چیست ؟‬

‫معنای تقلید در شرع‪ ،‬عبارتست از رجوع به قولی که گویندهاش هیچ دلیلی ندارد و در شریعت‪ ،‬از آن نهیی شیده‬
‫است؛ اما اتباع‪ ،‬پیروی از آنچه را گویند که با دلیل و برهان‪ ،‬ثابیت شیده اسیت‪ ،‬و پییروی‪ ،‬عبارتسیت از پیییرش‬
‫گفتار و نظر دیگران با شناخت دالیل آنها‪( .‬توضیح‪ :‬تمام امت یا آن دسته از کسانی کیه نظرشیان در امیور دینیی‬
‫امت و در پهنهی اجماع‪ ،‬مورد قبول است‪ ،‬بر این اتفاق کردهاند که تقلید از مییاه اربعیه‪ ،‬جیای اسیت و در آن‪،‬‬
‫مصلحتهایی قرار دارد که بر کسی پوشیده نیسیت) ﴿فَبَ ِّشر ۡ ِّعبَردِِّۡ*ٱلَّرِِّن َۡ نَسرََ ُِِّون َۡ ٱلقَرن َۡ فَنَََّبُِّورن َۡ أَح َسرََُوۡ ‪…«.‬میدده بیده بیه‬
‫بندگانم؛ آن کسانی که به همهی سخنان گوش میدهند و از نیکوترین و زیباترین آنها‪ ،‬پیروی میکنند‪.‬‬
 ‫علت نام گذاری این دوره به عصر تقلید‪ ,‬و اسباب اجمالی آن چه بوده؟‬

‫الف‪ :‬توقف باب اجتهاد‪ :‬به این معنی که فقهای اسالمی در تالش برای استخراج مس ایل حق وقی و‬
‫استباط آن از مصادر شرعی تابع مکاتب بزرگ فقهی شدند و به آن اکتفا نمودند‪.‬‬

‫ب‪ :‬بحرانی های سیاسی به منجر به انقسام قلمرو جهان اسالم شد‬
‫‪ -1‬دولت ساسانی در شرق (‪279‬ه ‪ 875 ،‬م) ‪----‬زمان خالفت و دوره امویان و هارون الرشید‬
‫‪ -2‬دولت صفاریان بعد از سامانیان (‪279‬ه ) ( دوران ابن سینا ‪ ،‬و خوارزمی و‪).....‬‬
‫‪ -3‬مرکزیت دولت امویان در اندلس ‪ 279‬ه )‬
‫‪-4‬وجود جنگ های صلیبی و انقطاع روابط میان علما اسالمی‬
‫‪ -5‬ضعف روحی و علمی در جهان اسالم نتیجه از بین رفتن استقالل سیاسی‬
‫نقشه قلمروی جهان اسالم از عصر پیامبر تا اوخر عهد دولت عباسیان (‪ ۶5۶‬هجری)‬
 ‫ادامه ‪.............‬‬

‫اسباب ظهور تقلید یا علل و اسباب توقف اجتهاد مبنی بر چه دالیل تفصیلی بود‪:‬‬
‫‪ -‬تقوا و پرهیزگاری برخی از علمای توانمند‪ :‬با وجود همه اسباب و علل تخلف سیاسیی و فکیری دان یمندان وفقیهیانی‬
‫بودند که قدرت و توانایی استباط مسایل را داشتند ولی تقوا وپرهی کاری ای ان مانع از نور آوری در مسایل حقیوقی و مسیایل‬
‫احکام می شد‪.‬‬
‫‪ -‬در مذهب حنفی ( ابوالحسن کرخی‪ ،‬ابوبکر الرازی)‬
‫‪ -‬در مذهی مالکی ( ابن الرشد و الجوینی)‬
‫‪ -‬در مذهب الشافعی ( امام الحرمین ‪ ،‬القرافی)‬

‫‪ -‬تدوین مذاهب فقهی ‪ :‬مراحل تدوین میاه فقهی به مرحله پختگی و استقالل خود در اواخر عهد خالفیت‬
‫عباسیان توسط شاگرادان هر یک از این مکات رسیده بود وحل اغل موارد و حیواد حقیوقی و حکمیی‬
‫در دواووین فقهی موجود بود‬
 ‫ادامه ‪.............‬‬

‫‪ -‬تعصب مذهبی‬
‫‪ -‬رواج تعص میهبی و فراخواندن دیگران به سوی میه فقهی و حقوقی معین در این دوره توسط برخی از‬
‫پیروان این میاه باعث آشفتگی روانی در اتبیاع ییک جهیت واحید سیوی و از سیوی دیگیر باعیث بیروز‬
‫اختالفات و گسستگی فکری در جامعه شده بود‬

‫‪ -‬والیت منصب قضا‪:‬‬

‫‪ -‬با بحرانی شدن اوضاع سیاسی و اجتماعی در آن دوره وانقسام قلمرو دولت اسالمی به دولت های کوچکتر‪،‬‬
‫دولت مردان هر منظقه جغرافیایی در پی گماشتن و تفویض منص قضا به کسانی بودند که گرایش فقهی به‬
‫یک میه معین و مورد تایید آنها داشت که این خود عامل مهم در تقلید وبسته شدن باب اجتهاد بود‪.‬‬
 ‫ادامه ‪.............‬‬

‫‪ -‬شدت یافتن بحران های سیاسی و جنگ های صلیبی‬

‫‪ -‬دو بحران ب رگ این دوره اختالف سیاسی داخلی که منجر به تقسیم قیدرت در حیوزه داخلیی‬
‫شد‪ ،‬شدت یافتن جنگ های صلیبی یا بی انس که به مدت دوقرن ادامیه داشیت (در دوره سیوم‬
‫عباسیایان‪ :‬عصر سلجوقیان (‪ ۶۵۶–۴۴۶‬هجری) مطابق با (‪ ۱۲۵۸ - ۱۰۵۵‬میالدی)‬
 ‫ادامه ‪.............‬‬

‫‪ -‬خدماتی علمی فقها در این دوره‬

‫‪ -‬هر چند اجتهاد و نو آوری از جهان اسالم رخت سفر بست و تقلید جای آنرا گرفت ولی فقهای این دوره بیه‬
‫فعالیت های علمی حقوقی مهمی دست یافتند گر چه منجر به تاسیس میهی جدییدی ن ید امیا بیه توسیعه و‬
‫انک اف میاه فقهی شدت بخ ید‬

‫زمینه های انکشاف در قواعد فقهی وحقوقی‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ -1‬تعلیل احکام فقهی ‪ :‬بررسی مجدد احکام وشناخت روش های استنباط مسایلی که قبال مورد بررسی‬
‫قرار نگرفته بود (یا به عبارتی پویایی در احکام فقهی )‬
‫‪ -2‬ترجیح میان آرای فقهای مختلف در مسایل حقوقی‪:‬‬
‫‪ -3‬تالیف در فقه مقایسوی در نتیجه شیوع بحث های علمی و گفتگوهای مذاهب فقهی‬
 ‫ادامه ‪.............‬‬

‫سواالت وتمرینات جلسات درسی پنجم و ششم ‪:‬‬

‫‪.۱‬از عوامل توسعه فقه در زمان تابعین را نام گرفته توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ ،۲‬عوامل اف ایش اختالفات فقهی در زمان تابعین را نام گیرید‪.‬‬
‫‪ ۳‬اهل حدیث کی بودند و چه خدماتی در حوزه حدیث انجام داده اند؟‬
‫‪ .۴‬کثرت روایت حدیث چه تاثیری برفقه اسالمی گیاشت‪ ،‬موضوع را مختصر توضیح دهید‪.‬‬
‫‪ .۵‬خصوصیات تقنینی دوره تابعین را نام گیرید‪.‬‬
‫‪ .۶‬خصوصیات تقنینی دور تبع تابعین را بیان کنید‪.‬‬
‫‪.7‬علم جرح و تعدیل در چه زمانی به وجود آمد؟‬
‫‪ .۸‬عوامل رشد نهضت فقه اسالمی در دور تبع تابعین را نام گیرید‪.‬‬
‫‪ .9‬بحث های علمی فقها در زمان تبع تابعین پیرامون چه موضوع بود‪ ،‬موارد بحث های علمی را م خص سازید‪.‬‬
‫‪ .۱۰‬نتایج مباحثات علمی زمان تبع تابعین را مختصر بیان کنید‪.‬‬
‫‪ .۱۱‬منابع اتفاقی و اختالفی قانونگیاری در دور تبع تابعین را بیان کنید‪.‬‬
‫‪ .۱۲‬عوامل تقلید و توقف اجتهاد را بیان نمایید‪ .‬ودو مورد از آنها را مفصال شرح دهید‬
‫‪ ،۱۳‬فقها در زمان تقلید و توقف اجتهاد چه خدمات علمی را انجام دادند؟ مختصر بیان کنید‬