Bölüm 5

Kişi ve Kişilik Kavramları

Tüzel Kişiler
öğrenme çıktıları

2 Gerçek kişileri ve tüzel kişileri

Gerçek Kişiler

1
tanımlayabilme, farklı ayrımlara göre

2
1 Kişilik kavramını tanımlayabilme, kişiliğin tüzel kişileri sınıflandırabilme, vakıf
hukuki mahiyetini, başlangıcını ve sona ve derneklerin yapısını, amacını ve
ermesini ortaya koyabilme sorumluluklarını ifade edebilme

Hısımlık, Ad ve Yerleşim Yeri

3 Hısımlık kavramını ve türlerini tanımlayıp

3
tespit edebilme, adın korunmasına yönelik
kanuni hükümleri ortaya koyabilme,
yerleşim yerinin mahiyetini ve önemini ifade
edebilme

Anahtar Sözcükler: • Kişilik • Kişiliğin Türleri • Ehliyet • Dernek • Vakıf • Hısımlık • Ad • Yerleşim Yeri

146
Temel Hukuk Bilgisi
GİRİŞ
Kişilik kavramı birbirinden farklı iki anlamda
kullanılmaktadır. Dar anlamda kişilik, haklara ve
borçlara sahip olmayı ifade etmektedir. Bu anlam-
da kişilik, kişi kavramıyla aynı anlama gelmekte, bir
başka ifadeyle hak ehliyetini karşılamaktadır. Geniş
anlamda kişilik ise sadece hak ehliyetini değil, fiil
ehliyeti (medeni hakları kullanma ehliyeti) ile bir-
likte kişinin kişisel hallerini ve kişilik haklarını da
içine almaktadır. Bu anlamda kişilik kavramı, kişi
kavramından oldukça geniş bir kapsama sahiptir ve
kişinin ehliyetleri, kişisel halleri ve kişilik hakların-
dan oluşmaktadır.
Kişisel haller, bir kişiyi diğer kişilerden ayıran
ve hukuk düzeninin kendilerine birtakım sonuçlar
bağladığı niteliklerdir. Örnek olarak; kişinin yaşı,
cinsiyeti, nesep durumu ve evli-bekâr-dul olması
sayılabilir.
Kişilik hakları ise kişilerin maddi, manevi ve eko-
nomik bütünlüğü ve varlıkları üzerinde sahip bulun-
dukları mutlak haklardır. Örnek olarak; bir kimse-
nin vücut bütünlüğü, sağlığı, ismi, şeref ve haysiyeti,
resmi, hürriyetleri ve sır çevresi sayılabilir.
Kişilik hakları, modern hukuk sistemlerinde her
türlü saldırılara, yani gerek dıştan diğer kişilerden
ve devletten gerek içten yani bizzat kendisinden ge-
lecek saldırılara karşı korunmaktadır. Hukuk siste-
mince sağlanan bu koruma ise gerek kamu hukuku
karakterli kanunlar gerek özel hukuk karakterli ka-
nunlar ve bunlar içerisinde özellikle Medeni Kanun
aracılığı ile gerçekleşmektedir. Gerçekten TMK.
m.23, kişilik haklarının hukuki işlemlerle insani
duygulara, hukuk ve ahlak kurallarına aykırı derece-
de kısıtlanamayacağı ilkesini koyar. Böylece kişileri
kişilik haklarını hukuki işlemlere konu yapmaktan,
bu haklardan vazgeçmekten veya onları aşırı derece-
de kısıtlayan işlemlere girişmekten alıkoymak ister.
Bu maddeyi tamamlar mahiyette olmak üzere TBK.
m.26’ ya bakmak gerekir. TMK. m.23 ve TBK.
m.26 hükümlerinin çiğnenmesi suretiyle yapılan
sözleşmelerin yaptırımını genel biçimde TBK. m.27
hükmü belirler. Bu yaptırım, hükümsüzlüğün en
ağır derecesi olan “kesin hükümsüzlük”dür.
Kişiler hukukunun temel kavramı kişidir. Hu-
kukta kişi hak ve borçlara sahip olan varlıklardır.
Bu anlamda olmak üzere hukukta kişi kavramı
günlük dildeki kişiden farklı bir anlam ifade et-
mektedir. Günlük dilde kişi denince insan akla ge-
lir. Hâlbuki hukukta insan dışında hak ve borçlara
sahip olan varlıklar da vardır. Bunlar da tüzel kişi
dediğimiz topluluklardır. O halde tabii bir varlık
olan insanlar yanında, onlar gibi haklar edinebilen
ve borç altına girebilen tüzel kişiler de hukukta kişi
sayılmaktadırlar. Buna göre hukukta iki kişi vardır.
Bunlar gerçek kişiler (hakiki şahıslar) ve tüzel kişi-
ler (hükmi şahıslar) dir.
GERÇEK KİŞİLER
Gerçek kişiler, insanlardır. Bugün modern hu-
kuk düzenleri, cinsiyet, ırk, din, dil vs. gibi farklar
gözetmeksizin bütün insanları birer “kişi” olarak
kabul etmektedirler.
Oysa eski devirlerde bütün insanlar kişi kabul
edilmiyordu. Örneğin, Roma hukuku sadece hür
olanları kişi sayıyor, buna karşılık köleleri bunun
dışında tutuyordu. Roma hukukunda köleler bir
eşya sayılıyor ve hukuki muamelelere konu oluyor-
lar, yani satılabiliyorlar ve kiraya verilebiliyorlardı.
Kölelik sadece Roma’da değil, fakat İbraniler’de,
Barbarlar’da, Hind’de ve Eski Yunan’da da mev-
cuttu. Bu müessese ortadan kalktıktan sonradır ki,
bütün insanlar hür ve köle şeklinde bir ayrıma tabi
olmaksızın haklara ve borçlara ehil varlıklar, yani
birer “kişi” olarak kabul edilmeye başlandılar. Bu-
gün artık bütün insanlar hukukta gerçek kişidir.
Kişiliğin Başlangıcı
Medeni Kanunumuz madde 28’e göre kişi-
lik “çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda
başlar”. Kişi bu andan itibaren haklara ve borçlara
sahip bir varlık niteliği kazanır. Bu andan itibaren
kişi bir başkasına mirasçı, bir ayni hakkın sahibi,
bir borç ilişkisinin tarafı olabilir. Kanun, kişiliğin
başlaması için iki şartın bir arada gerçekleşmesini
öngörmektedir. Bunlar, çocuğun ana rahminden
canlı olarak ayrılmasını ifade eden sağ doğum ve
çocuğun anadan ayrılmasını, ana rahmi dışında
bağımsız bir varlık kazanmasını ifade eden tam
doğumdur. Çocuğun yaşama süresi ya da yaşama
şansını devam ettirmesi önemli değildir.
Kişiliğin Sona Ermesi
Kişiliği sona erdiren en tabii sebep ölümdür.
Ölümün hukukta doğurduğu en önemli sonuç
da kişiliğin son bulmasıdır. Bu andan itibaren kişi
hak ve borç sahibi olmayacaktır. Kendisine ait, ha-
yattayken edindiği haklar ve borçlar mirasçılarına
147

intikal edecektir. Bir kimsenin doğduğu anda, sağ
mı ölü mü doğduğunun tespitinde de aynı verilere
başvurulacaktır. Bu konuda en önemli nokta kişi-
nin ölüm anının tespitidir. Zira kişiye ait hak ve
borçların mirasçı olarak kimlere intikal edebileceği
konusu ölüm anının tespitine bağlı bir konudur.
Ölüm Karinesi
Bir hakkın kullanılması için bir kimsenin ha-
yatta veya ölü olduğunu ya da bir kimsenin öldüğü
anda hayatta olduğunu iddia eden kişi bunu ispat-
lamakla yükümlüdür. Bazı hallerde birden fazla ki-
şiden hangisinin önce hangisinin sonra öldüğünün
tespiti oldukça büyük önem taşımaktadır. TMK.
kişilerden hangisinin önce, hangisinin sonra öldü-
ğünün tespit edilememesi durumuna göre bir dü-
zenleme getirmiştir. Buna göre, birden fazla kişiden
hangisinin önce, hangisinin sonra öldüğünü tespit
mümkün değilse bunların hepsi aynı anda ölmüş
sayılacaktır (TMK. m. 29/II). Buna “birlikte ölüm
karinesi” adı verilmektedir.
Bir ölüm olayında genellikle ortada bir ceset
vardır. Fakat öyle bazı olaylar vardır ki kişinin ya-
şadığı olayda ölümüne muhakkak nazarıyla bakıl-
masına rağmen cesedine rastlanmamaktadır. İşte
ölümüne kesin gözle (muhakkak) bakılacak bir
halde kaybolan ve cesedi bulunmayan kişinin öl-
müş sayılmasına “ölüm karinesi” adı verilmektedir.
Gaiplik
Yine bazı yaşam olayları vardır ki kişinin ölü
mü sağ mı olduğu belirsizdir. Örneğin; bir uçak
kazası ya da deniz kazasında çok sayıda kurtulan ol-
muştur, fakat ilgili kişinin de bu kurtulanlar arasın-
da olup olmadığı belli değildir ya da kişi evini terk
etmiş ve kendisinden bir daha haber alınmamış
olabilir. Bu gibi kişinin ölü mü sağ mı olduğunun
bilinmesinde birçok açıdan yarar vardır. Bunu dü-
şünen kanun koyucu TMK.’da kişiliği sona erdiren
bir sebep olarak gaiplik kurumunu düzenlemiştir
(TMK. m. 32-35, ayrıca 1587 sayılı Nüfus Kanu-
nu m. 40). Kişiliğin gaiplik yoluyla son bulması
için şu şartlar gereklidir;
• Gaipliği gerektiren bir olayın varlığı: TMK.
gaipliğin iki halini öngörmüştür. Bunlar
“ölüme tehlikesi içinde kaybolma” ile “uzun
zamandan beri haber alınamamadır.
148
Kişi ve Kişilik Kavramları
• Belli bir sürenin geçmiş olması: Gaipliğe karar
verebilmek için gaipliği gerektiren olayların
varlığı yeterli değildir. Bu olayların üzerinden
belli bir sürenin de geçmiş olması gerekir.
• Kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolmasının
söz konusu olduğu hallerde, bu olayın ger-
çekleştiği tarihten itibaren bir yıl geçmesi ge-
rekir. Uzun zamandan beri haber alınamama
haline dayanan gaiplikte ise son haber alma
tarihinden itibaren beş yıl geçmesi gerekir.
• Mahkemenin gaiplik kararı vermesi: Ölüm
karinesinden farklı olarak gaiplikte kişilik
kendiliğinden son bulmaz. Yukarıdaki şart-
lar mevcut ise başvuru üzerine mahkeme-
nin gaiplik kararı vermesi gerekir. Gaiplik
için başvuru halinde mahkemece gaip hak-
kında bilgisi olanların bu bilgileri vermesini
sağlamak amacıyla bir ilan verilecektir. İlan
süresi ilk ilan tarihinden itibaren altı aydır.
İlan sonuçsuz kalır ise mahkemece gaiplik
kararı verilecektir. Karar kesinleşince kişilik
gaiplik nedeniyle son bulacaktır.
Gaiplik kararı ölüm tehlikesinin gerçekleştiği
veya son haberin alındığı günden başlayarak hü-
küm doğurur (TMK. m.35/II).
Kişilerin Ehliyetleri
Ehliyet kavramı mahiyetine göre iki çeşide ayrı-
lır. Bunlar “hak ehliyeti” ve “fiil ehliyeti”dir.
Hak Ehliyeti
Hak ehliyeti, kişinin haklara ve borçlara sahip
olabilme ehliyetidir (TMK. m.8). Buna göre hak
ehliyeti kişi kavramı ile eş anlamlıdır. Kişinin hak
ehliyetine sahip olmasının tek şartı, kişinin kişi ola-
rak varlık kazanmış olmasıdır. Kişilik sağ ve tam
olarak doğumla başladığına göre herkes sağ olarak
doğduğu anda hak ehliyetine sahip olur. Bunun so-
nucu olarak kişi doğduğu andan itibaren haklara
ve borçlara sahip olabilecek yani hak ehliyetini elde
etmiş olacaktır. Ancak Medeni Kanunumuz çocu-
ğun sağ ve tam doğmak şartıyla ana rahmine düş-
tüğü tarihten itibaren hak ehliyetini elde edeceğini
mirasçı olabilme açısından açıkça düzenlemektedir.
Kişi bu haklara ve borçlara sahip olabilmek için biz-
zat hareket edebilme ehliyetine (yani fiil ehliyetine)
sahip değilse bunları yetkili temsilcileri aracılığıyla
kullanabilecektir.
Temel Hukuk Bilgisi
Medeni haklardan farklı olarak kamu hakları-
nın kullanımında başka şartlarda gerekmektedir.
Mesela seçme ve seçilme hakkına sahip olabilmek
için Türk vatandaşı olmak ve 18 yaşını doldurmuş
olmak şarttır.
Fiil Ehliyeti
Fiil ehliyeti, kişinin bizzat kendi davranışlarıy-
la haklar ve borçlar yaratabilme ehliyetidir (TMK.
m.9). Bu yönüyle hak ehliyetiyle fiil ehliyeti ara-
sındaki en önemli fark fiil ehliyetinin kişinin bizzat
kendi davranışları sonucu haklara ve borçlara yol
açan ehliyet olmasıdır. Haklara ve borçlara sahip
olabilme ehliyeti olan hak ehliyetine doğumla bir-
likte herkes sahip olduğu halde, fiil ehliyetinde bu
haklara ve borçlara sahip olma, kişinin bizzat kendi
davranışı olmaktadır. O halde kişi kendisine haklar
temin eden, kendisini borç altına sokan fiil ve iş-
lemleri bizzat yaratabiliyorsa fiil ehliyetine sahiptir.
Şartları: Herkes hak ehliyetine sahip olduğu
halde, fiil ehliyetine sahip değildir. Fiil ehliyetine
sahip olabilmek için bazı şartlara ihtiyaç vardır. Bu
şartların neler olduğu, Medeni Kanunumuzun 10.
ve 14. maddelerinin birlikte incelenmesinden çı-
kartılabilir. Bunlar; kişinin ayırt etme gücüne sahip
olması (mümeyyiz olmak), ergin olması (reşit) ve
kısıtlı olmaması (mahcur olmamak) dır.
Fiil Ehliyetinin Şartları
Fiil ehliyetinin şartları bu şartlarla ilgili açıkla-
malar aşağıda verilmektedir:
Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak: Fiil ehli-
yetinin en önemli şartı kişinin ayırt etme gücüne
sahip olmasıdır.Zira kişi ayırt etme gücüne sahip
değilse tam ehliyetsizdir. Diğer iki şart mevcut olsa
bile bizzat kendi davranışlarıyla hiç bir hak ve borç
sahibi olamaz. Hâlbuki kişi ayırt etme gücüne sa-
hip (mümeyyiz) ise diğer şartlardan birinin eksik-
liğine rağmen kendisini hak ve borç sahibi yapan
bazı fiil ve işlemlerde bulunabilir.
M.K. madde 13, ayırt etme gücüyle ilgili şöyle
bir tanım vermiştir: Yaşının küçüklüğü sebebiyle
yahut akıl hastalığı veya akıl zayıflığı veya sarhoşluk
ve bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun
biçimde hareket etme iktidarından mahrum olma-
yan her şahıs bu Kanun’a göre ayırt etme gücüne
sahiptir.
Görüldüğü gibi M.K. ayırt etme gücünü olum-
suz bir şekilde tanımlamıştır. Maddenin incelen-
mesinden ayırt etme gücüne sahip olabilmek için
akla uygun biçimde davranma yeteneğine sahip
olmak (makul surette hareket edebilme iktidarına
sahip olmak) gerektiği ve bazı sebeplerin bu ikti-
darı ortadan kaldırdığı, dolayısıyla kişiyi ayırt etme
gücünden mahrum ettiği sonucu çıkmaktadır. Ma-
kul surette hareket etme iktidarı kişinin aklı ba-
şında hareket etmesini ifade eder. Davranışlarının
sonuçlarını aynı şartlar altında, orta zekâlı bir kişi
gibi bilerek hareket eden kişi makul surette hareket
ediyor demektir. Ancak bu durum her somut olay-
da ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Ergin olmak: Yaşam tecrübeleri, kişilerin belli
bir yaşa eriştiği zaman belli bir zekâ düzeyine ya da
fikri olgunluğa eriştiğini göstermektedir. Fiil ehli-
yeti de kişinin kendi davranışlarıyla kendisini hak
ve borç sahibi yapması olduğuna göre bu ehliyet
için hak ve borç sahibi olmanın sonuçlarını düşü-
nebilmesini gerektiren bir yaşa erişmek zorunludur.
Kişinin fiil ehliyetine sahip olması için belli bir yaş
olgunluğuna ulaşmasına ergin olmak, ulaşılan bu
yaş sınırına ise erginlik yaşı denir. Bu tanım nor-
mal yolla elde edilen erginlik için geçerlidir. Bunun
dışında M.K. yine belli bir yaş sınırına dayanan er-
ginliği kabul etmiş, fakat bu yaş sınırını mahkeme
kararıyla daha küçük bir yaş olarak kabul ettiği gibi,
evlenmenin de kişiyi ergin kıldığını öngörmüştür.
Buna göre, normal olarak her kişinin ergin olması
için ulaşması gereken yaş sınırını M.K. 11. madde-
si “erginlik onsekiz yaşın doldurulmasıyla başlar”
şeklinde belirtmiştir. Ancak M.K. istisnai bazı hu-
kuksal işlemler bakımından örneğin; M.K. m. 502
(Vasiyetname yapabilmek için ayırt etme gücüne
sahip olmak ve 15 yaşın ikmali yeterlidir), normal
erginlik yaşının altında bir yaş öngörmüştür.
Erken erginlik, iki halde söz konusu olur. Bun-
lardan biri, “evlenme ile ergin olma”; diğeri ise,
“kazai erginlik”tir. M.K. m. 11’e göre “evlenme ki-
şiyi ergin kılar”. Medeni Kanunumuz bir kimsenin
evlenebilmesi için de bir yaş sınırı tespit etmiştir
ki buna evlenme erginliği denilmektedir. Evlenme
erginliği M.K. m. 124’e göre, erkek ve kadın için
17 yaşın bitirilmesidir. Bununla beraber hâkim,
olağanüstü hallerde ve pek önemli bir sebepten do-
layı 16 yaşını bitirmiş bir erkeğin veya bir kadının
evlenmesine izin verebilir ki buna da fevkalade ev-
lenme erginliği denilmektedir (TMK. m. 124/II).
Evlenmeyle kazanılmış olan erginlik kesindir.
149

Kazai erginlik de bir erken erginlik halidir. Me-
deni Kanunumuzun 12. maddesi “On beş yaşını
dolduran küçük, kendi isteği ve velisinin rızasıyla
mahkemece ergin kılınabilir” diyerek kazai ergin-
liğin şartlarını belirtmektedir. Bu şartlara bir de
“küçüğün menfaatinin bulunması” şartını ekle-
yebiliriz. Gerçekten hâkim, kazai erginliğe karar
vermeden önce, bunda küçüğün korunmaya değer
bir menfaatinin bulunup bulunmadığı da araştırıl-
malıdır. Erginliğin bu şekilde kazanılması, kanun
koyucunun yaş şartı aradığı bazı hakların elde edil-
mesini sağlamaz. Örneğin, sürücü belgesi için 18
yaş aranmaktadır. Kazai erginliğine karar verilen 16
yaşındaki bir kimse sürücü belgesi almak için 18
yaş şartını beklemek zorundadır.
Kısıtlı olmamak: Burada fiil ehliyetinin olum-
suz bir şartı söz konusudur. Ayırt etme gücüne sahip
ve ergin olan kişinin fiil ehliyetine sahip olabilmesi
için ayrıca kanunda öngörülen sebeplerden biriyle
kısıtlanmamış (hacir altına alınmamış) olması da
gerekir. Kısıtlılık sebepleri TMK. m. 405-408’de
sınırlı bir şekilde sayılmıştır. Bunlar “akıl hastalığı
veya akıl zayıflığı”, “savurganlık, alkol veya uyuş-
turucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü
yönetim”, “özgürlüğü bağlayıcı ceza” (bir sene ve
daha fazla müddetle hürriyeti ortadan kaldıran bir
cezaya mahkûm olma) ve “istek üzerine” kısıtlan-
madır.
Bu sebeplerden biri mevcut ise kişi mahkeme
kararıyla kısıtlanır ve kendisine vasi tayin edilir.
Kişi ayırt etme gücüne sahip ve ergin ise kısıtlan-
mak suretiyle tam ehliyetli bir kişi olmaktan çıkar.
Kişinin ayırt etme gücüne sahip olmamasında tam
ehliyetsizlik söz konusu olduğu hâlde, kısıtlı olma-
sında ayırt etme gücünü kaldıran sebepler dışında
tam ehliyetsizlik söz konusu olmayacaktır.
Fiil Ehliyetinin Kapsamı
Yukarıda ifade edildiği üzere hak ehliyeti kişinin
tam ve sağ olarak doğması ile başlar ve böylece kişi-
nin haklara ehil olmasını kapsar. Ancak fiil ehliyeti-
ne sahip olmak için yalnızca haklara sahip olabilmek
yani hak ehliyetine sahip olmak yeterli değildir.
Fiil ehliyeti, kişinin kendi fiil ve iradesi ile borç
altına girebilmesini ve hak elde edebilmesini ifade
eder. Bu anlamda fiil ehliyetinin kapsamından hu-
kuki işlem yapmaya ehil olmak, haksız fiillerden
sorumlu olmak ve nihayet bir davanın tarafı olmak
anlaşılır.
150
Kişi ve Kişilik Kavramları
İleride görüleceği üzere fiil ehliyeti bakımından
gerçek kişiler dörde ayrılır. Bu ayrım anlamında
tam ehliyetliler ve tam ehliyetsizler bakımından fiil
ehliyetinin kapsamını yukarıda sayıldığı üzere üçe
ayırarak ele almanın pratik bir yararı olmayacaktır.
Zira tam ehliyetlilerin ehliyeti tam olduğuna göre
serbest iradeleri ile hukukî işlem kurabilir, haksız
fiillerinden sorumlu olur ve bir davaya taraf olabi-
lirler. Tam ehliyetsizler ise bunların hiçbirine ehil
olmayacaktır. Ancak özellikle sınırlı ehliyetsizler
bakımından fiil ehliyetinin kapsamını bu şekilde
üçe ayırarak incelemek pratik sonuçları bakımın-
dan anlamlıdır. Mesela hukuki işlemler bakımın-
dan sınırlı ehliyetsizler bazı hukuki işlemleri tek
başlarına ve bazılarını yasal temsilcilerinin onayı ile
yapabilirken bazı hukuki işlemleri ise hiçbir şekilde
yapamazlar. Ancak bununla birlikte onlar, haksız
fiillerinden tam sorumlu olur. Konunun detayları
ilgili başlıkta etraflıca ele alındığından burada bu
kadar bilgi vermekle yetinilecektir.
Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler
Kişilerin fiil ehliyetinin bütün şartlarına aynı
anda sahip olmaması mümkündür. Bazı kişiler
mümeyyizdir fakat ergin değildir; bazı kişiler ayırt
etme gücüne sahip ve ergindir, fakat kısıtlıdır; bazı
kişiler ayırt etme gücüne sahip değildir. Birçok
hallerde de kişi fiil ehliyetinin üç şartına da sahip-
tir. Bu itibarladır ki fiil ehliyetinin şartlarına sahip
olup olmamaları veya bunlardan bazılarına sahip
olup bazılarına sahip olmamalarına göre gerçek ki-
şileri dört gruba ayırmak mümkündür. Bunlar tam
ehliyetliler, sınırlı ehliyetliler, sınırlı ehliyetsizler ve
tam ehliyetsizlerdir.
Tam Ehliyetliler : Bu gruba giren gerçek kişiler,
fiil ehliyetinin bütün şartlarına sahip olan kimse-
lerdir. O halde mümeyyiz, ergin olan ve kısıtlı ol-
mayan kişiler tam ehliyetli kişilerdir. Bunlar tam
ehliyetli olmaları nedeniyle her türlü hukuki işlemi
hiç kimsenin iznine muhtaç olmaksızın bizzat ya-
pabilirler ve bu suretle de kendi lehlerine haklar ve
aleyhlerine borçlar yaratabilirler. Bu fiil ve işlemler
temsilci aracılığıyla yapılabilecek fiil ve işlemlerden
ise tam ehliyetli kişi dilerse bunları bizzat yapma
yerine kendi tayin ettiği yetkili temsilcisi aracılığıy-
la da kullanabilir. Tam ehliyetliler, haksız fiilleriyle
başkalarına vermiş oldukları zararlardan da bizzat
sorumludurlar. Bu kişilerin aynı zamanda dava
ehliyetleri de mevcut olduğundan, mahkemelerde
Temel Hukuk Bilgisi
davacı ve davalı sıfatıyla bulunup her türlü usul hu-
kuku işlemlerini de bizzat yapmaları mümkündür.
Sınırlı Ehliyetliler: Aslında tam ehliyetli ol-
dukları halde bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri
belli konularda sınırlandırılmış bulunan kişilerdir.
Gerçekten bu gruba giren kişiler, ergin ve ayırt
etme gücüne sahip oldukları gibi, kısıtlı da değil-
lerdir. Fakat kanun koyucu bu kişilerin ehliyetlerini
bazı alanlarda sınırlamıştır. Buna göre bu kişilerde
ehliyetlilik kural, ehliyetsizlik ise istisnadır. Bu eh-
liyetsizlik de çok dar bir alanla sınırlıdır. Ehliyetle-
rinin sınırlanması ya evli olmalarından ya da kendi
yararlarının düşünülmesinden kaynaklanmaktadır.
Sınırlı ehliyetliler grubuna kendilerine yasal da-
nışmanlık tayin edilmiş kişiler ve evliler girmektedir.
Kendilerine yasal danışmanlık tayin edilmiş
olanlar; kısıtlanmaları için yeterli sebep bulunma-
makla birlikte, fiil ehliyetlerinin kısmen sınırlandı-
rılması kendi menfaatleri gereği olan kişilerdir. O
halde bu kişiler de tam ehliyetli kişiler gibi ayırt
etme gücüne sahip ve ergin olup kısıtlı olmayan
kişilerdir. Bunun sonucu olarak tam ehliyetliler
gibi hukuksal işlem, haksız fiil ve dava ehliyetleri
tamdır. Ancak kendilerine TMK.’da sınırlı bir şe-
kilde sayılmış olan işlerde oyları alınmak üzere bir
danışman tayin edilmiştir. Bu işlerin neler olduğu
TMK.’da 9 bent halinde sayılmıştır (TMK. m.
429): Dava açma ve sulh olma, taşınmazların alımı,
satımı, rehnedilmesi ve bunlar üzerinde başka bir
ayni hak kurulması, kıymetli evrakın alımı, satımı
ve rehnedilmesi, olağan yönetim sınırları dışında
kalan yapı işleri, ödünç verme ve alma, ana parayı
alma, bağışlama, kambiyo taahhüdü altına girme,
kefil olma.
Kendilerine yasal danışman tayin edilen kişiler
bu sayılan işleri kendi başlarına yapamazlar. Aksi
halde bu işlemler kendileri için bağlayıcı olmaz.
Yasal danışman bu işlemi onaylamadığı takdirde
taraflar için hak ve borç doğurmaz.
Evli kişilerin belli işlemler yönünden sınırlı
ehliyetliler grubuna girip girmediği tartışmalı ol-
makla beraber hâkim fikir girdikleri yönündedir.
Gerçekten yeni Medeni Kanunumuzda karı koca-
dan birinin diğerinin izni olmadan aile konutunu
satamaması veya aile konutu kiralanmış ise kira
sözleşmesini feshedememesi durumlarında olduğu
gibi bazı hallerde evli kişilerin ehliyetleri sınırlan-
dırılmıştır.
Sınırlı Ehliyetsizler: Bu gruba fiil ehliyetinin
şartlarından ayırt etme gücüne sahip olup da diğer
iki şarttan sadece birine sahip olan kişiler girerler.
O halde bunlar ayırt etme gücüne sahip kişilerdir.
Fakat ya ergin değillerdir ya da ergin olmakla bir-
likte kısıtlıdırlar. Bu itibarla da bunların ehliyetleri
yoktur. Ancak kanun koyucu bu kişileri tam anla-
mıyla ehliyetsiz saymamış, bazı bakımlardan onları
kısmen ehliyetli addetmiştir.
Sınırlı ehliyetsiz kişi grubuna, iki kişi grubu gir-
mektedir. Bunlar ayırt etme gücüne sahip küçükler
ve ayırt etme gücüne sahip kısıtlılardır. Ayırt etme
gücüne sahip olan bir kişi normal ya da erken yolla
ergin olmamış ise ayırt etme gücüne sahip küçükler
grubuna girer. Ayırt etme gücüne sahip olan bir kişi
ergin olmasına rağmen kanunda öngörülen neden-
lerden birisiyle (TMK. m. 405-408) kısıtlanmış ise
ayırt etme gücüne sahip kısıtlılar grubuna girer.
Sınırlı ehliyetsizlerin hukuki durumu TMK.
m. 16’da düzenlenmiştir. Bu maddeye göre “Ayırt
etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılar, yasal tem-
silcilerinin rızası olmadıkça, kendi işlemleriyle borç
altına giremezler. Karşılıksız kazanmada ve kişiye
sıkı sıkıya bağlı hakları kullanmada bu rıza gerekli
değildir. Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıt-
lılar haksız fiillerinden sorumludurlar”.
Görüldüğü üzere, sınırlı ehliyetsizler kanunda
belirtilen istisnai durumlar dışında fiil ehliyetine
sahip olmayan kişilerdir. Bu itibarladır ki bunlarda
ehliyetsizlik kural, ehliyetlilik ise istisnadır.
Fiil ehliyetinin kapsamı bakımından sınırlı eh-
liyetsizlerin durumunu aşağıdaki ayrımlara uygun
olarak ele almak gerekir:
• Hukuksal işlem ehliyeti bakımından
• Haksız fiil ehliyeti bakımından
• Dava ehliyeti bakımından
Sınırlı ehliyetsiz kişilerin hukuksal işlem ehli-
yetlerini üç gruba ayırarak ele almak gerekir.
Bizzat yapamayacakları işlemler:Sınırlı ehli-
yetsizler satım, kira istisna sözleşmeleri gibi kendi-
lerini borç altına sokan işlemleri bizzat yapamazlar.
Kural olarak bu gibi hukuki işlemler sınırlı ehliyet-
sizler adına kanuni temsilcileri tarafından yapılır.
Bu kişilerin kanuni temsilcileri, kişinin küçük veya
kısıtlı olmasına göre değişir. Kişi küçük ise kural
olarak kanuni temsilcisi velisidir. Ancak küçüğün
velayet altında bulunmadığı bazı hallerde kendisine
151

bir vasi tayin edilir; bu durumda kanuni temsilcisi
vasisidir. Kişi kısıtlı ise kanuni temsilcisi daima va-
sisidir. Yasal temsilcinin izni bulunmadan yapılan
hukuki işlem “tek taraflı bağlamazlık” yaptırımına
tabidir. Yasal temsilci sonradan onay verirse her iki
taraf için de bağlayıcı olur. Onay vermezse taraflar
hukuki işlem ile bağlı olmaktan kurtulur.
Sınırlı ehliyetsiz kişinin hukuksal işlemlerinin
kanuni temsilci aracılığıyla yapılması iki şekilde
olabilir. Ya bu işlem sınırlı ehliyetsiz kişinin nam
ve hesabına kanuni temsilcisi tarafından yapılır ya
da kanuni temsilcisinin izin veya icazet şeklinde-
ki rızasıyla bizzat sınırlı ehliyetsiz kişi tarafından
yapılır. İzin, kanuni temsilcinin önceden sınırlı
ehliyetsiz kişiye hukuksal işlemler yapma yetkisini
vermesidir. İcazet ise önceden böyle bir yetkinin ve-
rilmemiş olmasına rağmen, sınırlı ehliyetsiz kişinin
yaptığı hukuksal işlemin sonradan benimsenmesi
ya da onaylanmasıdır. Sınırlı ehliyetsizlerin yasal
temsilcilerinin izin veya icazetine ihtiyaç duyduk-
ları bu hukuki işlemlere örnek olarak nişanlanma,
evlenme, kira sözleşmesi yapma verilebilir.
Bizzat yapabilecekleri işlemler: Sınırlı ehliyet-
sizler, kendilerine sadece menfaat sağlayan işlem-
leri, kanuni temsilcilerinin rızasına muhtaç olma-
dan, bizzat yapabilirler. “İvazsız iktisaplar”, hiçbir
mükellefiyet yüklemeyen, bir karşılığı olmaksızın
sadece hak ve menfaatler sağlayan iktisaplardır.
Bunlar arasında bağışlama ile borçtan kurtarma
(ibra) işlemleri önemli yer tutar. Buna göre sınır-
lı ehliyetsiz kişiler ivazsız iktisap sağlayan hukuk-
sal işlemleri kural olarak kanuni temsilcinin rızası
aranmaksızın bizzat yapabilirler. Ancak bunlar ara-
sında yer alan bağışlamanın bir türü olan mükelle-
fiyetli bağışlama (TBK. m. 240) bağışlanan kişiyi
mükellefiyet altına soktuğundan sınırlı ehliyetsiz
kişi tarafından bizzat yapılamazlar, kanuni temsil-
cinin rızası gereklidir.
Sınırlı ehliyetsizler, idaresi kendilerine bırakıl-
mış olan mallar (serbest mallar) ile ilgili hukuki iş-
lemleri de kendi başlarına yapabilirler. Örneğin, bir
meslek ve sanatla uğraşmak üzere ehliyetsiz kişiye
verilen malların yönetimi ve o mallardan yararlan-
ma hakkı sınırlı ehliyetsiz kişiye aittir (TMK. m.
359, 453).
Sınırlı ehliyetsizler, kişiye sıkı sıkıya bağlı hak-
ların kullanılmasında da kural olarak kanuni tem-
silcilerin rızasına bağlı değildirler. Bu haklar, hak
sahibi dışındaki kişiler tarafından kullanılamayan
152
Kişi ve Kişilik Kavramları
haklardır. Bunlara örnek olarak evlendirme memu-
ru önünde evlenme isteğinin açıklanması, boşan-
ma, kişilik haklarının kullanılması ve korunması-
na ilişkin davaların açılması, kazai erginlik istemi,
boşanma davası açma gibi haklar gösterilebilir.
Nişanlanma ve evlenme gibi bazı haklar ise kişiye
sıkı sıkıya bağlı haklardan olmalarına rağmen ka-
nun koyucumuz bu hakların çok önemli sonuçlar
doğurma ihtimalini göz önünde bulundurarak bu
hukuki işlemler için yasal temsilcinin de onayını
gerekli kılmıştır.
Hiç yapamayacakları işlemler: TMK. bazı
hukuksal işlemleri hem sınırlı ehliyetsiz kişi için
hem de onun nam ve hesabına hareket eden ka-
nuni temsilci için yasaklanmıştır. Bunları ne bizzat
sınırlı ehliyetsiz kişiler ne de onların nam ve hesabı-
na kanuni temsilciler yapabilir. Bu nedenle bunlara
yasak işlemler de denir.
Bu işlemler vakıf kurma ve önemli bağışlarda
bulunmaktır (TMK. m. 449). O halde sınırlı eh-
liyetsiz kişi ne bizzat ne de kanuni temsilcileri ara-
cılığıyla mallarını başkalarına bağışlayabilir, vakıf
kurabilir ve başkalarının borçlarına kefil olabilir.
Ayrıca yine kendini borç altına sokacağı için reka-
bet yasağı yükleniminde bulunamaz.
Sınırlı ehliyetsizlerin haksız fiillerden sorumlu
olma ehliyetleri vardır (TMK. m. 16), zira bunlar
mümeyyizdirler. Bunlar, haksız fiilleriyle başkaları-
na verdikleri zararlardan dolayı bizzat kendi mal-
varlıklarıyla sorumlu olurlar.
Sınırlı ehliyetsizlerin dava ehliyeti hukuksal
işlem ehliyetine göre tayin edilmelidir. Bizzat yapa-
bilecekleri hukuksal işlemler ile kullanabilecekleri
haklar bakımından sınırlı ehliyetsizler dava ehliye-
tine sahiptirler. Bunlar dışındaki alanlarda sınırlı
ehliyetsiz kişilerin dava ehliyeti yoktur. Sınırlı eh-
liyetsiz kişi davada taraf olarak gösterilmesine, icra
takibinin tarafı olmasına rağmen, davada ve icra
takibinde kanuni temsilcileri tarafından temsil olu-
nacaklardır.
Tam Ehliyetsizler: Fiil ehliyetine sahip olabil-
menin ayırt etme gücüne ilişkin şartını taşımayan
kişilerdir. Kişi ayırt etme gücüne sahip değilse ergin
olma ve kısıtlı olmama şartları bulunsa bile tam eh-
liyetsiz kişidir.
Tam ehliyetsizlerin hukuki durumu TMK. m.
15’te düzenlenmiştir. Sözü geçen maddeye göre,
“Kanun’da gösterilen ayrık durumlar saklı kalmak
üzere, ayırt etme gücü bulunmayan kimsenin fi-
Temel Hukuk Bilgisi
illeri hukuki sonuç doğurmaz”. Görüldüğü gibi
kanun tam ehliyetsiz kişilerle ilgili kuralı koymuş,
bu kuralla bu kişilerin fiil ve işlemlerinin hukuken
bağlayıcı olmadığı, ancak maddede bu kuralın is-
tisnalarının bulunduğu belirtilmiştir.
O halde tam ehliyetsiz kişiler kural olarak fiil
ehliyetinden mahrumdurlar. Bu mahrumiyet fiil
ehliyetinin kapsamına giren her üç ehliyeti de kap-
sar. Buna göre tam ehliyetsiz kişiler her şeyden önce
hukuksal işlem ehliyetine sahip değillerdir. Hukuk-
sal işlemlerin geçerli bir şekilde doğması için bunu
yapan kişinin fiil ehliyetine sahip olması gerekir.
Tam ehliyetsiz kişiler bu ehliyetten mahrum olduk-
larından ne bizzat kendileri ne de kanuni temsil-
cileri aracılığıyla hukuksal işlem yapamazlar. Buna
rağmen bir hukuksal işlem yapılmışsa ehliyetsizlik
nedeniyle hükümsüzdür. Burada hükümsüzlüğün
en ağır şekli olan kesin hükümsüzlük hali mevcut-
tur. Bunun sonucu olarak ehliyetsiz kişinin yaptığı
hukuksal işlemler hiçbir süreye tabi olmaksızın sağ-
lık kazanamazlar. Bunların hükümsüzlüğü her za-
man ileri sürülebilir. Bundan başka hükümsüzlük
kendiliğinden hüküm ve sonuçlar doğurur. Bunun
için herhangi bir dava açmaya gerek yoktur. Hü-
kümsüzlüğü taraflar ileri sürebilecekleri gibi hâkim
de re’sen dikkate alır. Ehliyetsizlik nedeniyle hu-
kuksal işlemin hükümsüz olmasında hukuksal işle-
min karşı tarafının iyiniyetli olup olmaması önem
taşımaz.
Tam ehliyetsizler, kişiye sıkı sıkıya bağlı olan
haklarını da bizzat kullanamazlar. Kanuni temsil-
cileri de bu hakları onlar adına kullanamazlar. O
halde bir ayırt etme gücü bulunmayan kişi, evlilik
dışı çocuğu bizzat tanıyamayacağı gibi, velisi veya
vasisi de onun adına tanıma yapamaz.
Fakat ayırt etme güçleri olmasa da tam ehliyet-
sizlerinde toplumsal yaşama katılma hakları olduğu
için diğer kişilerle hukuki işlemlere girişmeleri ge-
rekecektir. Bu zorunluluk nedeniyle yasak işlemler
dışında (TMK m.449) onlar adına üçüncü kişilerle
hukuki işlemleri yasal temsilcileri yaparlar.
Tam ehliyetsiz kişiler hukuksal işlem ehliyetine
sahip olmadıkları gibi haksız fiil ehliyetine de sahip
değillerdir. Haksız fiillerden sorumluluk kusurlu
hareket edebilme iktidarını gerektirir. Bir başka
ifadeyle haksız fiil ehliyeti için kişinin ayırt etme
gücüne sahip olması zorunludur. Tam ehliyetsiz
kişiler ise ayırt etme gücüne sahip olmadıkların-
dan kusurlu hareket edebilme iktidarından yok-
sundurlar ve dolayısıyla haksız fiillerinden dolayı
sorumlu tutulamazlar. Sadece ayrık durumlarda,
hakkaniyetin gerektirdiği hallerde ayırt etme gücü
olmasa da kişiyi hukuka aykırı eylemle başkasına
verdiği zarardan dolayı sorumlu tutmak mümkün
olabilir. Ayrıca ayırt etme gücünden daimi olarak
değil de geçici olarak yoksun bulunan kimseler eğer
kendi kusurları ile bu yoksunluğa sebep olmuşlarsa
haksız fiillerinden dolayı sorumludurlar. Tam ehli-
yetsizlerin dava ehliyeti de yoktur. Bundan dolayı
ayırt etme gücüne sahip bulunmayan şahıslar mah-
kemelerde davacı veya davalı sıfatıyla bulunup usul
hukuku işlemlerini bizzat yapamazlar.
Haksız fiil ehliyeti kişinin hukuka aykırı dav-
ranışlarıyla başkalarına vermiş olduğu zararlardan
sorumlu tutulabilme ehliyetidir. Burada kişinin
bizzat kendi davranışlarıyla kendisini borç altına
sokması söz konusudur. Kişinin haksız fiillerinden
sorumlu tutulabilmesi ehliyeti, hukuki işlem ehli-
yetinden farklıdır. Hukuki işlem ehliyeti için kural
olarak ayırt etme gücü ana şartı dışında, kişinin
ergin olması ve kısıtlı olmaması gerektiği halde,
haksız fiil ehliyeti için ayırt etme gücüne sahip ol-
ması yeterlidir. Buradaki ayırt etme gücü, kişinin
kusurlu hareket edebilme şuuruna sahip olmasıdır.
Kusursuz sorumluluğun söz konusu olduğu haller-
de ayırt etme gücü dahi şart değildir.
Dava ehliyetinde kişinin kendisine haklar te-
min eden ve kendisini borç altına sokan bir fiil ve
işlemi söz konusu değilmiş gibi görünmektedir.
Burada kişi yargı yoluna başvurma konusunda bazı
fiil ve işlemler yapmaktadır. İşte bu fiil ve işlemler
de kişiyi sonuçta hak sahibi yaptığından ya da borç
yüklediğinden fiil ehliyetine dahildirler.
Dava ehliyeti, bir kişinin mahkemelerde dava-
cı veya davalı sıfatıyla yemin, ikrar, sulh, feragat,
kabul vs. gibi usul hukukuna ait işlemleri bizzat
yapabilme iktidarıdır.
Görüldüğü gibi dava ehliyeti kişinin kendisiyle
ilgili dava ve icrayla ilgili işlemleri bizzat yapabilme
ehliyetidir. Bu nedenle dava ehliyetini, hak ehliye-
tinin içeriğine dahil olan taraf ehliyeti ile karıştır-
mamak gerekir. Taraf ehliyeti kişinin bir dava yada
icra takibinin tarafı olabilme ehliyetidir. Taraf ehli-
yeti, hak ehliyetinin içeriğine dahil olduğu için, her
kişinin taraf ehliyeti vardır. Oysa dava ehliyeti, fiil
ehliyetine dâhildir. O halde, ancak fiil ehliyetinin
şartlarına sahip bulunan kimselerin dava ehliyeti
vardır.
153
 Kişi ve Kişilik Kavramları

Öğrenme Çıktısı
1 Kişilik kavramını tanımlayabilme, kişiliğin hukuki mahiyetini, başlangıcını ve sona ermesini
ortaya koyabilme

Araştır 1 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Tam ehliyetsizlerin hukuki

Ayırt etme gücü ne anlama Sınırlı ehliyetsizlerin huku-
işlemleri ile iyiniyet kuralı
gelir ve hangi yaşta kazanılır? ki işlemlerini açıklayınız.
arasındaki ilişki nedir?

TÜZEL KİŞİLER Tüzel Kişilikle İlgili Teoriler

Hukukta kişi, haklara ve borçlara sahip olabilen
varlıkları ifade eder. Bu varlıklar ise sadece insanlar-
dan ibaret değildir. Hukuk düzenleri, insanlardan
ibaret bulunan gerçek kişilerin yanında, belli bir
gayeyi gerçekleştirme amacına yönelmiş olan kişi
ve mal topluluklarına da haklara ve borçlara sahip
olabilme iktidarını tanımışlardır ki bunlara tüzel
kişiler ya da hükmi şahıslar denmektedir.
Bir tanım vermek gerekirse tüzel kişilik, belli bir
gayeyi gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık ha-
linde teşkilatlanmış olup, haklara ve borçlara sahip
olma iktidarı hukuk düzenince tanınmış bulunan
kişi ve mal topluluklarıdır.
Gerçek kişilerin yanında tüzel kişi denilen var-
lıkların da hak sahibi olarak tanınmasında büyük
bir zorunluluk vardır. Sosyal hayatta öyle işler ve
hizmetler ortaya çıkmıştır ki bunların devamlı şe-
kilde yürütülmelerinde toplumun büyük fayda
ve menfaati vardır. Devamlılık arz eden iş ve hiz-
metlerin yürütülebilmesi, ancak yeteri kadar mali
imkânlara sahip olabilen ve ömrü de sınırlı olma-
yan ölümsüz varlıkların hukuk düzenince birer hak
sujesi, birer kişi olarak tanınmasıyla mümkündür.
İşte bu varlıklar da tüzel kişilerden başkası değildir.
Tüzel kişiler başlı başına bir varlığa sahip bulun-
duklarından dolayı ömürleri de gerçek kişilerinki
gibi sınırlı değildir; kendilerini kurmuş olan gerçek
kişiler ölmüş olsalar ya da sonradan ondan ayrılsa-
lar bile yine de onlar yaşamlarına devam ederler.
Günümüzde hemen hemen bütün hukuk sis-
temleri tarafından kabul edilen tüzel kişilerin hu-
kuksal niteliğini açıklayan değişik teoriler mevcut-
tur. Bu teorilerden varsayım (fiksiyon: farazilik)
teorisi hak ve borçlara sahip olabilen tek varlığın
insanlar olduğunu, toplumsal yaşamın zorunluluk-
ları nedeniyle tüzel kişiliklere kişiliğin tanınması-
nın tamamen bir varsayımdan ibaret bulunduğunu
kabul eder. Bu teoriye göre tüzel kişiler bir kişiliğe
sahip değildir. Bunlara hukuk düzeni bir varsayım
olarak kişilik tanımaktadır.
Bu görüşün karşısında yer alan ve hâkim olan
teori gerçeklik teorisidir. Bu teoriye göre tüzel ki-
şiler toplumsal yaşamın zorunluluklarından doğan
gerçek varlıklardır. Bunları yaratan hukuk düzeni
değildir. Hukuk düzeni zaten mevcut olan bu kişi-
likleri kabul etmek zorunda kalmıştır. Bu nedenle
bunlar da gerçek kişiler gibi hak ve fiil ehliyetine
sahiptirler. Gerçek kişilerden farklı olarak bunlar
fiil ehliyetlerini organları aracılığıyla kullanırlar.
Organlar tüzel kişilerin parçası olup, onların yap-
tıkları tüm işlemler tüzel kişiyi bağlar. Bir varlığa
kişilik tanınması için onun mutlaka irade sahibi
olması gerekmez. Bir başkası aracılığıyla iradelerini
açıklayan kişiler de vardır. Küçükler ve ayırt etme
gücüne sahip olmayanlar bunlara örnek gösterile-
bilir. O halde tüzel kişiler de irade sahibi olmama-
larına rağmen, buna sahip olan organları aracılığıy-
la iradelerini kullanabilirler.

154
Temel Hukuk Bilgisi
Tüzel Kişiliğin Unsurları
Bir kişi ya da mal topluluğunun tüzel kişi nite-
liğini kazanabilmesi için birtakım unsurları bünye-
sinde barındırması gerekir. Aksi takdirde sırf kişi
ya da mal topluluğu olduğu için tüzel kişi olarak
kabul edilemez. Bu unsurlar “tüzel kişiliğin zorun-
lu unsurları” olarak da ifade edilmektedir.
Sürekli Amaç
Daha önce ifade edildiği üzere tüzel kişiler be-
lirli bir amaç doğrultusunda kurulur. İşte bu amaç
tüzel kişinin amacını oluşturur.
Bir tüzel kişinin amacı pek çok şey olabilir. Me-
sela ‘Bolvadin ilçesini ağaçlandırmak’, ‘Mustafa
Kafalı’nın tarih yazınlarını neşretmek’, ‘Türk halk
oyunlarını sevdirmek ve sergilemek’, ‘yoksul aile
çocuklarının eğitimlerine destek olmak’ gibi sosyal
ya da kültürel amaçlar olabileceği gibi kazanç elde
etmek de bir tüzel kişinin amacı olabilir. Nitekim ti-
caret hukuku alanında incelenen ortaklıklar kâr elde
etme amacıyla kurulan tüzel kişilerdir. Bu noktada
sınır, tüzel kişiliğin özgülendiği amacın hukuka ve
ahlaka uygun olmasıdır (TMK. m. 47/II).
Amacın hukuka ve ahlaka aykırı olmaması çer-
çevesinde borçlar hukuku ilkelerinin kıyasen uy-
gulanması mümkündür (TMK. m 5). Bu anlamda
hukuka aykırılığın tespitini yapmak kolaydır zira
tüzel kişinin amacı emredici hukuk kurallarına ay-
kırılık teşkil etmemeli, kişilik haklarını ihlal etme-
meli ve kamu düzenine aykırı olmamalıdır. Ahlaka
aykırılık bakımından ise genel amacın genel ah-
lak kurallarına aykırı olup olmadığının tespitinin
yapılması gerekir. Ayrıca TMK. m. 47’de düzen-
lenmemiş olsa bile amacın baştan objektif olarak
imkânsız olması halinde de tüzel kişiliğin kazanıla-
mayacağını belirtmek gerekir. Zira bu anlamda da
TBK. m. 27 kıyasen uygulanır. Mesela çakıl taşla-
rını elmasa çevirmeyi amaçlayan bir tüzel kişiliğin
kurulması mümkün olmamalıdır. Zira bu amaç ne
hukuka ne de genel ahlaka aykırıdır.
Türk Medeni Kanunu m. 47 (ve kıyasen TBK.
m. 27) anlamında bir aykırılığın varlığı halinde tü-
zel kişilik kazanılamayacaktır. Ancak bunu mutlak
bir sonuç olarak anlamak yerinde değildir. Şöyle ki;
tüzel kişi birden fazla amaç çerçevesinde kurulmuş
ve bu amaçlardan biri ya da bir kısmı hukuka ya
da ahlaka aykırılık teşkil ediyor veya baştan itiba-
ren objektif olarak imkânsız olabilir. Bu durumda
aykırılık teşkil etmeyen kısım kanuni gereklilikleri
sağlamaya yetiyor ise kısmi hükümsüzlük yaptırımı
uygulamak gerekir. Yani TMK. m. 47 (ve kıyasen
TBK. m. 27)’ye aykırı olan kısımlar hükümsüz
kalırken diğer amaç(lar) bakımından tüzel kişilik
kazanılmış olur.
Tüzel kişinin amacı bakımından bir diğer
önemli unsur ise belirliliktir. Tüzel kişinin amacı
şayet tüzel kişi bir şirket ise esas sözleşmede, bir
dernek ise dernek tüzüğünde ya da bir vakıf ise va-
kıf senedinde gösterilmelidir.
Tüzel kişinin amacı bakımından son olarak
şunu da ifade etmek gerekir. Tüzel kişinin ama-
cının sürekli olması gerekir. Burada süreklilikten
anlaşılması gereken sonsuza dek süren bir amacın
varlığı değildir. Bilakis bazı amaçlar son bulması
zor, hatta imkânsız olsa da (yoksul çocuklara eğitim
yardımı yapılması gibi) bazı amaçlar ise bir nokta-
da tükenirler. Mesela yukarıda verdiğimiz ‘Mustafa
Kafalı’nın tarih yazınlarının neşredilmesi’ amacı
böyledir. Yazar tarafından kaleme alınmış tüm ta-
rih metinlerinin basımı tamamlandığında amaç da
sona ermiş olacaktır. Ancak burada kastedilen tü-
zel kişinin özgülendiği amaç doğrultusunda sürekli
çalışmasıdır. Böylece süreklilik unsuru sağlanmış
olacaktır.
Örgütlenme
Tüzel kişi, hukuk nazarında ayrı bir kişilik ol-
duğuna göre doğal olarak kendisi birtakım hukuki
işlem ve eylemlerde bulunacak ve dolayısıyla hak
elde edecek ya da borç altına girecektir. Dolayısıyla
tüzel kişinin haklarının kullanılması ya da borç-
larının ifa edilmesi gibi zorunluluklar doğacaktır.
Tüzel kişilerin bu hak ve borçların doğabilmesi,
kullanılabilmesi, ifa edilebilmesi için irade göster-
meleri ve bu iradeyi eyleme dökmeleri gerekir. İşte
tüzel kişiler organizasyonları ile ilgili bu tür iş ve
işlemleri yürütebilmek için kendi içerisinde bir ör-
gütlenmeye ihtiyaç duyar. Hukuk sistemimizde bu
örgütlenme, tüzel kişinin organlarının kurulması
ve işletilmesi ile sağlanır.
Türk Medeni Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu
başta olmak üzere tüzel kişilere ilişkin düzenleme-
ler ihtiva eden kanunlar, tüzel kişilerin organlarına
yönelik de birtakım düzenlemeler yaparlar. Hemen
belirtmek gerekir ki bu kurallar genellikle mutlak
emredici nitelikte değildir. Yani kanun koyucu,
tüzel kişinin zorunlu organlarını tespit eder. Tüzel
kişilerin kanun tarafından belirlenmiş bu zorunlu
155

organları, yine kanunun asgari olarak öngördüğü
şekilde kurmaları zorunludur. Ancak tüzel kişiler,
ihtiyaçlarına göre, bu organlarla birlikte başka or-
ganlar kurabilecekleri gibi zorunlu organların asga-
ri niteliklerinin üzerine de çıkabilirler. Mesela der-
neklerin genel kurul, yönetim kurulu ve denetim
kurulunu zorunlu olarak kurmaları gerekir. Ancak
dernek bunların yanına ek olarak halkla ilişkiler
kurulu, tanıtım kurulu, disiplin kurulu gibi başka-
ca kurullar da kurabilirler. Benzer şekilde bir der-
nek en az yedi kişi tarafından kurulabilir (TMK.
m. 56) ancak bu sayı asgari olarak belirlenmiştir ve
mesela yüz ya da daha fazla kişi bir araya gelerek de
dernek kurabilir.
Kanun koyucu tarafından öngörülmüş zorunlu
organların bulunmaması halinde ise tüzel kişiliğin
varlığından bahsedilemez. Eğer bu organlar başta
hiç oluşturulmamış ise tüzel kişilik kazanılamaz.
Ancak bu organlar başta oluşturulmuş olmakla bir-
likte sonradan biri ya da bir kaçı bir şekilde ortadan
kalkmış ise bu durumda kazanılmış olan tüzel kişi-
lik kaybedilecektir.
Kanunî Şekle Tabi Olma
Tüzel kişilik kurumunun kabulü sosyal anlam-
da pek çok fayda sağlasa da tüzel kişilik yapısı gere-
ği kötüye kullanmaya müsaittir. Dolayısıyla kanun
koyucu tüzel kişilere ilişkin rejimleri genellikle sıkı
bir takım kurallarla düzenlemiştir. İşte bu anlayı-
şın bir sonucu olarak kurulacak bir tüzel kişinin
mutlaka kanunda öngörülmüş şekillerden birisine
uygun olması gerekir. Zira tüzel kişiler bakımından
sınırlı sayı (numerus clausus) ilkesi benimsenmiş-
tir. Bu durumda kanunda öngörülmemiş bir tüzel
kişiliğin kurulması mümkün değildir.
Bununla birlikte kanun koyucu her bir tüzel
kişiyi nevi şahsına münhasır (sui generis) olarak
düzenlemiştir. O halde kanunda öngörülmüş farklı
tüzel kişilerin farklı unsurları bir araya getirilerek
yeni bir tüzel kişilik ortaya çıkarılması da mümkün
değildir. Şunu da belirtmek gerekir ki kanun ko-
yucu bazı işleri kolaylaştırmak adına tüzel kişiliği
haiz olmaksızın bazı birlikteliklerin kurulmasına
da imkân tanımıştır. Örneğin TBK. m. 620 vd.nda
düzenlenen adi ortaklık böyledir. Ancak önemle
belirtmek gerekir ki adi ortaklık, kanunda düzen-
lenmiş olmakla birlikte bir tüzel kişilik değildir.
156
Kişi ve Kişilik Kavramları
Tüzel Kişiliğin Başlangıcı
Tüzel kişiliğin hangi anda kişilik kazandığını
belirlemek amacıyla üç sistem geliştirilmiştir. Bun-
lar; serbest kuruluş sistemi, izin sistemi ve tescil
sistemidir.
Serbest Kuruluş Sistemi
Serbest kuruluş sistemine göre, tüzel kişilik
hukuk düzeni tarafından belirtilen şartlara uygun
olarak tüzel kişiliği kuranların kuruluşla ilgili irade-
lerini açıkladıkları anda kişilik kazanılır. O halde,
kişilik kazanmak için başkaca resmi bir işleme ve
Devletten izin almaya lüzum yoktur.
Türk hukukunda serbest kuruluş sistemi, der-
nekler hakkında geçerli bulunmaktadır. Dernekler
Kanunu’nun ve Medeni Kanun’un ilgili hükümle-
rine göre dernekler, tüzüklerinde dernek olarak ku-
rulmak iradesini açığa vurmakla ve tüzüklerini ku-
ruldukları yerin en büyük mülki amirine vermekle
tüzel kişilik kazanırlar.
İzin (Müsaade) Sistemi
İzin sistemi, tüzel kişiliğin kişilik kazanabilmesi
için devletin izninin gerek olduğu esasından hare-
ket eder. O halde bu sistemde kişiliğin başlangıç
anı, iznin verildiği andır. Eğer devletçe izin veril-
memişse tüzel kişiliğin kişilik kazanmasından söz
edilemez.
Türk hukukunda izin sistemi ise mesela millet-
lerarasında işbirliği ve dostluğu arttıracağı umulan
derneklerin kurulmasında veya bu tür derneklerin
Türkiye’de şube açmasında söz konusu olur. Bu hu-
susta izin verecek olan makam, Dışişleri Bakanlığının
görüşü alınarak İçişleri Bakanlığıdır. Yine bir başka
örnek olarak esnaf ve küçük sanatkâr derneklerinin
kurulması gösterilebilir. Esnaf ve küçük sanatkâr der-
neklerinin kurulabilmesi için Ticaret Bakanlığının
izin vermesini Türk hukuk sistemi öngörmektedir.
Tescil Sistemi
Tescil sistemine göre ise bir tüzel kişiliğin doğa-
bilmesi ancak onun resmi bir sicile tescil edilmesiy-
le mümkün olabilir. Tescil için hangi resmi sicilin
gerekli olduğunu ülkenin kanunları belirtir. Eğer
yürürlükteki kanunlara göre tescil yapılmamışsa
tüzel kişilik, kişilik kazanamaz. O halde tüzel kişili-
ğin başlangıç anı, resmi sicile tescil anıdır.
Temel Hukuk Bilgisi
Türk hukukunda tescil sistemi de vakıflar ile
kişi şirketleri, yani kollektif ve komandit şirketler
bakımından söz konusu olur. Gerçekten vakıflar,
vakfedenin yerleşim yeri asliye mahkemesinde tu-
tulan sicile, kollektif ve komandit şirketler ise tica-
ret siciline tescil edilmekle tüzel kişilik kazanırlar.
Tüzel Kişilerin Türleri
Tüzel kişiler, çeşitli kıstaslara göre ayrıma tabi
tutulabilirler. Her şeyden önce bünyelerine, yani
içyapılarına göre ikiye ayrılırlar: Kişi toplulukları
ve mal toplulukları. Bir tüzel kişi, belli bir gayenin
gerçekleştirilmesi maksadıyla ve bağımsız bir varlı-
ğa sahip olmak üzere kişilerin bir araya gelmelerin-
den doğmakta ise bu tüzel kişi bir kişi topluluğu
arz eder. Eğer bir tüzel kişi, belli bir gayeyi gerçek-
leştirmek maksadıyla ve bağımsız bir varlığa sahip
olmak üzere kişilerin belli bir malı veya malları bu
gayeye tahsis etmelerinden meydana gelmekte ise
bu tüzel kişi mal topluluğu niteliği arz eder.
Tüzel kişiler bir de tabi oldukları hukuk kural-
larına göre bir ayrıma tabi tutulurlar: Kamu huku-
ku tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri.
Ticaret şirketlerinin çeşitleri Ticaret Kanunu’nda
sayılı olanlardır. Bu şirketleri, kişi şirketleri, ve ser-
maye şirketleri, yahut sorumluluğun tahdit edildiği
veya edilmediği şirketler olarak gruplara ayırmak
mümkündür.
Yapılarına Göre
Türk Hukukuna göre tüzel kişiler iki farklı yapı-
da kurulabilirler. Burada “yapı”dan anlaşılması gere-
ken tüzel kişiyi oluşturan temel unsurun ne olduğu-
dur. Bazı tüzel kişiler gerçek ya da (kendisi dışında)
tüzel kişilerin bir araya gelmesiyle oluşurlar. Bunlar-
da önemli olan unsur tüzel kişinin bir kişi topluluğu
olmasıdır. Dernekler bunun en önemli örneğidir.
Diğer tüzel kişiler ise mal topluluklarıdır. Bizim hu-
kukumuzda en önemli mal toplulukları vakıflardır.
Kişi Toplulukları
Kişi toplulukları, tüzel kişinin amacının gerçek-
leştirilebilmesi için bir araya gelmiş gerçek ya da
tüzel kişileri ifade eder. Mesela dernekler böyledir.
Bu anlamda, örneğin, “Türk hukukunun araştı-
rılması, geliştirilmesi ve öğretilmesi” amacıyla bir
araya gelen en az yedi gerçek veya tüzel kişi böylece
bir dernek kurabilir.
Görüldüğü üzere bir kişi topluluğunun kuru-
labilmesi için mutlaka gerçek kişilere ihtiyaç yok-
tur. Yalnızca tüzel kişiler bir araya gelerek de bir
kişi topluluğu oluşturabilir. Bunun için bir araya
gelen tüzel kişilerin ilgili organlarının gerekli karar-
ları alıp irade beyanlarında bulunmaları ve böylece
yeni bir karar alarak ortaya yeni bir tüzel kişi çıkar-
maları mümkündür.
Hukukumuzda dernekler dışında kooperatifler
ve ticari şirketler de kişi toplulukları olarak karşımı-
za çıkmaktadır. Ticari şirket ortaklarının sermaye
koyma borcu, bu şirketleri kişi topluluğu olmaktan
çıkarmaz. Zira sermaye koyma borcu tüzel kişinin
kazanç elde etme amacı çerçevesinde kurucularına
(ortaklarına) yüklenen bir borçtur ve ticaret şirketi-
ni bir mal topluluğu ya da karma bir topluluk hali-
ne getirmez. Benzer şekilde derneklerin tüzel kişilik
adına mal edinmesine bir engel yoktur (Dernekler
Kanunu m. 22). Hatta belirli koşulların varlığı ha-
linde bazı derneklerin ticari işletme işletmesi dahi
mümkündür.
Mal Toplulukları
Bir tüzel kişiliğin meydana gelmesi için mutla-
ka gerçek ya da tüzel kişilere ihtiyaç yoktur. Bazı
tüzel kişiler, belirli bir amaca özgülenmiş malvar-
lıklarından ibarettir. Bu tür tüzel kişilere vakıf de-
nir. Burada önemli olan, özgülenen malvarlığının
yalnızca özgülendiği amaç uğruna kullanılabilmesi-
dir. Mesela belirli bir miktar para, bir bina, gelirle-
riyle birlikte bir fabrika ya da bunların tümü ‘çeşitli
yerlerde kütüphaneler kurmak, kurulan kütüpha-
nelerin geliştirilmesini ve büyütülmesini sağlamak’
amacıyla vakfedilebilir. Böylece bir mal topluluğu
kurulmuş olur.
Burada önemli olan husus, vakfedilen malların
ve bu malların gelirlerinin yalnızca vakfın amacı
doğrultusunda kullanılabileceğidir.
Tâbi Oldukları Hukuka Göre
Tâbi oldukları hukuka göre tüzel kişiler kamu
hukuku tüzel kişileri ve özel hukuk tüzel kişileri
olarak ikiye ayrılır.
Kamu Hukuku Tüzel Kişileri
Bunlar kamu hukuku kurallarına bağlı olan
tüzel kişilerdir (TMK. m. 52/I). Kuruluşları, işle-
yişleri, görev ve yetkileri, sona ermeleri tamamen
157

kamu hukuku kurallarına göre belirlenir. Bu tür
tüzel kişiler kamu kudretini temsil ederler; böylece
özel hukuk kişileriyle olan ilişkilerinde eşit değil,
üstün bir durumda bulunurlar. Diğer taraftan, bu
tür tüzel kişiler kuruluş, işleyiş ve sona eriş bakım-
larından da özel hukuk tüzel kişilerinden ayrılırlar.
Bu tüzel kişilerin iki türü vardır. Bunlar kamu ida-
releri ve kamu kurumlarıdır.
Kamu idareleri; Devlet, Belediyeler, Köyler, İl
Özel İdareleri gibi kişi topluluğu şeklindeki tüzel
kişilerdir.
Kamu kurumları ise yerinden yönetim esasına
göre kurulan tüzel kişilikleridir. Bunlar da üniver-
siteler, TRT ve yasayla kurulan kamu kurumu nite-
liğindeki öteki tüzel kişilerdir.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Bunlar kuruluşları, işleyişleri, görev ve yetkileri,
sona ermeleri tamamen özel hukuk hükümlerine
tabi olan tüzel kişilerdir. Kamu hukuku tüzel kişile-
rinden farklı olarak özel hukuk tüzel kişileri kamu
otoritesini temsil etmezler. Bu tür tüzel kişiler di-
ğer kişilerle olan ilişkilerinde eşit durumdadırlar.
Diğer taraftan, bu tür tüzel kişiler kamu hukuku
tüzel kişileri gibi kanunla değil kişilerin iradeleriyle
kurulur ve yine kendi iradeleriyle kendilerini fes-
hedebilirler.
Özel hukuk tüzel kişileri takip ettikleri amaç-
lar bakımından iki gruba ayrılırlar. Bunlar kazanç
paylaşma amacı güden (iktisadi gayeli) özel hukuk
tüzel kişileri ile kazanç paylaşma gütmeyen (iktisa-
di gayesi olmayan) tüzel kişilerdir.
Dernekler ve vakıflar kazanç paylaşma amacı
gütmeyen özel hukuk tüzel kişileri olmasına karşın,
şirketler kazanç paylaşma amacı güden özel hukuk
tüzel kişilerdir.
Dernekler: Etimolojik olarak dernek kelime-
sinin Eski Türk Dilinden günümüze miras kaldığı
düşünülmektedir. Eski Türkler, halkın işlerinin ko-
nuşulması amacıyla topladıkları meclise “tirnek” ya
da “tirinek” derlerdi. Bu ismin zamanla ses değişti-
rerek günümüz Türkçesinde “dernek” olarak yerini
aldığını söylemek yanlış olmayacaktır.
Dernekler, TMK. m. 56 vd. hükümlerinde dü-
zenlenmiş özel hukuk tüzel kişileridir. Yukarıda da
değindiğimiz üzere dernekler en az yedi gerçek ya
da tüzel kişinin, kazanç paylaşma dışında, bir amaç
doğrultusunda bir araya gelmesi ile kurulan tüzel
158
Kişi ve Kişilik Kavramları
kişilerdir. Hemen belirtmek gerekir ki derneğin
amacı kazanç elde etmek olamayacağı gibi hukuka
ya da ahlaka aykırı da olamaz.
Şu halde derneklerin şu üç unsuru ihtiva ettiği-
ni tespit etmek gerekir; dernekler kişi toplulukları-
dır, dernekler belirli bir amaç çerçevesinde örgüt-
lenmiştir ve dernekler tüzel kişiliği haizdir.
Vakıflar: Vakıf kelimesi dilimize Arapçadan
yerleşmiş bir kelimedir. Arapçada vakıf kelimesinin
anlamlarından biri, bir şeyi tamamıyla bir şeye bağ-
lı kılma, ona tahsis etme anlamına gelmektedir.
Medeni hukuk anlamında ise vakıf, bir malvar-
lığı değerinin belirli bir amaca özgülenerek tüzel ki-
şilik kazandırılması olarak tanımlanabilir. Nitekim
TMK. m. 101 vakıfları, gerçek veya tüzel kişilerin
yeterli miktarda mal ve hakları belirli ve sürekli bir
amaca özgülemeleri ile oluşan tüzel kişilikler olarak
tanımlamaktadır.
O halde bir vakıfların bir malvarlığı değeri, bir
malvarlığının mevcut ve müstakbel gelirleri ya da
iktisadi değeri olan hakların vakfedilmesi ile kurul-
ması mümkündür.
Bununla birlikte vakıflar Cumhuriyetin Anaya-
sa ile belirlenen niteliklerine ve Anayasa’nın temel
ilkelerine, hukuka, ahlâka, millî birliğe ve millî
menfaatlere aykırı veya belli bir ırk ya da cemaat
mensuplarını desteklemek amacıyla kurulamaz
(TMK. m. 101/III).
O halde vakıfların unsurları şu şekilde karşımı-
za çıkar; vakıflar birer malvarlığı topluluklarıdır,
bu malvarlıkları belirli bir amaca özgülenmiştir ve
nihayet vakıflar tüzel kişiliği haizdir.
Şirketler: Ortaklık da diyebileceğimiz şirket
kelimesi dilimizde sözcükteki anlamı geniş olan
bir kavramdır. Genel olarak birden fazla kişinin bir
araya gelmesini ifade eder.
Dar anlamda şirket, iki veya daha fazla kişinin
ortak bir ekonomik amaca erişmek için emek ve
mallarını bir akitle birleştirmek suretiyle meydana
getirdikleri topluluk şeklinde tanımlanabilir. Bu
topluluk ya kendilerini meydana getiren fertlerden
ayrı bir hukuki varlığa sahiptir ki buna ticaret şir-
keti denir yahut da ayrı bir mevcudiyeti yoktur; bu
takdirde adi şirket adını alır. Hukukumuzca “şir-
ket” dendiği zaman, dar anlamda şirket ifade edil-
mektedir. Bu anlamda şirket, iki veya daha fazla
kişinin müşterek bir gayeye erişmek için emek ve
mallarını bir akitle birleştirmek suretiyle meydana
getirdikleri bir topluluktur.
Temel Hukuk Bilgisi
Tariften de anlaşılacağı üzere şirketin mevcudi-
yetinden bahsedebilmek için gerekli olan unsurlar
şunlardır:
• Şirketi meydana getiren kişiler birden fazla
olmalı ve şirketin devamı esnasında kural
olarak azalmamalıdır. Bu kişiler gerçek ve
tüzel kişi olabilirler ve kendilerine şerik, or-
tak, hissedar veya pay sahibi denir.
• Ortada müşterek bir gaye olmalıdır.
• Müşterek gayeye erişmek için kişilerin bir
sözleşmeyle birleşmeleri lazımdır. Buna
birleşme mukavelesi denir. Birçok hallerde
taraflar bir şirket sözleşmesi yaptıklarını bil-
mezler bile.
• Şirket gayesinin elde edilmesini temin için
emek veya mal, sermaye olarak konulmalıdır.
Bu unsurları kendilerinde toplayan şirketler,
Borçlar Kanunumuzda adi şirketler adı altında ge-
nel olarak incelenmişlerdir. Fakat bunların dışında
Ticaret Kanunumuz da bazı şirket türlerini ayrıca
düzenlemiş bulunmaktadır. Bu şirketlere ticaret
şirketleri adı verilmektedir. Adi şirketlerin tüzel ki-
şiliği bulunmadığı halde ticaret şirketlerinin tüzel
kişiliği vardır. Ticaret şirketleri hakkında uygula-
nacak özel bir hükmün bulunmaması halinde adi
şirketlere ilişkin hükümlere tamamlayıcı olarak
başvurulur. Ticaret şirketlerine, bilhassa kuruluş
işlemleri tamamlanıncaya kadar geçen safhada adi
şirketlere ilişkin hükümler uygulanır. Aynı safhada
Medeni Kanun’un tüzel kişiler hakkındaki bazı ge-
nel hükümleri ile Ticaret Kanunu’ndaki şirketlere
ait genel hükümler de gerektiğinde tamamlayıcı
olarak yardım edeceklerdir.
Gayeleri (Amaçları) Bakımından
Yukarıda da ifade edildiği üzere tüzel kişiler çe-
şitli amaçlar çerçevesinde kurulabilir. Bu amaçlar
arasındaki belirgin ayrım kazanç paylaşma amacı
güdüp gütmemesidir.
Özel hukuk tüzel kişileri bakımından iktisadi
bir amacı olmayan, yani kazanç paylaşma amacı
gütmeyen özel hukuk tüzel kişileri dernekler, va-
kıflar, sendikalar ve siyasi partilerdir. Gerçekten
tıpkı dernek ve vakıflarda olduğu gibi sendikalar
ve siyasi partiler de tüzel kişiliği haiz topluluklar
olmakla birlikte bunların da kazanç paylaşma ama-
cı yoktur. Sendikalar belirli bir iş kolunda çalışan
işçilerin ya da işverenlerin haklarını korumak ama-
cı çerçevesinde bir araya geldikleri tüzel kişilerdir.
Siyasi partiler ise Anayasa ve kanunlara uygun ola-
rak; Cumhurbaşkanı, milletvekili ve mahalli ida-
reler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında
belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve
açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını
sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum dü-
zeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine
ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet
göstermek üzere teşkilatlanan tüzel kişiliğe sahip
kuruluşlardır (Siyasi Partiler Kanunu m. 3).
İktisadi bir amaç çevresinde kurulmuş özel hu-
kuk tüzel kişileri ise TTK.’da düzenlenen limited
şirketler, anonim şirketler, komandit şirketler ve
kollektif şirketler; Kooperatif Kanunu ile düzen-
lenen kooperatifler ile Avukatlık Kanunu m. 44’e
göre oluşturulmuş avukatlık ortaklıklarıdır. Her
ne kadar TTK. kooperatiflere de şirketler arasında
yer verse de Kooperatif Kanunu ilk maddesine göre
kooperatifleri ticari şirketlerde olduğu anlamda ka-
zanç paylaşmaktan ziyade ekonomik amaç güden
tüzel kişiler olarak anlamak isabetli olur.
Kamu hukuku tüzel kişileri bakımından ise özel
hukuk tüzel kişilerinde olduğu gibi basit ve dar bir
sıralama yapmak zordur. Zira kamu hukuku tüzel
kişileri kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararna-
mesi ile kurulduğu gibi kamu ihtiyaçları çerçeve-
sinde çok sayıda kamu tüzel kişiliği kurulmuştur.
Mesela her bir üniversite ayrı bir kamu hukuku
tüzel kişisidir. Bununla birlikte büyükşehir, il ve
ilçe belediyeleri, Türk Dil Kurumu (TDK), Ata-
türk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Radyo
ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) gibi pek çok
kamu tüzel kişisi bulunmaktadır. Bunların da bir
kısmı ekonomik amaçlar güden tüzel kişiler arasın-
da sayılabilir. Örneğin kamu iktisadi teşebbüsleri
ya da TRT böyledir. Ancak belediyeler, TDK ya da
RTÜK ekonomik bir amaç gütmez.
Kuruluş Tarzları ve Faaliyet Konuları
Bakımından
Tüzel kişiler kuruluş tarzı ve faaliyet konuları
bakımından kazanç elde etme amacı güden tüzel
kişiler ve kazanç elde etme amacı gütmeyen tüzel
kişiler olarak ikiye ayrılır. Kazanç elde etme amacı
güden özel hukuk tüzel kişileri ticaret şirketleri ile
kooperatiflerdir. Ticaret şirketleri kendi içinde kol-
lektif, komandit, limited ve anonim şirketler ola-
rak dörde ayrılır. Bunlar öncelikle özel kanun ni-
159

teliğinde olan Türk Ticaret Kanunu hükümlerine
tâbidir. Ancak gerek TTK. m. 1 ve gerekse TMK.
m. 5 gereği TTK.’da hüküm bulunmayan haller-
de TMK. ve TBK.’nun genel nitelikli hükümleri
şirketler hakkında da uygulanacaktır. Kooperatifler
ise Kooperatifler Kanunu’na tâbidir.
Kazanç elde etme amacı gütmeyen özel hukuk
tüzel kişileri ise dernekler, vakıflar ve sendikalardır.
Bunlardan dernekler kazanç elde etme amacı güt-
mese bile derneğin amacını gerçekleştirmek doğ-
rultusunda ticari işletme işletebilirler. Eğer ticari iş-
letme işleten dernek kamu yararına çalışan dernek
statüsüne sahipse tacir sıfatı almaz (TTK. m. 16).
Tüzel Kişiliğin Ehliyetleri
Tüzel kişiler de tıpkı gerçek kişiler gibi hak ve
fiil ehliyetlerine sahip olurlar. Ancak onların bu eh-
liyetlerini kazanmaları, kullanmaları ve kaybetme-
leri gerçek kişilerden oldukça farklıdır.
Hak Ehliyeti
Tüzel kişilerin hak ehliyetini elde etmesi aslında
bir anlamda gerçek kişilerin hak ehliyetini kazan-
masına benzerlik gösterir. Nasıl ki gerçek kişiler
tam ve sağ doğumla hak ehliyetini kazanıyor ise
tüzel kişiler de kuruldukları anda hak ehliyetlerini
kazanır.
Hak ehliyetinin kazanılması tüzel kişiyi, tüzel
kişilikle bağdaşmayan haklar dışında (TMK. m.
48), tüm haklara ehil yapar. Yalnızca gerçek kişilere
özgü olan evlenme, boşanma, evlat edinme, çocuğu
tanıma, eğitim alma gibi haklar bakımından tüzel
kişinin hak ehliyeti bir anlam ifade etmez. Miras-
çılık bakımından ise kural olarak tüzel kişiler yasal
mirasçı olamaz. Bu kuralın tek istisnası, yasal mi-
rasçısı olmayan miras bırakanın mirasının devlete
geçmesidir (TMK. m. 501). Ancak tüzel kişilerin
iradi mirasçı olmasına bir engel yoktur.
Tüzel kişilerin hak ehliyeti de kural olarak tam
hak ehliyetidir. Yukarıda belirttiğimiz farklılık tüzel
kişilerin hak ehliyetini sınırlayan bir farklılık değil-
dir. Tüzel kişilerin hak ehliyeti, gerçek kişilerin hak
ehliyetine nazaran nitelik olarak değil fakat içerik
olarak farklıdır.
Tüzel kişilerin hangi haklardan yararlanıp yarar-
lanamayacağını üç farklı kategoride inceleyebiliriz.
Daha önce ifade ettiğimiz gibi tüzel kişiler bazı
haklardan yararlanamazlar. Yukarıda saydığımız ör-
160
Kişi ve Kişilik Kavramları
neklere ek olarak mesela tüzel kişiler reşit olamaz,
yasal temsilci ya da vasi olarak atanamaz, kayyım
olamaz. Bunlarla birlikte yalnızca gerçek kişiler
tarafından yapılabilen hukuki işlemleri de tüzel
kişilerin yapma imkânı bulunmamaktadır. Mesela
tüzel kişiler ölüme bağlı tasarruflarda bulunamaz-
lar. Bu anlamda vasiyetname düzenleyemez ya da
miras sözleşmesi ile mal bırakamazlar. Ancak ha-
tırlatmak gerekir ki tüzel kişiler, vasiyetname ala-
caklısı ya da atanmış mirasçı olabileceği gibi miras
sözleşmelerine kendisine tasarrufta bulunulan ola-
rak katılabilirler. Yine tüzel kişiler gerçek kişilere
özgü bazı borçlandırıcı işlemlerde bulunamazlar.
Örneğin ömür boyu gelir sözleşmesi yapamazlar.
Benzer şekilde yalnızca gerçek kişilere verilebilen
sükna (oturma) hakkı gibi bir takım hakları da elde
edemezler. Önceden tüzel kişilerin bir elem ya da
ızdırap duymadığından hareket edilerek manevi
tazminat da talep edemeyecekleri ifade edilirdi fa-
kat bu görüş zamanla terk edilmiştir.
Birtakım haklardan faydalanılması anlamında
ise tüzel kişiler özellik gösterir. Mesela intifa hakkı
devredilemeyen ve mirasçılara geçmeyen bir hak-
tır ve bu yüzden gerçek bir kişiye verildiğinde her
halde onun ömrü ile sınırlanmış olur. Oysa tüzel
kişilerin yüzlerce yıl varlığını sürdürmesi ve hatta
hiç ortadan kalkmaması ihtimali vardır. Bu yüz-
den kanun koyucu intifa hakkının tüzel kişilere en
fazla yüz yıl süreyle tanınabileceğini düzenlemiştir
(TMK. m. 797/II).
Bununla beraber bazı haklardan ise yalnızca tü-
zel kişiler yararlanabilir. Mesela dernek tüzüğüne
aykırı hareket eden üyenin üyelikten çıkarılması
hakkı böyledir.
Fiil Ehliyeti
Fiil ehliyeti, tüzel kişiler bakımından da, kişinin
kendi fiilleri ile hak kazanabilmesi ve borç altına
girebilmesini ifade eder.
Tüzel Kişilerde Fiil Ehliyetinin
Kazanılması
Tüzel kişinin fiil ehliyetini kazanması kanuna ve
kuruluş belgelerine göre zorunlu olan organlarının
oluşturulması ile gerçekleşir (TMK. m. 49). Dikkat
etmek gerekirse kanun koyucu yalnızca kendisinin
zorunlu olarak aradığı organların oluşturulmuş ol-
masını değil, aynı zamanda tüzel kişinin kuruluş
Temel Hukuk Bilgisi
evrakında ayrıca gerekli organlar öngörülmüşse
onların da oluşturulmuş olması şartını aramıştır. O
halde hak ehliyetinin kazanılması ile fiil ehliyetinin
kazanılması anı birbirinden kural olarak farklıdır.
Fakat özellikle tescil sistemine bağlı olarak ku-
rulan tüzel kişiler bakımından durum biraz farklı-
lık arz eder. Zira incelemeyi yapan tescil makamı,
zorunlu organların oluşturulup oluşturulmadığını
da denetleyecek ve bu organlardan biri ya da bir
kaçı oluşturulmamışsa tescil etmeyecektir. Dolayı-
sıyla hak ehliyeti de kazanamayacaktır. Ancak tüm
zorunlu organların oluşturulduğunu tespit ederse
tescili gerçekleştirecektir. Böylece tescil anında hem
hak ehliyeti hem de fiil ehliyeti kazanılacaktır.
Kanun koyucu tarafından aranılan zorunlu or-
ganlar tüzel kişinin niteliğine göre farklıdır. Der-
neklerde genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme
kurulu zorunlu organ olarak aranırken vakıflarda
yönetim organı zorunlu organ olarak aranmıştır.
Tüzel kişilerin zorunlu organlarının sonradan
kaybedilmesi halinde fiil ehliyeti de ortadan kalkar.
Böyle bir durumda zorunlu organlar oluşturulun-
caya kadar vesayet makamı (sulh hukuk mahke-
mesi) tarafından bir kayyım atanarak tüzel kişinin
malvarlığının idaresi sağlanır. Ancak zorunlu or-
ganların bulunmaması süreklilik arz ediyor ise bu
durumda tüzel kişilik sona erer.
Organ Kavramı
Organ kavramından anlaşılması gereken, tüzel
kişinin organizasyonu (örgütü) içerisinde yer al-
makla birlikte tüzel kişinin iradesini oluşturmayı
ve bu iradeyi açıklayarak tüzel kişinin fiil ehliyetini
kullanmasını sağlayan kişi ya da kişi toplulukları-
dır. Görüldüğü üzere organı oluşturan kişi ya da
kişiler tarafından oluşturulan irade tüzel kişinin
iradesi yerine geçmekte ve tüzel kişi bu iradenin
hukuki sonuçları ile bağlanmaktadır.
Organı oluşturacak kişi(ler) atama ya da seçim
yoluyla belirlenir. Ancak doktrinde ve yargı karar-
larında organ sıfatını taşımadığı halde tüzel kişinin
fiili organı gibi davranan bazı kişi ya da kişilerin de
tüzel kişinin organı kabul edilebileceği belirtilmek-
tedir. Zira tüzel kişinin organı olmadığı halde ken-
dilerinde böyle bir intiba uyandırıldığı için onlarla
hukuki ilişkiye giren üçüncü kişileri bu şekilde ko-
ruma altına almak mümkün hale gelmektedir. An-
cak organlar kusurları sebebiyle verdikleri zarardan
şahsen sorumlu olacaklardır (TMK. m. 50/III).
Organı oluşturan kişi ya da kişilerle tüzel kişi
arasındaki ilişkiye uygulanacak hükümler ise or-
ganı oluşturan kişi ya da kişilerin durumuna göre
farklılık gösterir. Eğer organ, tüzel kişinin emir ve
talimatları ile bağlı olarak belirli veya belirli olma-
yan bir süre boyunca süreklilik arz edecek şekilde
tüzel kişinin işlerini görüyor ise hizmet sözleşmesi
hükümleri uygulanır. Eğer organ tüzel kişinin emir
ve talimatları ile bağlı olmaksızın ve bir zaman kay-
dı bulunmaksızın iş gücünü tahsis ediyor ise vekâlet
sözleşmesi hükümlerini uygulamak gerekecektir.
Tüzel kişinin organları çeşitli ayrımlar altında
incelenebilir. Kanun tarafından zorunlu olarak ön-
görülmüş olup olmamasına göre zorunlu organlar
ve ihtiyari organlar; fonksiyonları bakımından ka-
rar organı ve yürütme organı; faaliyet gösterdiği
alan bakımından iç organ ve dış organ olarak ni-
telendirilebilir. Mesela tüzel kişinin iradesini oluş-
turan ve bu iradenin yerine getirilmesi için diğer
organları yönlendiren organa karar organı, tüzel
kişinin iradesini uygulayan organa yürütme organı,
tüzel kişinin iç işleriyle ilgili faaliyet gösteren orga-
na iç organ, tüzel kişinin üçüncü kişilerle hukuki
ilişkilerini kuran organa dış organ denilebilir. An-
cak bunlar çoğunlukla belirli bazı organlarda top-
lanır. Mesela derneklerde genel kurul hem zorunlu
organ, hem karar organı ve hem de iç organdır.
Yönetim kurulu ise zorunlu organ olmakla beraber
yürütme organı ve dış organdır.
Tüzel Kişinin Fiil Ehliyetinin Kapsamı
Yukarıda açıklandığı üzere tüzel kişilerin fiil eh-
liyeti, onların organları tarafından kullanılır. Nite-
kim TMK. m. 50/II bunu “Organlar, hukukî işlem-
leri ve diğer bütün fiilleriyle tüzel kişiyi borç altına
sokarlar.” düzenlemesi ile açıkça ifade etmiştir. O
halde tüzel kişilerin fiil ehliyetinin kapsamı incele-
nirken, organların fiillerinin tüzel kişiyi ne ölçüde
bağlayacağını ele almak gerekir.
Hukuki işlemler bakımından organın yaptığı
işlemler tüzel kişiyi bağlar. Zira tüzel kişinin orga-
nı tüzel kişiyi temsilen hareket etmektedir. Her ne
kadar burada temsil kelimesini kullansak da tek-
nik anlamda bir temsilden söz etmediğimizi ekle-
mek isteriz. Zira teknik anlamda temsil ilişkisinde
temsilci kendi iradesini açıklar fakat işlemle temsil
olunan bağlanır. Organın açıkladığı irade beyanı
ise bizzat tüzel kişinin irade beyanıdır. Ayrıca tem-
silcinin yetkisi temsil olunan tarafından verilirken
161

organ yetkisini kanundan alır. Bu sebeple organın
yetkisi tüzel kişi tarafından geri alınamaz.
Tüzel kişinin fiil ehliyeti dava ehliyetini de kap-
sar. Bu sebeple organ, tüzel kişiyi temsilen dava
açabilir ya da tüzel kişiye yöneltilen davayı yürü-
tebilir.
Ancak hukuki işlemler bakımından tüzel kişi-
nin fiil ehliyeti, tüzel kişinin hak ehliyeti ile sınırlı-
dır. Zira tüzel kişinin hak ehliyetinde bulunmayan
bir hakkın kullanılmasına yönelik fiil ehliyeti de
yoktur.
Ayrıca tüzel kişinin organlarının yetkilerini sı-
nırlaması mümkündür. Medeni hukuk tüzel kişileri
(dernekler ve vakıflar) bakımından dernek tüzüğü
ya da vakıf senedi ile organların yetkisi sınırlana-
bilir ancak bu sınırlamaların iyi niyetli üçüncü ki-
şilere karşı ileri sürülememesi gerekir. Oysa ticari
şirketler bakımından şirket sözleşmesinde getirilen
sınırlamalar üçüncü kişileri de bağlar. Çünkü bu
sözleşmeler ticaret sicilinde ilan edilerek aleniyet
kazanmakta ve üçüncü kişilerin iyi niyet iddialarını
bertaraf etmektedir.
Hukuka aykırı fiiller bakımından ise TMK. m.
50/II gereği organlar tüzel kişileri “hukuki işlemleri
ve diğer bütün fiilleri” ile borç altına sokacağından
borca aykırı davranışlar ve haksız fiiller bakımın-
dan da organların eylemleri tüzel kişiyi borç altına
sokacaktır. O halde tüzel kişinin fiil ehliyetinin so-
rumluluk ehliyetini de ihtiva ettiğini ifade etmek
gerekir. Organın haksız fiilleri bakımından TMK.
m. 50/III gereği, kusurlu davranan organ da ayrıca
sorumlu olacaktır. Dolayısıyla organın haksız fii-
linden zarar gören üçüncü kişiler tüzel kişiyle bir-
likte organa da başvurabileceklerdir.
Son olarak tüzel kişinin organı olmamakla bir-
likte tüzel kişi adına iş gören kimselerin üçüncü ki-
şilere verdiği zararlar söz konusu olabilir. Örneğin
tüzel kişi işini gördürmek için birilerini istihdam
ediyor ya da mesela bir vekâlet akdi ile iş gördü-
rüyor olabilir. Böyle durumlarda iş görenin fiilleri
sebebiyle üçüncü kişi bir zarara uğrarsa adam çalış-
tıranın sorumluluğu ya da ifa yardımcılarının fiil-
lerinden sorumluluğa ilişkin hükümlerden uygun
olanı uygulanır.
Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi
Tüzel kişiler, insanlar gibi hayatları sınırlı olan
varlıklar değildir; varlıkları uzun zaman devam
162
Kişi ve Kişilik Kavramları
edebilir. Bununla beraber tüzel kişileri ebedi var-
lıklar olarak düşünmek de doğru değildir; zira öyle
haller vardır ki bunlar ortaya çıktığı takdirde bir
tüzel kişinin hayatı, aynen gerçek kişilerinki gibi
sona erebilir. Türk pozitif hukuk sistemine göre
tüzel kişilik aşağıdaki durumlarda kendi kişiliğini
kaybeder:
• Tüzel kişiliğin öngördüğü amacın gerçek-
leşmesi durumunda,
• Tüzel kişiliğin öngördüğü amacın gerçek-
leşmesinin fiilen veya hukuken imkânsız
hale gelmesi durumunda,
• Eğer tüzel kişilik, belirli bir süre faaliyette
bulunmak için kurulmuşsa bu sürenin ta-
mamlanması durumunda,
• Tüzel kişiliğin yetkili organı tarafından fes-
hine karar verildiği takdirde,
• Mahkeme tarafından tüzel kişiliğin feshine
karar verilmesi durumunda,
• Eğer idari makama kanun tarafından yetki
verilmişse, bu makamın tüzel kişiliği sona
erdirme kararı vermesiyle.
Yukarıda bahsedilen durumlar özel hukuk tüzel
kişileri ile ilgilidir. Kamu hukuku tüzel kişileri ise
ne kendilerini yetkili organ kararı ile feshedebilirler
ne de hâkim kararı ile bunların faaliyetine son ve-
rilebilir. Kamu hukuku tüzelkişileri kanunla kuru-
lurlar ve ancak kanunla sona erdirilirler.
Sona Erme Şekilleri
Türk Medeni Kanunu tüm özel hukuk tüzel ki-
şilerini kapsayacak sona erme sebepleri düzenleme-
miş, yalnızca medeni hukuk tüzel kişileri (dernek-
ler ve vakıflar) için ayrı düzenlemeler getirmiştir.
Ancak bununla beraber tüzel kişilerin sona erme
şekli bakımından aslında yalnızca iki farklı şekil
öngörülmüştür. Bunlar infisah ve fesihtir.
İnfisah (Dağılma)
İnfisah yani dağılma, tüzel kişinin kendi kendi-
ne sona ermesidir. Sona erme sebeplerinden birinin
gerçekleşmesi durumunda tüzel kişi kanun gereği
kendiliğinden sona erer. Ancak burada bahsedilen
sona erme sebepleri tüzel kişinin kendini feshetme-
si veya mahkeme ya da yetkili makamın vereceği
bir karar ile tüzel kişiliğin sona erdirilmesi sebepleri
dışındaki sebeplerdir.
Temel Hukuk Bilgisi
Tüzel kişinin kendiliğinden sona ereceği haller
şunlardır:
• Tüzel kişi, süreklilik arz edecek şekilde borç
ödemekten aciz hale gelebilir. Bu anlamda
süreklilikten kasıt tüzel kişiye yapılan icra ta-
kibi ve satış işlemleri neticesinde tüzel kişinin
malvarlığının borçlarını ödemeye yetmemesi
ve yakın zamanda bu miktarda bir gelir de
elde etmeyecek olmasıdır. Ayrıca ticari işlet-
me işleten dernekler bakımından iflas kararı
verilmesi halinde de aciz hali anlaşılır. Bu ih-
timallerde dernek kendiliğinden sona erer.
• Gerekli yeter sayının bulunamaması se-
bebiyle dernek genel kurul toplantısının
ikinci çağrıya rağmen yapılamaması da bir
kendiliğinden sona erme sebebidir.
• Yine dernekler bakımından ilk genel kurul
toplantısının yapılamaması ve zorunlu or-
ganların oluşturulamaması halinde de der-
nek kendiliğinden sona erer.
• Dernek, belirli bir süre faaliyette bulunmak
üzere kurulmuşsa dernek tüzüğünde öngö-
rülen sürenin dolması ile de kendiliğinden
sona erer.
• Hem dernekler hem de vakıflar bakımından
amacın gerçekleşmesi veya imkânsızlaşması
da kendiliğinden sona erme sebeplerin-
dendir. Ancak vakıflar bakımından amacın
imkânsızlaşması her zaman mutlak bir sona
erme sebebi değildir. Vakfın amacının de-
ğiştirilmesi mümkünse vakfın sona ermedi-
ğini kabul etmek ve vakfın amacını değişti-
rerek varlığını sürdürmek gerekir.
Fesih (Dağıtılma)
Fesih, tüzel kişilerin sona erme şekillerinden bir
diğeridir. Tüzel kişilerin feshini dernekler ve vakıflar
bakımından ayrı ayrı incelemek isabetli olacaktır.
Dernekler bakımından fesih iki farklı şekilde
olabilir. Birincisi dernek kendi kendini feshedebilir.
Nitekim dernek genel kurulu her zaman derneğin
feshedilmesine karar verme yetkisini haizdir. Ancak
bu yetki hiçbir işlem ya da kararla başka bir organa
devredilemez. Derneğin kendi kendini feshedilmesi
için genel kurula katılma hakkı olan üyelerin en az
2/3’ünün toplantıya katılması (TMK. m. 78/II) ve
kararın toplantıya katılan üyelerin en az 2/3’ünün
oyuyla alınmış olması (TMK. m. 81) gerekir.
Derneğin feshi ayrıca bir mahkeme kararıyla
da olabilir. Ancak bilindiği üzere dernek kurma ve
derneklere üye olma hakkı Anayasamızın 33’üncü
maddesi ile güvence altına alınmış bir haktır. Bu se-
beple mahkemenin derneklerin feshine karar vere-
bilmesi için birtakım kanuni sebeplerin varlığı ge-
rekir. Mahkeme kararı ile derneğin feshedilebilmesi
için kanun koyucu üç farklı sebep öngörmüştür.
Bu sebeplerden birinin gerçekleşmesi ile dernek,
mahkeme kararı ile feshedilecektir. Bu sebepler;
• Derneğin amacının kanunun emredici hü-
kümlerine ya da ahlâka aykırı hale gelmesi,
• Derneğin kuruluş aşamasındaki kanuna ay-
kırılık ve eksikliklerin giderilmesinin yazılı
olarak istenmesine rağmen 30 gün içinde
giderilememesi,
• Olağan genel kurul toplantısının tüzükte
belirtilen süre içinde veya en az üç yılda bir
kez yapılmaması veya zorunlu organların
oluşturulmaması halinde dernek merkezi-
nin bulunduğu yerin en büyük mülki amiri
yazılı olarak bu gerekliliklerin yerine getiril-
mesini istemiş ancak 30 gün içinde yerine
getirilmemişse.
Vakıflar bakımından ise yasak amaç güttüğü ya
da yasak faaliyetlerde bulunduğu sonradan anlaşı-
lan ya da amacı sonradan yasaklanan vakıf, amacın
değiştirilmesine imkân bulunmaması halinde de-
netim makamı veya Cumhuriyet savcısının başvu-
rusu üzerine mahkeme kararı ile sona erdirilir. Vak-
fın sona erme kararı mahkeme tarafından tutulan
vakıflar siciline de işlenir.
Sona Eren Tüzel Kişiliğin Mallarının
Durumu
Türk Medeni Kanunu dernek ve vakıflar tüzel
kişiliklerinin sona erme sebeplerini ayrı maddelerde
düzenlemiş olsa da 53 ve 54. maddelerinde tüzel ki-
şiliğin sona ermesi halinde malvarlığının tasfiyesini
ve tashihini genel hüküm niteliğinde düzenlemiştir.
Tasfiye
Tüzel kişiliğin sona ermesi ile o tüzel kişinin hu-
kuki ilişkilerinin de sona erdirilmesi gerekliliği doğar.
İşte tasfiye, kişiliği sona eren tüzel kişinin hukukî iliş-
kilerini de sona erdirme anlamına gelir. Tasfiye esna-
sında tüzel kişinin alacakları tahsil edilip malvarlığı da
paraya çevrilir ve ayrıca borçları da ödenir.
163

Tasfiye aşamasında aslında tüzel kişilik mutlak ola-
rak sona ermiş değildir. Bu aşamada tüzel kişinin ama-
cı, tasfiye amacı olarak değişir ve yalnızca bu amaçla
sınırlı olmak üzere tüzel kişiliğini devam ettirir.
Kural olarak tüzel kişiliğin tasfiyesi terekenin
resmi tasfiyesine ilişkin hükümlere göre yapılır.
Ancak Türk Medeni Kanunu’nda tasfiyenin ne za-
man başlayacağına ilişkin genel bir hüküm bulun-
mamaktadır. Ancak Dernekler Kanunu, dernekle-
rin tasfiyesine ilişkin olmak üzere derneğin feshi ya
da infisahının kesinleştiği tarih itibarıyla tasfiyenin
başlayacağı düzenlemesine yer vermiştir (Dernekler
Kanunu m. 55/II). Bu hüküm, uygun düştüğü öl-
çüde ve özel bir düzenleme olmadığı hallerde diğer
tüzel kişiler hakkında da uygulanacaktır.
Tasfiye, sulh hukuk mahkemesi tarafından yü-
rütülür ya da mahkeme bu işin yürütülmesi için
tasfiye memuru atayabilir. Tasfiye memuru bir kişi-
den ibaret olabileceği gibi birden fazla kişinin atan-
ması da mümkündür. Tasfiye memurlarının tasfiye
ile ilgili iş ve işlemleri, sulh hukuk mahkemesinin
denetimi altında yürütülür. Bu iş ve işlemler hak-
kında ilgililer (tüzel kişinin borçluları ve alacaklıla-
rı) sulh hukuk mahkemesine şikâyette bulunabilir.
Tasfiye aşamasında yapılacak ilk iş tüzel kişinin
malvarlığının defterinin tutulmasıdır. Daha sonra
bir ilan yapılarak tüzel kişinin alacaklıları ve borç-
lularının durumlarını, ilanda gösterilen süre içinde,
tasfiye memuruna bildirmesi için çağrı yapılır. Tü-
zel kişinin malvarlıkları toplamı borçlarını ödemeye
yeter miktarda ise TMK. m. 635’e göre olağan tas-
fiye hükümleri uygulanır. Ancak malvarlığı borçla-
rını ödemeye yetmeyen tüzel kişiler bakımından ise
TMK. m. 636 gereği iflas hükümlerine göre tasfiye
uygulanır. Dernekler bakımından, eğer dernek tü-
züğünde tasfiyeye ilişkin hüküm bulunuyorsa bu
hükümler öncelikli olarak uygulanır. Bu hükümler
bakımından boşluk bulunan hallerde ise terekenin
resmi tasfiyesine ilişkin hükümler uygulanacaktır.
Tahsis
Tasfiye sonucunda tüzel kişinin tüm borçları
ödenmiş ve geriye belirli bir miktar para kalmış
olabilir. İşte bu paranın kime tahsis edileceği mese-
lesi tüzel kişinin sona erme şekline ve türüne göre
farklı şekillerde düzenlenmiştir.
Tüzel kişinin infisahı ya da kendini feshetmesi
halinde tahsis, dernek tüzüğünde ya da vakıf sene-
dindeki hükümlere göre yapılacaktır. Eğer hüküm
164
Kişi ve Kişilik Kavramları
yoksa tüzel kişinin yetkili organının vereceği kara-
ra göre tahsis yapılacaktır. Yetkili organ kararı da
bulunmazsa tahsis, sona eren tüzel kişinin amacına
uygun kamu hukuku tüzel kişilerine yapılacaktır.
Vakıflar bakımından ise eğer vakıf senedinde
bir düzenleme yoksa Vakıflar Genel Müdürlüğü-
nün görüşü alınarak ve mahkeme kararıyla benzer
amaç taşıyan bir vakfa tahsis edilecektir.
Tüzel kişilik, amacının kanuna ya da ahlaka ay-
kırı hale gelmesi sebebiyle ve mahkeme kararıyla
sona erdirilse dernek tüzüğünde ya da vakıf sene-
dindeki yer alan tahsise ilişkin kayıtlar uygulan-
mayacağı gibi tüzel kişinin yetkili organının karar
alması da mümkün değildir. Bu durumda tahsis
kamu hukuku tüzel kişilerine yapılacaktır.
Ticari şirketlerin tasfiyesi neticesinde arta kalan
malvarlığı ise tasfiye payları oranında şirket ortak-
larına tahsis edilir.
Dernekler ve Vakıflar
Kazanç paylaşma dışında kalan belli ve ortak bir
ideal amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek
kişinin bir araya gelmek suretiyle oluşturdukları tü-
zel kişiye dernek denir. Dernekler, kişi topluluğu
türündeki tüzel kişilerdendir. Burada ideal bir amaç
için kanunun öngördüğü sayıda kişiler bir araya gel-
mek suretiyle bağımsız bir kişilik oluşturmaktadırlar.
Dernek şeklinde bir tüzel kişilik oluşturmak üzere
bir araya gelen kişilerin gerçekleşmesini arzu ettik-
leri ideal amaçlar değişiktir. Bu amaçlara göre der-
nek yerine kulüp, parti, sendika gibi başka isimler
kullanılmaktadır. Dernek şeklinde tüzel kişiliği ifade
etmek üzere eski MK dernek yerine cemiyet sözcü-
ğünü kullanmaktaydı (eski MK m. 53 vd.). Eski
MK’ya nazaran daha yeni ve özel bir kanun olması
nedeniyle Dernekler Kanunu’nun kullandığı der-
nek sözcüğü genel kabul görmekteydi. Yeni TMK.
hükümlerimiz de dernek kelimesini kullanmış ve
ayrıntılı düzenleme getirmiştir (TMK. m.56-100).
Dernekler Kanunu bir derneğin kurulabilmesi için
en az yedi kişinin bir araya gelmesi gerektiğini ön-
görmüştür (DK. m. 1). Bir derneğin kurulabilmesi
için asgari kişi sayısı belirlenmiş olduğu halde, azami
kurucu ya da üye sayısına ilişkin kanunlarımızda bir
sınırlama mevcut değildir.
Dernekler birden fazla türde olabilir. Bu anlam-
da en önemli ayrım alelade dernekler ve kamu ya-
rarına çalışan dernekler ayrımıdır. Dernek en az bir
yıldan beri faaliyette bulunmak ve derneğin amacı
Temel Hukuk Bilgisi

ile bu amaç doğrultusunda giriştiği faaliyetlerin
topluma yararlı sonuçlar verecek nitelik ve ölçüde
olması şartlarını birlikte karşılıyorsa kamu yararına
çalışan dernek statüsünü kazanır.
Kamu yararına çalışan derneklerin belirli bir ta-
kım ayrıcalıkları mevcuttur. Kural olarak dernekler,
amaçlarını gerçekleştirebilmek maksadıyla izne bağlı
olmak kaydıyla yardım ve bağış toplayabilirler. An-
cak kamu yararına çalışan dernek statüsüne sahip
dernekler Cumhurbaşkanınca ilan edilmiş olması
şartıyla izin almaksızın yardım ve bağış toplayabilir
(2860 Sayılı Yardım Toplama Kanunu m. 6).
Bunun yanı sıra kamu yararına çalışan dernek-
lere birtakım vergi muafiyetleri tanınmıştır. Mesela
Kurumlar Vergisi Kanunu’na tâbi işletmelere ait
olmamak kaydıyla kamu yararına çalışan dernek-
ler emlak vergisinden muaftır. Benzer muafiyetler
veraset ve intikal vergisi, damga vergisi ve katma
değer vergisi bakımından da tanınmıştır.
Son olarak kamu yararına çalışan derneklerin ti-
cari işletme işletmeleri halinde tacir sayılmayacak-
larını (TTK. m. 16/II) da belirtmek gerekir.
Bir diğer dernek türü ise çocuk dernekleridir.
Dernekler Kanunu m. 3/III’e göre on beş yaşını
doldurmuş ve ayırt etme gücüne sahip küçükler
yasal temsilcilerinin de izni ile çocuk dernekleri ku-
rabilirler. Ayrıca on iki yaşını dolduran küçükler de
yasal temsilcilerinin izinlerinin bulunması kaydıyla
çocuk derneklerine üye olabilirler ancak bunlar yö-
netim ve denetim kurulunda görev alamazlar.
Kişiler bazen gerçekleşmesini arzu ettikleri bazı
amaçlar için ayrı bir kişiliğe sahip olmak üzere
mallarını tahsis edebilirler. Bu durumda malını
bu amaca tahsis eden kişinin dışında gerektiğinde
hiçbir süreyle sınırlı olmayan bir tüzel kişilik oluş-
turulmuş olur. Vakfı, dernekten ayıran en önemli
nitelik kişi değil mal topluluğu olmasıdır. Medeni
Kanunumuzda önceleri kullanılan “tesis” sözcüğü,
yerini “vakıf ” sözcüğüne bırakmıştır. TMK.’nun
101.maddesi vakfı, “Vakıflar, gerçek veya tüzel ki-
şilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir
amaca özgülemeleriyle oluşan tüzel kişiliğe sahip
mal topluluklarıdır” şeklinde tanımlamıştır.

Öğrenme Çıktısı
2 Gerçek kişileri ve tüzel kişileri tanımlayabilme, farklı ayrımlara göre tüzel kişileri
sınıflandırabilme, vakıf ve derneklerin yapısını, amacını ve sorumluluklarını ifade edebilme

Araştır 2 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Tasfiye edilen tüzel kişinin

Aile vakfı nedir, ne gibi
amaçlarla kurulur?
malvarlığının tashihine iliş-
Tüzel kişinin fiil ehliyeti-
kin kurallarla hukuk siste-
ni kazanma anını tüzel kişi
minin tüzel kişiliği tanıma-
türlerine göre açıklayınız.
sının gerekçeleri arasında
bir bağ var mıdır?

HISIMLIK, AD VE YERLEŞİM YERİ

Kişiler hukuku yalnızca kişiyi değil onun yaşamsal çevresini de düzenler. Aşağıda bu konulara yer verilmiştir.

Kişilerin Hısımları
Hısımlık, gerçek kişiler ile diğer bazı gerçek kişiler arasında doğal ya da belirli hukuki ilişkiler sonucu
kurulan ve belirli hukuki sonuçları bulunan bağdır. Doğal olarak bulunan hısımlığa kan hısımlığı, hukuki
ilişki neticesinde kurulan hısımlığa ise kayın hısımlığı denir. Bunun dışında bir de evlatlık ilişkisi ile ku-
rulan hısımlık vardır.

165

Kan Hısımlığı
Medeni Kanun’un tanımına göre kan hısımlığı,
“biri diğerinden gelen ya da ortak bir kökten gelen-
ler arasındaki” hısımlıktır. Kan hısımlığı, evlenme
yasağı, yasal mirasçılık ve saklı paylı mirasçılığın
tespiti, vesayet gibi konular bakımından önemlidir.
Kan hısımlığı aşağıdaki türlerde olur:
Altsoy - Üstsoy Hısımlığı
Biri diğerinden gelenler arasındaki kan hısımlığı-
dır. Ana, baba, büyükanne ve büyükbabalar ve onla-
rın üst soyları ile çocuk, torun ve onların alt soyları
kişinin altsoy-üstsoy hısımlarıdır. Altsoy ve üstsoyun
tespitinde bir sayı ya da zaman sınırı yoktur. Başka
bir deyişle altsoy-üstsoy hısımlığı sonsuzdur.
Yansoy Hısımlığı
Ortak kökten gelenler arasındaki kan hısımlığı-
dır. Kişinin kardeşleri, kardeş çocukları, kardeş to-
runları vb. ile amca, dayı, hala, teyze, büyük amca,
büyük dayı, büyük hala, büyük teyze kişinin yan-
soy hısımlarıdır.
Kan Hısımlığının Derecesi
Kan hısımlarının derecesi, hısımları birbirine
bağlayan doğum sayısı ile tespit edilir. Mesela ço-
cuk ile ana babayı birbirine bağlayan bir tek do-
ğum vardır. Dolayısıyla ana-baba, çocuğun birinci
derece üst soy hısımıdır. Oysa kardeşleri birbirine
bağlayan iki doğum vardır. Dolayısıyla kardeşler
birbirinin ikinci derece yansoy hısımlarıdır.
Sözleşmeye Dayanan Hısımlık
Sözleşmeye dayanan hısımlık; kayın hısımlığı
ve evlatlık ilişkisinden doğan hısımlık olmak üzere
iki şekildedir.
Kayın Hısımlığı
Kayın hısımlığı (sıhrî hısımlık) evlenme muka-
velesinden doğan hısımlıktır. Eşlerden birinin kan
hısımları, nikah akdi ile birlikte, diğer eşin kayın
hısımları olur. O halde kayın hısımlığı evlenme ile
kendiliğinden kurulur.
Kayın hısımlığı da tıpkı kan hısımlığı gibi alt-
soy-üstsoy ve yan soy kayın hısımlığı olmak üzere
iki türden ibarettir. Bununla birlikte kayın hısım-
166
Kişi ve Kişilik Kavramları
lığının derecesi, kayın hısımı ile eş arasındaki kan
bağını kuran doğum sayısına göre hesaplanır. Ka-
yın hısımlığı evlenme yasağı, vesayet, tanıklıktan
kaçınma gibi bazı hususlarda önem arz eder.
Evlatlık İlişkisinden Doğan Hısımlık
Hukuki işlem ile kurulan bir diğer hısımlık ise
evlat edinme ile gerçekleşir. Evlat edinme sonucun-
da evlat edinen ile evlatlık ve evlatlığın altsoyu ara-
sında bir kayın hısımlığı kurulmuş olur.
Hısımlık İlişkisinin Hukuki Sonuçları
Yukarıda kısaca ifade edildiği üzere hısımlık
kurumunun birtakım hukuki sonuçları vardır. Bu
sonuçlar şunlardır:
Hukukumuzda birtakım evlenme engelleri dü-
zenlenmiştir. Bunlardan biri de belirli derecedeki
hısımlar arasındaki evliliğin yasaklanmış olmasıdır.
Bu anlamda TMK. m. 129, derecesi ne olursa ol-
sun altsoy ve üstsoy kan hısımları arasında evlen-
meyi yasaklamıştır. Yine aynı hükme göre üçüncü
dereceye kadar yansoy kan hısımları (yeğen ile dayı,
hala vb.) ile evlenmek de yasaktır. Aynı maddenin
ikinci bendi kayın hısımları bakımından da bir ev-
lenme yasağı getirmiştir. Buna göre kayın hısımlı-
ğını kuran evlilik sona ermiş olsa bile eşler birbir-
lerinin altsoy-üstsoy kan hısımları ile evlenemezler.
Mirasçılık bakımından kan hısımlığının özellik
arz ettiğini yukarıda ifade etmiştik. Buna göre dev-
let ve sağ kalan eş hariç olmak üzere yasal miras-
çılar, mirasbırakanın hısımlarıdır. Bunun yanı sıra
saklı paylı mirasçıları ise yalnızca kan hısımlarıdır.
Vesayet bakımından ise vasi atamada kan ve ka-
yın hısımlığı tercih sebebidir (TMK. m. 414).
Hukuku Muhakemeleri Kanunumuz kan ve
kayın hısımları bakımından tanıklıktan kaçınma
hakkı tanımakla birlikte aynı zamanda hâkimin ya-
saklılığı halleri arasında da kan ve kayın hısımlığı
sebeplerini saymıştır.
Kişilerin Adları (İsimleri) ve
Korunması
Her gerçek kişinin kendisini diğerlerinden ayır-
mak için ona verilen bir adı ve soyadı bulunmak-
tadır. Bizim hukukumuzda soyadı aileden gelirken
adın konulması hakkı ise ana ve babaya tanınmıştır
(TMK. m. 339/IV).
Temel Hukuk Bilgisi
Kişinin adı kişilik hakları kapsamında değerlen-
dirilmekle birlikte kişilik haklarını koruyan TMK.
m. 23 vd. hükümlerinin yanı sıra birtakım özel hü-
kümlerle de hukuki koruma altına alınmıştır. Bu
bölümde adın çeşitleri ve korunması anlatılmıştır.
Ad Çeşitleri
Ad veya Medeni Kanun’un ifadesiyle isim, bir
kimseyi diğerlerinden ayırmaya yarayan, onu belir-
leyen bir kelimedir. Ad, bir kimsenin kişiliğini dışa
karşı tanıtan sembolik bir kelime olduğundan ad
üzerindeki hak da kişilik haklarındandır.
Ad kavramı oldukça geniş bir içeriğe sahiptir. Ad
kavramına öncelikle bir kişinin öz ve soyadı girdiği
gibi müstear ad (mahlas), lakap, ticaret unvanı ve iş-
letme adı da geniş anlamda ad olarak nitelendirilebilir.
Aynı aileye mensup olan kişileri birbirlerinden
ayırmaya yarayan isim, öz ad veya ön addır. Öz ad
çocuk doğduğu zaman ona ana ve babası tarafın-
dan verilir. Evlilik dışında doğumda ise çocuğun öz
adı anası tarafından tespit edilir.
Bir kişinin belli bir aileye mensubiyetini belir-
ten isim, soyadıdır. Her gerçek kişinin öz adından
başka bir de soyadı vardır. Yeni doğan çocuklar
soyadını doğumla birlikte kanundan ötürü kaza-
nırlar. Eğer çocuk evlilik içinde doğmuşsa ailenin
soyadını alır. Evlenen kadınlar evlenme akdinin
tamamlanmasıyla birlikte isterlerse önceki soya-
dını devam ettirebilirler isterlerse de kocalarının
soyadını alırlar. Evlatlıkta ise evlatlık sözleşmesinin
tamamlanmasıyla birlikte kendisini evlat edinmiş
olanın soyadını alır.
Müstear ad veya namı müstear (mahlas), bir
kişinin gerçek ismini gizlemek amacıyla faaliyette
bulunurken kendi kendisine takmış olduğu addır.
Müstear adlara özellikle sanat, edebiyat ve basın
hayatında rastlanır.
Belli bir özelliğinden dolayı bir kimseye başka-
ları tarafından takılmış olan ad’a lakap denir. Ancak
her lakap ad üzerindeki hakkı koruyan hükümler-
den yararlanamaz. Böyle bir yararlanmanın sözko-
nusu olabilmesi için, o kişinin belli bir çevrede o
lakapla tanınmış ve isim yapmış olması gerekir.
Ticaret ünvanı ya da firma, bir tacirin ticari işlet-
mesini işletirken kullandığı addır. Gerçek kişi tacirle-
rin ticaret unvanları kısaltılmadan yazılacak öz ad ve
soyadından oluşur, tacir dilerse buna bir ek de koyabi-
lir. Tüzel kişi tacirlerin de ticaret unvanları vardır. Ti-
caret Kanunumuz her taciri bir ticaret unvanı almaya,
onu ticaret siciline tescil ettirmeye ve ticari işletmesini
bu unvan altında işletmeye mecbur tutmaktadır.
Ticari işletmenin sahibini hedef tutmaksı-
zın doğrudan doğruya işletmeyi tanıtmak ve onu
benzeri işletmelerden ayırmak için kullanılan ad
ise işletme adıdır. İşletme adı ticaret unvanından
farklıdır. Her tacir, bir ticaret unvanı kullanmaya
mecbur olduğu halde, bir işletme adı kullanmak
zorunda değildir. Yine, ticaret unvanı sadece tacir-
ler hakkında söz konusu olduğu halde, yani esnaf-
ların bir ticaret unvanı olmadığı halde, işletme adı
esnaflar tarafından da kullanılabilir.
Bir kimsenin zorunlu adları olan öz ve soyadı-
nın bazı şartlar altında değiştirilmesi mümkündür.
Kişi bu adlarıyla tanındığından bu adlarıyla birçok
ilişkilere girdiğinden, hukuken önemli olan kayıtlara
geçtiğinden herkes istediği zaman adını istediği gibi
değiştirilmesini isteyemez. Bunu yapabilmesi bazı
şartlara bağlıdır. Bu şartlar, adın değiştirilmesi için
haklı bir nedenin bulunması ile buna mahkeme-
nin karar vermesidir (5410 Sayılı Nüfus Hizmetleri
Kanunu’na 11.10.2017 tarihli 7031 sayılı kanunla
eklenen geçici 8. maddeye göre,Soyadı Kanunu’na aykı-
rı olan soyadları ile yazım ve imla hatalarının düzeltil-
mesi için 2 yıl içerisinde Nüfus Müdürlüğüne başvuru
yapılarak bir kereye mahsus olmak üzere ad ve soyad
idari bir işlemle değiştirilebilecektir.). Adın değiştiril-
mesi için gösterilen sebebin haklı olup olmadığını
tayin ve takdir yetkisi hâkime aittir.
Ad kişinin kişilik hakkına dahil kişisel varlık-
larındandır. Bunun sonucu olarak ada yönelik bir
saldırı halinde kişilik haklarının korunmasıyla ilgili
hükümlere başvurulabilir. Ancak kanun koyucu ki-
şilik haklarının korunmasıyla ilgili genel hüküm-
lerle yetinmeyerek adın korunmasıyla ilgili özel bir
hüküm getirmiş bulunmaktadır (TMK m. 26). Bu
nedenle olaya öncelikle adı koruyan özel hükümle-
rin uygulanması gerekir. Tespit Davası, Saldırının
Önlenmesi Davası, Saldırının Durdurulması Da-
vası ve Tazminat Davası, ada bir saldırı olduğunda
başvurulabilecek hukuksal koruma yollarıdır.
Öz Ad
Öz ad, kişinin kullanması zorunlu olan adlar-
dandır. Öz ad, özellikle aynı soyadı taşıyan kişileri
birbirinden ayırmaya ve belirlemeye yarayan addır.
Ad, ahlaka aykırı olmaması ve bir anlam ifade et-
mesi kaydıyla her türlü kelime olabilir.
167

Soy Adı
Aynı soydan (aileden) gelen kişileri diğer soylar-
dan gelen kişilerden ayırmaya yarayan ada soyadı de-
nir. Soyadı, kullanılması zorunlu olan adlardandır.
Zorunlu Olmayan Diğer Adlar
Yukarıda yer verilen adların kullanılması zorunlu
olmakla birlikte kullanılması zorunlu olmayan adlar
da mevcuttur. Aşağıda bu adlara yer verilmiştir.
a. Ticaret Unvanı: Ticaret unvanı, tacirlerin
ticari işletmeleri ile ilgili işlemleri yaparken
kullandığı, devri mümkün ve ekonomik bir
değeri olan addır. Ticaret unvanı bir taciri
diğer bir tacirden ayırt etmeye yarar.
b. İşletme Adı: İşletme adı, yine ticari hayatta
kullanılan ancak taciri değil işletmeyi hedef
alan addır. İşletme adı, bir ticari işletmeyi
diğerinden ayırmaya yarar.
c. Tüzel Kişilerin Adları: Tüzel kişilik kurulur-
ken tüzel kişiye özgü bir ad verilir. Bu adın
da kullanılması zorunlu değildir. Ancak
uygulamada hemen her tüzel kişinin bir ad
benimsediği ve bunu kullandığı görülmek-
tedir. Tüzel kişilerin adları, o tüzel kişiyi di-
ğerlerinden ayırmaya yarar.
Adın Değiştirilmesi
Kural olarak adın değiştirilmesi mümkün olma-
makla birlikte haklı sebeplerin varlığı halinde böyle
bir imkân tanınmıştır (TMK. m. 27). Bu kural hem
öz ad hem de soy ad için geçerlidir. Adın değiştiril-
mesi için çeşitli haklı sebepler olabilir. Burada haklı
sebep kavramı geniş yorumlanmalıdır. Bu anlamda
kişisel sebepler, ailevi sebepler, ticari sebepler başta
olmak üzere başkaca sebepler de haklı sebep teşkil
edebilir. Örneğin adın komik olması böyledir.
Adın değiştirilmesi için kişinin yerleşim yeri
asliye hukuk mahkemesinde bir dava açması gere-
kir. Ad ve adın değiştirilmesi kişiye sıkı sıkıya bağlı
haklardandır ve bu sebeple hak sahibi tarafından
ileri sürülmesi gerekir.
Bir kimsenin adının değiştirilmesinden zarar
gören kişiler varsa bunlar değişikliği öğrenmelerin-
den itibaren bir yıl içerisinde karara itiraz edebilir.
İtiraz, kararı veren mahkemeye yöneltilir.
168
Kişi ve Kişilik Kavramları
Adın Korunması
Ad, kişilik hakkı kapsamında değerlendirilir. Bu
sebeple tıpkı diğer kişilik haklarının olduğu gibi adın
da korunması gerekmektedir. Adın kullanılması çe-
kişmeli ya da haksız ise adın korunmasına ilişkin da-
valar devreye girer. Adın kullanılmasının çekişmeli ol-
masından, bir kimsenin taşıdığı adı kullanmaya hakkı
olduğuna başkalarının ya da resmi makamların itiraz
etmesi halidir. Adın kullanılmasının haksız olması ise
kişinin başkasına ait bir adı kendi adı olarak veya bir
eşyayı, hayvanı belirtmek amacıyla kullanılmasıdır.
Adın kullanılması çekişmeli ise bir tespit davası
açılır. Adın kullanılması haksız ise durdurma davası
ya da önleme davası ile birlikte maddi ve manevi
tazminat davası açılabilir.
Adın Düzeltilmesi
Adın düzeltilmesi ile değiştirilmesi birbirinden
farklıdır. Adın değiştirilmesinde kişi haklı bir se-
bebe dayanarak taşıdığı adı terk edip başka bir ad
almaktadır. Adın düzeltilmesinde ise sicilde yapılan
maddi bir hatanın düzeltilmesidir. Mesela fazladan
ya da yanlış yazılan bir harfin düzeltilmesi böyledir.
Kişilerin Yerleşim Yeri
Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niye-
tiyle oturduğu yerdir (TMK. m. 19). O halde yer-
leşim yeri sürekli oturma niyeti (subjektif unsur) ve
oturma fiili (objektif unsur) olmak üzere iki unsu-
ru bir arada bulundurmalıdır.
Yerleşim Yerinin Tabi Olduğu İlkeler
Yerleşim Yerinin Gerekliliği İlkesi
TMK. m. 20 gereği herkesin bir yerleşim yeri
olmak zorundadır. Buna yerleşim yerinin gereklili-
ği (zorunluluğu) ilkesi denir. Bu ilkenin bir sonucu
olarak eski yerleşim yerinin değiştirilmesi için kişi-
nin yeni bir yerleşim yeri edinmesi şartı aranmıştır.
Yerleşim Yerinin Tekliği İlkesi
Medeni Kanunumuz m. 19/II gereği bir kişinin
aynı anda ancak tek bir yerleşim yeri olabilir. Fakat bu
ilke ticari ve sınai kuruluşlar bakımından uygulanmaz.
Onların bu ilkeden muaf tutulma sebebi, şubelerinin
bulunduğu yerlerin de yerleşim yeri kabul edilerek şu-
belere karşı dava açılabilmesinin sağlanmasıdır.
Temel Hukuk Bilgisi

Gerçek Kişilerin Yerleşim Yeri
Kişilerin başka kişilerle (hısımlarıyla) olduğu ka-
dar bir yer ile de bağlantıları vardır. Gerçekten bir
kimse ülkenin belli bir yerinde oturmakta, iş ve aile
ilişkilerini orada toplamış bulunmaktadır. İşte, kişile-
rin bu şekilde bağlı bulundukları yere yerleşim yeri
denir. İkametgâhın gerek özel hukuk gerekse kamu
hukuku yönünden büyük bir önemi vardır. Herkesin
mutlaka bir yerleşim yeri bulunacağı yerleşim yerinin
gerekliliği ilkesini, tek bir yerleşim yerinin bulunacağı
da yerleşim yerinin tekliği ilkesini ifade eder.
Yerleşim yeri, Medeni Kanunumuzun 19-
22’nci maddelerinde düzenlenmektedir. Sözü edi-
len maddelere göre yerleşim yerinin üç türü vardır:
İsteğe Bağlı Yerleşim Yeri
Bir kimsenin kendi isteğiyle seçebileceği yerle-
şim yeri, iradi yerleşim yeridir. M.K. madde 19/I’de
“Yerleşim yeri bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle
oturduğu yerdir” demek suretiyle iradi yerleşim yeri-
nin şartlarını belirtmektedir. Buna göre, her şeyden
önce kişinin o yerde bilfiil oturması lazımdır. Aynı
zamanda ise bu oturmanın sürekli kalma niyetiyle
olması, yani devamlı bir mahiyet arz etmesi gerekir.
Sürekli kalma niyeti olmaksızın bilfiil oturulan yer,
yerleşim yeri olmayıp mesken olarak isimlendirilir.
İtibarî Yerleşim Yeri
M.K. madde 20/II’de düzenlenen itibari yerle-
şim yeri, iradi bir yerleşim yeri bulunmayan kişiler
hakkında söz konusu olur. Buna göre, iradi bir yer-
leşim yeri bulunmayan kimselerin halen oturmak-
ta oldukları yer, yani meskenlerinin bulunduğu
mahal onların yerleşim yeri addedilmektedir. Bu,
herkesin mutlaka bir yerleşim yerine sahip olması
gerektiği ilkesinden ileri gelmektedir.
Yasal Yerleşim Yeri
Kanuni yerleşim yeri, bazı kişiler hakkında bizzat
kanunun tayin ettiği yerleşim yeridir. M.K. m. 21
bu tür yerleşim yerini düzenlemektedir. Söz konusu
maddeye göre, ana-babanın yerleşim yeri velayetleri
altındaki çocuğun ve vesayet makamının bulunduğu
yer vesayet altındaki kimsenin yerleşim yeri olarak
kabul edilmiştir. Buna göre kanuni yerleşim yeri
olan kişiler; küçükler ve vesayet altındakilerdir.
Bir öğretim kurumuna devam etmek için bir
yerde bulunma ya da eğitim, sağlık, bakım veya
ceza kurumuna konulma, yeni yerleşim yeri edin-
me sonucunu doğurmaz (TMK. m.22).
Tüzel Kişilerin Yerleşim Yeri
Tıpkı gerçek kişiler gibi tüzel kişilerin de bir
yerleşim yerinin olması zorunludur. Tüzel kişilerin
yerleşim yeri kuruluş belgesinde gösterilmiş ise bu
durumda yerleşim yeri olarak burası kabul edilir.
Ancak kuruluş belgesinde böyle bir kayda yer ve-
rilmemişse bu durumda TMK. m. 51 gereği tüzel
kişinin işlerinin yönetildiği yer onun yerleşim yeri
olarak kabul edilir.
Ancak bu hükmün uygulama alanı oldukça dar
ve hatta belki hiç yoktur zira özel hukukumuzda tü-
zel kişilerin ana statülerinde tüzel kişinin merkezinin
bulunması zorunlu unsur olarak aranmaktadır.
Ayrıca belirtmek gerekir ki ticari ve sınai kuru-
luşlar dışında tüzel kişiler de yerleşim yerinin tekli-
ği ilkesine tâbidir.

Öğrenme Çıktısı
3 Hısımlık kavramını ve türlerini tanımlayıp tespit edebilme, adın korunmasına yönelik
kanuni hükümleri ortaya koyabilme, yerleşim yerinin mahiyetini ve önemini ifade edebilme

Araştır 3 İlişkilendir Anlat/Paylaş

Kadının soyadı ile ilgili Kendi hısımlarınızla hı-

olarak AİHM kararlarında sımlık derecelerinizi tespit Yerleşim yerinin tâbi oldu-
AİHM’in ortaya koyduğu ediniz ve bunu gösteren bir ğu ilkeleri açıklayınız.
prensip nedir? şema çiziniz.

169
 Kişi ve Kişilik Kavramları

Kişilik kavramını tanımlayabilme, kişiliğin

1 hukuki mahiyetini, başlangıcını ve sona
ermesini ortaya koyabilme
öğrenme çıktıları ve bölüm özeti

Gerçek kişileri ve tüzel kişileri tanımlayabilme,

2 farklı ayrımlara göre tüzel kişileri

sınıflandırabilme, vakıf ve derneklerin yapısını,
amacını ve sorumluluklarını ifade edebilme

Hısımlık kavramını ve türlerini tanımlayıp

3 tespit edebilme, adın korunmasına yönelik

kanuni hükümleri ortaya koyabilme, yerleşim
yerinin mahiyetini ve önemini ifade edebilme

Gerçek Kişiler
Tüzel Kişiler
Hısımlık, Ad ve Yerleşim Yeri

Yukarıda detaylıca anlatıldığı üzere kişilik dediğimiz kavram hukuken tanınmış haklara sahip olabilme
kaabiliyetini ifade ederken kişi kavramı ise kişiliğin sujesini oluşturmaktadır. O halde kişilik kavramı, kişi
kavramından ayrı ve daha geniş bir anlamı ihtiva etmektedir.
Hukuk düzenimiz iki farklı kişilik türü tanımlamıştır. Bunlar gerçek kişiler ve tüzel kişilerdir. Gerçek
kişilerden kastedilen insanlardır. Tüzel kişiler ise bir gerçek kişinin tek başına başaramayacağı bir takım
amaçlar çevresinde örgütlenmiş kişi ya da mal topluluklarını ifade eder.
Kişiliğin kazanılması hak ehliyetinin kazanılması ile gerçekleşirken kişilerin kendi fiilleri ile hak elde ede-
bilmesi ya da borç altına girebilme yeteneği fiil ehliyeti ile kazanılır. Hak ehliyetinin kazanılması aynı
zamanda kişiliğin başlaması anlamına da gelmektedir. Hukukumuzda iki farklı kişilik türü olduğuna göre
her ikisi bakımından bu ehliyetlerin kazanılması farklı şekillerde gerçekleşir.
Gerçek kişiler hak ehliyetini tam ve sağ doğmakla kazanırken tüzel kişiler hak ehliyetini kurulması ile elde
ederler. Fiil ehliyeti bakımından ise gerçek kişiler ayırt etme gücüne sahip olmak, ergin olmak ve kısıtlı ol-
mamak şartlarının üçünü de haiz olmaları gerekmektedir. Oysa tüzel kişilerin fiil ehliyeti, onların zorunlu
organlarının kurulması ile kazanılmaktadır.
Kişiliğin sona ermesi ise yine kişi türlerine göre değişiklik göstermektedir. Gerçek kişilerde kişiliğin sona
ermesi ölüm başta olmak üzere gaiplik kararı ve ölüm karinesi sebeplerinden biri ile gerçekleşir. Tüzel ki-
şilerin kişiliğinin sona ermesiyse tüzel kişinin infisâhı ya da feshi ile gerçekleşir. Gerçek kişinin kişiliğinin
sona ermesi ile miras hukuku kuralları işlemeye başlarken tüzel kişiliğin sona ermesi neticesinde tüzel
kişiliğin tasfiyesi kuralları uygulanır.
Yerleşim yeri bakımından da iki kişilik türü arasında fark bulunmaktadır. Gerçek kişilerin yerleşim yeri
onun sürekli oturma niyetiyle ikâmet ettiği yer iken tüzel kişilerin yerleşim yeri kuruluş evraklarında gös-
terilen yer, bu yok ise tüzel kişinin yönetildiği yer onun yerleşim yeri olarak kabul edilmektedir.

170
Temel Hukuk Bilgisi
1 Gerçek kişilerde hak ehliyeti ile ilgili aşağıda-
ki ifadeerden hangisi yanlıştır?
A. Hak ehliyetinin kazanılması ile kişiliğin kaza-
nılması anı aynıdır.
B. Hak ehliyetine sahip olmanın şartlarından biri
sağ doğmaktır.
C. Hak ehliyeti, kişinin kendi fiilleri ile hak elde
edebilmesi ve borç altına girebilmesidir.
D. Bazı kamu haklarının kullanılması için hak eh-
liyeti dışında başkaca bir takım şartlar aranır.
E. Çocuk ana rahmine düştüğü andan itibaren
mirasçılığa hak kazanır.
2 I. Sınırlı ehliyetsizlerde ehliyet kural, ehli-
yetsizlik istisnadır.
II. Ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı
olmayan kimseler tam ehliyetlidir.
III. Fiil ehliyeti hukukî işlem ehliyeti, hukuka
aykırı davranışlardan sorumluluk ve dava
ehliyetini kapsar.
IV. Kişi evlenme ile ergin olsa bile bazı haklardan
yararlanamayacağı için tam ehliyetli olmaz.
Fiil ehliyeti ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangi-
leri doğrudur?
A. I ve III B. II ve III
C. I, II ve III D. I, III ve IV
E. II, III ve IV
3 14 yaşındaki Ahmet, devlet parasız yatılı sı-
navlarını kazanarak başka bir şehre okumaya git-
miştir. Okuldaki başarısından ötürü kendisini tak-
dir eden öğretmeni Ahmet’e pahalı bir bir kol saati
hediye etmiştir. Sıra arkadaşının bu duruma içer-
lemesine üzülen Ahmet, saati ona hediye etmiştir.
Ancak ertesi gün arkadaşı, saati yere düşürmüş ve
Ahmet yanlışlıkla saate basarak kırmıştır.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A. Ahmet’in kol saatini kabul etmesi ile bağışlama
sözleşmesi kurulur ve bu sözleşme Ahmet’in
yasal temsilcisinin sonradan vereceği onayla ge-
çerli hale gelir.
B. Öğretmenin Ahmet’e kol saati hediye etmesi,
Ahmet’in velisinin önceden izni bulunmadığı
için geçersizdir.
C. Ahmet’in kol saatini arkadaşına hediye etmesi
ile kurulan hukuki işlem geçerlidir.
D. Ahmet, kol saatinin kırılmasından kendi mal-
varlığı ile sorumludur.
E. Ahmet kol saatini arkadaşına hediye edemez.
4 Fiil ehliyeti ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi yanlıştır?
neler öğrendik?
A. Tüzel kişiler, zorunlu organlarını oluşturmak
suretiyle fiil ehliyetini kazanır.
B. Tam ehliyetsizlerin hukukî işlemlerinin geçersizli-
ği iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
C. Fiil ehliyetine göre gerçek kişiler dört farklı
grupta toplanır.
D. Tescil sistemine bağlı olarak kurulan tüzel kişi-
lerde hak ehliyetinin ve fiil ehliyetinin kazanıl-
ması anı aynı andır.
E. Tam fiil ehliyeti ayırt etme gücü, erginlik ve kısıtlı
olmamak unsurlarının tamamını haiz olma halidir.
5 Dernekler bakımından geçerli olan kuruluş
sistemi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğ-
rudur?
A. Derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için ku-
rucuların derneği kurmaya yönelik iradelerini
açıklamaları yeterlidir.
B. Derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için sulh
hukuk mahkemesinin izni gerekir.
C. Derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için sulh
hukuk mahkemesi tarafından tutulan sicile tes-
cil edilmesi gerekir.
D. Derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için ilgili
bakanlıktan izin alınması gerekir.
E. Derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için or-
ganlarının oluşturulması gerekir.
6 Aşağıdakilerin hangisinde özel hukuk tüzel
kişisi olan kişi toplulukları birlikte ve doğru olarak
verilmiştir?
A. Vakıf, dernek, sendika
B. Ticari şirket, kooperatif, dernek
C. Dernek, siyasi parti, üniversite
D. Sendika, RTÜK, dernek
E. RTÜK, ticari şirket, kooperatif
171

7 Mehmet, arkadaşları ile birlikte kendi ma-
hallelerini ağaçlandırmak amacı çerçevesinde top-
lanarak bir dernek kurmuştur. Mehmet, derneğin
neler öğrendik?
yönetim kurulu üyesidir. Mehmet, mahalleye di-
kilmek üzere Adnan’dan tanesi 5 TL karşılığında
toplam 500 adet fidan satın almıştır. Dernek tü-
züğünde “yönetim kurulu tek seferde 1.000 TL’nin
üzerinde harcama yapamaz” kaydı yer almaktadır.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A. Mehmet yol kenarına ağaç dikerken Ahmet’in
bahçe duvarına zarar verirse bundan dernek de
sorumlu olur.
B. Adnan’ın parasını almak için derneğe karşı açtı-
ğı davayı Mehmet yürütebilir.
C. Mehmet’in o sayıda fidan satın alması dernek
tüzüğüne aykırı olduğu için dernek genel kuru-
lu sözleşmeyi iptal edebilir.
D. Dernek, 100 fidanın dikimi için işçi İbrahim ile
anlaşmıştır. İbrahim’in fidanları dikerken bele-
diyeye ait kaldırıma verdiği zarardan dernek so-
rumlu olur.
E. Mehmet’in satış işlemi için Adnan’a açıkladığı
irade beyanı, derneğin irade beyanıdır.
8 Tüzel kişiliğin sona ermesi ile ilgili aşağıdaki
ifadelerden hangisi doğrudur?
A. Dernek genel kurulu, yeter sayının bulunama-
ması sebebiyle yapılan ihtara rağmen 3 ay içeri-
sinde toplanamazsa dernek kendiliğinden sona
erer.
B. Belirli bir süre faaliyette bulunması için kuru-
lan dernekler, sürenin sona ermesiyle amacın
değiştirilmesi imkânı varsa amaç değiştirilerek
varlığını sürdürür.
C. Derneği fesih yetkisinin dernek tüzüğüyle de-
netim organına bırakılması mümkündür.
D. Malvarlığı borcunu ödemeye yetmeyen derne-
ğin tasfiyesi iflas hükümlerine göre yapılır.
E. Tüzel kişiliği sona eren derneğin tüzüğü de
sona ermiş olacağı için tüzükte tashihe ilişkin
yer alan kayıtlar uygulanmaz.
172
Kişi ve Kişilik Kavramları
9 Ahmet ve Mehmet iki kardeştir. Mehmet,
Meral’le evlidir ve bu evlilikten Didem isimli bir
kızları doğmuştur.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A. Ahmet, Mehmet’in birinci derece yan soy kan
hısımıdır.
B. Ahmet, Meral’in üçüncü derece yan soy kayın
hısımıdır.
C. Mehmet, Meral’in birinci derece yan soy kayın
hısımıdır.
D. Ahmet, Didem’in dördüncü derece yan soy kan
hısımıdır.
E. Ahmet, Mehmet’in üçüncü derece yan soy kan
hısımıdır.
10 Yerleşim yeri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
hangisi doğrudur?
A. Bir kimsenin oturmakta bulunduğu mahal
onun iradi yerleşim yeridir.
B. Yerleşim yerinin tekliği ilkesi gerçek ve tüzel
kişilerin tamamı için mutlaktır.
C. Bir yerde sürekli oturma niyeti, yerleşim yeri-
nin subjektif unsurunu karşılar.
D. Velayet altındaki çocuğun ana-babasının yerle-
şim yeri, çocuğun itibari yerleşim yeridir.
E. Tüzel kişinin yerleşim yeri kuruluş evrakında
gösterilmemişse sulh hukuk mahkemesi tüzel
kişinin yerleşim yerini tespit eder.
Temel Hukuk Bilgisi

1. C Yanıtınız yanlış ise “Gerçek Kişilerde Ehli- 6. B Yanıtınız yanlış ise “Tüzel Kişi Çeşitleri” ko-
yet” konusunu yeniden gözden geçiriniz. nusunu yeniden gözden geçiriniz.

neler öğrendik yanıt anahtarı

2. B Yanıtınız yanlış ise “Gerçek Kişilerde Fiil Eh- 7. C Yanıtınız yanlış ise “Tüzel Kişinin Fiil Ehli-
liyeti” konusunu yeniden gözden geçiriniz. yeti” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Sınırlı Ehliyetsizlerin

3. E 8. D Yanıtınız yanlış ise “Tüzel Kişiliğin Sona Er-
Hukukî İşlemleri” konusunu yeniden göz-
mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
den geçiriniz.

Yanıtınız yanlış ise “Gerçek Kişilerde ve Tü-

4. B 9. D Yanıtınız yanlış ise “Kişilerin Hısımları” ko-
zel Kişilerde Fiil Ehliyeti” konusunu yeniden
nusunu yeniden gözden geçiriniz.
gözden geçiriniz.

5. A Yanıtınız yanlış ise “Tüzel Kişiliğin Başlangı- 10. C Yanıtınız yanlış ise “Yerleşim Yeri” konusunu
cı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. yeniden gözden geçiriniz.

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Ayırt etme gücü, kişinin iyiyle kötüyü, doğruyla yanlışı birbirinden ayırt etme
yeteneğini ifade eder. Ayırt etme gücünün hangi yaşta kazanılacağına ilişkin
kesin bir ifade ortaya koymak imkânsızdır. Böyle bir soruya doğru cevap
verebilmek için her şeyden önce sorunun hangi fiil veya işlem bakımından
sorulduğunu tespit etmek gerekir. Çünkü insan, doğası gereği, büyüdükçe
farklı şeylere karşı ayırt etme gücü de gelişir. Örneğin, birkaç aylık bir bebeği
kucağınızda severken üzerinize çişini yapması ya da tükürmesi kınanacak bir
davranış biçimi olarak değerlendirilmez. Çünkü o yaşı gereği yaptığı şeyin
kötü bir davranış olduğunu ayırt edecek yaşta ve olgunlukta değildir. Ancak
aynı davranışı 15 yaşındaki bir küçük sergilerse bu durumda bu fiil kınana-
cak bir davranış haline dönüşür. Zira o artık yaptığı fiilin kötü bir davranış
olduğunu, karşı tarafın kıyafetleri bakımından bir maddi zarara ve kişinin
yaşayacağı sıkıntıdan ötürü de manevi zarara sebep olabileceğini ayırt edecek
yaştadır. Benzer bir şekilde 10 yaşındaki bir çocuğun bakkala gidip cebindeki
Araştır 1 parayı uzatarak bir kilogram yoğurt alması bakımından o çocuğun ayırt etme
gücünün bulunduğunu kabul etmek gerekir. Elbette örnek verilen bu hukukî
işlem o çocuğu bakkala gönderen kişi ile bakkal arasında kurulur. Fakat bu
hukuki ilişkide 10 yaşındaki bir çocuğun temsilci olması mümkündür. Çünkü
o belirli bir miktar para karşılığında bir şeyler satın alındığını, dolayısıyla yo-
ğurt için para vermesi gerektiğini ve ne kadar para üstü alacağını hesaplayabi-
lecek olgunluğa sahiptir. Bir başka örnek olarak mesela 5 yaşındaki bir çocuk
misafirliğe götürüldüğü evde kibritle oynarken perdeleri tutuşturursa burada
çocuğun haksız fiilinden sorumlu olduğunu ileri sürmek güçtür. Çünkü o
kibritle oynamanın sebep olabileceği zararları ve hatta perdelerin yanabilece-
ğini dahi ayırt edebilecek kabiliyette değildir. Fakat 17 yaşındaki bir küçük
bu sonucu öngörebilecek olgunluğa ve yeterliliğe sahiptir. Dolayısıyla aynı
fiil bakımından 5 yaşındaki çocuk sorumlu tutulmazken 17 yaşındaki küçük
sorumlu tutulacaktır.

173
 Kişi ve Kişilik Kavramları

Araştır Yanıt
5 Anahtarı

Aile vakıfları amaçları bakımından diğer vakıflardan ayrılır. Olağan vakıflarda

vakfın amacı, vakfı kuran tarafından belirlenir. Oysa aile vakıflarının amacı
bizzat kanun tarafından belirlenmiştir. TMK. m. 372’ye göre aile vakıflarının
amacı ancak aile üyelerinin eğitim ve öğrenimini sağlamak, aile bireylerinin
Araştır 2 iş yaşamında ihtiyacı olan araçların teminini sağlamak veya yardıma muhtaç
aile bireylerine yardımcı olmak gibi amaçlarla kurulabilir. Aile vakıflarından
tüm aile fertleri yararlanır. Aile fertlerinden anlaşılması gereken vakfı kuran,
onun kan ve kayın hısımları, eşi ve evlatlığıdır. Bunlar dışında kalan hükümler
bakımından aile vakıflarına da olağan vakıflara uygulanan kurallar uygulanır.

Bilindiği üzere Türk Hukukunda kadın evlenmekle kocasının soyadını almakta-

dır. Fakat dilerse kocasının soyadının önünde olmak kaydıyla evlenmeden önce-
ki soyadını da kullanmaya devam edebilir. Yani mesela Özlem DEMİR, Yakup
ÖZTÜRK ile evlenirse kural olarak Özlem ÖZTÜRK ismini kullanır fakat
isterse yapacağı başvuru üzerine Özlem DEMİR ÖZTÜRK ismini de kullanma
hakkına sahiptir. Kanun koyucunun bu anlayışı, aile kavramının öneminden
ve ailenin tek bir soyadının olmasının özellikle çocuklar hususundaki olumlu
etkilerinden kaynaklanmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ise bu ko-
nuda Türk Hukuku ile aynı görüşte değildir. Onlar kadının evlendikten sonra
Araştır 3 kadının soyadını seçme hakkı olduğunu ifade etmekte ve dilerse sadece evlen-
meden önceki soyadını kullanmaya devam edebileceğini ifade etmektedir. Hatta
Leventoğlu-Türkiye davasında, kocasının soyadını kullanmak istemeyen Bahar
LEVENTOĞLU, iç hukukta yaptığı başvuruların reddi üzerine AİHM’e baş-
vurmuş ve AİHM kararında başvurucuyu haklı bulmuştur. Karara göre kadının
evlenmeden önceki soyadını kullanmasının engellenmesi İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesinin ayrımcılık yasağını düzenleyen 14’üncü maddesine aykırılık teş-
kil etmektedir. Buna benzer başkaca kararlar da bulunmakla birlikte Türkiye
tazminata mahkum edilmeye etmektedir.

174
Temel Hukuk Bilgisi
Kaynakça
Akıncı, Ş. (2017). Roma Hukuku Dersleri. Konya:
Sayram Yayıncılık
Akipek, J. G./Akıntürk, T./Ateş, D. (2019). Kişiler
Hukuku Cilt I, Türk Medeni Hukuku Başlangıç
Hükümleri. İstanbul: Beta Basım Yayın.
Antalya, O. G. (2019). Marmara Yorumu Cilt V/1,1,
Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Temel Kavramlar
Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri. Ankara: Seçkin
Yayıncılık.
Antalya, O. G. (2019). Marmara Yorumu Cilt
V/1,2, Borçlar Hukuku Genel Hükümler,
Haksız Fiillerden Doğan Borç İlişkileri Sebepsiz
Zenginleşmeden Doğan Borç İlişkileri. Ankara:
Seçkin Yayıncılık.
Antalya, O. G./Topuz, M. (2019). Marmara Yorumu
Cilt I, Medeni Hukuk Giriş Temel Kavramlar
Başlangıç Hükümleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Ayan, M./Ayan, N. (2016). Kişiler Hukuku. Ankara:
Seçkin Yayıncılık.
Bozkurt, E. (2018). Hukukun Temel Kavramları
Ankara: Legem Yayıncılık.
Bozkurt, E. (2018). Genel Hukuk Bilgisi. Ankara:
Legem Yayıncılık.
Dural, M./Öğüz, T. (2019). Türk Özel Hukuku Cilt:2
(Kişiler Hukuku). İstanbul: Filiz Kitabevi Basım
Eren, F. (2019). Borçlar Hukuku Genel Hükümler.
Ankara: Yetkin Yayınları.
Hatemi, H. (2018). Kişiler Hukuku. İstanbul: On İki
Levha Yayıncılık.
Hatemi, H. (2018). Medeni Hukuka Giriş.İstanbul:
On İki Levha Yayıncılık.
Helvacı, S. (2017). Gerçek Kişiler. İstanbul: Legal
Yayıncılık.
Helvacı, S./Erlüle, F. (2018). Medeni Hukuk, Medeni
Hukuka Giriş, Kişiler Hukuku, Aile Hukuku,
İstanbul: Legal Yayıncılık.
İlhan, C. (2014). Mecelle, Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye.
Ankara: Yetkin Yayınları.
Kayıhan, Ş./Ünlütepe, M. (2019), Medeni Hukuka
Giriş ve Türk Medeni Kanunu’nun Başlangıç
Hükümleri Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Oğuzman, M. K./Barlas, N. (2019). Medeni Hukuk.
İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Oğuzman, M. K./Seliçi, Ö., Özdemir, S.O. (2019).
Kişiler Hukuku, Gerçek ve Tüzel Kişiler. İstanbul:
Filiz Kitabevi Basım.
Öztan, B. (2019). Medeni Hukukun Temel Kavramları.
Ankara: Yetkin Yayınları.
Serozan, R. (2018). Medeni Hukuk, Genel Bölüm
Kişiler Hukuku. İstanbul: Vedat Kitapçılık.
Yarayan, A. (2013). Türk Medeni Hukuku, Temel
Bilgiler. Ankara: Yetkin Yayınları.
175