Ölçü Trafoları ve Seg.

Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
C) TRAFO ZATĐ KORUMALARI:
Trafo içi arızaları ile ilgili uygulanan korumalar çeşitli olup, bunların
başlıcaları şunlardır.
-Tank Koruma
- Bucholz Koruma Bucholz

- Termik Koruma
2 kontaklı Termometre
Bunların trafo tankı ile fiziki
ilişkileri yandaki şekilde sembolik
olarak gösterilmiş olup, bunlar ile
ilgili özet açıklamalar aşağıda A.TR
verilmektedir. I> Tk.Rölesi

Şekil:11
Bunlar dışında var olan diğer trafo zati korumalar, konumuz olan OG
şebekelerde, genellikle kullanılmadıkları için konu dışı tutulmuştur.
Tank Koruma: Trafo tankı ile toprak arasına
bağlı bir akım trafosunun sekonderinden
enerjilenen bir toprak rölesi montajı ile, sargı tank
arasında olabilecek bir kısa devre halinde, kesiciyi
açtırarak trafonun korunması sağlanır. Böyle bir
arıza durumunda, trafonun primer tarafında yer
alan bir toprak rölesi de bu korumayı I>
sağlayacaktır. Ancak kaynak tarafının izole olması
durumunda her iki korumanın da bir anlamı
olmayacaktır. Şekil - 12
Bucholz Koruma: Trafo ana tankı ile rezervuar
tankı arasına yerleştirilen bir bucholz Rölesi ile
yapılan korumadır. Trafoda bir iç arıza oluşması
halinde, rölenin kapanan iki kontağı bulunmaktadır.
Bunlardan biri, küçük arızalarda kontağını
kapayarak, (yardımcı röle aracılığı ile) bu durumun
ışıklı sinyal ile belirtilmesini sağlar, ancak açma
yaptırmaz. Şekil:13
Diğer kontak ise, büyük iç arızalarda kapanarak kesiciye açma kumandası
verir ve aynı zamanda, durumu (yardımcı röle aracılığı ile) ışıklı sinyal ile
belirtir. Gerek görüldüğünde her iki ışıklı sinyale ek olarak, (farklı) ses veren
sinyaller de alınabilir.

37
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Termik Koruma: Tank üst seviyesinden alınan yağ
sıcaklığı, farklı yöntemler ile, trafo tankı üzerine bağlı
70
bir analog sıcaklık göstergesine aktarılır. Gösterge yolu 60 80
üzerine, biri sinyal, diğeri açma yaptırmak üzere iki
kamçı kontak yerleştirilir. Bunlardan ilki, sinyal almak
istediğimiz (genellikle 60-70 oC) sıcaklığa, diğeri ise
80 oC ’ye ayarlanır. 80 oC ‘de açma yaptırılmasının
nedeni, bu sıcaklıkta yağ özelliklerin değişmeye
başlamasıdır.

Sinyal
Açma
Diğer Korumalar: Diferansiyel koruma, yıldız
noktası koruması, kademe bucholz koruması, +
yağ seviye koruması, sargı sıcaklığı koruması
vb korumalar OG şebekelerinde genellikle kullanılmaz. Şekil:14

D) ŞEMALARIN GELĐŞTĐRĐLMESĐ:
Bir trafo merkezinin tasarımında Sekonder Koruma Projeleri önemli bir yer
tutar. Projenin diğer paftaları kabulden sonra işlevini yitirmesine karşın,
projenin bu bölümü, arıza tespiti, tadilat veya tevsiat gibi, işletme sürecinde
olabilecek çalışmalar nedeni ile gerekliliklerini ve önemlerini korurlar. Bir
OG trafo merkez sekonder koruma projesinde (her Tr. ve hat fideri için) yer
alan şemalar genel olarak şunlardan oluşur.
1- PRENSĐP (Akım Yolu) ŞEMALARI,
2- BAĞLAMA ŞEMALARI,
3- ELEKTRĐKĐ KĐLĐT / KĐLĐT ÇÖZME ŞEMALARI,
4-YARDIMCI GERĐLĐM (DC) DAĞITIM ŞEMASI,

1- PRENSĐP (Akım Yolu) ŞEMALARI:

a) AA Prensip Şemaları:
Bu şemaların kapsamında yer alan her fonksiyona ilişkin şemalar ve bu
şemaların birleştirilmesi ile şemanın bütününün oluşturulmasının adımları
aşağıda açıklanmıştır.
1. Adımda; rölelerin arızayı algılaması ve kesiciyi açtırarak, arızanın
izole edilmesini sağlayan şema bölümü; (Şekil:15)
2. Adımda; kesiciye uzaktan açma/Kapama kumandası verilmesini ve
ayrıca, kesicinin (açık/kapalı) durumunu izlememizi sağlayan sinyal
devresi şema bölümü, (Şekil:16 – a)

38
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
3. Adımda; arıza halinde; arızanın türünü belirleyen sinyal lamba
devresi şema bölümü, (Şekil:16 – b)
4. Adımda; ilk üç adımda oluşturulan şemaların, birlikte yer aldığı,
tamamlanmış akım yolu (prensip) şemasının oluşturulması, (Şekil:17)

1. Adım: Şekil:15’de, örnek olarak seçilmiş bir

röle kombinasyonu ile yapılan AA korumasının
A
prensip şeması görülmektedir.
B Görüleceği üzere bu şemada sadece, KORUMANIN
C
YAPILMIŞ olduğu; yani, bir arıza durumunda, ilgili
rölenin çalışarak, yardımcı rölesi Kapanan kontağı
üzerinden kesicinin açmasını sağlayan fonksiyon
Aç.Bo
görülmektedir.
Kp.Bo

5 4 (+)

P1

+ +
s1

s2 IB IC

P2

Io

+ +

Io y Iy

(-) (-)
(-) K
AÇMA

Şekil:15
IB: A Fazı A.A Rölesi Io : Toprak Rölesi
IC: C Fazı A.A Rölesi Io y Toprak Yar. Rölesi
Iy: : A.A Yar. Rölesi Aç.Bo: Açma Bobini
Kp.Bo: Kapama Bobini
39
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Röle tarafından enerjilenen (Iy veya Ioy) yardımcı rölesi, kapanan bir kontağı
üzerinden açma kumandası verirken, kapanan bir diğer kontağı üzerinden
kendini kilitler.
Bu nedenle kesicinin açarak arızanın izole edilmesine rağmen, açma
kumandası kesilmez. Bu durum, açma bobininin uzun süre enerjili kalması
anlamına gelir. Açma kumandasının, kesici kapalı iken kapalı pozisyon
kontağı üzerinden geçirilerek bu sakıncalı durum önlenir
2.Adım:
Ancak sadece korumanın sağlanması, işletme yönünden yeterli olmamaktadır.
Koruma dışında ayrıca:
▪ Kesicinin işletmeci tarafından Açma ve Kapama işlemlerinin (uzaktan)
yapılabilmesi
(+) S ▪ Kesicinin (Açık – Kapalı) dur-
(+) K umunu belirtir sinyallerin alınması
gerekmektedir.
Đsteğe bağlı olarak kesiciye uzaktan
kumanda edilmesi için uygulanan en
basit tertip, biri açma, diğeri kapama
için olmak üzere iki adet butondan
Kp Aç oluşur.
Bo Bo
Şemadan da izleneceği üzere; (-K)
2 1 bobin bağlantıları yapılmış
durumdadır. (+K) ise, bu butonlar ve
kesici (uygun) pozisyon kontakları
üzerinden açma ve kapama bobin-
lerine bağlantıları oluşturmakta ve
bobinlerin enerjilenmesini sağlamak-
K.Kp.L
K.Aç.L

tadırlar.
Kesicinin açık veya kapalı olduğunu
gösteren sinyal lambalarına(-S)
bağlantısı doğrudan yapılmış durum-
(-) K (-) S dadır. (+S) bağlantısı ise; kesicinin
uygun pozisyon kontakları üzerinden
AÇMA
geçirilmek sureti ile, kesicinin
durumuna uygun lambanın yanar
durumda olması sağlanmıştır.
Şekil:16 (a)

40
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
3.Adım:
Şekil:16 (a) da belirtilen eksikliklerin tamamlanması da, Bir sekonder koruma
akım yolu şeması için yeterli olmamaktadır. Ayrıca;
▪ Koruma ile ilgili, hangi rölenin çalıştığının belirleyen sinyalin alınması,
▪ Açma sonunda bu sinyalin silinmeyip, işletmeci tarafından silininceye
kadar bekletilmesi
▪ Arıza sinyal lambalarının, sağlam olup olmadığının işletmeci tarafından
denetlenmesine olanak sağlanması.
Gerekmektedir.
Şekil:16 (b)’de, yukarda sıralanan eksikliklerin giderilmesi için, gerekli devre
ilaveleri, gösterilmiştir.
(+) S

(+) K

Bir arıza durumunda enerjilenen

1 1
L.S.b L.D.b
yardımcı röle, LSb ve kapanan bir
2 2 kontağı üzerinden kendini
kilitlemektedir. Böylece; kesicinin
(+) A.A Rölesinden
(+) Toprak Rölesinden

açılarak arızanın izole edilmesi ve

rölenin sükunete geçmesinden sonra
da; rölenin açık kontaklarının kapalı
olarak bekletilmesi, dolayısı ile
sinyal lambalarının yanık durumu-
nun, işletmeci tarafından görülmesi-
ne kadar korunması sağlanmaktadır.
(+S) ile, yardımcı röle kilit kontağı
arasında yer alan “Lamba silme
+
+ butonu” (LSb) açıldığında, Y.Röleyi
kilitleyen enerji kesilerek sinyal
Io y Iy devrelerinin sönmesi sağlanacaktır.
Lamba deneme butonu “LDb” ise
kapatıldığında, yardımcı rölenin
1 3
normalde kapalı olan kontağı
4
2 üzerinden sinyal lambalarının
(-) K
yanmasını sağlanmaktadır.
AÇMA

(-) S

Şekil:16 (b)

41
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Şekil:15’teki eksik fonksiyonların, (Şekil:16-a ve Şekil:16-b) ilavesi sonucu
oluşturulan, prensip (Akım Yolu) şeması, Şekil:17’de gösterilmiştir.
DC, Kumanda (K) ve Sinyal (S) devrelerinin takibi ile bu
fonksiyonların nasıl gerçekleştiği kolayca görülecektir.
GĐR ĐŞ
Her faza ait A.Akım rölelerinin, ayrı olarak gösterilmesi,
açıklanmalara kolaylık sağlayacağı içindir. Genellikle
muhtelif röle kombinasyonları tek bir röle olarak
sunulmaktadır. 3AA+Toprak yada, 2AA +Top, yada 3AA gibi
A üretimler, en çok kullanılan örneklerdir.
B
C (+) S

(+) K

1 1
L.S.b L.D.b
2 2
K p .B o A ç .B o

2 1

Ke.Kp.L: Ke. Kapalı Lambası

Ke.Aç.L: Ke. Açık Lambası
L.D.b : L. Deneme butonu
Kp.b : Kapama butonu

L.S.b : L. Silme butonu

Aç.b : Açma butonu
+
P1
IB + IC
s1

s2

P2
Io +

+
+

Io y Iy
H AT
FĐD ER Đ
K.Kp.L
K.Aç.L

1 3

2 4

AÇMA

(-) K Şekil:17
(-) S
b) Trafo Zati Koruma Prensip Şemaları :
42
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Trafo primer tarafında yapılan sekonder korumalar; genellikle; aşırı akıma
ilaveten trafo zati korumalarını da kapsar. Buchoz açma ve termik açma
kontaklarından enerjilenen iki adet yardımcı röle, (aşırı akım ve toprak
yardımcı rölelerinde açıklanan şekilde) açma ve sinyal fonksiyonlarını yerine
getirirler. Bucholz sinyal ve termik sinyal kontaklarından enerjilenen diğer iki
yardımcı röle ise sadece sinyal verirler.
Tank korumanın gerekli görüldüğü durumlarda, bu röle tarafından enerjilenen
bir yardımcı röle kullanılır ve yardımcı röle de diğerleri ile aynı işlevleri aynı
şekilde yerine getirir.
Şekil:18’de, sadece trafo zati korumaları ile ilgili prensip şeması
görülmektedir. Aşırı akım korumaları bu şemada yer almamaktadır.
TRAFO ZATĐ KORUMALARI
GĐRĐŞ
(TANK, BUCHOLZ ve TERMĐK KORUMALAR)
PRENSĐP ŞEMASI
A
B
C (+) S
(+) K
Kp.b
Aç.b

1 3
Bu.Aç. 2 Bu.Si. 4

Aç. 1 1
L.S.b

Kp.
Bo Bo 2 2
L.D.b 1 3
Te.A 2 Te.S 4
ç.

P1

TK
s1
s2
Bu.Aç.y Te.Aç.y Bu.Si.y Te.Si.y

P2
Tk.y

1 3 5 7 9
2 4 6 8 10

T K : T ank Koruma Rolesi

K.Aç.L
K.Kp.L

Bu.Aç : Bucholz role Açtırma kontağı

Bu.Si : Bucholz role Sinyal kontağı
AÇMA T e.Aç : T ermik role Açtırma kontağı
(-) K T e.Si : T ermik role Sinyal kontağı
(-) S Bu.Aç.y : Bucholz Açma yardımcı Rolesi
Şekil:18 Bu.Si.y : Bucholz Sinyal Yardımcı Rolesi
T e.Aç.y : T ermik Açma Yardımcı Rolesi
T e.Si.y : T ermik Sinyal Yardımcı Rolesi
43
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Şekil:18’de, sadece trafo zati korumalarına yer verilmiş olması, şemanın
takibinde karmaşayı önlemek ile ilgilidir. Aslında aşırı akım korumasının yer
almadığı bir trafo zati koruma uygulaması düşünülemez.
Şekil:19’da, sadece trafo zati korumalarının yer aldığı Şekil:18’deki şemaya,
aşırı akım korumasının ilavesi ile, tamamlanmış prensip şeması
görülmektedir.
AŞIRI AKIM VE TRAFO ZATĐ KORUMALARI
PRENSĐP ŞEMASI
GĐRĐŞ
(+) S
(+) K
A
B
C
1 3
Bu.Aç. Bu.Si.
Aç.b

Kp.b

1
2 2 4

L.S.b
L.D.b 3
1
Te.Aç. Te.Si.
2 4

Kp.Bo Aç.Bo

IB IC
IA + + +
P1
s1

s2
+

P2
Io

Iy Bu.Aç.y Te.Aç.y Bu.Si.y Te.Si.y

Io y
A 6 3 1 4 A 6 3 1 4 A 6 3 1 4 A 6 3 1 4 A 6 3 1 A 6 3 1

B 7 2 5 B 7 2 5 B 7 2 5 B 7 2 5 B 7 2 B 7 2

1 3 5 7 9 11

2 4 6 8 10 12
K.Kp.L
K.Aç.L

SLK

AÇMA AÇMA
(-) K (-) K
(-) S (-) S

Şe kil-19

TRAFO AG TARAFINDA TESĐS EDĐLECEK SEKONDER KORUMA:

OG/AG trafoların AG tarafından sekonder koruma tesisini olanaklı kılan K.A
Yönetmeliği, çok önemli ve yararlı bir yenilik getirmiştir. Böylece, termik
manyetik şalter kullanımına gerek kalmayacağından, hem daha sağlıklı ve
hem de daha ekonomik bir trafo aşırı yük koruması sağlanmış olacaktır.
ŞEKĐL:20-a’da, Primer tarafında sekonder koruma tesis edilmiş bir
Trafonun, ayrıca AG tarafından da yapılan sekonder korumanın prensip
şeması görülmektedir. Bu durumda, primer taraftaki DC yardımcı gerilim ve
ayrıca bazı kablajlardan yararlanmak da mümkün olmaktadır. Ayrıca istenirse
ışıklı sinyal tertibinden de ortaklaşa yararlanılabilir.
(+) S (+) S

(+) K (+) K
A
B
C 44
Kp.b
Aç.b

1 3
Bu.Aç. Bu.Si.
2 4

1 1
L.S.b

L.D.b 3
Kp.Bo Aç.Bo 2 2 1
Te.Aç. Te.Si.
2 4

5 4

P1

s2 IB IC
IA + + +
s1

P2

(-) K

Bu.Aç.y Te.Aç.y Bu.Si.y Te.Si.y

Iy

IB IC
s2 IA + + +
1 3 5 7 9
s1
2 4 6 8 10
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma

Şekil: 20 - a
Trafo AG tarafında bir sekonder koruma tesisi için, primer tarafta da sekonder
koruma tesis edilmiş olması gerekmez. Primer tarafta bir kesici bulunması
yeterlidir. Bu durum ile ilgili prensip şeması, Şekil:20-b’de görülmektedir.
Şemada, trafo zati korumalarının tesis edileceği varsayılmıştır. Ancak, bu
korumaların tesis edilmemesi durumu değiştirmez.
(+) S (+) S

(+) K (+) K
A
B
C
Kp.b
Aç.b

1 3
Bu.Aç. Bu.Si.
2 4

1 1
L.S.b

L.D.b 3
Kp.Bo Aç.Bo 2 2 1
Te.Aç. Te.Si.
2 4

5 4

IB IC
IA + Bu.Aç.y Te.Aç.y Bu.Si.y Te.Si.y
s2 + +
s1 Iy

1 3 5 7 9
R
2 4 6 8 10
S
T
K.Kp.L

K.Aç.L

AÇMA
2- BAĞLANTI ŞEMALARI:
(-) K
(-) S
(-) K
(-) S

Şekil: 20- b
45
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora

Sekonder Koruma
Her fider için hazırlanan prensip şemaları esas alınarak hazırlanan bağlantı
şemaları, gerek koruma panosu kablajını yapacak eleman ve gerekse pano dışı
kablajı yapacak elemanların daha sonra da işletme elemanlarının
yararlanacağı önemli bir şemadır. Değişik şekillerde hazırlanabilirler. Gerek
işletmecilerin arıza aramada, ve gerekse piyasadaki pano imalatçılarının
kablaj yapmada daha uygun ve kolay buldukları bir uygulama örneği
Şekil:21’de verilmiştir
Klemenslerin üst çıkışları, bağlantının hangi cihazın hangi terminaline
yapılacağı belirtilmektedir. Ayrıca; her cihaz terminalinden çıkan kablonun,
hangi klemense irtibatlanacağı belirtilerek pano kablajına kolaylık
sağlanmıştır. Klemens alt çıkışları ise, pano dışı (bucholz, kesici gibi)
teçhizata gidişleri göstermektedir.

3 A.A ĐLE SEKONDER KORUMA BAĞLANT I ŞEMASI

(ÖRNEK)

PT-28

PT-11
PT-29
PT-27
I-3 LS.b-2 PT-14 PT-17 PT-13 PT-16

Iy-A
A 6 3 1 4 6 3 1 4 6 3 1 4 6 3 1 6 3 1
A A A A 7 9 11 5 4 2 3
Iy B
Bu.Aç.y
7 2 5
Te.Aç.y
7
Bu.Si.y
7
Te.Si.y
7
B 7 2 5 B 2 5 B 2 B 2 8
I
10
ENTES
PT-30 12
IKR 83
14
PT-37

PT-35
PT-34

PT-9

PT-10
SLK-1

SLK-5

SLK-9
PT-20

PT-21

SLK-7
SLK-3

15 13 6 1

T F N

PT-19
Ity-A
PT-15
PT-18
PT-12

RED

Bu.Aç.y-2

Bu.Si.y-2
TeAç.y-2

TeSi.y-2
(AKÜ REDRESÖR GRUBU)
PT-23

PT-20

Ity-2

Iy-2
(BARA) 1 1 1 1

DC LS.b LD.b Aç.b Kp.b

2 1 3 5 7 9 11
2 2 1 1
2
K.Aç.L K.Kp.L 4 10
2 6 8 12
2 2
PT-1
PT-2
PT-3
PT-4
PT-5
PT-6
PT-7
PT-8

PT-21

PT-22
Iy-3
Iy-6

PT -6
K.Aç.L-2

Bu.Aç.y-A

Te.Aç.y-A

Ke.Aç.L-1
Bu.Aç.y-B

Bu.Aç.y-5
Bu.Si.y-A

Te.Si.y-A

K.Kp.L-1

RED-N

RED-T
RED-F
LD.b-1
Aç.b-1
L.S.b-1

Aç.b-2

Kp.b-2
Ity-B

Iy-5

I-11
I-12
I-6
DC-1
DC-2
DC-3

DC-5

DC-7
DC-8

I-7
I-9
DC-4

DC-6

I-5

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39
PT

AÇMA

Nötür
Nötür

Nötür
AÇMA

Top.

Top.
Top.
+ Kç

Faz

Faz

Faz
+K
- Kç

bR

nR
aR

cR
+K

+K
+K
-K

-K

-K

-K
+S

+S
(+)

-S
(-)

Ke-13

Ke-14
Ke-x
Ke-x

TOPRAK
FAZ - C
FAZ - B
FAZ - A
Bu.Aç-2

Te.Aç-2
Te.Si-3
Bu.Si-4

Te.Si-4
Bu.S-3

Ke-12
Ke-11

Ke-9
Ke-7
Ke-8
Ke-4

1 2
9 10
DC (Kç)
2 x 2,5

2 x 2,5

5 6 7 8
Ke.M

Aydınlatma
220 V - AC
BUCHOLZ

TERMĐK

KESĐCĐ
3 x 2,5

3 x 2,5

6 x 2,5

A.TR

4x4

Şekil:21
ELK. KĐLĐT ÇÖZME DEVRESĐ ŞEMASI DC DEVRE DAĞITIM ŞEMASI

BAĞLANTI PRENSĐP 220 V-AC BESLEME

ŞEMASI 46
GĐRĐŞ
ŞEMASI
P T -3 AC
(+) K ç
P T -4 PT - 34 35 36
(-)

G i.A y.K l
.B Ke.Pk
N F T
220 V - AC
24 V - DC
,,,,,,,,,, AKÜ / RED.
DC KAÇAK
V A
K ç .b
K ç .b

(+)
G i.A y.K
(-)
T R .A y.
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma

Şekil:22

KISALTMALAR
Şekil:23
Gi.Ay.Kl.B Giriş Ayırıcısı Kilit Bobini
TR.Ay.Kl.B TR. Ayırıcısı Kilit Bobini
Kç Klit Çözme
Kç.b Klit Çözme butonu
Ke.Pk Kesici Pozisyon kontağı

Kesiciler ve ayırıcılar arasındaki kilitlemenin ve kilitlemenin çözülme

koşullarını belirleyen bu basit şema üstte (Şekil:22) görülmektedir.
Akım yolu üzerinde yer alan ayırıcılarda manevra yapabilmek için, kesicinin
açık durumda kapalı olan kontağından yararlanılır. Ayırıcı kilit çözme
bobinlerinin enerjilenmesi için, kesici veya kesicilerin açık durumda olması
böylece sağlanmış olmaktadır.
Ayrıca, hücre kapısı için de bir kilitleme öngörülürse, kapı kilit bobini ve kilit
çözme butonunun bu şemaya eklenmesi gerekir.
DC dağıtımının değişik şekillerde yapılması da mümkündür. Ancak bu
dağıtım nasıl yapılırsa yapılsın, Kesici Motor [M], Kilit Çözme [Kç], Sinyal
[S] ve Kumanda [K] devrelerinin ayrı oluşturulması sağlanır.

47
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
Kumanda devresi hariç diğer devreler bir sigorta ile korunmasına karşın,
Koruma devresinde bu koruma yapılmaz. Bu devre çıkışına, “Baret” veya
benzerleri tesis edilerek, gerektiğinde ayırma işlemi sağlanır.
Şekil:23’te, bu dağıtımın DC redresör çıkışından başlayarak yapıldığı şema
görülmektedir. Bu yöntem, OG merkezlerde önemli yararlar sağlamaktadır.
Bu çıkışların röle panosunda toplanmış olması, korumanın sigortalı anahtarlar
ile yapılıyor olması, ayrıca her çıkışta uyarıcı ışıklı sinyallerin bulunması,
işletme personeli için önemli bir kolaylıktır.
Đki sinyal lambası ilavesi ile basit ve ucuz bir DC kaçak devresi oluşturmak
yararlı olmaktadır. Yarı parlak olarak yanan sinyalden birinin sönüp diğerinin
parlak yanması, (+) veya (-) kaçak olduğunu belirtir. Kaçak, sönen sinyalin
doğrudan bağlı olduğu kutba ait devreden gelmektedir.
BĐR KUMANDA PANO ÖNERĐSĐ:
Koruma ve sinyal devrelerinde yer alan (ve aşağıdaki pano resminde belirtilen
diğer teçhizatın) pano kapağı üzerinde görünmesini sağlayacak şekilde imal
edilen bir panoya, DC Dağıtım Tek Hat Şemasının mimik diyagram şeklinde
belirtilmesi, işletme yönünden olumlu etkileri dışında, görsel yönden de
olumlu sonuçlar vermektedir.
Şemada yer alan, redresör akü grubu, otomat ve sinyallerin pano kapağı
önüne çıkarılarak, bir mimik diyagram oluşturulması söz konusu kolaylığı
daha da artıracaktır.(Şekil:24)

SD.L , SLK ve SS.L

…
……
.
A.A Rölesi
Yardımcı Röleler
Açma ve Kap.Butonları
Kesici Açık ve Kapalı
Sinyal Lambaları
Bakımsız Akü
Redresör Grubu
DC Kaçak Sinyalleri

DC Devre otomatları Đki Kutuplu Pako [K]

DC var Sinyalleri

Etiketler
Klemens Dizisi

Şekil:24
48
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora
Sekonder Koruma
AÇIKLAMALAR VE UYARILAR
1) Tüm şemalarda kullanılmış olan yardımcı rölelerin, 6 veya 10 adedinin
birleştirilmesi suretiyle piyasaya genellikle “Röle Đhbar Kombinasyonu” adı
ile) sunulan cihazlar da üretilmektedir. Ancak bunlar yerine, gereken sayıda,
her işlev için ayrı yardımcı rölelerin kullanılması her zaman daha sorunsuz ve
daha ekonomik olmaktadır.
2) Bazı OG/OG trafoların sekonder tarafında, sadece hat fider korumaları ile
yetinildiği ve fider korumalarında primer röleler kullanıldığı durumlara da
rastlanmaktadır. Ancak bu durumda, Şekil:1’deki önerilere uyulması, yani
sekonderi topraklı şebeke hat fiderlerinde 3 rölenin kullanılması
gerekmektedir.
Bu uyarıya, topraklı şebekelerde 2 ad primer rölenin, TEDAŞ
(örneğin Đzmir ve çevresi) şebekelerinde kullanıldığının gözlenmesi
nedeni ile gerek duyulmuştur.

3) Koruma konusunda var olan genel bir ilke; koruma harcamaları ile korunan
nesne maddi değeri arasında bir dengenin bulunması ile ilgilidir. Ekonomik
yaklaşımla, trafo zati korumaları bölümünde öngörülen korumaların
tamamının, tüm OG/AG (dağıtım) trafolarında uygulanması, yönetmenlikler
ve TEDAŞ talepleri arasında yer almamaktadır. Bu nedenle bazı (küçük)
güçlü trafolarda Bucholz ve termik koruma üniteleri (özel istek olmadıkça)
bulunmamaktadır.
4) K.A Yönetmeliği, primer tarafta sigortalı yük ayırıcısı olması ve sigorta
açma zamanının, röle açma zamanından daha önce olması durumunda bu
uygulamaya cevaz vermektedir. Ancak, bu koşulun sağlanması garanti
edilemeyeceği gibi, atan sigorta ile arıza esasen izole edilmiş olmaktadır. Bu
nedenle, arızalara karşı korumalarda bu uygulamanın pratik bir yararı yoktur.
Başka bir deyişle; bu uygulama, (iddia edildiği gibi) T.M Şalterin yerine
kullanılıyor olmayacaktır.
Ayrıca; böyle bir uygulamada ayırıcıya, uzaktan (elk) kumanda tertibinin
ilavesi gerekeceğinden, getirdiği ucuzluk cazibesi de zayıflamış olacaktır.
Bazı firmalarca üretilip sunulan SF6 gazlı, sigortalı yük ayırıcıları, yeni bir
teknoloji olmakla birlikte, kesicili ve sekonder korumalı tertiplere göre daha geri
bir standardı ifade ettikleri unutulmamalıdır. Bu nedenle merkezin tüm maliyeti
içinde önemli bir fark yaratmaması halinde, kesicili tertip tercih
edilmelidir.Ancak, mevcut rekabet ortamında SMM’ler tarafından hazırlanan
tekliflerde, en düşük maliyetli çözümün benimsenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Bu
durumda teklifin en sağlıklı duruma göre hazırlanması, daha az maliyetli bir diğer
teklifin ise, alternatif olarak sunulması yerinde olur.

49
Ölçü Trafoları ve Seg. Koruma_Haldun Büyükdora

Sekonder Koruma

5) Bazı trafoların radyatörlerine monte edilen cebri soğutma fan motorlarını

enerjileyen AC gerilimden tanka bir kaçak olduğunda, Tank Koruma Rölesi
çalışarak kesiciyi açtıracaktır. Röleyi amaç dışı çalıştıran bu durum,
işletmede aksaklıklara neden olabilmektedir.
6) Trafoların eğimsiz (yatay) olarak montajı önem taşır. Ancak bu durum,
pratikte tam olarak sağlanamaz. Trafo montajı sonunda, Bucholz röle
tarafının bir miktar yukarda olması önem taşımazken, tersine bir durum
işletmede bazı aksaklıklara neden olabilmektedir.
Trafoların yağlı durumda nakli veya yer değiştirmesi, yağ doldurulması
veya trafo yağının tasfiyesi vb işlemler sonucunda, trafoya bir miktar hava
da girebilmektedir. Bucholz röle tarafının bir miktar yukarda olması
durumunda, hava Bucholz röle tarafına hareket ederek Bucholz rölesine
ulaşır ve buradan tahliye edilir. Ancak; ters eğim durumunda bu hava, trafo
kapağının altında, ince bir tabaka halinde birikir. Trafonun servise
alınmasını takiben oluşan yağ sirkülasyonu etkisi ile, bu hava tabakasından
kopan hava baloncukları harekete geçer ve bir süre sonunda Bucholz
rölesine ulaşarak, röleyi çalıştırır ve işletmede kesintiye neden olur.
Başlangıçta arıza olarak yorumlanan bu durum, belli aralıklar ile tekrarlanır
ve işletmede önemli inkitalara neden olur. Bu durumun anlaşılması üzerine
yapılacak işlem; trafonun Bucholz tarafının bir miktar yukarda olmasını
sağlamak üzere, krikolar kullanılarak trafo tankı altına uygun parçalar
konmasından ibarettir.
7) Termik korumayı sağlamak üzere kullanılan, çift kontaklı termometrenin,
arızalanarak yenilenmesi gerektiğinde, piyasadan temin edilecek yenisi her
zaman ayarsızdır. Göstergenin doğru değeri göstermesini temin için uygun
bir yöntemle kalibre edilmesi gerekir. Civalı termometre ile tekrarlanan
ayarlar sonuç verecektir.

50